وزارت جهاد کشاورزی موسسه آموزش عالی علمی کاربردی و مهارتی

جزوهکشت گیاهان دارویی

)مهارت اول تا ششم(

تهیه و تنظیم یاسمین میری، محسن عصفورینادر آزادبخت، حسین اعتمادی

حمیدرضا پرستار، مهدی ایمانی مجتبی معماریان فرد، محمود ایزدی

علی محمد عمویی

1397تابستان مهارت اول: انتخاب گونه ها و ارقام گیاهان دارویی

-تاریخچه استفاده از گیاهان دارویی1-1

استفاده از گیاهان دارویی به منظور درمان با تاریخ زندگی انس88ان هم زم88ان بوده است. انسان در تمام دوران تاریخی چاره ای جز توس88ل ب88ه گیاه88ان نداش88ت. اگر چه در نیم قرن گذشته استفاده از داروهای شیمیایی و س88نتزی ب88ه ش88دت رواج یافت ولی به سرعت آثار زیان بار آنها ب88ر زن88دگی انس88ان س88بب گ88رایش مج88دد ب88ه

1

گیاهان دارویی گردید، و این نکت88ه ک88ه توس88ل ب88ه گیاه88ان دارویی هم88واره در ط88ول تاریخ یکی از روش های موثر درمان بوده است، به خوبی روشن اس88ت. ت88اریخ طب

ق.م( اولین کت88ابی۶۵۰۰در کشور ما مرب88وط ب88ه دوره آری88ایی می باش88د و اوس88تا )است که از گیاهان دارویی سخن گفته است.

به نقل از اوستا اولین پزشک ایرانی تریته پدر گرشاسب پهلوان ب88وده اس88ت که از کاربرد گیاه8ان دارویی و عص88اره آنه8ا اطالع داش88ته و مق8ام او در طب نظ8یر

ق.م( در مصر باستان، انقلبیوس در یونان و آس88کوالنیوس در۳۵۰۰مقام ایمهوتپ ) روم)سه رب النوع درمان( بوده است. ق88دیمی ترین گی88اه دارویی در ط88ول ت88اریخ ”

هوم” گیاه مقدس آیین زرتشت بوده است.

در کتاب های پهل88وی، ه88وم را س88رور هم88ه گیاه88ان و اس88تفاده از آن را ب88اعث عم88ر ق.م و ب88ه نق88ل از۴۵۰۰جاویدان می داند. تاریخ استفاده دارویی از پیاز و ادویه ب88ه

(Cinnamomu(، کاس88یا )Commiphoraه88ردوت اس88تفاده از گیاه88ان دارویی م88یرح ) Oroganum( مارجورام )Pinpimella anisum( آنیز )Cinnamimum Zylanicaسیناموم )margorana ق.م می رس88د. ق8دیمی ترین کت88اب۵۲۰۰( در مومیایی کردن اجس8اد ب8ه

گون888ه دارویی را ش888رح داده،۱۰۰۰ ق.م( ۲۸۰۰چی888نی منس888وب ب888ه ش888ینون ) گون888ه دارویی را کش88ت نم88وده اس888ت، در ال88واح۶۴ ق.م( ۷۱۰ماردوکاپالی88دین )

ق.م( ک88اربرد دارویی۳۷۷سومری چگونگی کش88ت گیاه88ان را ش88رح داده، بق88راط ) گون888ه دارویی را ش888رح داده اس888ت. ظه888ور دانش888مندانی نظ888یر س888قراط،۴۰۰

دیوسکورید، رازی، هروی، ابن سینا، ابوریحان بیرونی، جرج88انی، خان88دان بختیش88وعسبب گسترش این علم در جهان گردیدند.

گیاهان دارویی رستنی هایی با تاریخچه جالب توجه و ممتاز هس88تند. عالوه ب88ر قدمت، گستره نفوذ این گیاهان در تاریخ ادیان و ملت ها بسیار ش88ایان توج88ه اس88ت بطوریکه در جای جای حوادث مهم تاریخی، سیاسی، اجتماعی و دی88نی، این گیاه88ان

قرین توجه بوده و یا منجر به بروز حوادث مهمی شده اند.

-وضعیت گیاهان دارویی ایران1-2 اقلیم جهان استکه باعث شده که پتانس88یل تولی88د13اقلیم از11ایران دارای

گونه گیاه7500-1000گیاهان دارویی در ایران بسیار باال باشد. درفلورایران حدوددارویی وجود دارد

-تعریف گیاهان دارویی1-3 امروزه گیاهانی به عنوان گیاه دارویی شناخته می شوند که دارای صفات زی88ر

باشند:2

در پیکر این گیاهان مواد خاصی ساخته و ذخیره می شود به ن88ام م88واد م88وثره-1 که این مواد تاثیر فیزیولوژیکی بر پیکر موجود زن88ده ب88ر ج88ای می گذارن88د. این گیاهان برای مداوای برخی از بیماری ها مورد اس88تفاده ق88رار می گیرن88د. م88واد فعال مذکور در طی یک سلس88له فراین88دهای وی88ژه و پیچی88ده بیوش88یمیایی، ب88ه

معم88وال کم88تر از وزن خش88ک گی88اه س88اخته میش88وند و ب88ه–مق88دار بس88یار کم متابولیت های ثانویه نیز معروفند.

کاشت، داشت و برداشت گیاهان دارویی، ص88رفا ب88ه خ88اطر اس88تفاده از م88واد-2موثره آنها صورت می گیرد.

ممکن است اندام خاصی چون ریش88ه، س88اقه، برگ ه88ا، گ88ل و ... ح88اوی م88واد-3 موثره مورد نظر باش88د. از این رو نمی ت88وان تم88ام ان88دام های گی88اه مرب88وط را

منبع ماده دارویی مورد نظر دانست. معموال از اندام های مورد نظر بصورت تازه استفاده نمی شود، یعنی اندام های-4

مورد نظر باید تحت تاثیر عملیات خاصی چون تمیز شدن، هواخوردن، خش88کشدن، پالودگی و ... قرارگیرند و پس از آن مورد استفاده واقع شوند.

گیاهان دارویی حاوی مواد موثره، در مقایسه با عموم گیاهان م88ورد عم88ل در-5 کشاورزی چون غالت و سبزی ها که ب88ه ط88ور ع88ام و روزم88ره م88ورد اس88تفاده

انسانند، در موارد خاصی قابل استفاده اند. نیستندداروییانجیر، جوانه گندم، سبوس برنج، کاکل ذرت، دم گیالس و ... گیاه

اما خاصیت دارویی دارد.

-اندام های مختلف در گیاهان دارویی1-4درشکل زیر ساختمان خارجی یک گیاه گلدار را می بینید.

- اندامهای مختلف یک گیاه1-1تصویر

3

)محور هم نامیده می شود) تکیه گاه اص88لی گی88اه اس88ت. س88اقه ه88ا ان88واعساقه: مختلفی دارند. چون ساقه ها با توجه به محیط اطراف خ88ود تغی88یر ش88کل می دهن88د.

های هوایی، ساقه های زیر زمینی انواع ساقه ها عبارتند از: ساق ساقه های هوايی: ساقه هایی هس88تند ک88ه در خ88ارج از زمین ب88ه رش88د و نم88و -

می پردازند و از نور خورشید استفاده می کنند. رنگ این ساقه ها در ابتدا س88بز رنگ بوده و سپس تغی88یر رن88گ می دهن88د. این س88اقه ها ب88ه ط88ور کلی ب88ه س88ه صورت ساقه هوایی معمولی، ساقه هوایی خزنده و ساقه هوایی ب88اال رون88ده دیده می شود. ساقه های ه88وایی معم88ولی در ه88وا ب88ه ص88ورت ایس88تاده ق88رار دارن88د و ب88ه ص88ورت های مختل88ف مانن88د اص88لی، اس88توانه ای و توخ88الی دی88ده

می شوند.ساقه های گوشتی: مثل کرفس و .........- ساقه های خزنده: این ساقه ها از استحکام زیادی برخ8وردار نیس8تند، بن88ابراین-

روی سطح زمین گسترده می شوند و به هنگام رشد طولی حالت خزنده پیدامی کنند. مثل گوجه فرنگی و توت فرنگی

ساقه های باال رونده: این ساقه ها حالت ساقه های خزن88ده را داش88ته ک88ه ب88ه- تنهایی و آزادانه نمی توانند در هوا بایستند و باید به وسیله ای مثل ستون، تن88ه درخت و ... تکیه داده و باال روند. نمونه های از این گیاهان مثل نخ88ود ف88رنگی

و لوبیای رونده و ....... ساقه های زير زمینی: این س88اقه ه88ا در درون خ88اک هس88تند و ب88دون کلرفی88ل-

می باشند. که به صورت افقی می رویند و دارای تعدادی گره، برگ های کوچکو جوانه است. گیاهانی دراین گروه مانند نعناع، گل زنبق و .............

: بخشی از گیاه که از یک گره(غده) در ساقه ب88ه خ88ارج رش88د می کن88د. بیش88تربرگ برگ ها مسطح هستند و حاوی کلروپالس88تند. وظیف88ه اص88لی آنه88ا تب88دیل ان88رژی ن88ور

خورشید به انرژی شیمیایی (غذا) از طریق فرایند فتوسنتز است. : پایه یک برگ است که برگ را به گیاه وصل می کند. دمبرگ (ساقه برگ)

ریش88ه س88اختاری از ی88ک گی88اه اس88ت ک88ه آب و غ88ذا را از خ88اک ب88ه دس88ت ريشه: می آورد، انرژی را ذخیره می کند و تکیه گاه گیاه است. بیشتر ریشه ها از زی88ر زمین

رشد می کنند. ريشه اصلی: ریشه اصلی به طور مستقیم از زیر گیاه ادامه یافته.

یکی از اجزاء مهم گیاه گل است که در گیاهانی که تنها بوس88یله ب88ذر تکث88یرگل: می شوند موجب بقاء آن گیاهان می شود. در اثر تغییر و رش88د و نم88و اج88زا تش88کیل دهنده گل، بذر و یا میوه تشکیل می شود که هم برای ب8اقی مان8دن نس8ل گیاه8ان و

هم برای تغذیه انسان و حیوانات اهمیت دارد.گل ها از اجزای مختلفی تشکیل شده اند که عبارتند از:

گلپوش و اجزای که باعث تولید بذر گل می شوند.گلپوش شامل کاسه و جام می باشد و قسمت زایای آن نافه و مادگی می باشد.

(: بخشی از ساقه یک گیاه که معموال ساقه چوبی و سفت ندارند و نرمگره )غده و علفی هستند و در بعضی از قسمت ها بر روی ساقه برجستگی ب88ه ص88ورت حلق88ه دور تا دور ساقه وجود دارد که از آن یک برگ، شاخه یا ریشه هوایی رش88د می کن88د.

گیاهان گره های زیادی دارند.4

منطقه ای از ساقه بین هر دو گره مجاور، میانگره نام دارد.میان گره:

-طبقه بندی بر اساس تیره جنس گونه1-5 نام علمی ارتباطي براي گفتگو درباره گياهان و روابط آنها است. کسانی ک88ه

نامی88ده می ش88وند. گي88اه"تاكسونوميست"گیاهان را طبقه بندی و نامگذاری می کنن88د بدون نام علمي، خواه جديد و خواه شناخته شده ت88ا زم88اني ك88ه نامگ88ذاري و تع88يين

هويت نشده است نمي تواند مورد استفاده قرار گيرد. Speciesلینه دانشمند سوئدي کتابی به نام" plantarum" ک88ه در آن روش انتشار داد

"معین گردیده بود. که امروزه کنگ88ره گیاهشناس88ی آنBinomialنامگذاری دواسمی" را به عنوان الگوی نامگذاری گیاهان معرفی کرده است نام های ارائ88ه ش88ده در این سیستم نام هایی هستند که در روم و یونان باستان اس88تفاده می ش88دند. مط88ابق این

سیستم نام علمی باید :- دو اسمی باشد .-1التین باشد -2

برای هر گیاه شناخته شده یک نام علمی در نظر گرفت88ه می ش88ود. اگ88ر نام ه88ای علمی وجود نداشته باشند امکان تبادالت علمی بین علوم کشاورزی و گیاهی وج88ود ندارد و امکان دسترسی به اطالعاتی که راجع ب88ه آن گی88اه در گذش88ته بوج88ود آم88ده امکان نداشت. هر گیاه تنه8ا می توان88د ی88ک ن88ام علمی داش88ته باش88د ک88ه از دو بخش

تشکیل شده است. مانندTriticum Sativum

کلمه اول )از سمت چپ( نام» جنس« و دومی نشان دهنده »گونه« است. به دنبال نام علمي بايد جزء سومي نيز قرار داشته باشد كه منظور از آن ن88ام ف88رد يا افرادي است كه در گذشته بطور رسمي گياه را توصيف كرده اند. به ط88ور مث88ال

صفت گونه ايalba نام جنس، Quercus. استكهQuercus alba Lنام علمي گياه بلوط . مخفف لينه است ك8ه اين گي88اه را نامگ8ذاري ك8رده اس8ت. بن8ابراين ن8ام علميLو

كامل مشتمل بر سه جزء است:( نام مؤلف يا معرف آن.3( صفت گونه اي 2( نام جنس 1

نش88ان L برخی از مؤلفین دارای اسامی اختصاری هستند، مثال لینه را با حرفمی دهند.

حرف اول نام جنس را باید با حرف بزرگ نوشت. - واحدهای طبقه بندی 1-5-1

سیستم های طبقه بندی بر اس88اس ص88فات مش88ترک بین تیره ه88ای گی88اهی ب88ه واحد هایی در سطوح مختلف تقسیم بندی می گردند. واحد تشکیل دهنده سیس88تم های

5

طبقه بن88دی »گون88ه« می باش88د س88طوح طبقه بن88دی مش88خص ش88ده ب88رای تع88یینسیستم های طبقه بندی از باال به پایین به شرح زیر است.

گیاهان به ترتیب با سیستم زیر طبقه بندی می شوند.(: گیاهان به شاخۀ� Divisionشاخه )-(Classرده یا کالس )-(Orderراسته )-(Familyخانواده یا تیره )-(Geniusجنس )-(Speciesگونه )-

که ما برای شناسایی گیاهان الزم اس8ت بیش8تر در س8طح خ8انواده و جنس و گونه بدانیم. بنابراین در این جزوه مهمترین گیاهان منطقه با خ88انواده و جنس و

گونه معرفی شده اند. برای شناسایی بهتر گیاهان الزم است ابتدا چند اصطالح تعریف شود که به قرار

زیر آورده شده اند. به عنوان واحد طبقه بندی محسوب می شود و سیس88تم های طبقه بن88دی ب88ر گونه:

پایه گونه شکل می گیرد. در واقع به مجموعه افرادی که بیشترین شباهت را ب88ا همداشته باشند و به راحتی زادآوری نمایند و فرزندان بارور بوجود آورند، گونه گویند.

نژاد یا زیر گونه یکی از تقسیمات گونه است . اف8راد ی88ک گون88ه ک88ه از هم دور: نژاد افتاده و در دو منطقه جغرافیایی مج88زا زن88دگی می کنن88د ممکن اس88ت در ب88رخی از

که در این صورت نژاد بوجود می آید.،صفات با هم تفاوت داشته باشند هرگاه در بين افراد يك گونه در اثر جهش ويا دو رگه اي شدن در يك يا چندواريته:

صفت اختالف بوجود آيد، واريته ايجاد مي گردد. ص8فت متم8ايز كنن8ده واريته ه8ا باي8د در بنفش88ه"عكس يا خالف صفتي باشد كه در گونه اصلي وجود دارد. مثال" جام گل

معطر ، بنفش رنگ ولي در واريته اي از آن ، سفيد رنگ است. مجموعه ای از گونه ها که بیشترین شباهت را به هم دارند.: جنس

مجموعه ای از جنس ها که بیشترین شباهت را به هم دارند.:خانواده ) تیره ( به معنای قرار دادن مجموعه ای از پدیده ها در چهار چوب ی88ک نظ88امسیستماتیک:

بر پایه معیاری مشخصSystematic=Taxonomy  :دانش رده بندی گیاهی را گویندتاکسونومی

دو معن88ا دارد یکی ب88ه معن88ای مجموع88ه گیاه88انی ک88ه در ی88ک ناحی88ه(:floraفلHHور) جغرافیایی و یا سیاسی وجود دارند، دیگری به کتاب های گیاه شناسی خاص88ی اطالق

می شود که منابعی هستند که در آن رستنی های یک منطقه معرفی می شود. مراک88زی ک88ه گیاه88ان جمع آوری ش88ده ، آم88اده ش88ده ،(: Herbareum هرباریوم )

نامگذاری شده یک یا چند منطقه را در چهار چوب یکی از سیستم های طبق88ه بن88دی6

ش88ده ب88ه منظ88ور ارائ88ه خ88دمات الزم ب88ه بخش ه88ای مختل88ف نگه88داری می کنن88د راهرباریوم نامند

- سلسله گیاهان1-5-2 ( شامل موارد زیر استPlantسلسله گياهان )

Briophytaخزه ها -1Pterophytaسرخس ها -2 )پنجه گرگیان،دم اسبیان و علف خوک(Pinophytaنهانزادان آوندی -3گیاهان عالی که شامل بازدانگان و نهاندانگان هستند. -4

بازدانگان مانند کاج ها و سروها از آنجایی که بیشتر گیاهان دارویی جزء نهاندانگان می باشند بنابراین به شرح

و معرفی آنها بیشتر پرداخته می شودنهاندانگاه به گیاهان تک لپه و دو لپه تقسیم می شوند.

الف: تک لپه ای ها- آمده است1-1لیست خانواده های گیاهان تک لپه ایی در جدول

- خانواده های گیاهی تک لپه ایی1-1جدولتيره الله )ليلياسه(تيره خرما )پالماسه(

تيره نرگس )آماريليداسه(تيره گل شيپوري )آراسه(تيره زنبق )آيريداسه(تيره لويي )تيفاسه(

تيره زنبق )آيريداسه(تيره گندميان )پوآسه(تيره موز )موزاسه(تيره اويارسالم )سايپراسه(

تيره استرليتزياسهتيره مارچوبه )آسپاراژيناسه(تيره اختر )كاناسه(تيره زنجبيل )زنجيبراسه(

تيره ثعلب )اوركيداسه(

ب: دو لپه یها- آمده است2-1لیست خانواده های گیاهان دو لپه ایی در جدول

- خانواده گیاهان دو لپه ایی2-1جدول تيره تاج خروس )آمارانتاسه(تيره گزنه )اورتيكاسه(تيره بيد )ساليكاسه(تيره آالله )رانونكالسه(تيره نعناء )المياسه يا البياته(تيرهزيتون )اولئاسه(

ت8888يره بل8888وط ي8888ا راش)فاگاسه(

تيره زرشك )بربريداسه(تيره توت )موراسه(

ت88يره خش88خاش ي88ا ش88قايقتيرهكدو )كوكوربيتاسه(تيرهخرزهره )آپوسيناسه(

7

)پاپاوراسه( ت888يره عل888ف هفت بن888د )پليتيره گردو )ژوگلنداسه(

گناسه(تيره شاتره )فومارياسه(

تيرهكاس888ني )آستراس888ه ي888اتيرهگاوزبان )بوراژيناسه(كمپوزيته(

تيره شب بو )كروسيفر(

ت888يره چغن888در ي888ا اس888فناجتيره نارون )اولماسه()كنوپودياسه(

تيره پنيرك )مالواسه(

ت8888يره س8888يب زمي8888ني)سوالناسه(

تيره فرفيون )افوربياسه(تيره ميخك )كاريوفيالسه(

ت88يره س88داب ي88ا مركب88ات)روتاسه(

تيره حبوبات )لگومينوزه(تيره گل سرخ )رزاسه(

ت888يره چتري888ان )آپياس888ه ي888اتيره مورد )ميرتاسه(امبليفر(

ت8888يره عن8888اب ي8888ا تنگ8888رس)رامناسه(

جهت شناسایی بهتر گیاهان دارویی را به روش های مختلف طبقه بندی می کنند.

- مهمترین روش های طبقه بندی گیاهان دارویی1-6-: طبقه بندی از نظر اندام مورد استفاده 1-6-1

ماده مؤثره گیاهان درقسمت های مختلف آن گیاه به شرح ذیل وجود دارد ش88نبلیله، آنیس88ون، س88یاه دان88ه، کرچ88ک، اس88فرزه، ب88النگو، خ88ارمریم- بHHذر:1

)ماریتیغال(، زیره و ...: گردو، گزنه، مورد، آویشن شیرازی، گل انگشتانه و ...- برگ2: بید، رزماری، دارچین، بلوط و ...- ساقه3 سنبل الطیب، سورنجان، گزنه، صابونی، نعناع، زردچوبه و ...- ریزوم:4 شیرین بیان، گزنه، صابون-رناس،بابا آدم، کاسنی و ...- ریشه:5 : بابونه، گل محمدی، رازک، گاوزب88ان، زعف88ران، ذرت، همیش88ه به88ار،ختمی،- گل6

پنیرک، بیدمشک و ... : گ88ل گاوزب88ان، زوف88ا، غ88افث )دوای جگ88ر( ، اس88طوخودوس،- سرشاخه گلدار7

آویشن برگ باریک و ... گل ساعتی، زیتون تلخ، زرشک، عناب و ...- میوه:8

8

: باریجه، آنغوزه، سقز، اوشک)وشاء( ، شیرخشت، ترنجبین )خ88ار ش88تر( ،- صمغ9کتیرا و...

-طبقه بندی از نظر سن گیاه و دوره رویش1-6-2 این گیاهان دوره رویشی و زایش88ی خ88ود را در ی88ک فص88ل تکمی88ل می- یکساله: 1

نمایند مانند: زنیان، زیره سبز، بابونه کامومیل، اسفرزه و ... این گیاهان در سال اول رشد رویشی و در س88ال دوم رش88د زایش88ی- دو ساله:2

می کنند مانند : باباآدم، گل مغربی، جعفری و ... : مانن88د ب88اد رنجبوی88ه، نعن88اع، رازیان88ه، م88ریم گلی، ب88ه لیم88و، عن88اب،- چند ساله3

زعفران، زیتون، علف چای، آلوئه )صبر زرد(-طبقه بندی از نظر روش تکثیر1-6-3

مانن88دگیاهانی که به طریق بذر تکثیر می شوند )تکثیر جنسHHی(-1 شوید، سیاه دانه، گشنیز، بابونه، زیره، شاهی، جعف88ری، رازیان88ه، ریح88ان،

گل گاوزبان و ... ری88زوم و غ88یره تکث88یر می ش88وند )تکث88یرگیاهانی که از طریق قلمه، -2

غیرجنسی( مانند : اسطوخودوس، رزماری، ترخون، نعناع و ...

- طبقه بندی بر اساس خواص و درمان1-6-4: گیاهان ملین-1

گزانگبین- گ88ز علفی- ترنج88بین– شیرخشت–بیدخشت– ملین های قندی:شکر تیغالو شکر سرخ

نارگیل- کاسکارا– کتان– زیتون- بادام شیرین–ملین های روغنی:کرچک ختمی - قدومه–ملین های لعابدار: پنیرک

گیاهان مسهل:-2 مسهل ها عموما قویتر از ملین ها هستند ملی ها در غلظت ب88اال می توانن88د ب88ه عن88وان

مسهل به کار برده شوند روبارب- سیاه توسه–فلوس– سنا– مسهل های آنتراکینونی: صبر زرد

پودوفیل- زالب–مسهل های رزینی و صمغی: حنظل ریحان- نعناع- پونه– بارهنگ- تخم شربتی–بالنگوگیاهان قابض:-3 رازیان88ه–بومادران-زیره س88یاه گیاهان مسکن، ضدنفخ و محرک معده: -4

انیسون -زنیان–9

پرسیاوش–گل پنیرک گیاهان نرم کننده و خلط آور سینه، ضد سرفه:-5 اک8الیپتوس - پ8اخری- سپس8تان- ختمی- ب8ادام ش8یرین- خارمق8دس- کت8ان-–

قدومه گ88ل انگش88تانه- س88نبل الطیب- گ88ل گاوزب88ان-گیاهHHان مHHؤثر بHHر قلب:-6

بادرنجبویه- دارواش ش88نبلیله- زیت88ون- م88ریم گلی- ک88دو-گیاهان مؤثر برکاهش قنHHد خHHون: -7

باباآدم- شلغم- هویج- گردو-اسفناج- بادام زمینی زیت88ون- س88یر- ق88ره ق88اط- زغ88الگیاهان مؤثر بر کاهش فشار خHHون: -8

اخته- ازگیل- چای مکی شیرین بیان- س88رخدار- گونه ه88ایگیاهان مؤثر بر افزایش فشارخون: -9

افدار- گل گاوزبان شمال کاسنی- شاتره- عناب- سنا- مرکبات- عش88به-گیاهان صاف کننده خون: -10

علف چشمه- غافث کبیربید مشک- زرشک- گنه گنهگیاهان ضدتب: -11 همیش88ه بهار- ختمی- باب88اآدم-گیاهHHان مHHؤثر بHHر بیماری هHHای پوسHHتی: -12

عشبه- گزنهمریم گلی- بنفشه- سیر- ختمیگیاهان مؤثر بر رفع حساسیت:-13شیرین بیان- بابونه- بومادرانگیاهان ضدزخم معده: -14 باریج88ه- میخ88ک- اس88فند- م88ازریون-گیاهان مHHؤثر بHHر رفHHع درد دنHHدان:-15

زردچوبه گ88ل بنفش88ه- ب88رگ بی88د-گیاهHHان ضHHد میگHHرن و سHHردردهای عصHHبی: -16

رازیانه- بادرنجبویه- هوفاریقون-تاناستوم

-معرفی برخی از تیره های مهمگیاهان دارویی1-7

Poaceae-تیره غالت 1-7-1

جزو تک لپه ایها محسوب می شوند و دارای گونه های دارویی مانند ی88والف و چ88اودار می باش88د گی88اه چ88اودار ب88رای رویش ق88ارچ ارگ88وت اس88تفاده می ش88ود .این گیاه88ان

یکساله هستند.

Ranunculaceae-تیره آالله 1-7-2

گیاهانی یکس88اله وچن88د س8اله هس88تند از گونه ه88ای مهم آن می ت8وان ب8ه آالل8ه وگ8لآتشین که هردوگیاهانی دوساله هستند اشاره نمود.

Papaveraceae-تیره شقایق)خشخاش( 1-7-3

10

گیاهانی یکساله وچندساله مانندخشخاش)یکساله(،مامیران وگالسیوم)چندساله( دراین تیره یافت می شوند که خاصیت دارویی دارند.

Rosaceae-تیره گل سرخیان 1-7-7

گیاهان این تیره به فرم های علفی درختچه یا درخت مشاهده می شوند

ب88ادام- آلب88الو-وتن88تیال-روی88وس-–ازگیاهان این تیره می توان به نسترن-گ88ل محم88دی اگریمونیا اشاره نمود.

Fabaceae-تیره پروانه آسا 1-7-8

گونه های مهم این تیره می ت88وان ب88ه ش88یرین بی88ان، گون ه88ا وخارش88ترکه چندس88اله ودارای ریشه جوانه زا هستند اشاره کرد.

Rotaceae-تیره سداب 1-7-9

گیاهانی خشبی درختچه ای درختی بوده پیکر رویشی ومیوه ح88اوی اس88انس ی88ا رزیناست که گونه سداب قابل کشت می باشد که حاوی روتین فراوان می باشد.

Apiaceae-تیره چتریان 1-7-10

این گیاهان دارای گل آذین به فرم چتر بوده وبه ص88ورت های علفی یکس88اله دوس88اله وچند ساله یافت می شوند. تم88ام پیک88ر رویش88ی گی88اه ح88اوی اس88انس اس88ت ک88ه در مج88اری مخصوص88ی بن88ام ش88یزوژن ذخ88یره می ش88وند. برگ ه88ا غ88یر متقاب88ل ودارای

باش88د. می88وه بص88ورت فندق88ه بریدگی عمی88ق هس88تند ک8ه در قاع8ده دارای غالف می می باشد. برخی ازگیاهان دارویی مانند سنبل ختایی حاوی کومارین فراوان ومقادیر کمی اس88یدالیک و اس88ید والری88ک رزین می باش88د. ش88وکران کب88یر ح88اوی الکالوئی88د می باشند. گیاهان این تیره در صنایع غذایی و دارویی کاربرد دارند. از دیگ88ر گیاه88ان

ش88بت- انج88دان رومی-– این تیره می توان به گشنیز- زی8ره س88یاه- انیس8ون- رازیانهگلپراشاره نمود.– زیره سبز- سیاه دانه- کرفس کوهی

Valerianaceae-تیره سنبل الطیب 1-7-11

گیاهانی علفی با برگ های متقابل و بریدگی دار گل ه8ا کوچ8ک وم8تراکم روی دمگ88ل واح88د گل ه8ا دوجنس88ی ی88ا ت88ک جنس اس88ت .اس88انس درس88لول های هیپ88ودرم ریش88ه

وریزوم گیاه ساخته می شوند.

Laminaceae-تیره نعنایان 1-7-12

11

گیاهان این تیره نیازه88ای اکول88وژیکی متف88اوتی دارن88د گیاه88ان این دارای گون88ه ه88ای یکس88اله، دو س88اله وچن88د س88اله هس88تند.دارای س88اقه چه88ارگوش برگ ه88ای متقاب88ل وصلیبی شکل گل ها نامنظم وجام گ88ل دارای دو لب پ88ایین وب88اال اس88ت. تع88دادپرچم

عدد که دوتا کوتاهتر از دوتای دیگر است. گل ها بصورت خوشه هایی از زاوی88ه بین4 قسمتی است گیاه ح88اوی اس88انس ف88راوان4برگ وساقه ظاهر می شوند. تخمدان

درکرک های ترشحی هستند.وفاقد آلکالوئید می باشند ازگیاهان دارویی قابل کاش88ت می ت888وان ب888ه اس888طوخودوس فرانس888وی، اس888طوخودوس دورگ )انگلیس888ی(، بادرنجبویه،مریم گلی،رزمار، مرزنجوش،زوفا، چ88ای ک88وهی، آویش88ن ب88اغی، آویش88ن

دنایی، نعنا فلفلی، ریحان، مرزه و ... اشاره نمود.

