№169 (29150) 5 ҚЫРКҮЙЕК, СЕЙСЕНБІ 2017 ЖЫЛE-mail: info@egemen.kzwww.egemen.kz TWITTER.COM/EGEMENKZFACEBOOK.COM/EGEMENKZ

1919 жылғы 17 желтоқсаннан

шыға бастады

ЖАЛПЫҰЛТТЫҚ РЕСПУБЛИКАЛЫҚ ГАЗЕТ

ЕГІН ОРАҒЫ – 2017САЯСАТ

ТАҒАЙЫНДАУ

РУХАНИЯТ

3-бет

МӘЖІЛІСТЕ ЛАТЫН ӘЛІПБИІ ТАЛҚЫЛАНАДЫ

10-бет

АҚИҚАТ ЖОҚШЫСЫ

ҚОҒАМ

5-бет

ӘКІМДЕР ӘСКЕРГЕ БАРҒАН БА?

АРТЫҚ МАҚТАУ – ЖАНҒА ҚАС

10-бет

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ

ЖАСТЫҚҚА ТӘН ЖАРАСЫМ КЕРЕК

5-бет

Анар Т�ЛЕУХАНҚЫЗЫ

Нәзира Ж�РІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

– Биылғыдай ауа райы диқан өмі-рінде санаулы ғана болады. Жазда жаңбыр көп болды, бірақ уақытымен жауды. Жерге дəнді сіңіріп болған соң төпеп жауып берді, бұл егіннің шы ғы-мына жақсы болды. Одан кейін жау ған жауынның да, өлшеп бергендей, егінге ешқандай зияны тиген жоқ, жаңбыр əр жауып өткеннен кейін күн желкем, құрғақ болып отыр ды. Міне, енді орақ басталғалы ыс тық болып тұр, бұл əр диқанның Ал ла дан тілейтіні емес пе? – дейді Ыб раш Естайұлы.

Диқанның қуанатынындай бар. 13 мың гектардың 57 пайызын майлы,

бұршақ дақылдарына бөліп, қалған 47 пайызына бидай сепкен болатын. Бидайдың əр гектарынан 19 цент-нерден өнім жинады, ал соңғы күнге қалдырған элиталы тұқым астығынан гектар айналымы 27-30 центнерден келіп жатыр.

Серіктестік жыл сайын майлы жəне бұршақты дақылдар үлесін көбейтіп келеді. Рапс, зығыр, күнбағысты осы-дан төрт жыл бұрын еге бастады. Қазір оның күтіміне де, сатуына да маман-данып алды. Сонымен қатар, нарық сұраныс жасап отырған чечевина, бұршақты соңғы жылдары қолға алды. Ал қышаны биыл бірінші рет септі.

− Майлы дақылдардан да гектар ай-налысы көңілдегідей, рапс гектарынан

19 центнерден, зығыр 17 центнер-ден, қыша 13 центнерден, бұршақ 14 центнерден айналды. Оларды алды-мен жығып тастадық, 3-4 күнде кеуіп, жинауға қолайлы болып қалады. Тап-таза етіп жинап алдық, – деп қуанышын жасыра алмады диқан.

Жалпы, Ыбраш Естаевтың мұн-дай та быстарға өзінің тəжірибесінің арқасында жетіп отырғанын айту керек. Оның комбайндары мен тракторларының, тұқым сепкіштерінің 90 пайызы шетелдік озық үлгідегі тех-никалар. Оның үстіне, биылғы күздің жауын-шашынсыз басталуы диқанның бағы деуге болады.

– Диқан үшін пісіп тұрған егінді жауын-шашыннан жинай алмау-дан өткен қиындық жоқ. Мысалы, бір күн жаңбыр жауса, техника-лар астық алқабында қайырлап үш күн тұрады. Ондайда пісіп тұрған қатты бидайдың шынылығы, жұмсақ бидайдың қамыр лы лығы кеми түседі, сапасын жоғалтады. Ауа райының құрғақ, ыстық болуы техникаларға да аса күш түсірмейді, – дейді серіктестік басшысы.

Бүгінде Ыбраш Естайұлының

кеусені мен қуанышын облыстағы əр диқан басынан өткізіп жатыр. Жалпы, облыс аудандарының барлығында да биылғы егіннің көгі жаман болған жоқ, егін бітік шықты.

– Диқандар егінді сепкенде де, жинағанда да күннің қолайлылығын тілейді ғой. Диқанның сондай тілегі болып тұр. Облыс бойынша тамыздың 18-інен жаппай орақ басталған бола-тын. Қазір 4 192,3 мың гектар егістік алқабының 2 340,3 гектары толық жи-налып алынды, яғни барлық астықтың 56 пайызы қамбада деген сөз. Ал өткен жылы дəл осы уақытта ылғалдың мол түсуіне байланысты қиындықтар болған еді. Мысалы, өткен жылғы орақ басталар күні жаңбыр бірге жауған еді. Соның салдарынан осы мерзімде бір күнде облыс бойынша 55 мың гектар алқаптың ғана астығы жиналатын, ал қазір бір күнде 224 мың гектар-да дəн қалмайды, – дейді облыстық ауыл шаруашылығы басқармасы егін шаруашылығы жəне прогрессивті технологиялар бөлімінің басшысы Сəлімжан Есенаманов.

Диқанның кеусені мен қуанышы

––––––––––––––––––––––––––К е ш е Е л б а с ы Н ұ р с ұ л т а н Назарбаевтың қатысуымен Қазақ-стан Республикасы Парламенті палаталарының бірлескен оты-рысы �тті. Отырысты, регла-ментке сәй кес, Мәжіліс Т�рағасы Нұрлан Нығ матулин жүргізді. Ол алтыншы шақырылымдағы Парламенттің үшінші сессиясын ашып беру үшін с�зді Қазақстан Республикасының Президенті Нұрсұлтан Назарбаевқа берді.––––––––––––––––––––––––––Жақсыбай САМРАТ,«Егемен Қазақстан»

Қазақстан Республикасы Консти-туциясының 59-бабына сəйкес алтыншы шақырылымдағы Парламенттің үшінші сессиясын ашық деп жариялаймын, деп бастады сөзін Президент. Баршаңызды жаңа парламенттік маусымның баста-луымен құттықтаймын! 28 маусымда Сенат депутаттарының сайлауы өтіп, Парламенттің жоғарғы палатасының құрамы жаңарды. Жаңа сайланған халық қалаулыларын да қызметтерімен құттықтап, табыс тілеймін!

Біз биыл жаңғырудың жаңа көкжиек-терін ашып, іргелі процестерді жүйелі түрде жүзеге асыруға кірістік. Жаңғыру үрдісі негізгі үш сала – экономикалық, саяси жəне рухани бағыттар бойынша өрбуде. Бұл реформалардың негізінде біз «Қазақстан-2050» Стратегиясындағы мақсаттарымызға жетеміз. Елдегі тұрақтылық пен тыныштықтың, татулық пен бірліктің арқасында дəйекті түрде барлық биіктерді бағындырып келеміз.

Көзделген жұмыстардың қарқынды, əрі жүйелі атқарылуына Парламенттің де қосқан үлесі зор, деп жалғады сөзін Елбасы. Өткен сессияда біршама жемісті жұмыс жасалды. Парламент қоржынындағы 111 заң жобасының 84-і қаралып, қабылданды. Қазір олар

күшіне еніп, еліміздің игілігіне қызмет етуде. Олардың қатарында «Қазақстан Республикасының Конституциясына өзгерістер мен толықтырулар енгізу ту-ралы» Заң ең негізгі, біз үшін өте қажетті, маңызды екенін білесіздер.

Депутаттардың белсенділігі де жо-ғары деңгейде, сіздердің бастама-лары ңызбен бір жылда 15 заң жобасы дайын далды. 17 үкімет сағаты мен 7 парла менттік тыңдау аясында билік тармақ тары маңызды мəселелер бо-йынша қоян-қолтық жұмыс істеді. Қос

пала таның жалпы отырыстары мен Үкімет сағаттарының онлайн режімде өтуі Пар ламенттің жұмысын ашық əрі халыққа қолжетімді ете түсті.

Президент өзінің сөзінде үшінші сессияда осы жақсы үдерістерді жалғастырып, қарқынды əрі сапалы жұмыс істеу керек екенін атап көрсетті. Алдымызда талай сүбелі шаруалар тұр, деді осыған орай Елбасы. Басталған келелі істерді əрі қарай да заңнамалық қамтамасыз ету қажет. Сондай-ақ, жан-жақты жаңғырудың мəні мен мақсатын

елге жете түсіндіріп, оған халықты жұ -мыл дыру да басты міндеттердің қа-тарын да. Депутаттар өзге билік тармақ-тарымен жəне халықпен тығыз жұмыс істеп, ел сенімін ақтайтынына кəміл се-немін. Барлықтарыңызға табыс тілеймін.

2017 жыл Қазақстан үшін ерекше маңызға ие, деп жалғастырды сөзін Пре-зидент. Саяси тұрақтылық пен қоғамдық кон сенсустың арқасында, жоғарыда ай-тып кеткеніміздей, біз үш базалық сала – экономиканы, саясатты, сананы жаң-ғыртуға кірістік.

Біріншіден, Жолдауда техно ло гия-лық, инфрақұрылымдық жаңғыртудың жаңа кезеңіне серпін берілді.

Екіншіден, конституциялық реформа билік тармақтарының дəл тепе-теңдігін қалыптастырды.

Үшіншіден, біз рухани жаңғырту мен ұлттық сананы жаңартудың үдерістерін кең көлемде жүргізе бастадық. Іс жү-зін де осы үш бағыт қазақстандық жаң-ғыр тудың жүйелік триадасы болып та-былады.

Алайда, мұндағы қиын мəселе сол, біздің жаңғыртуымыз айтарлықтай күрделі жаһандық жағдайда жүріп жатыр. Əлемді бұрынғысынша тынышсыздық билеп тұр. Державалар арасындағы үнқатысу санкциялық саясатпен ілесе жүруде. Өңірлік жанжалдар да толас-тар емес. Деструктивті идеологиялар өзінің ықпалын кеңейтуді жалғастыруда. Оның үстіне, жаңа мүмкіндіктермен қатар, тəуекелдерді қоса əкеле жатқан тотальды цифрландыру да күш ала түсуде. Осының барлығы жаңғырту уақытының есебі жылдап емес, минуттап жүретінін білдіреді. Қазақстан міндетті түрде үлгеруі тиіс. Мен мұны еңсере алатынымызға сенімдімін.

Мемлекет басшысы бүгін Парламент өзінің жұмысын жаңа жағдайларда, палаталар да, Үкімет те, қосымша өкі-лет тіктерге ие болған кезде бастағалы отырғанын, демек бұл жауапкершіліктің де жүгі ауырлай түсетінін білдіретінін атап көрсетті. Практикалық міндеттер, бі рін ші кезекте, атқарушы билікке жүкте летіні белгілі. Үкімет жыл сайын-ғы Заң жобалау жұмыстары жоспары шеңберінде көптеген заң жобаларын негізгі жасаушы болып қалып отыр. Сонымен бір мезгілде Парламент де-путаттары да заң шығаруда барынша көбірек бастамашылық таныта бастады. Мен мұны оңды құбылыс деп санаймын, деді Нұрсұлтан Назарбаев.

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қостанай ауданындағы «Жар к�л» жауапкер шілігі шектеулі серік тестігінің директоры Ыбраш Естаев – облысқа белгілі диқан. Егін шаруа шылығымен айналысқанына биыл 49 жыл болған екен. Бүгін облыста бірінші болып егін орағын аяқтағалы отыр. Германиялық қуатты GLAAS комбайны ба-сын иіп піскен бітік бидайды ұстарадай сыпырып келеді. �ткен жылы мың гектар жерді парға қалдырған. Ты ңай ған жерге к�ктемде элиталы тұқым сепкен соң егін де тығыз �сті. Орақ басталғалы Ыбыкең астық алқабынан шыққысы келмейді. Бітік �скен егін – к�з қуанышы. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

EUR/KZT 402.89 USD/KZT 338.22 RUB/KZT 5.84 CNY/KZT 51.82ВАЛЮТАЛАРДЫҢ РЕСМИ (НАРЫҚТЫҚ) БАҒАМДАРЫ:

(Соңы 4-бетте)

Жүктелген міндет жүзеге асуымен құнды

Мемлекет басшысының Жарлығымен Əділ ғазы Сəдуақасұлы Бергенев Респуб ли-калық бюджеттің атқарылуын бақылау жө-ніндегі есеп комитетінің мүшесі қызметіне тағайындалды.

(Соңы 2-бетте)

2 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛСАЯСАТ

ЛЕБІЗДЕР ЛЕГІ

Гүлмира ИСІМБАЕВА, Мәжіліс Төрағасының орынбасары:

– Президент өзінің сө­зінде біздің экономикалық, саяси және рухани бағыттар бо йынша жүргізіп жат қан ре формаларымыз елімізді дамыған 30 елдің қатары на енгізу мақсатына жеткізе­

тінін атап өтті. Еліміздегі тұрақтылық пен тыныш­тық, татулық пен бірліктің арқасында дәйекті түрде барлық биіктерді бағындырып келеміз. Болашақта да осы құндылықтарымызды сақтайтын болсақ, біздің алар қамалдарымыз әлі де көп және соның бәріне қол жеткіземіз деп сенемін, деді ол. Сонымен қатар, Елбасы халықтың тұрмыс­ахуалын жақсарту мәселелеріне ерекше көңіл бөлді. Халқымыздың әл­ауқатын арттыру басты міндетіміз, дей келіп қазіргі озық елдердің деңгейіндегі ахуалға жету үшін Парламенттің алдына үлкен міндеттер жүктейтінін айтты. Ал депутаттардың алдында «100 нақты қадам» – Ұлт жоспарын», бағдарламалық құжаттарды іске асыратын шараларды заңнамалық тұрғыдан қамтамасыз ететін сапалы заңдар қабылдау міндеті тұрғаны ескертілді. Сонымен бірге Елбасы мемлекеттік бюджет шығындарын тиімділікпен пайдалануға назар аударды.

Ұлттық сананы көтеруге бағытталған рухани жаңғыру бағдарының халық арасында қатты қолдау тапқанын айта келіп, Президент осы жұмысты жан­дандыра түсуді қалайтынын жеткізді. Өзіміздің тарапымыздан біз Елбасының алдымызға қойған міндеттерін толықтай орындаймыз деп айта ала­мын. Оған Мәжілістің барлық әлеуеті жетеді деп санаймын.

Президент бұл жерде мәселеге қа­шанда тар ведомстволық немесе өңірлік мүд делер тұрғысынан емес, жалпы мем ­лекеттік мүдде тұрғысынан келу керек екеніне назар аударды. Соңғы кез дері заң шығармашылық үдеріс ашы ғы рақ бола түсті. Парламенттік тыңдау лар өткізіліп тұрады, жобаларды талқы лау­ға сарапшылар, азаматтық қоғам және БАҚ өкілдері тартылып жүр. Соған қара мастан, азаматтар әр кез құлағ дар емес, өздерінің заңдар дан туын дай тын құқықтары мен міндет терін білмей ді. Сондықтан түсіндіру жұмыс тары ерек­ше назар аударуды қажет етеді. Қазақ­стан дықтар заңнамалық жаңа лықтардың барысынан құлағдар болуға толықтай құқылы. Бұл туралы мен су дьялар съезі мен ҚХА сессиясында айтқан болатын­мын, деді Нұрсұлтан Әбішұлы.

Осы маңызды жұмысқа барлығы – Үкімет, Парламент, мемлекеттік аппарат, сарапшылар қоғамы қатысулары тиіс, деп жалғастырды сөзін Мемлекет басшысы. Қабылданатын заңдарды түсіндірудің үйлестірушісі – Әділет министрлігі. Осы жерде атап көрсететін жайт: бүгінде биліктің барлық тармағынан жауапкершілік пен үйлесімділік талап етіледі. Біздің заңдарымыз барынша бәсекеге қабілетті, прагматикалы болуы тиіс және аса жоғары стандарттарға жа­уап беруі керек.

Президенттің атап көрсеткеніндей, Қазақстан қазіргі таңда бірқатар маңызды стратегиялық міндеттердің қарсаңында тұр. Парламент, Үкіметпен бірлесе оты­рып, Ұлт жоспарын, Жолдауды және тұтастай алғанда, барлық қабылданған бағдарламаларды қамтамасыз ету бо­йынша мүмкіндіктерді толықтай пай­далануы тиіс. 2018 жылы қоғамды ру­хани жаңғыртуға байланысты бірқатар бағыттар бастау алатын болады.

Біріншіден, біз қоғамдық сананы жаңғырту бойынша жұмысты бастадық. Сондықтан біз жат әрі ескірген догмалар шеңберінде қалып қоймауымыз керек. Біздің өзімізге тән бай тәжірибеміз, құн­ды лықтарымыз бен даму жолдарымыз бар.

Мәдениет саласы ерекше маңызға ие, сон дықтан аталған саладағы заңна­маны жетілдіру талап етіледі. Осы орай­да Елбасы заң жобалау жұмыстары­ның жоспары бойынша алғаш рет «Ки не матография туралы» заң қабыл­данатынын атап өтті. Бұл жерде отандық киноиндустрияны одан әрі дамытудың тұжырымдамалық негіздерін айқындау

керек. Сонымен қатар, қоғамдық са­наны жаңғырту этносаралық қарым­қатынастарды реттеумен де байланысты. «Қазақстан халқы Ассамблеясы туралы» Заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізу талап етіледі, деді Нұрсұлтан Назарбаев.

Президент, келесі кезекте, мемлекет пен діннің қарым­қатынасын жетілдіру қажет тігін айта келе, заңнамалық база қоғам ның дін саласындағы кез кел­ген дес тру к тивті қызметінен қор ғау ды қамта масыз етуі тиіс екеніне, тұтас тай, қо ғамдық сананы жаңғырту қазақстан­дық тар дың прагматикалық, бәсекеге қа­білетті, ашық жаңа буынына жол ашаты­нына тоқталды.

Екіншіден, экономиканың өсімін қамтамасыз ету жөніндегі жұмысты жал ­ғастыру қажет. Атап айтқанда, мульти­пликативті әсер беретін салаларды қол даған жөн. Мұның ТКШ, агроөнер­кәсіптік кешен, туризм, көлік, логистика және геологиялық барлау салаларына қатысы бар. Мәселен, су және жылумен жабдықтауды жаңғыртудың өзі орасан қаражатты қажет етеді. Инвесторлар мен халықаралық қаржы институттарын тар­ту үшін ТКШ және тариф қалыптастыру салаларындағы заңнаманы жетілдіру керек. Бұл осы саладағы тұтынушылар мен табиғи монополия субъектілерінің

мүд делерін теңдестіруге мүмкіндік туғы­зады. Сондай­ақ, мемлекет­жекемен шік әріп тестігін жетілдіру бойынша жұ мыс ты жалғастыру керек, деді Президент.

Елбасы үшіншіден, биыл Парла мент­тің қарауына жаңа Салық кодексінің жоба сы енгізілетінін көлденең тартты. Біз салық саясатын едәуір жақсартуы­мыз керек және бизнестің «сұрғылт» сыз­баларсыз ашық жұмыс істеуін ынта лан­дырғанымыз жөн. Сонымен қатар, тиімсіз жеңілдіктер мен артықшылықтардан бас тартып, салықтық әкімшілендіруді оңай­лату қажет. Ағымдағы сессия барысында кеден заңнамасын жаңарту міндеті тұр, деді Мемлекет басшысы.

Төртінші. Бұрынғыдай тікелей ин­вес тиция тартуға және экспорттық өнді рісті ынталандыруға үлкен маңыз берілуде. Сондықтан арнайы эконо ми­калық және индустриялық аймақтар жөніндегі заңнамаларды жақсартқан жөн. Жолдауда қаражатты нақты экономикаға дейін жеткізудің тетіктерін жетілдіру бойынша міндет қойылды. Квазимемлекеттік сектордағы сыртқы және ішкі займдарға егжей­тегжейлі мониторинг және бақылау жасау қажет. Депутаттарды осы саладағы заңнамалық жұмысты жүргізу ісі күтіп тұр.

Президент бесінші кезекте қаржылық

реттеуші ретінде Ұлттық банктің пре вен­тивті режімде жұмыс істеуі қажеттігін уақыттың өзі көрсеткенін атап айтты. Демек, оған банктерді бақылау үшін заңнамамен көбірек мүмкіндіктер бер­ген жөн. Бұл жеке банктердің қызметінің күйреуіне, соңынан мемлекеттің есеп айырысуына тура келетін жағдайларға жол бермеу үшін қажет. Сондай­ақ, бизнесті дамыта отырып, біз саламат­ты бәсекелестікке жағдай жасауымыз қажет. Яғни, бағалық және тарифтік, оның ішінде сату мен сатып алудағы сөз байласуларды анықтау және жолын кесу жөніндегі құқықтық тетіктерді жақсарту керек, деді Мемлекет басшысы.

Алтыншыдан, бүкіл әлемде сақтан­дыру – азаматтарды әлеуметтік қорғау­дың маңызды жағы, ал сақтандыру ұйым­дары – ірі инвесторлар. Біздің елі міз де де сақтандыруды дамытып, сақтан дыру қызметтерінің деңгейі мен қолже тім­ділігін көтеру қажет.

Жетіншіден, дәрі­дәрмектер айналы­мы да маңызды әлеуметтік мәнге ие. Осы саладағы баға өсуінің алдын алатын шара­лар қажет. Сондықтан да, дәрі­дәрмектер мен медициналық бұйымдар айналымын реттеп отыру керек. Қазақстандықтардың қолжетімді, сапалы және қауіпсіз дәрі­дәрмекті пай далануға құқықтары бар.

Бұл бизнес қана емес – бірінші кезекте, ол әрбір адам ның денсаулығы, ұлт саулығы.

Сегізіншіден, соңғы уақыттары цифр­ландыру және ақпараттық қауіпсіздік мәселелері айрықша көкейкесті бола түсті. Ұлт жоспарында ақпараттық қоғам ды дамыту жөнінде нақты міндет­тер қойылған. Заң жобасы сіздердің қарауыңызда жатыр. Бірақ оның екінші жағы да бар. Тек соңғы үш жылда ғана ин тер нетте құқыққа қарсы контент 40 есе өсті. Демек, бізге сенімді «Қазақстан­ның киберқалқаны» қажет. Біз оны жа­сауды кейінге қалдыра алмаймыз. Елі­міздің, мәдениетіміздің, өз құнды лық­тарымыздың мүдделерін қорғау қажет. Бұл – қауіпсіздік мәселесі.

Оның сыртында қорғаныс және аэ­роғарыш өнеркәсібі айрықша назар аударуды талап етеді. Саланы дамыту үшін тиісті министрлік құрылды. Ми­нистрліктің өз жұмысын толыққанды жолға қоюына жағдай жасайтын заң жобасы үстіміздегі жылы Парламентке енгізілетін болады. Оны шұғыл түрде қабылдау қажет, деді Президент.

Құқық қорғау жүйесіндегі рефор­маларды одан әрі жалғастыру арқылы қыл мыстық процесті жаңа деңгейге шығарып, құқық қорғау органдарының жұмысын халықаралық стандарттарға жақындату қажет, деп атап өтті Елбасы. Азаматтар мен бизнеске әкімшілік қысым жасау проблемасы бұрынғысынша өткір күйінде тұр. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодекс нормалары көптеген жағдайда қысым жасау тетігі ретінде қолданылады. Ал ол кәсіп кер­лікке кедергі келтіруде. Үкімет әзірлеген түзетулер азаматтар мен бизнеске жаса­латын қысымды барынша азайтатын бо­лады. Бұл түзетулерді жыл соңына дейін қабылдау қажет.

Оның сыртында бизнес ортаны жақ­сартуға, бақылау­қадағалау функцияла­рын қысқартуға, бизнестің кемшіліктерін төмендетуге бағытталған заң жобасы дайындалды. Оны да ағымдағы сессия шеңберінде қараған жөн. Заңдардың орын далуына бақылау жасауға назар ау­дару қажет. Бұл жұмысқа, өз өкілет тік­тері шеңберінде, депутаттық корпус та атсалысуы керек.

Парламенттің, бүкіл елдің алдында үлкен де жауапты жұмыстар тұр деп атап көрсетті Мемлекет басшысы. Кең ауқымды міндеттер мен шешімдер – ол, іс жүзінде, біздің 2017 жылдың жаһан­дық сын­қатерлеріне қайтарған жауабы­мыз. Жаңғырту ісі бүкіл күш­жігерді жұ мыл дыруды талап етеді. Жаңа жағ­дай лар да заң шығарушы және атқарушы тар мақтар сындарлы қызметтестікте бо луы тиіс. Көптеген жағдайда ортақ ісіміз дің табысты болуы осыған байла­нысты.

Халқымыз Ел бірлігінің арқасында қай кезде де алдына қойған биік мақсат­тарының бәріне жетіп келеді. Сіздерге елде түбегейлі жаңғыртуды заңнамалық қамтамасыз етудің зор абыройлы міндеті жүктеліп отыр. Сондықтан, бір жағадан бас, бір жеңнен қол шығарып, жемісті жұмыс істейтін боламыз. Баршаңызды кезекті парламенттік сессияның ашылуы­мен құттықтай отырып, қызметтеріңізге табыс, отбасыларыңызға амандық тілеймін! Істеріңіз ілгері болсын, деп аяқтады сөзін Президент.

Президент Н.Назарбаевтың сөзін бірлескен отырысқа қатысқандар зор ынтамен тыңдап, аяқталғанда қоштау білдіріп қол соқты. Отырысты жүргізген Мәжіліс Төрағасы Нұрлан Нығматулин Президенттің заңнамалық билікке бер­ген тапсырмаларының мүлтіксіз орын­далатынына депутаттар атынан сенім білдіріп, жиынды жапты.

Сонымен алтыншы сайланған Пар­ламент өзінің үшінші сессиясының жұмысына кірісті.

Суреттер Президенттің баспасөз қызметінен алынды

(Соңы. Басы 1-бетте)

Ерболат МҰҚАЕВ,Сенат депутаты:

– Президенттің өз с ө­зінде мем лекет тік бюджет­тен бөлін ген қаражаттың тиімді жұм са луын қатаң қадағалау керек тігі туралы Үкіметке ес керткені әбден орынды. Өте қымбат медици­налық жабдықтарды алғы­

зып, бірақ оларды қолдана алмай тастаған жергі­лікті басшыларды сынады. Сонымен қатар мем­ле кеттік бюджеттің қаражатына өте қымбат бала­бақшалар тұрғызып, оларды бассейн сияқты артық дүниелермен жабдықтағандар сын тезіне алынды. Барлық дамыған мемлекеттерде балабақшалар шағын, көп қабатты үйдің астыңғы қабатындағы 3­4 пәтерден ғана тұрады, ал оны мемлекет пен жекеменшіктің бірлесуімен ашуға болады. Ал бізде мемлекет пен жекеменшіктің әріптестігі туралы бағдарлама орындалмай жатыр, деп Елбасы атап көрсетті. Сонымен қатар жергілікті шенеуніктердің жекеменшіктің бастамашылдығын қолдамай, керісінше, олардан неше түрлі мін тауып, дамуына кедергі келтіретін фактілердің орын алып отырғаны айтылды.

Салық кодексіне байланысты болашақта енгізілетін өзгерістер мен толықтырулар туралы айтқаны да ұнады. Шынында, табысты көп таба­тындар салықты көбірек төлеп, аз табатындар аз төлеуі керек қой. Бізде бәріне бір түрлі ғана став­ка қолданылады. Осының өзі дұрыс емес екенін Елбасы нақты мысалдармен атап берді.

Жалпы айтқанда, Елбасының сөздері халықтың әл­ауқатын арттырып, мемлекеттің дамуына мүмкіндік туғызатын мәселелер.

Қуаныш СҰЛТАНОВ, Мәжіліс депутаты:

– Президенттің сөздері әдеттегі дәстүрдей нақты­нақты міндеттерді көрсетіп, күткеніміздей айқын бо­лып шықты. Ол біздің өткен сессиядағы жұмыстарымызға қысқаша шолу жасап, алдағы міндеттерге айрықша тоқ­

талды. Соның ішінде экономикалық, саяси және рухани реформаларды жүзеге асыратын міндеттерді тереңдету қажеттігі туралы айтылды. Сондай­ақ, құқық қорғау органдарының жұмысын реформа­лап, тиімділігін арттыру мәселелеріне айрықша мән берілді. Алдағы уақытта осы бағытта көптеген заңдарға өзгерістер мен толықтырулар енгізілетінін білдік. Осы органдар қызметіндегі жауапкершілікті арттыру мәселесі де назардан тыс қалған жоқ. Олардың халықпен жұмыс істеуде өздерінің міндетін заң шеңберінде атқару қажеттілігі де атап өтілді. Халық өз құқын тек соттар арқылы ғана қорғауы керектігін ұғатын кез жеткені айтылды.

Ал енді Салық кодексіне түбегейлі өзгерістер енгізілетін болыпты. Ол енді халықтың әлеуметтік мәселесіне тікелей байланысты. Қазіргі кездегі ғаламдық күрделі экономикалық жағдай біздің еліміздің дамуына да кері әсерін тигізеді.

Елбасы Парламенттің рөлін көтеру мәселесіне де тоқталып, қабылданған реформалардың іске асуын талап етті. Президенттің 37 өкілеттігін Парламент пен Үкіметке берген конституциялық реформа өзінің тиімділігін халыққа көрсете білуі керек. Бұл өкілеттіктер Парламент пен Үкіметтің дербестігі мен жауапкершілігін арттыру үшін берілгенін ол атап өтті.

Сәрсенбай ЕҢСЕГЕНОВ, Сенат депутаты:

– Елбасы өткен сессияның жұмысына тоқталғанда ма­ңыз ды заңдардың қабылдан­ғанын айтты. Конституцияға енгізілген өзгерістер туралы заң, «100 нақты қадам» – Ұлт жоспарын» жүзеге асыруға заңнамалық негіз болатын

заңдар және т.б. туралы жақсы лебізін білдірді. Енді алдымызда енгізілген осы конституциялық өзгерістерді іске асырып, өмірде қолдану міндеті тұр. Президент бізден осыны нақты талап етті. Елбасы Парламент пен Үкіметке берілген өзінің 37 өкілеттігі билік тармақтарының дербестігі мен жауапкершілігін арттыратынына сенім білдірді. Біз осы міндеттерді қалтқысыз орындауымыз керек.

Қаралатын заң жобаларын барынша ашық, қоғамның алдында талқылап жатқанымызбен, бәрібір жұмысымыздың барысы қоғамға толық жетпейді. Сондықтан халық арасында Парламент жұ мысы туралы дүдәмал ойлар көп сияқты. Елбасы да өз сөзінде осыған назар аударды. Сондықтан, қабылданатын заңдар туралы халық арасына молырақ ақпарат таратып, олардың пікірлері мен ұсыныстарын ескеруіміз тиіс. Жаз айларында халық арасында болғанымызда да осы мәселелер біздің алды мыздан шыққан еді. Соның ішінде құқық қорғау саласындағы реформаларға байланысты заң жоба ларымен халықты көбірек таныстыруымыз керек. Заңдарды талқылауға халықтың назарын ауда рып, қызығушылығын тудыра алсақ, тұрғындар дың заң саласындағы біліктілігі де артар еді. Біз осы бағытта жұмыс істейтін боламыз.

Жүктелген міндет жүзеге асуымен құнды

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 3САЯСАТ

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Палата Спикері Нұрлан Нығматулиннің төрағалығымен Мәжі ліс тің бюро отырысының үшінші парламенттік сессиясының бірінші отырысы өтті, деп хабарлады Мәжілістің баспасөз қызметі.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жаңартылған құраммен жұмысқа кірісті

Мәжілісте латын әліпбиі талқыланады

Әскери-техникалық саладағы ынтымақтастық

–––––––––––––––––––––––––––––––Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің бірінші орынбасары Асқар Мамин Сербияның қорғаныс министрі Александр Вулинмен кездесті, деп ха-барлады Премьер-Министрдің баспасөз қызметі.–––––––––––––––––––––––––––––––

Кездесу барысында Қазақстан мен Сер­бияның қорғаныс­өнеркәсіп кешені саласын­дағы екіжақты ынтымақтастығының өзекті мәсе лелері талқыланды. Тараптар әскери­техни калық ынтымақтастық саласындағы бірлес кен жобаларды дамытуға әзір екенін растады.

Асқар Мамин «Сіздің ресми сапарыңыз Қазақстан­Сербия екіжақты қарым­қатына­сының дамуына қосымша серпін береді» деп мәлімдей отырып, серіктестікті тереңдете түсу үшін барлық мүмкіндіктердің барын айтты.

Өз кезегінде Сербияның қорғаныс министрі Қазақстанға келген сапарының нәтижелі екенін атап өтті. Сапар барысында әскери­техникалық салада өзара тиімді ынтымақтастықты дамытудың нақты келісімдеріне қол жеткізілді.

Александр Вулиннің басшы лығымен Ас та­наға келген Сер бияның қорғаныс министрлігінің делегациясы қорғаныс өнеркәсібі кешенінің ны­сандарын аралады.

Қайрат МӘМИ,Жоғарғы сот төрағасы

Мемлекет басшысы азамат тар­дың конституциялық құқықтарының сенімді қорғалуына және сот жүйе­сінің дамуына әрдайым ерекше назар аударып келеді. Бұл туралы жа қында Бурабайда БАҚ­қа берген сұхбатында және Ақордада өткен кеңес те де сот ка др ларын жақсарту, сот ісін жүргізуді оңай лату және басқа да мәселелерді ерек ше атап өтті.

Елбасы кеше Парламентте сөй леген сөзінде де, сот бақы лау ын кеңейтуге,

адвока ту раның рөлін және соттағы сөз жарыс палы лы ғын арттыруға бай­ланысты проб ле ма ларға ерекше назар аударды.

Судьялар корпусы Мемлекет бас­шысы жариялаған реформаларды толық қолдайды. Ведомствоаралық жұмыс тобы аясында біз күдіктілерді сотқа дейін қамауда ұстау мерзімін 72 сағаттан 48 сағатқа дейін қыс қар ту, барлық жасырын тергеу іс­қи мыл дарын соттың санкциялауы сияқ ты маңызды бастамаларды енгіздік.

Германия, Эстония, Ұлыбри тания және Грузия тәрізді елдердің озық сот

тәжірибесін зерделеп, тың іс­қи мыл­дарға әзірленудеміз.

Бұған қоса, Ұлт Жоспары шең бе­рінде Жоғарғы Соттың жанынан құ рыл­ған Халықаралық кеңестің ұсы нымдары өте маңызды. Кеңес мүшелері адвока­тура институтын дамыту шараларына қатысты өздерінің ойларын ұсынып отыр.

Сот кадрларына қатысты да ау­қым ды жұмыс жүргізілуде. Бес жылда ке мінде бір рет барлық судьялардың білік тілігі тексерілетін болды. Судьялар Сот төрелігі ака де миясының базасында өздерінің бі лімдерін әрдайым арттырып

отырады. Сот әділдігін жүзеге асы­рудың бүкіл процесі ақпараттық жүйеге тіркелді. Мұның бәрі заң үстем дігін іс жүзінде қамтамасыз етуге бейімделген заманауи жаңа лық тар деп айтуға лайық.

Елбасы жариялаған бүгінгі рефор­маларда өте өзекті және де аза мат­тардың конституциялық құқық тарының қорғалу кепілін одан әрі күшейтетін болады.

Президент елімізді Эконо ми ка­лық ын тымақтастық және даму ұйы мы (ЭЫДҰ) елдерінің ең озық халықаралық стандарттарына же телейтін айқын әрі нақты тетіктерді белгілеп берді.

Жарияланған реформаларға жан-жақты қолдау

Парламент сессиясының ашы луында Елбасы белгілеген заңна малық басымдықтарды басшы лыққа алып, бірқатар мәселелер тал қыланды.

Палатаның алдағы уақытта өтетін отырысында Мәжіліске ке ліп түскен жаңа заң жоба лары­ның қоры тын дыларын дайындау мерзі мін анықтау ұсынылды.

Бұлар «2018­2020 жылдарға арналған республикалық бюд­жет туралы» және «Қазақстан Республикасының Ұлттық қорынан 2018­2020 жылдарға арналған кепіл дендірілген транс­ферт туралы» қаржылық заңдар жобасы. Осы қатарда «Қазақстан Респуб ликасындағы кедендік реттеу туралы» Кодексінің

жобасы және ілеспе түзетулер бар. Сондай­ақ, тұрғын үй қаты­

нас тары мәселелері бойынша жаңа заң жобасы, әкімшілік құ­қық бұзушылық, есірткі, психо­троптық заттар, сол тектестер мен прекурсорлар айналымын бақылау туралы түзетулер және әкімшілік құқық бұзушылық ту­ралы Кодексіне түзетулер, енгізу көзделіп отыр.

Құжаттардың ішінде рати­фикацияланатын актілер де бар. Олар Еуразиялық экономикалық одақ тың Кеден кодексі тура­лы Шарты мен 1996 жылғы 9 желтоқ сандағы Нью­Делиде жасалған Қосар ланған салық салуды болдыр мау туралы Конвенция мен Хаттама.

Мәжіліске түскен ратифика­ция ланатын пакеттер мен тү­зе туге енгізілетін 2006 жылғы 20 нау рыз дағы Қазақстан мен Өз бекстан арасындағы Халық­аралық автомобиль қатынасы туралы Келісім мен осы сын­ды Қазақстан мен Норвегия арасындағы Халықаралық ав­томобиль тасымалдары туралы Келісімді атап көрсетуге болады.

Кеше Бюро отырысында «Мем лекеттік тілдің латын гра­фи ка сындағы әліпбиінің бірың­ғай стандартын енгізу мәсе­ле лері туралы» парламенттік тыңдау өткізу жөнінде шешім қабылданды.

Бұдан басқа, Палатаның пле­нарлық отырысындағы күн тәрті­біндегі жобасына Парламент Мә­жілісінің өкілеттіктерін іске асы­рудың үшінші сессияға арналған негізгі іс­шаралар Жоспары туралы мәселелеріне қатысты ұсыныс берілді.

Парламенттік тыңдауға Мәжі­ліс төрағасы Нұрлан Нығматулин, Премьер­Министрдің орынбаса­ры Ерболат Досаев, Сенат және Мә жіліс депутаттары мен мем­лекеттік органдардың өкілдері қатысады деп жоспарланған.

«Рухани жаңғыру» бағдар­ла масы аясында Қазақстан

Рес пуб ликасы Президентінің жа­нын дағы Қоғамдық сананы жаң­ғырту бағдарламасын іске асыру жөнін дегі ұлттық комиссияның жұмыс то бының ұсыныстарын тал қылау қарастырылады.

Талқылауға әліп би жобасын әзірлеуші А.Бай тұр сынов атын­дағы тіл білімі инсти тутының

және Ш.Шаяхметов атындағы тіл­дерді дамытудың рес публикалық үй лестіру­әдістемелік орта лығы­ның басшылары, жоға ры оқу орындарының ректорлары, ғылым және мәдениет қайрат кер лері, ғалымдар мен сарапшылар, оның ішінде шетелдіктер, қоғам дық ұйымдар мен бұқаралық ақ па рат құралдарының өкілдері шақы­рылды.

Парламенттің тыңдау қоры­тын дысы бойынша тиісті Ұсы­ным дар қабылданады деп ұйға­рыл ған.

Нұрлыбек ДОСЫБАЙ,«Егемен Қазақстан»

Жиынды ашқан Сенат Төр­ағасы «Еліміздің өркендеуі мен хал қымыздың игілігі жолында де путаттық корпус Үкімет пен тығыз байланыста жұмыс жүр­гізіп, Елбасы белгілеген мін дет­терді орындауда, заңнамалық жа ғынан дер кезінде және сапалы қамтамасыз етеді деп сенемін», деді.

Содан кейін жаңадан сай­ланған 16 депутат пен Президент

тағайындаған 4 депутат ант бердi. Өз кезегінде Төраға Қ.Тоқаев осы кезге дейін Парламент Се ­на тында 6 тұрақты комитет қа­лыпты жағдайда жұмыс іс теп кел гендігін және оның саны мен атауын өзгертпей­ақ, жұ­мыс ты жалғастыру жөнінде ұсы ныс білдірді. «Қазақстан Респуб ликасы Парламентінің коми теттері мен комиссия лары тура лы» Қазақстан Респуб лика­сы Заңының 3­бабына және Қа зақстан Республикасы Пар­ла менті Сенаты Регламентінің

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Сенат Төрағасы Қасым-Жомарт Тоқаевтың жетекшілік етуімен Парламент Сенатының жалпы отырысы өтіп, онда жаңадан сайланған және тағайындалған депутаттар ант бердi. Сондай-ақ, палата бюросының ұсынуымен Сенаттың тұрақты комитеттерінiң төрағалары мен мүшелерi сайланды.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Белгіленген басымдықтар қаралды

106­тармағына сәйкес, Сенатта ал ты тұрақты комитет құрылатын болады. Алайда, біз бүгінге де­йінгі комитеттердің тиісті дең­гейде жұмыс жүргізгенін ескере отырып, олардың саны мен ата­уын өзгеріссіз қалдырсақ деген ойдамыз», – деді Сенат спикері.

Қ.Тоқаевтың бұл ұсыны­сы депутаттар тарапынан бір­ауыз дан мақұлданды. Сөйтіп, депутаттардың ашық дауысқа салу әдісі арқылы Консти ту ция­лық заңнама, сот жүйесі және құқық қорғау органдары коми­тетіне Георгий Ким, Қар жы және бюджет комитетіне Оль­га Перепечина, Халықаралық қа ты настар, қорғаныс және қауіп сіздік комитетіне Дариға Назарбаева, Экономикалық сая­сат, ин новациялық даму және кәсіп керлік комитетіне Асқар Бей сен баев, Әлеуметтік­мәдени даму және ғылым комитетіне Бір ғаным Әй ті мова, Аграрлық мә селелер, таби ғатты пайдалану және ауылдық аумақтарды дамы­ту комитетіне Жеңіс Нұрғалиев жетекшілік ететін болды.

Сондай­ақ, күн тәртібінде қа­ралған мәселелердің бірі ретінде жаңа конституциялық өкілет­тіктеріне сәйкес сенатор лар ал­ғаш рет Қазақстан Респуб лика­сын дағы Адам құқықтары жөнін­дегі уәкіл қызметіне Асқар Шәкі­ровті сайлады.

Суретті түсіргенЕрлан ОМАР,

«Егемен Қазақстан»

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Дүйсенбі, 11-қыркүйекте, Мәжілісте «Мемлекеттік тілдің латын графикасындағы әліпбиінің бірыңғай стандартын енгізу мәселелері туралы» парламенттік тыңдау өтеді, деп хабарла-ды Мәжілістің баспасөз қызметі. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Биылғы алғашқы алты айда Әулиеата өңірінің әлеуметтік­экономикалық көрсеткіштері едәуір өсіп, үдемелі ин дустриялық­инновациялық даму қарқыны тұрақты артты деуге бола­ды. Мәселен, осы жылдың бірінші жартыжылдығында өңірде өндірілген өнім көлемі өткен жылдың есепті кезеңімен салыстырғанда 0,5 пайызға өсіп, құны 231 миллиард теңгені құраған. Сондай­ақ, өнеркәсіп өндірісінің көлемі де 162,8 миллиард теңгені құрап, 0,2 пайызға артқан. Ал инфляция деңгейінің өткен жылдың желтоқсан айынан ағымдағы жылдың маусым айына дейін 103,7 пайызды құрағаны, облыста негізгі көрсеткіштерде оң өзгеріс бар екенін байқатады.

Елбасы Жолдауында айтылған ба сымдықтарды жүзеге асыру мақ­сатында, биылғы жылдың бірінші жартыжылдығында өңірдің ірі ком­панияларымен тауар, жұмыстар мен қызметтер көрсету жөнінде 60 милли­ард теңгенің 186 меморандумына қол қойылғаны да кәсіпкерліктің кең өріс алғанын айқындайды. Осы бастаманың нәтижесінде тау­кен өндірісінде өндіріс қарқын алып, ешқандай жұмыс орын­дары қысқартылмаған. Сонымен қатар, индустриалдық­инновациялық

дамытудың мемлекеттік бағдарламасы аясында облыста 575 миллиард теңгенің 34 жобасы жүзеге асырылу үстінде. Жоспар бойынша, бұл арқылы жаңадан 5 мыңнан аса жұмыс орнын ашуға бола­ды. Ендігі жерде облыста азаматтарды жұмыспен қамту да бұрынғыдан арта түспек.

Жамбыл облысындағы тағы бір бас­тама – биылғы жылы 1400 жаңа жұмыс орнын қамтамасыз ететін 15,4 милли­ард теңгенің 12 инвестициялық жобасы қолға алынған. Сондай­ақ, жыл басынан бері 7,3 миллиард теңгенің 5 инвестжо­басы іске асырылып, 378 жұмыс орны ашылғанын да айта кету керек. Ал екінші жартыжылдықта 7 миллиард теңгенің 7 жобасы қаралуда. Бұл өз кезегінде 1087 жаңа жұмыс орнын ашуға мүмкіндік береді. Бұдан өзге де шаруалар Әулиеата өңірінде өрлеу бар екенін көрсетеді.

Елбасы өз Жолдауында аграрлық сектор – экономиканың жаңа драйверіне айналуы керектігін айтты. Әрі Жамбыл облысы агросекторды дамытуға өте қолайлы аймақ. Жыл сайын мемлекет та­рапынан агроөнеркәсіп кешенін қолдауға бөлінетін қаржы көлемі ұлғаюда. Ағымдағы жылдың өзінде өңірде саланы дамытуға барлығы 16 миллиард теңгеге жуық қаржы бөлінген. Бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда екі есеге ұлғайған. Нәтижесінде жыл сайын ауыл шаруашылығы өнімдерін өндіру көлемі

артып отыр. Айта кетейік, биыл 6 айда өнімнің жалпы көлемі 52,5 миллиард теңгені құрап, өңір экономикасының дамуына оң ықпал етті.

Елбасы Жолдауында айтылған жаһандық бәсекеге қабілеттілік идея­сы Жамбыл облысында кеңінен жүзеге асырылып келеді деуге болады. Мәселен өткен жылы облыс 451 тонна сиыр етін экспортқа шығарса, биыл оны 500 тоннаға дейін арттыруды көздеп отыр. Мәселен «Меркі ет» және жылына 1750 тонна ет өнімдерін өндіретін «Оңтүстік Халал Тағамдары» кешендері сияқты ірі жобалар да іске қосылып, өңірде толық циклдағы ет кластерін қалыптастыруға мүмкіндік туды. Ендігі жерде Қордай ау­данында жылына 732 тонна ет өндіретін «Первомайские деликатесы» кәсіпорны ашылатын болса, келешекте облыста ет өнімдерін экспорттау бірнеше есеге арта­ды. Жалпы, Елбасы Жолдауынан туын­дайтын меже мен міндет көп. Мемлекет басшысы Жолдауда айтып берген барлық мүмкіндіктер өңірлерде жүзеге асқан жағдайда, еліміздің әлеуметтік­экономикалық көрсеткіші бұдан да арта беретініне сенім мол.

Маңызды құжатта жергілікті атқарушы билік органдарына жүктелген міндеттің тағы бірі – әлеуметтік сала. «Қазақстанның үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты Елбасы Жолдауына орай, «Нәтижелі жұ мыспен қамтуды және жаппай кәсіп­керлікті дамытудың 2017­2021 жылдарға арналған бағдарламасы» шеңберінде об­лыста 10 миллиард 800 миллион теңге қаржы бөлінген. Бұл қаржыға 13 мың адамды қамту көзделіп отыр екен. Бұл да халықтың тұрмысын жақсартуға бағытталған негізгі шаралардың бірі.

Жалпы, жыл басынан бері өңірде 16 мың адам жұмыспен қамтылған. Сонымен қатар, 1 миллиард теңгеден астам қаржыға тұрғындарға түрлі

әлеуметтік көмек көрсетілгені де қоғамда адами капиталды қалыптастыруға негіз бола алады. Ал «Өрлеу» жобасы жүзеге асырыла бастаған уақыттан бері 1,2 мил­лиард теңгеден аса қаржы өңірдегі 39 мың 500 адамға төленген. Сондай­ақ, жұмысқа қабілетті қатысушылардың 89 пайызы жұмыс орындарына тартылса, нәтижесінде табыс көлемі кедейшілік деңгейінен төмен тұрғындар саны 0,8 пайыздан 0,2 пайызға кеміген.

Денсаулық сақтау саласындағы нәтижелі жұмыс пен жоғары көрсеткіш әлеуметтік ахуалдың жақсаруына оң ықпал етеді. Мәселен, осы жылы об­лыстық бюджеттен 12 денсаулық сақтау нысандарының құрылысына 855 мил­лион теңге қарастырылған. Бұл қар­жыға өңірден 8 дәрігерлік амбулато­рия, 3 фельдшерлік­акушерлік пункт және 1 медициналық пункт салына­тын болады. Ал Жамбыл ауданы, Қы­зылтаң ауылындағы жалпы көлемі 4,3 мың шаршы метрді құрайтын бұрынғы №1 жүйке­аурулар интернат үйінің ғимараттары жаңадан құрылған «Айша бибі» санаторийі теңгеріміне беріліп, биыл бюджеттен 134 миллион теңге қарас тырылған. Бүгінгі таңда нысанда құрылыс­монтаж жұмыстары жүргізі­луде. Нысан жыл соңына қарай пайда­ланыла бастамақ.

Елбасының «Қазақстанның үшін­ші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабі­леттілік» атты Жолдауынан туындайтын мақсаттар мен міндеттер төңірегінде облыста атқарылып жатқан жұмыстар көп. Әсіресе ауыл шаруашылығы және әлеуметтік салаларға баса көңіл бөлініп келеді. Және жаһандық бәсекеге қабілеттілікті қалыптастыруда да әрбір өңір өзіндік үлесін қоса алады. Ал білім сапасын жаңа мазмұнға көшіру де за­ман талабы. Ағымдағы жылы «Нұрлы жол» бағдарламасы аясында 20 білім нысанының құрылысын жүргізуге

Ұлттық қордан 6 миллиард 400 миллион теңге бөлінген болатын. Сондай­ақ, 11 нысан жыл соңына дейін пайдалануға беріледі деп жоспарланған.

Мәртебесі биік құжаттың ел өміріне маңызды серпін бергені анық. Бұл өз кезегінде өңірлерді дамыту арқылы мемлекетті дамытуға жол ашпақ. Елбасы өз Жолдауында «Бізге уақыт талабын ла йықты қабыл алып, елімізді одан әрі жаңғырту жөніндегі міндеттерді орын­даудан басқа жол жоқ» деген болатын. Елбасының бұл сөзі жаңа дәуір қар­саңында жаңаша ойлауды әрі мақсатты тірлік қылуды міндеттейді.

Бүгінгі таңда Әулиеата өңірінде өрлеу бар. Мәселен 60 мың шаршы метр тұрғын үй салуға тиісті жер телім­дері бөлініп, онда «Нұрлы жол» бағдар­ламасы аясында инженерлік құрылымдар жүргізілуде. Бұл да Елбасы Жолдауында айтылған маңызды қадамның бірі. Болашақта елімізде тұратын әрбір азамат тұрғын үймен қамтылып, мемлекеттің мүмкіндігін пайдалана беретін болады.

Жаһандық бәсекеге қабілеттілік – бүгінгі күннің талабы. Өңірде қолға алы­нып отырған «ЕуроХим» тыңайтқыштар зауыты, «ЕуроХим­Қаратау» жауапкер­ші лігі шектеулі серіктестігі де аймақ дамуына оң ықпал етіп келеді. Әрі бұл жо балардың болашақта мыңдаған жергілікті тұрғындарды да жұмыспен қамтуға мүмкіндігі бар.

Елбасының «Қазақстанның үшін­ші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабі­леттілік» атты Жолдауында айтылған міндеттердің Жамбыл облысында атқа­ры лып отырған бүгінгі көрсеткіші көңіл қуантарлықтай. Болашақта бұл жұмыстар одан әрі қарқын алып, қуаттана түспек. Әрі өңір экономикасының арту­ына ықпал етеді.

Жамбыл облысы

Меже мен міндет үйлесімі–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Елбасының «Қазақстанның Үшінші жаңғыруы: жаһандық бәсекеге қабілеттілік» атты халыққа Жолдауында айқындалған меже мен міндеттерді іске асыру жергілікті атқарушы билікке үлкен жауапкершілік жүктейді. Ал өңірлерде жүзеге асқан бастамалар мен жобалар экономиканы арттырып, әлеуметтік саланы қанаттандырады. Сонымен қатар, мемлекеттің де даму деңгейі көрініп, әлемдік бәсекеге қабілеттілік қарқын ала түседі.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Жоғары технологиялық жабдықтар жайы сөз болды

Сондай­ақ, Қазақстанға сапар шеңберінде сербиялық әскери деле­гация отандық қорғаныс­өнеркәсіптік кәсіпорындарға барып, онда әскери өнімдерімен танысты.

Сапардың бірінші нысаны элек­трондық және электрондық оптикалық

өнімдер шығаратын «KAE» ЖШС бірлескен кәсіп орны болды. Зауытта, түнгі көру құ рылғыларын өндіру және қызмет көрсету, термиялық бейнелеу көз дері, тұрақтандырылған қашық тан басқарылатын жауын гер лік модуль­дер және т.б. құрылды.

Одан кейін делегация Орталық Азиядағы заманауи брондалған доңғалақты автокөліктер шығаратын «Қазақстан Парамонт Инжиниринг» ЖШС­нің зауытында болды. Онда олар кәсіпорынның инновациялық тех но логиясымен танысып, минадан қорғайтын күшейтілген бронь ды ма­шиналар шығару жайын зер деледі. Кәсіпорынның жоғары техно логиялық жабдықтары жұмыстың толық циклін жүзеге асыруға мүм кін дік береді. Қорғаныс­өнеркәсіп кеше нінің әскери өнімдері мен басқа да кә сіп­орындарының тұсаукесерлері болды.

Ұлттық ғарыш орталығында серб тарапына «КazEOSat» Жерді қа шық­тықтан зондтау ғарыш жүйесінің жұмысы, дәлдігі жоғары спутниктік нави гация жүйесі көрсетілді. Салма­ғы 100 кг­нан 6 тоннаға дейінгі әртүр лі мақсаттағы спутниктер жа­сау, сондай­ақ ғарыш аппа рат тарына арналған және тәжірибелік өндірісі бар арнаулы конструк торлық­тех­нологиялық бюро үшін жиынтық тау­ыштар жасау жос парланған ғарыш аппараттарының құрастыру­сынау ке шенінің құры лысы барысымен танысты.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Астана қаласында Қорғаныс және аэроғарыш өнеркәсібі министрі Бейбіт Атамқұлов пен Сербия Қорғаныс министрі Александр Вулинмен кездесті, деп хабарлады министрліктің баспасөз қызметі. Кездесу ба-рысында тараптар Қазақстан – Сербия екіжақты әскери-техникалық ынтымақтастығы мәселелерін талқылады.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

4 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛЭКОНОМИКА

ИНДУСТРИЯ ИГІЛІГІ

Темір ҚҰСАЙЫН,«Егемен Қазақстан»

Ресейде рельс шығара тын екі за-уыт бар. Оның бі ріншісі «Еуразия» компаниялар тобының еншісіне кірсе, екіншісі Челябі қа ла сындағы Мечель зауыты. Бұл екеуі Ресейдің рельс нарығын қамтып отыр ғанына да ешқандай таласым жоқ. Оның өнімдерінің са пасы да жақсы. Соған қа рамастан артықшылықты мен бәрібір Ақтөбе рельс ар қа лықтары зауытына берген болар едім. Біз үшін оның орны бөлек әрі еш қан дай бала-масы да жоқ де ген еді ол.

Расында да, губернатор дың бұл сөзі біздің таң-тамаша қалдырды. Шека ра лас аймақ басшысы Ақтөбе рельс арқалық зауытының қан дай артықшылығын мең зеп отыр екен деген ой ға келдік. Ендігі кезек те біз осы мәселенің аста рына ой жү-гірткенді жөн көре міз. Алдымен айтарымыз, ресейлік рельстердің ұзындығы 100 метр болса, осы тек-тес қазақстандық өнім бұдан жиыр-ма сантиметрге ұзын болып шық ты. «Ақтөбе рельс ар қа лық тары зауыты» ЖШС-нің бас директоры Андрей Кузьмин ның айтуынша, кәсіпорын ең соңғы үлгідегі заманауи техно-логиялар бойынша қыз мет жасайды.

Ол газет тіл шісіне өздері шығарған өнімдер нарықтағы ең жақ сы бәсекеге қабілетті рельс тер екеніне ешқандай кү мән келтірмейтінін батыл түрде айтып берді. Отан дық және шетелдік зерт ханаларда өткізілген сы нақтар нәти жесі оның бұл тұжырымы шын-дық қа сәй кес екенін дәлелдей түседі.

Аталған зауыт индус трия ланды-рудың алғашқы бес жыл дығы аясын-да елі міз де жүзеге асырылған бі ре гей жоба екені бел гілі. Бү гін гі күні зауыт өнім де рі экспортқа жол тарта баста-ды. Бұған қа тысты алын ған арнайы сертификат тар Ақтөбе ре льс тері ұлттық және әлем дік стандарттарға сәй кес келетінін көрсетеді. Атал -ған отандық кәсіпорын Ре сейдің мемлекеттік стан дарт тарына сәйкес келе тінін дәлелдейтін серти фи -каттарға да қол жет кізіпті. Қа зіргі кезде рельс арқа лықтары зауытына қатысты Қазақстанның сертификаты Кеден одағы аумағы бойынша да іске асады. Мұның өзі зауыт өнімдерінің ау қы мын әжептәуір көте руге сеп-тігін тигізіпті. Әрі ба тыстағы және шығыс тағы се ріктестері үшін қазақ-стан дық рельстердің сапасына деген сенімді нығайта тү сіпті. Ал тұтастай алғанда Ақтөбе рельс арқалықтары зауы тының өнімдері «Қа зақ стан темір жолы» ұлт тық компаниясының

инвес тициялық жобасының қа-тарына кіреді. Сондықтан да рельс-тер еліміздің аума ғын дағы магис-тральды те мір жолдарға күрделі жөн деулер жүргізуге пайда ла нылады. Жоғарыда айтып өткеніміздей, ре-сейлік ше неунік тұспалдаған бас-ты ар тықшылықтың бірі – мұн дағы рельсті қалып тау тех нологиясының өзгеше лігі деуге болады.

Тағы бір көңіл аударар мә селе, үш жыл ішінде мем лекет-жекеменшік әр іп тестігі аясында тұр ғы зылған зауыттың жалпы құнының отыз па-йызын құ рылтайшылар жарғылық капиталға өздері салған. Ал негізгі жетпіс пайыздық үлес Қазақстанның Даму банкі мен «Сбербанк» қар-жы институттарынан несиеге алын-ған. Бұдан кейінгі ке зеңде бірегей өндірістің басы-қасында жүргендер «Қазақстан темір жолы» ұлт тық ком паниясымен ұзақ мерзімге келісімшарт жа саған екен. Осы бір де ректен-ақ оқырмандар Қа зақ -стан на рығына рельсті Ақтөбе рельс арқалықтары зауыты жеткізіп бе-ретініне көздерін жеткізген шығар. Қазіргі кезде өндірістік ұжым то-лық жобалық қуат тылыққа қол жет-кізу үшін еселі еңбек етуде. Бұл өте күр делі үдеріс екені тек өн-дірісшілердің өздеріне ғана мәлім болса керек-ті. Олар бұл межені алдағы жылдың аяғына қарай алуды ойластырған. Бұл үшін әр күн сайын өндірілетін өнім мөлшерін көтеру шаралары белгіленген. Өткен жыл-дан бастап Ақтөбе рельс ар қалықтары зауытының өнімдері Қа зақстан темір жолына қа расты «Алматы-Шу» ара-лығындағы желілер жобаларына және еліміздегі ірі инвестициялық жобаның бірі «Құрық» портына пай-даланылып келеді.

Түптей келгенде, Ре сей зауытта-рымен салыс ты ра қарағанда отан дық кә сіпорынның артық шы лығы тек қалыптау ісі мен әрі оның сапалық қа сие тімен шектелмейді. Оның тағы бір өзгешелігі – ди ф ференциялдық термо ны ғайту арқылы рельстің бе-ріктігін күшейту желісі жа салғанында дей ді мамандар. Олардың тұжы-рымдарына сүйенсек, мұ ның өзі әлемдік рельс өн ді рісіндегі ең соңғы тех нология көрінеді. Осы ар қылы рельске ең қажетті ме ханикалық сипаттар то лықтай беріледі екен. Сон дай-ақ, Ақтөбе зауытында қон -дырғыларды автоматтандыру коэ ф-фициенті 98,5 пайыз екені де оның басты бір артықшылығы деуге бола-ды. Мұның мағынасын бейнелі түрде айтар болсақ, бір тетікті басқанда өндірістік желінің бір жағынан шикі-зат кіреді де, келесі жағынан дайын өнім шығады.

Әрине, мұның өзі өн діріс үдерісіне адам мүлдем араласпайды деген ұғымды білдірмейді. Араласады. Тіпті кез келген сәтте араласа ала-ды. Біз автоматтандыру жүйесін бі-рін ші кезекте ақауларды көп бол-дырмау және күтпеген, кездейсоқ оқыс жағдайлардың алдын алу үшін құрдық. Қа зіргі коэффициенттік жүйе ойдағыдай жұмыс жа сап тұр, дейді зауыт дирек торы, Мемлекет басшысы Н.Ә.Назарбаевтың қолы-нан «Жылдың ең үздік индустриялық жобасы» аталы мы бойынша «Алтын са па» сыйлығын иеленген Ан дрей Кузьмин.

Ұзын сөздің қысқасы, Ақтөбе рельс арқалықтары зауытының өнім-деріне ТМД аумағында сұраныс өте жоғары. Қазіргі күні зауытта 800-ге жуық адам еңбек етеді. Мұн дағы маман жұмысшылардың 99 пайы зы жергілікті адамдар. Тағы бір жа ғым-ды жайт, соңғы кезде кәсіпорын бас-шы лығы тарапынан өн діріске икемі мен бейімі бар жастарды жұмыс қа алу ға басымдық берілген. Әрі олар-дың біліктілігін кө теру үшін арнайы курстар ұйымдастырылып келеді.

Міне, отандық зауыттың осындай ерекшеліктері мен артықшылықтары туралы айтқанда Орынбор облысы-ның губернаторы Юрий Бергктің қазақстандық зауыт жөніндегі жоғары ой-пікірі текке айтылмағанына тағы бір көз жеткізе түсеміз. Егер темір жолдың рельстен басталатынын ескерсек, Ақтөбе рельс арқалықтары зауытының ел өндірісіндегі орны мен салмағы көз алдымызда тұлғалана түседі.

АҚТӨБЕ

С У Р Е Т Т Е : А қ т ө б е р е л ь с арқалықтары зауытынан көрініс

Темір жол рельстен басталады

Хамит ЕСАМАН,«Егемен Қазақстан»

Қазірде өңірде бизнесті қолдау қарқын алып келеді. Осы мақсатта Тараз металлургиялық зауыты база-сында индустриялық аймақ ашылды. Индустриялық аймақтың басты мақсаты – өз бизнесін дамытуға ниет еткен кәсіпкерлерге барынша қолайлы жағдай жасай отырып, шығындарының аз болуын да қамтамасыз ету. Сондай-ақ, облыста жаңа жұмыс орындарының ашы-луына себепші болып, технологиялық және бәсекеге қабілетті өндірістің дамуына өз септігін тигізеді. Бұл да елімізде қолға алынып отырған индустрияланды-ру ісінің игілігін көрсетеді. Ал жаңа ашылып отырған индустриялық аймақтың басты ерекшелігі қандай және оның міндеті не болмақ? Сондай-ақ, мамандар үшін қаншалықты жағдай жасалған?

Шет мемлекеттер мен өзге облыстардан инвес-тициялар тарту, өнеркәсіп саласындағы өңіраралық, мемлекетаралық даму және өнеркәсіптік ұйым қызметкерлерінің біліктілігін арттыру аталған аймақтың маңызды міндеті болмақ. Индустриялық алаң дай-ын өндірістік инфрақұрылымға ие болғандықтан, өнеркәсіптік нысандардың жұмысын қолдауға мүмкіндік береді. Мұнда 63 мың шаршы метрден астам өндірістік, әкімшілік және қоймалық ғимараттары бар аймақ жы-лумен, газбен және сумен жабдықталған, электр энер-гиясымен қамтамасыз етілген. Кәсіпорынның негізгі технологиялық цехтарына кіруге мүмкіндігі бар темір жолдар жұмыс істеп тұр. Сондай-ақ, автомобиль магистраліне еркін қол жеткізу де қиындық тудырмайды. Интернет және байланыс қызметтері жоғары қарқында жұмыс істесе, медициналық жәрдем беру және қоғамдық тамақтандыру қызметтері қолжетімді, дейді Жамбыл об-лысы әкімінің орынбасары Тимур Жанке.

Тараз металлургиялық зауыты инфрақұрылымының жалпы қуаты сағатына 500 мВт астам электр энергиясын тұтынатын жабдықтарына қызмет көрсетуге қауқарлы. Индустриялық аймақ Тараз қаласының өнеркәсіптік бөлігінде орналасқан. Аталған аймаққа зауыттан арнайы өндірістік және әкімшілік ғимараттар мен қоймалар орналасқан 41 гектар алаң бөлінген. Бұдан басқа аймақта зауыттағы құрылыс-монтаж, металл құрастыру және монтаждау, темірді өңдеу, механикалық өңдеу, сондай-ақ, арнайы техникалармен жабдықталған авто-парк бар. Сонымен қатар, индустриялық парктің даму-ына орай шағын және орта бизнес кәсіпорындарымен ынтымақтастық жөнінде бағдарлама да іске қосылған. Жуық арада бизнес-инкубаторды іске қосу жоспарланып отыр. Енді аталмыш жобаға алаңы 7000 шаршы метрден астам ғимарат берілетін болады.

Жамбыл облысы

Бизнесті қолдау қарқын алып келеді

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бүгінгі таңда елімізде бизнесті қолдау, индус­трияны дамыту мақсатында көптеген жұмыс атқарылып келеді. Бұл өз кезегінде мемлекеттің дамуын қамтамасыз етіп, жаһандық бәсекеге қабілеттілігін арттыратыны анық. Ал бүгінде Жамбыл облысында мемлекеттік бағдарламалар арқылы қолға алынып жатқан индустрияландыру жұмыстары да оң нәтижесін беруде. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Содан делегацияны бастап жүр ген шетелдікке кеңестік жур налистер жарыстан бос уа-қытта бізді тамақ сататын дү-кенге ертіп баршы деп өтінеді. Дү кенде сыртына алтын жала-тып қойғандай дуадақ көзімізге оттай басылды. Сол жерде жеп қоятындай сілекейімізді жұтып әрең тұрмыз. Ақша қосып, са-тып алып қонақүйге келдік те үш-төрт жігіт сол заматта бұ -тарлап жеп қойдық дейді. Де-легацияның жетекшісі келеді. Аң-таң. Дуадақ жоқ. Қайда деп сұрайды. Бұлар «кейінірек жей-міз деп тығып қойдық» деген сияқ ты уәж айтады.Өмір бақи ет жеп өскен, бәстессе бір ту қой-дың етін жалғыз өзі жеп қоятын та мақсаулары бар қазақ сияқты ха лықтың баласына аты-заты құс еті деген не?!

Бәйдібек ауданынан арнайы жер телімін алып, дуадақ өсіріп жат қан араб ағайындардың ке-ше ніне барғанда осы оқиға ойға орал ған. Миыққа еріксіз күлкі үйірілген.

Бәйдібек ауданы, Ақбастау ауылына тиесілі жерден 900 гек-тарды жалға алып дуадақ өсіріп жатқан кешен Біріккен Араб Әмірліктерінің шейхы Халифа Бен Зайд әл-Нахайян негізін қа лаған халықаралық қордың қаржысына салынған. Оның жұмысын ұлы шейх Мұхамед Ахмет жалғастырып келеді. Халықаралық қордың мақсаты дуадақ құсын қорғау, оларды көбейту. Оңтүстікте жұмысын

2010 жылда бастаған, соңғы үш жылда жыл сайын 600-дей дуа-дақты еркіндікке жіберіп келген кешеннің тарихы да қызық.

Дуадақ тұқымы тұздай құрып ба ра жатқан құс, сондықтан да «Қы зыл кітапқа» енгізілген. Екі мы ңыншы жылдардың аяғы. Ол кез де Созақ ауданының әкімі Со-зақбай Әбдіқұлов.

– Бір күні кеште кабинетіме жұ пынылау киінген, арсың-гүрсің қимылдайтын жігіт кірді, деп еске алады С.Әбдіқұлов. – Сөзі ірі, көсіп-көсіп сөйлейді. Ұқ қа ным Созақ даласынан дуа-дақ аулап, жұмыртқасын жи-науға рұқсаты бар.

Атақты Асанәлі Әшімов «Со зақ тың шырақшысы» атан-дырған Созақбай Әбдіқұлов ыр -шып түседі. Онсыз да аз қал ған дуадақты құртайын деп жүр сіңдер ме деп ренжиді. Жігіт атын атаған министрлікке телефон шалса, әлгінің айтқанының бә рі рас.

Осылайша, әлгі арсың-гүрсің жігіт бастаған топ Бетбақдалаға тор құрып, дуадақтар ұстайды, жұ мыртқасын теріп алады. Бүгінде Қазақстанға әйгілі кешен жұмысын осылай бастаған екен.

БАӘ-нің шейхы негізін қа-ла ған халықаралық қор Абу Дабиден бөлек Марокко және Қазақстанда дуадақтың са-нын кө бейтумен айналысып жа тыр. Бетбақдаладағы жа-байы құстардан алынған жұ-мыртқалар балапанға айна-лып, көбейіп келеді. Мұндағы ор талық дуадақтарды қорғау халықаралық қорымен тығыз жұмыс жасайды. Шетелден ар найы шақырылған орнито-логтар жергілікті мамандарға

дуадақтарды қалай күтіп-бап-тау дың жайын үйретеді.

Біз сөзге тартқан жауапты маман Роман Бакиев дуадақтар өте сақ болады дейді. Сондықтан өзге дыбыстарға бейім болу үшін тұқымбаққа жасанды дау-ыстар қосулы тұрады. Тұқымбақ компьютермен басқарылады. Дуадақтар алаңсыз өсу үшін барлық жағдай жасалған.

Шаруашылықты басқарушы Ромейн Гера дуадақтарды жер-сін діруге Бәйдібек ауданының таң далынып алғанын айтады. Бетбақдаладан бөлек, БАӘ-ден де дуадақтар әкелінген.

Биылғы жыл соңына дейін дуадақтардың саны 3800-ге же тер деген болжам бар. Тұ-қымбақта шетелден арнайы кел-ген 8 маман жұмыс жасайды. Ал жергілікті жерден 150-ден ас там адам нәпақасын тауып жүр.

Құс өсіруші Асанхан Ахме-тов құстарды күтіп баптауда ар-наулы курстардан өткендігін ай-тады. Дуадақты өздеріне үйрету үшін әуезді ән қойып, сеніміне кіруге тырысады екен.

Көктемнің алғашқы айла-рынан бастап дуадақтар «күй-ойнаққа» түседі. Қораздары қоқиланып мекиендерге ұнауға тырысып билейді. Мекиендер жұмыртқаны 20-30 күндей шайқайды. Балапандары өзге құстардай емес ширақ.

– Дуадақ өсiмдiктермен, кө-біне ұсақ жәндiктермен қорек-тенедi. Ұнға түскен пiте, құрт, шегiртке сияқты жемтiк тердi өзiмiзде өндiрiлiп, арнайы дай-ындаймыз. Қазақтар дуадақты «шөл тауығы», «тоқ ты балақ», «қозы балақ» деп те атайды.

Бiздiң өсiрiп отырған құ сы мыз сол «қозыбалаққа» ке лiң кiрейдi. Егер нақтылап айт сақ, бiз бұларды «ұшатын қой» деп атаймыз, – дейдi ша руа шылықтың атқарушы директоры Роман Бакиев.

2010 жылы жұмысын баста-ған тұқымбаққа арабтар 3,5 млрд теңге инвестиция салған. Ке лер жылы негізгі жұмыстар аяқталмақ. Осы мақсаттарға жал пы 13 млрд теңге инвести-ция салынады. Бұл кезеңде 400-ге жуық жұмыс орны ашылмақ.

Дуадақты дала санитары де-се де болады. Арамшөптермен бір ге егіс алқаптарын басып қа ла тын құрт сияқты зиянкес-термен көректенеді. Сонымен қатар ұнға түсетін піте сүйікті тағамдары. Жоңышқа да сүйікті асы. Сондықтан соңғы екеуі тұқымбақта өсіріледі.

