حاجی محمدرضا دکترحیدری

طب ودستیار پزشکسنتی

تهران شاهد دانشگاه

dr hajiheydari3

پزشکی دانشش تن را پناهستو دین دانستنش جان را

سپاهست

تنی باید درست و راست کردارنه با ریش و نه با درد و نه بیمار

که دین ایزدی بتواند آموخت بدانش جان خود بتواند افروخت

حکیم میسر

ی

طب

عملينظري يعيه* امور طب

* اسباب و علل

* دالئل و عالئم

* علم حفظ الصحه

يرتداب *

الرئیس : شیخسالمتی ) ( حفظ الصحه حفظ

کیف انه الصحیحه االبدان تدبیر علمیسمی , وذلک صحتها علیها یحفظ

الصحه حفظ علم

5

سته ضروريه :(خفي عالييسید اسماعیل جرجانی)

آنرا ايد دانستن كه اسباب تندرستي وببماري شش نوع است وطبيبان بب » اسباب السته« گويند و آن عبارت است از:

6

dr hajiheydari7

.حفظ سالمتی1 نگهداری سالمتی موجود بر •

حفظ صحت همانگونه که هست)(مطلق

جلوگیری و بازداشتن اسبابی که •موجب بیماری می گردند)تقدم در

حفظ=پیشگیری( چاره و تدبیر بدنهایی که سالمتی •

آنها در حد کمال نیست مانند ناقهانمشایخ،اطفال،

.جلب سالمتی2

طب )ابن هندو(عملی

dr hajiheydari8

هواتر و گرم ان مزاج

dr hajiheydari9

هوا وویژگیهای اهمیت

بدن دهنده تشکیل ارکان از یکیمحتاجتر او به تن و نزدیکتر بدن به اسباب ازسایر

روح مرکبروح واعتدال ترویح

بدن از سریع ودفع به سریع نفوذسخت غریزی وحرارت روح مزاج با درمقایسه

است سرد

dr hajiheydari10

تر نزدیک مردم به هیج سببها این ازاز تر محتاج بدان وتن تر مالزم او وبا

. نیست هواجرجانی اسماعیل سید

dr hajiheydari11

نزدیک که هوا این که دانست ید بابا لکن نیست محض هواء ماست

است امیخته ان وغیر ودودها بخارهاپذیرد اثری چیزی هر واز

جرجانی اسماعیل سید

dr hajiheydari12

از که باشد هوایی ها هوا بهترینبخارهای واز ابها ودیگر دریا بخاربد ودرختان ها وبیشه ها مرغزاربوی واز انجیر وبید انجیر همچون

. باشد دور عفونتها واز اهک

dr hajiheydari13

نیک هوای

بو و دخان ، گرد ، بخار با آمیختگی بدون صاف هوای

نباشد ودیوارها ، انبوه درختان اندرمیان

) نکند ) انجیر،جوز،بیدانجیر زیانکار بردرختان گذر

باشد گشاده او راه شمال اوبلند،ازسوی زمین

شود وسرد گرم زود آفتاب ازاثرتابش

dr hajiheydari14

تر موافق تندرستی با سرد هوایاست

dr hajiheydari

بادها:ك،سرد و خش گرم و تر، شمال جنوب

معتدل صبا )مشرق( و دبور )مغرب(

االهویه

هفت اقلیم از استوا تا : ينواح درجه53عرض

کدام اقلیم معتدل تر؟

15

dr hajiheydari

فصول تدابیر و ها ویژگی

اطباء و منجمین نزد فصولاعتدال نقطه و ربیعی اعتدال نقطه

خریفیشتوی انقالب ونقطه صیفی انقالب نقطه

16

dr hajiheydari

فصل بهار:

اکثراطبdاء فصdل ربیdع را معتdدلترین •و سdرما انdدر هم داننdد فصdلهامی گرمdا و هم انdدر خشdکی وتdری. در این فصdل ، آدمی از جdو سdرمای زمسdتان بdه هdوای معتdدل بهdار منتقdل می شdود تغیdیرات جdوی این بایdد متوجdه لdذا و باشdد بdویژه اینکdه بعdداز بهdار ، فصdل

تابستان در راه است.

