E-Book-Bashkimi-Europian

FondacioniJosip Rela 2

i Kosovar pë29, 10000 Pr

+38+38

ër Shoqëri Civrishtinë, Koso1 (0)38 248 61 (0)38 248 6

Çfarëatje pballa

vile ovë 636 643

ë është Bashprocesi i venfaqohet BE‐

hkimi Evropndim‐marrj‐ja?

pian dhe si ues? Me çfar

u zhvillua airë vështirës

? Si zhvillohsish aktuale

het e

2 Kursi bazë 1: Hyrje në tematikë

Bashkimi Europian Prof. Dr. Wolfgang Schuman

PËRMBAJTJA Kursi bazë 1: Hyrje në tematikë ............................................................................................... 4

Vështirësitë gjatë shtjellimit të materies BE ..................................................................................... 5

Kursi bazë 2: Historia e Bashkimit Europian (I) ......................................................................... 9

Qëllimet dhe ideja kryesore ............................................................................................................. 9

Historia e Bashkimit Europian ‐ Etapa 1 .......................................................................................... 10

Nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në BEQÇ ........................................................................ 10


Nga BEQÇ‐ja deri në themelimin e Bashkësisë Ekonomike Europiane ......................................... 13


Nga BEE deri në miratimin e Dokumentit të Njësuar Europian (DNJE) ........................................ 15


Nga DNJE deri në themelimin e Bashkimit Europian .................................................................... 19

Historia e Bashkimit Europian ‐ bilanc i përkohshëm ...................................................................... 23

Faktorët dhe shembujt e zhvillimit të procesit të integrimit ........................................................ 23

Kursi bazë 3: Historia e Bashkimit Europian (II) ...................................................................... 26

Nga Amsterdami deri në Nisë ......................................................................................................... 26


Nga Marrëveshja e Mastrihtit deri në Konferencën Qeveritare 1996/97 .................................... 26


Marrëveshja e Amsterdamit ......................................................................................................... 28


Nga Amsterdami deri në Marrëveshjen e Nisës ........................................................................... 31


Marrëveshja e Nisës dhe zhvillimet e mëtejshme ........................................................................ 34

Zhvillimet më të rëndësishme pas Nisës ....................................................................................... 36

Historia e Bashkimit Europian ‐ Bilanc ............................................................................................ 40

50 vjet të historisë së procesit të integrimit ................................................................................. 40



Çështjet kryesore të zhvillimit dhe përbërjes institucionale të BE‐së ........................................... 40

Faktorët përcaktues dhe modelet e zhvillimit .............................................................................. 41

Përfundim ..................................................................................................................................... 42

Kursi bazë 4: Institucionet e sistemit shumështresësh të BE‐së ............................................. 44

Organizimi institucional në nivelin mbikombëtar (I) ....................................................................... 46

Këshilli i Bashkimit Europian ........................................................................................................ 46

Komisioni Europian ....................................................................................................................... 48

Parlamenti Europian ..................................................................................................................... 50

Përbërja institucionale në nivelin mbikombëtar (II) ........................................................................ 53

Gjykata Europiane ........................................................................................................................ 53

Këshilli Europian ........................................................................................................................... 55

Niveli kombëtar (III) ....................................................................................................................... 56

Organizimi institucional në shtyllën e dytë dhe të tretë (IV) ........................................................... 60

Tiparet kryesore të organizimit institucional të BE‐së ..................................................................... 62

Kursi bazë 5: Sfidat aktuale — Zgjerimi dhe reformimi .......................................................... 63

Marrëveshja e Nisës ....................................................................................................................... 65

"Procesi pas Nisës" dhe Debati Finalizues ....................................................................................... 71

Zgjerimi i Bashkimit Europian ......................................................................................................... 73

Raundi aktual i zgjerimit ................................................................................................................. 77

Bilanc mbi kompleksin tematik Bashkimi Europian ......................................................................... 85

FIGURAT

FIGURA 1 – PARIS, FIRMOSJA E MARRËVESHJES PËR THEMELIMIN E BASHKËSISË EUROPIANE PËR QYMYR DHE ÇELIK (BEQÇ) ................. 11

FIGURA 2 – ROMË, MARRËVESHJA PËR THEMELIMIN E BASHKËSISË EKONOMIKE EUROPIANE (BEE) DHE TË BASHKËSISË BËRTHAMORE

EUROPIANE (BBE) ................................................................................................................................................... 13

FIGURA 3 ‐ DOKUMENTI I NJËSUAR EVROPIAN ....................................................................................................................... 18

FIGURA 4 ‐ MARRËVESHJA E MASTRIHTIT, APO MARRËVESHJA E BASHKIMIT, ZYRTARISHT: MARRËVESHJA MBI BASHKIMIN EVROPIAN .... 20

FIGURA 5 ‐ MARRËVESHJA E AMSTERDAMIT .......................................................................................................................... 28



Bashkimi Europian

KURSI BAZË 1: HYRJE NË TEMATIKË

Në kuadrin e këtij kursi të parë bazë të kompleksit tematik mbi Bashkimin Evropian (BE) do të

marrim pak kohë për të diskutuar rreth lëndës që do të trajtojmë, pra sistemin politik të BE‐së. Për

çfarë arsyesh merremi me BE‐në, çfarë e bën atë aq interesante dhe të rëndësishme për ne? Çfarë

duhet pasur parasysh gjatë trajtimit të kësaj tematike të veçantë, e cila nuk mund të radhitet as në

disiplinën shkencore të krahasimit të sistemeve politike e as në atë të marrëdhënieve

ndërkombëtare, për arsye se ajo përmban në vetvete njëkohësisht tipare të sistemit politik

kombëtar dhe të politikës ndërkombëtare.

Një ndër tiparet që e bëjnë BE‐në interesante është padyshim domethënia e saj e madhe

praktike; fakti që ajo ndikon gjithnjë e më tepër jo vetëm fushën politike dhe atë ekonomike,

por edhe përditshmërinë e të paktën atyre shteteve që janë anëtare të saj. Shembull për

këtë ndikim është futja e monedhës Euro si mjet pagese më 1.1.2002! Ndërkohë, kuptimi i

sistemit politik i një vendi anëtar nuk mund të mendohet më pa njohuri rreth BE‐së.

Vendimet e ndryshme tanimë gjithnjë e më shpesh merren në Bruksel, jo si më parë vetëm

në kryeqytetet e shteteve anëtare.

BE‐ja është aktor i rëndësishëm në politikën ndërkombëtare, p.sh. në bisedimet e GATT‐it.

Respekt të madh BE‐ja meriton edhe si eksperiment i suksesshëm i zgjidhjes paqësore të

konflikteve, një aspekt ky që është lënë pas dore sidomos nga brezi i ri. Këtu duhet theksuar

se shtetet, të cilat sot bashkëpunojnë në mënyrë jashtëzakonisht intensive, kanë formuar

institucione të përbashkëta dhe kanë futur njësinë e përbashkët monetare, 60 vjet më parë

ishin kundërshtarë të mëdhenj luftarakë! Kjo do të thotë se trajtimi i këtij procesi nga lufta

në bashkëpunim mund të na shpjegojë kushtet paraprake për arritjen e bashkëpunimit

paqësor.

Me rëndësi të theksohet është gjithashtu fakti se BE‐ja përbën një materie tepër interesante për

shkencat politike.

Ajo radhitet në pozitën afër disiplinave studimi i sistemeve dhe politika ndërkombëtare dhe

bën të qartë se kufijtë mes këtyre dy disiplinave kanë filluar të shkrihen.



Ndryshimet e shpejta të kuadrit kushtetues dhe të numrit të anëtarëve lidhen me një numër

të konsiderueshëm pyetjesh interesante, si p.sh.: nga çfarë janë shkaktuar këto ndryshime?;

në ç'drejtim çojnë ato?; si mund të përmblidhen këto procese në mënyrë analizuese dhe

konceptuale?

Vështirësitë gjatë shtjellimit të materies BE

Të shohim në vijim se çfarë vështirësish dalin gjatë trajtimit të temës BE. Çfarë e bën diskutimin

rreth saj aq të vështirë? Më lejoni të paraqes me ndihmën e tri diagrameve disa nga pikat e

rëndësishme.

Siç shihet në diagramin e parë, këtu kemi të bëjmë me institucione krejtësisht të reja, të panjohura

më parë në shtetin kombëtar dhe në politikën ndërkombëtare, të cilat në një mënyrë

bashkëpunojnë me njëra‐tjetrën, bashkëpunim ky gjithashtu i panjohur më parë. Institucionet në

fjalë u nënshtrohen ndryshimeve të pandërprera. Madje edhe vetë krijimi i një përshtypjeje të parë

në këtë drejtim kërkon një angazhim shumë të madh.

Tjetra: diagrami në vijim bën të qartë se në BE nuk bëhet fjalë vetëm për disa institucione të reja dhe

të panjohura më parë për shtetin kombëtar, por për një sistem tri nivelesh:



Niveli mbikombëtar me organe të reja;

Niveli i shteteve anëtare, në të cilin aktorë të rëndësishëm nuk janë vetëm qeveritë, por

edhe aktorët e tjerë si parlamenteti, shoqatat, partitë politike

Niveli i rajoneve.

Të gjitha këto elemente së bashku përbëjnë BE‐në dhe përcaktojnë politikën dhe rrjedhën e

zhvillimit të saj. Të kujtojmë në këtë kontekst diskutimet parlamentare mbi politikën Europiane, të

cilat në vende si Britania e Madhe apo Danimarka luajnë rol qendror. Apo politikën rajonale dhe

pjesërisht edhe atë agrare, të cilat pa ndikimin e përbashkët të njësive rajonale nuk do të mund të

realizoheshin.

Dhe, siç tregon diagrami në vazhdim, me këtë nuk është thënë gjithçka që duhet thënë për BE‐në.

Sistemi i komplikuar mazhoritar, të cilin sapo e trajtuam luan rol të ndryshëm në të tri fushat apo

shtyllat.



Shtylla më e rëndësishme dhe më e zgjeruar është Bashkimi Europian, kompetencat e të cilit u

zgjeruan me Marrëveshjen e Mastrihtit, atë të Amsterdamit dhe së fundi me Marrëveshjen e Nicës.

Një zhvillim ky tepër i rëndësishëm, të cilin do ta trajtojmë më vonë në mënyrë të zgjeruar. Shtylla e

dytë, Politika e Përbashkët e Jashtme dhe ajo e Sigurisë (PPJS), është që nga fillimi i viteve 70

bashkëpunimi ndërshtetëror në fushën e politikës së jashtme, jashtë kufijve të BE‐së, bazuar në një

marrëveshje — kryesisht ndërqeveritare dhe jashtë Marrëveshjes për BE‐në. Shtyllën e tretë e

përbën bashkëpunimi, i miratuar gjithashtu jashtë marrëveshjes për BE‐në, i vendeve anëtare të BE‐

së në fushën juridike dhe në atë të politikës së brendshme. Këto pjesë të ndryshme të organizimit të

BE‐së lidhen të paktën pjesërisht përmes institucioneve të përbashkëta (Këshilli, Komisioni,

Parlamenti Europian, Gjykata Europiane) dhe përmes një katalogu të gjerë objektivash. Megjithatë,

mënyra e vendim‐marrjes dhe pesha e institucioneve pjesëmarrëse dhe e aktorëve përkatës,

ndryshon tërësisht.

Pas kësaj përmbledhjeje të shkurtër dhe me shpresë jo aq të komplikuar të vështirësive gjatë

angazhimit me BE‐në, shtrohet pyetja: çfarë sjell një angazhim i tillë kaq intensiv dhe çfarë

rezultatesh mund të presim? Një aspekt qendror është njohja me politikën në dimensionet e saj

institucionale, proceduale dhe përmbajtësore, ashtu siç paraqitet ajo gjithnjë e më shpesh në ditët e

sotme, pra pa ndarje të qartë mes politikës "së brendshme" dhe asaj "të jashtme" dhe që

karakterizohet nga një gërshetim i ngushtë i fushave të ndryshme dhe në një masë të

konsiderueshme kompleksiteti. Me këtë rast ju njiheni me fenomenin e ri të "qeverisjes jashtë

kufijve të shtetit kombëtar", fenomen ky ende i komplikuar për shkencat politike. I komplikuar për



arsye se me të vihet në pikëpyetje ndarja tradicionale mes disiplinës së studimit të sistemeve politike

dhe asaj të marëdhënieve ndërkombëtare.

Në këtë rast nuk bëhet fjalë vetëm për një fenomen të kufizuar brenda kufijve të BE‐së. Një

riorganizim në rritje e sipër vërehet edhe në fushat e tjera funksionale apo rajonale të marëdhënieve

ndërkombëtare, ndërsa studimi krahasues i sistemeve politike ballafaqohet me faktin se shteti

kombëtar, gjithnjë e më pak mund të konsiderohet qendër e pakontestueshme e vendim‐marrjes

dhe përcaktues autoritar i vlerave. Parë nga ky këndvështrim, angazhimi me BE‐në ju shpie në këtë

mënyrë në një problematikë themelore dhe aktuale të (shkencës së) politikës dhe në një mjedis që

ndryshon në mënyrë drastike.

9 Kursi bazë 2: Historia e Bashkimit Europian (I)


KURSI BAZË 2: HISTORIA E BASHKIMIT EUROPIAN (I)

Qëllimet dhe ideja kryesore

Cilat janë qëllimet kryesore të angazhimit mbi 50 vjeçar të integrimit Europian? Për t'iu përgjigjur

kësaj pyetjeje së pari duhen analizuar vijat e trasha të zhvillimit, për të parë më pas se çfarë ka

ndryshuar gjatë këtyre 50 vjetëve, periudhë kjo, e cila, parë në perspektivën historike, përbën vetëm

një periudhë të shkurtër kohore. Shprehur në gjuhën e artit filmik: do ta ndryshojmë perspektivën e

kamerës nga perspektiva e përgjithshme në atë konkrete, për të zbuluar në këtë mënyrë rrethanat

dhe zhvillimet e kapshme nga kjo perspektivë. Nuk do të përshkruajmë pra vetëm etapat historike,

por edhe do të analizojmë, për të fiutar në këtë mënyrë njohuritë themelore për BE‐në.

Analizën do ta fillojmë me identifikimin e çështjeve themelore që parashtrohen në kontekstin e

procesit të integrimit. Cilat pyetje themelore parashtrohen gjatë vështrimit të zhvillimit të BE‐së? Një

prej tyre është pyetja se si ishte e mundur që shtetet kombëtare, të cilat deri para pak vitesh kishin

luftuar kundër njëri‐tjetrit, tani të bashkëpunojnë në mënyrën më të ngushtë të mundur, dhe kjo

praktikisht në të gjitha fushat e jetës, duke futur madje edhe një monedhë të përbashkët! Kjo pyetje

do të na shoqërojë si udhëzues gjatë gjithë këtij kompleksi tematik.

Si do të duket kjo praktikisht? Fillimisht do të paraqesim në mënyrë kronologjike të dhënat kryesore,

duke ju lutur njëkohësisht, që interesin tuaj të mos e përqendroni në radhë të parë në këto fakte

dhe të dhëna, sepse ato janë të renditura në vështrimin tonë kronologjik. Përqendroni më tepër

vëmendjen tuaj në pyetjen se çfarë ka mbetur për t'u sqaruar në zhvillimin 50 vjeçar të BE‐së, si dhe

në faktorët, të cilët sipas mendimit tuaj mund të kontribuojnë në këtë sqarim. Pikërisht për këtë do

të bëhet fjalë në momentin kur ne, në fund të kursit bazë 2 dhe 3, në kuadër të një analize dhe

vlerësimi të zgjeruar, do të përpiqemi të konkludojmë se:

cilat janë pyetjet kryesore që na parashtrohen,

cilët faktorë përcaktues, cilat forca nxitëse dhe cilat sfida kemi mundur të zbulojmë

cilat përfundime mund të bëhen me rastin e vlerësimit të BE‐së dhe zhvillimit të saj të

mëtejshëm.



Historia e Bashkimit Europian ‐ Etapa 1

Nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në BEQÇ

Të fillojmë me vështrimin e etapës së parë të një zhvillimi magjepsës, i cili ka sjellë një krijim të

pashembullt më parë, të përbërë nga elementet e shtetit kombëtar dhe të organizatës

ndërkombëtare. E kemi fjalën pra për periudhën kohore mes Luftës së Dytë Botërore dhe themelimit

të Bashkësisë Europiane për Qymyr dhe Çelik (BEQÇ) në vitet 50.

Lufta e Dytë Botërore kishte bërë të qartë më tepër se asnjë ngjarje tjetër më parë se në çfarë mase i

rrezikon nacionalizmi i pakufizuar marrëdhëniet paqësore mes shteteve dhe çfarë pasojash të

tmerrshme lidhen me të në kohën e ekzistencës së armëve të shkatërrimit në masë. Në gjysmën e

dytë të viteve 40 dhe në gjysmën e parë të viteve 50, pikërisht si rrjedhojë e këtij zhvillimi u arrit

formimi i organizatave të ndryshme ndërkombëtare, të cilat kishin për qëllim ruajtjen e një

bashkekzistence sa më të rregulluar në fushën politike dhe në atë ekonomike. Me rëndësi të

përmenden në këtë kontekst janë para së gjithash:

Kombet e Bashkuara (tetor 1945)

Fondi Ndërkombëtar Monetar (në fuqi që nga fundi i vitit 1945)

GATT‐i (General Agreement on Tariffs and Trade, në fuqi që nga janari 1948)

Për arsye që nuk kanë nevojë të shpjegohen, tragjedia e Luftës së Dytë Botërore në Europë u

konsiderua edhe më e tmerrshme. Që në fillim të viteve 40, në radhët e lëvizjeve të rezistencës ishin

krijuar rrjete të caktuara, në të cilat diskutohej rreth një rendi të ri të pasluftës, të bazuar në

bashkëpunim e jo në konfrontim. Këto ide dhe bindje të Europianëve" e gjetën shprehjen e tyre në

maj 1948, në Kongresin e Parë të Hagës për nxitjen e unitetit Europian, në të cilin morën pjesë rreth

750 delegatë të organizatave të ndryshme joqeveritare kombëtare e mbikombëtare. Kjo nxitje

vazhdoi më tej edhe në nivelin qeveritar, gjë që solli themelimin e Këshillit Europian, statuti i të cilit

u nënshkrua nga anëtarët themelues në maj 1949 — themelimi i Këshillit Europian përbën ngritjen e

organizatës së parë Europiane vetëm katër vjet pas përfundimit të luftës!

Emërues i përbashkët për të gjitha organizatat e deritanishme Europiane e ndërkombëtare ishte

fakti se në të gjitha këto raste bëhej fjalë për forma të pastra të bashkëpunimit ndërshtetëror, edhe

pse përsa i përket Këshillit Europian, në Kongresin e Hagës, të ashtuquajturit "federalistë", kishin

parashtruar kërkesa më të mëdha. Për këtë arsye, përkrahësit e themelimit të një shteti federal

Europian, pra të një forme më gjithëpërfshirëse të bashkimit, u munduan të arrijnë të paktën në

fusha përkatëse një masë më të madhe integrimi, me shpresë që nga kjo pikënisje të arrihet një



zgjerim i territoreve të bashkëpunimit. Nga Franca erdhi propozimi konkret për një strategji të tillë, i

cili padyshim i përshtatej interesave kombëtare dhe kishte të bënte me industrinë e qymyrit, hekurit

dhe çelikut. Bashkëpunimi në këtë fushë, sipas nismëtarëve të këtij propozimi, do të nxiste

njëkohësisht zhvillimin e industrisë së rëndë gjermane dhe procesin e pajtimit gjermano‐francez.

Nga kjo pikënisje, ministri i jashtëm

francez, Robert Schuman, në maj

të vitit 1950 paraqiti planin për

krijimin e një zyre për kontrollimin

e prodhimit të qymyrit dhe të

çelikut në RFGJ dhe Francë, i

ashtuquajtur Plani Schuman.

Vetëm një muaj pas paraqitjes së

planit në fjalë u mbajt konferenca

qeveritare, e cila u angazhua me

këtë propozim, ndërsa në prill

1951 u arrit në Paris firmosja e

marrëveshjes për themelimin e Bashkësisë Europiane për Qymyr dhe Çelik (BEQÇ), në të cilën u

përfshinë Franca, RFGJ‐ja, Italia, Belgjika, Luksemburgu dhe Holanda (fotografia majtas).

Në këtë mënyrë u krijua një organizatë krejtësisht e panjohur më parë, dhe kjo për dy arsye: këtu

nuk bëhej fjalë vetëm për një zonë të lirë, por për krijimin e një tregu të përbashkët në një fushë

tepër të rëndësishme për atë kohë. Vendet anëtare ruajtën një masë të konsiderueshme të

sovranitetit në institucionet e reja mbikombëtare.

Siç tregon edhe diagrami, BEQÇ‐ja

përbëhet nga gjithsej katër

institucione qendrore: e

ashtuquajtura Zyra e Lartë

përbëhet nga nëntë anëtarë të

pavarur nga shtetet anëtare gjatë

kryerjes së detyrës së tyre.

Kompetencat e tyre të bazuara në

Marrëveshje janë shumë të gjera

dhe përmbajnë ndër të tjera

Figura 1 – Paris, Firmosja e marrëveshjes për themelimin e BashkësisëEuropiane për Qymyr dhe Çelik (BEQÇ)



ndalimin e subvencioneve apo në raste të caktuara kontrollimin e çmimeve. Vendimet e tyre në këtë

çështje kanë ndikim të drejtëpërdrejtë dhe janë të detyrueshme për të gjitha shtetet anëtare!

Këshilli i Ministrave, i përbërë nga një përfaqësues për çdo vend, i shërben harmonizimit të punës së

Zyrës së Lartë dhe qeverive. Në disa raste ai ka për detyrë edhe ta mbikqyrë aktivitetin e Zyrës së

Lartë. Për veprimin me kuotën e prodhimit p.sh. është i nevojshëm pajtimi i tij para shpalljes së

krizës. Mënyra e votimit në Këshill varet nga çështja, për të cilën bëhet fjalë, sipas së cilës

parashikohet miratimi unanim, shumica e përcaktuar apo shumica e thjeshtë.

Asambleja e Përbashkët përbëhet nga përfaqësuesit e parlamenteve kombëtare dhe ka funksion të

pastër këshillues. Institucioni i katërt dhe i fundit që u krijua me Marrëveshjen e BEQÇ‐së është

Gjykata, detyrë e së cilës është marrja e vendimeve në bazë të Marrëveshjes në rast konflikti mes

shteteve anëtare, mes organeve të BEQÇ‐së, si dhe mes shteteve anëtare dhe organeve.

Në fund të etapës sonë të parë të vështrimit të zhvillimit të BE‐së mbetet të mbahet në mend, se me

BEQÇ‐në në fakt u krijua një organizatë krejtësisht e re, e cila dallohej thelbësisht nga të gjitha

organizatat e themeluara në këtë kohë. Një krijesë, në kuadër të së cilës shtetet kombëtare

bashkëpunonin me njëri‐tjetrin dhe që ngërthente tipare të njohura më parë vetëm brenda

sistemeve politike kombëtare.




Nga BEQÇ‐ja deri në themelimin e Bashkësisë Ekonomike Europiane

Etapa e dytë përfshin periudhën kohore nga hyrja në fuqi e Marrëveshjes për BEQÇ‐në deri në

themelimin e Bashkësisë Ekonomike Europiane (BEE). Procesi i integrimit kishte ngecur pas dështimit

të planeve ambicioze për krijimin e një Bashkësie Europiane të Mbrojtjes në vitin 1954, e bashkë me

të kishin ngecur edhe planet për krijimin e një Bashkësie Politike Europiane, pra për arritjen e një

bashkëpunimi mbikombëtar në një fushë tepër të komplikuar dhe të ndjeshme. Në një situatë të

tillë, qeveritë e shteteve të Beneluksit, paraqitën propozimet e tyre për vazhdimin e hapave të

integrimit, të cilat tani përqendroheshin në fushën ekonomike.

Propozimet e shteteve të Beneluksit u shtruan për diskutim nga ana e ministrave të jashtëm të

BEQÇ‐së në mesin e vitit 1955 në Konferencën e Mesinës dhe u pranuan në mënyrë shumë pozitive.

Në këtë drejtim u krijua një komision i përbërë nga përfaqësuesit e qeverive dhe i drejtuar nga

kryeministri i jashtëm belg Paul‐Henri Spaak, i cili kishte për detyrë përgatitjen e një raporti përkatës.

Spaak ftoi në bisedime edhe Britaninë e Madhe, vend ky që u tërhoq sërish në nëntor 1955, për

arsye të shanseve të pakta që i jepte realizimit të një zone të lirë tregtare.

Raporti i paraqitur në prill 1956 nga

ministri Spaak do të përbënte më vonë

bazën e bisedimeve që u organizuan

brenda të njëjtit vit dhe në të cilat

parashikohej të arrihej një balancim i

interesave, veçanërisht i atyre mes

Gjermanisë dhe Francës. Marrëveshja

megjithatë u realizua në fund me

nënshkrimin më 25 mars 1957 në Romë

të Marrëveshjeve për Themelimin e

Bashkësisë Ekonomike Europiane (BEE)

dhe të Bashkësisë Bërthamore

Europiane (BBE) — për këtë arsye, ato quhen Marrëveshjet e Romës. Marrëveshjet në fjalë u

nënshkruan nga gjashtë shtete anëtare të BEQÇ‐së (foto majtas) dhe hynë në fuqi më 1 janar 1958.

Figura 2 – Romë, Marrëveshja për Themelimin e BashkësisëEkonomike Europiane (BEE) dhe të Bashkësisë Bërthamore Europiane(BBE)



Të përmbledhim në fillim shkurtimisht përmbajtjen e Marrëveshjes për BEE‐në, për të cilën do të

flasim në kuadër të kësaj përmbledhjeje të 50 vjetëve të zhvillimit të historisë së integrimit Europian.

Prioritet në fillim kishte krijimi i një tregu të përbashkët, pra heqja tërësisht e barrierave tregtare

mes vendeve pjesëmarrëse, ku bënte pjesë edhe dogana e jashtme e përbashkët, e domosdoshme

në aspektin funksional, si dhe politika e përbashkët tregtare. Pikërisht për këtë angazhohej edhe

shumica e rregulloreve të marrëveshjes. Kryesisht të përgjithësuara mbetën nga ana tjetër

rregulloret për koordinimin e politikës ekonomike dhe asaj monetare si dhe për fushat e tjera si ajo e

politikës agrare, komunikacionit apo aspektet e ndryshme të politikës sociale.

Me krahasimin e Marrëveshjes me kushtetutat e sistemeve përkatëse politike kombëtare, bëhet e

qartë se këtu kemi të bëjmë me një situatë krejtësisht tjetër. Ndërsa në kushtetutat e sistemeve

politike kombëtare nuk gjendet pothuajse asgjë për politikat apo fushat përkatëse, përcaktimet e

tyre përbëjnë thelbin e Marrëveshjes për BEE‐në. Ajo natyrisht përmban edhe përcaktime klasike

kushtetuese dhe bën fjalë për ngritjen e përbërjes institucionale të Bashkësisë së re dhe për raportin

e ndërsjellë të organeve të ndryshme. Me këtë rast unë nuk dua të zgjerohem tepër, meqë aspektin

institucional do ta trajtojmë më hollësisht në kursin bazë 4.

Bazë për krijimin e kornizës institucionale shërbeu Marrëveshja për BEQÇ‐në, gjë që bëhet e qartë

edhe nga fakti i adaptimit të emërimit të tri organeve (Këshilli i Ministrave, Asambleja, Gjykata). Në

vend të Zyrës së Lartë u krijua një komision, i cili kishte për qëllim të shërbente si nismëtar i

ushtrimit dhe zbatimit të politikës së përbashkët dhe që përveç kësaj zotëronte edhe disa

kompetenca të tjera vetjake. Në dallim nga BEQÇ‐ja, në raportin mes Komisionit dhe Këshillit të

Ministrave, vërehej një kalim i dukshëm i kompetencave (të shteteve anëtare) në Këshill.




Nga BEE deri në miratimin e Dokumentit të Njësuar Europian (DNJE)

Etapa e tretë e BE‐së trajton periudhën kohore nga hyrja në fuqi e Marrëveshjeve të Romës në vitin

1958 deri në revizionin e parë të zgjeruar të Marrëveshjes, të ashtuquajturin Dokumenti i Njësuar

Europian (DNJE) në vitin 1987. Në këtë kontekst janë të rëndësishme në mënyrë të veçantë katër

aspekte:

zhvillimi kushtetues;

zhvillimi i bashkëpunimit material;

zhvillimi i përbërjes së anëtarësisë së Bashkësisë

ndryshimet që lidhen me DNJE‐në.

Me rastin e trajtimit të zhvillimit kushtetues së pari duhen përmendur disa ndryshime të

rëndësishme të Marrëveshjes, të cilat prekin fusha konkrete të kufizuara.

Ngritja e institucioneve të përbashkëta për tri bashkësitë ekzistuese, BAE, BEQÇ dhe BEE,

përmes të ashtuquajturës Marrëveshja e Fuzionimit, e cila u ratifikua në vitin 1965 dhe hyri

në fuqi në vitin 1967.

Zëvendësimi i kontributeve financiare të shteteve anëtare përmes pajisjes së Bashkësisë me

mjete vetjake pas vendimt të Këshillit në vitin 1970.