Әсілінде, арабтар ертеден дуа дақты аулауды үлкен мере-ке көрген. Соңында тұқымын құртып жібере жаздаған шақта ғана ес жиып, өсіруді мақсат еткен екен. Енді араб шейх-тары Қазақстанда да дуадақ аулағысы ке леді. Бірақ, келі-сімшарт бо йынша әуелі өсуі-не жағдай жасауы керек. Ал-да ғы уақыттарда жыл са йын тұқымбақтан он мыңдаған дуа-дақ еркіндікке жібе ріледі. Жыл сайын жалға алған жер мен салыққа қыруар қаржы құйып отырған араб инвес торлары осындай сауапты іспен айна-лысып жатыр. Құдай қаласа, Бетбақдала үлкендігі кішігірім тоқты-торымдай дуадақтардың мекеніне айналмақ.

Оңтүстік Қазақстан облысы

КӘСІПКЕРЛІК КӨКЖИЕГІ

Дуадақ деген бір құс бар

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Дуадақ дегенде қазақ спорт журналистикасының көшбасшысы Сейдахмет Бердіқұловтың бір шығармасы ойға оралады. Қазіргідей емес, Кеңес Одағында шетелге шығу өте қиын. Қырық сүзгіден өткізіледі, делегация құрамына міндетті түрде «салпаңқұлақ» енгізіледі. Тек, спортшылар мен спорт журналистеріне сәл еркіндік берілген. Осылайша, Кеңес Одағының бір топ журналисі Еуропадағы бір жарысты жазуға барады. Ол жақта тағамдар сылдыр сұйық, әйтеуір жігіттер қатты қызылсырайды.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Әсіресе, облыстың оңтүстігіндегі Аманкелді, Әулиекөл, Жанкелдин аудандары мәреге жақындап қалды. Оларда күннің ыстығына байла-нысты егін ертерек піседі, орақ та бұрын түседі. Сондықтан бүгін егін алқабының 77-80 пайызы жиналып болды. Ал облыстың солтүстік бөлігіндегі Сарыкөл, Қарабалық, Таранов, Денисов, Меңдіғара, Ұзынкөл аудандарында орақ тең жарыға келді. Техникасы мығым, жанар-жағармайы жеткілікті ша-руашылықтарда диқан да, меха-низаторлар да еңбекке тоймайды. Таңның атысынан, күннің батысы-на, кейбір шаруашылықтарда түнгі уақытта да дала дүрілдеп, еңбек қайнап жатыр. Күннің құрғақ-шылығын тиімді пайдаланып қалу үшін облыстағы астыққа жаппай аттаныс нағыз жарысты, бәйгелі бәсекені елестетеді. Облыс бойын-ша гектар айналымы 10,8 центнер-ден келіп тұр, мамандардың пікі-рінше, диқан кеусені орта емес.

– Жанар-жағармай жөнінен ешқандай проблема жоқ, ол облыс-тың барлық аудандарына дер кезін-де жеткізілген. Егер табиғат осылай құрғақ күнін беріп тұрса, облыс қыркүйектің 20-нан қалмай астық жинауды түгел аяқтайды, – дейді Сәлімжан Майлыбайұлы.

– Егін шаруашылығымен айна-лыс қысы келген кәсіпкер үшін жиын- терін кезінде жанар-жағармай тура лы әңгіме айту жарас пайды. Өйткені қазір дағдарысты еңсере алмай жүрген 90-шы жылдар емес, мемлекет тарапынан барлық жағдай жасалып отыр. Сондықтан диқан

техникасы мен жанар-жағармайын бүгін емес, алқаптың көгі енді көте-ріліп келе жатқаннан ойлауы тиіс, – дейді Ыбраш Естаев.

– Қазір шаруашылықтар гер-бицид үшін субцидиясын алды, енді майлы дақылдар үшін сәл кешірек алады. Диқаншылықты бүгінде кәсіпкерлік деп ұғыну ке-рек. Үнемдейтін жерінде үнемде, шаруашылыққа алдымен тех-ника маңызды болса – техника ал, жанар-жағармайсыз қандай жұмысты да елестетуге болмайды. Сондықтан кәнігі диқандар алды-мен жанар-жағармайын, техника-сын қамдайды,–дейді Сәлімжан Майлыбайұлы.

Астық алқабын әртараптандыру облыста бұрынғыға қарағанда жыл да мырақ жүргізіліп келеді. Ол диқан дарды кәсіпкерлікке, нарық сұранысын дәл сезінуге үйретеді. Мысалы, биыл барлығы 4 192,3 мың гектар алқапқа егін егілсе, соның 3 704,7 мың гектары бидайға тиесілі болды. Десек, бидай алқабы жылдан жылға тарылып келеді. Оның орнына экспортқа өтімді, өзімізде өңдеуге де сұранысы көп майлы дақылдар мен бұршақ тұқымдастардың алқабы кеңейтілді. Сұлы – 60 мың, арпа 322 мың гектарға себілген болатын. Олардың түсімі жылдағыдан кем емес.

Облыста картоп пен көкөніс, бақша өнімдері де жиналып жа-тыр. Картоптың 25 пайызы жинал-ды, бірақ астықпен салыстырғанда оларға асығыс жоқ, пісуіне қарай қазан айына дейін еркін қамбаға салып алуға болады.

Қостанай облысы

Диқанның кеусені мен қуанышы

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Дүниеде қандай нәрсенің де қадір­қасиетіне, оның артықшылығы мен өзгешелігіне тек салыстырмалы түрде баға беру арқылы көз жеткізуге болады. Мұндай салыстырмалы баға өзіміздің емес, өзгелердің ау­зынан шығып жатса белгілі бір тауар мен өнімнің құндылығы одан әрі арта түседі. Осы орайда Ақтөбе рельс арқалықтары зауыты ту­ралы жазуды қолға алған кезімізде ойымызға шекаралас Орынбор облысына жолымыз түскен кезде губернатор Юрий Бергтің осы қазақстандық іргелі кәсіпорын жөнінде білдірген биік бағасы ойымызға оралып еді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ЕГІН ОРАҒЫ – 2017

(Соңы. Басы 1-бетте)

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 5ҚОҒАМ

Жастыққа тән жарасым керек

Мен жастарды жақсы көремін. Танитыным бар, танымайтыным бар, әйтеуір, сырттарынан көз са-лып, жазғандарына, айтқан ойла-рына қарап тілеулес болып, қарадай ұнатып, жаныма жақын балап жүремін.

Реті келсе көңілімді білдіріп, қол­да уымды көрсетемін, қуана отырып, қошеметіммен қанат бітіріп, өз па­йымыммен бөлісіп, талапты да та­лантты жастың беті қайтпай, ұлтына берерін еселей түссе екен деймін. Ал кейде әлде бір тәжірибесіздіктен жа саған, жастығымен ойланбай ай­тып қалғанын көрсем дер уағында жөндеп жібергім келеді. Оны түсініп қабылдаса, кәдімгідей өзіме риза бо­лып қаламын.

Жасқа өршілдік те, максималистік те, тіпті қателесу де тән. Оның жасқа тән жарастылығы бар. Өмірлік тәжірибе, көріп, біліп, ой түю, есею сондайдан басталады. Сондықтан да мен арала­сатын адамдар арасында жасқа деген шектеу жоқ. Өзімнен үлкендердің бойларындағы білігін жиып, жан дү­ниемді байытып, көргендерінен көңі­лімнің көкжиегін кеңітіп, олардың біріне бірінің қадірінің өткенін көріп сабақ алу бір мектеп болса, кішілер бойындағы албырттықтан, жастықтың зор қуатынан жаныңа өзгеше бір жақсы нұр құйылып жатады.

Бірақ, бүгінгі кей жастан ернеуінен асып төгіліп жатқан менмендікті көр­генде қапа боламын. Толмай жа тып толдым, болмай жатып болдым деп өздеріне көңілдері қатты толып, тұс­тастары түгіл үлкендерге мен сінбей көз тастайды. «Ешкім емес» деп өзімен қатарласқа баға бергенде шімірікпейді. Рас, егер шығармашылыққа жуыған адамның көңілінде өз «мені» болмаса, оның деңгейін өзі бағамдамаса ол жолға түсіп те керек емес. Бірақ «ешкім емес» деп айтып отырған адамның өзінің деңгейі қаншалықты? Оны да біреу «ешкім емес» дейтін дәрежеде емес пе?

Қазіргі қоғамда сан түрлі жол бар да, сан түрлі оны жақтаған да, дат таған да ой бар. Ал сонда өмір көрмеген жастың соған төрелік айтуы қаншалықты дұрыс? Бір сәт кідіріп, осыған менің бірдеңе деуіме бола ма, алдымда қаншама үлкендер бар, сол саланың жілігін шағып, майын ішіп жүрген ғалымдар бар, өз мамандары бар, солардың айтқандарын, жазғандарын көрейін, менің пікір ай туым артық болар деп ой­лау қа те ме? Қой, жазғаныммен қырын ке тіп, өзімнің адасқаныммен қоймай өзге лерді де «шошқаның ізіне» салып жібермейін деп неге ойланбайды екен? Әлде сол, менің жазғаным мен айтқан ойым дұп­дұрыс деген баяғы «менді» тағы да жеңіске иелендіріп жаза берген жөн бе?

Кейде, «шырағым, жастығыңа са­лып үстірт ойлап жазғаныңмен қоғам­ға зияныңды тигізіп алма» деген жа­нашырлығыңды түсінбей қалып жата­ды. Баяғыда «Қоян сойса да қасапшы сойсын» дегенді еститінбіз. Себебі «Қоянның бойын көріп қалжасынан түңіл» деген бізден үлкендер қоянды місе тұтпайтын. Қазір «Шымшық болса да қасапшы сойсын» дейтін болыпты. Шымшықтың жанында қоянның көп­көрім еті бар. Сәбит Мұқановтың «Өмір мектебі» атты кітабында күнде ауланған бір қоянның етінен бәліш жасалып, қоян етінің екі үйлі жанды қыстан алып шыққаны жазылған еді. Шымшық етінде ондай күш қайда?! Байыбына жетпеу деген осы мақалдың өзін өзгертуден аңғарылып қалғандай ма?

Қазақ егер «Қой асығы демеңіз, қо ла йыңа жақса сақа тұт, жасы кіші демеңіз, ақылы асса аға тұт» деген. Олай етпесе, Балаби билік айтып, атқосшы болып барып қонтайшыны сөзден жеңіп тоқтатқан Қазыбек биге сөз тимес еді. Бірақ ол заманда да Қазыбек сынды дүлдүлдер сирек шы­ғып, алқалы жиынды аузына қара тып топ бастап, ортаға ойландырар сөз тас­тайтын. Мейманасы тасыған жаудың өзіне қасқайып талап қойып, елдігін білдіріп, темірді ерітер көмір болып, дегеніне көндіріп, өзінің ессізіне де ес кіргізіп, жұмылдырып жұртын, ағайынын алдырмайтын. Ал қоянды шымшыққа айналдырып жүрген за­манда екінің бірі Балабиге, екінің бірі Қазыбекке айналып кетті дей ал­маймыз. Албырттықпен айтылған сөз артық кетсе айналасын ойып түсетінін естен шығармай, зардабының көпке тиюінен сақтануды кейінгілер есте ұстаса екен дейсің.

Жастар, ертеңгі өмір сіздердікі. Азғантай сүтті отқа қойып қараусыз қалдыршы, тасып, түбінде тамшы ғана қалуы кәдік. Сіздердің бойларыңыздағы «менмендік» те осы тасиын деп тұрған сүт тәрізді. Дер кезінде отын басып, шып­шырғасын шығармай, әппақ сүтті игілілікке жаратасыз ба, әлде ойран­асыр етіп төгіп, түбіндегі тамшысымен ғана қаласыз ба, өз еркіңіз. Төгілген сүттен өткір иіс шығады, ауа тазартып желдетпесең шықпайтын ол иістен кімге қандай пайда бар? Сол себепті кеудедегі отты да байқап жағу керек.

Анар ТӨЛЕУХАНҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Александр ТАСБОЛАТ,«Егемен Қазақстан»

Жол бойындағы жағдайды жүр гізушілер жақсы біле ді. Күнбе­күн естігенде тұла бой­ды түршіктіретін, жанды ті тір­кендіретін жол­көлік апаты бә­рімізге таныс оқиғаға айналды. Мәселен, сөзіміз жа лаң болмас үшін «Бүгінде жол бойындағы жалпы қыл мыс тылық жағдай қандай дең гейде?» деген сұра­ғымызға ІІМ Жол әкімшілігі комитеті тө ра ғасының орын­басары қай тарған жауабында: «Көлiк құ ралдарын басқаратын адам дардың жол жүрісі немесе кө лiк құралдарын пайдалану қа ғи даларын бұзуы (Қазақстан Рес публикасы ҚК­нің 345­ба­бы) – 2516), депті. Өткен жы лы бұл сан 2002 болса, биыл 2516­ға өсіп кеткен.

Көлік құралдарын басқару құқығынан айырылған, алко­голь дік, есірткілік жә не (неме­се) уытқұмарлық ма саң күйдегі адамның кө лік құ ралын жүргізуі де азай ма ған. Бұл көрсеткіш өткен жы лы осы мез гілде 1339

болса, биыл 1436­ға артыпты. Ал жүр гі зушінің жол­көлiк оқи­ғасы бол ған жерден кетіп қалуы де ген тіпті үйреншікті әдетке ай налғандай. Бұл көрсеткіш те 2016 жылы 96 болса, биыл – 1436. Бұл нені білдіреді?

Әрине, адам саны көп және құ рылымы да үлкен болған соң ІІМ сеніп тапсырылатын мін деттер өте ауқымды дей­міз. Соның бірі осы жол жүрі­сі тәр тібі түбегейлі бір жол ға қо йылса деген үміт болатын. Күт кендегіміздей, жол және патруль дік бақылау қызмет­тері бірікті. Енді осы орайда халық жол­патрульдік поли­циясы қыз меті енгізілгелі бері қан дай өзгерістер мен оның тиімді тұстары байқалғанын білгісі келері де мәлім. Бұл мақсаттағы біздің сұрағымызға ІІМ Әкімшілік полиция ко­митеті төрағасының орынбасары Т.Мұсақановтың сө зін сол күйі келтірсек: «Жол және патрульдік поли ция қыз меттерін біріктіру жал пы па трульдік­бекеттік жасақ тардың тығыздығын, олар дың мо биль дігін және

қыл мыстар мен құқық бұзу­шылықтар туралы келіп түсе тін сигналдарға жедел ден қоюын арттыруға мүмкіндік бер ді. Осы мән­жай қылмыстар мен жол­көлік оқи ғаларының профилак­тикасына тиісінше ықпал етеді. Мысалы, қызмет терді біріктіру бойынша жо ба енгізілген сәт тен бас тап қо ғам дық орын дардағы қыл мыс тар мен жол­көлік оқи ­ға ларының саны тұрақты тө­мендеуде», дейді.

2017 жылғы 1 қаңтардан бас­тап ала таяқты жаза қол дануға тыйым салу құры лым дық ре­формаларды іске асы ру жө нін­дегі 2014­2015 жыл дарға ар­налған жол картасын (Қа зақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1012 қаулы сымен бекітілген) орындау үшін енгізілді. Осы секілді жа ңа өзгерістер еліміздің автожолда­рында жол жүрісіне қадағалауды жүзеге асыратын қызметкерлер санын 12 мыңнан 3 мыңға дейін азайтуға және себепсіз тоқтатулар санын қысқартуға, сөйтіп, жалпы жол жүрісіне қатысушылармен тікелей байланысты жоюға мүм­кіндік бергенін атап өту қа жет. Дегенмен, осы ала таяққа қатысты жол қиылысындағы жүрісті ретте­уге байланысты кейбір мәселелер туындағаны да бар. Бағдаршамдар істемей қалған кезде жол жүрісін қол мен реттейтін полиция қыз­меткері алдағы көліктердің

тасасында тұрғандықтан оның іс­әрекеті қиылыстағы кейбір жүр гізушілерге көрінбеуі мүм кін. Ал ымырт әбден тая ғанда ғана оның не істеп тұр ғаны байқалады. Мұндай сәт те жүргізуші қандай да бір жүр гізу әрекетін толық жү зеге асыруға немесе көлігін тоқ татып үлгере алмай қалуы ық ти мал. Осындайда туындауы мүмкін келеңсіздіктердің ал дын алу не­месе болдырмау мақ сатында қандай шаралар қарастырылып жатқандығы туралы Әкімшілік полиция комитеті төрағасының орынба сарынан сұрадық. Жол жү­рісін реттейтін реттеушінің кө рі­нуін жақсарту мақсатында жарық шағылыстыратын күр тешелер мен қолғаптардың жа ңа үлгілері енді әзірленіп, олармен алдағы уақытта жол­пат руль дік поли­циясы қыз мет керлері жоспарлы тәртіпте жаб дықталатын көрінеді.

Қазір жол жүрісін қадағалау авто­патрульдеу арқылы жүзе­ге асырылады. Өйткені, «Жол жүрісі» заңы бойынша енді жол тәртібін қадағалаушы по ­ли ция қызметкерлері арнайы көліктермен қозғалып, жол жү­рісі ережелерін сырт тай бақы­лауға тиіс. Қиы лыс тардағы, жол бо йындағы арнайы бейне­тір кегіштер, ав то матты сурет­ке түсіру қон дырғылары жол жүрісі қоз ға лысы ережелерінің бұ зыл ғанын анықтап бере ала­ды. Сол мақсатта бес мыңға жуық бейнебақылау камерала­ры орнатылған екен. Сонымен қатар, қазіргі уақытта ішкі іс­тер органдары қоғамдық тәр ­тіпті сақтауда және жол қа ­уіп сіздігін қамтамасыз ету де сыртқы бақылау камера лары мен басқа да техникалық құрал­дарды белсенді қолдана баста­ды. Оларды қолданған сәттен бастап полиция қыз меткерінің жол бойында тұр уын қысқарту мүмкіндігі пайда болды. Жалпы, қабылданып жатқан шаралар көшелер мен басқа да қоғамдық орындарда құқық бұзушыларға әкімшілік және қылмыстық өндіріс пен іс тер бойынша бұл­тартпас ай ғақ ты базалар жинау­да по лицияның жұмысына бір­қатар тиімділікке қол жет кізген көрінеді. Бірақ со ған қа рамастан жол бо йын да тұра тын жол по­лиция қыз мет кер лерінің саны

азай маған се кіл ді. Жол торуыл­дайтын ескі амал дан арыл ған жоқ па едік деп, осы мәсе ленің анық­қа ны ғын білгісі келген адамдар редакциямызға жиі ха­барласады.

Ал оның себебін біз де біл­гіміз келген. Т.Мұсақанов тың жауабына сүйенсек, «Қа зір гі уақытта ішкі істер орган да ры жасақшалардан толықтай бас тарта алмайды. Себебі, бей не­бақылау жүйесі көшелер мен басқа да қоғамдық орындар­ды толықтай қамтымайды. Одан басқа, көбінесе көлік құ­рал дарының тәртіпсіз жүр­гізушілері ЖЖҚ­ны бұзуға жол бе реді. Бұл жол жүрісінің бас қа қатысушыларына нақ ты қауіп ту­дырады. Осын дай жағдайларда құ қық бұ зушылардың заңсыз әре кет терінің дереу жолын кесу және ұстау қажет» екен.

Жақында Мемлекет басшы­сы жол жүрісі саласындағы заң­наманы одан әрі жетілдіруге бағытталған «Қазақстан Рес ­пуб ликасының кейбір заңна­малық актілеріне жол жүрісі мәселелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу тура­лы» заңға қол қойды. Осы заңға байланысты Әкімшілік құқық бұзушылықтар туралы кодекс­ке түзетулер енгі зілді. Енді заң талаптарына мойын сұнғысы келмейтін жүр гі зушілердің өрісі тарыла түспек. Бірқатар заң та­лаптары күшейтілді, қайсыбірі жеңілдетілді. Мәселен, мүге дек жан көлікті спиртті ішім дік ішіп жүргізетін болса, 3 жылға көлік құралын бас қару құқығынан айырылады. Сол сияқты жүр­гізуші спирт ті ішімдік ішсе және оны куәландырудан бас тарт са, үш жылға дейін көлік жүр гі зу құқығынан айырыла­ды. Ал ішкі істер органдары қызмет керлерінің әрекеттерін тіркеу үшін олар көлік құ ра­лын тоқтатқан кезде жүргі­зуші лерге суретке және бейне­тү сірім жасауға құқық берілді. Осылайша заңдылықты сақтау мен жол бойында тәртіп болуы үшін барлық шаралар қарас­тырылуда. Алайда, жол жүрісі ережелерін бұзушыларға қашан тоқтам салынып, жол­көлік апатының қашан азаяры да белгісіз.

Жол апаты азаймай тұр

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Биылғы жылдың алты айының өзінде еліміздің автожолда-рында 3437 қылмыс тіркелген. Оның түрлері де көп. Оларға қарсы қолданылатын заңдарымызға сай оны орындау үшін қызмет ететін құзыры мол құқық қорғау органдары да жетіп артылады. Тек нәтиже болса екен дейміз. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ғалымжан ЕЛШІБАЙ,«Егемен Қазақстан»

«Апат айтып келмейді» дейді. Еліміздің бірқатар аймақтарында көктемде елді мекендер тасқын судан зардап шекті. Осындай, тосыннан келген қиын жағдайда ауыл адамдарының абдырап қалмай, бір кісідей жұмылып, қарсы тұруы, тіршілік қамын жасауы маңызды. Бүкіл жағдайдың қиындап кетпеуіне жергілікті әкімнің дұрыс іс­әрекеті оң ықпалын тигізері анық. Қауіп төнгенде әкім мен төтенше жағдай қызметшілері дер кезінде жетіп, қажетті қызмет көрсетуі тиіс. Өйткені, қоғамдық тәртiп пен қауiпсiздiктiң сақталуын қамтамасыз етуді ұйымдастыру, өз құзыретi шегiнде әскери мiндеттiлiк пен қызметті, жұмылдыру дайындығы мен оған қатысты мәселелер жөнiнде­гi заңнамалардың орындалуын ұйым­дастыру және қамтамасыз ету, азамат­тық қорғаудың аумақтық кіші жүйесіне басшылық ету – қала, аудан әкімдерінің функционалдық міндеттерінің бірі.

Ал осындай міндеттерді орындау­да әкімдердің әскери дайындығы қай деңгейде? Әскерге бару – әр ер азаматтың Отан алдындағы борышы. Жауапты міндеті. Жоғарыда айтып өткен міндеттерді орындауда әкімдердің әскери қызметте болғаны өздері үшін өте пай­далы. Жалпы қаруды тануды, саптық даярлықты меңгеру, өмірлік қауіпсіздік ережелерін жаттап, әскери жарғының не екенін түсініп, аймақты барлау әдісін, қару қолданудың қатаң қағидаларын меңге ріп, шапшаң, ширақ қимылдауды мектеп қабырғасында алғашқы әскери дайындық пәні үйретеді. Ал әскери бо­рышын өтеуге келген әрбір азамат мек­тепте алған дайындығын жетілдіре, шыңдала түсері анық. Әскерде болған әкім кез келген төтенше жағдайда шұ ғыл шешім қабылдап, барлық шараны дұрыс ұйымдастыра алары күмәнсіз.

Осы орайда біз Оңтүстік Қазақстан облысындағы аудан, қала әкімдерінің әскери қызметін зерделеп көрген едік. Анық болғаны, Оңтүстік Қазақстан облысындағы 15 аудан, қала әкімдерінің жетеуі әскерге барса, қалғаны бармаған. Нақтырақ айтсақ, әскерге барған әкім дер:

Бақтияр Мамаев – Сайрам ауданы ның әкімі, қазір запастағы лейтенант. Қайрат Әбдуәлиев – Сарыағаш ауда нының әкімі, запастағы лейтенант. Бұхарбай Парманов – Төлеби ауданының әкімі, аға сер­жант. Әліпбек Өсербаев – Түркістан қаласының әкімі, запастағы аға лейтенант. Әбдібақыт Мақұлбаев – Кентау қаласының әкімі, запастағы аға лейтанант. Бақытбек Танагөзов – Бәйдібек ауданының әкімі, запастағы аға лейтанант. Рашид Қайып­жанов – Ордабасы ауданының әкімі, аға сержант.

Әскерге бармаған әкімдердің де әскери шені бар. Мысалы, Төлеген Тел ға раев, Қазығұрт ауданының әкімі, запас тағы лейтенант. Ғалым Исмаилов, Мақта­арал ауданының әкімі, запастағы аға лей тенант. Ерлан Айтаханов, Отырар ауда нының әкімі, запастағы лейтенант. Нұрбол Тұрашбеков, Түл кібас ауданы­ның әкімі, запастағы лейтенант. Ғаби­долла Әбдірахымов, Шымкент қала сының әкімі, запастағы аға лейтенант. Салы­хан Полатов, Созақ ауданының әкімі, запастағы аға лейтанант. Болатбек Қыс­тауов, Шардара ауданының әкімі, запас­тағы лейтанант. Мұрат Қадірбек, Арыс қаласының әкімі, қатардағы жауынгер.

Әрине, әкімдерге «сендер әскерде болмадыңдар» деп ешкім кінә таға ал­мас. Отансүйгіштік, патриоттық се­зім, елге адал қызмет ету секілді шы ­найы қасиеттер әскерге барғанда бо лып, бармағанда мүлдем жоқ деген түсінік қате. Ондай қасиет әрбір адамның жүре­гінде жүреді. Онымен тұрмай, жоғары оқу орындарының кейбірінде әскери факуль­теттер бар. Әскерге бармағанымен лейте­нант, аға лейтенант шеніндегі әкімдер сол факультетті тәмамдағаны анық. Бұл орай­да, қатардағы жауынгер, Арыс қаласының әкімі М.Қадірбек белгілі бір жағдайларда майорлар мен подполковниктерге өзінен шені жоғары екеніне қарамастан тапсыр­ма беріп жүрсе, бұл әскери қызмет емес, мемлекеттік қызметтегі іс­әрекеті екені мәлім.

Әкімдер ғана емес, ат жалын тартып туған ұл болғаннан кейін, азаматтық борышты өтеу, «тәуелсіз Қазақстанның мемлекеттік мүдделерінің ержүрек әрі батыл қорғаушысы болуға» әскери антты

қабылдау маңызды. Әскерге жарамсыз жағдай болған күннің өзінде бұл антты білу, біздіңше, әрбір ел азаматы үшін міндетті. Себебі әскери ант – тек әскерге барып борыш өтеу емес, елдің ішінде жүріп тыныштық үшін күресу, қолдан келсе азаматтық көмек көрсету.

Осы арада есімізге «Аяз би» ертегісі түсіп отыр. Бұл ертегіні ауыл, аудан, қала, облыс басқарып жүрген әкімдердің де оқығанына күмәніміз жоқ. Дегенмен, «отызында орда бұзып, қырқында қамал алған» бүгінгі әкімдерде босағаға ілетін жыртық тон мен жамау тымақ болмағаны анық. Заман басқа. Ал енді тәубесінен

жаңылмас үшін сенім білдірген елі мен Елбасы екенін әрдайым есіне алып, жа­нынан табылар Ата Заңды қайта парақтап шығатын болар. Ертегідегі бас кейіпкердің әрекетін біз әңгімелеген жайтқа қатыстыра айтсақ, әр әкімнің босағасында әскери киімі ілулі тұрса, үнемі өзінің физикалық қалыбына мән беріп, ширақтығымен, сым­батымен, темірдей тәртібімен жұртқа үлгі көрсетер ме еді деген ой келеді.

Суретті салғанАйдарбек ҒАЗИЗҰЛЫ,

«Егемен Қазақстан»

Әкімдер әскерге барған ба?––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Халық сыншы. Өзіне қызмет етіп жүрген әкімдердің әрекеті мен әңгімесіне, тіпті түр-тұлғасына қарап баға беретіндер көп. Ұзақ ойланатын, сыл-быр қимылдайтындарын сынап жатады. Кездесуге кешігіп келетіндеріне, көпшілікті күттіріп қоятындарына «әй, осы әкім, әскерге бармаған-ау» деп кейістік білдіріп жататындар да аз емес. Иә, әскери қызмет биік моральдық-этикалық өнегені, темірдей тәртіпке көніп, күні-түні елге қызмет етуді, кез келген жаннан қажыр-қайрат пен зор табандылықты талап етеді. Қарапайым халықтың белгіленген уақыттан кешігіп жүретін әкімнің әскерге бармағанын айтып, темірдей тәртіпті талап етуі де орынды. Әсіресе, айтқан жерден аулақ, төтенше жағдайларда әкімдерге әскери дағды қажет-ақ.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

КӨЗҚАРАС

ТҮЙТКІЛ

6 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛЭКСПО-2017

М е р е к е н і ң р е с м и бөлімінде Ұлт тық экономи-ка вице-министрі Айбатыр Жұмағұлов сөз сөйлеп , Қазақстанның Италиямен тауар айналымы би ылғы жартыжылдықта 4 млрд 798 мың АҚШ долларын құрағанын жеткізді. Бұл көр-сеткіш өткен жылдың осы мер зімімен салыстырғанда 39 пайызға артық. «Италия – Қазақстанның сыртқы сая-сатында маңызды орынға ие. Ол – Еуропа елдері ішіндегі белсенді экономикалық серіктес. Бұл сөзімді ірі ита-лия лық компания лармен сау да-экономикалық ын ты-мақтастығымыз растайды. Екі елдің үкіметаралық жұм ыс тобының өнеркәсіптік, эко-номикалық әріптестікті, се -рік тестік қарым-қатынасты да мытудағы жобалары ерен», деді вице-министр.

Италияның экономикалық даму министрінің орынба-сары Иван Скалфаротто өз кезегінде ЭКСПО көрмесі

жаң ғырмалы энергия көздерін дамытуға айрықша серпін беретінін айтты. «Милан-ЭКСПО-2015» және «Астана-ЭКСПО-2017» көрмелерінің та қырыптары арасында ұқ-састық бар. Екі шара да

жа һан дық проблеманың ше-шімін табуға итермелейді. Себебі энергия мен азық-түліктің жетіспеуі әркез өзекті мәселе болып қала бермек. Сон дықтан да ұрпақтың өсіп-өркендеуі үшін біз жаңа

жолдарды тауып, жүзеге асы-руымыз керек», деді ол.

Қалашықтағы Италия па-вильоны төрт негізгі залдан тұрады. Ондағы жетістіктер бұрышы апта сайын жаңа-рып отырады. Мәселен,

Бази ли ката өңірі Ұлттық му-зейге өздерінің нышаны бо-лып есептелетін ескерткішті сыйға тартты. Сонымен қатар пави льонда автоматты қол бар. Бұл құрылғы өндірісте қол да нылады.

Көрермен 3,5 миллионнан асты

––––––––––––––––––––––––––––28 тамыздан 3 қыркүйек ке дейінгі ара­лықта ЭКСПО­2017 халық ара лық көр месіне 398 341 адам келді. «Астана ЭКСПО­2017» ҰҚ» АҚ бас пасөз қыз­метінің хабарлауынша, есепті мер­зімде шара табалдырығын күніне орт а­ ша есеппен 56 905 көрермен аттаған. –––––––––––––––––––––––––––––

Келушілердің рекордтық са ны 3 қыр-күй ек күні тіркеліпті. Бұл күні көрмені 75 мыңнан астам адам тамашалады. Соңғы аптадағы келушілер саны алғаш қ ы аптамен салыстырғанда екі есеге артқан.

Халықаралық көрме жұмы сы ның алғаш-қы аптасында күніне 23 мың адам келген еді. 10 маусымнан 3 қыркүйекке дейінгі ара лықта шараға келушілерінің саны 3 525 291 адамға жеткен. Ал көрменің барлық ны сандарына кіріп-шығу көрсеткіші 29 144 833-ті құрады.

Бұған дейін халықаралық маман дан-дырылған ЭКСПО-2017 көрмесіне келу ші-лер саны – 2 000 000, ал кіріп-шығу көр сет-кіші ша ма мен 5 000 000 болады деп бол жан-ған болатын.

Келушілер ең көп тамашалаған халық-ара лық павильондардың қатарын Египет, Африка плазасы және Түркия бастап тұр. Таиланд, Әзербайжан, Өзбекстан, Үндістан, Ресей, Жапония және Сауд Арабиясы Корольдігі павильондары алғашқы он дық ты құрайды. Көрме кешенінің ең көп тамашаланған ны-сандары ретінде «Нұр Әлем» сферасы, коммерциялық па виль он дар, «Шелл» ба-лалар зертханасы, та қы рыптық С 3.5 па-вильоны, балалар паркі, амфи театр, Дю Со лей циркі, арт-орталық, та қы рып тық С 2.4 павильоны, кор поративтік павильон тір ке ліп ті.

Италия – Еуропадағы ең белсенді серіктес

––––––––––––––––––Италия Республикасы ЭКСПО­2017 халық­ара лық көрмесі қала­шы ғын да ұлт тық күнін той лады. Көрмеге ке­лу шілер ел дің бай мә­дениетімен та нысып, әлем дегі ең бел гілі сы р ­ н а й ш ы л а р д ы ң б і р і Нел ло Сальца ансам б лі ­ нің өнерін тамашалады. Сон дай­ақ, Астана қа­ла сы мемлекеттік фи­лар мо ниясының ка ме ра ­лық хо ры концерт қой­ды. ––––––––––––––––––

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Былтыр ОПЕК ұйымға мүше емес 11 мемлекетпен қарым­қатынас орнатып, ынтымақтастықтың жаңа дәуіріне қадам басты, ол елдердің қатарында Қазақстан да бар. Бұл тарихи Ынтымақтастық жөніндегі декларацияның қабылдануына негіз болды. Қатысушы мемлекеттер алғашқы 6 ай ішінде өндіріске ерікті түрде түзетулер енгізуге міндеттелді. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Шараның ресми бөлімінде Сыртқы істер министрлігі көп жақты және экономикалық ха-лықаралық қатынас жөніндегі бас директорының орынбасары Карлос Казали сөз сөйледі . «ЭКСПО-2017 көрмесі халық тар ға «Болашақ энергиясын» өн ді ру және дамыту үшін шы-ғар машылық және инно вациялық тұжырым да-ма ларын қолдануға тамаша мүмкіндік береді. Гватемала да жаңғырмалы энергия көздерін да-мыту идеялары мен жобаларын көрсету арқылы Астанадағы көрменің тақырыбын дамытуға үлес қоспақ ниетте. Табиғи ресурстардың алуан

түр лі лігінің арқасында еліміздің көр меге қатысуы энергетикалық салаға тікелей шетелдік инвес- ти цияларды тартуға жол ашты. Көршілес елдерді, сон дай-ақ, бүкіл су электр стансаларын сумен қамтамасыз ететін негізгі ресурс – мем ле кет тегі өзен дер. Тынық мұхиты жағалауын да ғы ай ма ғы-мызда қант құрағы плантациялары ор на ласқан, олардан биомасса энергиясын өнді реміз», деді ол.

Қазақстан Республикасы Ден саулық сақтау вице-мини стрі Алексей Цой өз кезегінде көр-ме тақырыбы кез дейсоқ таң далмағандығын, «Болашақ энер гиясы» еліміздің 2050 жыл ға қарай жаңғырмалы энер г ия көздеріне көшу мақса тын көр се тетінін жеткізді. «Қазақ стан Гва темаламен саяси, эко но ми калық, ғылыми, тех ноло гия лық және мәде ни, сондай-ақ, бала малы энергия көздері сала-сында ынтымақтастықты нығайтуға мүд делі. Осы ұлттық күн екі мем лекет арасында екіжақты ти ім- ді қатынасты нығайтуға жа ңа мүмкіндіктер беретініне кәміл сенемін», деді вице-министр.

ЭКСПО-2017 көрмесінің Латын Америкасы плазасында орналасқан Гватемала павильоны экс-позициялары келуші лер ге жаңа технологияларын, мәдениеті мен тарихын таныс тырады.

––––––––––––––––––––––––––––––––––ЭКСПО­2017 халық ара лық маман дан ды­рылған көрмесі аясында Гватемала Рес­пуб ликасының ұлттық күні өтті. Латын Аме рикасы аумағындағы мемлекеттер ара­сында электр қуатының өндіріс орталығы болып саналатын ел энергияның 61 пайызын жаңғырмалы қуат көздерінен алады. Оның 57 пайыз үлесі су электр станса ларына тиесілі. Соны мен қатар, елде күн, жел энергиясы мен биомасса өндіріледі.––––––––––––––––––––––––––––––––––

Баламалы энергияға бай ел

Аталған шара биылғы 1 шілде-ден бастап 9 айға ұзар тыл ды. Түзету-лер дің мақ саты – әлемдік экономи-ка, өнер кә сіп және өндірушілер мен тұ тынушылар мүдделеріне мұ-най нарығының тұрақты даму ын қамтамасыз ету. Бұл туралы ЭКСПО-2017 көрмесі ая сын-дағы Мұнай экспорттаушы елдер ұйымының (ОПЕК) арна йы күні барысында ақпарат қыз м етінің басшысы Хамид Хасан мәлімдеді. Ол қазіргі кезде ОПЕК ұйымы

Қазақстанмен ынтымақтастықты нығайтуға мүдделі екенін де жеткізді.

«Көрменің «Болашақ энер-гия сы» тақырыбы заман ағы-мындағы басты мәселенің тал-қы лануына негіз болды. Дү ние-жүзілік қауымдастықтар энер-гетика саласындағы жаһандық мәселелерді шешу жолында жұмылып жұмыс істеуі тиіс. ОПЕК өсім мен өр кен деудің не гізіне айналған тұрақты

да му ға үлкен мән береді. Ай та-лық, экологиялық саясат тұр-ғысында ОПЕК өзара байланыс-ты екі мәселені – жөнелтілім қау іпсіздігін және әділет қағи-да л арын жіті бақылауға алған. Қ азіргі таңда Қазақстанмен та-рихи ынтымақтастықтың же-місін көрудеміз, себебі мұ-най нарығы тепе-теңдікт і сақтауда. Қазақстан – ОПЕК-тің маңызды серіктесі. Болашақта ынтымақтастығымыздың ныға-

ю ын асыға күтеміз», деді Хамид Ха сан.

Жиында Қазақстан тарапынан Энергетика министрінің орынба-сары Мағзұм Мырзағалиев сөз сөйлеп, ЭКСПО-2017 көрмесі энергия сақтау саласында озық әлемдік технологияны, жаң ғыр-малы энергия көздерін пай да-лануда соңғы әзірлемелер мен жобаларды тартуға мүм кін-дік беретіндігін айтты. «Ағым-да ғы жылдың қаңтарында

Қазақстан ОПЕК алдында өз мін деттемелерін орындады: тәу-лігіне 1,673 баррель мұнай өн-ді р ді және есепті кезеңде мұ най өндіру тәулігіне 1,713 милли он баррельді құрады. Биыл Абу-Дабиде Кувейт және Ресей Феде-ра циясының төрағалығымен ОПЕК Мониторинг жөніндегі ко-митетінің техникалық конферен-ция сы өткені мәлім. Шара ба-рысында мұнай өндірісі көлемін қысқарту туралы елдермен бұ-рын қол қойылған келісімді жү-зеге асыру мәселесі қаралды. Қазақстан бұл келісім бойынша өз міндеттемелерін орындайты-нын, бекітілген деңгейде мұнай өндіруді жалғастыратындығын хабарлады. Біз ОПЕК-пен өзара тиімді ынтымақтастықты одан әрі нығайту үшін сындарлы диалогқа әрдайым дайынбыз», деді вице-министр.

ОПЕК елдері жаңғырмалы энергетиканы дамыту үшін үлкен жұмыс атқаруда. Ұйымның ең ірі мүшелерінің бірі – Сауд Арабиясы әлем бойынша электр энергиясын алу үшін мұнай өндіруден бірінші орынды ала-ды. Ол елдің күн электр станса-лары жергілікті элемент базасын пайдалану арқылы құрылады. Сонымен қатар, БАӘ 2050 жыл-ға дейін баламалы энергияны да мытуға 163 миллиард доллар қар жы салуды жоспарлауда. Бұл мем лекетке күн электр стансала-ры нан жартылай тұтынатын энер -гияны алуға мүмкіндік бе ре ді. Қазіргі уақытта БАӘ энер гия ның 90 пайыздан астам бө лігін табиғи газ жағу арқылы алады.

Алжир жалпы қуаты 4 ГВт-дан асатын үлкен күн электр стансасын салуда. Онда да Сауд Арабиясындағыдай күн энерге-тикасын дамытудың өнеркәсіптік негізі құрылады.

ОПЕК ынтымақтастықты тереңдетуге мүдделі

Топтаманы әзірлеген Асхат РАЙҚҰЛ, суреттерді түсірген Орынбай БАЛМҰРАТ, «Егемен Қазақстан»

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––ЭКСПО­2017 халықаралық көрмесі қалашығында Тувалу Республикасының ұлттық күні мерекеленді. Шағын ғана мемлекеттің жаңғырмалы энергияға көшу туралы арнайы бағдарламасы да бар. Тынық мұхитының ортасындағы арал халқы судан, желден, күннен қуат алуды меңгеріп үлгерген. Жер көлемі небәрі 26 шаршы шақырым. Халқының саны – 11 мың шамасында. Аралдықтар 2020 жылға қарай энергияны 100 пайыз тек баламалы қуат көздерінен алуды мақсат етеді. Бүгінде бұл көрсеткіш 26 пайыздың төңірегінде. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Мерекенің ресми бөлімінде мемлекеттің сыртқы істер, сауда, туризм, қоршаған орта және еңбек министрінің көмекшісі Атаби Евекия сөз сөйлеп, жоғарыдағы деректерді әңгімеледі. «Қазіргі таңда Тувалудың энергетика саласында қазба отынды пай-далануы 74 пайызға басым. Аралдардың бытыраңқы орна-ласуы мен импортталатын мұнай бағасының жоғары болуы- нан, әлемдік нарықтан оқшау орналасқан аралдық мемлекет

үшін энергетикалық қауіпсіздік өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Елдегі осы пробле-маны ескеріп энергия ресурста-ры қажеттіліктерін жаңғырмалы қуат көздері есебінен өтеу міндетін алға қойдық», деді мәртебелі мейман.

Жиында Қазақстан Сыртқы істер министрлігі Азия және Африка департаментінің дирек-торы Айдарбек Тұматов Тувалу мемлекетіне 2017-2018 жыл-дар мерзіміне БҰҰ Қауіпсіздік

Кеңесінің тұрақты емес мүшелігіне сайлауда біздің кандидатурамызға қолдау көрсеткендігі үшін алғыс біл дір ді. «Екі ел арасындағы дип ло матиялық қарым-қатынас жақында ғана орнатылғанына қарамастан, халықаралық құ-ры лым және бастамалар ше ң- берінде өзара әрекеттесуі және әріптестігі қарқынды жү зеге асуда. ЭКСПО-2017 көр месі жаһандық таза энергети каны да-мыту идеяларының өркендеуіне, сондай-ақ, тиімді ынтымақтастық үшін жаңа мүмкіндіктер бере-ті ніне кәміл сенемін», деді А.Тұматов.

Тувалу мемлекеті Е8 ха-лық аралық коммерциялық емес ұйымының қолдауымен жо ба әзірлеуде. Оның аясын-да жаңғырмалы қуат көздері есебінен барлық энергетикалық қажеттіліктер өтеледі деп жос- парлануда.

Шағын мемлекеттің шамасы зор

Берри мен Моника КЭК, ерлі-зайыпты туристер (АҚШ):

– Астанаға осында тұрып, жұмыс істейтін бала-ларымыз үшін қыдырып келген едік. Бүгінге дейін қаланы аралаумен болдық. Зәулім ғимараттардың келбеті, әсемдігі шынымен ұнады. Қазақстан сәулет құрылысы жағынан едәуір ілгерілеген екен. Өзгеше стильдегі нысандар шаһарға қызықтырып қана қоймай, өзіне тарта түседі.

ЭКСПО көрмесі жайында айтсам, шараның тақырыбы қазіргі жаһандық жылыну орын алған заманда өте маңызды. Ал осындағы жобалар тіпті керемет! Біз Астанаға келіп, көрмені тамашалап, болашағымыздың тым жарқын екеніне көзімізді жеткізе түстік.

Өзіміз жайында сөз етсек, біріміз АҚШ-та

дүниеге келсек, біріміз Германияның тумасымыз. Тағдыр жолымызды түйістірген соң, өміріміз Америкада жалғасуда. Біз шарлаған, саяхат жасаған елдердің ішінде Қазақстанның, оның астанасының ерекше орын алғанын айтқым келеді. Қазақ халқы біздің есімізде өте әдемі, сәнді киінетіндігімен, қонақжайлығымен, мейірбандығымен қалады.

Көрме қонақтары не дейді?

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 7

Нәзира Ж�РІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

Еліміздің тəуелсіздік алғанына ширек ғасыр толды. Көп уақыт емес, бірақ қасиетті тəуелсіздіктің арқасында Қазақстанда көп іс тындырылды. Соның бірі де бірегейі Елбасының «Болашаққа бағдар: руха-ни жаңғыру» мақаласы, елдікті ерекше қастерлеуге бастау болатын бағдарлама.

Өткен ғасырдың бірінші ширегінде даланың бүт інд іг і мен халқының бостандығы үшін басын тіккен Кейкі батырдың қасіретті тағдыры бүгін сал-танат құрған тəуелсіздігіміздің қолға тиюі оңай болмағандығына айқын мы-сал. Кейкінің тағдыры жылқының жалын-да, түйенің қомында жүріп, ұлан-байтақ даланың əр қарысы үшін сыртқы жау-мен күресіп өткен қазақ батырларының бейнесі дер едік. Халқымыз жүрегінің түкпіріне сақтап, ұмытпаған Кейкінің Ресейдің Санкт-Петербург қаласындағы Ресей ғылым академиясының Ұлы Петр атындағы антропология жəне этнография музейі – Кунсткамерада жатқан бас сүйегі елге жеткізіліп, батырдың бет əлпетін венгр антропологтарының қалпына келтіргені баршаға аян. Енді батырдың бас сүйегін туған жер қойнына тапсыру рəсімі өтетін күн де алыс емес. Осы тарихи оқиға қарсаңында Арқалық қалалық ішкі саясат бөлімінің тап-сырысы бойынша «Жас ұлан» балалар мен жасөспірімдер орталығы «Ауылым – алтын бесігім» əлеуметтік жобасының шеңберінде Кейкі батырдың табаны тиген тарихи жер-лерге баспасөз турын ұйымдастырды.

Құлпытас тарихтыкейінгіге жеткізеді

Құрамында жергілікті өлкетанушылар, үкіметтік емес ұйымдар өкілдері, журналис-тер, қалалық əкімдіктің ішкі саясат бөлімі мамандары бар топтың алғашқы тоқтағаны Арқалық қаласы мен Амангелді ауданының ортасындағы Тасты ауылының тұсында, Арқалық-Торғай тас жолының бойында салынған Кейкі батырдың жаңа кесенесі болды. Бұл Кейкіге салынған екінші кесе-не. Сыртқы сұлбасы батырдың дулығасын елестететін ғимараттың құрылысы аяқталып, құрылысшылар айналасын абаттандыру ісіне кіріскен екен. Сары кірпіштен қаланған кесененің ішіне кіргенде биік күмбезіне қараған кісінің тақиясы түсердей. Баспасөз турына қатысқандардың бірі өлкетанушы Шөптібай Байділдиннен «Бұл жерден неге қышқылтым иіс шыққандай болады?» деп сұрады таңданысын жасыра алмай. Расында, оны сол жердегі топтың барлығы да сезген еді.

– Бұл – іркіттің сары суының иісі. Мына кесене кірпішін цементті іркіттің сары суы на шылап өрді, бұл тарихи ғимараттарды өрудегі атам-заманнан қолданылған əдіс екен, – деп жауап берді өлкетанушы. Төрде қызыл гра-нитке латын əрпімен «Көкембайұлы Кейкі (Нұрмағанбет) Құлан қыпшақ 22.04.1922» деп жазылған, оның тұсына Кейкінің бас сүйегі жерленетін орын жасалған. Батырдың екі жағындағы қызыл гранит-ке латын əрпімен інісі Шұбар мен əйелі Ақжанға «Көкембайұлы Шұбар (Ермағанбет) Құлан қыпшақ 22.04.1922» , «Ақжансұлу Байшорақызы Найман 22.04.1922» деп жазған. Мемлекет 70 миллион теңгеден аса қаржыға салдырған сұлу кесенедегі осы жа-зуларда өкінішке қарай, бір асығыстық орын алған секілді. Кейкінің, інісінің, əйелінің ат-тары латын əрпімен жазылған. Латын əліпбиі бізде əлі ресми қабылданған жоқ қой? Əліпби қабылданғаннан кейін мына жазудың орфо-графиясы, емле қателері болып жатса ше? Екіншіден, Кейкі қай жылы, қай күні шейіт болды? Тасқа түскен «22.04.1922» деген мəлімет ақиқат па? Батыр туралы негізінен сол уақыт куəгерлерінің естеліктеріне сүйеніп жазылған мақалаларда, естеліктерде оның өлген уақыты туралы түрлі дерек бар, яғни 1924 жылғы сəуірде, 1923 жылғы сəуірде, 1922 жылы 4 сəуірде, 1922 жылғы 10 сəуірде екені жазылады.

Кейкіні көп жылдардан бері зерттеген журналист Мақсұтбек Сүлейменнің «Кейкі Көкембайұлы» деген кітабында батырдың өлген уақытын «1922 жылдың 29 науры-зы» деп көрсетеді. Оған архивтен алынған нақты деректі куə етеді, ақиқат үшін соны оқырман назарына ұсынғанды жөн көрдік: «Кейкі Көкембаевтың 1922 жылы 29 наурыз-да қаза тапқанына нақты дəлел, Торғайда төтенше тапсырмаларды орындайтын əскери бөлімнің (ЧОН) взвод командирі Стуканның Қостанайгубштабына жөнелткен №84 же-делхаты. Мұнда былай деп хабарланған: «29.03.22 г. бандит Кейка пойман отрядом под командованием отд. Командиром тов Дудина 200 верст от Тургая, расстрелян на месте и с ним 5 человек бандитов».

Автор əрі қарай мазмұны осы жедел-хатта айтылған деректі нақтылай түсетін куəгерлердің сөзін келтіреді. Біздің мақсатымыз осы кезге дейін жазылған еңбектерге шолу жасау, саралау емес, кесенедегі гранит плитаға жазылған деректер

ақиқатты айтса деген тілек еді. Тарихын тас-қа жазған халықпыз, кесенеге келіп, батыр бабасына құрмет көрсеткен кейінгі ұрпақ шындық іздейді. Қостанайлық өлкетанушы, философия ғылымдарының кандидаты, профессор Қалқаман Жақып бірнеше жыл облыстық мемлекеттік архив директорының ғылыми мəселелер жөніндегі орынбаса-ры болып қызмет істеген кезінде Кейкіге байланыс ты 6 құжат тапқан болатын. Əрине, ол басқа мақаланың жүгі. Қалқаман Хасенұлының ғалым ретіндегі пікірі де ой тастайды.

– Кейкіні зерттеу енді басталды десе болады. Сол аласапыран жылдары болған оқиғалардың куəгері дегенмен, адамның жа-дында барлығы да сол күйінше сақталмайды, 100 жылға жуық уақыт өтіп кетті, ауыздан ауызға тараған əңгімеде нақты оқиғаны əсірелеу, кеміту секілді бұрмалаушылықтар бола береді. Сондықтан, нақты архив құжаттарына сүйенген ғылыми сараптама, ғылыми қорытынды ғана батырға байланыс-ты деректерге нүкте қойса деп ойлаймыз. Кесенеге Кейкі туралы деректерді жазар-дан бұрын тарихшы ғалымдардың басын қосқан ғылыми-теориялық конференция өткізген дұрыс еді. Екіншіден, Кейкі туралы деректерді тек Қазақстаннан ғана емес, сырт жерлердегі архивтерден де іздей беру керек, – дейді Қалқаман Хасенұлы.

Бостандық үшін күрескен Кейкісін жүрегінің түбінде сақтауы – халықтың тəуелсіздікті, еркіндікті аңсауы еді. Кеңес Одағы жылдары қызыл империя қанша бұғаулағанмен, Кейкі туралы əңгіме ел ішінде жатқан жоқ, айтылды. Филология ғылымдарының докторы, профессор Алмас Əбсадық мұны заңдылық деп біледі.

– Кейкі туралы ел аузында аңызға бергісіз əңгімелердің болуы, əсіреленуі, оның өліміне байланысты деректердің де түрліше жетуі халықтың батырына деген сағынышынан, оны өлімге, ауыр тағдырға қимағандығынан екені даусыз. Тіпті ел арасында Кейкі Қытайға өтіп кеткен, өлген оның інісі деген əңгімелер де жүрген. Алайда, кейінгі ұрпаққа Кейкі батыр туралы ақиқатты ғана жеткізу үшін ғалымдардың тер төгуіне тура келеді, – дейді Алмас Ахметұлы.

2007 жылы Əубəкір Қылышбайұлының ұйымдастыруымен салынған бұрынғы кесене жаңа кесенеден 300 метрдей жер-де тұр. Бұл да халқының батырына деген сағынышының көрінісі дер едік. Оның ішінде батырдың сүйегі жоқ, кесененің төр жағына Жалаулыдағы Кейкінің қаны төгілді деген жерден əкелінген топырақ пен батырдың ескерткіш-бюсті қойылған. Ғимараттың сыртына Кейкінің салауатта-рын, алдыңғы қабырғасындағы мəрмəр тасқа: «Сұлтан қайда сүйегін қорлатпайтын, Өлі-тірі аруақты сорлатпайтын, Халқы үшін қор болған қайран, Кейкі, Көрі де жоқ, соны ой-лап жай таппаймын» деп аяқталатын Əубəкір Қылышбайұлы марқұмның екі ауыз өлеңі жазылған. Кесене батырдың сүйегі болмаса да, туған жеріндегі ұлы жолдың бойынан өткен жолаушылар оның аруағына құран бағыштап, ұмытпай жүрсін деген тілекпен салынған. Тағдырдың ісін қараңыз, даласын қорғап, халқының бостандығын аңсап басын тауға да, тасқа да ұрған батырдың екі кесене-де сүйегі түгел болмайын деп тұр...

Сарбаздарға рух берген мешіт

Мұнан кейін баспасөз турына қа ты су-шылар мінген жүрдек машиналар Амангелді ауданы орталығынан 220 шақырымнан аса жерде, Қарағанды облысының Ұлытау ау-данында орналасқан Дулығалы мешітін бағытқа алды.

– Баспасөз турын ұйымдастырып отырған «Жас ұлан» балалар мен жасөспірімдер ор-та лығы Кейкі батыр өмірімен, күресімен бай ланысты Дулығалы мешітінен басқа осы төңі ректегі тарихи орындардың барлығын қам ты ды. Дулығалы мешітіне барудың сəті енді түсті, – дейді Арқалық қаласы ішкі сая сат бө лімінің басшысы Мəнсия Айтмағам бетова.

Баспасөз туры құрамында болған өлке-та нушы, Кейкі батыр туралы көп жылдар бойы там-тұмдап дерек жинаған, қолөнерші, оюшы Шөптібай Байділдин Дулығалы мешіті қазақ даласындағы қасиетті орынның бірі екенін айтты. Мұнда ишандар əулеті мешіт, медресе салып, жұртты имандылыққа ұйытып, діни білім берген.

– Басын Ұлытаудан алатын Дулығалы жəне Терісбұтақ өзендері қосылып, Ұлы Жыланшық өзеніне құяды. Ал ұзындығы 330 шақырым Жыланшық өзені жағасында Ахмет Байтұрсынов өскен Ақкөлге барып құяды. Мешіт Дулығалы өзенінің жағасында болғандықтан, Дулығалы деп аталған. Халық оны мұнан басқа Құлмұхаммед ишанның руына байланысты Бердікей ишандар мешіті жəне Қызыл мешіт деп үш түрлі атаған. Ел есінде қалған əңгіменің ізін бақсақ, Құлмұхаммед əкесінің ризашылы-мен жасөспірім шағында сауда керуендеріне ілесіп кетеді де, содан 14 жылдан кейін діни білімді болып оралады, – деп əңгіме тиегін ағытты Шөптібай Байділдин.

Құлмұхаммед келген соң, мешіт салуға кіріседі. Ол үшін тағы да Түркістанға ба-рып, мешіт құрылысын үйреніп келіп, кірпіш құйып, күйдірсе керек. Алғашқы мешіт жергілікті жердің шымынан са-лынады, оны күмбездеуге келмейді, қар көміп қала бергендіктен, жаңа мешіт құрылысы қайтадан жүреді. Оған қажетті ағаш Аманқарағай мен Науырзымнан тасылады. Осы орманды алқаптардың мешіт тұрған жерден алыстығын есеп-тегенде, көлеңкелеуге бұтасы жоқ иен далада құрылыс жүргізудің қандай мех-натты іс екенін елестету қиын емес. Ел аузында қалған деректерге қарағанда, мешіт пен медресе өткен ғасырдың бас кезінде басталып, 1920 жылдары бітсе керек. Бүгінде қабырғалары ғана қалған мешіттің кезінде еңселі ғимарат болғандығы білінеді. Қабырғалары саман шикі кесекпен өріліп, сырты күйдірілген қызыл кірпішпен қапталғаны көрініп тұр. Азан шақыратын мұнарасының жартысы ғана қалған. Мешіт тоғыз күмбезді болған, оның намаз жəне əйелдерге арналған бөлмелерінің, жуынатын орын, кітапханасының орны жатыр. Кеңес Одағы жылдарында сүріп тасталған медресе 24 бөлмеден тұрған дейді.

– Мешіт пен медресе өткен ғасырдың 30-шы жылдарына дейін жұмыс істеген. Одан дүрбелең басталған, қазақ даласын аштық жайлаған кезде ишандар əулеті күнкөріс қамымен оңтүстік жаққа бет ала-ды. Біреулер ишандар əулеті қашып бара жатыр деп хабарлағаннан кейін, алдынан милиция шығып, қырып салған. Солардың арасында Сары ишанның аяғы ауыр əйелі аман қалады да, Мақтаралға жетіп қыз таба-ды. Сол қыз – Нағима деген біздің жеңгеміз болып келетін, бір атадан қалған жалғыз қара еді. 2003 жылы Нағима жеңгемді осын-да ертіп келдім, жылағанда сай-сүйегіміз сырқырады, – деп қайырды Шөптібай аға. Құлмұхаммед Арыстанбайұлы пайғамбар жасына жетпей қайтқаннан кейін оған ел-жұрты кесене көтереді. Оның төр жағында Құлмұхаммед ишан мен төменгі жағына ата-лар ізін жалғастырған Қази ишан жерленген.

Осы төңіректің барлығы өткен ғасырдың басында Торғай уезіне қараған. Əбдіғапар ханның, Амангелдінің, Əліби Жанкелдин мен Кейкінің туған жері осы төңірек, бір-бірінен алыс емес. Дулығалы мешітін олардың барлығы да біліп, көріп өсті. Олар 1916 жылы көтеріліске аттанар ал-дында осы мешітте бас қосып, аруақтарға құран бағыштап, бата алып, Алладан медет сұраған. Сол жолы құрбандыққа сойылған қошқардың бас сүйегі Құлмұхаммед ишан кесенесінде 100 жылдан бері тұр. Екінші сүйек көтерілісшілер Торғайды алғанда сүйіншісіне сойылған қошқардың басы екен. Өткен жылы 1916 жылғы ұлт-азаттық көтерілісінің 100 жылдығына орай ұйымдастырылған «Өр Торғай – ерлік мекені» экспедициясы Дулығалы мешітіне Құрбан айт күндері келіп, құрбандыққа шалған ірі қараның басын да солардың қатарына қойған.

– Көтеріліс алдында осы мешітке 28 мың адам жиналған көрінеді. Содан іріктеліп 5 мың адам аттанған, олардың 200-і Кейкінің мергендері болған. Жиналған жұрттың барлығын əскерге қосуға шама келмеген, оларды тамақтандыру, киіндіру, қарумен қамтамасыз ету оңай шаруа емес еді. Көтерілісшілерге осы маңдағы Бірəлі бай, Алтынбай бай, Болат əулие секілді тағы басқа да бай-қуатты адамдар көмек берген. Ел бірлігінің қандай болғанын қараңыз. Дулығалы мешіті көтерілісшілерге рух берген киелі орын. Ол жан-жағындағы Байқоңыр, Батпаққара, Торғай, Қарақұм, Ұлытау, Ырғыз секілді сол кездегі қалың ел жайлаған негізгі орталықтардан 100-200 шақырым арасындағы қашықтықта, нақ орталықта орналасқан. Биік қырқаның ба-сында салынғандықтан, айналаның барлығы алақандағыдай көрінеді. Адамдар жердің шалғайлығына қарамастан осында жұма на-мазына келетін болған. Жұрт бір жағынан намазға келсе, екінші жағынан ақпарат алмасатын, мəдени орталық та осы мешіт-медресе еді, – дейді ишандар əулетінің ұрпағы Құлсейіт Туғанбаев.

Қазір осы жерде ұлытаулық Тойшыбек Бектұрсынов «Ұлар» шаруа қожалығын дөңгелетіп отыр. Ишандар əулетінің ұрпағы Тойшыбекті осы мешіт пен ата-лар кесенесінің бүгінгі шырақшысы десе артық емес. Жазымен жер шалғайлығына қарамастан кесенеге тəу етуге, құран бағыштауға келіп-кетіп жататын адамдар-ды күтіп алып, шығарып салып, мешіт пен медресе тарихын айтып отырады.

Өткенге салауат. Бұл мешіттің, халқына руханият нұрын сепкен ишандар тарихын да «мың өліп, мың тірілген» халқымыз тарихы-нан бөліп қарауға болмайды. Қазір мешітті орнына келтіріп, қайта салу жұмыстарының басталғаны көңілге демеу. Дулығалы мешітінің ел тарихындағы маңызды орны бар екендігін анықтауға көп күш жұмсаған ардақты азамат Мəкен Төрегелдиннің ұйымдастыруымен құрылған «Дулығалы» қоғамдық қорының қаржысына мердігерлер

жұмысын бастап та кетіпті. Өзен жағасында құрылысшылар кесек құйып жатыр.

– Биыл кесек құйып, оны күйдіреміз. Осы жерде пеш салынады, көмір əкелінеді. Күн суығанша үлгерсек, мешіттің орнын тазалаймыз. Келесі жылы құрылыс баста-лады. Мешіттің бастапқы сəулеті дəлдікпен қалпына келтіріледі, – дейді құрылысшылар бригадасының бригадирі Нəбижан Юлдашев. Демек, қазақ даласының рухани орталығының бірі болған, имандылыққа ұйытып, діни білім, халқымыздың бостандығы үшін күрескендерге рух берген мешіттің қалпына келгенін көретін уақыт та алыс емес.

Кейкінің сүйегі неге табылмайды?

Баспасөз турына қатысқандардың тағы бір басты бағытының бірі Жалаулыдағы Кейкі батыр оққа ұшты, опат болды де-ген жер еді. Дулығадан кері жүріп оты-рып, жолда 90-шы жылдары ел көтеріле көшіп кеткен «Родник» кеңшары ораласқан Родник (Рахмет) ауылынан өтіп, Жалаулыға жеттік. 1964 жылы жезқазғандық, Кейкі батырдың рулас ағайыны болып келетін Əбу Қарақожин осы жерден өтетін жолдың бойын темір шарбақпен қоршап, Кейкіге құлпытас орнатқан болатын. Шөптібай Байділдиннің жазуынша, ол Кейкінің көзін көргендерді, жалпы ауыл ақсақалдарын жинап ас беріп, атасының аруағына құран бағыштатқан. Темір шарбақтың ішіне сүйектерді жинап, ақ матаға орап көмді деген де дерек бар. Биыл жаздың ба-сында Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, Тарихшылардың ұлттық конгресі, Түркі академиясы қолдап, жолға шыққан «Туған жерім – алтын бесігім» атты ақпараттық-танымдық экспе-диция Кейкі батырдың дене сүйегін іздеуді бас ты мақсат етіп қойған еді. Археолог Ұлан Үмітқалиевтің басшылығымен қазу жұмыстары сол қоршаудан басталған екен. Бірақ бір аптаға созылған жұмыс нəтижесіз аяқталған болатын, батырдың сүйегі табылмаған. Өлкетанушы Шөптібай Байділдин сүйекті іздеудің жеткілікті дəрежеде ұйымдастырылмағанын айтады.

– Жер қазушыларға жағдайдың жасалмағаны өз алдына, ХХІ ғасырда өмір сүріп отырмыз, сүйекті табуға мүмкіндігі мол заманауи құралдар неге əкелінбеді? Археологтың пайдаланған георадары-на көңіл толған жоқ. Ауданнан əкелінген техника да ақаулы болып, қайтадан аудан орталығына сүйретіп зорға жеткізілді, – дейді Шөптібай Байділдин.

Баспасөз туры құрамында болған ар-қалықтық өлкетанушы Құлсейіт Туғанбайдың балалық шағы дəл осы Жалаулыда өтіпті, ал əжесі Салиха Жаншуаққызы Кейкінің көзін көрген екен. Кейкі қызылдармен атысып, оққа ұшқан сəттің куəгері, оқиға болған үй-дің иесі Жəкеннің қызы Бижамал əжейді де Құлсейіт көріп өскен. Сол қанды оқиға ту ра лы Бижамал əжесінен талай естігеннін айтты.

– Менің əжем Салиха Жаншуаққызы Кейкінің төртбақ, бетінде əулиеден қалған дағы бар, түсі суық адам екенін айтатын. Ол кісі «Кейкі келе жатыр дегенде байлар етек-жеңін жинай бастайтын. Небір бай-лар болды ғой. Малшысының жыл бойғы еңбегіне қозылы қой ғана беретін, кейде мал шығыны болған жылы «қасқыр жеп қойған» деп, пейілі тарылып, оның өзін бермей қояды екен. Кейкі алдына осындай жағдайды айтып, жылап барған кісінің сөзін жерге тастамайды екен, байға барып, алашағын өсімімен алып беріп отырған. Əділеттілік үшін неден де болса қаймықпаған кісі, бай-лар оның батырлығынан да, əділдігінен де аяғын тартқан» деп отыратын. Соның барлығы да Кейкінің қара халыққа жамандық істемегенінің, қайта халқы үшін өзінше күрескенінің арқасы, – дейді Құлсейіт Аманкелдіұлы.

Балалық шағы Жəкен деген кісінің қызыл үйі тұрған нақ осы жерде өткен Құлсейіт Аманкелдіұлы Əбу Қарақожин қойған темір шарбақтың неге кейіннен орнатылған ескерткіш белгінің қасына келіп қалғанына таңғалды. Шарбақ əуелде ойда, жолдың бойындағы аласа төмпектің үстінде тұрған. Бұл маңның шөбі жазда өртеніп кеткендіктен, сүйекті іздеген маусым ай-ындай емес, айналадағы ой-шұңқырдың барлығы анық көрінеді. Құлсейіт шарбақтың бұрынғы тұрған жерін де көрсетті. Бұл жер-де Кейкі мен оның жанындағы адамдарды, əйелі Ақжанды, інісі Түскенді Торғай уезінің əскери комиссары М.Дудин отрядының қалай азаптап өлтіргені туралы талай жа-зылды. Одан кейін қорқып қалған ауыл адамдарының жайрап жатқан мəйіттерді жыраға апарып көме салғаны сол күндер куəларының айтуынан белгілі. «Сүйекті қазір шөп өртеніп, жер жалаңаштанғаннан кейін тағы бір іздеп көрер ме еді» деген ой Жалаулыға барған жанның барлығын ма-залайтындай. Əттең, батырдың бас сүйегін жер қойнына тапсыруды ресімдеу күні де жақын қалды, уақыт тығыздығы тағы бар. Ал Шөптібай Байділдин мен Құлсейіт Туғанбай

Кейкіні зерттеу енді басталғанын, сүйекті іздеуді де тоқтатпайтынын айтып отыр.

Торғай даласы тұнған тарих

Жалаулыдан шыққан соң қайтарда Шөптібай Байділдин жер аттарын «Бірəлінің тақыры», одан ұзай бере «Бірəлінің сасығы» деп айтып отырды. Бірəлі осы өңірді жайлаған атақты бай, байлық атасы Нұрымнан, əкесі Бектастан бері үзілмеген. Оның баласы Сұлтан Бектасов Амангелді батырдың серігі, хатшысы болған, ол осы жерде 12 бөлмелі қызыл үй, өзеннің екінші бетінде Бірəлінің Мейірман деген ұлы 8 бөлмелі үй салдырған екен. Олардың барлығының қазір орны ғана жатыр. Енді көшпелі қазақ құрылыс салмады деп көріңіз. Оған ұлы даладағы кесенелер де айғақ. Торғай өңірінде кесенені «там» деп те атайды. Жол бойындағы Əйгісінің Ахметінің, Бектастың, Бірəлі байдың анасы Шөженің тамдары тұсынан құран бағыштап өттік.

– Мынау Шаңсуат деген терең су, осыған Бірəлінің бес мың жылқысы құлағанда, мына судағы ауланбаған алып алабұғалар тай-ларды тартып кетеді екен. Осыларды шал-дардан еститін едік, – дейді Шөптібай аға əңгімесімен жол қысқартып.

Ал даланың шөбі мамыр, маусым айларындағыдай емес, күйіңкіреп кетсе де, Құлсейіт далада өсіп тұрған шөптердің атын «жусан, қызыл изен, құлқайыр, қарғатұяқ, мия, боз, итсигек, қына, ақ қына, жыңғыл, қараот, қияқ» деп, ұзын-сонар тізбелеуден жалықпайды. Машинаның алдынан киіктер орғып, жөңкіді. Осы даламен бірге жасап келе жатқан ботагөз көктемге аман жеткен сайын қуанатын болдық. Киік те даланың бір тарихына айналып барады...

Баспасөз турының көліктері Көшімбектің Обалысы деп аталатын жазықтағы Көшімбек бидің кесенесіне тоқтады. Иманов селолық округіндегі тұрғындардың күшімен қайтадан, жеңіл-желпі жөнделген биік, сегіз қырлы ке-сене қызыл кірпіштен салынған. Тұрғанына бір ғасырға жуықтаса да ғимарат жақсы сақталған. Онда Амангелді батырдың не-мере ағасы, яғни əкесі Үдербайдың Балық деген бауырынан туатын Көшімбек би жа-тыр. 1850 жылы туып, 1925 жылы қайтыс болған Көшімбек «тура биде туған жоқ» ұстанымын бек ұстанған, əділ билігімен ерек-шеленген, Рахмет болыстың халыққа жасаған озбырлығына шыдамай, оның үстінен арыз жазып, уезд бастығына барған адам.

Мұнан кейінгі нысан жол бойындағы Амангелді батырдың екінші рет жерленген жеріне қойылған белгі еді. Батыр Бегімбет алакөлі деген жердегі қорымға екінші рет жерленеді. Үшінші рет сүйегі Амангелді селосындағы қорымға, төртінші рет село орталығындағы өзінің 100 жылдығына орай орнатылған ескерткіштің астына қайта қойылды.

– Кеңес Одағы кезіндегі коммунистік партия саясатының салдары ғой. Аруақты əурелеп, батырдың сүйегін төрт рет жерледі. Амангелдіге кесене де, құлпытас та бұйырмады осы күнге дейін. Бұл да болашақта ойланатын шаруа, – деді Шөптібай Байділдин ой салып.

«Жас ұланның» жақсы істері

Баспасөз турын аяқтай келе, «Жас ұлан» балалар мен жасөспірімдер орталығының игі істерін айтпай кетуге болмайды. Елена Цвентух басқаратын орталықта жыл бойы балалармен түрлі бағытта жұмыстар қайнап жатады. Соның бірі де, бірегейі де жас ұрпаққа туған жер тарихын, туған өлкенің табиғатын таныту жұмыстары. Орталық Елбасы мақаласында айтылған рухани жаңғырудың талаптарына дəл жауап беретін «Ауылым – алтын бесігім» жобасын 2009 жылдан бастап үзбей жалғастырып келеді.

– 2009 жылы біз экспедиция ұйым дас-тырғанда өлкетанушы Шөптібай Байділдинді кеңесші етіп алдық. Содан бері орталық оны-мен байланысын үзген жоқ. Біз сол жылы Кейкі батырдың атын алғаш естідік, бұл біз үшін үлкен жаңалық болды. Содан бері Кейкі батыр туралы жұмыстар жалғасын тапты. Ол күрескен, қаза болған жерлерге бардық. Тіпті жеке таныстарымызды салып, Кунсткамерада бас сүйектің жатқанын, оның нөміріне дейін білдік. Кейкі туралы мате-риалдар жинадық. Біз 2011 жылы Арқалық қаласында Кейкіге ескерткіш орнатуға мұрындық болдық. Оның қаржысын Торғай боксит кені басқармасының жетекшісі Виктор Родин көтерді. Кейкінің бас сүйегі еліне келіп, туған жеріне жерленетін болды. Бұл халықтың рухын көтереді деп білеміз. Жас ұрпаққа патриоттық тəрбие беру үшін батырдың кесенесі экскурсия нысанына айналары сөзсіз, – дейді Елена Семеновна.

Расында, туған жердің ұлылары мен жақсылары халқына мəңгі қызмет етеді.

