Bosna i Hercegovina NACRT

Federacija Bosne i Hercegovine

Federalno Ministarstvo finansija

DOKUMENT OKVIRNOG BUDŽETA ZA 2004.

(SREDNJOROCNI OKVIR RASHODA

ZA PERIOD 2004.-2006.)

Juli 2003.

Sadržaj

Zakljucci i preporuke{ TOC \t "Heading 1,2,Heading Bold,3,Title Small,1" }

Okviri

{ TOC \t "Box Title,3" }

Grafikoni

{ TOC \h \z \t "Chart Title,3" }

Tabele

{ TOC \t "Table Reference,3" }

Skracenice

DOB - Dokument okvirnog budžeta (Budget Framework Paper) BiH - Bosna i Hercegovina CEE - Srednja i istocna Evropa (Central and Eastern Europe) DFID - Odjel za medunarodni razvoj Vlade Velike Britanije (United Kingdome Department for International Development) FBiH - Federacija Bosne i Hercegovine EC - Evropska Komisija (European Commission) EU - Evropska Unija FTA - Slobodna trgovinska zona (Free Trade Area) GDP - Bruto nacionalni proizvod (Gross Domestic Product) IDP - Interno raseljena lica (Internally Displaced Persons) ITA - Uprava za indirektno oporezivanje (Indirect Tax Authority) MF - Ministarstvo finansija SOR - Srednjorocni okvir rashoda (Medium-Term Expenditure Framework) NVO - Nevladina organizacija NATO - Sjevernoatlantski vojni savez (North Atlantic Treaty Organisation) PFP - Partnerstvo za mir (Partnership for Peace - NATO) PRP - Prioritetni program rekonstrukcije (Priority Reconstruction Programme) PRSP - Dokument Strategije za smanjenje siromaštva (Poverty Reduction Strategy Paper)

SME - Mala i srednja preduzeca (Small and Medium-Scale Enterprises) PDV - Porez na dodatnu vrijednost

Strana { PAGE }

Zakljucci i preporuke

SOR za period 2004.-2006. naglašava fiskalnu održivost.

Osnova SOR-a za peirod 2004.-2006. je cilj postizanja veceg stepena fiskalne održivosti kroz smanjenje postojecih, vrlo visokih nivoa javne potošnje, koji takode predstavljaju ogranicavajuci faktor za ekonomski rast i razvoj privatnog sektora. Unapredenja kod obezbjedenja javnih uluga postizace se, prije svega, kroz djelotvornije i efikasnije korištenje postojecih resursa.

Prijedlozi SOR-a zasnovani su na relativno konzervativnim makroekonomskim pretpostavkama

Za BiH u cjelini predvida se povecanje realne stope ekonomskog rasta na 6.0% godišnje do 2006. Kao osnova za fiskalno planiranje u okviru SOR-a za period 2004.-2006. uzete su konzervativnije pretpostavke, zasnovane na realnom rastu od 4.0% -4,5% u toku perioda 2004.-2006., godišnjoj stopi inflacije na nivou od 1.5% -2.0%, stabilnom medunarodnom kursu. Te pretpostavke su i dalje zavisne od implementacije jakog programa ekonomskih reformskih mjera, podržanih unapredenjem poštivanja poreskih obaveza.

Implementacija sporazuma o slobodnim trgovinskim zonama uticace na rast prihoda

U toku prvog kvartala 2003., rezultujuci prihodi su bili visoki, za 12% viši u poredenju s istim periodom 2002., što je posljedica jednokratnog uticaja mjera poreske politike koje su poduzete u toku 2002. Kako sporazumi o slobodnim trgovinskim zonama s zemljama u okruženju pocinju da u znatnoj mjeri uticu na ostvarene prihode od carina, ocekuje se da ce prihodi za 2003. u cjelini poceti da pokazuju nešto skromnije stope rasta , na nivou od 2.9% u poredenju s prethodnom godinom.

Uspostava objedinjene carinske uprave u sklopu Uprave za indirektno oporezivanje omogucice dalja unapredenja efikannosti i djelotvornosti poreske uprave. Legislativa i s tim vezani aranžmani bice finalizovani, kako bi se omogucilo uvodenje PDV-a prije 2006.

Projecira se da ce se ukupni prihodi povecavati stopom od 4.5% godišnje izmedu 2002. i 2006. Projecira se da ce smanjenje prihoda ostvarenih od carina biti kompenzirano povecanjem ostvarenja prihoda od poreza na promet, zbog pomjeranja mjesta ubiranja poreza na promet na svu akciznu robu na mjesto uvoza ili proizvodnje i jakog rasta. Ocekuje se da ce neporeski prihodi takode imati jak rast, zbog boljeg pokrivanja sopstvenih prihoda budžetskih korisnika nakon implementacije trezorskih sistema. Izraženi kao procenat GDP-a, prihodi ce pasti sa 50.0% GDP-a u 2002. na 47.4% u 2006.

Dok ce vanjsko finansiranje nastaviti da pada

Primici vanjskog finansiranja su doživjeli oštar pad od 2000., nakon završetka Prioritetnog programa rekonstrukcije. Kako se ocekuje da ce se odredeni broj donatora povuci iz BiH, vanjsko finansiranje ce nastaviti da opada. Projekcije SOR-a pretpostavljaju da ce finansiranje budžetske podrške pasti sa 149 miliona KM u 2002. na 102 miliona KM u 2006., dok ce podrška projektima pasti sa 245 miliona na 149 miliona u toku istog perioda. Izvan SOR-a, ocekuje se da ce donatori nastaviti da obezbjeduju znatne nivoe grantova tehnicke pomoci radi podrške implementaciji ekonomskih i institucionalnih reformskih mjera.

Što dozvoljava samo skroman porast potrošnje

Ocekuje se da ce se ukupna Vladina potrošnja povecavati za oko 3.2% godišnje, sa 4,205 miliona KM u 2003. na 4,614 miliona KM u 2006. U realnim iznosima, godišnji rast potrošnje bice ispod 2%. Izražena kao procent GDP-a, potrošnja ce pasti sa 55.4% u 2002. na 47.7% u 2006. Diskreciona potrošnja iz Federalnog budžeta pašce u 2004., kako dodatne funkcije budu prenešene na nivo Države, a nakon toga ce pokazivati samo minimalan rast. Projicira se da ce kantonalna i opštinska potoršnja rasti brže, odražavajuci naglasak na unapredenju obezbjedenja javnih službi u Razvojnoj strategiji BiH.

Strana { PAGE }

Servisiranje vanjskog duga ostace na održivim nivoima, dok ce se ostvariti napredak pri rješavanju problema akumuliranog domaceg duga.

Nakon sporazuma s Pariškim i Londonskim klubom, potrošnja na servisiranje vanjskog duga kretala se na održivim nivoima od oko 2.0% GDP-a, a ocekuje se da na tom nivou ostane i u toku perioda 2004.-2006. Tekuce domace zaduživanje bice ograniceno na ono što je neophodno za kompenzaciju gotovinskih fluktuacija, a održavace se i ogranicenja kantonalnog i opštinskog zaduživanja.

Finalizovace se strategija za upravljanje visokim nivoima akumuliranog domaceg duga, koji pokriva zaostale obaveze vezane za potrošnju, zahtjeve za naknadom ratne štete i zamrznute depozite u stranim valutama. Te obaveze tretirace se izvan SOR-a kako ne bi ugrozile kljucnu javnu potrošnju na javnu infrastrukturu i usluge.

Potrošnja na plate u javnim službama bice zamrznuta na postojecim nivoima

Potrošnja na plate u javnim službama je izuzetno visoka po medunarodnim standardima, kako kao procent GDP-a (16.8%) tako i kao procent ukupne konsolidovane potrošnje vlada (30.7%). Visok nivo potrošnje na plate je vezan za relativno visoke troškove zapošljavanja u javnom sektoru, koji ukljucuju plate, naknade i doprinose. U novijem periodu, povecanje alokacija za potrošnju na plate istisnulo je potrošnju na funkcionisanje i održavanje, što je imalo štetan uticaj na efikasnost i kvalitet javnih službi.

Ogranicavanje potrošnje na plate ce, prema tome, predstavljati centralni element politike javne potrošnje u toku perioda 2004.-2006. To zahtjeva sljedece:

• Zamrzavanje ukupnih alokacija za potrošnju na plate u nominalnom smislu;

• Strožije kontrole velicine javne službe i identifikacija oblasti u kojima se mogu postici znatnija smanjenje broja osoblja;

• Osiguranje da plate u javnim službama budu postavljene u skladu s uslovima na širem tržištu rada; i

• Pokrivanje trošova reforme plata iz ušteda koje se postignu smanjenjem broja osoblja.

Ali, alokacije potrošnja na funkcionisanje i održavanje bice povecane

Za razliku od toga, alokacije potrošnje na funkcionisanje i održavanje su, izmedu 1999. i 2002. opale, u nominalnim iznosima, i znatno su niže od onih u drugim zemljama regiona, kako kao procent GDP-a, tako i kao procent konsolidovane potrošnje vlada. To je rezultovalo time što je funkcionisanje javnih službi postalo neadekvatnije finansirano, s velikim zaostatkom kod rutinskog održavanja. U toku perioda 2004.-2006., budžetska potrošnja na funkcionisanje i održavanje bice znatno povecana. Projekcije SOR-a, u skladu s tim, pretpostavljaju godišnji rast od 10% kod tih alokacija.

Kao i domace alokacije za javne investicije

Javne investicije su pale s vrlo visokih nivoa od preko 20% GDP-a u okviru Programa prioritetne potrošnje na nivo od 6.4% GDP-a u 2002. Javne investicije finansirane iz vanjskih izvora ce u toku perioda 2004.-2006. dalje opadati, a domace alokacije resursa ce morati da budu povecane, ako se ukupni nivo javnih investicija želi održati na nivoima bliskom regionalnim prosjecima. Projekcije SOR-a, prema tome, predvidaju povecanje domacih alokacija za 20% godišnje. Ipak, projicira se da ce ukupni nivo javnih investicija pasti na 4.5% GDP-a do 2006.

Procedure za upravljanje javnim investicijama, finansiranim kako iz vanjskih, tako i iz domacih izvora, sada su fragmentirane i neadekvatne. Da bi se osiguralo odgovarajuce preuzimanje odgovornosti, projekti finansirani iz vanjskih izvora moraju se u potpunosti uvesti unutar godišnjeg budžeta. U isto vrijeme, bice poduzet sveobuhvatan inventar projekata javnih investicija finansiranih iz vanjskih izvora, a uvešce se rigoroznije procedure za identifikaciju, izbor i ocjenu projekata. Transparentnije procedure ce se uvesti i za kanalisanje vanjskih resursa za finansiranje projekata na podentitetskom nivou.

Dok ce subvencije za socijalne fondove biti ukinute

U novijim godinama, nivo subvencija iz budžeta za fondove penzijskog i zdravstvenog osiguranja znatno je smanjen. U 2002. one su predstavljale manje od 1.3% ukupne potrošnje socijalnih fondova. Ocekuje se da ce ti transferi biti iskljuceni pocevši od 2004., pri cemu ce penzijska davanja biti direktno vezana za prihode od doprinosa.

Strana { PAGE }

Djelotvornije i efikasije javne službe zahtjevace bolju koordinaciju s podentitetskim vladama

Na podentitetskom nivou, javna potrošnja je karakterisana znatnim fluktuacijama iz godine i godinu i znatnim razlikama u nivoima potršnje per capita na javne službe u ralicitim kantonima i opštinama. Da bi se omogucilo djelotvornije korištenje resursa na podentitetskom nivou, mora se osigurati:

• Upravljanje politikama prihoda, raspodjelom prihoda i administracijom prihoda na nacin koji obezbjeduje veci stepen predvidljivosti podentitetskih prihoda;

• Osiguranje da raspodjela resursa izmedu vlade Federacije i podentitetskih nivoa vlasti bolje odražava raspodjelu odgovornosti vezanih za potrošnju na adekvatan nacin;

• Identifikacija mjera za olakšavanje znatnog nivoa geografskih varijacija kod per capita potrošnje i kvaliteta javnih službi;

• Bolja koordinacija izmedu entitetske i podentitetskih vlada kod prethodne procjene troškova vladinih politika i legislative.

Postoje znacajni zahtjevi vezani za restruktuiranje sektorskih programa potrošnje.

Potrošnja na odbranu, javni red i obrazovanje u FBiH znatno je viša od odgovarajuce potrošnje u usporedivim zemljama. Dok je potrošnja na socijalnu zaštitu usporediva s regionalnim prosjecima, znatan dio resursa se alocira na vrlo velikodušne programe borackih davanja, dok su alokacije na socijalnu pomoc usmjerenu na smanjenje siromaštva i socijalne službe veoma niske.

Razvojna strategija BiH je naglasila zahtjev za daljnjom reformom programa potrošnje, u vezi s opštim smanjenjem javne potrošnje, izražene kao procenat GDP-a. Odražavajuci te zahtjeve, SOR za period 2004.-2006. predlaže sljedece:

• Potrošnja na opšte javne službe i zakon i red bice odžana na tekucim nominalnim nivoima.

• Potrošnja na odbranu bice znatno smanjena nakon daljih planiranih smanjenja broja vojnog osoblja.

• Potrošnja na obrazovanje u toku naredne tri godine bice povecava na ugrubo u skladu s stopom inflacije.

• Potrošnja na zdravstvo bice odredena, prije svega, projiciranim rastom prihoda zdravstvenog osiguranja. Nece biti obezbjedene dalje subvencije za fondove zdravstvenog osiguranja, Ograniceno budžetsko finansiranje programa javne potrošnje bice povecano.

• Potrošnja na boracka prava bice zamrznuta na tekucim nivoima, kako bi se omogucilo alociranje resursa na jacanje programa socijalne pomoci vezanih za smanjenje siromaštva, ukljucujuci djecije dodatke.

• Odredena povecanja potrošnje na službe zajednice i stanovanje bice zahtjevana kao odgovor na dodatnu potražnju koja je rezultat brze urbanizacije, kao i povratka izbjeglica i interno raseljenih lica.

• U sektoru ekonomskih službi, domace alokacije za transportnu infrastrukturu morace biti povecane kako bi se kompenzirao pad donatorskog finansiranja.

SOR ukljucuje detaljniju analizu implikacija politika u sklopu Razvojne strategije BiH za alokacije javne potrošnje (Prilog 2). To ce se koristiti pri evaluaciji budžetskih zahtjeva u saradnji s budžetskim korisnicima, koja se zahtjeva za demonstriranje napretka pri implementaciji dogovorenih reformskih mjera.

Strana { PAGE }

Dokument okvirnog budžeta za 2004.

Srednjorocni okvir rashoda za period 2004.-2006.

A. Uvod

1. U vezi s pripremom Razvojne strategije za BiH, Ministarstvo finansija Federacije je pocetkom 2002. donijelo odluku da ojaca godišnju analizu Srednjorocnog okvira rashoda (SOR). Namjena SOR-a je da obezbjedi osnovu za fiskalno planiranje i alokaciju resursa koja ce biti u vecoj mjeri strateška, s ciljem osiguranja višeg stepena djelotvornosti i efikasnosti pri korištenju javnih resursa. Priprema SOR-a izvršena je u toku perioda izmedu marta i jula, i predstavlja osnovu za godišnji Dokument okvirnog budžeta (DOB). SOR za period 2004.-2006. zasniva se na iscrpnijoj analizi budžetskih funkcija i operacija i odražava ojacani okvir vladinih politika koji je obezbjeden kroz Razvojnu strategiju. Pri razvoju SOR-a i pripremi DOB-a, Ministarstvo finansija Federacije je primilo iscrpnu podršku od Svjetske banke i Odjela za medunarodni razvoj Vlade Velike Britanije (DFID).

2. Kao i ranijih godina, namjena DOB-a je da predstavi strateška pitanja i preporuke Vladi kako bi osigurao postizanje dogovora o projekcijama resursa i okviru politika unutar kojeg se treba pripremiti godišnji budžet. Takode se namjerava da DOB omoguci unapredenje koordinacije izmedu Vlade Federacije i kantonalnih vlada pri pripremi programa javne potrošnje. Prepoznavajuci kompleksnost programa javne potrošnje u FBiH, DOB obezbjeduje integrisanu i sveobuhvatnu analizu budžetskih funkcija i operacija, pokrivajuci ne samo budžete Federacije i kantona, vec i budžete socijalnih fondova (zdravstva, penzija i zapošljavanja), drugih izvan budžetskih fondova (prije svega Fonda za ceste i vodovodnih naplata), te potrošnje na investicione projekte koja se finansira od strane medunarodnih domatorskih agencija.