Solanaceae-تیره بادمجان 1-7-13

گیاه88ان اک88ثرا علفی ولی گونه ه88ای چندس88اله ودرختچه ای هم ب88ه ن88درت مش88اهده می شود. از گیاهان دارویی قابل کاشت می توان به بذرالبنج، شابیزک، تاتوره )گی88اه گرمسیری(، - تاج ریزی که اکثرا چند ساله اند اشاره نمود. گیاه شابیزک به خاک های با کلسیم وازت فراوان نی88از دارد. گیاه88ان این ت88یره دارای برگ ه88ای متن88اوب گل ه88ا منظم وپیوسته هستند.ومیوه س88ته اس88ت. گیاه88ان ح88اوی الکالوئی88د ف88راوان ش88امل آلکالوئی88د تروپ88ان می باش88د ک88ه در هیوس88یامین وآت88روپین نیک88وتین وآلکالوئی88د های

استروئیدی مانند سوالنین وتوماتین را می توان نام برد.

Malvaceae- تیره پنیرک 1-7-14

گیاه88ان این ت88یره ب88ه ص88ورت های علفی درختچه ای ودرخ8تی هس88تند برگه88ا متن88اوب وح88اوی کنگ88ره وبری88دگی های عمی88ق اس88ت گیاه88ان این ت88یره دارای گله88ای منظم

اس88ت پرچمه88ا ب88ه تع88داد ف88راوان5واندامهای تشکیل دهنده آنه88ا دارای مض88ربی از ومیله های آنها به هم چسبیده اند میوه کپسول و ح88اوی ب8ذر ف8راوان اس88ت. بعض88ی گونه ها حاوی موسیالژ فراوان است گون88ه ه88ای مع88روف ش88امل پن88یرک معم88ولی و پنیرک موریتانی-کنف وحشی و ختمی می باش88د ک88ه اک88ثرا ب88ه ج88ز کن88ف چن88د س88اله

هستند. ریشه های گیاه خطمی دارویی دارای مواد موثره هستند.

Scrophulariaceae-تیره میمون 1-7-15

2 ع88دد ک88ه 4گیاهان این تیره دارای گل های کم و بیش متقارن ب88وده تع88داد پ88رچم عدد کوتاهتر اس. تخمدان دوخانه می88وه کپس88ول ح88اوی دان88ه ف88راوان ازگیاه88ان این تیره می توان به گیاه خرگوشک )ورباسکوم( گیاهی دوس88اله ک88ه ب88رگ ح88اوی م88اده ساپونین است وگل انگش88تانه گی88اهی چن88د س88اله اس88ت این گی88اه درن88واحی آفت88ابی وخش88ک می روی88د و ب88رای رویش ب88ه ازت ف88راوان نی88از دارد از گونه ه88ای مهم گ88ل

Digitalisانگش88تانه می ت88وان ب88ه purpurea ,Digitalis lanataاز گونه ه88ای خرگوش88ک Verbascumمی ت88888888888888888وان ب88888888888888888ه phlomoides

,Verbascum thapsus.اشاره نمود

12

Brassicaceae-تیره شب بو 1-7-16

گیاهان این تیره بصورت های یکساله دو ساله و چند ساله رویش دارند گل ه88ا دارای گل88برگ دارن88د می88وه4 کاس88برگ و4عدد کوت88اهتر اس88ت 2 عدد بلند و 4 پرچم که 6

شکاف باز می شود برگ ها متناوب ان ه8ای رویش8ی4بصورت خورجین است که با دارای کرک های دوشاخه ای و ستاره مانند است گیاه88ان دارای اس88انس مخصوص88ی بنام میوروزین می باشد مزه مخصوص بذر این گیاهان بواسطه گلوکوزید سینیگرین وسینالبین می باشد ازگیاهان دارویی قابل کاشت می توان به خردل سیاه ک8ه ح8اوی مقادیر فراوانی سینگرین اس88ت وخ88ردل س88فید ک88ه مص88ارف ص88نعتی وغ88ذایی دارد )س88س خ8ردل( و قدوم8ه، خاکش8یرکه ب8رای رف8ع گرم8ازدگی ک8اربرد دارد می ت8وان

اشاره نمود.

Asteraceae-تیره کاسنی 1-7-17

گیاهان این تیره اکثرا علفی و دارای گ88ل آذین کپه ای هس88تند و م88واد م88وثره ح88اوی اسانس ها، روغن ها، م88وادتلخ-ک88ائوچو، موس88یالژ-م88وم، کلیکوزی88د، الکالوئی88د هس88تند ازگیاهان دارویی قابل کاشت می توان ب88ه بابون88ه رومی چن88د س88اله- بوم88ادران چن88د

کاس88نی چن88د س88اله و–بابونه یکساله- همیشه بهار یکس88اله- گلرن88گ یکس88اله – سالهمارتیغال یکساله و دو ساله وخار مقدس یکساله اشاره نمود

Plantaginaceae-تیره بارهنگ 1-7-18

ساله تا چند ساله هستند از گیاه88ان مع88روف می ت88وان ب88ه بارهن88گ گیاهانی علفی یک کبیر چندساله و اسفرزه )یک ساله( اشاره نمود پوست ب88ذر اس88فرزه ح88اوی مق88دار

زیادی موسیالژ است.

Cucurbitaceae-تیره کدوئیان 1-7-19

گیاهانی یک ساله وخزنده ب88ذرها دارای مق88دار زی88ادی روغن ب88وده وح88اوی الکالوئی88د می باشند از گیاه کدو تخم کاغذی و هندوانه ابوجهل به عنوان گیاه دارویی می توان

اشاره نمود.

Primulaceae-تیره پا مچال 1-7-20

گیاهانی علفی دو ساله یا چند ساله درنواحی معتدل شمال گسترش دارن88د و دارای ه88ا گلبرگ پیوسته هستند مواد موثره ساپونین های تری ترپن که در قس88مت ریزوم5

Primulaذخیره می شوند ازگیاهان مهم این ت88یره می ت88وان ب88ه گ88ل پامچ88ال verisو Cyclamenسیکالمن یا purpurascensکه ح8اوی س88اپونین های س88می اس88ت و بط8ور روید اشاره نمود. وحشی می

Polygonaceae-تیره هفت بند 1-7-21

13

گیاهانی اکثرا علفی و دارای س88اقه بن88د بن88د می باش88ند از گیاه88ان مهم می ت88وان ب88ه هفت بند اشاره نمود. این گیاهان حاوی اس88یداگزالیک-–ریواس- فاگوپیروم – ترشک

فالونوئید- تانن- آنتراگلیکوزید می باشند.

Canabinaceae-تیره شاهدانه 1-7-22

ان88دا های گیاه88ان پوش88یده ازک88رک هس88تند وگ88رده افش88انی توس88ط ب88اد انج88ام می شود.ازگیاهان دارویی مهم می توان به رازک و شاهدانه اشاره نمود .گل ه88ای رازک

در صنایع غذایی در تهیه مالتوز ودارویی کاربرد دارد.

Fagaceae-تیره راش 1-7-23

گیاه88انی درختچه ای و ح8اوی بلوره88ای اگ88زاالت و ت88انن هس88تند مانن8د بل88وط و راشاشاره نمود.

Liliaceae-تیره الله1-7-24

گیاهانی اکثرا علفی و چند ساله هستند و دارای تکثیر رویشی هستندکه تکثیر توسط پیاز، ریزوم و پاجوش انجام می ش88ود. گیاه88ان ح8اوی الکالوئی88د ف8راوان-گلیکوزی88د و ساپونین هستند.مهم88ترین گیاه88ان دارویی ش88امل گ88ل حس88رت-ورات88روم-کونواالری88ا

می باشند.

Onagraceae-تیره گل مغربی1-7-25

گیاهانی علفی و چند ساله ودرنواحی گرمس88یری رویش دارن88د. گل ه88ا دوجنس88ی ب88ا پرچم از لح88اظ اقتص88ادی مهم هس88تند.2-8اندام های مضربی از چهار عدد و دارای

می باشدOenothera erythrosepalaازمهمترین گیاهان

- آشنایی با گونه های مختلف گیاهان دارویی 1-8 در این قسمت با خالصه ای از گیاهشناسی و مهم ترین خاصیت برخی از گیاه88ان دارویی رایج آشنا می گردید. الزم به ذکر است در بس88یاری از من88ابع ب8رای ه8ر گی88اه خواص بی شماری عنوان شده است که صحت و سقم آن در سایه تردید است، ل88ذا در این بخش با توجه به معتبرترین مستندات و تحقیقات علمی و تجربی تنه88ا تع88داد

معدودی از خواص برای هر گیاه نام برده شده است.

Thymus vulgaris-آویشن 1-8-1 آویشن گیاهی است خشبی و چند ساله که به شکل بوته ای، پ88رگیاهشناسی:

شاخه با برگ های ن88ازک، متقاب88ل و بیض88وی، ن88وک ت88یز هم88راه ب88ا گل ه88ای س88فید ی88ا

14

ارغوانی و چتری و منفرد مشاهده می شوند. قسمت مورد استفاده آویش88ن ش88املبرگ ها و سرشاخه های گلدار می شود.

شامل اسانس تند مزه محتوی، تیمول، ک88ارواکرول، پاراس88یمول،مواد موثره:لینالول، سینئول می باشد.

این گیاه دارای خاصیت درم88انی، ض88د اسپاس88م ب88وده و م88وجبخواص درمانی: کاهش کلسترول خون، کاهش التهاب، برطرف کننده آبسه و ت8رمیم لث8ه و ک8اهش

درد دندان می شود

-گیاه آویشن2-1تصویر

Plantago psyllium-اسفرزه1-8-2 سانتی متر می باشد.40 بوته اسفرزه یکساله علفی با ارتفاع بهگیاهشناسی:

برگ هاي این گیاه باريك كركدار و نوك تيز بوده و ب88ر روي س88اقه ق88رار دارد. گل ه88ا کوچک و سفید رن8گ ب8ه ش8كل س8نبله در انته8اي س88اقه مجتم8ع ش88ده اس8ت. مي8وه اسفرزه كپسول می باشد و حاوي دانه هايي با پوسته قرمز ش88فاف اس88ت. قس88مت

مورد استفاده این گیاه در طب سنتی دانه و پوست دانه)سبوس( آن می باشد. شامل موسيالژ، پروتئين، قند، روغن ثابت )حاوي گليكوزيدي بناممواد موثره:

اكوبين(، تانن، فالونوئید می باشد. ملین، افزایش حرکات پرستالیک وحفظ لغزن88دگی روده ه88ا، ض88دخواص درمانی:

الته88اب.الزم ب88ه ذکراس88ت ب88ذرها نبایس88تی خ88ورده ش88وند و بهتراس88ت آب حاص88لازخیساندن بذربه مصرف دارویی برسد.

15

-گیاه اسفرزه3-1تصویر

Lavendula angustifulia-اسطوخودوس1-8-3 گیاهی است چند س88اله، ب88ا س88اقه های چ88وبی، ارتف88اع نیم م88تر،گیاهشناسی:

ه88ای س88فید، معط88ر، ب88ا طعم تلخ، ک88ه از تقط88یربرگ ه88ا متقاب88ل ب88ا پوش88ش ک88رک سرشاخه های گلدار آن م8ایع زرد مای8ل ب8ه س8بز و ب8ا ب8وی مطب8وع بدس8ت می آی8د. قسمت مورد استفاده، سرشاخه گلدار و برگدار وگل ها و برداشت از اواسط تیر ت88ا

اواسط مرداد می باشد. اس888انس ح888اوی لینالی888ل اس888تات، لین888الول، ک888امفور ومHHHاده مHHHوثره:

ژرانیول،کومارین، فالونوئید و استرول. بهترین ضدسودا، آرامش بخش و رفع خستگی، مقوی معده.خواص درمانی:

-گیاه اسطوخودوس4-1تصویر

Plantago major-بارهنگ 1-8-4 س88انتی متر رش88د می کن88د.70 چن88د س88اله، علفی و ت88ا ارتف88اع گیاهشناسHHی:

ساقه ی این گیاه بیشتر ایستاده و گاهی به طرف زمین متمایل شده است، برگ ها16

ای، به صورتبیضی شکل و دارای دمبرگ بلند، گل هایش کوچک سبز مایل به قهوه اجتماع سنبله استوانه ای. قسمت مورد استفاده، برگ و دانه )اواسط بهار تا اواخ88ر

تابستان(. ایریدوئید گلوکزید از جمله آک88وبین )رین88انتین(، موس88یالژ، تانن ه88ا،ماده موثره:

کومارین از جمله آسکولتین، فالونوئید از جمله آپی ژنین، اسید سیلی سیک با داشتن آکوبین اث88ر ض88د میک88روبی و ب88ا مم88انعت نم88ودن ازخواص درمانی:

تش88کیل پروس88تاگلندین خاص88یت ض88دالتهاب از خ88ود نش88ان می ده88د، ض88د تب، ض88د س88رفه، بازکنن88ده برونش ه88ا، ملین، مس88هل، مع88رق، هض88م کنن88ده غ88ذا، ادرارآور،

خلط آور، محافظ کبد، محرک ایمنی بدن.

-گیاه بارهنگ5-1تصویر

Viola odorata- بنفشه معطر 1-8-5 گیاهی است علفی، یکساله و پایا با ساقه افتاده و گل ه88ای آبی گیاهشناسی:

قسمت م88ورد اس88تفاده باشد. پاییز قابل انجام میتکثیر این گیاه با بذر در و بنفش، باشد. هوایی آن میگیاه بنفشه معطر اندام های

، کومارین، موسیالژآنتوسیانین فالونوئید، اسید متیل سالیسیلیک، ماده موثره:و ساپونین.

، خلط آور، ضد التهاب، ضد زک88ام،پوستیدرمان ناراحتی های خواص درمانی: کاهش تب.

17

-گیاه بنفشه معطر6-1تصویر

Melisa officinalis-بادرنجبویه 1-8-6 گیاهی است معط88ر و علفی چندس88اله، دارای اس88تولن هایی ب88هگیاهشناسی:

رنگ قهوه ای روشن، برگ ها پهن و تخم مرغی شکل و متقابل، ریش88ه های این گی88اه نسبتا طویل می باشد. این گیاه نیاز ب88ه ه88وا گ88رم و ن88ور ک88افی دارد، قس88مت م88ورد

استفاده این گیاه، برگ های بدون دمبرگ و سرشاخه های گلدار می باشد.

-گیاه بادرنجبویه7-1تصویر اسانس بادرنجبویه دارای بویی ش88بیه ب88ه لیم88و می باش88د و دارایماده موثره:

م8اده مؤثره ه8ای: س88یترونالل، س88یترال، اس88ید رزم88اری، اس88ید فنولی8ک ی88ک کربن88ه،فالونوئید می باشد.

آرام بخش اعص88اب، ض88د بیماری ه88ای قل88بی، مع88ده و روده وخواص درمانی: مفرح و نشاط آور می باشد. همچنین دارای تاثیر مناسب در رفع افسردگی است.

18

Dracocephalum moldavica-بادرشبو 1-8-7 گیاهی است علفی و یکساله با ساقه بنفش رنگ، برگ هایگیاهشناسی :

متقابل و بیضوی، گل های درشت آبی مایل به بنفش یا به ندرت سفید رنگ.قسمت مورد استفاده آن شامل برگ و کلیه قسمت هوایی می باشد.

-گیاه بادرشبویه8-1تصویر

دارای اسانس، سیترال، استات ژرانیل.ماده موثره: آرام بخش و اشتهاآور، مداوای دل درد و نفخ ش88کم، خاص88یتخواص درمانی:

ضد باکتری.

Malvasilvestris-پنیرک )ختمی خبازی( 1-8-8 گیاهی یکساله، دوساله و به ندرت چندس88اله، ارتف88اع ی88ک م88تر،گیاهشناسی:

برگ های آن متناوب مدور لوبدار و دندانه دارمی باشد. دمبرگ ها دراز، گل ها ص88ورتیباشد.2ها و ریشه گیاه میرنگ مایل به بنفش و قسمت مورد استفاده آن گل

فالون888ول گلیکوزی888د، موس888یالژ و ت888انن )اس888ید رزمارنی888ک(،مHHاده مHHوثره: قند)آرابینوز، گاالکتوز، گلوکز، اسید گاالکتورونیک(، آنتوسیانین، گل ها دارای مالوین،

گلیکوزید.3- گلیکوزید، سیانیدین 3مالویدین

-گیاه پنیرک9-1تصویر

19

پلی ساکاریدهای موجود درگی88اه ایج88اد الیه ه88ای مح88افظی ب88رخواص درمانی: مخاط های آسیب دیده می کند، همچنین این گیاه دارای خاص88یت های زی88ر می باش88د: مدر، نرم کننده مجاری تنفسی، مرهم و داروی سرفه، ملین، ض88دالتهاب واز ریش88ه

آن برای تسکین درد ناشی از رویش دندان درنوزادان استفاده می شود.

Hibiscus sabdariffa-چای ترش)چای مکه( 1-8-9 م88تر می رس88د. دارای4 گی88اهی چن88د س88اله ک88ه ارتف88اع آن ب88ه گیاهشناسHHی:

ساقه های قوی و برگ های بزرگ و منفرد لوب دار که س88طح فوق88انی آن پوش88یده از کرک است، گل های آن زرد مایل به قهوه ای و کاسبرگ های آن قرمز رنگ و ت88رش مزه می باشد. اپی کایلکس )بخشی زیر گلبرگ که مشابه کاسبرگ به نظر می رسد( مصرف خوراکی داشته و ترش و شیرین است. قسمت م88ورد اس88تفاده گی88اه چ88ای

ترش، گل کاسبرگ و اپی کایلکس می باشد. موسیالژ، ویتامین ث، اسیدهای آلی، اسید مالیک، اسید س88یتریک،ماده موثره:

اسید اسکوربیک، اسید سیتریک، اسید تارتاریک. پایین آورنده فشار خون، تحریک سیس88تم ایم88نی، ملین، رف88عخواص درمانی:

سرماخوردگی و بیماری های عفونی.

-گیاه چای ترش10-1تصویر

Lawsonia inermis-حنا 1-8-10 متر، ش88اخه های آن متقاب88ل،8۵ ۶ حنا درختچه ای است به بلندی گیاهشناسی:

استوانه ای و اغلب پوشیده از تارهای خار مانند، برگ های آن کامل، بیضی، نوک تیز، سانتی متر، گل های آن سفید رنگ یا مای88ل ب88ه قرم88ز، معط88ر و8۲ ۳متقابل به طول

مجتمع، میوه آن سیاه رنگ و اندام های مورد استفاده آن شامل برگ، پوست، گل ودانه می شود.

20

نفتوکوئینون، تانن، کوم88ارین، فالونوئی88د، اس88یدفنولیک، اس88ترول،ماده موثره:گزانتون، اسانس )الفا و بتا یونون(، رزین

های: ضد التهابی، مس88کن، ق88ابض و پوست گیاه دارای خاصیتخواص درمانی: های آن قابض و از بین برنده بوی عرق بدن، ضدعفونی کنندهرفع یرقان بوده و برگ

و مقوی برای رشد موها می باشد.

-گیاه حنا11-1تصویر Sisymbrium Sophia-خاکشیر 1-8-11

گیاهی است علفي، يكساله يا دو ساله كه ارتف88اع س88اقه آن ب88هگیاهشناسی: يك متر نيز مي رسد. قسمت انتهایی گیاه كرك دار اس8ت در حاليك8ه ب8االي آن ب8دون كرك مي باشد، ساقه منشعب، برگ ها ش88انه ای و دارای بری88دگی ف88راوان می باش88د،

میوه خورجین و دارای رنگ دانه های زرد مایل به سرخ می باشد. موس88یالژ، اس88يداولئيک، اس88ید لینولنی88ک، اس88ید پالمتی88ک و اس88یدماده موثره:

استئاریک رفع اسهال هاي س88ادهجراحات موضعی، التيام دهنده زخم و خواص درمانی:

، مدر، تب بر، رفع التهاب کلیه، مق88وی مع88ده، درم88ان تنبلیو رفع ترشحات زنانگي ، در درم88اناز بين بردن كهير و التهاب88ات پوس88تي، خاكشير صدا را باز مي كندروده،

-یبوست خاکشیر با آب گرم و در درمان شکم روش خاکش88یر ب88ا آب یخ مص88رف میشود.

21

-گیاه خاکشیر12-1تصویر

Silybum marianum )مارتیغال( -خارمریم1-8-12 ایم88دیترانه خار مریم گیاهی است یکس88اله ک88ه در آب و ه88وای گیاهشناسی:

گرم و در خاک های سبک و شنی می روید. ریشه این گیاه مستقیم، به رنگ روشن و دارای انشعاب های زیادی می باشد. س88اقه آن مس88تقیم و انش88عاب های زی88ادی دارد.

سانتی متر می رسد. برگ ها پهن و ش88کننده می باش88ند و250 تا150ارتفاع ساقه به در اوایل دوره رویش ب88ه ش88کل روزت روی زمین ق88رار می گیرن88د. دمبرگ ه88ا بلن88د،

هایی سبز و سفید رنگ ک88ه بخ88اطر فاص88لهبیضوی شکل و خاردار هستند. وجود لکه بین مزوفیل و سلول های کلروفیل دار ایجاد شده به ظاهر برگ حالتی شبیه به سنگ

حاشیه برگ خاردار بوده و گل ها به رنگ بنفش ت88یره و ب88ه ن88درت مرمر داده است. سفید رنگ می باشند. گل هایی که به رنگ بنفش هستند دارای مواد م88وثره بیش88تری

هستند. فالونوئید، سیلی بین، سیلی کریستین و سیلی دیانینماده موثره:

، مس88مومیت کب88دی،گوارشیدرمان بیماری ه88ای ص88فراوی و درمانی: خواص مناسب در بهبود کبد چرب.

22

-گیاه خارمریم13-1تصویر

Cinnamomum verum - دارچین 1-8-13 م88تر، ب88رگ7 ت88ا 5 درختی است کوچک، همیشه سبز، به ارتفاع گیاهشناسی:

این درخت سبز تیره، بیضوی دراز و نوک تیز و دارای گل هایی به رنگ سفید ی88ا زرد و خوشه ای که از بهمن تا فروردین دیده می شود. میوه گوشتی به رنگ سبز با دان88ه

روغنی. قسمت مورد استفاده این گیاه پوست درخت می باشد. اسانس )سینامالدهید، اوژنول، س88افرول(، ت88انن، ک88ومین آلدیی88د،ماده موثره:

رزین مقوی عمومی، ضد نفخ، ضد اسپاسم، اشتهاآور، ضد اسهال،خواص درمانی:

محرک انقباض رحم، رفع مش88کالت هاض88مه، مح88رک گ88ردش خ88ون، ضدس88ودا. )در افراد دارای آلرژی های تنفسی و پوستی مصرف دارچین توصیه نمی شود(، خ88وردن

آن همراه با عسل جهت الغری مؤثر می باشد.

-گیاه دارچین14-1تصویر Rosemarinus officinalis-رزماری)اکلیل کوهی( 1-8-14

رزماری گیاهی است خشبی، چندساله، همیشه سبز که ارتفاعگیاهشناسی : سانتی متر می باشد، برگ های این گیاه باری88ک و کش88یده و ن88وک150 تا 50آن بین

23

تیز می باشد، سطح فوقانی برگ این گی88اه فاق88د ک8رک و س88طح تحت88انی پوش88یده از کرک و کم و بیش سفید رنگ است. قس88مت م88ورد اس88تفاده گی88اه رزم88اری ش88امل

برگ ها و سرشاخه های گلدار می شود. تانن، اسید نئوکلروژنیک، فالونوئید) لوتئین(، ترکیبات تری ترپن وماده موثره:

دی ترپن، ماده تلخ، اسانس، کامفور، آلفا و بتا پینن، کامفن، لینالول ضدعفونی کنن88ده و مع88رق، م88در، مق88وی مع88ده و ص88فراآور،خواص درمانی:

کاهنده درد مفاصل و ماهیچه ها، آرام بخش.

-گیاه رزماری15-1تصویر

Hyssopus officinalis-زوفا 1-8-15 ریش88ه زوف88ا ض88خیم و منش88عب، س88اقه هایش نس88بتا چ88وبی و ب88رگگیاهشناسی:

هایش کوچک و متقابل و نوک تیز و بسیار معطر می باشد. گل های این گیاه زیبا و2 معطر )به رنگ بنفش، سفید یا گلی( است. اسانس این گیاه مشابه اس88انس نعن88اع

بوده و قسمت مورد استفاده آن سرشاخه گلدار می باشد هیسوپین، دیوزمینماده موثره:

%(، مواد تلخ8 تا 5 پینوکامفن، فالونوئید، تانن)اسانس حاوی: گرم و خش88ک، درم88ان س88رفه و ن88اراحتی ری88وی، ن88رم کنن88دهخواص درمانی:

سینه، خلط آور.

-گیاه زوفا16-1تصویر

24

Zingiber officinalis-زنجبیل 1-8-16 : گیاهی است چند ساله، علفی، ارتفاع ساقه تا ی88ک م88تر و دارایگیاهشناسی

ساقه زیر زمینی )ریزوم( به صورت غده، برگ ها پهن که با غالف به ساقه چس88بیدهاست، این گیاه در ایران وجود ندارد. قسمت مورد استفاده گیاه غده زیر زمینی.

رزین، نشاسته، پروتئین، چربی، اس88انس، من88وترپن )ک88امفن، بت88اماده موثره: - ژینژرول6فالندرن( گاالنوالکتون، آلفا زینجیبرین، آر-کورکومین، طعم تند آن بعلت

است. : ضد تهوع )ویژه بیماری سفر(، ضد نفخ، ص88فرابر و اش88تهاآور،خواص درمانی

ضد عفونی کننده، افزاینده فشار خون، اشتهاآور، تحریک شیره های مع88دی، درم88انسوء هاضمه.

-گیاه زنجبیل17- 1تصویر

Curcuma longa-زردچوبه 1-8-17 زردچوبه گیاهی است علفي، پايا و داراي ريزوم ه88ايي ک88ه از آنگیاهشناسی:

ساقه ها ي هوايي به ارتفاع يک تا يک و نيم متر خارج مي شود. برگ هاي اين گي88اه در قاعده ي س88اقه از نزدی88ک خ88اک خ88ارج می ش88ود و دارای س88طحی ص88اف می باش88د.

برگ ها تقريبا غالف دارند و در باالي ساقه، بدون غالف هستند. گل ها از بين برگ ها خارج شده و به رنگ زرد يا سفید می باشند، ریزوم زردچوبه صاف و در قسمت داخل ب88ه رن88گ ن88ارنجی روش88ن اس88ت. قس88مت م88ورد اس88تفاده

باشد. زردچوبه، ریزوم های آن می دارای اس88انس، م88اده رنگی کورک88ومین، نشاس88ته، م88واد قن88دی،ماده موثره:

بیسابوالن، گوائیان، ژرماکران گرم و خشک، صفراآور، ضد الته88اب، میک88روب کش، درم88انخواص درمانی:

های گوارشی و از بین بردن نفخ.زخم

25

-گیاه زردچوبه18-1تصویر Cratagus monogyna-زالزالک برگ ریز ) سرخ ولیک( 1-8-18

زالزالک درختچه یا درختی کوچک می باشد، شاخه های آن دارایگیاهشناسی: تیغ های تیز،برگ ها لوزی تا تخم مرغی ش88کل، گل ه88ا س88فید رن88گ، میوه ه88ا ب88ه رن88گ

ارغوانی تیره و دارای یک تا دو دانه . فالونوئی88د) روتین، ویتیکس88ین(، پروس88یانیدرین، اس88یدهای فنلی،ماده مHHوثره:تانن، مواد معدنی

تق88ویت کنن88ده قلب، اف88زایش فش88ار جری88ان خ8ون در ع88روقخواص درمانی:کرونری، ضد آریتمی، آرام بخش خفیف، کمک به درمان آنژین خفیف.

- گیاه زالزالک برگریز ) سرخولیک(19-1تصویر

Berberis vulgaris-زرشک 1-8-19 م88تر ن8یز4 درختچه ای است دارای س8اقه خ8اردار ک8ه ارتف88اع آن ت8ا گیاهشناسی:

می رس88د. چ88وب این درخت قه88وه ای، قرم88ز و ی88ا زرد رن88گ می باش88د. برگ ه88ای آن بیضی شکل با دندانه های اره ای و گل های آن خوشه ای و زرد رنگ است. شاخه های زرشک تیغ زیادی دارد. میوه زرش88ک قرم88ز رن88گ، گوش88تی، بیض88وی ش88کل و دارای طعمی ترش است. قسمت مورد استفاده زرشک، ریشه، پوس88ت ریش88ه و س88اقه ،

برگ گل و میوه می باشد. ،Oxyaconthine، اکس88یاکانتین Berberine آلکالوئی88دهای برب88رین مHHاده مHHوثره:

وجود دارد. مقدار آلکالوئید در پوس88ت ریش88ه زرش88ک بیش88تر ازBerbamineبربامین قسمت های دیگر این گیاه است.

26

برب88رین اش88تهاآور و مق88وی، ص88فرابر، ب88رای برط88رف ک88ردنخواص درمانی: بیماری ه88ای کب88دی ،ک88اهش فش88ار خ88ون، تص88فیه کنن88ده خ88ون، ک88اهش فش88ارخون،

می باشد.Cاشتهاآور، برگ زرشک دارای مقدار زیادی ویتامین

-گیاه زرشک20-1تصویر

Ziziphus spina-سدر1-8-20 ه88اتخممرغی و م88تر، همیش88ه س88بز، ب88ابرگ8 ت88ا 5درختیباارتف88اع گیاهشناسی:

گل های کوچک، قسمت مورد استفاده درخت برگ هایآنمی باشد. ساپونین،تاننمادهموثره:

ضد عف88ونی کنن88ده و ض88د ق88ارچ، کاهن88ده قن88د خ88ون، اف88زایشخواصدرمانی:دهنده رشد موی سر.

-گیاه سدر21-1تصویر Valeriana officinalis-سنبل الطیب )علف گربه( 1-8-21

سنبل الطیب گیاهی است علفی و چند ساله که ساقه آن بطورگیاهشناسی: عمودی با ارتفاع ح8دود دو م8تر می باش88د. گل ه88ای س88نبل الطیب ب88ه رن88گ س88فید ی88ا صورتی و سفید مایل به زرد به صورت گرزن دو سویه، برگ ه88ا متقاب88ل و منقس88م،

ریزوم قهوه ای. قسمت مورد استفاده گیاه، ریزوم آن می باشد. الکالوئید والریانین، آجماالیس88ین، ش88اتی نین، روغن ف88رار، رزین،ماده موثره:

گلی کوزید، صمغ، اسید آلی، والپوتریات27

ضد درد، تسکین دهنده اعصاب، آرام بخش، ض88د اض88طراب،خواص درمانی:ضد افسردگی، خواب آور.