Қостанай – Арқалық – Амангелді – Жыланшық бойы – Ұлытау жері – Арқалық – Қостанай

Арт

ур Б

АБ

АЕ

В

Кейкінің тағдыр-даласыБатырдың табаны тиген жерлерге баспасөз туры ұйымдастырылды

8 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛБІЛІМ

КӨКЕЙКЕСТІ

Қымбат ТОҚТАМҰРАТ,«Егемен Қазақстан»

Жаңартылған мазмұн сапаны жақсартады

Елімізде реформаға жиі ұшырай­тын екі сала болса, соның бірі – білім. Әй теуір, осы салада өзгерістер бо ла­ды да жатады. Былтыр жалпы бі лім бе ретін мектептердің оқу бағ дар ла­масы жаңа мазмұнға көше бас та ғанда қоғамның пікірі екіге жарыл ды. Көп ата­ананың көкейінде «бұ рын нан қалыптасқан классикалық жүйе мен оқыта берсе қайтеді, бәріміз де со­нымен оқып­ақ адам болдық қой» деген ой тұрды. Алайда білім са­ласындағы мамандардың өз уәжі бар. Олардың пікірінше, білім сала­сы да бір орнында тоқтап қалмай, әрі қарай дамуы керек. Ғылым мен технологияның қарқынды дамуы оқыту әдістемелеріне де тү бе гейлі өзгерістер енгізуді талап етіп отыр. Осыған сәйкес білім бе рудің бас­ты құралы – оқулықтар да заман талабына сай өзгеруі тиіс. Біз дің сауалдарымызға жауап берген Білім және ғылым министрлігі «Оқу­лық» республикалық ғылыми­прак­ти калық орталығының директоры Бей біткүл Кәрімованың айтуынша, оқу лықтар оқушылардың бойына ру хани құндылықтарды сіңіріп, ғы­лы ми дүниетанымын кеңейтіп қа на қоймай, заманға сай жаңаша көзқарас қалыптастырып, өздігінен із дену, оқу қабілетін шыңдай алуы қа жет. Осыған байланысты мектеп оқу­лықтарында теориялық материал­дар мен мәтіндердің көлемі азай­тылып, оқып жаттауға лайықталған тапсырмалардың орнына баланы өздігінен ойлануға және ізденуге же телейтін шығармашылық тапсыр­ма лар, тәжірибелік дағдыларын да­мы туға бағытталған оқу материалда­ры көбейтілген. Мысалы, бұрынғы «Қазақ тілі» пәні оқулығында ереже­лер, ұғым­түсініктер көп болса, қа­зіргі оқулықта әртүрлі тақырыптағы мә тін көп, яғни оқушының жеке да ра шы ғармашылығын дамытатын жат­ты ғу ларға көбірек орын берілген.

Жаңартылған білім берудің басты ерек шелігі – оқытудың шиыршық жүйе сімен жүргізілуі. Бұл дегеніңіз мек тепте өткен тақырыптар 11 жыл бойы қайталанып, бала сыныпқа көш кен сайын күрделеніп отырады. «Жа ңартылған білім жүйесі – сапаға ба ғытталған бағдарлама. Оқушыға са палы білім беру ортасын құра оты­рып, сын тұрғысынан ойлау, зерттеу, тә жірибе жасау, жеке, жұппен және топ пен жұмыс істей білу қарымын да мытуға көмектеседі, Мысалы, бас­тауыш сынып пәндеріне арналған оқу бағдарламалары оқушыларды шы­найы проблемаларды анықтап зерт­теуге үйретеді», дейді Б.Кәрімова.

Жаңартылған мазмұн Үкімет қа­был даған мемлекеттік жалпыға мін­дет ті білім беру стандартына жә не Білім және ғылым министрлігі бе ­ кі т кен типтік оқу бағдарламаларына сүйе не отырып жасалған. Білім мен ғы лымды дамытудың мемлекеттік бағ дарламасына сәйкес, 2016­2019 оқу жылдарында білім мазмұны толық жа ңар тылады. Жаңа стандарт бойын­ша, білім беру оқушыларымыздың жан­жақты сауаттылығын дамытуға ба ғытталуы керек. Басқаша айтқанда, бұ рын жеткіншектердің мектеп қа бырғасынан қандай білім алып

шық қаны маңызды болса, қазір сол білімді өмірде қалай жүзеге асыра алатыны бірінші кезекте қарастырылады.

Оқулықтар қатаң сүзгіден өткізіледі

Хош делік. Ал оқушыларды өз бетінше ізденуге, ақпараттарды сыни тұрғыдан ой елегінен өткізуге да­йындайтын жаңартылған мазмұнға оқу лықтарымыз әзір ме? «Оқулық» рес публикалық ғылыми­практикалық ор талығы мамандарының айтуынша, оқу лықтарды баспалар әзірлейді. Бү гінде елімізде оқулық жазумен 20­ға жуық баспа айналысады екен, яғни бәсекелестік баршылық. Демек, әрбір баспа өз өнімін сапалы шыға­руға ұмтылады деген сөз. Сол бас­палардың жазған оқулықтары бі­лім беру ұйымдарына жеткенше са раптаманың бірнеше сатысынан өте тін көрінеді. «Оқулықтың сапалы жа зылуы ең алдымен авторлардың біліктілігі мен тәжірибесіне тікелей байланысты. Біздің орталық та оларға ғылыми­әдістемелік көмек көрсетеді. Білім беру саласында болып жатқан жаңалықтардан педагогтар мен ав­торлар, сарапшылар қауымын хабар­дар етіп, жаңа талаптарды түсіндіру мақсатында жыл сайын семинар­лар, оқыту курстарын, халықаралық ғылыми­практикалық конференция өткізіп келеміз», дейді орталық ди­ректоры.

Бейбіткүл Сәрсемханқызының айтуынша, оқулықтарды әзірлеу, сынақтан және сараптамадан өткі зу министрлік арнайы бекіткен қағи да­лар бойынша жүргізіледі. Оның ең бас тысы – ғылыми­педагогикалық сарап тама. Бұл – «Оқулық» ғылыми­прак тикалық орталығының да негізгі қыз меті. Сараптама сапалы болуы үшін орталықта білікті ғалымдардан, жо ғары санатты мұғалімдерден және әдіс керлерден құралған сарапшылар базасы жасақталыпты.

Орталыққа келіп түскен оқулық­тар ға сарапшылар нақты критерий­лер бойынша ғылыми және педа го­гикалық сараптама жүргізеді. Сарап­тама қорытындысынан кейін ескер ту­ле рі бар оқулықтар баспаларға қайта өң деуге жіберіледі. Ал сараптама кри терийлеріне мүлдем сәйкес келме­ген оқулықтар іріктеуден алынып тас­талады екен.

Ережеге сәйкес, ғылыми­педа­го гикалық сараптама кезінде оқу­лық тар дың жобасы «Оқулық» орта­лы ғының «Қоғамдық бақылау» порталына орналастырылады. Бұл да сараптама жүр гізудің негізгі міндетті бөлігі. Де мек, оқу лықтардың алғашқы нұсқасынан бас тап, оның сапалы шығуына Қазақ стан ның әрбір азаматы атсалысып, ұсы ныс­пікірін білдіре алады. Портал іс ке қосылған екі жыл ішінде 2, 5, 7­сы­нып оқулықтарына қатысты жұ рт­шылықтан 5 мыңнан аса ескерту мен ұсыныстар келіп түсіпті. Сын­ескер тпелердің ешқайсысы ескерусіз қалмай, оқулықтарды өңдеу кезінде қаперге алынған. Сондықтан жаңадан жа зылып жатқан оқулықтарды бір қарап шыққысы келгендердің www.expert.okulyk­edu.kz сайтына кіріп, пі кір қалдыруына болады.

Бастауыш сыныптарға арналған бір ың ғай базалық оқулықтар енгізіле бас т ағаны белгілі, яғни 1­ 4 сыныптар үшін әрбір пәннен бір ғана ең үздік

оқулық таңдалып алынады. Бұл да қосымша жауапкершілік. Сондықтан бас тауыш сынып оқулықтары сарап т­а маға қоса, кейбір мектептерде қанат­қақты жоба ретінде оқытыла бастаған. Былтырғы оқу жылында 1­сынып оқулықтары, биыл 2­сынып оқу­лықтары 30 мектепте сынақтан өт кен.

Жалпы, негізгі және жалпы орта бі лім беру деңгейлерінде бірыңғай ба залық оқулықтар 2020 жылдан бас ­тап енгізілетін болады. Әзірше бұл дең гейлерге арналған оқулықтар ба­ла малы негізде қолға алынған.

Сонымен, алғашқы сараптамадан соң өңделіп, қайта сараптамадан та­бысты өткен оқулықтар пән дік ко­миссия қарауына жіберіледі екен. Бұл комиссияның жұмысын Бі лім жә не ғылым министрлігі ұйымд ас­т ырады. Биыл Пәндік комиссия құ­рамы кеңейтіліп, оның құрамына оқу лықтардың сапасын бағалау үшін Пар ламент депутаттары, қоғамдық ұй ым өкілдері, білікті ғалымдар мен ұс таздардан тұратын 120­дан астам адам енген.

Оқулықтарды іріктеудің ең соңғы са тысы – республикалық комиссия. Рес п убликалық комиссия пән дік ко­мис сия мүшелері ұсынған оқу лық тар мен оқу­әдістемелік ке шен де рін білім беру ұйымдарына пай да лануға ұсыну туралы шешім қа был дайды.

Биылғы сараптама нәтижесі бо­йынша сараптамаға келіп түскен 2, 5, 7 – сыныптарға арналған 239 оқу лық­тың ішінен 131 оқулық, яғни 54,8 пай­ызы 2017­2018 оқу жылында бі лім беру ұйымдарына пайдалануға ұсы нылған.

Оқушылардың сөмкесі жеңілдейді

Оқулықтардың салмағына қа­тыс ты да сын көп. Мектеп табал­ды рығын жаңадан аттаған кіп­кіш­кентай балдырған кітап толы ауыр сөмкесін әрең көтеріп бара жата ды. Ба ланың өзінен сөмкесі үл кен. Тиісті та лаптар бойынша 1­4 сынып тар­дың оқулығы – 300 грамнан, 5­6 сы­ныптардың оқулығы – 400 грамнан, 7­9 сыныптар – 500 грамнан, 10­11 сынаптар 600 грамнан аспауы тиіс екен. Жалпы, оқулықтардың сал­мағына, қаріптердің көлеміне және безендірілуіне қойылатын талап­тар ды белгілеу және орындалу ын талап ету Денсаулық сақтау ми ­ ни с тр лігі Қоғамдық денсаулық сақ­тау комитетінің құзыретінде. Яғ ни, бас палар оқулықтарды әзірлеп бол­ған соң, оның санитарлық талап­тар ға сәйкестігін тексеру үшін осы ко ми тетке жібереді. Ондағылар егер оқулықтар барлық талап үдесі­нен шықса, оң қорытынды бере ді. «Оқу лық» республикалық ғыл ы­ми­практикалық орталығы ма ман да­рының айтуынша, жаңа маз мұн дағы оқулықтардың ерекшелігі, оқу лықтар мен жұмыс дәптерлері бір неше бөлімге бөлінген, яғни оқу шы алғашында бір кітапты ғана алып жүреді. Бұған қоса, оқушы дәп терлерін мектеп шкаф­тарында қал дырып кету мәселесі де ұсыныс ре тінде айтылып жүр. Бұл да баланың иығына түсер салмақты азай­тар еді. Жалпы, оқушы портфелінің ауыр лығын оқу кестесін тиімді құру ар қы лы да ішінара реттестіріп шешуге бо лады, дейді мамандар.

Қалай дегенде де, мазмұны жаңар­ған, мұқабасы жұқарған оқулықтардың оқу шыларға қаншалықты сапалы бі­лім беретіні – алдағы уақыттың ен ші сінде. Мамандардың айтуын­ша, өткен оқу жылының соңында 1­сынып оқулықтарының сап асы мен тиімділігіне монитори нг жүр­гі зіліп, оған қатысқан 14 облыс пен Астана, Алматы қалала ры ның мұ ­ға лімдері оқулық мате риал да ры ның мазмұндық­логикалық бір тұ тас­тығына, жүйелілігі мен түсі нік ті­лігіне оң баға беріпті.

Оқулықтардың мазмұны жаңарып, мұқабасы жұқарды...

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Міне, жаңа оқу жылы да басталды. Биыл жалпы білім беретін мектептердің оқу үрдісінде жаңалық көп. Оның бас ты сы – былтыр басталған жаңартылған білім жүйесіне көшудің жал ға сатындығы. Биыл 2, 5, 7-сыныптар жаңа мазмұнға өтеді. Білім бағ дар ламасындағы мұндай өзгерістер неден туындап отыр? Оқытудың жа ңа мазмұны елдің үмітін ақтай ала ма? Оқулықтардың салмағы мен са пасы сын көтере ме? Осындай сан-салалы сұраққа жауап іздестіріп көр ген едік.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Ата­аналар мен оқушыларды кани­кулдар мерзімінің қысқаруы мүмкін де­ген ой мазалап отыр. 5 күндік оқу апта­сына келер болсақ, оның енгізілуі үшін министрлік тарапынан барлық жағдай жасалды. Бұл тұста ерекше атап өтер жайт – оқу жылының ұзақтығы өзгермей, үйреншікті тәртіп сақталып отыр. Оқу жылы еш өзгеріссіз, қыркүйекте баста­лып, әдеттегідей 25 мамыр күні аяқталмақ. Білім және ғылым министрлігінің «Орта білім беру ұйымдарында 2017­2018 оқу жылының басталуын, ұзақтығын және каникул кезеңдерін айқындау туралы» бұйрығы маусым айында шықты. Онда оқу жылының ұзақтығы мектепалды дайындық сыныптарында – 32 оқу аптасы, 1­ сынып­тарда – 33 оқу аптасы, 2­11 сыныптарда 34 оқу аптасы деп белгіленген.

Каникулдар ұзақтығы да өзгермейді. 1­11 сыныптарда күзгі каникул – 7 күн, қысқы – 10 күн, көктемгі – 13 күн. Мектепалды даяр лық сыныптарында күзгі каникул – 7 күн, қыс қы – 14 күн, көктемгі – 15 күн, сондай­ақ, бүлдіршіндер үшін 1­7 ақпан күндері ара лығында 7 күндік қосымша каникул бел гіленді.

Оқу жүктемесі азая ма? Иә, балалар жүктемесін азайту бағытын­

да да жүйелі жұмыс жүргізіліп келеді. Ес­теріңізде болса, былтыр ата­аналар қо ғам­дастықтары мен сарапшылардың ұсыныс­тары бойынша үй тапсырмаларының көлемі азайтылған болатын.

Министрлік үй тапсырмаларын орын­дау бойынша методикалық ұсынымдарды бекітті . Демек, үй тапсырмаларын орындау ға жұмсалатын уақыт, бұрынғы жағдаймен салыстырғанда үштен бір бөлікке қысқармақ.

Үй тапсырмасын орындау уақыты 2­сы­ныпта 50 минуттан, 3­4 сыныптарда – 70 минут тан, 5­6 сыныптарда – 90 минуттан, 7­9 сыныптарда ­ 110 минуттан, 10­11 сы­ныптарда 130 минуттан аспауы тиіс.

Үй тапсырмалары мереке күндеріне және каникул кездерінде берілмейді. Тек көркем әдебиетті оқуға, жобалық жұмыстарды орын дауға, математиканы тереңдетіп оқу­ға арналған есептерді шығаруға, сон дай­ақ, 1­сынып оқушыларының 2­ші жар ты жыл­дықтан бастап оқу дағдыларын жақсар ту­ға қатысты тапсырмалар ғана ерекше жағ­дайлар ретінде қарастырылған.

Сонымен қатар, жаңа оқу жылынан бас­тап сабақ ұзақтығы 40 минут болмақ. Мұн­дай тәртіп Назарбаев зияткерлік мектеп­терінде қалыптасқан. Демек, 40 минуттық са бақ кестесінде күніне 30 минут уақыт «бо сайды». Сондықтан, қосымша сабақ қо сылған жағдайдың өзінде оқушылар мектепте әдеттегіден тек 10 минут артық өткізіп, жүктемесі айтарлықтай өзгермейді.

5 күндік оқу аптасы жағдайында оқу

бағдарламалары өзгеріске ұшырай ма? Бұл жағдай барлық мектептер мен

сыныптарға қатысты ма? Оқу бағдарламалары мен әрбір пән­

ді меңгеруге бөлінген сағаттар саны

өзгер мейді. Жаңа санитарлық ереже­лер бо­йынша мектептердің 1­11 сы­ныптарында 5 күндік оқу аптасын енгізуге рұқсат беріледі. Бұл жалпы орта білім беретін және дарынды балаларға арналған мамандандырылған мек тептердің барлығына да қатысты. Мектеп тердегі оқу жүктемесінің көлемін 5 күндік оқу аптасына бөлу оңай. Гимназиялар мен лицейлердегі жағдай біршама күрделірек.

Бүгінгі жалпы білім беретін мектеп­тердегі үлгілік оқу жоспарларына сәй кес, 1­11 сыныптардағы апталық оқу жүк те­ме сінің максималды шамасы 24 сағат тан 39 сағатқа дейінгі мөлшерде. Жаңа сани­тарлық ережелерде осындай жүктеме қарастырылған.

Ал күнделікті жүктемені, басқаша айт қанда – күніне қанша сабақ болу керектігін, әр мектеп өз мүмкіндіктері мен жағдайын ескере отырып, өздігінен белгілейді. Әрине, сабақ кестесі ата­ана­лар комитетімен ке лісілуі тиіс. Бұл да мек­тептерде құрылып жат қан қамқоршылық кеңестерінің, жалпы қоғамның өкілеттілігі мен жауапкершілігінің жыл дан жылға ар­тып келе жатқанының белгісі.

5 күндік оқу аптасын енгізу балалар сенбі күні оқымайды

деген сөз бе?5 күндік оқу аптасын енгізудің негізгі

мә ні – балаларға 2 күндік демалыс беру. Министрлік бұл үшін барлық қажетті жағ­дайлар мен мүмкіндіктердің болуын қам­тамасыз етеді. Біздің ойымызша, министрлік әр мектептің сабақ кестесін белгілеп, бекі­туге араласпауы тиіс. Бұл мәселені әрбір мек теп өздігінен шешеді. Мысалға, мектепте бар лық сабақтар бір ауысыммен өткізілсе немесе мектеп көлемі мен кабинеттер саны 5 күндік оқу аптасын екі ауысымда жүргізуге мүмкіндік берсе, онда мектеп басшылығы қамқоршылық кеңеспен немесе ата­ана­лар комитетімен келісіп, жаңа тәртіпке көшуді таңдай алады. Мектептердің ба­сым көпшілігінің «бескүндікті» таңдау мүмкіндіктері бар. Оқу процесі үш ауысым­да жүргізіліп жатқан мектептердің мұндай тәртіпке көше алмасы түсінікті.

Жоғарыда айтылғандай, гимназия­лар мен лицейлерде 5 күндік оқу апта­сын енгізу күр делірек мәселе. Мұндай мектептерде негізгі жүктемеден бөлек гимназиялық және лицейлік компонент­тер болады. Еліміздегі 7100 мектептің 300­ге жуығы гимназия мен лицей­лер. Ондағы бастауыш сыныптарда 5 күндік оқу аптасын енгізу мүмкіндігі бар. Жоғары сыныптар жағдайына келер болсақ, гимназия­лицейлерде үйірмелік және жобалық жұмыстар көлемінің біршамасын сенбі күндеріне жүргізуге мәжбүр болады. Мұндай жағдайда біз сенбі күндеріне күрделі пәндерді қоймай, мәселен, дене шынықтыру, бастапқы әскери дайындық бойынша сабақтар мен үйірмелік жұмыстар, байқаулар мен экс­курсиялар өткізуді ұсынамыз. Бұл тұста кейбір пәндер бойынша сабақтардың му­зейлер мен басқа да тарихи, мәдени нысан­дарда өткізу қажеттігін ескерсек, кейбір сабақтарды мектептен тыс жерлерде өткізу мүмкіндігі бар екендігін ұмытпаған жөн.

МӘСЕЛЕНІҢ МӘНІСІ

5 күндік оқу аптасын енгізу қалай жүзеге асады?

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Оқу жылы басталды. Ата-аналар Білім және ғылым министрлігінің былтырдан бері айтып келе жатқан жаңалық – мектептерде 5 күндік оқу аптасын енгізу мәселесіне қатысты «Бұл идея қашан іске асырылмақ?», «Оқу жылы қанша күнге ұзаруы мүмкін?» деген сауалдар қойып отыр. Осыған орай Білім және ғылым министрлігі 5 күндік оқу аптасын енгізудің ең маңызды механизмдері жайлы түсініктеме берді. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Азамат ҚАСЫМ,«Егемен Қазақстан»

Асқақ Алтайдың алқымындағы Катон­қарағай ауданының Шыңғыстай ауылында бір ғасыр бұрын Әбдікерім болыс салғызған мектептің көшірмесі бой көтерді. Көне де жаңа нысан мектеп­музей болып ашы­лып отыр. Елбасының «Рухани жаңғыру» бағдарламасы аясында жүзеге асқан шара Әбдікерім болыстың туғанына 155 жыл то­луымен және еліміздегі ең алғашқы білім ордаларының біріне саналатын мектептің 110 жылдығымен тұспа­тұс келіп отыр.

Мектеп­музейдің ашылуына Әбдікерім Ережепұлының туған шөбересі Еркін Бәйіс те келген екен. Тұсаукесер лентасы қиылмас бұрын қойылған театрландырылған көріністе білім ордасынан түлеп ұшқан Социалистік Еңбек Ері Бошай Кітапбаев, КСРО Халық мұғалімі Құмаш Нұрғалиев,

Мемлекеттік сыйлықтың лауреаттары, жа­зушы Оралхан Бөкей, Әлібек Асқаров және Дидахмет Әшімхан сынды елге белгілі тұлғалардың есімдері аталды.

Мәдени шаңырақтың ішінде Әбдікерім болыстан бастап белгілі тұлғалар туралы деректер қойылған. Бір бөлме өткен ғасыр үлгісіндегі сынып ретінде жабдықталыпты. Музейдің ашылуына куә болған ауыл тұрғындары айрықша қуанышты.

– Оқушы күніміз көз алдымызға келді, – дейді жетпістің жетегіндегі Нұрлан ақсақал. – Тарихымызды тірілткен ау­дан азаматтарына алғысым шексіз. Оның ішінде өз қаржысына осы мектеп­музей үйін салып берген Ұлықбек Тұмашиновке ризамыз. Музей ішін жабдықтауға зор үлесін қосып жүрген Дүйсен Бралиновке де мың алғыс.

Шығыс Қазақстан облысы

Әбдікерім мектебі қайта жаңғырды

Астана қаласындағы №54 мектеп­лицей­де өткен салтанатты шараға Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетінің ректоры, ҚР ҰҒА академигі, Астана қа ла­лық мәслихатының депутаты Ерлан Сы­дықов қатысып, мектеп табалдырығын алғаш аттаған балғын жүзді ұрпаққа із гі тілегін арнады. Оның да жөні бар, №54 мектеп­лицейдің биылғы 46 түлегі еліміз дегі ең үздік жоғары оқу орындарына түссе, соның дені Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетін таңдаған.

Салтанатты шарада ақ тілектер ақта рылып, ән де салынды, би де биленді. Содан кейін жұдырықтай жүрегі лүпілдеген бал ғындар алғашқы мұғалімдерінің жетек теуімен сы­ныптарына кіріп, парталарына отырды. Бұл олардың «Мен өз елімнің патриотымын» атты алғашқы дәріс тыңдауы болатын.

Сөйтіп, азат елдің айбынын асыратын балғындар күздің алғашқы күнінде жарқын болашаққа қадам басты.

«Егемен-ақпарат»

Балғындар болашаққа қадам басты

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 9ӘЛЕУМЕТ

БІРІНШІ БАЙЛЫҚ

НҰРЛЫ ЖЕР

– Жақсылық Ақмырзаұлы, міндетті медициналық әлеу­мет тік сақтандыру жүйесі ен гі­зілгеніне көп бола қойған жоқ. Бүгінде мемлекет осы жүйе ден ерекше үміт күтіп отыр. Ден ­с аулық саласының білгір ма ­маны ретінде бұл жөнінде не ай­тар едіңіз? Расымен сақ тан дыру қоры өзін­өзі ақтай ала ма?

– Еліміздің медицинасы бұ­дан қиын кездерде де дамы ған. Қа зіргі жағдайымызға сай ден­сау лық саласының аяқ алысы жаман емес. Бірақ медицина бір орнында тұрмау керек. Бұл сала заман ағы мына сай дамып, жаңа технологиялардан қалыс қалмауы тиіс. Әрі бүгінде жаһандық қауіп­қатерлер де пайда болды. Бұрын естіп­білмеген құс тұмауы, Эбола вирусы секілді ғаламға қатер төн­діріп тұрған дерттердің алдын алып, қам жасау үшін де меди­цина мығым болуы қажет. Жер бе тін дегі халық санының көбеюі, тех ногендік апаттардың артуы да денсаулық саласына талапты кү­шейтті. Осындай міндеттердің бә рін тиісті деңгейде еңсеріп, са­ланы дамыту үшін бізге қосымша қаражат керек. Бюджеттік қау­қар мен медицинадағы күрмеуді то лық қанды шеше алмаймыз. Сон дықтан түйткілді мәсе ле нің түйінін шешудің жолы меди ци­на лық сақтандыру жүйесін енгізу деп білемін.

Елбасы өз Жолдауында бұл жүйенің тиімділігі әлемдік тәжі­ри беде дәлелденгенін, меди ци ­налық сақтандыру жүйесіне қа ­ты сушыларға кең ауқымдағы меди циналық қызметтер ұсы ны­латынын атап өтті. Демек, әлем­де гі ең дамыған 30 елдің қатарына қо сылу үшін де сақтандырудың пай дасы мол болмақ.

Еуропаның көп елінде ұлт ден­саулығына үш жүйе жауап береді. Оның біріншісі – мемлекет болса, екіншісі – жұмыс берушілер, ал үшіншісі – азаматтардың өз де рі.

Мемлекет қанша жерден ме ди­цинаға көңіл бөлгенімен, азамат­тар өз денсаулығына нем құрайды қараса, ештеңе де өзгермейді. Сондықтан үш жүйе нің күшін біріктіру арқы лы денсаулық саласындағы түйт кіл ді мәселелерді бірлесе шешуге ұм ты луымыз керек . Соның бастама сы – медициналық сақтандыру жүйесі.

– Кезінде елімізде меди­ци налық сақтандыру жүйесі енгі зіліп, бірер жылдан кей ін жұмысын тоқтатқаны бел гілі. Со ндықтан ба, қазіргі ме ди­циналық сақтандыру жүйе сіне сенбестік танытатындар көп...

– Кезіндегі медициналық сақтандыру жүйесінің денсаулық саласына нарық талаптарына енгізуімен ерекшеленді. Қазір де бюджетке қарап отырмай, медицинаны нарыққа бейімдей беруіміз керек. Сапаны жақсарту үшін алдымен бәсекелестікті қа­лыптастыру қажет. Оған мүм­кін дігіміз жетеді. Себебі, біздің жеріміз ұлан­байтақ болғанымен халқымыздың саны аз. Барлық азаматтың қолы жететіндей са­палы көмекті көрсетуге болады. Жағ дайы мүлде келмейтіндерге мем лекет көмектеседі. Сон дық тан Қазақстан үшін сақ тан ды рудың әлеуметтік нұс қа сы дұ рыс. Ме­дициналық сақтан дырудың бұл түрі халыққа оңтайлы әрі жұрт­шылықтың қалтасына да сал мақ салмайды. Бірақ тұрақты табы­сы жоқ, өзін өзі жұмыспен қам­тамасыз етіп жүргендер жарнаны төлей алмауы мүмкін деген қауіп бар. Бірақ уақыт өте келе, ре­форманың жемісін көргеннен кейін олар да түсінеді деп ойлаймын.

– Жақында қабылданған заңға сәйкес, жарна мөлшері едәуір азайғаны белгілі. Қорға түсе тін қаражат медициналық кө мекті жоғары деңгейде көр се­туге жеткілікті деп ойлайсыз ба?

– Қаражат қашанда жетпейді. Мысалы, Америка медицина

саласына ІЖӨ­нің 17 пайызын бөледі. Obamacare жүйесі 30 мил­лион америкалықты сақтандырды. Бі р ақ Құрама Штаттарда ме ди ­циналық көмектен қағыл ған дар да көп. Сондықтан сақ тан дыру жүйесі енгізіле сала, ден саулық саласының барлық мә селесі бірден шешіледі деген ой тумауы керек. Бұл – ұзақ мер зімді бағдарлама, әлі­ақ өзін өзі ақ тай ды. Мен бұл жүйені мақ са ты айқын стратегия әрі ұлт ден сау лығы үшін қажетті реформа дер едім. Мұны медицинаның бо лашағы деу­ге болады. «Көз қор қақ, қол батыр». Бұл реформадан үркудің қажеті жоқ. Кезінде бі рыңғай ұлттық жүйе дегенге қар сы шыққандар болды ғой. Қа зір міне, ел соның игілігін кө ріп отыр. Рас, реформа енгізу, оны халыққа түсіндіру – оңай ша­руа емес. Бұл жүйенің сәтті жү­зеге асырылатынына күмәнім жоқ. Сон дықтан орынды­орынсыз сын­мен шаршатпай, кәсіби ма ман­дардың жұмыс істеуіне мүм кін дік бергеніміз жөн.

– Енді сақтандыру жүйесінің артықшылығы жөнінде айтып берсеңіз?

– Сақтандыру жүйесінің ең бас ты артықшылығы – қарапайым ха лық өзіне өзі ұқыпты қа рап, жұ мыс берушілер қол астын да ғы жұмысшыларының ден сау лығына көңіл бөле бастайды. Себебі, қорға қалтасынан ақша төлей бастаған жұрт «ақ шам қайда кетіп жатыр, сол қар жы ма қандай медициналық кө мек ті тегін ала аламын?» деп қы зы ғушылық таныта бастай­ды. Мысалы, біздің орталықта ем алып жатқандардың бәрі те гін емделеді. Олардың ішінде дәрі­гер лердің не беріп, не қойып жат­қа нын сұрамайтындар бар. Тіпті бау ыр, бүйрек ауыстыру опе рация­сынан кейін берілетін дә рі лерді ішкісі келмейтіндер де та былады. Өйткені тегін, қал та сы нан бір тиын шығарып жатқан жоқ.

Сондай­ақ, бүгінде мемле­кет әртүрлі скринингтік тексеру бағдарламаларына қыруар қа ражат бөледі. Әйелдердің жа тыр мой­ны ісігін анықтау, ма мо логиялық тексерулер де те гін. Мемлекет жасап отырған осын дай жақсы мүмкіндікті жұ рт шылықтың бәрі пайдалана бермейді. Тіпті жылдап дә рі гердің алдын көрмейтіндер

мен тегін скринингтік тексеру­лерге жалынып шақырсаң да келмейтіндер бар. Ал мұ ның бәріне қалтасынан ақша төле сін­ші, бәрі де жүгіріп келіп өтер еді. Адамның психология сы сондай. Жұмыс беруші де жар на төлеген соң сапаны талап етеді. Оған қоса, мемлекет 18 млн халықтың жар­тысынан астамын сақтандырғалы отыр, яғни тұрғындардың 60 пай­ызы үшін жарна төлейді. Ендеше, мем лекет те жауапкершіліктен қа­шып отырған жоқ. Мұның өзі қа­зіргі енгізіліп отырған сақтан ды­рудың әлеуметтік реформа екенін дәлелдесе керек.

– Бұл жүйе қарапайым ха­лық қа не береді? Бұдан меди ци­на қызметкерлерінің ұтары не?

– Қарапайым халық қай жа­ғы нан да сапалы медициналық қыз метке қол жеткізеді. Сапа қалай көтерілмек? Міндетті әлеу­меттік медициналық сақтан дыру жүйесіне мемлекеттік ұйымдар ғана емес, жекеменшік клини­калар да қатысады. Олар ға дәрі гер­лердің санына, білік ті лі гіне, емдеу мекемесінің жаб дық талу деңгейіне қатысты бел гі лі бір талаптар қойылады. Сол талаптарға жауап берген мекемелер ғана халыққа медициналық көмек көрсетуге жіберіледі. Екін шіден, дәрігерді таңдау құ қығы сақталып, ол кеңейе түседі. Үшіншіден, пациент­ тер біліктілігі төмен дәрігердің үс тінен шағымдануға мүмкіндік ала ды. Қор бұл шағымдардың еш­қайсысын ескерусіз қа л дыр май ды. Содан соң емханалардағы ке зек мәселесі де шешімін табады деп ойлаймын, өйткені дәрігерлерге түсетін жүктеме азая ды. Сонымен қатар, жүйеге қа тысушы клиника­лар мен емха налар саны артқан соң бәсе келестік күшейеді. Әлбетте, еш кім нің ақшадан қағылғысы кел мейді. Сол себепті клиникалар пациенттің бар жағдайын жасауға күш салады. Бұдан дәрі герлердің де ұтары сөзсіз. Олар емдеген әрбір адамы үшін ақша алатын болады. Қазір дә рігерлердің жалақысы ставкасына қарай төленетін болса, МӘМС жүйесінде біліктілігіне, ем­деген адамдарының санына қарай төленетін болады.

– Міндетті медициналық сақ тандыру қоры болашақта

про филактикалық шараларға кө бірек басымдық бермекші. Осыған қатысты пікіріңізді білсек...

– Мен бұл тактиканы қолдай­мын. Қазір біз аурудың алдын алуымен емес, салдарымен күре­сіп жүрміз. Өкінішке қарай, көп адам ауруы асқынғанда ғана дәрі­герге келеді. Ал ауруды емде­геннен гөрі алдын алған әлде қай­да тиімді. Экономикалық ынты­мақтастық және даму ұйы мы елдерінде денсаулық са ласы на бөлінген қаржының 34 пай ызы стационарлық емдеуге жұмсалады. Ал, қалғанын ауру дың алдын алуға

жұм сай ды. Ал бізде керісінше – 51 пайызын ста ционарға жұм сай мыз. Да мыған мем лекеттер де про фи­лактикалық шараларға көбірек көңіл бөледі. Адамдардың санасы да соған бейімделген. Олар жылы­на кемінде бір рет тексеруден өтіп, дәрігерге көрінуді ұмытпайды. Бізге де осындай жауапкершілік қажет. Сондықтан «ауырып ем іздегенше, ауырмайтын жол із­деп», профилактикалық шара лар ға көбірек ден қойған жөн.

ӘңгімелескенҚымбат ТОҚТАМҰРАТ,

«Егемен Қазақстан»

Медициналық сақтандыру – ұлт денсаулығы үшін қажетті реформа

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Биылғы 1 шілдеден бастап енгізілген міндетті медициналық сақтандыру жүйесінің пайдасы мен денсаулық сақтау са­ласын дамытудағы рөлі жөнінде Трансплантация бойын­ша республикалық үйлестіру орталығының директоры, белгілі дәрігер, профессор Жақсылық ДОСҚАЛИЕВПЕН әңгімелескен едік. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Нәзира ЖӘРІМБЕТ,«Егемен Қазақстан»

Қазақстанда көрікімен және тазалығымен ерекшеленетін Қос танай қаласы биыл өзінің 138 жылдығын атап өтті. Қос­та найлықтардың жыл сайын сүй ікті қаласының туған күнін атап өтуі тамаша дәстүрге ай­нал ған. Табиғаттың толысып, ми уаның, бақшаның піскен кезі қа ланың көркін ғана келтіріп ға на қоймайды, молшылықты да, байлықты да паш еткендей болады. Қостанай тойы ай на­ла бау­бақтарда өсетін кө кө ­ністердің, гүлдердің, же міс тердің көрмесінсіз өткен емес. Бұл жолы да бау­бақша көр месі мерекеге жиналғандарға қуа ныш сыйлады, саябақ ұс тай тындардың мерейін өсірді, ме реке көркін асыра түсті. Қа зақстанның солтүстігі деме се­ңіз, Қостанайда да табаға шы ж­ ғыр ғандай ыстықтар болып тұ­рады. Қала тойы күні болған ыс тықты да қостанайлықтар жа­зымен күткен екен. Ал сол түс­тіктің жаңбырлы, шыб ынсыз жаз болып тұратын ауа райы­на бейімделген жеміс­жидек –Тобыл өңірінің бір байлығы. Қа ла күнінде өткен «Алтын ал­ма­2017» фестивалі осы ойы­мыздың айғағындай болды. Әри­не, қостанайлық сорттар Ал­матының апортымен таласа ал­мас, дегенмен дәмі тіл үйіреді.

– Алмасыз Қостанай жазын қалай елестете аласың? Алма­ның сортын ешкім түгелдеп са­нап бере алмайтын шығар, өте кең жайылған жеміс ғой. Қос­т анайда алманың «уралочка» сорты өспейтін бау жоқ деу­ге болады. Алманың бұл тү­рі күзге қарай піседі, жесең де

тәтті, қысқа сақтау үшін түр лі ше өңдеуге де болады, то сап қай ­натасың да, компот жа ба сың ба, кептіресің бе – бә рі не де қолайлы. Қостанайлық бақшашылар алма түрлерін шелек теп әкеліпті, қандай сұлулық де сең ші!–деп таңданысын жа сы ра ал мады Қостанай қала сы ның тұр ғыны Меңзада Қал ма ғам бетқызы.

Жыл сайын қала мерекесінде кол лекция жинаушылардың көр­месін ұйымдастыру дәстүрі бар. Биыл кезек самаурын, үтік жи нау­шыларға тиіпті. Алтынай Ама­нованың үйінде басқаға болмаса да самаурынға орын табылады. Ол тұрмысқа шыққанда еншісіне берген самаурынды кү тіп ұстады. Одан кейін анасы бір самаурын, достары да бір самаурын сыйла­ды. Осыдан кей ін өзі самаурын жинауды әдет ке айналдырды. Дүкенде, бі реудің үйінде самау­ рын көрсе ай налшықтап шыға алмайтын. Қа зір Аманов тар дың үйінде мыс са мау ры н нан бас­ тап сувенир сама у рынға дейін осы бұ й ым ның жүзге тарта түрі бар. Оны қала мерекесінде қызықтағандар да көп болды.

Күннің ыстығына қарамастан қала мерекесінің қызығы күні бойы толастамады. Мереке шең­бе рінде өткен кішкентай бүл­дір шіндердің «Кішкентай мисс» бай қауы да рухани азық сыйла­ды. Қыз баланың тәрбиесін паш ет кен байқауға 7 мен 9 жас ара­лы ғындағы 7 қыз бала қа тыс ты.

– Байқау мақсаты – жүлделі орын дарға таласу емес, мере­кеге жиналғандарға, әсіресе ата­аналарға қуаныш сыйлау еді. Қала күні шеңберіндегі бұл бай қауды біз әр баланың ба­ла лық шақтың бақытын се зі н­уіне айналдыруды жөн көр дік.

Сондықтан бұл байқауда жүл­де лі орындар болмайды, аталым бой ынша барлық қатысушы бүл­діршіндерге ойыншықтар мен кітаптар сыйладық,–дейді «Ми­рас» мәдениет үйінің директоры Свет лана Петрова.

«Кішкентай мисс» байқауына ата­аналармен қатар қыздар оқи­тын мектептер де атсалысты. Өнерімен сахна сәніне айналған кішкентай қатысушылар Ақбаян Жұмаш, Диана Кичкайло, Вик то­рия Морщакова, Зара Алтын баева, Амира Жарасбай, Дарья Шевченко, Анастасия Иванова байқауды нағыз мерекеге айналдырды.

Мерекенің сәні қашанда ән мен күй емес пе? Күні бойы қа ­ла орталығындағы сахнада «Кар ­навал» би ансамблі, джаз­бенд, облыстық филармонияның әр­тістері мен көркемөнерпаздар ұжым дары, «Алтын микрофон» балалар республикалық бай­қауының қостанайлық жүл де­гер лері өнер көрігін қыз дыр­ды. Мереке шеңберінде Кав каз халықтары мәдениетінің фес­тивалі өткен болатын. Оған елі­міз дің түрлі қалаларынан кел ген

өнерпаздар қатысты. Тау хал ­қының делебені қоздыратын биі мереке қызығын үстемелей түсті.

– Біз Кавказ халықтарының өнер фестивалін қатарынан бес жыл бойы өткізіп келеміз. Би ыл оны Қостанай қаласының ме ре ке­сіне орайластырдық. Тау хал ық ­ тарының биі кімге де болса ұнайды,–дейді Достық үй і нің баспасөз хатшысы Зүлфия На биева.

Мереке спорт жарыстарын­сыз да болған жоқ. Машинаны тар ту, қой көтеріп тұрып, жүре­сі нен жаттығулар жасау секілді халықтық ойындар да жұртты қы зыққа бөледі. Мерекеде бала­лар салған сурет бақытты елдің тыныш, молшылық өмірінен ха­бар бергендей болады.

Облыс әкімі Архимед Мұха м­ бетов қостанайлықтар мен қа­ла қонақтарын мерекемен құт­тықтады. Әкім сөзінде Қос­танай қаласының жыл сайын өсіп, өркендеп, гүлденіп ке ле жатқанын тілге тиек етті. Ол туған жерді гүлдендіруге еңбегі сің ген қостанайлықтар: мем ле­кеттік қызмет ардагерлері Са ­быржан Ахметовке, Вера Се­ме новаға, Қазақстанның ха лық ақыны Әсия Беркеноваға, ша­руашылық ұйымдастырушы Өмірзақ Ихтиляповке «Қостанай облысының құрметті азама ты» төсбелгісін табыс етті. Соны мен қатар заңгер Тұрсынбай Жар­мұхамедов, спорт ардагері Ол­жабай Сәрсенбаев, кәсіпкер Сергей Сотников «Қостанай қаласының құрметті азаматы» атанды.

Еліміздің астық держава­сы Қостанай облысының басты қаласы – Қостанайдың мерекесі тәуелсіз еліміздің өркендеуін паш етті.

ҚОСТАНАЙ

Суреттерді түсірген Николай СОЛОВЬЕВ

Алмас НҮСІП,«Егемен Қазақстан»

Көптің қуанышына ортақтасып, пә тер кілтін табыстауға Алматы облы­сы ның әкімі Амандық Баталов пен «Қа зақстанның тұрғынүйқұрылысжи­нақ банкі» АҚ басқарма төрайымы Ләззат Ибрагимова қатысты.

Өңір басшысы құттықтау сөзінде:– Елбасының халықты тұрғын үй­

мен қамтамасыз ету туралы тапсыр­ма сына сәйкес облыста ау қым ды жұ мыстар атқарылуда. Об лыс ор та ­лығы да жаңа салынып жат қан үй­лердің есебінен күннен күн ге көр­кей іп, өсіп келеді. Жаңа пә тер ге қол жет кізіп отырғандарыңыз со ның дә лелі. Алдағы уақытта да ха лық ты бас панамен қамтамасыз ету жұ мыс­т а ры жүйелі атқарылатын болады, – деп сендірді.

Соңғы жылдары Тұрғын үй құ­рылыс жинақ банкіне деген сенім арт қан. Жоғарыда айтқан 43 мың са лымшы соның дәлелі. Олардың 20 мыңы облыс орталығында тұрса, қал ғандары елді мекен тұрғындары. Лә з зат Ибрагимованың айтуынша, бұл – өзгелерге үлгі боларлық көр сет ­кіш. Ал Қазақстанның «Тұрғынүйқұ ­рылысжинақбанкі» АҚ облыстық фи лиалының директоры Ғалымжан Шалғынбаевтың сөзіне жүгінсек, «Са­лым шылардың дені дәрігерлер, мұ ға­лімдер, қарапайым еңбек адамдары, мем лекеттік қызметкерлер, тағы басқа санаттағы азаматтар. Орташа табыс иелері. Соған қарамастан тұрмыстан қаржы үнемдеп, оны банктегі есепшо­тына аударып, кезегі келгенде тұрғын үй ге ие болуға үмітті», дейді.

Банк бүгінге дейін облыс орта лы­ғында ғана тұрғын үй салумен ай на­лысып келсе, бұдан былай «Нұр лы жер» бағдарламасы аясында мұн­дай жұмыстар барлық аудандарда қол ға алынбақ. Бұл жайлы Ләззат Ибрагимова айтты.

«Тұрғынүйқұрылысжинақбанкі» АҚ осыған дейін өңірлерді дамытудың

2020 жылға дейінгі бағдарламасына сәй кес облыста 74,1 мың шаршы ме тр тұр ғын үй салған. Соның ішінде «Тұр­ғын д ардың барлық санатына арналған тұрғын үй» бағыты бойынша 41,1 мың шар шы метрлік 12 үй (609 пәтер) са­лынса, «Жас отбасыларға арналған тұр ғын үй» бағыты бойынша 33 мың шар шы метрлік 7 үй (593 пәтер) пай­далануға берілген. Ал биыл 6 үй салу жоспарланған, оның төртеуі Тал­дықорғанға тиесілі.

Пәтер кілті табысталардан бір са­ғат бұрын екі тарап жаңа келісімге кел генін де айта кету керек. Жаңа жос парда – облыс орталығында «Нұр лы жер» бағдарламасы бойын­ша салы натын екі қабатты 607 кот­тедж дің құрылысы тұр (оның 48­і би ылғы жылдың соңына дейін қол­да нысқа беріледі). Ол үшін облыс әкім дігі 100 гектар жер бөлген. Дай­ын дық жұмыстары жүріп жатыр. Банк тарапы жетісулықтардың бұл бастамасына ерекше ден қойып, қолдау танытуға дайын. Осы мақсатта о блыстық әкімдікте облыс әкімі Аман дық Баталов пен «Қазақстанның тұр ғын үй құрылыс жинақ банкі» АҚ басқарма төрайымы Ләззат Ибра­гимова екіжақты ынтымақтастық келісімге қол қойды.

Алматы облысы

Талдықорғандатағы да қоныс тойы

Берекелі, мерекелі Қостанай!

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Талдықорғанда 168 отбасы үйлі болды. Мұның бәрі Тұрғын үй құ­рылыс жинақ банкінің салымшылары есебінен салынған 1 және 2 бөл мелі пәтерлер. «Арлан жоба» ЖШС­нің жобасы бойынша «Же­ті сужилсоцстрой» ЖШС тұрғызған 5, 6, 7 қабатты үйлердің құ ры­лысы 2014 жылы басталыпты. Жалпы алаңы 11 мың шаршы метрге жу ықтайтын үш үйді тұрғызуға 1 млрд теңге жұмсалған. Нысандар жос парға сай қолданысқа беріліп отыр. Және сапасы жағынан да та лаптарға толықтай жауап береді. Құрылыс барысын техникалық жа ғынан бастан­аяқ қадағалап отырған «Krav Инженеринг» ЖШС өкілдері осындай мәлімет беріп отыр. –––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

10 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛРУХАНИЯТ

ӘДЕБИЕТТІҢ ӘҢГІМЕСІ

Артық мақтау – жанға қас

Қазіргі қоғамда мадақ һәм мақ­тау көп. Басқасын былай қойып, тек әлеуметтік желіні алыңыз­шы. Жа сы бар, жасамысы бар тіп ті, елағалық дәргейге жеткен аза маттардың өзі бірін­бірі там­сана­таңдана мақтайды­ау, шіркін. Осылардың қайсысы шын, қайсысы жасанды, бақай есепке құрылған мадақ­мақтау екенін ажыратып тү сіну қиын. Кейбір мерейтой не­месе шығармашылық кешке, жа ңа туындысының тұсаукесеріне бара қалсаңыз, ол адамның атына айтыл­ған қолпаш сөзден басыңыз айна­лып, көзіңіз қарауытады.

Әрине, пенде баласын мақтап-мадақтаған дұрыс. Мақтанды сүй-мей тін жан баласы жоқ. Дана Абай атамыздың өзі «...адам баласы мақтан-нан аман болмағы – қиын іс» дейді. Бірақ соның бәрі орнымен, мәдениетті, байыпты, шынайы айтылса-нешік. Мақтауға жалған араласқан соң-ақ оның мағынасы жоғалады. Сөйтіп, адам жалғандыққа бой алдырады да, жақсы мен жаманды ажыратып, бағалай алмайтын күйге тап болады.

Бұл тақырыпты арнайы зерттеп, қалам тартқандар аз. Десе де, қазақтың танымал қаламгерлерінің бірі Тұрсын-жан Шапай «Шын жүрек – бір жү-рек» атты әдеби-зерттеу еңбегінде, мақ тан және мадақтың бүгінгі қазақ қоғамындағы әлеуметтік сипатын айта келіп: «Ауылдық деңгейдегі мақтанды Алаштың деңгейіне көтеруге бол-майды, сол сияқты, жалпыұлттық дүниені ауылдың тар қолтығына тықпалауға тағы болмайды. Осы екі мақтангөйліктің орнын ауысты-ру арқылы ойды тұсауға, бойды шырмауға, көзді байлауға ұрынып жүрміз» депті.

Ал Абай атамыз болса, мақтан дейтін дүниені үлкендік және мақтан-шақтық деп екіге бөледі де, үлкендік – адам ішінен өзін-өзі бағалы есеп қылмақ, бұл мінез – ақылдылардың, арлылардың, артықтардың ісі, олар өзін жаман дегізбесем екен деп азап-танады. Мақтаншақтық – бай десін, батыр десін, қу десін, пысық десін, деп жүріп, «демесінді» ұмытып кетеді, дейді жарықтық дана қарт.

Сонымен бірге ғұлама атамыз мақтансүйгіш пенделерді рухани, әлеуметтік тұрғыдан төмендегідей үш топқа жіктеген екен:

Біріншісі – жатқа мақтанарлық мақтан іздейтіндер. Ол – надан, надан да болса адам.

Екіншісі – өз елінің ішінде мақ-танарлық мақтан іздейтіндер. Оның надандығы толық, адамдығы толық емес.

Үшіншісі – өзге кісі қостамайтын мақтанды іздейтіндер. Ол – наданның наданы, дейді.

Біз сөз етіп отырған тақырыпты діни-пәлсапалық тұрғыдан біршама зерттеген ресейлік әлеумет тану-шылардың бірі мақтан сүю – өзін-өзі толық сезінбеуден туатын пенденің жаратылысындағы кемшін тұсы дегенді алға тарта отырып, мақтаннан құтылудың жолы – адам ретінде толық жетілу дейді. Өз пікірін дәлелдеу үшін ол көне кітаптан оқыған мына бір қиссаны келтіреді.

Ертеде тақуа діндар қарияны жап-жас шәкірт іздеп келді. Ол тақуадан толық жетілудің жолын сұрайды. Тақуа айтады: – Сен бүгін түнде бейіт басына бар да, таң атқанша өлгендерді мақта! Олар саған не дейді, соны маған айтарсың!

Жігіт тапсырманы бүлтіксіз орын-дайды. Таңертең ерте ұстазына келіп «өліктер ешқандай тіл қатпағанын» айтады. Тақуа айтады: – Онда сен бүгін тағы бар, таң атқанша өліктерді жаманда, мүмкін тіл қатар, – дейді. Шәкірт оны да орындайды. Таңертең ұстазына келіп «өліктердің ләм-мим демегенін» айтады. – Балам, – дейді шал. – Сен бұл дүниеде жетілген адамдардың қатарында болғың келсе, тура өліктер сияқты мақтаса да, дат-таса да мізбақпайтын болғанда ғана жетесің!

Жоғарыдағы әңгіменің ғибраты неде? Мақтан бар жерде адам баласы рухани жетілмейді. Рухани жетілмеген адам – қай тараптан болсын рухты, кемел дүние тудыра алмайды. Яғни адамды рухани мүгедектік, арылмас дертке шалдықтыратын дүние ол – мақтау. Әр нәрсенің шегі болатын сияқты мақтау мен мадақтың да шегі бар. Артық мақтау – жанға қас.

Мақтансүйгіштік – ол өзін байсал-ды тұлға ретінде толық сезіне алмай-тын, жетілмей қалған иллюзиясын толтырудың басқа тәсілін таппаған пенделерге тән дүние. Бізге Алла Тағаланың әмір-үкімін жеткізуші Мұхамед пайғамбардан жеткен өсиеттің бірінде: «Жаратушының ең жек көретін нәрсесі – мақтан үшін жасалған амалдар» дейді. Демек, Жаратушы қаламаған дүниеге біздің құмар болмағымыз өкінішті емес пе?!

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ,«Егемен Қазақстан»

––––––––––––––––––––––––––––––––––––Қазіргі қазақ әдебиетінің клас сигі, Мемлекеттік сыйлық тың лау реаты Төлен Әбдік бұл күн дері 75 жасқа толды. Жа зу шының қаламынан туған тұщым ды дүниелер бүгінде ойлы оқыр манның ру-хани олжасы на айналғаны әмбеге аян. Оның «Оң қол», «Тозақ оттары жы мыңдайды», «Өліара», «Па ра сат майданы» сияқты сүйе кті шығармалары халқымыз қа шан нан қастер тұтар сөз өнерінің алтын сөресінен ойып тұрып өз орнын алды. Біз қабырғалы қаламгерді осынау мерейтойымен құттықтай отырып, төмендегі мақаланы көпшілік назарына ұсынғанды жөн көрдік.––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Бағаланбаған «Ақиқат»«Тіршіліктің негізгі алғы шарты – ті лек пен әрекет...

Тілек пен әре кет ті тынымсыз қуалайтын күш – қа на-ғатсыздық. Ал қанағатсыздық өзі нен-өзі беймазалықты, жан азабын тудырады. Бұл – ешқашан да тоқ та ма й тын құбылыс. Себебі, адам ті легі оры ндалған бетте-ақ өзінің қа жет тілігін жо ғалтады, әрекетсіздікке ті р е -леді. Сон дықтан тағы да басқа тілек, бас қа мұрат пай-да болмақ. Әлгі процесс ба сынан қайта басталады. Осылайша, ті лек – әрекет, тілек – әрекет болып, мәң гі қанағатсыздық тұңғиығына сүң ги бермек, сүңги бер-мек. Олай болса, жан азабын тудырушы не? Ол – тір-шілікке тырмысу, бақытқа ұмтылу. Біз қанағатсыздық ауруымен ауырамыз. Және ол – ешқашан да жазылмай-тын, туа біткен ауру...».

Бұл – жазушы Төлен Әбдікұлының «Ақиқат» хикаятындағы кейіпкер тұ жы рымы. Егер тереңірек ойлансақ, кейіп кер тұжырымы ғана емес, біз «өмір заңдылығы» деп атайтын тір ші ліктің тынымсыз ты-нысы да осы тәріз ді. Бәрімізді де өмір сүруге құлшын-ды ратын, алға ұмтылдыратын, алыс т ан менмұндалап шақырар әлдебір мұ ратқа жетелейтін – сол көкейімізді тес кен, көкірегімізге орныққан, өзіміз «арман», «үміт», «мақсат» деп алуан түрлі ат қойған тілек пен әрекет. Оның бірін бағындырған соң, «болды, маған осы жетістік те аз емес» деп шүкіршілік еткен, өршелене өңмеңдеуін қойған пенде баласы бар ма? Қайдам. «Біз қанағатсыздық ауруымен ауыра мыз» ғой. Ал қанағатсыздық бар жер де бақыт қай дан бол-сын? Кейбір қағанағы қарқ, сағанағы сарқ саналатын адамдардың сырттай бақытты болып көрінгенімен, ойы тиянақ таппай, жанұшыра аласұрып жүруі, керісінше, тұрмыс-тіршілігіне өзге жұрт аянышпен қарайтын қайсыбіреулердің жүрегі тыныш, сенімі берік, көңілі тоқ тәрізденуі де содан шығар.

«Ақиқат» – жазушы шығарма шы лығында ерек-ше орын алатын те р ең ойлы туынды. Осыдан қырық жыл бұрын жазылған хикаятты жалпы әдеби орта жылы қабылдаса да, көп ұзамай орыс тіліне аудары-лып, «Истина» деген атпен жарық көрсе де, бә рі бір өзіне лайық деңгейде жоғары бағасын алып, талдап-таразыланбаған секілді сезілетіні бар. «Ақиқатта» ай-ты лған ойлар мен ұсынылған идеялар қоғамдық-әдеби пікірталастарға ұласып, жан-жақты талқылануы керек еді. Бірақ олай болмады. «Қазақ жазушысы қазақты ғана, ауылды ғана жазуы керек» дейтін қалыптасқан көзқарас, жазылмаған заң үстемдік еткен қоғамда «Ау, қазақ жазушысы философиялық-психологиялық тарап-та тәуір ізденген екен, тосын ой айтып, бітімі бөлекше дүние жазған екен, қане, оқып шыққан соң кім қандай тұжырым түйді?» деп үн қатқан, ойласуға үндеген ешкім бола қойған жоқ.

Бірде Төлен ағадан: «Осы хикаяты ңыз дағы кейіпкер неге Роберт? Қазақ қоғамы ортасында ондай мәселелерді көтеру, ашық айтқызу үйлесімді шықпас деп ойладыңыз ба?» – деп сұрадым.

– Таңдап алған материалымның өзі тым еуропалық болды да, оны қазақ топырағына сыйғыза алма-дым, – деді жа зушы. – Философиялық толға ныс тарға барған алғашқы еңбегім ғой. Сол бағытта көп ізденіп жүрген кезім еді. Бірде полицияның жоғалып кеткен құпия құжаттарды табуына көмектескен Жерар Круазе деген голландиялық теле пат, парап-сихолог, көріпкел туралы оқыдым. Әлгі қағаздардың қайда жасырулы жатқанын бұл бойындағы әл деб ір тылсым қасиеттің күшімен кө ре алады: қай қалада екені, үйдің қан дай екені, терезесінің қандай екені, қай бөлмеде қандай сейф-те тұрғаны... бәрі көз алдына ап-айқын келіп-ақ тұр. Бірақ нақты қай үй екенін білмейді. Полиция әлгінің суреттеуі арқылы екі жыл бойы іздеп, ақыры табады. Осы оқиғаны оқып, ойландым: бойыңда осындай көріпкелдік қасиеттің болуы, басқалардың көре алмайтын нәрсесін көре алу деген керемет артықшылық қой! Бірақ бұл артықшылық адамға бақыт әкеле ме, жоқ па? Бәріміз мына дүниеге пәк күйде, сәби санамен келдік. Есейе келе, маңдайымыз талай рет тасқа соғыла келе небір қиянатты, сатқындықты, қараулықты көрген кез де көңіліміз жабырқады, жанымыз ауырды, жүрегіміз сыр берді. Ал біз көрмейтінді көре алатын, біз сез бей -тінді сезе алатын телепаттарда не жан қалды сонда? Хикаятта «Тіршілік – ү лкен аурухана» деген сөз бар. Кей іп кер сол «ауруханадан» қашып, жын ды ха наға барып жатады. Кейін бір жерден Шопенгауэрдің тура солай айтқан сөзін оқып, таң қалдым. Өмірдің жақсы жағы да бар ғой, бірақ оның тереңіне бойлап, ойға берілген сайын әлгіндей ащы ақиқатқа кезігетінің рас...

«Ол есікті ашсаң, бақытсыз боласың»

Жалпы, «Ақиқаттың» идеясында екі бағыт бар. Бірі – бүкіл әділетсіздік (ол жаратылыс заңындағы бол-сын, адам болмысындағы кемшілік болсын, адамның өз қолымен жасалған қиянаттар болсын) атаулыға қарсы наразылық. Хикаятта: «Адамдар әділ болғысы келеді... Адам жыртқыш қой. Ең қатерлі жыртқыш. Жер бетіндегі парасат-санасы төменгі дәрежедегі хайуандарды өзіне кіріптар етіп, торда ұстайды, бұғаулайды, көлік етіп жегеді, өлтіріп, еттерін жейді (адамдардың бір-біріне жасайтын қиянатын былай қойғанда). Жылқының, сиырдың, қойдың етін жеу сол хайуандардың тұрғысынан қарағанда әділдік пе? «Сендер бізді неге жейсіңдер?.. Біздің сана дәрежеміздің төмендігінен бе? Кімнің сана дәрежесі биік болса, төмендегілерін талап, жей беруге болатынын қандай әділетке сыйғызуға бо-лады?..» дер еді олар Құдай алдында. Ал егер осылай болуы тіршіліктің негізгі заңын құраса, онда ... бүкіл дүниені күштілер басқарады. Оларға не істеймін десе

де рұқсат. Ендеше, бүкіл әділетсіздік атаулының қайнар бұлағы дәл осы күштінің зорлығы емес пе?» – деген ой айтылады. Жалпы, жазушының ойынша, наразылық идеясы – адамзаттың ақыл-ойының дамуына ықпал еткен күштердің бірі. Адам қиын шылыққа, қиянатқа қарсы күре су арқылы, яғни, наразылық идеясы арқылы жетілген.

Екінші бағыт – «Ақылдан азап» шегу. Тіршіліктің тереңде жатқан құпия сырын білу аса жақсы нәрсе емес. Оны білгеннен табарың – айықпас уайым, жан азабы. Сол себепті шығар, тіршілік ағысымен, су бетіне түскен жаңқадай жөңкіліп кете баратын адамдар өмір мәнін білуге ұмтылып, көп ойланып, жиі толғанатын жандарға қарағанда әлдеқайда бақытты, әлдеқайда алаңсыз ғұмыр кешеді. «Ақиқатта» Роберттің шешесін еске алатын тұсы бар. Сол жерде жазушы мұны да ше-бер тұспалдайды:

« – Содан әлгі адам, – дейтін шешесі баяу үнмен ертегісін жалғастырып, – жолау шыны жер астындағы алтын күмбезді патша сарайына әкеліп, кір гі зеді де: «Қалаған шарабың мен тама ғың ды іш, сұлу кәнизактармен ойна, серуен құр, барлық есікке кіріп, алтын сарайды тамашала. Тек мына тұрған бір есікті ғана ашуға болмайды. Мұны ашсаң, бақытсыз боласың», – дейді.

– Неге? – дейді Роберт шыдай алмай.– Өйткені, ол есікті ашуға болмайды. Оны ашсаң,

бақытсыз боласың дейді, – деп қайталайтын шешесі».Құдай берген қабілеті арқылы өзге нің ойын оқып

қоятын, кімнің көкейін де не тұрғанын айтпай-ақ сезетін, кеше, бүрсігүні, былтыр, тіпті, бірнеше жыл бұрын не болып, не қойғанын оп-оңай көріп-білер көріпкелдігі бар телепат Роберт ақырында профессордың мұны өз мақсатына әншейін пайдаланып жүргенін, ал әйелінің әлдекіммен әуейі болып, мұның көзіне үнемі шөп сала-тынын, өмірінде ешқандай мән қалмағанын біледі. Сол

кездегі оның қасіретті күйін сезінуі де сұмдық. Өйткені, ол «ашсаң, өзің бақытсыз болатын» әлгі есікті ашып қойды ғой! Ол өзі «білмеуге тиіс» жайттарды білді, жай адамның шектеулі мүмкіндігінен тыс дүниелерге куә болды, пенде баласы сол күйі сезбей де өтер тіршіліктің ащы ақиқатын көрді.

Көзқарас қақтығыстарының драмасы

Осы «Ақиқаттағы» терең толғаныс тар жазушыны ақыры «Парасат майданын» жазуға алып барды. Ол адамның ішкі жан дүниесіне үңілуді, оның қалтарыс-қатпарларына бойлауды әрі қарай тереңдете түсті. Барлық пәле-жаланы басқадан, жаудан көру, тек өзгені кінәлау – қоғамның белгілі бір деңгейін көрсететін құбылыс. Адамның парасат дәрежесі көтерілген сайын оның ішкі жан арпалысы, өз ішіне көбірек үңілуі жиілейді. Көп нәрсе адам баласының кісілік дәрежесінің кемелденбегенінен, жетілмегенінен болып тұрғанын аңғарады.

«Парасат майданындағы» кейіп кер дің бейтаныс-пен хаттарын оқып отырған кезде, бір көзқарас екінші көзқарастан бүкіл дәлел-дәйегімен басым түсіп, «енді қарсы жақтың үні өшетін шығар» дей бергенімізде, ол бұдан да асып түсер уәжбен жауап қайтаратыны сүйсінтеді. Таразының екі басында екі түрлі ұстаным тұрады – өмірдегі қастерлі ұғымдарды, адами құн-дылықтарды идеал тұтатын, оның кірленуіне төзе алмайтын кіршіксіз таза көзқарас пен «бұл өмір дегенің о бастан-ақ опасыз жалған, дүниеде мәңгі қасиетті ештеңе жоқ» дейтін тұжы рым. Хикаяттағы басты кейіпкер – өте таза, адал адам. Бірақ оның ішкі жан дүниесінде де тайталас бар, оның басында да өз ұстанымына кереғар ойлар жүр. Бірақ оны өзі сезбейді. Дүниені бұзатын сол қиямпұрыс қиялдың бәрі сыртта емес, өз ішінде, өз табиғатында екенін білген кезде, ол өмірден түңіледі.

– Менің шығармашылығымдағы көзқарас қақтығысы, ой айтысы, негізінде, «Біз үшеу едік» пьесасынан басталған. Онда да Мұрат пен Дариғаның, Мұрат пен Өмірбектің арасында пікір қайшылығы, ұстанымдар ұстасуы ұзаққа кетеді, бірін-бірі жеңісе алмайды. Анау өз ойын айтып болған кезде, залдағы жұрт «әй, енді мынау жауап таба алмас» дегенше болмай, бұл әлгіден де асырып уәж айтады. Асанәлі (Әшімұлы) айтып күлдіріп еді: «Өмірбектің сөзі жөн деп, соған жақтасып отырсақ, бір кезде Мұраттың дәлелі басып кетеді, қалай соның жағына шығып кеткенімізді байқамай қаламыз» деп. Мен «Парасат майданындағы» ой қақтығысы сол деңгейден де асып түсуі керек деп өзіме шарт қойдым. Бұл оңай шаруа болған жоқ. Өйткені, зұлымдық та – үлкен күш. Егер ол адалдықтан тез жеңіліп қалатын әлжуаз болса, осы күнге дейін жетпес еді, әділдіктен әлдеқашан жеңіліп тынар еді, – дейді Төлен ағаның өзі.

Т.Әбдікұлының қай шығармасы болсын, ойландыра-ды, толғандырады, жүрегіңді қозғайды, жаныңды тазарта-ды, рухыңды шыңдайды. Жазушының қабілетін әйгілеп, қарымын танытқан атақты «Оң қол» әңгімесіндегі ма-хаббат желісін оқырман қауым жанына жақын тартып, алдыңғы лекке шығарып жібергені болмаса, ол да – терең ойға құрылған туынды. Біз «ғайбат сөз айтпа, ағат іс істеме, ешкімнің ала жібін аттама» деген үлкендердің тыйымын естіп, тәрбиесін көріп өстік. Алайда, бар пәле сөзден немесе іс-әрекеттен басталмайды, әу баста мидағы ойдан басталады. «Оң қолдағы» кейіпкер Алма – жақсы қыз, ниеті түзу, таза жан. Бірақ оның ата-тегіндегі бір адам кезінде өзіне-өзі қол салуға әрекеттенген, сондай жаман ойға барған. Уақытында жүзеге аспаған сол ниет араға бірнеше ұрпақ салып, қыз еркінен, қалауынан, табиғатынан тыс Алманың бойынан табылып отыр. Ол өзін-өзі өлтіру туралы ойламайды, бірақ генетикалық санаға сіңген баяғы жаман ой бұл ұйықтап жатқанда оң қол болып қылғындырады. Демек, адам ғайбат сөзден, ағат істен ғана емес, жаман ойдан да сақтануы керек. Әркім өзінің ісіне ғана емес, ойына да жауапты!

Әдебиеттің басты мұраты – адам жанын тазарту

«Тозақ оттары жымыңдайды» – Бразилиядағы үндіс тайпаларының аянышты тағдырын арқау еткенімен, астарында қазақ халқының басындағы сондай ахуал-ды меңзейтін шығарма. Төлен Әбдікұлы алғашында хикаятты қазақ даласындағы оқиға ретінде бергісі келген. Алайда, «қазақ халқына құрып кету қаупі төніп тұр, ол қауіпті ке ңес өкіметі қолдан жасап отыр» деп қа лай ашық жазады? Жазғанымен ба сылмасы анық, тіпті, жолатпайтыны, өз басына бәле салаты-ны белгілі. Сосын «Жер бетінде тағдыры қазақтың тағдырына ұқсас халықтар көп қой, неге солардың бірін мысалға ала отырып, тұспалдап жазбасқа?» деген ойға келеді. Бұл да – «Ақиқат», «Парасат майданы» секілді ұлттық шеңберден шығып кеткен шығарма. Сондықтан ба, бастапқыда әдеби орта онша қабылдай қоймаған. Ал қазір, керісінше, жұрт жазушының осы шығармасын көп сұ райды. Өткенде бір сайт «Тозақ от-тары жымыңдайдыны» тіпті үндістер ту ралы жазылған әлемдік үздік шығар ма лардың қатарына қосыпты.

Кейде баспасөз бетінен «Отызыншы жылдардың нәубеті, аштығы, қуғын-сүр гіні туралы біздің әдебиет әлі еш теңе жазған жоқ» деген пікірлерді оқып, таң қалатынымыз рас. Сонда олар Қажығали Мұханбетқалиұлының «Бұ ра л аң жолы» мен «Ақырғы күнін», Төлен Әбдікұлының «Тұғыр мен ғұмыр», «Әке» хикаяттарын оқымаған ба? Басқасын былай қойғанда, ХХ ға сыр да қазақтың басынан қандай зобалаң өтті – соның бәрі қамтылған «Әкеде» бір ғана

Жармағамбет тұқымының емес, ұлттың тұтас бір буынының қасіреті тұнып жатқан жоқ па?

Оқырман қауымның ыстық ықыласына бөленген, бір ғана әулеттің тарихын айта отырып, өз дәуірінің бар шындығын жайып салған мұндай талантты туын-дылар біздің әдебиетте аса көп емес.

Төлен Әбдікұлының ұлттық сипат-та ғы, қазақы құнары мол шығар малары да жеткілікті: «Өліара» романы, «Қыз Бәтіш пен Ерсейіт», «Оралу» се-кілді хикаят тары, «Бассүйек», «Бір күндік ашу» тәрізді әңгімелері, т.б... «Қонақтар» деген әңгімесінде жа-зушы, тіпті, қазақтың басынан өтер ұлтсыздану халін алдын ала бол-жап қойғандай әсер қалдырады: жылына бір-ақ рет алатын еңбек демалысының тек бір (!) күнін ғана кәрі әке-шешесіне қиятын, әйелі қазақша білмейтін, соның

тәрбиесімен орысшаланып бара жатқан баласы атасын, әжесін жатырқап, оларға жоламайтын, соған қарамастан өзін білімді, мәдениетті кісі санайтын Сапабектер кезінде аз болған жоқ. Олар қазір де жетерлік.

Бізде кейінгі уақытта «Кеңес дәуі рінд егі қазақ әдебиеті сол уақыттағы солақай саясаттың сойылын соқты» деген жалпылама пікір қалыптасып барады. Әрине, сол заманда оқылған, бірақ бүгін түкке де жарамай қалған, уақыт сынына төтеп бере алмаған кітаптар жеткілікті. Алайда, сол кезеңнің өзінде-ақ кеңес идеологиясын басы бүтін қабылдамаған, оған іштей қарсы болған, шығармашылығын таза сақтаған жазушылар да болды (Дулат Исабеков, Қабдеш Жұмаділов, Қалихан Ысқақ, Мұхтар Мағауин, Әбіш Кекілбайұлы, Қажығали Мұханбетқалиұлы, Тыным бай Нұрмағамбетов, т.б.). Төлен Әбдік ұлы – сол талантты шоғырдың ішіндегі шоқтығы биік қаламгер.

Жазушының ізгілікке іңкәр жүрек тер дің гимнін-дей «Біз үшеу едік» атты пьесасы қандай керемет! Марқұм Райымбек Сейітметовтің сахналауымен 5-6 жыл бойы Жастар театрының репертуарынан түскен жоқ. Әрдайым аншлаг. Бірде сол спектакльді көріп шыққан кинорежиссер Сламбек Тәуекелов әйе лі екеуі Төлен ағамызбен кездесіп қа лып: «Төке, сіздің пьесаңызды көріп, кір жуғыш машинадан шыққандай таза рып келе жатырмыз», – депті. Егер шы ғар маң адамды «кір жуғыш машина дан шыққандай» тазар татын болса, авторға одан артық қандай бақыт ке-рек? Әдебиеттің басты мұраты да – адам жанын та-зарту ғой!

Бүкіл шығармашылығынан адам дық тың, адалдық-тың самалы есіп тұра тын, оқырманын қашан да әділ-дікке, парасаттылыққа, шынайы лық қа жетелейтін, үнемі ақиқаттың жоқ шысы болып жүретін жазушы Тө лен Әбдікұлының қаламы әлі де бабын да, санасы сергек. «Көкейімде жаңа бір хикаяттың идеясы жүр» деді таяуда сөйлескенімізде. Демек, Төкеңді қайталап оқи жүріп, жаңа туындыларын күтеміз.

Сәкен СЫБАНБАЙ

Ақиқат жоқшысыҚазақтың көрнекті жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты Төлен ӘБДІКҰЛЫ туралы сыр-толғаныс

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛ 11СПОРТ

БОКС

Әли БИТӨРЕ,«Егемен Қазақстан»

Сауль Альварестің (49-1-1, 34 КО) промоутері Оскар Де Ла Хойя Геннадий Головкинге (37-0, 33 КО) қарсы жекпе-жек шартының кей бір бөліміне қатысты пікі рін білдірді. «Бірден айтайын, жек-пе-жек орта салмақта, яғ ни 160 фунтта өтеді. Екі бокс шы да 10 мөлшерлі қолғаппен жұ ды рық-тасады. Регидратация жө нін де тармақ жоқ. Бұл 160 фунт тағы қа рапайым жекпе-жек. Бары осы ғана».