3. DOB za 2004. postavlja osnovu za razvoj detaljnih prijedloga potrošnje za budžet za 2004., unutar šire srednjorocne fiskalne perspektive i u vezi s širim politikama i strategijama koje su sadržane u Razvojnoj strategiji BiH. Analiza pokriva sljedece oblasti: (i) makroekonomske pretpostavke i projekcije prihoda; (ii) vanjsko finansiranje; (iii) okvir rashoda za period 2004.-2006.; (iv) budžetska pitanja koja se odnose na sve sektore; i (v) prioritete za sektorsku potrošnju i smjernice za alokaciju resursa. Detaljnija analiza koja je poduzeta u svakoj od oblasti sadržana je u drugom tomu aneksa koji pokrivaju tehnicku analizu koju je izvršila Radna grupa za SOR.

4. Osnovu prijedloga SOR-a za period 2004.-2006. predstavlja opšti cilj postizanja veceg stepena fiskalne konsolidacije i obuzdavanja postojecih vrlo visokih nivoa javne potrošnje, za koje se smatra da predstavljaju ogranicavajuci faktor za održiv ekonomski rast i razvoj privatnog sektora. Kao posljedica toga, rast domacih prihoda i rashoda bice znatno usporen i u toku perioda 2004.-2006. pokazivace vrlo nisku realnu stopu rasta. Unapredenja kod obezbjedenja javnih službi ce se, prema tome, morati finansirati uglavnom iz ušteda kroz povecanje efikasnosti, što naglašava potrebu boljeg odredivanja prioriteta u programima javne potrošnje.

Box 1: Preparation of the 2004-06 MTEF

Priprema SOR-a za period 2004.-2006. pokrenuta je u martu 2003. kroz uspostavu meduodjeljenske Radne grupe u Ministarstvu finansija. Radna grupa se sretala redovno u toku perioda od cetiri mjeseca i nadgledala je razvoj analize i preporuka SOR-a. Priprema SOR-a je blisko koordinirana s pripremom Razvojne strategije BiH, koja je korištena kako bi pomogla pri definisanju opšte budžetske strategije i pri identifikaciji prioriteta za sektorsku alokaciju resursa. Znatni napori takode su uloženi u razvoj konzistentne i sveobuhvatne analize novijih trendova kod potrošnje po osnovnim ekonomskim kategorijama i funkcijama. To je obezbjedilo mnogo jacu osnovu za pravljanje projekcija za buduce alokacije resursa od one u ranijim DOB-ovima.

Pocetkom jula, analiza i prijedlozi SOR-a predstavljeni su na dva seminara, pri cemu je jedan održan za punu Radnu grupu za PRSP FBiH, a drugi za kantonalne ministre finansija. To je obezbijedilo priliku za konsultacije s kljucnim ucesnicima u procesu prije finalizacije prijedloga SOR-a i pripreme DOB-a.

Strana { PAGE }

B. Makroekonomske pretpostavke i projekcije prihoda 1

Makroekonomske pretpostavke

5. U toku perioda od 1995. godine, FBiH je ostvarila visoke stope ekonomskog rasta, konzistetno s implementacijom posljeratnog programa rekonstrukcije. GDP po stanovniku je porastao sa oko 2,238 KM u 1997. na 3,217 KM u 2002. godini, iako je još uvijek oko dva puta niži od onog koji je ostvaren 1990. godine. Ipak, u novijem periodu, stopa ekonomskog rasta je usporena, kako je period posljeratnog ekonomskog oporavka došao do kraja, a aktivnosti medunarodnih donatora su usporene. Investicijska klima u FBiH je takode bila pod uticajem politicke nestabilnosti u regionu, sporijeg ekonomskog rasta u svijetu, te dinamike napretka ekonomskih reformi, koja je bila sporija nego što se ocekivalo. Kao rezultat toga, realna stopa ekonomskog rasta pala je s 11% u 1998. na procjenjenih 4.5% u 2002.

6. U tom okruženju, Vlada je nastavila da vodi opreznu makrofiskalnu politiku neophodnu za unapredenja makroekonomske održivosti. Zbog toga je konsolidovani budžetski deficit (iskljucujuci projekte finansirane iz vanjskih izvora) pao sa skoro 6% u 1997. na 3% u 2002. Nakon uspostave sistema Trezora došlo je do poboljšanja kontrole potrošnje i dalja akumulacija zaostalih neizmirenih obaveza vezanih za potrošnju je zaustavljena. Potrošnja iz budžeta Federacije smanjuje se nakon demobilizacije oko 7,000 vojnih lica u toku 2002. Ocekuje se da ce nastavak ove strategije, zajedno s povezanim strukturalnim reformama, rezultovati nastavkom jakog ekonosmkog rasta i niske stope inflacije u toku perioda 2004.-2006.

7. Nacrt Razvojne strategije ukljucuje projekcije realnog ekononskog rasta za BiH u cjelini koje podrazumjevaju povecanje do 6.0% godišnje. Medutim SOR za period 2004.-2006. uzeo je skromnije pretpostavke vezane za rast, konzistentno s potrebom opreznog pristupa projiciranju Vladinog fiskalnog programa. U skladu s tim, projekcije SOR-a su zasnovane na realnom rastu od 4.0% -4,5% u toku perioda 2004.-2006., pri cemu bi godišnja stopa inflacije ostala na nivou od 1.5%-2.0%. S fiskalne strane, projicira se da ce ukupni deficit (ukljucujuci projekte finansirane iz vanjskih izvora) pasti sa 5.5% GDP-a u 2002. na 1.3% u 2006. Fiskalna disciplina ce biti ojacana nastavkom Vladine politike izbjegavanja komercijalnog inostranog zaduživanja i daljeg domaceg zaduživanja.

Grafikon 1: GDP u FBiH u periodu 1999. -2006. (Nominalni)

{ EMBED Excel.Chart.8 \s }

8. Makroekonomske pretpostavke i fiskalne projekcije za SOR za period 2004.-2006. i dalje zavise od implementacije jakog programa reformskih mjera, kao i od održavanja i unapredenja poštivanja poreskih obaveza. Kljucna pitanja vezana za politike koja ce se morati razriješiti u toku srednjorocnog perioda ukljucuju:

• Smanjivanje viskokih nivoa nezaposlenosti i siomaštva, što zahtjeva fleksibilnije tržište rada i bolje usmjeravanje javne potrošnje ka smanjenju siromaštva;

• Povecanje nivoa privatnih investicija i domacih ekonomskih aktivnosti, što zahtjeva brži napredak privatizacije strateških prduzeca, restruktuiranja preduzeca (ukljucujuci implementaciju stecajnih postupaka), smanjenja birokratskih prepreka za poslovanje i implementaciju poreskih reformi;

• Obuzdavanje vrlo raširene sive ekonomije, što ce zahtjevati dodatne napore na smanjivanju izbjegavanja poreskih obaveza i osiguravanju da poreske uprave funkcionišu efikasno i pravicno – ocekuje se da ce uspostava objedinjenje uprave za carine i indiretnko oporezivanje na državnom nivou igrati kljucnu ulogu pri postizanju tih ciljeva; i

• Dalja fiskalna konsolidacija radi kompenzovanja smanjenja pada inostrane pomoci, što ce zahtjvati efikasnije i djelotvornije korištenje ogranicenih javnih resursa.

Noviji trendovi kod domacih prihoda

9. Ostvareni prihodi, izraženi kao procenat GDP-a, su izmedu 1999. i 2002. bili u razumnoj mjeri stabilni, na oko 50% GDP-a (Grafikoni 2 i 3), iako su poreski prihodi pokazivali umjeren trend pada, sa 28.5% GDP-a u 1999. na 26.8% u 2002. Pad prihoda od poreza na prmoet je narošito uocljiv nakon implementacije odluke o

1 Detaljnije razmatranje makroekonomskih pretpostavki i projekcija prihoda SOR-a sadržano je u Aneksu I.

Nominalni rast GDP -a (miliona KM)

Realni rast GDP-a

Strana { PAGE }

ubiranju poreza na promet na akciznu robu na mjestu finalne prodaje, umjesto na mjestu uvoza ili proizvodnje. Nakon preinake te odluke za duhanske proizvode u augustu 2002., došlo je do desetostrukog povecanja mjesecnih prihoda od poreza na promet duhavnskim proizvodima. Poboljšanja poreske uprave, nakon implementacije novog zakona o poreskoj upravi, imala su pozitivan efekt na rezultujuce prihode. Mjere koje su poduzete ukljucivale su uspostavu jedinica za kontrolu velikih poreskih obveznika, prinudnu naplati i istraživanje.

Grafikon 2: Domaci prihodi u periodu 1999. -2002. Grafikon 3: Struktura budžetskih prihoda u 1999.

{ EMBED Excel.Chart.8 \s } { EMBED Excel.Chart.8 \s }

10. U 2002. budžetski prihodi predstavljali su skoro 64% ukupnih prihoda. Od 1999., udio ukupnih prihoda koji dospjevaju kantonima pao je sa 42% na 29%, dok je udio prihoda koji dspjevaju Federaciji povecan sa 25% na 29%. Opštine primaju samo 6% -7% ukupnih prihoda. Prihodi socijalnih fondova, prije svega Fonda zdravstvenog osiguranja i Fonda penzijskog i invalidskog osiguranja, porasli su za preko 60% u toku perioda izmedu 1997. i 2002., a njihov udio u ukupnim prihodima povecan je sa 25% na 33%.

11. Promjene poreske politike koje uticu na porez na promet i porez na plate predstavljaju najvažniji razlog za znatno smanjenje kantonalnih prihoda, koji su u toku perioda izmedu 1999. i 2002. pali za 13%. Uz to, kantonalni prihodi su podvrgnuti znatnim fluktuacijama iz godine u godinu. Na primjer, u Tuzlanskom Kantonu ukupni prihodi su izmedu 2000. i 2001. pali za 19%, a u Srednjebosanskom za 22%. Dodatnu odliku raspodjele prihoda u FBiH predstavljaju znatne varijacije poreske osnovice u razlicitim kantonima. Prema tome, dok su prihodi u Sarajevskom Kantonu u 2002. bili 962 KM po stanovniku, u Herceg-Bosanskom su iznosili samo 336 KM po stanovniku.

12. U toku prvog kvartala 2003., poreski prihodi i prihodi socijalnih fondova rasli su za 12% u poredenju s istim periodom 2003. To je, do znatne mjere, odražavalo jednokratne uticaje mjera koje su poduzete u toku 2002. radi jacanja ostvarenja prihoda. Medutim, ocekuje se da ce implementacija trgovinskih sporazuma s najvažnijim spoljno-trgovinskim partnerima BiH rezultovati znatnim padom prihoda od carina u toku godine. U skladu s tim, ocekuje se da ce prihodi u toku 2003. pokazati skromnije stope rasta, pri cemu ce se prihodi ostvareni od poreza povecati za 2.9%, a prihodi socijalnih fondova za 4.4% u toku godine.

Politike prihoda i projekcije prihoda za period 2004.-2006.

13. Ministarstvo finansija se i dalje suocava s znatnim poteškocama pri razvoju prognoza prihoda. To je posljedica, kako znatnih promjena poreske politike koje se razmatraju, tako i nedostatka dovoljno stabilnih vremenskih serija podataka koje bi obezbjedile smislenu analizu trendova. Da bi se izbjegao rizik precjenjivanja prihoda i postavljanja nerealnog budžetskog okvira, pri projiciranju prihoda za period 2004.-2006. korištene su relativno konzervativne pretpostavke. Projekcije su razvijene uz korištenje jednostavnog modela koji je uzeo u obzir novije trndove kod ostvarenja prihoda, ocekivani uticaj nedavno izvršenih i planiranih mjera politika (Okvir 2), te projekcije GDP-a iz srednjorocnog makroekonomskog okvira.

Budžetski prihodi Socijalni i vanbudžetski fondovi

Strana { PAGE }

Okvir 2: Uticaj pretpostavki vezanih za prihodne politike i administraciju ne ostvarene prihode

Pitanje Pretpostavke za projekcije prihoda za SOR

Carinske dažbine § Usvojene nove harmonizovane carinske tarife i implementirana jedinstvena carinska uprava.

§ Tekuci trend opadanja prihoda od carina, naokn implementacije sporazuma o slobodnoj trgovini, nastavice se u toku perioda 2004.-2006.

§ Odredeno poboljšanje administrativne efikasnosti i manja stopa izbjegavanja placanja poreza kroz uspostavu Uprave za carine na državnom nivou u okviru Uprave za indirektno oporezivanje.

Akcize § Stope akciza ostaju harmonizovane.

§ Akcizne dažbine ostaju iste.

§ Ograniceno poboljšanje administrativne efikasnosti.

Porez na promet § Promjena tacke prikupljanja poreza na promet za svu robu na mjesto uvoza ili proizvodnje u toku 2003. Povecanje prihoda od poreza na promet za dodatnih 10-15%.

§ Nema promjena kod prosjecne stope poreza na promet.

§ Ograniceno poboljšanje administrativne efikasnosti.

PDV § Nema djelotvorne implementacije prije 2006. Jedinstvena pozitivna stopa (slicna kao kod susjednih zemalja, iznad sadašnje prosjecne stope poreza na promet), malo/nimalo izuzeca. Stopa i nivo iznad koga se oporezuje bice postavljeni tako da uticaj na prihode bude neutralan. Nema dodatni uticaj na ostvarene prihode.

Porez na dobit § Implementacija revidiranog zakona o porezu na dobit preduzeca u toku 2004. Ogranicen uticaj na ostvarene prihode. § Ograniceno poboljšanje administrativne efikasnosti.

Porez na plate i porez na dohodak gradana

§ Pretpostavlja se da ce uvodenje poreza na dohodak gradana u toku perioda 2004.-2006. imati neutralan uticaj na prihode. Uvodenje pilot poreza na dogodak u Distriktu Brcko od jula 2003. Iskustva tog projekta bice istražena. Vjerovatno je da ce dalje uvodenje poreza na dohodak gradana biti odgodeno do nakon uvodenja PDV-a (te, prema tome, nakon perioda 2004.-2006.) § Ograniceno poboljšanje administrativne efikasnosti.

Ostali porezi § Trend rasta kod ostalih poreskih prihoda.

Takse/Neporeski prihodi § Bolje pokrivanje sopstvenih prihoda budžetskih korisnika (posebno na kantonalnom nivou). Povecanje prihoda od 5-10% godišnje.

Prihodi socijalnih fondova § Trend rasta kod svih fondova prema stopi rasta GDP-a.

Prihodi ostalih izvan budžetskih fondova

§ Smanjenje taksi za clanstvo u turistickim zajednicama i drugih taksi, bez primjetnijeg smanjenja ostvarenih prihoda.

14. Srednjorocni cilj, vezan za harmonizaciju i veci stepen pridruživanja u Evropsku uniju, povlacice dalje znatnije reforme fiskalnog sistema, ukljucujuci uvodenje jedinstvene carinske uprave i jedinstvenog poreza na dodatnu vrijednost (PDV). S tim ciljem, u toku druge polovine 2003. bice uspostavljena Uprava za indirektno oporezivanje na državnom nivou, koja ce biti odgovorna za administraciju ubiranja carinskih dažbina, akciza, te poreza na promet. Uprava za indirektno oporezivanje ce takode predstavljati tijelo koje ce biti odgovorno za ubiranje PDV-a, koji ce biti uveden do 2006. Za namjene projekcija SOR-a pretpostavljeno je da ce uticaj uvodenja PDV-a na ostvarene prihode biti neutralan.

15. Te promjene ce omoguciti da se državni budžet finansira direktno iz Uprave za indirektno oporezovanje, prema formuli raspodjele prihoda koja ce biti predmet dogovora s entitetskim vladama. To ce takode omoguciti eliminaciju dvostrukog oporezivanja izmedu entiteta, a trebalo bi rezultovati i znatnim smanjenjem izbjegavanja poreskih obaveza. Viši stepen transparentnosti kod funkcionisanja poreskog režima takode ce znatno unaprijediti okruženje za poslovanje i investicije.

Strana { PAGE }

16. Projicira se da ce se ukupni prihodi povecavati stopom od 4.5% godišnje, sa 3.8 milijardi KM u 2002. na 4.5 milijarde KM u 2006. (Tabela 1). Projicira se da ce prihodi od carina padati za oko 10% gdišnje, zbog implementacije aranžmana o slobodnoj trgovini, iako ce njihov uticaj biti donekle smanjen unapredenjem ubiranja dažbina na robu koja dolazi iz zemalja s kojim ti sporazumi nisu potpisani. Ocekuje se da prihodi od poreza na promet pokažu jak rast nakon implementacije odluke o proširenju ubiranja na mjestu proizvodnje ili uvoza na drugu akciznu robu. Slicno, ocekuje se da ce neporeski prihodi imati jak rast, uglavnom zbog boljeg “pokrivanja” sopstvenih prihoda budžetskih korisnika nakon implementacije trezorskih sistema.