17

dr hajiheydari

قانون : در الرئیس شیخ جنابباشد ) ( • خود جبلی مزاج بر ربیع که هنگامی «

مناسب که علت این به است فصول افضلربیع . فصل طبیعت است روح و دم مزاج

رطوبت و لطیفیه حرارت به میل اما معتدلبه . است لون محمmر فصل، این دارد طبیعیه

پوست بسوی اعتدال به را خون آنکه جهتمحلل تابستان هوای مانند اما کند می جذب

می . وا تهییج به را مزمنه امراض بهار نیستکرده جاری را راکد اخالط که بیان این به دارد

چیزی ... و دهد می سیالن فصد و همانند جز ، شراب تکثیر و طعام از تقلیل و استفراغ و

. » نیست فصل این امراض از خالصی موجب

18

dr hajiheydari

بویژه • و واسهال فصد به بهار فصل اوایل در «. نماید مبادرت کردن قی

که • هایی نوشیدنی و گوشت انواع از بایددوری ، هستند مرطب بسیار و بخش گرمی

جست .باشد • لطیف باید غذادر • ورزش از بیشتر و معتدل بطور باید ورزش

گیرد انجام تابستان ایامو • کم را غذا بلکه ، انباشت طعام با نباید را بدن

کرد تناول سبکخوب • ، گرما فرونشاننده ربهای و ها نوشیدنی

است پسندیده وپرهیز • شور و تند و تلخ و گرم غذاهای از باید

. » آید بعمل

در الرئیس شیخ دیدگاه از فصل این تدابیرقانون :

19

dr hajiheydari

جرجانی : اسماعیل سید جناب

اندر • زمستان اندر که مادتها بهار فصل اندر اما «حرارت آنکه از پیش ، فسرده و باشد آمده گرد تن

متخلخل آنرا تابستان حرارت بجنباندو آنرا بهار ، کند پر آن از اندامها و رگها همه و بگدازد و کند

وجه : دو از کرد باید کم خورند سبکتر و لطیفتر و کمتر ، طعام آنکه یکی

نکنند . پر نیز لطیف طعام از را معدهکرد .• باید ریاضت اندکی طعام از پیش بامداد هرگوشت • و تتماج و رشته چون وتر گرم طعام

و شور و تلخ طعامهای از و شراب از و بسیار. کنند پرهیز ، تیز

• ] شربتهای ] و خورد باید کمتر ها گرمی بالجملهسکنجبین و انار شراب و غوره شراب چون خنک

داشت . باید بکار و شود کمتر ماده تا کنند استفراغ آنکه دوم و

خون استفراغ ، بهار فصل اندر استفراغ تر اولی . » باشد

20

dr hajiheydari

تابستان : فصل

بهار • فصل از باید را تابستان فصل تدبیر واقع در . کرد آغاز

آفتاب • چون است خشک و گرم ، فصل این طبیعتاست . نزدیک غایت به الرأس سمت به

تضعیف • و اخالط برنده ،تحلیل طبیعتش بخاطرتحلیل افراط سبب به طبیعیه افعال و قوا کننده

است ولذا • نماید تکثیر را صفرا و داده تقلیل را وبلغم دم

است . واجب ، آن در معتدله بارده اغذیه اختیارمزاجان • بلغمی ، پیران مزاج مالیم ، تابستان فصل

را رطوبات ، تابستان هوای زیرا است مرطوبان و. نماید می برودت تعدیل و دهد می تحلیل

21

dr hajiheydari22

dr hajiheydari

الرئیس شیخ :جناب

فصل • در که است بهتر «نوشیدنی و خوراک تابستان

نیز ورزش و باشد کمتر هاو آرامش ، یابد کاهش

های فرونشاننده و استراحتمیسر اگر و است الزم گرما

می مناسب نیز کردن قی بودو خانه در گرفتن قرار و باشداست شایسته بسیار سایه در

»