Твиттерде бокс туралы жа-затын атақты Boxing Kingdom п арақ шасы оқырмандар арасын-да Головкин-Альварес жек-пе-же г іне орай сауалнама ұйым дас тыр ды. Сауалнамаға қатысқан 1835 оқырманның 60 пайызы Головкин жеңеді десе, 40 пайызы Альварестің жеңісіне сенеді.

Boxingnews24.com жур на лисі Дэн Эмброуз Геннадий Голов-кин нің дене жағынан мекси калық Сауль «Канело» Альварестен үл-кен д ігі оған басымдық бере-ті нін атап өтті. «Канелоның» Го лов киннен кіші екенін жек-сен бі күнгі кеште көрдік. Сауль Геннадийге бой мен салмақ жағынан ұтылады. Меніңше, Головкин әлі жаттығуын бас-та маған. Сонда да, ол дәл қазір Аль варестен ірі. Бәлкім, Оскар Де Ла Хойя екі жыл бұрын Сауль орта салмақтың боксшы-сы емес деп дұрыс айтқан шығар. Егер, «Канело» 160 фунттың үз діктерімен жұдырықтасатын бол са, сәтсіздікке ұшырауы мүм-кін. Нәтижесінде, Golden Boy өздеріне қолайлы бірінші орта салмаққа қайта түседі», дейді автор.

Golden Boy Promotions өкілі Оскар Де Ла Хойя әлемнің 12 дүркін чемпионы кіші Флойд Мейвезерге карьерасын қайта жалғастыруды және Головкин-Альварес жекпе-жегінің жеңім-па зымен кездесуді ұсынды. «Мак Грегорды ұмыт. Ол жігітте бокс тан ешқандай тәжірибе жоқ. Флойд, тыңда, егер жекпе-жек өткізгің келсе, «Канелоға» қа-рым та кездесуге мүмкіндік бер не месе Головкинмен жекпе-жек өткіз», дейді ол.

LA Times журналисі Лэнс

Пигмаердің айтуынша, Геннадий Головкин мен Сауль Альварес ара сындағы жекпе-жектің келі-сім шартында қарымта жек пе-же гі қарастырылған. Шарты мы надай: егер бұл кездесуде Го ловкин жеңіске жетсе, «Ка-не ломен» қарымта жекпе-жек өт кіз еді. Ал Альварес жеңетін бол са, онда ол өзіне кез келген бок с шыны қарсылас етіп таңдай ала ды және қарымта жекпе-жек өт кізуге міндетті емес.

16 қыркүйектегі жекпе-жек-те WBA, WBC, IBF, IBO жә не The Ring журналының титу-лы сарапқа салынады. Ол кү ні Геннадий Головкин WBA су-пер чемпиондық белбеуін 18-ші, WBC белбеуін 3-ші, IBF бел-беу ін 4-ші, IBO белбеуін 16-шы рет қорғаса, Альварес The Ring журналының титулын 2-ші рет қорғайды.

Әлем жанкүйерлері асыға күтіп жүрген жекпе-жек АҚШ-тың Лас-Вегас қаласындағы T-Mobile аренасында өтетін бол ды. Бұл Головкиннің Лас-Ве гастағы тұңғыш, ал АҚШ-тағы 11-ші жекпе-жегі болмақ. Арена ның сыйымдылығы – 20 000 адам. Ал жуырда ғана Головкин-Альварес кездесуінің алдын ала билеттер бағасының құны жарияланды. Шетелдік БАҚ-тың жазуынша, кездесудің ең қымбат билет бағасы – 1500 доллар болса, ең арзан билет 100-200 доллар арасында болуы мүмкін.

16 қыркүйек – Мексика мем-лекетінің тәуелсіздік күні. 1810 жыл дың дәл осы күні Испания-дан тәуелсіздігін алу үшін соғыс бас таған болатын. «Канело» соң ғы уақытта негізгі жекпе-жек терін Мексиканың екі ұлы ме ре кесі қарсаңында өткізіп жүр. Бі ріншісі, тәуелсіздік күні болса, екіншісі мамыр айындағы «Синко де Майо» (Бесінші ма-мыр) мерекесі.

Британдық boxrec сайтының рей тингі бойынша, екі салмақ дә ре жесіндегі бірінші орын ие ге рлерінің айқасы болмақ. Голов кин 160 фунт (72,500 кило), Альварес 154 фут (69,900 кило) сал мағының үздігі. Жекпе-жек ор та салмақта, яғни 160 фунтта өтеді. Жеңіске жеткен боксшы орта салмақтың королі атанады.

Бұл жекпе-жектің жөні бөлек

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Мексикалық боксшы Сауль «Канело» Альварес өзінің отандасы кіші Хулио Сезар Чавеспен жекпе-жек өткізіп, оны жеңгеннен кейін қазақстандық Геннадий Головкинмен кездесетінін рес-ми түрде мәлімдеген болатын. Күз айының басты жекпе-жегі саналған Головкин-Альварес жекпе-жегіне қатысты бүгінге дейін жарияланған оқи қалар оқиғаларды назарларыңызға ұсынамыз.––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

АО «АИФН «RETAM», юридический адрес: г. Алматы, ул. Сатпаева, д.90/28, р/с KZ28826A1KZTD0005638 в АФ АО «АТФбанк», с 4 августа 2017 года будет производить дополнительную выплату дивидендов по итогам 2 квартала 2017 года по простым акциям денежными средства-ми в безналичной форме. Размер дивиденда на 1 акцию 68 000 тенге.

Қазақстан Республикасының Бас прокуратурасы және Прокуратура органдары ардагерлерінің Республикалық одағы Ұлы Отан соғысының тыл еңбеккері, әділет кеңесшісі

Балтабай ЖАҢАБАЕВТЫҢқайтыс болуына байланысты марқұмның отбасы мен туған-туыстарына қайғыларына ортақтасып көңіл айтады.

«Ө.О.Оспанов атындағы Қазақ топырақтану және агрохимия ҒЗИ» ЖШС басшылығы мен ұжымы Қазақ ұлттық аграрлық университетінің профессоры, ауыл шаруашылығы ғылымдарының докторы, ҚР ҰҒА-ның академигі Рақымжан Елешұлы Елешевке ұлы

Мұрат РАҚЫМЖАНҰЛЫНЫҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл ай-тады. Марқұмның топырағы торқа, жаны жәннатта болсын.

Қазақ ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру ғылыми-зерттеу институтының ұжымы мекеменің қаржы директоры Индира Жолдыбайқызы Елешеваға жұбайы

Мұрат Рақымжанұлы ЕЛЕШЕВТІҢмезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл ай-тады.

Қазақ ауыл шаруашылығын механикаландыру және электрлендіру ғы-лыми-зерттеу институтының ұжымы, ауыл шаруашылығы ғылымдары ның док торы, профессор, Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым акаде мия сы және Ресей ғылым академиясының академигі Рақымжан Елешевке ұлы

МҰРАТТЫҢ мезгілсіз қайтыс болуына байланысты қайғысына ортақтасып көңіл айтады.

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Отпен «ойнауға» да болады екен. Олай дейтініміз – Маңғыстауда от пен судың арасында алқын-жұлқын жүгіріп, биік ке өрмелеп, өртті ауыздықтаған топтар өзара сайысқа түсті. Бұл – Қазақстан Рес публикасының өрттен құтқару спорты бойынша ерлер арасында XXIV жазғы чемпионаты және әйелдер ара сындағы IV жазғы біріншілік. –––––––––––– –––––––––––––––––––––––––––––––––

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Кеше Астанада ЭКС ПО-2017 халық аралық ма ман -дандырылған көрме ая сын да ұйымдас тырылған то ғыз-құмалақтан IV әлем чем пи онатының ашылу салтана ты өтті. Төртінші рет ұйым дас тырылған байрақты бәсекеде әлем нің 25 елінен 70-тен астам спорт шы өздерінің бақтарын сы-науда. Халықаралық турнир Дү ниежүзілік тоғызқұмалақ феде рациясы, Қазақстан Рес пуб ликасы Мәдениет және спорт министрлігі және Астана қа л асы әкімдігінің мұрындық бо луымен өткізіліп жатыр.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ҚОЛДАНБАЛЫ СПОРТТОҒЫЗҚҰМАЛАҚ

Гүлайым ШЫНТЕМІРҚЫЗЫ,«Егемен Қазақстан»

Аталмыш спорт түрі өрт сөн-діру тәжіри бе сінде жеке түр-де де, топтық түрде де әр түр лі әдістерді орындауға негіз делген. Қиын дығы мол әрі жауап ты қыз-меттің спорт түрінде өткі зі л уіне қызығушылар мен қа ты суға ниет білдірушілер өте көп. Сай ысқа іріктелген 18 топ тың қатысуы – осының айғағы.

«Өрт сөндіру қызмет қана емес, өнер, спорт. «Апат ай-тып келмейді» дегендей, ма-ман дар келеңсіз жағдайларға әру ақытта дай ын болуы керек. Бү гінгі сайыс осы дайындықты шыңдайтын, тәжірибе алма-сатын алаң болады деп сенеміз», дейді «Өрт сөндірушілер мен құт қарушылардың спорт феде-ра циясы» қоғамдық бір лес тігінің атқарушы директоры Дәурен Данаев.

Жарыс оқу мұнарасының терезесіне шабуыл сатысымен көтерілу, 100 метрлік ке дергілері бар жолақтан өту, 4х100 метрге өрт сөндіру эста ф е тасы және жауынгерлік қа нат жаю сынды төрт кезеңнен тұ рады.

Спортшылардың ептілігі, төзімділігі және қозғалыс үйлесімділігі секілді физика лық қасиеттері жарыстың алғашқы күні Құ рық ауылының стадио-нында 4х100 метрлік өрт сөн-діру эстафетасында сыналды.

Әр қай сысы 100 метрлік 4 ке -зеңнен тұрып, спортшылар қол-дарында эстафеталарымен (өрт сөндіру оқпаны) төрт ке зеңді жүріп өтті. Бірінші ке зеңде спорт-шы үйшіктің ша ты рына тетік-сатының көмегі ар қылы кө те-ріледі, екінші кезең де 2 метрлік дуалдан өтеді. Үшінші кезеңде түтікқұбырды қо сақтап, бум-нан жүгіріп өтіп, тү тікқұбырды өрістетілуге жалғайды да, түтік-құ бырлы жолаққа орналастыра-ды. Мәреге же тер төртінші кезең көріністік қозғалыспен аяқ талады – қатысушы өрт сөндіргішпен жай пақ тетіктегі жанып жатқан сұйықтықты сөн діреді.

Жарыстың алғашқы күнінің қорытын ды сы бойынша жалпы-командалық сынақта бірінші орынға Маңғыстау облысының ко мандасы, екінші орынға Павлодар об лысының коман-дасы ие болса, Астана қала сы- н ың құрама командасы үшінші орынға т абан тіреді.

Маңғыстау облысы

Өрт сөндірушілер жарыс жолында

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Парижде өткен әлем чемпионатында 70 килоға дейінгі салмақта Ақжүрек Таңатаров Қазақстан қоржынына қола медаль салды. Ширек финалда италиялық Франк Чамизо Маркестен жеңілді. Маркес деген бір жампоз. Жолындағының бәрін қиратып, финалдың ауылына атойлап кіріп кетті. Соның арқасында Ақжүрек жұбаныш белдесуіне мүмкіндік алды. Алдымен өзбекстандық Ихтиёр Наврузовты жеңді. Әлем чем-пионатына осал балуан келмейді. Ихтиёріңіз Рио-де-Жанейро олимпиадасында қола медаль алған. Риодан кейінгі әлем чемпионатында финалға шыққан. Азия чемпионаттарында талай рет топ жарған оғлан осымен екінші рет Ақжүректің қанжығасында кетті.–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

ЕРКІН КҮРЕС

Бақтияр ТАЙЖАН,«Егемен Қазақстан»

Таңатаровпен әлем чем пи о- натының қола медалі үшін кілемге шыққан түрік Якуб Гора әлем және Еуропа чемпионатта-рында жүлде теріп жүрген жігіт.

Алғашқы кезең тепе-тең өт ке німен, екінші бөлікте Ақ-жү рек ті кілем шетіне жыққан Якуп біздің балуанның аяғын са ғыздай созып тартты-ай келіп.

Мұндайда жаттықтыру шы-лар дың жаны кеудесінен шығып кете жаздайды. Қазақстан еркін кү рес тен үміт етіп отырған жүл де қызыл түлкідей көз ал-дың да бұлаңдап кетіп барады. Та ңатаров талай рет таңғал ды р- ғанымен бұл жолғы жеңісіне се ну өте қиын еді. Атой салып тү рік тің қамалын бұзғанымен, әб жіл жігіт төрттағандап алдыр-майды. Оған да қола медаль ауа-дай керек. Төреші түрікке ескер-ту жасады. Тоғыз секунд қал-ған да Ақжүрек «ұрыста тұрыс жоқ» деп, бар қайратын бойына жиып, шабынған арыстанша атылды. Соңғы секундтар. Тү-рік ті бұқаша сүзген қалпы ды-рыл датып кілемнің сыртына шы ғарады. Жеңіске бір ұпай аз еді. Зу етіп артына шығып кетті.

Якуптың жаттықтырушысы басын ұстап, ойбайлады да қал-ды. Әлгінде ғана қолда тұрған қола медаль жанкешті қазақтың мой нында кетіп бара жатыр.

Париж спорт залындағы аз қазақ сарайды мойнына іліп кетер дей ұран салады.

Соңғы секундта жүлдені

жұ лып алды-ау сабазың. Ақ-жү рек Таңатаровтың Лондон олимпиадасындағы ерлігі та-ғы да еске түсті. Көбіне құ-ра мадағы тау халықтары ба-лу андарының көлеңкесінде жү ретін Таңатаровқа да кезек ке ліпті, әйтеуір. Жолдаманы же ңіп алғаны болмаса, әлемдік

жа рыстарда олжа салған кезі жоқ. Төрт рет Қазақстан чемпио- натында топ жарған. Қазақстан ку богының жеңімпазы. Бар бол-ғаны осы. Бірақ, бас бапкер Ал-тай Танабаевтың құсы 66 ки ло салмақта осы Ақжүрекке түс кен. Қазақ баласы күрессін деген.

Олимпиада алдындағы оқу-жат тығу жиынына тауға із деп бар дық. Бас бапкер Алтай Та-набаев сұңғыла жігіт қой.

– Жүрегім сезеді. Лондонда қа зақтың бір баласы жүлде ала-ды. Уәде беремін, – деген.

Ол жолы құрамада әлем чем -пионаттарында жасындай жар -қыл даған қазақ балуандары қос Дәулет бар. Халықаралық жа-рыстарда топ жарғандары көп.

Басталды. Елеусіздеу жүре-тін Ақжүрек украиналық Андрей Квятковскийді еліне қайтарды. Ширек финалға армян үміті Давид Сафарянды тастап кетті. Жартылай финалға ат ойнатып шықты. Қарсыласы үнді Сушил Кумар. Оны ұтса – ақтық сын. Обалы кәні, Сушил Кумардың екі аяғын бір етікке тығып жібер-ді біздің Ақжүрек. Үнді балуа-ны жа ны ышқынғаннан харам әре кет терге барды. Көріп отыр-мыз. Кумарды құмары қанғанша илеп жатқан Ақжүрек бір кө зін ұстаған қалпы аунап кетті. Бір жақ құлағынан қан саулап тұр. Сөйтсе, үнді жігіті жеңіліп ба-

ра жатқан соң құлағын тістеп ал ғаны аздай көзіне саусағын ты ғып алған. Ортадағы төреші мелшиген қара тастай былқ етпейді. Көпе-көрінеу Ақжүректі Кумардың астына салып берді.

Біздің бапкерлер де қарсы-лық ты кештеу білдірген.

Қола медаль үшін тартыс та біздің Ақжүрек түріктің атақ ты балуаны Рамазан Сахинді жең-ді. Айтуға ғана оңай. Рамаза ны -ңыз 2008 жылы Бейжің олим-пи а дасының алтынын мойнына тақ қан жігіт.

Әлі есімізде. Бауырымызды күтіп алдық. Құлағы та ңу-лы, бір көзі қызарып кеткен Ақжүрек жаңа ғана олимпия ойындарының жеңімпазын жерге қаратқанын білмейтіндей еркін. Есесіне, бас бапкер Алтай Танабаев ботадай боз-дап келеді.

– Бәке, айтым ғой қазақтың бір баласы жүлде алады деп. Уә-де де тұрдық.

Ақжүректі тік көтеріп алған Дәу лет Шабанбай да еңіреп жүр. Біз көңілшектеуміз. Біздің көз ден де қуаныштың көз жасы бұ рқ ете қалған.

Лондондағы атақты жеңі-сі нен кейін Ақжүректің қолы жүр меді. Елішілік чемпионатта мық ты жігіттер шықты. Риоға бара алмады. Жолы түспеді.

Бапкерлер де үлкен спорт-тан кетем десе, тосқауыл болған жоқ. Бірақ, отыздан асқан жігіт аға сы кілеммен қоштаспады. Азия чемпионатының алдын-да Қазақстан біріншілігі өтті. Финалда қызылордалық балуан бірінші кезеңде Таңатаровты 4:0 есебімен жеңіп тұрды. Жа-рыс Шымкентте өткен. Көріп тұ рып іштей аядық. Болдырған екен деп. Жоқ, екінші кезеңде қарсыласын керіп тастады. Одан соң Азия чемпионатына барды. Нью-Делиде өткен чемпио-натта Қазақстан құрамасының жампозының жолына ешкім тұра алған жоқ.

Енді, міне, отыздан асқан ша ғында әлем чемпионатының қола медалін мойнына ілді.

Айтқандай, Лондон олимпи а - да сында әр елдің балуандары «Спортқа лайық емес әрекет жасадың» деп Сушил Кумарды жүндей түткен екен. Су ти-ген тауықтай сүмірейіп келіп Ақ жүректен кешірім сұраған екен. Жаттықтырушымен. Ке-ші ріпті біздің батыр. Атасы қа зақ «Алдыңа келсе, атаңның құ нын кеш» деп ұрпағына на-қыл қалдырған. Міне, біздің Ақ жүрек бауыр осындай жігіт.

Оңтүстік Қазақстан облысы

Ақжолтай Ақжүрек

Әли БИТӨРЕ,«Егемен Қазақстан»

Жарыстың ашылу салтана-тына Дүниежүзілік тоғыз қ ұ-малақ федерациясының пре-зиденті Әлихан Байменов, Қазақ стан Республикасы Мә-де ниет және спорт министрлігі Спорт және денешынықтыру іс тері комитетінің төрағасы Ел сияр Қанағатов қатысып, то ғызқұмалақшыларға сәттілік ті леді.

Әлихан Байменовтің ай-туын ша, елімізде то ғыз құ-малақпен айналысатын дар дың қатары артып келеді. «То-ғызқұмалақтан Алматыда өт-кен тұңғыш республикалық са- й ысқа төрт-ақ адам қатысса, бү-гінгі күні аталған спорт түрімен айналысатындардың саны 200 мыңнан асқан. Соның ішінде тоғыз мыңға жуық спортшы тоғызқұмалақпен кәсіби түрде айналысады», деді ол.

Сондай-ақ, тоғызқұма лақ-пен айналысатын шетелдік спорт шылардың да қатары өсу үс т інде. Оның дәлелі ретінде би ылғы әлем біріншілігіне Аус-трия, Камерун, Польша және Ук-раина елдерінің спортшылары

тұңғыш рет қатысып жатса, АҚШ, Германия, Ұлыбритания, Өзбекстан, Қытай, Қырғызстан және тағы басқа мемлекеттің спортшылары тоғызқұмалақтан әлем чемпионатына тұрақты түрде қатысады.

Чемпионат ерлер және әйел-дер арасында жеке-жеке клас-сика, рапид, блиц бойынша өту-де. Сондай-ақ, биыл әлем чем-пионатының тарихында ал ғаш рет жұптық командалық жа рыс өткізілмек. Оған әр мемле-кеттен бір ер және бір әйел адам қатысады.

Тоғызқұмалақтан әлем чем-пи онатының мақсаты – қа зақ-тың ұлттық зияткерлік ойы-нын әлемдік деңгейде насихат-тау, оның бұқаралық сипатын арттыру және осы спорт тү-ріндегі ең үздік спортшыларды анықтау.

Айта кетейік, тоғызқұ ма-лақтан тұңғыш әлем чемпион а - ты 2010 жылы елордада өт се, екінші чемпионат 2012 жы лы Чехияның Пардубице қа ла-сында ұйымдастырылған. Ал үшінші әлем біріншілігі 2015 жы лы Алматыда өткен бо ла-тын. Әлем чемпионаты 8 қыр-күйекке дейін жалғасады.

Әлем чемпионаты басталды

12 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 ЖЫЛДИДАР

Жалпыұлттық республикалық газет. 1919 жылғы 17 желтоқсаннан шыға бастады.

Меншік иесі:«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» акционерлік қоғамыБасқарма төрағасыДархан ҚЫДЫРӘЛІБасқарма төрағасының орынбасарыАйбын ШАҒАЛАҚБас редакторҚуат БОРАШ

Газет мына қалалардағы:Астана қ., Сілеті к-сі, 30, «Ernur» Медиа холдингі» ЖШС,Алматы қ., Гагарин к-сі, 93 А, «Дәуір» РПБК ЖШС,Қарағанды қ., Сәтбаев к-сі, 15, «Типография Арко» ЖШС,Қостанай қ., Мәуленов к-сі, 16, «Қостанай полиграфия» ЖШС,Қызылорда қ., Байтұрсынов к-сі, 49, «Энергопромсервис» ПФ» ЖШС,Ақтөбе қ., Смағұлов к-сі, 9/2 «Хабар-Сервис» ЖШС, Атырау қ., Ж.Молдағалиев к-сі, 29 А, «Атырау-Ақпарат» ЖШС,Шымкент қ., Т.Әлімқұлов к-сі, 22, «Ernur prіnt» ЖШС,Павлодар қ., Ленин к-сі, 143, «Дом печати» ЖШС,Тараз қ., Төле би д-лы, 22, «ЖБО «Сенім» ЖШС,Орал қ., Достық-Дружба даң., 215 А, «WESTA» ЖШС,Өскемен қ., Абай д-лы, 20, «Печатное издательство-агентство Рекламный Дайджест» ЖШСбаспаханаларында басылып шықты.

Индекс 65392. Аптасына 5 рет шығады.«Егемен Қазақстан» республикалық газеті» АҚ компьютер орталығында теріліп, беттелді. Көлемі 12 баспа табақ. Нөмірдегі суреттердің сапасына редакция жауап береді. «Егемен Қазақстанда» жарияланған материалдарды сілтемесіз көшіріп басуға болмайды. Газетті есепке қою туралы №01-Г куәлікті 2007 жылғы 5 қаңтарда Қазақстан Республи касының Мәдениет және ақпарат министрлігі берген. «Егемен Қа зақ стан» республикалық газеті» АҚ ҚР СТ ИСО 9001-2009 Сапа менеджменті жүйесі. Талаптар» талаптарына сәйкес сертификатталған.

Таралымы 202 360 дана

Нөмірдің кезекші редакторыАрнұр АСҚАР

Mекенжайымыз: 010008 АСТАНА, «Егемен Қазақстан» газеті көшесі, 5/13 050010 АЛМАТЫ, Абылай хан даңғылы, 58аАнықтама үшін:Астанада: АТС 37-65-27, факс 8 (7172) 37-19-87; Электронды пошта: info@egemen.kz Интернет-редакция: portal@egemen.kz Алматыда: 8 (727) 273-07-87, факс 8 (727) 273-07-87; Электронды пошта: almaty@egemen.kz Маркетинг бөлімі: Астанада – 8 (717 2) 37-60-49, 37-64-48, advert@egemen.kzАлматыда – 8 (727) 273-74-39, факс – 273-07-26, adv@egemen.kzА Материалдың жариялану ақысы төленген. Жарнама, хабарландырудың мазмұны мен мәтініне тапсырыс беруші жауапты.Газеттің жеткізілуіне қатысты сұрақтар үшін байланыстелефоны: 1499 («Қазпошта» АҚ)

Меншікті тілшілер:Астана – 8 (717-2) 37-54-21;Ақтау – 8 (701) 593-64-78;Ақтөбе – 8 (775) 336-47-57;Талдықорған – 8 (701) 236-76-99;Атырау – 8 (701) 553-36-53;Көкшетау – 8 (707) 778-01-72;Қарағанды – 8 (701) 375-74-34;Қостанай – 8 (701) 150-94-43;Қызылорда – 8 (701) 772-70-74;Орал – 8 (702) 886-01-87;Өскемен – 8 (777) 355-41-14;Павлодар – 8 (777) 449-74-78;Тараз – 8 (705) 915-60-04;Шымкент – 8 (701) 362-63-76; 8 (702) 608-91-98;Петропавл – 8 (777) 197-14-06.

КӨРМЕ

БАЙҚАУ

ӨНЕР

«ЕГЕМЕН» АШҚАН ЕСІМДЕР

Қайрат ӘБІЛДА,«Егемен Қазақстан»

Астанада тұратын Нұрбо­лат тың төрт баласы бар. Үшінші ба ласы Нұрәділді мектеп жасы­на жетер­жетпесінде фортепиа­но үйірмесіне алып барған. Өзі бала кезінен музыкаға әуес бо­лып, дегеніне жете алмаған соң ба лам мен шықпаған биікті ба­ғын дырар ма екен деген әкенің үмі ті­дағы. Бірақ, музыка әлемі Нұр әділді өзінің сиқырымен арбай алмады, баланың да құл­шы нып тұрғаны шамалы еді...

«Сол уақыттарда, – деп сыр ақ тарады Нұрболат, – Ресейде тү сірілген «Молодежка» деген хоккей туралы сериалдың тұ­рақты көрермені едім. Жастар хоккей лигасында ойнайтын боз балалардың хоккейдегі қи­лы тағдырын отбасылық драма­мен, махаббатпен, тәр бие мен әдемі шендестіріп түсі ріл ген сериалдан басымды ала ал­май қалдым. Команда ішін­дегі татулық пен араздық, дос­тық пен сатқындық, бапкер тәр биесі, тәртіп, бәрі шебер қам тылған. Қазір сананы тұр­мыс билеген заман. Спорт та да ақшаның айтқаны жү ре ді. Өзге клубтар таңдаулы ойын ­шы ларға сырттан келіп қо­мақ ты ақша ұсынып жатады. Сон дайда өзің тәрбие алған ко манданың намысын қорғап, шешімді болу да ерлікті, белгілі бір дәрежеде тұрақтылықты та лап етеді екен. Осындай сын дардан өткен спортшы жі­гіт терге кәдімгідей бауыр бас­тым. Солар арқылы өзімде бө­лек көзқарас қалыптасты да, Нұрәділімді хоккейге берем деп шештім. Мұндай тәр биені көріп, спорттағы небір шыр ға­лаң нан шыңдалып өскен бала жа ман болмауы тиіс деп ой түй дім».

Ол кезде Нұрәділі алты жас та­тұғын. Әкесі бұрын бас сұ ғ ып көрмеген хоккей дүкен­де рін түгел аралады. Бес­алты жастағы баланың бір жабдық ки ім­кешегі 200­250 мың теңге тұ рады екен. Бала өскен сайын оның да бағасы қымбаттай тү­се тін көрінеді.

Әуелде басына неше алуан күмәнді ойлардың кіргені рас еді. Қып­қызыл ақшаға мұз дай етіп киіндіріп, мұзға жібер ген бала бір аптадан кейін «хок кейі құрысын!», деп тастай қаш са қайтеді?

Дегенмен, баласы сенімін ақтады. Хоккейдің қызығына терең бойлап, жатпай­тұрмай спорт т ың осы түрі туралы ой­лай тын болды. Қолына смарт­фон тисе болды, ютубтан хок­кей ді ғана қарайтынды шы ғар ­ды. Таңғы сағат алтыда ки ініп алып, мұз үстінде тұра ды. Қысы­жазы осылай...

Нұрәділмен құралыптас 60 баланы алты жасынан баптап жүрген «Астана­2009» хоккей клубының жаттықтырушысы Әділ Әлменов қазір сайдың та сындай іріктелген 30 қара­до малақты Ресейде өтіп тұра­тын жарыстарға жиі апарып жүр. Челябі, Екатеринбург, Башқұртстанға дейін барып, олжалы қайтқан кездері аз емес. Өзге елде бас жүлдені же ңіп алу қиын болса да, бұл күн де балалардың күміс пен қола­дан таққан жүлделері әжеп­тәу ір жиналып қалған. Кү ні кеше ғана қазақтың хок кей ­ші балақайлары Челябі об­лысының Первомайский ауда­нында өткен маусымалды тур­нирден келді. Әлменовтің шә­кірттері жүлделі үшінші орын­ды жеңіп алып, тәп­тәуір өнер көрсетіп қайтты. Сол доданың шешуші ойынында Нұрәділ Нұрболатұлы «Матчтың үздік

ойыншысы» атанып, арнайы кәдесыймен марапатталды. Ең бегінің жемісін көре бас та­ған әкенің қуанышын тілмен айтып­жеткізу тіпті мүмкін емес. Болашағынан үміт күткен баласының жеке ойыншы ре­тін де алған тұңғыш сыйлығы әке ні қанаттандырып жібергені рас еді.

Әкесі Нұрәділдің ойынына қашанда сын көзбен қа райды, қоятын талабы да қа таң дау. Жасыратыны жоқ, ко ман дада баласынан асып тү се тін да­рынды хокейшілер бар. Сол себепті, Нұрболат қандай да бір биікке тек еңбекпен ға на же туге болатынын бала сы н ың құ лағына құюдан әсте жа лық­қ ан емес.

Иә, хоккей дегеніңіз қым­бат тұратын спорт түрі. Ки­імі нің қанша тұратынын жо­ғарыда айттық. Бұдан бөлек, жа рыс қа баратын баланың жол шығынын ата­ананың өзі кө­тереді. Шотқа қағып санар бол­сақ, балғын хоккейшінің бір жарысқа деген сапарының өзі 100­150 мың теңгенің аралығын қамтиды екен. «Рас, хоккей деген қымбат спорт, – дейді Нұрболат Туысбайұлы. – Бірақ, қазақ та хоккей ойнай алады деген намыс одан да қымбат!».

Бір бағытының өзі мың ша­қырым, кейбірі екі мыңға таяу ша қырым болатын қашықтықты жү ріп өтіп, жарысқа келетін қа­зақ командасының қажыр­қай­ратына ресейлік ата­аналар кә­дімгідей таңданатын көрінеді. Ал команданың бапкері болса, балаларға тәжірибе керектігін алға тартып, жарыстарға жиі шығып тұрудың пайдасын ай­тудан жалыққан емес. Оның айтқанына қарсы келіп жатқан ата­ана жоқ. Өйткені, бәрі де көз алдарында – балғын хок­кейшілер уақыт озған сайын бу ын бекітіп, көк мұз үстіндегі до даның көкбөрілеріне айна­лып келеді. Бұл жерде көңілді се міртетін тағы бір дүние бар. Ол – хоккейге қазақ бала ла­рының көптеп келе бас та ған­дығы.

Егер, Әділ Әлменовтей ең­бек қор бапкер бастап, Нұр болат Туысбайұлы сияқты намысшыл ата­аналар қоштай білсе, қазақ хоккейіндегі қалың шоғырдың қау лай өсіп шығатыны, олар­дың бағындырары да биік шың­дар болатыны айдан анық. Хә­кім Абайдың өзі «Қыран бүркіт не алмайды, салса баптап?», деді емес пе?!

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Футболда, хоккейде, жалпы, командалық спорт түрлерінде қазақтың баласы неге аз деп қара аспанды төндіретініміз бар. Әлбетте, індете берсең мұның себептерін іздеп таба алмайсың. Басқа ұлттың бапкері баламды кеудеден итерді деп, атты алысқа айдауға да болушы еді. Бірақ, көп жағ­дай да мәселе шешімінің кілті мына өзіміздің қолымызда еке нін мойындай бермейміз. Бұған біздің көзіміз Нұрболат Туыс байұлы есімді азаматпен танысып, аз­кем әңгімелескен кезде әбден жетті. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

«Барыстың» болашағы––––––––––––––––––––

Жақында елордадағы Қа­зақ с тан Республикасының Қарулы Күш те рі Әс ке ри­тарихи му зейінде 29 та­мыз – Ядро лық сы нақ тар ға қарсы ха лық ара лық кү ніне орай Қазақ с тан ның еңбек сіңірген қай рат кері, суретші Қоңыр Мұ ха медиевтің «Туған өл кем – тағ дырым» атты көр ме сі өтті.––––––––––––––––––––

Бекен ҚАЙРАТҰЛЫ, «Егемен Қазақстан»

Көрме тақырыбы – полигон зардабы. Өйткені, көрме авторы полигон аймағында туып­өс кен. Яғни, ядролық жарылыс зар­дапта рын көзімен көрген, жа­нымен сез інген. Сондықтан да, ешқашан ұмы туға болмайтын қасіретті қа ғаз бетіне бейнелеуді мақсат тұ тыпты. Жұмысы кәдімгі қа ғазға қара қарындашпен салын­ған қарапайым графика.

Көрме сөресінен орын алған 20­ға жуық туындының дені – қа сірет картиналары. Атап айт қанда, «Зобалаң», «Дерт», «Орын далмайтын арман», «Екі күн», «Жарылыс», «Қорқыныш» т.б.

«Орындалмайтын ар ман» атты картинаға назар ау да­рыңыз: қос қолы жоқ мүгедек ба­ла алдында шашылған асыққа қа рап мұңайып отыр. Яғни, ұл ­ д ың қолын жалмаған қасірет – ядролық сынақ. Сол сияқты, ала­пат жарылыстан соң аспанда пай­да болатын сәулелі шеңбер Құ­дайдың күнімен қосақтасып, со­ның кесірінен бесіктегі сәбиін шы рылдай қорғаған ана бейнесі, қазақтың қарашаңырағын тал­қан дай жарылған тақсіреттің сал­дарынан көгі сөгілген кереге, жі­бі үзілген босаға... қазақ айтат ын «күлің көкке ұшсын» дәл осы емес пе?!

Қысқасы, суретші қазақ қа сі ре­тін, бояумен тамаша жеткізе білген.

Қасірет картиналары

Айгүл СЕЙІЛ,«Егемен Қазақстан»

Елордадағы «Астана­Балет» театрында «Қиялға бойлау» де­ген тақырыппен балет премьера­сы өтті. Әлемдік деңгейдегі түрлі композиторлардың фортепияноға

арналған шығармалары арқау болған әсерлі кеште балет әртіс­тері, симфониялық оркестр музы­канттары мен әйгілі пианист Әмір Тебенихин өнер көрсетті.

Кеште балет көрермендері Эдит Пиафтың әндерінің әуенімен қойылған «Love fear loss» балетін,

А.Вивальди, С.Рахманинов, Ш.Гуно, К.Сен­Санс сынды даңқ ты ком по зиторлардың музыкасы мен Рикардо Ама рантенің «Diver si ty» спектаклінен үзін ділер тама ша лады.

Балет әртістері театрда тұңғыш рет Сергей Рахманиновтың «Фор­те пияно мен оркестрге ар нал­ған №2 концерт» шығар масына қойылған балетті ұсынды. Орыс­тың атақты ком позиторы Сергей Рахманинов әрі пианист, әрі дири­жер болғаны белгілі. Өнер зерт теу­шілері оның фортепияноға ар нал­ған атал мыш туындысының 1900 жылы өмірге келгенін айтады.

Ал, «Қиялға бойлау» балетіне келер бол сақ, қоюшы­режиссер Рикардо Амаранте оның қойы­лу ына С.Рахманиновтың «Фор­те пияно мен оркестрге арналған №2 кон церті» себепкер болғанын айтады. – Бұл ең үздік музыкалық

шығармалардың бірі. Оның дүние ге келу тарихы да мені қы­зық тырды. Депрессияға түскен композитор шығарманы өзі нің психотерапевт­дәрігері Николай Дальге алғыс ретінде шығарған. Бұл маған қат ты әсер етті, – деді Рикардо Амаранте жур налистерге берген сұхбатында.

«Қиялға бойлау» деген атына сәйкес балет кеші көрермендерді түрлі сезімдер мен кө ңіл­күйге жетеледі. Адам бойындағы әде­мілікті сезіну, өмірді сүю, тылсым дүние нің жұмбағына бойлау сын­ды сезімдер балет кешімен үндесіп жатты.

Балет кешін танымал шығар­ма шылық иелерінен құралған топ өткізді. Қоюшы­режиссер әрі хо­реограф Рикардо Амаранте, кос­тюм суретшісі Рене Салазар. Спек­такльді симфониялық оркестр сүйемелдеді, солист Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері Әмір Тебенихин, ал, дирижері Арман Оразғалиев.

«Қиялға бойлау» фортепияно мен балеттің қайталанбас кеші

–––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––Бибігүл Төлегенованың халықаралық вокалистер байқауы биыл 9­шы рет өткізілмек. ЭКСПО­2017 халықаралық көрмесінің аясында ұйымдастырылып жатқан байқау қарсаңында елордадағы Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің Ұлттық әскери­патриоттық орталығында баспасөз мәслихаты ұйымдастырылды. ––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

Айгүл СЕЙІЛ,«Егемен Қазақстан»

Б и ы л ғ ы б а й қ а у ғ а ө з е л і м і з д е н , Ресей, Өзбекстан, Моңғолия, Армения және Болгариядан жиылған 40 шақты жас әнші қатыспақ. Қыркүйектің 5­і мен 10­ы аралығында өтетін бұл кон курстың негізгі ерекшелігі – алдыңғы байқауларда жеңіске жеткен әншілердің қазылық етуі. Атап айтқанда, КСРО ха лық әртісі және Мемлекеттік сый лықтың лауреаты Бибігүл Төлегенова төрағалық ететін қазылар алқасының құрамында «Астана Опера» опера және балет театрының жетекші

со листері, Қазақстанның Еңбек сі ңі рген қайраткерлері Талғат Мұсабаев, Сүндет Байғожин, Дина Хамзина және Башқұртстан Республикасының еңбек сіңірген артисі Альфия Каримова мен Өзбекстанның халық әртісі Рамиз Усманов бар.

Баспасөз мәслихатында Биб ігүл Төлегенова осынау өнер бәйгесінің тарихы туралы әң гі мелей келе, оның негізін қала ған өз қызы Мәриямгүл Тө легенова екенін айтты. Егер ол тірі болғанында биыл 65 жасқа тола­ды екен. Сондықтан дәл осы жолы өткізілетін байқау Мә риямгүлді еске алуға арнала­ т ы нын мәлімдеді. Сондай­ақ, да рынды жас тар жүлде алып ж ататын бұл шараның

олардың шығармашылық өміріндегі елеулі бір белес екенін де жеткізді. «Біздің байқауда топ жарған жастардың көпшілігі қазір жер жүзін аралап, өнер көрсетіп жүр. Қазіргі кез­де өнеріңді танытудың жолы көп. Біздің жас кезімізде мұн дай мүмкіндіктер жоқтың қа сы еді», деді бұлбұл әнші. Ол сондай­ақ, жүлде қорының да қомақты екенін, бас жүлдеге 10 мың доллар көлемінде қаржылай сыйақы берілетінін алға тартты.

Байқау барысында жас орындаушылар классикалық әндерді де, халық әндерін де орын­дайтын болады. Бұл жағынан алғанда байқау қазақ музыкасының таңдаулы үлгілерін орын­дау мәдениетін жаңғыртуға да қызмет ет пек. Сынақ іріктеу және ақ тық кезеңдерден тұрып, барлық тың даулар Қарулы Күштердің Ұлт тық әскери­патриоттық ор та лығында, көпшілік ал­дында өтпек. Жүзден жүйрік же ңімпаздар 10 қыркүйекте «Қазақстан» орталық концерт за­лында марапатталады.

Мәриямгүлді еске алуға арналады– дейді КСРО халық әртісі Бибігүл ТӨЛЕГЕНОВА

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫл 13РЕСМИ

ҚазаҚстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы

2017 жылғы 15 тамыз №484 Астана, Үкімет Үйі

«білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру

стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., № 67, 958-құжат) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

1) көрсетілген қаулымен бекітілген мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында:

4-тармақтың 3) тармақшасы алып тасталсын;20-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «20. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың жалпы білім беретін оқу бағдарламаларын

меңгерудің мерзімі – 5 жыл. Жас және топтық кезеңдері мынадай:1) бөбек жасы – 1 жастан 3 жасқа дейін:ерте жастағы топ – 1 жастан 2 жасқа дейін;бірінші кіші топ– 2 жастан 3 жасқа дейін;2) мектепке дейінгі жас – 3 жастан 6 жасқа дейін:екінші кіші топ – 3 жастан 4 жасқа дейін;ортаңғы топ – 4 жастан 5 жасқа дейін;мектепалды даярлық – 5 жастан 6 жасқа дейін.».22-тармақтың бірінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«22. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың барлық жас деңгейлері үшін оқу

жүктемесі үлгілік оқу жоспарында белгіленеді.»;2) көрсетілген қаулымен бекітілген орта білім берудің (бастауыш, негізгі орта, жалпы

орта білім беру) мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында:3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«3. Орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты:1) білімнің мазмұнына;2) білім алушылардың оқу жүктемесінің ең көп көлеміне;3) білім алушылардың даярлық деңгейіне қойылатын талаптарды айқындайды.»;51-тармақ алып тасталсын;55-тармақ алып тасталсын;60 және 61-тармақтар алып тасталсын;3) көрсетілген қаулымен бекітілген бастауыш білім берудің мемлекеттік жалпыға

міндетті стандартында:6-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«6. Стандартта Заңға сәйкес терминдер мен анықтамалар қолданылады. Оларға

қосымша мынадай терминдер мен олардың анықтамалары енгізілді:1) бастауыш білім берудің базалық мазмұны – типіне, түріне және меншік нысанына,

сондай-ақ оқыту тіліне қарамастан білім беру ұйымдарында міндетті түрде оқытылуы тиіс бастауыш білім беру мазмұнының құрамы, құрылымы мен көлемі;

2) сабақтан тыс іс-әрекет – білім беру ұйымындағы біртұтас оқу-тәрбие процесінің құрамдас бөлігі, үлгілік оқу жоспарында айқындалған оқу жүктемесінен тыс іске асы-рылатын білім алушының бос уақытын ұйымдастыру нысандарының бірі;

3) білім беру саласы – мәндес оқу пәндерінің жиынтығын қамтитын бастауыш білім берудің базалық мазмұнының құрамдас бөлігі;

4) үлгілік оқу жоспары – оқу пәндерінің тізбесін регламенттейтін және тиісті білім беру деңгейінің оқу жүктемесінің инварианттық және вариативтік компоненттерінің көлемін айқындайтын құжат;

5) оқу жүктемесінің инварианттық компоненті – білім беру ұйымдарының типіне, түріне және меншік нысанына, сондай-ақ оқыту тіліне қарамастан барлық білім алушылар оқып білуге міндетті оқу пәндерін айқындайтын үлгілік оқу жоспарының құрамдас компоненті;

6) оқу жүктемесінің вариативтік компоненті – білім алушылардың білімге деген қажеттіліктеріне сәйкес білім беру ұйымы айқындайтын үлгілік оқу жоспарының құрамдас компоненті;

7) элективті курс – білім алушылардың таңдауы бойынша курс, білім алушылардың білім дайындығын кеңейтуге бағытталған оқу жоспарының вариативті компонентінің құрамдас бөлігі;

8) оқытудан күтілетін нәтижелер – білім алушының оқу процесі аяқталған кезде нені біліп, түсініп, көрсете алатынын айқындайтын құзыреттер жиынтығы;

9) инклюзивті білім беру – ерекше білім беру қажеттіліктері мен жеке мүмкіндіктерін ескере отырып, барлық білім алушылардың білім алуына тең қол жеткізуін қамтамасыз ететін процеcс;

10) бағалау – әзірленген өлшемшарттар негізінде білім алушылардың нақты қол жеткізген оқу нәтижелерін оқудан күтілетін нәтижелермен салыстыру процесі;

11) бағалау өлшемшарттары – мұғалімдер мен білім алушыларға оқытудың мақсатына жеткен-жетпегенін анықтауға мүмкіндік беретін және білім алушылардың жетістіктерін бағалау бойынша шешім қабылдауға негіздеме болатын тұжырым;

12) формативті бағалау – сыныпта күнделікті жұмыс барысында жүргізілетін бағалау түрі, білім алушылар үлгерімінің ағымдағы көрсеткіші болып табылады, оқыту барысында білім алушылар мен мұғалім арасындағы жедел өзара байланысты, оқушы мен мұғалім арасындағы кері байланысты қамтамасыз етеді және білім беру процесін жетілдіруге мүмкіндік береді;

13) жиынтық бағалау – белгілі бір оқу кезеңін (тоқсан, триместр, оқу жылы), сондай-ақ оқу бағдарламасына сәйкес бөлімдерді оқып аяқтағаннан кейін өткізілетін бағалау түрі;

14) білім беру процесін мониторингілеу – білім беру ұйымдарындағы білім беру процесін жүзеге асырудың нәтижелері мен жай-күйіндегі өзгерістердің динамикасын жүйелі бақылау, диагностикалау, талдау, бағалау және жай-күйін болжау;

15) білім беру құндылықтары – білім беру мазмұнын айқындау үшін негіз болатын, білім алушының тұлғасын қалыптастыруда жетекші фактор болып табылатын оқу мақсаттарының жүйесін құрудағы бағдарлар;

16) білім беру қызметі – білім беру субъектілерінің мақсатты, педагогтік негізделген, дәйекті өзара іс-қимылы барысында жеке адамды оқыту, дамыту және тәрбиелеу міндеттері шешілетін процесс.»;

13-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«13. «Тіл және әдебиет» білім беру саласы бойынша бастауыш білім беру

аяқталғанда күтілетін нәтижелер. Бірінші тіл (оқыту тілі), әдебиет:1) тыңдалым және айтылым:білім алушы әңгімелесудің, оқылған немесе тыңдалған мәтіннің негізгі мазмұнын

түсінеді және жеткізе алады; сөйлеушінің көзқарасын жеткізу жолдарын айқындайды, қорытындылар жасайды; пікірталастың тақырыбын түсінеді және сөйлеу норма-сын сақтай отырып, оны талқылауға қатысады; сөйлеу барысында синонимдерді, антонимдерді, омонимдерді, тура және ауыспалы мағыналы сөздерді саналы түрде қолданады; мәнерліліктің эмоциялық-реңкті құралдарын қолдана отырып, әңгімелеу және сипаттау мәтіндерінің мазмұнын баяндаудың түрлі тәсілдерін пайдалана-ды; көркем шығармалардың мазмұнын баяндаудың түрлі тәсілдерін қолданады; тыңдағандарына және оқығандарына қатысты пайымдайды, өз ойымен және эмоци-ясымен бөліседі; логикалық дәйектілікті сақтай отырып, өз көзқарасын дәлелдейді; берілген тақырып пен коммуникативтік нұсқауға сәйкес өзара байланысқан, логикалық тұрғыдан дәйектелген дербес пікір білдіреді; тілдік қатынастың әртүрлі тәсілдерін қолдана отырып, диалогқа қатысады; оқылған, тыңдалған ақпараттың негізінде рухани-адамгершілік құндылықтар туралы түсінікті талдайды;

2) оқылым:білім алушы халық ауыз әдебиеті мен балалар әдебиеті туындыларын оқиды,

кейіпкерлердің мінез-құлықтарын талдайды және іс-әрекеттеріне баға береді; көркем мәтіндерді көркем емес мәтіндерден ажыратады; көркем шығармалардың негізгі иде-ялары мен композициясын айқындайды; көркем туындының жанрын айқындайды, өзінің жауабына/таңдауына негіздеме береді; автордың бейнені сомдау үшін қолданған әдеби көркемдеуіш құралдарын айқындайды; жазушының өз кейіпкерлеріне қатынасы туралы қорытынды жасайды; мәтіндерді белгілі бір оқу түрлері мен стратегияларын қолдана отырып оқиды; шығармалардағы оқиғалар барысын болжайды; мәтін түрлерін (сипаттау, әңгімелеу, пайымдау) айқындайды; әңгімелерді/өлеңдерді мәнерлеп оқиды; өлеңді мәнерлеп жатқа оқиды; көркем әдебиет туындыларындағы адамзаттың ортақ құндылықтарын айқындайды;

3) жазылым:білім алушы тиісті сөздерді негізді түрде іріктей отырып, әртүрлі типте, жанр мен

стильде өз мәтіндерін құрастырып жазады; меңгерген грамматикалық, пунктуациялық және орфографиялық нормаларға сай жазады; жеткізудің түрлі тәсілдерін (суреттер, сызбалар, кескіндер, кестелер) қолдана отырып, мәтіндер жазады; жазудың гигиеналық және каллиграфиялық дағдыларын сақтайды; Қазақстан халқының мәдениетіне, салт-дәстүріне байланысты тақырыптарға өзінің жеке көзқарасын білдіре отырып, шағын мәтіндер құрастырады.

Екінші тіл (қазақ немесе орыс тілі):1) тыңдалым:білім алушылар қарым-қатынас жасаудың әлеуметтік-тұрмыстық және әлеуметтік-

мәдени салалары үшін өзекті аудиовизуалды материалдардың мазмұнын түсінеді; мәтіннің тақырыбын, негізгі идеясын, мәтіндегі басты және қосалқы ақпараттың мағынасын барынша толыққанды, терең және дәл түсіне алады; қарым-қатынас жа-сау жағдаяттарына, қарым-қатынас орнына және қарым-қатынасқа (коммуникацияға) қатысушыларға қарай сөйлеу стильдерінің қалай өзгеретінін түсінеді; түрлі пікірлерді ескере отырып, оқиғаның/әңгіменің мазмұнын болжайды;

2) айтылым:білім алушы алдын ала дайындалған жазбалар мен жоспарды пайдалана оты-

рып, әңгіменің, оқиғаның мазмұнын жеткізеді; оқығаны, естігені жөнінде сұрақтар құрастырады және көзқарасын білдіреді; ұсынылған тақырып пен белгіленген коммуникативтік тапсырма бойынша өзара байланысқан, логикалық жүйеге құрылған хабарламаны құрастырады; қарым-қатынастың әлеуметтік-тұрмыстық және әлеуметтік-мәдени саласында түрлі тілдік жағдаяттарға сай өзінің коммуникативтік ниетін білдіре отырып, диалогқа қатысады;

3) оқылым:білім алушы оқу түрлері мен стратегияларын пайдалана отырып, мәтіндерді

оқиды; таныс емес сөздері бар мәтіннен негізгі ақпаратты, автордың тұжырымы мен бағасын түсінеді; көркем және көркем емес мәтіндерді ажыратып таниды; алуан түрлі дереккөздерден қажетті ақпаратты табады; идеяны, оқиғаларды және кейіпкерлер іс-әрекеттерінің себептерін түсінетінін көрсетеді; сөздіктер мен анықтамалықтарды пайда-ланып, таныс емес сөздер мен фразалардың мағынасын анықтайды; қазақ және әлем әдебиетінің көркем туындыларындағы адамзаттың ортақ құндылықтарын айқындайды;

4) жазылым:білім алушы тыңдалған мәтіннің, оқылған ақпараттың және көрген оқиғаның

(тақырыптар, жекелеген деректер, пікірлер) қысқаша жазбаларын жасайды; орфографиялық, грамматикалық және пунктуациялық нормаларды ескере отырып, баяндау (баяндаусыз) сипатындағы мәтіндерді құрастыру үшін тиісті лексикалық бірліктерді пайдаланады.

Үшінші тіл:1) тыңдалым:білім алушы таныс тақырыптар бойынша қысқа әңгімелесулердің негізгі мазмұнын

түсінеді, таныс сөздер мен фразалардың айтылуын ажырата алады; түстер мен сандар туралы қысқа сұрақтарды түсінеді; таныс тақырыптар бойынша қысқа әңгімелердің мазмұны мен мәнін болжау үшін мәнмәтіндік тірек сөздерді пайдаланады; баяу және айқын дыбысталып айтылған шағын әңгімелердің жалпы мәнін түсінеді;»;

14-тармақтың 1) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«1) «цифр», «сан», «координаталық сәуле», «санның бөлшегі», «жай бөлшек»,

«аралас сан», «санды өрнек», «әріпті өрнек», «теңдік», «теңсіздік», «бұрыштың градустық өлшемі», «ондық бөлшек», «пайыз», «жиын», «симметрия», «ақпарат», «объект», «файл», «папка», «затбелгі», «модель», «компьютер желісі», «Интернет» ұғымдарының мәнін; ондық санау жүйесіндегі разряд бірліктің мәндерін; жазық және кеңістік геометриялық фигуралардың түрлерін және олардың элементтерін; шаршы және тік төртбұрыш периметрі мен ауданын есептеу формулаларын, бірдей дәрежелі бөлшектерді қосу және азайту қағидаларын; операциялық жүйе объектілерінің қызметін; ақпаратты ұсыну түрлері мен өлшем бірліктерін; компьютердің негізгі құрылғыларын, кіру мен шығу құрылымдарын; қолданбалы, сервистік бағдарламалардың және операциялық жүйенің мақсатын, компьютерде жұмыс істеген кезде қауіпсіздік техни-касы қағидаларын біледі;»;

15-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«2) қоршаған ортаға қамқорлықпен қараудың және Жердегі биоалуантүрлілікті

сақтаудың маңыздылығын; жеке бас гигиенасын сақтаудың қажеттілігін; ағзаның қорғану функцияларын; табиғат компоненттерінің тірі ағзалар үшін маңызын; қоршаған ортаға енудің құралы ретіндегі ағзалар ерекшеліктерін; омыртқалы және омыртқасыз жан-жануарлардың қарапайым айырмашылықтарын; табиғат ресурстарын ұтымды пайдаланудың қажеттілігін түсінеді;»;

16-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«2) өзінің Қазақстанның жас азаматы ретіндегі азаматтық болмысын және белгілі

бір ұлтқа қатыстылығын; отбасының, туған жері мен Атамекенінің құндылығын; көпұлтты қазақстандық қоғамның құндылығын; Қазақстанның Мемлекеттік рәміздерінің маңызын; қоғамдағы адамның адамгершілік мінез-құлық нормаларын; өз өмірінің мектеп өмірімен, ауыл, қала, ел өмірімен тығыз байланыста екендігін; қоғамға қызмет етудің маңыздылығын; әртүрлі елді мекен түрлерінің функционалдық және құрылымдық ерекшеліктерін; өз ойы мен сөзінің, іс-әрекетінің бір жерден шығуының маңыздылығын, олар үшін өз жауапкершілігін; ұлттық салт-дәстүрлердің мәнін; адам өміріндегі және қоғам дамуындағы саяхаттардың рөлін; адамның өзін тануы мен өзін дамытудың маңыздылығын; «еңбек», «өзара түсіністік», «өмірге қуанышпен қарау», «қиындыққа мойымау», «мейірімділік», «жомарттық», «кеңпейілділік», «патриоттық», «шығармашылық» ұғымдарының мазмұнын және маңыздылығын; саламатты өмір салтын ұстануы керектігін; табиғаттың өмірлік қуат көзі ретіндегі мәнін; табиғатқа қамқорлық көрсетудің маңызын түсінеді;

17-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«17. «Технология және өнер» білім саласы бойынша оқытудан күтілетін нәтижелер.Бастауыш білімді аяқтағанда білім алушылар:1) өнердің негізгі түрлері мен жанрларын; сызықтардың және формалардың негізгі

түрлерін; негізгі және қосымша түстерді; сурет салуға және сәндік-көркем жұмыстарға керекті негізгі материалдар мен құралдарды; өнердің әр алуан түрлерінде жұмыс істеудің негізгі техникалары мен әдістерін; әлемдік және отандық өнер қайраткерлері туындыларының үздік үлгілерін; шығармашылық идеяларды берудің көркем әдіс-тәсілдерін; музыкалық сауаттылық негіздерін; әнді орындау және музыка тыңдау қағидаларын; қазақтың дәстүрлі музыкасының негізгі түрлерін, жанрларын және стильдерін; халық аспаптар оркестрі мен симфониялық оркестердің музыкалық аспаптарының атаулары мен жіктеуішін; хор мен оркестр түрлерін; қазақтың дәстүрлі және классикалық музыкасының үздік үлгілері мен танымал орындаушыларын; Қазақстан композиторларының музыкасын және әлем халықтарының музыкасын; қарапайым компьютерлік музыкалық бағдарламаларды біледі;

2) өнердің өмірмен байланысын; орындау техникасының өнердің түрімен, стилімен, жанрымен байланысын; Қазақстанның сәндік-көркем өнеріндегі ұлттық салт-дәстүрлердің ерекшеліктері мен маңызын; қазақ халқының және басқа да әлем халықтарының мәдениетіндегі өнер туындыларының маңызын; музыканың адам өміріндегі маңызын; музыканың басқа өнер түрлерімен байланысын; қазақ халқы мен әлемнің басқа халықтарының мәдениетін көрсететін дәстүрлі музыканы; халықтық музыканың композиторлар музыкасы үшін негіз қалаушы рөлін түсінеді;

3) заттарды бейнелеудегі композиция заңдарын; өнердің мәнерлілік құралдарын; идеяларды дамыту үшін әртүрлі ақпарат көздерін және ақпараттық-коммуникациялық

технологияларды; шығармашылық жұмыс жасау үшін әртүрлі көркем материалдарды, құралдарды және техникалардың; шығармашылық жұмысты жасау үшін өнердің түрлері, стилдері мен жанрлары туралы білімді; қауіпсіздік техникасының ережелерін; жеке және ансамбльде, хорда/оркестрде ән айтуда, музыкалық аспаптарда ойнауда сезімді, көңіл-күйді жеткізу үшін, қарапайым шығармаларды, импровизацияларды, шығармашылық жобаларды, оның ішінде компьютерлік музыкалық бағдарламаларды пайдалана отырып жасау үшін музыкалық сауаттылық негіздерін; музыкалық құбылыстарды, қоршаған өмірдің құбылыстарын дыбыс тілі арқылы түсіндіргенде музыканың түрлері, стилдері және жанрлары туралы білімді қолданады;

4) өзінің қызметін жоспарлау үшін әртүрлі дерек көздерінен алынған ақпаратты; қазақ халқының және әлемнің басқа да халықтары өнерінің стильдері мен жанрларын; өнер туындыларын жасау үшін қолданылған материалдар мен техникаларды; эксперименталдық, зерттеу жұмыстарын жүргізуде көркем материалдар мен аспаптардың қасиеті мен сапасын; өзінің шығармашылық қызметінің процесі мен нәтижелерін; адам өміріндегі музыканың рөлі мен мәнін; дәстүрлі қазақ музыкасы мен әлем халықтары музыкасының ұқсастығы мен айырмашылығын, сондай-ақ мазмұнын; халық және симфониялық оркестрлердің музыкалық аспаптарының ерекшеліктерін; жеке музыкалық шығармашылық жұмыстарды жасау және импровизациялау үшін әртүрлі дыбыстар мен дыбыс әсерлерін талдайды;

5) шығармашылық жұмыстарды жасау үшін тәсілдер мен техникаларды, материалдың қасиеті мен мүмкіндіктерін; идеяны дамыту үшін түрлі дереккөздерден алынған ақпаратты, оның ішінде ақпараттық-коммуникациялық технологияларды пайдалана отырып алынған ақпаратты; шығармашылық жобаларды орындау және идеяларды, оның ішінде музыкалық компьютерлік бағдарламаларды пайдалана отырып іске асыру үшін білімдерді, дағдыларды, ақпаратты, шығармашылық жұмысты әзірлеу үшін өнердің әртүрлі элементтерін синтездейді;

6) көркем және музыкалық жұмыстардың негізгі мақсатын, образдары мен идеяларын; шығармашылық жұмыстарды жасау үшін мәнерлілік құралдары мен материалдың қасиетін; көркем еңбек бойынша жеке/ұжымдық орындалған жұмыстарды; үйренетін музыканың адамгершілік-эстетикалық жағын, алынған шығармашылық қызмет нәтижесін, музыка мен көркем шығармашылықтың өмірдегі рөлін бағалайды.»;

19, 20 және 21-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «19. Білім алушыларға үй тапсырмалары олардың орындау мүмкіндіктері ескеріле

отырып беріледі, 2-сыныпта 50 минуттан, ал 3-4-сыныптарда 1 сағат 10 минуттан (астрономиялық сағатта) аспайды.

20. Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау білім алушылардың білімдерін бағалау өлшемшарттарын пайдалану арқылы жүзеге асырылады. Бағалау өлшемшарт-тары білім алушылардың оқу жетістіктерінің деңгейін өлшеу үшін пайдаланылады.

21. Білім алушылардың оқу жетістіктерін бағалау формативті және жиынтық бағалау нысанында жүзеге асырылады.»;

22-тармақ алып тасталсын;23-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «23. Бастауыш білім беру деңгейінде бағалау формативті және жиынтық бағалауды

пайдалану арқылы жүзеге асырылады.»;34 және 35-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «34. Қазақ тілі, орыс тілі мен әдебиеттерін бірінші тіл ретінде оқыту білім алушылар-

дың тілдік дағдыларын дамыту, мәтіннің әртүрлі түрлерімен және типтерімен өз бетінше жұмыс істеуге машықтандыру үшін әдеби мәтіндерді пайдалануға негізделген.

35. Екінші тілді (оқыту тіліне байланысты орыс тілі/қазақ тілі) және үшінші тілді (ағылшын тілі) оқыту тілді деңгейлеп үйренуге бағдарланған.»;

39-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «39. «Жаратылыстану» пәнінің мазмұны «Адам – Табиғат» жүйесі шеңберіндегі

ғылыми білімнің қарапайым деңгейін қамтамасыз етуі тиіс. Бұл оқу пәні білім алушылардың табиғатты тануға деген қызығушылығын, зерттеу дағдыларын дамытуға, қоршаған ортаны ғылыми тұрғыдан түсініп, көре білуді қалыптастыруға бағытталған. Пәннің мазмұны «қарапайымнан күрделіге қарай, таныстан таныс емеске қарай» қағидаты бойынша құрастырылған. Жанды және жансыз табиғаттың құбылыстары мен процестерінің өзара байланыстарының себебін ұғыну және түсіну, қоршаған ортаның көптүрлілігі мен күрделілігін саналы аңғару білім алушылардың ой-өрісін кеңейтеді. «Жаратылыстану» оқу пәні – білім берудің кейінгі деңгейлерінде дербес пән ретінде оқылатын «Биология», «Физика», «География», «Химия» оқу пәндерін оқып-меңгеруге жол бастайтын, сондай-ақ білімнің барлық салаларында маңызды орын алатын зерттеу дағдыларының іргетасын қалайды.»;

42 және 43-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «42. «Технология және өнер» білім беру саласының мазмұны «Көркем еңбек» және

«Музыка» оқу пәндері арқылы беріледі.43. «Технология және өнер» білім беру саласы пәндерінің мазмұны қоршаған орта-

ны біртұтас қабылдауды қалыптастыруға, оны визуалды өнер мен музыка құралдары арқылы тануға; бейнелеу өнерінің, қолөнер мен музыканың адам өміріндегі рөлі туралы алғашқы түсініктерді дамытуға, қазақтың ұлттық сәндік-қолданбалы өнеріне, музыкалық салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпына, әлемдегі басқа халықтардың өнеріне құрметпен қарауға тәрбиелеуге; өнердің алуан түріне адам өмірінің көрінісі ретінде адамгершілік-эстетикалық көзқарасын тәрбиелеуге, бастауыш мектеп білім алушыларының көркем және музыкалық-шығармашылық дамуына бағытталған.»;

49 және 50-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын: «49. Оқу жылының ұзақтығы мектепалды дайындық сыныптарында – 32 оқу апта-

сы, 1-сыныптарда – 33 оқу аптасы, 2-4-сыныптарда – 34 оқу аптасы. Оқу жылындағы каникул уақытының ұзақтығы кемінде 30 күнді құрайды. Каникулдар оқу жылында 3 рет – күзде, қыста және көктемде беріледі. Бірінші сыныптың білім алушылары үшін үшінші тоқсанда ұзақтығы бір апта болатын қосымша каникул уақыты беріледі.

50. Сыныпты екі топқа бөлу қалалық жалпы білім беретін ұйымдарда сыныптарда білім алушылар 24-ке немесе одан артық, ауылдық жерлерде білім алушылар 20-ға немесе одан артық, шағын жинақты мектептерде кемінде 10-ға толған жағдайда, инклюзивті білім беруді іске асыру кезінде сыныпты бөлу әр ерекше білім беруге қажеттілігі бар баланы білім алушылардың жалпы санынан үшке кеміту есебінен:

1) оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін сыныптарда қазақ тілі бойынша; 2) оқыту орыс тілінде жүргізілмейтін сыныптарда орыс тілі бойынша; 3) ағылшын тілі бойынша; 4) ақпараттық-коммуникациялық технологиялар бойынша; 5) өзін-өзі тану сабақтарын жүргізу кезінде жүзеге асырылады.»;4) көрсетілген қаулымен бекітілген Техникалық және кәсіптік білім берудің

мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында: 2-тармақ мынадай мазмұндағы 27), 28) тармақшалармен толықтырылсын:«27) базалық модуль – білім алушылардың өзін-өзі және өз қызметін басқаруға,

өзін-өзі ынталандыру және өзін-өзі ұйымдастыру қабілеттілігін игеруге бағытталған білім беру бағдарламасының немесе оқу кезеңінің тәуелсіз, өзіне-өзі жеткілікті және толық тарауы;

28) кәсіби модуль – білім алушылардың құзыреттілік негізінде кәсіби міндеттердің жиынтығын шешу қабілеттілігін игеруге бағытталған білім беру бағдарламасының не-месе оқу кезеңінің тәуелсіз, өзіне-өзі жеткілікті және толық тарауы.»;

8-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«8. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында білім алушылардың даярлық

деңгейіне қойылатын талаптар:1) нақты мамандық бойынша белгіленген үлгідегі құжатты (куәлікті) бере оты-

рып кәсіптік біліктіліктің жоғары деңгейін (разряд, сынып, санат), біліктіліктің жоғары деңгейінің бағдарламасын толық аяқтаған кезде қорытынды аттестаттау нәтижелері бойынша мемлекеттік үлгідегі құжат беру;

2) білім алушылар оқытудың даярлық деңгейін аяқтағаннан және қорытынды ат-тестаттаудан өткеннен кейін, әскери мамандықтар үшін ӘАОО-да оқуды аяқтағаннан және қорытынды аттестаттаудан өткеннен кейін орта буын маманының біліктілігін беру;

3) білім алушылар жоғары колледжде оқуын аяқтаған және қорытынды аттестат-таудан өткен соң қолданбалы бакалавр біліктілігі деңгейін беру, әскери мамандықтар үшін АӘОО-ны білім алушылардың оқуын аяқтағаннан кейін және қорытынды аттестат-таудан өткен соң қолданбалы бакалавр біліктілігі деңгейін беру мүмкіндігін көздейді.»;

9-тармақтың 2) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын: «2) әскери, медицина мамандықтары және мәдениет пен өнер мамандықтары

(хореографиялық оқу орындарына қабылдау 4 (5) сыныптан бастап жүзеге асырыла-ды) бойынша мамандар даярлау.»;

10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«10. Білім беру ұйымдарының оқу жұмыс жоспарлары мен оқу бағдарламалары

үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларынан мынадай:1) эксперименттік режимдегі жұмыс;2) кәсіптік білім беру базасында біліктілігі жоғары деңгейдегі орта буын маман-

дарын даярлау; 3) ерекше білім беру қажеттіліктері бар адамдар қатарынан мамандар даярлау;4) әскери мамандықтар бойынша мамандар даярлау;5) мамандарды өңірдің және оқу орнының ерекшелігін ескере отырып, жұмыс

берушілердің қажеттіліктеріне сәйкес даярлау жағдайларында ерекшеленуі мүмкін.Оқу процесін жоспарлау кезінде техникалық және кәсіптік білім беру мамандықтары

бойынша үлгілік оқу жоспарларын әзірлеушілер осы стандартқа 1-қосымшаға сәйкес техникалық және кәсіптік білім беретін оқу жоспарының моделін басшылыққа алады.

Оқу процесін оқытудың модульдік технологиясы бойынша жоспарлау кезінде техникалық және кәсіптік білім беру мамандықтары бойынша үлгілік оқу жоспарларын әзірлеушілер осы стандартқа 2-қосымшаға сәйкес техникалық және кәсіптік білім беру оқу жоспарының моделін басшылыққа алады.»;

11-тармақтың 4) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«4) ӘАОО-да техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларының

мазмұны жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік, арнайы пәндерді оқуды және әскери тағылымдамадан өтуді көздейді.»;

14-тармақта:1) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«1) циклдер (модульдер) үшін оқу материалын меңгеруге бөлінетін оқу уақытының

көлемін 50 %-ға дейін және міндетті оқытуға жалпы сағат санын сақтай отырып, әрбір пән (модуль) бойынша 50 %-ға дейін және өндірістік оқыту үшін 60 %-ға дейін (дуальды оқыту кезінде 80 %-ға дейін) өзгертуі. Әрбір модульдің пәндері қажет болған жағдайда басқа модульдерге біріктіріледі.»;

3) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«3) жұмыс берушілердің сұраныстарына сәйкес оқу бағдарламаларының мазмұнын

әр пән, өндірістік оқыту және кәсіптік практика, оның ішінде модульдерге біріктірілген (енгізілген) пәндер бойынша 50%-ға дейін (дуальды оқыту жағдайында 80 %-ға) және кәсіби модуль бойынша 60%-ға дейін (дуальды оқыту жағдайында 80 %-ға дейін) өзгерту. Міндетті оқытуға арналған жалпы сағат санын сақтай отырып, жұмыс берушілердің талаптары бойынша қосымша пәндер (кәсіби модульдер) енгізу. Әрбір модульдің пәндері және жеке пәндер қажет болған жағдайда басқа модульдерге біріктіріледі.»;

15-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«15. Техникалық және кәсіптік білім беру бағдарламалары міндетті пәндермен

(модульдермен) қатар, білім беру ұйымдары айқындайтын пәндерді (модульдерді), факультативтік сабақтар мен консультацияларды қамтиды.»;

17, 18, 19-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«17. Кәсіптік даярлыққа бағытталған білім беру бағдарламалары:1) жалпы кәсіптік және арнайы пәндерді оқытуды;2) жалпы кәсіптік және арнайы пәндер бойынша зертханалық-практикалық

сабақтарды орындауды;3) өндірістік оқыту мен кәсіптік практиканы өтуді;4) курстық және дипломдық жобалауды (жұмысты) орындауды;5) ӘАОО-да әскери тағылымдамадан өтуді;6) модульдік оқыту технологиясы кезінде модульдерге біріктірілген жалпы

гуманитарлық, әлеуметтік-экономикалық, жалпы кәсіптік және кәсіптік модульдердің арнайы пәндерін меңгеру, модульдерге біріктірілген жалпы гуманитарлық, жалпы кәсіптік және арнайы пәндер бойынша зертханалық-практикалық сабақтарды орын-дауды қамтиды.

Техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламаларын іске асыратын білім беру ұйымдарындағы оқу процесі теориялық сабақтарды және оқу-өндірістік шебер-ханаларда, оқу шаруашылықтары мен оқу полигондарында өндірістік оқыту шеберінің жетекшілігімен орындалатын, сондай-ақ тікелей өндірістегі және тиісті бейіндегі ұйымдардағы өндірістік оқытуды қамтиды.

Оқу практикасы оқу-өндірістік шеберханаларда, зертханаларда, оқу шаруашылық-тарында, оқу полигондарында және өндірісте өндірістік оқыту шеберінің, арнайы пән оқытушысының, өндірістен келген білікті маманның жетекшілігімен жүзеге асырылады.

Кәсіптік практика тиісті ұйымдарда, шарт негізінде жұмыс берушілер ұсынатын жұмыс орындарында өткізіледі және кәсіптік құзыреттерді қалыптастыруға бағытталған.

ӘАОО-да кәсіптік практика жауынгерлік даярлықты айқындайтын пәндер бойынша практикалық және әдістемелік сабақтарды қамтиды. Сабақтарды сыныптарда, зертха-наларда, оқу-жаттығуда өткізу жоспарланады, далалық жорықтар кезінде теориялық оқу процесінде алынған білімдерді бекітуге бағытталған. Аталған сабақтар берілетін біліктілікке сәйкес практикалық дағдылар мен кәсіби құзыреттерді игеруге бағытталған. Практикалық сабақтардың мерзімдері мен мазмұны жұмыс оқу жоспарларында, оқу процесінің жұмыс кестесінде және жұмыс оқу бағдарламаларында айқындалады.

Кәсіптік практиканың мерзімдері мен мазмұны оқу жұмыс жоспарлары мен оқу жұмыс бағдарламаларында айқындалады.

Практикалық даярлық – (зертханалық-практикалық сабақтар, өндірістік оқыту, кәсіптік практика, курстық және дипломдық жобалау) модуль (біліктілік) бойынша оқу уақыты көлемінің кемінде 40 %-ын құрауы тиіс.