-گیاه سنبل الطیب22-1تصویر

Nigella sativa-سیاه دانه 1-8-22 گی88اهی اس88ت یک س88اله، ب88ا س88اقه های راس88ت و ش88اخه دار،گیاهشناسHHی:

تقسیمات برگ آن شانه ای عمیق، که ظاهری خطی یا مویین به برگ ها داده اس88ت. گل ها تکی با گلبرگ های سفید و آبی، زمان باز شدن آنها از اواخ88ر ادیبهش88ت ماه ت88ا تیرماه می باشد. سیاه دانه از جمله گیاهانی است که زنبور عسل عالقه مفرطی به نوش شهد آن دارد. میوه آن به صورت کپسولی است و قسمت مورد استفاده، دانه

می باشد. ساپونین )مالنتونین(، اسانس روغنی، یک عصاره تلخ بنام ن88یژلینماده موثره:

و تانن. معرق، مدر و مقوي معده، بادشكن، ص88فراآور، هض88م كنن88دهخواص درمانی:

غ888ذا، س888یاه دانه مق888وی، افزایش دهن888ده ادرار، زیادکنن888ده ترش888حات ش888یر وقاعده آور ،تسکین دردهای استخوانی

28

-گیاه سیاه دانه23-1تصویر Rhus coriaria-سماق 1-8-23

م88تر مي رس88د،5 درخت دو پايه اي است كه ارتفاع آن به ح88دود گیاهشناسی: با برگ مرکب، میوه ها شفت کوچک و قرم88ز رن88گ، گل ه88ا س88بز و مجتم88ع، قس88مت

مورد استفاده این گیاه میوه می باشد. رزین، دکتروز، ماده مومی، ماده رنگی میرتیسین یا اکسی ک88وئرماده موثره:ستین، اسیدتانیک

سرد و خشک، لثه را تق88ویت و از خ88ونریزی مع88ده جلوگ88یریخواص درمانی: می کند. به دلیل داشتن تانن فراوان قابض و پاک کننده معده می باشد، مفی88د ب88رای بیماران دیابتی و هضم کنندۀ� غذا. در یونان باس88تان از چ88وب س88ماق ب88ه جهت رن88گ آمیزی پارچه های پشمی استفاده می شده است و در کشور ایتالیا از این گیاه ب88رای

رنگداده به چرم نیز استفاده شده است.

-گیاه سماق24-1تصویر

29

Ruta graveolens-سداب 1-8-24 سداب گیاهی است علفی، پایا با س88اقه های منش88عب و چ88وبی،گیاهشناسی:

ارتفاع آن حدود یک متر، برگ های مرکب و متناوب دو ت88ا س88ه قس88متی، پوش88یده از غدد کوچک، گل ها زرد و کوچک و مجتمع، میوه کپسول، قسمت مورد استفاده گیاه

سداب، قسمت هوایی در هنگام گل دادن آن می باشد. کومارین ها، فورانو کومارین )برگاپتن(، فالونوئبد روتین، اس88انسماده موثره:

)کتون متیل نونین( تقویت کننده عمومی، میکروب کش، ض8د تش8نج، ض8د ترش88ح،خواص درمانی:

کاهش درد، تقویت عروق مویرگی.

-گیاه سداب25-1تصویر

Cotoneaster discolor-شیرخشت 1-8-25 درختچه، شاخه های جوان باریک قهوه ای مای88ل ب88ه س88یاه، ش88اخهگیاهشناسی:

پیرتر قهوه ای مایل به خاکستری، برگ ها بیضوی و گلبرگ های اصلی سرخ، گل ه88ا و میوه ها قرمز رنگ می باشند. قسمت مورد استفاده شیرخشت ص88مغ )م88ان( ترش88ح

شده در اثر فعالیت حشرات می باشد. درصد( و قندهای دیگر80 تا 50مانتول)ماده موثره:

ملین، رفع عطش، موثر در زردی نوزادان استفاده می ش88ود.خواص درمانی: )به مقدار بسیارکم و با احتیاط(.

30

-گیاه شیرخشت26-1تصویر

Fumaria officinalis-شاهتره 1-8-26 گی88اهی اس88ت علفی یکس88اله ب88ا س88اقه ای ش88کننده کوت88اه وگیاهشناسHHی:

سانتى متر، برگ ها داراى بريدگى هاى ظريف و شوید مانند،۱۰-۴۰شاخه دار، ارتفاع گل به رنگ سفيد يا صورتی، گه گاه گل سرخى ماليم با نوك سبز فام، گل آذين هاى

خوشه، برگ ها بطور طبیعی فاقد بو. آلکالوئید)فومارین، پروتوپین(، اسید کلروژنیک، اسید فوماریک،ماده موثره:

فالونوئید ) کوئرستین و روتین( مدر، تب بر، تصفیه کننده خون، اشتهاآور، بهبود فعالیت کبد وخواص درمانی:

صفرابر، درمان زردی کودکان، درمان اگزما و پسوریازیس )بهتر اس88ت ش88اهتره را به صورت شست و شوی استعمال نمود ممکن اس88ت مص88رف خ88وراکی س88بب کم

خونی گردد.(

-گیاه شاهتره27-1تصویر

31

Aloe vera-صبر زرد )آلوئه ورا( 1-8-27 این گیاه، علفي، چن88د س88اله، فاق88د س88اقه و ی88ا ب88ا س88اقه کوت88اهگیاهشناسی:

می باشد. برگ های آن ض88خيم، گوش88تي و دراز، حاش88يه برگ ه88ا کمي پيچ و خم دار و داراي تيغ است. گل هاي آن به صورت خوشه اي زيبا در انتهاي مح88ور س88اقه گل دار و به رنگ سبز مايل به زرد قرار دارند. قس88مت م88ورد اس88تفاده آن ب88رگ و ش88یرابه

می باشد )تابستان(. آن88تراکینون، رزین، اس88انس )بس88یار کم(، مش88تقات هيدروکس88يماده موثره:

درص88د ک88ل ترکيب88ات و25-88 40 ب88ه م88يزان  BوA2آنتراس88ن از جمل88ه آلوئين ه88اي ، گلوکز، مانوز و سلولز.C و2A، Bمشتقات کرومون از جمله آلوئه رزين

درمان زخم، تقویت کننده، م88راقبت کنن88ده، نرم کنن88ده و التی88امخواص درمانی: دهنده پوست، در درمان سوختگی های سطحی مؤثر ب88وده و ملین و مس88هل، ض88د

التهاب، تحریک سیستم ایمنی، و ضد عفونی کننده می باشد.

-گیاه صبر زرد )آلوئه ورا(28-1تصویر

Ziziphus jujuba-عناب 1-8-28 م88تر، ن88وعی از آن مس88تقیم و باری88ک و8 ت88ا 6درختی با ارتفاع گیاهشناسی:

نوعی دیگر بصورت کج و معوج باال رونده، برگ ها براق، گل ها کوچک و س88بز مای8ل به زرد، میوه خوراکی و قهوه ای رنگ مایل به قرمز و قسمت مورد اس88تفاده عن88اب

میوه رسیده و دانه آن می باشد. آلکالوئید پپتیدی، ساپونین تترا سایکلیک، تری ترپنوئید، فالونوئی88د،ماده موثره:

موسیالژ ضد آلرژی، ضد زکام، کاهش سرفه، زیاد کنن88ده ادرار، ملین،خواص درمانی:

خلط آور، تقویت کننده سیستم ایمنی و افزایش مقاومت بدن، صفرابر.

32

-گیاه عناب29-1تصویر

Astraglus gossypinus-گون سفید یا پنبه ای )کتیرا( 1-8-29 تا۱۰ گیاهی است بوته ای چند ساله، کوتاه و بالشتکی به ارتفاع گیاهشناسی:

سانتی متر، برگ های مرکب در انتها نوک تیز، گل ها بدون دمگل، گل آذین ک88روی،۱۵قسمت مورد استفاده: صمغ و ژل.

( و تراگاک888انتین )Bassorin دو پلی س888اکارید ب888ا س888ورین )مHHHاده مHHHوثره:Tragacanthin ،)

ترمیم و شفافیت موی سر، مداوای سرفه، بر ط88رف ک88ردنخواص درمانی:گرفتگی و خشونت صدا، کمی ملین است.

-گیاه گون سفیدیا پنبه ای30-1تصویر

Borago officinalis-گاوزبان اروپایی 1-8-30 س88انتی متر50 ت88ا 20 این گی88اه ی88ک س88اله، علفی، ب88ه ارتف88اع گیاهشناسHHی:

ه88ا عمی88ق و ت88ا ح88دودی غ88ده ای، برگ ه88ا ب88امی باش88د، دارای کرک ه88ای ن88رم، ریش88ه33

سانتی متر و نوک تیز، گل های آن ارغوانی ت88ا بنفش5 و عرض 20قاعده ای به طولو شیپوری شکل می باشد. قسمت مورد استفاده گیاه گل های آن است.

آلکالوئید، فالونویید، آنتوسیانین با آگلیکون دلفی88دین و س88یانیدین،ماده موثره:نیترات، تانن

مسکن مالیم و ضد افسردگی، افزایش قدرت عم88ومی ب88دنخواص درمانی: عروقی، ضد التهاب. )در تهیه دمن88وش گاوزب88ان بای88د محت88اط–و بهبود سیستم قلبی

بود گل ها جوشانده نشوند و دمنوش را به صورت دم کرده تهیه نمود(

-گیاه گاوزبان اروپایی31-1تصویر

Rosa damascena-گل محمدی 1-8-31 این گیاه درختچه ی کوچکی اس88ت ب88ا ش88اخه های زی88اد و تیغ ه88ایگیاهشناسی:

های آن صورتی ریز، روی برگ های آن سبز براق و پشت برگ ها خز مانند است. گل کم رنگ و بسیار معطر می باشند. این گل ها در بهار شکوفه می دهند و قسمت مورد

استفاده گیاه گل های آن می باشد. تانن فالونوئید ها در اس88انس، ) ژرانی88ول- س88یترونل ل88ول، اژن88ول،ماده موثره:

لینالول، فارنه سول( معتدل، مفرح، مقوی، مس88هل، مس88کن ص88فرا، رقی88ق کنن88دهخواص درمانی:

بلغم، )استفاده از گالب به همراه آب ن88ارنج ت88ازه ب88ه عن88وان ماس88ک ص88ورت ب88رایبسته شدن روزنه های پوست مفید است(.

34

-گیاه گل محمدی32-1تصویر

Heracleumc andicans-گلپر 1-8-32 گلپر گیاهی است علفى و چندساله، بومی ایران، ساقه گلپر ت88وگیاهشناسی:

خالی و ضخیم، ارتفاع آن گاهی از قد انسان هم بلندتر است. برگ آن شبیه برگ کلم، ولی بزرگتر و برگ هاى آن با چاک هاى عمی88ق ب88ه ش88کل پنجه غاز، چاک ها برگ را به چند نیمه برگ تقسیم مى کند و هر نیمه برگ نوک ت88یز و دندانه دار می باشد. گل هاى آن سفید مجتمع ب88ه ص88ورت چ88تر در انته88اى س88اقه هاى گل دهنده در قسمت باالى گیاه قرار دارند. قسمت مورد استفاده گلپر شامل ریشه

و بذر می شود. دارای اسانس روغنی و فرار)استات هکسیلیک، استات اس88تیلیکماده موثره:

و بوت88یرات متیلی88ک و بوت88یرات اتیلی88ک(، ریش88ه کوم88ارین، ام88پراتورین، هراکل88نین،ایزوهراکلنین.

مقوی معده و سایر اندام های دستگاه گ88وارش و دف88ع کنن88دهخواص درمانی: نفخ دستگاه گوارش، ترشحات معده را زیاد می کند، ض8د عف8ونی کنن8ده، ش88یرافزا،

مدر، بهبود وضعیت سیستم تولید مثل در خانم ها.

35

-گیاه گلپر33-1تصویر

Urtica dioica-گزنه 1-8-33 گزنه گیاهی است علفی و پایا با س88اقه ای منش88عب و س88اقه آنگیاهشناسی:

راست و چهار گوش بوده و برگ های آن پوشیده از کرک هایی گزنده اس88ت. برگ ه88ا بیضوی و نوک تیز و دندانه دار، گل ها به رنگ سبز روش88ن، دو پای88ه و قس88مت م88ورد

استفاده گزنه برگ و ریشه می باشد. سرشاخه ها حاوی ماده قرمز رن88گ اورتی س88ین ، اس88ید فرمی88ک،ماده موثره:

گلیکوزید، تانن، موسیالژ، ترکیب88ات آهن دار، ویت88امین آ، ب، ث، هیس88تامین، نی88ترات،پتاسیم و کلسیم می باشد.

گرم و خشک، مداوای مجاری ادرار )پروستات(، درمان سنگخواص درمانی:کلیه، ضد رماتیسم.

-گیاه گزنه34-1تصویر

Origanum vulgare-مرزنجوش )مرزنگوش( 1-8-34

36

گیاهی است خش88بی، چن88د س88اله، ریش88ه س88طحی، ب88رگ تخم88هگیاهشناسی: مرغی، ساقه قرمز رنگ و پوشیده از کرک، گل ها آن به رنگ صورتی یا بنفش مایل

به آبی می باشد. دارای اسانس، کارواکرول، تیمول، فالونوئید، م88واد تلخ، ترکیب88اتماده موثره:

موسیالژی ضد سرفه، خلط آور، ضد عفونی کنن88ده در بهداش88ت ده88ان وخواص درمانی:

دندان، استفاده در آروماتروپی )رایحه درمانی(.

-گیاه مرزنجوش35-1تصویر

Satureja hortensis-مرزه 1-8-35 های متعدد و به رنگ مایل به قرمز می باش88د، مرزه دارای ساقهگیاهشناسی:

های آن نرم و متقابل و تقریب88ا ب88دون دم88برگ و باری88ک و ن88وک ت88یز و پوش88یده ازبرگ ه8ای م8رزه ب8ه رن88گدار فراوان اس88ت. گلای اسانسکرک است و دارای تارهای غده

ارغوانی و مجتمع بوده و قسمت مورد استفاده آن اندام های هوايي شامل: برگ ه88او در بعضي مواقع فقط قسمت هاي فوقاني گل دار می باشد.

ک88ارواکرول، پ س88یمول، آلف88ا ت88رپینن، لین88الول و تیم88ول، اس88یدماده موثره:رزمارنیک، مشتقات اسید هیدورسینامیک، تانن, رزين و موسيالژ

تقویت کننده معده، ضد نفخ، ضد تشنج، مدر، میکروب کش.خواص درمانی:

37

-گیاه مرزه36-1تصویر

Salvia officinalis-مریم گلی 1-8-36 گیاهی است چند ساله، دارای ریش88ه کم و بیش ض88خیم، س88اقهگیاهشناسی:

جوان سبز و کرکدار، برگ ه88ای م88ریم گلی متقاب88ل، بیض88وی ن88وک ت88یز و دندان88ه دار - بدون دمبرگ، گل ها این گیاه به رنگ آبی مایل ب88ه2- نوک تیز1است. دو نوع برگ

ه88ا و س88ر ش88اخه هایبنفش می باشد. قسمت مورد استفاده م88ریم گلی ش88امل ب88رگگلدار آن است.

اسانس، تویون، س88ینئول، ک88امفور، پینن، م88واد تلخ، م88واد ت88اننی،ماده موثره:فالونوئید، مواد گلیکوزیدی و رزینی.

مدر، دهان شویه برای درم88ان حل88ق و حنج88ره، ض88د ب88اکتری،خواص درمانی:قاعد آور و تسکین دردهای قاعدگی در دختران.

-گیاه مریم گلی37-1تصویر

Mentha piperita -نعناع فلفلی 1-8-37

علفی، پایا و دارای ساقه هایی به دو ن88وع خزن88ده واست گیاهی گیاهشناسی: زیر زمینی که از نوع اول آن در محل گره ها، دسته ای از ریش88ه های نابج88ا ب88ه درون زمین نفوذ کرده از س88مت مقاب88ل آن، ی88ک ش88اخه ق88ائم و ب88رگ دار و کوچ88ک خ88ارج می شود که در خاتمه منجر به پیدایش پایه ه88ای جداگان88ه در فواص88ل مختل88ف س88اقه خزنده، در محل پیدایش ریش88ه های نابج88ا می گ88ردد. برگ ه88ای آن متقاب88ل، بیض88وی،

2 سانتی متر و به عرض 7 تا 4نوک تیز، دندانه دار، کمی پوشیده از کرک به درازای سانتی متر است.3تا

ب88رگ این گی88اه، خاص88یت ادرارآور، نش88اط آور و ض88د انقب88اضخواص درمانی: عضالنی و ضد تهوع دارد. روغن طبیعی نعناع نیز خاصیت ضد عفونت، ض88د الته88ابی

و ضد ویروسی دارد، جوشانده ی عرق نعناء با نبات بهترین ضد نفخ است.

38

برای رفع بوی نامطبوع دهان و پیش گیری از بروز بیماری لثه ای به ک88ار ب88رده می تهیه منت88ول اس88انس نعن88اع خاص88یت ض88د ق88ارچ و ض88د باکتری88ایی دارد و در ش88ود،

.محلول هایی برای شستشوی دهان و گلو استفاده می شود

-گیاه نعناع فلفلی38-1تصویر

Hypericum perforatum-هوفاریقون)علف چای، گل راعی( 1-8-38

س88انتی متر110 تا 30گیاهی است علفی و چند ساله با ارتفاع گیاهشناسی: که دارای ساقه ای بدون کرک و تا ح88دودی خزن88ده، برگ ه88ا قاش88قی ش88کل و ب88دون دمبرگ، گل های زرد رنگ با لبه های خالدار سیاه، گل آذین دیهیم می باش88د. قس88مت

مورد استفاده آن سرشاخه ها می باشد. گلیکوزید )هیپرفورین، هیپریسین(، دارای اسانس، تانن،ماده موثره:

ضد افسردگی، التیام زخم و دارای خاصیت ضد ویروسی.خواص درمانی:

39

-گیاه هوفاریقون39-1تصویر

Terminalia chebula-هلیله)هلیله کابلی، هلیله سیاه( 1-8-39 گیاهی است دائمی، برگ ها بیضوی دراز، مدور یا قلبی شکل درگیاهشناسی:

قاعده، گل ها سفید ی88ا زرد رن88گ مای88ل ب88ه خاکس88تری، قس88مت م88ورد اس88تفاده ایندرخت میوه های آن می باشد.

گلیکوزید آنتراکینونی، تانن، رزینماده موثره: س88رد و خش88ك، ملین و رف88ع دل درد، ق88ابض، تق88ويت كنن88دهخواص درمانی:

حافظه، ضد سودا، مفيد در دفع سنگ هاي مثانه، براي بر طرف ك88ردن س88ياهي دور چشم هليله سياه را با كف دري88ا و گالب مخل88وط كنیدوب88ه ص88ورت ماس88ک اس88تفاده

می نمایند.

-گیاه هلیله40-1تصویر

40

مهارت دوم: تشخیص انواع خاک و اصالح آن-تعریف خاک 2-1

ی از مواد معدنی، آلی و موجودات زن88ده اس88ت. خ88اک یکی از‌خاک مخلوط پیچیده ا محصوالت محیط است که دائما در معرض تغییر و نمو ق88رار دارد. خ88اک همیش88ه و در همه حال توسعه می یابد حال یا ب88ه آهس88تگی در من88اطق خش88ک و ی88ا س88ریع در

در س88ال های دور خ88اک بعن88وان بخش بی ارزش پوس88ته زمین ب88ه من88اطق مرط88وب. میالدی توس88ط دانش88مندی روس88ی ب88ه ن88ام۱۸۸۰شمار می رفت. تا اینک88ه در س88ال

"داکوچ88ائف" بعن88وان بخش88ی زن88ده و دارای ارزش م88ورد مطالع88ه ق88رار گ88رفت. ساده ترین تعریفی که می توان برای خاک از لحاظ کشاورزی ذکر کرد عبارت است از: قشر سطحی زمین است که توانایی رشد و نگهداری گیاهان و موج88ودات زن88ده

را دارا بوده و از الیه های متفاوتی تشکیل شده است.

- عوامل تشکیل دهنده خاک2-2خاک تحت یکسری عوامل تشکیل می شود که عبارتند از:

عوامل فیزیکی-1عوامل شیمیایی-2عوامل بیولوژیک-3

از عوامل فیزیکی می توان به ح8رارت، وزش ب8اد، یخبن88دان، ب8اران ، یخچال ه8ا ودریا اشاره کرد.

از عوامل شیمیایی می توان به انحالل، کربناته ش88دن، هی88درولیز و اکسیداس88یوناشاره کرد.

از عوامل بیولوژیکی می توان به جلبک، قارچ ها ، باکتریها و خزه اشاره کرد.

- افق خاک 2-3 به الیه های تشکیل دهنده خاک ک8ه از لح88اظ رن88گ، جنس و ان8دازه از هم تفکی8ک

می شوند افق خاک می گویند.

41

.- افقهای خاک1-2تصویر

Oافق

اين افق سطحي ترين اليه خاك است كه محل تجمع م88واد آلي اس88ت. الش88برگ ها و مواد آلي ديگر تجزيه نشده يا كمي تجزيه شده، در اين افق تمركز دارن88د. اين اف88ق

هاي نواحي جنگلي با رطوبت فراوان ديده مي شود.‌در خاكA افق

وج88ود ن88دارد، اين اف88قO  معموال دومين افق خاك است، ولي در خاكهايي كه اف88ق فوقاني ترين بخش خاك است. به علت تجزيه مواد آلي واختالط آن با مواد مع88دني

است. وتشكيل گياخاك، اين افق به رنگ تيره حداكثر فعاليت ميكرو ارگانيسم ها در اين افق متمركز است. ضخامت وگس88تردگي 

تابعي از ميزان تجمع م88واد آلي و رط88وبت محي88ط اس88ت ودر ن88واحي گ88رمA   افق ، مخلوط شدن مواد معدني و آليAوخشك ضخامت ناچيز دارد. بطور كلي در افق

صورت مي گيرد.Bافق

در اين افق، فعل و انفعال هاي ش88يميايي ب88ر فعاليت ه88اي و واكنش ه88اي بيول88وژيكيغلبه دارد.

مهم88ترين پدي88ده خ88اك زايي يع88ني ايج88اد كمپلكس ه88اي م88واد مع88دني وآلي وتش88كيل ، معموال محل تجمع رس ها، م88وادB متمركز است.افق Bگياخاك )هوموس( در افق

آلي تجزيه شده وآهن است. اين مواد ممكن است به صورت مجزا وي88ا تركيب ه88اي چندگانه وجود داشته باشند. این افق افق تجمع م88واد اس88ت. ب88ه همین دلی88ل ب88ه آن

افق تجمعی می گویند.Cافق

42

اين افق اليه تحتاني خاك است كه شباهت زيادي به سنگ مادر دارد و م88واد تجزي88ه از م88وادي تش88كيل نشده وخرده سنگ ها در آن ف88راوان هس88تند.در حقيقت اين افقشده است كه تركيب حد واسطي بين خاك وسنگ مادر است.

اين افق از تجزيه فيزيكي سنگ مادر حاصل شده و تجزي88ه ش88يميايي در آن توس88عهنيافته است.

Rافق

عميق ترين بخش نيمرخ خاك را تشكيل مي دهد واليه سنگي يا ذرات رسوبي ومواد سنگ هاي اوليه اي است كه كمي هوازده شده يا هوازده نشده است.در اين قسمت

معموال ريشه گياهان نمي توانند نفوذ كنند.

- اجزاء تشکیل دهنده خاک2-4 اگر کلوخه خاکی را با ذره بین نگ88اه ک88نیم، دو بخش ک88امال متم88ایز در آن می ی88ابیم:

بخش جامد و بخش خلل و فرج بخش جامد خاک–2-4-1

بخش جام88888د خ88888اک از دو قس88888مت تش88888کیلمی شود :مواد معدنی و مواد آلی

-. مواد معدنی2-4-1-1 شامل ذرات ریز و درشت خاک با شکل های مختلف اس88ت ک88ه از کانی ه88ای حاص88ل از تجزی88ه س88نگ ها تشکیل شده است. این گونه مواد بر اساس ان88دازه

یا قطر به ذرات ریز تقسیم می شوند.شن-

میلی متر می باشد. با ایجاد خلل و فرج جری88ان ه88وا و آب را05/0-2قطر این ذرت در خاک تسهیل می نمایند.

الی یا سیلت- میلی م88تر می باش88د. این ذرات پ88ودر مانن88د و ن88رم002/0 – 05/0قطر این ذرات

هستند و مقدار قابل توجهی آب مورد نیاز گیاه را در خود نگه می دارد.رس-

43

- اجزاء تشکیل2-2تصویر دهنده بخش جامد خاک

میلی متر دارد. این ذرات به علت ریز ب88ودن بیش از ح88د ب88ا002/0قطری کم تر از نام کلویید در خاک شناخته می شوند. این ذرات آب و عناصر غذایی مورد نی88از گی88اه

را درسطح خود نگهداری کرده و به مرور در اختیار گیاه قرار می دهد. مواد آلی- 2-4-1-2

موریانه ه88ا و حش88رات ...( و ان88واع–در اثر فعالیت انواع جانداران درشت ) کرم ه88ا جلبک ها ...( مواد آلی درخاک ایجادمی شود. ب88ه– باکتری ها –جانداران ریز ) قارچ ها

طور مثال باکتری ها و قارچ ها باعث پوسیدن گیاهان شده و مواد آلی ری8زی ب8ه ن8ام هوموس )گیاخاک( تولید می کنند. این مواد ضمن جذب آب و نگهداری مواد غ88ذایی، ذرات مع88دنی خ88اک را ب88ه هم می چس88باند. م88واد آلی ن88یز ج88زء کلویی88دهای خ88اک محسوب می شوند. مواد آلی خاک تعدادی از خصوصیات فیزیکی و ش88یمیایی خ88اک را مهار می کند. موادآلی، ظرفیت نگه88داری آب خ88اک را اف88زایش داده و منب88ع چن88د عنصر ضروری مخصوصا نیتروژن، گوگرد و فسفر برای گیاه هم چنین فراهم کنن88ده

انرژی برای میکروارگانیسم های خاک می باشند.

- بخش خلل و فرج2-4-2 به فضاهای خالی بین ذرات جامد خاک، خلل و فرج می گویند. خلل و فرج هوا و آب

مورد نیاز ریشه گیاهان را در خود جای می دهند.

درصد نسبی ذرات تشکیل دهنده خاک را گویند.- بافت خاک:2-5

انواع بافت خاک در زیر آمده است

خاک های درشت بافت- :2-5-1

- ماسه و ماسه لومی

- لوم ماسه ای

خاک های میانه بافت-2-5-2

خاک های لومی الی-

خاک های نسبتا سنگین-

خاک های ریز بافت-2-5-3

خاک های رسی و رس الی-

- ساختمان خاک2-644

- مثلث بافت خاک3-2تصویر

حوه قرار گرفتن و چگونگی اجتماع ذرات خاک را ساختمان آن می گویند. گرچ88ه در یک پروفیل خاک ممکن است یک ن88وع س88اختمان بیش از س88ایرین دی88ده ش88ود، ولی معموال در افقها یا الیه های مختلف ممکن اس88ت، چن88د ن88وع س88اختمان ی88افت ش88ود. بس88یاری از خ88واص ف88یزیکی خ88اک مانن88د ح88رکت آب، تهوی88ه، انتق88ال ح88رارت، وزن مخصوص ظاهری و فضای مناف88ذ ب88ه س88اختمان خ88اک بس88تگی دارد. در واق88ع تم88ام

، دادن ک88ود حی88وانی و آه88ک زدن ک88ه ب88رای بهب88ودزهکشیعملیات از قبی88ل ش88خم و وضعیت فیزیکی خاک انجام می شود، روی ساختمان خاک اثر گذاشته و تاثیری روی

بافت آن ندارد.

- انواع خاک از نظر نوع ساختمان2-6-1

مثل خاک های شنیساختمان:خاک های بدون -2-6-1-1

شامل انواع ساختمان های زیر است-خاک های داری ساختمان:2-6-1-2

-دانه ای4-مکعبی 3- منشوری 2- بشقابی 1

خاک هایی که ساختمان آنها برا-خاک های با ساختمان تخریب شده:2-6-1-3 ثر حرکت زیاد ماشین آالت در س88طح مزرع88ه تخ88ریب ش88ده اس88ت. همچ88نین وج88ود

مقدار زیاد سدیم در خاک نیز باعث تخریب ساختمان خاک می گردد.

- شیمی خاک2-7

هر خاکی دارای خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاص خود است.

صفاتی مانند رنگ خاک، بافت و ساختمان خاک، میزان خلل و فرج و ... مربوط ب88هخصوصیات فیزیکی خاک می شود.

ECصفاتی مانند میزان شوری خاک )ی88ا م88واد امالح خ88اک ک88ه ب88ا عالمت اختص88اری خاک ) یا میزان اسیدیته خاک(، یا ظرفیت تبادل یونی خاک وpHمشخص می شود،

... مربوط به شیمی خاک می باشد.

خاکpH- واکنش یا 2-7-1

واکنش خ88اک مرب88وط ب88ه اس88یدی ی88ا قلی88ایی ب88ودن محل88ول آن می باش88د. واکنش (pH تغی88یر می کن88د.واکنش )14از ص88فر ت88ا و. نش88ان داده می ش88ودpHبص88ورت

می باش8د.خاک ه8ای قلی8ایی ب8ا واکنش7 تا 6مناسب برای اکثر گیاهان باغبانی بین pH>9 و خاک های خیلی اسیدی ب88ا واکنش pH<4محی88ط نامناس88بی ب88رای ریش88ه

ایج88اد می کن88د.معم88وال من88اطق مرط88وب و ب88ارانی، ب88ه علت شس88ته ش88ده عناص88ر های بازی، دارای خاک های اس88یدی ب88وده و ب88ر عکس من88اطق گ88رم و خش88ک‌کاتیون

45

به88ترین مح88دوده ج88ذب عناص88ر غ88ذایی مح88دودهدارای خاک های قلیایی می باش88ند. بر روی تغذیه گیاه است.pHواکنش خنثی است. مهمترین نقش

pHحدود تغییرات - 4-2تصویر

- شوری خاک2-7-2

طبق تعریف به خاکی ش88ور گفت88ه می ش88ود ک88ه م88یزان امالح محل88ول آن ب88ه ح88دی باالست که برای رشد محصول ایجاد مدودیت می کند. این خاک ه88ا بش88تر در ن88واحی خشک و نیمه خشک که میزان تبخ88یر بیش88تر از بارن88دگی اس88ت تش88کیل می گردن88د.

