1. Uvod

Transportna industrija je četvrta oblast materijalne proizvodnje koji predstavlja sastavni dio razvoja proizvodnih snaga i ima snažno povratno dejstvo u jedinstvenom procesu kružnog kretanja kapitala, jer “kružni tok kapitala izvršava se normalno samo dotle dok njegove različite faze prelaze jedna u drugu bez zastoja”.

U procesu reprodukcije postoji tijesna povezanost između razvoja transporta kao samostalne oblasti materijalne proizvodnje i proizvodnih snaga društva.

Pod pojmom transport podrazumijeva se privredna - uslužna djelatnost u okviru koje se odgovarajućom transportnom tehnologijom prenosi roba, putnici, vijesti ili energija u određenom vremenskom intervalu, između dvije tačke u prostoru.

Kao značajan činilac procesa društvene reprodukcije, kao opšti uslov proizvodnje, saobraćaj se tretira kao javna služba koja ima zadatak da zadovoljava potrebe društva i proizvoda. Proizvod transportne djelatnosti je usluga koja ima svoju ekonomsku vrijednost koja se može realizovati na tržištu.

Saobraćaj predstavlja organizovano kretanje transportnih jedinica na zajedničkoj mreži i ona je posljedice primijenjene tehnologije i potrebe za prevozom (transportom). Saobraćaj nije privredna djelatnost i ne donosi ekonomsku korist, već izaziva štetu kroz utrošak energije za kretanje i kroz druge negativne efekte (ugrožavanje okoline, saobraćajne nezgode, saobraćajna zagušenost itd.).

2. Prevozni put - itinerer

Prevozni put je odabrani i važeći prevozni pravac kretanja vozila pri izvršenju prevoza između dva mjesta. Definisanje pravca kretanja vozila neophodno je kada su te dvije tačke spojene sa dva ili više pravaca i tada prevozni put obavezno propisuje dispečerska služba i unosi pravac kretanja u putni nalog vozila. Odobreni prevozni put po pravilu mora biti najbrži i najkraći.

Za pojam prevozni put u praksi se koriste i termini itinerer i maršruta. Ustvari, itinerer označava pravac kretanja prevoznog sredstva na jednoj relaciji, tj. između dvije krajnje tačke.

3. Vrste itinerera

S ciljem postizanja dobre organizacije prevoza, što podrazumijeva najveću proizvodnost uz najnižu cijenu prevoza, vrši se izbor najpovoljnijeg prevoznog puta.

Za upoređivanje proizvodnosti i nivoa transportnih troškova pri vršenju transporta koristi se metoda upoređivanja vrijednosti izmjeritelja eksploatacije koji se postižu na pojedinim vrstama prevoznog puta. U te svrhe vrši se upoređivanje pređenog puta i izračunavanje izmjeritelja: koeficijenta iskorištenja pređenog puta - β, koeficijenta nultog pređenog puta – ω, vremena obrta - T0, broja vožnji – Zλ, broja obrta – Z0, i obima prevoza -Q .

Kada se analiziraju sve moguće konbinacije kretanja vozila u toku prevoznog procesa, može se konstatovati da se svi prevozni putevi grupišu u četiri grupe:

– ponavljajući,– radijalni (zrakasti), – prstenasti, – sabirni ili distributivni, odnosno sabirno-distributivni.

Za uspješnu analizu metoda organizacije kretanja vozila koriste se određeni pojmovi koji imaju slijedeće značenje:

– određeni pravac kretanja vozila na jednoj relaciji između dvije krajnje tačke naziva se prevozni put, ITINERER ili MARŠRUTA,

– dužina prevoznog puta je rastojanje pređenog transportnog sredstva od polazne do krajnje tačke prevoznog puta,

– nulto dnevno vrijeme vozila je početno vrijeme za prelazak nultih kilometara do prvog mjesta utovara i na kraju od posljednjeg mjesta istovara do povratka u garažu,

– obrt transportnog sredstva je završen potpuni ciklus transportnog procesa sa povratkom transportnog sredstva u polaznu tačku,

– vrijeme obrta – potrebno vrijeme rada vozila za izvršenje potpunog ciklusa transportnog procesa i povratak u polaznu tačku,

– interval kretanja je vrijeme između nailaska dva uzastopna vozila na nekoj tački linije, koja se kreće u istom smjeru,

– frekvencija kretanja je broj vozila na čas koja prođu u jednom smjeru kroz neku tačku na prevoznom putu.

3.1. Ponavljajući prevozni put

Ponavljajući prevozni put je takvo kretanje vozila pri vršenju transportnog procesa gdje se vožnje ponavljaju istim prevoznim putem između dvije tačke. Kod ponavljajućih prevoznih puteva vožnja može biti:

1. u jednom smjeru sa teretom,2. u oba smjera sa teretom i 3. sa djelimičnim iskorištenjem pređenog puta u jednom ili oba smjera.

U svim narednim slučajevima garaža može biti:

1. van prevoznog puta između terminusa i izvan terminusa A i B,2. van prevoznog puta i nije između terminusa A i B, 3. negdje na prevoznom putu.

Bitno je da od položaja garaže u odnosu na prevozni put zavisi da li će vozilo u toku dana

trošiti nulto vrijeme za savlađivanje nultih kilometara ili će se nulti kilometri nalaziti na prevoznom putu, pa se nulto vrijeme neće odbijati, jer je uključeno u obrt vozila.

3.1.1. Ponavljajući prevozni put sa povratnom praznom vožnjom sa položajem garaže van prevoznog puta između terminusa A i B

Ovaj prevozni put naziva se prost – ponavljajući, jer se u toku rada transportnog sredstva za vrijeme jednog obrta obavi samo jedna vožnja sa teretom.