23

dr hajiheydari

خریف : فصلکه • است این بر اعتقاد را اطبا از بعضی

اما است سال معتدل فصل دومین پاییزو سرد را فصل این مزاج دیگر بعضی

گویا . صواب به قول اما دانند می خشکفصل این در چون که باشد اینگونه

الرأس سمت از آفتاب دوری و نزدیکیفصل طبع ، است بهار فصل همانند

در ولی معتدل گرما و سرما اندر خزاناعتدال به بهار همانند خشکی و تری

کامال را هوا تابستان آفتاب چون نیستفصل این در تری اسباب و نموده خشک

نباشد . هویدا چندان

24

dr hajiheydari25

dr hajiheydari

الرئیس : شیخ جناب• ، است متغیر هوا که پاییزی در بویژه ، پاییز موسم در

نمود . مراعات بسیار را بهداشت بایدگذاشت • کنار کلی بطور را ها کننده خنککرد • پرهیز کردن جماع ازنریخت .• سر بر و نخورد زیاد سرد آببه • سرما اثر در بدن که خوابید جایی در نباید فصل این در

درآید لرزشخوابید • ماالمال و سیر شکم با نبایدو • کرد پرهیز باید بامدادان سرمای و نیمروزی گرمای از

پوشاند سرما از را سر بامدادان و شبهاامکان • حد تا موسمی های میوه از باید فصل این در

نخورد زیاد و جست دوریراندن • بیرون به باید ، شوند می برابر وروز شب وقتی

قی ، نیایند هم گرد زمستان در تا پرداخت زایدتن موادرا تب عمل این زیرا اند نداسته مطلوب پاییز در را کردن

» داشت خواهد بدنبال

26

dr hajiheydari27

dr hajiheydari

زمستان : فصلبه • الرأس سمت از آفتاب فصل این در

است سرد هوا ولذا است شده دور غایتاست . تر هوا باران بسیاری سبب به و

تقریبا • زمستان فصل اینکه به توجه باعکس آنهم در تغذیه است تابستان عکسزمستان در یعنی است تابستان در تغذیه

می گرمی که شود تناول باید غذاییو ها دانه مانند غذاهایی از نباید و بخشند

ضعیف غذایی مواد لحاظ به که بقوالتباید زمستانی غذای بلکه خورد ، هستندارزش واجد و حبوبات از تر دهنده تغذیه

باشد بیشتری غذایی

28

dr hajiheydari

الرئیس :شیخ

باید • بدن زمستان در سرد هوای بعلت ، فصل این ، برسد آن به زیادی غذای و باشد داشته زیاد فعالیت

غذا و زیاد ورزش باید ، باشد جنوبی زمستان اگر . باشد کمتر

نان • از پرمغزتر و تر قوی باید زمستانی گندم نانبریان اطعمه و لحوم همچنین و باشد تابستانی گندم

. آنها امثال وکاسنی • و یمانی بقله و خرفه و سلمه مانند سبزیهایی

سبزیهایی آن بجای و شود مصرف نباید زمستان برایاست . الزم کرفس و سلق و کلم گل و کلم مانند

29

dr hajiheydari30

حکمت شود درازی عمر تو را سبب

چون رشته را به موم کشی دیر بگسلد

.

حکیم محمد کاظم گیالنی

dr hajiheydari31

ها نی آشامید و ها خوردنی

dr hajiheydari

االطعمه و االشربه

(24فلینظر االنسان الی طعامه)عبس

هضم پذیری:

لطيف، كثيف، معتدل

مقدار اخالط حاصله)غذائیت(:

الغذاكثير الغذاء، قليل الغذاء، متوسط

کیفیت)نسبت( اخالط حاصله:

