DİYABET ve BESLENME Dr.Handan SARIOĞLU

BURSA HALK SAĞLIĞI MÜDÜRLÜĞÜ

DİYABET

• Şekerin vücutta enerji olarak kullanılması ve depolanması için insüline gereksinim vardır

• İnsülin şekerin kanda yükselmesini önleyen bir hormondur, midenin arkasında pankreas adlı organın beta hücrelerinde yapılır ve kana salgılanır

• Yemekten sonra kan şekeri yükselince pankreastaki insülin yapan hücreler uyarılır ve kana insülin verilir

• İnsülin kan şekerinin hücre içine girmesini sağlar

• Böylece kan şekeri normal düzeyde tutulur, yükselmez

• Hücrelere giren şeker burada yakılır ve enerji olarak kullanılır

• İnsülin eksikliğinde veya etkisizliğinde şeker hastalığı "diyabet" ortaya çıkar

• Kanda şeker miktarı artar ve böbreklerden idrarla dışarı atılır

• Diyabet;insülin hormonunun yokluğu veya yetersizliği durumunda şekerin hücre dışında ve kanda yükselmesi ile ortaya çıkan bir hastalıktır

HİPERGLİSEMİ BELİRTİLERİ

• Ağız kuruluğu ve susuzluk

• Sık idrara çıkma

• Sık acıkma

• Yorgunluk veya uyku hali

• Açılan yaranın geç iyileşmesi

• Ciltte kuruma kaşıntı

• Sık enfeksiyon

• Puslu görme

• Ayaklarda yanma keçeleşme hissi

• Cinsel fonksiyon yetersizliği

• Yemek kısıtlanmadan hızlı zayıflama

DİYABET TİPLERİ

1-TİP 1 DİYABET

Genellikle genç

Genellikle zayıf veya normal kilolu

Tanı konulduğu anda insülin tedavisi başlanır

2-TİP 2 DİYABET

Genellikle yaşlı (35-40 yaş üzeri)

Genellikle kilolu veya normal

3-GEBELİKTE ORTAYA ÇIKAN DİYABET

4-HASTALIKLAR SONUCU GELİŞEN DİYABET

RİSK FAKTÖRLERİ • Yakın aile bireylerinde diyabet öyküsü olanlar

• Kalp-damar hastalığı olanlar

• Obez kişiler

• Hipertansiyon hastaları

• Kan yağları yüksek olan kişiler

(HDL<40 mg /dl , TG>250 mg/dl )

• Gebelikte diyabet geçirenler

• Düşük veya ölü doğum yapanlar

• İri bebek doğuranlar (4.5 kilodan ağır bebek )

• 45 yaş üstü kişiler

• Polikistik over hastalığı sendromu olanlar

DİYABETTE KONTROL HEDEFLERİ

KAN ŞEKERİ

AÇ 70-120 mg/dl

TOK 80-140 mg/dl

GLİKOHEMOGLOBİN (HbA1c : 3 aylık ort.)

% 4.5 - 6.5

DİYABET TANI KRİTERİ

• Açlık plazma glukozu ≥ 126 mg/dl

• Tokluk plazma glukozu ≥ 200 mg /dl

HİPERGLİSEMİ(YÜKSEK KAN ŞEKERİ ) NEDENLERİ

• Ana ve ara öğünlerde fazla yenmesi

• İlaç yada İnsülin dozunun az olması veya unutulması

• Enfeksiyonlar

• Egzersizin aksatılması

• Stresli dönemler

HİPOGLİSEMİ (DÜŞÜK KAN ŞEKERİ) NEDENLERİ

• Öğünleri düzenli almamak öğünü geciktirmek veya yetersiz yemek

• Uzun süreli veya aç iken egzersiz yapmak

• Şeker düşürücü ilaç veya insülini saatinde almamak ve / veya yanlış kullanmak

• Kusma veya ishal gibi durumlar

• Hipoglisemi belirtilerini hissetme diyabetliler arasında farklılık gösterebilir