اس88تفاده می ش88ود.ECبرای نشان دادن شوری خ88اک از واژه ه88دایت الک88تریکی ی88ا دسی زیمنس بر متر باشد.4 آنها بیش از ECخاک های شور خاک هایی هستند که

- حساس88یت نس88بی ب88رخی گیاه88ان زراعی نس88بت ب88ه1-2ج88دولشوری

خیلی1حساس

لوبی88ا، نخ88ود، ش88بدر س88فید، ش88بدر قرم88ز،کرفس

یونج88ه، ذرت، ی88والف، ب88رنج، س88ودانگراس،حساس2هویج، کاهو، کلم

چاودار، گندم، شبدر شیرین، گوج88ه ف88رنگی،نیمه پایدار3پنبه

جو، چقندرقند، اسفناج، خرماپایدار4

-علل و عوامل شور شدن خاک ها 2-7-2-1

موارد زیر باعث شور شدن خاک و پیدایش خاک شور می گردند.

آبیاری با آبهای شور-1

مصرف بیش از حد کودهای شیمیایی-2

کانی های محلول در مواد مادر خاک شور باشد-3

فرسایش بادی و انتقال خاک های شور به مناطق دیگر-4

46

مقاومت گیاهان به ش88وری خ88اک: تحم88ل گیاه88ان در مقاب88ل ش88وری خ88اک متف88اوتاست. براین اساس گیاهان مختلف تقسیم بندی می گردند.

مانند لوبیا، نخود، توت فرنگیگیاهان خیلی حساس:.1

مانند مرکبات، هویج، کاهو ، کلم، گالبی، سیب، حبوباتگیاهان حساس:.2

مانند انار، انج88یر، زیت88ون، انگ88ور، گوج88ه، گن88دم، ذرت،گیاهان نسبتا مقاوم:.3پنبه

مانند خرما، جو، چغندقند، پسته، اسفناجگیاهان مقاوم:.4

-خاک های قلیا یا سدیمی2-7-2-2

خاک هایی هس8تند ک8ه م8یزان س88دیم در آنه8ا باالس88ت. س88دیم در این خاک ه8ا ب8اعث تخریب خاکدانه ها و ساختمان خاک و کاهش شدید نفوذپ88ذیری می گ88ردد و همچ88نین

می شود.5/8 خاک به بلیش از pHباعث افزایش

(ECها بر اساس میزان هدایت الکتریکی ) - تقسیم بندی انواع خاک2-2جدولخاک

خاک شور و قلیاییخاک قلیاییخاک شورpH دارند5/8 کمتر از pH دارند.5/8بیشتر از pH دارند5/8کمتر از

ه88دایت الک88تریکی بیش88تر دارند4از

هدایت الکتریکی کم88تر از دارند.4

ه88دایت الک88تریکی بیش88تر دارند4از

سدیم بیش88تر ب88ه ص88ورتمحلول است

سدیم بیشتری نسبت ب88ه سایر کاتیونها جذب خ88اک

شده است

سدیم به صورت محل88ولو جذب شده وجود دارد.

نفوذپ88ذیری خ88اک تغی88یرنمی کند

نفوذپذیری خاک س88طحیکاهش می یابد.

نفوذپذیری خاک در طولفصل تغییر می کند.

امالح در س8888طح خ8888اک تجم8888ع یافت8888ه، پوس8888تۀ�سفیدی به وجود می آورد

در س88طح خ88اک لکه ه88ایسیاه به وجود می آید.

در س8888طح خ8888اک آث8888ارواضحی ایجاد نمی کند

-حاصلخیزی خاک2-7-3

توانایی خ88اک ب88رای ت88أمین عناص88ر غ88ذایی م88ورد نی88از گی88اه گوین88د. عناص88ر غ88ذایی ضروری: عناصری هستند که وجود آنها برای رشد و نم88و گی88اه ض88روری اس88ت و در صورت کمبود هر کدام از آنها گیاه دچار کاهش رشد می گردد.دانشمندان ب88ا تجزی88ه

عنص88ر را ب88ه عن88وان عناص88ر غ88ذایی ض88روری م88ورد نی88از گی88اه16خاکستر گیاه88ان معرفی کرده اند.

47

O ، اکسیژنH ، هیدروژنC کربن دسته اول:

،Mg، من88یزیم Ca، کلس88یم K،پتاس88یم P، فس88فر N ازت ی88ا نی88تروژن دسته دوم: Sگوگرد

، کل88رMo، مولیب88دن Cu، مس B، ب88ور Mn، منگنز Zn، روی Fe آهن دسته سوم:Cl

دسته اول عناصری هستند ک88ه گی88اه نی88از خ88ود ب88ه آنه88ا را از طری88ق آب و ه88وا و ازطریق ریشه و برگ تامین می کند.

ند ک8ه م88یزان نی88از گی88اه ب88ه آنه8ا زی88اد‌دس88ته دوم عناص88ر پرمص88رف ان88د: عناص8ری امی باشد.

دسته سوم عناصر کم مصرف اند: عناصری هستند که نیاز گی88اه ب88ه آنه88ا کم88تر ام88امبرم و ضروری است.

- تقسیم بندی عناصر از لحاظ تحرک2-7-3-1

عناص88ری هس88تند ک88ه دارای تح88رک در ان88دامهای گی88اهالف. عناصر متحرک:می باشند. بنابراین کمبود آنها در برگهای مسن مشاهده می شود.

عناصری هستند که دارای حرکت کند در اندام های گی88اهب(عناصر غیر متحرک:می باشند. بنابراین کمبود آنها در برگ های جوان مشاهده می شود.

-تقسیم بندی کودی عناصر از لحاظ زمان مصرف2-7-3-2

کودهای عنصری هستند که زمان مصرف آنها در ابت88دای فص88ل وکودهای پایه:-1 هنگام آماده سازی زمین و کش88ت اس88ت. مانن88د فس88فر، پتاس88یم، کلس88یم، من88یزیم،

گوگرد

کودهایی هستند که به دلیل حاللیت باال در آب و هدررفت ک88ودکودهای سرک:-2زمان مصرف آنها در چندین مرحله و هنگام نیاز گیاه است. مانند ازت

ازت یا نیتروژن- 2-7-3-3

48

عنصری است پر مصرف و متحرک که به صورت سرک مصرف می گردد.

مهمترین نقش آن در رش88د رویش88ی گی88اه اس88ت و در س88اختمان اس88ید های آمین88ه وپروتئین ها حضور دارد.

بخش مهمی از کلروفیل ) س88بزینه ب88رگ( را تش8کیل می ده8د. بن88ابراین کمب88ود ازت باعث زردی برگ و کاهش رشد طولی گیاه می شود. کمبود آن در برگ ه88ای مس88ن

مشاهده می شود.

- عالئم کمبود ازت در گیاهان5-2تصویر

- مضرات مصرف بیش ار حد کودهای ازتهالف( باعث خوابیدگی یا ورس می گردد.

ب( باعث آلودگی آب های زیرزمینی و رودخانه های می گردد. ج( باعث ترد و آب88دار ش88دن س88اقه ه8ا ش8ده و گی8اه ب8ه راح8تی در مع8رض آف88ات و

بیماریها قرار می گیرد.

- انواع کودهای ازته % ازت می باشد. از دیگ88ر کوده88ای46مهمترین کود ازته کود اوره است که حاوی

ازته می توان سولفات آمونیم، نیترات آمونیم و فسفات آمونیم نام برد. عنص88ری اس88ت پرمص88رف، متح88رک و پای88ه. فس88فر بع88د از- فسHHفر:2-7-3-4

نیتروژن مهمترین عنصر غذایی ض88روری و پرمص88رف م88ورد نی88از گی88اه ب88وده و مهم49

فس88فر ب88ه عن88وان ی88ك عنص88ر ترین نقش آن در فرآیند تولید و انتقال ان88رژی اس88ت در انتق88ال ان88رژی در س88اختمانی در س88اخت اس88یدهای نوكلئی88ك نقش دارد . فس88فر

درختان میوه نقش دارد بنابر این در فعالیت مت88ابولیكی گی88اه نقش داش88ته و بط88ور غیر مستقیم بر عملكرد محصوالت از این طریق ت88أثیر می گ88ذارد. در کمب88ود فس88فر برگ ها به رنگ سبز تیره مای88ل ب88ه آبی ی88ا ارغ88وانی در می آین88د و گ88اهی لكه ه88ا و ی88ا نوارهایی به همین رنگ بر روی پهنك برگ ظاهر می شود. رنگ ارغوانی ك88ه مرب88وط به مادة آنتوسیانین می باشد از مشخص ترین عالئم كمبود فس88فر در درخت88ان می88وه می باشد عالئم كمبود در برگ ای پیر مشاهده می شود و برگهای ج88وان سرش88اخه ها به رنگ سبز طبیعی باقی می مانند. در هنگ88ام كمب88ود فس88فر در بعض88ی از میوه ه88ا،

گوشت میوه نرم و شیرة میوه خیلی ترش و خاصیت انباری آن كاهش می یابد.

- عالئم کمبود فسفر در گیاهان 6-2تصویر

از مهمترین کودهای فسفره می توان سوپرفسفات معمولی، سوپرفسفات تریپل وفسفات آمونیم نام برد.

پتاسيم از عناصر پر مصرف است. تجرب88ه نش88ان مي ده88د ك88ه- پتاسیم:2-7-3-5 معموال مقدار سه عنصر پتاسيم، فسفر و نيتروژن در خاك نسبت ب88ه س88اير عناص88ر ضروري براي حداكثر رشد گياه ناك88افي اس88ت. ل88ذا اين س88ه عنص88ر تركيب اساس88ي كود هاي تجاري را تشكيل مي دهند. پتاسيم به راحتي در سراسر گياه حركت مي كند و به مقدار زياد در بخش هاي فعال و در حال رشد گياه وجود دارد )عنصری متحرک است(. پتاسیم در کنترل روزنه های هوایی نقش مهمی دارد بنابراین با کنترل روزنه ها باعث افزایش مقاومت گیاه به کم آبی و خشکی گردی88ده و مق88اومت گی88اه را در مقابل سرمازدگی اف88زایش می ده88د. از عالئم کمب88ود پتاس88یم در گی88اه می ت88وان ب88ه

سوختگی حاشیه برگ های مسن و ریز شدن میوه ها اشاره کرد.

50

- عالئم کمبود پتاسیم در گیاهان7-2تصویر عنصری پرمصرف و کم تح88رک اس88ت. مهم88ترین نقش آن در- کلسیم:2-7-3-6

گیاه بر روی استحکام دیواره سلولی و کیفیت انبارداری میوه است.کمبود آن باعث بدشکل شدن و پایین آمدن کیفیت میوه می شود. لکه تلخی میوه س88یب، س88وختگی گلگاه در گوجه فرنگی و هندوانه، بدش88کلی فلف88ل دلم88ه از عالئم کمب88ود کلس88یم در

گیاه است.

-عالئم کمبود کلسیم در گیاهان8-2تصویر عنصری اس88ت پرمص88رف و متح88رک. هس88ته اص88لی کلروفی88ل- منیزیم:2-7-3-7

اس88ت و در فتوس88نتز نقش دارد بن88ابراین کمب88ود آن ب88اعث زردی برگ ه88ای مس88ن در درختان میوة هس88ته دار مانن88د هل88و، گوج88ه س88بز و مركب88ات من88یزیم در می شود.

ساخت هسته نقش فعالی دارد. منیزیم در درختانی ك88ه تولی88د روغن می كنن88د مانن88د زیتون، نقش مثبتی در اف88زایش روغن تولی88دی دارد، این موض88وع در م88ورد گ88ردو و

بادام نیز صادق است.

51

-عالمت کمبود منیزیم در برگ گیاه8-2تصویر عنصری است پرمصرف و متحرک. از وظ88ايف مهم گ88وگرد در- گوگرد:2-7-3-8

گياهان ، مي توان به دخالت اين عنص88ر در بس88ياري از فع8اليت ه8اي آن8زيمي و ن8يز ش88رکت آن در س88اختمان ش88يميايي بس88ياري از اس88يدهاي آمين88ه نظ88ير م88تيونين و سيستين و نيز ترکيبات فرار مولد رايحه گياهاني نظير سير و پي88از و خ88ردل اش88اره نمود. ساخت روغن و بهبود کيفيت ميوه از ديگر وظ88ايف اين عنص88ر در گياه88ان ب88ه شمار مي رود. همچنين گوگرد خاصيت قارچ کشي داشته و بيماري سفيدک را رف88ع

مهم ت88رین عالمت کمب88ود نم88وده پ88يرامون طوق88ه درخت88ان را ض88د عف88وني مي کن88د.گوگرد در گیاهان رنگ پریدگی و کوتاهی و کوچکی بوته است

- عالمت کمبود گوگرد در برگ9-2تصویر

- عناصر کم مصرف2-7-4 ماده غذايي آهن، يكي از مواد غذايي كم مصرف و غ88یر متح88رک- آهن: 2-7-4-1

است كه وجود آن به اندازه كافي براي رشد گياهان زراعي و باغي الزم است و در تشكيل سبزينه گياهان زراعي و باغي نقش ارزنده اي دارد.در بيشتر نقاط كشور ما مهمترين عاملي كه موجب كمبود آهن زيادي بي كربنات در محلول خاك است اغلب خاك هاي ايران مقدار قابل توجهي آهك دارند. اگر گي88اهي ب88ه ج88ذب آهن ب88ه مق88دار

52

كافي قادر نباشد ساخت سبزينه )كلروفيل ( در برگ كاهش مي يابد و برگ ه88ا رن88گ پريده خواهند شد. به اين نحو كه، ابتدا فاصله بين گلبرگ ها و سپس با شدت ي88افتن كمبود، به ج88ز رگبرگ ه88ا، تم88ام س88طح ب88رگ زرد مي ش88ود. چ88ون آهن در گي88اه پوي88ا نيست )غير متحرك است(، اين عالئم ابت88دا در برگ ه88اي ج88وان و در قس88مت ب88االي

ساقه مشاهده مي شود و با شدت يافتن كمبود، تمامي گياه را در بر مي گيرد.

عواملي كه موجب مي شود كمبود آهن تشديد شود عبارتند از:- ، حالليت pH قلي88ايي- ب88ه ازاء ه88ر ي88ك واح88د اف88زايش pH ( آهكي ب88ودن خاك ه88ا؛1

حالليت آهن،7ب88االتر از  pH تركيبات آهن هزار مرتبه كاهش پي88دا مي كن88د. يع88ني دربراي تأمين آهن مورد نياز گياه كافي نيست.

( تهويه نامناسب خاك2( كمي مواد آلي در خاك3 ( كيفيت نامناسب آب آبياري؛ به خصوص غلظت زياد يون بي كربنات، كه در جذب4

آهن و انتقال آن در داخل گياه ايجاد مشكل مي كند. ( مصرف زياد كودهاي فسفري؛ در شرايط مصرف زياد فسفر جذب آهن توس88ط5

گياه كاهش مي يابد. براي مصرف كود در خاك، كود كالت آهن بهترين كود است، بهترين كالت آهن براي

اس88ت. ك88ه داراي ي88ك بني88ان كالت138خاك هاي اي88ران ك88ود كالت سكوس88ترين آهن % آهن است.6 این کود حاوی كننده است و آهن را در خودش نگهداري مي كند.

- عالئم کمبود آهن در گیاهان10-2تصویر

در فعال کردن آنزیم ها و تشکیل پروتئین های گیاهی نقش مهمی دارد. کمب88ودروی: آن بخصوص در خاک های آهکی مشاهده می شود. از عالئم کمبود روی می ت88وان ب88ه

موارد زیر اشاره کردزردی بین برگ ها، کوچک شدن برگ ها، جارویی شدن برگ ها و ریزش شدید میوه

53

-عالئم کمبود روی در گیاهان11-2تصویر

- فرسایش خاک2-8 جدا شدن ذرات خاک در اثر عوامل مختلف مانند آب، باد و ... و از دست رفتن آنها

فرسایش نه تنها س88بب فق88یر ش88دن خ88اک و م88تروکگویند. " فرسایش"را اصطالحا ش88دن م88زارع می گ88ردد و از این راه خس88ارات زی88اد و ج88بران ناپ88ذیری را ب88ه ج88ا می گذارد، بلکه با رسوب مواد در آبراهه ها، مخازن سدها، بن88ادر و ک88اهش ظ88رفیت آبگیری آنها نیز زیانهای فراوانی را سبب می گردد. بنابراین نباید مس88اله حف88اظت و

فرسایش چه توسط باد صورت گ88یرد  حراست خاک را کوچک و کم اهمیت شمرد. چه توسط آب، خواه عادی باشد خواه سریع، دارای سه مرحله است: مرحله کن88ده

شدن خاک، مرحله انتقال خاک و مرحله انباشته شدن و تجمع خاک.- مرحله کنده شدن خاک از جای خود1

در این مرحل88ه، ابت88دا خاک88دانه ها ب88ر اث88ر از بین رفتن هوم88وس و کلوئی88دهای خ88اک، چسبندگی خود را از دست می دهند و از هم می پاشند. در نتیجه خاک آم88اده فرس88ایش می شود. در چنین وضعی، خاک سطح االرض که حاصلخیزترین قسمت خاک اس88ت، ب88ه

طور ناگهانی یا بتدریج بوسیله آب یا باد از جای خود کنده می شود.- مرحله حمل یا انتقال خاک بوسیله آب یا باد2

چون ذرات خاک چسبندگی خود را از دست داده ان88د، نمی توانن88د در مقاب88ل جریان ه88ای شدید آبها یا بادهای تند مقاومت کنند، در نتیجه از جای خود کنده می شوند و ب88ه نقط88ه

دیگر منتقل می گردند. در م88ورد فرس88ایش آبی معم88وال م88واد از منطق88ه مرتفع ت88ر ب88ه مح88ل پس88ت تر منتق88ل می گردند. مسافتی را که آب یا باد مواد را با خود می برد ب88ه عوام88ل مختلفی بس88تگی دارد، از آن جمل88ه می ت88وان در م88ورد آب، ش88دت آب، ش88یب زمین، ری88ز و درش88تی آبرفت ها ) شن، رس و غیره(، و در مورد فرسایش بادی ش88دت ب88اد، قط88ر بادرفته88ا و

همچنین مسطح و وسیع بودن جلگه ها و دشت ها را نام برد.- مرحله تجمع و انباشته شدن مواد3

54

بادرفت ها )موادی که توسط باد حمل می گردند( هر جا به مانعی )گیاه، دیوار، س88نگ و غیره( برخورد کند فورا بر روی زمین می افت88د و درآنج88ا رویهم انباش88ته می ش88وند. این مواد در ش88رایط فوق الع88اده تش88کیل تپه ه88ای ب88زرگ و ح88تی توده ه88ای عظیم ش88نی ی88ا

آبرفت ها بتدریج ک8ه از ش8دت جری8ان آب و ش8یب زمین ماسه ای شبیه کوه را می دهد. شود از حرکت ب88از می مان88د و در س88طح زمین رس88وب می کن88د )ابت88دا ذرات کاسته می

درشت تر و بعد ذرات ریزتر(. در بعضی موارد تجمع مواد آبرفتی بقدری زیاد است ک88هیک طبقه رسوبی قابل توجهی را تشکیل می دهد.

فرسایش شامل دو ن88وع فرس88ایش آبی و ب88ادی می باش88د. در فرس88ایش آبی عام88ل ایج88اد فرس88ایش ن8یروی آب اس8ت. از ان8واع فرس88ایش آبی می ت8وان ب88ه فرس88ایش

مهم88ترین یکی ازشیاری، ورق ای، خندقی، گ88الی، انحاللی، ت88وده ای و ... ن88ام ب88رد. فرایندهای طبیعی در مناطق خشک و نیمه خشک و فرا خشک فرسایش بادی است. این فرایند در ش88رایطی رخ می ده88د ک88ه عالوه ب88ر وج88ود خ88اک حس88اس، ب88اد دارای حاکمیت و س88رعت قاب88ل توج88ه باش88د. انتق88ال ذرات خ88اک ب88ه ص88ورت های مختل88ف معلق، جهشی و خزشی انجام می گیرد وباعث خسارت های جدی به محی88ط زیس88ت

.می شود

55

مهارت سوم: آماده کردن بستر کشت گیاهان دارویی- تعرف آماده سازی بستر کشت )یا بستر سازی(3-1

مجموعه کارهایی که کشاورزان انجام می دهن88د ت88ا خ88اک زمین زراعی آم88اده ب88رای کشت بذر و رشد مناسب آن باشد را تهیه بستر می نامند. در تهیه بس88تر س88نگ ها از مزرعه جم88ع ش88ده و پس88تی و بلن88دی ها از بین می رود، نهر ه88ا، پش88ته ها و جوی ه88ای ایجاد شده در کشت قبل از بین می رود، شیب زمین به حد مناسب کش88ت رس88انده می شود، بقایای گیاهانی که در سال قبل کشت ش88ده اند ی88ا بط88ور ط88بیعی در زمین بوده اند از بین می رود، خاک شخم خورده، صاف شده و آماده کش88ت می گ88ردد. در تهیه بستر هم تهیه بستر بصورت فیزیکی )خاکورزی( انجام می گیرد هم تهی88ه بس88تر

بصورت شیمیایی )کوددهی و تقویت خاک(- اقدامات اولیه در آماده سازی زمین3-2

- مساحت مزرعه3-2-1 ب8رای تع8یین مق8دار ک8ود، س8م، ب8ذر، آب و ن8یز مق8دار ن8یروی انس8انی الزم اس8ت

مساحت مزرعه تعیین گردد. تعیین مساحت مزرعه به شکل زمین بستگی دارد.

- شیب زمین3-2-2 تعیین کننده مح88ل اح88داث نهره88ای آبی88اری و زهکش88ی، ط88ول کرت ه88ا، جویچ88ه ه88ا، سرعت و مقدار جریان آب و پیش بینی احتمال فرسایش می باش88د. از ای88نرو مج88از نیستیم در هر شیبی اقدام به زراعت ک8نیم. مق8دار ش88یب مطل88وب ب8ر حس8ب ن88وع زمین متف88اوت اس88ت. در اراض88ی متوس88ط ت88ا س88نگین ک88ه ب88ه ص88ورت دیم کش88ت

در هزار است. در خاک ه8ای س8بک ش8یب های2 تا 1می شوند، شیب مطلوب اغلب درصد نیز مطلوب است.2 تا 1

- بررسی و تعیین برخی از خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک3-2-3 درباره زمی88نی ک88ه می خواه88د کش88ت و ک88ار ص88ورت گ88یرد بای88د اطالع88ات دقیقی از خصوصیات آن داشته باشیم. بافت، ساختمان خاک، افق خ88اک، م88یزان نفوذپ88ذیری، وضعیت زهکشی، واکنش خاک و ش88وری خ88اک، م88یزان م88واد آلی و عناص88ر غ88ذایی

مواردی هستند که باید از آنها اطالع کافی داشت.

- اقHHدامات الزم بHHرای اصHHالح و تقHHویت خHHاک مزرعHHه قبHHل از3-2-4خاکورزی اولیه

56

کمبود مواد آلی از مشکالت اساسی اغلب خاک های زراعی ایران است.به طوریک88ه متوسط میزان مواد آلی در خاکهای ای88ران کم88تر از ی88ک درص88د می باش88د.ب88ه همین

علت افزایش مواد آلی از رایج ترین روش های اصالحی در اغلب مناطق است. - تقسیم بندی خاکها بر اساس میزان ماده1-3جدول

آلی خاکنوع خاکدرصد مواد آلی

خیلی کم1-0هوموسی

فقیر

متوسطکم هوموسی2-1 نس88888888888888بتا4-2

هوموسیخوب

خیلی8-4هوموسی

خیلی خوب

دفن بقایای گیاهی، افزایش کود دامی، کش88ت گیاه88ان خ88اص و برگردان88دن آنه88ا ب88ه خاک )کود سبز(، عمل آوری و مصرف زباله های پوسیده شده شهری )کمپوست( از

های افزایش ماده آلی به خاک محسوب می شود. روش- کود سبز3-2-4-1

کشت گیاهان و برگرداندن آنها را به خاک به منظور تق88ویت و اص88الح اراض88ی دادن کود سبز می گویند. گیاهانی که به عنوان کود سبز بکار می روند عبارتن88د از: نخ88ود و

لوبیا و باقال و ماش و یونجه و به طور کل خانواده لگوم.- کود دامی3-2-4-2

متداول ترین مواد برای افزایش مواد آلی خاک در اغلب مناطق اس88ت. این ک88ود ب88ه شرط اینکه بدرستی عمل آوری ش88ده باش88د و ب88ه مق88دار و روش ص88حیح ب88ه خ88اک افزوده شود تأثیر مطلوبی در اصالح ساختار فیزیکی و شیمیایی و بیول8وژیکی خ88اک

ت88ا20 سال یکبار ب88ه مق88دار 4 تا 3دارد. در مناطقی که کود دامی فراوان باشد هر تن در هکتار کود دامی را بصورت کامال پوسیده به خاک دهند. 40

- عمل آوری کودهای دامی3-2-4-3 هدف از نگهداری و عمل آوری کودهای دامی حفظ ارزش غ88ذایی ک88ود هم88راه ب88ا از بین بردن عوامل مضر موجود در آنها است. عوامل بیماری زای گیاهی، برخی آف88ات و بخصوص بذور علف های هرز از جمله عوامل مضر موجود در کوده88ای ت88ازه دامی است. ضمن اینکه حرارت زی88اد ک88ود دامی ت88ازه ن88یز ممکن اس88ت م88وجب س88وختن

محصول شود.روش پوساندن و فراوری کود دامی-3-2-4-4

57

برای پوساندن کود دامی بهتر است از ی88ک چال88ه ب88رای انب88ار نم88ودن ک88ود اس88تفاده شود، البته می توان کود را در روی زمین ن88یز دپ88و نم88ود. ک88ود نپوس88یده دامی را در چاله ریخته و به اندازه یک چهارم آن کاه و کلش اضافه می کنیم. وجود ک88اه و کلش

تا100موجب تسریع فرآیند تخمیر کود می گردد، سپس به ازای هر تن کاه و کلش کیلوگرم اوره اضافه می کنیم و مخلوط حاصل را ب88ه ط88ور یکن88واخت مخل88وط150

ماه کود دامی به کلی4 تا 3نموده و روی آن را با نایلون کامال می پوشانیم وبعد از می پوسد و آماده استفاده می گردد.

-کمپوست3-2-4-5 عب88ارت اس88ت از زباله ه88ای ش88هری و م88واد زائ88د ط88بیعی گی88اهی و ج88انوری و پس مانده های خانگی و کارخانجات تهیه مواد غ88ذایی ک88ه تحت ش88رایط پوس88یدگی ق88رار

متاس88فانه گرفته و شکل اولیه خود را از دست داده و بصورت پودر درآم88ده اس88ت. کشاورزان از این کود ارزان و قابل دسترس غافل هستند و بجای استفاده بهین88ه از کاه و کلش مزارع ، اقدام به آتش زدن آنها پس از برداش88ت محص88ول می کنن88د. در حالیکه نه تنها منابع غنی و ارزشمند را از بین می برند، بلکه باعث تخریب اراض88ی و

فرسایش خاک می شوند. روش ساده و آسانی جهت استفاده از این من88ابع ب88القوه در ت88امین نیازه88ای ک88ودی 

مزارع موجود است که بشرح آن می پردازم. ابتدا کاه و کلش را در یک محل خاص از مزرعه قرار داده و با استفاده از کودهای حیوانی وشیمیایی به صورت زیر اقدام

به عمل آوری کمپوست می کنیم: 4 س88انتی متر در س88طح زمین ) ب88ه ع88رض 30ابتدا الیه ای از کاه و کلش را به قطر  

10متر و به طول دلخواه ( پهن می کنیم. روی این بستر کود حیوانی تازه ب88ه قط88ر سانتی متر قرار می دهیم . این عمل را بصورت متن88اوب ادام88ه می دهیم ت88ا ارتف88اع

متر برسد. الزم به ذک88ر اس88ت ک88ه الی88ه آخ88ر بای88د از ک88ود حی88وانی4پشته به حدود کیل88و ک88ود اوره را بص88ورت30باشد .سپس به ازای ه88ر تن از ک88اه و کلش مق88دار

محلول بر روی پشته می ریزیم و روی آنرا برای جلوگیری از خروج ازت ) بص88ورت آمونی88اک ( ب88ا پالس88تیک مه88ار می ک88نیم . پس از دو هفت88ه ب88رای تهوی88ه و ت88أمین نی88از اکسیزنی باکتری های هوازی ، پشته را زیر و رو می کنیم . این عمل را ه88ر دو هفت88ه تکرار می ک88نیم. پس از س88ه م88اه کمپوس88ت آم88اده برداش88ت و اس88تفاده در مزرع88ه

است.

بستر کاشت-تهیه فیزیکی 3-3تهیه فیزیکی خاک در واقع همان خاکورزی است

خ88اک" و "خ88اکورزی اولیه"خاکورزی رایج و معمول و تا ح88دی ق88دیمی ب88ه دو دس88ته ی88ا"کم خ88اکورزی" تقسیم می شود. اخیرا ن88وع خ88اکورزی دیگ88ری بن88ام "ورزی ثانویه

مرسوم شده است که در زیر به توضیح آنها می پردازیم "خاکورزی حفاظ"

58

-خاکورزی اولیه3-3-1 خاکورزی عملیات مک88انیکی اس88ت ک88ه ب88ه منظ88ور آماده س88ازی زمین ب88رای کاش88ت گیاهان زراعی و باغی انجام می گیرد. در حقیقت، در مرحله خاکورزی با به هم زدن خاک و نرم ک88ردن آن، محی88ط مناس88بی ب88رای اس88تقرار و س88بز ش88دن ب88ذر، رش88د و پراکنش ریشه فرآهم می گردد. در ضمن اگر عملیات خاکورزی به طور صحیح و در زم88ان مناس88ب انج88ام گ88یرد. س88اختمان خ88اک بهب88ود یافت88ه، رط88وبت خ88اک حف88ظ و نگهداری می شود. همچ88نین تهوی88ه خ88اک ب88ه خ88وبی انج88ام ش88ده ، نفوذپ88ذیری خ88اک اف88زایش یافت88ه، علف ه88ای ه88رز و آف88ات و بیماری ه88ای گی88اهی ک88اهش می یاب88د. در عملیات خاکورزی از عملیاتی مثل ش88خم زدن زمین، دیس88ک زدن، غلط88ک کش88یدن

و ...استفاده می شود

شخم3-3-1-1 اجرای شخم از مهمترین و اص88لی ت88رین مراح8ل آم88اده س88ازی زمین اس88تکه ب88ه آن خاکورزی اولیه می گویند. شخم بر حسب تعریف عبارت است از: کندن،برگرداندن

و نرم کردن خاک زراعی.