Themelimi i Gjykatës Europiane të Llogarive dhe kalimi i një pjese më të madhe të

kompetencave buxhetore në duart e Parlamentit Europian përmes së ashtuquajturës

"Marrëveshja e Brukselit" e vitit 1975.

Futja e zgjedhjeve të drejtëpërdrejta për Parlamentin Europian, gjë që u vendos në vitin

1976 dhe u ratifikua nga të gjitha shtetet anëtare në vitin 1978. Zgjedhjet e para të

drejtëpërdrejta u mbajtën në vitin 1979; pjesëmarrja në zgjedhje ishte mbi 60%.

Por edhe më të rëndësishëm se këto dy ndryshime të kufizuara, për zhvillimin kushtetues ishin dy

faktorë të tjerë me kahe krejtësisht të ndryshme ndikimi. Të përmendim së pari të ashtuquajturin

Kompromisi i Luksemburgut i fillimvitit 1966. Për çfarë bëhet fjalë këtu? Fillimisht ishte parashikuar

që Këshilli i Ministrave, si organ kryesor i BEE‐së, duke u bazuar në Marrëveshje, që nga 1.1.1966 të

kalonte nga vendim‐marrja me votim unanim në atë me shumicë votash. Kjo u refuzua

vendosmërisht nga qeveria franceze, e udhëhequr nga De Gaulle. Pas dështimit të bisedimeve rreth

financimeve të kontestueshme në fushën agrare në mesin e vitit 1965, po e njëjta qeveri, për të

pengzuar marrjen e vendimeve, i tërhoqi përfaqësuesit e saj nga Këshilli. Kjo shkaktoi krizën e parë e



madhe të BEE‐së, e cila u zgjidh në janar 1966 me firmosjen e "Kompromisit të Luksemburgut".

Vendet anëtare me këtë rast u morën vesh për heqjen dorë nga parimi i parashikuar i shumicës gjatë

marrjes së vendimeve në rast se preken interesat vitale të një vendi. Me këtë de facto vazhdonte të

ishte në fuqi parimi i votimit unanim, parim ky që vlen edhe për format tradicionale të

bashkëpunimeve ndërshtetërore. Ky moment shënon një pikë të rëndësishme në historinë e

integrimit Europian.

Faktori tjetër me kah krejtësisht të kundërt ndikimi është drejtësia e Gjykatës Europiane

(GJE).Nëpërmjet një sërë vendimesh të saj, Gjykata në fjalë e ka ndryshuar disa herë Marrëveshjen

për BEE‐në, e cila në formën e saj fillestare përmbante shumë elemente të një marrëveshjeje

ndërshtetërore, duke i dhënë asaj në këtë mënyrë gjithnjë e më tepër karakterin e një kushtetute.

Në këtë kontekst duhet përmendur para së gjithash:

zbatimi i parimit të ndikimit të drejtëpërdrejtë të së drejtës së BE‐së, të detyrueshme për të

gjithë qytetarët e Bashkësisë, pa mundësinë e ndërhyrjes së shteteve anëtare;

zbatimi i përparësisë së të drejtës së Bashkësisë para së drejtës kombëtare

përfshirja përmes një strategjie të qëllimshme dhe të mençur të gjykatave kombëtare në

gjyqësinë e BE‐së, duke i inkurajuar ato që ta thërrasin Gjykatën Europiane në çështjet e

paqarta që kanë të bëjnë me të drejtën e BE‐së.

Gjykata Europiane krijoi kështu në mënyrë jospektakolare një drejtësi të ngjashme me ato të

sistemeve kombëtare, e cila i kapërceu kufijtë e gjithë asaj që njihej deri në atë kohë në fushën e

marrëdhënieve ndërshtetërore. Ky sistem juridik u bë simbol i veçorisë së BEE‐së.

Zhvillimi i bashkëpunimit karakterizohej nga njëra anë nga realizimi i qëllimeve të dhëna. Në këtë

mënyrë u realizuan ndër të tjera:

përcaktimet në fushën e Politikës së Përbashkët Agrare, gjë që u arrit pas bisedimeve të

gjata, duke filluar me Konferencën e Stresas në korrik 1958

Bashkësia Doganore më 1 korrik 1968, e parashikuar të realizohej sipas Marrëveshjes në

dhjetor 1969, pra 18 muaj më herët. Me këtë u hoqën doganat e brendshme dhe u ngrit

dogana e përbashkët e jashtme kundrejt vendeve të treta.

Përveç kësaj u bë përfshirja gjithnjë e më e madhe e fushave të tjera të bashkëpunimit si:

koordinimi ndërshtetëror i çështjeve në fushën e politikës së jashtme, i vendosur më 1969

në Samitin e Hagës, i cili u zgjerua në vazhdim gjithnjë e më tepër me të ashtuquajturin

Bashkëpunim Politik Europian (BPE), me të cilin u harmonizua politika e përbashkët, politika



mbikombëtare, politika e tregtisë së jashtme dhe politika e jashtme tradicionale, e mbetur

në kompetencat e vendeve anëtare apo

bashkëpunimi në fushën e politikës ekologjike, duke filluar me Programin e Veprimit të vitit

1973. Ky koordinim në fillim synonte mënjanimin e pengimit të veprimit të Bashkësisë nga

masat ekologjike të vendeve kombëtare; zbatimi i një politike unike ekologjike të BE‐së ishte

i pakonceptueshëm në fillim për shkak të rezistencës së disa shteteve anëtare.

Ky bashkëpunim modest në një sërë fushash, fillimisht me karakter pjesërisht apo tërësisht

ndërshtetëror, nuk mbeti pa ndikim. Këtë tregojnë ndryshimet e ndërmarra në kuadrin e DNJE‐së,

për të cilat do të flasim në vijim. Para se ta bëjmë këtë, edhe disa fjalë rreth zhvillimit të përbërjes së

anëtarësisë, pra rreth zgjerimit të Bashkësisë, i cili në këtë etapë mes BEE‐së dhe DNJE‐së u zhvillua

në tri faza:

zgjerimi në veri me anëtarësimin e Danimarkës, Irlandës dhe Mbretërisë së Bashkuar (1973);

zgjerimi në jug me anëtarësimin e Greqisë (1981);

anëtarësimi i Spanjës dhe Portugalisë (1986).

Numri i vendeve anëtare të Bashkësisë u dyfishua brenda 20 vjetëve, gjë që solli me vetenjë sërë

ndikimesh:

Rritja e numrit të vendeve anëtare shkaktoi rritjen e heterogjenitit të interesave dhe të ideve

themelore mbi rolin dhe zhvillimin e BEE‐së, gjë që ndikoi në masë të madhe efektshmërinë

e marrjes së vendimeve. Të përmendim në këtë kontekst se në këtë kohë, si rezultat i

Kompromisit të Luksemburgut, gjatë marrjes së vendimeve nevojitej miratimi unanim!

Në fushën e politikës materiale u vunë thekse të reja. Themelimi i Fondit Europian për

Zhvillim Rajonal (FEZHR) në vitin 1975 dhe zgjerimi i vazhdueshëm i politikës rajonale p.sh.

ishte rezultat i përfshirjes së vendeve me strukturë të dobët si Greqia dhe Portugalia.

Kemi arritur kështu në pikën e fundit të etapës së tretë, në revizionin e parë të madh të

Marrëveshjes, DNJE‐në. Më parë e prekëm shkurt, se me pranimin e anëtarëve të rinj, sidomos të

vendeve kritikuese ndaj BE‐së si Danimarka dhe sidomos Britania e Madhe, u krijua një joefikasitet

në rritje gjatë marrjes së vendimeve. Në fillim të viteve 80 u arrit fillimi i një procesi të ndryshimit.

Shkak për këtë ishte rreziku i rënies së Europës në aspektin ekonomik dhe teknologjik poshtë SHBA‐

së dhe Japonisë. Kështu u ndërmorën një sërë nismash, të cilat kishin për qëllim rritjen e efikasitetit

të Bashkësisë. Ato rezultuan në:



të ashtuquajturin Program i Tregut të Brendshëm, me të cilin parashikohej të hiqeshin deri

në fund të vitit 1992 të gjitha barrierat ekzistuese tregtare mes vendeve anëtare, sidomos

barrierat tregtare jotarifore. Me këtë synohej realizimi i një tregu vërtetë të përbashkët;

vendimin e Këshillit të Europës të vitit 1985 për thirrjen e një konference qeveritare për

ndryshimin e Marrëveshjeve të Romës sipas nenit 235 të Marrëveshjes mbi BEE‐në, të cilat

më vonë

së bashku me një numër të konsiderueshëm ndryshimesh të tjera, pas bisedimeve të

vështira dhe rezistencës së madhe në radhë të parë nga ana e Britanisë së Madhe, e gjetën

shprehjen e tyre në DNJE.

Risitë që lidhen me DNJE‐në, përmbledhur shkurtimisht, përmbajnë:

Përfshirjen e një sërë

fushash të reja në politikën e

bazuar në Marrëveshje. Këtu bën

pjesë p.sh. politika e

sipërpërmendur për ruajtjen e

ambjentit, politika në fushën e

shkencës dhe teknologjisë si dhe

ajo rajonale.

Përfshirja në marrëveshje e

realizimit të tregut të brendshëm, si

qëllim prioritar.

Modifikimi dhe plotësimi i

mënyrës së vendim‐marrjes. Këtu ndër të tjera bën pjesë futja e një procedure të re, e cila

parashikonte votimin me shumicë të kualifikuar në Këshillin e Ministrave si dhe mundësi të

tjera shumë më të mëdha të ndikimit për Parlamentin Europian, i cili deri në këtë kohë

kishte vetëm funksion këshillues,

për herë të parë rregulla të detyrueshme sipas Marrëveshjes për bashkëpunimin në fushën e

politikës së jashtme të vendeve anëtare, mirëpo jashtë Marrëveshjes mbi BEE‐në.

Parë në aspektin kushtetues‐politik, kjo shënoi një hap të madh drejt mbikombëtarizimit, ndërsa në

atë të politikës materiale një zgjerim të fushave të integrimit, pra të bashkëpunimit brenda BE‐së, të

bazuar në Marrëveshje. Kështu përmblidhen më së miri në një fjali ndryshimet që lidhen me DNJE‐

në. Në këtë rast duhet pasur parasysh fakti se këto ndryshime nuk do të mund të arriheshin në këtë

formë pa kalimin e hapave të shumta të vogla në vitet që nga themelimi i BEE‐së dhe pa përvojat e

Figura 3 ‐ Dokumenti i Njësuar Evropian



bëra me bashkëpunimin mes dhe brenda vendeve anëtare. Gjithashtu meriton të përmendet edhe

fakti se këto ndryshime synonin të ndikonin si faktorë ndikimi të ardhmen e zhvillimit të Bashkësisë.


Nga DNJE deri në themelimin e Bashkimit Europian

Etapa e katërt e historisë së BE‐së përfshin periudhën prej miratimit të Dokumentit të Njësuar

Europian (DNJE) në mesin e vitit 1987 deri në momentin e hyrjes në fuqi të Marrëveshjes për

Bashkimin Europian në fund të vitit 1993. Me rëndësi për t'u përmendur në këtë kontekst është fakti

se nga një revizion thelbësor i marrëveshjes deri në revizionin tjetër kaluan vetëm pesë vjet, pra jo

më shumë se një e katërta e kohës nga Marrëveshjet e Romës deri në DNJE! Pikërisht për këtë arsye

shtrohet pyetja se çfarë e shkaktoi një gjë të tillë. Këtu duhen përmendur disa faktorë të

rëndësishëm, në bazë të të cilëve mund të bëhet dallimi mes determinanteve të brendshme dhe të

jashtme.

Faktorët e brendshëm të ndikimit kanë të bëjnë në radhë të parë me dinamikën vetjake, të cilën

procesi i integrimit e kishte fituar përmes projektit të krijimit të tregut të brendshëm dhe DNJE‐së.

Në këtë mënyrë, Tregu i Brendshëm ndikoi në politikën monetare, politikën për migrimin dhe azilin,

luftën kundër kriminalitetit dhe politikën sociale. Kështu lindi nevoja e shtrirjes së politikës së

përbashkët edhe në këto fusha. Përveç kësaj, prona e komunitetit, e rritur në masë të

konsiderueshme me miratimin e DNJE‐së, vuri në pah "deficitin e demokracisë" brenda BE‐së, ndërsa

ribashkimi i Gjermanisë bëri që disa shtete anëtare të ndjenin nevojën e lidhjes edhe më të ngushtë

të Gjermanisë së bashkuar, e cila tashmë kishte ndikim më të madh.

Përsa u takon sfidave të reja të jashtme, të cilat nxitën thellimin e integrimit, e në këtë mënyrë edhe

revizionin e ri të marrëveshjes pas DNJE‐së, unë dua të kufizohem në disa pika kryesore:

pasiguria në rritje në fushën e marrëdhënieve brenda dhe jashtë Europës pas ndryshimeve

në ish‐vendet socialiste;

perspektiva për anëtarësim në BE e të paktën disa prej këtyre vendeve, gjë që pa një

revizion, në radhë të parë të procedurës së brendshme të vendim‐marrjes, nuk dukej e

realizueshme dhe pa ndikim negativ në efektshmërinë e veprimit të Bashkësisë Europiane;

globalizimi ekonomik, i cili shkaktoi rritjen e joefikasitetit të masave ekonomike dhe social‐

politike brenda shteteve kombëtare.



Të gjithë këta faktorë së bashku bënë që Komisioni, Parlamenti Europian dhe pjesa dërrmuese e

vendeve anëtare të kuptonin domosdoshmërinë e hapave të tjerë të shpejtë drejt thellimit të

integrimit, përballë kundërshtimit kategorik në mënyrë të veçantë të Britanisë së Madhe.

Përsa i përket parahistorisë tepër interesante, e cila shkaktoi edhe mbajtjen e të dy konferencave

qeveritare për Bashkimin Monetar dhe atë Politik në vitin 1991 dhe zhvillimit të këtyre

konferencave, mua fatkeqësisht më duhet të kufizohem në disa pika të shkurtëra. Bisedimet ishin

tepër të vështira për shkak të interesave të ndryshme dhe dallimeve pjesërisht të mëdha në

pikëpamjet e vendeve anëtare rreth çështjes nëse dhe si duhet të zhvillohej BE‐ja në të ardhmen. Për

këtë arsye, disa nga pikat kryesore, sidomos ato që kishin të bënin me rezistencën e Britanisë së

Madhe kundër çfarëdolloj zgjerimi të komponentëve socialë dhe politikë të Bashkësisë dhe me

refuzimin e saj për pjesëmarrje në bashkimin e planifikuar monetar, u desh të trajtoheshin në

Kongresin e Mastrihtit nga vetë shefat e qeverive dhe të shteteve. Madje edhe këtu marrëveshja u

arrit vetëm pas futjes së një sërë rregullash të jashtëzakonshme dhe protokollesh plotësuese, për të

cilat do të flasim më poshtë.

Vështirësitë rreth Marrëveshjes nuk u

kapërcyen as pas ratifikimit të saj në shkurt

të vitit 1992. Marrëveshja e Mastrihtit u

refuzua në Danimarkë në qershor të vitit

1992 në referendumin e nevojshëm me një

shumicë të vogël votash prej 50,7 kundrejt

49,3 përqind të votave. Me këtë sërish u vu

në pikëpyetje i tërë projekti, pasi për

ndryshime të Marrëveshjes nevojitet

pëlqimi i të gjitha shteteve anëtare. Suksesi i

dëshirueshëm u arrit vetëm pas bisedimeve

të tjera dhe lëshimeve ndaj Danimarkës, ndër të tjera në formën e një klauzole opting‐out për

Bashkësinë Monetare, në maj të vitit 1993 (56,8 ndaj 43,2 përqind). Vështirësi rreth miratimit të

nevojshëm pati edhe në vendet e tjera anëtare. Me rëndësi të përmendet është p.sh. zhvillimi i

referendumit në Francë, në të cilin votuan pro vetëm 51,05 % ndaj 48,95 % të pjesëmarrësve, apo

paditë kundër marrëveshjes në Gjermani, të cilat u refuzuan nga Gjykata Kushtetuese në tetor të

vitit 1993.

E tërë kjo bëri që Marrëveshja për Bashkimin Europian të hyjë në fuqi me vonesë të

konsiderueshme, më 1 nëntor 1993. Kaq pra përsa u përket determinanteve dhe parahistorisë së

Figura 4 ‐ Marrëveshja e Mastrihtit, apo Marrëveshja eBashkimit, zyrtarisht: Marrëveshja mbi Bashkimin Evropian



Marrëveshjes së Mastrihtit. Më lejoni në vazhdim ta përmbledh shkurtimisht strukturën kryesore të

saj. Në fillim duhet bërë e qartë se u krijua një organizatë e re, e quajtur Bashkim Europian, e cila, siç

e bën të qartë diagrami, përfshiu nën një kulm të përbashkët tri shtylla.

Shtylla e BE‐së, d.m.th. bashkëpunimi i bazuar në Marrëveshjen e Parisit (BEQÇ),

Marrëveshjet e Romës si dhe në bashkëpunimin e bazuar në DNJE, i cili nëpërmjet

Marrëveshjes së Mastrihtit përjeton disa plotësime dhe ndryshime të rëndësishme, për të

cilat do të flasim më poshtë.

Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë (PPJS) si "shtyllë e dytë", me të cilën

zhvillohet më tej dhe përcaktohet me marrëveshje bashkëpunimi ndërshtetëror në fushën e

politikës së jashtme (BPE).

Bashkëpunimi në fushën e drejtësisë dhe politikës së brendshme si "shtyllë e tretë". Edhe ky

bashkëpunim nuk ka lindur menjëherë, por bazohet në angazhimet e mëparshme dhe tepër

rudimentare rreth koordinimit Europian në këto fusha.

Unioni mbahet i bashkuar përmes qëllimeve dhe strukturës së tij organike, siç është

përcaktuar në rregulloret e përgjithshme të Marrëveshjes.

Brenda Shtyllave të BE‐së janë bërë një sërë ndryshimesh në fushën institucionale dhe aspektin e

fushave të përfshira politike, të cilat së bashku sjellin një mbikombëtarizim të qëndrueshëm. Disa

shembuj:



futja e procedurës së re të vendim‐marrjes, e cila sjell me vete kompetenca për një vendosje

vertet të përbashkët për Parlamentin Europian;

më shumë vendim‐marrje me shumicë të kualifikuar në Këshill;

themelimi i një Komisioni të Rajoneve;

shqyrtimi i mundësisë së sanksionimit për Gjykatën Europiane në rastet kur vendet anëtare

nuk i përfillin vendimet e saj ose nuk e realizojnë në afat të drejtën e përbashkët;

vlerësimi i përgjegjësive të përbashkëta në fushat që u shtuan me miratimin e DNJE‐së, si

p.sh. politika në fushën e shkencës dhe të teknologjisë, në atë të mbrojtjes së ambjentit, apo

në fushën e politikës rajonale;

Bashkimi Monetar. Rregulloret në fushën e Bashkimit Monetar, njësoj si programi për tregun

e brendshëm në DNJE, përbëjnë thelbin e Marrëveshjes së Mastrihtit;

përfshihen fusha të reja, në të cilat Bashkësia më parë nuk ishte angazhuar ose ishte

angazhuar pa baza të shprehura qartë në Marrëveshje, si p.sh. politika e mbrojtjes së

konsumatorëve, arsimi, etj.;

për politikën gjithashtu të re sociale u zgjodh një konstruksion krejtësisht i ri, deri tani i

panjohur bashkëpunimi. Pas rezistencës së fortë të Britanisë së Madhe madje edhe kundër

një zgjerimi minimal të kompetencave të përbashkëta në këtë fushë, 11 shtetet e tjera ranë

dakord në kuadrin e një protokolli të veçantë për realizimin e zgjerimit dhe thellimit të

aktiviteteve në këtë fushë!

Nga ana tjetër, bashkëpunimi në shtyllën e dytë dhe të tretë, i cili është përgjegjës edhe për disa pika

takimi me shtyllën e BE‐së, në karakterin e tij mbetet dukshëm ndërshtetëror.



Historia e Bashkimit Europian ‐ bilanc i përkohshëm

Faktorët dhe shembujt e zhvillimit të procesit të integrimit

Pas trajtimit të katër etapave të para të zhvillimit të BE‐së, shumë gjëra mbeten ende të paqarta.

Nga njëra anë vërehet një zgjerim i fushës së veprimit të BE‐së. Siç tregon diagrami, nuk ka mbetur

pothuajse asnjë fushë, në të cilën nuk shtrihet bashkëpunimi i përbashkët. Me Bashkimin Monetar

preket në masë të madhe dhe të panjohur më parë substanca thelbësore e sovranitetit kombëtar.

Mirëpo përballë këtij mbikombëtarizimi brenda shtyllës së BE‐së qëndron dominanca e

bashkëpunimit ndërshtetëror në dy shtyllat e tjera, si dhe fakti se në fushat përkatëse nuk marrin më

pjesë të gjitha shtetet anëtare. Këtu pra kemi të bëjmë me një integrim të shkallëzuar. Që në këtë

aspekt do të bëheshin shumë shpejt të nevojshme ndryshime të domosdoshme, siç duket e kishin të

qartë edhe vetë përpiluesit e Marrëveshjes, të cilët në nenin N, paragrafi 2 futën pikën, e cila

parashikonte mbajtjen e një konference të re në vitin 1996, në të cilën parashikohej rishqyrtimi i disa

pikave të Marrëveshjes.

Kështu kemi arritur në fund të kursit bazë 2, i cili është pjesa e parë e angazhimit tonë me historinë e

BE‐së. Ky moment është i përshtatshëm për të bërë një bilanc të përkohshëm rreth pikave kryesore.

Të kujtojmë: në fillim ne thamë se do të përqendrohemi në çështjet kryesore që parashtrohen në

lidhje me historinë e integrimit Europian, të vlerësojmë nëse janë të dukshëm faktorët që pengojnë

apo nxisin këtë proces, si dhe të konstatojmë se çfarë përfundimesh mund të nxirren gjatë vlerësimit

të BE‐së dhe zhvillimit të saj të mëtejshëm.



Njëra nga këto pyetje kryesore është padyshim pyetja se si ishte i mundur një zhvillim aq i

konsiderueshëm nga bashkëpunimi i kufizuar sektorial në një bashkëpunim aq të gjerë, përballë

rezistencës pjesërisht masive, me të cilën u njohëm gjithashtu më sipër. I përbashkët në BEQÇ ishte

vetëm një sektor, ai i qymyrit dhe çelikut. Edhe në BEE, fillimisht ekzistonin vetëm pak fusha vërtet

të përbashkëta si Bashkimi Doganor dhe Tregu i Përbashkët, Politika e Përbashkët e Jashtme dhe ajo

Agrare. Me DNJE‐në u bë zgjerimi i konsiderueshëm i fushave të përbashkëta (politika në fushën e

mbrojtjes së ambjentit, ajo në fushën e shkencës dhe teknologjisë, etj.). Pas hyrjes në fuqi të

Marrëveshjes për BE‐në, në këtë bashkëpunim janë përfshirë praktikisht të gjitha fushat.

Ky konstatim do të na çojë në vijim te pyetja tjetër. Pse bashkëpunimi në fjalë në fushat e

përmendura është pajisur dhe organizuar në mënyrë aq të ndryshme? Nga njëra anë ekzistojnë fusha

të përbashkëta si ajo e Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë (PPJS), e nga ana tjetër

bashkëpunimi në fushat e drejtësisë dhe të politikës së brendshme, fusha këto të cilat nga ana e

shteteve anëtare u lanë qëllimisht jashtë BE‐së, në të cilat vendoset me shumicë të kualifikuar dhe

në të cilat dominojnë format e bashkëpunimit ndërshtetëror. Madje edhe brenda shtyllës së BE‐së

vërehen disa ndryshime mes fushave politike, si p.sh. në aspektin e vlefshmërisë së procesit të

vendim‐marrjes (miratimi unanim përballë shumicës së përcaktuar) apo mundësitë e vogla deri

qendrore të ndikimit (në procedurën e bashkëvendosjes) të Parlamentit Europian.

Përmbledhur në mënyrë më abstrakte: e dukshme dhe e paqartë është bashkekzistenca e

elementeve mbikombëtare dhe ndërshtetërore. Përmendim këtu Kompromisin e Luksemburgut, i cili

forcoi rolin e shteteve anëtare dhe të elementeve ndërshtetërore, si dhe konstituimin në po të

njëjtën kohë të marrëveshjeve përmes GJE‐së, e cila solli mbikombëtarizimin; apo tri shtyllat e

sipërpërmendura në Marrëveshjen për Bashkimin, të cilat mund të shërbejnë si shembull i kësaj

bashkekzistence të elementeve mbikombëtare dhe të atyre ndërqeveritare.

Në kuadrin e përpilimit të një bilanci të përkohshëm, sipas të cilit mbeten të papërfillura dhjetë vjet

të një zhvillimi tepër dinamik (me të cilin do të merremi në kuadrin e kursit bazë 3), natyrisht nuk

është e mundur të flitet në mënyrë sistematike për faktorët përcaktues të procesit të integrimit.

Megjithatë gjatë shtjellimit të plotë të katër dekadave të historisë së Bashkësisë Europiane

respektivisht të Bashkimit Europian, u bënë të qartë faktorët, të cilët pa dyshim u japin përgjigje disa

prej pyetjeve kryesore, të parashtruara më lart. Më lejoni të përmend në këtë kontekst dy gjëra.

Njëra nga pyetjet e parashtruara ishte pyetja se cilat ishin arsyet e arritjes së zgjerimit të

bashkëpunimit në gjithnjë e më tepër fusha. Rol të rëndësishëm në këtë kontekst duhet të ketë

luajtur fakti se bashkëpunimi në një fushë politike krijon detyrime funksionale për përfshirjen në këtë



bashkëpunim edhe të fushave të tjera. Ky fenomen, i quajtur shpesh në studimet për integrimin

fenomeni spill‐over, i cili u bë i qartë veçanërisht në programin për tregun e brendshëm, ndikoi në

masë të madhe në politikën monetare apo bashkëpunimin në fushat e drejtësisë dhe të politikës së

brendshme. Po në këtë mënyrë ka argumentuar edhe Komisioni dhe ka arritur t'i bindë vendet

anëtare të fillojnë projektin ambicioz të krijimit të Bashkimit Monetar.

Një shembull tjetër paraqet çështja e bashkekzistencës së elementeve mbikombëtare dhe

ndërqeveritare, si p.sh. në fushën e marrëdhënieve të jashtme, në të cilën politika e tregtisë së

jashtme bie në kompetencën e Bashkësisë, pra është e organizuar në mënyrë mbikombëtare, ndërsa

politika tradicionale e jashtme dhe e sigurisë zhvillohet në kuadër të shtyllës së dytë ndërqeveritare.

A mund të jetë këtu i rëndësishëm faktori, të cilin e kemi përmendur shpesh sidomos në lidhje me

bisedimet rreth ndryshimeve të Marrëveshjes, pra rreth pikëpamjeve të ndryshme të vendeve

anëtare për organizimin e bashkëpunimit në fushat kryesore (të përmendim këtu vende si Britania a

Madhe apo Danimarka nga njëra anë dhe Italia apo Gjermania në anën tjetër) si dhe në shumë fusha

dhe çështje të tjera më pak të rëndësishme? Me këtë rast do të mund të reagohej ndaj detyrimeve

funksionale, për të cilat kemi folur më parë, por me një emërues më të vogël të përbashkët dhe të

zhvillohet me kalimin e kohës pothuajse detyrimisht një shembull i tillë i shumëllojshëm i formave të

bashkëpunimit dhe një mënyrë e marrjes së vendimeve, siç e kemi konstatuar pas Marrëveshjes së

Mastrihtit për Bashkimin Europian. Shumë gjëra flasin në dobi të konstatimit se ky proces paraqet

vërtet një model karakteristik të zhvillimit të procesit të integrimit.

Kaq përsa i përket këtij bilanci të përkohshëm, detyrimisht ekzemplarik dhe të shpejtë, i cili

shpresojmë që megjithatë ka bërë të qartë se sa interesant dhe produktiv mund të jetë konfrontimi

analitik me historinë e procesit të integrimit. Përveç transmetimit të njohurive të nevojshme, ky

konfrontim do të jetë edhe në qendër të kursit vijues tematik (3), në të cilin do të trajtojmë më

intensivisht periudhën mes viteve 1993‐2001, pra zhvillimet pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së

Mastrihtit.

26 Kursi bazë 3: Historia e Bashkimit Europian (II)


KURSI BAZË 3: HISTORIA E BASHKIMIT EUROPIAN (II)

Nga Amsterdami deri në Nisë

Në kursin bazë 2 pamë zhvillimin e Bashkësisë nga fundi i Luftës së Dytë Botërore deri në themelimin

e BE‐së me Marrëveshjen e Mastrihtit dhe bëmë në bazë të këtij vështrimi një bilanc të parë të

përkohshëm mbi faktorët përcaktues të procesit të integrimit. Duke u nisur nga kjo do të përpiqemi

në kursin vijues tematik 3 ta plotësojmë këtë përmbledhje deri në të kaluarën e afërt me analizën

rreth determinanteve dhe shembujve të zhvillimit të procesit të integrimit. Gjysmën e dytë të

historisë së BE‐së do ta trajtojmë në etapa.