C. Vanjsko finansiranje

17. U novijem periodu, vanjska podrška je predstavljala važan izvor finansiranja javne potrošnje, kako u obliku budžetske podrške, tako i kroz finansiranje javnih investicija u sklopu Prioritetnog programa rekonstrukcije (PPR). Medutim, potrošnja u okviru Prioritetnog programa rekonstrukcije vršena je direktno od strane donatorskih agencija. Ipak dostupne informacije pokazuju da je porošnje na Prioritetni program rekonstrukcije doživjela oštar pad, sa 1,151 miliona KM u 1999. na 254 miliona KM u 2002., iako se oštar pad u 2001. može, do doredene mjere, pripisati problemima pri dokumentovanju te potrošnje (Grafikon 4)2. Pomoc u vidu budžetske podrške, kako kroz grantove, tako i kroz kredite, pokazivala je znatne varijacije iz godine u godnu, odražavajuci kako fluktuacije velicine “nedostajuceg finansiranja”, tako i odlaganja pri otpuštanju finansiranja izazvana sporom implementacijom s tim vezanih reformskih mjera. U 2002., vanjska budžetska podrška iznosima je 155 miliona KM.

18. Kako je period neposredne posljeratne rekonstrukcije sada završen, može se ocekivati da ce broj stranih donatora koji rade u BiH doživjeti oštar pad, dok se od onih koji ostanu prisutni može ocekivati da smanje svoje alokacije finansiranja. U isto vrijeme, BiH je još uvijek u previše ranim fazama procesa prikljucenja EU da bi se kvalifikovala za strukturalno finansiranje EC. Ocekuje se da ce finansiranje iz EC biti ograniceno na projekte budžetske podrške i tehnicke podrške, usmjerene na državni nivo. U skladu s tim, u toku perioda 2004.-2006. doci ce do daljnjeg znatnog opadanja vanjskog finansiranja, kako za investicione projekte, tako i za projekte budžetske podrške. Na toj osnovi, projekcije SOR-a (Grafikon 4) pretpostavljaju sljedece

• Finansiranje budžetske podrške opašce sa 149 miliona KM u 2003. na 102 miliona KM u 2006., pri cemu ce udio potrošnje na servisiranje vanjskog duga koja se pokriva budžetskom podrškom pasti sa 81% na 60%. Do stepena do kojeg bi dodatno finansiranje budžetske podrške moglo postati dostupno, to bi se trebalo iskoristiti za omogucavanje dodatnog olakšavanja poreskog režima, umjesto za finansiranje dodatne javne potrošnje.

2 U toku pripreme SOR-a za period 2004.-2006., poduzet je detaljan pregled investicija finansiranih iz vanjskih izvora

(vidjeti Aneks IV). To je otkrilo da je nivo takvog finansiranja, za koje se može, realno, ocekivati da ce padati unutar fiskalnog okvira znatno niži nego što se ranije pretpostavljalo.

miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a

Poreski prihodi 2,018.2 26.8% 2,077.0 26.3% 2,156.2 25.8% 2,249.9 25.4% 2,359.3 25.1% 4.6%Carinske dažbine 516.2 6.9% 485.6 6.1% 446.5 5.3% 401.2 4.5% 360.4 3.8% -10.2%Akcize 450.7 6.0% 461.8 5.8% 495.2 5.9% 543.7 6.1% 597.8 6.3% 9.9%Porez na promet akciznih proizvoda 199.9 2.7% 220.4 2.8% 256.0 3.1% 291.6 3.3% 325.7 3.5% 12.8%Porez na promet neakciznih proizvoda 585.5 7.8% 614.7 7.8% 649.2 7.8% 687.8 7.8% 731.8 7.8% 6.2%Porez na dobit 40.2 0.5% 58.9 0.7% 62.2 0.7% 65.9 0.7% 70.1 0.7% 6.2%Porez na plate 136.4 1.8% 142.3 1.8% 149.2 1.8% 156.7 1.8% 164.8 1.7% 5.1%Ostali porezi 89.4 1.2% 93.3 1.2% 97.9 1.2% 103.0 1.2% 108.6 1.2% 5.3%

Neporeski prihodi 385.5 5.1% 375.6 4.8% 399.3 4.8% 426.7 4.8% 456.3 4.8% 6.9%Takse, kazne i naplate 149.0 2.0% 130.0 1.6% 140.4 1.7% 151.5 1.7% 163.6 1.7% 8.0%Prihodi budžetskih korisnika 73.9 1.0% 75.0 0.9% 80.0 1.0% 87.4 1.0% 95.8 1.0% 9.4%Ostali neporeski prihodi 162.6 2.2% 170.6 2.2% 179.0 2.1% 187.8 2.1% 197.0 2.1% 4.9%

Socijalni fondovi 1,256.1 16.7% 1,312.2 16.6% 1,375.8 16.5% 1,445.4 16.3% 1,520.0 16.1% 5.1%Fond zdravstvenog osiguranja 495.1 6.6% 507.9 6.4% 532.5 6.4% 559.5 6.3% 588.4 6.2% 5.1%Penzijski fond 691.7 9.2% 726.5 9.2% 761.7 9.1% 800.2 9.0% 841.5 8.9% 5.1%Fond za zapošljavanje 69.3 0.9% 77.8 1.0% 81.6 1.0% 85.7 1.0% 90.1 1.0% 5.1%

Izvan budžetski fondovi 102.9 1.4% 108.9 1.4% 114.9 1.4% 121.4 1.4% 128.3 1.4% 5.7%

Ukupni konsolidovani prihodi Vlada 3,762.6 50.0% 3,873.6 49.0% 4,046.2 48.5% 4,243.5 47.9% 4,463.9 47.4% 5.0%Memo stavka: GDP (miliona KM) 9,4187,531 7,907 8,350 8,851

Tabela 1: Projicirani domaci prihodi za period 2003.-2006.

2002. ostvarenje 2003. rev. proc. 2004. Projekcija 2005. Projekcija 2006. ProjekcijaProsjecna

godišnja stopa rasta za period

2004.-2006.

Strana { PAGE }

• Projicira se da ce isplate vanjske podrške projektima pasti sa 254 miliona KM u 2003. na 147 miliona KM u 2006. Najveci dio tog finansiranja doci ce iz projekata za koje je donatorsko finansiranje vec obvezano. Nova obvezivanja donatorskog finansiranja za javne investicije procjenjuju se na 110 miliona KM godišnje, iako se za samo 40% tih resursa može ocekivati da ce biti isplaceno do 2006.3.

• Uz to, ocekuje se da ce donatorske agencije nastaviti da obezbjeduju znacajne nivoe grantova tehnicke pomoci radi obezbjedenja podrške implementaciji Vladinog programa ekonomskih reformi. Medutim, ti resursi, kojima se u najcešcem slucaju upravlja direktno od strane donatoskih agencija, ne smatraju se dijelom okvira resursa SOR-a.

Grafikon 4: Projecirano vanjsko finansiranje u periodu 2002. -2006.

{ EMBED Excel.Chart.8 \s }

D. Okvir rashoda za period 2004.-2006.

19. U toku perioda 2004.-2006., javna potrošnja bice ogranicena domacim resursima i dostupnošcu koncesionalnog vanjskog finansiranja. Kao dio strategije za uspostavu fiskalne održivosti, Vlada ce izbjegavati oslanjanje na zaduživanje pod komercijalnim ulovima. Tabela 2 prikazuje siže fiskalnog okvira za period 2004.-2006., a puna fiskalna tabela prikljucena je u Prilogu 1.

3 Pošto se obvezivanja finansiranja za projekte javnih investicija najcešce isplacuju u toku perioda od 3 do 5 godina.

Strana { PAGE }

20. Ocekuje se da ce se ukupna Vladina potrošnja povecavati za oko 3.2% godišnje, sa 4,205 miliona KM u 2003. na 4,614 miliona KM u 2006. Do 2006., godišnji nivoi potrošnje povecace se za 4.2% u poredenju s 2003., u realnim iznosima. Prema ocekivanjima, udio budžetske potrošnje ostace na nivou od oko 60% ukupne potrošnje u toku tog perioda. Ostale kljucne stavke koje treba napomenuti u vezi s projekcijama su sljedece:

• Projicira se da ce se diskreciona potrošnja iz Federalnog budžeta (iskljucujuci transfere kantonima i socijalnim fondovima) smanjiti s nivoa od 40% ukupne budžetske potrošnje u 2002., na 33% u 2006. Taj pad odražava: (i) povecanje transfera državnom budžetu, kako se odredene funkcije (npr. u sektoru odbrane, te carinske uprave) prenose na državni nivo; (ii) pad potrošnje na odbranu i zamrzavanje alokacija za programe boracke zaštite; (iii) naglasak koji se u okviru Razvojne strategije stavlja na unapredenje obazbjedenja javnih službi koje su u najvecoj mjeri pod odgovornošcu kantona.

2001 2002 2003 2004 2005 2006ostvareno ostvareno rev. proc. projekcija projekcija projekcija

Ukupni prihodi i grantovi 3,446.8 3,760.3 3,898.4 4,074.2 4,271.5 4,491.9

Ukupni prihodi 3,430.5 3,748.4 3,873.7 4,046.2 4,243.5 4,463.9Poreski prihodi 1,844.2 2,018.2 2,077.0 2,156.2 2,249.9 2,359.2Neporeski prihodi 338.8 385.5 375.6 399.3 426.7 456.3Prihodi socijalnih fondova 1,138.2 1,241.9 1,312.2 1,375.8 1,445.4 1,520.0Izvan budžetski fondovi 109.3 102.9 108.9 114.9 121.4 128.3

Grantovi budžetske podrške 16.3 11.9 24.7 28.0 28.0 28.0

Ukupna potrošnja 3,947.6 4,173.9 4,205.4 4,332.3 4,454.7 4,614.2

Budžet Federacije(1)

1,032.1 1,146.4 1,077.3 1,091.6 1,119.0 1,158.5Finansiranje državnih funkcija 50.2 51.7 78.0 147.2 149.8 152.6Kamate 75.4 98.1 73.4 78.0 70.2 72.5Diskreciona potrošnja 906.5 1,028.1 925.9 866.3 899.1 933.5Neto zaduživanje 0.0 -31.4 0.0 0.0 0.0 0.0

Kantonalna i opštinska potrošnja 1,340.7 1,425.6 1,432.9 1,483.9 1,578.5 1,662.4

Projekti finansirani iz vanjskih izvora 359.7 253.9 254.4 266.5 191.5 147.0

Potrošnja socijalnih fondova 1,140.7 1,248.8 1,331.7 1,375.8 1,445.4 1,520.0Izvan budžetski fondovi 74.5 99.1 109.1 114.5 120.2 126.2

Budžetski bilans -500.9 -413.6 -307.0 -258.1 -183.2 -122.3

Finansiranje 500.9 413.6 307.0 258.1 183.2 122.3

Vanjsko finansiranje 420.0 350.0 267.8 258.5 184.4 124.4Krediti vanjske podrške budžetu 91.5 142.7 124.3 98.0 86.0 74.0Vanjsko finansiranje projekata 359.7 253.9 254.4 266.5 191.5 147.0Isplate amortizacije -31.2 -46.7 -110.9 -106.0 -93.2 -96.6

Domace finansiranje 80.9 63.6 39.1 -0.4 -1.2 -2.1

Ukupni prihodi i grantovi 47.7% 49.9% 49.3% 48.8% 48.3% 47.7%Ukupni prihodi 47.5% 49.8% 49.0% 48.5% 47.9% 47.4%Grantovi budžetske podrške 0.2% 0.2% 0.3% 0.3% 0.3% 0.3%

Ukupna potrošnja 54.6% 55.4% 53.2% 51.9% 50.3% 49.0%Diskreciona potrošnja Federacije 12.5% 13.7% 11.7% 10.4% 10.2% 9.9%Kantonalna i opštinska potrošnja 18.6% 18.9% 18.1% 17.8% 17.8% 17.7%Projekti finansirani iz vanjskih izvora 5.0% 3.4% 3.2% 3.2% 2.2% 1.6%Potrošnja socijalnih fondova 15.8% 16.6% 16.8% 16.5% 16.3% 16.1%Izvan budžetski fondovi 1.0% 1.3% 1.4% 1.4% 1.4% 1.3%

Budžetski bilans -6.9% -5.5% -3.9% -3.1% -2.1% -1.3%Potrošnja socijalnih fondova 5.8% 4.6% 3.4% 3.1% 2.1% 1.3%Izvan budžetski fondovi 1.1% 0.8% 0.5% 0.0% 0.0% 0.0%

Memo stavka: GDP (miliona KM) 7,224.0 7,531.0 7,907.0 8,350.0 8,851.0 9,418.0Napomena:

(1) Ne ukljucuje: a) transfere socijalnim fondovima, kantonima, opštinama; i (b) isplate amortizacije.Izvor: Ministarstvo finansija

miliona KM

% GDP-a

Tabela 2: Sveobuhvatni budžetski okvir za period 2001.-2006.

Strana { PAGE }

• Projicira se da ce se kantonalna i opštinska potrošnja povecati sa 55% na 59% ukupne budžetske potrošnje. Kako je dodjela prihoda na opštinski nivo odgovornost kantona, nisu razvijene nikakve zasebne projekcije za opštinsku potrošnju.

• Projicira se da ce potrošnja na projekte finansirane iz vanjskih izvora u toku perioda pasti sa 6% na 3% ukupne potrošnje.

Okvir 3: Promjene kod prezentacije okvira rashoda u DOB-u za 2004.

U poredenju s prethodnim DOB-ovima, prezentacija okvira potrošnje u DOB-u za 2004. promjenjena je na više nacina:

§ Okvir je ucinjen sveobuhvatnijim, kroz ukljucenje kategorije “izvan budžetski fondovi”, koja uglavnom ukljucuje potrošnju koja se finansira iz Fonda za ceste i naplata za vodovodne usluge. § Potrošnja na servisiranje duga podijeljena je izmedu isplata kamata, koje su prikazane kao stavka

rashoda, i isplata amortizacije, koje su, u skladu s medunarodnim konvencijama, prikazane kao negativna stavka u finansiranju. § Iznosi vezani za potrošnju su prikazani u neto iznosima, ne ukljucujuci transfere drugim nivoima vlasti i

transfere socijalnim fondovima. § Iznos neto zaduživanja koji je prikazan za 2002. pokriva stavku 829111 “Povrat zajmova i kredita” u

Izvještaju o izvršenju budžeta za 2002.

E. Budžetska pitanja koja se odnose na sve sektore

21. Za SOR za period 2004.-2006. poduzeta je detaljnija analiza veceg broja pitanja koja se odnose na sve sektore i koja uticu na dostupnost resursa i alokacije u svim sektorima. Kad je to bilo adekvatno, analiza je koristila usporedne podatke o javnoj potrošnji u regionu (Okvir 4). Ova sekcija predstavlja siže nalaza te analize i završava se postavljanjem smjernica za alokaciju resursa za potrošnju po ekonomsmkim stavkama.

Okvir 4: Usporedbe s drugim zemljama u regionu

Analiza SOR-a koristi podatke o javnoj porpošnji iz 9 zemalja regiona (8 zemalja u slucaju strukture potrošnje po funkcijama). Kako su podaci bili dostupni samo za jednu godinu, zamlje su klasifikovane u tri grupe, s podacima o prosjecnim nivoima potrošnje, izražene kao procenat GDP-a i kao procenat konsolidovane Vladine potrošnje, predstavljenim za svaku od grupa. Grupe zemalja su sljedece:

◊ Albanija, Bugarska i Rumunija, koje predstavljaju one zemlje balkanskog regiona s relativno nižim nivoom GDP-a per capita. U tim zemljama, konsolidovana potrošnja Vlada (ukljucujuci kamate) imala je tendenciju da bude relativno niža, iznoseci 33.5% GDP-a u prosjeku.

◊ Poljska, Ceška i Madarska, koje predstavljaju zemlje koje ce se prikljuciti EU u 2004. U tim zmljama, javna potrošnja (ukljucujuci isplate kamata), na nivou od 36.1% GDP-a, bliska je prosjeku za EU, koji iznosi 35.7% GDP-a.

◊ Hrvatska, Makedonija (za koju nisu bili dostupni podaci o potrošnji po funkcijama) i Slovenija, koje predstavljaju druge zemlje bivše Socijalisticke Federativne Republike Jugoslavije, u kojima je javna potrošnja (ukljucujuci isplate kamata) znatno viša, na nivou os 42.2% GDP-a, iako je i dalje znatno niža nego u FBiH (53.6% GDP-a).