اهداف شخم:- هرچند هدف اصلی در شخم شکستن سختی یا مقاومت فیزیکی خاک در مقابل بذر

یا خروج جوانه است لیکن اهداف دیگران به شرح زیر است:پوک کردن خاک زراعی-1دفن کردن بقایای محصول قبلی و کودهای آلی-2مهار علف های هرز -3تهیه بستر مناسب جهت کشت بذر-4

- زمان و فصل مناسب شخم انجام ش88خم در ه8ر زم8انی ممکن و مناس88ب نیس8ت. در انتخ88اب زم88ان ش88خم بای88د

شرایط زیر در نظر گرفته شود. رط8وبت خ8اک از عوام8ل تع8یین کنن8ده ب8رای انتخ8اب زم8انالف- شرایط خاک:

مناسب شخم است.بهترین زمان در اصطالح کشاورزان زم8انی اس88ت ک8ه رط88وبت خاک گاورو است. خاک یا زمینی گاورو است که میزان رطوبت آن ن88ه چن88دان زی88اد باشد که به صورت گل به پای گاو )الستیک تراکن88ور و خیش گ88او آهن( بچس88بد و ن88ه چندان کم که س88فت و خش88ک ش88ود و در اث88ر ح88رکت دام ی88ا ماش88ین کش88اورزی از سطح خاک گرد و خاک بلند ش88ود. ش88خم در ح88التی ک88ه رط88وبت خ88اک بیش از ح88د گاورو باشد باعث ایجاد کلوخه ه88ای ص88فحه ای ب88ا س88طح ب88راق می گ88ردد ک88ه پس از خشک شدن فوق العاده سخت می شوند که حتی با پتک ب8ه س8ختی می ت8وان آنه8ا را خرد و نرم کرد. همچنین شخم در خاکی ک88ه رط88وبت آن کم88تر از ح88د گ88اورو باش88د باعث عدم نف8وذ ادوات در خ8اک ش8ده و از س88وی دیگ8ر ب8اعث تش8کیل کلوخه ه8ای

بزرگ مدور می شود.

59

- الف( انجام شخم در رطوبت کمتر1-3تصویر از حد گاورو

- ب( انجام شخم در رطوبت بیش از حد3-1گاورو

روش تعیین گاورو بودن زمین به روش صحرائی - سانتی متر با بیل نمونه برداری می کنیم. از قس88مت نم88ونه برداری30 تا 10به عمق

شده از باال تا پایین خاک را برداشت می کنیم. خاک برداشت شده را مخلوط ک88رده و توده یکنواختی ایجاد می کنیم. با فشار دادن سعی می کنیم یک گلوله ساخته شود. در این حالت اگر گلوله ساخته نش8ود رط88وبت خ8اک کم8تر از ح8د گ8اورو اس8ت. در ص88ورتی ک8ه گلول88ه ایج88اد ش88د آن88را در ح8الی ک8ه ایس88تاده ایم ب88ه ط88رف زمین ره88ا می کنیم. چنانچه گلوله در برخورد با زمین از هم پاش88یده ش88د خ88اک مزرع88ه گ88اورو است و چنانچه از هم پاشیده نشد و لهیده شد و یا اینکه ک88ف دس88ت خیلی خیس و

گلی شد رطوبت مزرعه بیش از حد گاورو است.

اج88رای ش88خم بای88د درب- شرایط آب و هHHوایی منطقHHه در زمHHان شHHخم: شرایط آب و هوایی مناسبی صورت گ8یرد. ب88اد ش88دید، بارن8دگی،س88رما، یخبن88دان و

گرمای شدید در زمان اجرای شخم بسیار نامطلوب است.

برخی گیاهان نسبت به س88رما مقاومن88دج- خصوصیات گیاهان و زمان شخم: بنابراین می توان این گیاه88ان را در پ88اییز کش88ت نم88ود. زم88ان ش88خم این گیاه88ان در اواخر تابستان است. برخی دیگر از گیاهان مقاومت زی88ادی در براب88ر س88رما ندارن88د

زمان کشت این گیاهان در بهار یا تابستان است.

-عمق شخم عم88قفاصله عمودی بین کف زمین شخم خورده و س88طح زمین ش88خم نخ88ورده را "

شخم " می گویند. عواملی چ88ون عم88ق خ88اک زراعی، روش کش88ت و ک88ار، ن88وع گی88اهمورد کاشت، فصل شخم و اهداف جانبی، تعیین کننده عمق شخم هستند.

در کشاورزی، عمق شخم را با واحد طول نمی توان بیان کرد. بلکه م88یزان، برحس88ب نسبتی از خاک زراعی بیان می شود. چنانچه شخمی تمام خاک س88طح االرض )رویین( را زی88ر و رو کن88د آن را "ش88خم عمی88ق" می گوین88د. اگ88ر عالوه ب88ر خ88اک س88طح االرض

60

بخشی از خاک تحت االرض )زیرین( را نیز شامل ش88ود ب88ه آن، "ش88خم خیلی عمی88ق"1گفته می شد. شخم متوسط

2 تا 21 و شخم سطحی، کمتر از 3

خ8اک س8طح االرض را2زیر و رو می نماید .

30 سانتی متر را خیلی عمی88ق، ح88دود 30در فرهنگ عامه، شخم های با عمق بیش از سانتی متر را ش88خم15 تا 8 سانتی متر را متوسط و 20 تا 15سانتی متر را عمیق و

سطحی می گویند.

-ماشین های شخم ابزارهای اولیه شخم بسیار ساده بودند مانند س88نگ های نوک ت88یز ي88ا ش88اخ حیوان88ات. تکامل تدریجی منجر به پیدایش کج بیل و بیل گردید. ابزارهایی که در طول ه88زاران سال گذشته هنوز نیز کاربرد دارند. پیشرفت و تکامل بیشتر در این زمینه منج88ر ب88ه استفاده از حیوانات به عنوان نیروی کشش شخم گردی88د. گاوآهن ه88ای برگ88ردان دار اعم از سوک دار و بش88قابی از رایج ت88رین ماش88ین های ش88خم محس88وب می ش88وند و کارایی بسیار باالیی دارند. در سیر تکامل این ماشین ها تغییرات چشمگیری به عمل آمد تا برای انواع خاک ها و شرایط آب و هوایی متف88اوت ماش88ینهای ش88خم مناس88بی طراحی گردید. در مناطق خشک، وج88ود گرم88ای ش88دید، تبخ88یر ب88اال، ط88والنی ب88ودن فصل خشکی، بارندگی بی قاعده و گاه رگباری و در نتیجه خطر بروز س88یل و ایج88اد فرسایش ایجاب می نمود که ماشین های جدید ب88رای ش88خم ط88راحی گ88ردد. اس88اس این ماشین ها بر حفظ پوشش خاک و رطوبت آن و در نتیجه مم88انعت از فرس88ایش خاک بوده است. گاوآهن های قلمی )اسکنه ای( و پنجه غازی عالوه بر این که خاک را بر نمی گردانند تا رطوبت آن هدر رود و یا زمین را از پوشش گی88اهی لخت نمی کن88د ت88ا فرس88ایش ایج88اد ش88ود. محاس88ن دیگ88ری چ88ون س88بکی وزن ن88یز دارد. ام88روزه روش هایی از زراعت تحت عنوان حداقل خاکورزی یا ب88دون خ88اکورزی ک88ه در جهت

نیل به اهداف خاکورزی حفاظتی است مطرح شده اند.

- خاکورزی حفاظتی3-3-2 خاک ورزی حفاظتی روشی است برای جلوگیری از بهم خوردن خ88اک. در این روش

کش88ت پیش88ین را ب88ه خ88اک برگردانن88د.٪۳۰به کشاورزان پیشنهاد می ش88ود دس88تکم خاک ورزی حفاظتی روشی برای مدیریت خشک س88الی در راس88تای نگه88داری آب در

و اف88زایش م88واد آلی خ88اککش88اورزیزمین و همچ88نین ک88اهش هزینه ه88ای تولی88د در است. این کوشش سبب می شود که بقایای گیاهان پیشین درون خاک، به شکل یک

گی88اهی خ8وب ب88رای زمین درآی8د و زمین را ب88ه ش88کل ی8ک اس88فنج ظرفش88وییک8ود راحت ت88ر در زمین ف88رو می رود و کم88ک بس88یارش88بنمدرآورد. در نتیجه آب ب88اران و

بزرگی برای مقابله با خشک سالی و کم آبی اس88ت و این بقای88ا از تبخ88یر آب بوس88یله تابش آفتاب نیز جلوگیری می کند؛ و از سوی دیگر ف8رور فتن س88ریع آب در زمین از

جلوگ88یری می کن88د. این ح88الت اس88فنجی ب88اعث می ش88ود ک88ه ه88واس88یالب هاب88روز ( نیز راحت تر در زمین نفوذ کند؛ و شاید مهم ت88رین س88ود آن…)اکسیژن، نیتروژن و

و جانداران ریز خاک زی است.میکروارگانیسم هاتقویت خاک و خوراک رسانی به

61

- اهداف خاکورزی حفاظتی3-3-2-1الف- حفظ مواد آلی خاک

ب- حفظ رطوبت خاکج- افزایش مواد آلی خاک

د- جلوگیری از فرسایش خاک

- ال88ف( گ88اوآهن برگ88ردان دار2-3تص88ویر سوک دار

- ب(گ8888اوآهن برگ8888ردان دار2-3تص8888ویر بشقابی

-ب( گاوآهن قلمی3-3تصویر - الف( گاوآهن پنجه غازی3-3تصویر

- نیمه شخم 3-3-2-2 روشی از شخم اس8ت ک8ه خ8اک ب8دون آنک8ه برگردان8ده ش88ود خ8راش می یاب8د و ب8ا

شکسته شدن سختی آن تا حدی نرم می شود.

- شخم در شرایط خاص3-3-2-3 در این روش در من88اطق- شHHخم پس از برداشHHت محصHHوالت غHHده ای:1

سردسیر محصوالت غده ای مانند چغن88د قن88د، برداش88ت آنه88ا ب88ا ب88رهم زدن خ88اکهمراه است.

62

پس از برداشت گندم یا جو می توان بذور گیاه88ان کم- شخم در جا کلشی:2توقع مانند شبدر را در سطح زمین پاشید و اقدام به خراش با گاوآهن نمود.

در این روش هم می ت88وان ش88الیزار را ب88ه ص88ورت- شHHخم در شHHالیزارها:3خشک و هم آبدار شخم زد.

- خاکورزی ثانویه 3-3-3 هر چند خاک ورزی اولیه تا حدی خاک را نرم می کند ام88ا این ن88رمی ب88ا آنچ88ه ک88ه بستر مناسب کاشت اغلب بذرها احتیاج دارد بس88یار متف88اوت اس88ت از ای88نرو در اغلب شرایط و بخصوص وقتی زم88ان و ش88رایط مناس88ب اج88رای ش88خم رع88ایت

نشده الزم است خاک ورزی ثانویه انجام گردد.

-عمده عملیات خاک ورزی ثانویه 3-3-3-1الف- نرم کردن خاک زراعی

نرم کردن خاک همانن88د اغلب عملی88ات در خ88اک بای88د در ش88رایط گ88اورو ص88ورت گیرد. از اینرو باید بین شخم و نرم کردن فاصله قابل قبولی را در نظ88ر گ88رفت. باید توجه داشت که خاک نرم خاکی حساس و قابل فرسایش است از اینرو باید بین نرم کردن خاک و کاشت بذر فاصله زیادی نباش88د. ب88ه عب88ارت دیگ88ر یکی از

عوامل تعیین کننده زمان عملیات نرم کردن خاک تاریخ کاشت است.

ماشینهای نرم کننده خاک از قدیمی ترین وسایل نرم کنن88ده خ88اک در کش88اورزی س88نتی- کلوخ کوب:1

است که در سطح کوچک بکار می رود.

- کلوخکوب4-3تصویر از مهمترین و رایج ترین ماشین های نرم کننده خاک هس88تند. از- دیسک ها:2

معم88ول ترین دیس88ک های م88ورد اس88تفاده در زراعت کش88ورمان دیس88ک های اس88ت. از دیس8ک ها عالوه ب8ر ن8رم36 و 32دوزان8ویی )تان8دوم( نیم8ه س8وار

کردن خاک برای مخلوط کردن کود، سم و بذر با خاک و خ88رد ک88ردن بقای88ای محصول قبلی، بریدن و قطعه قطع88ه ک88ردن ریش88ه علف ه88ای ه88رز می ت88وان

استفاده کرد.

63

-دیسک5-3تصویر

در برخی شرایط از جمله در اراضی سنگالخی- کولتیواتورهای مزرعه:3 و مزارعی که در آنها کلوخه های بزرگ تشکیل ش88ده اس88ت جانش88ین ی88ا پیش نیاز دیسک ها می شوند. سنگ های درشت و کلوخه های سخت و ب88زرگ در بین پره های دیسک گیر کرده آنها را از کار می اندازد. ی88ا اینک88ه ب88ا رفتن پ88ره ای از

دیسک بر روی سنگ، کل دستگاه باال آمده و غیر کارآمد می گردد.

- کولتیواتور مزرعه6-3تصویر

از این ماشین ها ب88رای ه88ر چ88ه بیش88تر ن88رم- هرس یا دندانه )پنجه ها(:4 کردن خاک مزرع88ه ب88رای کاش88ت ب88ذور ریزدان88ه مث88ل یونج88ه، ش88بدر و ان88واع

سبزی ها استفاده می شود.

64

- هرس یا دندانه7-3تصویر

این ماشین ها که خاک همزن ن88یز- روتیواتور یا کولتیواتورهای دوار:5 گفته می شود با گرفتن ن88یرو از مح88ور ت88وان دهی تراکت88ور ض88من خ88رد ک88ردن بقایای سطحی و مخلوط کردن آنها با خاک بر حسب انواع، خاک را ت88ا عم88ق

و عرض مختلف کامال نرم می کنند.

- روتیواتور یا کولتیواتور دوار8-3تصویر

ب( صاف و هموار کردن سطح مزرعه برای پخش یکنواخت و مطلوب آب در س88طح زمین و ن88یز س88هولت انج88ام عملی88ات

ازمختلف زراعی الزم است که سطح مزرعه هدف گردد. هموار و صاف بخوبی این عملیات صاف و هموار کردن زمین مزرعه پس از عملیات ش88خم و ن88رم ک88ردن خاک می باشد. در این عملیات ناهمواری های ج88زئی س88طح زمین رف88ع می ش88ود. در فرایند آماده سازی زمین صاف کردن سطح زمین آخرین مرحله اس88ت از ای88نرو این

عملیات باید دقیقا با توجه به تاریخ کاشت صورت گیرد.

- ماشین های صاف و هموار کننده زمین * معمول ترین وسیله صاف و هم88وار ک88ردن زمین در قطع88ات بزرگ88تر از ح88دود نیم هکتار ماشینی به نام لولر یا ماله ف88رنگی اس88ت. این وس88یله از ی88ک شاس88ی

65

طویل تشکیل شده که حام88ل ی88ک تیغ8ه فل88زی نیم8ه اس8توانه ای روی مح88ور میباشد. ارتفاع این تیغه نسبت به سطح زمین بوسیله یک جک قابل تنظیم است.

- لولر یا ماله9-3تصویر

آماده سازی زمین با استفاده از ماشین های مرکب: برای جلوگ88یری از اث88رات منفی چندین باره شخم زمین می توان از ماشین های م88رکب براس88اس کارش88ان اس88تفاده

کرد که شامل:الف( ماشین هایی که چند عمل خاک ورزی ثانویه را به طور توأم انجام می دهند

ب( ماشین هایی که عملیات حاکورزی اولیه و ثانویه را با هم انجام می دهند

- تهیه )آماده سازی( شیمیایی بستر کاشت3-4 منظور از آماده سازی شیمیایی زمین افزایش مواد و عناصر غذایی مورد نی88از گی88اه جهت تقویت یا بهبود حاصلخیزی آن است که این عمل از طریق افزایش کودها ب88ه خاک صورت می گیرد. تأمین تمام عناصر و مواد غذایی گیاه از طری88ق کوده88ای آلی ناممکن است و افزودن کودهای ش88یمیایی ب88ه خ8اک در بس8یاری از م8وارد ض8روری

کش8اورز است. توصیه اکید می شود از مص8رف خودس88رانه کوده8ای ش88یمیایی ج8دا بپرهیزد و نتایج آزمایش خ88اک مزرع88ه خ88ود و ن88وع گی88اه و ه88دف از تولی88د آن و ن88یز

گیاهان فصل قبل و بعد خود را به کارشناس اطالع داده از او راهنمایی بخواهد.

- ماشین های کودپاش3-4-1رایج ترین ماشین کود پخش کن شیمیایی کودپاش دوار است.

66

ماشین کودپاش- 10-3تصویر

ساختمان و چگونگی کار این ماشین ها- ماشین های کودریز و کودکار:3-4-2همانند ماشین های بذر ریز بذرکار است

ماشین کودریز والف(-11-3تصویر بذرکار

- ب( کودکار فاروئر11-3تصویر

- شکل دادن سطح زمین با توجه به روش های کاشت و نوع آبیاری 3-5 رایج ترین روش ها و عملی88ات آماده س88ازی زمین ب88رای کاش88ت اغلب گیاه88ان زراعی و باغی، شکل دادن زمین است. با این عملی88ات، تهی88ه ف88یزیکی زمین در اغلب ش88رایط

کامل است و نیازی به هیچ عملیات دیگری قبل از کاشت نمی باشد. اما، در برخی شرایط با توجه به نظ88ام آبی88اری، خص88ویات گی88اهی، ش88رایط منطق88ه و رسم و عادات کشاورزان، عملیات دیگ88ری ن88یز ض88رورت دارد ت88ا زمین ب88رای کاش88ت

آماده گردد. این عملیات عبارتند از:

- عملیات تکمیلی تهیه بستر کاشت3-5-1

67

: ش88یار، ک88ه کش88اورزان آن را "ف88ارو" ن88یز می گوین88د، در واق88عالف. ایجاد شیار جوبچه ها و پشته های کوچکی است که برای توزی88ع یکن88واخت آب در س88طح مزرع88ه ساخته می شود. ایجاد شیار اغلب ضمن کاشت، با ماشین های کارنده یا پس از ب88ذر پاشی به وسیله ماشین های شیار ساز صورت می گیرد، بنابراین از عملی88ات کاش88ت محسوب می شود. ام88ا در مس88احت های کوچ8ک و س88طوح آزمایش88ی، ابت88دا ش88یارها ایج88اد ش88ده، س88پس ب88ه کاش88ت ب88ذور اق88دام می گ88ردد. این عم88ل ممکن اس88ت ب88ا شیارساز دستی یا ماشین شیارساز چند ردیفه )فاروئر( صورت گیرد که ب88ا تراکت88ور کشیده می شود. شیارساز، از ی88ک شاس88ی ک88ه ب88ر رروی آن چن88د واح88د جویچه س88از نصب شده است تشکیل می گردد. فواصل واحدها و نیز عمق عمل آنها قابل تنظیم است. این ماشین با اتصال سه نقطه و اغلب به صورت سوار، ب88ه تراکت88ور متص88ل

می شود. : کاش88ت اغلب ص88یفی ج88ات و ی88ا ب88ه ط88ور کلی، اغلبب. ایجاد جوی و پشته

گیاهان زراعی ک88ه دارای ب88وته ای حجیم ی88ا گس88ترده هس88تند )مث88ل نیش88کر، خی88ار، طالبی، هندوانه، خربزه، گوجه ف88رنگی، بادمج8ان( در بس88یاری از مواق8ع ب88ه روش جوی و پشته انجام می گیرد. در این روش ممکن اس88ت در س88طح مزرع88ه پس از صاف و هموار کردن و یا نرم کردن، و همچنین پس از شخم و بدون نیاز به نرم و هموار کردن، اقدام به اح8داث ج8وی و پش8ته نماین88د. در ب8رخی از ش88رایط، ب8رای حف88اظت از خ88اک، ذخ88یره رط88وبت و ح88داقل ک88اربرد ماش88ین از گاوآهن ه88ای برگردان دار ی88ک طرف88ه اس88تفاده می کنن88د. در این روش، ب88ا اج88رای ش88خم از ی88ک سمت مزرعه و برگشت از سمت مقابل، خاک را به طور متناوب به سمت چپ و راست برمی گردانند و بدین ترتیب، جوی و پشته ایجاد می کنند. عرض جوی، عمق جوی و فواص88ل بین دو ج88وی مج88اور )پش88ته ها( برحس88ب ن88وع خ88اک، ن88وع گی88اه وشرایط آب وهوایی منطقه متفاوت است و از سوی کارشناسان تعیین می گردد.

: در سطوح کوچک بیل و در سطوح ب88زرگماشین های جوی و پشته ساز-نهرکن ها معمول ترین وسایل احداث جوی و پشته هستند.

در مناطقی که محدودیت آبی وجود دارد و مدت زمان آبید- کرت و کرت بندی: که در هرنوبت در اختیار زارع قرار می گیرد، اندک است و زارع مجبور است در این مدت محدود، تمام آب خود را مصرف نماید و نیز، در شرایطی که شیب زمین زیاد است، روش کاشت و آبیاری کرتی توصیه می گ88ردد. این روش یکی از معم88ول ترین رو ش ها در کش88ور م88ا و ن88یز در اغلب من88اطق خش88ک و نیم88ه خش88ک اس88ت. در این روش، سطح مزرعه به قطعات تقریبا چهار ضلعی و اغلب مستطیل ب88ه ن88ام ک88رت تقسیم می شود. اطراف کرت ها را برجستگی یا دی88واره ای از خ8اک مزرع8ه ب8ه ن8ام "مرز" احاطه می کند. اندازه و ابعاد کرت ها بستگی به ن88وع زمین، ش88یب زمین )در جهت طول و عرض(، نوع گیاه، مقدار آب موج88ود، رس88م وع88ادت زارعین و م88وارد

دیگر دارد. به طور کلی هرچه شیب زمین کم88تر، ب88افت خ88اک س88نگین تر و مق88دار آب بیش88تر باشد ابعاد کرت بزرگتر است. در این روش بذور در سطح کرت ها ب88ه ص88ورت در

68

هم پاشیده و زیر خاک می شوند و پس از آن از ی88ک ی88ا چن88د نقط88ه آب وارد ک88رتشده، در سطح آن توزیع می گردد و آن را غرقاب می کند.

در ابع88اد کوچ88ک و در زراعت س88نتی،ماشین های کرت ساز یا مرز کش: - ای به نام "کلدر" ایجاد می شود. کلدر، در واقع نوعی بیل مرزها با ابزار ساده

با پهنه عریض است که عالوه بر دسته، طناب یا زنجیره ای دارد و همیشه ب88هکمک دو نفر به کار گرفته می شود.

در روش های مکانیزه، برای احداث مرز از ماشین های مرزکش اس88تفاده می ش88ود مرزکش ها به صورت بشقابی از نوع دو یا چهار بشقابه وجود دارند که به ص88ورت سوار به سه نقطه تراکتور متصل و کشیده می ش88وند. در ب88رخی ش88رایط، پس از

احداث مرز، سطح کرت ها با ماله سوار )تیغه( پشت تراکتور، تسطیح می شوند.

69

(گیاه افزاییمهارت چهارم: ازدیاد نباتات باغی)

- مقدمه4-1 گیاه اف88زایی ی88ا تکث88یر گیاه88ان عبارتس88ت از تولی88د مث88ل ی88ا اف88زایش گیاه88ان ب88ا

و ی88ااف88زودن ب88ر تع88داد گياه88انروشهای جنسی )تولید دانه( و غیر جنسی به منظ88ور در ازدي88اد جنس88ي، گي88اهويژگيهاي ژنتيكي يك گي88اه ي88ا مجموعهاي از گياه88ان. حفظ

نر )همان دانه گ88ردهسلولتوسط دانه زياد مي شود كه دانه خود از تالقي و تركيب ماده )همان تخمک است ک88ه در تخم88دانسلولاست که در پرچم گل قرار دارد( و

گل قرار دارد( به دست مي آي88د. بن88ابراين، گياه88ان حاص88له از ب88ذر غالب88ا ش88بيه پاي88ه مادري نيستند. يعني چنانچه تخمك به وسيله دانه گرده گياهي ديگر لقاح ش88ود، ب88ذر 2حاصله داراي ساختار ژنتيكي جديد خواهد شد. چرا كه از ت88ركيب ص88فات ژن88تيكي

والد استفاده مي كند. در اين صورت است كه گياه حاصله، شبيه پايه مادري نخواهد بود. تكثير غيرجنسي عبارت از توليد يك گياه جديد است از ي88ك ان88دام ي88ا ان88دام هاي گياه مادري مانند ريشه، س88اقه، ب88رگ و ... ح88تي ب88افت ي88ا س88لولي از گي88اه. در اين روش ها گياهان حاصله از نظر خصوصيات ژنتيكي كامال ش88بيه پاي88ه م88ادري خواهن88د

بود.

- انواع تکثیر در گیاهان4-2 گیاهان به دو طری88ق جنس88ی و غ88یر جنس88ی تکث88یر می یابن88د ام88ا ب88ه ط88ور كلي، عقيده براين است كه ازدياد جنسي تكامل يافته تر از ازدياد غيرجنسي اس88ت، زي88را با ازدياد جنسي امكان ايجاد گوناگونيهاي ژنتيكي و سازش ب88ا محي88ط زي88ادتر اس88ت. گرچه بيشتر گياهان در ط88بيعت ب88ه وس88يله دان88ه ازدي88اد مي ش88وند، ب88ا وج88ود اين در باغباني بسياري از گياهان را به وسيله روشهاي غيرجنس88ي تكث88ير ميكنن88د، ت88ا ب88دين

وسيله بتوان ويژگيهاي مطلوب و مورد نظر گياه را تثبيت كرد.

- تکثیر جنسی4-2-1 همانطور که گفته شد در این نوع تکثیر، حتما آمیزش یا لقاح صورت گرفته و از

آمیزش سلول نر با ماده، جنین و نهایتا دانه و میوه تشکیل می شودهر نوع تکثیر دارای مزایا و معایب خاص خود است

( استفاده از دانه )یا همان تکثیر جنسیمعایبزايا و م- 1- 4-2-1تکثیر جنسیالف. مزایای

.ارزانتر از افزايش غيرجنسي است.1.مي توان به مدت نسبتا طوالني انبار كردبذر را .2.بسياري از گياهان تولید شده از اين طريق عاری از ويروس میباشند.3

دانه یا همان تکثیر جنسیمعایب استفاده ازب. گياه88ان )متفاوت شدن صفات فرزندان از صفات والدین(، بهعلت تفرقه صفات.88 1

ک88ه هرگ88ز ص88فات وهتروزيگوت ايجاد مي شود. مث88ل تكث88ير درخت88ان مي88وه ب88ا دان88ه درختی که از آن بذر تهیه و کاشته شده است را نخواهد داشت.ویژگی های

70

ش88ما تص88ور کنی88د گی88اه. مدت زمان الزم براي رس88يدن ب88ه بل88وغ ط88والني است.88 2 جدیدی را بخواهید با استفاده از پاجوش گیاه دیگر ویا ب88ا ب88ذر تولی88د کنی88د، در ک88دام

.روش گیاه بالغ تری در مدت زمان کمتری بدست می آید

توليد و جمع آوري دانه-2- 4-2-1 غالبا شرايط محيطي محل كشت گياه توليد كننده دان88ه،از مهم88ترين عوام88ل تع88يين كننده مرغوبيت دانه است. از ميان اين ش88رايط محيطي مي ت8وان دم88ا، ش88دت ن8ور آفتاب، طول مدت روز آبياري، حاصلخيزي خاك و رطوبت نسبي را نام برد. مثال در موقع رسيدن دانه یا همان بذر، چنانچه رطوبت نسبي باال باشد، نه تنها دان88ه ه88ا ب88ه خوبي نمي رسند بلكه خطر حمله بيمار هاي قارچي و باكتريايي نيز افزايش مي ياب88د. تميز، خالص، سالم، مقاوم و رسيده بودندانه و داشتن قوه نامي88ه ش88رايط الزم ي88ك

دانه مرغوب است. دانه برخي از گل ها و سبز ها كه ميوه آنها پس از رسيدن مي ري88زد، ي88ا دان88ه آنه88ا ب88ه تدريج مي رسد، با دس88ت برداش88ت مي ش88وند، از جمل88ه گياه88ان ت88اج المل88وك، زب88ان درقفا، اطلسي و بنفشه. به اس88تثناي گياه88اني مانن88د گوج88ه ف88رنگي و بادمج88ان ك88ه ميوه گوشتي دارند و دانه بايد به وسيله تخمير از گوشت جدا ش88ود، برداش88ت دان88ه بيشتر سبزيجات و برخي گل ها بدين صورت است كه تمام گي88اه را بري88ده و پس از

خشك كردن و كوبيدن، بذرها را جدا مي كنند.انباركردن بذر

معموال الزم است كه دانه ها را پس از برداشت، مدتي انبار كرد تا در فصل مناسب كشت شوند. بيشترين زمان نگهداري هر دانه، بستگي به نوع دان88ه و ش88رايط انب88ار

7888دارد. قبل از انباركردن دانه، بايد آن را خش88ك ك88رد و رط88وبت آن را ب88ه م88يزان % ك88اهش رط88وبت دان88ه ي88ا ه88ر1درصد وزن خشك آن رساند. معموال به ازاء هر 4

درجه سانتي گراد كاهش دماي انبار، طول عمر بسياري از دانه هاي انبارشده، دو10برابر مي شود.

به طور كلي هر چه ش88رايط محيطي انب88ار در جه8تي باش8د ك88ه تنفس دانه ه8ا را ب88ه حداقل برساند، عمر دانه ها در انبار بيشتر مي شود. مهمترين عوامل مؤثر در تنفس دانه عبارتند از: دما، رطوبت نسبي انبار، غلظت گازهاي اكسي ژن و انيدري88دكربنيك.

درج88ه س88انتي گراد و18بهترين دما براي انبار كردن بيش88تر دانه ه88ا، ح88دود ص88فر ت88ا % است.6 تا 4رطوبت نسبي

ركود )خفتگي دانه(- 3- 4-2-1 ركود دانه عبارت از حالتي است در دانۀ� زنده كه از جوانه زدن آن )حتي در موقعي كه در شرايط مناسب قرار گيرد( جلوگيري مي كند. عواملي كه در دانه ايجاد ركورد مي كنن88د عبارتن88د از: پوش88ش س88خت دان88ه )مانن88د زيت88ون، ب88ادام، هل88و و..(، وج88ود بازدارن88ده هاي رش88د در قس8مت هاي مختل88ف مي88وه و دان88ه ب88ذر )مانن88د وج8ود اس88يد ابسايزيك در بذر سيب(، جنين رشد نك88رده )مانن88د ب88ذر ان88واع نخله88ا( و ج88نين راك88د

)مانند بذر گل سرخ(.