ӘАОО-да кәсіби практикаға, әскери тағылымдамаға, жалпы гуманитарлық, жал-пы кәсіптік, әлеуметтік пәндерді оқуға бөлінетін уақыт санын тиісті уәкілетті орган айқындайды.

Дуальді оқыту пайдаланылатын техникалық және кәсіптік білімнің білім беру бағдарламалары білім беру ұйымдарындағы теориялық оқытуды және кемінде алпыс пайыз (60%) кәсіпорын базасында өндірістік оқытуды, практиканы көздейді. Оқытудың модульді технологиясы кезінде дуальді оқыту білікті жұмысшы және/немесе орта буын маманын даярлауда қолданылады.

18. Техникалық және кәсіптік білім беру бағдарламаларын іске асыру оқу әдебиеттері мен оқу-әдістемелік құралдардың кітапханалық қорының, оның ішінде: электрондық оқу құралдарының, аудио және бейне материалдардың, әдістемелік көрнекі құралдардың және пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер, кәсіптік практикалар, жазбаша-біліктілік жұмыстары, дипломдық жобалар бойынша ұсынымдардың болуымен қамтамасыз етіледі.

19. Оқу процесін материалдық-техникалық және оқу-әдістемелік қамтамасыз ету білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген нормативтік талаптарға, ӘАОО-да ӘАОО ведомстволық бағынысты тиісті уәкілетті орган белгілеген нормативтік талаптарға сәйкес болуы тиіс.»;

21-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«21. Техникалық және кәсіптік білім беру деңгейінде оқыту мазмұны мемлекеттік

жалпыға міндетті білім беру стандарттары негізінде әзірленетін білім беру бағдарламаларымен айқындалады.»;

22-тармақ мынадай мазмұндағы 7), 8), 9), 10), 11), 12), 13), 14), 15) тармақшалармен толықтырылсын:

«7) модульдік оқыту технологиясы кезінде негізгі орта білім базасында жалпы орта білім алусыз – 10 айды;

8) негізгі орта білім базасында модульдік оқыту технологиясы кезінде жалпы орта білім алумен, жоғары деңгейдегі біліктілікті берумен – 1 жыл 10 ай (бір біліктілік);

9) негізгі орта білім базасында модульдік оқыту технологиясы кезінде жалпы орта білім алумен, орта буын маманы біліктілігін және жоғары деңгейдегі біліктілікті беру-мен – 2 жыл 10 ай, 3 жыл 10 ай (4 біліктілікке дейін);

10) жалпы орта білім базасында модульдік оқыту технологиясы кезінде жоғары деңгейдегі біліктілікті берумен – 10 ай (бір біліктілік);

11) жалпы орта білім базасында модульдік оқыту технологиясы кезінде орта буын маманы біліктілігін және жоғары деңгейдегі біліктілікті берумен – 1 жыл 10 ай (екі біліктілікке дейін), 2 жыл 10 ай (төрт біліктілікке дейін);

12) орта білімнен кейінгі білім, жоғары білім базасында модульдік оқыту техноло-гиясы кезінде, тиісті мамандық бойынша – 10 ай;

13) мамандығы сәйкес келмейтін орта білімнен кейінгі білім, жоғары білім базасын-да модульдік оқыту технологиясы кезінде мерзімдер жалпы орта білім базасындағы мерзімдерге сәйкес белгіленеді;

14) техникалық және кәсіптік білім базасында модульдік оқыту технологиясы кезінде, тиісті мамандық бойынша – 10 ай;

15) мамандықтардың ерекшеліктеріне байланысты мынадай жекелеген мамандықтар үшін өзге оқу мерзімі айқындалуы мүмкін: өнер, геология, су көлігін пай-далану, медицина, әскери мамандықтар.»;

25-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«25. Теориялық оқытудың күндізгі нысаны кезінде оқу уақытының жалпы көлемі

аптасына кемінде 36 сағат болатын міндетті оқу жүктемесі есебінен айқындалады (бұл ретте көрсетілген көлемге факультативтік пәндер бойынша сабақтар мен кон-сультациялар кірмейді).

ӘАОО үшін оқу-жаттығуларда, далалық жорықтар өткізу кезеңінде, полигондар-да, практикалардың барлық түрлерінде оқу жұмысы аптасына оқу сабақтарының 48 сағатына дейін, әскери тағылымдамаларды өткізу кезеңінде 40 сағаттық жұмыс аптасының негізінде жоспарланады.

Оқу жылы 1 қыркүйектен басталады және мамандықтың ерекшелігіне байланысты оқу процесінің ұйымдастырылуына қарай аяқталады. Каникул уақыты жылына 11 ап-таны, оның ішінде әскери мамандықтардан басқа, қысқы мерзімде – кемінде 2 аптаны құрайды. Дуальді оқыту бойынша кәсіпорындармен шарт жасаған студенттер каникул уақытында кәсіпорындарда практикадан өте алады.

Факультативтік пәндер 1 оқу тобына аптасына 4 сағаттан артық емес көлемде жоспарланады.

Оқытудың күндізгі нысанында білім алушылар үшін консультациялар әрбір оқу жылындағы оқу тобына 100 сағаттан аспайтын көлемде көзделеді және емтихандар мен курстық және дипломдық жұмыстарды орындау түрінде аралық және қорытынды аттестаттау көзделген пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер бойын-ша жоспарланады.

Оқу процесінің жоспарында білім алушылардың білім беру бағдарламаларын меңгеру сапасын бақылаудың мынадай түрлері:

1) аралық аттестаттау;2) білім беру ұйымдарындағы қорытынды аттестаттау көрсетіледі.Жалпы гуманитарлық, әлеуметтік-экономикалық, жалпы кәсіптік және арнайы

пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер бойынша емтихандар мен бақылау жұмыстарының саны білім алушы меңгеруі тиіс білім, іскерлік және құзырет деңгейіне қойылатын талаптарға байланысты айқындалады.

Курстық жобалар (жұмыстар) жалпы кәсіптік және арнайы пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер бойынша оқу жұмысының бір түрі ретінде қарастырылады және оларды оқытуға бөлінген оқу уақыты шегінде орындалады. Семестрдегі курстық жобалардың (жұмыстардың) саны біреуден аспауы тиіс. Қосымша бір курстық жұмыс (жоба) жоспарлауға рұқсат етіледі

Барлық пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер бойынша негізгі нысандары: бақылау жұмысы, сынақ, емтихан болып табылатын аралық аттестаттау өткізу көзделген.

Бақылау жұмыстары мен сынақтар аталған пәнді, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндерді оқытуға бөлінген оқу уақытының есебінен, емтихандар – аралық аттестаттауға бөлінген мерзімдерде өткізіледі. Оқытудың кредиттік технологиясы кезінде емтихандар қосымша бюджеттік уақыт бөлінбей, аталған пәнді, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәнді оқытуға бөлінген уақыт есебінен өткізіледі

Арнайы әскери оқу орындары үшін барлық пәндер бойынша аралық аттестаттау өткізу көзделген, оның негізгі нысаны емтихан болып табылады.

Жалпы білім беретін пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер бойын-ша аралық аттестаттау: тіл, әдебиет, Қазақстан тарихы, математика және техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдары таңдаған пән бойынша емтихан өткізуді көздейді.

Білім алушыларға аралық аттестаттау қорытындыларына сәйкес нақты мамандық бойынша қол жеткізген кәсіптік біліктілік деңгейі (разряд, сынып, санат) беріледі.

Білім алушының даярлық деңгейін бағалау үшін кәсіптік білім беру бағдарламасын меңгергеннен кейін қорытынды аттестаттау өткізіледі.

Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарының білім алушыларын қорытынды аттестаттау:

1) білім беру ұйымдарындағы білім алушыларды аттестаттауды;2) кәсіптік даярлық деңгейін бағалау мен біліктілікті беруді қамтиды.ӘАОО үшін қорытынды аттестаттау арнайы пәндер бойынша кешенді емтихан

тапсыруды қамтиды. Білім беру ұйымдарындағы білім алушыларды аттестаттау оқытудың толық

курсының қорытындылары бойынша білім алушылардың білім беру бағдарламаларын меңгеру деңгейін айқындау мақсатында өткізіледі.

Білім беру бағдарламаларын оқытуды аяқтау қорытындылары бойынша білім беру ұйымдарында өткізілетін аттестаттаудың ықтимал нысандары: жалпы кәсіптік және/немесе арнайы пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер бойынша ем-тихан тапсыру немесе дипломдық жобаны орындау және қорғау, немесе дипломдық жұмысты орындау және қорғау, немесе арнайы пәндердің, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндердің бірінен қорытынды аттестаттау емтиханын тапсыра отырып дипломдық жұмысты орындау және қорғау.

Білім алушыларды қорытынды аттестаттау нысанын білім беру ұйымы айқындайды. Оны өткізуге арналған оқу уақытының көлемі 2 аптадан аспайды.

Кәсіптік қызметтің тиісті түрі шеңберінде білім беру ұйымы бітірушісінің кәсіби даярлық деңгейін бағалауды және біліктілік беруді (бұдан әрі – КДДБББ) жұмыс берушілер жүргізеді.

КДДБББ ӘАОО-да өткізілмейді.Оқытуды аяқтауға (дипломдық жобалау және қорытынды аттестаттау) бөлінген

уақыт 8 аптадан аспауы тиіс. Мамандықтың күрделілігіне байланысты диплом алдындағы (біліктілік) практиканың ұзақтығы жұмыс оқу жоспарына сәйкес жоспар-ланады.»;

26-тармақта:бірінші және екінші бөліктер мынадай редакцияда жазылсын:«26. Оқу пәндерін, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндерді зерделеудің

дәйектілігін белгілеу, олардың әрқайсысы бойынша оқу уақытын курстарға және се-местрлерге бөлу пәнаралық байланыстарды ескере отырып жүргізіледі.

Арнайы пәндердің, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндердің тізбесін айқындау және оларды зерделеуді жоспарлау кезінде көрсетілген пәндерді, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндерді зерделеу нақты сала ерекшеліктеріне сәйкес бәсекеге қабілетті мамандарды даярлауды қамтамасыз етуге бағытталғанын басшылыққа алу қажет. Әскери мамандықтарды қоспағанда әлеуметтік-экономикалық пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер 180 сағаттан аспайтын оқу мерзімінде орта буын маманын әзірлеу кезінде іске асырылады.»;

үшінші бөлік алып тасталсын: көрсетілген стандартқа қосымшадағы «Техникалық және кәсіптік білім берудің

мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына қосымша» деген сөздер «Техникалық және кәсіптік білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына 1-қосымша» деген сөздермен ауыстырылсын;

осы қаулыға 1-қосымшаға сәйкес көрсетілген стандартқа 2-қосымшамен толықтырылсын;

5) көрсетілген қаулымен бекітілген орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында:

2-тармақ мынадай мазмұндағы 21) және 22) тармақшалармен толықтырылсын:«21) базалық модуль – білім алушылардың өзін-өзі және өз қызметін басқару, өзін-өзі

ынталандыру және өзін-өзі ұйымдастыру қабілеттілігін игеруге бағытталған білім беру бағдарламасының немесе оқу кезеңінің тәуелсіз, өзіне-өзі жеткілікті және толық тарауы;

22) кәсіби модуль – білім алушылардың құзыреттілік негізінде кәсіби міндеттердің жиынтығын шешу қабілеттілігін игеруге бағытталған білім беру бағдарламасының не-месе оқу кезеңінің тәуелсіз, өзіне-өзі жеткілікті және толық тарауы.»;

9, 10-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«9. Үлгілік оқу жоспарлары оқу жоспарының моделіне сәйкес келуі тиіс және мы-

надай:1) ерекше білім беру қажеттіліктері бар тұлғалар қатарынан мамандар даярлау;2) әскери, медицина мамандықтары және мәдениет пен өнер мамандықтары бой-

ынша мамандар даярлау жағдайларында ерекшеленуі мүмкін.Орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарының оқу жұмыс жоспарлары мен оқу

бағдарламалары үлгілік оқу жоспарлары мен бағдарламаларынан мынадай:1) эксперименталды режимдегі жұмыс;2) ерекше білім беру қажеттіліктері бар тұлғалар қатарынан мамандар даярлау

жағдайларында ерекшеленуі мүмкін.Оқу процесін жоспарлау кезінде орта білімнен кейінгі білім берудің әзірлеушілері

осы стандартқа 1-қосымшаға сәйкес орта білімнен кейінгі білім берудің оқу жоспарының моделін басшылыққа алады.

Оқу процесін жоспарлау кезінде орта білімнен кейінгі білім берудің әзірлеушілері осы стандартқа 2-қосымшаға сәйкес оқытудың модульдік және кредиттік технологиясы кезінде орта білімнен кейінгі білімнің оқу жоспарының моделін басшылыққа алады.

10. Орта білімнен кейінгі білімнің білім беру бағдарламаларының мазмұны: 1) жалпы кәсіптік және арнайы пәндерді, оның ішінде модульге біріктірілген

пәндерді меңгеру үшін бейіндеуші болып табылатын жалпы білім беретін пәндер бой-ынша интеграцияланған курстарды зерделеу, кәсіптік дағдыларды меңгеру бойынша өндірістік оқудан және кәсіптік практикадан өтуді;

2) жалпы гуманитарлық, экономикалық, жалпы кәсіптік, арнайы пәндерді зерделеуді, кәсіптік дағдыларды игеру және бекіту бойынша өндірістік оқудан және кәсіптік прак-тикадан өтуді;

3) техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімнің интеграцияланған, модульдік бағдарламаларын және бакалавриаттың жекелеген пәндерін зерделеуді;

4) біліктілік емтихандар қорытындысы бойынша біліктілік (разряд, сынып, санат) беруді;

5) оқыту аяқталғаннан кейін қолданбалы бакалавр біліктілігін беруді көздейді.Бұл ретте орта білімнен кейінгі білім беру бағдарламалары модульдік-кредиттік

оқыту қағидаты бойынша құрылады.»;13-тармақта:1) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«1) циклдер мен модульдер үшін оқу материалын меңгеруге бөлінетін оқу уақытының

көлемін 50 %-ға дейін, әрбір пән (модуль) бойынша 50%-ға дейін және өндірістік оқыту мен оқытуға берілетін жалпы сағат санын сақтай отырып, кәсіптік практиканың 50 %-на дейін өзгерту. Әрбір модульдің пәндері мен жекелеген пәндер қажет болған жағдайда басқа модульдерге біріктіріледі;»;

3) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«3) жұмыс берушілердің сұраныстарына сәйкес оқу бағдарламаларының мазмұнын

модульдерге біріктірілген (қосылған) пәндер бойынша 50 %-ға дейін және кәсіптік мо-дуль, өндірістік оқыту және кәсіптік практика бойынша 50 %-ға дейін өзгерту. Міндетті оқытуға арналған жалпы сағат санын сақтай отырып, жұмыс берушінің талаптары бойынша қосымша модульдер енгізу. Әрбір модульдің пәндері мен жекелеген пәндер қажет болған жағдайда басқа модульдерге біріктіріледі.»;

14-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«14. Орта білімнен кейінгі білім беру бағдарламалары міндетті пәндермен қатар

білім беру ұйымдары айқындайтын пәндерді, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндерді, факультативтік сабақтар мен консультацияларды қамтиды.

Консультациялар мен факультативтік сабақтар білім алушылардың жеке қабілеттері мен сұраныстарын қамтамасыз етуге бағытталған.»;

16, 17, 18-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«16. Кәсіптік даярлыққа бағытталған білім беру бағдарламалары:1) жалпы кәсіптік және арнайы пәндерді, оның ішінде модульге біріктірілген

пәндерді оқытуды;2) жалпы кәсіптік және арнайы пәндер, оның ішінде модульге біріктірілген пәндер

бойынша зертханалық-практикалық сабақтарды орындауды; 3) өндірістік оқыту мен кәсіптік практикадан өтуді;4) курстық және дипломдық жобалауды (жұмысты) орындауды қамтиды.Өндірістік оқыту оқу-өндірістік шеберханаларда, зертханаларда, оқу шаруашылығы

мен оқу полигондарында өндірістік оқыту шеберінің жетекшілігімен жүзеге асырылады.Оқу практикасы оқу-өндірістік шеберханаларда, зертханаларда, оқу

шаруашылықтарында, оқу полигондары мен өндірісте өндірістік оқыту шеберінің, арнайы пәндер оқытушысының, өндірістен келген білікті маманның жетекшілігімен жүзеге асырылады.

Кәсіптік практика тиісті ұйымдарда шарт негізінде жұмыс берушілер ұсынатын жұмыс орындарында өткізіледі және кәсіптік құзыреттерді қалыптастыруға бағытталған.

Кәсіптік практикадан өту кезеңінде біліктілік емтиханын тапсырумен бірге білім алушының бір немесе бірнеше ұқсас біліктіліктерді игеруі көзделеді.

Кәсіптік практика аяқталғанда білім алушыға қол жеткізілген кәсіптік біліктілік деңгейі (разряд, сынып, санат) беріледі.

Кәсіптік практиканың мерзімдері мен мазмұны жұмыс оқу жоспарлары мен жұмыс оқу бағдарламаларында айқындалады.

Практикалық даярлық (зертханалық-практикалық сабақтар, өндірістік оқыту, кәсіптік практика, курстық және дипломдық жобалау) модуль (біліктілік) бойынша жалпы оқу уақыты көлемінің кемінде 40 %-ын құрауы тиіс.

17. Орта білімнен кейінгі білім беру бағдарламаларын іске асыру оқу әдебиеттері мен оқу-әдістемелік құралдардың кітапханалық қорының, оның ішінде: электрондық оқу құралдарының, аудио және бейне материалдардың, әдістемелік көрнекі құралдардың және модульге біріктірілген пәндер, кәсіптік практикалар, жазбаша-біліктілік жұмыстары, дипломдық жобалар бойынша ұсынымдардың болуымен қамтамасыз етіледі.

18. Оқыту процесін оқу-әдістемелік қамтамасыз ету білім беру саласындағы уәкілетті орган белгілеген нормативтік талаптарға сәйкес болуы тиіс.»;

20, 21-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«20. Орта білімнен кейінгі білім беру деңгейінде оқу мазмұны мемлекеттік жалпыға

міндетті білім беру стандарттары негізінде әзірленетін білім беру бағдарламаларымен айқындалады.

21. Мамандықтар бойынша үлгілік оқу жоспарларында көрсетілетін орта білімнен кейінгі білім беру бағдарламаларын меңгерудің нормативтік мерзімі күтілетін белгіленген біліктілік деңгейінің күрделігіне, білім алушылардың базалық білім деңгейіне қарай белгіленеді және күндізгі оқу нысаны кезінде:

1) жалпы орта білім базасында – 1 жыл 6 ай, 1 жыл 10 ай, 2 жыл 6 ай, 2 жыл 10 ай оқу мерзімін;

2) техникалық және кәсіптік білім базасында – 10 ай, 1 жыл 6 ай, 1 жыл 10 ай оқу мерзімін;

3) жалпы орта білім базасында модульдік және кредиттік оқыту кезінде – 1 жыл 10 ай, 2 жыл 10 ай оқу мерзімін;

4) техникалық және кәсіптік білім базасында модульдік және кредиттік оқыту кезінде 10 ай, 1 жыл 10 ай оқу мерзімін құрайды;

5) жекелеген мамандықтар үшін мамандықтардың ерекшелігіне байланысты өзге де оқу мерзімі айқындалуы мүмкін: өнер, геология, су көлігін пайдалану, медицина, әскери мамандықтар.»;

24, 25-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«24. Күндізгі оқу нысаны кезінде білім алушылардың аудиториялық сабақ көлемі

теориялық оқыту мерзімі үшін аптасына 36 сағаттан аспауы тиіс, бұл ретте көрсетілген көлемге факультативтік пәндер бойынша сабақтар мен консультациялар кірмейді.

Оқу жылы 1 қыркүйектен басталады және мамандықтың ерекшелігіне байланы-сты оқу процесінің ұйымдастырылуына қарай аяқталады. Каникул уақыты жылына 11 аптаны, оның ішінде әскери мамандықтардан басқа, қысқы мерзімде – кемінде 2 аптаны құрайды.

Оқытудың кредиттік технологиясы бойынша медициналық мамандықтардан басқа факультативтік пәндер 1 оқу тобына аптасына 4 сағаттан артық емес көлемде көзделеді.

Оқытудың кредиттік технологиясы бойынша медициналық мамандықтардан басқа,

оқытудың күндізгі нысанында білім алушылар үшін консультациялар әрбір оқу жылында оқу тобына 100 сағаттан аспайтын көлемде көзделеді және емтихандар мен курстық және дипломдық жұмыстарды/жобаларды орындау түрінде аралық және қорытынды аттестаттау көзделген модульдерге біріктірілген пәндер бойынша жоспарланады.

Оқу процесінің жоспарында білім алушылардың білім беру бағдарламаларын меңгеру сапасын бақылаудың мынадай нысандары:

1) аралық аттестаттау;2) білім беру ұйымдарындағы қорытынды аттестаттау көрсетіледі.Пәндер бойынша емтихандар мен бақылау жұмыстарының саны білім алушы

мең геруі тиіс білім, іскерлік және құзырет деңгейіне қойылатын талаптарға сәйкес айқындалады.

Курстық жобалар (жұмыстар) жалпы кәсіптік және арнайы пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер бойынша оқу жұмысының бір түрі ретінде қарастырылады және оқытуға бөлінген оқу уақыты шегінде орындалады. Семестрдегі курстық жобалардың (жұмыстардың) саны біреуден аспауы тиіс. Қосымша бір курстық жұмыс (жоба) жоспарлауға рұқсат етіледі.

Барлық пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер бойынша негізгі нысандары: бақылау жұмысы, сынақ, тестілеу, емтихан болып табылатын аралық аттестаттау өткізу көзделеді.

Бақылау жұмыстары мен сынақтар аталған пәнді, оның ішінде модульге біріктірілген пәнді оқытуға бөлінген оқу уақытының есебінен, емтихандар – аралық аттестаттауға бөлінген мерзімде өткізіледі.

Білім беру бағдарламасын меңгеру аяқталғаннан кейін білім алушылардың даярлық деңгейін бағалау үшін қорытынды аттестаттау өткізіледі.

Білім беру ұйымдарындағы білім алушыларды қорытынды аттестаттау оқытудың толық курсының қорытындысы бойынша білім алушылардың білім беру бағдарла-маларын меңгеру деңгейін айқындау мақсатында өткізіледі.

Білім беру бағдарламаларын оқытуды аяқтау қорытындылары бойынша білім беру ұйымдарында өткізілетін аттестаттаудың ықтимал нысандары: жалпы кәсіптік және (немесе) арнайы пәндер, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндер бойынша ем-тихан тапсыру немесе дипломдық жобаны орындау және қорғау, немесе дипломдық жұмысты орындау және қорғау, немесе арнайы пәндердің, оның ішінде модульдерге біріктірілген пәндердің бірінен қорытынды аттестаттау емтиханын тапсыра отырып дипломдық жұмысты орындау және қорғау.

Білім алушыларды қорытынды аттестаттау нысанын білім беру ұйымдары айқындайды. Оны өткізуге арналған оқу уақытының көлемі 2 аптадан аспайды.

Өнер және мәдениет саласының мамандықтары үшін шығармашылық тапсырма-ларды орындау көзделген.

Аралық аттестаттау қорытындылары бойынша білім алушыларға кәсіби біліктіліктің қол жеткізілген деңгейі (разряд, сынып, санат) беріледі.

Практикалық емтихандар әрбір мамандық бойынша қажетті құралдармен жарақталған өндірістік алаңдарда, зертханаларда, шеберханаларда немесе оқу орталықтарында өткізіледі.

Оқытуды аяқтауға (дипломдық жобалау және қорытынды аттестаттау) бөлінген уақыт 8 аптадан аспауы тиіс. Дипломалды (біліктілік) практиканың ұзақтығы мамандықтың күрделілігіне байланысты жоспарланады.

25. Оқу пәндерін зерделеудің дәйектілігін белгілеу, олардың әрқайсысы бойын-ша оқу уақытын курстар мен семестрлерге бөлу пәнаралық байланыстарды ескере отырып жүргізіледі.

Арнайы пәндердің, оның ішінде модульге біріктірілген пәндердің тізбесін айқындау және оларды зерделеуді жоспарлау кезінде көрсетілген пәндерді, оның ішінде мо-дульге біріктірілген пәндерді зерделеу нақты сала ерекшеліктеріне сәйкес бәсекеге қабілетті мамандарды даярлауды қамтамасыз етуге бағытталғанын басшылыққа алу қажет. Ұқсас мамандықтар немесе медициналық мамандықтар бойынша техникалық және кәсіптік білім базасында оқытудың кредиттік технологиясынан басқа, әлеуметтік-экономикалық пәндер, оның ішінде модульге біріктірілген пәндер 180 сағаттан аспайтын оқу уақытының көлемімен іске асырылады.

«Дене тәрбиесі» бойынша сабақтар міндетті болып табылады және аптасына 4 сағаттан асырылмай (мамандыққа байланысты) жоспарланады, олардың 2 сағаты екінші курстан бастап спорт секцияларындағы сабақтар үшін бөлінуі мүмкін. «Дене тәрбиесі» курсы аяқталғаннан кейін қосымша бюджеттік уақыт бөлінбестен емтихан тапсырылады.»;

көрсетілген стандартқа қосымшадағы «Орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына қосымша» деген сөздер «Орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына 1-қосымша» деген сөздермен ауыстырылсын;

осы қаулыға 2-қосымшаға сәйкес көрсетілген стандартқа 2-қосымшамен толық-тырылсын;

6) көрсетілген қаулымен бекітілген жоғары білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында:

84 және 85-тармақтар алып тасталсын;7) көрсетілген қаулымен бекітілген жоғары оқу орнынан кейінгі білім берудің

мемлекеттік жалпыға міндетті стандартында:«Магистратура» деген 1-бөлімнің «Оқу жүктемесінің ең көп көлеміне қойылатын

талаптар» деген 4-кіші бөлімінде:84 және 85-тармақтар алып тасталсын;«Докторантура» деген 2-бөлімнің «Оқу жүктемесінің ең көп көлеміне қойылатын

талаптар» деген 4-кіші бөлімінде:86-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«86. Докторлық диссертация ұлттық мемлекеттік ғылыми-техникалық сараптама

орталығы жүзеге асыратын авторға және ақпарат көзіне сілтемесіз мәліметті пай-далану мәніне (диссертацияда плагиаттың бар-жоғын тексеру) тексеруден міндетті түрде өтуі тиіс.».

2. Осы қаулы 2019 жылы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізілетін мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мемлекеттік жалпыға міндетті стандартының 20-тармағын қоспағанда, алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б. САҒЫНТАЕВ

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 15 тамыздағы №484 қаулысына 1-қосымша

Техникалық және кәсіптік білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандартына 2-қосымша

Оқытудың модульдік технологиясы кезіндегі техникалық және кәсіптік білім берудің оқу жоспарының моделі

Академиялық сағат/кредит

Р/с №

Пәндер/ модульдер, практикалар

атауы

Негіз

гі ор

та б

ілім

ба

засы

нда

жалп

ы ор

та б

ілім

алу

сыз

негіз

гі ор

та б

ілім

ба

засы

нда

жалп

ы ор

та б

ілім

ба

засы

нда

Орт

а бі

лімн

ен

кейі

нгі,

жоға

ры

білі

м ба

засы

нда*

Те

хник

алық

жән

е кә

сіптік

біл

ім б

аза-

сынд

а*

1 ж.

10 а

й2

ж. 1

0 ай

3 ж.

10

ай10

ай

1 ж.

10

ай2

ж. 1

0 ай

10 а

й

10 а

й

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 111. Жалпы білім беру пәндері ** 524

1448

14

4814

48 - - - - -

2. Базалық модульдер*** + + + + + + + - -3. Жұмысшы біліктілігі бойын-

ша кәсіптік модульдер (жоғары деңгейдегі 3 біліктіліктен көп емес)

+ + + + + + + - -

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11

3.1.Оның ішінде: өндірістік оқыту және кәсіптік практика

Біліктілік модулі бойынша оқу уақытының жалпы көлемінен кемінде 40 %-ы

4. Аралық аттестаттау + + + + + + + + + 5. Қорытынды аттестаттау + + + + + + + + + 6. « ____» орта буын маманы

біліктілігінің кәсіптік модульдері - - + + - + + + +

6.1.

Оның ішінде: өндірістік оқыту және кәсіптік практика

Модуль (біліктілік) бойынша оқу уақытының жалпы көлемінен кемінде 40 %

7. Аралық аттестаттау + + + + + + + + + 8. Қорытынды аттестаттау + + + + + + + + + 9. Консультациялар оқу жылына 100 сағаттан аспайды10. Факультативтік сабақтар аптасына 4 сағаттан аспайды

Барлығы:

3312

/ 74

3312

/ 74

4960

/ 110

6588

/ 146

1656

/ 37

3312

/ 74

4960

/ 110

1656

/ 37

1656

/ 37

Ескертпе:* Ұқсас мамандықтар бойынша;** Оқу орнының қалауы бойынша ЖБП модульдерге біріктірілуі мүмкін. *** Кәсіптік модульдерге біріктіру мүмкіндігі болмаса

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 15 тамыздағы №484 қаулысына 2-қосымша

Орта білімнен кейінгі білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті

стандартына 2-қосымша

Оқытудың модульдік және кредиттік технологиясы кезіндегі орта білімнен кейінгі білім берудің оқу жоспарының моделі

Академиялық сағат/кредит

Р/с №

Модульдер мен оқу жұмысының атауы

жалпы орта білім ба-засында

техникалық және кәсіптік білім базасында *

Оқытудың модуль дік

және кредиттік технологиясы

кезінде

Оқытудың мо дульдік емес тех-нологиясы

кезінде1 ж. 10 ай 2 ж. 10 ай 10 ай. 1 ж. 10 ай.

1 2 3 4 5 61. Базалық модульдер** + + _ _

1.1 Оның ішінде: өндірістік оқыту және кәсіптік практика

Модуль (біліктілік) бойынша оқу уақытының жалпы көлемінен кемінде 40 %

1 2 3 4 5 6 2. Аралық аттестаттау + + + +3. « ____» қолданбалы

бакалавриат білік-тілігінің кәсіптік модулі

+ + + +

3.1 Оның ішінде: өндірістік оқыту және кәсіптік практика

Модуль (біліктілік) бойынша оқу уақытының жалпы көлемінен кемінде 40 %**

4. Аралық аттестаттау + + + + 5 Қорытынды аттестаттау + + + + 6 Консультациялар оқу жылына 100 сағаттан аспайды 7. Факультативтік

сабақтараптасына 4 сағаттан аспайды

8. Барлығы /кредит: 3330/74 4950/110 1665/37 3330/74

Ескертпе:* Ұқсас мамандықтар бойынша;**Кәсіптік модульдерге біріктіру мүмкіндігі болмаса

ҚазаҚстан Республикасы Үкіметінің Қаулысы

2017 жылғы 15 тамыз №485 Астана, Үкімет Үйі

«білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарттарын бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 13 мамырдағы № 292 қаулысына

өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. «Білім берудің тиісті деңгейлерінің мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру

стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 23 тамыздағы № 1080 қаулысына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 13 мамырдағы № 292 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2016 ж., № 29-30, 171-құжат) мынадай өзгерістер енгізілсін:

көрсетілген қаулыға 6-қосымшада:16-тармақтың он сегізінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«Ағылшын тілі:»;44-тармақтың 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«3) «Ағылшын тілі»;»;46-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«46. «Математика және информатика» білім беру саласының мазмұны «Мате-

матика», «Алгебра», «Геометрия», «Информатика» оқу пәндерінде іске асырылады.»;59-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«59. Апталық оқу жүктемесі үлгілік оқу жоспарында (инвариантты және вариативті

компоненттер) анықталған оқу жұмыстарының барлық түрлерін қамтиды. Арнайы (түзеу) білім беру ұйымдарының оқу жоспарларында даму бұзушылығының түрін

(Жалғасы 14-бетте)

14 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫлресми

ескере отырып, міндетті түзеу компоненті қарастырылған. Арнайы (түзеу) білім беру ұйымдарының оқу жоспарларындағы инвариантты, түзеу және вариативті компоненттер ерекше білім беруге қажеттіліктері бар білім алушыларды ескере отырып белгіленеді.

Шет тілін оқытуға бөлінген вариативтік және гимназиялық компоненттер бағалауға жатады.»;

61-тармақтың 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«3) ағылшын тілі, шет тілі;»;көрсетілген қаулыға 7-қосымшада:14-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«14. Міндетті оқу пәндері қатарына «Қазақ тілі»және «Қазақ әдебиеті» (оқыту

қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін), «Орыс тілі» және «Орыс әдебиеті» (оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін), «Ана тілі» мен «Әдебиет» (оқыту ұйғыр/өзбек/тәжік тілінде жүргізілетін сыныптар үшін), «Қазақ тілі мен әдебиеті» (оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін сыныптар үшін), «Орыс тілі мен әдебиеті» (оқыту орыс тілінде жүргізілмейтін сыныптар үшін), «Ағылшын тілі», «Алгебра және анализ бастамала-ры», «Геометрия», «Информатика», «Қазақстан тарихы», «Өзін-өзі тану», «Дене шынықтыру», «Алғашқы әскери және технологиялық дайындық» пәндері енеді.»;

16, 17-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«16. Жаратылыстану-математикалық бағыттағы тереңдетілген деңгейде оқыты-

латын оқу пәндері қатарына «Биология», «Химия», «Физика», «География» пәндері енеді. Осы бағыттағы бейінді оқытудың стандарттық деңгейдегі оқу пәндері қатарына «Дүниежүзі тарихы», «Құқық негіздері», «Кәсіпкерлік және бизнес негіздері», «Графика және жобалау» пәндері енеді.

17. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы тереңдетілген деңгейде оқытылатын оқу пәндері қатарына «Шет тілі», «Дүниежүзі тарихы», «География», «Құқық негіздері» пәндері енеді. Осы бағыттағы бейінді оқытудың стандарттық деңгейдегі оқу пәндері қатарына «Физика», «Химия», «Биология», «Кәсіпкерлік және бизнес негіздері» пәндері енеді.»;

20, 21, 22, 23, 24, 25-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«20. Міндетті оқу пәндері бойынша жалпы орта білім беру аяқталғанда күтілетін

нәтижелер.Қазақ тілі (оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)/орыс тілі (оқыту орыс

тілінде жүргізілетін сыныптар үшін):1) тыңдалым және айтылым:білім алушы сөйлеу тәртібінің, бағалаудың ашық және жасырын берілген түрлерін

талдай отырып, әртүрлі қарым-қатынас саласына және стильге жататын түрлі саладағы мәтіндерді түсінеді; дайындалған және дайындалмаған монологтік және диалогтік, оның ішінде көпшілік алдында сөйлеу жағдайында коммуникацияның әртүрлі мақсаттарына қол жеткізеді; тыңдаушыларға әсер етуге талпына отырып, сөйлеу тәртібінің тактикасын іске асырады; өзінің көзқарасын білдіре отырып, тыңдалған мәтіндегі ақпаратты талдайды және сыни тұрғыдан бағалайды; мәтіннің мазмұнын болжайды; стилистикалық саралауды есепке ала отырып, тілдік бірліктерді қолдану құрылымы мен нормаларын сақтайды;

2) оқылым: білім алушы түрлі типтегі, стильдегі және жанрдағы, оның ішінде ғылыми-техника-

лық тақырыптағы мәтіндердің мазмұнын түсінеді және түсіндіріп айтып бере алады; мәтіннің жасырын мағынасын және мәтінге енгізілген көркем бейнелеуіш құрал-дар дың мәнін анықтай алады; күрделі мәтіндердің тілдік, композициялық және жанрлық ерекшеліктерін айқындайды; оқырман алдында қойылған міндеттерге байланысты оқудың түрлі стратегияларын пайдаланады; ақпараттық іздеу жүргізеді, қажетті ақпаратты іріктейді және өңдейді; әртүрлі жанр мен стильдегі мәтіндердің композициялық, лингвистикалық, жанрлық және стилистикалық ерекшеліктерін салыстырады; қорытынды жасай отырып және шешу жолдарын ұсына отырып, проблемалық мәтіннің мазмұнын сыни тұрғыдан бағалайды;

3) жазылым: білім алушы түрлі типте, жанр мен стильде, оның ішінде әсер етуші сипатқа

ие мәтіндерді құрастырады; ақпаратты қысқарту және кеңейту тәсілдерін қолдана отырып, тұтас және аралас мәтіндерді құрастырады; өзінің пікірін дәлелдей отырып және зерттеу дағдыларын қолдана отырып, шығармашылық, академиялық сипатта мәтіндер, жаһандық мәселелер бойынша эссе жазады; түрлі жазбаша немесе ауыз-ша дереккөздерден алынған ақпаратты жинақтайды және оны нақты дәлелденген жүйелі түрдегі хабарлама түрінде ұсынады; мәтіндерді түзетеді және редакциялай-ды; жоспарлардың әртүрлі түрлерін құрастырады; орфографиялық, грамматикалық және стилистикалық нормаларды сақтайды.

Қазақ әдебиеті (оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)/орыс әдебиеті (оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін):

жалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) тарихи-әдеби процестің негізгі заңдылықтарын; өлең жолдары мен прозалық

мәтіндердің үзінділерін (таңдау бойынша) жатқа; оқытылатын тақырыптар шеңберінде әдеби-тарихи мағлұматтарды және әдеби теориялық түсініктерді; оқытылатын шығармалардың мәдени-тарихи мәнмәтінін және олардың авторларының өмірлік және шығармашылық жолы туралы негізгі деректерді біледі;

2) әдебиеттің рухани-адамгершілік және эстетикалық мәнін; әдебиеттің тарих-пен, өнермен байланысын; түр мен мазмұн тұтастығында көркем шығарманы; шығарманың тақырыбын, идеясын, проблематикасын, шығармада автордың ұстанымын; көркем шығармалардың бейнелеу табиғатын және жасырын мағынасын; орыс, қазақ және әлем әдебиетінің шығармалары арасындағы ұлттық сипатқа негізделген айырмашылықтар мен ұқсастықтарды түсінеді;

3) көркем-бейнелеуіш құралдар мен стилистикалық тәсілдерді: көркем шығарма-лардың мазмұнын талдау барысында әдебиеттанудың түсінік тілін; белсенді азаматтық ұстанымы мен адамгершілік-рухани қасиетін көрсете отырып, әдеби тақырыпта ауызша немесе жазбаша сөйлеуде, талдамалық сипатта өзінің мәтінін құрауда, оқыған мәтінді түсіндіріп беруде, пікірталастарда, көпшілік алдында сөз сөйлеген кезде қолданады;

4) әртүрлі әдеби шығармалар мен оларды сыни тұрғыдан және көркем түрде бейнелеуді; сюжет, композиция ерекшеліктерін, көркем бейнелеуіш құралдар рөлін, басты эпизодтарды, кейіпкерлердің әрекеттері мен қылықтарын, жазушы стилінің ерекшеліктерін; көркем шығармаларда және фольклорда қазақтың және өзге де ұлттардың адамгершілік мұраты туралы түсініктерін талдайды;

5) көркем шығармаларды қорытындылау, шығармалардың мазмұнын тари-хи деректермен салыстыру үшін әртүрлі ресурстарды қолдану арқылы жазба-ша мәтіндерді; көркем шығарманың проблематикасы, шығарма мазмұнының адамгершілік-рухани мәні бойынша дәлелді пайымдауларды жинақтайды;

6) мазмұнының өзектілігі мен адамның адамгершілік-рухани қасиеттерін қалыптас тырудағы оның мәні тұрғысынан шығарманы; композициялық, стильдік тұтастық және тілдік ресімдеу тұрғысынан ауызша және жазбаша сөздерді; өнердің өзге де түрлерінің құралдарымен жасалған көркем туындыны бейнелеуді; өзі үшін өзекті шығармалар тобын анықтау үшін көркем шығармаларды бағалайды.

Ана тілі, әдебиет (оқыту ұйғыр/өзбек/тәжік тілінде жүргізілетін сыныптар үшін):1) тыңдалым және айтылым:білім алушы сөйлеу тәртібінің, бағалаудың ашық және жасырын берілген

түрлерін талдай отырып, әртүрлі қарым-қатынас саласына және стильге жататын мәтіндерді түсінеді; дайындалған және дайындалмаған монологтік және диалогтік, оның ішінде көпшілік алдында сөйлеу жағдайында коммуникацияның әртүрлі мақсаттарына қол жеткізеді; тыңдаушыларға әсер етуге талпына отырып, сөйлеу тәртібінің тактикасын іске асырады; өзінің көзқарасын білдіре отырып, тыңдалған мәтіндегі ақпаратты талдайды және сыни тұрғыдан бағалайды; мәтіннің мазмұнын болжайды; стилистикалық саралауды есепке ала отырып, тілдік бірліктерді қолдану құрылымы мен нормаларын сақтайды;

2) оқылым: білім алушы түрлі типтегі, стильдегі және жанрдағы, оның ішінде ғылыми-

техника лық тақырыптағы мәтіндердің мазмұнын түсінеді және түсіндіріп айтып бере алады; мәтіннің жасырын мағынасын және мәтінге енгізілген көркем бейнелеуіш құралдар дың мәнін анықтай алады; күрделі мәтіндердің тілдік, композициялық және жанрлық ерекшеліктерін айқындайды; оқырман алдында қойылған міндеттерге бай-ланысты оқудың түрлі стратегияларын пайдаланады; ақпараттық іздеу жүргізеді, қажетті ақпаратты іріктейді және өңдейді; әртүрлі жанр мен стильдегі мәтіндердің композициялық, лингвистикалық, жанрлық және стилистикалық ерекшеліктерін салыстырады; қорытынды жасай отырып және оның шешу жолдарын ұсынады, проблемалық мәтіннің мазмұнын сыни тұрғыдан бағалайды;

3) жазылым: білім алушы түрлі типте, жанр мен стильде, оның ішінде әсерлі сипаттағы

мәтіндерді құрастырады; ақпаратты қысқарту және кеңейту тәсілдерін қолдана отырып, тұтас және аралас мәтіндерді құрастырады; өзінің пікірін дәлелдей отырып және зерттеу дағдыларын қолдана отырып, шығармашылық, академиялық сипатта мәтіндер, жаһандық мәселелер бойынша эссе жазады; түрлі жазбаша немесе ауыз-ша дереккөздерден алынған ақпаратты жинақтайды және оны нақты дәлелденген жүйелі түрдегі хабарлама түрінде ұсынады; мәтіндерді түзетеді және редакциялай-ды; жоспарлардың әртүрлі түрлерін құрастырады; орфографиялық, грамматикалық және стилистикалық нормаларды сақтайды;

4) әдебиет дамуындағы негізгі үрдістерді, оның қоғамның даму тарихымен байла-нысын; әдебиет саласындағы көрнекті қайраткерлердің биографиялық деректерін; әлем әдебиетінің негізгі даму кезеңдерін; негізгі әдеби-теориялық түсініктерді; толық және шолып оқуға арналған шығармалардың нақты мазмұнын (басты кейіпкерлерді, негізгі сюжеттік желісі мен оқиғаларды) айта отырып шығарманың мазмұнын біледі;

5) тарихи-мәдени және әдеби процестегі шығармалардың орны мен рөлін; көркем әдебиетте бейнеленген ұлттық құндылықтарды, әдебиеттің тарихи дамуындағы қолданылу процесін; шығармалардың идеялық мәні мен оның жарыққа шығу тәсілдерін, шығарманың көркемдік құрылымын және автор қолданған әдістерді; шығармадағы құрылымдық элементтердің мағынасын (сюжет және композиция, көпқырлы көркем детальдар мен оның мәтінде берілген проблематикамен астар-ласуы, көркем сөзді бейнелеуіш құрал ретінде тиімді пайдалану); автордың негізгі ойын, жазушының өз шығармасындағы кейіпкерлері мен оқиғаларға көзқарасын, автордың ұстанымын; шығарма арқылы берілетін көңіл-күйді түсінеді;

6) әдеби тақырыпқа ауызша немесе жазбаша пікір дайындау барысында, өзінің талдамалы сипаттағы мәтінін құруда, оқылған мәтінді өзінше түсіндіріп беруде; өзі үшін өзекті шығармалар тобын айқындауда және идеялық-тақырыптық көзқарас тұрғысынан көркем шығармаларды бағалауда; белсенді азаматтық ұстанымын та-ныта және рухани-адамгершілік қасиеттерін білдіре отырып пікірталастарда, көпшілік алдында сөз сөйлеуде; көркем шығармаларды өз бетінше талдау үшін алған білімі мен дағдысын қолданады;

7) әдеби шығарманың мәнін терең ұғынып және мазмұнын жеткізе отырып, оны тұтас көркем туынды ретінде талдайды; оқиға орын алған дәуірдегі жалпы адамзаттық, нақты тарихи және өзекті көзқарастарды анықтай отырып, табиғаты әртүрлі жанрдағы шығармаларды; автордың шығарма негізіне алған проблемасын талдайды және олар туралы ой қозғайды;

8) аннотация, пікір жазу үшін шығарманың мазмұнын; өзінің жеке көзқарасы мен алынған ақпаратты қорыта отырып, шығармашылық жұмыстарды жасау үшін түрлі дереккөздерден, оның ішінде интернет желісінен алынған ақпараттарды; қазақтың және өзге де халықтардың құндылықтарымен байланыстыру үшін көркем шығарманың рухани-адамгершілік мәнін анықтау тәсілдерін; шығарманы көркем мәтіннің жанрлық шығу тегіне сәйкес талдау әдістерін жинақтайды;

9) шығармалардың көркемдік құндылығын; ұлттық әдебиеттің өзіндік ерекшелігін және оның әлем мәдениетінің аясында алатын орнын; көркем шығарманың мазмұны жағынан өзектілігін және оның адамның рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудағы мәнін; шығарманың композициялық, стильдік тұтастығы, тілінің байлығы, қойылған коммуникативтік міндеттерге жетудегі тиімділігі тұрғысынан ау-ызша және жазбаша пікір айтуды; өнердің басқа да түрлерінің құралдары арқылы көркем мәтінді өзінше түсіндіріп беруді бағалайды.

Қазақ тілі мен әдебиеті (оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін сыныптар үшін)/орыс тілі мен әдебиеті (оқыту орыс тілінде жүргізілмейтін сыныптар үшін):

1) тыңдалым:білім алушы қарым-қатынастың әртүрлі аяларындағы мәтіндердің мазмұнын,

комму никативтік мақсатты, сондай-ақ сөйлеушінің әлеуметтік және эмоционалды-экспрессивті сөйлесу ерекшеліктерін толық түсінеді; ақпаратты сыни тұрғыдан түсіну деңгейінде қабылдайды; тыңдалған мәтінді айқындылығы мен бейнелілігі жағынан бағалайды;

2) айтылым:дәлелді монологтік немесе диалогтік сөз сөйлей отырып, коммуникативтік

мақсатқа сәйкес түрлі тіл құралдарын тиімді қолданады; көркем шығармалардың тақырыбы бойынша пайымдайды, шығарма кейіпкерлеріне және олардың әрекеттеріне деген өзінің қатынасын білдіреді; әртүрлі айтылған сөздерді сыни тұрғыдан бағалайды; тіл нормаларын, сөйлеу тәртібі мен әдеп нормаларын сақтайды; проблеманың себептері мен салдарларын болжайды; мәселелерді шешу жолдарын ұсына отырып, қоғамның әлеуметтік-экономикалық, адамгершілік-рухани, патриоттық, тарихи-мәдени дамуымен байланысты идеяларды жинақтайды;

3) оқылым:жасырын мағынасын анықтай отырып, тұтас және аралас мәтіндердің мазмұнын

толық түсінеді; мәнмәтіннен бейтаныс сөздердің мәнін анықтайды; оқытылатын тақырыптар шеңберінде академиялық мәтіндердің ерекшеліктерін айқындайды; түрлі дереккөздерден ақпаратты іріктейді; көркем шығармаларда және фольклор-да қазақтың және өзге де ұлттардың адамгершілік мұраты туралы түсінігін талдай отырып, әдеби туындыларды өнердің басқа түрлеріндегі бейнесімен салыстырады; қойылған міндеттерге байланысты оқылымның әртүрлі стратегияларын қолданады;

4) жазылым: тақырып, мақсат, мәселелер жиынтығы және тілдесу жағдаятына сәйкес орфогра-

фиялық, грамматикалық және стилистикалық нормаларды сақтай отырып, түрлі типте және стильде мәтіндер құрайды; алынған ақпаратты зерттеу және жинақтау негізінде түрлі тақырыпта тұтас немесе аралас мәтіндер құрайды; мәтіндерге жоспардың әртүрлі түрлерін құрастырады; мәдени-тілдік көпқырлылық, патриотизм және тұлғаның рухани-адамгершілік дамуы мәселелерін бағалай отырып, көркем әдебиет шығармалары бойынша шығармашылық жұмыстар жазады; ойы мен сезімін анағұрлым дәлме-дәл жеткізу үшін көркемдеу құралдары мен стилистикалық тәсілдерді қолданады.

Ағылшын тілі:1) тыңдалым:білім алушы әртүрлі жанрлардағы түпнұсқалы мәтіндердің негізгі мазмұнын,

таныс және ішінара таныс тақырып бойынша диалогтерді түсінеді; формалар-ды, кестелерді, сызбаларды толтыру үшін анағұрлым функционалдық маңызды мағыналық, оның ішінде толық және ерекше ақпаратты іріктейді; әртүрлі білім беру салаларының, сонымен қатар тілдесудің өзге де салаларының мәтіндерінде кездесетін терминдер мен негізгі бірліктерінің мәнін түсінеді; дерек пен пікірді ажы-рата алады; оқыған және жалпы тақырыптар шеңберінде әртүрлі жанр мен стильдегі орта көлемдегі мәтін ішінен сәйкессіздіктерді тауып алады және өзара салыстыра алады, мәнмәтіндегі таныс емес сөздердің мағынасын пайымдайды;

2) айтылым:білім алушы ресми және бейресми күнделікті тілдесу жағдаяттарында диалог

жүргізеді; тілдің лексикалық және грамматикалық құралдарын қолдана отырып, өзінің сөздерін дұрыс құрастырады; алдын ала ұсынылған тілдесу тактикасын іске асыра отырып, қоршаған ортаға қатысты эмоциялық бағалау көзқарасын білдіре алады; өзінің

(Жалғасы. Басы 13-бетте) көзқарасын дәлелдей отырып, мәтіндерді талдайды және салыстырады; оқиғаларға, пікірлерге және мәселелерге баға бере отырып, пайымдайды; қорытынды жасайды және берілген мәселе бойынша өзінің шешу жолдарын ұсынады;

3) оқылым: білім алушы белгілі бір күрделіліктегі публицистикалық, ғылыми танымал, көркем

мәтіндердің негізгі мазмұнын түсінеді; оқудың әртүрлі стратегияларын пайдаланады; оқиғалар мен құбылыстардың уақытша және себеп-салдарлық өзара байланысын анықтайды; кітаптар және электронды ресурстарды пайдалана отырып, сөздердің мағынасын талдайды және салыстырады; түрлі жанр мен стильдегі мәтіндердің мазмұнын сыни көзқараспен бағалайды;

4) жазылым:білім алушы жазбаша хабарлама тезистерін жасайды, жоспар құрады, түрлі жанр-

лар мен стильдердегі мәтіндерді редакциялайды және түзетеді; орфографиялық және грамматикалық нормаларды сақтайды; медиа-ақпарат негізінде дәлелге сүйенген мәтін жазады; өзінің мәселеге қатысты көзқарасын білдіре отырып, проблемалық сипаттағы мәтіндерді жазады; ресми хаттар мен құжаттарды дайын-дайды; әртүрлі тақырыптарда эссе жазады (150-200 сөз).

Алгебра және анализ бастамалары, геометрияЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) көрсеткішті, логарифмдік функциялардың анықтамаларын, олардың

қасиет терін және графиктерін; күрделі функция ұғымын; кері функция ұғымын; кері тригонометриялық функциялардың анықтамаларын; тригонометриялық, көрсеткіштік, логарифмдік теңдеулер мен теңсіздіктерді шешу әдістерін; рацио-нал және иррационал теңдеулерді шешу әдістерін; рационал теңсіздіктерді шешу тәсілдерін; көпжақтар мен айналу денелерінің түрлерін және олардың жазбаларын; көпжақтар және айналу денелерінің аудандары мен көлемдерінің формулаларын; стереометрия аксиомалары мен олардың салдарларын; кеңістіктегі вектор ұғымын; сфераның теңдеуін; статистиканың негізгі ұғымдарын; дискретті және үзіліссіз кездейсоқ шамалар ұғымдарын; функцияның нүктедегі және шексіздіктегі шегінің анықтамаларын; нүктедегі және жиындағы функция үзіліссіздігінің анықтамаларын; функцияның туындысының анықтамасын; функцияның графигіне жүргізілген жанаманың теңдеуін; алғашқы функцияның, анықталмаған және анықталған интегралдың алғашқы функцияларының анықтамаларын; анықталған интегралдың көмегімен жазық фигураның ауданын және дененің көлемін табу формулаларын біледі;

жаратылыстану-математикалық бағыт бойынша қосымша: иррационал теңсіздік-терді шешу әдістерін; екі айнымалысы бар теңдеулерді және олардың жүйелерін шешудің графиктік әдісін; ықтималдықтарды қосу және көбейту формулаларын; Бернулли формуласын; толық ықтималдық формуласын; Байес формуласын; үлкен сандар заңы ұғымын; дискретті кездейсоқ шамалардың үлестірімі түрлерін; комплекс сан және түйіндес комплекс сан (алгебралық формада) ұғымдарын; алгебраның негізгі теоремасының тұжырымдамасын; бірнеше айнымалысы бар көпмүшенің анықтамасын және оның стандартты түрін; кеңістіктегі түзудің және жазықтықтың теңдеулерін; функцияның дифференциалының анықтамасын; дифференциалдық теңдеулер туралы жалпы ұғымдарды біледі;

2) бір айнымалысы бар көпмүшенің стандарт түрде жазылуын; «бас жиынтық», «таңдама», «дисперсия», «стандартты ауытқу» терминдерін; туындының геометриялық және физикалық мағыналарын; интегралдауды дифференциалдауға кері процесс ретінде; стереометрияның аксиомалар жүйесін және аксиомадан шығатын салдарды, геометриялық есептердің дәлелдеу тәсілдерін және шешімдерін түсінеді;

жаратылыстану-математикалық бағыт бойынша қосымша: сан ұғымын кеңейту және комплекс сандарды енгізу қажеттілігін; координаталар әдісінің мәнін; алмасты-рулар саны, теру, қайталанбалы орналастыру формулаларының мәнін; екінші ретті туындының геометриялық және физикалық мағыналарын түсінеді;

3) тригонометриялық, көрсеткіштік, логарифмдік теңдеулер мен теңсіздіктерді шешу алгоритмдерін; иррационал теңдеулерді шешу алгоритмін; қарапайым стереометриялық сызбаларды орындау техникасын; есептерді шығаруда түзулердің параллель, айқас және перпендикуляр болуының, жазықтықтардың параллель және перпендикуляр болуының белгілері мен қасиеттерін; геометриялық денелердің беттерінің аудандары мен көлемдерін табу формулаларын; геометриялық есептерді шешуде векторларға қолданылатын амалдар ережелерін; векторлардың коллинеарлық және компланарлық шарттарын; функцияның күдікті нүктелері мен экстремум нүктелерін, кему және өсу аралықтарын табу тәсілдерін; туындыны табуда дифференциалдау техникасы мен туындылар кестесін; анықталған инте-гралды табуда интегралдар кестесі мен Ньютон-Лейбниц формуласын қолданады;

жаратылыстану-математикалық бағыт бойынша қосымша: иррационал теңсіздік-терді шешу алгоритмдерін; квадрат теңдеулерді шешуде комплекс сандар туралы білімдерін; жуықтап есептеулер үшін Ньютон биномын; көпмүшені көбейткіштерге жіктеу әдістерін; көпмүшенің түбірлерін немесе коэффициенттерін табуға арналған Безу теоремасын, Горнер сызбасын; функциялардың шектерін есептеу әдістерін; функцияның графигінің ойыстығы (дөңестігі) аралықтарын, иілу нүктелерін табу тәсілдерін; интегралдау әдістерін (бөліктеп және ауыстыру әдісі); Бернулли фор-муласын; толық ықтималдық формуласын; Байес формуласын; айнымалылары бөлінетін дифференциалдық теңдеулер және екінші ретті дифференциалдық теңдеулерді шешу әдістерін; функция графигінің асимптоталарын табу тәсілдерін қолданады;

4) кеңістіктегі түзулердің, түзу мен жазықтықтың, жазықтықтардың, жазықтық пен айналу денелерінің өзара орналасуын; айналу денелерінің жазықтықпен қимасын; кездейсоқ шамалардың типтерінің өзгешеліктерін талдайды және дискретті кездейсоқ шаманың сандық сипаттамаларын есептейді; графигі бойын-ша функцияның қасиеттерін талдайды; геометриялық және физикалық мазмұндағы есептерді талдайды және ол есептерді туындының және/немесе интегралдың көмегімен шығарады;;

жаратылыстану-математикалық бағыт бойынша қосымша: симметриялық және біртекті көпмүшелердің түбірлерін табу тәсілдерін; көпжақтардың (текше, тікбұрышты параллелепипед, пирамида) жазықтықпен қимасын; дифференциалдық теңдеулердің жалпы және дербес шешімдерін талдайды;

5) тригонометриялық, көрсеткіштік, логарифмдік теңдеулер мен теңсіздіктерді шешудің түрлі әдістерін; иррационал теңдеулерді шешудің әдістерін; көпжақтар мен айналу денелерінің жазбаларының модельдерін; нақты құбылыстар мен процестердің ықтималдық модельдерін жинақтайды;

жаратылыстану-математикалық бағыт бойынша қосымша: оқиға ықтималдығын табуға арналған комбинаторика формулаларын; иррационал теңсіздіктерді шешудің түрлі тәсілдерін; кері тригонометриялық функциялардың анықтамалары және өзара кері функциялардың қасиеттері негізінде кері тригонометриялық функциялардың қасиеттерін жинақтайды;

6) тригонометриялық, көрсеткіштік, логарифмдік теңдеулер мен теңсіздіктердің шешімдерін; иррационал теңдеулердің шешімдерін; статистикалық мәліметтердің вариацияларының көрсеткіштері мәндерін бағалайды;

жаратылыстану-математикалық бағыт бойынша қосымша: иррационал теңсіз-діктердің, теңдеу арқылы шығарылатын мәтін есептерге қатысты дифференциалдық теңдеудің шешімдерін бағалайды.

ИнформатикаЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) жүйелік және қолданбалы бағдарламалық қамтамасыз етудің міндеті мен

негізгі функцияларын; дерекқорларды басқару жүйелерімен жұмыс істеу негіздерін; бағдарламалық қамтамасыз етуді әзірлеу үшін өмірлік циклдің модельдерін; веб-бағдарламалау негіздерін, веб-сайттарды жасау үшін дерекқор теориясын; желілік хаттамаларды және интернет жұмысының қағидаттарын; деректер мен компьютерлік жүйенің қауіпсіздігін қамтамасыз ету үшін әзірленген қауіпсіздік шараларын біледі;

2) реляциялық дерекқорларды ұйымдастыру қағидаттарын; желілік технологияның қызмет етуінің негізгі қағидаттарын; дыбыстық және бейне ақпараттарды өңдеу қағидаттарын, ақпараттық технологияларды дамытудың негізгі үдерістерін түсінеді;

3) ақпараттық объектілерді жасау және өзінің жұмыс нәтижелерін ресімдеу үшін ақпараттық-коммуникациялық технологияларды; дерекқорда сұраныс құрастыру ережелерін; құжаттарды редакциялау мен сақтау барысында бұлтты технологиялар-ды; веб-сайттарды және мобильдік қосымшаларды жасау барысында бағдарламалау элементтерін; желіде жеке қауіпсіздік және желі этикеті ережелерін; дыбысты және бейнені өңдеу үшін бағдарламалық қамтамасыз етуді қолданады;

4) ақпаратты іздеу үшін бірнеше белгілер мен қатынас операторларын қолдану арқылы сұранысты; модельдеу, алгоритмдеу және бағдарламалау арқылы шешудің тиісті әдістері мен тәсілдемелерін анықтау үшін міндетті; қойылған міндетке сәйкестігін компьютерлік өңдеу және есептеу нәтижелерін; анағұрлым тиімдісін анықтау үшін әртүрлі тәсілдермен міндеттерді шешу жолдарын талдайды;

5) өзінің идеялары мен ойларын білдіру үшін әртүрлі түрдегі ақпаратты; басқару нысандары мен элементтері көмегімен дерекқорды; қолданушы міндеттерін шешу үшін веб-сайттарды жинақтайды;

6) жобаны модельдеу мен әзірлеу барысында қойылған мақсаттарға сәйкес өз қызметінің нәтижелерін (нақтылық, өлшемділік, қолжетімділік, шынайылық, қатыс-тылық); бағдарламалау құралдарын қоса алғанда қолданыстағы бағдарламалық қамтамасыз етудің артықшылықтары мен кемшіліктерін бағалайды.

Қазақстан тарихыЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) Орталық Азиядағы ежелгі мәдени ошақтарды және олардың орналасқан

жерлерін; көшпенділіктің тарихи түрлерін; еуразиялық дала өркениетінің қалыптасуы мен даму кезеңдерін; түрлі тарихи кезеңдердегі Қазақстан аумағындағы қалалық мәдениеттің даму ошақтарын; әлемдік мәдени-тарихи прогреске едәуір ықпал ет-кен Орталық Азия халықтарының жетістіктерін; қазақ халқының этникалық тарихын; дәстүрлі қазақ қоғамының этноәлеуметтік құрылымын; Қазақстан полиэтникалық қоғамының қалыптасу тарихын; Қазақстан мемлекеттігі дамуының тарихи кезеңдерін; Қазақстандағы саяси ойдың дамуына едәуір үлес қосқан тарихи қайраткерлерді; түрлі тарихи кезеңдердегі ұлттық мәдениет пен ғылымның маңызды жетістіктерін; Қазақстан тарихы бойынша негізгі тарихи деректер мен ғылыми еңбектерді біледі;

2) Қазақстанның тарихи даму процестері мен құбылыстарын, негізгі оқиғалардың мәнін; ежелгі Орталық Азияның өркениет ошақтарын, көшпенділіктің түрлері мен нысандарын, Қазақстан аумағындағы қалалық және көшпелі мәдениеттің сипат-ты белгілерін; әлемдік мәдени-тарихи прогресс үшін Орталық Азия халықтары жетістіктерінің маңызын; түрлі тарихи кезеңдердегі Қазақстан халқының өмір сүру жүйесінің қалыптасуы мен дамуына географиялық фактордың ықпалын; түрлі тарихи кезеңдердегі Қазақстандағы саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени өзгерістерге ішкі және сыртқы факторлардың ықпалын; дәстүрлі қазақ қоғамының этноәлеуметтік құрылымының ерекшеліктерін; Қазақстанда саяси ойдың дамуындағы тарихи аспектілерді; Қазақстанның саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени дамуына тари-хи тұлғалардың қосқан үлесін; ұлттық біртектілікті сақтаудағы қазақтардың мәдени мұрасының маңызын; қоғамда бейбітшілік пен келісімді сақтау үшін Қазақстан этнос-тарының мәдениеті мен дәстүрлерін құрметтеу қажеттілігін түсінеді;

3) Қазақстан мен Орталық Азия аумағында өмір сүрген мемлекеттер мен мәдениет ошақтарын уақыт пен кеңістікте анықтау кезінде; Орталық Азия көшпенділері мәдениетінің қалыптасу мен даму ерекшеліктерін анықтауда; түрлі тарихи кезеңдердегі Қазақстанның саяси, әлеуметтік-экономикалық мәдени даму ерекшеліктерін анықтау кезінде; Қазақстанның дамуындағы тарихи тұлғалардың рөлін анықтауда; Қазақстанның өткен және қазіргі кездегі оқиғалары мен құбылыстарына қатысты өз позициясын анықтау кезінде тарихи ойлау дағдыларын қолданады;

4) Қазақстанның тарихи дамуын әлемдік тарих контексінде, ортақ белгілері мен ерекшеліктерін анықтай отырып; түрлі тарихи кезеңдердегі Қазақстан аумағындағы өркениеттер мен мемлекеттердің қалыптасуы мен дамуына түрлі факторлардың (географиялық, демографиялық, көші-қон, саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени) ықпалын; себеп-салдарлық байланыстарын анықтау мақсатында Қазақстан тарихындағы тарихи оқиғаларды, процестер мен құбылыстарды; Қазақстанның та-рихи тұлғалары әрекетінің себептері мен нәтижелерін; Қазақстан тарихы бойынша ғалымдардың еңбектері мен деректерді; Қазақстан аумағындағы этногенез, саяси және мәдени процестерге қатысты негізгі ғылыми теорияларды; бүгінгі Қазақстанның даму үрдістері мен перспективаларын талдайды;

5) тарихи талдау әдістерін қолдана отырып шығармашылық, танымдық, зерттеушілік, жобалық сипаттағы жұмыстарды; Қазақстан мен әлемнің басқа өңірлеріндегі тарихи дамудың жалпы заңдылықтары мен ерекшеліктерін анықтау мақсатында салыстырмалы тарихи сипаттамаларды; Қазақстан тарихы туралы тұтас түсініктері мен тарихи санасын қалыптастыру үшін тұжырымдар мен гипо-тезаларды жинақтайды;

6) түрлі тарихи кезеңдердегі Қазақстанның дамуына (географиялық, демографиялық, көші-қон, саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени) түрлі факторлардың ықпал ету дәрежесін; отан тарихына ықпалы контексінде тарихи тұлғалардың қызметін; Орталық Азия халықтары мәдениетінің әлемдік өркениет дамуына қосқан үлесін; тарихи мәліметтердің шынайылығын; Қазақстан тарихының этникалық, саяси, мәдени, әлеуметтік-экономикалық мәселелері бойынша түрлі ғылыми теориялардың дәлелдену дәрежесін бағалайды.

Өзін-өзі тануЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) адамның рухани өмірінің негізі ретінде жалпы адамзаттық құндылықтарды;

қоғамдағы адамның адамгершілік мінез-құлқы нормаларын; күнделікті өмірде позитивті ойлаудың рөлі туралы; шынайы рухани табиғат туралы; адамның өмірде алатын орны туралы; күнделікті өмірде риясыз сүйіспеншіліктің, ардың сөзін сөйлеудің маңызы туралы біледі;

2) адамның қалыптасуы үшін рухани-адамгершілік құндылықтардың маңыздылығын; рухани тұрғыдан өзін-өзі жетілдірудің қажеттілігін және өзінің отбасындағы, қоғамдағы, ұжымдағы атқаратын рөлін; жоғары адамгершілік қасиеттерді, қоғамға қызмет ету дағдыларын дамыту қажеттілігін; дене және ру-хани саулықтың өзара байланысын; өзінің ел, қала, ауыл, мектеп және отбасы өміріне қатысын; өзінің ойы, сөздері және іс-әрекеттеріне жауапкершілікті түсінеді;

3) күнделікті өмірде жалпы адамзаттық құндылықтар туралы білімін, адамгершілікті таңдау қабілетін және ой, сөз, әрекеттерінің өзіне сай өзара бірлікте өмір сүруге дайындығын; қоғамға қызмет ету дағдыларын; өз ойын еркін жеткізе білуді; жасампаз әрекетіндегі өмірлік ұстанымын, салауатты өмір сүру дағдыларын,адамгершілік мінез-құлқының жеке тәжірибесін; қоғамға қызмет ету тәжірибесін қолданады;

4) өзінің іс-әрекеттерін рухани-адамгершілік құндылықтар тұрғысынан талдай-ды; адами қарым-қатынастарды; әртүрлі көздерден келіп түсетін ақпаратты ар-ождан тұрғысынан екшелейді; өмірлік жағдаяттарды ар-ожданға қатысты сабақ алу тұрғысынан; өз қалауы мен мүмкіндіктерінің,мақсаттары мен оған жету жолдарының отбасында, ұжымда, қоғамда қалыптасқан нормаларға, рухани-адамгершілік негіздерге сәйкес келуін; адамгершілік тұрғысынан таңдау негізінде проблемаларды шешу жолдарын талдайды; өзінің рухани-адамгершілік, тұлғалық және кәсіби өсуі үшін жағдай жасайды; отбасында, ұжымда, қоғамда тілектестік және өзара түсіністік ахуал; өзімен және қоршаған әлеммен зорлық жасамау қағидаттары негізінде үйлесімді қатынас орнатады;

5) отбасылық, тұлға аралық және қоғамдық салаларда өзара қатынасты жетілдіру, рухани-адамгершілік жетілу жолдарын іздестіру үшін рухани-адамгершілік білім жинақтайды;

6) жалпы адамзаттық құндылықтар негізінде өз әрекетін, өзінің эмоциялық күйін, адам ның және табиғаттың өзара әрекеттесу тәсілдерін бағалайды.

Дене шынықтыруЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) дене шынықтыру жаттығуларын орындау барысында техникалық

қауіпсіздік ережелерін; қозғалыс қимылдарын, әртүрлі бағыттағы дене жаттығулары сабақтарының кешенін орындаудың ережелері мен техникасын; дене жаттығуларының биодинамика лық ерекшеліктері мен мазмұнын, денені дамыту және денсаулықты нығайту міндеттерін шешуде оларды пайдалану негіздерін; бұлшықет жүктемелері кезінде өз ағзасы жүйесінің қызмет етуінің физиологиялық негіздерін, дене шынықтыру құралдары арқылы оларды дамыту мен жетілдіру мүмкіндіктерін біледі;

2) өз ағзасының психикалық-функционалдық ерекшеліктерін; дене тәрбиесімен жүйелі шұғылдану арқылы жеке тұлғаның дербес қалыптасу мүмкіндігі мен қасиеттерін; салауатты өмір салтын ұстану қажеттілігін; атқарылатын қозғалыс әрекеттерінің күрделілік деңгейін; физикалық дайындықтың әртүрлі кезеңдерінде түрлі физикалық жүктеменің талап етілген қарқындылығына жету қажеттілігін түсінеді;

3) салауатты өмір салтын және бос уақытын ұтымды ұйымдастыру, өз бетімен жетілу мақсатында түрлі дене жаттығуларын; ойын кезінде немесе арнайы құрылған жаттығулар кешенін орындау кезінде қажетті негізгі техникалық-тактикалық әрекеттерді; ағзаның бейімделу қасиеттерін дамытуды қадағалау және денсаулықты нығайту мен дене ширақтығының дайындығын жоғарылатудың дербес жолдарын; функционалдық бағыты әртүрлі дене жаттығуларын өз бетімен ұйымдастыру тәсілдерін, спорт жабдықтары мен құралдарын қолдану ережелерін; ақпараттық-коммуникациялық технологияларды, дене жаттығуларымен шұғылдану кезінде жарақаттанудың алдын алу және дәрігерге дейінгі көмек көрсету білімін қолданады;

4) сауықтыру және дене шымырлығын жетілдіру мақсатында дене жаттығуларын орындау кезінде өз ағзасының функционалды жай-күйін талдайды;

5) меңгерілген дағдыларды дене шынықтыру сабағымен қатар күнделікті өмірдегі әртүрлі жағдаяттарда қолдану жүйесін; салауатты және қауіпсіз өмір сал-тын қалыптастыру дағдыларын; дене шынықтыру сабақтарының шеңберінде про-блемаларды зерделеу және шешу үшін сыни ойлау білімі мен құралдарын; адам өмірі мен денсаулығына қауіп төндіретін төтенше жағдайларда жеке адамның және ұжымның қауіпсіз әрекеттерінің қағидаларын меңгеруді жинақтайды;

6) жалпы, кәсіптік-қолданбалы және сауықтыру-түзету бағытындағы дене жаттығуларымен шұғылданудың маңыздылығын; өзінің дене және қимыл-қозғалыс дайындығының деңгейін; дене жаттығуларымен шұғылдану тиімділігін, ағзаның функционалды жай-күйі мен жұмыс істеу қабілетін; дене жүктемелерінің мөлшерін және дене жаттығуларының әсер ету бағытын бағалайды.