U slučaju ponavljajućeg itinerera sa povratnom praznom vožnjom, u toku jednog obrta vozila ostvaruju jednu vožnju (Slika 1.)

U ovom slučaju broj vožnji sa teretom Zλ = Zo + 1. Vozilo se sa posljednje vožnje sa teretom ne vraća u terminus A, već se nultim kilometrima Kn2 vraća u garažu.

Slika 1. Ponavljajući prevozni put sa povratnom praznom vožnjom sa položajem garaže van prevoznog puta između terminusa A i B

Slika 2. Ponavljajući prevozni put sa povratnom praznom vožnjom sa položajem garaže izvan prevoznog puta sa strane od terminusa

Karakteristični izmjeritelji su:

Ovaj slučaj se može predstaviti kao na sl. 3.

Slika 3. Ponavljajući prevozni put sa povratnom praznom vožnjom sa položajem garaže na prevoznom putu između terminusa A i B

3.1.2. Ponavljajući prevozni put sa prevoženjem robe u oba smjera na cijeloj dužini puta

Kod ponavljajućeg itinerera sa transportom u oba smjera u toku obrta vozila ostvaruju se dvije vožnje sa teretom Z0 = 2Z0.

Ovdje položaj garaže nema uticaja na odnos broja vožnji i obrta i nije bitno da li prevoz započinje iz tačke A ili B.

Nulti pređeni put će biti jednak dvostrukom rastojanju od garaže do tačke u kojoj se vrši prvi utovar vozila.

Slika 4. Ponavljajući prevozni put sa prevoženjem robe u oba smjera na cijeloj dužini puta

3.1.3. Ponavljajući prevozni put sa prevoženjem robe u oba smjera i sa djelimičnim iskorištenjem pređenog puta

Slika 5. Vrste ponavljajućih prevoznih puteva sa djelimičnim iskorišenjem pređenog puta u povratnoj vožnji a) i b) Smaknuti pređeni put sa djelimičnim iskorištenjem pređenog puta u oba

smjera c)

Slika 6. Ponavljajući prevozni put sa djelimičnim iskorištenjem prevoznog puta u povratnoj vožnji sa položajem garaže van prevoznog puta

Slika 7. Ponavljajući prevozni put sa djelimičnim iskorištenjem pređenog puta u povratnoj vožnji sa položajem garaže van prevoznog puta između terminusa A i B

Slika 8. Položaji garaže u odnosu na liniju. Ponavljajući prevozni put sa djelimičnim iskorištenjem pređenog puta u povratnoj vožnji i položajem garaže

3.2. Radijalni prevozni put

Slika 9. Radijalni prevozni put

3.3. Prstenasti prevozni put

Slika 10. Oblici prstenastog prevoznog puta

3.4. Distributivni (sabirni) prevozni put

Slika 11. Distributivni (sabirni) prevozni put

Slika 12. Sabirni prevozni put

4. Izbor itinerera

Slika 13. Oblici kružnog itinerera

Slika 14. Prikaz organizacije prevoza između četiri punkta

5. Zaključak

Prevozni put je odabrani i važeći prevozni pravac kretanja vozila pri izvršenju prevoza između dva mjesta. Definisanje pravca kretanja vozila neophodno je kada su te dvije tačke spojene sa dva ili više pravaca i tada prevozni put obavezno propisuje dispečerska služba i unosi pravac kretanja u putni nalog vozila. Odobreni prevozni put po pravilu mora biti najbrži i najkraći.

Za pojam prevozni put u praksi se koriste i termini itinerer i maršruta. Ustvari, itinerer označava pravac kretanja prevoznog sredstva na jednoj relaciji, tj. između dvije krajnje tačke.

S ciljem postizanja dobre organizacije prevoza, što podrazumijeva najveću proizvodnost uz najnižu cijenu prevoza, vrši se izbor najpovoljnijeg prevoznog puta.

Za upoređivanje proizvodnosti i nivoa transportnih troškova pri vršenju transporta koristi se metoda upoređivanja vrijednosti izmjeritelja eksploatacije koji se postižu na pojedinim vrstama prevoznog puta. U te svrhe vrši se upoređivanje pređenog puta i izračunavanje izmjeritelja: koeficijenta iskorištenja pređenog puta - β, koeficijenta nultog pređenog puta – ω, vremena obrta - T0, broja vožnji – Zλ, broja obrta – Z0, i obima prevoza -Q .

Kada se analiziraju sve moguće konbinacije kretanja vozila u toku prevoznog procesa, može se konstatovati da se svi prevozni putevi grupišu u četiri grupe:

– ponavljajući,– radijalni (zrakasti), – prstenasti, – sabirni ili distributivni, odnosno sabirno-distributivni.

Literatura

[1] Osnove drumskog saobraćaja: Prof. dr. Ibrahim Jusufranić, Travnik 2007

[2]www.google.ba

Sadržaj

1. Uvod 12. Prevozni put - itinerer 23. Vrste itinerera 2

3.1. Ponavljajući prevozni put 33.1.1. Ponavljajući prevozni put sa povratnom praznom vožnjom sa položajem garaže

van prevoznog puta između terminusa A i B 33.1.2. Ponavljajući prevozni put sa prevoženjem robe u oba smjera na cijeloj dužini

puta 73.1.3. Ponavljajući prevozni put sa prevoženjem robe u oba smjera i sa djelimičnim

iskorištenjem pređenog puta 93.2. Radijalni prevozni put 113.3. Prstenasti prevozni put 133.4. Distributivni (sabirni) prevozni put 14

4. Izbor itinerera 185. Zaključak 216 Literatura 22