Pri tumacenju podataka, važno je uzeti u bozir nivoe potrošnje izražene i kao procenat GDP-a i kao procenat ukupne potrošnje. Kako je javna potrošnja u FBiH viša nego u svim drugim zemljama s kojima su vršene usporedbe, za ocekivati je da ce nivoi potrošnje na pojedinacne ekonomske stavke ili funkcije biti, u opštem slucaju, viši. Medutim, kad je potrošnja, izražena kao udio u ukupnoj budžetskoj potrošnji, takode visoka, to može da ukazuje na to da resursi možda nisu adekvatno alocirani

Upravljanje javnim dugom 4

Vanjski dug

22. Za svrhe SOR-a, projekcije potrošnje na servisiranje duga su ukljucene samo za vanjski dug. Nakon sporazuma s Pariškim i Londonskim klubom o znatnom nivou reprogramiranja duga, servisiranje vanjskog duga kretalo se na održivim nivoima od oko 2% GDP-a, a ocekuje se da na tom nivou ostane i do 2006. Kako bi se

4 Vidjeti Aneks 2 za detaljnije razmatranje pitanja vezanih za upravljanje dugom.

Strana { PAGE }

dodatno ojacala fiskalna održivost, svo novo vanjsko pozajmljivanje u toku perioda 2004.-2006. obezbjedivace se po koncesionalnim uslovima

Domace zaduživanje

23. Vladina politika podrazumijevala je ogranicavanje domaceg pozajmljivanja na ono što je neophodno za kompenzaciju fluktuacija kod protoka gotovine. Medutim, nedostaci prihoda u toku 2001. i 2002. doveli su do brzog povcanja kantonalnog zaduživanja kod banaka, što je ucinilo neophodnim uvodenje potpune zabrane zaduživanja podentitetskih vlada kod banaka. Zahtjevi vezani za servisiranje postojeceg duga bankama postavili su znatne dodatne pritiske na podentitetske vlade, iako je najveci dio tog kratkorocnog duga do sada vracen. Buduce zaduživanje za svrhe osiguranja protoka gotovine bice ograniceno na 20 miliona KM za Vladu Federacije, 10 miliona KM za kantonalne vlade, te 8 miliona KM za opštine.

Akumulirani domaci dug

24. Daleko je, medutim, znacajniji akumulirani domaci dug, kojeg Vlada nije bila u mogucnosti da servisira. Taj dug se sastoji od sljedeceg:

• Zaostale neisplacene obaveze vezane za potrošnju. Akumulirane zaostale obaveze budžetskih korisnika i socijalnih fondova procjenjuju se na oko 1.4 milijardi KM, pri cemu se najveci dio tih obaveza odnosi na doprinose za fondove socijalnog osiguranja iz Ministarstva odbrane. Uvodenje sistema Trezora omogucilo je zaustavljanje nagomilavanja daljnjih zaostalih obaveza.

• Zahtjevi za isplatom nadoknada ratne štete. Registracija obaveza vezanih za ratnu štetu je u toku, pri cemu su do sada sudovi prihvatili potraživanja u ukupnom iznosu od 150 miliona KM. Vlada prepoznaje potrebu ogranicavanja nivoa i ukupnog broja izvršnih potraživanja.

• Zamrznuti depoziti u stranim valutama. Te obaveze se odnose na predratne depozite u stranim valutama gradana, koji su prihvaceni kao dio uslova za potpisivanje Sporazuma o sukcesiji bivše SFRJ u 2001. Iako se ukupna vrijednost tih obaveza tek treba odrediti, glavnica se procjenjuje na do 1.5 milijardi KM.

25. U toku perioda 2004.-2006., Vladina strategija za upravljanje ukupnim iznosom domaceg duga ukljucivace tretman tih obaveza van okvira budžeta, kako se ne bi doveli u opasnost tekuci programi potrošnje na javnu infrastrukturu i službe. To ce se izvršiti kroz: (i) završetak tekucih napora na registraciji i brojcanom izražavanju zahtjeva za nadoknadom ratne štete i finalizaciji zakonskog i finansijskog okvira za rješavanje potraživanja, u saradnji s državnim nivoom; (ii) stavljanje jednokratnih primitaka od privatizacije i novca od sukcisije na Escrow racune; i (iii) traženje djelomicnog otpisa domacih potraživanja od Vlade i pretvaranjem tih potraživanja u hartije od vrijednosti.

Potrošnja na plate i potrošnja na funkcionisanje i održavanje 5

26. U 2002., potrošnja na plate6 i funkcionisanje i održavanje, iskljucujuci potrošnju fondova zdravstvenog osiguranja, ukupno je iznosila 1,500 miliona KM (19.9% GDP-a). Od toga, potrošnja na plate iznosila je 1,188 miliona KM (15.8% GDP-a). Usporedbom s drugim zemljama regiona vidi se da je potrošnja na plate u FBiH, izražena kao procent GDP-a, znatno viša nego u drugim zemljama, dok je potrošnja na funkcionisanje i održavanje niža (Grafikon 5). U toku perioda izmedu 1999. i 2002., odnos potrošnje na funkcionisanje i održavanje i potrošnje na plate pao je sa 42.7% na 26.6%, dok je potrošnja na funkcionisanje i održavanje, u realnim iznosima, opala za skoro 20%. Za razliku od toga, potrošnja na plate je znatno povecana, u realnim iznosima, bez obzira na cinjenicu da su nivoi plata ostali nepromjenjeni vec duži niz godina. To ukazu je na to da je uticaj ogranicavanja plata smanjen povecanim korištenjem naknada, kao dodataka platama. Visok nivo potrošnje na plate u znatnoj je mjeri istisnuo potrošnju na funkcionisanje i održavanje, što je imalo negativan uticaj na efikasnost javnih službi.

27. Izgleda da su visoki nivoi potrošnje na plate izazvani, prije svega, relativno viskoim troškovima zapošljavanja u javnim službama, što ukljucuje plate, naknade i doprinose. Izuzimajuci pretjeran broj osoblja u nekim oblastima, posebno u sektoru zakona i reda, broj zaposlenih u opštim javnim službama izgleda usporediv s onim u drugim zemljama regiona, pri cemu je broj zaposlenih u javnoj administraciji, odbrani, obrazovanju,

5 Vidjeti Aneks 3 za detaljnije razmatranje potrošnje na plate i potrošnje na funkcionisanje i održavanje. 6 Iskljucujuci otpreminine za vojna lica.

Strana { PAGE }

zdravstvu i socijalnoj zaštiti7 na kraju 2002. ukupno iznosio 109,000, što je ekvivalentno nivou od 4.7 zaposlenih u tim službama na 100 lica.

28. Na kraju 2002., broj zaposlenih koji primaju platu iz budžeta, što ne ukljucuje osoblje u zdravstvu, koje prima plate iz fondova zdravstvenog osiguranja, iznosio je 79,546, od cega su 16,965 bila vojna lica. Gotovo 85% osoblja koje nije radilo kao vojna lica bilo je zaposleno na podentitetskom nivou, od cega je 85% radilo na kantonalnom nivou. Medu kantonima postoje znatne varijacije kod broja zaposlenih u javnim službama, koji se krece izmedu 1.7 na 100 lica u Tuzlanskom Kantonu do 3.4 na 100 lica u Sarajevskom Kantonu.

Grafikon 5: Potrošnja na plate i potrošnja na funkcionisanje i održavanje

{ EMBED Excel.Chart.8 \s } { EMBED Excel.Chart.8 \s }

Napomene: 1. Podaci za FBiH odnose se na 2002. 2. Podaci za zemlje s kojima se vrše usporedbe odnose se na 1999., osim za Hrvatsku (2000.) i Madarsku (1998.) 3. Ne ukljucuje isplate kamata i amortizacije.

29. Kako se projicira da ce budžetski resursi rasti sporije, ogranicavanje potrošnje na plate morace biti centralna politika u okviru SOR-a za period 2004.-2006. Kljucni zahtjevi ce biti sljedeci:

• Nema povecanja nominalne potrošnje na plate u javnom sektoru u toku srednjorocnog perioda. To odražava pristup politika o kojem je dogovor postignut za Razvojnu strategiju za BiH.

• Oštrije kontrole nad brojem zaposlenih u javnim služama i razvoj planova za “prilagodavanje” javnih službi koji identifikuju kljucne oblasti u kojima se mogu postici znatna smanjenja broja osoblja.

• Osiguranje da se nivoi plata u javnim službama postavljaju u odnosu na uslove na širem tržištu rada, kroz uvodenje veceg stepena proširenja intervala u kojima se krecu visine plata, tako da to odražava veci stepen potražnje za kljucnim vještinama.

• Pokrivanje troškova reforme plata iz ušteda ostvarenih kroz smanjenja broja zaposlenih u javnim službama.

• Usvajanje ciljnih iznosa za potrošnju na funkcionianje i održavanje, radi osiguranja da je osoblje u javnim službama bude snabdjeveno adekvatnim resursima za izvršenje zadataka zbog kojih su zaposleni. Projekcije SOR-a pretpostavljaju da ce se potrošnja na materijalne troškove (robu i usluge) povecavati za 10% godišnje.

• Implementacija programa reformi državne uprave i javne administracije, radi podrške razvoju finansijski dostupne, efikasne i dobro upravljane javne administracije.

Javne investicije 8

30. U okviru Prioritetnog programa rekonstrukcije investicije u FBiH su bile na veoma visokim nivoima. Do 2002., taj nivo je pao na 6.5% GDP-a, što je bliže prosjeku za region (Grafikon 6). Medutim, smanjenje donatorskog finansiranja je takode praceno i smanjenjem domacih alokacija, sa 482 miliona KM u 1999. na 241 milion KM u 2002. Kako se projicira da ce javne investicije finansirane iz vanjskih izvora dalje opadati u toku perioda 2002.-2006., bice neophodno povecati nivo javnih investicija finansiranih iz domacih izvora, kako bi se držali ukupni nivoa javnih investicija na nivou bliskom prosjeku za region, koji iznosi oko 5% GDP-a. Osiguranje takvog povecanja zahtjevace daleko oštriju kontrolu drugih kategorija potrošnje.

31. Odražavajuci te zahtjeve, projekcije SOR.a pretpostavljaju da ce se domace alokacije za javne investicije povecavati za 20% godišnje, iako s relativno niske osnovice. Kad se uzmu o obzir i projekti finansiorani iz vanjskih izvora, ukupne javne investicije opašce sa nivoa od 5.5% GDP-a u 2002. na 4.5% GDP-a u 2006.

Grafikon 6: Potrošnja na javne investicije

{ EMBED Excel.Chart.8 \s }

7 Smatra se da iznosi koji se odnose na broj zaposlenih daju realne procjene ukunpg broja zaposlenih u javnim službama. 8 Vidjeti Aneks 4 za detaljniji pregled pitanja vezanih za javne investicije i projekte finansirane iz vanjskih izvora.

Strana { PAGE }

Napomene: 1. Podaci za zemlje s kojima se vrše usporedbe odnose se na 1999., osim za

Hrvatsku (2000.) i Madarsku (1998.)

2. Ukljucuje opštinsku potrošnju. Ne ukljucuje isplate kamata i amortizacije.

32. Zakljucak analiza koje su poduzete u toku pripreme SOR-a za period 2004.-2006. je da postoji hitna potreba jacanja upravljanja programom javnih investicija, unutar sveobuhvatnog i integrisanog budžetskg okvira. Nedavna uspostava Jedinice za koordinaciju pomoci u okviru Ministarstva finansija, s odgovornošci za razvoj sveobuhvatnog programa javnih investicija, pokrivajuci projekte koji su finansirani i iz vanjskih i iz domacih sredstava, obezbjeduje institucionalni okvir unutar koga se mogu postici ta neophodna unapredenja. Ostala hitna pitanja koja ce se morati razriješiti u toku perioda 2004.-2006. ukljucuju:

• Osiguranje boljih i pravovremenijih informacija o obvezivanjima za pro jekte finansirane iz vanjskih izvora i protocima resursa,

• Uspostava punog inventara projekata finansiranih iz domacih izvora i rigoroznije rpocedure za identifikaciju, procjenu i odobrenje tih projekata;

• Ukljucenje projekata finansiranih iz vanjskih izvora u godišnji budžet i izvještaj o izvršenju budžeta;

• Razvoj transparentnijih procedura za kanalisanje vanjskih resursa za finansiranje projekata na podentitetskom nivou; i

• Osiguranje da se kasniji teuci troškovi održavanja investicija uzmu o obzir u toku kreiranja i procjene projekata.

Potrošnja socijalnih fondova

33. Tabela 3 prikazuje prijiciranu potrošnju za svaki od cetiri vanbudžetska fonda. U novijim godinama, nivo subvencija iz budžeta za socijalne fondove znatno je smanjen, predstavljajuci, u 2002., manje od 1.3% ukupne potrošnje socijalnih fondova. Ti transferi ce biti iskljuceni pocevši od 2004., pri cemu ce penzijska davanja biti direktno vezana za prihode od doprinosa.

Alokacija resursa izmedu razlicitih nivoa vlasti 9

34. Raspodjela finansiranja izmedu razlicitih nivoa vlasti u FBiH odlikuje se i znatnim razlikama u per capita prihodima i rashodima izmedu razlicitih kantona. U 2002., per capita potrošnja u Sarajevskom Kantonu (iskljucujuci zdravstveno osiguranje) u 2002. bila je 82% viša od prosjeka za sve kantone, a za 175% viša od potrošnje u Srednjebosanskom kantonu (Grafikon 7). U isto vrijeme, prihodi, posebno na podentitetskom nivou, u nekoliko prethodnih godina bili su posebno osjetljivi na promjene poreske politike i administracije, što je kantonalnim vladama otežalo planiranje i upravljanje programima javne potrošnje. Prema tome, ukupna

9 Vidjeti Aneks 5 za detaljniji pregled pitanja vezanih za alokaciju resursa izmedu razlicitih nivoa vlasti.

miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-aFond zdravstvenog osiguranja 487.5 6.5% 517.4 6.5% 532.5 6.4% 559.5 6.3% 588.4 6.2%

Finansirano iz: doprinosa 495.1 507.9 532.5 559.5 588.4rezervi -8.3 5.0 0.0 0.0 0.0transfera iz budžeta Federacije 0.7 4.5 0.0 0.0 0.0

Penzijski fond 689.7 9.2% 736.5 9.3% 761.7 9.1% 800.2 9.0% 841.5 8.9%Finansirano iz: doprinosa 691.7 726.5 761.7 800.2 841.5

rezervi -17.0 0.0 0.0 0.0 0.0transfera iz budžeta Federacije 15.0 10.0 0.0 0.0 0.0

Fond za zapošljavanje 71.6 1.0% 77.8 1.0% 81.6 1.0% 85.7 1.0% 90.1 1.0%Finansirano iz: doprinosa 65.1 77.8 81.6 85.7 90.1

rezervi 6.5 0.0 0.0 0.0 0.0transfera iz budžeta Federacije 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Ukupno 1,248.8 16.6% 1,331.7 16.8% 1,375.8 16.5% 1,445.4 16.3% 1,520.0 16.1%Finansirano iz: doprinosa 1,251.9 16.6% 1,312.2 16.6% 1,375.8 16.5% 1,445.4 16.3% 1,520.0 16.1%

rezervi -18.8 -0.3% 5.0 0.1% 0.0 0.0% 0.0 0.0% 0.0 0.0%transfera iz budžeta Federacije 15.7 0.2% 14.5 0.2% 0.0 0.0% 0.0 0.0% 0.0 0.0%

Memo stavka: GDP (miliona KM)Izvor: Ministarstvo finansija

9,418.07,531.0 7,907.0 8,350.0 8,851.0

Tabela 3: Projekcija potrošnje vanbudžetskih fondova

2002 ostvareno 2003 procjenjeno 2004 Projekcija 2005 Projekcija 2006 Projekcija

Strana { PAGE }

potrošnja u svim kantonima pala je za 10.2% u 2001., pri cemu je potrošnja u Tuzlanskom Kanotnu i Srednjebosanskom Kanotnu pala za preko 20% u poredenju s prethodnom godinom.

Grafikon 7: Per capita potrošnja po kantonima (iskljucujuci kantonalne fondove zdravstvenog osiguranja i druge

izvan budžetske fondove)

{ EMBED Excel.Chart.8 \s }

35. Analiza koja je poduzeta za SOR za period 2004.-2006. naglasila je nekoliko kljucnih pitanja koja ce se morati razrješiti, kako bi se ojacao proces planiranja budžeta na podentitetskom nivou i kako bi se osigurala adekvatnija ravnoteža izmedu alokacija resursa unutar pojedinih nivoa vlasti i izmedu razlicitih nivoa vasti. Ta pitanja ukljucuju sljedeca:

• Upravljanje politikama prihoda, raspodjelom prihoda i reformom administracije prihoda na nacin koji obezbjeduje veci stepen predvidljivosti podentitetskih prihoda;

• Osiguranje da raspodjela resursa izmedu vlade Federacije i podentitetskih nivoa vlasti odražava raspodjelu odgovornosti vezanih za potrošnju na adekvatan nacin;

• Smanjivanje sada znatnog nivoa varijacija kod per capita prihoda i potrošnje kroz uspostavu mehanizama za osiguranje veceg stepena solidarnosti medu podentitetskim vladama. Projekcije SOR-a pretpostavljaju da ce doci do povecanja transfera kantonima i opštinama iz budžeta Federacije sa 9 miliona KM u 2003. na 40 miliona KM u 2006.;

• Osiguranje djelotvornijeg dijaloga izemdu podentitetskih vlada i Federacije u vezi s pitanjima koja se odnose na reformu obezbjedenja javnih službi i pri procjeni koštanja Vladinih politika i legislative; i

• Razmatranje daljih prilagodavanja kod raspodjele odgovornosti izmedu Vlade Federacije i podentitetskih vlada, u slucajevima u kojim je to neophodno za postizanje višeg stepena koherentnosti politika i omogucavanje višeg stepena djelotvornosti kod korištenja resursa.