71

شكستن ركورد دانه )بذر(-4- 4-2-1ركورد دانه را به روشهاي زير مي توان از بين برد:

8 پوشش سخت دانه: هر گاه ركورد دانه به علت غيرقابل نفوذ بودن پوش88ش دان88ه1نسبت به آن باشد، به طرق زير قابل رفع است:

الف 8 خراش دادن مكانيكي دانه: خراش دادن دانه را به وسيله س88اييدن دان88ه روي كاغذ سنباده، سوهان ي88ا ي88ك س88طح خش88ن و ي88ا ش88كاف دادن پوس88ته س88خت دان88ه، همچنين مي توان از بشكه ض8دعفوني ب88ذر و ب88ا اس88تفاده از تع8دادي خ88رده س88نگ و

قطعات كوچك از فلزاتي مانند آهن، اين كار را انجام داد.

ب 888 خ88راش دادن ب88ا م88واد ش88يميايي: در اين ن88وع خ88راش دهي، دان88ه را در اس88يد سولفوريك رقيق مي ريزند و مخل88وط را در ط88ول م88دت خيس8انيدن، چن88دبار ب88ه هم مي زنند. مدت زمان الزم بستگي به ميزان غلظت اسيد، ن88وع دان88ه و دم88ا، متف88اوت

دقيقه ت88ا ش88ش س88اعت ي8ا بيش8تر ط88ول بكش8د. در اين10است و ممكن است از روش بايد دانه ها را پس از پايان مدت ق88راردادن ب88ا دقت در آب شس88ت ت88ا بقاي88اي

اسيد از دانه خارج شده و به جنين آسيبي نرساند.

1پ 8 خيساندن دانه: بعضي از دانه ها )مانند دانه هندوانه( را مي توان در آب ول88رم روز خيس8اند و در اين م8دت الزم اس8ت آب را چن8د ب8ار تع8ويض ك8رد. از آب2الي

سرد نيز مي توان براي اين منظور استفاده كرد.

ث 8 استراتيفه كردن دان88ه: اگ88ر دانه ه88ا را در ظ88رفي بين طبق88ات ماس88ه مرط88وب ق88رارداده و در مح88ل س88رد نگاه88داري كنن88د، روي پوس88ت ش88كاف هاي ري88زي ايج88اد مي شود كه اين عمل را استراتيفيكاسيون مي نامند، بدين ترتيب در اين قبيل دانه ها برودت الزم براي جوانه زدن دانه نيز تأمين خواهد شد. م88دت س88رمادهي بس88ته ب88ه

ماه متغير است.3 تا 1نوع دانه از 8 جنين رشد نك88رده: اين ن88وع دانه ه88ا چ88ون بالفاص88له پس از برداش88ت نمي توانن88د2

جوانه بزنند، بايد چند روز تا چند ماه در انبار نگه داشته شوند. تا رش8د ج8نين كام8ل شود و بتواند جوانه بزند. تغييرات فيزيولوژيكي كه در اين مورد در درون دانه اتفاق

مي افتد، به نام رسيدن تكميلي )پس رسي( مرسوم است.

8 جنين راكد )خفته(: اينگونه دانه ه88ا ب88راي جوان88ه زدن احتي88اج ب88ه ي88ك دوره س88رما3همراه با رطوبت دارند كه با عمل استراتيفه كردن اين شرايط تأمين مي شود.

عوامل مؤثر در جوانه زدن دانه- 5- 4-2-1 براي آنكه دانه بتواند جوانه بزند، بايد عوامل دروني دانه و شرايط محيطي مناسب

وجود داشته باشد. اين عوامل و شرايط عبارتند از: الف 8 عوامل دروني: زنده بودن )ق88وه نامي88ه(، ذخ88يره م88واد غ88ذايي ك88افي در دان88ه،

سالم و رسيدن بودن دانه از جمله عوامل دروني دانه براي جوانه زدن است.

72

ب 8 عوامل محيطي: مهمترين عوامل محيطي عبارتند از: رطوبت، اكسيژن، دم88ا ونور.

مراقبت از نهال هاي بذري پس از آنكه دانه ها در خزان88ه ي88ا زمين اص88لي روييدن88د، يع88ني نهاله8ا از زمين ب88يرون آمدند، نياز به مراقبت هايي دارند )برحسب نو ع گي88اه متف8اوت اس88ت( ك8ه اهم آنه8ا عبارتند از: آبياري، وجين، تنك كردن، واك88اري، س88له ش88كني، كودس88رك، خ88اك دادن پاي بوته، سفيدكردن، هرس، گل گيري، دفع آفات و بيماريها، استفاده از س88ايبان و

پاجوش گيري.

تیمار کردن دانه قبل از کاشت- 6- 4-2-1 خاک زراعی انواع مختلفی از عوام88ل بیم88اریزا ک88ه ب88رای ب88ذر مض88ر هس88تند، را ب88ه همراه دارد. تیمار بعضی دانه ها با حشره كش يا قارچ كش مناس88ب ب88رای مح88افظت

)منظور از بیماری خاکزاد بیم88اریی اس88ت ک88هدر برابر حشرات و بیماریهای خاکزاد عامل بیماریزا در خاک وجود دارد و بنابراین دانه و گیاه حاصل از آنرا در خاک بیمار

مفید است. بذرها ممکن است با یک قارچکش مانند هیپوکلریت کلس88یم ی88امی کند( 3اکسید مس قبل از کاشت پوشش داده شوند. همچنین ممکن است مدت کوتاه )

درص8د(5/1 دقیقه( در هیپوکلریت سدیم ی8ا م8ایع س88فید کنن8ده خ8انگی )غلظت5تا فرو برده ش88وند. خ88اک را مي ت88وان ب88ا اف88زودن ق88ارچكش و ي88ا ح88رارت دادن خ88اك مرطوب استریل نمود تا در براب88ر عوام88ل بیم88اریزایی ک88ه ب88اعث بوته م88یری )م88رگ

جوان( میشود تیمار شود. خاک گلخانه و ترکیبات بدون خ88اک راحتتر از1دان نهالهایخاک مزرعه قابل استریل کردن است.

وشش دار نمودن دانه- پ7- 4-2-1 در کشت مستقیم زمانی که دانه ها خیلی ریز هستند، تعيين عمق و ايج8اد تم8اس ب8ا اجزا بستر كاشت مشکل است. برای غلبه با این مشکل بذرهای ریز را مي توان ب88ا مادهای مثل رسپوشش دار نمود.بذر گلها و سبزيها ممکن اس88ت ب8ا این روش تیم88ار شوند. پوششدار ک88ردن ب88اعث کاش88ت راحتتر و فاص88لهدهی دقیقتر ش88ود. روشهای جدید آماده کردن بذر برای کاشت وجود دارد. برای جوانهزنی و اس88تقرار یکن88واخت یک محصول، از کاشت بذرهای پیش جوانهزده ش88ده اس88تفاده میش88ود. ب88ه پوش88ش بذرها مي توان كود )بخصوص عناصر ميكرو( و يا ق88ارچ كش و حش88ره كش اض88افه

نمود.

تکثیر غیرجنسی )تکثیر رویشی(- 4-2-2 زمانیکه گیاهان بوسیله روشهايي به جز دانه يا اسپور )هاگ( اف88زایش یابن88د، ب88ه آن افزایش غیرجنسی یا رویشی گویند. چون روش جنسی تولید مثل ابزار اصلی ایجاد تن88وع ژن88تیکی اس88ت، تکث88یری ک88ه در آن مکانیس88م جنس88ی دخ88الت نداش88ته باش88د،

حاص88ل)فرزن88دان( غیرجنسی )رویشی( و فاقد تغییرات ژنتیکی است. نسل یا نت88اج

نهالی که از کشت دانه ایجاد شود را دان نهال می نامند. نهال می تواند حاصل کشت قلمه، پ88اجوش و ...1هم باشد

73

از نظر ژن88تیکی مش88ابه هس88تند. ب88ه اين گياه88ان تكث88ير يافت88ه ب88ه روش غ88ير جنس88يهمگروه )کلون( گويند.

مزایا و معایب تکثیر غیرجنسی- 1- 4-2-2الف- مزایای تکثیر غیرجنسی

گیاهان توليد شده از يك گياه م88ادري از نظ88ر خصوص88يات ظ88اهري یکن88واخت.1 هستند. یکنواختی اين گياهان در دستيابي به کیفیت تولید و موفقیت در تولي88د

برخي محصوالت اهمیت دارد )مانند درختان ميوه و گياهان زينتي(. استقرار سریع گیاهان: فقط گیاهان قوی و سالم منتق88ل میش88وند و بن88ابراین.2

همیشه یک گياه خوب بدست می آید. عموما مشخص شده در گياهاني كه ب88ه روش غیرجنسی تكثير مي شوند، رسيدن به مرحل88ه بل88وغ )گل88دهي( س88ریع تر میباشد. به عنوان در شمعدانی تکثیر غیرجنس88ی ب88ا اس88تفاده از قلم88ه س88اقه موجب تولید گیاهانی میشود که حدود سه هفته زودتر از گیاه حاص8ل از ب8ذر،

گل می دهند. تكثير غير جنسي تنها روش افزایش در بعضی گونهها در سطح تجاری اس88ت..3

بعضی گونههای گیاهی مثل موز و برخی از ارقام انگور، میوههای ب88دون ب88ذر تولید میکنند. دیگر گونهها شامل گیاهان برگسارهای )برگ زينتي( در ش88رايط خارج از محيط اصلي خود بذر تولی88د نمیکنن88د. در این حالته88ا تولی88د کنن88ده ب88ه

جزء روش غیرجنسی روشی برای تکثیر این گياهان در اختيار ندارد. از انتق888ال بیماریه888ای ب888ذرزادجلوگيري ميش888ود. بيشتر بیماریه888ای ب888ذرزاد.4

)بيمارهاي ويروسي، قارچي و باكتري88ايي ك88ه توس88ط ب88ذر انتق88ال مييابن88د( درروش غیرجنسی، مشکل ساز نیستند.

در بعضی گونهها تکثیر غیرجنسی نسبت به تکثیر با بذر هزینه کمتری دارد..5

ب- معایب تکثیر غیرجنسی - در صورت وجود آلودگی ویروسی در گياه مادري و يا وسايل م88ورد اس88تفاده1

در تكثير، اين آلودگي میتواند به تمام گیاهان نس88ل بع88د منتق88ل ش88ود، در نتيج88هتهیه مواد گیاهی از گیاهان آلوده باعث انتقال آلودگی میشود.

- مواد گیاهی مورد کاشت پر حجم هستند. بر خالف ب88ذر ک88ه می توان88د در ی88ک2 پ88اکت کوچ88ک ب88ذر انب88ار ش88ود. قلمهه88ا، نهاله88ا و س88اير ان88دامهاي گي88اهي م88ورد استفاده در تكثير غير جنسي حجم زيادي را اش88غال مي نماين88د و انب88ار ك88ردن در

شرايط مناسب، نگهداري و انتقال و جابجايي طي کارکردن مشكل مي باشد. -انبار کردن مواد غیرجنسی پر زحمت و معموالدر کوت88اه م88دت امک88ان پ88ذیر و3

در دراز مدت پرهزينه است. بذرها مواد تکثیری خفته )با فع88اليت ف88يزيولوژيكي پايين( هستند، در حالیکه اندامهای غیرجنسی مثل نهالها بهطور فعال رشد کرده و رشد تا زمان انتقال ادامه دارد، بنابراین نی88از ب88ه ش88رايط مناس88ب دارن88د. اين اندام هاي گياهي يا گياهان جوان اگر به موقع منتقل و كاشت نشوند، الزم است جهت کاهش رشد آنها را درشرایط خاص نگهداري شوند. همچ88نين گياه8اني ک8ه

بیش از حد رشد کرده اند، شانس موفقیت کمتری در مزرعه دارند.

74

- تمام گیاهان از نظر ژنتیکی مشابه هس88تند و بن88ابراین اگ88ر در مع88رض خط88ر4 قرار گیرند، همگی به یک اندازه آسیب می بینند )مانند ش8رايط ب8روز بيم8اري ي8ا يك تنش محيطي(. بهدلیل یکنواختی زیاد بین گیاهان، یک بیم88اری میتوان88د تم88ام

گیاهان را از بین ببرد. و- تکثیر مکانیزه در بعضی موارد امکان پذیر نیس88ت. اس88تفاده از ماش88ين آالت و روشهايي ك88ه مي توانن88د هزين88ه ك88ارگري را ك88اهش داده و ي88ا س88رعت عم88ل را

افزايش دهند، اغلب در روش تکثیر غیرجنسی مشکل است.

روشهاي مختلف تكثير غير جنسي-2- 4-2-2 روش هايي كه توليد ريشه هنگHHام اتصHHال بHHه گيHHاه مHHادري توليHHد الف(

مي شود.پاجوش .1

روي ريشه بعضي گياهان جوانههاي نابجايي در درون خ88اك ايج88اد ميش88ود و پس تولي88د ش88اخههايي ميكنن88د ك88ه از خ88اك ب88يرون آم88ده و پ88اجوش نامي88ده، از رشد

مي توان خاك را كنار زد و آنها را با مقداري ريشه خارج كرد و بهطور. مي شوندآلوئه ورا، انار، انجير، گل محمدي. مانند : مستقل پرورش داد

- پاجوش1-4تصویر

ساقه رونده .2 عبارت است از ساقه نرم و باريكي كه روي طوقه گياه مادري رشد ميكند و

ساقه رونده در محل گرهه88ا گياه88ان جدي88دي.رويسطح زمين گسترش مييابد مانن88د ت88وتتوليد ميكند كه ميتوانند ج88دا ش88ده بط88ور مس88تقل پ88رورش يابند

فرنگی و سجافی )گندمی(

75

- : ساقه رونده در توت فرنگی و سجافی2-4تصویر

خوابانیدن یا افکندن.3 در اين خوابانيدن را می توان به عنوان نوعي قلمهزنی تغيير يافته در نظ88ر گ88رفت.

روش ساقه را در حاليكه به گياه مادري متصل است، در خاك مرطوب يا پيت قرار مي دهند تا ريشهدار شود و پس از آنكه ريشه كافي توليد ك88رد، آنرا از گي88اه م88ادري

. خوابانی88دنجدا ميکنند. زمان خواباندن معموال اواخ88ر زمس88تان و اواي88ل به88ار است انتهايي، ساده، مارپيچي، شياري، هوايي، كپهاي اس88ت.دارای انواع مختلفی شامل:

از خوابانیدن در تکثیر برخی گیاهان مانند تمشک، سیاه توت رونده، انگور و پایههایپاکوتاه کننده سیب و ... استفاده میشود.

- خواباندن ساده )الف(، شیاری )ب( و کپهای )ج و د(3-4تصویر

76

روش هايي كه ريشه پس از جداسازي از گياه مادري رشد نموده و ب( ظاهر مي شود

جداسازی. 1 عبارت است از برداشتن اندامهاي رويشي مانن88د پي88از ي88ا س88وخ و پي88از ت8وپر ي88ا

.پداژه )کورم( كه به آساني از گياه مادري قابل جدا شدن هستند عبارت است از ساقه تغيير شكل يافتهاي كه از ي88ك(bulb HH :)تعريف سوخ-

محور مركزي كوتاه وضخيم تشكيل شده و اطراف آن بوس88يله فلسهايي ك88ه .برگهاي گوشتي گياه ميباشند، پوشانده شده است

- پیاز لیلیوم4-4تصویر

عبارت است از ساقه تغيير ش88كل يافتهاي ك88ه تم88ام(corm:)تعريف پداژه - .مانن88دقسمت دروني آن پر است ويك يا چند جوانه روي قسمت انتهايي دارد

گالیول و زعفران

- کورم گالیول5-4تصویر

77

. تقسیم2 عب888ارت اس888ت از بري888دن و تقس888يم ك888ردن ان888دامهاي گوش888تي و ذخيرهاي

شامل:ساقه زيرزميني )ریزوم(، غده و ريشه غده اي يا گوشتيگياه عبارت است از ساقهاي كه در زير زمين يا- ساقه زيرزميني )ریزوم(: 3

نزديكي سطح زمين، بهطور افقي ميروي88د وداراي تع88دادي گ88ره، برگه88اي كوچ88ك و گرههاي ريزوم توانايي توليد ريشه و شاخساره را دارن88د. مث88ال: ب88رگ .جوانه است

عبائي، پرنده بهشتي، نعناع، زنبق، اختر، موز

- ساقه زیر زمینی در اختر و مرغ6-4تصویر

- غده4 اييه88عبارت است از ساقه تغيير شكل يافته كوتاه و ضخيمي ك88ه روي آن گره

قراردارد كه بدليل وجود جوانه )چشمك ( قابل تشخيص هستند . در غده، از گرهها فق88ط شاخس88اره ايج88اد ميش88ود وتفاوت غده با ريزوم:-

سپس شاخساره جديد، ريشه توليد مي كن88د .مث88ال: س88يب زمي88ني، ك88االديوم،سيب زميني ترشي

عبارت است از ريشه گوشت داري كه ظاهريريشه گوشتي يا غدهاي: - شبيه غده دارد با اين تفاوت كه گره و ميانگره ندارد. جوانه فق88ط در انته88اي

آن )در نزديكي طوقه( و ريشه ها در طرف ديگر آن مي رويند.

78

- ریشه گوشتی در کوکب7-4تصویر

روش هHHايي كHHه انHHدام گيHHاهي داراي ريشHHه نيسHHت و پس از ج( جداسازي از گياه مادري ريشه توليد مي نمايد

- قلمه1 قلمه، بخشي از ساقه، ب8رگ ي8ا ريش8ه اس8ت ك8ه از گي88اه م8ادري ج8دا ش88ده و در

دارای انواع مختلفی شامل قلم88هشرايط مناسببراي ريشه زايي قرار ميگيرد. قلمه در گياه88ان ریش88ههایریشه، قلمه برگ، قلمه س88اقه و قلم88ه جوان88ه ب88رگ میباش88د.

حقيقی فقط توسط ب88ذر تش88کیل میش88ود. ریش88های ک88ه در روش تكث88ير غيرجنس88ي تولید میشود، ریشههای غير حقيقي و یا ریشه نابجا نامي88ده میش8وند. بعض88ی گیاه8ان راحت تر از دیگر گیاهان ریشه توليد مي نمايند. گیاهانی مثل پسته، گ88ردو، ك88ائوچو و بلوط به راحتی نمیتوانند ریشههای نابجا تولید کنند. توانایی ریشه دهی ب88ه ویژگيه88ای

گیاه و شرایط محیطی مربوط میشود.

در گياهاني استفاده مي شود كه توانايي توليد جوانهه88اي نابج88ا: قلمه ريشه- و ی88اروي ريش88ههاي خ88ود دارن88د و پ88اجوش تولي88د ميكنن88د مث88ل تمش88ك قرمز

ريشه هاي گوشتي دارند . مثل كوكب

: معمولترين نوع قلمه است كه در آن قس88متي از س88اقه را ك88هقلمه ساقه- داراي جوانه جانبي يا انته88ايي اس88ت از گي88اه م88ادري ج88دا ک88رده و در محي88ط مناس88ب ريش88ه زايي ق88رار داده میش88ود و پس از ريش88ه دار ش88دن، در محي88ط

.مناسب کشت میگردد

انواع مختلف قلمه ساقه- :در درختان خ88زان دار مث88ل ي88اس زرد، ان88ار، انج88ير،قلمه چوب سخت

انگور و توت استفاده ميشود و قلمه در زمستان در زمان خفتگي گياه و.هنگاميكه نياز س8رمايي آن برط8رف ش88ده باشد گرفت8ه ميش8ود. معم8وال

.قلمه از شاخههاي سال جاري كه رسيده و چوب آنها س88فت ش88ده باشد ت88ا10ساله( تهیه ميشود. طول قلمه معم88وال 2-3)گاهي از شاخه هاي

. سانتیمتریمتر ميباشد25 :در درختان خزان دار يا هميشه س88بز پهن ب88رگقلمه چوب نيمه سخت

در هر زمان از سال مي توان قلمه تهیه ک88رد، ام88ا این. استفاده مي شود .کار بيشتر در اواخر بهار )پس از پايان رشد سريع گياهان( انجام میشود

7-14مث888ال: ب888رگ ن888و، زيت888ون، مركب888ات. معم888وال ط888ول قلم888ه بین سانتیمتریمتر بوده و تعدادي برگ در انتهاي آن نگه داشته میشود.

79

:از شاخههاي در حال رشد نرم و آب88دار به8اره گياه8انقلمه چوب نرم مث88ال: ماگنولي88ا، اس88پيره وشود. خزان دار يا هميشه سبز چوبي گرفته مي

سانتیمتریمتر بوده و برگه88ای پ88اييني ح88ذف 8-12طول قلمه بین افرا. ريش88ه دارسیستم مه افشانی )میس88ت( ميشود. معموال اين نوع قلمه در

نشوند.ميشود تا برگها پژمرده :از ساقههاي گوشتي و آبدار گياهان علفي گرفته ميش88ودقلمه علفي.

7-10ط88ول قلم88ه بین . مانند حسن يوسف، ش88معداني، داوودي و ميخك سانتیمتری بوده و در سيستم مه افشاني ريش88ه دار ميكنن88د. در گياه88اني كه از مح88ل بري88دگي، ش88يره پ88رورده ب88يرون مي زن88د، باي88د قلم88ه را چن88د ساعت در محيط خشك نگهداري كرد تا محل زخم خشك ش88ود و س88پس

بهکاریم.در محيط كشت

:در قلمه برگ، پهنك برگ گاهي همراه دم88برگ و گ88اهي ب88هقلمه برگ مانند سانسوريا )معمولي(، بگوني88ا ركس، پپرومي88ا،. تنهايي گرفته ميشود

كراسوال و بنفشه آفريقايي. در پپروميا قلمه برگ همراه با دمبرگ گرفته در سانس88وريا ه88ر ب88رگ را ب88ه. ميشود و دمبرگ را در خ88اك ف88رو ميكنند

دهن88د.سانتیمتریمتري تقس88يم ك88رده، داخ88ل خ88اك ق88رار مي 5-8قطعات .ياهان جديد در پايين هر قطعه ايجاد مي شودگ

: قلمه برگ در سانسوریا )راست( و پپرومیا )چپ(8-4 تصویر

زماني بهكار مي رود كه برگها، توانايي توليد ريشهقلمه جوانه برگ : بنابراين اين نوع قلمه.را داشته باشند ولي نتوانند شاخساره توليد كنند

ش88امل پهن88ك، دم88برگ و قس88متي از س88اقه و جوان88ه در پ88ايين دم88برگمانند عشقه. مي باشد

80

: قلمه جوانه برگ9-4تصویر

عوامل مؤثر در ريشه زائي قلمه- اين عوامل شامل عوامل دروني )فيزيولوژيكي( و عوامل بيروني )محيطي( هستند.

8 عوامل فيزيولوژيكي: ظرفيت يك قلمه س88اقه ب88راي ريش88ه دهي، توس88ط واكنش1 متقابل بين عوامل توارثي كه در ياخته هاي ساقه وجود دارن8د و عوام8ل زي8ر تع8يين

مي شود. الف 8 م88واد آلي ذخ88يره اي در گي88اه: اين م88واد قاب88ل حم88ل، در برگ ه88ا و جوانه ه88اي گياهان ساخته مي شوند و برخي از آنها عبارتند از: هورمون هاي گروه آكسين، م88واد قن88دي، تركيب88ات ازت88ه، ويتامين ه88ا و م88وادي ك88ه ت88اكنون ش88ناخته نش88ده اند. م88واد

ها همك88اري مي كنن88د ب88ه م88واد غيرآكس88يني ك88ه در ريش88ه زايي گياه88ان ب88ا آكس88ين2كمك هورموني ريشه زا معروفند. عوام88ل ف88يزيولوژيكي م88ؤثر در ريش88ه زايي ك88امال

مشخص نيستند؛ زيرا هنوز در بسياري از گياهان )بعضي گونه هاي بلوط( ريشه زاييامكان پذير نيست.

اين عم88لريشه دهي در ساقه متناسب با ميزان آكسين آن است. ب88ه نظ88ر مي رسد به وسيله جمع شدن آكسين در پايين س88اقه، ايج8اد ميش8ود. البت88ه معل8وم ش8ده ك8ه آكسين فقط يكي از عوامل محرك ريش88ه زايي اس88ت. در ب88رخي از گياه88ان تحري88ك ريشه زايي به وس88يله برگ ه88ا و جوانه ه88ا، ناش88ي از اف88زايش تولي88د م88واد همفرس88از ريشه زايي است كه اثر آكس88ين و كربوهي88درات ها را تكمي88ل مي كن88د. ب88ه ط88ور كلي ميزان رشد ريشه، متناسب با م88يزان كربوهيدرات هاس88ت. ازت زي88ادي ب8راي تع8داد

ها را ريشه ها م88ؤثر اس88ت. باي88د توج88ه داش88ت ب88ا آنك88ه م88يزان كم ازت، تع88داد ريشهافزايش مي دهد، كمبود ازت از ريشه زايي جلوگيري مي كند.

ب 8 س88ن و ن88وع ب88افت قلم88ه: گياه88اني مانن88د عش88قه، س88يب و بس88ياري از س88وزني برگ ها، هنگامي كه در مرحله نونه8الي هس88تند، )يع8ني ج88وان ب88ودن و ب88ه گل88دهي و ميوه دهي نرسيده اند( قدرت ريش88ه زايي زي88ادي دارن88د. ولي وق88تي گي88اه ب88ه مرحل88ه گلدهي مي رسد، ريشه زايي آن بسيار مشكل مي شود. به عن88وان مث88ال گ8ل كاغ88ذي

ه88اي ن88رم و در اگر يكساله باشد بهتر ريشه دار مي ش88ود. در بعض88ي از گياه88ان قلمه بعضي ديگر قلمه هاي سخت و يا حاالتي بين اين دو براي ريشه دهي مناسب ترند، ب88ا آنكه معموال در گياهان سهل ريش88ه زا، ه88ر ن88وع قلمه اي ب88ه آس88اني ريش88ه مي ده88د،2-Rootiny Cofactors

81

قلمه هاي نرم گياه88ان خ88زان دار ك88ه در به88ار ت88ا تابس88تان گرفت88ه مي ش88وند، به88تر از قلمه ه88اي خش88ن ك88ه در زمس88تان گرفت88ه مي ش88وند، ريش88ه مي دهن88د. ض88منا مح88ل ساقه اي كه قلمه از آن گرفته مي شود و نيز زمان گرفتن قلمه در ريشه زايي م88ؤثر

هستند.

8 عوام88ل محيطي: عوام88ل محيطي ك88ه نقش مهمي در ريش88ه زايي قلم88ه دارن88د،2عبارتند از:

الف 8 رطوبت: چنانچه رطوبت محي88ط ب88ه وي88ژه در اواي88ل كاش88ت قلمه ه88اي ك88افي نباشد، قلمه ها در اثر از دست دادن آب از بين مي روند. زيرا نمي توانن88د مق88دار آبي را كه به وسيله تبخير و تع88رق از دس88ت مي دهن88د، ك88امال جبران كنن88د. معم88وال ب88راي كاهش ميزان از دست دادن آب توسط گياه، تعداد برگ هاي روي قلمه را به حداقل مي رساند. ام88ا باي88د توج88ه داش88ت ك88ه وج88ود برگه88ا همانگون88ه ك88ه ذك88ر ش88د، ب88راي ريشه دهي قلمه ه88اي بعض88ي از گياه88ان الزم اس88ت، بن88ابراين، ت88ا ح88د ممكن باي88د از

ق88رار3حذف برگ هاي جوان پرهيز كرد. گاهي گياهان را در زير سيستم مه افشاني دهند. )در اين سيس88تم آب ب88ه ص88ورت ذرات ري88ز و در فاص88له هاي زم88اني قاب88ل مي

كنترل از فواره هاي كوچكي بر روي گياه پاشيده مي شود( تا رطوبت محي88ط را ب88االنگه داشته، از پژمردگي قلمه ها جلوگيري كند.

ب 8 دما: در قلمه ها الزم اس88ت ك88ه نم88و ريش88ه قب88ل از نم88و ش88اخه ها انج88ام گ88يرد، چنانچه دماي محيط قلمه ها زياد باشد پيش از آنكه ريشه روي قلمه تش88كيل ش88ود، جوانه ها رشد خود را آغاز مي كنند. كه اين خود م88وجب اتالف آب توس88ط مي ش88ود.

درج88ه16 21888 درجه سانتي گراد در روز و 24821در بيشتر گونه هاي گياهي، دماي سانتي گراد در شب براي ريشه زايي مناسب است. معموال در پايين قلمه ها، دم88ايي

درجه سانتي گراد داده مي شود تا تقسيم ياخته اي را در محي88ط تولي88د27824حدود ريشه، برانگيزد. در همين حال قسمت بااليي قلمه بايد در دماي پايين تر قرار گيرد.

تا تبخير و تعرق و تنفس آن كاهش يابد.

ج 8 نور: به نظر مي رسد كه نور از ريشه دهي جلوگيري مي كن88د. ي88ا ب88ه عكس ع88دم وجود نور در ريشه دهي مؤثر است، قلمه هاي ن88رم و علفي در براب88ر ن88ور )ب88ه علت نفش88ي ك88ه ن88ور در فراين88د فتوس88نتز و تولي88د كربوهي88درات ها دارد(، واكنش نش88ان مي دهند. اما قلمه هاي چوب سخت گياهان خزان دار كه مواد ذخيره اي كافي داش88ته و بي سبزينه اند، درون تاريكي بهتر ريش88ه مي دهن88د. ب88ديهي اس88ت ك88ه بع88د از تولي88د

ريشه، وجود نور ضروريست.

د 8 هوا )اكسيژن(: اكسيژن ه88وا ن88يز در پي88دايش ريش88ه ت88أثير ف88راوان دارد، در اث88ر اكسيژن نه تنها ريشه زودتر ظاهر شده و مقدار آن زياد مي ش88ود ك88ه مقط88ع قلم88ه ن88يز ك88ه در حقيقت زخم خ88ورده، زودت88ر التي88ام مي ياب88د ب88ا توج88ه ب88ه همين اهميت اكسيژن در ريشه دهي است كه ضمن برش مورب انتهاي قلمه )ب88ه منظ88ور س88طح

3-Mist system

82

تماس بيشتر ب88ا ه88وا( خ88ود قلم88ه را ن88يز ب88ه ص88ورت م88ورب در بس88تر كش88ت ق88رار مي دهند تا انتهاي قلمه نزديك سطح بستر كش88ت و در تم88اس بيش88تر ب88ا ه88وا ق88رار

گيرد.