Nga Marrëveshja e Mastrihtit deri në Konferencën Qeveritare 1996/97

Etapa e parë në kuadrin e kursit bazë 3 (në përgjithësi etapa e pestë e vështrimit të historisë së BE‐

së) përfshin periudhën nga hyrja në fuqi e Marrëveshjes së Mastrihtit deri në mbajtjen e

Konferencës Qeveritare 1996/97, e cila pati si rezultat një reformë të re të Marrëveshjes, të

shprehur në Marrëveshjen e Amsterdamit. Përveç rritjes së numrit të anëtarëve me anëtarësimin e

Finnlandës, Austrisë dhe Suedisë më 1 janar 1995 (banorët e Norvegjisë, në referendumin e nëntorit

1994 me rreth 52 përqind të votave vendosën kundër anëtarësimit të vendit të tyre), zhvillimi i

brendshëm i Bashkimit, në këtë fazë u ndikua në mënyrë të veçantë nga veprimi me instrumentet e

reja, të dala nga Marrëveshja e Mastrihtit dhe nga zbatimi i vendimeve të marra atje, si dhe nga

përgatitjet për mbajtjen e Konferencës së re Qeveritare, të planifikuar për vitin 1996, për

organizimin e të cilës kishin mbetur vetëm dy vjet. Më lejoni fillimisht të përmbledh në mënyrë

ekzemplarike zbatimin e vendimeve të Mastrihtit. Përsa i përket shtyllës së BE‐së, në këtë kontekst

paraqitet një pamje pozitive:

Në fushën e politikës sociale, në kuadrin e konstruksionit të ri (pa Britaninë e Madhe) u

arritën rezultate të konsiderueshme dhe u morën më në fund vendime, të cilat pjesërisht

duhet të ishin marrë dekada më parë.

Në qendër të vëmendjes ishin pa dyshim vendimet për realizimin e Bashkimit Monetar,

realizimi i të cilit u çua me vendosmëri përpara, me gjithë rezistencën pjesërisht masive të

disa shteteve anëtare. Realizimi i Bashkimit Monetar në këtë mënyrë u arrit në kohë të

planifikuar më 1 janar 1999.



Procedura e re e bashkëvendosjes i kaloi provat e saj të para, ku u bë e qartë se falë saj

Parlamenti Europian u shndërrua në një bashkëlojtar të barabartë të Këshillit të Ministrave, i

cili më parë kishte pozitë dominuese.

Komisioni i Rajoneve filloi punën e tij në mars 1994.

Ndryshe nga kjo shtyllë, bilanci i dy shtyllave të tjera del më tepër negativ. Në Politikën e Përbashkët

të Jashtme dhe të Sigurisë (PPJS), në të cilën sipas nenit J.1 të Marrëveshjes për Bashkimin,

"Bashkimi dhe shtetet e tij anëtare duhet ta realizojnë PPJS‐në dhe shtetet anëtare ta ndihmojnë

dhe përkrahin realizimin e saj në mënyrë aktive dhe të pakushtëzueshme", mjafton rasti i

Jugosllavisë për të bërë të qartë mospërputhjen mes këtyre synimeve dhe realizimit të tyre në

praktikë.

Po aq të mëdha ishin edhe vështirësitë gjatë bashkëpunimit në fushat e Drejtësisë dhe Politikës së

Brendshme. Kjo për arsye se mekanizmat e vendim‐marrjes, të bazuara tek unanimiteti, i bënin

thjesht të pamundura shumë vendime të rëndësishme. Përveç kësaj ekzistonin edhe gërshetime të

dukshme mes politikës mbikombëtare, të bazuar në Marrëveshjen për BE‐në dhe aktiviteteve

ndërshtetërore në kuadër të shtyllës së tretë, të organizuara në mënyrë strikte. Për këtë arsye,

çështjet si politika për vizat hyrëse dhe rregulloret për kalimin e kufijve të jashtëm u desh të

organizoheshin mbi baza të ndryshme ligjore dhe procedura të ndryshme të vendosjes. Kjo bëri që

vendimet urgjente, të cilat duhej të merreshin në fusha të caktuara, të vështirësohen, të

ngadalësoheshin apo të bëheshin edhe fare të pamundura.

Prandaj nuk është befasues fakti që çështja e përmirësimit të bashkëpunimit brenda shtyllës së dytë

dhe të tretë, në Konferencën Qeveritare luajti një rol tepër të rëndësishëm. sidoqoftë të ndjekim

fillimisht rrjedhën e ngjarjeve. Qysh në qershor të vitit 1994, pra vetëm gjysmë viti pas hyrjes në fuqi

të Marrëveshjes së Mastrihtit, u formua një i ashtuquajtur Grup Reflektimi për përgatitjen e

Konferencës Qeveritare të vitit 1996. Në bazë të raportit të tij, Këshilli Europian miratoi në mars

1996 programin e punës së Konferencës, i cili përfshin ndër të tjera këto pika:

Një Bashkim të afërt me qytetarët ("Europa e qytetarëve"), edhe përmes rritjes së

efikasitetit të punës brenda shtyllës së tretë, përmirësimit të politikës ekologjike dhe të

inkuadrimit si dhe një transparence më të madhe të punës së tyre. Kjo padyshim mund të

vlerësohet si reagim ndaj referendumeve për Mastrihtin dhe ndaj skepticizmit në rritje

kundrejt BE‐së në disa nga shtetet anëtare.

Rritja e aftësisë vepruese nga jashtë, para së gjithash krijimi i procedurave, me ndihmën e të

cilave do të mund të rritej efektshmëria dhe marrja në kohë e vendimeve.



Përmirësimet në shtyllën e BE‐së, ndër të tjera nëpërmjet thjeshtimit të procedurave ligjore,

shqyrtimit të zgjerimit të fushës së aplikimit të procedurës së bashkëvendosjes, të balancimit

të votave në Këshill dhe të mundësive të integrimit të shkallëzuar.

Çfarë rezultatesh u arritën në Konferencën Qeveritare, çfarë u vendos dhe çfarë u ndryshua atje?

Këto pyetje na çojnë në etapën vijuese të kalimit nëpër historinë e BE‐së.


Marrëveshja e Amsterdamit

Procesi i reformave me Grupin e Reflektimit dhe Konferencën Qeveritare, i trajtuar në kuadrin e

etapës së pestë, solli si rezultat Marrëveshjen e Amsterdamit si revizion i tretë i madh me radhë i

Marrëveshjes pas Dokumentit të Njësuar Europian dhe Marrëveshjes së Mastrihtit. Ajo u nënshkrua

në vitin 1997 dhe hyri në fuqi më 1 maj 1999. Duke filluar me Shtyllën e BE‐së, do të përmbledhim në

vijim risitë kryesore në të trija shtyllat.

Zgjerimi i mënyrës së vendosjes

sipas parimit të shumicës së përcaktuar në

fusha të ndryshme politike nuk u arrit të

realizohet vetëm në programin kornizë

shkencor. Nga ana tjetër, tani, për habi

madje edhe të vetë Parlamentit Europian,

në shumë fusha (si p.sh. në atë të politikës

së punësimit, të trafikut apo të zhvillimit),

vlen procedura e bashkëvendosjes.

Marrëveshja për rindarjen e numrit të komisionerëve për vendet përkatëse, pra të përbërjes

së Komisionit Europian dhe të balancimit të votave në Këshill nuk u arrit të realizohet. Për

këtë çështje është parashikuar të diskutohet dhe të vendoset në kuadrin e procesit të

pranimit të vendeve të reja. Ndërsa propozimi për forcimin e rolit të Presidentit të

Komisionit Europian u pranua.

Përveç politikës sociale u bartën edhe disa fusha të tjera nga shtylla e tretë në përbërjen e

rregullt të Marrëveshjes.

Figura 5 ‐ Marrëveshja e Amsterdamit



Po t'i vështronim rezultatet e arritura në kuadrin e shtyllës së tretë, të bashkëpunimit në fushën e

Drejtësisë dhe Politikës së Brendshme, ato do të dukeshin si më poshtë: Në të drejtën e përbashkët

u inkuadruan pjesët që preknin në mënyrë të drejtëpërdrejtë tregun e brendshëm. Kjo ka të bëjë

sidomos me Marrëveshjen e Shengenit (heqja dorë nga kontrollet doganore), me përjashtim të

Britanisë së Madhe dhe Danimarkës. Në fushën e së drejtës së azilit ishte Gjermania ajo që e pengoi

miratimin e marrëveshjes për aplikimin e procedurës së vendosjes me shumicë votash. Çështja e

marrjes së vendimit në këtë fushë u parashikua të rishqyrtohet pas pesë vjetësh, ndërsa kalimi në

mënyrë automatike, i propozuar nga kryesia e Këshillit, pas këtij afati, nëse deri atëherë nuk merret

ndonjë vendim tjetër, u pengua gjithashtu pas presionit të madh të Gjermanisë. Kaq përsa i përket

shtyllës së tretë. Para se të kalojmë në shtyllën e dytë (PPJS), le të përmendim në vijim edhe dy

vendime të tjera të rëndësishme, të cilat mbeten jashtë sistematikës trishtyllëshe:

Së pari vendimin që synon të bëjë të mundur një bashkëpunim më të ngushtë mes shteteve

anëtare, pa qenë të inkuadruara në këtë bashkëpunim të gjitha keto shtete. Sipas

Kompromisit të Amsterdamit, vendimi nëse një bashkëpunim i tillë është i lejueshëm, duhet

të merret me shumicë votash. Këtu bëhet fjalë për hapjen e variantit të integrimit të

shkallëzuar, edhe pse me pengesa relativisht të mëdha: pjesëmarrës duhet të jenë shumica e

shteteve anëtare, të inkuadruara edhe institucionet e BE‐së, ndërkohë që nuk duhet

rrezikuar aftësia vepruese e BE‐së.

Së dyti Pakti i Stabilitetit dhe i Punësimit. Këtu u vendos për një procedurë të koordinimit, e

cila fillon me bilancin rreth gjendjes në shtetet anëtare. Këshilli i Ministrave përcakton çdo

vit direktivat, të cilave duhet t'iu përmbahen qeveritë. Çdo shtet anëtar raporton një herë në

vit në Bruksel; Këshilli i shqyrton këto raportime dhe ka mundësi në vijim (me shumicë të

kualifikuar) t'iu drejtohet me këshilla qeverive përkatëse.

Një pamje tepër ambivalente paraqitet në fushën e Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë

(PPJS). Brenda kësaj fushe u ndërmorën nga njëra anë modifikime për mënyrën e vendosjes (para së

gjithash u hapën dhe u përcaktuan mundësitë për vendim‐marrje me shumicë votash, në mënyrë që

abstenimet e disa vendeve të mos e pengojnë si më parë marrjen e vendimeve), ndërsa nga ana

tjetër, secilit shtet anëtar, iu dha sërish e drejta e vetos. Përmes krijimit të një të ashtuquajture Njësi

e Planifikimit dhe e Paralajmërimit Strategjik, të përbërë nga përfaqësues të Këshillit, Komisionit dhe

BEP‐it, synohej njëkohësisht përmirësimi i kapaciteteve për realizimin e një politike efektive të

jashtme dhe i bashkëpunimit me BEP‐in në përgjithësi. Megjithatë nuk u arrit integrimi i plotë i kësaj

organizate në BE, mundësi kjo e diskutuar shumë më parë.



Vlerësimi i Marrëveshjes së Amsterdamit paraqitet i ndarë në dysh. Në njërën anë vërehen

përpjekjet për mënjanimin e deficiteve të paraqitura gjatë zbatimit të vendimeve të marra në

Mastriht. Kjo vërehet në radhë të parë në programin e punës, të propozuar nga Grupit i Reflektimit

në raportin e tij për Këshillin Europian, gjë që pjesërisht edhe është arritur të realizohet, ku vlen të

përmendet nënyrë të veçantë përparimi i bashkëpunimit në fushën e Drejtësisë dhe Politikës së

Brendshme, pavarësisht nga afatet dhe kushtëzimet e përcaktuara në tekstin e Marrëveshjes.

Në anën tjetër duhet theksuar se Marrëveshja e Amsterdamit nuk ka arritur njërin prej qëllimeve të

saj kryesore, përgatitjen e BE‐së për zgjerimin në lindje. Atje nuk u përshtat as balancimi i votave në

Këshill, që ka rëndësi qendrore për zgjerimin në fjalë, as përbërja dhe mënyra e punës së Komisionit.

Nuk u realizua as zgjerimi i vendim‐marrjes në Këshill me shumicë të kualifikuar, më se i

domosdoshëm duke pasur parasysh numrin në rritje të anëtarëve potencialë. Sipas mendimit të

shumë kritikëve, me këtë, Marrëveshja e Amsterdamit nuk i është përshtatur presionit të madh të

vështirësive dhe ka humbur edhe një rast tjetër për thellimin e vërtetë të integrimit, fakt ky që sipas

tyre peshon edhe më shumë nëse merret parasysh shansi historik për realizimin e një Europe të

përgjithshme, të dhënë pas ndryshimeve epokale të vitit 1989/90.

Gjithashtu duhet theksuar se Bashkësia Europiane respektivisht Bashkimi Europian, që nga miratimi i

Dokumentit të Njësuar Europian, ka hyrë në një proces gjithnjë e më intensiv diskutimit për

"rregullat e lojës" dhe përshtatjen ndaj kushteve të ndryshuara të brendshme dhe veçanërisht të

atyre të jashtme. Ndërkohë që nga Dokumenti i Njësuar Europian deri në fillimin e diskutimeve për

një ndryshim të ri të Marrëveshjes (duke përfunduar më vonë me Marrëveshjen e Mastrihtit) kaloi

një periudhë e shkurtër kohore, menjëherë pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Mastrihtit filloi

debati rreth përshtatjeve dhe ndryshimeve të reja të bazave të Marrëveshjes, të cilat më vonë u

përfshinë në Marrëveshjen e Amsterdamit.

Përshtypjen e një diskutimi të pandërprerë kushtetues e jep edhe protokolli i Marrëveshjes së

Amsterdamit, në të cilin, duke u nisur nga çështjet e pazgjidhura të një reforme institucionale, për të

cilën folëm më parë, propozohet procedura që vijon. Në rast anëtarësimi të më pak se gjashtë

vendeve të reja, shtetet e mëdha anëtare dorëzojnë njërin nga vendet e tyre në Komision. Si

dëmshpërblim ato presin një ribalancim të votave në Këshill në dobi të tyre. Në rast të rritjes së

numrit të anëtarëve të BE‐së në mbi 20 shtete anëtare, është e domosdoshme mbajtja e një

konference të re qeveritare (!), e cila do të ndërmerrte ndryshimet përkatëse për përshtatjen

institucionale të Bashkimit Europian.




Nga Amsterdami deri në Marrëveshjen e Nisës

Siç kemi theksuar në kuadrin e etapës së kaluar, në një protokoll të Marrëveshjes së Amsterdamit

ishte planifikuar vazhdimi i diskutimeve për reformimin e BE‐së. Vendimi për thirrjen e Konferencës

Qeveritare, i bazuar në këtë protokoll, u mor qysh në fillim të qershorit 1999, pra vetëm një muaj pas

hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Amsterdamit, me rastin e mbledhjes së Këshillit Europian në Këln.

Me pëlqimin e kryetarëve të shteteve dhe qeverive pjesëmarrëse, konferenca në fjalë u planifikua të

mbahet në vitin 2000 dhe të merret me çështje, të cilat nuk u arrit të zgjidhen në Amsterdam, si

p.sh.:

madhësia dhe përbërja e Komisionit;

balancimi i votave në Këshill;

zgjerimi i mundshëm i vendim‐marrjes me shumicë të kualifikuar

çështjet të tjera që kanë të bëjnë me ndryshimet e Marrëveshjes, të paraqitura pas të

ashtuquajturit "left‐overs" apo gjatë zbatimit të Marrëveshjes së Amsterdamit.

Përveç kësaj u përcaktua edhe koha e mbajtjes së Konferencës (fillimi nën udhëheqjen e Portugalisë

në fillim të vitit 2000; përfundimi në fund të vitit 2000 nën udhëheqjen e Francës) dhe iu kërkua

presidentit të Komisionit, Romano Prodi, që të paraqiste raportin për variantet konkrete të reformës

në këto fusha. Së fundi u arrit marrëveshja për përpilimin e një Karte Europiane për të Drejtat e

Njeriut. Procedurën rreth kësaj çështjeje e përcaktoi Këshilli Europian në një mbledhje të

jashtëzakonshme në Tampere, në mesin e tetorit 1999. Sipas saj, Karta në fjalë parashihej të

përgatitej nga një organ i përbërë nga përfaqësuesit e qeverive të shteteve anëtare, Komisionit,

Parlamentit Europian, parlamenteve kombëtare dhe nga vëzhgues të Gjykatës Europiane, Këshillit

Europian dhe grupeve të tjera shoqërore.

Hapja zyrtare e Konferencës Qeveritare u bë më 14 shkurt 2000 në Bruksel me rastin e mbledhjes së

Këshillit të Përgjithshëm. Gjatë muajve në vazhdim, nën udhëheqjen e Portugalisë, të ashtuquajturat

Grupe Parapërgatitëse, të përbëra nga përfaqësues të shteteve anëtare, Komisionit dhe dy

përfaqësuesve të Parlamentit Europian, por edhe ministrat e jashtëm dhe Këshilli Europian, trajtuan

intensivisht çështjet që lidhen me reformën e lartpërmendur institucionale. Si bazë e këshillimeve të

tyre shërbyen deklarimet e detajuara të organeve si Komisioni apo Parlamenti Europian, si dhe

dokumentet themelore të shteteve anëtare dhe deklarimet e vendeve kandidate për anëtarësim në

BE.



Se sa të vështira ishin bisedimet për shkak të pikëpamjeve të ndryshme të shteteve anëtare, kjo

mund të shihet edhe në raportin e përkohshëm të zgjeruar të kryesisë portugeze të radhës në mesin

e qershorit të vitit 2000. Sipas raportit në fjalë, deri tani nuk është arritur pajtimi në asnjë pikë të

diskutimit, ndërkohë që dallimet akoma janë të mëdha. Përveç kësaj u paraqit edhe një listë e

detajuar e mundësive të reformës për qçështje të ndryshme institucionale dhe modalitetet e

bashkëpunimit të thelluar, me të cilin, përveç përcaktimeve në lidhje me këtë të Marrëveshjes së

Amsterdamit, shteteve anëtare synohej t'u jepej mundësia për një bashkëpunim më të ngushtë në

fusha të veçanta. Kjo shtytje për zgjerimin e axhendës me këtë tematikë përtej tre "left‐overs" të

Amsterdamit u pranua nga shefat e shteteve dhe qeverive në takimin e tyre në pjesën e dytë të

qershorit. Megjithatë edhe mes tyre u vunë re ndryshime të mëdha, ende ekzistuese të pikëpamjeve

për çështjet qendrore.

Ato nuk u arritën të mënjanoheshin as pas kalimit të kryesisë në duart e Francës më 1 korrik të vitit

2000 në disa takime të Grupit Përgatitës dhe të ministrave të jashtëm të shteteve anëtare gjatë

muajve në vazhdim. Përkundrazi, mbledhja e Këshillit Europian e 13 dhe 14 tetorit në Biarritz

(mbledhja e fundit e kryetarëve të shteteve dhe të qeverive para samitit vendimtar në Nisë), i bëri të

qarta si asnjëherë më parë mosmarrëveshjet në pothuajse të gjitha pikat. Disa shembuj:

Në çështjen e madhësisë dhe përbërjes së Komisionit, shtetet e mëdha filluan një iniciativë

të përbashkët, e cila kishte për qëllim reduktimin e numrit të pjesëtarëve të Komisionit

nëpërmjet zbatimit të parimit të rotacionit. Ky zvogëlim i mundshëm i Komisionit u kritikua

në mënyrë të ashpër nga shumë shtete të vogla anëtare. Përveç kësaj, ende nuk ekzistonte

një mendim i përbashkët rreth formës së mundshme të një Komisioni të zvogëluar.

Edhe në çështjen e një ribalancimi të votave në Këshill u paraqitën qëndrime dhe

"koalicione" nga më të ndryshmet. Gjermania p.sh. angazhohej para së gjithash për një

përfaqësim të përshtatshëm me madhësinë e popullatës së saj dhe e shfrytëzoi këtë me

dhënien e pëlqimit për zvogëlimin e Komisionit. Franca në anën tjetër theksoi

domosdoshmërinë e përfilljes së kritereve politike përkrah atyre demografike, sepse synonte

medoemos ruajtjen e numrit të barabartë të votave me Gjermaninë.

Edhe përsa i përket çështjes së zgjerimit të vendim‐marrjes me shumicë të kualifikuar (pikë

thelbësore kjo për një BE të rritur dhe heterogjene) ekzistonte vetëm në parim një mendim i

përbashkët. Jashtëzakonisht e kontestueshme në anën tjetër ishte çështja rreth përfshirjes

së fushave të mundshme në këtë mënyrë të vendim‐marrjes. Britania e Madhe dhe

Luksemburgu p.sh. nuk hiqnin dorë nga ruajtja e vendim‐marrjes me votim të njëzëshëm në



çështjet e taksave, Gjermania bllokonte politikën e azilit dhe të migrimit ndërsa Franca

shprehte rezerva në fushën e tregtisë së jashtme.

Duke pasur si qëllim forcimin e bashkëpunimit, Gjermania dhe Italia, njësoj si Belgjika dhe

Spanja, para mbajtjes së takimit paraqitën propozime të përbashkëta. Rezerva parimore

shprehën në mënyrë të veçantë Britania e Madhe, Suedia dhe Danimarka, duke

argumentuar qëndrimin e tyre ndër të tjera me rrezikun e përçarjes së Bashkimit dhe të

tregut të brendshëm, rrezik ky që sipas tyre fshihet pas forcimit të bashkëpunimit.

Së fundi, por jo me më pak rëndësi, mbetet të përmendet edhe fakti se kancelari gjerman, Gerhard

Schrëder, pavarësisht nga ky mospajtim, propozoi për vitin 2004 mbajtjen e një konference të re

qeveritare, në të cilën do të duhej të bëhej ndarja e qartë e kompetencave midis niveleve të

ndryshme të sistemit shumështresësh të BE‐së (Brukseli, niveli kombëtar dhe ai i rajoneve

respektivisht i republikave).

Miratimi u arrit vetëm në pikën e projektit të përpilimit të një Karte Europiane për të Drejtat e

Njeriut, projekt ky i cili, siç e përmendëm edhe më lart, u përpunua nën kryesinë e ish‐kryetarit

gjerman të shtetit, Roman Herzog. Shefat e shtetit dhe të qeverive vendosën që Karta në fjalë të

miratohet në mënyrë festive në mbledhjen e Këshillit Europian në Nisë në dhjetor të vitit 2001.

Mospajtimet në pikat e lartpërmendura nuk mundën të menjanoheshin as gjatë javëve në vazhdim,

ndërsa rrjedha e mëtejshme e ngjarjeve tregoi shenja të shumta të mosmarrëveshjeve të mëdha në

shumë pika qendrore.

Së pari të përmendim faktin se kryesia franceze e paraqiti projektin fillestar për

Marrëveshjen vetëm një ditë (!) para fillimit të takimit vendimtar të shefave të shteteve dhe

të qeverive në Nisë më 6 dhjetor 2001!

Së dyti vlen të përmendet kohëzgjatja e jashtëzakonshme e Kongresit, në të cilin, vetëm pas

bisedimeve të mundimshme gjatë natës së gjatë të ditës së pestë të tij më 11 dhjetor u arrit

të shpallet teksti improvizues i Marrëveshjes së Nisës.

Së treti të përmendim faktin se me këtë nuk u mënjanuan në asnjë mënyrë vështirësitë.

Përkundrazi, përgatitja e tekstit përfundimtar të Marrëveshjes u ishte tepër e vështirë për

shkak të kontradiktave që përmbante projekti për Marrëveshjen. Për këtë arsye, kryesisë

franceze iu desh të bënte më parë disa korrigjime para nënshkrimit të Marrëveshjes më 26

shkurt 2001 në Nisë!




Marrëveshja e Nisës dhe zhvillimet e mëtejshme

Në etapën e shtatë përmendëm vështirësitë e paraqitura para dhe gjatë mbledhjes së Këshillit

Europian në Nisë. Cilat janë atëherë rezultatet e këtij procesi jashtëzakonisht të mundimshëm

bisedimesh, cilat janë pikat qendrore të Marrëveshjes së Nisës, çfarë ndryshimesh rrjedhin prej saj?

Siç kemi theksuar më herët, Konferenca Qeveritare u zhvillua në sfondin e bisedimeve të

vazhdueshme rreth zgjerimit të BE‐së me gjithsej 12 shtete dhe me qëllim krijimin e kushteve, që

nëpërmjet ndryshimeve institucionale, të ruhet aftësia vepruese e Bashkimit edhe pas gati dyfishimit

të numrit të shteteve anëtare. Në këtë aspekt bëhet fjalë para së gjithash për pesë pikat vijuese:

madhësia dhe përbërja e Komisionit; balancimi i votave në Këshill; zgjerimi i mundshëm i vendim‐

marrjes me shumicë të kualifikuar, çështjet të tjera që paraqiten përmes "left‐overs" të

Marrëveshjes së Amsterdamit, si dhe për thellimin e bashkëpunimit.

Përsa i përket madhësisë dhe përbërjes së Komisionit, Marrëveshja parashikon që çdo shtet anëtar,

duke filluar nga viti 2005, në Komision të përfaqësohet me vetëm një anëtar. Me anëtarësimin në

BE të shtetit të 27, numri i komisionarëve do të kufizohet (në më pak se 27). Me qëllim sigurimin e

trajtimit të barabartë të të gjitha shteteve anëtare do të futet sistemi i rotacionit.



Përsa u përket dy çështjeve që lidhen me njëra‐tjetrën rreth balancimit të votave në Këshill dhe

zgjerimit të vendim‐marrjes me shumicë të kualifikuar është parashikuar që pas ratifikimit të

Marrëveshjes, në 30 rregulloret e saj, votimi unanim të zëvendësohet me atë me shumicë të

kualifikuar, edhe pse mbeten të paprekura fusha të tëra qendrore. Përveç kësaj është parashikuar që

duke filluar nga 1 janari 2005 të ripeshohen votat në Këshill (shih diagramin lart). Shumica e

përcaktuar në të ardhmen konsiderohet e arritur,

nëse vendimi arrin një numër të caktuar të votave, derisa ky numër do të rishqyrtohet pas

çdo anëtarësimi të ri,

nëse shumica e shteteve anëtare e pranon vendimin dhe

nëse shumica përbën së paku 62 përqind të numrit të përgjithshëm të popullsisë së BE‐së

(shqyrtohet me kërkesën e një shteti anëtar).

Siç tregon edhe diagrami, në Marrëveshjen e Nisës, për Parlamentin Europian u ndërmor një ndarje

e re e mandateve, e cila zbut nga njëra anë të paktën relativisht dallimet në sferën e përfaqësimit të

delegatëve të vendeve anëtare dhe kufizon nga ana tjetër numrin e delegatëve në 732, duke

kontribuar në këtë mënyrë në ruajtjen e aftësisë vepruese të Parlamentit.



Të kalojmë tani në pikën e pestë dhe të fundit të Marrëveshjes së Nisës që ka të bëjë me të

ashtuquajturin thellim të bashkëpunimit. Rezultatet në këtë sferë mund të përmblidhen si më

poshtë. Pengesat për një bashkëpunim më intensiv do të jenë dukshëm më të vogla në të ardhmen,

gjë që pa dyshim do të kontribuojë në kapërcimin e bllokadave ekzistuese në disa fusha të caktuara.

Ajo që nuk do të jetë e mundur në të ardhmen, nga ana tjetër, është shfrytëzimi i tyre si instrument

intensifikues për përfshirjen e fushave të reja, sepse kufizimet ekzistuese, të cilave iu nënshtrohen

ato në të tri shtyllat, mbeten ende të mëdha.

Kaq përsa i përket vështrimit të risive që sjell Marrëveshja e Nisës. Shtrohet pyetja, se si mund të

renditen dhe të vlerësohen rezultatet e Nisës? Me këtë rast duhet konstatuar se parë vetëm në

aspektin sipërfaqësor dhe formal ishte arritur të krijoheshin kushtet për fillimin e procesit të

zgjerimit. Po të shihet më nga afër, bëhet e qartë se me dhe nëpërmjet Nisës është rënduar edhe më

tepër Bashkimi Europian. Kjo ka të bëjë nga njëra anë me daljen në pah si asnjëherë më parë të

linjave të mosmarrëveshjeve midis shteteve anëtare dhe me mënyrën se si u luftua për "interesa

kombëtare", të cilat gjithashtu janë të pashembullta. Kjo do të ketë ndikim të madh në aspektin

"klimatik", edhe pse shenjat e para vërehen edhe në rezultatet e Nisës, të cilat e ngarkojnë BE‐në në

të ardhmen me një hipotekë rënduese strukturore. Të përmendim këtu p.sh. vendimet e Komisionit,

të cilat mbeten dukshëm prapa rregulloreve të Amsterdamit, apo vështirësimin e vendim‐marrjes

me shumicë të kualifikuar!

Në këtë mënyrë fitohet përshtypja se Nisa nuk u shfrytëzua për përmirësimin e aftësisë së veprimit

dhe të vendosjes të BE‐së, por më tepër për reduktimin e "forcës penguese" të shteteve anëtare.

Konkludim ky padyshim tepër i rëndësishëm edhe për pyetjen tonë themelore mbi faktorët

përcaktues dhe shembujt e zhvillimit të procesit të integrimit.

