Doc. ThDr. Michal Hospodár, PhD., Katedra svst. teológie GTF PU v Prešove

P. T.Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawla IIWydzial TeologiiAl. Raclawickie 1420-950 L UB L IN

Recenzja rozprawy doktorskiej ks. ThLic. PaedDr. Ivana Molčányiego p.t.„Obrz'rdY blogoslawieústw w Košcíolach Greckokatolickim

i Rzymskokatolickim na Slowacji. Studium porównawcze" (Obrady požehnania v Gréckokatolíckej a Rímskokatolíckej cirkvi na Slovensku.

Porovnávacie štúdium), ss 367. napisanej w jezyku slowackim,pod kierunkiem ks. dr hab. Piotra Kulbackiego, prof. KUL.

1. Usytuowanie problematyki 100. rocznica urodzin niezapomnianego papieza sw, Jana Pawla II (18 maj a 2020)

przypornniala obecnie o niestrudzonych wysilkach tego Biskupa Rzymu, aby wzbudziéentuzjazm dla nowej ewangelizacji w calyrn Kosciele (duchowienstwo i swieccy). Dzišjestesmy swiadkami tego, ze wyznaczony przez niego kierunek duszpasterski byl poprawny iopatrznosciowy. To tylko potwierdza niezastapiona roly Kosciola w ciaglyrn prowadzeniudzialalnosci duszpastersko-liturgicznej w kazdyrn czasie. Sobór Watykarí.ski II podkreslil takie(liturgiczne) postrzeganie chrzescijanskiego Wschodu, przypominajac, ze „powszechnierówniez wiadomo, z jakim przywiazaniern chrzescijanie wschodni sprawuja liturgiczneobrzedy, przede wszystkim obrzed eucharystyczny, zródlo zycia Kosciola i zadatek przyszlejchwaly".' Boska liturgia sw. Jana Chryzostoma na Wschodzie rozpoczyna sie zawolaniern:.Blogoslawione Królestwo ... ", które wyraza, ze jej celebracja jest w rzeczywistosci wejscierndo pelnego blogoslawienstwa calej Trójcy Przenajswietszej,

Do bogactwa modlitwy Kosciola naleza takze szczególne blogoslawienstwa iposwiecenia, które dotycza ráznych okazji i wydarzerí. w zyciu wiernych.Tematem blogoslawienstwa i pošwieceniami zajmuje sie przedstawiona do recenzji rozprawadoktorska.

Ecclesia semper reformanda est (Kosciól jest zawsze w trakcie przemiany). Celem tegostwierdzeniajest, abyšmy nigdy nie przestawali ponownie badaé i przeformulowywaé miejscai roli Kosciola w dzisiejszym globalnym i zsekularyzowanym swiecie. Abysmy nierezygnowali z odpowiedzi na wyzwania czasu, by szukaé i znajdowaé takie srodki Bozegodzialania, które Košciól proponuje ze swojego skarbca i dzieki nim ušwiecali czlowieka i swiat.Z tego punktu widzenia temat pracy pošwieconej obrzedorn blogoslawienstwa na tleporównania dwóch obrzadków w komparacji dwóch obrzadków Kosciola katolickiego naSlowacji jest aktualny i niezbedny. Jak równiez sam autor stwierdza, ze z podobnierozwinietyrn tematem nie spotkal sie w przestrzeni wydawniczej na Slowacji.

1 Unitatis redintegratio, 15

2. Ocena merytoryczna rozprawy We Wstepie sformulowany jest cel pracy: , ....poznač, jaki jest stan obecny, tj.

pcdobienstwa i róznice obrzedów blogoslawienstw, które sa oparte na wlasnej tradycjiKosciolów Wschodu i Zachodu, i porównaé je w sposób przejrzysty.. ,