ه 8 محيط كشت .بر درصد قلمه هاي ريشه دار شده و ن8وع ريش88ه اي ك8ه ايج88اد مي ش88ود، م8ؤثر است

محيط كشت بايد رطوبت و اكسيژن كافي داشته باشد و عاري از عوامل بيم88اري زا ورمیک88والیت و، پ88رالیتبراي اين ك88ار آميخته ه88ايي از خ88اك، ش88ن، پيت خ88زه باشد.

گاهي آب بكار مي رود.زمان انتقال، نحوه صحیح انتقال و مراقبت های بعد از انتقال-

تهيه قلمه، روشي ساده است که در مقايسه با روش کشت بذر،به زمان و حوص88لهکمتري نياز دارد. براي انجام اين کار بايد به موارد زير توجه کرد

قلمه هاي چوب سخت در طول دوره خواب گياه و بيشتر از شاخه هايي که در طول هاي گياه8اني ک8ه ب8ه راح88تي‌فصل رشد گذشته به وجود آمده اند،تهيه مي شود. قلمه

تکث88ير مي ش88وند،معم88وال باي88د از پ88اييز ت88ا اواي88ل زمس88تان بدس88ت آورد.اين قلمه ه88ا بالفاصله در يک خزان88ه )ي88ک قطع88ه زمين ک88ه ح88وب زهکش88ي، آبي88اري و مح88افظت مي شود و قلمه ها يکسال در آن باقي مي مانند يا ب88ه ط88ور مس88تقيم در ب88اغ کاش88ته مي شود. از زميني که خاک آن سنگالخي، سنگين يا ساختمان ضعيف ب88وده و ب88ويژه در زمستان غرقاب مي شود، نبايد استفاده کرد. اگرچه تا حد ممکن کشت قلم88ه در اوايل زمستان ترجيح داده مي شود؛ اغلب کشت آن تا پاييز نيز ادام88ه پي88دا مي کن88د. در اوايل بهار، نبايد اجازه داده شود که قلمه ها خشک ش88وند و ممکن اس88ت آبي88اري

س88انتي متر اس88ت. اغلب40-25هاي چوب سخت معم88وال ضروري باشد. طول قلمه نصف طول آنها در داخل خاک قرار مي گ8يرد؛ ام8ا در ش88رايطي ک8ه احتم88ال خش88ک شدن وجود دارد، دوسوم تا سه چهارم طول قلمه نيز بايد در داخل خاک فرو برود. خاک به دقت و به طور کامل آماده شود. اگر به ط88ور عمي88ق ش88خم خ88ورده باش88د، قلمه مي تواند بدون استفاده از ي8ک بي8ل در داخ8ل خ8اک ق8رار داده ش8ود. در روش

هاي سياهي ک88ه روي زمين گس88ترده ش88ده اند، ديگر،با قرار دان قلمه ها در پلي اتيلن نتايج بهتري به دست مي آيد براي زودتر ريشه دار شدن قلمه، مي ت88وان ت88ه قلم88ه را در يک هورم88ون ريش88ه زا ق88رار دارد. از جمل88ه هورمون ه88ايي ک88ه ب88راي اين منظ88ور استفاده مي شود، هورمون نفتالین استیک اسید ي88ا ايندول بوتيريک اس88يد اس88ت؛ و ب88ه

صورت پودرو يا محلول قابل کاربرد دارد.

83

: مراحل تهیه و کاشت قلمه ی خشبی10-4تصویر

اکنون قلمه را آبياري کرده،ودر يک کيسه پلي اتيلن بگذاريد. قلم88ه نباي88د ب88ا کيس88ه8 اتيلن تماس يابد. بايد دانست که بيشتر قلمه ه88ا بع88د از ريش88ه دهي ب88ه ن88ور ني88از پلي

دارن8د، ولي باي8د دور از ن8ور مس8تقيم آفت8اب و ن8يز يخبن8دان باش8د. جهت نگه8داريرطوبت،الزم است قلمه را مرتب مه پاشي نمود.

هاي جديدي روي قلمه ظاهر شدند، معلوم مي شود که قلمه ريش88ه دار -وقتي شاخه شده و گرفته است. حال زمان آن است که کيسه پلي اتيلن را برداش88ته و قلم88ه ب88ه نور مستقيم آفتاب عادت داده شود. البته بهتر است آن را از تابش مستقيم آفت88اب

تابستان دور نگه داشت. -در بهار از مقداري کود شيميايي استفاده مي کنند و نيز قلمه باي88د ب88ه ط88ور حتم از يخبندان زمستان سال بعد محافظت شود و بايد مراقب بود تا در اثر آبياري بيش از اندازه ريشه هاي جوان قلمه پوسيده نشود و بايد ميزان آبياري را کامال کنترل ک88رد. قلمه زدن در بعضي از گونه هاي گياهي در تمام طول سال امکان پذير اس88ت، ام88ا بهتر است آن را در بهار و اوايل تابستان تهيه کرد؛ زيرا جريان شيره گي88اهي در اين

زمان و هنگام شروع مجدد برگ دهي بيشتر است

84

: انتخاب قلمه ی زیتون از شاخه های مسن11-4تصویر

د( روش هايي كه اندام گياهي داراي ريشه نيست و روي ريشه گياهديگر رشد مي نمايد

عبارت است از هنر اتصال دو قطعه بافت زن88ده گي88اهي )مانن88د س88اقه و- پیوند: 1 ريشه، يا دو ساقه مختلف( به يكديگر، به صورتي كه ب88ا هم يكي ش88ده و پس از آن به عنوان يك گياه به زندگي ادامه دهن88د. پیون8د ب88ه دو ص8ورت پیون88د ش8اخه و پیون8د

هر گاه پیوندک از ی88ک ش88اخه ک88ه دارای چن88د جوان88ه باش88دجوانه )کوپیوند( میباشد. تشکیل شود به آن پیوند شاخه گویند. در صورتی که پیوندک از یک جوانه به هم88راه

اندکی پوست و چوب تشکیل شده باشد آنرا پیوند جوانه یا کوپیوند گویند. عب88ارت اس88ت از قطعهاي كوت88اه ك88ه از ش88اخه ج88دا ش88ده و دارايپيوندك:

چندين جوانه خفته است هنگامي كه پيوندك با پايه يكي شود، بخش بااليي پيوندك را تشكيل داده و دردرخت پيوندي، از آن شاخهها رشد ميكنن88د. پيون88دك مي بايس88تي از رقم م88ورد نظ88ر گرفت88ه

شود و عاري از بيماري باشد. عبارت است از بخش پاييني پيوند كه در درخت پيوندي، سيستم ريش88هپايه: -

گياه را تشكيل ميدهد. پايه ممكن اس88ت دانه88ال، قلم88ه ريش88ه دار ش88ده و ي88ا.خوابانده شده باشد

مزاياي پيوند زدن-

استفاده از مزاياي برخي پايهها مي توان گياهي را كه داراي ريشه ضعيفي است، روي پايهاي كه داراي ريش88ه ق88وي است قرار داد. براي اين منظور از پايه هايي كه در برابر ش88رايط ن88ا مناس88ب خ88اك،

شود.مانند زهكش بد يا سنگيني خاك و يا آفات و بيماري ها مقاومند، استفاده مي (تغيير ارقام در گياهان استقرار يافته )سرشاخه كاري

85

مي توان در باغهاي قديمي ارقام جديدي را با استفاده از پايه هاي قديمي، ج88ايگزين ارقام قديمي كرد.اين كار را سرشاخهكاري گوین88د. مثال ميت88وان ب88اغي را ك88ه داراي

.سيب ترش است به باغ سيب گالب تبديل كرد

به دست آوردن شكل ويژه اي از رشد مثل پيوند بيد مجنون )كه توانايي توليد ريشه ق88وي ن88دارد ( روي بي88د معم88ولي و ي88ا

همچنين ميتوان چند رنگ )چند رقم( يك گل. پيوند نارون چتري روي نارون معمولي و يا چند ميوه را روي يك گياه پيوند زد. مثل پيوند رنگهاي مختل88ف گ88ل رز روي ي88ك

.پرتقال، نارنگي، ليمو و ...( روي يك پايه)گياه و يا انواع مختلف مركبات تعمير قسمت هاي آسيب ديده درختان

انواع پیوند:-- پیوند جوانه2پیوند شاخه -1

انواع پیوند شاخه- پیوند شاخه دارای انواع مختلفی ش88امل: پيون88د زبانهاي ي88ا انگليس88ي،پيون88د نيم88انيم، پيوند زيني، پيوند برشي يا ترصيعي، پيوند اسكنه، پیوند پلی، پیوند مجاورتی و پیون88د اتصالی است که توضیح تمامی آنها در جزوه نمیگنجد و فقط ب88ه چن88دین پیون88د مهم

اکتفا خواهد شد.

سانتیمتر قطر دارند بهكار ميرود. پيون88دك10 تا 3براي پايههايي كه :پيوند اسكنهدر زمان خواب ازشاخه هاي يكساله گرفته ميشود .

سر پايه را قطع كرده، در طول س88طح ب88رش ي88ك ش88كاف عم88ودي ب88هروش كار: سانتیمتر ايجاد ميكنند. دو پيوندك را كه ته آنها به شكل گاوهاي بريده شده5طول

در دو س88وي ش88كاف ق88رار داده و مح88ل پيون88د و ن88وك پيون88دك را ب88ا چس88ب پيون88دپوشانده میشود .بايد دقتكرد كه اليههاي زاينده پايه و پيوندك روي هم قرار گيرد .

86

: پیوند اسکنه12-4 تصویر

پيوند زبانه اي يا انگليسي س88انتیمتر( 5/1 ت88ا 5/0زماني بهكار ميرود كه پايه و پيوندك داراي قط88ر مس88اوي )

باشند. در درختان ميوه مثل پايههاي يكس88اله س88يب و گالبي و درخت88ان زين88تي مث88ل اين روش در ص88ورت اج88راي درس88ت بس88يار موف88ق. ختمي درختي استفاده ميشود

است، زيرا اليههاي زاين88ده ب88ه م88يزان چش88مگيري ب88ا يك88ديگر تم88اس دارن88د. ج88وش 10روش ك8ار: پاي8ه را در . خ8وردن اين پيون8د س8ريع ب8وده و محكم ج8وش ميخ8ورد

سانتیمتر در باالي آن3سانتیمتری باالي خاك بريده، يك برش شيبدار به قطر حدود ايجاد ميشود. در ميان اين برش، برش ديگري به شكل زبانه ايجاد ش88ده و برشهاي مشابهي در پيوندك ايجاد ميشود بهطوريكه در پايه جفت ش88ود . پس ازجفت ش88دن

.آنها، محل پيوند با چسب پيوند پوشانده میشود

: مراحل انجام پیوند زبانهای13-4تصویر

پيوند مجاورتي87

در اين پيوند، دو گياه مستقل كه ج8وش خ8وردن آنه8ا ب8ه روشهاي ديگ88ر ب8ه س8ختي انجام ميگيرد، به هم پيوند زده ميشوند و پس از جوش خوردن، قسمت بااليي پاي88ه

.بريده ميشود در هر زمان از سال ممكن است، اما جوش خوردن پيوند، زماني ك88هزمان پيوند:

گياه رشدفعال دارد، سريعتر است. سانتیمتر از پوست هر دو ساقه را در محل پيوند برداشته، دو5تا 5/2روش كار:

ساقه طوري به هم بسته میشوند كه اليه هاي زاين88ده ه88ر دو روي هم ق88رار گ88يرد .محل پيوند با چسب پيوند پوشانده میشود.

: پیوند مجاورتی14-4تصویرپیوند برشی یا ترصیعی

س88انتی متر قط88ر دارن88د ب88ه ک88ار می رون88د.10 تا 7این گونه پیوند برای پایه هایی که 3 ت88ا 2 سانتی م88تر ب88ا 12 تا 10روش کار بدین ترتیب است که پیوندک را به طول

سانتی متر پایین آنرا به شکل گاوه ای در می آورند. برای4 تا 2جوانه می گیرند و با برش به طرف مرکز چوب ایجاد کرده قطع88اتی از پوس88ت و چ88وب3 تا 2تهیه پایه

پایه را به صورت یک هرم مثلث القاعده واژگون در می آورند تا پیوندک کامال در آن جفت شود. پایه و پیوندک را طوری در هم قرار می دهند که الیه های زاینده آنه88ا ب88ر

روی هم قرار گیرند. پیوندگاه را باید با چسب پیوند پوشاند.

88

: پیوند ترصیعی15-4تصویرپیوند پوست )تاجی(

سانتی متر قطر دارند به کار35 تا 2این نوع پیوند ساده است و برای پایه هایی که س88انتی متر در پوس88ت پای88ه زده و5 ت88ا 2.5می رود. ی88ک ب88رش عم88ودی ب88ه ط88ول

پوست را به آرامی بر می دارند. پیوندک را طوری تهیه می کنند که طرف درونی آن برش بلند و قسمتی به نام کت )شانه( و طرف دیگر برش شیب دار کوتاهی داشته باشد پیوندک را باید بین پوست و چوب قرار داده پیوندگاه را با دقت با چسب پیوند

می پوشانند. این پیوند باید هنگامی زده شود که درخت پوست می دهد.

: پیوند پوست یا تاجی16-4تصویر* پیوند جوانه

در پیوند زدن، هرگاه پیوندک فقط از یک جوانه تشکیل شده باشد آنرا پیون88د جوان88ه گویند. پیوند جوانه هنگامی زده می شود که شیره گیاهی به آس88انی در گی88اه جری88ان داشته، در نتیجه پوست گیاه به سادگی از چوب جدا شود. این کار ب88ر حس88ب آب و هوا، می تواند از اواخر زمستان تا اواخر تابستان انجام گ88یرد. چنانک88ه این پیون88د در بهار زده شود باید پیوندک را هنگام خواب گیاه جم88ع آوری ک88رد و ت88ا به88ار در دم88ای

درجه سانتی گراد نگه داشت. در مواقع دیگر باید پیوندک را از ش88اخه های4صفر تا سال جاری گرفت.

89

انواع پیوند جوانه )کوپیوند( كوپيوند سپري يا شكمي، كوپيوند سپري واژگون، كو پيوند قاشي، كوپيوند وص88لهايو

كو پيوند لولهاي..بيشتر از ساير انواع كوپيوند استفاده مي شودكوپيوند سپري يا شكمي:

سانتیمتر و سپس در ب88اال و عم88ود 5/2در پايه برشي عمودي به طول :روش كار براي تهی88ه(.T 88بربرش اول، برشي به طول يك سوم قطر ساقه زده ميشود )شكل

پيوندك نيز، برشي زير جوانه زده شده و سپس برش شيبداري ب88االي جوان88ه ايج88اد جوان88ه.ميكنيم تا جوانه همراه با پوست ) و گاهي اليهنازكي از چوب( برداشته ش88ود

را از باال وارد شكاف ايجاد شده در پوست پايه كرده، ب88ه س88مت پ88ا يينح88ركت دادهمیشود. محل پيوند با نوار پالستيكي بسته میشود.

: مراحل کوپیوند سپری17-4تصویر

مي باش88د، فق88ط(T 88مراحل ك88ار ش88بيه پيون88د س88پري ): كوپيوند سپري واژگون ( درآورده┴واژگ88ون )Tبرش عمودي را در پ88ايين ب88رش اول مي زنيم و ب88ه ص88ورت

میشود .:داليل استفاده از اين روش

براي گياهاني كه از محل برش پيوندك، شيره گياهي زيادي خارج شدهو ممكن-8 1است روي جوانه را بپوشاند. مانند پسته

براي مناطق پر باران كه ممكن است آب در مح88ل پيون88د نف88وذ ك88رده وبمان88د و-88 2باعث پوسيدگي شود. بيشتر ب88راي درخت88اني ك88ه پوس88ت آنه88ا ض88خيم اس88ت )مانن88دكو پيوند وصله اي:

گردو(، استفاده مي شود. زمان مناس88ب هنگ88امي اس88ت ك88ه درخت پوس88ت بده88د وگياه رشد سريع داشته باشد.

روش كار:

90

قسمتي از پوست پايه به صورت مربع مستطيل برداشته ميش88ود و پيون88دك ن88يز ب88راي. به همين صورت تهي88ه ش88ده و در مح88ل مناس88ب روي پاي88ه ق88رار ميگ88يرد

.آساني كار چاقوهاي دو تيغه ويژه اي وجود دارد

: کوپیوند وصلهای18-4تصویر

.زماني استفاده ميشود كه درخت پوست نميدهدكوپيوند قاشي: درج8ه زي8ر جوان8ه زده میش8ود،45براي تهيه پيون8دك برش8ي ب8ا زاوي8ه :روش كار سانتیمتری باالي جوانه برشي شيب دار به سمت پايين زده تا برش اول2سپس از

در پايه نيز برشهاي مش88ابهي ايج88اد ميش88ود، بهطوريك88ه پيون88دك در آن. را قطع كند محل پيوند با نوارهاي الستيكي ويژه بسته و اطراف آن با چس88ب پيون88د.جفت شود

.پوشانده میشود

: مراحل انجام کوپیوند قاچی19-4تصویركوپيوند لوله اي

به طول)براي گرفتن پيوندك، پوست درخت را به شكل استوانهاي يا لولهاي . 1 سانتیمتر( جدا کرده، بهنحویکه روي آن يك جوانه باشد. 4-3 انتهاي پايه را بریده و پوست آنرا ت88ا جائيك88ه ق88رار اس88ت پيون88دك قرارگ88يرد،.88 2

برميدارند. پوست استوانهاي داراي جوانه )پيوندك( را از باال روي پايه گذاشته، به طرف. 3

ه8اي زاين8ده ب8ه پايين ميلغزانند تا جائيكه قطر پايه و پيوندك يكس8ان باش8د و اليه91

هم متصل شوند. نيازي به بس88تن نيس88ت، ولي قط88ر پاي88ه و پيون88دك باي88د تقريب88ا.برابر باشد

- کوپیوند لولهای یا حلقوی20-4تصویرمراقبت از نهال هاي پيوندي

8 محافظت در مقابل سرما با پوششهاي سبكي مانند كلش غالت1 8 محافظت در مقابل حرارت سوزان آفتاب با ايجاد سايبان دائمي يا پوشاندن آنها2

در ساعات گرم روز.8 استفاده از قيم، براي جلوگيري از شكستن پيوندك بر اثر عوامل مختلف.3 8 در پيوندهاي جانبي قسمتي از پايه كه باالتر از پيوندك قرارگرفته، بايد قطع شود4

تا عالوه ب88ر ح88ذف ش88اخه ها و جوانه ه88ايي ب88االتر از پيون88دك قرارگرفته ان88د، پيون88دكجايگزين قسمت انتهايي پايه شده و تاج درخت پيوندي را تشكيل دهد.

وسايل و لوازم پيوند زدن: 858 چ88اقوي پيون88د زني 84 قيچي باغباني 83 داسك 82 اره تر بر بزرگ و كوچك 1

پتك چوبي يا پالستيكي8 نخ و چسب پيوند.6

خصوصيات يك چسب مرغوب پيوند چسب پيوند سبب عدم از دست رفتن رطوبت و مرگ ياخته ه88ا در محل ه88اي زخمي پايه و پيوندك، عدم نفوذ آب، هوا و عوامل بيماري زا به محل زخم مي ش88ود و باي88د

داراي خواص زير باشد: 88 در براب88ر س8رماي882 در براب88ر گرم8اي خورش88يد مق88اوم باش88د )آب نش88ود(. 1

اتفاقي ترك نخورد. 858 در برابر آب و ه88واي غ88ير قاب88ل نف88وذ باش88د. 84 به اندازه كافي نرم باشد. 3

مواد متشكله آن براي گياه مضر نباشد.

92

چسب پيوند را از اجسام مختلفي چون ص88مغ، س88قز، ق88ير، زفت، م88وم، پي88ه، روغن كتان، پارافين، دوده، گل اخرا و در بعضي موارد الكل و ترب88انتين تهي88ه مي كنن88د. در عمل، تعدادي از اجسام نامبرده را به نسبت معيني با يكديگر مخلوط كرده و م88ورد

استفاده قرار مي دهند.

ناسازگاري پيوند يكي ديگر از ش88رايط م88وفقيت در پيون88د اين اس88ت ك88ه بين پاي88ه و پيون88دك از نظ88ر گياهشناسي خويشاوندي وجود داش88ته باش88د ت88ا بتوانن88د ب88ا هم ج88وش بخورن88د و ب88ه صورت يك گياه، ادامه زندگي دهند. با وجود اين، بعض88ي از درخت88ان )مانن88د گالبي و به( با وجودي كه خويشاوندي خيلي ن88زديكي ب88ا هم ندارن88د، ب88ا هم ج88وش خ88ورده و گياهان قوي و پرمحصولي توليد ميكنن88د. در مقاب88ل پيون88د بعض88ي از گياه88ان )مانن88د سيب و گالبي( كه خويشاوندي نزديكي با هم دارند، به س88ختي انج88ام مي گ88يرد و در صورت جوش خوردن پيوند نيز، عمر درخت پيوندي كوتاه و محصول آن كم خواه88د

بود. در بعضي م8وارد، ح8تي درخت س8يبي ك8ه داراي چ8وب ن8رم اس88ت ب8ا درخت س88يب ديگري كه چوب سفت دارد، قابل پيون88د نيس88ت ص88فت ت88وارثي ع8دم ق88ابليت پيون88د خوردن گياهان را ناسازگاري پيوند گويند، كه ممكن است به داليل ف88يزيولوژيكي ي88ا ساختاري گياه باشد. در بسياري از موارد ناسازگاري پيون88د، ب88اعث ج88وش نخ88وردن محل پيوند، رشد ضعيف يا غيرعادي در پيوندك، تورم محل پيوند و سستي پيوندگاه و در نتيجه شكسته شدن آن مي شود. ناسازگاري پيوند، ممكن اس88ت بي در ن88گ پس

از عمل پيوند، يا پس از چند سال ظاهر شود. به ط88ور كلي، پيون88دهايي ك88ه بين ارق88ام ي88ك گون88ه انج88ام مي ش88ود، ب88ا هم س88ازگار هستند. پيوند بين گونه هاي مختلف از ي88ك جنس، درج88ات مختلفي از ناس88ازگاري را نشان مي دهند. مثال بادام و زردآلو را مي ت88وان روي هل88و ك8ه گون8ه ديگ88ري از جنس اين گياه88ان اس88ت، پيون88د زد. در م88ورد جنس ه88اي درون ي88ك ت88يره، احتم88ال ج88وش خوردن كمتر است و تنها در مورد گياهان علفي كوتاه عمر، به مدت كمي مي توان88د

انجام شود.گالبي را مي توان به خوبي روي به پيوند زد اما پيوند به، روي گالبي نمي گيرد.

عوامل موثر بر جوش خوردن پیوندعوامل دیگری که عالوه بر آنچه ذکر شد در موفقیت پیوند موثرند عبارتند از:

الف- نوع گیاه و نوع پیوندی که به کار می رود حتی در موقعی که پایه و پیوندک با هم س88ازگارند، ممکن اس88ت ش88روع ب8ه ج8وش خوردن مشکل باشد. ولی وقتی پیوند گرفت دیگر مش88کلی وج88ود نخواه88د داش88ت. این پدیده در گیاهانی مانن88د بل88وت و راش دی88ده می ش88ود. ب88رخی از گیاه88ان ممکن است تحت تاثیر نوع پیوند یا کوپیوند قرار گیرند. مثال در سرشاخه کاری )یعنی پیوند سرشاخه های یک گیاه مسن با یک رقم جدید( گردوی ایرانی بر روی گ88ردوی س88یاه

پیوند پوست موفقیت آمیزتر از پیوند اسکنه است.

ب- شرایط محیطی93

از می88ان ش88رایط محیطی دم88ا و رط88وبت اهمیت وی88ژه ای در ج88وش خ88وردن پیون88د درجه سانتی گراد است از32 تا 13دارند. دمای مناسب برای فعالیت یاخته ها بین

سوی دیگر بافت های پینه ای که دارای یاخته های پارانشیمی ب88ا دیواره ه88ای ی88اخته ای نازک هستند در صورتی که در هوای خش88ک ق88رار گیرن88د خش88ک می ش88وند بن88ابراین رطوبت زیاد نیز برای پیوند الزم است. به همین دلیل است که پیوند گ88اه ب88ا چس88ب

پیوند پوشانده می شود.

ج- مرحله رشد گیاه پیون88د م88وفقیت آم88یز ب88ه ح88الت رش88د گی88اه ن88یز بس88تگی دارد. به88ترین موق88ع زدن کوپیوند ها و پیوند پوست هنگامی است که گیاه پوست بدهد. یعنی ب88دان هنگ88ام ک88ه تقسیم یاخته ای فراوانی صورت می گیرد و الیه های زاینده پایه و پیوندک به س8هولت به هم جوش می خورند. در مورد پیوند بهترین زمان انجام پیون88د م88وقعی اس88ت ک88ه هوا رو به گرمی گذاشته ولی هنوز فعالیت گیاه آغاز نش88ده باش88د. در هیچ ک88دام از انواع پیوند یا کوپیوند چنانکه از گیاه شیره گی88اهی ی88ا ش88یرابه گی88اهی زی88ادی ب88یرون

بزند جوش خوردن به سهولت انجام نمی گیرد.

د- سایر عوامل عوامل دیگری که چندان هم کم اهمیت تر از عوامل بر شمرده فوق نیستند ن88یز در موفقیت پیوند تاثیر به سزا دارن88د. از آن جمل88ه مه88ارت در پیون88د ی88ا کوپیون88د زدن و ایجاد برش همگن و تماس کامل بین الیه ه88ای زاین88ده پای88ه و پیون88دک و زدن چس88ب بی درن88گ پس از پیون88د ی88ا کوپیون88د زدن تحت ش88رایط مس88اعد و ع88دم آل88ودگی ب88ه

ویروس و حشرات و بیماری ها.

ریزازدیادی ه( عبارت است از ایجاد یک گیاه جدید کامل در محیط های عاری از عوام88ل بیم88اری زا

– قس88متی از ب88رگ – دان88ه گ88رده –از یک قسمت بسیار ریز گیاه مانن88د ی88ک س88لول نوک ریشه. – نوک ساقه – قسمتی از ساقه –قسمتی از دمبرگ

امروزه از ریزازدیادی در پژوهش های کاربردی و اساسی استفاده می شود. امروزه از کشت بافت برای تکثیر سریع غیر جنسی گیاهان نیز اس88تفاده می ش88ود. با این شیوه در عرض مدت زمان کوت88اهی تولی88د میلیون ه88ا گی88اه ع88اری از وی88روس

صورت می گیرد این گیاهان کامال یکنواخت می باشند

تکثیر غیر جنسی گیاهان دارویی و( بیشتر گیاهان دارویی به وسیله بذر تکثیر میشوند. ام88ا ب88رخی از گیاه88ان دارویی ب88ا روشهای غیر جنسی که در باال ب88ه آنه88ا اش88اره ش88د، تکث88یر می ش88وند ک88ه در ج88دول

- به برخی آز آنها اشاره شده است.1-4شماره

94

- روش تکثیر برخی از گیاهان دارویی1-4جدولروش تکثیرنام علمینام فارسی

اسپور.Claviceps purpurea TULارگوت )سیخک جو(بذر.Papaver somniferum Lخشخاش

بذرFoeniculum vulgarرازیانهبذر و تقسیم ریشه.Levisticum officinale KOCHانجدان رومی

بذر.Pimpinella anisum Lانیسون )بادیان رومی(بذر.Coriandrum sativum Lگشنیز

بذر و تقسیم ریشهHeracleum persicumگلپربذرFerula gumosa BOISSباریجه

بذر.Cuminum cyminum Lزیره سبزبذرCarum carviزیره سیاه

بذرBunium persicum BOISSزیره کوهی )کرمانی(بذر.Angelica archangelica Lسنبل ختایی

بذر.Anethum graveolens LشویدبذرFerula assa-foetidaآنغوره

بذر.Sinapis alba Lخردل سفید پ88888روانش ص88888غیر )پیچ

تلگرافی(Vinca minor L.قلمه

بذر و تقسیم ریشهAmsonia tabernaemontanaآنسونیا )آسونگیا(بذر.Catharanthus roseus Lپروانش )پریوش(

بذرRuta graveolensسداببذر و تقسیم ریشه.Thymus vuldaris Lآویشن باغی

بذر و قلمه ساقه.Lavandula angustifolia MILLاسطوخودوس فرانسویقلمه و خواباندن کپه ایLavandula × intermedia اس88طوخودوس انگلیس88ی

95

)دورگ(

- روش تکثیر برخی از گیاهان دارویی1-4ادامه جدولتقسیم ریزوم و قلمه.Mentha piperita Lنعناع

بذر.Ocimum basilicum Lریحانبذر.Hyssopus officinalis Lزوفا

تقسیم بوته و بذر.Melissa officinalis Lبادرنجبویهبذر.Dracocephalum moldavica Lبادرشبی )بادرشبو(

بذر.Satureja hotensis Lمرزهبذر و تقسیم بوته.Origanum vulgar Lمرزنجوش )مرزنگوش(

مرزنگ888888888وش ت888888888ر) مرزنگوش بستانی(

Origanum marjorama L.بذر

بذر و تقسیم بوته.Salvia officinalis Lمریم گلیبذر.Salvia sclarea Lمریم گلی کبیر

بذر.Datura innoxiae MILLتاتورهبذر.Nicotiana tabacum Lتوتون

بذر.Hyoscyamus niger Lبنگ دانه )بذرالبنج (تقسیم بوته و بذر.Atropa belladonna Lشابیزک

بذرSolanum laciniatumتاجریزی داروییبذر و تقسیم بوته.Cymbopogon sppعلف لیمو

قلمه و تقسیم ریشه.Artemisia dracunculus Lترخونبذر و تقسیم بوته.Artemisia absinthium Lافسنطین

بذر.Calendula officinalis Lهمیشه بهاربذر.Carthamus tinctirius Lگلرنگ

96

برداشت از مراتعTaraxacum officinaleگل قاصدکبذر.Matricaria chamomilla Lبابونه آلمانیبذر و تقسیم بوته.Anthemis nobilis Lبابونه رومی

بذر و تقسیم بوته.Achillea millefolium Lبومادران

بذر و تقسیم بوتهTanacetum cinerariaefoliumپیرتر )گل حشره کش(

- روش تکثیر برخی از گیاهان دارویی1-4ادامه جدولبذر.Silybum marianum Lماریتیغال )خارمریم(

پاجوش دوساله.Ziziphus jujube MILLعناببذر و قلمه ساقه.Sambucus nigra Lآقطی سیاه

ب8888ذر ت8888ازه و گیاه8888ان.Adonis vernalis Lآدونیس )گل آتشین(وحشی

بذر.Trigonella foenum-graecum Lشنبلیلهبذر و تقسیم ریشه.Glycyrrhiza glabra Lشیرین بیان

بذرPlantago ovataاسفرزه س88888نبل الطیب )عل88888ف

گربه(Valeriana officinalis L.بذر و تقسیم بوته

بذر.Verbascum phlomoides Lخرگوشک )گل ماهور(بذر.Digitalis purpurea Lگل انگشتانه ارغوانیبذر.Digitalis lanata EHRHگل انگشتانه کرکدار

بذر.Althaea officinalis Lختمی داروییبذر.Althaea rosea Lگل ختمی

بذر.Malva sylvestris Lپنیرک موریتانیبذرCannabis sativaشاهدانه

قلمه ساقه و ریشه.Humulus lupulus Lرازکبذر.Cucurbita pepo Lکدوی تخمه کاغذی

بذر.Linum usitatissimum Lکتان روغنیبذر.Gypsophila paniculata Lگچ دوست

بذر.Rosa canina Lنسترن کوهیتقسیم ریزوم.Curcuma sppزردچوبه

97

بذرPanax ginsengجین سنگ

98

مهارت پنجم: تاسیسات باغبانی و ادوات- مقدمه5-1

در باغب88انی جهت انج88ام عملی88ات کاش88ت، داش88ت و برداش88ت محص88والت ب88اغی از. مجموعه دستگاهها و ادواتی استفاده می شود

وسایل و ادواتی که در باغبانی مورد استفاده قرار می گیرند را می توان به دو دستهتقسیم کرد:

الف( ادواتی که در کلی8ه ش8عب باغب8انی )درختک8اری، گلک8اری و س8بزیکاری( م8ورد استفاده ق88رار میگ88یرد مانن88د ادوات تهی88ه زمین، قیچی باغب88انی ل88وازم پیون88د زنی و

وسایل حمل ونقل خاک و کود ب( لوازمی که در رشتۀ� به خصوصی از فن باغبانی به کار می روند از قبیل ماش88ین و قیچی چمن بری )چمن زن( قیچی مخصوص بریدن شاخههای ضخیم و نازک ک88ه در ارتفاعات بلن88د روی تن88ه درخت ق88رار دارد و ی88ا وس88ایل مخص88وص چی88دن میوهه88ای درشت و در ارتفاع بلن88د مانن88د س88یب، گالبی و... ک88ه در قس88مت درخت88ان اس88تفاده

میشود.