Алғашқы әскери және технологиялық дайындықЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) әскери іс негіздерін, мақсатын, ұйымдық құрылымын, штаттық қарулану және

техника негіздерін, төменгі тактикалық буын бөлімшесінің мүмкіндіктерін, бағдарлау құралдарын қолдану, робототехника және IT-технология негіздерін, Қазақстан Республикасының азаматтық қорғанысын ұйымдастыруды; қазіргі заманғы зақымдау құралдарын қолданғанда, лаңкестік қауіп-қатер және табиғи апат кезінде әрекет ету тәртібін; табиғи апаттардың сипаттарын, зақымдау ошақтарында құтқару және апаттан кейінгі шұғыл қалпына келтіру жұмыстарын ұйымдастыру тәртібін; штаттық қарудың, қорғанудың дербес және ұжымдық құралдарының, радиобелсенді және химиялық бақылау құрылғыларының мақсатын, құрылысы мен қолдану тәртібін, сондай-ақ, тұрғындарды эвакуациялау және орналастыруды ұйымдастыру және өткізу тәртібін; алғашқы медициналық көмектің міндеттері мен түрлерін, жолда жүру ережесін біледі;

2) әскери іс, робототехника және IT-технология негіздерін, ядролық, химиялық, бактериологиялық (биологиялық) қарулардың және басқа да қазіргі заманғы зақымдау құралдарының шаруашылық объектілеріне, қоршаған ортаға әсер ету ерекшеліктерін, оларды қолданудың экологиялық салдарын; табиғи неме-се техногендік сипаттағы төтенше жағдай туындаған ықтимал экономикалық экологиялық залалды түсінеді;

3) әртүрлі жағдаятта соғыс алаңында солдаттың рөлінде, радиациялық және химиялық бақылау жүргізу бекетінің құрамында барлаушы ретінде әрекет етеді; штаттық қаруды, жеке және ұжымдық қорғану құралдарын қолданады; жараланғанда, қан кеткенде және күйік шалғанда, дененің түрлі бөліктерінде сынықтың ашық және жабық түрі бойынша, үсік шалғанда, күн (жылу) өткенде, электрден жарақат алғанда, суға батқанда алғашқы медициналық көмек көрсетеді; дененің түрлі бөліктері жараланғанда дәкемен байлап-таңады; интернет байланысты, аудио-ви-зуалды технологияларды пайдаланады, автомобиль көлігін жүргізудің теориялық негіздерін, робототехника дағдыларын меңгереді, цифрлық фото және бейне жабдықтарды қолданады;

4) қазіргі заманғы зақымдау құралдарын қолданғанда туындауы мүмкін тосын жағдайларды; табиғи немесе техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кездегі ықтимал жайттарды талдайды;

5) қазіргі заманғы зақымдау қаруын қолданғанда туындауы мүмкін тосын жағдайлар кезінде әрекет ету алгоритмін; табиғи немесе техногенді сипаттағы төтенше жағдайлар туындағанда әрекет ету алгоритмін жинақтайды;

6) қабылданған шешімдердің салдарын бағалайды.21. Жаратылыстану-математикалық бағыттағы тереңдетілген деңгейде

оқытылатын оқу пәндері бойынша жалпы орта білім беру аяқталғанда күтілетін нәтижелер.

БиологияЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) ақуыздардың, майлардың, көмірсутектердің, нуклейн қышқылдарының

құрылымын, құрамын және қызметін; антиген-антидене реакцияларының негізгі механизмдерін; адамның тұқымқуалаушылық теориясының, хромосомалық ауруларының негізгі жағдайларын; тірі ағзалардың өзгергіштігінің, қоректенулері мен метаболизмінің түрлерін/типтерін; түрдің пайда болуы әдістерін; генетика негіздерін және гендік инженерияның мүмкіндіктерін; Жер бетінде өмірдің қалыптасу кезеңдері мен схемасын; антропогенезді; ғаламдық және өңірлік экологиялық проблемаларды және табиғат ресурстарын қорғау қағидаттарын біледі;

2) фотосинтездің қараңғы және жарық фазасы кезінде өту процестерін; заттардың тасымалы, транслокация, хромосомалық, гендік мутациялардың пайда болу механизмін; гендік-инженерлік манипуляциялардың мәнін; энергетикалық алмасу кезеңдерін; тұқым қуалау құбылмалылығы мен эволюция арасындағы өзара бай-ланысты; тұқым қуалау заңдылықтарын; эволюциялық процестердің механизмін; экологиялық пирамиданың қағидаларын; қоршаған ортаға антропогендік әсер етулердің зардаптарын түсінеді;

3) молекулалық биология және генетика міндеттерін шешудің схемалары мен әдістерін; экожүйені, тұқым қуалау белгілерін және түрлендірілген құбылмалылықты талдауға арналған статистикалық әдістерді; заттарды сапалық және сандық талдау әдісін; эксперименттерді әзірлеуге, жүргізуге, бақылауға, нәтижелерін жазу мен тал дауға арналған ғылыми әдістерді білу және сыни тұрғыда ойлауды; дәрі-дәрмектерді, улы заттарды, зертханалық жабдықтарды қауіпсіз пайдалану қағидаларын қолданады;

4) фотосинтез және хемосинтез процестерінің ерекшеліктерін; эволюция процесіне әсер ететін факторларды; ДНҚ мен РНҚ молекулаларының құрылысын; ДНҚ мутациясы, репарациясы, рекомбинациясы мен репликациясы процестерін; ДНҚ құрылымы мен оның атқаратын қызметі арасындағы байланысты; сперма-тогенез бен оогенез арасындағы айырмашылықты; экожүйенің әртүрлілігін және тұрақтылығын; әлемдегі және Қазақстандағы экологиялық жағдайларды талдайды;

5) адамның гаметогенез схемасын; экожүйелердегі тағамдар тізбегінің схема-сын; кесте, графика, хабарлама, баяндама, презентациялар түрінде ұсыну үшін жинақталған және өңделген деректерді, ақпараттарды; болжамдар, айғақтар және түсіндірмелер ұсыну үшін ғылыми модельдер мен дәлелдемелерді; экспе-римент және зерттеу жүргізу жоспарын; зерттеу, оқу және шығармашылық жоба-ларды; Қазақстанның экологиялық проблемаларын шешудің ықтимал нұсқаларын жинақтайды;

6) ферменттердің белсенділігіне әсер ететін түрлі факторларды, ақуыздың құрылымын, фотосинтездің өнімділігін; моногибридті, дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін, модификациялық құбылмалылық заңдылықтарын; мутагенездің себептерін; өз өңірінің экожүйесін; генетикалық түрі өзгертілген және трансгенді ағзаларды қолдануға, биотехнологиядағы зерттеулерге байланысты этикалық мәселелерді бағалайды.

ХимияЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) негізгі химиялық ұғымдарды; атомистикалық теорияны; органикалық заттардың

химиялық құрылысы теориясын; түрлі белгілері бойынша заттардың жіктелуін; органикалық және бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарының номенклату-расын, құрылысын, физикалық химиялық қасиеттерін; полимерлі материалдардың, металдар мен қоспалардың, бейметалдар мен олардың қосылыстарының ерек-ше қасиеттерін және олар қолданылатын кейбір салаларды; нанотехнологияны қолданудың кейбір салаларын біледі;

2) түрлі заттардың химиялық реакцияларға түсу қабілеттерін; химиялық реакциялардағы энергиялардың өзгеруін; химиялық айналымдардың негізгі механизмдерін; кинетикалық теорияның, гомогенді және гетерогенді катализдің, электрохимияның негіздерін; ауыспалы металдардың ерекше қасиеттерін; құрылысына байланысты органикалық және бейорганикалық қосылыстардың химиялық қасиеттерін; талдаудың аспаптық әдістері арқылы қосылыстарды зерттеу қағидаттарын; ең маңызды бейорганикалық және органикалық заттардың химиялық өндірілу қағидаттарын түсінеді;

3) табиғатта, тұрмыста және өндірісте болып жатқан химиялық құбылыстарды түсіндіру үшін, әртүрлі жағдайларда химиялық айналымдардың өту мүмкіндіктерін айқындау және олардың салдарларын бағалау үшін білімдері мен біліктерін; заттар-ды сапалық және сандық талдау әдістерін; қоршаған ортада экологиялық сауатты мінез-құлық қағидаларын; қоршаған ортаның химиялық ластануының тірі ағзаларға әсер етуін бағалау әдістерін; химиялық эксперименттер нәтижелерін әзірлеу, жүргізу, бақылау, жазу және талдау үшін ғылыми әдістерді білу және сыни тұрғыда ойла-уды; жанғыш және улы заттарды, зертханалық құрал-жабдықтарды пайдалануда қауіпсіздік ережелерін қолданады;

4) заттар қасиеттерінің олардың құрамы мен құрылысына байланыстылығын; заттар дың құрылымы мен қасиеттерін айқындау үшін олардың қарапайым спектрлерін; химиялық реакцияның жылдамдығы мен химиялық тепе-теңдіктің түрлі факторларға байланыстылығын; периодтық жүйедегі элементтер қасиеттерінің өзгеру үрдісін; қыш қыл дар мен негіздердің түрлі теорияларын, ерітінділердегі иондық тепе-теңдіктерді талдайды;

5) органикалық және бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластары арасындағы генетикалық байланыстарды; заттардың химиялық байланысымен құрылысы теориясының көмегімен химиялық айналымдардың өту мүмкіндіктері мен нәтижелері туралы дәлелді пайымдауларды жинақтайды;

6) әртүрлі материалдардың қасиеттерін; химиялық реакциялардың жылдамдығына әртүрлі факторлардың әсерін; химиялық тепе-теңдікке сыртқы ортаның түрлі жағдайларының ықпалын; қоршаған орта мен адам денсаулығына химиялық өндірістің әсер ету зардаптарын; радиоактивті ыдыраудың салдарын; түрлі дереккөздерден алынған ақпараттың дұрыстығын бағалайды.

ФизикаЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:механиканың (кинематика, динамика, статика, гидро-аэростатика, гидро-аэроди-

намика), молекулалық физика мен термодинамиканың; электромагнетизмнің (элек-тростатика, тұрақты және айнымалы ток, электр тогы, магнит өрісі, электромагниттік индукция), оптиканың (геометриялық және толқындық), кванттық физиканың физикалық шамалары мен ұғымдарын; Ғалам дамуының негізгі кезеңдерін; ақпаратты тарату мен қабылдау тәсілдерін, негізгі радиотехникалық қондырғылар мен жүйелерді құру қағидаттарын; нанотехнологияның шығу тарихын және негізгі қағидаттарын;

механиканың (кинематика, динамика, статика, гидро-аэростатика, гидро-аэроди-намика), молекулалық физика мен термодинамиканың негізгі заңдарын, қағидаттары мен постулаттарын; электромагнетизмнің (электростатика, тұрақты мен айнымалы электр тогы, магнит өрісі, электрмагниттік индукция), оптиканың (геометриялық және толқындық), кванттық физиканың негізгі заңдары, қағидаттарын; наноматериалдар мен наножүйені зерттеу әдістерін; әлемнiң заманауи ғылыми бейнесіндегі физика ғылымының орнын; ой-өрісті қалыптастырудағы және практикалық міндеттерді шешудегі физиканың рөлін түсінеді;

физика ғылымының негізгі ұғымдарын, заңдылықтарын, заңдары мен теори-яларын; физика ғылымының терминологиясы мен символикасын; физикада пай-даланылатын ғылыми танымның бақылау, сипаттау, өлшеу, эксперимент сияқты негізгі әдістерін; компьютердің дерекқорларында және интернет желісінде физика бойынша ақпарат іздеу, өңдеу үшін жаңа ақпараттық технологиялардың мүмкіндігін; эксперименттер мен өлшеу нәтижелерін өңдеу, физикалық шамалар арасындағы тәуелділіктерді айқындау тәсілдерін қолданады;

дәрежелік функциялар түрінде берілген тәуелділіктерді; екі айнымалы арасындағы қатынасты; Ғаламдағы құбылыстарға, денелер мен объектілерге әртүрлі физикалық күштердің әсерін, физикалық процестердің тәуелдiлiгі мен ай-нымалылар арасындағы қатынастардың графигін; құрылғылар мен аспаптардың жұмыс істеу қағидаттары мен сипаттамалары, ғылыми жаңалықтардың қолданылу салаларын; адамның өнімді қызметі мен қоршаған ортаның жай-күйі арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды; нанотехнологияның қолданылу салаларын; Ғаламның жай-күйін сипаттайтын параметрлер мен оны дамытудың ықтимал жол-дарын талдайды;

кесте, графика, хабарлама,баяндама, презентация түрінде беру үшiн жиналған және өңделген деректерді, ақпаратты; болжамдар, айғақтар және түсiндiрмелер ұсыну үшiн ғылыми модельдер мен дәлелдемелерді; эксперимент пен зерттеу жүргізу жоспарын жинақтайды;

заңдар мен олардың қолданысын білуін, жүргізілген бақылаулар мен эксперимент тердің нәтижелерін; нақты жағдайлардағы ғылыми таным әдiстерінің қолданысын; экологиялық қауiпсiздiк тұрғысынан физикалық процестермен бай-ланысты адамның өндiрiстiк және тұрмыстық қызметінің салдарын бағалайды.

ГеографияЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) географияның, геоинформатиканың, геоэкологияның, табиғатты

пайдаланудың, геосаясаттың, геоэкономиканың негізгі санаттарын; геоэкологиялық, экономикалық-географиялық, әлеуметтік-географиялық, саяси-географиялық және саяси карталардың ерекшеліктерін; табиғатты пайдаланудың географиялық ерекшеліктері мен заманауи проблемаларын; геосфераларға антропогендік әсер етудің себептерін, факторларын және көздерін; табиғатты қорғау іс-шараларының жүйесін және негізгі бағыттарын; табиғатты пайдаланудың түрлері мен типтерінің заманауи жүйесін және табиғатты ұтымды пайдаланудың жалпы қағидаттарын; халықтардың өмір сүру деңгейі мен сапасындағы айырмашылықтарды; жекеле-ген елдер мен өңірлер шаруашылығының салалық және аумақтық құрылымының географиялық ерекшеліктерін; жекелеген елдер мен өңірлердің географиялық өзгешеліктерін, олардың әлеуметтік-экономикалық даму деңгейі бойынша айырмашылығын, халықаралық географиялық еңбек бөлінісі жүйесіндегі маман-дануы бойынша айырмашылықтарын; дүниежүзінің заманауи саяси картасының мазмұнын; дүниежүзілік шаруашылықтың даму көрсеткіштерін; мемлекеттік аумақтың құрылымын және мемлекеттер түрлерін; мемлекеттік шекараларды, олардың түрлері

мен серпінін; Қазақстан Республикасының заманауи геосаяси және геоэкономикалық жағдайының ерекшеліктерін; Қазақстанның өңірлік, халықаралық саяси процестер-ге, халықаралық географиялық еңбек бөлінісіне қатысуын; адамзаттың ғаламдық проблемаларының географиялық аспектілерін біледі;

2) дүниежүзінің заманауи экономикалық-географиялық және саяси-географиялық көрінісін; географияның басқа ғылымдармен интеграциялану қажеттілігін; геоэкологиялық, әлеуметтік, геоэкономикалық және геосаяси процестердің ерекшеліктері мен серпінін; «табиғат – халық (қоғам) – шаруашылық (экономика)» географиялық жүйесінің тұтастығы мен тұрақтылығын; табиғи ортаға антропогендік қысымды тұрақтандыру жолдарын; қоршаған ортаны қорғауда ғылыми-техникалық прогрестің рөлін; адамның ғаламдық деңгейден жергілікті деңгейге дейінгі географиялық (қоршаған) ортасын қалыптастыратын және өзгертетін табиғи, экономикалық және әлеуметтік факторларды; өмір сүру сапасының қоршаған табиғи орта сапасына тәуелділігін; жаһандану жағдайында ірі өңірлер мен елдердің географиялық ерекшеліктерін; заманауи интеграциялық және геосаяси процестердің маңыздылығы мен мәнін; геосаяси субъектілердің рөлі мен ықпал ету аймақтарын, өзара әрекеттесу сипатын, дүние жүзінің геосаяси аудандастырылуын; адамзаттың ғаламдық проблемаларының себептері мен оларды шешу жолдарын түсінеді;

3) географиялық зерттеудің заманауи әдістерін және олардың комбинациясын; географиялық деректердің түрлі көздерін; тақырыптық карталардың қосымша си-паттау элементтерін; геокеңістік дереккөздерін; географиялық ақпаратты іздеу, өңдеу, жүйелеу, түсіндіру, қажетті мәнмәтінде өзгерту, сақтау, тарату және ұсыну дағдыларын; картометрия тәсілдерін; қажетті мәнмәтінде есептеулер жүргізу үшін түрлі формулаларды қолданады;

4) географиялық қабық пен географиялық ортада болып жататын процестер мен құбылыстардың арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды; табиғат пен қоғамның өзара байланыстары мен олардың кеңістіктік ерекшеліктерін; географиялық объектілердің, процестердің және құбылыстардың орналасу, байла-ныс және басқа да кеңістіктік қатынастарының ерекшеліктерін; заманауи дүниежүзілік шаруашылықтың табиғи, әлеуметтік-экономикалық негіздерін; сандық және сапалық геокеңістік деректерді; шаруашылық салаларын орналастырудың заманауи фактор-ларын; дүниежүзі елдерінің рейтингтері мен индекстерін талдайды;

5) модельдерді, зерттеушілік және шығармашылық жобаларды, ақпараттық ма-териалдарды; географиялық объектілердің әрекет ету және даму проблемаларын шешу жөніндегі ұсыныстарды; зерделенетін географиялық объектілерді, процестер мен құбылыстарды жіктеу, жүйелеу, жалпылау және саралау мақсатында білімдер мен дағдыларды; географиялық объектілерді, процестер мен құбылыстарды түсіндіру, болжам жасау, өзгерістердің сипаты мен даму перспективаларын анықтау үшін білімдер мен дағдыларды жинақтайды;

6) географиялық дереккөздердің шынайылық дәрежесін; геосфералардың параметр лері мен экологиялық жағдайын; жекелеген аумақтардың табиғи, антропо-гендік және техногендік өзгерістерінің дәрежесін және олардың салдарын; табиғатты қорғау іс-шараларының тиімділігін; қоршаған табиғи ортаны қорғауда және табиғатты пайдалануда ғылыми-техникалық прогрестің деңгейін; қоршаған ортаның сапасын; өмір сүру сапасын; түрлі мемлекеттердің рейтингтер мен индекстердегі көрсеткіштері мен орнын; кез келген дәрежедегі аумақтың географиялық және геосаяси жағдайын; негізгі әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштері бойынша дүниежүзі елдерін; мемлекеттік аумақтың морфологиялық ерекшеліктерін бағалайды.

22. Жаратылыстану-математикалық бағыттағы стандарттық деңгейде оқытылатын оқу пәндері бойынша жалпы орта білім беру аяқталғанда күтілетін нәтижелер.

Дүниежүзі тарихыЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) өркениеттердің тарихи типтері мен олардың ошақтарын; мемлекеттің тари-

хи нысандары мен мемлекеттік-құқықтық институттардың қалыптасуы мен даму кезеңдерін; әлемдік тарих барысына ықпал еткен әскери-саяси оқиғаларды; әлемдік мәдени-тарихи прогреске ықпал еткен әлемдік жаңалықтар мен жетістіктерді; қазіргі әлемдік мәдениеттің жағдайы мен тарихын; адамның, қоғамның, әлем халықтары мен өркениеттердің пайда болуы мен дамуына қатысты негізгі ғылыми теориялар-ды; әлемдік қоғамдық ойдың дамуына елеулі үлес қосқан тарихи қайраткерлерді; дүниежүзі тарихы бойынша негізгі жинақталған ғылыми еңбектерді біледі;

2) мәдени-тарихи процесті оның бірлігі мен алуан түрлілігінде; мемлекеттің тарихи формалары мен түрлерін, өркениеттің өзіндік ерекшеліктерін; мемлекеттік-құқықтық институттардың маңызын; әлемдік өркениеттердің қалыптасуы мен дамуына табиғи-географиялық факторлардың ықпалын; тарих барысына әскери-саяси оқиғалардың ықпалын; әлемдік тарихи-мәдени прогресс үшін адамзаттың жетістіктері мен ұлы ашылулардың маңызын; түрлі тарихи кезеңдерде әлемдегі саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени өзгерістерге ішкі және сыртқы факторлардың ықпалын; әлемдік қоғамдық ойдың дамуындағы тарихи аспектілерді; тарихтың дамуына тұлғалардың ықпалын; жаһандық әлемдегі бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау үшін жалпы адамзаттық құндылықтардың маңызын түсінеді;

3) әлемнің мәдени-өркениеттік орталықтары мен мемлекеттерінің құрылуын уақыт пен кеңістікте анықтауда; өркениеттердің өзіндік ерекшеліктерін, мемлекеттердің тарихи нысандары мен түрлерін; түрлі тарихи кезеңдердегі әлем халықтарының саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуындағы ерекшеліктерін; әлем тарихындағы тарихи тұлғалардың рөлін; өткен және қазіргі кездегі оқиғалар мен құбылыстарға қатысты өз ұстанымын айқындау кезінде тарихи ойлау дағдыларын қолданады;

4) әлем халықтарының ортақ белгілері мен ерекшеліктерін айқындай отырып тарихи дамуын; түрлі тарихи кезеңдерде қоғамның қалыптасуы мен дамуына түрлі факторлардың (географиялық, демографиялық, көші-қон, саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени) ықпалын; себеп-салдарлық байланыстарын айқындау мақсатында әлем тарихының оқиғаларын, құбылыстарын, процестерін; тарихи тұлғалар қызметінің себептері мен нәтижелерін; тарихи деректерді; жаһандану жағдайында бүгінгі қоғамның даму үрдістері мен перспективаларын талдайды;

5) тарихи талдау әдістерін қолдана отырып, шығармашылық, танымдық, зерттеу-шілік, жобалық сипаттағы жұмыстарды; әлем халықтарының тарихи дамуының жал-пы заңдылықтары мен ерекшеліктерін анықтау мақсатында салыстырмалы тарихи сипаттамаларын жинақтайды;

6) түрлі тарихи кезеңдердегі қоғамның дамуына (географиялық, демографиялық, көші-қон, саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени ) түрлі факторлардың ықпал ету дәрежесін; әлем тарихының ықпалы мәнмәтінінде тарихи тұлғалар қызметін; әлемдік өркениеттің қалыптасуы мен дамуына түрлі әлем халықтары мәдениетінің қосқан үлесін; тарихи деректердің шынайылығын; әлем тарихының этникалық, саяси, мәдени және әлеуметтік-экономикалық мәселелері бойынша түрлі ғылыми теориялардың дәлелдік дәрежесін бағалайды.

Құқық негіздеріЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) Конституциялық құқық жүйесін, нормаларын, көздерін; конституциялық саяси

құқықтарын; әкімшілік құқық жүйесін, нормаларын, субъектілерін; еңбек құқығын, оның мәнін, әкімшілік еңбек тәртібін ұйымдастырудағы міндеттерді, еңбек тәртібін бұзғаны үшін жауаптылықты; азаматтық құқық көздерін, қатынастарын, меншік құқығы нысандарын, тұтынушы құқығының қолданылу аясын; отбасылық қатынастар, ата-аналар мен балалардың құқықтары мен міндеттерін; қылмыстық құқық ұғымын, белгілерін, қылмыстық жауаптылықты, оның түрлерін, азаматтардың құқықтарын қорғауды, сондай-ақ оны жүзеге асыру қажеттілігі мен мүмкіндіктерін біледі;

2) қоғамның маңызды әлеуметтік реттеушісі және мәдени элементі ретінде құқықтың рөлі мен мәнін, қазақстандық қоғамдағы негізгі құқықтық қағидаттарды, құқық жүйесі мен құрылымын, құқықтық қатынастардың, құқық бұзушылық пен заңдық жауаптылықтың, әлеуметтік-экономикалық саланы құқықтық реттеудің, құқықты жүзеге асыру түрі ретіндегі заңдық қызметтің мәнін түсінеді;

3) нормативтік актілерді пайдалана отырып, нақты құқықтық жағдайларда жеке ұста нымдарының дәлелді айғақтарын, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкестігі бойынша нақты құқықтық нормаларды бағалау үшін құқықтық білімін; құқықтық ақпараттарды өз бетінше іздеу дағдыларын; күнделікті өмірде өзекті қоғамдық және құқықтық проблемалар бойынша пікірталастарға қатысу кезінде құқық қағидаларын қолданады;

4) құқықтық нормаларды, түрлі көздерден алынған құқықтық сипаттағы ақпараттарды талдайды;

5) өзінің мінез-құлқы мен басқалардың іс-әрекеттерін жалпы қабылданған адамгершілік және құқықтық нормалармен салыстыру үшін алынған ақпаратты; жағдайды бағалау, өзінің көзқарасын білдіру, жалпыадамзаттық және этномәдени құндылықтарға қайшы келмейтін шешім қабылдау үшін нақты жағдайда ақпараттарды жинақтау және талдау үшін білім, білік және дағдыларды жинақтайды;

6) нақты проблемаларды шешу барысында Қазақстан Республикасының заңнамасын қолдану ерекшеліктерін өз бетінше бағалайды.

Графика және жобалауЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) көрнекі ақпаратты бекітудің негізгі құралдарын, әдістерін және тәсілдерін;

графи калық бейнелердің негізгі түрлерін; графика құралдары мен жобалаудың негізгі әдістерін; геометриялық денелердің сырт пішінінің құрылу заңдылықтарын; машина жасау, құрылыс сызбалары туралы жалпы түсініктерді, топографикалық сыз-балар элемент терін; бұйымды жасау және жобалау кезеңдерін; көрнекі ақпаратты қолмен және компьютерлік графика құралдары арқылы бейнелеу әдістері мен құралдарын біледі;

2) заттық әлем, құбылыстар мен процестер туралы ақпаратты визуализациялау және ұсыну кезінде графикалық бейнелер рөлінің маңыздылығын; графикалық мо-дельдеу әдістері заңдылығын; зат формасын көрсетудегі графикалық бейнелердің түрлері арасындағы айырмашылықты, олардың кеңістік және метрикалық сипат-тамаларын; практикалық қызметтегі қолмен жасалған және компьютерлік графика мүмкіндіктері мен ерекшеліктерін; макет жасау және модельдеу ерекшеліктерін түсінеді;

3) графикалық жұмыстарға арналған құралдар мен материалдарды; проекциялау әдістерін; заттың геометриялық (конструктивтік) формасын құрастыру тәсілдерін; геометриялық денелер бетінің жаймасының сызбасын құрастыру әдістерін; бейненің көрінісі мен құрамын өзгерту тәсілдерін; жобалық және конструктивтік шешімдер қабылдау үшін анықтамалық құжаттаманы; графикалық модельдеу, макеттеу және жобалау бойынша әртүрлі міндеттерді шешу барысында қол және компьютерлік графика құралдарын қолданады;

4) бейнелердің қасиеттерін және визуалды ақпаратты ұсынудың әртүрлі тәсілдерін; заттардың бейнесін жасағанда олардың геометриялық формалары мен конструкцияларын; заттың формасын анықтау үшін бейненің түрлі көріністерін пай-далану мүмкіндігін; бейненің графикалық құрамын және заттың формасын айқындау үшін кешенді сызбаны талдайды;

5) заттың формасын қайта құру үшін контурлы бейнені; түрі және құрамы бойынша жүйелеу үшін бастапқы бейнедегі графикалық ақпаратты; қажетті графикалық ақпаратты толық және жеткілікті көрсету үшін түрлі бейне көріністерін; шығармашылық ойды іске асыру үшін графиканың әртүрлі құралдарын жинақтайды;

6) визуалды ақпаратты бекітудің әдістерін; әртүрлі объектілердің графикалық бейнелерін; бейнені қайта құрудың түрлі тәсілдерін; жобалау қызметі процесінде қолданылатын графика құралдары мен жобалау әдістерін; заттардың геометриялық және конструктивтік сипаттамасын; шығармашылық қызмет процесі мен нәтижесін бағалайды.

23. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы тереңдетілген деңгейде оқытылатын оқу пәндері бойынша жалпы орта білім беру аяқталғанда күтілетін нәтижелер.

Шет тіліЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) тыңдалым: белгілі тақырыптарға әдеби тіл нормасы шегінде нақты айтылған сөздің негізгі

мағынасын түсінеді, оқумен және болашақ кәсіби қызметімен байланысты күнделікті сұрақтар мен тақырыптар туралы қарапайым ақпараттық хабарламаларды түсінеді; ұзақ пікірталастағы негізгі ойды жалпы ұғына алады, сөйленетін сөздің тақырыбы таныс, ал сөйленетін сөз қарапайым тілде және нақты құрылған жағдайда оқу және кәсіби тақырыптар бойынша дәрісті немесе әңгімені ұғады, техникалық сипаттағы егжей-тегжейлі нұсқауларды түсінеді; өзін қызықтыратын тақырыптар бойынша нақты әрі баяу айтылған телевизиялық бағдарламалардың көпшілік бөлігін, мыса-лы, сұхбаттарды, қысқаша дәрістерді, репортаждарды түсінеді;

2) айтылым:қандай да болмасын жағдайды суреттей алады немесе бір-бірімен байланысты

пікірлер түрінде әңгімелеп бере алады; кітаптың немесе фильмнің сюжетін және өзінің одан алған әсерін айтып береді; оқу іс-әрекеті аясында тақырып бойынша алдын ала дайындалған қысқаша хабарландыру жасайды; өзіне таныс тақырып бойынша түсінікті болғаны сонша, айтылған ой мен негізгі ережелерді нақты жеткізе отырып, ондағы айтылған барлық ойға ілесе алу мүмкін болатындай баяндама жа-сайды, баяндама бойынша қойылған сұрақтарға жауап береді, дегенмен кей кездері сұрақты қайталап айтуын өтінуі мүмкін; күрделі байланысқан мәтін арқылы өз сезімі мен әсерін жеткізе отырып, өз тәжірибесін суреттеп айтып береді;

3) оқылым:қызықтыратын тақырып бойынша нақты ақпаратты, оқиғалардың сипаттамасын,

жеке хаттардағы сезімдер мен тілектерді қамтитын қарапайым мәтіндерді толық түсінеді; таныс емес жалпы және оқу тақырыптары кездесетін көркем және оқу әдебиеттерінің көлемді мәтіндерін оқиды; газет мақалаларының түрлі типтерінің негізгі ойларын анықтайды, таныс емес қағаз және цифрлық ресурстарды мағынасын тексеру және түсінігін кеңейту үшін қолданады;

4) жазылым:көпшілікке таныс және қызықтыратын сұрақтар бойынша жекелеген қысқа

элементтерді бірге байланыстырып қарапайым мәтін жазады, іс-әрекет аясында болатын күнделікті таныс және әлеуметтік мәселелер бойынша нақты жиналған ақпараттарға қатысты өз пікірін еркін жинақтайды және хабарлайды; абстрактілі тақырыптар және мәдениетке: музыкаға, фильмдерге байланысты тақырыптар бойынша жаңалықтарды және өзінің ойларын айтып хат жазады; қарапайым дәріс уақытында егер тақырып таныс болған жағдайда, тақырыбы таныс, сөз қарапайым және нормативті диалектіде нақты айтылған болса, негізгі түйінді сәттерді көрсетіп жазбалар жазады; оқиғаны жазбаша баяндап жазады.

Дүниежүзі тарихыЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) өркениеттердің тарихи типтері мен олардың ошақтарын; мемлекеттің тари-

хи нысандары мен мемлекеттік-құқықтық институттардың қалыптасуы мен даму кезеңдерін; әлемдік тарих барысына ықпал еткен әскери-саяси оқиғаларды; әлемдік мәдени-тарихи прогреске ықпал еткен әлемдік жаңалықтар мен жетістіктерді; қазіргі әлемдік мәдениеттің жағдайы мен тарихын; адамның, қоғамның, әлем халықтары мен өркениеттерінің пайда болуы мен дамуына қатысты негізгі ғылыми теориялар-ды; әлемдік қоғамдық ойдың дамуына елеулі үлес қосқан тарихи қайраткерлерді; дүниежүзі тарихы бойынша негізгі жинақталған ғылыми еңбектерді біледі;

2) мәдени-тарихи процесті оның бірлігі мен алуан түрлілігінде; мемлекеттің тарихи нысандары мен түрлерін, өркениеттің өзіндік ерекшеліктерін; мемлекеттік-құқықтық институттардың маңызын; әлемдік өркениеттердің қалыптасуы мен дамуына табиғи-географиялық факторлардың ықпалын; тарих барысына әскери-саяси оқиғалардың ықпалын; әлемдік тарихи-мәдени прогресс үшін адамзаттың жетістіктері мен ұлы ашылулардың маңызын; түрлі тарихи кезеңдерде әлемдегі саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени өзгерістерге ішкі және сыртқы факторлардың ықпалын;

(Соңы 15-бетте)

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫл 15РЕСМИ

әлемдік қоғамдық ойдың дамуындағы тарихи аспектілерді; тарихтың дамуына тұлғалардың ықпалын; жаһандық әлемдегі бейбітшілік пен тұрақтылықты сақтау үшін жалпы адамзаттық құндылықтардың маңызын түсінеді;

3) әлемнің мәдени-өркениеттік орталықтары мен мемлекеттерінің құрылуын уақыт пен кеңістікте анықтауда; мемлекеттердің түрлері мен тарихи форма-ларын, өркениет тердің өзіндік ерекшеліктерін; түрлі тарихи кезеңдердегі әлем халықтарының саяси, әлеуметтік-экономикалық және мәдени дамуындағы ерекшеліктерін; әлем тарихындағы тарихи тұлғалардың рөлін; өткен және қазіргі кездегі оқиғалар мен құбылыстарға қатысты өз ұстанымын айқындау кезінде тарихи ойлау дағдыларын қолданады;

4) әлем халықтарының ортақ белгілері мен ерекшеліктерін айқындай отырып тарихи дамуын; түрлі тарихи кезеңдерде қоғамның қалыптасуы мен дамуына түрлі факторлардың (географиялық, демографиялық, көші-қон, саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени) ықпалын; себеп-салдарлық байланыстарды айқындау мақсатында әлем тарихының оқиғаларын, құбылыстарын, процестерін; тарихи тұлғалар қызметінің себептері мен нәтижелерін; тарихи деректерді; этногенез, саяси және мәдени процестерге қатысты негізгі ғылыми теорияларды; жаһандану жағдайында бүгінгі қоғамның даму үрдістері мен перспективаларын талдайды;

5) тарихи талдау әдістерін қолдана отырып, шығармашылық, танымдық, зерттеушілік, жобалық сипаттағы жұмыстарды; әлем халықтарының тарихи дамуының жалпы заңдылықтары мен ерекшеліктерін анықтау мақсатында салы-стырмалы тарихи сипаттамаларын; әлемдік тарихи-мәдени процесс туралы тұтас түсініктері мен тарихи санасын қалыптастыру үшін тұжырымдар мен гипотезалар-ды жинақтайды;

6) түрлі тарихи кезеңдердегі қоғамның дамуына (географиялық, демографиялық, көші-қон, саяси, әлеуметтік-экономикалық, мәдени ) түрлі факторлардың ықпал ету дәрежесін; әлем тарихының ықпалы мәнмәтінінде тарихи тұлғалар қызметін; әлемдік өркениеттің қалыптасуы мен дамуына түрлі әлем халықтары мәдениетінің қосқан үлесін; тарихи деректердің шынайылығын; әлем тарихының этникалық, саяси, мәдени және әлеуметтік-экономикалық мәселелері бойынша түрлі ғылыми теориялардың дәлелдік дәрежесін бағалайды.

ГеографияЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) география ғылымдары жүйесінде геоэкологияның, геоинформатиканың,

геосаясаттың, геоэкономиканың, елтанудың орны мен рөлін; табиғатты пайдала-ну саласындағы, экономикалық, әлеуметтік, саяси география мен геосаясаттың негізгі ғылыми түсініктерін; геосфераларға тиетін антропогендік әсердің фак-торларын, көздерін және салдарын; экологиялық тәуекелдерді; экологиялық дағдарыстың белгілерін; аумақтардың экологиялық жіктелуін; табиғатты қорғау іс-шараларының жүйесі мен негізгі бағыттарын; табиғатты пайдаланудың өңірлік ерекшеліктерін; табиғатты пайдаланудың негізгі әкімшілік, экономикалық және құқықтық тетіктерін; заманауи экологиялық саясаттың бағыттарын; қоршаған орта сапасының көрсеткіштерін; өмір сүру сапасының көрсеткіштерін; экономикалық жүйелер модельдерін; дүниежүзілік шаруашылық және дүниежүзі елдері дамуының басты көрсеткіштерін; дүниежүзі елдерінің арасындағы халықаралық қатынастардың жиынтығын; жаһандану процесін; Қазақстанның өңірлік және халықаралық ұйымдарға қатысуын; адамзаттың заманауи ғаламдық проблемаларын және олардың жергілікті, өңірлік деңгейлердегі көрінісін; ұлттық мүдделер аясында Қазақстан Республикасының геосаяси белсенділігінің бағыттарын; дүниежүзінің тарихи-мәдени өңірлерін біледі;

2) қазіргі әлемнің кеңістіктік тегі алуан түрлілігін, оның жалпы және өңірлік ерекшеліктерін; табиғаттың, халықтың және шаруашылықтың даму заңдылықтарын; қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттесу проблемаларын; табиғи, әлеуметтік, экономикалық және саяси процестердің ерекшеліктерін; қоршаған ортаның жағдайы үшін жеке жауапкершілігін; ғаламдық және жергілікті табиғи және әлеуметтік-экономикалық, экологиялық процестердің серпінін; қоғам мен табиғаттың өзара әрекеттесуін оңтайландыру, табиғи ортаға антропогендік қысымды тұрақтандыру жолдарын; қоршаған ортаны қорғауда ғылыми-техникалық прогрестің рөлін; аумақтың әлеуметтік-экономикалық және саяси дамуының географиялық факторларға тәуелділік дәрежесін; өмір сүру сапасының қоршаған орта сапасына тәуелділігін; қазіргі әлеуметтік-экономикалық және экологиялық проблемалардың көзін және оларды шешу жолдарын; геосаясат субъектілерінің рөлі мен ықпал ету аймақтарын, өзара әрекеттестігінің сипатын түсінеді;

3) геоэкологиялық, экономикалық-географиялық, әлеуметтік-географиялық, саяси-географиялық және геосаяси зерттеу әдістері мен олардың комбинациясын; геокеңістік дереккөздерді; геокеңістік деректерді іздеу, өңдеу, жүйелеу, түсіндіру, қажетті мәнмәтінде деректерді өзгерту, сақтау, тарату және ұсыну дағдыларын; картометрия тәсілдерін қолданады;

4) сандық және сапалық геокеңістік деректерді; географиялық объектілерді, процестерді және құбылыстарды жіктеу белгілерін; географиялық қабық пен географиялық ортада болып жататын процестер мен құбылыстардың арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды; географиялық объектілердің, процестердің және құбылыстардың орналасу, байланыстары мен басқа да кеңістіктік қатынастарының ерекшеліктерін; адам өмірі мен тіршілігіне географиялық факторлардың ықпалын; қоғамдық өндірістің табиғи және әлеуметтік-экономикалық негіздерін; жоспарланған шаруашылық әрекеттің қоршаған ортаның жағдайы мен адамдардың денсаулығына тигізетін әсерін; экологиялық дағдарыстың белгілерін; қоршаған табиғи ортаны қорғаудың және табиғатты ұтымды пайдаланудың ұйымдастырушылық және құқықтық негіздерін; шаруашылық салаларын орналастырудың заманауи факторла-рын; геоэкологиялық, геосаяси және экономикалық процестерді; халықаралық саяси, экономикалық, әлеуметтік-мәдени, экологиялық байланыстар мен қатынастарды; аумақтық-саяси жүйелерді; мемлекеттік аумақтың құрылымын; мемлекеттік шека-раларды, олардың түрлері мен серпінін; елдің ұлттық мүдделері жүйесін; геосаясат субъектілерінің геосаяси белсенділігін; дүниежүзілік геосаяси кеңістікті; Қазақстанның саяси, экономикалық және әлеуметтік дамуының ерекшеліктері мен факторларын, дүниежүзіндегі орны мен рөлін талдайды;

5) модельдерді, зерттеушілік және шығармашылық жобаларды, ақпараттық ма-териалдарды; географиялық объектілердің әрекет ету және даму проблемаларын шешу жөніндегі ұсыныстарды; зерделенетін географиялық объектілерді, проце-стер мен құбылыстарды жіктеу, жүйелеу және саралау мақсатында білімдер мен дағдыларды; географиялық объектілерді, процестер мен құбылыстарды түсіндіру, болжау жасау, өзгерістердің сипаты мен даму перспективаларын анықтау үшін білімдер мен дағдыларды жинақтайды;

6) геосфералардың параметрлері мен экологиялық жағдайын; геосфераға тиетін антропогендік жүктемені және олардың салдарын; кез келген дәрежедегі аумақтардың географиялық және геосаяси жағдайын, табиғи-ресурстық әлеуетін; табиғи ортаның сапасын; экологиялық тәуекелдерді; экологиялық дағдарыстың дәрежесін; табиғатты қорғау іс-шараларының тиімділігін; қоршаған табиғи орта-ны қорғау мен табиғатты пайдаланудағы ғылыми-техникалық прогрестің деңгейін; қоршаған ортаның сапасын; өмір сүру сапасын; түрлі мемлекеттердің халықаралық салыстырулардағы көрсеткіштері мен орнын; дүниежүзілік шаруашылықтың түрлі даму модельдерінің артықшылықтары мен кемшіліктерін; ғаламданудың дүниежүзі елдеріне тигізетін жағымды және жағымсыз әсерлерін; мемлекеттік аумақтың морфологиялық ерекше ліктерін; геосаясат субъектілерінің геосаяси белсенділігінің тиімділігін; халықаралық ұйымдардың қызмет ету нәтижелерін бағалайды.

Құқық негіздеріЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) Конституциялық құқық жүйесін, нормаларын, көздерін; конституциялық саяси

құқықтарын; әкімшілік құқық жүйесін, нормаларын, субъектілерін; еңбек құқығын, оның мәнін, әкімшілік еңбек тәртібін ұйымдастырудағы міндеттерді, еңбек тәртібін бұзғаны үшін жауаптылықты; азаматтық құқық көздерін, қатынастарын, меншік құқығы нысандарын, тұтынушы құқығының қолданылу аясын; отбасылық қатынастарды, ата-аналар мен балалардың құқықтары мен міндеттерін; қылмыстық құқық ұғымын, белгілерін, қылмыстық жауаптылықты, оның түрлерін, азаматтардың құқықтарын қорғауды, сондай-ақ оны жүзеге асыру қажеттілігі мен мүмкіндіктерін біледі;

2) қоғамның маңызды әлеуметтік реттеушісі және мәдени элементі ретінде құқықтың рөлі мен мәнін, қазақстандық қоғамдағы негізгі құқықтық қағидаттарды, құқық жүйесі мен құрылымын, құқықтық қатынастардың, құқық бұзушылық пен заңдық жауаптылықтың, әлеуметтік-экономикалық саланы құқықтық реттеудің, құқықты жүзеге асыру түрі ретіндегі заңдық қызметтің мәнін түсінеді;

3) нормативтік актілерді қолдана отырып, нақты құқықтық жағдайларда жеке ұста ным дарының дәлелдемелерін, Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес тігі бойынша нақты құқықтық нормаларды бағалау үшін құқықтық білімін; құқықтық ақпараттарды өз бетінше іздену дағдыларын; күнделікті өмірде өзекті қоғамдық және құқықтық проблемалар бойынша пікірталастарға қатысу кезінде құқық қағидаларын қолданады;

4) заңнаманың қандай да бір саласындағы құқықтық қатынастар процесінде туындайтын даулы мәселелер шеңберінде берілген ақпаратты, құқықтық нормаларды,түрлі көздерден алынған құқықтық сипаттағы ақпаратты талдайды;

5) өзінің мінез-құлқы мен басқалардың іс-әрекеттерін жалпы қабылданған адамгершілік және құқықтық нормалармен салыстыру үшін алынған ақпаратты; жағдайды бағалау, өзінің көзқарасын білдіру, жалпыадамзаттық және этномәдени құндылықтарға қайшы келмейтін шешім қабылдау үшін нақты жағдайда ақпараттарды жинақтау және талдау үшін білім, білік және дағдыларды жинақтайды;

6) нақты проблемаларды шешу барысында Қазақстан Республикасының заңнамасын қолдану ерекшеліктерін өз бетінше бағалайды.

24. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы стандарттық деңгейде оқытылатын оқу пәндері бойынша жалпы орта білім беру аяқталғанда күтілетін нәтижелер

ФизикаЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) механиканың (кинематика, динамика, статика, гидроаэростатика, гидроаэ-

родинамика), молекулалық физика мен термодинамиканың; электромагнетизмнің (электростатика, тұрақты және айнымалы электр тогы, магнит өрісі, электромагниттік индукция), оптиканың (геометриялық және толқындық), кванттық физиканың физикалық шамалары мен ұғымдарын; Ғалам дамуының негізгі кезеңдерін; ақпаратты тарату мен қабылдау тәсілдерін, нанотехнологияның шығу тарихын және негізгі қағидаттарын біледі;

2) молекулалық физика мен термодинамиканың негізгі заңдарын; электромагне-тизмнің (электростатика, тұрақты мен айнымалы электр тогы, магнит өрісі, электрмагниттік индукция), оптиканың (геометриялық және толқындық) заңдары мен қағидаттарын; наноматериалдар мен наножүйені зерттеу әдістерін; әлемнiң зама-науи ғылыми бейнесіндегі физика ғылымының орнын; ой-өрісті қалыптастырудағы және практикалық есептерді шешудегі физиканың рөлін түсінеді;

3) физика ғылымының негізгі ұғымдарын, заңдылықтарын, заңдары мен те-орияларын; физика ғылымының терминологиясы мен символикасын; физикада пайдаланылатын ғылыми танымның бақылау, сипаттау, өлшеу, эксперимент сияқты негізгі әдістерін; физикалық шамалар арасындағы тәуелділіктерді айқындау тәсілдерін қолданады;

4) дәрежелік функциялар түрінде берілген тәуелділіктерді; Ғаламдағы құбылыс-тарға, денелер мен нысандарға әртүрлі физикалық күштердің әсерін, екі айнымалы арасындағы қатынасты; физикалық процестердің тәуелдiлiгі мен айнымалылар арасындағы қатынастардың графигін; адамның өндірістік қызметі мен қоршаған орта жағдайы арасындағы себеп-салдарлық байланыстарды, нанотехнологияның қолдану салаларын; Ғаламның жай-күйін сипаттайтын параметрлерді және оны дамытудың ықтимал жолдарын талдайды;

5) кесте, графика, хабарлама, баяндама, презентация түрінде беру үшiн жиналған және өңделген деректерді, ақпаратты; болжамдар, айғақтар және түсiндiрмелер ұсыну үшiн ғылыми модельдер мен дәлелдемелерді; эксперимент пен зерттеу жүргізу жоспарын жинақтайды;

6) заңдар мен олардың қолданысын білуін, жүргізілген бақылаулар мен эксперимент тердің нәтижелерін; нақты жағдайлардағы ғылыми таным әдiстерінің қолданысын; экологиялық қауiпсiздiк тұрғысынан физикалық процестермен бай-ланысты адамның өндiрiстiк және тұрмыстық қызметінің салдарын бағалайды.

ХимияЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) негізгі химиялық ұғымдарды; атомистикалық теорияны; органикалық заттардың

химиялық құрылыс теориясын; түрлі белгілері бойынша заттардың жіктелуін; органикалық және бейорганикалық қосылыстардың негізгі кластарының номенкла-турасын, құрылысын, физика-химиялық қасиеттерін; полимерлі материалдардың, металдар мен қоспалардың, бейметалдар мен олардың қосылыстарының кейбір салаларда қолданылуын және ерекше қасиеттерін біледі;

2) түрлі заттардың химиялық реакцияларға түсу қабілеттерін; кинетикалық теория ның, гомогенді және гетерогенді катализдің негіздерін; құрылысына байла-нысты органикалық және бейорганикалық қосылыстардың химиялық қасиеттерін; ең маңызды органикалық және бейорганикалық заттардың химиялық өндірілу қағидаттарын түсінеді;

3) табиғатта, тұрмыста және өндірісте болып жатқан химиялық құбылыстарды түсіндіру үшін; заттарды сапалық талдау әдістерін; қоршаған ортада экологиялық сауатты мінез-құлық қағидаларын; қоршаған ортаның химиялық ластануының тірі ағзаларға әсер етуін бағалау әдістерін; химиялық эксперименттер нәтижелерін әзірлеу, жүргізу, бақылау, жазу және талдау үшін ғылыми әдістерді білу және сыни тұрғыда ойлауды; жанғыш және улы заттарды, зертханалық құрал-жабдықтарды пайдалануда қауіпсіздік ережелерін қолданады;

4) заттардың қасиеттері олардың құрамы мен құрылысына байланысты екенін; химиялық реакцияның жылдамдығы мен химиялық тепе-теңдіктің түрлі факторларға байла ныстылығын; периодтық жүйеде элементтер қасиеттерінің өзгеру үрдісін талдайды;

5) органикалық және бейорганикалық қосылыстардың маңызды кластары арасын-дағы генетикалық байланыстарды; заттардың химиялық байланысымен құрылысы теориясының көмегімен химиялық айналымдардың өту мүмкіндіктері мен нәтижелері туралы дәлелді пайымдауларды жинақтайды;

6) әртүрлі материалдардың қасиеттерін; химиялық реакциялардың жылдамды-ғына әртүрлі факторлардың әсер етуін; химиялық тепе-теңдікке сыртқы ортаның түрлі жағдайларының ықпал етуін; қоршаған орта мен адам денсаулығына химиялық өндірістің әсер ету зардаптарын; түрлі дереккөздерден алынған ақпараттың дұрыс-тығын бағалайды.

БиологияЖалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы:1) ақуыздардың, майлардың, көмірсутектердің, нуклейн қышқылдардың

құрылымын, құрамын және міндеттерін; антиген-антидене реакцияларының негізгі механизмдерін; адамның тұқымқуалаушылық теориясының, хромосомалық ауруларының негізгі жағдайларын; тірі ағзалардың өзгергіштігінің, қоректенулері мен метаболизмінің түрлерін/типтерін; генетика негіздерін және гендік инженерияның мүмкіндіктерін; Жер бетінде өмірдің қалыптасуы кезеңдері мен схемасын, антропогенезді; ғаламдық және өңірлік экологиялық проблемаларды және табиғат ресурстарын қорғау қағидаттарын біледі;

2) фотосинтездің қараңғы және жарық фазасы кезінде өту процестерін; заттардың тасымалы, транслокация, хромосомалық, гендік мутациялардың пайда болу механизмін; энергетикалық зат алмасу кезеңдерін; тұқым қуалау құбылмалылығы мен эволюция арасындағы өзара байланысты; тұқым қуалау заңдылықтарын; эволюциялық процестердің механизмін; қоршаған ортаға антропогендік әсер етулердің зардаптарын түсінеді;

(Соңы. Басы 13-14-беттерде) 3) молекулалық биология және генетика міндеттерін шешудің схемалары мен әдістерін; экожүйені, тұқым қуалау белгілерін және түрлендірілген құбылмалылықты талдауға арналған статистикалық әдістерді; эксперименттерді әзірлеуге, жүргізуге, бақылауға, нәтижелерін жазу мен талдауға арналған ғылыми әдістерді білу және сыни тұрғыда ойлауды; дәрі-дәрмектерді, улы заттарды, зертханалық жабдықтарды қауіпсіздік пайдалану қағидаларын қолданады;

4) фотосинтез және хемосинтез процестерінің ерекшеліктерін; эволюция процесіне әсер ететін факторларды; ДНҚ мен РНҚ молекулаларының құрылысын; ДНҚ мутациясы, репарациясы, рекомбинациясымен репликациясы процестерін, ДНҚ құрылымы мен оның атқаратын қызметі арасындағы байланысты; спермато-генез бен оогенез арасындағы айырмашылықты; экожүйе түрінің әртүрлілігін және тұрақтылығын; әлемдегі және Қазақстандағы экологиялық жағдайларды талдайды;

5) адамның гаметогенез схемасын; экожүйелердегі тағамдар тізбегінің схема-сын; кесте, графика, хабарлама, баяндама, презентациялар түрінде ұсыну үшін жинақталған және өңделген деректерді, ақпараттарды; болжамдар, айғақтар және түсіндірмелер ұсыну үшін ғылыми модельдер мен дәлелдемелерді; эксперимент және зерттеу жүргізу жоспарын, оқу және шығармашылық жобаларды; Қазақстанның экологиялық проблемаларын шешудің ықтимал нұсқаларын жинақтайды;

6) ферменттердің белсенділігіне әсер ететін түрлі факторларды, ақуыздың құрылымын, фотосинтездің өнімділігін; моногибридті және дигибридті будандастырудың цитологиялық негіздерін, модификациялық құбылмалылық заңдылықтарын; мутагенездің себептерін; өз өңірінің экожүйесін; генетикалық түрі өзгертілген және трансгенді ағзаларды қолдануға, биотехнологиядағы зерттеулерге байланысты этикалық сұрақтарды бағалайды.

25. Жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттардың стандарттық деңгейде оқытылатын оқу пәндері бойынша жалпы орта білім беру аяқталғанда күтілетін нәтижелер.

Кәсіпкерлік және бизнес негіздеріЖалпы орта білім беруді аяқтау бойынша білім алушылар:1) кәсіпкерлікті экономикалық құбылыс ретінде түсінеді және оның рөлін си-

паттайды; кәсіпкерлік пен бизнес арасындағы айырмашылықты сипаттайды; кәсіпкерлікті өзін-өзі іске асыру және жеке уәждеме түрі ретінде түсінеді; кәсіпкердің құзыретін талдайды; кәсіпкерлік призмасы арқылы өз мақсаттарына қол жеткізу мүмкіндіктерін бағалайды; кәсіпкердің әлеуетіне қатысты өзінің даму деңгейін бағалайды; кәсіпкерліктің заманауи, оның ішінде Қазақстандағы үрдістерін біледі;

2) экономика және маркетинг тұрғысынан нарықтың не екенін біледі; кәсіпкерліктегі идеяның мәнін түсінеді; «бизнес - бизнеске» және «бизнес -тұтынушыға» сегменті арасындағы айырмашылықты белгілейді; идеяларды жа-сау құралдарын қолданады; идея дизайны жоспарын ұсынады; идеяны іске асы-ру қажеттілігін команда құрамына қойылатын талаптарға айналдырады; команда құру құралдарын қолданады; бизнес-модель құралдарын қолданады; бизнес-модельдің құрамдас бөліктері арасындағы өзара байланысты анықтайды; қолда бар деректерді өзгерту кезіндегі болжамды салдарларды сипаттайды; бизнес-модель құру құралдарын қолданады; кәсіпкерлік жағдайында Lean Start up (ұқыпты өндіріс) түсінігі мен қағидатын қолданады;

3) маркетинг ұғымы мен функциясын түсіндіреді; бәсекелестік ұғымын анықтайды; түрлі күштердің бәсекелестікке ықпал жасау нысандарын талдайды; өз тұтынушысының бейінін сипаттайды; өткізу арналарының мәнін түсінеді және олардың жіктеуішін ажыратады; өз өнімінің/қызметінің құндылығын соңғы тұтынушыға дейін жеткізудің жоспарын ұсынады; тұтынушының әр сегментімен өзара қарым-қатынасты сипаттайды;

4) экономикадағы ақшаның мәнін түсінеді; кіріс пен шығыстың мәнін түсінеді; активтер мен пассивтер арасындағы айырмашылықты түсінеді; артықшылық пен жетіспеушілік ұғымының мәнін түсінеді, баға белгілеу процесіне олардың әсерін бағалайды; «баға», «құн», «баға белгілеу құрылымы» ұғымдарын ажыратады; баға белгілеу процесіндегі тұрақты және құбылмалы шығындардың маңызын түсінеді; кірістің жаңа арналарын қалыптастырудағы креативті және инновациялық тәсілдердің мүмкіндігін бағалайды; AB-тестілеу (өнім нұсқаларының тиімділігін бағалау әдісі) құралын қолданады;

5) бизнестегі ресурстардың мәні мен маңызын түсінеді; бизнес ресурстарды неғұрлым тиімді қолданудың жоспарын ұсынады; бизнес ресурстардың құнын бағалайды; бизнес ресурстардың шектеулілігі қағидаттарын біледі; шектеулілік жағдайында ресурстарды тиімді қолдану мысалдарын келтіреді; бизнестегі зияткерлік ресурстардың мәнін түсінеді; өндіріс ресурстарын толықтыру страте-гиясын әзірлейді;

6) әріптестіктің және оның түрлерінің мәнін түсінеді; бизнеске арналған аутсорсингтің пайдасын бағалайды; негізгі қызмет түрлерін сипаттайды; адами, материалдық және зияткерлік ресурстарды басқару арасындағы айырмашылықты белгілейді; сатылымды басқару қағидаларын түсіндіреді; оның жобасы мен сипат-тамасын суреттейді; жобадағы уақытты басқару қағидаларын қолданады; жоба жоспарын ұсынады; жобада ақпараттық құралдарды қолданады;

7) бизнестің мемлекет алдындағы негізгі міндеттемелерін түсінеді; салықтық режим мен бизнестің ұйымдастырушылық-құқықтық нысаны арасындағы өзара байланысты анықтайды; өзінің бизнес идеясы бойынша кірістің жалпы жоспарын құрады; түсім мен шығын туралы есеп құрудың сызбасын түсіндіреді; ақша қаражаты қозғалысы туралы есеп құрудың сызбасын түсіндіреді; жобаның табыстылығы мен тұрақты және құбылмалы шығындар арасындағы өзара байланыстарды анықтайды;

8) нарықтың даму болжамын сипаттайды; бизнесті дамытудың экстенсивті және интенсивті тәсілдерінің айырмашылығын анықтайды; бизнесті масштабтаудың әртүрілі типтерінің тиімділігін бағалайды; сапаны басқару құралдарын түсінеді; стратегиялық жоспарлаудың мәнін түсінеді; өзінің болашақ компаниясының мис-сиясы мен жоспарын құрады; бизнестің стратегиялық және қаржылық мақсаттары арасындағы айырмашылықты анықтайды; кәсіпкердің құқықтық жауапкершілік құрамын түсінеді.»;

50, 51, 52, 53, 54, 55-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«50. Бейінді оқытудың барлық бағыттары үшін міндетті оқу пәндері бойынша

білім мазмұны.Қазақ тілі, қазақ әдебиеті (оқыту қазақ тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)/орыс

тілі, орыс әдебиеті (оқыту орыс тілінде жүргізілетін сыныптар үшін)/ана тілі, әдебиет (оқыту ұйғыр/өзбек/тәжік тілінде жүргізілетін сыныптар үшін):

1) пәндердің мазмұны түрлі салалар мен қарым-қатынас жағдайларында тілді еркін меңгеруді қамтамасыз ететін коммуникативтік дағдыларды; бейнелі және талдамалық ойлауды, шығармашылық қиялдауды, оқырман мәдениетін дамытуға және автор ұстанымын түсінуге; сөйлеу әрекетін және сыни ойлауын дамытуға; қажетті ақпаратты іздеу, алу және өңдеу дағдысын дамытуға; білім алушылардың ауызша және жазбаша тілдесімін дамытуға; көркем шығарма мәтінін мазмұны мен түрі бірлігінде; негізгі тарихи-әдеби мәліметтер мен әдеби-теориялық ұғымдарды меңгеруге бағытталуы тиіс. Тілді үйрену процесінде ақпаратты салыстыру, тал-дау, жинақтау, бағалау және алған білімін өмірдің түрлі жағдайында қолдана білу сияқты ойлаудың жоғары деңгейіндегі дағдылары; әдебиет тарихы бойынша қажетті мәліметтерді және әдебиеттану түсініктерін қатыстыра отырып, көркем шығармаға терең талдау жасау дағдылары қалыптасады;

2) оқу пәндерін оқыту тілдің құрылысы және түрлі қарым-қатынас салалары мен жағдайларында қолданылуы; стилистикалық ресурстар, әдеби тіл мен сөйлеу этикетінің негізгі нормалары туралы білім спектрін; сөздік қорын және пайдаланы-латын грамматикалық құралдар аясын кеңейтуді көздейді. Тілді үйрену процесінде алынған әртүрлі деңгейдегі тілдік бірліктерді тиімді пайдалану дағдылары білім алушылардың тілдің норматив талаптарына, қарым-қатынас саласы мен жағдайына сәйкестігін бағалауына мүмкіндік береді;

3) тұлғаны рухани жағынан тәрбиелеу, гуманистік дүниетанымын, азаматтық сана-сезімін, патриоттық сезімін, әдебиет пен отандық және әлемдік мәдениет құндылық тарына деген сүйіспеншілігі мен құрметін қалыптастыру пән мазмұнының маңызды бөлігі болып саналады.

Қазақ тілі мен әдебиеті (оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін сыныптар үшін)/орыс тілі мен әдебиеті (оқыту орыс тілінде жүргізілмейтін сыныптар үшін):

1) пәннің мазмұны мемлекеттік тіл ретіндегі қазақ тілінің мәртебесіне және рес-ми түрде мемлекеттік тілмен бірдей қолданылатын ұлтаралық қарым-қатынас тілі ретіндегі орыс тілінің мәртебесіне негізделген мақсаттарды көздейді;

2) аталған оқу пәндерін оқыту тілді оқу іс-әрекетінде және күнделікті өмірде қол-дануға, білім алушылардың Қазақстан халқының мәдениетімен араласуына мүмкіндік жасайды, олардың ұлтаралық қарым-қатынасқа дайын болуын қамтамасыз етеді;

3) тілдік іс-әрекеттің барлық түрлері мен ауызша және жазбаша тіл мәдениетінің негіздерін және тәжірибесі мен қызығушылығына сәйкес келетін қарым-қатынастың түрлі салалары мен жағдайларында тілді қолданудың дағдылары мен біліктерін меңгеруі оқу пәні мазмұнының негізіне алынған;

4) тіл мен әдебиетті оқыту процесінде білім алушылар тілдің таңбалық жүйесі және қоғамның құбылысы ретінде тіл туралы, оның құрылысы мен дамуы туралы білім алады;

5) тіл мен әдебиетті оқыту әдеби тіл нормаларын меңгеру деңгейін жетілдіре түсуге, білім алушылардың сөздік қорын молайтуға және сөйлеу тілінің грамматикалық құрылымын байытуға, тілдік құбылыстар мен фактілерді және әдеби шығармаларды талдау және оларға баға беру қабілеттерін дамытуға бағытталған.

Ағылшын тілі:1) пәннің мазмұны көптілді, көп мәдениетті тұлғаны қалыптастыруға; түрлі

стильде жазылған тең түпнұсқалы мәтіндердің мазмұны арқылы сөздік қорын мо-лайту жолымен коммуникативтік біліктілігін жетілдіруге бағытталған, бұл шеттілді коммуникативтік біліктілікті дамыту процесінде әлемді қабылдауы мен дүниетанымын әлеуметтік мәдени жағынан байытуды жүзеге асыруға мүмкіндік береді; зерт-теу жұмыстары және түрлі оқу міндеттерін шығармашылық жағдайында шешу дағдыларын дамытуға бағытталады;

2) пәннің мазмұны кәсіби тұрғыда маңызды ақпаратты саралау, жинақтау, жіктеу, тілді ғылыми және кәсіби қызметтегі қарым-қатынас үшін тиімді пайдалану біліктерін, сондай-ақ жеке, іскерлік хаттарды жазу, түйіндеме құрастыру, берілген тақырып бойынша эссе жазу дағдыларын дамытуды көздейді, бұл шет тілін оқуға деген ынтасын арттыруға мүмкіндік береді;

3) білім алушыларға фактілер арасындағы себеп-салдарлық қатынастарды белгілеу іскерлігін дамыту үшін пәнаралық байланыс арқылы пәннің мазмұнын басқа пәндермен кіріктіруге, шет тіліндегі дереккөздерден негізгі және фрагментті бөліктерді алып, ақпаратпен жұмыс істеуге мүмкіндік береді;

4) пәннің құралдары арқылы рухани-адамгершілік құндылықтарды дамыту, өз Отанына, өз халқына деген патриоттық сезімін тәрбиелеу және басқа мәдениеттің өкілдеріне толерантты қарым-қатынасын, сондай-ақ отбасында тұлғааралық қарым-қатынас әдебін тәрбиелеу, мектепте құрбы-құрдастарымен, мұғалімдерімен, тіл иелерімен қарым-қатынас барысында әлеуметтік мәдениет материалдарын қолдану біліктерін дамыту жүзеге асырылады.

Алгебра және анализ бастамалары, геометрия:1) пәндердің мазмұны білім алушылардың математикалық мәдениетін және

келесі білім алу деңгейлерінде табысты оқуы, сондай-ақ практикалық міндеттерді шешуі үшін қажетті математикалық білім жүйелері мен біліктерін дамытуға бағытталған, функ ционалдық сауаттылығын, абстрактілі және логикалық ойла-уын, кеңістіктегі қиялын қалыптастыруға, сондай-ақ адамның жалпы мәдениетін қалыптастырудағы матема тиканың рөлін түсінуге мүмкіндік береді;

2) пәндердің мазмұны білім алушылардың қоршаған әлемнің математикалық заңдылықтары туралы түсініктерін жүйелеуге және дамытуға, олардың математикалық құралдар мен әдістер іс жүзінде барлық білім беру салаларында құбылыстар мен про цестерді сипаттауда және зерттеуде қолданылатынын жете түсінулеріне бағытталған;

3) пәндердің мазмұнында оқу, танымдық және жалпы зияткерлік біліктерін (математикалық заңдылықтарды түсіну барысында проблемаларын тұжырымдау, гипотезаны ұсыну және тексеру үшін салыстыру, жіктеу, қорыту, талдау, жинақтау, дерексіздендіру, нақтылау) одан әрі дамыту көзделген;

4) пәндердің мазмұны «Сан», «Алгебра», «Статистика және ықтималдық тео-риясы», «Математикалық модельдеу және анализ», «Геометрия» тақырыптарын қамтитын математиканың негізгі бөлімдерінен тұрады.

Информатика:1) пәннің мазмұны ақпаратты іздеу, талдау, сыни бағалау, таңдау, ұйымдастыру,

беру және өңдеу, объектілер мен процестерді модельдеу біліктерін дамытуға; ақпарат тық технологиялардың құралдары мен әдістерін, есептерді шешу әдістерін меңгеруге бағытталған;

2) пәннің мазмұны нақты объектілер мен процестердің ақпараттық модельдерін қолдану, талдау және түрлендіру дағдыларын; алгоритмдік және есептік ойлау; компьютерлік модель құралдарымен зияткерлік және шығармашылық қабілеттерін дамытуды көздейді; компьютерлік технологиялар арқылы ақпараттық процестерді іске асыруды, компьютерлік жүйелермен және модельдермен жұмыс атқаруды, ақпаратты қорғау әдістерін зерделеуді, интерактивті компьютерлік модельдерді пайдалана отырып модельдеу, формализациялау және визуализациялау тәсілдерін қарастыруды көздейді;

3) пән мынадай тақырыптарды қамтиды: «Компьютерлік жүйелер», «Ақпарат және ақпараттық процестер», «Алгоритмдеу және бағдарламалау» және «Денсаулық және қауіпсіздік».

Қазақстан тарихы:1) пәннің мазмұны Қазақстан тарихының негізгі этникалық, саяси, әлеуметтік-

экономикалық және мәдени проблемалары бойынша тереңдетілген білімді қалыптас-тыруға бағытталған;

2) пән білім алушылардың түрлі тарихи кезеңдердегі Қазақстанның мәдени-тарихи дамуының мәні мен ерекшеліктері туралы түсінігін кеңейтеді және тереңдетеді;

3) пән Қазақстан тарихындағы оқиғаларды, құбылыстар мен процестерді бағалау, жіктеу, жүйелеу, қорыту және талдау үшін қажетті тарихи ойлау дағдысын дамытуды көздейді. Пәннің аксиологиялық функциясы патриотизмді қалыптастыруды, ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға дағдыландыруды білдіреді.

Өзін-өзі тану:1) пәннің мазмұны жалпыадамзаттық құндылықтар негізінде адамның рухани-

адамгершілік әлеуетін ашуға, өзін-өзі тануға және өзін-өзі жетілдіруге деген ынта-сын дамытуға; отбасындағы, ұжымдағы, қоғамдағы өзінің рөлін түсінетін жоғары адамгершілік қасиеттерді дамытудың қажеттілігін, қоғамға қызмет ету дағдыларын; тән және жан саулығының байланысын түсінуге, еліміздің, қаланың, ауылдың, мектептің, отбасының өміріне өзінің қатыстылығын сезінуге және өз ойлары мен сөзіне, іс-әрекетіне жауапкершілікпен қарауға бағытталған;

2) пәнді оқыту адамзаттың рухани мәдениеті, тән және жан саулығының байланы-сы туралы білімін кеңейтуді; рефлексия дағдыларын меңгеруді; өзін-өзі тәрбиелеуді, өзіндік білімін көтеру дағдылары меңгеруді; өз іс-әрекетін саралауды, түрлі өмірлік жағдаяттарда адамгершілікпен таңдау жасауды және шешім қабылдау, өз мақсаттарын және оған жету жолдарын адамгершілік нормаларға сәйкес межелеуді көздейді; отбасында, ұжымда, қоғамда рухани-адамгершілік негізінде қарым-қатынас жасай білу дағдысын дамытуды көздейді.

Дене шынықтыру:1) пәннің мазмұны: қимыл-қозғалыс белсенділігінің заңдылықтары, спорттық

дайындық, дене тәрбиесімен шұғылданудың болашақ еңбек қызметіндегі маңызы, әскер қатарында қызмет етуге дайындау туралы білім көлемін кеңейтуді; білім алушының жасына және жыныстық ерекшеліктеріне сәйкес ағзаның қызмет ету қабілеттерін жоғарылатуды; спорттың негізгі түрлері бойынша техникалық және

тактикалық әрекеттер мен тәсілдерді жетілдіруді; дене шынықтыру-сауықтыру және спорттық-сауықтыру іс-әрекеттерінің дербес және ұжымдық түрлеріндегі құзыреттілігін дамыту, белсенді демалыс және спорттық жарыстар ұйымдастырудың шығармашылық дағдыларын дамытуды; жеке тұлғаның өзін шынайы бағалауын, адамгершілік сананы, өмірлік көзқарасты, ұжымшылдықты қалыптастыру, мақсаткерлік, батылдық, ұстамдылық, табандылықты дамытуды; спорт түрлері бойынша олимпиадалық резервті дамытуға және қалыптастыруға жағдай жасауды қамтамасыз етуі тиіс;

2) пәнді оқыту білім алушыларға пән бойынша алған білім, білік және дағдыларын күнделікті өмірде қолдануға; қимыл-қозғалыс құзыреттілігі мен дене дамула-рын жақсарту қажеттілігін бағалауға; адамгершілік қасиеттерін дамытуға және әділ ойын мен үздіксіз өзін-өзі дамуды сезінуге; жеке бас гигиенасы ережелерін сақтау қажеттілігін түсінуге; адамның денелік және энергетикалық жүйесіне дене жаттығуларының әсер ету дәрежесін, өзіндік дене дамуы және қимыл-қозғалыс дайындығы деңгейін, ағзаның қызмет ету жағдайы мен жұмыс істеу қабілетін бағалауға; ойлаудың сыни және шығармашылық дағдыларын дамытуға, пробле-маларды жеңуге мүмкіндік береді.

Алғашқы әскери және технологиялық дайындық:1) пәннің мазмұны білім алушылардың бойында әскери іс, робототехника және IT-

технология негіздері туралы көзқарасты қалыптастыруды, Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің қатарында қызмет ету туралы түсінікті және әскери іс негіздері бойынша білімді қалыптастыруды, әскери ант мазмұнын және әскери жарғылардың талаптарын білуді; өмірлік маңызы бар дағдылары мен қасиеттерін дамытуға ықпал етуді; теориялық білімдері мен практикалық дағдыларын нық игерулері арқылы оларды Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде қызмет етуге дайындауды; бойында Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінде қызмет ету туралы түсінікті қалыптастыруды; жастардың бойында азаматтық көзқарасты, Қазақстан Республика-сының егемендігін қорғау қажеттілігіне деген сенімділікті, әскери қызметке деген жауап кершілікке саналы тұрғыдан дайын болуды қалыптастыруды; Қазақстан Республикасы Қарулы Күштеріне, оның дәстүрлеріне, әскер түрлерінде қызмет ету ерекшеліктеріне, жалпы әскери мамандыққа деген қызығушылықты дамытуды қамтамасыз етуі тиіс;

2) пән білім алушыларды әскери-патриоттық және адамгершілік тәрбиелеудің жалпы жүйесінде, олардың сана-сезімін, танымдық қызығушылықтарын, қарым-қатынас орната білу қабілеттерін, ерік-жігер сапаларын, әскери іс бойынша алғашқы білік, дағдыларды, робототехника, автомобиль жүргізу бойынша теориялық негіз-дерді дамытуда, цифрлық фото және бейне жабдықтарды пайдалануда маңызды орынға ие;

3) пән Қазақстан әскерінің даму тарихымен таныстыру және оның қазіргі жай-күйін зерделеу арқылы әскери тұрғыдан жігерлі, батыл, денсаулығы мықты, функционалдық білімді тұлғаны дамытуды көздейді.

51. Жаратылыстану-математикалық бағыттағы оқытудың тереңдетілген деңгейін-дегі оқу пәндері бойынша білім мазмұны

Биология:1) пәннің мазмұны білім алушылардың тірі организмдердің көп түрлілігі, қоршаған

орта эволюциясы, табиғи құбылыстардың заңдары мен заңдылығы туралы; бақылау, жіктеу, жүйелеу, салыстыру, қатар қою, талдау, объект мен ақпаратты бағалау, себеп-салдарлық байланысты анықтау практикалық дағдыларын дамытуға бағытталған.