Zhvillimet më të rëndësishme pas Nisës

Në mënyrë të ngjashme me periudhën pas revizionit të madh me Marrëveshjen e Mastrihtit, edhe

ratifikimi i Marrëveshjes së Nisës nuk kaloi pa vështirësi. Në Irlandë u refuzua në mënyrë të

befasishme në një referendum obligativ të mbajtur më 7 qershor 2001 me një shumicë prej 53,87

kundrejt 46,13 përqind të projektligjit ratifikues të datës 29 mars 2001; pjesëmarrja në votime ishte

vetëm 32,9 përqind! Ne natyrisht nuk kemi mundësi t'i trajtojmë hollësisht shkaqet e brendshme që

sollën këtë refuzim në Irlandë. Megjithatë duhet theksuar se shkaqet nuk duhen kërkuar në mënyrë

primare në refuzimin e BE‐së nga ana e irlandezëve, gjë që vërehet qartë edhe në pjesëmarrjen

jashtëzakonisht të vogël në këtë votim. Përveç kësaj, vendi në fjalë ka përfituar mjaft gjatë viteve

fundit nga anëtarësimi i tij në BE. Më tepër krijohet bindja se qeveria, për shkak të mungesës së



kujdesit të mjaftueshëm në sjelljen ndaj kundërshtarëve të BE‐së, në fakt ka luajtur me pëlqimin

mbase të sigurtë të popullsisë irlandeze.

Të shohim në vazhdim pasojat e "jo"‐së irlandeze. A do të thotë kjo se rreth 500.000 irlandezë do ta

bëjnë të pamundur marrëveshjen e re të BE‐së (një mendim pothuajse absurd), duke e vënë në këtë

mënyrë në pikëpyetje edhe projektin e madh të zgjerimit të BE‐së? Teorikisht kjo edhe është e

mundur, sepse Marrëveshja mund të hyjë në fuqi vetëm pas ratifikimit nga ana e të gjitha shteteve

anëtare. Mirëpo ky skenar vështirë se do të bëhet realitet, dhe kjo për shkak të arsyeve të ndryshme.

Së pari duhet theksuar se qeveria irlandeze ka filluar një sërë përpjekjesh intensive me qëllim

arritjen e "po"‐së në një raund të dytë. Kështu p.sh. në tetor 2001 u formua "National Forum on

Europe" , një organizatë mbipartiake, e cila me ndihmën e partnerëve socialë dhe grupeve

shoqërore, do të diskutojë rreth implikimeve të "jo"‐së së popullatës irlandeze. Sipas fjalëve të

kryeministrit irlandez, Bertie Ahern, me rastin e hapjes së forumit më 18 tetor 2001, ky diskutim do

të shërbejë "(to) inform and enlighten the people we serve". Teksti i plotë i këtij fjalimi tregon qartë

se qeveria irlandeze, me tërë angazhimin e saj synon arritjen e "Po"‐së në referendumin e dytë.

Gjasat për ta arritur këtë janë të mëdha, në mënyrë të ngjashme me një rast tjetër analog (pas

refuzimit të Marrëveshjes së Mastrihtit nga ana Danimarkës në vitin 1992, gjithashtu përmes

referendumit), ku u arrit që me ndihmën e bisedimeve të reja, protokolleve plotësuese dhe

rregullave të jashtëzakonshme, në referendumin e dytë të realizohet megjithatë "Po"‐ja. Kjo madje

në një shtet anëtar, i cili duke pasur parasysh skepticizmin kundrejt BE‐së në shtresat e gjëra të

popullatës, konsiderohet si partner shumë më i vështirë se Irlanda. Kjo vlen edhe nëse në rastin e

Irlandës nuk do të jetë përfundimisht më e mundur të bëhen ndryshime në tekstin e Marrëveshjes,

sepse procedura e ratifikimit ka përfunduar tashmë në shumicën e vendeve.

Kështu kemi arritur në në pikën e fundit të vështrimit tonë të historisë së BE‐së, pra në Këshillin

Europian të Laeken‐it më 14 dhe 15 dhjetor 2001. Vëmendje e veçantë me këtë rast do t'i kushtohet

dokumentit të miratuar në Laeken, i cili na mundëson që përveç periudhës sonë të trajtuar, t'i

hedhim një vështrim edhe zhvillimit në të ardhmen të BE‐së, duke e zgjeruar në këtë mënyrë deri

diku bazën e përfundimeve vijuese. Këtu pra bëhet fjalë për "Deklaratën e Laeken‐it mbi të ardhmen

e Bashkimit Europian". Dokumenti vetëm tetë faqesh lidh një vështrim të shkurtër mbi të kaluarën

dhe situatën aktuale me përpjekjet për skicimin e përgjigjeve të mundshme ndaj këtyre kërkesave

dhe përpiqet ta tregojë rrugën drejt realizimit të tyre. Pikat më të rëndësishme të tij janë:

sfida e demokracisë Europiane,

roli i ri i Europës në botën e globalizuar,



pritjet e qytetarit Europian.

Dokumenti në fjalë jep përgjigje ndaj vështirësive që do të gjenden në krye të rendit të ditës të

Bashkimit Europian gjatë viteve të ardhshme. Ato janë:

ndarja dhe kufizimi më i mirë i kompetencave brenda BE‐së;

thjeshtimi i instrumenteve dhe procedurave të tij tepër të komplikuara dhe të pakapshme

për qytetarët;

përgjigjja ndaj pyetjes se si mund të realizohet një demokraci, transparencë dhe efikasitet

më i madh;

përpilimi i mundshëm i një kushtetute për qytetarët Europianë.

Interesim të veçantë në kuadër të çështjeve të parashtruara meriton edhe rruga e veçantë për

trajtimin e këtyre pyetjeve, të cilën vendosën ta ndjekin shefat e shteteve dhe të qeverive në takimin

e tyre dhe e cila përmendet edhe në Deklaratë. Në mënyrë të ngjashme me përpilimin e Kartës për

të Drejtat e Njeriut nën kryesinë e ish kryetarit gjerman të shtetit, Roman Herzog, do të thirret një

asamble, "të cilës i takojnë aktorët kryesorë të debatit mbi të ardhmen e Bashkimit Europian".

Nën udhëheqjen e ish kryetarit francez të shtetit, Giscard d’Estaing dhe të dy nënkryetarëve,

asambleja në fjalë, e përbërë nga 15 përfaqësues të shefave të shteteve dhe të qeverive (pra nga një

përfaqësues nga secili shtet anëtar), 30 anëtarë të parlamenteve kombëtare (nga 2 nga secili shtet

anëtar) 16 anëtarë të Parlamentit Europian dhe 2 përfaqësues të Komisionit, për herë të parë u

mblodh më 1 mars 2002. Në mbledhjet e këtij organi marrin pjesë edhe vëzhgues të ndryshëm, tre

përfaqësues të Komisionit për Çështje Ekonomike dhe Sociale, tre të partnerëve socialë Europianë,

gjashtë të Komisionit të Rajoneve, si dhe avokati i popullit. Përveç kësaj, siç thuhet në deklaratë,

Asambleja do të paraqesë forumin e hapur për të gjitha organizatat që përfaqësojnë shoqërinë civile

(grupet ekonomike, organizatat joqeveritare, universitetet, etj.). Sipas modaliteteve të përcaktuara

nga kryesia ato do të dëgjohen ose do të konsultohen në tema të veçanta. Diskutimet në Asamble do

të bëhen publike përmes dokumenteve zyrtare në të 11 gjuhët.

Lidhja në punën e organeve vendim‐marrëse të BE‐së shprehet në faktin se kryetari i Asamblesë ka

për detyrë të japë raport gojor mbi rrjedhën e punës pas çdo takimi të Këshillit Europian, si dhe të

njohë organin me reagimet e kryetarëve të shteteve dhe shefave të qeverive. Pas shqyrtimit të

pikave të ndryshme, organi paraqet një dokument përfundimtar, i cili mund të përmbajë ose

alternativa të ndryshme së bashku me bërjen të ditur se sa kanë gjetur përkrahjen e Konventëskëto

alternativa, ose, në rastin e një konsensusi, propozime. Së bashku me rezultatet e diskutimeve në



shtetet anëtare, ky dokument përfundimtar shërben si pikënisje për punën e konferencës së re

qeveritare, të planifikuar për vitin 2004, në të cilën do të merren vendimet përfundimtare.

E tërë kjo nuk duket aq e jashtëzakonshme dhe spektakolare, duke pasur parasysh faktin se e drejta

e marrjes së vendimeve, njësoj si më parë, vazhdon të mbetet në duart e shteteve anëtare. Kjo

përshtypje humbet pas një vështrimi më të hollësishëm. Retrospektiva e asaj që kemi bërë te ditur

në kursin e dytë dhe të tretë bazë qartëson dinamikën vetjake që përmban një konstruksion i tillë

dhe mundësitë që u jep ai aktorëve të interesuar për zgjerimin e hapësirës mbikombëtare. Përveç

kësaj, parë nga një perspektiva normative, duhet përshëndetur fakti se me këtë, qytetarët

Europianë, për temat dhe çështjet kryesore, tani mund të diskutojnë dhe të vendosin edhe jashtë

dyerve të mbyllura.



Historia e Bashkimit Europian ‐ Bilanc

50 vjet të historisë së procesit të integrimit

Çështjet kryesore të zhvillimit dhe përbërjes institucionale të BE‐së

Pas kalimit nëpër mbi 50 vjet të historisë së procesit të integrimit kthehemi sërish në pikën fillestare

të angazhimit tonë me zhvillimin e BE‐së, pra në fillim të kursit bazë 2. Në këtë kurs tërhoqëm

vëmendjen se analiza shkencore politike fillon me parashtrimin e pyetjeve. Çfarë pyetjesh lindin

atëherë në rastin e rishqyrtimit të informacioneve bazë rreth historisë së BE‐së dhe ku qëndrojnë

enigmat kryesore shkencore? Interesante dhe që kanë nevojë të shpjegohen janë veçanërisht këto

aspekte:

BEQÇ, BEE, Bashkësia Europiane dhe Bashkimi Europian si forma të reja dhe të veçanta të

bashkëpunimit: përbërja institucionale, rendi vetjak juridik dhe Gjykata, mundësia e

përcaktimit autoritar të vlerave, prania e përhershme e politikës kushtetuese dhe rregullat

në ndryshim e sipër (veçanërisht në periudhën mes miratimit të Dokumentit të Njësuar

Europian dhe Konferencës së Laeken‐it, ku një konferencë qeveritare zëvendësohej nga

tjetra), paraqesin në këtë kontekst pikat më të rëndësishme.

Nga bashkëpunimi i kufizuar sektorial në një bashkëpunim të zgjeruar: Në BEQÇ i bashkuar

ishte vetëm një sektor, ai i qymyrit dhe çelikut. Në BEE fillimisht ekzistonin gjithashtu vetëm

disa fusha vërtet të bashkuara, si p.sh. Bashkimi Doganor dhe Tregu i Përbashkët, Politika e

Tregtisë së Jashtme dhe ajo Agrare. Me miratimin e Dokumentit të Përbashkët Europian u bë

zgjerimi i konsiderueshëm i fushave të përbashkëta të veprimit (p.sh. politika e ruajtjes së

ambjentit, e shkencës dhe teknologjisë, etj.). Që nga hyrja në fuqi e Marrëveshjes për

Bashkimin Europian, në bashkëpunim janë përfshirë praktikisht të gjitha fushat ekzistuese.

Nga bashkëpunimi ndërshtetëror në bashkëpunimin mbikombëtar: Një aspekt kryesor në

këtë kontekst paraqet padyshim kalimi në Këshill nga vendim‐marrja me votim unanim në

atë me shumicë të përcaktuar. Në kuadrin e Parlamentit Europian bie në sy zhvillimi i këtij

organi nga një komision këshillues në një aktor pothuajse të barabartë (procedura e

bashkëpunimit dhe procedura e bashkëvendosjes).

Zbatimi i masave me shtyrje kohore: Shembuj të tërë tregojnë se ajo që fillimisht nuk ishte e

realizueshme, u arrit megjithatë të realizohet me kalimin e gjatë të kohës. Kjo vlen për

tregun e brendshëm, të synuar që nga viti 1958 dhe të realizuar në vitin 1992, Bashkimin

Monetar, i cili në rendin e ditës në Bruksel gjendet që në vitet 60. Shtrohet pyetja pse?



Tepër e dukshme dhe e paqartë natyrisht është edhe bashkekzistenca e elementeve

mbikombëtare dhe ndërshtetërore: Të përmendim në këtë kontekst Kompromisin e

Luksemburgut, i cili forcoi rolin e shteteve anëtare dhe të elementit ndërshtetëror,

konstitucionalizimin në po të njëjtën kohë të Marrëveshjeve nëpërmjet GJE‐së, e cila

shkaktoi mbikombëtarizimin; apo tri shtyllat në Marrëveshjen për Bashkimin, të cilat mund

të shërbejnë në mënyrë ekzemplare për këtë koekzistencë të elementeve mbikombëtare

dhe atyre ndërqeveritare.

E pazakontë dhe në masë të madhe e paqartë është edhe dinamika e madhe e zhvillimit të

shtyllës së dytë dhe të tretë që nga Marrëveshja e Amsterdamit. Fakti që pikërisht këtu në

vitet e fundit ndodhi një zgjerim i tillë bashkëpunimi meriton vëmendje njëlloj si fakti se ky

zgjerim është realizuar jashtë konferencave qeveritare, të vlerësuara me të drejtë tepër të

rëndësishme.

Nga 6 në 15 deri në 27(?): Zgjerimi i rrethit të anëtarëve. Edhe me këtë lidhen dy komplekse

të mëdha pyetjesh. Së pari shtrohet pyetja: si u arrit realizimi i këtij zgjerimi të fondit të

anëtarëve, për të arritur pas raundit që vazhdon aktualisht shifrën e pesëfishtë (!). Së dyti:

çfarë ndryshimesh rezultojnë nga ky zgjerim në karakterin e Bashkimit Europian.

Faktorët përcaktues dhe modelet e zhvillimit

Pas këtij vështrimi të enigmave kryesore shkencore shtrohet pyetja nëse iu kemi dhënë deri diku

përgjigje pyetjeve të shtruara më parë. Me fjalë të tjera: pas kalimit nëpër historinë e BE‐së, a

vërehen faktorët që kanë ndikuar zhvillimin e tij, pra faktorët kryesorë të pavarur? Në vazhdim do të

paraqesim shkurtimisht disa shembuj:

Faktorët e jashtëm pa dyshim kanë luajtur gjithnjë një rol të rëndësishëm. Si shembull duhen

përmendur ndikimet e ndryshimeve epokale në Europë pas përfundimit të konfliktit lindje‐

perëndim, me të cilat ishin të lidhura dhe lidhen sfidat e qarta dhe të reja të bashkëpunimit

në fushën e politikës së jashtme dhe në atë të Drejtësisë dhe të Politikës së Brendshme.

Gjithashtu u bë e qartë se në llogari duhen përfshirë edhe ndikimet afatmesme dhe afatgjata

të bashkëpunimit, si p.sh. harmonizimi i pozicioneve dhe "filozofive" në fushën e ekonomisë

dhe të politikës monetare. Për çfarë arsyeje tjetër u përfshinë gjithnjë e më shumë fusha në

bashkëpunim respektivisht u mbikombëtarizuan gjithnjë e më tepër fushat ekzistuese

politike?

Aktorët individualë paraqiten gjithashtu shpesh në kuadrin e vështrimit kronologjik (p.sh.

Schuman apo de Gaulle).



Me rëndësi të veçantë padyshim është edhe korniza strukturore dhe ndarja e

kompetencave, si dhe ndryshimet që lidhen me këtë; me rëndësi të përmendet është p.sh.

roli i GJE‐së apo procedurat e reja të vendim‐marrjes, të miratuara pas revizioneve të

Marrëveshjes.

Ndikimi i pikëpamjeve të ndryshme të shteteve anëtare për organizimin e bashkëpunimit

bëhet i qartë posaçërisht me qëndrimin kritik të Britanisë së Madhe ndaj integrimit.

Po t'i hidhet një vështrim literaturës së zgjeruar mbi konferencat qeveritare dhe ngjarjeve të

Mastrihtit ju nuk do të dyshoni më në rëndësinë e dinamikës së bisedimeve për integrimin

Europian.

Gjithashtu është e qartë se duhen pasur parasysh edhe kushtet e brendshme të shteteve

anëtare, si p.sh. kompetencat e landeve federale gjermane apo përbërja e qeverisë.

Shpesh është përmendur edhe fakti se zhvillimet në një fushë të caktuar kanë ndikuar edhe

fushat e tjera politike. Kjo bëhet e qartë veçanërisht në programin e tregut të brendshëm, i

cili kishte pasoja masive p.sh. për politikën monetare apo për bashkëpunimin në fushën

edrejtësisë dhe të politikës së brendshme dhe i cili solli madje edhe lindjen e fushave të reja

të bashkëpunimit. Në gjuhën e shkencës mbi integrimin, në këtë kuadër shpesh flitet për të

ashtuquajturin spill‐over.

Si gjithmonë në politikë, ashtu edhe në BE, aspekt i rëndësishëm është edhe raporti mes

elitave dhe popullsisë. Të përmendim në këtë kontekst krizën rreth ratifikimit të

Marrëveshjes së Mastrihtit dhe rrjedhojat e saj në Konferencën Qeveritare të vitit 1996/97.

Përfundim

Në kurset bazë 2 dhe 3 kemi vështruar historinë 50 vjeçare të BE‐së. Me këtë rast kemi parë

vështirësitë dhe krizat që lidhen me këtë proces, por në përgjithësi kemi konstatuar një thellim dhe

zgjerim pothuajse të pabesueshëm të bashkëpunimit. Ky bashkëpunim ndërkohë ka arritur një cilësi,

për të cilën është e arsyeshme madje edhe e domosdoshme të flitet në aspektin analitik për një

sistem politik, e jo më për BE‐në si organizatë ndërkombëtare. Kjo natyrisht nuk do të thotë se ai

funksionon dhe është i organizuar si një shtet kombëtar respektivisht si një sistem politik kombëtar.

Në lidhje me këtë akoma ekzistojnë dallime të mëdha. Megjithatë tiparet vendimtare si sistemi

juridik apo lidhja e ngushtë e pjesëve përkatëse të sistemit, janë identike.

Këtu përfundon kjo përmbledhje e shkurtër. Përpjekjet tona do t'i vazhdojmë në kursin e ardhshëm

bazë, gjatë studimit të organizimit jashtëzakonisht kompleks institucional, ku do të shohim më nga

afër organet përkatëse dhe lidhjet mes tyre, si dhe nivelin ndërshtetëror të vendeve anëtare. Kjo

është edhe një lëndë komplekse, kryesisht për faktin se ajo është e pazakontë; e pazakontë për arsye



se mënyra e organizimit institucional e BE‐së është e pashembullt, d.m.th. ajo nuk gjendet në këtë

formë as në politikën ndërkombëtare, as brenda sistemeve politike kombëtare.

Nëse dëshironi t'i hidhni edhe një vështrim zhvillimit të BE‐së që nga Lufta e Dytë Botërore apo

ngjarjeve përkatëse në rrjedhën e tyre kohore, kaloni në faqen Kronologji. Atje mund të gjeni bazën

e të dhënave mbi kursin bazë 2 dhe 3, si dhe informacione shtesë,veçanërisht për politikën e

asociimit të Bashkësisë dhe për ngjarjet më të rëndësishme me karakter ndërkombëtar të BE‐së.

44 Kursi bazë 4: Institucionet e sistemit shumështresësh të BE‐së


KURSI BAZË 4: INSTITUCIONET E SISTEMIT SHUMËSHTRESËSH TË BE‐SË

Gjatë kurseve të deritanishme kemi shtjelluar historinë e Bashkimit Europian. Qëllimi ishte ndër të

tjera sqarimi i fakteve të nevojshme, për të identifikuar kështu çështjet kryesore që paraqiten në

kuadrin e angazhimit me BE‐në, krijimi i përshtypjes mbi determinantet e mundshme dhe shembujt

e zhvillimit të procesit të integrimit. Si pikëlidhje të kujtojmë edhe njëherë disa nga rezultatet e

përpjekjeve tona. Cilat çështje qendrore dhe veçori të BE‐së janë paraqitur? Kemi konstatuar,

se në BEQÇ, BEE, Bashkësinë Europiane dhe Bashkimin Europian bëhet fjalë për forma të reja

dhe të veçanta bashkëpunimi;

se vërehet një koekzistencë specifike e elementeve mbikombëtare dhe atyre ndërqeveritare;

se është realizuar një zhvillim i konsiderueshëm nga bashkëpunimi sektorial i kufizuar në një

bashkëpunim të zgjeruar, nga një bashkëpunim ndërshtetëror në një bashkëpunim

mbikombëtar;

se shumë masa u realizuan vetëm pas zhagitjeve kohore, pjesërisht disa dekadash;

se rrethi i vendeve anëtare u zgjerua në masë të konsiderueshme dhe se para nesh kemi një

zgjerim tjetër, në aspektin cilësor të panjohur deri tani.

Në këtë kurs bazë do të angazhohemi më intensivisht me institucionet e BE‐së, duke u ndalur në dy

pikat e para të listës, për të parë më nga afër se cila është në fakt risia në fushën institucionale dhe si

mund t'i identifikojmë elementet mbikombëtare dhe ndërshtetërore. Nga ajo që u tha rezultojnë tri

qëllime për kursin bazë 4. Ne duhet:

së pari të fitojmë një përshtypje mbi tiparet kryesore strukturore të BE‐së, veçanërisht për

ato tipare, të cilat bëjnë të mundur klasifikimin e saj si organizatë mbikombëtare, si

organizatë, e cila dallohet nga marëdhëniet klasike ndërshtetërore apo organizatat klasike

ndërkombëtare.

Së dyti ne duhet t'i kemi parasysh faktorët e përgjithshëm dhe kompleksitetin e këtij

organizimi strukturor. Kjo do të thotë se nuk duhet të ndalemi në nivelin mbikombëtar, por

në shtjellimin tonë do të përfshijmë edhe shtetet anëtare.

Së treti duhen përfshirë të tri shtyllat ekzistuese, pra jo vetëm Bashkësia Europiane, por

edhe Politika e Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë (PPJS) si dhe bashkëpunimi në fushën e

Drejtësisë dhe Politikës së Brendshme, sepse organizimi institucional dhe "rregullat e lojës"

ndryshojnë dukshëm ndërmjet këtyre tri fushave.

Pse duhen përfshirë në shqyrtim të gjithë këta faktorë dhe nivele, kur dihet fakti se vetë niveli

mbikombëtar është mjaft i komplikuar? Për arsye se të gjithë së bashku përbëjnë BE‐në dhe



politikën e saj dhe përcaktojnë vazhdimin e zhvillimit të saj. Të kujtojmë edhe një herë diskutimet

parlamentare për politikën Europiane, të cilat në vendet si Britania e Madhe apo Danimarka luajnë

rol qendror. Apo të kujtojmë politikën rajonale dhe pjesërisht edhe atë agrare, të cilat pa

bashkëndikimin e njësive rajonale nuk do të mund të realizoheshin. Nga kjo rezulton renditja në

vijim e kursit bazë 4:

Struktura e BE‐së 1: Në fillim do të përqendrohemi në nivelin mbikombëtar dhe do të

trajtojmë institucionet përkatëse, përbërjen e tyre, detyrat dhe lidhjet mes tyre. Do të bëhet

fjalë për trekëndëshin institucional Komisioni – Këshilli – Parlamenti.

Struktura e BE‐së 2: Me vështrimin e Gjykatës Europiane dhe Këshillit Europian

përmbledhim nivelin mbikombëtar.

Struktura e BE‐së 3: Në vazhdim do të flitet për kushtet themelore strukturore dhe faktorët

e tjerë përcaktues të politikës së përbashkët të shteteve anëtare, pra për nivelin kombëtar.

Struktura e BE‐së 4: Pastaj do të vazhdojmë me shtyllën e dytë dhe të tretë, pra me Politikën

e Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë, si dhe me bashkëpunimin në fushën e Drejtësisë

dhe të Politikës së Brendshme. Cilat janë organet qendrore, si bashkëpunojnë ato me njëra‐

tjetrën, si bëhet ndarja e detyrave mes Bashkimit dhe shteteve anëtare, cilat janë

procedurat e vendim‐marrjes në krahasim me BE‐në dhe si cili është kufizimi respektivisht

gërshetimi i detyrave me po këtë shtyllë të parë — këto do të jenë pyetjet qendrore për të

cilat do të bëhet fjalë.

Bilanc: Në fund do të përpiçemi t'i përmbledhim së bashku tiparet kryesore të organizimit

strukturor të BE‐së.



Organizimi institucional në nivelin mbikombëtar (I)

Para se t'i shohim një nga një organet e nivelit mbikombëtar të BE‐së, t'i hedhim më parë një

vështrim grafik organizimin institucional të tij.

Dallimi kryesor në organizimin institucional të nivelit mbikombëtar ndaj sistemeve kombëtare

politike është padyshim fakti se vendimet në BE, merren kryesisht nga organi i përbërë nga

përfaqësues të qeverive të shteteve anëtare, Këshilli i Bashkimit Europian (apo Këshilli i Ministrave).

Me të do të fillojmë trajtimin e temës.

Këshilli i Bashkimit Europian

Këshilli i Ministrave përbën organin kryesor vendim‐marrës të BE‐së. Ai miraton me propozimin e

Komisionit dhe me pjesëmarrjen e Parlamentit Europian ligjet e Bashkësisë. Kjo përbën procesin e

vendim‐marrjes që nga fillimi i Bashkësisë Europiane. Ajo që ka ndryshuar ndërkohë është pesha

relative e tri organeve pjesëmarrëse. Këshilli paraqitet në përbërje të ndryshme, në varësi të fushës

politike, p.sh. si Këshilli i Ministrave të Bujqësisë, Këshill i Ministrave të Mjedisit etj. Përveç kësaj,

pjesëmarrës në procedurën e ligjvënies është edhe anëtari përkatës i Komisionit. Për shumë ministra

të shteteve anëtare, puna e Këshillit përbën pjesën më të madhe të detyrës së tyre. Meqenëse ata

në Bruksel mund të jenë vetëm për një kohë të shkurtër, ministrat në fjalë janë të varur nga

përkrahja. Me rëndësi në këtë kontekst është para së gjithash Komisioni me seli në Bruksel i

Përfaqësuesve të Përhershëm, i përbërë nga zyrtarët kompetentë të fushave përkatëse politike të



shteteve anëtare, i cili për kryerjen e funksionit të tij në fushat e ndryshme të aktivitetit të BE‐së

përbëhet nga 180 komisione dhe grupe pune. Me këtë ai kryen pjesën më të madhe të përgatitjes së

vendimeve në çështjet e ndryshme përmbajtësore. Sekretariati i Këshillit përbëhet nga rreth 2000

bashkëpunëtorë. Detyrat e tij janë kryesisht të natyrës administrative, që do të thotë se në të kryhen

punë si përgatitja e axhendës së punës, përpilimi i raporteve, shërbimi i përkthimeve, shqyrtimi i

çështjeve ligjore etj. Diagrami i mëposhtëm lehtëson kuptimin e përbërjes së Këshillit.

Siç kemi theksuar në kursin bazë 2, për shkak të Kompromisit të Luksemburgut, vendimet fillimisht

merreshin parimisht sipas sistemit të votimit të njëzëshëm. Që nga vitet 80, e sidomos që nga

Marrëveshja e Mastrihtit dhe ajo e Amsterdamit, mënyrë gjithnjë e më e shpeshtë e vendim‐marrjes

është bërë sistemi i votimit me shumicë të kualifikuar, zhvillim ky i cili pa dyshim do të vazhdojë

edhe pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Nisës. Përveç kësaj (këtë do ta shohim edhe më poshtë)

janë zgjerur edhe kompetencat e bashkëvendosjes së Parlamentit Europian.

Si tipar tjetër i rëndësishëm i këtij organi qendror duhet përmendur edhe fakti se puna e tij ka

përjetuar një diferencim gjithnjë në rritje që nga themelimi i BEE‐së. Kjo do të thotë se fushat

përkatëse politike, të cilat mbulohen nga këshillat e pjesshëm, po shndërrohen gjithnjë e më tepër

në organe të pavarura, dhe kjo për dy arsye:

Koordinimi zhvillohet gjithnjë e më pak në nivelin e shteteve anëtare. E njëjta gjë vlen edhe

për përcaktimin e pozicioneve p.sh. gjermane, italiane apo britanike. Me këtë bëhet e qartë

se në ç`masë politika e shteteve anëtare e ka humbur karakterin e saj si "politikë e jashtme"

kundrejt BE‐së!



Së dyti, me kalimin në vendim‐marrje me shumicë të kualifikuar, u bë gjithnjë e më tepër i

nevojshëm praktikimi i të ashtuquajturve package deals.

Rezultat kryesor i këtij zhvillimi është rritja e rëndësisë së elementeve të fushave përkatëse politike

kundrejt atyre të shteteve anëtare. Kjo do të thotë se linjat e ndarjes kalojnë gjithnjë e më shpesh

përmes fushave përkatëse dhe gjithnjë e më rrallë përmes shteteve anëtare. Kjo paraqet edhe një

shenjë tjetër të rëndësishme për karakterin e veçantë, tashmë jo krejtësisht ndërshtetëror të

bashkëpunimit brenda BE‐së.

Komisioni Europian

Me Komisionin Europian, gjithashtu të pashembullt në politikën ndërkombëtare, kalojmë në organin

e parë të vërtetë mbikombëtar. Diagrami i mëposhtëm bën të mundur krijimin e një përshtypjeje të

parë.