Projekcija budžetske potrošnje po osnovnim ekonomskim kategorijama.

36. Tabela 4 prikazuje projicirane alokacije po osnovnim ekonomskim kategorijama za budžetsku potrošnju u toku perioda 2004.-2006., zajedno s temeljnim pretpostavkama vezanim za politiku na kojima se zasnivaju alokacije.

Strana { PAGE }

FederacijaKantoni + opštine Ukupno Federacija

Kantoni + opštine Ukupno Federacija

Kantoni + opštine Ukupno Federacija

Kantoni + opštine Ukupno Federacija

Kantoni + opštine Ukupno Pretpostavke vezane za politike

Ukupna potrošnja 1,175.9 1,425.6 2,601.6 1,100.8 1,432.9 2,533.7 1,106.6 1,483.9 2,590.5 1,149.0 1,578.5 2,727.5 1,198.5 1,662.4 2,860.9

15.6% 18.9% 34.5% 13.9% 18.1% 32.0% 13.3% 17.8% 31.0% 13.0% 17.8% 30.8% 12.7% 17.7% 30.4%

minus Transferi na drzavni nivo 149.8 149.8 151.4 151.4 225.2 225.2 219.9 219.9 225.0 225.0

za drzavne funkcije 51.7 51.7 78.0 78.0 147.2 147.2 149.8 149.8 152.6 152.6Povecanje u 2004. kako bi odražavalo prenos carinske uprave (28 miliona KM), bezbjednosnih službi (10 miliona KM) i Ministarstva odbrane i zajednickog generalštaba Vojske (30 miliona KM) na državni nivo.

kamate 98.1 98.1 73.4 73.4 78.0 78.0 70.2 70.2 72.5 72.5

Transferi izmedu razlicitih budžeta 29.5 29.5 23.5 23.5 15.0 15.0 30.0 30.0 40.0 40.0

0.4% 0.0% 0.4% 0.3% 0.0% 0.3% 0.2% 0.0% 0.2% 0.3% 0.0% 0.3% 0.4% 0.0% 0.4%

kantonima i opštinama 13.8 13.8 9.0 9.0 15.0 15.0 30.0 30.0 40.0 40.0 Tranferi povecani kako bi se obezbjedilo povecanje finansiranja siromašnijim kantonima

socijalnim fondovima 15.7 15.7 14.5 14.5 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0 Transferi socijalnim fondovima ukinuti od 2004.

Neto potrošnja 996.7 1,425.6 2,422.3 925.9 1,432.9 2,358.8 866.3 1,483.9 2,350.2 899.1 1,578.5 2,477.6 933.5 1,662.4 2,595.9

13.2% 18.9% 32.2% 11.7% 18.1% 29.8% 10.4% 17.8% 28.1% 10.2% 17.8% 28.0% 9.9% 17.7% 27.6%

Plate i doprinosi 490.3 792.5 1,282.8 362.8 796.4 1,159.2 315.2 800.0 1,115.2 315.2 800.0 1,115.2 315.2 800.0 1,115.2

6.5% 10.5% 17.0% 4.6% 10.1% 14.7% 3.8% 9.6% 13.4% 3.6% 9.0% 12.6% 3.3% 8.5% 11.8%

Roba i usluge 78.1 234.0 312.1 103.7 191.3 295.0 91.5 210.5 301.9 100.6 231.5 332.1 110.7 254.7 365.4

1.0% 3.1% 4.1% 1.3% 2.4% 3.7% 1.1% 2.5% 3.6% 1.1% 2.6% 3.8% 1.2% 2.7% 3.9%

Transferi licima 341.0 137.4 478.4 306.0 162.3 468.3 321.3 170.4 491.7 337.4 179.0 516.3 354.2 187.9 542.1

4.5% 1.8% 6.4% 4.1% 2.2% 6.2% 4.3% 2.3% 6.5% 4.5% 2.4% 6.9% 4.7% 2.5% 7.2%

Ostala potrošnja i neto zaduživanje 51.2 141.4 192.6 112.5 163.4 275.9 89.3 159.7 249.0 87.0 196.1 283.2 82.7 213.6 296.3

0.7% 1.9% 2.6% 1.4% 2.1% 3.5% 1.1% 1.9% 3.0% 1.0% 2.2% 3.2% 0.9% 2.3% 3.1%

Investicije 36.0 120.3 156.3 40.9 119.4 160.2 49.0 143.3 192.3 58.8 171.9 230.7 70.6 206.3 276.9

0.5% 1.6% 2.1% 0.5% 1.5% 2.0% 0.6% 1.7% 2.3% 0.7% 1.9% 2.6% 0.7% 2.2% 2.9%

Memo stavka: GDP (u milionima KM)

2006 projekcija

Tabela 4: Projekcija budžetske potrošnje po ekonomskim stavkama

2005 projekcija

Izvor: Ministarstvo finansija

Održano na konstantnom nivou u nominalnim iznosima. Federalne alokacije za 2004. prilagodene tako da odražavaju prenos funkcija na drzavni nivo.

Povecanje za 10% godišnje. Federalne alokacije za 2004. prilagodene tako da odražavaju prenos funkcija na drzavni nivo.

Povecanje od 5% godišnje radi podržavanja povecanja potrošnje na programe socijalne pomoci usmjerene na siromašne.

Povecano za 20% godišnje da bi se djelimicno kompenzirao pad potrošnje na projekte finansirane iz vanjskih izvora. Kada se uzmu u obzir i projekti finansirani iz vanjskih izvora, ukupne javne investicije ce pasti s nivoa od 5.5% GDP-a u 2002. na 4.5% GDP-a u 2006.

miliona KM/% GDP-a

7,531.0 7,907.0 8,350.0 8,851.0 9,418.0

2002 ostvarenje 2003 procjena 2004 projekcija

Strana { PAGE }

F. Sektorski prioriteti potrošnje i smjernice za alokaciju resursa

Noviji trendovi kod sektorskih alokacija potrošnje

37. Tabela 5 prikazuje novije trendove kod alokacije resursa po funkcijama (sektorima)10. Iznosi ukljucuju budžet Federacije, kantonalne budžete, projekte finansirane iz vanjskih izvora, socijalne fondove i izvan budžetske fondove. Opštinski budžeti nisu ukljuceni, pošto su podaci o funkcionalnim alokacijama dostupni samo za 2002.11.

38. Ovi iznosi naglašavaju najvecu zastupljenost potrošnje na socijalne sektore, koji su u 2002. zauzimali 67% ukupne potrošnje i 33% GDP-a. Ukupna potrošnja je od 1999. pala, što je rezultat znacajnog pada javnih investicija finansiranih iz vanjskih izvora. To je imalo znatan uticaj na potrošnju na ekonomske službe i na stanovanje i komunalne službe.

39. U FBiH je potrošnja na Opšte Vladine službe, posebno odbranu i javni red, znatno viša od prosjeka za ragion, i kao dio GDP-a i kao dio ukupne javne potrošnje (Grafikon 8). Slicno, potrošnja na službe zajednice i socijalne službe je znatno viša nego u drugim zemljama, kao dio GD P-a, kao i kao dio ukupne budžetske potrošnje, osim u slucaju Hrvatske i Slovenije. Potrošnja na obrazovanje posebno je visoka u poredenju s prosjekom za region.

10 U FBiH i dalje postoje znatne poteškoce kod izracunavanja alokacikja potrošnje po funkcijama, zbog nekonzistentne

primjene klasifikacije potrošnje u razlicitim vladama, kao i ukljucivanja transfera izmedu razlicitih nivoa vlasti. Prema tome, treba biti pažljiv pri izvlacenju zakljucaka iz analize koja je predstavljena u ovoj bilješci.

11 Detaljna raspodjela potrošnje po ukljucenim budžetima data je u Aneksu VII.

miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a miliona KM % GDP-a

Opšte Vladine službe 782.9 12.7% 783.8 11.7% 783.7 10.8% 900.9 12.0%Opšte javne službe 162.7 2.6% 141.2 2.1% 145.8 2.0% 183.3 2.4%Odbrana 327.6 5.3% 313.8 4.7% 322.1 4.5% 384.5 5.1%Javni red i bezbjednost 292.6 4.8% 328.8 4.9% 315.8 4.4% 333.1 4.4%

Službe zajednice i komunalne službe 2,433.8 39.6% 2,609.6 39.0% 2,317.0 32.1% 2,516.3 33.4%Obrazovanje 460.6 7.5% 498.6 7.4% 457.4 6.3% 506.8 6.7%Zdravstvo 523.1 8.5% 476.1 7.1% 457.0 6.3% 516.4 6.9%Socijalna zaštita 1,199.2 19.5% 1,479.4 22.1% 1,283.4 17.8% 1,408.2 18.7%Stanovanje i komunalna pitanja 215.6 3.5% 117.7 1.8% 91.4 1.3% 46.2 0.6%Kultura, rekreacija i religija 35.4 0.6% 37.8 0.6% 27.9 0.4% 38.7 0.5%

Ekonomske službe 938.4 15.3% 1,041.4 15.5% 351.4 4.9% 299.2 4.0%Energija i gorivo 152.4 2.5% 203.6 3.0% 39.0 0.5% 53.8 0.7%Poljoprivreda, šumarstvo i ribolov 56.8 0.9% 40.0 0.6% 24.9 0.3% 26.0 0.3%Rudarstvo i mineralni resursi 47.1 0.8% 23.2 0.3% 16.2 0.2% 17.9 0.2%Transport i komunikacije 229.0 3.7% 161.5 2.4% 213.0 2.9% 156.6 2.1%Ostale ekonomske aktivnosti 453.2 7.4% 613.1 9.2% 58.3 0.8% 44.9 0.6%

Ostala potrošnja 107.0 1.7% 23.3 0.3% 85.4 1.2% 34.4 0.5%

Ukupno 4,262.1 69.4% 4,458.1 66.6% 3,537.5 49.0% 3,751.3 49.8%Memo stavka: GDP (miliona KM) 6,698.7 7,224.1 7,531.0

Napomena: Ukljucuje budžet Federacije, kantonalne budžete, socijalne fondove, vanbudžetske fondove i projekte finansirane iz vanjskih izvora. Ne ukljucuje isplate kamata i amortizacije.

6,141.9

Tabela 5: Budžet konsolidovanih vlada: Potrošnja po funkcijama u periodu 1999.-2002.(iskljucujuci opštinsku potrošnju)

1999 2000 2001 2002

Strana { PAGE }

Grafikon 8: Potrošnja po funkcijama s usporedbama s durim zemljama regiona

{ EMBED Excel.Chart.8 \s } { EMBED Excel.Chart.8 \s }

Bilješke: 1. Podaci za FBiH odnose se na 2002. 2. Podaci za zemlje s kojima se vrše usporedbe odnose se na 1999., osim za Hrvatsku (2000.) i Madarsku (1998.) 3. Ne ukljucuje isplate kamata i amortizacije.

Implikacije po alokaciju resursa u okviru SOR-a za period 2004.-2006.

40. Kako je javna potrošnja, izražena kao udio u GDP-u, viša nego u bilo kojoj drugoj zemlji regiona, jasno je da su postojeci profili javne potrošnje neodrživi. Razvojna strategija BiH je naglasila prostor za znatnu reformu programa javne potrošnje u vezi s opštim smanjenjem javne potrošnje, izražene kao udio u GDP-u. Konkretno, ona identifikuje zahtjeve za restruktuiranjem potrošnje u sljedecim oblastima:

• Opšte javne službe: U ovoj oblasti potrošnja je znatno viša nego u drugim zemljama, najvecim dijelom zbog visokog nivoa opštinske potrošnje u toj kategoriji. U 2002., opštinska potrošnja je predstavljala skoro polovinu ukupne potrošnje na opšte javne službe12.

• Odbrana: U ovoj oblasti potrošnja, izražena kao udio u GDP-u, više od dvostruko je veca od prosjeka za region. Vec u 2003. predviden je znatan pad potrošnje, nakon demobilizacije 7,000 vojnog osoblja u 2002. Ostaje još prostora za dalje harmonizovano smanjenje odbrambenmih struktura.

• Javni red i bezbjednost: U ovoj oblasti je, slicno, potrošnja, izražena kao udio u GDP-u, preko dva puta veca od prosjeka za region, pri cemu je broj zaposlenih takode znatno veci od predratnog. Dalja normalizacija društva i racionalizacija fragmentiranih odgovornosti za pravosude i red i mir trebale bi obezbjediti šanse za smanjenja broja zaposlenih u toku srednjorocnog perioda.

• Obrazovanje: Nivoi potrošnje su visoki, skoro dva puta viši od prosjeka za region, i znatno viši nego u drugim bivšim jugoslovenskim republikama. Medutim, rezultati obrazovanja su loši, što odražava fragmentaciju obrazovnog sistema i visok nivo varijacija kod visine finansiranja po studentu/uceniku. Finansiranje visokog obrazovanja pokazalo se posebno problematicnim, pa se razvijaju prijedlozi za prenos odgovornosti za visoko obrazovanje na nivo Federacije.

• Zdravstvo: Potrošnja u ovoj oblasti, izražena kao procenat GDP-a, usporediva je s potrošnjom u drugim republikama bivše Jugoslavije, ali je znatno viša nego u drugim zemljama regiona. Ipak, kvalitet zdravstvene njege je nezadovoljavajuci, a odražava se u znatnoj privatnoj potrošnji na zdravstvenu njegu, koja se procjenjuje na 5% GDP-a. Preostaje znatan prostor za unapredenje djelotvornosti i efikasnosti javne potrošnje na zdravstvo kroz usmjeravanje resursa na programe prevencije i tretmana, kroz bolju kontrolu troškova, bolje procedure nabavke i dalju racionalizaciju zdravstvenih objekata. Takode postoji potreba rješavanja znatnih geografskih disbalansa vezanih za kvalitet zdravstvenih službi.

• Socijalna zaštita i skrb : Potrošnja u ovoj oblasti, izražena kao procenat GDP-a, visoka je u poredenju s prosjekom za region, iako je to manje izraženo ako se ona posmatra kao procent ukupne potrošnje. Medutim, kao procenat ukupne sektorske potrošnje (iskljucujuci opštinsku potrošnju), ona je povecana s 28% u 1999. na 36% u 2002. Penzije predstavljaju skoro polovinu ukupnih sektorskih alokacija, pri cemu potrošnja na relativno velikodušna i široko postavljena boracka prava predstavlja najveci dio preostale potrošnje. Potrošnja na programe socijalne pomoci vezane za siromaštvo je vrlo niska u poredenju s drugim zemljama regiona, i morace se znatno povecati ako se žele postici Vladini ciljevi vezani za smanjenje siromaštva.

• Ekonomske službe: Potrošnja u ovoj oblasti je od 1999. opala, pošto je došlo do završetka projekata finansiranih od strane donatora u okviru Prioritetnog programa rekonstrukcije. Potrošnja koja se dokumentuje sada usporediva je s prosjecima za region (iako se znacajan dio potrošnje finansirane iz grantova ne dokumentuje u Ministarstvu finansija). Kako se predvida da ce donatorsko finansiranje projekata u srednjorocnom periodu dodatno opasti, bice neophodno osigurati da investicije u javnu infrastrukturu ne budu istisnute zahtjevima za potrošnju u socijalnim sektorima.

12 Iako bi to moglo do odredene mjere biti precjenjeno zbog pogrešne klasifikacije.

Strana { PAGE }

Indikativne alokacije sektorskih resursa i smjernice

41. Tabela 6 predstavlja predložene alokacije resursa i smjernice za SOR za period 2004.-2006., konzistentne s identifikovanim zahtjevima za reformama i prioritetnom potrošnjom koja je identifikovana u okviru nacrta Razvojne strategije BiH / PRSP. Uzimajuci u obzir oštra ogranicenja budžeta u toku perioda 2004.-2006., pri cemu se sektorske alokacije resursa povecavaju samo za oko 1.8% u realnim iznosima u toku tri godine, prostor za velika prilagodavanja alokaija potrošnje bice dosta ogranicen, posebno kako je vjerovatno da ce sama implementacija sektorskih reformskih mjera ukljucivati znatne kratkorocne troškove koji ce se morati kompenzirati potencijalnim uštedama resursa.