2) пәннің тереңдетілген деңгейінің мазмұны табиғи биологиялық құбылыстар мен процестердің болмысын білім алушылардың тереңірек түсінуін, адам іс-әрекетінің өсімдіктер мен жануарлар әлеміне, сондай-ақ адам денсаулығына әсерін ұғынуды көздейді. Тірі табиғаттың ерекшелігін, эволюциялық процестердің мәнісін ұғыну білім алушылардың экологиялық жағдайларды бағалауына және тіршілік иелеріне қамқорлықпен қарау қажеттілігін түсінуіне жағдай жасайды;

3) пәннің мазмұнын құрылымдаудың негізін мынадай жетекші жүйелі идеялар құрай ды: тірі ағзалардың көптүрлілігі, құрылысы мен функциясы; көбею, тұқым қуалау шылық және эволюциялық даму; қоршаған орта және ағза; қолданбалы кіріктірілген ғылымдар.

Химия:1) пәннің мазмұны химиялық заттардың көптүрлілігінің маңыздылығы және

олардың басқа затқа айналуы туралы білімді тереңдетуге; табиғи ресурстарды ұқыппен пайдалануды дамытуға; эксперименттік және практикалық дағдылардың кең спектрін дамыту, сыни ойлауды және оқытылатын процестерге шығармашылық тәсілдер қолдану негізінде білім алушылардың табиғаттағы заттардың көп түрлілігі туралы түсінігін кеңейтуге бағытталған;

2) пән жаңа заттарды ашуға мүмкіндік береді, қолда бар деректерге сүйеніп, қоршаған ортаның экологиялық жағдайын бағалауға үйретеді және осы арқылы өмірмен тығыз байланысты қамтамасыз етеді;

3) пәннің тереңдетілген деңгейінің мазмұны білім алушылардың айналада бо-лып жатқан химиялық құбылыстар мен процестердің мәнін түсінуін көздейді және олардың салауатты өмір салтын ұстануына түрткі болады; күнделікті практикада сапалы өнімдер мен құралдарды таңдау үшін химиялық білімін қолдануға; күнделікті өмірде тіршілік ету сапасын жақсартуға мүмкіндік береді;

4) пәннің мазмұны мынадай бөлімдерден құралады: «Бөлшектер және олардың құрылысы», «Химиялық реакциялардың заңдылықтары», «Химиядағы энергетика», «Біздің айналамыздағы химия», «Химия және өмір».

Физика:1) пәннің тереңдетілген деңгейі білім алушылардың табиғат туралы ғылым

ретінде физика туралы, ғылыми танымның әдістері мен әдіснамасы, таным процесін-дегі теория мен эксперименттің рөлі және өзара байланысы туралы түсініктерін дамытуға бағытталған;

2) пәннің мазмұны білім алушылардың жалпы табиғат заңдары ретіндегі меха-никаның, жылу физикасының, электр мен магнетизмнің, оптиканың және атомдық физиканың заңдары туралы білімдерін тереңдетуге бағытталған. Танымның ғылыми әдістері негізінде білім алушылардың әлемнің физикалық бейнесі туралы түсініктері кеңейеді және ғылыми көзқарастары қалыптасады;

3) пән табиғи құбылыстарға бақылау жүргізе алу, нәтижелерді сипаттай және қорытындылай алу, физикалық құбылыстарды зерделей алу үшін өлшеу құралдарын пайдалана алу дағдысын дамытуды көздейді;

4) тереңдетілген деңгейдің мазмұнында эксперимент нәтижелерін жинау мен талдау негізінде эмпирикалық байланысты айқындауға бағытталған экспериментті жоспарлауға және жүргізуге мүмкіндік туады;

5) пән бойынша білім алушылардың тереңдетілген дайындық деңгейі алған білім-дерін әртүрлі табиғи құбылыстар мен процестердің себептерін, маңызды техни калық қондырғылардың жұмыс істеу қағидаттарын түсіндіру, модельдер құру және болжам жасау үшін қолдануларын көздейді.

География:1) пәннің тереңдетілген деңгейі білім алушылардың табиғаттың, халықтың, эко-

номика мен геосаясаттың даму заңдылықтары туралы білімдерін молайтуға, та-биғи, әлеуметтік, экономикалық және саяси процестердің ерекшеліктерін объек тивті бағалау үшін қажетті әлем туралы білімдерін жан-жақты қалыптастыруға бағытталған;

2) пәннің мазмұны география тұрғысынан ойлау қабілетін; қоршаған орта мен адамзаттың қазіргі және болашақтағы жағдайына жеке жауапкершілікті сезінуін дамытуды көздейді, осылардың барлығы білім алушылардың бойында құндылық бағдарын қалыптастыруға жәрдемдеседі; пәннің мазмұны қазіргі әлемнің кеңістіктегі көптүрлілігін, оның жалпы және өңірлік ерекшеліктері мен серпіні туралы түсінігін қалыптастыруға; қоғам мен табиғаттың өзара әрекеті мен өзара байланысының кеңістік пен уақыт заңдылықтарын талдауға және жинақтауға; географиялық құбылыстар мен процестердің арасындағы себеп-салдарлық байланыстар мен кеңістік-уақыт заңдылықтарын түсінуге дағдылану, түрлі табиғи, әлеуметтік-экономикалық және экологиялық құбылыстар мен процестерді түсіндіру және бағалау, географиялық ақпараттарды түсіндіру және күнделікті өмірде қолдану үшін географиялық білімдерін пайдалану дағдысын қалыптастыру және дамытуға бағытталған.

52. Жаратылыстану-математикалық бағыттағы оқытудың стандарттық деңгейін-дегі оқу пәндері бойынша білім мазмұны

Дүниежүзі тарихы:1) пәннің мазмұны адамзат өркениетінің этногенез, саясигенез, мәденигенезінің

негізгі проблемалары бойынша білімді қалыптастыруға бағытталған;2) пән білім алушылардың әлемдік мәдени-тарихи процестің мәнін оның бірлігі

мен әртүрлілігінде түсінуін тереңдетуге бағдарланған;3) пән әлемдік тарихтағы оқиғаларды, құбылыстарды, процестерді талдау,

жіктеу, жүйелеу, қорыту және бағалау үшін қажетті тарихи ойлау дағдысын дамы-туды көздейді;

4) пәннің аксиологиялық мақсаты – білім алушылардың бойына ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға деген құрмет сезімін ұялату.

Құқық негіздері:1) пәннің мазмұны құқықтық сауаттылықты қалыптастыруға, демократиялық

құқық тық қоғам идеалдары мен құндылықтарын түсінуге бағытталған; білім алушы-лардың әртүрлі құқықтық салалардың мәні мен ерекшелігін түсінуін тереңдетеді;

2) пән құқық нормалары, заңдар мен нормативтік құқықтық актілер негізінде процестерді жіктеу, жүйелеу, қорыту және бағалау үшін қажетті құқықтық ой-лау дағдысын дамытуды көздейді. Пәннің аксиологиялық функциясы құқықтық сауаттылықты қалыптастыруға, құқықтық сана-сезім құндылықтарына негізделген.

Графика және жобалау:1) пән графикалық бейнелеу және геометриялық-графикалық модельдеу теори-

ясы негіздерін оқытуға, білім алушылардың жобалық шығармашылық әрекеттерін дамытуға, олардың графикалық мәдениетін қалыптастыруға бағытталған;

2) пәннің мазмұны «Ақпараттық визуалдандырудың графикалық тәсілдері мен құралдары», «Кескіндердің негізгі түрлері және оларды құрастыру. Кескіндерді түрлендіру», «Пішінді қалыптастыру және құрастыру. Пішінді қайта түрлендіру», «Тех никалық, сәулет-құрылыс және ақпараттық графика элементтері», «Жобалау. Жоба лау графикасы. Шығармашылық тапсырмалар» тараулары бойынша айқындалады.

53. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы оқытудың тереңдетілген деңгейіндегі оқу пәндері бойынша білім мазмұны

Шет тілі:1) пән сөйлеу әрекетінің төрт түрі (тыңдалым, айтылым, оқылым, жазылым)

бойынша білім алушылардың тілдік дағдыларын дамытуға, мәдениетаралық-коммуникативтік құзыреттілікті, өзге тілге және өзге мәдениетке позитивті көзқараспен қарауға, жалпы мәдениетін көтеруге, көзқарасын және оқылып отырған тілдің елі туралы білімін кеңейтуге, тілдік қабілеттілік пен тілдік болжамын, сөйлеу мәдениетін, шет тілін оқуға деген қызығушылықты дамытуға, өз бетімен шет тілдерін оқуға қабілетті және дайын негізгі екінші тілді меңгерген тұлғаның сипатын иеле-нуге бағытталған;

2) пәннің мазмұны білім алушылардың өмірдің түрлі жағдаяттарында қарым-қатынас жасау барысында өздеріне деген сенімділігін күшейтеді, Қазақстанда ғана емес шетелде де жоғары білім алуға қол жеткізуіне мүмкіндік береді, әдеби шығармалардың теңтүпнұсқалы мәтінін түпнұсқа тілінде оқуға мүмкіндігін кеңейтеді;

3) жалпы орта білім беру аяқталғанда білім алушы Шет тілін меңгерудің жалпы-еуропалық құзыретіне (Common European Framework of Reference, CEFR) сәйкес В1(орташа-В1.2) тілдік деңгейін меңгеруі тиіс.

Дүниежүзі тарихы:1) пәннің мазмұны адамзат өркениетін этногенез, саясигенез, мәденигенезінің

негізгі проблемалары бойынша тереңдетілген білімді қалыптастыруға бағытталған;2) пән білім алушылардың әлемдік мәдени-тарихи процестің мәнін оның бірлігі

мен әртүрлілігінде түсінуін тереңдетуге бағдарланған;3) пәннің тереңдетілген деңгейі әлемдік тарихтағы оқиғаларды, құбылыстарды,

процестерді талдау, жіктеу, жүйелеу, қорыту және бағалау үшін қажетті тарихи ой-лау дағдысын дамытуды көздейді;

4) пәннің аксиологиялық мақсаты – білім алушылардың бойына ұлттық және жалпыадамзаттық құндылықтарға деген құрмет сезімін ұялату.

География:1) пәннің мазмұны іргелі географиялық заңдар мен заңдылықтардың серпінді

дамып жатқан жүйесі ретінде әлемнің географиялық көрінісін қалыптастыруға бағытталған;

2) пәннің мазмұны елтану тәсілінің негізде құрылып, қазіргі географиялық ерекшеліктер мен өңірлердің сипаттамасын түсінуге мүмкіндік береді;

3) пән табиғат пен қоғамның тұтастығын, географияның адам мен табиғаттың арақатынасын үйлестірудегі рөлін түсіну негізінде білім алушылардың ғылыми көзқарасын қалыптастыруға бағытталған;

4) пән қоғамдағы қазіргі адамзаттың ғаламдық проблемаларын және олар-ды шешу жолдарын зерделеу негізінде табиғат пен қоғамның өзара қарым-қатынасын түсінуді дамытады; қоршаған ортаны қорғаудың және табиғатты ұтымды пайдаланудың, Қазақстан көлемінде және әлемде тұрақты даму проблемасы бой-ынша географиялық тәсілдердің маңыздылығын сезінуге арналған;

5) пән кеңістік пен уақыт заңдылықтары және географиялық объектілердің жұмыс істеуі мен дамуының, процестер мен құбылыстардың ерекшеліктері туралы білімді; табиғи, әлеуметтік-экономикалық және геосаяси құбылыстар мен процестерді түсіндіру мен бағалау үшін географиялық білімдерін функционалды қолдану дағдыларын қамтиды.

Құқық негіздері:1) пәннің мазмұны құқықтық сауаттылықты қалыптастыруға, демократиялық

құқық тық қоғам идеалдары мен құндылықтарын түсінуге бағытталған;2) пәнді оқыту білім алушылардың түрлі құқық салаларының болмысы мен

ерекше ліктерін түсінуін тереңдетеді;3) пән құқық нормалары, заңдар мен нормативтік құқықтық актілер негізінде

процестерді талдау, жіктеу, жүйелеу, қорыту, бағалау үшін қажетті құқықтық ой-лау дағдысын дамытуды көздейді. Аталған оқу пәнінің аксиологиялық функциясы құқықтық сауаттылықты қалыптастыруға, құқықтық сана-сезім құндылықтарына негізделген.

54. Қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы оқытудың стандарттық деңгейіндегі оқу пәндері бойынша білім мазмұны.

Физика:1) пән білім алушылардың табиғат туралы ғылым ретінде физика туралы, ғылыми

танымның әдістері мен әдіснамасы, таным процесіндегі теория мен эксперименттің рөлі және өзара байланысы туралы түсініктерін дамытуға; білім алушылардың әлемнің физикалық бейнесі туралы түсініктерін кеңейтуге және ғылыми көзқарасын қалыптастыруға бағытталған;

2) пән табиғи құбылыстарға бақылау жүргізу, нәтижелерді сипаттау және қорыту, физикалық құбылыстарды зерделеу үшін өлшеу құралдарын пайдалану дағдысын дамытуды көздейді;

3) білім алушыларды пән бойынша даярлау меңгерген білімдерін әртүрлі табиғи құбылыстар мен процестердің себептерін, маңызды техникалық қондырғылардың жұмыс істеу қағидаттарын түсіндіру үшін қолдануларын көздейді.

Химия:1) пәннің мазмұны химиялық заттардың көптүрлілігінің маңыздылығы және

олардың басқа затқа айналуы туралы білімдерін дамытуға, табиғи ресурстарды ұқыппен пайдалануды дамытуға; эксперименттік және практикалық дағдылардың кең спектрін дамыту, сыни ойлауды және оқытылатын процестерге шығармашылық тәсілдер қолдану негізінде білім алушылардың табиғаттағы заттардың көптүрлілігі туралы түсінігін кеңейтуге бағытталған;

2) пән қолда бар деректер негізінде қоршаған ортаның экологиялық жағдайын бағалауға үйретеді және осы арқылы өмірмен тығыз байланысын қалыптастырады;

3) пәннің мазмұны білім алушылардың айналада болып жатқан химиялық

ҚазаҚСтан РеСпуБликаСы Үкіметінің ҚаулыСы

2017 жылғы 24 тамыз №506 Астана, Үкімет Үйі

Қазақстан Республикасы Үкіметінің «нормативтік құқықтық актілерді ресімдеу, келісу, мемлекеттік тіркеу

және олардың күшін жою қағидаларын бекіту туралы» 2016 жылғы 6 қазандағы №568 және «заңға тәуелді нормативтік

құқықтық актілердің жобаларын әзірлеу, олардың келісілу қағидаларын бекіту туралы» 2016 жылғы 6 қазандағы

№569 қаулыларына өзгерістер енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді:1. Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне мынадай өзгерістер

енгізілсін:1) «Нормативтік құқықтық актілерді ресімдеу, келісу, мемлекеттік тіркеу және

олардың күшін жою қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 6 қазандағы №568 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2016 ж., №49, 313-құжат):

көрсетілген қаулымен бекітілген Нормативтік құқықтық актілерді ресімдеу, келісу, мемлекеттік тіркеу және олардың күшін жою қағидаларында:

45-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«45. Орталық органдардың нормативтік құқықтық актілерін мемлекеттік тіркеуді –

Қазақстан Республикасының Әділет министрлігі, жергілікті органдардың нормативтік құқықтық актілерін тіркеуді аумақтық әділет органдары құжаттар ұсынылған күннен бастап күнтізбелік он бес күн ішінде жүзеге асырады.

Бірлескен нормативтік құқықтық актілерді бірлесіп қабылдаған орталық орган-дар, олардың ведомстволары немесе жергілікті органдар оларды күшін жойды деп таниды не тоқтата тұрады.

Осы тәртіп өзге де мемлекеттік органдармен келісу бойынша қабылданған актілерге де қолданылады.»;

46-тармақ алып тасталсын;2) «Заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілердің жобаларын әзірлеу, олардың

келісілу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 6 қазандағы №569 қаулысында (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2016 ж., №50, 316-құжат):

көрсетілген қаулымен бекітілген Заңға тәуелді нормативтік құқықтық актілердің жобаларын әзірлеу, олардың келісілу қағидаларында:

43-тармақтың 3) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«3) қолданыстағы нормативтік құқықтық актілерге өзгерістер және/немесе

толықтырулар енгізуді көздейтін нормативтік құқықтық актінің жобасына енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың тиісті негіздемесімен нормативтік құқықтық актінің бұрынғы және жаңа редакциясының салыстырмалы кестесі қоса беріледі.»;

47, 48 және 49-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«47. Нормативтік құқықтық актінің жобасы келісуге жіберілген Қазақстан

Республикасының мемлекеттік органдары мен ұйымдары, егер заңнамада өзге мерзім белгіленбесе не жоғары тұрған мемлекеттік органдардың (лауазымды адамдардың) тапсырмаларынан туындамаса, нормативтік құқықтық актінің жобасы келіп түскен күннен бастап он жұмыс күні ішінде ол бойынша өз ескертулері мен ұсыныстарын дайындауға немесе олардың жоқтығы туралы нормативтік құқықтық актінің жобасын әзірлеген органға хабарлауға тиіс.

Нормативтік құқықтық актінің күші жойылды деп тану, сондай-ақ нормативтік құқық тық актілердің немесе олардың жекелеген нормаларының қолданысын тоқтата тұру туралы нормативтік құқықтық актінің жобасын келісу келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жүргізіледі.

Мемлекеттік органның нормативтік құқықтық актінің жобасы бойынша ескертулері кемшіліктерді жою бойынша ұсыныстарды қамтуға, сондай-ақ оның құзыретіндегі мәселелерге тікелей қатысты, негізделген және толық болуға тиіс.

Ескертулер болған кезде нормативтік құқықтық актінің жобасын әзірлеген ор-ган қажеттілігіне қарай оны пысықтайды, одан кейін әзірлеуші орган мемлекеттік органның бірінші басшысы орынбасарының не жауапты хатшысының ЭЦҚ-сы қойылған нормативтік құқықтық акт жобасының пысықталған нұсқасын МО ИП-да орналастырады және оны мүдделі мемлекеттік органдарға келісуге қайта жібереді.

Нормативтік құқықтық актінің жобасын әзірлеген орган келісуші мемлекеттік органдардың ескертулерімен келіспеген жағдайда, біріншісі осындай ескертудің әрқайсысы бойынша келіспеудің жазбаша негіздемесін қоса бере отырып, нормативтік құқықтық актінің жобасын бұрыштама соғуға жібереді.

Келісу мерзімі аяқталғаннан кейін нормативтік құқықтық актінің жобасын әзірлеуші орган мүдделі мемлекеттік органдардың барлық ұсыныстарын жобаның соңғы нұсқасына жинақтайды (ескертулерді жояды).

Бұл ретте әзірлеуші орган соңғы нұсқаны дайындау процесінде мемлекеттік органдардың өзі келіскен ескертулерін жояды.

48. Нормативтік құқықтық актінің жобасын МО ИП арқылы мемлекеттік органдарда түпкілікті келісу мерзімі келісуші мемлекеттік органның бірінші басшысының не оның міндетін атқарушы адамның ЭЦҚ-ны пайдалана отырып, бұрыштама қою мерзімін қоса алғанда, бес жұмыс күнінен аспауға тиіс, бұл ретте мерзімдер нормативтік құқықтық актінің жобасы осы мемлекеттік органға түскен күннен бастап есептеледі.

Нормативтік құқықтық актінің күші жойылды деп тану, сондай-ақ нормативтік құқықтық актілердің немесе олардың жекелеген нормаларының қолданысын тоқтата тұру туралы нормативтік құқықтық акті жобасын түпкілікті келісу келіп түскен күннен бастап үш жұмыс күні ішінде жүргізіледі.

49. Нормативтік құқықтық акт жобасын төлнұсқада қағаз жеткізгіште мемлекеттік органдарда түпкілікті келісу мерзімі мемлекеттік органға түскен күннен бастап үш жұмыс күнінен аспауға тиіс.

Нормативтік құқықтық актінің күші жойылды деп тану, сондай-ақ нормативтік құқықтық актілердің немесе олардың жекелеген нормаларының қолданысын тоқтата тұру туралы нормативтік құқықтық актінің жобасын төлнұсқада түпкілікті келісу келіп түскен күнінен бастап екі жұмыс күні ішінде жүргізіледі.».

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

ҚазаҚСтан РеСпуБликаСы Үкіметінің ҚаулыСы

2017 жылғы 25 тамыз №507 Астана, Үкімет Үйі

«Білім алушыларды қорытынды аттестаттаудың кейбір мәселелері туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің

2012 жылғы 27 ақпандағы №261 қаулысының және «Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне

өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 12

мамырдағы №288 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін

өзгерістер мен толықтырулардың 6-тармағының күші жойылды деп тану туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. Мыналардың күші жойылды деп танылсын: 1) «Білім алушыларды қорытынды аттестаттаудың кейбір мәселелері туралы»

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2012 жылғы 27 ақпандағы №261 қаулысы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2012 ж., №34, 446-құжат);

2) «Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 12 мамырдағы №288 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Үкіметінің кейбір шешімдеріне енгізілетін өзгерістер мен толықтырулардың 6-тармағы (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2016 ж., №28, 166-құжат).

2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

ҚазаҚСтан РеСпуБликаСы Үкіметінің ҚаулыСы

2017 жылғы 25 тамыз №509 Астана, Үкімет Үйі

«Қазақстан Республикасының мемлекеттік шекарасы арқылы өткізу пункттерінің және Қазақстан

Республикасының аумағындағы стационарлық көліктік бақылау бекеттерінің тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 9 шілдедегі №697

қаулысына толықтыру енгізу туралы

Қазақстан Республикасының Үкіметі қаулы етеді: 1. «Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы арқылы өткізу пункт-

терінің және Қазақстан Республикасының аумағындағы стационарлық көліктік бақылау бекеттерінің тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2013 жылғы 9 шілдедегі №697 қаулысына (Қазақстан Республикасының ПҮАЖ-ы, 2013 ж., №40, 597-құжат) мынадай толықтыру енгізілсін:

көрсетілген қаулымен бекітілген Қазақстан Республикасының Мемлекеттік шекарасы арқылы өткізу пункттерінің және Қазақстан Республикасының аумағындағы стационарлық көліктік бақылау бекеттерінің тізбесінде:

«1. Қазақстан Республикасы қалаларының әуежайларында халықаралық авиата-сымалдар үшін ашық өткізу пункттері» деген бөлім мынадай мазмұндағы жолмен толық тырылсын:

«Көкшетау Көкшетау қаласы

».2. Осы қаулы алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен

соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

құбылыстар мен процестердің мәнін түсінуін көздейді және олардың салауатты өмір салтын ұстануына түрткі болады; күнделікті практикада сапалы өнімдер мен құралдарды таңдау үшін химиялық білімін қолдануға; күнделікті өмірде тіршілік ету сапасын жақсартуға мүмкіндік береді.

Биология:1) пәннің мазмұны білім алушылардың тірі организмдердің көптүрлілігі, қоршаған

орта эволюциясы, табиғи құбылыстардың заңдары мен заңдылығы, бақылау, жіктеу, жүйелеу, салыстыру, талдау, объект пен ақпаратты бағалау, себеп-салдарлық бай-ланыстарды анықтаудың практикалық дағдыларын дамытуға бағытталған;

2) пәннің мазмұны табиғи биологиялық құбылыстар мен процестердің бол-мысын, білім алушылардың адам әрекетінің өсімдіктер мен жануарлар әлеміне, сондай-ақ адам денсаулығына әсерін ұғынуды көздейді. Тірі табиғаттың ерекшелігін, эволюциялық процестердің мәнісін ұғыну білім алушылардың экологиялық жағдайларды бағалауына және тіршілік иелеріне қамқорлықпен қарау қажеттілігін түсінуіне жағдай жасайды;

3) пәннің мазмұнын құрылымдаудың негізін жетекші жүйелі идеялар құрайды: тірі ағзалардың көптүрлілігі, құрылысы мен функциясы; көбею, тұқым қуалаушылық және эволюциялық даму; қоршаған орта және ағза; қолданбалы кіріктірілген ғылымдар.

55. Жаратылыстану-математикалық және қоғамдық-гуманитарлық бағыттағы оқытудың стандарттық деңгейіндегі оқу пәндері бойынша білім мазмұны

Кәсіпкерлік және бизнес негіздері:1) пән қазақстандық және халықаралық практиканы ескере отырып, кәсіпкерлік

сала сындағы базалық түсініктер мен негіздерді зерделеуге бағытталған, кәсіпкерлік ойлауды қалыптастыруға ықпал ететін оқытудың практикаға бағытталған моделіне ие;

2) пәннің мазмұнына коучингтік және тренингтік элементтерді пайдалана отырып кәсіпкерлік, бизнес бойынша материалдар кіріктіріледі;

3) пән білім алушыларда іскерлік ойлауды қалыптастыруға және кәсіпкерлік, бизнес және экономика негіздерінің базалық білімін алуға; өз таңдауы үшін жауапкершілікке баулу және кәсіпкерлік ойлауды, белсенді өмірлік ұстанымды қалыптастыруға; қазіргі нарықтық жағдайларда болашақ дербес қызмет үшін практикалық дағдылар базасын құруға бағытталған.»;

57-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«57. Жалпы орта білім беру деңгейіндегі білім алушылардың апталық оқу

жүктеме сінің ең жоғары көлемі әр сыныпта аптасына 39 сағаттан аспайды.»;61-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«61. Сыныпты екі топқа бөлу қалалық білім беру ұйымдарында сыныптарда

білім алушылар 24-ке немесе одан артық, ауылдық жерлерде білім алушылар 20-ға немесе одан артық, шағын жинақты мектептерде кемінде 10-ға толған жағдайда:

1) оқыту қазақ тілінде жүргізілмейтін сыныптарда - қазақ тілі мен әдебиеті; 2) оқыту орыс тілінде жүргізілмейтін сыныптарда - орыс тілі мен әдебиеті; 3) ағылшын, шет тілдері;4) информатика;5) гендерлік қағидат бойынша дене шынықтыру (қалалық жерде – әрбір топта

кемінде 8 ұл (немесе қыз), ал ауылдық жерде – кемінде 5 ұл (немесе қыз) болғанда) сабақтарын жүргізу кезінде жүзеге асырылады.».

2. Осы қаулы 2017 жылғы 1 қыркүйектен бастап қолданысқа енгізілетін 1-тармақтың үшінші, төртінші, бесінші, алтыншы, жетінші, сегізінші, тоғызыншы, оныншы, он бірінші, он екінші, он үшінші абзацтарын қоспағанда, 2018 жылғы 1 қыркүйектен бастап қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының

Премьер-Министрі Б.САҒЫНТАЕВ

16 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫлресми

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 18 қараша №1073 Астана қаласы

«Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 25

ақпандағы № 152 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

«Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы туралы» 2015 жылғы 10 қаңтардағы Қазақстан Республикасының Заңының 12-бабының 11-тармақшасына сәйкес бұйырамын:

1. «Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығын бекіту туралы» Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 25 ақпандағы № 152 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде 2015 жылғы 3 сәуірде № 10620 болып тіркелген, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2015 жылғы 17 сәуірде жарияланған) мынадай өзгеріс енгізілсін:

жоғарыда көрсетілген бұйрықпен бекітілген Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығы осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын.

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының Бас қолбасшылығы (Р.Ф. Жақсылықов) заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен

кейін күнтізбелік он күн ішінде мерзімді баспа басылымдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жолдауды;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

4) осы бұйрықтың көшірмесін оны тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне орналастыру үшін Әділет министрлігінің «Республикалық құқықтық ақпарат орталығына» жолдауды;

5) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2), 3) және 4) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалғаны туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының Бас қолбасшылығына (Р.Ф. Жақсылықов) жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғаш ресми жарияланғаннан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр полиция генерал-полковнигі Қ. ҚАСЫМОВ

«КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Қорғаныс министрі генерал-полковник _______________С.Жасұзақов2016 жылғы 18 қараша

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 18 қарашадағы № 1073 бұйрығына қосымша

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 25 ақпандағы № 152 бұйрығымен бекітілген

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығы1-тарау. Жалпы ережелер

Осы Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығы (бұдан әрі – Нұсқаулық) әскери қызмет туралы заңнаманың Қазақстан Республикасының Ұлт-тық ұланына (бұдан әрі – Ұлттық ұлан) әскери қызметке кіру және өткеру бөлігін қолдануды нақтылайды.

2-тарау. Келісімшарт бойынша әскери қызметке кіру үшін кандидаттарды іріктеу және зерделеу

2. Офицерлер, сержанттар мен сарбаздар құрамдарының лауазымдарына келісімшарт бойынша әскери қызметке қабылдау үшін кандидаттарды (бұдан әрі - кандидаттар) іріктеуді және зерделеуді Қазақстан Республикасы Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығының (бұдан әрі – ҰҰБҚ), өңірлік қолбасшылықтарының (бұдан әрі - ӨңҚ), әскери бөлімдерінің және Әскери институтының кадр қызметтері жүзеге асырады.

3. Кандидаттардың өтініш беру уақыты мен күндері, сондай-ақ құжаттардың қажетті тізбесі, дене шынықтыру даярлығы бойынша нормативтер, кандидаттарға қойылатын біліктілік және басқа да талаптар бақылау-өткізу пунктіндегі ақпарат тақтасында орналастырылады.

4. Кадр қызметі кандидатқа келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін адамдарға қойылатын, «Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының (бұдан әрі – Заң) 38-бабымен белгіленген талаптарды жеткізеді.

5. Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеруге ниет білдірген кандидат кадр қызметіне Қазақстан Республикасы Президентінің 2012 жылғы 25 мамырдағы №124 Жарлығымен бекітілген «Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында әскери қызмет өткеру қағидаларының» 21-тармағымен белгіленген тізбеге сәйкес құжаттарды ұсынады.

6. Кадр қызметі кандидаттың Заңның 38-бабында белгілегген талаптарға сәйкестігін тексереді. 7. Кандидатқа қатысты Қазақстан Республикасы Бас прокуратурасының Құқықтық стати-

стика және арнайы есепке алу жөніндегі комитетінен қылмыстық, әкімшілік және сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтарын жасағаны, теріс себептер бойынша мемлекеттік қызметтен шығарылу фактілері туралы мәліметтер сұралады.

8. Қағидаларға сәйкес мемлекеттік құпияларды құрайтын мәліметтермен жұмыс істеуді көздейтін лауазымда келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеретін кандидатқа мемлекеттік құпияларға рұқсат беруге арнайы тексеру жүргізіледі.

9. Базаларда, қару және оқ-дәрілер қоймасында қару-жарақ пен оқ-дәрілердің сақта-луына байланысты лауазымда келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеруге кандидат психо-физиологиялық және полиграфологиялық зерттеулерді қолдана отырып, тексеруден өтеді.

10. Кадр қызметі бөлім командирінің (мемлекеттік мекеме басшысының) қолымен жо-спарланып отырған лауазымды көрсете отырып әскери-дәрігерлік комиссияға медициналық куәландырудан өту үшін кандидатқа жолдама береді.

11. Кадр қызметі осы Нұсқаулыққа 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша әскери қызметке қабылдау туралы қорытынды ресімдейді.

12. Кандидатты зерделеу барысында ұсынылған материалдар (кандидаттың жеке ісі) бөлім командирінің (мемлекеттік мекеме басшысының) бұйрығымен тағайындалған құрамы төрағадан, хатшыдан (кадр қызметінің өкілі) және кемінде төрт комиссия мүшесінен тұратын іріктеу комиссиясының қарауына шығарылады.

13. Іріктеу комиссиясының кандидатты әскери қызметке қабылдаудың мақсатқа сайлылығы немесе бас тарту туралы дәлелді қорытындысы осы Нұқсаулыққа 2-қосымшаға сәйкес нысан бойынша хаттамамен ресімделеді.

Бас тарту себебін көрсете отырып, келісімшарт бойынша әскери қызметке қабылдаудан бас тарту туралы кандидаттарға қол қойғыза отырып, жазбаша түрде іріктеу комиссиясының отырысында хабарланады.

14. Іріктеуден өткен кандидат жеке құрам бойынша бұйрықпен 5 тәулік ішінде келісімшарт бойынша әскери қызметке қабылданады, саптық бөлім бойынша бұйрықпен әскери бөлімнің тізімдеріне қабылданады және міндеттерін орындауға жіберіледі. Саптық бөлім бойынша бұйрықтан үзінді әскери есепте тұрған жері бойынша жергілікті әскери басқару органына (бұдан әрі – ЖӘБО) әскери есептен шығару үшін жолданады. Сонымен қатар запаста тұрмаған адамға ЖӘБО әскери билет ресімдейді.

3-тарау. Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерді әскери лауазымдарға тағайындау және ауыстыру

15. Әскери қызметшіні әскери лауазымға тағайындау біліктілік талаптарын, білім және кәсіби даярлық деңгейін ескере отырып жүргізіледі.

16. Әскери қызметшілерді әскери лауазымға тағайындау тікелей бастықтардың ұсынымы бойынша жүргізіледі және жетекшілік ететін кадр қызметтері арқылы тікелей бастықтарға ұсынылады.

17. Ұсыным (құжаттар) лауазымдар номенклатурасына сәйкес жеке құрам бойынша бұйрық шығаруға құқығы бар лауазымда адамдарға жолданады және сәйкес қызметтерге жетекшілік ететін ҰҰБҚ (әскери бөлімдер) мүдделі құрылымдық бөлімшелерінің бастықтарымен, Бас қолбасшының, ӨңҚ қолбасшысының және әскери бөлім командирлерінің орынбасарлары-мен, сондай-ақ ӨңҚ және әскери бөлім сержанттарын тағайындау бөлігінде бас сержантпен келісілуі тиіс.

18. Әскери лауазымдардың штаттық атауы өзгерген кезде (штаттық-лауазымдық санат-тары өзгермей), сондай-ақ әскери бөлімнің нөмірі немесе атауы өзгерген кезде жаңа әскери лауазымдарға қайта тағайындау жүзеге асырылады.

19. Азаматтық персонал адамдарын, азаматтарды офицерлер құрамының бос лауазым-дарына уақытша тағайындау жоғары білімі, тиісті әскери мамандық саласы бойынша жақын мамандығы және азаматтық персоналмен алмастырылатын осы мамандық бойынша жұмыс тәжірибесі болған кезде жүргізіледі.

20. Азаматтық персонал адамдарын, азаматтарды сержанттар мен сарбаздар құрамының бос лауазымдарына уақытша тағайындау жоғары немесе арнаулы орта білімі болған кезде Қағидалардың 50-тармағына бұйрығына сәйкес жүргізіледі.

21. Сарбаздар мен сержанттар құрамындағы келісімшарт бойынша әскери қызметшілердің бос лауазымдарына мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер «Қазақстан Республикасы әскери қызметшілерінің, арнайы мемлекеттік органдары, құқық қорғау органдары, мемлекеттік фельдегерлік қызметі және прокуратура органдары қызметкерлерінің санаттар бойынша лауазымдарының тізілімін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің 2004 жылғы 17 қаңтардағы № 1283 қбпү кейбір жарлықтарына өзгерістер енгізу туралы» Қазақстан Респуб-ликасы Президентінің 2015 жылғы 12 қазандағы № 99 қбпү Жарлығына сәйкес тағайындалады.

22. Әскери қызметші бала күтімі бойынша демалыста болған кезде бос емес лауазымдарға жоғары немесе орта арнайы білімі және тиісті мамандық саласы бойынша жақын мамандығы бар азаматтарды тағайындауға болады.

23. Штаттық лауазымдарға азаматтық персоналды тағайындау, сондай-ақ азаматтық персонал адамдарын, азаматтарды әскери лауазымдарға уақытша тағайындау саптық бөлім бойынша бұйрықпен жүргізіледі.

24. Әскери қызметшілер тағайындалған кезде осы лауазымдарға уақытша тағайындалған азаматтық персонал адамдары басқа әскери лауазымдарға тағайындалады, ал басқа әскери лауазымға тағайындау мүмкін болмаған жағдайда белгіленген тәртіппен шығарылады.

25. Азаматтық персонал адамдарымен, азаматтармен еңбек шартын жасасу және тоқтату Қазақстан Республикасының Еңбек кодексіне сәйкес жүргізіледі.

26. Өңірлік қолбасшылықтардың және әскери бөлімдердің кадр қызметтерінде жыл сайын 5 қаңтарға қол жеткізген нәтижелерді және әскери тәртіптің жай-күйін ескере отырып жоғары тұрған лауазымдарға жылжыту және оқуға жіберу үшін офицерлер құрамы адамдарының резерві құрылады.

Бұл ретте резервке тіркелген әрбір офицермен нақты лауазымға немесе оқуға түсуге дайындық бойынша қандай жұмыс жүргізілетіні айқындалады.

27. Резервке тіркелген адамдарды тең лауазымдарға тағайындау кезінде тиісті бастықтың шешімі бойынша қызметтік мінездемелерде олардың бұрынғы қызмет орны бойынша резерв-те тұрғаны туралы көрсетіледі.

28. Офицерлер құрамының адамдарын төмен лауазымдарға тағайындау аттестаттау комиссиясының қарауынан соң жүргізеді.

29. Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерді сержанттар құрамы лауазымдарынан сарбаздар құрамының лауазымына төмендеткен кезде олармен 3 (үш) жыл мерзімге жаңа келісімшарт жасалады.

30. Әскери қызметшілерді Ұлттық ұланның жеке құрамының тізімдерінде қалдыра отырып, басқа мемлекеттердің әскери оқу орындарының курсанттары (тыңдаушылары) ретінде тіркеу ҰҰБҚ емтихан қабылдау комиссиясының ұсынымы бойынша Бас қолбасшының бұйрықтарымен жүзеге асырылады.

31. Әскери оқу орнын аяқтаған соң, бітіруші Бас қолбасшының бұйрығымен лауазымға тағайындалады немесе тиісті командирдің (бастықтың) қарамағына тіркеледі.

32. Қарамағында болу мерзіміне әскери қызметшінің емделу және еңбек демалысында болу уақыты есептелмейді.

33. Келісімшарт бойынша әскери қызметші келісімшарт мерзімі аяқталған соң (қалауы бойынша және бос лауазымдар болған жағдайда) басқа өңірде орналасқан әскери бөлімге әскери лауазымға тағайындалуы мүмкін.

34. Басқа әскери бөлімде немесе басқа мемлекеттік органда (мекемеде) қызмет өткеруге ниет білдірген әскери қызметші келісімшарт мерзімі аяқталардан 2 ай бұрын қызмет орны бойынша баянатпен өтініш білдіреді.

35. Әскери қызметшінің жаңа қызмет орны бойынша бөлімнің командирімен (мемлекеттік мекеме басшысымен) жазбаша келісілген соң, кадр қызметі әскери қызметшіні басқа әскери бөлімге тағайындау мүмкіндігін қарау үшін құжат ресімдейді және жолдайды.

36. Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерді ӨңҚ, Әскери институт, тікелей бағынысты бөлімдер арасында тиісті командирлердің (бастықтардың) қолдаухаты бойынша тағайындау Бас қолбасшының жеке құрам бойынша бұйрықтарымен жүзеге асырылады.

37. Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерді отбасы жағдайы бойынша, әскери қызметшінің немесе оның отбасы мүшелерінің денсаулық жағдайы бойынша жаңа қызмет орнына тағайындау одан әрі қызмет өткеру үшін таңдалған әскери бөлімде бос лауазымдар болған жағдайда отбасылық-мүлікті зерттеу актісін немесе әскери қызметшінің немесе оның отбасы мүшелерінің денсаулық жағдайы туралы анықтама ұсынған кезде жүргізіледі.

38. Офицерлер, сержанттар мен сарбаздар құрамының әскери қызметшілерін Ұлттық ұланнан әскери қызмет көзделген басқа мемлекеттік органдарға іссапарға жіберу және әскери қызметшілерді (қызметкерлерді) құқық қорғау және арнайы органдардан, Қарулы Күштерден, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардан ҚР ҰҰ-ға келісімшарт бойынша әскери қызметке қабылдау Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің немесе Бас қолбасшының жеке құрам бойынша бұйрықтарымен жүргізіледі.

Бұл ретте көрсетілген адамдардың Ұлттық ұланнан әскери қызмет көзделген басқа мемлекеттік органдарға және кері іссапарға жіберу осы мемлекеттік органдардың бірінші басшыларының келісімі бойынша жүзеге асырылады.

39. Әскери қызметшіні әскери қызмет көзделмеген басқа мемлекеттік органдарға (мекеме-лерге) тағайындау кезінде Заңға сәйкес әскери қызметтен шығарылуы тиіс.

4-тарау. Әскери қызметте болудың шекті жасына толғанәскери қызметшілермен келісімшарт жасасу

40. Әскери қызметте болудың шекті жасына толған әскери қызметшіге қолданыстағы келісімшарт мерзімінің аяқталуына кемінде төрт ай қалғанда осы Нұсқаулыққа 4-қосымшаға сәйкес қызметтен шығарылатыны туралы хабарланады.

41. Әскери қызметте болудың шекті жасына толған, оқытушылық, ғылыми қызметті жүзеге асыратын және магистр академиялық дәрежесі, ғылыми дәрежелері немесе атақтары бар, әскери қызметті жалғастыруға ниет білдірген әскери қызметшілер осы Нұсқаулыққа 6-қосымшаға сәйкес нысан бойынша Бас қолбасшының атына келісімшарт мерзімін ұзарту туралы баянат ұсынылады.

42. Әскери қызметшілерді әскери қызметте шекті жастан тыс қалдыру туралы шешімді оларға әскери бөлім командирлері жеке өздері жариялайды.

Әскери қызметшілердің қызметтік тізімдеріне шекті жастан тыс әскери қызметте қалдырылғаны және мерзімі туралы жазылады.

43. Келісімшарт мерзімін әскери қызметте болудың шекті жасынан тыс ұзартудан бас тартылған әскери қызметшілерге осы Нұсқаулыққа 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша қызметтен шығарылатыны туралы хабарлайды.

5-тарау. Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерге ротация жүргізу44. Әскери қызметшілерді ротациялау әскердің жауынгерлік әзірлігін арттыру үшін әскери

қызмет өткеру шеңберінде, сондай-ақ қызметтік қажеттілік немесе әскери қызметшілердің кәсіби әлеуетін анағұрлым тиімді пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында Қағидаларға сәйкес жүзеге асырылады.

45. Ротациялау шарттары:бір әскери лауазымда 5 жылдан артық болу;климаттық жағдайы ауыр жерлердегі бір әскери бөлімде 3 жылдан артық әскери қызмет

өткеру болып табылады.46. Ротациялау жоспары және ротациялауға жататын әскери қызметшілердің тізімі жыл

сайын 1 желтоқсанға жасалады.47. Мынадай:мүгедек жұбайы (зайыбы) бар;мүгедек балалары (қамқоршысы болып табылатын), оның ішінде асырап алған бала-

лары бар;асырауында қартайған ата-аналары бар;осы жылы келісімшарт мерзімі аяқталатын;әскери қызметте болудың шекті жасына толуына 3 жыл қалған;тең немесе жоғары лауазымға тағайындау мүмкін емес әскери қызметшілер басқа жерге

көшумен байланысты ротациялауға жатпайды.48. Тікелей бастықтардың қолдауы және аттестаттау комиссиясының шешімі бойынша Бас

қолбасшы Қағидаларға сәйкес екінші мерзімге әскери лауазымдарда болу уақытын ұзартады.49. ӨңҚ және тікелей бағынысты әскери бөлімдер жыл сайын 5 желтоқсанға ҰҰБҚ Кадр

және әскери білім басқармасына өз номенклатурасы бойынша ротациялау жоспары мен тізімін және Бас қолбасшының номенклатурасының әскери қызметшілерін ротациялау бой-ынша ұсыныстар жолдайды.

50. Ротациялау жоспарына және ротациялауға жататын әскери қызметшілердің тізіміне өзгерістерді оны бекіткен адам енгізеді.

51. ӨңҚ және тікелей бағынысты әскери бөлімдердің ротациялауға жататын әскери қызметшілерінің тізімі осы Нұсқаулыққа 6-қосымшаға сәйкес нысан бойынша жасалады.

52. ӨңҚ және тікелей бағынысты әскери бөлімдердің ротациялау жоспары осы Нұсқаулыққа 7-қосымшаға сәйкес нысан бойынша жылдың қорытындысында 15 қаңтарда жасалады және 15 шілдеде нақтыланады.

6-тарау. Әскери атақтар беру53. Офицерлер, сержанттар мен сарбаздар құрамындағы әскери қызметшілерге, оның

ішінде қайта аттестаттау тәртібімен әскери атақтар беру Әскери қызмет өткеру қағидаларына сәйкес жүргізіледі.

54. Кезекті әскери атақтарын уақтылы беру мақсатында кадр қызметтері кезекті жылға әскери атақтар беру кестесін жасайды. Оң аттестатталған, тиісті штаттық лауазымдарды атқаратын офицерлерге атақтағы еңбек сіңірген мерзімінің аяқталуына кемінде бір ай қалғанда ҰҰБҚ кадр қызметіне осы Нұсқаулыққа 8-қосымшаға сәйкес ұсынымдар жолданады.

55. Әскери бөлім командирінің келісімшарт бойынша әскери қызметшіге кезекті әскери атағын беруге ұсынуды кешіктіруге негіз болған себепті жариялауы әскери қызметшінің әңгімелесу парағына қол қоюы арқылы жүргізіледі, ол кезекті әскери атақ берілгенге дейін жеке істе сақталады.

Қабылданған шешім мен офицерлер құрамының адамымен жүргізілген әңгімелесу туралы ҰҰБҚ Кадр және әскери білім басқармасына ақпарат беріледі.

56. Запастан ерікті түрде келісімшарт бойынша әскери қызметке айқындалған және лауазымға тағайындалған офицерлердің әскери атағындағы еңбек сіңірген мерзімінде Заңының 20-бабында белгіленген еңбек сіңірген мерзімдерін сақтай отырып, олардың запаста әскери атағында болған уақыты есептеледі.

57. Қағидалардың 90-бабына сәйкес офицерлер құрамының алғашқы әскери атағын бе-руге ұсынылған әскери қызметшілерге Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2011 жылғы 27 мамырдағы № 246 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №7032 болып тіркелген) бекітілген Алғашқы, кезекті және кезектен тыс арнайы атақтар беруге арналған материалдарды ресімдеу мәселелері жөніндегі нұсқаулыққа сәйкес нысан бойынша бланкіде ұсыным ресімделеді.

58. Ауыстыру тәртібімен Ұлттық ұланға келісімшарт бойынша әскери қызметке кіретін құқық қорғау және арнайы мемлекеттік органдардың қызметкерлеріне әскери атақ Заңның 20-бабының талаптарына сәйкес беріледі.

59. Қайта аттестаттау тәртібінде берілген әскери атақтағы еңбек сіңірген жылдары қайта аттесттауға дейін болған арнайы атағын берген күннен бастап есептеледі.

60. Әскери атағы жоқ азаматтарға «қатардағы» әскери атағы тиісті штаттық лауазымдарға келісімшарт бойынша әскери қызметке кірген, сондай-ақ Әскери институтқа түскен кезде жеке құрам бойынша бұйрықтармен беріледі.

61. «Кіші сержант» әскери атағы штатта тиісті және одан жоғары әскери атақ көзделген әскери лауазымдарға тағайындалған кезде, оқу бөлімінде оқығаннан кейін беріледі.

62. Әйел әскери қызметшіге «кіші сержант» әскери атағы осы мамандыққа жақын тиісті білімі болса, тағайындалғаннан кейін алты айдан кейін берілуі мүмкін.

7-тарау. Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерге демалыстар беру63. ҰҰБҚ-да, ӨңҚ және әскери бөлімдерде 25 желтоқсанға дейін әскери қызметшілердің

келесі жылға арналған демалыс кестесі жасалады және демалыстар беру құқығы бар әскери бөлім командирі бекітеді.

64. Әскери қызметшілерге жыл сайынғы негiзгi демалыс бүкiл күнтiзбелiк жыл ішiнде ай сай-ын жеке құрамның 25-30 пайызы демалыста болуы есебiмен бiркелкi берiледi. Демалыстар беру құқығы бар командирлер (бастықтар) жауынгерлік міндеттерді орындаудың және жауынгерлік даярлықтың шиеленіскен кезеңінде жекелеген санаттағы әскери қызметшілерге жыл сайынғы негізгі демалыстарды берудің ай сайынғы нормасын азайта алады. Жауынгерлік міндеттерді орындау кезінде жараланған, контузия алған немесе мертіккен, сондай-ақ ұрыс қимылдарына және терроризмге қарсы (бітімгершілік) операцияларға қатысқан әскери қызметшілерге жыл сайынғы негізгі демалысын өзіне ыңғайлы уақытта алу құқығы беріледі.

65. Әскери қызметшілерге демалыстар (жыл сайынғы негізгі, отбасы жағдайы бойынша қысқа мерзімді және оқу демалыстарын) беру кезінде демалысты өткізу орнына бару және кері қайту үшін қажетті уақыт демалысты өткізу орнына қарамастан беріледі және темір жол, әуе, ав-томобиль, теңіз көлігінің қозғалыс (қайта отыруды ескере отырып) кестесі бойынша есептеледі.

66. Темір жол қатынасы болмаған жағдайда демалысты өткізу орнына бару және кері қайту үшін қажетті уақыт демалысты өткізу орнына жақын теміржол станциясына дейінгі қозғалыс (қайта отыруды ескере отырып), темір жол көлігі кестесі бойынша есептеледі. Жақын темір жол станциясынан демалыс өткізу орнына жетуге қажетті уақыт қайта отыруларды ескере отырып, қалааралық автобустардың (маршруттық таксилердің) қозғалыс кестесі бойынша есептеледі.

67. Демалысты бірнеше пунктте өткізген жағдайда әскери қызметшінің таңдауы бойынша қызмет орнынан оған осы пункттердің біреуіне бару және кері қайту үшін уақыт ұсынылады.

68. Демалысты өткізу орнына бару және кері қайту үшін қажетті уақытты есептеу үшін рас-тайтын құжаттар жол жүру құжаттары (билеттер) болып табылады.

69. Әскери қызметшінің баянатта көрсетілген Қазақстан Республикасының аумағындағы елді мекенде болғанын ЖӘБО есепке қойылғаны және алынғаны туралы белгі (мөр) растайды.

Егер елдімекенде ЖӘБО болмаса әскери қызметші белгілерді жергілікті атқару орга-нында қояды.

Демалыс билетінің қарсы бетінде белгі (мөр) болмаған жағдайда әскери қызметшінің елді мекенде болғанын растайтын құжат жол жүру құжаттары (билеттер) негіз болып табылады.

70. Қазақстан Республикасынан тыс демалысқа шыққан кезде баянатта көрсетілген елді мекенде болғаны туралы растайтын құжат жол жүру құжаты болып табылады.

71. Демалысты өткізу орнына жету үшін қажетті уақыт он екі сағаттан асса, онда әскери қызметшінің демалысына демалысты өткізу орнына баруы және кері қайтуы үшін екі тәулік (одан көп) қосылады.

72. Демалысты өткізу орнына жету үшін қажетті уақыт он екі сағатқа жетпесе, онда әскери қыз-метшінің демалысына демалысты өткізу орнына баруы және кері қайтуы үшін бір тәулік қосылады.

73. Демалысты өткізу орнына жету үшін қажетті уақыт алты сағатқа жетпесе, онда әскери қызметшінің демалысына демалысты өткізу орнына баруы және кері қайтуы үшін қажетті уақыт ұсынылмайды.

74. Жүктілігі және бала тууына байланысты демалысқа шығатын немесе демалыстан кейінгі жылы, сондай-ақ үш жасқа толғанша бала күтімі бойынша берілген демалысы аяқталған соң әйел әскери қызметшілердің жыл сайынғы негізгі демалысының ұзақтығы қызмет атқарған толық айларға барабар есептеледі. Әскери қызметші - әйелдің қызметке баланы күту бойынша демалысынан демалыстың соңынан ерте шығу жағдайында, жыл сайынғы демалысы дема-лыс кестесі бойынша, баланы күту бойынша демалысынан шыққан уақыттан бастап фактіге негізделген жұмыс істеген уақыты үшін беріледі.

75. Отбасы жағдайы бойынша қысқа мерзімді демалыс жыл сайынғы негізгі демалысты пайдалануына қарамастан ұсынылады.

76. Әскери қызметшілерге қосымша демалыстар Қазақстан Республикасының заңнамалық актілерінде көзделген жерлерде және лауазымдарда қызмет өткерген кезеңінде беріледі.

Бұл ретте қосымша демалыс әскери лауазымға немесе тиісті жерге тағайындалған жылы және кеткен, лауазымнан босатылған жылы толық қызмет атқарған айларға барабар есептеледі.

77. Қызметтік қажеттілік бойынша әскери қызметші демалысты беру құқығы берілген уәкілетті лауазымды адамның саптық бөлім бойынша бұйрығымен жыл сайынғы негізгі де-малыстан кейін шақыртылады.

8-тарау. Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерді әскери қызметтен шығару78. Әскери қызметтен шығаруға ұсыну алдында олардың қызмет өткеруі туралы деректер

нақтыланады, қажет болған жағдайда олардың қызмет өткерген кезеңдері күнтізбелік есеппен еңбек сіңірген жылдарына және жеңілдік жағдайында жеке есептелуі құжаттамамен растала-ды, заңнамаға сәйкес зейнеткерлікке еңбек сіңірген жылдары есептеледі. Есептелген еңбек сіңірген жылдары әскери қызметшіге жарияланады.

79. Келісімшарт бойынша әскери қызметшілерді теріс себептер бойынша шығару бойынша шешім аттестаттау комиссиясының қарауынан кейін қабылданады.

80. Уәкілетті органның бастамасы бойынша жүкті әйелдермен, үш жасқа дейінгі баласы бар әйелдермен, он төрт жасқа дейінгі баласы (он сегіз жасқа дейінгі мүгедек баласы) бар жалғызбасты аналармен, аталған санаттағы балаларды анасыз тәрбиелейтін өзге де адам-дармен штаттарды қысқарту (ұйымдастыру-штаттық іс-шаралар) бойынша келісімшартты бұзуға жол берілмейді.

81. Келісімшарт қолданысының тоқтатылуы туралы барлық даналардағы жазбалар жеке құрам бойынша бұйрықтағы тұжырымға сәйкес жүргізіледі.

82. Әскери қызметшіні қызметтен шығару туралы материалдар ҰҰБҚ-ға бір данада, мемлекеттік және орыс тілдерінде, жеке істері Кадр және әскери білім басқармасында сақталатын офицерлерге 2 данада (оларды жеке іске тігу үшін) осы Нұсқаулыққа 8-қосымшаға сәйкес ұсынылады. 9-тарау. Мерзімді әскери қызметтегі әскери қызметшілердің лауазымдарын жасақтау

83. Шақыру бойынша әскери қызмет өткеретін әскери қызметшілердің лауазымдарын жасақтау Заңға сәйкес әскери қызметке шақырылған Қазақстан Республикасының азамат-тары қатарынан жүргізіледі.

84. Жасақтауға және азаматтарды зерделеуге ЖӘБО бірге ішкі істер органдарының өкілдері қатысады.

Бұл жұмысты:1) Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының Бас қолбасшылығы;2) Қазақстан Республикасы ІІМ Әкімшілік полиция комитеті;3) Қазақстан Республикасы ІІМ Жедел жоспарлау департаментінің Жұмылдыру дайындығы

және азаматтық қорғаныс басқармасы;4) қорғаныс істері департаменттеріне, басқармаларына және бөлімдеріне бекітілген ӨңҚ

қолбасшылары және әскери бөлім командирлері;5) тиісті әкімшілік-аумақтық бірліктердің шақыру комиссияларының мүшелері болып табы-

латын ішкі істер органдары бастықтарының орынбасарлары ұйымдастырады.85. Ұлттық ұланды мерзімді әскери қызметтің жас толықтырушыларымен жасақтау

эксаумақтық қағидат бойынша әскердің штат санына сәйкес жүргізіледі. 86. Жыл сайын қаңтар және шілде айларында ҰҰБҚ жас толықтырушылардың, оның

ішінде мамандардың қажетті санын көрсете отырып есеп-өтінім жасайды және Қазақстан Республикасы Қарулы Күштері Бас штабының Ұйымдастыру-жұмылдыру жұмысы департаментіне (бұдан әрі – ҰЖЖД) жолдайды.

87. Облыстардың (қала) жинау пункттерінен әскери бөлімдерге жіберілетін әскерге шақырылушылардың санын жоспарлауды ҰҰ Бас штабы әрбір қорғаныс істері жөніндегі де-партаментке (қала, облыс) арналған нарядқа байланысты жүзеге асырады.

88. Мамандықтар бойынша зерделеу ҰЖЖД жасайтын шақыру жоспарынан үзіндінің негізінде ұйымдастырылады.

Зерделеуді ӨңҚ және әскери бөлімдерінің тиісті штаттық лауазымдарындағы офицерлері (бұдан әрі – штаттық лауазымдардағы офицерлер) жүзеге асырады, олар әскери бөлімдерге жөнелтуге қатысады.

89. Штаттық лауазымдардағы офицерлер ай сайын ЖӘБО және аумақтық ішкі істер органдарына іссапарға жіберіледі. Штаттық лауазымдардағы офицерлерге көмектесу үшін ӨңҚ және әскери бөлімдердің орналасу орны бойынша осы жұмысқа даярланған әскери қызметшілері бөлінеді.

Штаттық лауазымдардағы іссапарға жіберілген офицерлерге азаматтармен әңгімелесу жүргізу және құжаттарды зерделеу үшін үй-жайлар бөлінеді.

90. ҰҰ Бас қолбасшысы жыл сайын бұйрық шығарады, онда ӨңҚ мен әскери бөлімдер ЖӘБО-ға бекітіледі.

91. Әскердің іссапарға жіберілген офицерлерімен бірге зерделеуді тиісті ішкі істер департаменттері бастықтарының, ӨңҚ қолбасшыларының, әскери бөлім командирлерінің бірлескен бұйрықтарымен тағайындалатын ішкі істер органдарынан жұмылдыру дайындығы және азаматтық қорғаныс бөлімшелерінің қызметкерлері ЖӘБО және аумақтық ішкі істер ор-гандарына шыға отырып, жүзеге асырады.

92. Учаскелік полиция инспекторларына осы Нұсқаулыққа 9-қосымшаға сәйкес нысан бойынша Ұлттық ұланға шақырылатын әскерге шақырылушыға анықтама жасау жүктеледі.

93. Ұлттық ұлан үшін әскерге шақырылушылардың командаларын қалыптастыру және жөнелту кезеңінде облыстық (қалалық) жинау пункттерінде, сондай-ақ темір жол стан-цияларында әскери командаларды жөнелту, отырғызу, келу орындарында және әскерге шақырылушыларды тасымалдайтын жолаушылар поездарында ішкі істер органдары қызметкерлерінің күшейтілген кезекшілігі ұйымдастырылады.

94. Екі жылда бір рет ҰҰБҚ штаттық лауазымдардағы офицерлермен оқу-әдістемелік жиын өткізеді. Жиынға ЖӘБО қызметкерлері тартылады.

95. Әскерге шақырылушыларды қабылдау үшін облыстық (қалалық) жинау пункттеріне мынадай есеппен командалар жіберіледі:

20 әскерге шақырылушыға дейін – 1 әскери қызметші;20-дан 40 әскерге шақырылушыға дейін – 2 әскери қызметші;40-тан 50 әскерге шақырылушыға дейін – 3 әскери қызметші;50-ден 60 әскерге шақырылушыға дейін – 4 әскери қызметші;60 және одан көп әскерге шақырылушыға – 5 әскери қызметші.Команда басшыларында осы Нұсқаулыққа 10-қосымшаға сәйкес тізбе бойынша мүлік

болуы тиіс, олар әскерге шақырылушыларды алып жүру жөніндегі командалардың басшы-сында болады.

96. Әскерге шақырылушыларды қабылдау бойынша командаларға тағайындалған әскери қызметшілер облыстық (республикалық маңызы бар қала немесе астана) жинау пунктінің бастығына бағынады. Олар жинау пунктінің жұмыс тәртібіне сәйкес іс-шараларға қатысады.

97. Команда басшысы шақырылушыны қабылдаудан бас тартқан жағдайда еркін нысанда акт жасалады, оған штаттық лауазымдағы офицер ӨңҚ (әскери бөлімнің) жинау пунктіндегі ла-уазымды адамдарымен бірлесіп, сондай-ақ шақыру комиссиясының мүшесі қол қояды, талдау және шара қабылдау үшін тез арада Ұлттық ұланның Бас штабына жолданады.

10-тарау. Мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді әскери лауазымдарға тағайындау және ауыстыру

98. Мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді лауазымдарға тағайындау бағыныстылық тәртібімен атаулы тізімдер, жоғары тұрған штабтардың өкімдері негізінде әскери бөлім командирінің тәуліктік бұйрығымен жүргізіледі.

Әскери қызметшілер қызметті әскери қызметке шақыру кезінде жіберілген немесе оқу әскери бөлімінде даярлықтан кейін келген әскери бөлімде өткереді.

99. Мерзімді қызметтегі әскери қызметшінің негізгі есептік-әскери құжаттарын жүргізу:есептік-қызметтік карта - саптық бөлімге;әскери билет - бөлімше (рота) командиріне жүктеледі. Әскери қызметшінің әскери билетінде:1) әскери қызмет өткергені туралы;2) әскери ант қабылдағаны туралы;3) әскери атақтар берілгені туралы;4) әскери-есептік мамандық берілгені туралы;5) лауазымының және әскери-есептік мамандығының атауы туралы; 6) ерекше белгілер бөлімінде:оқыған мамандығын көрсете отырып, оқу әскери бөлімінде оқығаны туралы;ауыстырылғаны, әскери бөлімді өз бетімен тастап кеткені, қамауға алынғаны туралы саптық

бөлім бойынша бұйрықтардың нөмірлері;7) жұмылдыру бойынша шақырылғаны туралы, ұрыс қимылдарына қатысқаны туралы,

соғыс уақытында пайдаланылғаны туралы, жұмылдыру ұйғарымдарының берілгені және алынғаны туралы белгілер қойылады.

100. Одан әрі қызмет өткеру үшін ауыстыру:1) әскери бөлімнің ішінде – әскери бөлім командирінің бұйрығымен;2) ӨңҚ ішінде бір әскери бөлімнен екіншісіне – өңірлік қолбасшылық қолбасшысының

өкімі негізінде;3) ӨңҚ мен тікелей бағынысты әскери бөлімдер арасында – ҰҰБҚ бұйрықтарымен және

өкімдерімен жүргізіледі. 101. Уақытша іссапарға жіберу:әскери бөлімнің орналасу шегінде, сондай-ақ қамаумен ұсталатын адамдарды айдауыл-

мен алып жүру жөніндегі міндеттерді орындайтын бөлімшелердің құрамында әскери бөлім командирінің бұйрығымен жүргізіледі;

ӨңҚ әскери бөлімдерінің орналасуы шегінде ӨңҚ қолбасшысының өкімі негізінде әскери бөлім командирінің бұйрығымен жүргізіледі;

ӨңҚ арасында, мемлекеттік органдарға, сондай-ақ Қазақстан Республикасынан тыс жерде спорттық жиындарға және сайыстарға қатысу үшін ҰҰБҚ өкімі негізінде жүргізіледі.

Сот-тергеу органдарының қолдаухаты бойынша ҰҰ әскери бөлімдеріне іссапарға жіберіледі.102. Әскери қызметшілер әскери бөлімге кешігіп келген кезде қызметттік тергеу жүргізе

отырып, кешігу себебін анықтау әскери қызметші қарамағына келген командирге жүктеледі.103. Әскери бөлімдердің өкілдеріне әскери қызметшілерді беру атаулы тізімге сәйкес

әскери команданы алып жүру құқығына берілген сенімхат негізінде жүргізіледі және актімен ресімделеді, онда қабылданған (тапсырылған) жеке құрамның саны, оның санитарлық жай-күйі, құжаттарының, киім-кешегінің және мүлкінің түгелдігі көрсетіледі.

Келген жеке құрамның атаулы тізімі және ұйғарымдары әскери бөлімнің штабында сақталады. Атаулы тізімдерде әскери қызметші қызмет өткеру үшін қандай бөлімшеге жіберілгені көрсетіледі.

104. Әскери қызметші (шақырылушы) поездан қалып қойған, қатты науқастанған және басқа да оқиғалар болған жағдайда команда басшысы дереу қажетті шаралар қабылдайды және байланыс құралдары арқылы оқиға туралы команда бойынша, ал белгіленген пунктке келісімен әскери бөлім командиріне баянатпен баяндайды.

105. Әскери команданың жүру жолында науқастанған және одан әрі жүре алмаған кез-де әскери қызметші акт жасала отырып, жақын жердегі емдеу мекемесінің медициналық қызметкеріне тапсырылады. Әскери билет әскери комендантқа (желілік полиция пунктінің бастығына) тапсырылады, ол туралы команданың атаулы тізімінің бірінші данасына белгі қойылады. Команда басшысы болған оқиға туралы әскери бөлім командиріне баяндайды.

Актіде қалып қойған (түсірілген) адамдар туралы мәліметтер: тегі, аты және әкесінің аты, қандай ЖӘБО-дан шақырылғаны, қашан және қай жерде әскери командадан қалып қойғаны немесе түсірілгені, кімге және қашан хабарланғаны көрсетіледі. Акті екі данада жасалады. Актінің бір данасы әскери қызметшіні қабылдаған адамға тапсырылады. Әскери қызметшілерді қабылдаған және тапсырған лауазымды адамдар ол туралы команда бойынша баяндайды.

106. Әскери командалардан қалып қойған, демалыстан, іссапардан кешіккен немесе әскери бөлімді өз бетімен тастап кеткен әскери қызметшілер Ұлттық ұланның сол жердегі әскери бөліміне уақытша іссапарға жіберіледі, ол туралы жоғары тұрған штабқа және қызмет орны бойынша әскери бөлім командиріне баяндалады.

107. Әскери қызметші болған жерде Ұлттық ұланның бөлімшелері болмаған жағдайда ол ЖӘБО немесе әскери комендантқа келеді.

11-тарау. Мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді оқу әскери бөлімінде бастапқы оқыту

108. Мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді кәсіби даярлау Ұлттық ұланның оқу әскери бөлімінде жүргізіледі.

Даярлық жүргізілетін мамандықтардың тізбесі, оқыту мерзімі, сондай-ақ оқу бөлімін жасақтау тәртібі және ұйымдық құрылымы ҰҰБҚ жыл сайынғы бұйрықтарымен және өкімдерімен айқындалады.

109. Мерзімді қызметтегі сарбаз-мамандарды әскери оқу бөлімінде даярлау есебін ҰҰБҚ басқармалары шақыру кезеңдері бойынша жасайды, Ұйымдастыру-жұмылдыру басқармасы жинақтайды және Бас қолбасшы бекітеді.

110. Оқу әскери бөлімінің жасақталу сапасын бақылау үшін ҰҰБҚ өкілдері жіберіледі.111. Оқу бөлімшелерін жасақтау кезінде әскери бөлім өкілдерінің қатысуымен білімдері мен

шеберліктерінің бастапқы деңгейлерін айқындау үшін негізгі оқыту пәндері бойынша келген курсанттармен тестілеу өткізіледі. Тестілеу нәтижелері барлық оқыту кезеңі бойы сақталады.

Тестілеудің нашар нәтижелері қабылдау комиссиясының шешімі бойынша әскери қызметшілерді әскери бөлімдерге қайтару үшін негіз болып табылады.

112. Оқу әскери бөлімінде оқыған мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер олар алған әскери-есептік мамандықтарға сәйкес штаттық лауазымдарға тағайындалады.

12-тарау. Мерзімді қызметтегі әскери қызметшілердің демалыстары113. Мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерге:1) қысқа мерзімді (Қазақстан Республикасы Президентінің 2007 жылғы 5 шілдедегі №364

Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да әскерлері мен әскери құралымдары тәртіптік жарғысының 55-тармағына сәйкес отбасы жағдайлары бойын-ша және көтермелеу түрінде);

2) науқастануы бойынша демалыстар беріледі.114. Қысқа мерзімді демалыс 10 тәулікке дейінгі мерзімге беріледі, демалысын өткізетін

жерге және кері қайту үшін қажетті уақыт есептелмейді. 115. Науқастануы бойынша демалыс әскери-дәрігерлік комиссияның қорытындысы

(анықтамасы) негізінде беріледі.116. Отбасы жағдайлары бойынша қысқа мерзімді демалыс:1) жақын туыстары қатты науқастанған немесе қайтыс болған; 2) мерзімді қызметтегі әскери қызметшінің отбасы табиғи апатқа ұшыраған жағдайларда

беріледі.Отбасы жағдайлары бойынша демалыс беру қажеттігі тиісті құжаттармен немесе ЖӘБО

тиісті басшысының куәландырылған жеделхатымен расталуы тиіс.Құжаттар демалыс беру туралы шешім қабылданған кезде немесе демалыстан келген-

нен кейін ұсынылады.117. Демалысты ұзарту қажет болса, әскери қызметші демалысын өткізу орны бойынша

гарнизонның әскери комендантына немесе аумақтық қорғаныс істері жөніндегі органның бастығына келуі қажет.

118. Әскери бөлім командирі демалыстан уақтылы келмеген мерзімді қызметтегі әскери қызметшіні іздестіруді ұйымдастырады.

13-тарау. Мерзімді қызметтегі әскери қызметшілердің әскери бөлімді өз бетімен тастап кетуі

119. Әскери бөлімді немесе қызмет орнын, сол сияқты дәлелсіз себептермен мерзімінде келмеген әскери қызметшілер бір тәулік өткеннен кейін үлестен шығарылады.

120. Әскери бөлімді өз бетімен тастап кеткен әскери қызметшілерді іздестіруді Ұлттық ұланның әскери қызметшілері ішкі істер органдарымен ЖӘБО бірлесіп жүзеге асырады.

Әскери бөлімді өз бетімен тастап кеткен әскери қызметші ұсталған кезде ұсталған орны бойынша әскери бөлімге уақытша іссапарға жіберіледі, ол туралы дереу жоғары тұрған штабқа және әскери қызметші қызмет өткеретін әскери бөлімнің командиріне баяндалады.

14. Мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді запасқа шығару121. Әскери қызметтің белгіленген мерзімін өткерген әскери қызметшілерді запасқа шығару

Ішкі істер министрінің бұйрығымен жүргізіледі. Запасқа ұйымдасқан түрде шығару үшін әскери бөлімдерге қызметтің белгіленген мерзімін

өткерген әскери қзметшілерді запасқа шығару тәртібі туралы ҰҰБҚ-ның өкімі және запасқа шығару кестесі жолданады.

122. Заңда көзделген жағдайларда мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді запасқа шығару Бас қолбасшының бұйрығымен, денсаулық жағдайы бойынша әскери-дәрігерлік комиссияның қорытындысы негізінде әскери бөлім командирінің бұйрығымен жүргізіледі.

123. Қызметтің белгіленген мерзімін өткерген мерзімді қызметтегі әскери қызметшілерді запасқа шығару әскери қызмет мерзімінің соңғы айының соңғы күндерінен кешіктірілмей аяқталады.

Демалыстағы, стационарлық емдеудегі, қызметтік іссапардағы немесе өз бетімен әскери бөлімді тастап кеткен әскери қызметшіні запасқа шығару әскери қызметші әскери бөлімге қайтқанша жүргізілмейді.

124. Запасқа шығарылғандарды ұйымдасқан түрде жөнелтуді қамтамасыз ету мақсатында бекітілген кестеге сәйкес әскери есепке қою пункттеріне дейінгі жол жүру құжаттары алдын ала сатылып алынады.

125. Запасқа шығарылатындарға:1) әскери билет;2) есептік-қызметтік карточка;3) ұйғарым;4) қызметтік мінездеме;5) жол жүру құжаты немесе ақшалай өтемақы;6) құрғақ тамақ немесе азық-түлік – жол ақшасы беріледі. 126. Әскери қызметтің белгіленген мерзімін өткерген және әскери бөлімдерде келісімшарт

бойынша әскери қызмет өткеруге ниет білдірген мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер қызмет мерзімі аяқталғанға дейін екі айдан кешіктірмей баянатпен өтініш білдіреді. 136. Келісімшарт бойынша әскери қызмет өткеруге ниет білдірген әскери қызметшілер үшін әскери бөлім командирі медициналық куәландыру, арнайы тексеру өткізуді және жеке ісін қалыптастыруды ұйымдастырады.

128. Олар үшін бос лауазымдардың бар-жоғын келіскеннен, қажетті құжаттарды жинағаннан, медициналық куәландыру және арнайы тексеру өткізілгеннен кейін бұл әскери қызметшілер:

1) өңірлік қолбасшылықтардың әскери бөлімдері арасында – өңірлік қолбасшылық қолбасшысының өкімімен;

2) Әскери институт, ҰҰБҚ тікелей бағынысты әскери бөлімдер және ӨңҚ арасында – ҰҰБҚ өкімімен ауыстырылады.

129. Запасқа шығарылған мерзімді қызметтегі әскери қызметшілер әскери есепке тұру үшін шақырылған жері бойынша ЖӘБО жіберіледі.

Отбасының тұрғылықты жерін ауыстырғаны құжаттамалық расталған жағдайда запасқа шығарылғандар әскери есепке тұру үшін шақырылмаған жері бойынша жіберіледі.