Momentalisht ai përbëhet nga gjithsej 20 anëtarë, të propozuar nga shtetet anëtare dhe të emëruar

për pesë vite, ndërkohë që për këtë nevojitet edhe pëlqimi i Parlamentit Europian. Komisionerët nuk

veprojnë për vendet e tyre, por janë të detyruar të angazhohen krejtësisht të pavarur për interesat e

përbashkëta. Në punën e tyre ata përkrahen nga 19.000 nëpunës (më pak se disa qytete të mëdha!)

në 24 të ashtuquajtura drejtori të përgjithshme (p.sh. të transportit, bujqësisë, marrëdhënieve të

jashtme, politikës rajonale, etj.) dhe institucione të veçanta si Sekretariati i Përgjithshëm, Shërbimi i

Përkthimeve apo ai i Çështjeve Ligjore.



Marrëveshja e Nisës do të sjellë ndryshime të rëndësishme edhe në punën e Komisionit. Nevoja për

këtë paraqitet nga fakti se, po të vazhdohet me sistemin e tanishëm edhe pas anëtarësimit të të

gjitha dymbëdhjetë shteteve, me të cilat negociohet momentalisht, ky organ do të ketë 33 anëtarë.

Krahasuar me gjendjen e fillimit, ai do të katërfishohej dhe me këtë do të bëhej tepër i madh për të

qenë në gjendje për të vazhduar të kryejë me efikasitet funksionin e tij. Për këtë arsye, Marrëveshja

e Nisës parashikon që secili shtet anëtar, duke filluar nga viti 2005, të ketë vetëm një përfaqësues në

Komision. Numri i komisionerëve do të kufizohet me anëtarësimin e shtetit të 27‐të. Numrin e saktë

të tyre do ta përcaktojë Këshilli me votim të njëzëshëm (më pak se 27). Me qëllim sigurimin e

barazisë së të gjitha shteteve anëtare do të zbatohet sistemi i rotacionit, sipas të cilit do të

përcaktohet edhe kombësia e pjesëtarëve të Komisionit. Përveç kësaj, Marrëveshja e Nisës shton

edhe kompetencat e Presidentit të Komisionit. Duke pasur parasysh Kolegjiumin me mbi 20

pjesëtarë, një masë e tillë është e pashmangshme në interes të një veprimi unik. Presidenti i

Komisionit vendos mbi ndarjen e resurseve. Në këtë mënyrë, ai ka mundësinë e rindarjes së

kompetencave gjatë ushtrimit të detyrës së tij. Me pëlqimin e Kolegjiumit ai mund t'i shtyjë

komisionerët për të dhënë dorëheqjen.

Detyrat e Komisionit mund të përshkruhen shkurtimisht si më poshtë:

E drejta e iniciativës: Çdo vendim i Këshillit duhet të paraprihet nga propozimi përkatës i

Komisionit. Si motor i integrimit ai duhet të përgatisë në të njëjtën kohë propozime për

zhvillimin e politikës së përbashkët. Kjo e drejtë e përcaktimit të rendit të ditës, e paraqitjes

së propozimeve në një kohë të caktuar dhe e bashkimit të iniciativave të ndryshme, bën që

Komisioni të ketë ndikim të madh në procesin e ligjvënies.

Mbrojtës i marrëveshjeve: Komisioni kontrollon zbatimin e përcaktimeve të marrëveshjeve

dhe të vendimeve të organeve të Bashkimit Europian. Në rast të shkeljes së tyre, ai mund të

njoftojë Gjykatën Europiane.

Organ ekzekutiv për zbatimin e politikës së përbashkët: Me këtë nënkuptohet administrimi i

mjeteve financiare dhe zbatimi i politikave të Bashkësisë Europiane. Kjo natyrisht nuk do të

thotë se Komisioni merr përsipër edhe shpalljen e rregulloreve dhe direktivave. Për një gjë të

tillë ai as nuk do të ishte në gjendje për shkak të numrit të vogël të personelit. Shpallja e tyre

është në kompetencën e administratës së shteteve anëtare apo edhe të njësive të tyre

rajonale. Detyra kryesore e Komisionit është mbikqyrja dhe kontrollimi i zbatimit të

rregulloreve të Bashkësisë nga shtetet anëtare.



Përfaqësimi jashtë: Komisioni ka për detyrë të përfaqësojë Bashkësinë Europiane p.sh. në

raundet e GATT‐it dhe në organizatat ndërkombëtare; kjo zhvillohet pjesërisht në

bashkëpunim me shtetet anëtare dhe/ose presidencën përkatëse.

Si karakteristika të veçanta të Komisionit duhen përmendur: diferencimi i tij i theksuar funksional

dhe fakti se bëhet fjalë për një burokraci shumëkombëshe me një sistem të zgjeruar, të përbërë nga

komisione pune (komitologji), në kuadër të të cilave zhvillohet një bashkëpunim tepër i ngushtë si

me administratat e shteteve anëtare, ashtu edhe me shoqatat kombëtare dhe Europiane.

Parlamenti Europian

Me Parlamentin Europian (PE) kalojmë në organin e parë të nivelit mbikombëtar, i cili mban emrin e

një organi të njohur në sistemet politike kombëtare. Edhe këtu rekomandohet fillimisht vështrimi i

diagramit të mëposhtëm.

Megjithatë, siç do të shohim edhe më poshtë, PE dallon shumë nga parlamentet kombëtare.

Kompetencat dhe roli i PE‐së në Bashkësi i nënshtrohen një transformimi të pandërprerë që nga

themelimi i BEQÇ‐së, një transformimi të tillë, ndikimi i të cilit është rritur gjithnjë e më tepër. Etapa

të rëndësishme në këtë kontekst ishin zgjerimi i kompetencave të tij në çështjet buxhetore (1975),

mbajtja e zgjedhjeve të para të drejtpërdrejta (1979), futja e procedurës së bashkëpunimit (1986)

dhe asaj të bashkëvendosjes (1992), si dhe në fund zgjerimi i madh i fushave të veprimit të kësaj

procedure të bashkëvendosjes përmes Marrëveshjes së Amsterdamit. Ndryshime të tjera do të

pasojnë edhe me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes së Nisës. Roli i PE‐së si instancë bashkëligjvënëse

(përballë Këshillit të Ministrave) përjeton një zgjerim dhe forcim tjetër. Përveç kësaj, duke pasur



parasysh zgjerimin e ardhshëm të BE‐së, numri i përfaqësuesve do të kufizohet në 732, ndërkohë që

në të ardhmen, ndarja e vendeve mes shteteve anëtare dhe kandidatëve për anëtarësim, do të

rishqyrtohet (duke filluar nga zgjedhjet e ardhshme për Parlamentin Europian). Diagrami i

mëposhtëm sqaron mënyrën e ndarjes së vendeve pas marrëveshjes së Nisës. Përfaqësuesit e

vendeve konkurruese në Parlament do të përfaqësohen natyrisht pas anëtarësimit të tyre.

Dallimet kundrejt parlamenteve kombëtare vërehen edhe në mënyrën e organizimit dhe në

përbërjen e PE‐së. Ai përbëhet nga fraksionet me pjesëtarë të vendeve të ndryshme si p.sh. fraksioni

i Partisë Social‐Demokrate të Europës, ai Kristian‐Demokrat, i cili që nga zgjedhjet për PE‐në në vitin

1999 përbën fraksionin më të madh, apo fraksioni i Liberalëve dhe i Partisë Demokratike Europiane.

Tepër i rëndësishëm për punën dhe ndikimin e PE‐së janë 20 komisionet e përhershme, si Komisioni

për Çështje të Jashtme, Siguri dhe Mbrojtje, Komisioni për Bujqësi dhe Zhvillim Rural, Komisioni

Buxhetor apo Komisioni për Ekonomi, Njësi Monetare dhe Industri. Parlamentarët e angazhuar për

pesë vjet në komisionet përkatëse janë në gjendje të përvetësojnë njohuri substanciale profesionale.

Në këtë mënyrë ata jo vetëm që mund ta ndjekin intensivisht punën e drejtorive të përgjithshme të

Komisionit dhe të këshillave të ministrave profesionalë me nënstrukturimin e tyre në fusha

përkatëse të kompetencave, por mund të ndikojnë tek ata. Është e rëndësishme të trajtohet në këtë



kontekst edhe bashkëpunimi me zyrat përkatëse të Komisionit si dhe me shoqatat ndërkombëtare e

kombëtare.

Si karakteristika kryesore të PE‐së mund të përmendim: bëhet fjalë për një parlament

shumëkombësh, gjithnjë në transformim, në të cilin paraqiten linja ideologjike (në fraksione jashtë

kufijve shtetërorë) dhe kombëtare (në prejardhjen e deputetëve të shteteve përkatëse). Si në

organet e lartpërmendura, edhe në Parlament ekziston një diferencim i theksuar funksional. Këtu

duhen përmendur lidhjet jashtëzakonisht të ngushta dhe bashkëpunimi intensiv me Komisionin,

shpesh kundër Këshillit të Ministrave.

Një vlerësim i mundshëm në krahasim me parlamentet kombëtare varet nga këndvështrimi. Parë

nga këndvështrimi shtetëror, sot, në fillim të shek. XXI mund të thuhet se rëndësia e PE‐së (ende) ka

mbetur prapa rëndësisë së parlamenteve në sistemet kombëtare, edhe pse ai është shumë më e

madhe se sa rëndësia e mbledhjeve apo organeve ekzistuese parlamentare të organizatave

ndërkombëtare. Po t'i hidhet një vështrim zhvillimit të dy dekadave të fundit mund të thuhet se

rëndësia e tij në krahasim me organet e tjera është rritur shumë: një shenjë tjetër e rëndësishme që

dëshmon "mbikombëtarizimin" e Bashkësisë Europiane.

Tri institucionet e përmendura (Komisioni, Këshilli dhe Parlamenti) përbëjnë qendrën e vendim‐

marrjes të sistemit të Bashkësisë Europiane. Ky trekëndësh plotësohet nga organe të tjera,

gjithashtu të rëndësishme, për të cilat do të flasim në faqen në vazhdim: Gjykata Europiane dhe

Këshilli Europian.



Përbërja institucionale në nivelin mbikombëtar (II)

Gjykata Europiane

Edhe Gjykata Europiane (GJE), njësoj si parlamenti Europian (PE), mban emër të njohur nga shtetet

kombëtare. Përveç kësaj, në aspektin e ndarjes së pushtetit të kësaj Gjykate, zbatohet edhe ndarja e

pushtetit, e njohur gjithashtu nga sistemet liberale demokratike. GJE është përgjegjëse për

kontrollimin e zbatimit të së drejtës së Bashkësisë. Në kompetencat e saj bëjnë pjesë çështjet

gjyqësore mes shteteve anëtare, mes BE‐së dhe shteteve anëtare, mes organeve dhe institucioneve

të BE‐së, si dhe mes personave privatë dhe BE‐së. Përveç kësaj, GJE‐së mund tì drejtohen edhe

gjykatësit kombëtar, për çështjet kontestuese, të cilat kanë të bëjnë me të drejtën e Bashkësisë dhe

që zhvillohen brenda kuadrit të një procedure gjyqësore, të hapur në një gjykatë kombëtare.

Diagrami në vijim sqaron procedurën në fjalë. Në të bëhet e qartë se përballë Gjykatës Europiane

ekziston edhe një e ashtuquajtur Gjykatë e Shkallës së Parë, e cila u themelua në vitin 1989 duke

pasur si qëllim lehtësimin e punës së GJE‐së.

GJE‐ja mund të aktivizohet në dy mënyra. Nga njëra anë nëpërmjet të ashtuquajturës procedurë

paraprake të vendosjes sipas nenit 234 të Marrëveshjes për Bashkësinë Europiane, të formuluar në

Marrëveshjen e Amsterdamit, sipas së cilës gjykatat kombëtare kërkojnë interpretimin e aspekteve



të së drejtës së Bashkësisë, të cilat u nevojiten për vendim‐marrje në rastet e shqyrtuara prej tyre.

Mundësia tjetër e aktivizimit të saj është paditja e drejtpërdrejtë.

Sidoqoftë rëndësia e vërtetë e Gjykatës bëhet e qartë vetëm nëse i hidhet një vështrim punës së saj

në fushat përkatëse. Ajo ka ndikuar në masë të madhe në kuadrin kushtetues drejt

mbikombëtarizimit dhe veç të tjerash në parimin e ndikimit të drejtpërdrejtë të së drejtës së BE‐së

për çdo qytetar të BE‐së, d.m.th. pa ndërmjetësimin e shteteve anëtare. Ajo ka realizuar gjithashtu

përparësinë e së drejtës së Bashkësisë para të drejtës kombëtare. Për këtë moment të rëndësishëm

në zhvillimin e Bashkësisë Europiane kemi folur edhe në kursin bazë 2.

Gjakata Europiane ka ndikuar në masë të madhe edhe në politikën materiale, duke bërë të mundur

në këtë mënyrë, ndër të tjera, përmes një vendimi epokal parimin e njohjes së ndërsjelltë të

standardeve të shteteve anëtare, parim ky i cili zëvendësoi harmonizimin e mundimshëm të

normave dhe standardeve, duke krijuar në këtë mënyrë kushtet paraprake të rëndësishme për

realizimin e projektit të tregut të brendshëm. Me rëndësi të konsiderueshme për rritjen e ndikimit të

GJE‐së ishte përfshirja përmes një strategjie të mençur dhe të qëllimshme e gjykatave kombëtare në

sistemin juridik të Bashkësisë.

Me rastin e një vlerësimi të rëndësisë së GJE‐së duhet theksuar se ndikimi i saj është më i madh

madje edhe në krahasim me gjykatat kombëtare me ndikim të madh si p.sh. Supreme Court në SHBA

apo Gjykata Kushtetuese Gjermane. GJE‐ja i ka dhënë impulse vendimtare procesit të integrimit. Roli

i saj dhe rendi juridik i krijuar prej saj përbëjnë pa dyshim tiparet kryesore të "mbikombëtarizimit" të

BE‐së, i cili e dallon BE‐në thelbësisht nga të gjitha organizatat e tjera ndërkombëtare.



Këshilli Europian

Këshillin Europian shtrihet njëkohësisht mbi të trija shtyllat e BE‐së, i lidh ato me njëra‐tjetrën dhe

merr përsipër detyrat kryesore udhëheqëse. Edhe këtu rekomandohet fillimisht hedhja e vështrimit

mbi diagramin në vijim.

Ndërsa Këshilli i Ministrave figuroi në Marrëveshje që nga fillimi, nuk mund të thuhet e njëjta gjë për

Këshillin Europian. Ai lindi në samitet e kryetarëve të shteteve dhe qeverive të Bashkësisë Europiane

që nga viti 1969. Këto samite fillimisht organizoheshin në periudha jo te rregullta kohore, për t'u

shndërruar më vonë përmes një vendimi të marrë në Samitin e Parisit të vitit 1974 si Këshill Europian

në një organ të rregullt të Bashkësisë, edhe pse jo i formuluar në Marrëveshjen për Bashkësinë

Europiane. Ai merrej fillimisht me temat qendrore të Bashkësisë, në mënyrë të veçantë me temën e

të ashtuquajturit Bashkëpunim Politik Europian (BPE), të institucionalizuar që nga viti 1970 mbi baza

ndërshtetërore, përmes së cilit bëhet përpjekje për koordinimin e politikave të jashtme të shteteve

anëtare. Për shkak të përbërjes së tij ai u shndërrua në organin më të lartë të vendim‐marrjes, edhe

pse një gjë e tillë nuk ishte parashikuar në asnjë marrëveshje.

Megjithatë përcaktimi i saktë i rolit të tij u bë vetëm pas miratimit të Dokumentit të Njësuar

Europian (DNJE) në vitin 1986. Në të u bazua më pas edhe Marrëveshja e Mastrihtit mbi BE‐në, e cila

e rikonfirmoi Këshillin Europian në funksionin e tij si nxitës të integrimit Europian në përgjithësi dhe

si bartës të fushave të ndryshme të këtij integrimi. Në nenin D të Marrëveshjes për BE‐në thuhet:



"Këshilli Europian i jep BE‐së impulset e nevojshme për zhvillim dhe përcakton objektivat e

përgjithshme politike të këtij zhvillimi." Kjo vlen para së gjithash për drejtimin e Politikës së

Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë. Marrëveshja e Amsterdamit, e plotfuqishme që nga 1.5.1999,

parashikon madje edhe kompetencën e dhënies së direktivave për Bashkimin Evro‐Perëndimor

(BEP). Përveç kësaj, Këshilli Europian thirret në të ardhmen edhe në rastet kur Ministrat në Këshillin

e Ministrave në fusha përkatëse nuk mund të arrijnë pëlqim, si dhe në rastet kur bëhet e nevojshme

arritja e marrëveshjeve dhe e "paketave" në fusha të ndryshme politike.

Niveli kombëtar (III)

Pas trajtimit të organizimit të pashembullt institucional në nivelin mbikombëtar, do të kalojmë tani

në nivelin kombëtar, analizimi i të cilit lidhet me vështirësi të veçanta, në njërën anë për shkak të

faktit se është vështirë të përkufizohet në mënyrë të saktë se ç'do të thotë "nivel kombëtar" dhe

çfarë strukturash, aktorësh dhe faktorësh të tjerë përcaktues të politikës së përbashkët duhen

përfshirë në të. Në anën tjetër është i domosdoshëm edhe një sistematizim i arsyeshëm i këtyre

faktorëve, në mënyrë që të bëhen të kuptueshëm ndryshimet kryesore mes vendeve anëtare.

Një përpjekje për t'i zgjidhur në një masë të kënaqshme këto vështirësi ndërmerr edhe diagrami i

mëposhtëm. Me qëllim përfshirjen sistematike të faktorëve përcaktues bëhet fillimisht dallimi mes

faktorëve relativisht të qëndrueshëm, d.m.th. faktorëve që ndryshojnë vetëm në periudha të gjata

kohore dhe faktorëve, të cilët brenda një periudhe të shkurtër kohore u nënkshtrohen

transformimeve. Një ndarje e tillë, sipas mendimit tim është e arsyeshme. Për çfarë shërben atëherë

kriteri i dytë i ndarjes sipas specifikës së vendeve dhe fushave të ndryshme politike? T'i kthehemi këtu

edhe një herë njohurive tona të fituara pas trajtimit të nivelit mbikombëtar, sipas të cilit kemi arritur

në përfundimin se ekziston një diferencim i madh funksional, që do të thotë se dimensioni i fushave

politike brenda BE‐së ka një rëndësi të madhe. Në këtë kontekst duhen përmendur dallimet e

konsiderueshme që ekzistojnë mes fushave të ndryshme në vendet anëtare. Kështu mund të duken

marëdhëniet mes aktorëve të ndryshëm në fushën e politikës agrare krejtësisht ndryshe nga ato në

fushën e politikës së mbrojtjes së ambjentit. Përveç kësaj, në fushën e politikës agrare ekziston një

"ideologji" krejtësisht tjetër, p.sh. në rastin kur, pa marrë parasysh politikën e orientuar në

përgjithësi drejt ekonomisë së tregut, pranohen dhe praktikohen ndërhyrje masive të shtetit.



Çfarë do të thotë kjo për Bashkësinë në përgjjithësi? Edhe në rastet kur faktorët specifikë vendorë

ndryshojnë shumë nga njëri‐tjetri, në fusha përkatëse mund të arrihet një shkallë e lartë

përputhshmërie, e cila lehtëson dhe madje bën të mundur bashkëpunimin brenda BE‐së. Shembuj

për ekzistencën e një shkalle të lartë përputhshmërie në kuptimin e pranimit të ndërhyrjeve masive

të shtetit në bujqësi mund të gjenden në Politikën e Përbashkët Agrare, fushë kjo e cila pikërisht për

këtë arsye u përfshi që nga fillimi në bashkëpunim dhe ka karakter të theksuar mbikombëtar. Një

shembull tjetër për ekzistencën e dallimeve relativisht të mëdha në fusha specifike politike paraqet

politika sociale, fushë kjo në të cilën bashkëpunimi i mirëfilltë ka filluar në fund të viteve 80 dhe ka

karakter më tepër ndërshtetëror.

T'iu kthehemi tani determinanteve të lartpërmendura, dhe së pari faktorëve të qëndrueshëm dhe

specifikë për shtetet e ndryshme anëtare. Dy nga këta faktorë që kanë të bëjnë në mënyrë të

drejtpërdrejtë me Bashkësinë janë sistemi i vendim‐marrjes dhe qëndrimet bazë kundrejt

Bashkësisë. Përsa i përket sistemit të vendim‐marrjes së BE‐së në shtetet anëtare, janë të

rëndësishme kryesisht tri dimensione, në lidhje me të cilat ekzistojnë dallime të konsiderueshme në

shtetet anëtare:



Ndarja në instancën ekzekutive dhe atë legjislative: Në Francë p.sh. ekziston në këtë

kontekst një ndikim tepër i dobët i parlamentit, ndërsa në Danimarkë ndikimi i tij është

shumë i madh. Ky ndikim i madh i parlamentit në Danimarkë mund ta ndikojë në masë të

madhe politikën dhe zhvillimin e BE‐së, sidomos në rastet kur kërkohet një miratim i

njëzëshëm i të gjitha shteteve anëtare! Për këtë flasin pikëpamjet skeptike të popullsisë

daneze ndaj Bashkësisë Europiane.

Përmasa e koordinimit të politikës së Bashkësisë Europiane: Pikat ekstreme këtu i paraqitën

për një kohë të gjatë Franca me koordinimin e saj të rreptë dhe të centralizuar të të gjitha

aktiviteteve politike kundrejt Bashkësisë nga njëra anë dhe Gjermania me një masë të

madhe të autonomisë së ministrive përkatëse dhe fragmentizimin shtesë për shkak të rendit

federal nga ana tjetër. Megjithatë gjatë viteve të fundit është vënë re një prirje e

përgjithshme larg koordinimit gjithëpërfshirës drejt pavarësisë gjithnjë e më të madhe të

aktorëve të fushave përkatëse politike. Në këtë mënyrë, politika e BE‐së në shtetet anëtare

po e humb gjithnjë e më tepër karakterin e saj si "politikë e jashtme"!

Raporti mes nivelit kombëtar dhe atij mbikombëtar: Rëndësinë e madhe të këtij aspekti e

dëshmon p.sh. gjendja në Gjermani me rendin e saj federal, në kuadër të të cilit landet

federale gjermane, që nga Marrëveshja e Mastrihtit dhe futja pas saj e nenit të ri 23 në

kushtetutën gjermane, kanë mundësinë e ndikimit në politikën e BE‐së. Edhe këtu bëhet i

qartë dallimi thelbësor kundrejt politikës së rëndomtë të jashtme.

Dalimin e madh të mundshëm të pikëpamjeve themelore, pra të ideve mbi organizimin institucional

të bashkëpunimit në Bashkësinë Europiane në vazhdimësi mes mbikombëtarizimit dhe

ndërshtetësisë, e bën të qartë krahasimi mes Britanisë së Madhe dhe Danimarkës nga njëra anë dhe

Gjermanisë e Italisë nga ana tjetër. Këto dallime luajnë padyshim rol të madh veçanërisht në çështjet

themelore dhe revizionet e marrëveshjeve.

Kaq përsa u përket faktorëve relativisht të qëndrueshëm dhe specifikë për shtetet përkatëse.

Karakteristakat e përgjithshme sistemore të shteteve anëtare nuk do t'i studijojmë më hollësisht.

Këtu bëjnë pjesë ndër të tjera rregulloret kushtetuese, strukturat dhe korniza institucionale, kultura

politike dhe orientimet politike e rendore. Të rëndësishme në këtë kontekst janë edhe dallimet mes

shteteve anëtare dhe ndikimet që sjellin ato. Këtu duhet përmendur veçanërisht fakti që dallimet

pjesërisht të mëdha p.sh. në çështjen e rendit politik, janë zvogëluar dukshëm me kalimin e kohës

dhe se është arritur një afërsi, pa të cilën nuk do të mund të realizoheshin projektet si ai i Bashkimit

Monetar.



As tek faktorët relativisht të qëndrueshëm dhe specifikë për fusha përkatëse nuk do të ndalemi gjatë.

Shkenca e krahasimit të sistemeve është angazhuar gjatë viteve të fundit intensivisht me raportet

mes aktorëve në fushat e ndryshme politike dhe ka ardhur në përfundim, se raportet në fjalë kanë

ndikim të konsiderueshëm në politikën e fushës që i përkasin, që nënkupton edhe politikën që ka të

bëj me Bashkësinë Europiane. Një gjë e tillë është vërtetuar p.sh. edhe në studimet në fushën e

politikës së mbrojtjes së ambientit të Bashkësisë Europiane. Nëse dhe në ç'masë zë vend politika mbi

Bashkësinë Europiane në një fushë përkatëse politike dhe si do të duket ajo konkretisht, varet

kryesisht nga pajtueshmëria mes aktorëve të sipërpërmendur.

Ideologjitë specifike për fushat përkatëse, pra pikëpamjet themelore mbi atë se si duhet të duket

politika në një fushë përkatëse, fitojnë në këtë mënyrë rëndësi të konsiderueshme, sepse përputhja

e tyre mund të krijojë pikëlidhje për bashkëpunim dhe ta bëjë atë të mundur, pavarësisht nga

dallimet e mëdha të faktorëve specifikë vendorë, si p.sh. në pikëpamjet themelore kundrejt

Bashkësisë Europiane. Si shembull mund të shërbejnë politika agrare, për të cilën folëm më lart,

projekti i tregut të brendshëm, në të cilin Britania e Madhe, me gjithë mospajtimin rreth heqjes së

parimit të miratimit të njëzëshëm, u shpreh e gatshme të vazhdojë të bashkëpunojë , dhe kjo për

faktin se ideologjia e projektit (ekonomi e lirë e tregut dhe konkurrenca në përgjithësi, si dhe heqja e

barrierave në veçanti) përputhej me pikëpamjet britanike.

Kështu kemi mbërritur në fund te faktorët relativisht të ndryshueshëm, të cilët pothuajse nuk kanë

nevojë të sqarohen. Faktin se qeveri të ndryshme mund të kenë pikëpamje të ndryshme mbi

politikën e BE‐së, se ato reagojnë ndaj disponimeve dhe ideve, gjendjeve ekonomike dhe presionit të

zgjidhjes së problemeve dhe se kjo mund ta ndikoj politikën e Bashkësisë Europiane përmes lidhjes

mes niveleve dhe mënyrës së vendim‐marrjes, të cilat i kemi trajtuar më lart, e kanë dëshmuar p.sh.

ndërrimet e qeverive në Britaninë e Madhe, Francë apo Gjermani në pjesën e dytë të viteve 90.



Organizimi institucional në shtyllën e dytë dhe të tretë (IV)

Në kuadër të vështrimit të zhvillimit të shtyllës së dytë, Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të

Sigurisë (PPJS), kemi parë në kursin bazë 2 se me krijimin e procesit të integrimit lindi nevoja e një

koordinimi më të mirë të pikave që kanë të bëjnë me politikën e jashtme. Marrëveshja e parë në

këtë drejtim u arrit në vitin 1970. Më pas vijuan edhe etapat e tjera; momente me rëndësi historike

ishin Dokumenti i Njësuar Europian, i cili bashkoi Bashkësinë Europiane me Bashkëpunimin Politik

Europian (BPE) dhe Marrëveshja e Mastrihtit me ngritjen e një PPJS‐je si shtyllë e dytë e institucionit

të Bashkësisë.

Mbi procedurat dhe aktivitetet në PPJS pas Matrihtit: për çdo çështje me rëndësi të përgjithshme për

Politikën e Jashtme dhe të Sigurisë mbahet në Këshill një njoftim dhe votim, të cilët synojnë t'i

shërbejnë arritjes së një veprimi konvergjent dhe koordinimit të punës në organizatat dhe

konferencat ndërkombëtare. Mund të arrihen të ashtuquajturat veprime të përbashkëta, me të cilat

lidhen në veprimin dhe qëndrimin e tyre të gjitha shtetet anëtare, gjë për të cilën nevojitet arritja e

miratimit të njëzëshëm. Përfaqësimi nga jashtë është detyrë e kryesisë respektivisht e së të

ashtuquajturës "Troika", pra e ministrave të jashtëm të kryesisë aktuale, së kaluar dhe asaj të

ardhme.

Si paraqiten karakteristikat e bashkëpunimit në PPJS në krahasim me Bashkimin Europian,

karakteristika këto për të cilat bëhet fjalë në këtë kontekst? Nga njëra anë paraqiten elemente të

qarta ndërshtetërore: bëhet fjalë për njoftim dhe votim, pra për përcaktimin e një qëndrimi të

përbashkët. Mënyra e vendim‐marrjes në kushte të zakonshme është votimi i njëzëshëm. Ekzistojnë

masa të veçanta paraprake institucionale posaçërisht për këtë shtyllë. Këtu duhet përmendur në

radhë të parë i ashtuquajturi Komitet Politik. Ndikim qendror mbi PPJS‐në luajnë nga ana tjetër

organet e shtyllës së Bashkësisë Europiane (Këshilli Europian, Këshilli i Ministrave dhe Kryesia).

Parlamenti Europian është i përfshirë në funksionin këshillues; ai mund ta interpelojë apo ta

këshillojë Këshillin. E njëjta gjë vlen edhe më tepër për Komisionin, i cili "është plotësisht i përfshirë

në aktivitetet në fushën e PPJS‐së".