Innymi slowy, celem dysertacji jest porównanie obrzedów blogosfawienstwa w Koscielegreckokatolickim i rzymskokatolickim na Slowacji w celu odkrycia ich wzajemnegoprzenikania sie i wzbogacania. Jednoczesnie autor podkresla, ze jest to temat nowatorski. Autor,ksiadz greckokatolicki, dzialajacy bezposrednio w duszpasterstwie parafialnym, stara sieprzedstawié sformulowany cel w pracy podzielonej na cztery rozdzialy. Rozdzial pierwszy (56s.) w sposób wartosciowy podsumowuje teoretyczne podstawy leksykalnego, biblijnego iteologicznego rozumienia pojecia blogoslawienstwa. Ten fundament stanowi podstawe dlacalej rozprawy. W drugim rozdziale (37 s.) pracy sledzimy rozwój obrzedów blogoslawienstww historii Kosciola na Wschodzie i na Zachodzie, az do reformy Soboru Watykanskiego II( 1962 - 1965). Autor szczególnie zajmuje sie analiza specyfiki obrzadku bizantyjskiego i jegoduchowosci. W szerszym kontekscie dotyczy to takže modlitw, jezyka i ducha liturgii, poprzezktóre wyraza sie wiara religijna celebrujacych. Wreszcie omawia ksiegi liturgiczne zawierajacebogactwo liturgiczne obrzadku bizantyjsko-slowianskiego, z którego do dziš korzysta Kosciólgreckokatolicki na Slowacji. Trzeci rozdzial (porównawczy - komparatywny) (114 s.)poswiecony jest metodzie teologiczno-porównawczej, która jest wykorzystywana doosiagniecia celu pracy. Przedmiotem porównywania sa ksiegi liturgiczne Benedikcionál iTrebnik. Autor stosunkowo szczególowo omawia wlasciwošci ráznych blogoslawieústwwedlug poszczególnych ksiag. Ogólnie mozna stwierdzió, ze róznorodnosé blogoslawienstw wKosciele lacinskim jest wieksza niz przytaczaja dostepne teksty slowackie w obrzadkuwschodnim (bizantyjskim). Nastepny, ostatní rozdzial (porównawczy) (87 s.) skupia sie naobrzedach blogoslawienstwa w przestrzeni sakralnej. Uwazamy, ze ustalona struktura rozprawyjest wlasciwa i wzajemnie spójna. Jednoczesnie stwierdzamy, ze cel pracy zostal osiagniety.Komparacja obrzedów wykazala, ze Kosciól obrzadku lacinskiego ma bardziej szczególoworozwiniete obrzedy blogoslawienstwa i poswiecenia niz Kosciól greckokatolicki. Zawierarówniez bardziej szczególowe sekcje dotyczqce postypowania podczas celebracji. Z kolei wobrzqdku bizantyjskim spotykamy siy ze wspanialymi modlitwami (epiklezami) m.in. podczasposwiycenia wód jorda!Í.skich, które nie zostaly skrócone przez reformy soborowq.i wciqzstanowiq bogactwo liturgii i mistagogii. Czysto zdarza siy, ze obrzyd poswiycenia jest wtedyulozony (przez przewodniczqcego Eparchialnej komisji liturgicznej) ad hoc na okreslonqokazjy, czego sam bylem swiadkiem np. podczas konsekracji tablíc pamiqtkowych,odsloniytych z inicjatywy Stowarzyszenia sw. Cyryla i Metodego. Kosciól greckokatolicki naSlowacji znajduje siy ciqgle w stadium odkrywania swojego bogactwa duchowego i wlasnejteologii. Jednym z odkrytych w ten sposób naboze!Í.stw jest na przyklad Akatyst2, któregoponad 20 lat ternu nie znalismy ani nie praktykowalismy. Dzis jest to juz znane popularnenaboze!Í.stwo i rozpowszechniona modlitwa zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie.

Metoda. Wybrana analityczno-syntetyczna i porównawcza metoda pracy jestodpowiednia. Autor obficie korzysta z dostypnej krajowej i obcojyzycznej fachowej literatury,co potwierdza ko!Í.cowa bibliografia. Przestudiowana i wykorzystana bibliografia swiadczy ojego usilnym staraniu siy o konsekwentne opracowanie tematu. Wychodzi od znanych do mniejznanych faktów i systematycznie omawia i porównuje poszczególne obrzydy. Styl tekstu jestklarowny. zrozumialy, naukowy. Autor zajmowal siy takte historycznymi ksiygamiliturgicznymi, co swiadczy o jego bieglosci w omawianym temacie i staraniu, by podqzaé ad fontes. Doceniamy wysilek autora. aby powiqzaé opis obrzydów liturgicznych z ichzastosowaniem w praktyce duszpasterskiej. Do podniesienia wartosci rozprawy przyczyniloby

2 Obecnie przetlumaczonych na jyzyk slowacki jest ok. 1 O tematycznie ráznych akatystów.

sie, gdyby zawierala przynajmniej przyblizony procentowy szacunek realizacji poszczególnychglównych blogoslawienstw w parafiach, ewentualnie sondaz przeprowadzony w wybranychparafiach.

Znaczenie. Znaczenie pracy polega na tym, ze autor zwraca uwage na bogactwoi zróznicowanie tekstów, przez które Kosciól towarzyszy ráznym wydarzeniom w zyciuwiernych (dzieci i doroslych) i zaprasza ich do uswiecenia. Kazde blogoslawienstwo udzieloneprzez autorytet Košciola przynosi owoce w postaci laski wspomagajacej, opieki niebia iumocnienia wiary. Naukowe znaczenie i wklad ujawnia sie w staraniach o szczególowe,pionierskie porównanie obrzedów blogoslawieústw w Košciele Iacinskim i katolickiegoWschodu. Dzielo moze posluzyé kaplánom, teologom i nauczycielom religii, którzy sazainteresowani przezywaniem wiary katolickiej w pelni, w rytmie kalendarza liturgicznego.Równiez jako pomoc w wyznaczaniu celów dla dzialan we wspólnotach košcielnych przywspólistnieniu obu obrzadków, które nieraz zamykaja sie do elitarnego getta. Wzajemnewzbogacanie sie omawianych obrzadków, które autor wskazal we wstepie, wydaje sie byéproblematyczne, gdyz za tresc i publikacje wszelkich ksiag liturgicznych odpowiada wlasciwaKongregacja Watykaríska. Ewentualne wzbogacenie jest mozliwe w duszpasterskimkontekšcie przy dychotomii obrzadków,

Autor przypomina o duszpasterskim kierunku wizyty ksiedza w rodzinach wposzczególnych okresach roku liturgicznego, które obecnie jawi sie jako doskonala okazja doosobistego poznania parafian, ich trudów i radosci, Podobnie, mazna wykorzystaé to wduszpasterstwie przy okazji osobistych rocznic, jubileuszy i przy ráznych okazjach, kiedy jestmozliwosé spotkania sie rodziny na modlitwie z prosba o Boze blogoslawienstwo na kolejnyetap zycia.