الكيموس (رديفاسد)صالح الكيموس،

32

dr hajiheydari

لطیف: مواد زاید و غلیظ

بیماری، اطفال و افراد ضعیف

کثیف: مواد زاید و غلیظ

کارگران و ورزشکاران

کثیر الغذا: خلط

قلیل الغذا: مزوره

االطعمه و االشربه

33

dr hajiheydari

طيف ل طيف ل طيف ل

موس لحالكي صا موس لحالكي صا موس لحالكي صا

غذاء متوسطال ذاء لالغ قلي رالغذاء كثي

دمجيد انگن ن نارسيبكاهو ا مبرشت ي دهتخممرغن زر

ثيف ك ثيف ك ثيف ك

موس لحالكي صا موس لحالكي صا موس لحالكي صا

غذاء متوسطال ذاء لالغ قلي رالغذاء كثي

گوشتگوساله پنيرتازه نيمرو تخممرغ

معتدل معتدل معتدل

موس لحالكي صا موس لحالكي صا موس لحالكي صا

غذاء متوسطال ذاء لالغ قلي رالغذاء كثي

شتر چه گوشتب شلغم ره 34گوشتب

dr hajiheydari

لطيف لطيف لطيف

الكيموس فاسد الكيموس فاسد الكيموس فاسد

متوسطالغذاء قليلالغذاء كثيرالغذاء

نانفطيررديالطبخ تربپياز ششحيوان

كثيف كثيف كثيف

الكيموس فاسد الكيموس فاسد الكيموس فاسد

متوسطالغذاء قليلالغذاء كثيرالغذاء

كلم قديد گوشت گوشتگاو

معتدل معتدل معتدل

الكيموس فاسد الكيموس فاسد الكيموس فاسد

متوسطالغذاء قليلالغذاء كثيرالغذاء

كرده ماهيخشك زردك 35كلمرومي

dr hajiheydari

اجتناب از کم خوری ← •ضعف و الغری

اجتناب از پرخوری •←تخمه

اصول کلی تدبیر غذایی

36

dr hajiheydari37

خاصیتش < بدلیل آب

برودت • بدلیل و است یبوست و حرارت مسکنکند می تر را اعضا اش ذاتی رطوبت و

dr hajiheydari 38

فواید آب •

رقیق ساختن غذا

مهیا ساختن غذا جهت نفوذ به مجاری تنگ و •باریک و رسیدن به نقاط دور بدن مثل دستها

و پاها جلوگیری از احتراق و سوختن غذا در معده •

بدلیل روی کردن حرارت غریزی به باطن بدن

رقیق کردن فضول برای خروج از طریق •عرق و ادرار

•

dr hajiheydari39

و • کردن تر آب فعل پس است تر و سرد آببیند می حرارت که وقتی و است کردن سردرا خشکی هرگز و پذیرد می عارضی گرمی

شود فشرده اینکه مگر کند نمی قبول

dr hajiheydari40

خوب آب عالمت

و • ثقل و شکم غرغر و نفخ بروز باعث که اینستنشود غذا هضم منع و اشتها بدی

تاثر • برودت یا و حرارت از زودتر که آبی آن واثر دیرتر چه هر و است لطیف که یعنی پذیرد

است . تر غلیظ و تر سنگین یعنی پذیرد

dr hajiheydari41

خوردن آب آداب

کرد . • مزه مز و نوشید جرعه جرعه باید را آبزیرا نوشید سرد آب نباید گرم طعام اثنای در

هاضمه ضعف موجب و سازد می سرد را معدهسرد آب توان می صورتی در فقط شود می

تشنگی بر و بوده گرم جگر و معده که نوشید . نباشد طاقت

هضمی • بد باعث خوردن سرد آب میوه از بعدبیماری بازگشت موجب خربزه با و شود می

. گردد می

dr hajiheydari

ي اعراض نفسان

» اعراض نفساني شادي است وغم و خشم انديشهاي و لذت و ايمني و ترس و خجلي و

و هر يك را هاي باريكملع و كارهاي مهمفزون از اثر اندر تن مردم اثري ظاهر است

از بهر آنكه طعام و طعام و شراب و غير آنشراب و ديگر اسباب بدان زودي اثر نكند كه اعراض نفساني كند، نبيني كه اثر سخني يا چيزي خوش و يا نا خوش كه مردم بشنود يا انديشه كه بر خاطر او بگذرد چگونه زود بي هيچ مهلت بر رنگ روي او پديد آيد و حركت

و آواز مردم اندر حال بگردد« اغراض الطبيه و المباحث العالييه

42

dr hajiheydari43

حركت و سكون نفساني

o عهده بر بيماري درمان و سالمتي حفظ در مهمي نقش نفساني اعراض

دارند

o مي قرار تاثير راتحت جسم و افعال و قوا تمام هرچه سرعت به زيرا

دهند

o زمان به نياز بخشي اثر براي ضروريه سته از ديگر موارد كه حالي در

دارند.

dr hajiheydari44

نفس حرکت نوع دو : انبساطی شوقی مطلوب حرکت و مرغوب امر اخذ و جلب

) شهویه ) قوه

: انقباضی مخالفت حرکت و نفرت سبب به) غضبیه ) قوه

.1 : ايستادگی بيند می مقابله توان

.2 : گريز بيند نمی خود در مقابله توان

.3 : فرار و رغبت بين مترددخ�ج�ل شخص

و ) ناصح خود نفس احاديث و خيالی و فکری حرکاتمنصوح(

مسوله - – - مطمئنه بالسوء اماره لوامه نفس

dr hajiheydari45

قوا و روح حرکت

ساير • منشا که حيوانی قلبی روح منظور روح،. است ارواح

حيوانی -< -< • قلبی روح حرکت نفسانی احداثنفسانی قوه و روح حرکت

dr hajiheydari46

خشم غضب و حر و دفعی به روح ناگهاني کتخارج.