Në fund edhe disa fjalë për shtyllën e tretë. Para marrëveshjes së Mastrihtit, u arritën hap pas hapi

një sërë harmonizimesh në fushën e drejtësisë dhe të politikës së brendshme. Arsyeja e zgjerimit

dhe e vënies së tyre mbi baza formale (edhe pse vetëm ndërshtetërore) ishte fakti se përparimet në

fushën e Bashkësisë Europiane, e veçanërisht në atë të tregut të brendshëm, bashkë me lehtësimet

që lidhen me të, bënë të pamundur veprimet e izoluara të shteteve kombëtare në një sërë fushash

politike.



Procedurat dhe zhvillimi i aktiviteteve në këtë fushë parashikojnë që Parlamenti Europian të

informohet nga Kryesia dhe Komisioni mbi punën e tyre dhe të ketë mundësi t'i bëjë propozime

Këshillit. Komisioni, edhe pse pjesëmarrës, ka të drejtën e iniciativës vetëm në fusha të veçanta,

p.sh. në politikën e azilit dhe migrimit. Kjo bën edhe një herë të qartë se shtetet anëtare i rezistuan

ndërhyrjes së Bashkësisë Europiane në fushat thelbësore të sovranitetit kombëtar. Megjithatë, pas

miratimit të Marrëveshjes së Mastrihtit, dolën në pah mangësitë e këtij insistimi për arritjen e

mirëkuptimit: marrja e vendimeve u shty për vite të tëra ose u bë fare e pamundur; procedura në

tërësi reszultoi tepër joefektive.

Dalja në pah e joefektshmërisë së rregulloreve të caktuara dhe e domosdoshmërisë së përmirësimit

brenda Bashkësisë Europiane paraqet njërën anë, ndërsa anën tjetër pyetja nëse mund të bëhen

ndryshime pozitive në këtë drejtim, duke pasur parasysh pozicionet e ndryshme të shteteve anëtare

dhe insistimin e tyre për ruajtjen e sovranitetit shtetëror. Detyrimet funksionale në këtë rast ishin aq

të mëdha, sa që me Marrëveshjen e Amsterdamit u arritën ndryshime të konsiderueshme, pikat

kryesore të të cilave janë:

Pjesë të mëdha të shtyllës së deritanishme të tretë, konkretisht politika e azilit, rregulloret

për kalimin e kufijve të jashtëm, politika e migrimit dhe ajo ndaj shtetasve të vendeve të

treta si dhe bashkëpunimi gjyqësor në çështjet civile dhe penale, u përfshinë në të drejtën e

Bashkësisë, dhe kjo në kuadër të titullit të ri IV [politika e vizave, e azilit, e migrimi dhe

politikat e tjera që prekin transportin e lirë të personave] të nenit 61 deri 69 të Marrëveshjes

mbi Bashkësinë Europiane (të formuluar në Marrëveshjen e Amsterdamit).

Pjesët e mbetura të shtyllës së tretë, të përfshira nën titullin e ri "përcaktimet mbi

bashkëpunimin policor dhe gjyqësor në çështjet penale", i cili paraqet njëkohësisht edhe

titullin VI të Marrëveshjes mbi Bashkësinë Europiane dhe i cili përfshinë nenet 29 deri 42 (të

formuluara në Marrëveshjen e Amsterdamit), u ngjeshën dhe të paktën pjesërisht kaluan

nën juridiksionin e GJE‐së, gjë që ishte befasuese.

Përveç kësaj, në BE respektiviksht Bashkësinë Europiane u përfshi përmes një protokolli

edhe e ashtuquajtura përbërja e Shengenit, e orientuar në heqjen e kufijve të brendshëm.

Jashtë saj kanë mbetur pas një protokolli tjetër Irlanda, Britania e Madhe dhe Danimarka.



Tiparet kryesore të organizimit institucional të BE‐së

T'i hedhim në fund edhe një herë një vështrim kursit bazë 4. Në qendër të vëmendjes së këtij kursi

ishte para së gjithash një qëllim kryesor: njohja me ato tipare të organizimit institucional të BE‐së, të

cilat kanë bërë që ajo të klasifikohet si organizatë mbikombëtare dhe që e dallojnë atë nga

organizatat klasike ndërkombëtare. Të përmbledhim këtu në formë pyetjesh pikat kryesore në këtë

kontekst: Cilat janë veçoritë e organizimit institucional të BE‐së?

Së pari duhet përmendur rendi juridik dhe roli i Gjykatës Europiane, i lidhur ngushtë me të,

të cilët i ngjajnë shumë gjendjes në sistemet kombëtare politike.

Së dyti diferencimi tashmë tepër i theksuar funksional, i cili kalon nëpër të gjitha nivelet dhe

që ka bërë që formulimi i politikës së BE‐së në shtetet anëtare ta humbë gjithnjë e më tepër

karakterin e politikës së rëndomtë të jashtme.

Së treti duhet përmndur kalimi gradual në vendim‐marrje me shumicë të kualifikuar në

Këshillin e Ministrave, rritjen e konsiderueshme të rolit të Parlamentit Europian, i cili është

shndërruar në shumë fusha në një "bashkëlojtar" të barabartë me Këshillin e Ministrave, si

dhe faktin se me Marrëveshjen e Amsterdamit, edhe shtylla e tretë (një rezervat i ruajtur me

xhelozi i sovranitetit kombëtar shtetëror) filloi të fitojë karakter mbikombëtar.

Nga ana tjetër ende vazhdojnë të ekzistojnë shenjat e karakterit ndërshtetëror të BE‐së, sidomos në

fushën e Politikës së Përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë. Megjithatë, gjatë analizës sonë të

organizimit institucional të BE‐së është bërë e qartë, se ky bashkëpunim i shteteve anëtare, është

me të vërtetë një pol ekstrem i politikës ndërkombëtare, një pol, i cili tregon analogji të shumta dhe

të dukshme me politikën brenda sistemeve kombëtare politike.

Për t'i thelluar njohuritë për tematikën e trajtuar në kursin bazë 4 rekomandohet hyrja në internet.

Organet kryesore të BE‐së, por edhe institucionet e tjera si Gjykata Europiane e Llogarive, Banka

Europiane për Investime dhe shumë institucione të tjera, të cilat nuk patëm mundësi t'i trajtonim,

kanë faqe shumë të mira interneti.

63 Kursi bazë 5: Sfidat aktuale — Zgjerimi dhe reformimi


KURSI BAZË 5: SFIDAT AKTUALE — ZGJERIMI DHE REFORMIMI

Në kurset e deritanishme bazë, Bashkimin Europian e kemi njohur si një materie tepër interesante,

por edhe të vështirë dhe komplekse. Kurset bazë 2 dhe 3 iu kushtuan historisë ndërkaq 50‐vjeçare të

integrimit Europian, e cila pavarësisht nga krizat e shpeshta dhe vështirësitë, mund të quhet histori e

suksesshme. Shtetet dikur të armiqësuara mes tyre u bashkuan në një organizim të pashembullt, në

të cilin zgjidhja me dhunë e konflikteve është bërë e paparamendueshme. Integrimi pra, kjo duhet

mbajtur mend si pikë shumë e rëndësishme, përbën një strategji të suksesshme të sigurimit të

paqes. Në këtë kontekst nuk të habit fakti se integrimi Europian u shërben si udhërrëfyes shteteve

dhe rajoneve të tjera.

Vështrimi i zhvillimit të BE‐së, ky ishte qëllimi i rëndësishëm i të dy kurseve bazë mbi historinë e BE‐

së, na bën gjithashtu të kuptojmë se si "funksionon" integrimi", cilët faktorë luajnë rol dhe çfarë ka

nxitur ose penguar ky integrim. Faktorët kryesorë i kemi përmbledhur në kuadrin e kursit bazë 3, në

faqen Bilanc. Gjithashtu kemi parë se tri revizionet e mëdha të Marrëvesshjes që nga Marrëveshjet e

Romës të viteve 1957/58, shënojnë pika të rëndësishme në historinë e zhvillimit të BE‐së:

1986/87 Dokumenti i Njësuar Europian (Tregu i Brendshëm!)

1991/93 Marrëveshja e Mastrihtit (Bashkimi Monetar!)

1997/99 Marrëveshja e Amsterdamit

2000 Marrëveshja e Nisës (ende s`ka hyrë në fuqi, korrik 2002)

Gjithashtu kemi parë, se për ta kuptuar si duhet procesin e integrimit, nuk mjafton të shohësh vetëm

pikat kryesore në historinë e tij të zhvillimit. Shumë shembuj kanë treguar, se përveç konferencave

qeveritare dhe revizioneve të Marrëveshjeve, kanë ndodhur një sërë zhvillimesh të tjera, të cilat

kanë ndikuar si negativisht, ashtu edhe pozitivisht në rrjedhën e procesit të integrimit. Të

përmendim në këtë kontekst dështimin pas Kompromisit të Luksemburgut të vitit 1966 apo

zgjerimin e Marrëveshjeve të Romës pas vendimeve të Gjykatës Europiane në një sistem të

pashembullt në politikën ndërkombëtare.

Kursi bazë 4 iu kushtua institucioneve të sistemit shumështresësh të BE‐së. Në nivelin mbikombëtar

jemi njohur me Komisionin Europian, Këshillin e BE‐së (Këshillin e Ministrave) dhe Parlamentin

Europian trekëndëshin e vendim‐marrjes të sistemit të Bashkësisë, mbi të cilin qëndron organi

drejtues i Këshillit Europian si samit i institucionalizuar i kryetarëve të shteteve dhe të qeverive.

Këshilli vendos parimisht me propozimin e Komisionit nën përbërje të ndryshme të Parlamentit (në

varësi të procedurës së vendim‐marrjes). Kemi arritur të konstatojmë dy prirje: në Këshill, në gjithnjë

e më tepër fusha, nuk vendoset më sipas sistemit të votimit të njëzëshëm, por sipas atij të shumicës



së përcaktuar (edhe pse ministrat në Këshill përpiqen gjithnjë të marrin vendime të njëzëshme).

Parlamenti nga ana tjetër arriti të zgjerojë kompetencat e tij të bashkëvendosjes. Në sistemin e

përbashkët të Bashkësisë, në shumë çështje, ai është shndërruar në partner të barabartë me

Këshillin. Më sipër folëm edhe për rëndësinë e madhe të Gjykatës Europiane.

Për ta kuptuar si duhet zhvillimin e BE‐së nuk mjafton vetëm një vështrim i shkurtër i revizioneve të

Marrëveshjes. E njëjta gjë vlen edhe për analizimin e institucioneve: edhe këtu vështrimi nuk duhet

përqendruar vetëm në Bruksel, por në të duhet përfshirë gjithë sistemi shumështresësh i BE‐së. Kjo

do të thotë se analiza në fjalë duhet të përmbajë edhe angazhimin me faktorët e nivelit kombëtar

dhe brendakombëtar. Gjithashtu duhet pasur parasysh edhe ndikimi i ndryshëm të institucioneve

dhe niveleve të fushave të ndryshme politike, para së gjithash mbi tri shtyllat e BE‐së. Gjatë

angazhimit të deritanishëm me temën BE kemi hasur gjithnjë në faktin më të rëndësishëm: fushat e

ndryshme politike në sistemin e BE‐së, e zhvillojnë aktivitetin e tyre në mënyrë të pavarur, gjë të

cilën e kemi quajtur "diferencim funksional", si tipar kryesor i BE‐së. Në fakt nuk mund të flitet për

një sistem të vetëm të BE‐së, por duhet bërë dallimi mes disa niveleve të veçanta të vendim‐marrjes

në fushat e politikës buxhetore, ekologjike, agrare, politikës së vizave, asaj të jashtme, etj.

Përshtypja që kemi fituar nga ky organizim i pashembullt i BE‐së nuk lejon etiketime të thjeshta. Në

BE nuk bëhet fjalë as për një organizatë ndërkombëtare, e as për një sistem të pastër politik të tipit

të sistemeve politike kombëtare. Është bërë shprehi të flitet për BE‐në si një krijesë "sui generis" ("e

pashembullt"), gjë që dëshmon pamundësinë e renditjes së tij në kategoritë ekzistuese. Heqja lidhur

me këtë e kufijve mes politikës së brendshme dhe të jashtme, në të cilën kemi hasur disa herë, e bën

BE‐në lëndë tepër interesante të shkencës politike në "epokën e globalizimit", e cila karakterizohet

nga shkufizimi i të gjitha llojeve. Rëndësia e politikës në BE si model apo edhe si laborator politik i

shek. XXI, pra si politikë nën ndikimin e globalizimit dinammik, po rritet gjithnjë e më tepër.

Në kursin e fundit bazë 5 do të përpiqemi ta rrumbullakosim angazhimin tonë, duke e përqendruar

vëmendjen në situatën aktuale brenda Bashkësisë Europiane. Konkretisht kjo do të thotë se do të

merremi me sfidat e mëdha, para të cilave ndodhet BE‐ja, të lidhura ngushtë me termat Procesi Post

Nice (reformat) dhe zgjerimi. A është përgatitur BE‐ja sa duhet për ta përballuar sfidën më të madhe

në historinë e ekzistencës së saj? A mund ta shfrytëzoj BE‐ja rastin historik për bashkimin e tërë

subkontinentit Europian, të dhënë pas ndryshimeve epokale të vitit 1989/90? Si mund të

harmonizohet zgjerimi me sfidat e tjera, në radhë të parë me reformimin e shumëdiskutuar

thelbësor të shoqërisë, por edhe me një përgjigje Europiane ndaj proceseve dinamike, të njohura me

emrin globalizim? Duke pasur parasysh atë që u tha më lart, si duhen vlerësuar rezultatet e

Marrëveshjes së Nisës?



Marrëveshja e Nisës

Kursin bazë 5 do ta fillojmë me vështrimin e situatës dhe sfidave aktuale në kuadrin e revizioneve më

të reja të mëdha të Marrëveshjes pas Marrëveshjes së Nisës. Aspektin më të rëndësishëm të

parahistorisë së kësaj Marrveshjeje, siç kemi theksuar në kursin bazë 3, e përbën fakti se revizioni i

mëparshëm (Marrëveshja e Amsterdamit), nuk e ka arritur qëllimin e tij, përgatitjen e BE‐së për

zgjerimin lindor. Me të nuk u përshtat as balancimi votave në Këshill, i cili kishte rëndësi qendrore

për zgjerimin, as përbërja dhe mënyra e funksionimit të Komisionit, e as nuk u arrit zgjerimi i

vendim‐marrjes në Këshill me shumicë të kualifikuar, zgjerim ky tepër i rëndësishëm duke pasur

parasysh numrin në rritje të anëtarëve potencialë. Në këtë mënyrë, sipas kritikëve, Marrëveshja e

Amsterdamit nuk kontribuoi në zgjidhjen e vështirësive dhe humbi edhe një shans tjetër për një

thellim të integrimit të vërtetë.

Vetëm një muaj pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Amsterdamit, Këshilli Europian vendosi në

Këln në fillim të qershorit 1999 mbajtjen e një konference qeveritare për përgatitjen e një revizioni

të ri të Marrëveshjes. Temë shtjellimi ishte e ashtuquajtura "left‐overs", pra çështjet e parashtruara

më lart, për të cilat nuk u arrit të merrej një vendim në Amsterdam, por që duhej vendosur

urgjentisht. Përgatitja e BE‐së për zgjerim ishte detyrë e parashtruar disa herë më parë. Bazat e

procesit të vështirë të bisedimeve deri dhe në Nisë i kemi trajtuar në kursin bazë 3.

Në dallim nga kjo, puna e Komisionit nën udhëheqjen e ish kryetarit gjerman të shtetit, Roman

Herzog, ishte e suksesshme. Karta e të drejtave Themelore, e dalë nga Komisioni në fjalë, u

miratua në mënyrë festive në Nisë, edhe pse ajo nuk u fut në përbërjen e Marrëveshjes.

Mospërputhja mes bisedimeve të mërzitshme por në fund të suksesshme në kuadër të Konferencës

Qeveritare dhe të punës gjithashtu të suksesshme të Komisionit bëri që të ngriheshin zërat, të cilat

në këtë procedurë të re ("metoda e Konventës") shihnin një alternativë që premtonte sukses për

reformat në të ardhmen, kur kemi parasysh faktin se me përfshirjen e një numri më të madh të

aktorëve të shoqërisë, arrihet një transparencë dhe afrim më i madh me qytetarët.

Cilat janë atëherë sukseset e këtij procesi tepër të vështirë bisedimesh? Cilat janë përcaktimet

kryesore të Marrëveshjes së Nisës dhe çfarë ndryshimesh sjell kjo marrëveshje? Siç do të kujtoheni

vetë, bisedimet në Konferencën Qeveritare u zhvilluan në sfondin e bisedimeve për anëtarësim me

gjithsej 12 shtete të reja (Bullgarinë, Estoninë, Letlandën, Lituaninë, Maltën, Poloninë, Rumaninë,

Sllovakinë, Slloveninë, Republikën Çeke, Hungarinë dhe Qipron). Qëllim prioritar ishte sigurimi

përmes ndryshimeve institucionale i funksionimit të suksesshëm të BE‐së edhe pas pothuajse

dyfishimit të numrit të anëtarëve, ku përveç të ashtuquajturës "left‐overs", u bë fjalë edhe për



mundësinë e intensifikimit të bashkëpunimit, pikë kjo e cila u fut në rend të ditës në rrjedhën e

Konferencës. Në vijim do të shohim më nga afër rezultatet e këtyre bisedimeve.

Të fillojmë me pikën që ka të bëjë me madhësinë dhe përbërjen e Komisionit. Marrëveshja këtu

parashikon që secili shtet anëtar, duke filluar nga viti 2005, të paraqesë vetëm një anëtar në

Komision (deri tani, vendet e mëdha anëtare si Gjermania, Franca, Britania e Madhe, Italia dhe

Spanja kishin nga 2 komisionerë). Me anëtarësimin e shtetit të 27‐të, numri i komisionerëve do të

kufizohet. Mbi numrin e saktë të anëtarëve (më pak se 27) do të vendos Këshilli me votim të

njëzëshëm. Me qëllim sigurimit e trajtimit të njëjtë të të gjitha vendeve anëtare do të futet sistemi i

rotacionit, sipas të cilit përcaktohet edhe përbërja kombëtare e anëtarëve të Komisionit. Përveç

kësaj, Marrëveshja e Nisës forcon kompetencat e kryetarit të Komisionit. Ai vendos mbi ndarjen e

burimeve dhe ka mundësi tì rindajë kompetencat gjatë kohës së ushtrimit të detyrës së tij. Me

pëlqimin e Kolegjiumit ai ka të drejtë edhe t'i udhëzojë komisionerët të japin dorëheqjen.

Risi me rëndësi në shumë aspekte paraqet procedura e ndryshuar e emërimit të Komisionit. Në të

ardhmen këtu do të praktikohet në të gjitha rastet sistemi i votimit me shumicë të kualifikuar të

votave. Në këtë mënyrë vështirësohet emërimi i kandidatëve "të dobët" të zgjedhjes së dytë apo të

tretë, siç ndodhi në të kaluarën me Komisionin Santer. Këtu Komisioni bëhet më i fortë, ndryshe nga

periudha që nga fillimi i viteve 90, kur gjatë prirjes së zgjerimit të fushës ndërqeveritare, rëndësia e

tij vetëm vazhdonte të zvogëlohej, prirje kjo që vazhdoi edhe Nisë. Rregullorja e re mbi emërimin e

Komisionit bën të mundur që në nivelin e shefave të qeverive dhe të shteteve, të vendoset sipas

sistemit të shumicës. Futja e elementit mbikombëtar të votimit me shumicë votash në sferën

ndërqeveritare, pra në sferën e shefave të shtetit dhe të qeverive, paraqet një risi befasuese,

ndikimet e së cilës mbeten për t'u parë në të ardhmen.

Përsa u përket dy çështjeve të lidhura ngushtë me njëra‐tjetrën që kanë të bëjnë me balancimin e

votave në Këshill dhe me zgjerimin e vendim‐marrjes sipas sistemit të shumicës së përcaktuar, është

parashikuar që pas ratifikimit të Marrëveshjes, në rreth 30 rregullore të Marrëveshjes, sistemi i

votimit të njëzëshëm të zëvendësohet me atë shumicës së përcaktuar, ndërkohë që disa fusha

qendrore mbeten të paprekura. Në fushën e politikave të përbashkëta, pra të shtyllës së Bashkësisë

Europiane, në dhjetë fusha mundësohet vendimi‐marrja me shumicë të kualifikuar në tërë fushat e

përfshira në rregullore ose të paktën në një pjesë të tyre. Në fushën e vendim‐marrjes që ka të bëjë

me bashkëpunimin në fushën e drejtësisë kjo p.sh. vlen në çështjet e së drejtës civile. Këshilli mund

të vendosë parimisht me shumicë të kualifikuar edhe në fushën e marrëveshjeve tregtare, përbërja e

së cilës përfshin shërbimet apo të drejtat e pronësisë shpirtërore.



Përveç kësaj, duke filluar nga 1 janari 2005, është parashikuar edhe ribalancimi i votave në Këshill.

Numri i votave të shteteve anëtare ka ndryshuar. Siç mund të shihet edhe nga diagrami i

mëposhtëm, është përcaktuar edhe numri i votave për shtetet konkurruese pas anëtarësimit të tyre

në BE.

Shumica e përcaktuar në të ardhmen konsiderohet e arritur,

nëse vendimi merr një numër të caktuar votash, ndërkohë që ky numër votash duhet

rishqyrtuar pas çdo anëtarësimi të ri,

nëse shumica e shteteve anëtare voton për vendimin.

Përveç kësaj, shtetet anëtare mund të paraqesin kërkesën, që një vendim i Këshillit, i marrë me

shumicë të kualifikuar, të rishqyrtohet dhe të vërtetohet nëse kjo shumicë përbën së paku 62% të

popullsisë së BE‐së. Në rast të mosplotësimit të këtij kushti vendimi bie poshtë. Është e qartë se ky

kriter i trefishtë nuk e lehtëson vendim‐marrjen në BE.

Shumë kritikë janë përqendruar në këtë aspekt dhe kanë vërtetuar me ndihmën e modeleve të

llogaritjes se cilat grupe shtetesh do të ishin në gjendje në një BE‐27 të arrijnë një shumicë krijuese

respektivisht, cilat grupe do të përbënin me këtë rast një minoritet bllokues. Këtu bëhet e qartë, se



13 shtetet e mëdha anëtare (88% e popullatës), nuk kanë një shumicë krijuese njësoj si 15 shtetet

aktuale anëtare, ndërsa 14 shtetet e vogla anëtare në një BE‐27 (11,6% e popullatës), kanë mundësi

tì bllokojnë me shumicë të kualifikuar vendimet e Këshillit. Edhe pse këto të dhëna institucionale

janë të rëndësishme dhe ndikojnë sjelljet e anëtarëve të sistemit të BE‐së, megjithatë duhet shtuar

në mënyrë relative, se Këshilli si organ vendim‐marrës, në të gjitha rastet është i orientuar në gjetjen

e konsensusit dhe se në të ardhmen kjo vështirë se do të ndryshojë.

Vetëkuptohet që zgjerimi i fondit të anëtarëve natyrisht nuk prek vetëm Komisionin dhe Këshillin,

por edhe një sërë organesh dhe institucionesh të tjera (Komisionin e Rajoneve, Komisioni për

Çështje Ekonomike dhe Sociale, Gjykatën, etj). Për këtë shkak do të duhej që në Marrëveshjen

e Nisës të aprovoheshin rregullore të reja përkatëse. Megjithatë në vazhdim do të përqendrohemi

në çështje të tjera, të cilat parashtrohen përmes "left‐overs"‐it të Amsterdamit, posaçërisht në një

pikë të veçantë, në rregulloren mbi Parlamentin Europian. Rëndësia e këtij aspekti rrjedh nga fakti se

këtu bëhet fjalë për një element demokratik brenda BE‐së. E kontestueshme në këtë aspekt ishte

ndër të tjera gjendja aktaulisht aspak përfaqësuese e vendeve në Parlament. Shtet e mëdha si

Gjermania, deri tani kanë mbetur dukshëm të nënpërfaqësuara. Një përfaqësues gjerman p.sh.

momentalisht përfaqëson përafërsisht 830.000 qytetarë, derisa një koleg i tij nga Luksemburgu

vetëm 71.500! Pa ndërmarrjen e reformave këto ndryshime do të vazhdonin të rriteshin me

zgjerimin e BE‐së.



Siç mund të shihet edhe në diagram, në Marrëveshjen e Nisës u ndërmor një ndarje e re e vendeve

në Parlament, me anën e së cilës, nga njëra anë, u zvogëluan të paktën relativisht këto diferenca,

ndërsa në anën tjetër, duke pasur parasysh ruajtjen e efektshmërisë së Parlamentit, numri i

përfaqësuesve u kufizua në maksimalisht 732. Në shikim të parë ky vendim krijon një përshtypje

tepër pozitive, gjë që ndryshon pas një shikimi më të mirë. Kjo ka të bëjë në radhë të parë me faktin

se nëpërmjet tij janë krijuar diferenca të reja dhe janë dëmtuar në radhë të parë Hungaria dhe

Republika Çeke, duke programuar në këtë mënyrë vështirësi të reja në procesin e marrëveshjeve për

anëtarësim në BE.

Së dyti duhet përmendur fakti se rregulloret e komplikuara të përkohshme për periudhën zgjedhore

2004‐2009 mund të bëjnë që kufiri prej 732 vendesh në Parlament të tejkalohet dukshëm të paktën

përkohësisht. Në varësi të kohës së anëtarësimit, numri i vendeve në Parlament mund të rritet në

850 ose më tepër. Se sa do të jetë në gjendje ta ndihmojë dhe kontrollojë procesin e ligjvënies një

megaparlament i tillë, duke pasur parasysh vështirësitë edhe ashtu të mëdha në Strasburg dhe

Bruksel, kjo mbetet të shihet më vonë.

Në kuadrin e rolit të Parlamentit Europian, përveç ndarjes së vendeve, është me rëndësi të

theksohet edhe një aspekt tjetër shumë i rëndësishëm: diskutimi rreth një zgjerimi të mundshëm të

fushave të aplikimit të procedurës së bashkëvendosjes, sipas së cilës Parlamenti ushtron ndikim

të madh në procesin e vendim‐marrjes. Arsyet: zgjerimi i vendim‐marrjes me shumicë votash në

Këshill, zgjerim i cili, siç e pamë edhe më parë, u miratua për një sërë fushash të ndryshme, ndër të

tjera do të thotë se qeveritë e mbivotuara nuk mund të nxirren më para përgjegjësisë nga

parlamentet kombëtare. Kjo krijon pra një vakuum në zinxhirin e legjitimitetit, i cili mund të

eliminohej përmes pjesëmarrjes së barabartë të Parlamentit. Një gjë e tillë në realitet ka ngjarë

tepër rrallë. Ajo varet nga miratimi i rregulloreve shtesë të kufizimit madje edhe në fushat, për të

cilat në një të ardhme të afërt është parashikuar zbatimi i procedurës së bashkëvendosjes. Po të

merret kjo së bashku me zgjerimin relativisht të madh të vendim‐marrjes me shumicë votash në

Këshill, bëhet e qartë se deficiti i demokracisë në BE, pas Marrëveshjes së Nisës, do të rritet së të

paktën në mënyrë tendenciale!

Kalojmë tani në pikën e fundit nga pesë pikat kryesore të Marrëveshjes së Nisës, në të

ashtuquajturin bashkëpunim i thelluar. Meqenëse në bisedime ishte bërë mjaft herët e qartë se

përsa u përket çështjeve institucionale do të gjendeshin pjesërisht vetëm zgjidhje të pakënaqshme

(përshtypje kjo e cila u dëshmua edhe në realitet), disa shtete anëtare insistonin që të përshtatej

instrumenti i krijuar me Marrëveshjen e Amsterdamit, i cili kishte të bënte me thellimin e

bashkëpunimit. Të përshtatej në atë kuptim, që pavarësisht nga aftësitë e kufizuuara ekzistuese të



veprimit në disa fusha politike, të bëhej i mundur një thellim tjetër i integrimit për shtetet e

interesuara anëtare, pasi në Amsterdam, siç kemi theksuar edhe në kursin bazë 3, ishin ngritur

barriera tepër të mëdha. Në vijim do të numërojmë në mënyrë telegrafike rezultatet e arriitura në

Nisë. Ato përqendrohen në tri ndryshime themelore kundrejt Marrëveshjes së Amsterdamit.

Së pari: me hyrjen në fuqi të Marrëveshjes do të hiqet e drejta e vetos e shteteve anëtare në

shtyllën e parë dhe të tretë. Kjo u jep mundësinë vendeve të interesuara për integrim që në

të ardhmen t'i anashkalojnë bllokadat përmes intensifikimit të bashkëpunimit në fusha

përkatëse, për të cilat në kushte të zakonshme nevojitet miratimi i njëzëshëm.

Së dyti: instrumenti në fjalë është në dispozicion edhe për shtyllën e dytë, Politikën e

përbashkët të Jashtme dhe të Sigurisë, edhe pse me një numër jo të vogël kufizimesh. Në

mesin e tyre bën pjesë para së gjithash fakti se çështjet në fushën e politikës së mbrojtjes,

nuk lejohet të preken dhe se e drejta e vetos e shteteve anëtare ende ekziston.

Së treti: u arrit pëlqimi, që për fillimin e thellimit të bashkëpunimit, në të ardhmen më të

mos nevojitet më pjesëmarrja e tetë vendeve anëtare. Sa për krahasim: deri tani nevojitej

pjesëmarrja e 50 përqind të shteteve anëtare, gjë që në një BE‐27 do të nënkuptonte

përfshirjen e jo më pak se 14 vendeve.