• Ancak çoğu diyabetli her zaman aynı hipoglisemi belirtilerini hisseder

Hipogliseminin belirtileri genellikle aniden görülür

DÜŞÜK KAN ŞEKERİ BELİRTİLERİ

• Halsizlik güçsüzlük

• Ani soğuk terleme

• Üşüme ve titreme

• Çarpıntı

• Baş dönmesi

• Gözlerde uçuşma ve kararma

• Ani açlık ,midede ezilme

• Sinirlilik ,davranış değişikliği

• Dikkat dağınıklığı

• Ağız çevresinde ve dilde iğnelenme

• Yüzde sararma

DÜŞÜK KAN ŞEKERİ TEDAVİSİ

• 2-3 adet kesme şeker veya yarım su bardağı şerbet veya meyve suyu

• Şekerli gıdanın arkasından yakın olan öğün veya ek bir ara öğün yenmeli

• Şuur kapalıysa ağızdan yiyecek verilmemeli hemen glukagon uygulanmalı ve / veya acile başvurulmalı

Diyabette tedavinin amacı kan şekerini normal sınırlarda tutarak diyabete bağlı gelişebilecek sağlık sorunlarının

ortaya çıkışını engellemek veya önlemek, yaşam süresini ve kalitesini yükseltmektir

Kan şekerinin sürekli yüksek olmasına bağlı olarak önemli sağlık sorunları

gelişebilir

YÜKSEK KAN ŞEKERİ SONUCU OLUŞABİLECEK SAĞLIK SORUNLARI

• Böbrek sorunları

• Göz sorunları

• Felç

• Kalp-damar hastalıkları

• Ayak yaraları

• Duyu kayıpları

• Sık enfeksiyonlar

• Yara iyileşmesinde gecikme

• Cinsel sorunlar

DAMAR HASARLANMALARI

• Büyük ve küçük damarlarda daralma veya tıkanıklık oluşabilir

• Damar hastalıklarını önlemek için kan şekeri, kolesterol, tansiyon seviyelerini iyi tutmak ve kesinlikle sigara içmemek gerekir

• Erken teşhis edebilmek için ise kontrolleri aksatmamak önemlidir

RETİNOPATİ (GÖZ HASARI)

• Gözün retina tabakasındaki küçük damarların yapısının bozulmasıdır. Bu durum retina duvarına zarar verir

• Problem yoksa yılda 1 kez, problem tesbit edilirse doktor önerisi ile gereken sıklıkta göz kontrolleri yapılmalıdır

• Kontrolsüz diyabetlilerde yıllar sonra görme yetisinin kaybolması ile sonlanabilir

NÖROPATİ( SİNİR HASARI )

•Diyabetik nöropati, yıllar süren kan şekeri yüksekliğine bağlı olarak genellikle önce ayaklarda sonra ellerde gelişir

• Diyabeti nöropati el ve ayaklarda uyuşma karıncalanma, üşüme, yanma, ağrı, sızı ve iğnelenme gibi belirtiler ile ilk uyarılarını verebilir

AYAK YARALARI

• Diyabetli bireylerin ayaklarında hissedilmeyen yaralar oluşabilir

• Bu yaraların kapanması çok güçtür

• Yara kapanamayıp yaralı bölgenin alınması (amputasyon) ile sonlanabilir

• Yara oluşumunu önlemek için ayak bakımına dikkat etmek gerekir

NEFROPATİ (BÖBREK HASARI)

YÜKSEK KAN ŞEKERİ

DİYALİZ (uyarı vermeden yıllar içinde gelişebilir)

• Teşhiste gerekli kan ve idrar tetkikleri için kontroller aksatılmamalıdır

• Doktor önerisi ile uygun aralıklarla 24 saatlik idrar biriktirilerek mikroalbumin tayini yapılmalıdır

Diyabeti kontrol altına almanın ilk adımı onu öğrenmektir

Diyabetli Hasta

Beslenme Tedavisi

Egzersiz Tedavisi

İlaç/İnsülin Tedavisi

ŞEKER HASTALIĞINDA BESLENME TEDAVİSİ NASIL OLMALIDIR?