فرح لذت روح ح و تدریجی خارج.به رکت

فزع ترس و حر و دفعی به روح ناگهاني کت.داخل

و روح حر اندوه غم تدریجی داخل کت .به

(: خجل فرح ) و خارج فزع و داخل به روح حرکت :) رجا ) و خوف mخارج هم و داخل به روح حرکت

dr hajiheydari47

خشم غضب خشک و و گرم

فرح لذت تر و و گرم

فزع ترس خشک و و سرد

و خشک اندوه غم و سرد

:) رجا ) و خوف mکدام هم هر غلبه حسب بر

dr hajiheydari

حرارت را ناگهاني به بيرون مي راند. غضب

حرارت را كم كم به بيرون مي راند. لذت

حرارت را ناگهاني به داخل مي راند. ترس

حرارت را كم كم به داخل مي راند. اندوه

48

dr hajiheydari49

: موت و هالکت نفسانی حرکات افراط

مفرط فرح در هالکت و موت

مفرط غضب در هالکت و موت

: ذهن مبلد بدن، مبرد نفسانی سکون افراط

dr hajiheydari50

• – – – – : امید لذت شادی خشم ها کننده گرممهم کارهای اندیشه

•... - – : ترس اندوه ها کننده سردبیشتر • شادی از خشم گرمیبیشتر • غم از ترس سردیمعتدل: – • شادی معتدل خشم سودمند

dr hajiheydari51

امید - - معتدل لذت معتدل شادی

پخش • تن همه در و افروزد بر را غریزی حرارتکند

کند • فربه را تنکند • تر قوی را قوتهاکند • بهتر طعامشود • تازه روی رنگبرد • می بین از را پیری اثرکند • دور تن از را ها فضله

dr hajiheydari52

یاس و ترس و اندوه

گرداند • باز تن قعر به را غریزی حرارت و خونکند • خشک و سرد را مزاجکند • ضعیف را ها قوتکند • زرد را روی رنگ

dr hajiheydari53

خجالت

میکند • سرد را مزاج حرارت کمیآورد • می ضعف کمی

dr hajiheydari54

مهم کارهای اندیشه

کند • غافل درد از را مردمکند • زایل بیماریدر • دیدن عجیب چیزهای و شهرها و کردن سفر

است سودمند عسر و کهن بیماریهای

dr hajiheydari55

خشم عالج

عذرها • شنوانیدندار • خنده حکایات و خوب های سخنانس • ایشان با که کسانی و دوستان کردن حاضر

باشد

dr hajiheydari56

اندوه و ترس عالج

امید•بلند • آوازهای و موسیقیدلگشا • مجلسهایها • مفرح بوییدن و خوراندن• : و عجیب بازیهای و شعبده زنان و کودکان برای

لذتبخش و کننده سرگرم موسیقیآید • خوش وی طبع به هرچه•) بدانند ) خویشتن قدر درمانی شناخت

dr hajiheydari57

خواب تعريف

تحلیل • قوای و روح احیای برای بدن طبیعی عمل�کرد خواب. است بیداری از ناشی رفته

dr hajiheydari58

خواب بهترين

آن • قعر به معده فم از غذا انحدار از بعدنگردد ) (• بيدار آساني به غرققصر • و طول در المقدار معتدلمتخلخل • غير متصل