Në përgjithësi duhet thënë se barrierat për një bashkëpunim të thelluar në të ardhmen do të jenë

më të vogla dhe se kjo ka mundësi të ndihmojë në mënjanimin e bllokadave ekzistuese në disa fusha

përkatëse. Ajo që nuk do të jetë e mundur është përdorimi i tij si instrument thellimi për përfshirjen

e fushave të reja politike. Kufizimet të cilave ai duhet tìu nënshtrohet në të gjitha shtyllat, mbeten

ende tepër të mëdha. Pikërisht kufizimi i dyfishtë, i cili nuk lejon prekjen as të fushave të reja, e as të

atyre ekzistuese (para së gjithash të Tregut të Brendshëm), i heqin këtij instrumenti një masë të

madhe të potencialit të tij inovativ.

Kaq përsa i përket vështrimit të risive që lidhen me Marrëveshjen e Nisës, të cilin do ta përfundojmë

me përpjekjen për të bërë një vlerësim të shkurtër të këtyre risive. Në përgjithësi duhet thënë se me

Marrëveshjen e Nisës u plotësuan formalisht kushtet paraprake për fillimin e procesit të zgjerimit,

p.sh. nëpërmjet përcaktimit të ndarjes së vendeve në Komision, Këshill dhe në Parlamentin

Europian. Sidoqoftë po të matet aftësia e vërtetë e veprimit dhe efikasiteti i ballafaqimit me sfidat e

paraqitura brenda BE‐së dhe në sistemin ndërkombëtar, ky vlerësim merr karakter më tepër negativ.

Këtu bëhet e qartë, se me Marrëveshjen e Nisës, e ardhmja e BE‐së është rënduar për dy arsye. Nga

njëra anë janë ashpërsuar linjat e konflikit mes shteteve të mëdha dhe atyre të vogla, pra mes

shteteve përafërsisht të mëdha si Belgjika dhe Holanda, mes donatorëve dhe pranuesve, si dhe mes



shteteve të vjetra anëtare dhe atyre të ardhshme, të cilat për ruajtjen e "interesave kombëtare"

kanë luftuar me një intensitet të paparë më parë. Kjo padyshim nuk do të mbetet pa ndikim.

Nga ana tjetër, kjo mospërputhje dhe ky mospajtimi i pozicioneve ka ndikim edhe në një rezultat, pra

në rregulloret e Marrëveshjes së Nisës, i cili do ta rëndojë BE‐në në të ardhmen me një hipotekë

strukturore. Vendimet rreth Komisionit p.sh. mbeten madje edhe mbrapa rregulloreve të

Marrëveshjes së Amsterdamit, në bazë të së cilës ishte vendosur në parim që numri i komisionerëve

të kufizohet në 20. Vendim‐marrjet me shumicë të kualifikuar u vështirësuan. Diferencimi i

përcaktimeve në disa pika e ulën transparencën e proceseve të vendim‐marrjes dhe efektshmërinë e

tyre. Në përgjithësi duhet thënë, se Nica nuk u shfrytëzua për ngritjen e aftësisë së veprimit dhe të

vendim‐marrjes në BE, por më tepër për ngritjen e barrierave dhe me këtë të forcave penguese të

shteteve anëtare. Një bilanc ky tepër i rëndësishëm sidomos për përpjekjet tona për identifikimin e

faktorëve përcaktues dhe gjetjen e shmebujve të zhvillimit të procesit të integrimit.

Krahasuar me kriteret (e larta) të një reforme të gjerë institucionale për përgatitjen e BE‐së për

zgjerimin e kufijve të saj, realiteti pas Nisës mbetet shumë larg dhe shënon vetëm një etapë

kalimtare të procesit të reformimit të Bashkësisë. Megjithatë, deklarata e bashkëngjitur

Marrëveshjes, e ashtuquajtur "Deklarata për të ardhmen e BE‐së", hap perspektiva interesante p.sh.

drejt arritjes së një kushtetute Europiane. Për këto zhvillime dhe të ashtuquajturin "Procesi Post

Nice" do të flitet në faqen vijuese.

"Procesi pas Nisës" dhe Debati Finalizues

Nocioni Procesi "Post Nice" nuk përshkruan vetëm zhvillimet që nga Marrëveshja e Nisës, si p.sh.

procesin e ratifikimit, i cili që nga refuzimi në referendumin e 7 qershorit 2001 nga ana e Irlandës ka

hasur në vështirësi të konsiderueshme. Ai simbolizon edhe vazhdimësinë e procesit të reformimit të

BE‐së dhe u inicua po në Nice nëpërmjet "Deklaratës për të Ardhmen". "Prozesi Post Nice" nga

shumë konsiderohet si fillim i një procesi të vendosjes së kushtetutës. Duke pasur parasysh deficitin

në aspektin demokratik dhe në atë të legjitimitetit të BE‐së dhe domosdoshmërinë urgjente të

ngritjes së efikasitetit dhe transparencës, procesi në fjalë përfshin katër pika kryesore tematike:

Temën permanente të arkitekturës institucionale dhe para së gjithash çështjen e rolit që do

të kenë në të ardhmen parlamentet kombëtare në proceset Europiane të vendim‐marrjes.

Ndarjen e kompetencave mes BE‐së, shteteve anëtare dhe rajoneve, të drejtuar nga parimi i

subsidiaritetit.



Çështjen e përfshirjes së Kartës së të Drejtave Themelore të Nisës (fillimisht vetëm të

deklaruar në mënyrë festive) në përbërjen e Marrëveshjes.

Thjeshtimin e Marrëveshjeve gjithnjë e më të komplikuara, me qëllim që BE‐ja të bëhet më e

kuptueshme për qytetarët.

Ky proces do të përfundojë në vitin 2004 në një raund të ri reformimi. Sikurse në Mastriht dhe

Amsterdam, ashtu edhe në Nisë, u përcaktua raundi i ardhshëm i bisedimeve për reformimin e

Bashkësisë. Serioziteti i angazhimit në fjalë u bë i qartë në Kongresin e Laeken‐it në dhjetor të vitit

2001, ku u formua një Komision i veçantë për përgatitjen e propozimeve për hartimin e një

marrëveshje të re për BE‐në.

Paralelisht me këtë proces reformimi dhe i lidhur ngushtë me të rrjedh edhe i ashtuquajturi Debati

Finalizues, i cili ka filluar qysh para mbajtjes së Kongresit në Nisë. Pas shumë vitesh të tabuizimit të

çështjes mbi qëllimet e procesit të integrimit u paraqitën ide të njohura tashmë si federalizimi i BE‐

së, krijimi i Shteteve të Bashkuara të Europës, shpallja e Kushtetutës Europiane etj.), por edhe

koncepte të tjera inovative. Ndodhi të rëndësishme të Debatit konsiderohen:

fjalimi i ish presidentit të Komisionit Jacques Delors më 14 nëntor 1999 ("Reuniting Europe:

Our Historic Mission")

shkrimi i përbashkët i dy "drejtuesve" të SEM‐it, Valéry Giscard d‘Estaing dhe Helmut

Schmidt, më 23 prill 2000 ("BE‐ja nuk është e përgatitur për zgjerim")

fjalimi që fitoi vëmendje të madhe i ministrit të jashtëm gjerman Joschka Fischer më 12 maj

2000 në Universitetin e Humboldt‐it ("Nga lidhja e shteteve në federalizëm — mendime mbi

finalizimin e integrimit Europian")

fjalimi i menduar si përgjigje ndaj idesë së Fischer‐it i presidentit francez Jacques Chirac më

27 qershor 2000 para Bundestag‐ut gjerman ("Notre Europe")

fjalimet e presidentit të Komisionit Romano Prodi para Parlamentit Europian më 3 tetor

2000 dhe më 16 janar 2002 ("More Europe")

fjalimi në Varshavë i kryeministrit britanik Tony Blair më 6 tetor 2000 ("A Larger, Stronger,

more Democratic Europe") dhe ai më 23 nëntor 2001

kërkesa e njohur si "Dokumenti i Schrëder‐it", e publikuar në prillit të vitit 2001 drejtuar

Kongresit të Partisë Socialdemokrate Gjermane (SPD) në nëntor 2001 ("Përgjegjësi për

Europën")

fjalimi i kryeministrit francez Lionel Jospin më 28 maj 2001 ("L’avenir de l’Europe élargie") si

reagim ndaj fjalimit të kancelarit gjerman.



Europa pra ndodhet në axhendën politike të politikanëve të ndryshëm. Këtë e bën të qartë edhe ky

vështrim i shkurtër. Për herë të parë në historinë mbi 50 vjeçare të integrimit Europian zhvillohet një

debat gjith Europian mbi të ardhmen e BE‐së, të cilit nuk mund tì shpëtojë asnjë kryepolitikan. Është

tepër interesante tì lexosh në origjinal dhe tì krahasosh fjalimet e lartpërmendura. Një mundësi të

tillë ofron Serveri mbi Europën ‐ faqja zyrtare e internetit e BE‐së. Në të është krijuar një pjesë e

vaçantë për diskutime rreth së ardhmes së BE‐së, ku mund të gjenden edhe një sërë shkrimesh të

renditura qartë (të shteteve anëtare, shteteve konkurruese, institucioneve Europiane, institucioneve

shkencore, etj.). Një faqe pra tepër interesante për të gjithë ata që dëshirojnë të angazhohen më

intensivisht me debatin mbi të ardhmen e Bashkësisë Europiane:

http://europa.eu.int/futurum/index_de.htm

Sfidën më të madhe për BE‐në dhe përpjekjet për reformimin e saj e përbën zgjerimi i saj, me të cilin

do të merremi në faqet në vijim.

Zgjerimi i Bashkimit Europian

Zgjerimi përbën sfidën më të madhe për BE‐në. Këtë tematikë komplekse do ta trajtojmë më

hollësisht në disa hapa. Fillimisht do t'iu hedhim një vështrim zgjerimeve të deritanishme, ku do të

shohim se çfarë vështirësish dhe pyetjesh u paraqitën në secilin zgjerim, cilët faktorë ndikuan

vendimet për pranimin e anëtarëve të rinj dhe ngritjen e kritereve për pranim dhe si ndikuan

zgjerimet në fjalë në zhvillimin e mëtejshëm të Bashkësisë. Kjo është e rëndësishme para së gjithash

për dy arsye. Së pari natyrisht për të fituar një shkallë reference për vlerësimin e zgjerimit më të ri të

planifikuar, e cila mundëson gjetjen e veçorive të saj në krahasim me zgjerimet e mëparshme. Së dyti

për të sqaruar mbi bazën e rasteve të deritanishme determinantet dhe rrjedhën e bisedimeve

aktuale për anëtarësim. Në vijim të kësaj do t'i përkushtohemi rrjedhës së deritanishme të këtij

raundi të zgjerimit: Cilat etapa u kaluan deri tani dhe çfarë është planifikuar për rrjedhën e

mëtejshme të bisedimeve në fjalë?

Me këtë arritëm në pikën e parë, pra në vështrimin e raundeve të deritanishme të zgjerimit. Për këtë

zgjerim është folur në disa pika edhe në Marrëveshjet e Romës. Kështu përmendet p.sh. në

preambulën e tyre vullneti i fortë për krijimin e kushteve për një bashkim gjithnjë e më të ngushtë të

popujve Europianë. Ndërsa popujt e tjerë të Europës këshillohen t'iu bashkëngjiten përpjekjeve të

përshkruara në preambulë. Përveç kësaj, me një nen të veçantë (neni 237) është përcaktuar

procedura për pranimin e anëtarëve të rinj. Sipas tij, të drejtën e paraqitjes së kërkesës për

anëtarësim e ka çdo shtet Europian. Këshilli, të cilit i duhet drejtuar kërkesa, vendos më pas me



vendim të njëzëshëm pas shqyrtimit të qëndrimit të Komisionit. Kushtet për pranim përcaktohen në

një marrëveshje të lidhur mes shteteve anëtare dhe shtetit konkurrues. Kjo marrëveshje duhet të

ratifikohet nga të gjitha shtetet anëtare, duke u bazuar në rregulloret e tyre kushtetuese. Në këtë

drejtim është bërë një ndryshim i konsiderueshëm me revizionin e parë të madh të Marrëveshjes,

Dokumentin e Njësuar Europian, pas të cilit është bërë e domosdoshme dhënia e pëlqimit nga

ana e Parlamentit Europian. Kjo rregullore u bart edhe në Marrëveshjen e Mastrihtit, konkretisht

në nenin O të Marrëveshjes mbi BE‐në, i cili zëvendësoi nenin 237 të Marrëveshjes mbi Bashkësinë

Europiane. Rregullorja në fjalë vlen edhe pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjes së Amsterdamit —

tani në nenin 49 të Marrëveshjes për BE‐në.

Edhe pse në marrëveshjet e përmendura u krijua instrumenti për zgjerim, nuk mund të thuhet se

është bërë përpjekje e madhe dhe e vazhdueshme për zgjerimin e rrethit të shteteve anëtare.

Përgjegjëse për këtë ishte para së gjithash frika se rritja e numrit të anëtarëve sjell edhe rritjen e

heterogjenitetit dhe vështirësimin e bashkëpunimit. Për këtë shkak, kërkesat për anëtarësim i ka

ndjekur gjithnjë pyetja nëse dhe në ç`masë zgjerimi në fjalë mund të ketë pasoja negative për

thellimin e mëtejshëm të procesit të integrimit. Kjo gjendje e tensionuar mes zgjerimit dhe thellimit,

edhe në raundin aktual të zgjerimit paraqet një rol qendror. Megjithatë, vendimet për pranimin e

anëtarëve të rinj, deri tani asnjëherë nuk kanë qenë rezultat i një hamendjeje të qëllimtë mes

zgjerimit dhe thellimit. Këtë e tregojnë qartë edhe zgjerimet e deritanishme. Vendimtare për sjelljen

e aktorëve të Bashkimit Europian ishin tri aspekte apo dimensione të tjera qendrore:

Interesat specifike sektoriale, pra fakti që degët përkatëse ekonomike druheshin nga pasojat

negative që mund t'u shkaktonin produktet më të afta për konkurencë të shteteve

konkurruese. Si shembull në këtë drejtim mund të shërbejë sektori agrar dhe zgjerimi në jug

me Greqinë, Spanjën dhe Portugalinë.

Interesat "kombëtare", pra frika se zgjerimi mund ta influencojë negativisht ndikimin e

shteteve anëtare në procesin e vendim‐marrjes. Të përmendim në këtë kontekst çështjen e

balancimit të votave në Këshill, për të cilën kemi folur ndër të tjera edhe në pjesën për

Marrëveshjen e Nisës.

Sistemi i BE‐së si i tillë, në radhë të parë struktura e tij institucionale, fazat dhe aftësia e tij në

procesin e vendim‐marrjes.

Një analizë e shkurtër e zgjerimeve të deritanishme do të tregojë se vendimet për pranimin e

anëtarëve të rinj, gjithnjë kanë qenë rezultat i një bashkëveprimi kompleks të këtyre dimensioneve.



Të fillojmë me Zgjerimin e parë (në veri). Kërkesa e parë për anëtarësim u paraqit qysh në vitin 1961,

pra vetëm katër vjet pas hyrjes në fuqi të Marrëveshjeve të Romës. Megjithatë u desh të kalojnë

edhe 11 vjet të tjerë deri në anëtarësimin e Britanisë së Madhe, Danimarkës dhe Irlandës. Cilat ishin

arsyet për këtë? Rëndësi qendrore kishte rezistenca e madhe e presidentit francez të shtetit de

Gaulle. Rol në këtë drejtim mund të kenë luajtur edhe motivet ekonomike, por vendimtare ishin pa

dyshim llogaritjet politike, apo më konkretisht frika se me anëtarësimin e Britanisë së Madhe (mike e

ngushtë e SHBA‐së), do të rritet ndikimi i Shteteve të Bashkuara në zhvillimin e Bashkimit Europian.

Pikërisht kjo rritje e ndikimit ishte në kundërshtim me pikëpamjet e de Gaulle, i cili preferonte

organizimin e Bashkësisë Europiane si bashkëpunim të shteteve sovrane dhe të pavarura nga ndikimi

amerikan. Nga ana tjetër, shtetet e tjera anëtare dhe Komisioni e shihte anëtarësimin e mundshëm

të Britanisë së Madhe si kundërpol të dëshirueshëm ndaj dominimit francez. Me fjalë të tjera: sjellja

e shteteve anëtare karakterizohej nga grindjet mes pikëpamjeve bazë mbi kahun e zhvillimit të

Bashkësisë. Anëtarësimi potencial britanik shihej si faktor, i cili mund ta forconte apo ta zvogëlonte

pozitën vetjake në këtë çështje, e jo si problematikë e veçantë.

Megjithatë parë në aspektin afatgjatë, Franca nuk arriti ta pengojë zgjerimin e Bashkësisë. Në

Kongresin e Hagës në vitin 1969, pasardhësi i de Gaulle, Georges Pompidou, u pajtua me vendimin

për rifillimin e bisedimeve për anëtarësim me Britaninë e Madhe, Danimarkën, Irlandën dhe

Norvegjinë. Vendimtar për këtë marrëveshje nuk ishte vetëm ndërrimi i presidentit francez. Rol të

rëndësishëm luajti edhe fakti se në kuadër të një package deals të gjerë, u arrit të përfillen

interesat e të gjitha vendeve anëtare. Në kuadër të kësaj zgjidhjeje, Franca fitoi si dëmshpërblim për

pëlqimin e saj për zgjerim pëlqimin e vendeve të tjera për zgjerimin e mëtejshëm dhe përmirësimin e

politikës së përbashkët agrare.

Ne këtu natyrisht nuk mund t'i trajtojmë hollësisht ndikimet e këtij zgjerimi të parë në rrjedhën e

procesit të integrimit. Megjithatë mund të përfundojjmë se me Britaninë e Madhe dhe Danimarkën,

Bashkësisë Europiane iu shtuan dy shtete me pikëpamje krejtësisht të ndryshme mbi rolin e

Bashkësisë. Për të dyja këto shtete, Bashkësia Europiane përbënte në mënyrë primare një bashkësi

ekonomike, nga e cila shpresonin të përfitonin ekonomikisht. Për to nuk diskutohej çështja e

kufizimeve të tjera në aspektin e sovranitetit kombëtar e shtetëror. Vetë anëtarësimi në BE, e jo

organizimi i tij konkret përbënte një çështje, në të cilën ishin të përçara opinioni publik, grupimet në

shoqëri dhe partitë politike në të dy këto shtete. Kjo situatë e krijuar ishte përgjegjëse në masë të

madhe për krizat dhe pengesat që e karakterizuan zhvillimin e Bashkësisë në vitet 70 dhe në fillim të

viteve 80 në aspektin e domosdoshmërisë së vendim‐marrjes së njëzëshme.



Ndërsa vullneti për anëtarësimin e Britanisë së Madhe parimisht ishte vënë në pikëpyetje,

anëtarësimi i Greqisë, Spanjës dhe Portugalisë, pra zgjerimi në jug, konsiderohej si pozitiv dhe i

domosdoshëm, duke pasur parasysh aspektin politik dhe atë strategjik. Brengat ekzistuese në lidhje

me këtë zgjerim më tepër kishin të bënin me rrjedhojat ekonomike dhe institucionale. Niveli i

zhvillimit ekonomik i këtyre tri vendeve ishte shumë më i ulët se mesatarja e shteteve anëtare.

Heterogjeniteti në rritje dhe rritja e konsiderueshme e numrit të shteteve anëtare, të lidhura

ngushtë me këtë zgjerim, bëri që të rritet frika nga ndikimi negativ mbi efektshmërinë e

institucioneve dhe rrjedhën e proceseve të vendim‐marrjes.

Megjithatë, zgjerimi në jug u ndikua më tepër nga vështirësitë e brendshme të Bashkësisë në fillimin

e viteve 80. Edhe pse parë në aspektin sipërfaqësor këto konflikte të brendshme kishin të bënin më

tepër me çështjen e kontributit të Britanisë së Madhe në buxhetin e Bashkësisë, në fakt bëhej fjalë

megjthatë për mospajtime të mëdha në lidhje me zhvillimin e mëtejshëm të procesit të integrimit.

Këto vështirësi i ngadalësuan bisedimet për anëtarësim. Vetëm pas marrëveshjes për orientimin e

Bashkësisë drejt Tregut të Brendshëm dhe përpilimit të Dokumentit të Njësuar Europian në

Kongresin e Fontainebleau në vitin 1984, u arrit pëlqimi për caktimin e një date konkrete për

anëtarësimin e Spanjës dhe Portugalisë (1 janar 1986), ndërsa Greqia u anëtarësua në vitin 1981.

Edhe zgjerimi në jug ishte i lidhur me konsekuenca për zhvillimin e Bashkësisë. Prej tij u prekën në

radhë të parë fushat të ndryshme politike si Politika e Përbashkët Agrare. Një shembull tjetër

paraqet nevoja e zgjerimit të politikës me qëllim të ruajtjes së pëlqimit të anëtarëve të rinj në

qështjen e krijimit të Tregut të Brendshëm.

Më pak problematik se të gjitha zgjerimet e tjera të deritanishme ishte zgjerimi i fundit pas

anëtarësimit të Austrisë, Suedisë dhe Finlandës. Marrëdhëniet mes shteteve të EFTA‐s dhe

Bashkësisë ishin rregulluar që nga viti 1972 përmes marrëveshjeve dypalëshe për tregtinë e lirë, të

cilat në janar të vitit 1994 u zëvendësuan nga Zona Ekonomike Europiane (ZEE). Pra, marrëdhëniet

ekonomike ishin të ngushta për një kohë të gjatë; shumë nga rregulloret e Bashkësisë, veçanërisht

ato në fushën e tregut të brendshëm, praktikoheshin nga këto tri vende përmes Marrëveshjes mbi

BEE‐në qysh para anëtarësimit të tyre. Përveç kësaj, këto shtete kishin një shkallë relativisht të lartë

zhvillimi ekonomik. Njëri nga problemet kryesore potenciale në fushën politike, statusi i neutralitetit,

e kishte humbur rëndësinë pas përfundimit të Konfliktit Jug‐Perëndim. Interesimi i tyre për çështje si

rritja e transparencës apo politika sociale dhe ajo mbi ambientin lejonte të shpresohej në krijimin e

impulseve të reja për politikat ekzistuese të BE‐së.

Po t'iu hidhet edhe një herë një vështrim këtyre tri raundeve të zgjerimit, del në pah një aspekt tepër

interesant. Edhe pse të tri këto zgjerime u zhvilluan në rrethana krejtësisht të ndryshme, në rrjedhën



dhe rezultatet e tyre u ndikuan nga një kombinim specifik i faktorëve, të cilët u përmendën edhe më

lart, pra nga interesat specifike sektoriale dhe interesat kombëtare, si dhe nga mendimet mbi

aftësinë e funksionimit të sistemit të Bashkësisë. Pika e fundit vërehet para së gjithash në faktin se të

gjitha zgjerimet ishin të lidhura me thellimin e procesit të integrimit, gjë që njëkohësisht përbën edhe

pikën qendrore të përbashkët të të gjitha zgjerimeve të deritanishme. Të përmendim në këtë

kontekst Dokumentin e Njësuar Europian të vitit 1987 apo Marrëveshjen e Mastrihtit të vitit 1992.

Kaq përsa u përket rrjedhës dhe determinanteve të raundeve të deritanishme të zgjerimit. Pika

vijuese programore dhe një vështrim mbi rrjedhën aktuale të raundit të zgjerimit gjenden në faqen

vijuese.

Raundi aktual i zgjerimit

Sfondi dhe pikënisja e raundit aktual të zgjerimit shënohet nga rënia e sistemeve komuniste në

Europën Qendrore dhe atë të Lindjes, proceset e transformimit në këto vende, të shoqëruara

pjesërisht me probleme të mëdha ekonomike e sociale, si dhe dëshira e vetëkuptueshme e këtyre

vendeve për ndihma dhe përkrahje nga perëndimi. Si përgjigje të parë ndaj kësaj situate të re

Bashkësia Europiane lidhi në fillimin e viteve 90 marrëveshje bilaterale për asociim me një numër të

konsiderueshëm të vendeve të Europës Qendrore dhe të Jugut. Qëllimi kryesor i këtyre

Marrëveshjeve për Europën ishte vendosja e një tregu të madh Europian, i cili do të përfshinte të

gjitha shtetet e asociuara, duke kërkuar nga këto të fundit përshtatje jo të lehta: ato duhet t'i

pranonin rregulloret mbi tregun e brendshëm dhe të ristrukturonin thelbësisht ekonomitë e tyre

kombëtare. Si ndihmesë për këtë, BE‐ja u ofroi atyre përkrahje financiare në kuadër të të

ashtuquajturit Programit PHARE, të zhvilluar nëpërmjet Bankës Europiane për Investime dhe

Bankës Europiane për Rindërtim dhe Zhvillim.

Fillimisht pra bëhej fjalë vetëm për asociim, ndihmë financiare dhe përcaktimin e interesave të

përbashkëta. Kjo ndryshoi rrënjësisht pas një vendimi të Këshillit Europian të Kopenhagës në qershor

të vitit 1993. Atje u vendos që të gjitha Vendeve të Europës Qendrore dhe Lindore të asociuara më

parë, t'iu hapet mundësia e anëtarëlsimit, në rast se përmbushnin disa kushte të caktuara, të

quajtura "Kriteret e Kopenhagës". Në këto kushte bënin pjesë p.sh. edhe krijimi i një kornize të

qëndrueshme institucionale mbi bazat e rendit demokratik, sigurimi i të drejtave të njeriut dhe

pakicave si dhe kalimi në ekonominë e tregut. Përveç kësaj, nga Vendet e Europës Qendrore dhe

Lindore u kërkua që ta pranojnë qëllimin e krijimit të një bashkësie ekonomike e monetare. Deri në

këtë moment ishin lidhur marrëveshjet për asociim me pesë Vende të Europës Qendrore e Lindore;



që nga ajo kohë, numri i tyre është rritur në dhjetë. Të gjitha këto vende (Bullgaria, Estonia, Letonia,

Lituania, Polonia, Rumania, Sllovakia, Sllovenia, Çekia dhe Hungaria) kanë paraqitur kërkesën për

anëtarësim.

Në Kopenhagë u vendos gjithashtu që marrëveshjet dypalëshe për asociim të pasuroheshin edhe me

një të ashtuquajtur "dialog të strukturuar" në nivel shumëpalësh mes institucioneve të BE‐së dhe

Vendeve të Europës Qendrore e Lindore të asociuara. Qëllimi i tij ishte arritja e një dialogu

permanent mes BE‐së dhe shteteve të asociuara në çështjet me dimension mbarEuropian. Sipas BE‐

së, çështje të tilla ishin para së gjithash fushat e politikës energjetike, të ruajtjes së ambjentit, të

transportit, të shkencës dhe teknologjisë, si dhe fushat e shtyllës së dytë dhe të tretë (Politika e

Përbashkët e Jashtme dhe e Sigurisë) dhe (Drejtësia dhe Politika e Brendshme). Me këtë

qëllim mblidheshin një herë në vit së bashku shefat e shteteve dhe të qeverive të vendeve anëtare

të BE‐së dhe të vendeve të asociuara, ndërsa ministrat e tyre të jashtëm, të drejtësisë dhe ata të

brendshëm, dy herë në vit.

Një etapë tjetër të rëndësishme në rrugën drejt zgjerimit përbëhet nga vendimet e marra nga Këshilli

Europian në fund të vitit 1994 gjatë takimit të tij në qytetin Essen. Me këtë rast u vendos zbatimi i

një strategjie të zgjeruar, e cila parashikonte përgatitjen hap pas hapi të Vendeve të Europës

Qendrore dhe Lindore për inkuadrim në tregun e brendshëm dhe pranimin e rregulloreve mbi të.

Kryetarët e shteteve dhe të qeverive theksuan njëkohësisht rëndësinë që ka zbatimi i suksesshëm i

politikës së konkurrencës dhe kontrollit të përkrahjes shtetërore në vendet e asociuara për

anëtarësimin e tyre. Me këtë u shtuan më tej kriteret e pranimit! Përveç kësaj u përcaktuan fushat e

bashkëpunimit dhe u paralajmërua rritja e përkrahjes financiare, ndërsa plani i mundshëm për

fillimin e bisedimeve për anëtarësim mbeti i papërcaktuar.

Plane më konkrete u bënë një vit më vonë në Këshillin Europian në Madrid, ku kryetarët e shteteve

dhe të qeverive përcaktuan datën e fillimit të bisedimeve për anëtarësimin e Qipros dhe të Vendeve

të Europës Qendrore dhe Lindore në gjashtë muaj pas përfundimit të Konferencës Qeveritare.

Përveç kësaj, Komisioni u autorizua të paraqeiste raportet e reja rreth ndikimeve të zgjerimit mbi

politikat e përbashkëta. Komisioni gjithashtu u ngarkua të përgatiste sa më shpejt paraqitjet e

qëndrimeve të tij ndaj kërkesave për pranim, me qëllim që ato t'i dorëzoheshin Këshillit sa më shpejt

që të ishte e mundur, menjëherë pas përfundimit të Konferencës Qeveritare.