1. Besin çeşitliliği sağlanmalıdır

2. Günde en az üç ana üç ara öğün beslenilmelidir

3. İdeal vücut ağırlığı korunmalıdır

4. Besinler doğru hazırlanmalı, doğru pişirilmeli ve doğru saklanmalıdır

5. Ekmek ve diğer tahıllar yeterli miktarda tüketilmelidir

6. Posa tüketimi arttırılmalıdır

7. Şeker tüketimi azaltılmalıdır

8. Tuz tüketimi azaltılmalıdır

9. Doymuş yağ tüketimi azaltılmalıdır

10. Su ve diğer sıvılar yeterli miktarda tüketilmelidir

11. Kalsiyum içeriği yüksek besinler tüketilmelidir

12. Alkol ve sigara içilmemelidir

13. Düzenli fiziksel aktivite yapılmalıdır

14. Tatlandırıcılar

Tatlandırıcıların, cinsine göre günlük en fazla kullanılabilecek miktarlarının farklı olduğu unutulmamalıdır

EGZERSİZ DÜZENİ

• Haftanın her günü en azından 3 günü uygulanmalıdır

• Gün içinde mutlaka bir ana yemekten 1-2 saat sonra uygulanmalıdır

• Günlük 30- 60 dk arasında yapılmalıdır

• Yürüyüş en rahat egzersizdir

YANLIŞ BİLİNENLER

• Bitkisel ürünler kullanabilir miyim ?

CEVAP : Her kulaktan duyduğunuz bitkisel ürün hastalığınızı tedavi etmeyebilir. Bazı bitkilerin yan etkileri olabilir. Kullanılan doz tedavide çok önemlidir. Fazla dozlar , size zarar verebilir. Bu nedenle uzmanına danışmadan herhangi bir bitkisel ürün kullanmayınız

• Bazı meyveler bana yasak mı ?

CEVAP : Hayır. Her türlü meyveden yiyebilirsiniz. Önemli olan meyvelerin porsiyon miktarına dikkat etmektir

• Ramazanda oruç tutabilir miyim ?

CEVAP : Diyabetli bireye açlık yasaktır. Uzun süreli açlık durumunda kan şekeri düşer ve komaya girilebilir. Diyabetli birey kan şekerini dengede tutabilmek için az ve sık yemelidir. Günde 6 öğün beslenmelidir

• Glisemik indeksi yüksek gıda nedir ?

• CEVAP:Sindirim süreci çok kısa ve böylece emilim ve kana karışma süreci çok hızlı olan gıdalardır.Kan şekerinin hızla yükselmesine neden olurlar.Kısa aralıklarla sizi istemeden tekrar yemeye iterek aşırı kalori alımına yol açarlar,pankreası yorar, yağ deposunu arttırır

• Yüksek glisemik indeksli gıdalar nelerdir ?

CEVAP : Çaya atılan şeker , reçel , bal , pancar

Beyaz ekmek , beyaz undan yapılan gıdalar , kek , poğaça

beyaz makarna , bisküvi

Patates (püresi,kızartması )

Mısır , cips , kraker

Pirinç

Alkollü içecekler

• Diyabetik ürünlerle diyet ürünleri aynı şey midir ?

CEVAP : Hayır. Diyet ürünlerinin özelliği düşük kalorili olmalarıdır. Üretilirken yağ miktarları azaltılır fakat şeker miktarları değişmez.

Diyabetik ürünlerin özelliği ise rafine şeker bulundurmaması bunun yerine tatlandırıcı içermesidir.Besinin içine şeker konmayabilir, ancak aşırı yağlı ya da tuzlu olabilir.Bu ürünleri tüketmeden önce diyet uzmanına danışın

• Diyabetik besinleri istediğim kadar yiyebilir miyim?

CEVAP : Hayır. Ürünün üzerinde bulunan diyabetik sözcüğü o yiyeceğin serbestçe kullanılabileceğini ve yararlı hatta tedavi edebileceğini göstermemektedir. Diyabetik besinler diyete ek olarak değil diğer yiyeceklerin yerine tüketilmelidir. Kullanacağınız ürünle ilgili bir diyet uzmanına danışınız

Unutulmamalıdır ki diyabetli kişinin beslenmesi kişiye özeldir ve bir beslenme ve

diyet uzmanı tarafından düzenlenmelidir

Doğru, dengeli ve düzenli beslenin, sağlıklı ve mutlu kalın…

Mutluluk sizin elinizde…

TEŞEKKÜRLER…