تری ، حرکت گرما از سطح به درونخواب )ظاهر سرد ، باطن گرم(

خشکی ، حرکت گرما از درون به سطحبیداری)ظاهر گرم ، باطن سرد(

خواب و بیداری

dr hajiheydari60

خوابيدن طرز

مرتاضین • و اولیامومنین•مومنین • غیربر: • سپس و راست پهلوي بر نخست قانون

و طب دستور اين كه بخوابيم چپ پهلوياست شريعت

به : • جويد استعانت كه خواهد كه هر خالصهقعر به انحدار از قبل طعام انهضام بر خواب

معده

dr hajiheydari61

خواب محل ) متعادل ) دماى منظور باشد شخص هر مزاج حسب به

dr hajiheydari62

نباشد بدبو

باشد • داشته كافي و پاكيزه هواي

dr hajiheydari63

نباشد ترسناك و مخوف فضاي

dr hajiheydari64

نباشد مهتاب و ستارگان نور زير

رعاف•

dr hajiheydari65

نباشد صدا پر و روشن زياد

dr hajiheydari66

قانون :تندرستان خواب

داشته • برنامه بايد شان خواب براي تندرستانمعين . وقت و باشد اعتدال به بايد خواب باشندو . . كنند روي زياده نبايد خواب در باشد داشته

هم بيداري شب ازآور زيان مغز براي زياد بيخوابي زيرا كنند پرهيز

گردند مي ناتوان نيروها تمام آن اثر بر و است

dr hajiheydari67

خواب زمان

•) العالج ) تسهیل معتاد قدر به روز شبانه درساعت 6-8•هضم : • سوؤ و كسالت ساعت شش از كمتر و•

dr hajiheydari68

بيداري اسباب

طعام • مقدار زياديخالي • و گرسنگي

معده بودنهم • و بد افكار

dr hajiheydari

بیداری بسیار:•ضعف دماغ، سوء هضم، تحلیل مواد و قوا، تحلیل حرارت غریزی، خشکی

دماغ، ضعف هضمضرورت خواب: •تجدید همگی قوا- مدد روح از تحلیل- •

تقویت هاضمه- نضج اخالط و ماده امراض- تغذیه و تنمیه بدن-رفع اعیاء و

ماندگی

خواب و بیداری

69

dr hajiheydari

بدی خواب روزقیلوله: در فصول گرم به سبب بلندی •

روز بد نیست.عیلوله: خواب بعد از نماز صبح ← بسیار •

بدبدی خواب بر استلقاء•

خواب و بیداری

70

dr hajiheydari

خواب های مضر:خواب بر گرسنگی ← سقوط قوه و

الغریخواب روز ← خصوصا� در زمستان ←

امراض رطوبیه، کثرت نوازل ← کبر طحال، بالدت ذهن، اسقاط شهوت

طعام

خواب و بیداری

71

dr hajiheydari

ونكت و سكحرخشکیگرمیتكحر

تریسردی ونكس

72

73

: ورزش مورد در الرئیس شیخ نظرالصحه حفظ تدبیر معظم کان لماتم , , الغذا تدبیر ثم یرتاض ان هو

فی بالکالم نبدا ان وجب النوم تدبیر : حرکه , هی الریاضه فنقول الریاضهالعظیم التنفس الی تضطر یه اراد

المتواتر .

74

: الریاضه فی الرئیس شیخ قالجهـه علی الستعمالها والموفق

کل عن غناء به وقتها فی اعتدالهاالمادیه , االمراض تقتضیه عالج

التی المزاجیه واالمراضکان , , اذا وذلک عنها ث وتحد تتبعها

صوابا . موافقا تدابیر سائر

dr hajiheydari

= حد از بیش تولید درسکون افراط = انغمارحرارت وارده رطوبات

تبریـد= غریزی

تازه کردن حرارت رياضت:

غریزی استحکام اندامها

تقویت قوا

دفع بهتر فضوالت و مواد )ضروری(زائد

75 چرا دارو نه؟

dr hajiheydari

احتباس و استفراغ

احتباس موجب: حفظ مواد ضروری بدن و اخالط صالحه

استفراغ موجب: دفع فضوالت بدن

اسهال

(Vomitingقي )

،ادرار عرق، ادرار حیض(Diuresis) ادرار بول

( Venosectionفصد )

(Leech Therapy)، زالوCupping))حجامت

( Enemaحقنه )

( Intercourseجماع )76

dr hajiheydari77

ازشكر

ت با

شما

جهتو

ي شو

باران م غرق

ي كنعا م

د

ياران س

ش ياو بوي خو

چ

ي

شو

ياران چو

نند

ش كمار

مهدي ش

ي كنم عا م

د

شويياران

زء ج

dr hajiheydari78