Dokumenti kryesor në këtë kontekst është e ashtuquajtura "Axhenda 2000", e publikuar në korrik

të vitit 1997 nga Komisioni Europian. Pas shqyrtimit të kritereve për pranim të paraqitura nga Këshilli

Europian në Kopenhagë, Komisioni arrin në përfundimin se Hungaria, Polonia, Estonia, Çekia dhe



Sllovenia, në një periudhë afatmesme mund t'i plotësojnë të gjitha kushtet për pranim. Ai

njëkohësisht propozon që me shtetet e sipërpërmendura (dhe me Qipron) të nisen bisedimet për

anëtarësim dhe nënvizon, se fillimi i këtyre bisedimeve nuk nënkupton domosdoshmërisht

anëtarësimin, i cili, sipas tij, duhet të kushtëzohet me rrjedhën e zhvillimeve në vendet përkatëse

konkurruese.

Komisioni përveç kësaj propozon që të forcohen para zgjerimit masat për përshtatjen e Vendeve të

Europës Qendrore e Lindore dhe paralajmëron se do të informojë përmes një raporti vjetor mbi

zhvillimet e mundshme për herë të parë në fund të vitit 1998. Bazuar në këto raportime do të

shqyrtohet më pas se në ç'mënyrë do të mund të fillojnë negociatat konkrete për anëtarësim me

kandidatët, të cilët nuk u morën parasysh në raundin e parë. Në Axhendën 2000 shqyrtohen

gjithashtu ndikimet e zgjerimit për BE‐në dhe politikat e saj. Megjithatë, ky aspekt parashikohet të

trajtohet vetëm gjatë diskutimeve mbi vështirësitë dhe pyetjet që dalin për BE‐në si rezultat i

zgjerimit.

Një etapë tjetër të rëndësishme gjatë përgatitjes së BE‐së për zgjerim përbën mbledhja e Këshillit

Europian më 12 dhe 13 dhjetor 1997 në Luksemburg. "Konkluzionet e Kryesisë" trajtojnë në gjithsej

36 nënpika çështjet që kanë të bëjnë me zgjerimin e BE‐së. Vendimet kryesore mund të përmblidhen

si më poshtë: Komisioni kishte propozuar që bisedimet për pranim të fillonin së pari vetëm me një

pjesë të shteteve që kishin paraqitur kërkesën për pranim. Me qëllim mënjanimin e një diferencimi

të mundshëm mes Vendeve të Europës Qendrore dhe Lindore, Këshilli Europian vendosi të thërriste

një Konferencë Europiane, në të cilën synohej mledhja e "shtetet anëtare të BE‐së dhe shtetet e

tjera Europiane, për të cilat mund të bëhet fjalë për anëtarësim dhe që ndajnë vlerat e brendshme

dhe të jashtme të BE‐së" (pika 4 e përfundimeve). Në fazën e parë u ftuan: Qipro, shtetet e

interesuara për anëtarësim të Europës Qendrore e Jugore dhe, gjë që ishte e kontestueshme për një

kohë të gjatë, Turqia. Në aspektin tematik ishte parashikuar të trajtoheshin të njëjtat fusha si më

parë në kuadrin e dialogut të strukturuar, i cili u zëvenësua nga Konferenca Europiane, pra aspektet

e Politikës së Jashtme dhe të Sigurisë, të Politikës së Brendshme dhe Drejtësisë me karakter të

përgjithshëm dhe natyrisht çështjet e bashkëpunimit rajonal ekonomik. Mbledhja e parë e kësaj

konference u mbajt në mars të vitit 1998 në Londër.

Një pikë tjetër e rëndësishme e Vendimeve të Këshillit Europian shënohet nga krijimi i një kornize të

përbërë nga shumë elemente për rrjedhën e procesit të anëtarësimit dhe të bisedimeve. Pikat

kryesore në këtë drejtim janë:



Procesi i anëtarësimit do të vazhdojë me krijimin e një kornize unike për të gjitha shtetet

kandidate më 30 mars 1998 me takimin e ministrave të jashtëm të vendeve anëtare të BE‐së

dhe të të gjitha dhjetë shteteve kandidate të Vendeve të Europës Qendrore dhe Qipros.

Një strategji e intensifikuar afrimi synon t'iu bëjë të mundur të gjitha shteteve kandidate

anëtarësimin në BE pas kalimit të kohës dhe arritjen para anëtarësimit të një mase të madhe

të pronës së komunitetit të BE‐së. Përveç Marrëveshjeve për Europën, kjo strategji e

intensifikuar nënkupton edhe të ashtuquajturat Partneritete për Anëtarësim dhe

intensifikimin e ndihmës për afrim.

Partneriteti për Anëtarësim është një instrument i ri,

me anë të të cilit synohet bashkimi dhe vënia në

funksionim e të gjitha formave të përkrahjes së

Vendeve të Europës Qendrore. Sipas këtij

partneriteti, për secilin kandidat, në mënyrë

individuale përcaktohen parimet, prioritetet, qëllimet

afatshkurta, rezultatet kryesore që duhet arritur drejt

përshtatjes si dhe kushtet për partneritet.

U shtuan dukshëm mjetet financiare për afrim.

Shteteve kandidate iu mundësua pjesëmarrja në

programe të ndryshme të Bashkësisë si p.sh. në

fushën e arsimit dhe shkencës, me qëllim që ato të

njihen me metodat e punës në BE.

Përveç këtyre masave të shumta, qëllimi i të cilave ishte

përfshirja e të gjitha shteteve kandidate në procesin e

zgjerimit, Këshilli Europian propozoi që konferencat

dypalëshe qeveritare për hapjen e bisedimeve konkrete, të

mbaheshin fillimisht vetëm me ato shtete, të cilat ishin në

rrugë të mbarë drejt përmbushjes së kritereve të nevojshme,

pra me Estoninë, Poloninë, Slloveninë, Çekinë, Hungarinë dhe Qipron. Të njëjtën gjë kishte

propozuar në kuadër të "Agjendës 2000" edhe Komisioni. Bisedimet me këtë "valë të parë" të

vendeve kandidate, të ashtuquajtura "Grupi i Luksemburgut", filluan në pranverën e vitit 1998.

Shefat e shteteve dhe të qeverive në dhjetor 1999 në Helsinki morën vendimin për fillimin e

bisedimeve me "valën e dytë", e cila për këtë arsye edhe quhet "Grupi i Helsinkit" (Bullgaria, Letonia,

Lituania, Malta, Rumania dhe Sllovakia). Bisedimet zyrtare për anëtarësimin e këtyre vendeve filluan

Kandidatët kapitujt e

mbyllur/ të

hapur

Sllovenia 26 / 29

Çekia 24 / 29

Hungaria 24 / 29

Qipro 24 / 29

Letonia 23 / 29

Lituania 23 / 29

Sllovakia 22 / 29

Estonia 20 /29

Malta 20 /29

Polonia 20 /29

Bullgaria 14 /27

Rumania 9 / 17



më 15 shkurt 2000 në Bruksel. Turqia gjithashtu fitoi statusin e kandidatit, edhe pse fillimi i

bisedimeve me të akoma nuk mund të parashikohet. Po të numërohen edhe pesë shtetet e tjera të

Europës Juglindore (Shqipëria, Bosnja dhe Hercegovina, Jugosllavia, Kroacia, Maqedonia), shpresat

për anëtarësimin në BE të të cilave u hapën në kuadër të Paktit të Stabilitetit, si dhe Norvegjia dhe

Zvicra, kërkesat për anëtarësim të të cilave momentalisht pushojnë, numri i përgjithshëm arrin në 35

shtete!

Euforia pas ndryshimeve epokale të viteve 1989/90 në lidhje me krijimin e një Europe të bashkuar u

shua në të dyja anët gjatë bisedimeve të mundimshme për anëtarësim. Kandidatët për anëtarësim

kanë mbetur të zhgënjyer me "kursin e lëkundshëm" të BE‐së në çështjet që kanë të bëjnë me

zgjerimin e Bashkësisë dhe me tempin, sipas mendimit të tyre, tepër të ngadalshëm të bisedimeve.

Kërkesat për caktimin e një afati të caktuar për anëtarësim mbetën shpesh të papërfillura. Një gjë të

tillë e mbështet edhe thënia se afatet për anëtarësim, që nga viti 1990 janë caktuar vetëm një herë

në pesë vjet. Me përjashtim të disa rasteve të jashtëzakonshme si Sllovakia, disponimi i popullsisë së

vendeve kandidate rreth anëtarësimit në BE ka rënë në mënyrë të vazhdueshme. Këtë skepticizëm e

shfrytëzojnë partitë populiste dhe rrymat kundër Europës, ndërsa shumica e popullsisë së vendeve

anëtare të BE‐së asnjëherë nuk ka qenë për zgjerim.

Këto deficite nuk ka arritur t'i zvogëlojë sa duhet as Samiti i Nisës, pavarësisht se rezultatet e tij,

ndryshe nga shtetet anëtare, në shtetet kandidate janë pritur në mënyrë tepër pozitive. Shefat e

shteteve dhe të qeverive miratuan atje planin strategjik të Komisionit, të propozuar në nëntor të vitit

2000, i cili mund të konsiderohet njëkohësisht edhe plan për zgjerimin e Bashkësisë. Megjithatë ata

e kanë përmendur vetëm në mënyrë indirekte datën për anëtarësim, dhe kjo në pikën ku thuhet se

Bashkësia do të jetë e gatshme për zgjerim në fund të vitit 2002. Ata njëkohësisht lanë të shpresohet

se në zgjedhjet për Europën të vitit 2004 do të marrin pjesë edhe anëtarë të rinj. Me përjashtim të

negociatave me Rumaninë (17) dhe Bullgarinë (27), janë hapur ndërkohë të gjithë kapitujt e

bisedimeve për anëtarësim (temat e negociatave për anëtarësim janë përmbledhur në 29 kapituj),

ndërsa janë mbyllur (në mënyrë provizore) mes 9 (me Rumaninë) dhe 26 (me Slloveninë). Duhet

theksuar se në to nuk janë përfshirë tema të komplikuara si ajo e politikës agrare. Gjendja e

bisedimeve për anëtarësim (janar 2002) paraqitet nga tabela në të djathtë.

Raportet e rregullta të Komisionit mbi ecurinë e bisedimeve si dhe dokumente të tjera interesante

rreth temës së zgjerimit të BE‐së mund t'i gjeni në internet:

http://europa.eu.int/comm/enlargement/overview.htm



Kaq përsa i përket vështrimit të shkurtër të raundit aktual të zgjerimit. Në vazhdim do të mundohemi

të identifikojmë veçoritë e tij në krahasim me raundet e mëparshme të zgjerimit (zgjerimi në veri, jug

dhe ai EFTA) dhe do të përmendim vështirësitë kryesore që sjell zgjerimi në fjalë për BE‐në. Fillimisht

përsa u përket veçorive kryesore të raundit aktual të zgjerimit:

Së pari duhet theksuar numri i kandidatëve për anëtarësim, i cili është për disa herë më i

madh se në zgjerimet e mëparshme. Ky numër i madh i kandidatëve krijon vështirësi të

konsiderueshme në procesin e bisedimeve, si p.sh. në përcaktimin e interesave të

brendshme të përbashkëta të Bashkësisë. Zgjerimi në fjalë do ta rrisë në mënyrë masive

heterogjenitetin edhe ashtu ekzistues në BE‐në 15 anëtarëshe.

Vendet e Europës Qendrore dhe Lindore, me të cilat Bashkësia i ka filluar bisedimet,

ballafaqohen me një proces të vështirë transformimi. Në këtë transformim janë përfshirë

edhe institucionet e shtetit, administrata dhe ekonomia e tij, të cilave pjesërisht ende ka

mbetur t'iu përcaktohet roli në rendin e ekonomisë së tregut, të cilat hë për hë janë ende të

brishta dhe të papërpunuara. Pikërisht ato duhet të funksionojnë si duhet për ta zbatuar dhe

mbikqyrur tërë makinerinë e BE‐së! Këto mangësi të dukshme administrative, të pranishme

madje edhe në vendet më të zhvilluara kandidate, mund të paraqesin vështirësi të mëdha

p.sh. gjatë zbatimit të politikës strukturore.

Kësaj që u tha më lart i duhet shtuar edhe niveli i ulët i zhvillimit ekonomik të vendeve të

reja anëtarëve, të cilët me mesatarisht 32 përqind të Prodhimit të Përgjithshëm të

Brendshëm për frymë nga mesatarja e BE‐së, kërkojnë një përkrahje të vazhdueshme. Më

shumë se kurrë më parë gjatë zgjerimeve të mëparshme BE‐ja po shndërrohet në Bashkësi

zhvillimi.

Ajo që thamë më lart është tepër e përgjithësuar për ta kuptuar si duhet temën. Në vazhdim të

bëhemi më konkretë dhe të shtrojmë pyetjen se çfarë vështirësish dalin këtu për BE‐në. Vështirësitë

në fjalë dalin në radhë të parë në fushat e Politikës Agrare dhe Strukturore, gjë që bëhet e qartë fare

mirë nga shifrat. T'i hedhim edhe një herë një vështrim dallimeve në fushën e mirëqenies

ekonomike, dallime këto ekzistuese edhe brenda BE‐së. Prodhimi i Përgjithshëm i Brendshëm në

Danimarkë p.sh. është një të katërtën më i lartë se mesatarja e BE‐së (125%), ndërkohë që ai i

Portugalisë dhe Greqisë arrinë vetëm gjysmën e tij (50%). Nga ana tjetër, Prodhimi i Përgjithshëm i

Brendshëm i Polonisë dhe Hungarisë, pra i dy prej shteteve më të zhvilluara kandidate, arrin vetëm

50% të Prodhimit të Përgjithshëm të Brendshëm momental të këtyre dy shteteve më të varfëra të

BE‐së!



BE-15 100%

Sllovenia 44%

Çekia 24%

Hungaria 21%

Polonia 18%

Sllovakia 17%

Estonia 16%

Lituania 13%

Letonia 12%

Rumania 8%

Bullgaria 7%

Përqindja në PPB

Të punësuar

BE-15 2,3% 5,2%

Sllovenia 3,9% 11,5%

Çekia 4,5% 5,5%

Sllovakia 4,6% 8,2%

Letonia 4,7% 18,8%

Polonia 4,8% 19,1%

Hungaria 5,9% 7,5%

Estonia 6,2% 9,4%

Lituania 10,1% 21.0%

Rumania 17,6% 40,0%

Bullgaria 21,1% 25,7%

Një trajtim i njëjtë i këtyre dy shteteve në fushën e politikës agrare dhe strukturore si Portugalia dhe

Greqia do të shkaktonte një rritje të shpenzimeve me një të tretën në vit nga buxheti aktual i

përgjithshëm i BE‐së! Pjesa dërrmuese e këtyre subvencioneve do të binte në politikën agrare, ndër

të tjera edhe për arsye se Polonia p.sh., siç thamë më lart njëri ndër kandidatët më të zhvilluar,

punëson momentalisht rreth 1/5 e popullsisë në këtë sektor, ndërkohë që mesatarja e BE‐së kapë

shifrën 5%.

Shembujt e sipërpërmendur paraqesin shkallën e vështirësive dhe vërtetojnë domosdoshërinë e një

reformimi të zgjeruar të brendshëm të BE‐së para zgjerimit. Këtu shtrohet pyetja e ndarjes së

shpenzimeve që paraqiten në këtë kuadër, duke arritur kështu në pikën tjetër, interesat dhe

pozicionimet e shteteve anëtare.

Siç pamë nga shembujt e lartpërmendur, përsa i përket çështjes së interesave dhe përcaktimeve të

shteteve anëtare, edhe në raundin aktual të zgjerimit, rol të rëndësishëm luajnë sërish tri

dimensionet e sipërpërmendura. Së pari prekja e interesave specifike sektorale, që konkretisht do të

thotë: prekja e interesave të atyre vendeve anëtare, të cilat deri tani kanë përfituar më shumë nga

subvencionet në fushën e Politikës Agrare dhe Strukturore. Pastaj natyrisht janë edhe interesat

"kombëtare", pra aftësia e shteteve anëtare për të pasur ndikim në vendim‐marrje e më në fund

vetë sistemi i BE‐së si i tillë, në radhë të parë struktura e tij institucionale, procedura dhe efikasiteti i

vendim‐marrjes.



Si duket kjo konkretisht? Në radhë të parë këtu duhet përmendur "koalicioni i vendeve të

subvencionuara", të përbërë nga shtetet më përfituese: Greqia, Irlanda, Portugalia dhe Spanja, për

të cilat zgjerimi i planifikuar dhe reformat e lidhura me të në fushën e Politikës Agrare dhe

Strukturore paraqesin humbje të mëdha në aspektin financiar dhe të cilat do të përpiqen për këtë

arsye ta shfrytëzojnë veton e tyre.

Gjermania deri tani në BE është shfaqur si avokate e Vendeve të Europës Qendrore dhe Lindore, pasi

ajo, parë në aspektin afatmesëm dhe afatgjatë, do të përfitojë më shumë nga zgjerimi në lindje. Si

partner më i rëndësishëm tregtar dhe investues ajo do të përfitojë në masë më të madhe nga

zhvillimi ekonomik i këtyre vendeve. Sidoqoftë Gjermania deri tani nuk është treguar aq e gatshme

t'i përkrahë reformat në fushat qendrore, të cilat duhen përshtatur para ose me zgjerimin e BE‐së.

Këtu bëhet fjalë në mënyrë të veçantë për reformimin e Politikës Agrare dhe asaj Strukturore si dhe

për gatishmërinë e rritjes së domosdoshme të mjeteve financiare të BE‐së.

Përkrahje për kursin e saj të zgjerimit të përshpejtuar Gjermania ka gjetur sidomos tek Austria dhe

shtetet skandinave. Në varësi të llojit të kërkesave për reforma në fushën e bujqësisë, ekziston

mundësia që Danimarka, nga një shtet përfitues nga fondet agrare, të shndërrohet në një kantonist

të pasigurt.

Britania e Madhe ndërkohë, edhe pse në pamje të parë duket kryesuese e koalicionit kundër

zgjerimit, qysh në kohën e qeverisjes së Thetçerit ka kërkuar që BE‐ja të deklarohet në mënyrë të

qartë, të hapur dhe zemërgjerë për pranimin e Vendeve të Europës Qendrore dhe Lindore. Edhe për

të motivet janë relativisht të qarta: vendi në fjalë shpreson pas zgjerimit fillimin e prirjeje drejt një

bashkëpunimi të padetyrueshëm dhe më tepër ndërshtetëror, pra përkrahje për pikëpamjet e saja

specifike kundrejt të ardhmes së Europës. Rol të rëndësishëm luan gjithashtu edhe roli i saj si

"pagues neto", në të cilën ajo mund të shndërrohet në një aleate të rëndësishme në çështjen e

reformimit të Politikës së Përbashkët Agrare dhe të Politikës Strukturore.

Përkrahja parimore e Francës është më tepër shprehje e interesave për ruajtjen e aleancës

gjermano‐franceze se sa e bindjes për domosdoshmërinë e këtij projekti, me fjalë të tjera, as ajo nuk

është e lirë nga kushtëzimet. Franca ka frikë nga konkurrenca e shteteve me paga të ulëta (këtu

shihet edhe një herë momenti i prekjes sektoriale) dhe i refuzon me vendosmëri përshtatjet në

sferën e Politikës Agrare. Një rol tjetër të rëndësishëm luan edhe një motiv tjetër, me rëndësi të

madhe edhe për Italinë: frika nga humbja e rëndësisë së rajonit të Mesdheut pas zgjerimin në lindje,

rajon ky tepër i rëndësishëm për këto shtete.



Njësoj si në çështjet e tjera të rëndësishme në fushën e politikës së integrimit, shtetet e Beneluksit

nuk do ta bojkotojnë një projekt të inicuar nga Gjermania dhe Franca, edhe pse ato insistojnë fort në

domosdoshmërinë e një thellimi paraprak, ndërkohë që në rastin e Holandës kjo lidhet me

mungesën tradicional të interesit kundrejt Europës Lindore me nevojën e lidhjes së Gjermanisë në

procesin e integrimit Europian, si dhe me synimet e theksuara të paguesit neto për kufizimin e

shpenzimeve të zgjerimit në rast nevoje edhe nëpërmjet përjashtimit afatgjatë të anëtarëve të rinj

nga Politika Agrare dhe Fondet e Strukturimit.

Në fund mbetet të përmendet edhe domosdoshmëria e dhënies së miratimit për zgjerim nga

Parlamenti Europian. Këtu mund të ndodhë që Parlamenti ta kushtëzojë miratimin e tij me thellimin

paraprak, d.m.th. me reformat serioze institucionale, përtej ndryshimeve të Nisës.

Kaq përsa i përket këtij vështrimi të shkurtër të grupeve të interesave dhe pozicioneve të aktorëve të

BE‐së. Edhe nëse këtu u fol për koordinimin e interesave dhe "koalicionet", vendimet me shumicë

votash nuk ekzistojnë; përkundrazi, pëlqimin e tyre duhet ta japin të gjithë aktorët, dhe, përsa u

përket shteteve anëtare, ky miratim duhet të arrihet brenda kufijve të tyre kombëtarë!

Meqë me këtë kurs bazë mbi zhvillimet aktuale (Marrëveshjen e Nisës dhe procesin e vazhdueshëm

të reformave "Post Nice") dhe zgjerimin e BE‐së kemi përfunduar angazhimin tonë me këtë materie

shkencore të komplikuar, por edhe tepër interesante, në faqen tjetër do të përpiqemi t'i analizojmë

dhe përmbledhim njohuritë e fituara, gjithnjë duke pyetur për forcat nxitëse të integrimit Europian.

Bilanc mbi kompleksin tematik Bashkimi Europian

Pas trajtimit të pjesëve dhe aspekteve të ndryshme të sistemit shumë kompleks të BE‐së, do të

përpiqemi në fund të bëjmë një bilanc të gjithë kësaj. Pikënisje e angazhimit tonë me BE‐në ishte

karakterizimi i sistemit të BE‐së si "krijesë hermafrodite": me tipare të njohura nga sistemet politike

kombëtare dhe ato të politikës klasike ndërkombëtare. Si lëndë shkencore, BE‐ja ndodhet në këtë

mënyrë në kufirin mes nëndisiplinave shkencore politike të studimit të sistemeve dhe

marrëdhënieve ndërkombëtare. Pyetjen se si manifestohet kjo në veçanti dhe çfarë implikimesh të

shumëllojshme sjell me vete, jemi munduar ta shpjegojmë në gjithsej pesë kurse bazë.

Në kurset bazë 2 dhe 3 u bë fjalë për zhvillimin e integrimit Europian që nga Lufta e Dytë Botërore.

Me këtë rast ne kemi fituar informacionet themelore të nevojshme mbi temën, ndërkohë që parësor



ishte identifikimi i pyetjeve dhe tendencave kryesore të këtij zhvillimi gjatë historisë së tij 50 vjeçare.

Veçanërisht të dukshme dhe të nevojshme për t'u shpjeguar konsideruam faktet:

se bëhet fjalë për forma të reja dhe të veçanta bashkëpunimi,

se duke u nisur nga industria e rëndë (BEQÇ) në bashkëpunim u përfshinë gjithnjë e më

shumë fusha,

se vërehet tendenca e kalimit nga bashkëpunimi ndërqeveritar në bashkëpunimin

mbikombëtar, elemente këto të cilat paraqiten edhe njëkohësisht,

se rrethi i anëtarëve zgjerohet pandërprerë (për më detaje shih bilancin në kursin bazë 3).

Pavarësisht nga krizat, dështimet dhe fazat e ngexjes, në përgjithësi mund të konstatohet një

thellim i jashtëzakonshëm dhe një zgjerim (sektorial dhe gjeografik) i bashkëpunimit. Për këtë arsye,

BE‐ja me të drejtë konsiderohet si projekt i suksesshëm dhe global i integrimit dhe shërben si

udhërrëfyes për përpjekjet për bashkëpunim në rajonet e tjera të botës. Kjo është e çuditshme po të

kihet parasysh fakti se shtetet pjesëmarrëse, në Luftën e Dytë Botërore (dhe në shumë luftëra më

parë), ishin palë të armiqësuara mes tyre. Integrimi Europian është dëshmuar si një strategji

jashtëzakonisht e suksesshme për ruajtjen e paqes.

Në kursin bazë 4 kemi parë kornizën strukturore të sistemit të BE‐së. Në këtë rast kemi hasur në një

kompleksitet të madh të këtij sistemi dinamik shumështresësh. Përballë bashkëveprimit të

nënshtruar ndryshimeve të komplikuara dhe të shpejta të organeve në nivelin mbikombëtar

(Komisioni, Këshilli, Parlamenti, etj.), një analizë e mirëfilltë e sistemit të vendim‐marrjes duhet të

përfshijë edhe nivelin kombëtar dhe atë brendakombëtar. Kësaj i duhet shtuar edhe ndarja e BE‐së

në tri shtylla, në të cilat elementet e sistemit shumështrasësh veprojnë në mënyra të ndryshme.

Përsa i përket pikënisjes sonë, karakterizimit të BE‐së si krijesë e veçantë, e cila në vete përmban

elemente të sistemit (kombëtar) politik dhe elemente të një organizate tradicionale ndërkombëtare,

kemi arritur të identifikkojmë ndër të tjera tri pika kryesore, të cilat e dallojnë BE‐në nga organizatat

klasike ndërkombëtare:

rendin ligjor dhe rolin e Gjykatës Europiane;

diferencimin e theksuar funksional, i cili shtrihet në të gjitha dhe i cili ka bërë që formulimi i

politikës së BE‐së në shtetet anëtare gjithnjë e më tepër ta humbë karakterin e politikës

klasike të jashtme;

kalimi pak nga pak në vendim‐marrje me shumicë të kualifikuar në Këshillin e Ministrave dhe

rritjen e rolit të Parlamentit Europian.



Gjithashtu kemi konstatuar se shtetet anëtare vazhdojnë të luajnë rol qendror, pra kemi gjetur

shenja të karakterit ndërshtetëror të BE‐së. Kjo vlen p.sh. për shtyllën e dytë (PPJS), për negociatat

në Këshillin Europian apo konferencat qeveritare për përgatitjen e një ndryshimi të Marrëveshjes.

Përsa i përket pyetjes sonë rreth forcave nxitëse të procesit të integrimit, trajtimi i historisë dhe

organizimit institucional të BE‐së ka treguar se para së gjithash këta faktorë e kanë ndikuar

zhvillimin:

ndikimet e jashtme si p.sh. ndryshimet epokale në Europë 1989/90 apo zhvillimi i ekonomisë

botërore dhe i kursit të dollarit;

ndikimet afatmesme dhe afatgjata të bashkëpunimit; këtu bëjnë pjesë para së gjithash

proceset afatgjata të mësimit;

aktorët individualë si p.sh. Schuman, Delors apo De Gaulle;

korniza strukturore dhe ndarja e kompetencave, si dhe ndryshimet e lidhura me këtë, p.sh.

në rolin e Gjykatës, rritja me kalimin e kohës e rolit të Parlamentit apo futja e procedurave të

reja të vendim‐marrjes pas revizioneve të Marrëveshjes;

Pikëpamjet e ndryshme të shteteve anëtare rreth organizimit të bashkëpunimit, si p.sh.

qëndrimi skeptik i Britanisë së Madhe;

interesat e shteteve anëtare në çështjet dhe fushat konkrete;

dinamika e bisedimeve, e cila bëhet e qartë veçanërisht në konferencat qeveritare dhe në

samite;

parakushtet brendashtetërore të vendeve anëtare, si p.sh. kompetencat e republikave apo

përbërja e qeverisë;

Spill‐over, d.m.th. zhvillimet në një fushë të caktuar të politikë kanë ndikim mbi fushat e

tjera, si programi i tregut të brendshëm, i cili pati konsekuenca masive ndër të tjera për

politikën monetare apo bashkëpunimin në fushat e Drejtësisë dhe Politikës së Brendshme

dhe që solli madje krijimin e fushave të reja të politikës;

raportin mes elitave dhe qytetarëve; si shembull këtu shërben kriza e ratifikimit pas

Marrëveshjes së Mastrihtit dhe konsekuencat e ndërmarra në Konferencën Qeveritare

1996/97.

Kursi bazë 5 trajtoi gjithsej tri fusha qendrore për sa i përket zhvillimit të ardhshëm të BE‐së. Së pari

ndryshimet e planifikuara me arrëveshjen e Nisës, së dyti të ashtuquajturin Procesi "Post Nisës",

d.m.th. debatet mbi reformat me katër pikat e tyre kryesore,

arkitekturën e ardhshme institucionale;



kufizimin e kompetencave mes BE‐së, shteteve anëtare dhe rajoneve, një aspekt ky i cili

është paraparë të luaj rol të rëndësishëm në konferencën e ardhshme qeveritare;

përfshirja e Kartës së të Drejtave Themelore në përbërjen e Marrëveshjes;

thjeshtëzimi i Marrëveshjeve.

Së treti u bë fjalë për raundin aktual të zgjerimit, i cili për vetë faktin e numrit të madh të shteteve

konkurruese me të cilat bisedohet momentalisht, do të ketë ndikim të madh mbi të ardhmen e BE‐

së. Njohuritë më të rëndësishme në këtë kontekst: zhvillimi i pandërprerë brenda BE‐së në vitet pas

miratimit të DNJE‐së nën termet Mastriht, Amsterdam dhe Nisë, vazhdon ende, madje me

intensitet më të përshpejtuar. Për këtë arsye është me rëndësi të fitohen njohuri themelore mbi

materien, me qëllim vlerësimin e pavarur të ndryshimeve dhe diskutimeve në fjalë. Kontributi në

këtë drejtim ishte qëllim i kurseve tona bazë.

Documents

E-Book-Bashkimi-Europian