42. U svim sektorima postojace potreba da se prioriteti ocijene prema tim indikativnim alokacijama i da se odredi uticaj na raspodjelu potrošnje izmedu budžeta Federacije i kantonalnih budžeta. U slucaju kantonalne potrošnje, konacne budžetske alokacije morace odražavati analize kantonalnih vlada u vezi s njihovom situacijom i prioritetima. Medutim, više jasnih smjernica pojavljuje se iz indikativnih alokacija u Tabeli 6. One su:

• Potrošnja na opšte javne službe i zakon i red trebala bi se, na slican nacin, održati na postojecim (nominalnim) nivoima, konzistentno s implementacijom mjera za povecanje efikasnosti.

• Potrošnja na odbranu trebala bi znatno pasti u nominalnim iznosima nakon najnovijih i planiranih smanjenja broja vojnog osoblja.

• Rast potrošnje na obrazovanje bice ogranicen na tekucim nominalnim nivoima u 2004., a zatim povecan za 2.5% u 2005. i 2006. Troškovi restruktuiranja obrazovnog sistema ce se, prema tome, morati pokrivati prije svega iz ušteda ostvarenih povecanjem efikasnosti, za koje postoje znatne mogucnosti.

• Potrošnja na zdravstvo bice odredena rastom prihoda od zdravstvenog osiguranja. Odredeno dodatno budžetsko finansiranje moglo bi se alocirati na programe javnog zdravstva.

• Budžetska potrošnja na socijalnu zaštitu i skrb (645 miliona KM u 2002.) povecavace se za 5% godišnje za transfere licima i prilagodavace se za stepen inflacije. To ce omoguciti alociranje dodatnih resursa na programe socijalen pomoci usmjerenejna siromašne, ukljucujuci i uvodenje djecijih dodataka. Ne bi se trebalo dopustiti da se potrošnja na programe borackih davanja poveca iznad sadašnjih nominalnih alokacija. Subvencije za penzijski fond trebale bi se ukinuti u 2004.

• Bice potrebno povecanje realnih alokacija za komunalne službe i stanovanje, kako bi se ispunili zahtjevi vezani za investicije u gradsku infrastrukturu i stanovanje koji proisticu iz migracije u gradove i povratka izbjeglica i interno raseljenih lica.

• U sektorima ekonomskih službi, bice potrebna odredena povecanja potrošnje na poljoprivredu i investicije finansirane iz domacih izvora kako bi se kompenzirao ocekivani pad donatorskog finansiranja za te sektore.

Matrica sektorskih reformi

43. Prikljucena matrica, koja odražava analizu i prioritete koji su identifikovani u Razvojnoj strategiji BiH, obezbjeduje sažetu procjenu kljucnih pitanja vezanih za politiku potrošnje u osnovnim sektorima i njihovih mogucih implikacija po alokacije resursa u sklopu SOR-a (Prilog 2).

Strana { PAGE }

Pretpostavke

miliona KM

% GDP-a

% ukupnog

miliona KM

% GDP-a

% ukupnog

miliona KM

% GDP-a

% ukupno

gmiliona

KM% GDP-

a

% ukupno

gmiliona

KM% GDP-

a

% ukupno

g

1,113.0 14.8% 27.4% 972.1 12.4% 24.0% 940.3 11.3% 22.9% 928.5 10.6% 21.9% 917.4 9.8% 20.9%Opšte javne službe 387.1 5.1% 9.5% 375.1 4.8% 9.3% 375.0 4.5% 9.1% 375.0 4.3% 8.9% 375.0 4.0% 8.5% Potrošnja zadržana na sadašnjem nivou, konzistentno s implementacijom

mjera za poboljšanje efikasnosti.

Odbrana 385.3 5.1% 9.5% 265.3 3.4% 6.5% 235.3 2.8% 5.7% 223.5 2.5% 5.3% 212.4 2.3% 4.8% Smanjenje za 30 miliona KM u 2003., zbog prenosa funkcija na državni nivo. U narednim godinama smanjenje od 5% godišnje u nominalnim iznosima alokacija, konzistentno sa smanjenjem velicine odbrambenih snaga

Javni red i bezbjednost 340.6 4.5% 8.4% 331.8 4.2% 8.2% 330.0 4.0% 8.0% 330.0 3.8% 7.8% 330.0 3.5% 7.5% Potrošnja zadržana na sadašnjem nivou, konzistentno s implementacijom mjera za poboljšanje efikasnosti.

2,592.5 34.4% 63.9% 2,658.7 33.9% 65.6% 2,739.0 33.1% 66.7% 2,859.6 32.6% 67.5% 2,997.0 32.1% 68.3%Obrazovanje 511.4 6.8% 12.6% 486.2 6.2% 12.0% 490.0 5.9% 11.9% 502.3 5.7% 11.9% 523.6 5.6% 11.9% Nema povecanja alokacija u 2004. Nakon toga, povecanje od 2.5%

godišnje radi kompenzacije troškova restruktuiranja. Finansiranje visokog obrazovanja vjerovatno ce biti prenešeno na budžet Federacije od 2005.

Zdravstvo 516.5 6.9% 12.7% 551.5 7.0% 13.6% 564.5 6.8% 13.7% 593.7 6.8% 14.0% 624.9 6.7% 14.2% Alokacije potrošnje vodene su povecanjem prihoda od zdravstvenog osiguranja. Potrošnja na programe javnog zdravstva koji su finansirani iz Federalnog i kantonalnih budžeta povecava se za 5% godišnje u realnim iznosima.

Socijalna zaštita i skrb 1,425.6 18.9% 35.2% 1,459.5 18.6% 36.0% 1,514.7 18.3% 36.9% 1,585.1 18.0% 37.4% 1,660.1 17.8% 37.8%

od cega, budžetska potrošnja 664.3 645.2 671.5 699.1 728.4

Stanovanje i komunalne službe 94.1 1.2% 2.3% 111.1 1.4% 2.7% 118.5 1.4% 2.9% 126.6 1.4% 3.0% 135.4 1.4% 3.1% Alokacije se povecavaju za 5% godišnje u realnim iznosima, kako bi se ispunili zahtjevi za investiranjem u gradsku infrastrukturu i stanovanje koji su posljedica migracije u gradove i povratka izbjeglica.

Kultura, rekreacija i religija 45.0 0.6% 1.1% 50.4 0.6% 1.2% 51.2 0.6% 1.2% 52.0 0.6% 1.2% 53.0 0.6% 1.2% Povecanje za stopu inflacije

Ekonomske službe 315.7 4.2% 7.8% 332.0 4.2% 8.2% 327.8 4.0% 8.0% 346.6 3.9% 8.2% 374.8 4.0% 8.5%Gorivo i energija 54.0 0.7% 1.3% 54.1 0.7% 1.3%Poljoprivreda, šumarstvo i ribolov 26.4 0.4% 0.7% 28.7 0.4% 0.7%Rudarstvo i rudni resursi 21.0 0.3% 0.5% 23.2 0.3% 0.6%Transport i komnikacije 163.6 2.2% 4.0% 171.7 2.2% 4.2%Ostale ekonomske aktivnosti i službe 50.7 0.7% 1.3% 54.2 0.7% 1.3%

34.4 0.5% 0.8% 91.1 1.2% 2.2% 100.0 1.2% 2.4% 100.0 1.1% 2.4% 100.0 1.1% 2.3%

Ukupna potrošnja 4,055.6 53.9% 100.0% 4,054.0 51.7% 100.0% 4,107.1 49.6% 100.0% 4,234.7 48.2% 100.0% 4,389.2 47.0% 100.0%Memo stavka: GDP (miliona KM)

Ostala potrošnja

2002 2004

9,345.27,531.0 7,846.6 8,286.0 8,783.1

Odredena povecanja potrošnje u sektoru poljoprivrede i na investicije finansirane iz domacih izvora, posebno u transportnu i energetsku infrastrukturu. Dalja povecanja potrošnje zavisila bi od dodatnog donatorskog finansiranja kao odgovora na pokretanje Razvojne strategije

Tabela 6: Predložene sektorske alokacije resursa / smjernice za period 2004.-06.

Sektor/Funkcija 2003 2005 2006

Opšte Vladine službe

Službe zajednice i socijalne službe

Potrošnja socijalnih fondova prilagodena prihodima. Budžetska potrošnja: (i) transferi licima povecavaju se za 5% godišnje radi finansiranja socijalne pomoci usmjerene na smanjenje siromaštva (ukljucujuci djecije dodatke); (ii) boracka davanja zadržana na tekucim nominalnim nivoima; (iii) ostala budžetska potrošnja povecava se u

Strana { PAGE }

Prilog 1

2001 2002 2003 2004 2005 2006ostvareno ostvareno rev. proc. projekcija projekcija projekcija

Ukupni prihodi i grantovi 3,446.8 3,760.3 3,898.4 4,074.2 4,271.5 4,491.9

Ukupni prihodi 3,430.5 3,748.4 3,873.7 4,046.2 4,243.5 4,463.9Poreski prihodi 1,844.2 2,018.2 2,077.0 2,156.2 2,249.9 2,359.2

Carinske dažbine 474.3 516.2 485.6 446.5 401.2 360.4Akcize 431.5 450.7 461.8 495.2 543.7 597.8Porez na promet akcizne robe 157.5 199.9 220.4 256.0 291.6 325.7Porez na promet neakcizne robe 508.0 585.5 614.7 649.2 687.8 731.8Porez na dobit 68.9 40.2 58.9 62.2 65.9 70.1Porez na plate 126.6 136.4 142.3 149.2 156.7 164.8Ostali porezi 77.4 89.4 93.3 97.9 103.0 108.6

Neporeski prihodi 338.8 385.5 375.6 399.3 426.7 456.3Takse, kazne i naplate 118.2 149.0 130.0 140.4 151.5 163.6Prihodi budžetskih korisnika 50.4 73.9 75.0 80.0 87.4 95.8Ostali neporeski prihodi 170.2 162.6 170.6 179.0 187.8 197.0

Prihodi socijalnih fondova (ukljucujuci transfere) 1,138.2 1,241.9 1,312.2 1,375.8 1,445.4 1,520.0Doprinosi za Fond zdravstvenog osiguranja + Ostalother 416.8 495.1 507.9 532.5 559.5 588.4Doprinosi za Fond penzijskog osiguranja + Ostalo 658.3 691.7 726.5 761.7 800.2 841.5Doprinosi za Fond za zapošljavanje + Ostalo 55.1 55.1 77.8 81.6 85.7 90.1Ostalo (obrazovanje, nauka, kultura, sport) 8.0 0.0 0.0 0.0 0.0 0.0

Izvan budžetski fondovi 109.3 102.9 108.9 114.9 121.4 128.3

Grantovi 16.3 11.9 24.7 28.0 28.0 28.0Vanjski grantovi budžetske podrške 16.3 11.9 24.7 28.0 28.0 28.0

Ukupna potrošnja 3,947.6 4,173.9 4,205.4 4,332.3 4,454.7 4,614.2

Budžet Federacije(1) 1,032.1 1,146.4 1,077.3 1,091.6 1,119.0 1,158.5

Transferi Državi 125.6 149.8 151.4 225.2 219.9 225.0Za državne funkcije (2) 50.2 51.7 78.0 147.2 149.8 152.6Kamate 75.4 98.1 73.4 78.0 70.2 72.5

Diskreciona potrošnja 906.5 1,028.1 925.9 866.3 899.1 933.5Neto zaduživanje -31.4

Kantonalna i opštinska budžetska potrošnja 1,340.7 1,425.6 1,432.9 1,483.9 1,578.5 1,662.4Kantoni 1,053.4 1,121.3 1,114.7Opštine 287.2 304.3 318.2

Projekti finansirani iz vanjskih izvora 359.7 253.9 254.4 266.5 191.5 147.0

Potrošnja socijalnih fondova 1,140.7 1,248.8 1,331.7 1,375.8 1,445.4 1,520.0Fond zdravstvenog osiguranja 418.6 487.5 517.4 532.5 559.5 588.4Penzijski fond 698.0 689.7 736.5 761.7 800.2 841.5Fond za zapošljavanje 24.0 71.6 77.8 81.6 85.7 90.1Ostalo (obrazovanje, nauka, kultura, sport) 0.0 0.0 0.0

Izvanbudžetski fondovi 74.5 99.1 109.1 114.5 120.2 126.2

Budžetski bilans -500.9 -413.6 -307.0 -258.1 -183.2 -122.3

Finansiranje 500.9 413.6 307.0 258.1 183.2 122.3

Vanjsko finansiranje 420.0 350.0 267.8 258.5 184.4 124.4Vanjska podrška budžetu - krediti 91.5 142.7 124.3 98.0 86.0 74.0Vanjsko finansiranje projekata 359.7 253.9 254.4 266.5 191.5 147.0Isplate amortizacije (transferi Državi) -31.2 -46.7 -110.9 -106.0 -93.2 -96.6

Domace finansiranje 80.9 63.6 39.1 -0.4 -1.2 -2.1Domace zaduživanje / iz rezervi / zaostale obaveze 84.6 23.5 79.1 -0.4 -1.2 -2.1Korištenje fondova sukcesije (neto) -3.7 43.0 -40.0Ostalo zaduživanje (neto) -2.9

Memo stavka: Projicirani prihodi: Federacija 1,068.9 1,070.9 1,082.8 1,105.6Projicirani prihodi: kantoni + opštine 1,383.7 1,484.6 1,593.8 1,709.9

Napomene:(1)(2) U 2004. to je povecano tako da odražava prenos carinske uprave (28 miliona KM), bezbjednosnih sužbi (10 miliona KM) te Ministarstva

odbrane i zajednicnog generalštaba Vojske (30 miliona KM).

KM million

Konsolidovana fiskalna tabela

Ne ukljucuje transfere socijalnim fondovima, kantonima i opštinama i isplate amortizacije.

Strana { PAGE }

2001 2002 2003 2004 2005 2006ostvareno ostvareno rev. proc. projekcija projekcija projekcija

Ukupni prihodi i grantovi 47.7% 49.9% 49.3% 48.8% 48.3% 47.7%

Ukupni prihodi 47.5% 49.8% 49.0% 48.5% 47.9% 47.4%Poreski prihodi 25.5% 26.8% 26.3% 25.8% 25.4% 25.1%

Carinske dažbine 6.6% 6.9% 6.1% 5.3% 4.5% 3.8%Akcize 6.0% 6.0% 5.8% 5.9% 6.1% 6.3%Porez na promet akcizne robe 2.2% 2.7% 2.8% 3.1% 3.3% 3.5%Porez na promet neakcizne robe 7.0% 7.8% 7.8% 7.8% 7.8% 7.8%Porez na dobit 1.0% 0.5% 0.7% 0.7% 0.7% 0.7%Porez na plate 1.8% 1.8% 1.8% 1.8% 1.8% 1.8%Ostali porezi 1.1% 1.2% 1.2% 1.2% 1.2% 1.2%

Neporeski prihodi 4.7% 5.1% 4.8% 4.8% 4.8% 4.8%Takse, kazne i naplate 1.6% 2.0% 1.6% 1.7% 1.7% 1.7%Prihodi budžetskih korisnika 0.7% 1.0% 0.9% 1.0% 1.0% 1.0%Ostali neporeski prihodi 2.4% 2.2% 2.2% 2.1% 2.1% 2.1%

Prihodi socijalnih fondova (ukljucujuci transfere) 15.8% 16.5% 16.6% 16.5% 16.3% 16.1%Doprinosi za Fond zdravstvenog osiguranja + Ostalother 5.8% 6.6% 6.4% 6.4% 6.3% 6.2%Doprinosi za Fond penzijskog osiguranja + Ostalo 9.1% 9.2% 9.2% 9.1% 9.0% 8.9%Doprinosi za Fond za zapošljavanje + Ostalo 0.8% 0.7% 1.0% 1.0% 1.0% 1.0%Ostalo (obrazovanje, nauka, kultura, sport) 0.1% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%

Izvan budžetski fondovi 1.5% 1.4% 1.4% 1.4% 1.4% 1.4%

Grantovi 0.2% 0.2% 0.3% 0.3% 0.3% 0.3%Vanjski grantovi budžetske podrške 0.2% 0.2% 0.3% 0.3% 0.3% 0.3%

Ukupna potrošnja 54.6% 55.4% 53.2% 51.9% 50.3% 49.0%

Budžet Federacije(1)

14.3% 15.2% 13.6% 13.1% 12.6% 12.3%

Transferi Državi 1.7% 2.0% 1.9% 2.7% 2.5% 2.4%Za državne funkcije

(2)0.7% 0.7% 1.0% 1.8% 1.7% 1.6%

Kamate 1.0% 1.3% 0.9% 0.9% 0.8% 0.8%Diskreciona potrošnja 12.5% 13.7% 11.7% 10.4% 10.2% 9.9%Neto zaduživanje 0.0% -0.4% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%