- وسایل و ادوات تهیه زمین وکاشت5-2 برای تهیه زمین از ادوات متعددی استفاده مینمایند که با ن88وع محص88ول، وس88عت زمین مورد کشت متفاوت میباشد. برای باغبانی در سطح کم و کوچ88ک کلی88ه این ادوات دستی است ودر اراضی وسیع اغلب از ادوات موتوری اس88تفاده مینماین88د. استفاده از تراکتور کوچک در زراعتهای کوچ88ک ک8ه مط88ابق اص88ول علمی ص88حیح

کاشته شده باشد مقرون به صرفه است.- ادوات دستی که در باغبانی مورد استفاده قرار می گیرند5-2-1

: در باغبانی از بی88ل دو اس88تفاده عم88ده میش88ود: یکی ب88رای ش88خم زدن وبیل(1 برگرداندن زمین و دیگری برای تس88طیح و س88اختن مرزه88ا وآبی88اری، بیلی ک88ه برای برگرداندن و شخم زدن زمین به کار میرود معروف اس88ت ب88ه بی88ل ن88وک باریک و در نقاط مختلف کشور دارای ابعاد مختلف میباشد. بیلهایی که ب88رایتسطیح زمین و یا مرزها وآبیاری به کار می روند موسومند به بیل ساختمانی.

- بیل باغبانی1-5تصویر

99

: همانگونه که از نام آن مشخص می گردد به معنی، بیل کوچک میباشدبیلچه(2 و همه مردم با آن آشنا هستند. از آن برای درآوردن بوته از خزانه، و کاش88تن در محل اصلی و جابجا نمودن گلها، سبزیها و ریختن خاک و ک88ود در گل88دان و

اس88تفادهن88یز ب88رای وجین ک8ردن ون88رم ک88ردن پ88ای بوته ه88ا وی88ا کاش88تن نه8المیشود.

این اسباب خیلی شبیه به تیشه اس88ت ک88ه قس88متی آه88نیکج بیل یا فوکا:(3 ( وی88ا ب88رای مص88ارف16( در )23آن مرب88ع وی88ا مس88تطیل وتقریب88ا ب88ه ابع88اد )

مختلف در اندازه های دیگر ساخته میشود وبرای برگرداندن زمین همانند ک88اربا کلنگ عمل میکند.

اسبابی است کامال شبه ب88ه کلنگه88ای دو س88ر بن88ایی ب88ا اینکلنگ دو سر: (4 تفاوت که به جای نوک باریک در یک طرف نوک تیزی با یک چنگ88ک دو ش88اخه قرار گرفته درصورتیکه در طرف مقاب8ل دارای ن8وک تیش8های میباش8د. ط8رز عمل کردن با آن در باغبانی همانند کار با )کج بیل ( میباشد وم88ورد اس88تفاده آن در شخم زدن زمینهای سخت ویا سنگ الخی و اراضی بایر وسخت به کار

میرود. چنگک آلتی است شبیه به بیل که به جای صفحه آهنی آن س88ه وی88اچنگک: (5

( س88انتیمتر ق88رار گرفت88ه و ان88واع30( ت88ا)25چهار شاخک ویا دندانه به طول ) مختلف چنگک برای خراش دادن سطح خاک و تهویه توده کود وخ88اک ب88رگ و برداشتن محصول زیرزمینی مانند سیب زمینی بهکارمیرود. در بعض88ی اوق88ات

به جای بیل نوک باریک در بیل زدن خاکهای نرم مورد استفاده قرار میگیرد. شن کش آلتی است همانند شانه با تفاوت این که با دسته بلن88د شن کش:(6

که در موقع تسطیح کردن وهم88وار ک88ردن زمین و جمعآوری ش88ن و قطع88ات کوچ88ک س88نگ وی88ا زی88ر خ88اک ک88ردن ب88ذر وجمع آوری علفه88ا و تنظیم قطع88ات

وقسمتهای گلکاری شده بهکار میرود. از سرند، برای یک دست نمودن خاک استفاده می شود، به نحوی ک88هسرند:(7

خاک، ماسه، شن و خاک ب88رگ پوس88یده ب88ه نس88بت مناس88ب مخل88وط ش88ود و نخاله ها و قطعات درشت سنگ، شاخ و برگ، پالس88تیک و دیگ88ر زوائ88د مانن88د:

شیشه شکسته و ... را از خاک جدا نمود

- انواع سرند با مشهای متفاوت2-5تصویر

100

از این وس88یله ب88رای کاش88تن بص88ورت خطی )ردیفی(مالHHه خHHط انHHداز:(8 اس88تفاده می کنن88د و ب88ا کش88یدن آن ب88رروی زمین آم88اده ش88ده، ض88من ایج88اد

شیارهای موازی و مناسب برای بذر کاری، زمین را نیز تسطیح می نمایند بمنظ88ور تقس88یم بندی زمین و مش88خص ک88ردن خط88وط مس88تقیمریسمان :(9

درزمین بکار میرود. نشاء کن(10

کار با آن عمل کشت بوته های جوان وعلفی را بس88یارنشاء کن سوزنی:الف: آسان وسریع مینمای88د. این آلت از ی88ک دس88ته چ88وبی وح88الت خمی88ده ک88ه در انته88ای باریک آن قطعه آهن گرد ونوک تیزی قرارگرفته تش88کیل ش88ده اس88ت ک88ه در موق88ع کشت نشاء با این وسیله سوراخ ویا گودال کوچکی در زمین می توان ایجاد نمود ت88ا

 نهال در آن کاشته شود.

ب88ا آن میت88وان عم88ل کش88ت بوتهه88ا و گیاه88ان گل88دانی راب- نشاء کن حفره ای:انجام داد.

: این اسباب از ی88ک ص88فحه چ88وبی تش88کیل ش88ده اس88ت ک88هماله باغبانی (11 سطح آن کامال صاف که در وسط آن دستهای چوبی به طول یک تا یک متر و

درجه نصب ش88ده اس88ت. م88وارد اس88تفاده از45الی 35نیم مایل با زاویه ای این ابزار در باغبانی هموار کردن و کوبیدن س88طح خ88اک و ک88رت و ی88ا خزان88ه

قبل و بعد از کشت بذر میباشد. : در صورتی که از ماشین بذر پاش استفاده نشود با وسیله ای ب88هشیار زن (12

نام خط کش شیار زن می توان این عمل را انجام داد. به این ص88ورت ک88ه ب88ا خط کش ش88یاری را ایج88اد نم88وده وب88ا دس88ت می ت88وان ب88ذرها را درون ش88یار

 کاشت.

-تراکتور و انواع دنباله بندها5-2-2 عملیات شخم معموال در سطوح وس88یع ب88ا اس88تفاده از ادوات و ماش88ین هایی مانن88د تراکتور وانواع گ88اوآهن انج88ام می گ88یرد. دیس88ک ها از مهمترین ماش88ینهای نرم کنن88ده

خاک هستند

: کولتیواتورها برای نرم کردن خاک و خراش دادن زمین و س88لهکولتیواتور-شکنی و وجین علف های هرز بین ردیفها کاربرد دارد.

: روتیواتورها برای نرم کردن خاک در کشت گیاهان علوفه ای ک88هروتیواتور- بذر بسیار ریزی دارن88د وتم88اس کام88ل ذرات خ88اک ب88ا ب88ذر بس88یار مهم اس88ت

کاربرد دارد.101

: نه88رکن وس88یله ای جهت اح88داث ج88وی و نهره88ای اص88لی آبی88اری درنهرکن-مزرعه استفاده می شود

مته گوده زن- سانتیمتر جهت کاشت نه88ال از80انجام حفر گودال تا عمق یک متر و دهنه حداکثر

این وسیله استفاده می شود.

متهگوده زن- 4-5تصویر- لوازم داشت وبرداشت5-3

: اب88زاری اس88ت ش88بیه ب88ه بیلچ88ه ام88ا دارای وجین کن دستی )شHHفره (-1 تیغهای صاف، بلند وباریکتر از آن میباشد وبرای حذف علفهای ه88رز اس88تفاده

میشود. : وسیلهای همانند شانه اما با لبههای کج ودارای دسته بلن88دجاروی باغبانی-2

یک نیم متری است. از آن برای جمع کردن چمنهای زده شده وبرگها درخت8انودر زمان هرس شمشادها استفاده میشود.

- جاروی باغبانی5- 5تصویر

102

: قیچیها به اشکال وانواع مختل88ف وج8ود دارن8د ک8ه ه8ر ک8دام از آنه8اقیچیها-3 برای منظور خاصی کاربرد دارند. متداولترین آنها قیچیه88ای معم88ولی ودس88تی هستند که برای هرس شاخهها و تهیه قلمه ومانند آن اس88تفاده میش88ود.ان88واع

قیچیها عبارتند از: : این ن88وع قیچی معم88وال ب88ه دو ص88ورت اس88ت ک88ه یکی دارایلف- قیچی هرسا

دسته ثابت و دیگری دارای دسته متحرک وتلسکوپی میباش88د، ام88ا ط88رز ک88ار ب88ا این نوع قیچی به یک صورت میباشد و برای هرس کردن ش88اخههای ن88ازک و شمش88اد ها

ودیگر گیاهان که دارای شاخههای ریز می باشند استفاده میشوند. : این قیچی معم88وال یکی از وس88ایل قط88ع گی88اه میباش88د وب- قیچی شHHاخه زن

مخصوص شاخههای قطور است. این قیچی دارای دو نوع اصلی دسته ثابت ودس88تهمتحرک )تلسکوپی( میباشد.

: این نوع قیچیها معموال دارای کاربرد خ88اصج- قیچی شاخهزن تلسکوپی بلند میباشند ودسته آنها در حالت عادی یک ونیم متر ودر حالت باز ش88دن تلس88کوپی ب88ه

ش88اخههای اص88لی ق88رار دارن88د سه متر میرسد وبرای بریدن شاخههایی ک88ه درمی88انمناسب میباشد و همچنین مناسب شاخههای بلند میباشد.

- انواع قیچی باغبانی6- 5تصویر

: برای هرس کردن و بریدن شاخه درختان مورد اس88تفاده ق88راراره هرس -4میگیرد.

: همانن88د چ88اقوی معم88ولی اس88ت وتیغ88ه آن از جنس ف88والد وچاقوی پیوند-5 یاچدن میباشد.از آن برای تهیه پیون8دک و آماده س88ازی پای8ه اس88تفاده میش8ود. نوک آن کمی گرد است و باید کامال تیز و ص88یقلی باش88د ک88ه در هنگ88ام پیون88د

شکمی از آن برای جدا کردن پوست پایه استفاده میشود.

103

- چاقوی پیوند7- 5تصویر

:ابزاری است شبه ب8ه چ8اقو ام88ا س88ر آن خمی88ده اس88ت ودارای تیغهایداس-6 فوالدی میباشد و دارای دستهای چوبی وبرای بری88دن وقط88ع ک88ردن در ح88الت

برای قطع کردن ریش88هضربهای برای چوبها و یاهان ساقه درشت و همچنین علفهای هرز و همچنین خرد کردن خاک زیر آنه88ا ک88ه در اط88راف ریش88ه گی88اه مورد نظر قرار دارند بهکار میرود، در عم8ل ی8ک ن8وع وجین کن ن88یز میباش88د.

داسها اندازه مختلف داشته وبرای کارهای مختلف کاربرد دارد. : این اس88باب از اب88زار وجین کن در باغب88انی میباش88دسله شکن چرخشی-7

ودارای اهمیت میباشد. دارای دسته فلزی ویا چ88وبی میباش88د و ص88فحاتی ب88ه شکل ستارهای چند پ88ره میباش88د. ب88ا ح88رکت دادن این وس88یله ب88ر روی خ88اک

باعث نرم شدن آن وخراشیدن میشود که زمین را نرم می کند. :این وسیله دارای یک دس88ته بلن88د، تیغهای ف88والدی ودروگر دستی )درگز(-8

خمیده وحالت هاللی شکل میباشد. ب88رای بری88دن یونج88ه وعلفه88ای ه88رز بلن88دونیها کاربرد دارد.

: وسیلهای است که برای نرم کردن خاکوجین کن دسته کوتاه خانگی -9 در اطراف بوتهها وکندن علف هرز در گلخانه ومصارف خ88انگی ک88اربرد دارد.

جنس آن معموال از فوالد میباشد.

-تأسیسات )ساختارهای( باغبانی5-4 مهمترین ساختارهای باغبانی عبارتند از : سایبان، خزانه هوای آزاد، گلخانه، شاس88ی

سرد و گرم - سایبان5-4-1

سایبان مکانی است که ب88رای حف88اظت از گیاه88ان س88ایه دوس88ت در مقاب88ل ن88ور و گرمای ش88دید تابس88تان بهویژه در من88اطق گ88رم بهک88ار میرود. س88ایبان گ88اهی ب88رای بسترهای تکثیر استفاده شده تا تبخیر و تع88رق و درنتیج88ه ه88در رفتن آب را ک88اهش دهد. س88ایبان در ابع8اد مختل8ف س88اخته میش8ود و معم88وال از جنس چ8وب میباش88د و

اطراف آن را با حصیر، پارچه و پالستیک میپوشانند104

انواع مختلف سایبان- 8- 5تصویر

-خزانه هوای آزاد 5-4-2 کرت یا باغچهای است در اندازههای مختل88ف ک88ه ابت88دا ب88ذر را در آن بهط88ور نزدی88ک بههم میکارن88د و پس از رش88د، نش88اءهای تولی88دی را ب88ه زمین اص88لی انتقال میدهند. خزانه برای تولید پایه درختان ن88یز بهک88ار میرود. در اینص88ورت

نهالهای حاصل را قبل یا بعد از پیوند به محل دائمی کشت منتقل میکنند.

- شاسی سرد و گرم5-4-3 شاس88ی س88رد س88ادهترین و ارزانترین س88اختار نگه88داری گیاه88ان حس88اس ب88ه سرما است، که در آن جزء انرژی خورشیدی از منبع گرمایی دیگری استفاده

50نمیش8ود. س8ادهترین ن8وع شاس8ی، جعب88ه چه8ار گوش8ی اس88ت ب8ا ارتف8اع

105

سانتیمتر و بدون ته که روی آن با پالستیک یا شیشه پوشیده میشود. شاس88ی که در شاسی گرم عالوه بر ن88ورگرم مشابه شاسی سرد است با این تفاوت

خورشید یک سیستم گرم کننده بهکار رفته است. گرما ممکن اس88ت بوس88یله فعالیت میکروارگانیزمها روی کود دامی یا مواد گیاهی، لولهه88ای آب گ88رم ی88ا بخار، جریان هوای گرم و یا کابلهای گرمایی روکشدار ت88امین ش88ود. از دیگ88ر موارد کاربرد شاسی میت88وان ب88ه کش88ت ب88ذر و ایج88اد نش88اء ب88رای انتق88ال ب88ه

س88رما و مق88اوممزرعه، مقاوم کردن قلمههای ریشهدار شده در گلخان88ه ب88ه شدن گیاهان تولید شده در گلخانه اشاره کرد.

انواع شاسی سرد- 9- 5تصویر

-گلخانه5-4-4 گلخانه یک ساختار ویژه برای پرورش گیاهان است که در آن عوامل مختلف

محیطی از قبیل دما، رطوبت نسبی، نور و میزان دیاکسید کربن قابل کن88ترل میباشد و با مواد شفاف پوشانده شده و بنابراین به نور طبیعی اج88ازه عب88ور میدهد. گلخانهها از نظ8ر ط88رح، ان88دازه و دامن88ه ش88رایط محیطی ک8ه در آنه8ا کنترل میشود متنوع هستند. بعضی از آنها ساده بوده و تنها دما و نور در آنه88ا کنترل میشود. برخی مجهز به سیستم کنترل رایانهای بوده و در آن رط8وبت، نور، دما، عناصر غذایی و رطوبت خاک کن88ترل میش88ود. گلخانهه88ای کوچ88ک و ساده برای کشت رایج )بومی( گیاهان درون خانهای بهک88ار میرود. گلخانهه88ای تجاری در سطح وسیع برای تولید میوهها، سبزیها و گیاه88ان زین88تی ب88ا کیفیت باال از طریق فراهم کردن شرایط بهینه برای رشد این گیاهان بهکار میرون88د. مهمترین جنبه در گلخانه این است که به گونهای طراحی شود که حداکثر نور

خورشید را دریافت کند.

- تقسیم بندی گلخانه ها از نظر ساختار5-4-4-1گلخانهها از نظر ساختار به چهار شکل وجود دارند که عبارتند از:

این نوع گلخانه بهطور معم8ول کن8ار دی8وار ی8االف- گلخانههای یکطرفه: گلخانه دیگری ساخته میشود. دیواره شمالی با مصالح س88اختمانی و تم88ام ی88ا

106

قسمتی از دیوارههای شرقی و غربی از آجر ساخته میشوند. دی88واره جن88وبی کوتاهتر از دیواره شمالی است و زاویه سقف با سطح زمین بسته به ع88رض

درجه است. این نوع گلخانه بیشتر برای ج88وانهزنی55 تا 30جغرافیایی، بین بذر یا فرسینگ )وادار سازی گیاه به گلدهی( گیاهان پیازی بهکار میرود.

: شمای یک گلخانه یکطرفه-10- 5تصویر در این نوع گلخانه سقف از دو ط88رف دارای ش88یبب- گلخانه دو طرفه:

م88تر5/3 تا 5/2یکسان است. ارتفاع گلخانه در باالترین نقطه سقف معموال درج88ه55 ت88ا 35 متر است. زاوی88ه س88قف ب88ا س88طح اف88ق 6 تا 3و عرض آن

است. این نوع گلخانه به صورت مجزا یا جوی و پشتهای ساخته میشود.

شمای گلخانه دوطرفه- 11- 5تصویر

شبیه گلخانه دوطرفه است ب88ا این تف88اوتج- گلخانههای نیمه دوطرفه: که سقف آن دارای دو شیب نامساوی است. دیواره شمالی بلندتر از دی88واره جنوبی است و باالترین نقطه سقف گلخانه به اندازه یکسوم عرض گلخانه با

107

دیواره شمالی فاص88له دارد. این ن88وع گلخان88ه در من88اطقی ک88ه ش88دت ن88ور در زمس88تان کم اس88ت س88اخته میش88ود. بهط88وری ک8ه س88قف جن88وبی نس88بت ب88ه

ت88ا35شمالی نور بیشتری دریافت میکند. زاویه شیب سقف ب88ا س88طح اف88ق درجه است.55

گلخانه نیمه دوطرفه و نحوه تابش آفتاب در زمستان و تابستان- 12- 5تصویر

د: گلخانههای نیمه استوانهای: اسکلت این گلخانه توسط لولههای آب س88اخته 5/2 ت88ا 88/1 درج88ه دارن88د. قط88ر لولهه88ا معم88وال 180میش88ود ک88ه ق88وس

متر و طول آن9 متریمتر( میباشد. معموال عرض گلخانه 5سانتیمتر)گاهی تا متر است. این نوع گلخانه ب88ه ص88ورت مج88زا ی88ا ج88وی و پش88تهای س88اخته60

میشود.

گلخانه نیمه استوانهای-13- 5تصویر

جهت گلخانه- 5-4-4-2 جهت گلخانه روی تغییرات دمایی داخل گلخان88ه اث88ر دارد. جهت گلخان88ه ب88ه ش88رایط منطقه بس88تگی دارد. در من88اطق ب88ادخیز، جهت ب88اد غ88الب در جهت گلخانهه88ای ت88ک

108

واح88دی اهمیت زی88ادی دارد و همس88و ب88ودن جهت گلخان88ه ب88ا جهت ب88اد خس88ارتزا، خس88ارت کمتری ب88ه گلخان88ه وارد میس88ازد. جهت گلخانهه88ای چن88د واح88دی در ه88ر شرایطی شمالی _ جنوبی در نظر گرفته میشود. باید توجه داشت ک88ه س88اختارهای بلند )مثل درختان و ساختمانهای مرتفع( ممکن است باعث ایجاد سایه ) به ویژه در سمت جنوبی گلخانه( شوند. مزیت نور طبیعی زمانی که گلخانه در منطقهای واق88ع شود که مه شدید یا هوا خیلی ابری باشد ک88اهش مییاب88د. س88ایه حاص88ل از اس88کلت

گلخانه نیز روی گلخانه می افتد و نور داخل گلخانه را کاهش می دهد.

- پوشش گلخانه5-4-4-3 مهمترین نقش م88واد پوش88اننده گلخان88ه انتق88ال ن88ور اس88ت. هیچ م88اده ای نمی توان88د

% نور را از خود عبور دهد، خوشبختانه بیشتر نور خورشید از م88واد پوش88اننده100 گلخانه عبور کرده و بخشی از آن جذب و یا منعکس شده ب88ه اتمس88فر ب88ر میگ88ردد. ماده غالب مورد استفاده برای پوشش گلخانه در مناطق مختلف متفاوت است. در اغلب مناطق مهمترین ماده پوش8اننده م8ورد اس88تفاده ورق8ه پالس8تیک ن8رم و قاب8ل انعط88اف اس88ت، البت88ه از پوششهای دیگ88ر، ش88امل شیش88ه، ف88ایبرگالس، پلیاتیلن و

پلیکربناتها وغیره استفاده میشود که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند.سکوهای گلخانه - 5-4-4-4

این سکوهابه منظ8ور کن8ترل به8تر ش8رایط محیطی و ب8ازده به8تر داخ8ل گلخان8ه ساخته می شود. باآنکه ارتفاع و به وی88ژه ع88رض س88کوها بس88ته ب88ه ن88وع گی88اهی ک88ه

متر سانتی90 تا 85پرورش داده می شود متفاوت است معموال ارتفاع سکو را بین می گیرند ودر ساختمان آناز چوب، آجر، سیمان و غیره استفاده میشود.

راهرو های گلخانه- 5-4-4-5 راهروهای گلخانه بای88د ب88ه ان88دازه ای باش88د ک88ه در براب88ر رفت و آم88د ک88ارگران و وسایل و همچنین گاری دستی اشکالی فراهم نیاورد. معموال ع88رض راهروه88ا را

سانتیمتر می گیرند.70 تا 60 برای تهویه گلخان88ه دریچه ه88ایی در ط88رفین ج88انبی ی88ا در س88قفهواکش گلخانه:

گلخانه درست م کنند که با دستیا به طور خودکار با استفاده از دما پا )ترموستات (وموتورهای برقی باز و بسته می شوند.

جهت نگهداری وسایلی از قبیل خ88اک ، ش88ن ، ک88ود ش88یمیایی،اطاق کار گلخانه : ابزار کار، گلدان، انواعی از حشره کشها و قارچ کشها، میز درجه بندی و بس88ته بندی

گل ها و غیره استفاده می شود.

ابزارهای مورد نیاز در گلخانه - 5-4-4-6 وس88ایل– وس88ایل تهوی88ه – وسایل خنک کنن88ده –وسایل گرم کننده و اندازه گیری دما

وس88ایل آبی88اری و ان88دازه گیری رط88وبت، و وس88ایل- ت88أمین ن88ور و ان88دازهگیری آن استریل

109

وسایل تأمین نوردر گلخانه- 5-4-4-7 المپ های با ن88ور س88فید :ح88رارت زی88ادی تولی88د ک88رده وکیفیت ن88وری ض88عیفی-

دارند. المپ های فلورسنت: این المپ ها بیشتر در محیط کشت برای جوانه زنی ب88ذر-

کاربرد دارد. المپ های با تخلیه الکتریکی:از این المپ ها جهت تکمی88ل س88یکل رش88د و نم88و-

گیاهان بکارمی رود.

وسایل خنک کننده - 5-4-4-7 در روزهای گرم تابستان ب88رای س88رمایش گلخان8ه عالوه ب88ر س88ایه دادن و آب پاش88ی روی گیاهان و کف گلخانه، می ت88وان از کولره88ای آبی ی88ا گ88ازی ن88یز اس88تفاده نم88ود. روش دیگر استفاده از سیستم پوشال و پنکه )فن و پ88د( می باش88د ک88ه ب88رای خن88ک کردن گلخانه ها متداول است. در بعض88ی از گلخانه ه88ا ترکی88بی از سیس88تم پوش88ال و

پنکه و سیستم مه افشانی جهت خنک کردن استفاده می شود.

سیستم حرارتی گلخانه - 5-4-4-8 گلخانه ها قبال به وسیله کوره ای که سوخت آن غالبا زغال بود گرم می شد . امروزه جهت گرم کردن گلخانه از بخاری های نفتی یا گازی اس88تفاده می کنن88د در بعض88ی از

گلخانه ها گرما به صورت آب گرم یا بخارتوسط لوله ها به گلخانه هدایت می شوند.

آبیاری در گلخانه- 5-4-4-9 در گلخانه ها عالوه بر آبیاری دست پاش و سیستم مه افشانی، برای ریش88ه دار ک88ردن قلمه ها از آبیاری قطره ای استفاده می شود. معموال آبی88اری قط88ره ای ب88دین ت88رتیب انجام می شود که یک مخزن آب که توس88ط لوله ه8ایی ب88ه گل88دانها متص88ل اس88ت ب88ه تدریج از آب پر شده، آنگاه شناور آن بکار افتاده و آب را به داخل لوله ه88ای آبی88اری

ش88ود .در فرستد. میزان وارد شدن آب به مخزن بر حسب نی88از گی88اه تنظیم می مینوع دیگرگلدانها آب مورد نیاز خودرا از شن مرطوب جذب می کنند .

آشنایی با روش ضدعفونی گلخانه ها- 5-4-4-10 گندزدایی کردن خاک بر علیه بذر علف های هرز، نماتدها ،قارچ ها و باکتری ها توسط گرما یا مواد شیمیایی انجام می ش88ود. گن88د زدایی ب88ا بخ88ار توس88ط دس88تگاه س88ترون

کننده انجام می شود .برای مقادیر کم پختن خاک نیز امکان پذیر است.

110

همچنین جهت ضد عفونی کردن خاک محیط گلخانه از مواد شیمیایی مانند فرمالینو مواد گازی مثل متیل بروماید استفاده می شود.

- ظروف مورد استفاده در باغبانی5-4-5- انواع گلدان ایده ال برای نگهداری گل 5-4-5-1

گل888دان های س888فالی: از مزای888ای این گل888دان های س888اخته ش888ده از گ888ل–ال888ف رس ،برخورداری از خلل و فرش کافی ،و دفع آسان رطوبت اض88افی ،و از مع88ایب

آنها سنگینی و شکستنی بودنشان است . ب- گلدان های پالستیکی: این گلدان ها سبک وزن بوده و می توان چند بار به راح88تی آنها را مورد استفاده قرار داد.بعضی از انواع آنها قابلیت انعطاف داشته و شکس88ته نمی شوند اما خلل و فرج ندارند بنابراین چنانچه زهکش ته گلدان اشکالی پی88دا کن8د

ریشه های گیاهان خیلی زود آسیب می بیند.

- کیسه های پالستیکی مخصوص کاشت گل و گیاه5-4-5-2 از کیسه های پالستیکی معمولی نیز میتوان به عن88وان ظرفه88ای کاش88ت در باغب88انی استفاده کرد. برای این کار در ته کیسه سوراخ های کوچکی به عنوان زهکش ایج88اد کرده سپس کیسه را با خاک یا ترکیب دیگری پر ساخته درون هر کدام یک قلمه ی88ا

یک یا چند بذر می کارند.

کیسههای پالستیکی به عنوان-14- 5تصویر ظرف کاشت

- جعبه کاشت5-4-5-3 30 ×60 این جعبه ها که از چوب ،پالستیک یا فلز ساخته شده اند دارای ابعاد حدود

سانتی متر میباشند .در صورت لزوم ممکن است در ت88ه این20 تا 15با عمق برابر جعبه ها سوراخ های زهکش ایجاد شود تا آب اضافی از محیط کشت خارج گردد.

111

جعبه کاشت-15- 5تصویر

 

112

113