Dokladne badanie obrzedów wykazalo, ze prawie przy kazdyrn blogoslawienstwie ipošwieceniu gloszone jest slowo Bože. To kolejny wazny fakt, który zasluguje na uwage izastosowanie duszpasterskie. Gloszenie slowa Bozego wraz z modlitwa prowadzi czlowieka donawrócenia i napelnia jego dusze nowymi impulsami na drodze zycia chrzešcijanskiego. Efektduchowy moze zostaé wzmocniony, jesli jest to równiez zwiazane z widocznym znakiemkrzyza, ikonami, swiecy, woda šwiecona, kadzidlern itp.

Na koniec nalezy podkreslié, ze w kazdym obrzedzie konieczne jest osobisteusposobienie celebransa i obecnych wiemych. To usposobienie oparte jest na wierze iotwartosci na dzialanie Boga. Nie jestesmy w stan ie okreslié ani porównaé tych czynników, alemusimy o nich pamietaé, przygotowujac sie do poslugi jakiegokolwiek poswiycenia.

3. Ocena formalna rozprawy Formalnie praca jest opracowana na odpowiednim poziomie. Strana graficzna jest

wlasciwa. Liczba stron tekstu bez zalqczników (320) wydaje siy byé az przesadzona. Jednakbiorcic pod uwagy temat pracy, uwazamy to za wlasciwe. Autor dziala logicznie i metodologicznie poprawnie, poszczególne czysc1 rozprawy swiadczq o dobrzezorganizowanym warsztacie naukowym. Przypisy sq tworzone poprawnie i tym samymsposobem w calej pracy.

4. Uwagi krytyczne i pytania Przedstawiamy nastypujé)ce uwagi w celu udoskonalenia pracy. Uwagi nie majé)

charakteru istotnych zarzutów, dotyczq raczej strany formalnej i jyzykowej niz merytorycznej.Autor poswiyca w pierwszym rozdziale stosunkowo duzo miejsca potrzebie odnowyliturgicznej zgodnie z soborowq konstytucjq Sacrosanctum concilium. W niektórychmiejscach znajdujé) siy w rozprawie powtórzone teksty (np. s. 30, 39). Forma zapisu nazwSobór Watykanski II, Katechizm Kosciola Katolickiego, a takze Písmo Swiyte jest zmienna.Autor korzystal równiez ze stron intemetowych, co jest w porzé)dku. Nie mozemy jednakzgodzié siy na uzycie Wikipedii w tego typu pracy (s. 114). W tekscie rozprawy czasami

pojawiaja sie liczniejsze drobne gramatyczne niedokladnosci. Zakres poszczególnychrozdzialów jest dosyé nieproporcjonalny, co jest w pewnym sensie zrozumiale, Na poczatkupracy czesto uzywa sie slowa obrad', Jednoczesnie czytelnik nie zawsze rozróznia, czy jest toobrad - ,,obrzqdek'" w sensie ogólnym, czy tez obrad - ,,obrzyd .. okreslonego blogoslawienstwa.Parafrazy biblijne nie zawsze sa podawane skrótem por.

Pytania:1/ Czy jest jakaš róznica miedzy blogoslawienstwem liturgicznym a poswieceniern?2/ Na czym polega duszpasterskie przygotowanie odbiorcy do otrzymania

blogoslawienstwa od slugi Kosciola?

S. Wniosek koúcowy Autorowi serdecznie gratuluje napísania rozprawy doktorskiej. Pogodzenie zycia

rodzinnego i pracy duszpasterskiej w parafii kosztowalo go sporo wysilku, co nálezy tymbardziej docenié, ze udalo mu sie wykonaé cala prace. Lektura rozprawy wzbogacila mnie iwierze, zc po jej obronie posluzy wielu zainteresowanym dla ich ubogacenia.

Wniosek: Pozytywnie oceniam recenzowana rozprawe, postuluje dopuszczeniekandydata do dalszych etapów przewodu doktorskiego i proponuje by zgodnie zobowiazujacym prawem kandydat otrzyrnal po pornyslnej obronie stopien naukowy doktorateologii.

Z pozdrowieniami chrzescijanskirni/,

· .. t I

tc I,

doc. ThDr. Michal Hospodár, PhD.

Prešov 16.01.2021

3 W jezyku slowackirn to ma 2 znaczenia: Lobrzed i 2. obrzadek.