Kantonalna i opštinska budžetska potrošnja 18.6% 18.9% 18.1% 17.8% 17.8% 17.7%Kantoni 14.6% 14.9% 14.1% 0.0% 0.0% 0.0%Opštine 4.0% 4.0% 4.0% 0.0% 0.0% 0.0%

Projekti finansirani iz vanjskih izvora 5.0% 3.4% 3.2% 3.2% 2.2% 1.6%

Potrošnja socijalnih fondova 15.8% 16.6% 16.8% 16.5% 16.3% 16.1%Fond zdravstvenog osiguranja 5.8% 6.5% 6.5% 6.4% 6.3% 6.2%Penzijski fond 9.7% 9.2% 9.3% 9.1% 9.0% 8.9%Fond za zapošljavanje 0.3% 1.0% 1.0% 1.0% 1.0% 1.0%Ostalo (obrazovanje, nauka, kultura, sport) 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%

Izvanbudžetski fondovi 1.0% 1.3% 1.4% 1.4% 1.4% 1.3%

Budžetski bilans -6.9% -5.5% -3.9% -3.1% -2.1% -1.3%

Finansiranje 6.9% 5.5% 3.9% 3.1% 2.1% 1.3%

Vanjsko finansiranje 5.8% 4.6% 3.4% 3.1% 2.1% 1.3%Vanjska podrška budžetu - krediti 1.3% 1.9% 1.6% 1.2% 1.0% 0.8%Vanjsko finansiranje projekata 5.0% 3.4% 3.2% 3.2% 2.2% 1.6%Isplate amortizacije (transferi Državi) -0.4% -0.6% -1.4% -1.3% -1.1% -1.0%

Domace finansiranje 1.1% 0.8% 0.5% 0.0% 0.0% 0.0%ESCROW racuni i kantoni (neto) 1.2% 0.3% 1.0% 0.0% 0.0% 0.0%Ostale transakcije -0.1% 0.6% -0.5% 0.0% 0.0% 0.0%Domace zaduživanje/iz rezervi 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0% 0.0%

Memo stavka: GDP (miliona KM) 7,224.1 7,531.0 7,907.0 8,349.8 8,850.8 9,417.2

Konsolidovana fiskalna tabela (nastavak)

% GDP-a

Strana { PAGE }

Prilog 2

Prioriteti sektorskih reformi i implikacije po alokaciju resursa u okviru SOR-a

Funkcija Analiza postojecih alokacija resursa Identifikovane prioritetne reformske mjere Implikacije po alokacije resursa u SOR-u

A. Opšte Vladine službe

A1. Opšte javne službe

§ Potrošnja u 2002.: ◊ 387 miliona KM ◊ 9.5% ukupne potrošnje. ◊ 5.1% GDP-a. § Fragmentirane administrativne strukture rezultuju vrlo visokim

troškovima javne administracije i javnih službi (ukljucujuci druge sektore). § Efikasnost javnih službi je relativno slaba, politicka imenovanja

na više pozicije, mnogo osoblja nema odgovarajucu obuku i vještine, poteškoce kod privlacenja i zadržavanja kljucnih profesionalnih vještina. § Usprokos visokim nivoima potrošnje, kvalitet javnih službi je

cesto nezadovoljavajuci i vezan s nepotrebnom birokracijom.

§ Nepotpune i nepouzdane informacije otežavaju planiranje reformi javne administracije.

§ Cilj je da se kroz reformu državne uprave dobiju javne službe koje ce se u vecoj mjeri prilagodavati politikama, koje ce biti zasnovane na rezultatima, koje ce biti efikasne i transparentne. § Uspostava osnove za planiranje i menadžment reforme javnih

službi: ◊ Istraživanje kljucnih oblasti funkcionisanja javnih službi i

razvoja informacionih sistema, ◊ Ocjena buduce velicine javnih službi s ciljem postepenog

dovodenja u okvire evropskih normi; ◊ Razvoj legislative o državnoj upravi, koja bi pokrivala

Federalnu i kantonalne uprave, kao i ažuriranje regulativa koje pokrivaju druge kadrove javnih službi.

§ Implementacija reformskih mjera u oblasti javnog finansiranja, ukljucujuci: ◊ Produbljivanje trezorskih reformi; ◊ Uvodenje PDV-a sa sakupljanjem na državnom nivou; ◊ Jacanje poreske uprave unutar Federacije; ◊ Uspostavu Državne službe za sakupljanje PDV-a i carina. § Reforma i jacanje menadžmenta javne uprave u svim javnim

službama, koja pokriva: ◊ Procedure zapošljavanja i imenovanja; ◊ Uslove i rokove službe; ◊ Opis poslova i ocjenjivanje rada osoblja: ◊ Razvoj i implementaciju planova za ljudske resurse i obuku za

sve osnovne javne službe. § Implementacija mjera za smanjivanje javne uprave, koja ce se

inicijalno fokusirati na one sektore u kojima je broj osoblja pretjeran po medunarodnim standardima.

§ U toku perioda 2004.-2006. nece se dozvoliti nikakvo povecanje ukupne potrošnje na plate (za sve sektore) u nominalnim iznosima. Projicira se da ce ukupna potrošnja na plate pasti sa 15.8% GDP-a u 2002. na 12.3% GDP-a u 2006.

§ Cijena mjera za reformu plata, vezanih za implementaciju reforme državne uprave i drugih javnih službi morace se pokriti uštedama koje ce biti rezultat smanjenja broja radnika u javnim službama.

§ Projekcije SOR-a pretpostavljaju da je cilj smanjenje od bar 5% ukupnog broja radnika u javnim sužbama godišnje u toku perioda izmedu 2002. i 2006. Troškovi isplata za višak radnika morace se pokriti unutar godišnje gornje granice resursa za troškove plata.

§ Smanjivanje javnih službi rezultovace povecanjem zahtjeva koji se postavljaju pred penzijski fond, fond za zapošljavanje i, u odredenim slucajevima, potrošnje na socijalnu pomoc. § Uspostava Državne službe za sakupljanje PDV-a

i carina rezultovace transferom funkcija i osoblja u državnu upravu, ali s odredenim uštedama kod troškova kroz efikasnije strukture. § Unutar Federalnog i kantonalnih budžeta, tražice

se dodatni resursi za podršku obuci osoblja i razvojnim aktivnostima.

Strana { PAGE }

Funkcija Analiza postojecih alokacija resursa Identifikovane prioritetne reformske mjere Implikacije po alokacije resursa u SOR-u

A2. Odbrana § Potrošnja u 2002.: ◊ 385 miliona KM ◊ 9.5% ukupne potrošnje. ◊ 5.1% GDP-a. § Potrošnja na odbranu je oko dva puta viša od prosjeka za zemlje

centralne i istocne Evrope. § Potrošnja je u prevelikoj mjeri koncentrisana na osoblje, i to

predstavlja oko 80% ukupne potrošnje na odbranu. § Pokrenut je program smanjenja broja osoblja, pri cemu je

velicina armije u 2002. smanjena za 7,000.

§ Komisija za reformu odbrane BiH uspostavljena je kako bi razvila osnovu za dalje reforme struktura odbrane, s konacnim ciljem uclanjenja u program NATO-a Partnerstvo za mir. Komisija treba da o svojim nalazima izvjesti do oktobra 2003.

§ Planira se dalja racionalizacija i usporedno smanjenje broja osoblja u vojsci. Oružane snage treba da budu smanjene za dodatnih 7,000 lica od 2004. § Identifikacija i oslobadanje od nepotrebne imovine/sredstava

radi smanjenje troškova održavanja i administracije i finansiranja programa za višak osoblja.

§ Ocekuje se da ce se funkcije Ministarstva odbrane i zajednicke vojne komande prenijeti na nivo Države od 2004., što ce ukljucivati procjenjeni transfer od 30 miliona KM u državni budžet. § Projicira se da ce potrošnja FBiH na odbranu

pasti na 2.3% GDP-a do 2006. § Uštede od troškova osoblja i s tim vezanih

troškova funkcionianja i održavanja. § Kratkorocni uticaj na troškove vezan za mjere za

višak osoblja osjetice se u toku 2004.

A3. Pravosude, zakon i red

§ Potrošnja u 2002.: ◊ 341 milion KM ◊ 8.4% ukupne potrošnje. ◊ 4.5% GDP-a. § Potrošnja na javni red – oko dvostruko veca od prosjeka za

zemlje centralne i istocne Evrope i 4 puta viša od prosjeka za zemlje EU. Broj zaposlenih je znatno viši od predratnih nivoa i još uvijek se povecava, pri cemu postoje dokazi da demobilizirani vojnici nalaze zaposljenje u službama javnog reda i mira.

§ Novije mjere za jacanje i uspostavu nezavisnog sudstva rezultovale su znatnim povecanjem potrošnje na pravosude.

§ Razvoj plana za postepeno smanjenje/racionalizaciju javne potrošnje vezane za mjere za povecanje efikasnosti: ◊ Neposredan prioritet predstavlja zaustavljanje povecanja broja

osoblja koje je zaposleno u službama javnog reda i mira; ◊ Kako se situacija bude dalje normalizovala, bice potrebno

dovesti broj zaposlenih u sektoru reda i mira u okvire koji su u skladu s onima u drugim zemljama srednje i istocne Evrope;

◊ Identifikovati i eliminisati nepotrebnu imovinu/sredstva radi smanjenja troškova održavanja i administracije.

§ U sektoru pravosuda ocekuju se dodatne reforme (koje se konkretne dodatne mjere predlažu).

§ Predvida se da ce do 2006. potrošnja na pravosude, zakon i red pasti na 3.5% GDP-a. § Prostor za uštede kod potrošnje na javni red

vezan je za velicinu smanjenja broja osoblja i troškove programa za višak radnika.

§ Pojednostavljenje lokalnih sudskih sistema rezultovace odredenim uštedama kod troškova.

B. . Službe zajednice i socijalne službe

B1. Obrazovanje § Potrošnja u 2002.: ◊ 511 miliona KM ◊ 12.6% ukupne potrošnje. ◊ 6.8% GDP-a. § Studija mjerenja životnog standarda otkrila je da je siromaštvo u

pozitivnoj korelaciji s nedostatkom obrazovanja. § Potrošnja na obrazovanje, izražena kao procent GDP-a, vrlo je

visoka u poredenju s drugim zemljama. Fragmentiran obrazovni sistem rezultuje visokim jedinicnim troškovima, neujednacenim obezbjedenjem službi i lošim rezultatima. Jedinicni troškovi u srednjem i visokom obrazovanju su posebno visoki. § Znatne geografske varijacije kod potrošnje po studentu / uceniku

doprinose znatnim varijacijama kod rezultata obrazovanja. § Zastarjeli i nefleksibilni sistemi koji ne ispunjavaju zahtjeve

moderne tržišne privrede:

§ Sveobuhvatan pregled i revizija obrazovnog sistema s ciljem postizanja višeg nivoa efikasnosti i unapredenja rezultata: ◊ Reforma finansiranja obrazovanja na osnovu alokacija

finansiranja po broju ucenika / studenata. ◊ Viši nivo nezavisnosti škola, ukljucujuci i odgovornost za

upravljanje sopstvenim finansijama; ◊ Vlada treba da postepeno preuzima odgovornost za

finansiranje pretškolskog obrazovanja; ◊ Smanjenje dobi za polazak u osnovnu školu sa 7 godina na 6; ◊ Reforma srednjeg obrazovanja – povecanje broja gimnazija; ◊ Racionalizacija usmjerenog obrazovanja uz bolje povezivanje

s zahtjevima na tržištu rada; ◊ Prenos visokog obrazovanja sa kantona na Federalnu vladu i

konsolidacija akademskih fakulteta unutar objedinjenih univerziteta;

§ Visoki nivoi potrošnje i neefikasnost ukazuju na to da se ne bi trebalo dozvoliti povecavanje potrošnje na obrazovanje u nominalnim iznosima i da bi se unapredenja trebala tražiti kroz bolje korištenje postojecih resursa. Projicira se da ce potrošnja na obrazovanje pasti na 5.6% GDP-a do 2006. § Racionalizirati obrazovni sistem u vezi s

mjerama za unapredenje operativne efikasnosti i osiguranje višeg stepena ujednacenosti kod finansiranja obrazovanja. To ce zahtijevati prelazak s praksi finansiranja zasnovanih na inputu koje pooštravaju neefikasnosti, na mehanizme finansiranja zasnovane na broju ucenika/studenata koji se mogu povezati s postizanjem rezultata i ciljeva vezanih za ishode.

Strana { PAGE }

Funkcija Analiza postojecih alokacija resursa Identifikovane prioritetne reformske mjere Implikacije po alokacije resursa u SOR-u

◊ Niske stope upisa, posebno u srednjem obrazovanju, ogranicavaju mogucnosti za nastavak školovanja;

◊ Nastavni plan i program nisu prilagodeni zahtjevima tržišne privrede;

◊ Neodgovarajuci aranžmani za obrazovanje i kontrolu kvliteta; ◊ Obrazovanje odraslih je posebno zanemareno; ◊ Nedostatak pouzdanih i sveobuhvatnih informacija o

funkcionisanju obrazovnog sistema.

◊ Kvalitet se treba unaprijediti kroz obuku nastavnika, unaprijedene strukture za pomoc u karijeri, reformu planova i programa i testiranje studenata.

§ Implementacija reformi zahtijevace unapredenja planiranja i menadžmenta u sektoru obrazovanja i povecane javne investicije. § Istraživanja se trebaju podržati poreskim olakšicama.

§ Prenos visokog obrazovanja na nivo Federacije rezultovace smanjenjem kantonalne potrošnje na obrazovanje od oko 60-70 miliona KM, uz odgovarajuce povecanje potrošnje na Federalnom nivou. (Napomena: ova promjena nije odražena u raspodjeli projicirane potrošnje izmedu Federacije i drugih nnivoa vlasti, kako aranžmani i tajming tek treba da budu finalizovani) § Ohrabrivanje veceg povrata troškova / dijeljenja

troškova, uz podršku transparentnijih aranžmana za dijeljenje troškova. § Reforme ce ukljucivati smanjenja broja osoblja u

toku srednjorocnog perioda.

B2. Zdravstvo § Potrošnja u 2002.: ◊ 517 miliona KM ◊ 12.7% ukupne potrošnje. ◊ 6.9% GDP-a. § Vladina potrošnja na zdravstvo, na nivou od 6.6% GDP.a, vrlo je

visoka u poredenju s drugim zemljama srednje i istocne Evrope. Doprinosi za zdravstveno osiguranje u znatnoj mjeri doprinose poreskom opterecenju. § Medutim, prihodi u sektoru zdravstva znatno su niži od zahtjeva

za finansiranjem zakonom propisanih usluga, što rezultuje znatnom privatnom potrošnjom na zdravstvenu njegu – na nivou ekvivalentnom 5% GDP-a. § Znatne neujednacenosti kod pristupa obezbjedenju zdravstvene

njege zbog: (i) velikih razlika u per capita prihodima fondova zdravstvenog osiguranja u razlicitim kantonima; (ii) politickih i administrativnih prepreka (posebno za povrat nike); (iii) visokih troškova zdravstvenih usluga; (iv) nedostatka paketa osnovnih garantovanih prava i usluga; (v) nedostatka operativne kontrole i monitoringa obezbjedenja zdravstvene njege. § Znatan nivo viška osoblja u okviru zdravstvenog sistema. Broj

profesionalnih medicinskih radnika koji se obucavaju znatno je viši od potražnje. Nema na odgovarajuci nacin organizovanog sistema za nastavak medicinskog obrazovanja i obuke. § Klinicke procedure su zastarjele, pri cemu se procjenjuje da je

do 30% klinickih procedura nedjelotvorno. Slaba koordinacija izmedu obezbjedivaca zdravstvene njege doprinosi neefikasnosti.

§ Prioriteti reformi u zdravstvu trebaju se fokusirati na sljedece: ◊ Smanjenje regionalnih razlika kod finansiranja, pristup

kvalitetnoj zdravstvenoj zaštiti i njeno obezbjedenje; ◊ Jacanje primarne njege kroz razvoj porodicne medicine; ◊ Uvodenje standardizovanih klinickih procedura na

sekundarnim i tercijarnim nivoima.

§ To ce se postici kroz: ◊ Stvaranje tijela na državnom nivou za koordinaciju

zdravstvenih politika i agencija; ◊ Ažuriranje i implementiranje Strateškog plana za razvoj

zdravstva; ◊ Reformu finansranja i menadžmenta zdravstvenog sistema radi

postizanja jednakosti i solidarnosti, što ce zahtjevati uspostavu informacionog sistema u zdravstvu.

◊ Širenje osnovice za doprinos za zdravstveno osiguranje; ◊ Unapredenje primarne zdravstvene zaštite; ◊ Racionalizaciju bolnicke mreže i sistema finansiranja radi

postizanja višeg stepena efikasnosti sekundarnih i tercijarnih zdravstvenih službi;

◊ Racionalizaciju i reformu sistema obuke u zdravstvu.

§ Projicira se da ce potrošnja do 2006. pasti na 6.7% GDP-a.

§ Reforma zdravstvenog sistema treba biti finansirana kroz bolje korištenje postojecih resursa. Prioritetni zahtjevi: ◊ Povecanje investicija i potrošnje na primarne

sisteme zdravstvene zaštite (do 40% potrošnje u zdravstvu);

◊ Fokusiranje resursa na prioritetne programe prevencije i tretmana za unapredenje rezultata u zdravstvu;

◊ Uštede u sekundarnoj i tercijarnoj njezi kroz racionalizaciju objekata i oštrije obracunavanje troškova ugovora s obezbjedivacima zdravstvenih usluga;

◊ Implementacija strategija razvoja ljudskih resursa radi smanjenja viška osoblja, te racionalizacija obezbjedenja obuke.

B3. Socijalna § Potrošnja u 2002.: § Razvoj i implementacija nove objedinjene legislative koja bi § Održati nivo potrošnje na socijalnu skrb i zaštitu

Strana { PAGE }

Funkcija Analiza postojecih alokacija resursa Identifikovane prioritetne reformske mjere Implikacije po alokacije resursa u SOR-u

zaštita i skrb ◊ 1425 miliona KM ◊ 35.2% ukupne potrošnje. ◊ 18.9% GDP-a. § Široko postavljeni progami davanja osigurali su relativno nizak

stepen nejednakosti, a siromaštvo nije na ozbiljnom stepenu. Medutim, programi socijalne pomoci nisu dobro koordinirani ni usmjereni. § Ukupna javna potrošnja na socijalnu skrb i zaštitu znatno je viša

od prosjeka za zemlje srednje i istocne Evrope: ◊ Potrošnja na penzije predstavlja oko 50% ukupne potrošnje u

sektoru. Nedavno izvršene reforme, ukljucujuci gotovinsku racionalizaciju penzija, unaprijedile su finansijsku održivost funkcionisanja penzionog fonda.

◊ Isplate borackih davanja iz Federalnog budžeta zauzimaju dodatnih 22% sektorske potrošnje (4% GDP-a), pri cemu se znatan dio kantonalne i opštinske potrošnje takode koristi za finansiranje dodatnih borackih davanja. Kako je ukupna potrošnja na boracke programe viša od 5% GDP-a, FBiH vodi najvelikodušniji boracki program u cijeloj Evropi.

◊ Programi za zapošljavanje, koji se finansiraju iz fondova za zapošljavanje, predstavljaju 5% sektorske potrošnje. Postavljaju se pitanja u vezi s efikasnošcu i djelotvornošcu postojecih programa zapošljavanja koji se finansiraju iz zavoda za zapošljavanje i koji ne odražavaju najbolje prakse u regionu. Nedostatak jasnoce kod finansijskih aranžmana izmedu razlicitih nivoa vlasti.

◊ Potrošnja na programe socijalne i djecije zaštite koji su usmjereni na siromaštvo i na socijalne službe najniža je u regionu, pri cemu u novijim godinama nisu isplacivani djeciji dodaci, a isplate socijalne pomoci sa opštinskog nivoa bile su minimalne ili neredovne

§ Federalni Zakon o socijalnim službama postavio je dodatne odgovornosti na kantone, bez odgovarajuceg prilagodenja raspodjele prihoda. Nedostatak jasnoce kod raspodjele odgovornosti i resursa za izbjeglice i povratnike.

obezbjedila finansijski dostupan i održiv nivo borackih davanja. To ce dovesti do smanjenja broja korisnika u nižim kategorijama, oštrijih pravila za prihvatljivost korisnika i stope rasta davanja koje bi odgovarale stopi inflacije.

§ Reforma davanja za nezaposlene, socijalne pomoci, djecijih dodataka i davanja za civilne žrtve rata treba da obezbjedi konzistentnost i djelotvornost osnovne mreže socijalnog osiguranja: ◊ Civilne žrtve rata trebaju imati ista prava kao i druge

hendikepirane osobe; ◊ uspostava nove baze podataka radi smanjenja broja dvostrukih

korisnika i unapredenja pristupa davanjima za raseljene osobe; ◊ lokalni menadžment socijalne pomoci treba biti ojacan; ◊ skrb unutar zajednice i ucešce NVO-a u obezbjedenju socijalih

službi treba biti ohrabrivano; ◊ razvoj operativnih uputstava za promovisanje uniformnih

tehnickih standarda i standarda usluga u sistemu socijalne skrbi.

§ Dalje jacanje funkcionisanja penzijskih sistema ukljucuje sljedece: ◊ Posvecenost redovnoj isplati penzija i izmirenju postojecih

zaostalih neizmirenih obaveza; ◊ Bolje sakupljnje doprinosa radi osiguranja redovne isplate; ◊ Uspostava saradnje izmedu entitetskih penzijskih sistema; ◊ Vanjska revizija penzijskih racuna. § Racionalizacija programa borackih davanja trebala bi smanjiti

broj korisnika. § Razvoj službi za zapošljavanje – podrška za pokretanje malih i

srednjih preduzeca, prekvalifikaciju i šeme savjetovanja za karijeru, pooštravanje procedura izvještavanja vezanih za nezaposlene radi smanjenja zloupotreba.

na nivou bliskom postojecem udjelu u potrošnji. Projicira se da ce potrošnja do 2006. pasti na 17.8% GDP-a.

§ Povecati uticaj kroz bolje usmjeravanje: ◊ Potrošnja na penzije treba biti vezana s

ostvarenim doprinosima. Projekcije SOR-a ne pretpostavljaju nikakve promjene kod stopa doprinosa, iako ce se istražiti prostor za dalje smanjivanje stopa doprinosa.

◊ Potrošnja na boracka davanja treba biti zadržana unutar postojecih nominalnih alokacija, u zavisnosti od dogovora o implemetaciji reformskih mjera.

◊ Alokacije za socijalnu pomoc i socijalne službe trebaju biti povecane u vezi s reformom programa borackih davanja.

◊ Službe za zapošljavanje trebaju i dalje biti vezane za prihode fonda za zapošljavanje. Uvešce se reforme za osiguravanje djelotvornijeg korištenja tih resursa.

Strana { PAGE }

Funkcija Analiza postojecih alokacija resursa Identifikovane prioritetne reformske mjere Implikacije po alokacije resursa u SOR-u

B4. Stanovanje i komunalna pitanja

§ Potrošnja u 2002.: ◊ 94 miliona KM ◊ 2.3% ukupne potrošnje. ◊ 1.2% GDP-a. § Ubrzan tempo migracije sa sela u grad postavio je povecan teret

na infrastrukturu u najvažnijim gradskim centrima. § Oko 50% domacinstava povezano je na vodovodnu mrežu.

Pogoršanje stanja vodovodne infrastrukture dovelo je do ozbiljnih problema vezanih za dostavu ciste vode za upotrebu u domacinstvima. § Samo sedam gradova ima postrojenja za precišcavanje vode, od

kojih samo pet još uvijek funkcioniše. § Mnoga vodovodna komunalna preduzeca sada nisu finansijski

isplativa – što dovodi do potencijalnih zahtjeva za budžetskim finansiranjem. § Investicije u novijim godinama su bile finansirane uglavnom iz

donatorskih izvora, a sada takvo finansiranje brzo opada. § Nedostatak dobro koordiniranih i konzistentnih mehanizama za

kanalisanje finansiranja do opština za investicije u infrastrukturu. § Slabi kapaciteti za finansijski menadžment u opštinama.

§ Uspostava integrisanog vodovodnog sistema, podržanog efikasnom institucionalnom strukturom i jasnim pravilima za licenciranje.

§ Bice potrebne velike investicije u postrojenja za precišcavanje vode i kanalizacione sisteme – inicijalni projekti trebaju se zapoceti u 2-3 gradske oblasti.

§ Velike kapitalne invest icije potrebne su za rješavanje stambenog pitanja raseljenih lica – procjenjuju se na 500 miliona KM za BiH u cjelini. § Jacanje menadžmenta i isplativosti vodovodnih komunalnih

preduzeca.

§ Projicira se da ce se potrošnja do 2006. povecati na 3.1% GDP-a.

§ Uspostava unaprijedenih mehanizama za pristup privatnom finansiranju stambenog sektora – radi izbjegavanja da to postavlja dodatne zahtjeve pred budžet.

§ Dodatno investiciono finansiranje vodovodnih i kanalizacionih komunalnih preduzeca vezano je za implementaciju reformi menadžmenta radi uspostavljanja komercijalne isplativosti. § Investiciono finansiranje gradske infrastrukture

vezano za uvodenje novih mehanizama finansiranja.

Strana { PAGE }

Funkcija Analiza postojecih alokacija resursa Identifikovane prioritetne reformske mjere Implikacije po alokacije resursa u SOR-u

C. Ekonomske službe

C1. Energija i gorivo

§ Potrošnja u 2002.: ◊ 54 miliona KM ◊ 1.3% ukupne potrošnje. ◊ 0.7% GDP-a. § Znatna podrška za rekonstrukciju energetskih mreža

obezbjedena je u okviru Prioritetnog programa rekonstrukcije - a sada to finansiranje brzo opada. § Cijene energije su niske, po medunarodnim standardima, i ne

pokrivaju sve troškove, ukljucujuci troškove zaštite covjekove okoline.

§ Nastavak restruktuiranja sektora kroz njegovo uskladivanje s nromama i standardima EU, unapredenje profitabilnosti, omogucavanje privatizacije i dozoljavanje direktnih stranih investicija. To ce zahtjevati: ◊ Razvoj i implementaciju adekvatnog okvira politika za

energetski sektor; ◊ Jacanje institucionalnih kapaciteta, ukljucujuci uspostavu

regulatornih tijela, za pokretanje tržišnih reformi i osiguranje zdravog menadžmenta u energetskom sektoru;

◊ Ubrzavanje restruktuiranja javnih energetskih kompanija radi osiguranja transparentnosti, odgovornosti i unparedenja industrijskih, socijalnih i ekoloških rezultata;

◊ Investicije u unapredenje bezbjednosti i efikasnosti energetskih mreža i izvora.

§ Može se ocekivati da ce reforme rezultovati povecanjem cijena energije.

§ Do najvece moguce mjere, tražiti privatne kapitalne investicije u energetski sektor, radi smanjivanja zahtjeva koji se postavljaju pred ogrnicene javne resursa. § Zahtjevi za budžetskim finansiranjem ostace

ograniceni, a prioritetne oblasti ukljucuju sljedece: ◊ Ogranicene privremene subvencije za

olakšavanje uticaja i omogucavanje prilagodavanja višim cijenama energije.

◊ Troškovi vezani za uspostavu i funkcionisanje regulatornih tijela.

◊ Odredene dodatne javne investicije u energetske mreže još uvijek su potrebne, u ocekivanju privatizacije.

C2. Poljoprivreda, šumarstvo i ribolov

§ Potrošnja u 2002.: ◊ KM 26 miliona KM ◊ 0.7% ukupne potrošnje ◊ 0.4% GDP-a. § Poljoprivreda doprinosi GDP-u sa oko 7%. Znatan trgovinski

deficit kod poljoprivrednih proizvoda. § Poljoprivreda predstavlja znacajan izvor zaposlenja, ali pati od

zastarjele i nepovezane strukture i nesigurnosti vezanih za vlasništvo nad zemljom. § Javna potrošnja na poljoproivredu je niska po medunarodnim

standardima. § Poduzete su odredene investicije za unapredenje zakonskog

okvira, jacanje službi tehnicke podrške i promociju izvoza. § Subvencije za poljoprivrednu proizvodnju i motivaciona

sredstva vrlo su ogranicena i ad hoc. Njihov ut icaj nije siguran. § Veoma raširene šume predstavljaju glavni privredni resurs.

Medutim, upravljanje je bilo neadekvatno, a pošumljavanje je zanemareno.

§ Unapredenja kod obrazovanja u oblasti poljoprivrede. Obezbjedenje motivacionih sredstava za naucna i primjenjena istraživanja, promociju zadruga i poljoprivrednih udruženja. Jacanje regulative – fitosanitarne, agrohemijske itd. Unapredenja motivacione strukture i stimulativnih mjera u sektoru. Promjene režima vanjske trgovine kako bi se odgovorilo na vanjske nivoe zaštite.

§ Jacanje šumarskih inspekcija, uspostava šumarskih udruženja, privatizacija nekada državnih šumarskih preduzeca. Razvoj inventara šuma i sistema monitoringa u šumarstvu.

§ Ogranicen prostor za povecavanje finansiranja u sektoru – znatna povecanja poljoprivrednih subvencija nece biti moguca niti predstavljaju mjeru koja unapreduje ekonomsku efikasnost.

§ Odredeni prostor za dodatnu medunarodnu podršku pri razvoju pomocnih službi u sektoru poljoprivrede. § Investicije u pošumljavanje goleti, šumske

puteve, jacanje upravljanja šumama, te pormociju novih aktivnosti vezanih za šumske proizvode (20 miliona $ medunarodnog finansiranja za BiH u cjelini).

Strana { PAGE }

Funkcija Analiza postojecih alokacija resursa Identifikovane prioritetne reformske mjere Implikacije po alokacije resursa u SOR-u

C3. Industrija i proizvodnja

§ Obim industrije i proizvodnje se povecava, ali sektor još uvijek prolazi kroz velike strukturalne reforme, s opadanjem udjela ekstraktivnih i teških industrijskih preduzeca. § Poslovno okruženje i dalje je pod negativnim uticajem pretjerane

birokratizacije, korupcije i visokog stepena oporezivanja.

§ Nastavak podrške preduzecima, koja bi pokrivala menadžment, marketing, dizajn i druge oblasti. Vladine agencije ce nastaviti da traže strano znanje i kapital. Poreske i carinske olakšice za investicije. Stvaranje jedinstvenog ekonomskog prostora. Smanjenja socijalnih doprinosa. Tehnicka pomoc malim i srednjim preduzecima. Odgovarajuca pomoc za istraživanje i razvoj. Motivaciona sredstva za uspostavu medunarodnih veza izmedu kompanija

§ Ograniceno finansiranje potrebno za službe industrijske promocije. § Poreske olakšice umanjuju fiskalnu stabilnost i

imaju ogranicen uticaj u poredenju s drugim mjerama za unapredenje poslovnog okruženja.

C4. Transport i komunikacije

§ Potrošnja u 2002.: ◊ 164 miliona KM ◊ 4.0% ukupne potrošnje. ◊ 2.2% GDP-a. § Znacajne investicije (preko 250 miliona €) sprovedene u

rekonstrukciji puteva i komunikacionih mreža u okviru Prioritetnog programa rekonstrukcije – sada se to finansiranje privodi kraju. § Putna mreža zahtjeva dalje znatne investicije u održavanje i

unapredenje. § Do sada je izvršena samo ogranicena rehabilitacija željeznicke

mreže.

§ Fragmentirane odgovornosti za transportnu mrežu onemogucavaju djelotvoran razvoj, održavanje i funkcionisanje.

§ Javna korporacija za puteve BiH treba biti uspostavljena za koordinaciju investicija i održavanja putne mreže. Federacija je odgovorna za primarnu (magistralnu) putnu mrežu, a kantoni za regionalne puteve.

§ Buduce investicije u željeznicku mrežu trebale bi biti vezane za master plan za uspostavu ekonomski održivog sistema željeznica. Odvajanje željeznicke infrastrukture od prevoznickih usluga u skladu je s direktivama EU. § Privatizacija telekomunikacionih mreža u srednjorocnom

periodu.

§ Potrebe za investicijama procjenjuju se prema sljedecem (procjenjeno na oko dvije trecine ukupnog iznosa za BiH): ◊ Putna mreža – 470 miliona KM do 2006.; ◊ Željeznicka mreža – 340 miliona KM do 2020.; ◊ Infrastruktura civilne avijacije – 80 miliona

KM do 2006.; ◊ Rjecni putevi – 19 miliona KM do 2006.

§ Ogranicenja kod finansiranja zahtjevaju prioritizaciju investicija prema tehnickoj i ekonomskoj izvodljivosti.

§ Investicije i održavanje putnih mreža trebaju biti finansirani iz naplata na gorivo i registraciju vozila, uz dodatne vanjske izvore.

§ Vanjska investiciona podrška treba se tražiti za željeznicku mrežu (EIB i EBRD). § BOT finansiranje se traži za unapredenje

medunarodnih putnih koridora, radi smanjivanja zahtjeva koji se predstavljaju pred javne izvore finansiranja.