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет

өткеру нұсқаулығына 1-қосымша Нысан

БЕКІТЕМІН________________________________________(әскери бөлім командирінің (бастық) лауазымы,

әскери атағы, қолы, аты-жөні, тегі)

20__ жылғы «___»_________

Әскери қызметке қабылдау туралы қорытынды__________________________________________________________________ (кандидаттың тегі, аты, әкесінің аты (егер болса) табыс септігінде)

__________________________________________________________________________

1. Кандидатты алдын-ала зерделеу нәтижелері туралы анықтама__________________________________________________________________________Тұрғылықты жері, оқу немесе жұмыс орны бойынша қалай мінезделеді__________________________________________________________________________(оның білімінің, іскерлік, жеке және моральдық қабілетінің ұсынылатын лауазымға сәйкестігі)_________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Кандидат жоспарланып отырған қызметтің командирі (бастығы)__________________________________________________________________________

(бөлімше командирі (бастығы), әскери атағы )____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

(лауазымы, арнайы атағы) (қолы) (аты-жөні, тегі)20___ жылғы «___»__________

2. Арнайы тексеріс нәтижелері ________________________________________ ______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Штаб бастығының кадр және саптық бөлім жөніндегі аға көмекшісі немесе кадр бөлімшесінің бастығы, зерделегеннен және арнайы тексеріс іс-шараларын өткізгеннен кейін

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________ ____________________ _____________________ (лауазымы, арнайы атағы) (қолы) (аты-жөні, тегі)__________________________________________________________________________20___ жылғы «___»__________

3. Кандидаттың Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланына әскери қызметке жарамды-лығы туралы әскери-дәрігерлік комиссияның қорытындысы

__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Кандидатты психофизиологиялық зерттеу нәтижелері ______________________________________________________________________________________________________

Әскери бөлім немесе құраманың офицер-психологы толтырады (немесе әскери- __________________________________________________________________________

дәрігерлік комиссияның анықтамасынан алынады, егер психофизиологиялық __________________________________________________________________________

зертхананың қорытындысы болса – әскери бөлім медициналық қызметінің бастығы толтырады)__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Медициналық қызметтің бастығы _________________________ _______________ ___________________________(лауазымы, арнайы атағы) (қолы ) (аты-жөні, тегі)20___ жылғы «___»__________

4. Кандидатты зерделеу нәтижелері

Зерделеу кезеңінде қалай мінезделеді, біржолғы тапсырманы орындау __________________________________________________________________________немесе тағылымдамадан өту кезінде болашақ__________________________________________________________________________лауазымы үшін қажетті қандай қабілеттерін танытты________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________20___ жылғы «___»__________

5. Кандидатты зерделеу нәтижелері бойынша қорытынды__________________________________________________________________________Кандидатты зерделеген бастықтың кандидатты оны пайдалану жаспарланған әскери __________________________________________________________________________қызметті, лауазымды және жұмыс учаскесін өткеру ниеті туралы пікірі____________________________________________________________________________________________________________________________________________________

1) Кандидат қызмет өткеретін жердің командирі (бастығы)\__________________________________________________________________________Бөлімше командирі (қызмет бастығы) (қолы ) (аты-жөні, тегі) ә/атағы Т.А.Ә. (егер болса)____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________20___ жылғы «___»__________

2) әскери бөлімінің командирі__________________________________________________________________________Әскери бөлімінің командирі (бастығы) (қолы) (аты-жөні, тегі)әскери атағы Т.А.Ә. (егер болса)________________________________________________________________________________________________________________________________________________20___ жылғы «___»__________

3) әскери бөлімі кадр бөлімшесінің бастығы__________________________________________________________________________(кадр органының бастығы ) (қолы) (аты-жөні, тегі)әскери атағы Т.А.Ә. (егер болса)________________________________________________________________________________________________________________________________________________20___ жылғы «___»__________

4) _______________________________________________________________________(командирдің (бастықтың) жетекшілік (қолы) (аты-жөні, тегі) ететін қызмет жөніндегі орынбасары) әскери атағы Т.А.Ә. (егер болса)________________________________________________________________________________________________________________________________________________20___ жылғы «___»__________

5) _______________________________________________________________________ (қолы)( аты-жөні, тегі)________________________________________________________________________________________________________________________________________________20___ жылғы «___»__________

6) _______________________________________________________________________ (қолы) (аты-жөні, тегі)________________________________________________20___ жылғы «___»__________

(Соңы 17-бетте)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 18 наурыз №209 Астана қаласы

«Азаматтық қорғаныс іс-шараларын ұйымдастыру және жүргізу қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан

Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 6 наурыздағы № 190 бұйрығына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы

бұйырамын:1. «Азаматтық қорғаныс іс-шараларын ұйымдастыру және жүргізу қағидаларын бекіту

туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 6 наурыздағы № 190 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10716 болып тіркелген, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2015 жылғы 21 сәуірде жарияланған) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекiтілген Азаматтық қорғаныс іс-шараларын ұйымдастыру және жүргізу қағидаларында:

5 және 6-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«5. Облыстардың, астананың, республикалық маңызы бар қаланың орталық және жергілікті

атқарушы органдары жыл сайын тиісті жылғы қараша айының екінші онкүндігі аяқталғаннан кейін уәкілетті органның ведомствосына ағымдағы жылғы азаматтық қорғаныс іс-шараларының орындалуы туралы есептерді (бұдан әрі – есеп) осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша береді.

6. Облыстық маңызы бар қалалар мен аудандардың, қаладағы аудандардың жергілікті атқарушы органдары, облыстардың, астананың, республикалық маңызы бар қаланың азаматтық қорғау қызметтері, орталық атқарушы органдардың аумақтық бөлімшелері жыл сайын тиісті жылғы қараша айының бірінші онкүндігі аяқталғаннан кейін уәкілетті орган ведомствосының аумақтық бөлімшелеріне есептерді береді.»;

мынадай мазмұндағы 6-1-тармақпен толықтырылсын:«6-1. Облыстық маңызы бар қалалар мен аудандардың, қалалардың, қаладағы

аудандардың азаматтық қорғау қызметтері, азаматтық қорғаныс санаттарына жатқызылатын ұйымдар жыл сайын тиісті жылғы қараша айының бірінші онкүндігі аяқталғаннан кейін уәкілетті орган ведомствосы аумақтық бөлімшелерінің аудандық және қалалық Төтенше жағдайлар басқармалары (бөлімдері) есептерді береді.»;

74-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«74. Азаматтық қорғаныстың қорғаныш құрылыстарын тексеру кезінде мынадай құжатта маның:осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес нысан бойынша паналайтын жерлер (радиацияға

қарсы жасырын паналар) паспорты;осы Қағидаларға 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша азаматтық қорғаныстың қорғаныш

құрылысын тексеру журналы;осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес нысан бойынша паналайтын жердегі (радиацияға

қарсы жасырын панадағы) микроклиматтың және ауадағы газ құрамының көрсеткіштерін тіркеу журналы;

азаматтық қорғаныс қорғаныш құрылысының жоспары;объектіні әзірлікке келтіру жоспары;жабдықтар, құрал-саймандар мен мүлік тізбесі;басқару органдары телефондарының тізімі;қорғаныш құрылысына қызмет көрсету жөніндегі топтың жеке құрамының тізімі;тіршілікті қамтамасыз ету жүйелерін пайдалану схемасы (желдету, сумен жабдықтау мен

кәріз, қорғаныш құрылысын электрмен жабдықтау);дизельді электр станциясына, сүзу-желдету жабдықтарына қызмет көрсету жөніндегі

нұсқаулық (болған жағдайда) болуы қажет.».1, 2 және 3-қосымшалар осы бұйрыққа 1,2 және 3-қосымшаларға сәйкес жаңа редакци-

яда жазылсын;осы бұйрыққа 4-қосымшаға сәйкес 4-қосымшамен толықтырылсын.2. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Төтенше жағдайлар комитеті (В.Р.

Беккер) Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпте: 1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) тіркелген осы бұйрықты алған күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде Қазақстан

Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына мемлекеттік және орыс тілдерінде оның баспа және электрондық түрдегі көшірмелерін бір данада жолдауды;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің интернет-ресурсына орналастыруды;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2), және 3) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің орынбасары Ю.В. Ильинге жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр полиция генерал-полковнигі Қ. ҚАСЫМОВ

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 18 наурыздағы №209 бұйрығына 1-қосымша

Азаматтық қорғаныс іс-шараларын ұйымдастыру және жүргізу қағидаларына 1-қосымша

нысанАзаматтық қорғаныс іс-шараларының орындалуы туралы есеп

№ р/с

Азаматтық қорғаныс іс-шаралары Орындалуы туралы ақпарат

1 Субъектінің (объектінің) сипаттамасы, оның ішінде:- Т.А.Ә., басшының лауазымы;- мекенжайы;- пошта индексі;- БСН (ЖСН);- қызмет саласы;- кәсіпкерлік санаты (кәсіпкерлік субъектілері үшін);- тіркеу күні (шағын кәсіпкерлік, микро кәсіпкерлік үшін)

2 «Азаматтық қорғаныс жоспарлары мен төтенше жағдайларды жою жөніндегі іс-қимыл жоспарларының құрылымдарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 29 мамырдағы №258 бұйрығына (бұдан әрі – бұйрық) сәйкес азаматтық қорғаныстың тиісті бастығы бекіткен азаматтық қорғаныс жоспарының болуы

3 Бұйрыққа сәйкес азаматтық қорғаныстың тиісті бастығы бекіткен төтенше жағдайларды жою жөніндегі іс-қимылдар жоспарының болуы

4 Басқару, құлақтандыру және байланыс жүйелерінің болуы және олардың жай-күйі

5 Азаматтық қорғау күштерін құру, жасақтау, жарақтандыру және оларды әзірлікте ұстау

6 Азаматтық қорғау қызметінің басшы құрамын тағайындау ту-ралы бұйрық (бұйрықтан үзінді көшірме)

7 Азаматтық қорғаныс жөніндегі жауапты адамдарды, оның ішінде азаматтық қорғау құралымдары командирлерін тағайындау туралы бұйрық (бұйрықтан үзінді көшірме)

8 Азаматтық қорғау саласындағы даярлықтан (қайта даярла-удан) өту

9 Азаматтық қорғаныстың қорғаныш құрылыстарының қорын құру және жинау, оларды жұмыс істеуге әзірлікте ұстау

10 Азаматтық қорғаныс және халықтың тіршілігін қамтамасыз ету іс-шараларын орындау үшін жеке қорғау құралдарын, материалдық-техникалық, азық-түлік, медициналық және өзге де ресурстар қорын құру, жинау және уақтылы жаңарту

11 Эвакуациялық іс-шараларды жоспарлау12 Салалар мен ұйымдардың тұрақты жұмыс істеуі жөніндегі іс-

шараларды жоспарлау және орындау13 Азаматтық қорғанысты ұйымдастыруға және оларды жүргізуге

бөлінген және игерілген қаржы қаражатының саны14 Проблемалық мәселелер және оларды шешу жолдары

Басшы _________________ (қолы)

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 18 наурыздағы №209 бұйрығына 2-қосымша

Азаматтық қорғаныс іс-шараларын ұйымдастыру және жүргізу қағидаларына 2-қосымша

нысан

№ ____ паналайтын жер (радиацияға қарсы жасырын пана) паспорты

Жалпы мәліметтер

1. Мекенжайы ________________________________________________________ (қала, аудан, көше, үй нөмірі)2. Кімге тиесілі _______________________________________________________ (паналайтын жер, радиацияға қарсы жасырын пана кімге тиесілі)3. Жобалау ұйымының атауы және жобаны кім бекіткен ____________________4. Паналайтын жерді (радиацияға қарсы жасырын пананы) салғанқұрылыс-монтаждау ұйымының атауы ___________________________________5. Бейбіт уақытта паналайтын жердің (радиацияға қарсы жасырынпананың) мақсаты ____________________________________________________6. Бейбіт уақытта паналайтын жерді (радиацияға қарсы жасырын пананы)пайдаланатын ұйым ___________________________________________________7. Пайдалануға қабылдау күні __________________________________________ (жылы, айы, күні)8. Әзірлікке келтіру уақыты ____________________________________________

Техникалық сипаттама1. Сыйымдылығы (адам) ____________________________________________2. Жалпы ауданы (м2) _________________________________________________3. Жалпы көлемі (м3) _________________________________________________4. Паналайтын жердің (радиацияға қарсы паналау орны) орналасуы:ғимаратқа қосып салынған ____________________________________ қабаттар;жеке тұрған _________________________________________________________;тау-кен қазбаларда ____________________________________________________5. Кіру жолдарының саны ______________________________________________6. Авариялық шығу жолдарының саны ___________________________________7. Есіктер мен терезе қақпақтарының саны (маркасы немесе шифрін көрсетіп):қорғаныш-герметикалық ______________________________________________;герметикалық ________________________________________________________8. Паналайтын жердің (жасырын пананың) қорғау сыныбы __________________9. Желдету жүйелерінің техникалық сипаттамасы:

Желдету жүйесі

Желдеткіштер Генерациялау сүзгілері мен құралдары

Герметикалық клапандар

Жарылысқа қарсы

құрылғыларТүрі Саны Өнімділігі Түрі Саны Түрі Саны Түрі Саны

Сорғылар Калориферлер немесе ауа салқындатқыштар

Тоңазытқыш машиналар

Түрі Саны Өнімділігі Түрі Саны Өнімділігі Түрі Саны Өнімділігі

10. Өлшеу аспаптарының болуы және тізбесі _____________________________11. Герметикалық дәрежесі (тіреу шамасы) _______________________________12. Жылыту жүйесі ___________________________________________________13. Энергиямен жабдықтау жүйесі ______________________________________14. Сумен жабдықтау жүйесі _______________________________________________________________________________________________________________ (су құбырының түрі, ұңғыма, авариялық резервуарлар сыйымдылығы)15. Кәріз түрлері және санитариялық құрал-саймандар саны _________________16. Паспортты толтыру күні ____________________________________________

Қорғаныш құрылысын пайдаланатын ұйымның жауапты өкілі ____________________________________________________________________ Қолы

Азаматтық қорғау саласындағы уәкілетті орган аумақтық бөлімшесінің өкілі ____________________________________________________________________ Қолы

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 18 наурыздағы №209 бұйрығына 3-қосымша

Азаматтық қорғаныс іс-шараларын ұйымдастыру және жүргізу қағидаларына 3-қосымша

нысанАзаматтық қорғаныстың қорғаныш құрылысын

тексерудің № ____ журналы_______________________________________________________________

(Объект тиесілі ұйымның атау)

________________________________________мекенжайы бойынша орналасқан

Тексеру күні

Тексеру жүргізген адамдардың ла-уазымы, тегі мен

аты-жөні

Тексерілген кон-струкциялар, ме-ханизмдер және

жабдықтар

Тексеру нәтижелері

және кемшіліктер

Кемшіліктерді жою мерзімі

Кемшілік-терді жою

күн

1 2 3 4 5 6

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 18 наурыздағы №209 бұйрығына 4-қосымша

Азаматтық қорғаныс іс-шараларын ұйымдастыру және жүргізу қағидаларына 4-қосымша

нысан№ ____ паналайтын жердегі (радиацияға қарсы жасырын панадағы)

микроклиматтың және ауа құрамындағы газдың көрсеткіштерін тіркеу журналы____________________________________________________________________

(Кәсіпорынның, ұйымның, цехтың атауы және т.б.)

Күні мен уақыты

Өл-шеу орны

Ауа тем-перату-расы Со

Ауаның са-лыстырмалы

ылғалдылығы,%

СО2 құрамы,

%

О2 құрамы,

%

СО құрамы,

мг/м3

Өлшеуді жүргіз-ген адамның

тегі және қолы

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 26 сәуір де Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №209 болып енгізілді.

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫл 17РЕСМИ

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығына 2-қосымша

НысанІріктеу комиссиясы отырысының

№ _____ хаттамасы_______________________________________________________________ (Ұлттық ұлан әскери бөлімінің (мекеме) атауы

Комиссия төрағасы __________________________________________ (лауазымы, әскери атағы, тегі, аты-жөні)Комиссия мүшелері__________________________________________ (лауазымы, әскери атағы, тегі, аты-жөні)Комиссия хатшысы __________________________________________ (лауазымы, әскери атағы, тегі, аты-жөні)

Р/с

№

Әск

ери

атағ

ы, те

гі,

аты,

әке

сінің

аты

Туға

н кү

ні, а

йы,

жылы

жән

е же

рі

Білі

мі а

) әск

ери

б)

азам

атты

қ жән

е ма

манд

ығы

Кәсіб

и жә

не

псих

олог

иялы

қ ір

іктеу

нәт

ижел

ері

Мед

ицин

алық

ку

әлан

дыру

нә

тиже

лері

Дене

шын

ықты

ру

даяр

лығы

бой

ынш

а ор

мати

втер

ді та

псы-

ру н

әтиж

елер

і

Әск

ери

қызм

етке

қа

былд

ауды

ң (б

ас

тарт

удың

) мақ

сатқ

а са

й бо

луын

ың

негіз

деме

сі

Ескертпе: Хаттаманың соңында іріктеу комиссиясының отырысына шақырылған офицерлердің атағы және тегі көрсетіледі.

Комиссия төрағасыәскери атағы тегі, аты-жөні (егер болса)

Комиссия мүшелеріәскери атағы тегі, аты-жөні (егер болса)әскери атағы тегі, аты-жөні (егер болса)әскери атағы тегі, аты-жөні (егер болса)

Комиссия хатшысы\әскери атағы тегі, аты-жөні (егер болса)

20 ___ жылғы « _____» _______________

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскериқызмет өткеру нұсқаулығына 3-қосымша

Нысан________________________________________________________________________ (әскери қызметшінің атағы, аты, әкесінің аты)

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланынан әскериқызметте болудың шекті жасына жетуіне байланысты шығару туралы

хабарлама

«Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 26-бабы 1-тармағының 1-тармақшасына және Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 25 мамырдағы № 124 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында әскери қызмет өткеру қағидаларына сәйкес Сіз әскери қызметте болудың шекті жасына толуыңызға және келісімшарт мерзімінің аяқталуына байланысты ________ дейінгі мерзімде әскерден шығаруға ұсынылатыныңыз туралы хабарлаймыз.

Кадр қызметінің басшысы: _______________________________________ (лауазымы, әскери атағы, _______________________________________ тегі, аты-жөні, қолы) 20__ жылғы « » _______________________________________

Маған алдағы уақытта қызметтен шығарылатыным туралы шешім жарияланды

20__ жылғы « » ___________________________________________________________________ (әскери қызметшінің тегі, аты-жөні, қолы)

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскериқызмет өткеру нұсқаулығына 4-қосымша

Нысан

Кімге__________________________________ әскери бөлімнің командиріне (бастығына)

______________________________________

Баянат

Сізден қызмет мерзімін әскери қызметте болудың шекті жасынан тыс ұзарту және 5 (бес) жыл мерзімге келісімшарт жасасу туралы өтінішімді қолдауыңызды сұраймын.

Баянатқа:1. Әскери-дәрігерлік комиссияның қаулысын (қорытынды);2. Атқаратын лауазымы бойынша қызметтік мінездемені қоса беремін. ____________________________________________________________________ (әскери атағы, қолы, Т.А.Ә. (егер болса)________________________ (күні)

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскериқызмет өткеру нұсқаулығына 5-қосымша

Нысан________________________________________________________________________ (әскери қызметшінің атағы, аты, әкесінің аты (егер болса)

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланынан шығару туралы хабарлама

«Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» Қазақстан Республикасы Заңының 26-бабы 1-тармағының 1-тармақшасына және Қазақстан Республикасы Президентінің 2006 жылғы 25 мамырдағы № 124 Жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының Қарулы Күштерінде, басқа да әскерлері мен әскери құралымдарында әскери қызмет өткеру қағидаларына сәйкес Сізге әскери қызмет мерзімін шекті жастан тыс ұзартудан бас тартылғаны туралы хабарлаймыз.

_________________________________________________________________________Сіз әскери қызметте болудың шекті жасына толуыңызға және келісімшарт мерзімінің

аяқталуына байланысты ________ дейінгі мерзімде әскерден шығаруға ұсынылатыныңыз туралы хабарлаймыз.

Кадр қызметінің басшысы: ________________________________________________ (лауазымы, әскери атағы, ________________________________________________ тегі, аты-жөні, қолы) 20__ жылғы « » ________________________________________________

Маған алдағы уақытта әскерден шығарылатыным туралы шешім жеткізілді

20__ жылғы « » _______________________________________________________________________ (әскери қызметшінің тегі, аты-жөні, қолы)

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығына 6-қосымша

Нысан

БЕКІТЕМІН_______________________________________

(Әскери бөлім командирінің (бастықтың) лауазымы, әскери атағы, қолы, аты-жөні, тегі)

20___ жылғы «____» _________

Өңірлік қолбасшылықтың ротациялауға жататын әскери қызметшілерінің тізімі

№ Р/с

Атқаратын лауа-зымы, қашаннан

бастап

Әскери атағы

Т.А.Ә. (егер

болса)

Осы әскери бөлімде қашаннан

бастап

Қандай бөлімге және қандай лауазымға жо-

спарланады1

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығына 7-қосымша

НысанБЕКІТЕМІН

______________________________________(Әскери бөлім командирінің (бастықтың)

лауазымы, әскери атағы, қолы, аты-жөні, тегі)20___ жылғы «____» _________

Өңірлік қолбасшылықтың әскери қызметшілерін ротациялау жоспары

Р/с Әскери бөлімнің нөмірі, өңірлік қолбасшылықтың атауы

20 __жыл Ескертпе1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12

1Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери

қызмет өткеру нұсқаулығына 8-қосымша

Ұсыныммен ресімделетін құжаттардың тізбесі

Офицердің немесе сержанттар мен сарбаздар құрамы лауазымдарындағы келісімшарт бойынша әскери қызметшілердің әскери қызмет өткеруіне қатысты әрбір тармаққа тиісті ат-тестаттау материалдары ресімделеді және жеке құрам бойынша бұйрықпен іске асырылады.

1. Офицерлер құрамының алғашқы әскери атағын беруге:1) аттесттау (Әскери институттың бітірушілеріне);2) офицерлер құрамының алғашқы әскери атағын беруге ұсыным;3) тікелей командирінің (бастығының) команда бойынша баянаты;4) тиісті жоғары білімінің болуы туралы құжаттар;5) әскери-дәрігерлік комиссияның әскери қызмет өткеруге жарамдылығы туралы

қорытындысы;6) қызметтік мінездеме;7) қызметтік карточкадан үзінді.2. «Подполковникті» қоса алғанға дейінгі кезекті әскери атақты беруге:1) ұсыным;2) тікелей командирінің (бастығының) команда бойынша баянаты;3) қызметтік карточкадан үзінді;4) қызметтік мінездеме.3. «Полковник» кезекті әскери атағын беруге:1) ӨңҚ қолбасшысының (құрама командирінің, ұсынымға негіздемеде) қолы қойылған ұсыным;2) қызметтік-жауынгерлік қызметтегі және лауазымдық міндеттерін орындаудағы

көрсеткіштері көрсетілген мінездеме;3) аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);4) қызметтік карточкадан үзінді.4. Әскери атағынан айыруға немесе бір сатыға төмендетуге ұсынған кезде:1) ұсыным;2) қызметтік мінездеме;3) соттың заңды күшіне енген айыптау үкімі;4) аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);5) қызметтік карточкадан үзінді.5. Әскери қызметшілерді жоғары тұрған лауазымға тағайындау кезінде:1) ұсыным (қосымша резервке тіркеген күні, қандай лауазымға тіркелгені көрсетіледі);2) тікелей командирінің (бастығының) команда бойынша баянаты;3) қызметтік мінездеме;4) аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);5) қызметтік карточкадан үзінді.6. Әскери қызметшілерді тең лауазымға тағайындау кезінде:1) ұйымдық-штаттық іс-шараларға байланысты:ұсыным (штатты өзгерту туралы бұйрықтың № көрсетіледі);әскери қызметшінің ұсынылған

лауазымға келісімін берген баянаты;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;2) әскери қызметшіні әскери қызметте мақсатқа сәйкес пайдалану үшін:ұсыным;қызметтік мінездеме;тікелей командирінің (бастығының) баянаты;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;3) әскери қызметшінің баянаты бойынша отбасы жағдайы бойынша:ұсыным;әскери қызметшінің команда бойынша баянаты;отбасы-мүліктік жағдайын тексеру актісі, медициналық мекеменің қорытындысы немесе

халықты әлеуметтік қорғау органының қорытындысы;мінездеме;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;4) ӘДК-ның қорытындысына сәйкес денсаулық жағдайы бойынша:ұсыным;әскери қызметшінің команда бойынша баянаты;әскери-дәрігерлік комиссияның қорытындысы;мінездеме;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді.7. Әскери қызметшілерді олардың келісімімен төмен лауазымға тағайындау кезінде:1) ұйымдық-штаттық іс-шараларға байланысты:ұсыным;әскери қызметшінің ұсынылған лауазымға келісімін берген баянаты;мінездеме;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;2) отбасылық жағдайларға байланысты: ұсыным;әскери қызметшінің команда бойынша баянаты;отбасы-мүліктік жағдайын тексеру актісі, медициналық мекеменің қорытындысы немесе

халықты әлеуметтік қорғау органының қорытындысы;мінездеме;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;3) ӘДК-ның қорытындысына сәйкес денсаулық жағдайы бойынша:ұсыным;мінездеме;әскери қызметшінің баянаты;әскери-дәрігерлік комиссияның қорытындысы;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;4) командирдің (бастықтың) қарамағында болған кезеңде:әскери қызметшінің немесе аға бастықтың баянаты;ұсыным;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді.

(Соңы. Басы 16-бетте) 8. Әскери қызметшілерді олардың келісімінсіз төмен лауазымға тағайындау кезінде:тікелей командирінің (бастығының) команда бойынша баянаты;ұсыным;мінездеме;жазалау туралы бұйрықтардың үзінділері;қызметтік тергеу материалдарының көшірмелері;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді.9. Әскери лауазым бойынша міндеттерді уақытша атқаруды жүктеу кезінде:1) әскери қызметшінің келісімімен бос (тағайындалмаған) әскери лауазым бойынша:тікелей командирінің (бастығының) команда бойынша баянаты;әскери қызметшінің баянаты;ұсыным (лауазымды уақытша алмастыру қажеттігі көрсетіледі);мінездеме;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;2) бос емес (тағайындалған) әскери лауазым бойынша:тікелей командирінің (бастығының) команда бойынша баянаты;ұсыным (лауазымды уақытша алмастыру қажеттігі көрсетіледі);аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді.10. Командирдің (бастықтың) қарамағына қабылдау кезінде:1) тікелей командирінің (бастығының) баянаты;2) әскери бөлім немесе құрама командирінің қарамағына қабылдаудың дәлелді себебі

бар қолдаухаты;3) әскери қызметшіге қатысты қылмыстық іс қозғалған жағдайда сотқа дейінгі тергеп-тек-

серу органдарының шешімі (қаулысы);4) аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);5) қызметтік карточкадан үзінді.11. Әскери қызметтен запасқа шығару кезінде:1) әскери қызметте болудың шекті жасына толуы бойынша:ұсыным;әскери қызметшінің әскери есепке қойылатын ӘБО көрсетілген шығару туралы баянаты;мінездеме;хабарлама;2) шақыру немесе келісімшарт бойынша әскери қызмет мерзімінің аяқталуы бойынша:ұсыным;баянат;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);хабарлама;3) денсаулық жағдайы бойынша:ұсыным;баянат;әскери қызметшінің ӘДК-ға жіберу туралы өтініші бар шығару туралы баянаты;әскери-дәрігерлік комиссияның куәлігі (анықтамасы);хабарлама;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);4) әскери атақтан айыру:ұсыным;соттың заңды күшіне енген айыптау үкімі;әскери атақтан айыру туралы ж/қ бойынша бұйрықтан үзінді.12. Әскери қызметтен запасқа мерзімінен бұрын шығару кезінде:1) ұйымдық-штаттық іс-шараларға байланысты:ұсыным;мінездеме;әскери қызметшінің баянаты;келісімшарттың көшірмесі және келісімшартқа толықтыру (куәландырылған);аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);хабарлама;қызметтік карточкадан үзінді;2) мемлекеттік органдарға (мекемелерге) қызметке ауысуына байланысты: ұсыным;мінездеме;келісімшарттың көшірмесі және келісімшартқа толықтыру (куәландырылған);әскери қызметшінің келісімшартты бұзу себебі негізделген команда бойынша баянаты;мемлекеттік органның мемлекеттік қызметшінің лауазымы көрсетілген әскери қызметшіні

жұмысқа (қызметке) қабылдайтыны туралы хабарламасы;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;3) келісімшарттың талаптарын орындамауына, сондай-ақ дәлелсіз себептермен қызметке

шықпауына байланысты: ұсыным;тікелей командирінің (бастығының) команда бойынша баянаты;мінездеме;жазалау туралы бұйрықтан үзінді немесе аттестаттау;қызметтік тергеу қорытындыларының және материалдарының көшірмелері;келісімшарттың көшірмесі және келісімшартқа толықтыру (куәландырылған);хабарлама;қызметтік карточкадан үзінді;4) арнайы тексеруден бас тартқан кезде:ұсыным;мінездеме;әскери қызметшінің баянаты;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);хабарлама;қызметтік карточкадан үзінді;5) соттың әскери қызметшіге бас бостандығынан айыру (шартты) түріндегі жаза тағайындау

туралы үкімінің заңды күшіне енуі: ұсыным;соттың заңды күшіне енген айыптау үкімі;келісімшарттың көшірмесі және келісімшартқа толықтыру (куәландырылған);аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);хабарлама;қызметтік карточкадан үзінді;6) әскери қызметші келісімшарт талаптарын жүйелі түрде бұзған жағдайда: тікелей командирінің (бастығының) баянаты;ұсыным;мінездеме;қызметтік тергеу қорытындыларының және материалдарының көшірмелері;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);келісімшарттың көшірмесі (куәландырылған);хабарлама;қызметтік карточкадан үзінді;7) әскери қызметшіге қатысты келісімшарт талаптарын елеулі және (немесе) жүйелі түрде

бұзылған жағдайда:әскери қызметшінің келісімшарт талаптарының бұзылғанын көрсеткен баянаты;ұсыным;мінездеме;шығарылу жағдайын растайтын құжаттар;келісімшарттың көшірмесі және келісімшартқа толықтыру (куәландырылған);аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;8) отбасылық жағдайлар бойынша:ұсыным;мінездеме;әскери қызметшінің команда бойынша баянаты;отбасы-мүліктік жағдайын тексеру актісі, медициналық мекеменің қорытындысы немесе

халықты әлеуметтік қорғау органының қорытындысы;келісімшарттың көшірмесі және келісімшартқа толықтыру (куәландырылған);аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;9) ҚР өкілді органдарына сайланған жағдайда:сайлау қорытындысы бар БАҚ құжаты көрсетілген ұсыным;мінездеме;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;10) судья лауазымына сайланған немесе тағайындалған жағдайда:ұсыным;мінездеме;уәкілетті органның тағайындау туралы тиісті актісі немесе судья лауазымына сайланғаны

туралы хабарламасы;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді.13. Әскер шегінде бір өңірлік қолбасшылықтан (құрама) басқасына ауысқан кезде:1) денсаулық жағдайы бойынша:әскери қызметшінің баянаты;медициналық мекеменің (әскери-дәрігерлік комиссияның) қорытындысы;өтініш білдірген әскери қызметші қызмет өткеруге ниет білдірген бөлім командирінің ла-

уазым көрсетілген қолдаухаты;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;2) әскери қызметшінің асырауындағы отбасы мүшелерінің денсаулық жағдайы бойынша:баянат;медициналық мекеменің қорытындысы;неке (балалардың туу) туралы куәліктің көшірмесі;өтініш білдірген әскери қызметші қызмет өткеруге ниет білдірген бөлім командирінің ла-

уазым көрсетілген қолдаухаты;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді;3) әйелiнiң (күйеуінің) бөлек тұратын қартайған немесе науқас ата-аналарын күту

қажеттiлiгiне негiзделген басқа жерге ауысу:баянат;халықты әлеуметтік қорғау органының қорытындысы;ауысатын адамның және әйелінің (күйеуінің) туу туралы куәлігінің көшірмесі;өтініш білдірген әскери қызметші қызмет өткеруге ниет білдірген бөлім командирінің ла-

уазым көрсетілген қолдаухаты;аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);қызметтік карточкадан үзінді.14. Жаңа келісімшарт жасасқан кезде:1) ұсыным;2) әскери қызметшінің баянаты;3) аттестаттау парағы;4) келісімшарт;5) қызметтік карточкадан үзінді.15. Шекті жастан тыс жаңа келісімшарт жасасқан кезде:1) ұсыным;2) мінездеме;3) әскери қызметшінің баянаты;4) әскери-дәрігерлік комиссияның куәлігі (анықтамасы);5) аттестаттау парағы;6) келісімшарт;7) қызметтік карточкадан үзінді.16. Әскери қызметшіні әскери қызмет көзделген басқа мемлекеттік органға жіберген кезде:ұсыным;мінездеме;әскери қызметшінің баянаты;қызметтік карточкадан үзінді; аттестаттау комиссиясының шешімі (хаттамадан үзінді);әскери қызмет көзделген уәкілетті органның бірінші басшысы қол қойған мемлекеттік

мекеменің хабарламасы.Толтыру бойынша түсіндірме:Ұсыным – Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2006 жылғы 17 тамыздағы № 777 қаулысының

талаптарына сәйкес жасалады.Мінездеме – рота командирі және одан жоғарылар жазады, команда бойынша бөлім

командирімен келісіледі (күні, мөр, қолы және тегі мен аты-жөні қойылады).Қызметтік карточка – көтермелеулер мен жазалардың саны көрсетіледі. Алынбаған жазасы

толық көрсетіледі (қашан, кім және не үшін жазалады).Қызметтік тергеудің қорытындысы және материалдары – ксерокөшірмесі жіберіледі.Тікелей бастықтың (командирдің) баянаты – команда бойынша жазылады, қолбасшының

(командирдің) немесе Әскери институт бастығының қорытынды түйіндемесі болуы тиіс (сер-жаттар мен сарбаздар құрамының әскери қызметшілері үшін – бөлім командирінің қорытынды түйіндемесі).

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығына 9-қосымша

Нысан

Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланының әскерге шақырылушысынамәліметтердің болуы туралы анықтама

1. Әскерге шақырылушының тұрғылықты жерінің мекенжайы: ____________________________________________________________________ (қала, кент, көше, үй)____________________________________________________________________;2. Әскерге шақырылушымен бірге тұратын адамдардың туыстық байланысы (әкесі, анасы, аға-інілері, апа-қарындастары): ___________________________________ (тегі, аты-жөні)____________________________________________________________________;3. Әскерге шақырылушының әкесі мен анасының әлеуметтік жағдайы (егер болса): _________________________________________________________; (қызметші, жұмысшы, кәсіпкер, уақытша жұмыс істемейді. Олар бейәлеуметтік өмір салтын ұстана ма)4. Ішкі істер органдарының мамандандырылған есептерінде, оның ішінде кәмелетке тол-

мағандардың ісі жөніндегі инспекцияда әскерге шақырылушы туралы мәліметтердің болуы:______________________________________________________________;5. Әскерге шақырылушының қылмыстық немесе әкімшілік жауапкершілікке тартылғаны туралы

мәліметтердің болуы:______________________________________________________________ (қандай құқық бұзушылықтар жасағаны үшін)____________________________________________________________________;6. Әскерге шақырылушының немесе оның жақын туыстарының құқық бұзушылық жаса ғаны

үшін бас бостандығынан айыру орындарында жазасын өтегені туралы мәліметтер:_____________________________________________; (қандай құқық бұзушылық жасағаны үшін)7. Көршілерден әскерге шақырылушыға немесе оның отбасына түскен шағымдардың

мазмұны _______________________________________________; (шағымдардың мазмұны)8. Әскерге шақырылушы немесе оның жақын туыстары (әкесі, анасы, аға-інілері, апа-

қарындастары) тарапынан орын алған белгілі өзіне-өзі қол жұмсау әрекеттері туралы ақпарат: ____________________________________________;

9. Әскерге шақырылушының шақыру алдындағы соңғы жылдағы өмір салты: ______________________________________________________________; (қайда және кім болып жұмыс істеді, жұмыс істеген жоқ және оқыған жоқ)10. Әскерге шақырылушы жалпы қалай мінезделеді: ____________________________________________________________________; (оң немесе теріс)11. Егер әскерге шақырылушы теріс мінезделсе, не үшін: _______________________________________________________________________.(биморальдық өмір салты, арамтамақтық, маскүнемдік, нашақорлық және басқалар)

Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланында әскери қызмет өткеру нұсқаулығына 10-қосымша

Әскерге шақырылушыларды алып жүретін команда басшыларында болатын мүліктің тізбесі

1. Қызыл жалаушалар - 2 дана, ақ жалаушалар - 2 дана;2. Электр шамы - 2 дана;3. Қазақстан Республикасы Қарулы Күштерінің, басқа да әскерлері мен әскери құралым-

дарының Жалпы әскери жарғылары;4. Дойбы, шахмат –әрбір вагонға 1 жинақтан;5. Түрлі-түсті қарындаштар жинағы;

6. Жауынгерлік парақшалар шығаруға арналған бланкілер;7. Тәуліктік нарядтың қызметін ұйымдастыруға арналған бланкілер;8. Бейджиктер: «Әскери команда бастығы» - 1 дана, «Вагон бойынша басшы» - әрбір вагонға

1 данадан, «Вагон бойынша тәуліктік кезекші» - әрбір вагонға 2 данадан; 9. Әскерге шақырылушыларды зерделеу парағы (әскерге шақырылушылардың саны бойынша);10. Команда басшысының қызметтік құжаттамасына арналған папка, онда мыналар болады: күн тәртібі;команда басшысының міндеттері;вагон бойынша кезекшінің міндеттері;вагон бойынша тәуліктік кезекшінің міндеттері;сабақ кестесі;тәрбие жұмысы жоспары; команда басшысы қабылдайтын құжаттардың тізбесі;жүру жолында қауіпсіздік шаралары бойынша нұсқама алған әскерге шақырылушылардың

тізімі.11. Дәрілік, таңу құралдары, медициналық, дәрігерлік заттар:

Атауы Өлшем бірлігі

Әскерге шақырылушылар саны20-ға дейін 50-ге дейін 70-ке дейін 90-ға дейін

10% аммиак ерітіндісі 10 мл. флакон 1 1 1 1Валидол 0,06 таб. №10 орама 1 2 2 3Йод 5% 10,0 спирт ерітіндісі флакон 1 2 2 3Анальгин 50% 2,0 №10 орама 1 1 1 2Кордиамин 2,0 мл. №10 орама 1 1 1 1Белсенді көміртегі 0,5 №10 дана 4 6 8 10Димедрол 1% - 1мл. №10 орама 1 1 1 2Ацетилсалицил қышқылы 05.№10

орама 2 3 4 5

Сульфацил-натрий 30% - 10мл. флакон 1 1 1 1Нафтизин 01% - 10мл. флакон 1 1 2 3Мезим форте №20 орама 1 1 2 2Диазолин №10 орама 2 3 4 6Стерильді дәке бинт, өлшемі 5 м х 10 см

дана 2 2 3 3

Стерильденбеген дәке бинт 5 мх10 см

дана 2 3 4 5

Стерильді дәке бинт, өлшемі 7м х 14см.

дана 1 1 2 2

Стерильденбеген дәке бинт 7 м х 14 см

орама 2 2 4 5

Оралымды бинт 100 х 3,0 м дана 1 1 1 1Медициналық мақта орама 1 1 2 2Медициналық орамал дана 1 1 1 1Лейкопластырь 1х500 орама 1 1 2 2Санипласт № 10 (денеге арналған)

орама 2 2 3 4

ЖТП (жеке таңу пакеті) дана 2 2 3 4Суда еритін спирт 70% - 50мл. дана 2 2 3 35,0 бір рет қолданылатын шприц

дана 10 20 20 20

Анатомиялық пинцет дана 1 1 1 1Фонендоскопы бар тонометр дана 1 1 1 1Қан тоқтататын бұрау дана 1 1 1 2Медициналық термометр дана 1 1 1 1

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылғы 9 жел­тоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №14502 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 29 қараша №1108 Астана қаласы

«Авариялық-құтқару қызметтерін, құралымдарын және құтқарушыларды, сондай-ақ мемлекеттік емес өртке қарсы

қызметтерді аттестаттау және қайта аттестаттау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі

істер министрінің 2015 жылғы 18 наурыздағы № 246 бұйрығына өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы

бұйырамын: 1. «Авариялық-құтқару қызметтерін, құралымдарын және құтқарушыларды, сондай-ақ

мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерді аттестаттау және қайта аттестаттау қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 18 наурыздағы № 246 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде №10831 тіркелген, 2015 жылғы 5 маусымда «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде жарияланған) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

Көрсетілген бұйрықпен бекітілген авариялық-құтқару қызметтерін, құралымдарын және құтқарушыларды аттестаттау және қайта аттестаттау қағидалары осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес мынадай редакцияда жазылсын;

көрсетілген бұйрықпен бекітілген мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерді аттестаттау және қайта аттестаттау қағидаларында:

4,5-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«4. Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтері (бұдан әрі – МеӨҚҚ) аттестаттауға және

қайта аттестаттауға жатады.МеӨҚҚ аттестаттау және қайта аттестаттау жүргізу үшін Комитетке мынадай құжаттар

ұсынылады:1) Осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша МеӨҚҚ аттестаттау (қайта ат-

тестаттау) туралы өтініш;2) ұйым жарғысының көшірмесін (болған кезде);3) көлік құралдарын тіркеу туралы куәліктердің көшірмелерін (шығу өрт сөндіру техника-

сымен МеӨҚҚ үшін);4) өрт сөндіру автомобильдерінің міндетті техникалық қарап-тексеруден өткені туралы

куәліктің көшірмесін (шығу өрт сөндіру техникасымен МеӨҚК үшін);5) біліктілік талаптарына сәйкес нысан бойынша негізгі өрт сөндіру автомобильдерінің

өртті сөндіруге әзірлігін техникалық қарап-тексеру актілерін (шығу өрт сөндіру техникасы-мен МеӨҚҚ үшін);

6) заңды тұлғаның мөрімен расталған МеӨҚҚ-нің ұйымдық-штаттық құрылымын;7) қызметкерлерді тағайындау туралы бұйрықтардан үзінді көшірмелерді;8) жеке басын куәландыратын құжаттардың көшірмелерін;9) мемлекеттік өртке қарсы қызмет бөлімшелеріндегі және/немесе МеӨҚҚ-дағы (кадр

қызметі растаған) қызметкердің еңбек қызметін растайтын құжаттар көшірмелерін, ал қызмет басшылары үшін – қызметтік тізім көшірмесін;

10) МеӨҚҚ қызметкерлерінің білімі туралы құжаттар көшірмелерін (шетелдік білім беру ұйымдары берген білімі туралы құжаттар «Білім туралы» Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес танылады);

11) «Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтердің мамандарын арнайы даярлау бойын-ша оқыту курстарының бағдарламасын, сондай-ақ оларды бітіргені туралы куәліктің үлгісін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 қаңтардағы № 48 бұйрығына сәйкес нысан бойынша (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 10382 тіркелген) МеӨҚҚ мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарын аяқтағаны туралы куәліктер көшірмесін;

12) жүргізуші куәліктерінің көшірмелерін (жүргізушілер үшін);13) «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын

бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі міндетін атқарушының 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығына сәйкес нысан бойынша (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 6697 тіркелген) 086/У нысанындағы қызметкерлердің медициналық анықтамаларын;

14) қызметкерлердің психоневрологиялық және наркологиялық диспансерлерден алған анықтамаларын;

15) гараж боксының, қызметтік үй-жайлардың фотосуреттерін қоса отырып, қызметкерлерді, өрт сөндіру-құтқару техникасын, жабдық пен жарақты орналастыруға арналған объектіні пай-далану құқығының бар-жоғын растайтын құжаттардың көшірмелерін ұсынады.».

5. МеӨҚҚ қайта аттестаттауды жүргізу үшін өтініш беруші құжаттарды Комитетке алдыңғы аттестаттауда анықталған кемшіліктерді ескере отырып, ұсынады.»;

6-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«6. Комитет өтініш берушінің құжаттарын алған сәттен бастап екі жұмыс күні ішінде

ұсынылған құжаттардың толықтығын тексереді. Ұсынылған құжаттардың толық еместігі фактісі анықталған жағдайда, Комитет құжаттарды өтініш берушіге бере отырып, көрсетілген мерзімде өтінішті одан әрі қараудан дәлелді бас тартады.»;

7-9-тармақтар мынадай редакцияда жазылсын:«7. Аттестаттау комиссиясына ұсынылатын құжаттарды қарау және олар бойынша шешім

қабылдау мерзімі, өтініш тіркелген күннен бастап күнтізбелік он бес күнді құрайды. 8. Ұсынылған құжаттардың негізінде аттестаттау комиссиясы осы Қағидаларға 2-қосымшаға

сәйкес нысан бойынша аттестаттау (қайта аттестаттау) хаттамасын жасайды.9. Комиссия ұйымдарда, елді мекендер мен объектілерде өрттің алдын алу және сөндіру,

өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі жұмыстарды жүргізу құқығына аттестат (бұдан әрі – аттестат) беруден бас тарту туралы шешім қабылдайды, бас тарту себептері туралы өтініш берушіге хабарлайды.»;

мынадай мазмұндағы 9-1-тармақпен толықтырылсын:«9-1. Аттестатты беруден бас тарту «Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» 2013

жылғы 15 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының 19-1 бабы негізінде жүзеге асырылады».»; 10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«10. Аттестаттау комиссиясының аттестатты беруден бас тарту туралы шешіміне Қазақстан

Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпте шағымдануға болады.»;12-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«12. Аттестаттау және қайта аттестаттау нәтижелері осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес

нысан бойынша МеӨҚҚ тіркеу журналына (тізіліміне) енгізіледі. МеӨҚҚ тізілімі Комитеттің сайтында орналастырылады.»;

14-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«14. Аттестаттың қолданысы мынадай негіздер бойынша тоқтатылады:1) МеӨҚҚ аттестаттың қолданысын тоқтату туралы өтініш (еркін нысанда) ұсыну;2) заңды тұлғаны тарату;3) қолдану мерзімінің аяқталуы (берілген уақыттан бастап 3 жыл).»;Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерді аттестаттау және қайта аттестаттау қағида ларына

1, 2, 4-қосымшалар осы бұйрыққа 2, 3, 4-қосымшаларға сәйкес мынадай редакцияда жазылсын.2. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Төтенше жағдайлар комитеті: 1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрықты мемлекеттік тіркегеннен кейін оның көшірмелерін күнтізбелік он күн ішінде

мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялауға, Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жолдауды;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің ресми интернет-ресур-сында және мемлекеттік органдардың интранет-порталында орналастыруды;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Заң департаментіне осы тармақтың 1), 2), 3) және 4) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы ту-ралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің орынбасары Ю.В. Ильинге және Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдайлар комитетінің төрағасы В.Р. Беккерге жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Ішкі істер министріполиция генерал-полковнигі Қ. ҚАСЫМОВ

«КЕЛІСІЛДІ» «КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Қазақстан РеспубликасыныңАқпарат және коммуникациялар министрі Ұлттық экономика министрі____________ Д. Абаев ____________ Қ. Бишімбаев2016 жылғы 22 желтоқсан 2016 жылғы 26 желтоқсан

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 29 қарашадағы №1108 бұйрығына 1-қосымша

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 18 наурыздағы №246 бұйрығына 1-қосымша

Авариялық-құтқару қызметтерін, құралымдарын және құтқарушыларды аттестаттау және қайта аттестаттау қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер1. Осы авариялық-құтқару қызметтерін, құралымдарын және құтқарушыларды аттестат-

тау және қайта аттестаттау қағидалары (бұдан әрі - Қағида) «Азаматтық қорғау туралы» 2014 жылғы 11 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының 12-бабы 1-тармағының 70-15) тармақшасына сәйкес әзірленген, авариялық-құтқару жұмыстарының белгіленген түрін немесе түрлерін жүргізу құқығына авариялық-құтқару қызметтерін (бұдан әрі – АҚҚ), құралымдарын және құтқарушыларды аттестаттау және қайта аттестаттауды өткізу тәртібін айқындайды.

2. Аттестаттауға және қайта аттестаттауға кәсіби, ерікті, объектілік кәсіби АҚҚ, құралымдары және құтқарушылар жатады.

3. Табиғи және техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды жоюға тартылатын АҚҚ, құралымдарын және құтқарушыларды аттестаттау және қайта аттестаттау:

1) олардың авариялық-құтқару жұмыстарын орындауға әзірлігі дәрежесін;2) тиісті техниканың, мүліктің және жарақтардың бар-жоғын және олардың жай-күйін; 3) құтқарушылардың кәсіби машығына, медициналық даярлығына, дене, психологиялық

және моральдық әзірлігіне сәйкестігін айқындау мақсатында өткізіледі.4. Аттестаттауды өткізу үшін тұрақты жұмыс істейтін аумақтық аттестаттау комиссияла-

ры құрылады.5. Облыстар, Астана және Алматы қалалары аумақтық аттестаттау комиссияларының

құрамы Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдайлар комитеті (бұдан әрі – Комитет) облыстар, Астана және Алматы қалалары Төтенше жағдайлар департаменттері бастықтарының бұйрықтарымен бекітіледі.

2-тарау. Авариялық-құтқару қызметтерін және құралымдарын аттестаттау және қайта аттестаттау тәртібі

6. АҚҚ және құралымдарын бастапқы аттестаттау үшін «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамына:

1) Осы Қағидаларға 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша АҚҚ аттестаттауға және қайта аттестаттауға өтінішті (бұдан әрі – өтініш);

2) АҚҚ және құралымдарының жарғы немесе ережелер көшірмесін; 3) АҚҚ және құралымдарының штат санын, құрылымын; 4) авариялық-құтқару және шұғыл жұмыстарға тікелей тартылатын құтқарушылардың

куәліктері мен кітапшаларының (бар болған жағдайда) көшірмелерін; 5) «Жүргізуші куәлігі және көлік құралын тіркеу туралы куәлік бланкілерінің нысандары

мен үлгілерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 8 желтоқсандағы № 874 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде №10064 тіркелген) сәйкес нысан бойынша көлік құралдарын тіркеу туралы куәліктердің, «Механикалық көлік құралдары мен олардың тіркемелерін міндетті техникалық қарап-тексеруді ұйымдастыру және жүргізу қағидаларын, механикалық көлік құралдары мен олардың тіркемелерін міндетті техникалық қарап-тексеруден өткізу кезеңділігін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрінің міндетін атқарушының 2015 жылғы 26 наурыздағы № 329 бұйрығына сәйкес нысан бойынша (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде №11333 тіркелген) техникалық қарап-тексеру диагностикалық карталарының, еркін үлгіде сынау актілерінің (жабдықтар үшін) көшірмелерін;

6) оқу-материалдық базаның болуы туралы құжаттардың (арнайы сыныптардың бо-луы, оларды жарақтандыру, оқу қалашығының схемасы, оларды орналастыру орындары) көшірмелерін;

7) қызметкерлерді тағайындау туралы бұйрықтардан үзінді көшірмелерді; 8) «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын бекіту

туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6697 тіркелген) сәйкес 086/У нысанындағы медициналық анықтамаларды;

9) қызметкерлердің психоневрологиялық және наркологиялық диспансерлерден алған анықтамаларын;

10) АҚҚ қызметкерлерінің білімі туралы құжаттарының (шетелдік білім беру ұйымдары берген білімі туралы құжаттар «Білім туралы» Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес танылады) көшірмелерін;

11) «Азаматтық қорғау саласында даярлықтан немесе қайта даярлықтан өтуі туралы бірыңғай үлгідегі сертификатты белгілеу туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 20 қазандағы № 857 бұйрығына сәйкес нысан бойынша (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12292 тіркелген) азаматтық қорғау саласында даярлықтан немесе қайта даярлақтан өткені туралы сертификаттарының немесе «Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтердің мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарының бағдарламасын, сондай-ақ оларды бітіргені туралы куәліктің үлгісін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 қаңтардағы № 48 бұйрығына сәйкес нысан бойынша (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 10382 тіркелген) мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтер мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту кур-старын аяқтағаны туралы куәліктерінің көшірмелерін;

12) жүргізуші куәліктерінің көшірмелерін (жүргізушілер үшін) ұсынады.7. АҚҚ және құралымдарын мерзімді, кезектен тыс, қайталап аттестаттау және қайта ат-

тестаттау үшін «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамына осы Қағидалардың 6-тармағында көрсетілген құжаттарды, оның ішінде қызмет көрсетілетін объектінің жоспарын (объектілік кәсіби АҚҚ мен құралымдары үшін) ұсынады.

8. Аттестаттау комиссиясының құжаттарды қарау және шешім қабылдау мерзімдері өтінішті тіркеген күннен бастап он үш күнтізбелік күн ішінде жүзеге асырылады. Қаралған материал дар дың негізінде осы Қағидаларға 2-қосымшаға сәйкес нысан бойынша тараптардың әрқайсысы үшін бір-бірден 2 данада аттестаттау және қайта аттестаттау хаттамасы (бұдан әрі – хаттама) жасалады.

АҚҚ және құралымдарын аттестаттау және қайта аттестаттау нәтижелері оң болған жағдайда аумақтық аттестаттау комиссиясы екі күнтізбелік күн ішінде осы Қағидаларға 3-қосым шаға сәйкес нысан бойынша Авариялық-құтқару жұмыстарының белгілі бір түрін не-месе түрлерін жүргізу құқығына бірыңғай үлгідегі куәлікті (бұдан әрі – Куәлік) ресімдейді, не теріс нәтижелер болған кезде екі күнтізбелік күн ішінде дәлелді бас тартады.

9. Аттестаттаудан немесе қайта аттестаттаудан өтпеген АҚҚ және құралымының басшысы аумақтық аттестаттау комиссиясының актісімен келіспеген жағдайда заңнамамен белгіленген тәртіпте шағымдануына болады.

10. Куәліктің қолданылу мерзімі келесі аттестаттауға дейін 3 жылды құрайды.11. Куәліктің қолданылуы мерзімінен бұрын: АҚҚ және құралымдарды оның атауын немесе меншік нысанын өзгерте отырып тарату

немесе қайта құрылуы;АҚҚ және құралымдардың куәлікте көзделген авариялық-құтқару жұмыстарының белгілі

түрін немесе түрлерін жүргізу құқығынан бас тартуы кезінде тоқтатылады.12. АҚҚ және құралымдары куәлігінің қолданылуын мерзімінен бұрын тоқтату туралы он

бес күнтізбелік күннен кешіктірмей: АҚҚ және құралымдар тіркелген Комитеттің аумақтық бөлімшесіне; АҚҚ және құралымдар

қызмет көрсетуге шарт жасасқан қызмет көрсетілетін объектіге хабар береді;АҚҚ және құралымдар куәлігі күнтізбелік бес күннің ішінде Комитеттің аумақтық бөлімшесіне

қайтарылады. 13. Қайта аттестаттаудан өтпеген АҚҚ және құралымдарынан жеті күнтізбелік күн ішінде

куәлік қайтарылып алынады және оның қызметі тоқтатыла тұрады.3-тарау. Құтқарушыларды (азаматтарды) аттестаттау және қайта аттестаттау

14. Азаматтарды бастапқы аттестаттау үшін «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамына:

1) еркін нысандағы өтінішті;2) «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын бекіту

туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6697 тіркелген) сәйкес 086/У нысанындағы медициналық анықтамаларды;

3) Осы Қағидалардың 6-тармағы 11) тармақшасында көрсетілген азаматтық қорғау са-ласында даярлықтан немесе қайта даярлақтан өткені туралы сертификаттарының немесе мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтердің мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарын аяқтағаны туралы куәліктерінің көшірмелерін;

4) екі данада көлемі 3 х 4 см фотосурет ұсынады.15. Бастапқы аттестаттаудан өткен азаматтарға осы Қағидаларға 4-қосымшаға сәйкес

нысан бойынша құтқарушы куәлігі, осы Қағидаларға 5-қосымшаға сәйкес нысан бойын-ша құтқарушылар кітапшасы және осы Қағидаларға 6-қосымшаға сәйкес нысан бойынша құтқарушы жетоны беріледі.

Кейінгі аттестаттау кезінде құтқарушы кітапшасына тиісті жазу жазылады.16. Құтқарушыларды кезектен тыс аттестаттау мерзімді аттестаттауға ұқсас өткізіледі. 17. АҚҚ мен құралымдарының құтқарушыларын және басшыларын аттестаттауды аумақтық

аттестаттау комиссиялары жүргізеді және осы Қағидаларға 7-қосымшаға сәйкес нысан бойын-ша комиссия отырысының хаттамасымен ресімделеді. Құтқарушыны аттестаттау комиссиясы отырысы хаттамасының көшірмесі жеке іске тігіледі.

18. Мерзімді аттестаттау қорытындылары бойынша мына сыныптылықты (сыныптылық біліктілігін) тағайындау жүргізіледі:

1) екі жылдан кем емес құтқарушы болып жұмыс істеген өтілі бар және аттестаттау барысында сыныптылығын (сыныптылық біліктілігін) растаған құтқарушыға «3-сыныпты құтқарушы маман»;

2) екі жылдан кем емес 3-сыныпты құтқарушы болып жұмыс істеген өтілі бар және атте-статтау барысында сыныптылығын (сыныптылық біліктілігін) растаған құтқарушыға «2-сы-ныпты құтқарушы маман»;

3) екі жылдан кем емес 2-сыныпты құтқарушы болып жұмыс істеген өтілі бар және атте-статтау барысында сыныптылығын (сыныптылық біліктілігін) растаған құтқарушыға «1-сы-ныпты құтқарушы маман»;

4) екі жылдан кем емес 1-сыныпты құтқарушы болып жұмыс істеген өтілі бар, халықаралық құтқару жұмыстарына және оқу-жаттығуларына қатысқан, шет тілдері курстарының серти-фикаты бар құтқарушыға «халықаралық сыныптағы құтқарушы» сыныптылық (сыныптылық біліктілік) беру жүргізіледі.

19. Құтқарушы сыныптылығын (сыныптылық біліктілігін) беру немесе растау хаттамасының негізінде құтқарушы сыныптылығын (сыныптылық біліктілігін) беру немесе растау туралы АҚҚ және құралым басшысының бұйрығы шығады.

20. Аттестаттаудан және кезектен тыс аттестаттаудан өтпеген құтқарушылар алдыңғы аттестаттауды өткізген сәттен бастап алты айдан кешіктірмей қайта аттестаттаудан өтуге құқығы бар.

21. Қайта аттестаттаудан өтпеген құтқарушылар бар сыныптылығына (сыныптылық біліктілігіне) қарамастан құтқарушы сыныптылығын (сыныптылық біліктілігін) жоғалтады.

22. Құтқарушыны қайта аттестаттаудың теріс нәтижелері болған кезде аумақтық аттестат-тау комиссиясы хаттама толтырады, онда аттестаттаудан бас тарту себептері көрсетіледі, құтқарушы куәлігі алынып қойылады және құтқарушы кітапшасына тиісті жазу жазылады.

Авариялық-құтқару қызметтерін және құралымдарын аттестаттау және қайта аттестаттау қағидаларына 1-қосымша

Нысан

Қазақстан Республикасы ІІМ ТЖК Төтенше жағдайлар департаментінің (облыс немесе республикалық маңызы бар қала көрсетіледі) бастығына

_______________________________________(бастықтың Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)

______________________________ аттестаттауды немесе қайта аттестаттауды өткізуге (аттестаттау түрі көрсетіледі)

өтініш__________________________________________________________________ (ұйымның атауы)«Азаматтық қорғау туралы» 2014 жылғы 11 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының

27-бабының 2-тармағын басшылыққа ала отырып, Сізден қоса беріліп отырған құжаттар тізбесін қарауды және

____________________________________________________________________ (ұйымның атауы)______________________________ жұмыстарын жүргізу құқығына куәлік алу үшін (авариялық – құтқару жұмыстарының түрі)аттестаттау немесе қайта аттестаттау жүргізуді сұрайды. _____________________________ _____________________________ (ұйым басшысының лауазымы) (қолы)__________________ (күні)

Авариялық-құтқару қызметтерін және құралымдарын аттестаттау және қайта аттестаттау қағидаларына 2-қосымша

НысанБекітемін _____________________________

(аттестаттауды өткізуге жауапты органның лауазымды адамы)

_____________________________________Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)

_____________________________________ (күні)

№ ____ аттестаттау және қайта аттестаттау хаттамасы

20___жылғы «___»__________және 20___жылғы «___»__________аралығында ____________________________________________________негізінде (аттестаттауды өткізу туралы өтініштің кіріс нөмірі мен күні)комиссия мына құрамда: Комиссия төрағасы___________________________________________________________ (лауазымы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)Комиссия төрағасының орынбасары ___________________________________________ (лауазымы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) Комиссия мүшелері ________________________________________________________ (лауазымы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) ________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

Комиссия хатшысы_________________________________________________________ (лауазымы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) (аттестаттау түрі)

________________________________________________________ аттестаттаудан өткізді (авариялық-құтқару қызметінің атауы)

Ұсынылған құжаттарды қарау нәтижелері бойынша комиссия мынадай қорытындыға келді:________________________________________________________________________ (авариялық-құтқару қызметінің атауы)_______________________________жұмыстарын жүргізу құқығына аттестатталады(авариялық-құтқару жұмыстарының түрі)(аттестаттаудан өткен жоқ).Мынадай негіздер бойынша (аттестаттаудан бас тартқан жағдайда толтырылады):

Комиссия мүшелерінің қолдары: Комиссия төрағасы_____________________________________________________________ (қолы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)Комиссия төрағасының орынбасары____________________________________________(қолы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) ________________________________________________________________________Комиссия мүшелері_____________________________________________________________ (қолы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) ____________________________________________________________________________ (қолы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) ___________________________________________________________________________ (қолы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)Комиссия хатшысы_____________________________________________________________ (қолы, Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) Мөр орны

Авариялық-құтқару қызметтерін және құралымдарын аттестаттаужәне қайта ат-тестаттау қағидаларына 3-қосымша

НысанБақылау талоны

№ ___________ АҚҚ куәлігі ___________________________________________________________________ берілді (заңды тұлғаның, өкілдіктің толық атауы, жеке тұлғалар үшін – толық аты-жөні)Куәлік берген орган__________________________________________________ (куәлікті берген органның толық атауы) Куәлік берген күні __________________________________________________ Басшы (уәкілетті адам)______________________________ ________________ (аты-жөні) (қолы)

Авариялық-құтқару жұмыстарының белгілі бір түрін немесе түрлерін жүргізу құқығына куәлік

__________________________________________________________________ берілді (заңды тұлғаның, өкілдіктің толық атауы; жеке тұлғалар үшін – толық аты-жөні) ___________________________________________________________________ ___________________________________________________________________ жүргізуге (құтқару жұмыстарының түрлері) ____________________________________________________________________Куәлікті берген орган________________________________________________ (куәлікті берген органның толық атауы) ____________________________________________________________________Басшы (уәкілетті адам)_______________________________________________ (куәлікті берген орган, басшысының (уәкілетті адамның) аты-жөні) ____________________________________________________________________Куәлікті берген күні 20__ж. «____»____________ Мөр орны Авариялық-құтқару қызметі (құралымы) куәлігінің нөмірі № ________________________________қаласы

Авариялық-құтқару қызметтерін және құралымдарын аттестаттау және қайта аттестаттау қағидаларына 4-қосымша

НысанҚұтқарушы куәлігі

Беткі жағы

Сырт жағы

(Соңы 18-бетте)

18 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫлресми

Авариялық-құтқару қызметтерін және құралымдарын аттестаттау және қайта ат-тестаттау қағидаларына 5-қосымша

Нысан Құтқарушы кітапшасы

№ 1 сурет Құтқарушы кітапшасының мұқабасы

№ 2 сурет Құтқарушы кітапшасының форзацы

№ 3 сурет Құтқарушы кітапшасының 1-беті № 4 сурет Құтқарушы кітапшасының 2-беті

№ 5 сурет Құтқарушы кітапшасының 3-15-беті № 6 сурет Құтқарушы кітапшасының 16-беті

№ 7 сурет Құтқарушы кітапшасының 17-беті № 8 сурет Құтқарушы кітапшасының 18-23-беті

№ 9 сурет Құтқарушы кітапшасының № 10 сурет Құтқарушы кітапшасының 24-26-беті артқы форзацы

Авариялық-құтқару қызметтерін және құралымдарын аттестаттау және қайта ат-тестаттау қағидаларына 6-қосымша

Құтқарушы жетоны Құтқарушының жетоны тот баспайтын құрыштан жасалған, тік бұрышты белдік, жанда-

ры дөңгелектенген және өлшемдері: ось сызығы бойынша ұзындығы - 50 мм, ені - 25 мм, қалыңдығы - 1,5 мм. Карабині бар металл шынжырдағы жетонды денеге тағу үшін, кеудеге немесе қолға білезік ретінде тағу үшін ось сызығы бойынша жанында диаметрі 3 мм екі тесік бар. Шынжыр ұзындығы - 700 мм, баудың және карбиннің материалы-тот баспайтын құрыш.

Жетонның оң жағында жазу ойылып жасалған:1-жол – «Қазақстан»; 2-жол – «Құтқарушы»; 3-жол құтқарушының фамилиясы;4-жол – құтқарушының аты және әкесінің (ол болған кезде) аты;5-жол құтқарушының қан тобы.Жетонның келесі жағында ұқсас мәтін ағылшын тілінде ойылып жазылған.Оң жағы Келесі жағы

Авариялық-құтқару қызметтерін және құралымдарын аттестаттау және қайта аттестаттау қағидаларына 7-қосымша

Аттестаттау комиссиясы отырысының №___ хаттамасы

_______________________________________________________________________ (басқару органының атауы)20___ жылғы ________________Қатысты: Комиссия төрағасы_______________________________________________ (тегі, аты-жөні) Комиссия мүшелері_______________________________________________________ (тегі, аты-жөні) ________________________________________________________________________Аттестаттау және қайта аттестаттау__________________________________________ (осы отырыстағы аттестатталатынның тегі және аты-жөні)Аттестаттау материалдары ____________________________________________ (тегі, аты-жөні) Біліктілік сыныбына ұсынылатын ________________________________________ ____________________________________________________________________Аттестатталатынға сұрақтар мен оған жауаптар_________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________Аттесталатының қызметін бағалау _____________________________________ Аттестаттау комиссиясының ұсынысы ___________________________________ ____________________________________________________________________«Үшін» ______ «қарсы» _______ дауыс берілді, «қалыс қалды»___________ Аттестаттаудан (қайта аттестаттаудан) бас тарту себептері ____________________________________________________________________ (аттестаттаудан бас тарту себептері көрсетіледі, құтқарушы куәлігін қайтарып алу күні) ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________ ____________________________________________________________________Аттестаттау комиссиясының қорытындыларымен және ұсынымдарымен таныстым ____________________________________________________________ (аттестатталушының қолы) Аттестаттау материалдары_____________________________________________ (тегі, аты-жөні)тағы да басқа әр аттестатталатындарға.Комиссия төрағасы ___________________________________________________ (қолы) тегі, аты-жөні Комиссия мүшелері ___________________________________________________ (қолы) тегі, аты-жөні Комиссия хатшысы ____________________________________________________ (қолы) тегі, аты-жөні

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 29 қарашадағы №1108 бұйрығына 2-қосымша

Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерді аттестаттау және қайта атте-статтау қағидаларына 1-қосымша

НысанҚазақстан Республикасы ІІМ Төтенше

жағдайлар комитетінің төрағасына ________________________________

Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметті аттестаттау (қайта аттестаттау) туралы өтініш

(Соңы. Басы 17-бетте)

125 мм

88 мм

Сізден қоса беріліп отырған құжаттар тізбесін қарауды және ___________________________________________________________________________________ (МӨҚҚ атауы)____________________________________________________________________ (өртке қарсы қызмет түрі)ұйымдарда, елді мекендер мен объектілерде өрттің алдын алу және сөндіру, өрт қауіпсіздігін

қамтамасыз ету және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі жұмыстарды жүргізу құқығына аттестат беруіңізді сұраймын.

БСН: ______________________________________________

МӨҚҚ орналасқан жері: ______________________________М.О.

Ақпараттық жүйелердегі заңмен қорғалатын құпияны құрайтын мәліметтерді пайдалануға келісемін.

Басшы _________________________________ __________________ (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда), қолы) (күні)

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 29 қарашадағы №1108 бұйрығына 3-қосымша

Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерді аттестаттау және қайта атте-статтау қағидаларына 2-қосымша

НысанБекітемін

______________________________________ (аттестаттауды өткізуге жауапты органның

лауазымды адамы) ______________________________________

(Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) ______________________________________

(күні)

№ ____ аттестаттау (қайта аттестаттау) хаттамасы

20___жылғы «___»__________және 20___жылғы «___»__________аралығында _____________________________________________________________негізінде (аттестаттауды өткізу туралы өтініштің кіріс нөмірі мен күні)комиссия мынадай құрамда: Комиссия төрағасы____________________________________________________ (лауазымы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)Комиссия төрағасының орынбасары _________________________________________________________________________________________________________ (лауазымы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) Комиссия мүшелері _________________________________________________________________________________________________________________________ (лауазымы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) _____________________________________________________________________

Комиссия хатшысы______________________________________________________ (лауазымы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) ______________________________________________________________________ (мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтің атауы) _______________________________________________________________________ аттестаттаудан өткізді (аттестаттау түрі)Ұсынылған құжаттарды қарау нәтижелері бойынша комиссия мынадай қорытындыға келді:________________________________________________________________________ (мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтің атауы)________________________________________________________________________ (өртке қарсы қызмет түрі) ұйымдарда, елді мекендер мен объектілерде өрттердің алдын алу және сөндіру,

өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі жұмыстарды жүргізу құқығына аттестатталады (аттестаттаудан (қайта аттестаттаудан) өтпеді)

мынадай негіздер бойынша (аттестаттаудан бас тартқан жағдайда толтырылады):

Комиссия мүшелерінің қолдары: Комиссия төрағасы_______________________________________________________ (қолы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) Комиссия төрағасының орынбасары_________________________________________ (қолы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) ________________________________________________________________________Комиссия мүшелері_________________________________________________________ (қолы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) __________________________________________________________________________ (қолы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) __________________________________________________________________________ (қолы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда)Комиссия хатшысы___________________________________________________________ (қолы, (Т.А.Ә. (бар болған жағдайда) Мөр орны

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 29 қарашадағы №1108 бұйрығына 4-қосымша

Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерді аттестаттау және қайта атте-статтау қағидаларына 4-қосымша

НысанМемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерді тіркеу журналы (тізілімі)

р/с №

Аттестаттың тіркеу нөмірі

Мемлекеттік емес өртке қарсы қыз-

меттің атауы

Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтің

құрылтайшылары (заңды тұлғаның атауы)

Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтің

орналасқан мекен-жайы, телефондары Ес

керт

пе

1 2 3 4 5 6

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 27 қаң­тарда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №14749 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 2 желтоқсан №1122 Астана қаласы

Күдіктілерді, айыпталушыларды және сотталғандарды айдауылдау қағидаларын бекіту туралы

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2005 жылғы 22 маусымдағы № 607 қаулысымен бекітілген «Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі туралы ереженің» 16-тармағының 95-46) тармақшасына сәйкес бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған Күдіктілерді, айыпталушыларды және сотталғандарды айдауылдау қағидалары бекітілсін.

2. Осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің және Әділет министрінің кейбір бұйрықтарының күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Әкімшілік полиция комитеті (И.В. Лепеха):

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен

кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспа басылымдарында және «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде ресми жариялауға жолдауды;

3) тіркелген осы бұйрықты алған күннен бастап он күнтізбелік күні ішінде оның мемлекеттік және орыс тілдеріндегі баспа және электрондық түрдегі көшірмелерін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне қосу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жолдауды;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің ресми интернет-ресурсында және мемлекеттік органдарының интернет-порталында орналастыруды;

5) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2), 3) және 4) тармақшаларында көзделген іс-шараларды орындау туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің орынбасары полиция генерал-майоры Е.З. Тургумбаевқа, Әкімшілік полиция комитетіне (И.В. Лепеха), Қылмыстық-атқару жүйесі комитетіне (А.Х. Базылбеков) жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Министр полиция генерал-полковнигі Қ. ҚАСЫМОВ

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 2 желтоқсандағы №1122 бұйрығымен бекітілген

Күдіктілерді, айыпталушыларды және сотталғандарды айдауылдау қағидалары 1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Күдіктілерді, айыпталушыларды және сотталғандарды айдауылдау қағидалары (бұдан әрі - Қағидалар) күдіктілерді, айыпталушыларды және сотталғандарды (бұдан әрі - айдауылданушылар) айдауылдау тәртібін айқындайды.

2. Айдауылдау жөніндегі міндеттерді орындау үшін ішкі істер органдарының құрамында, сондай-ақ тікелей Ішкі істер министрлігінде, Астана, Алматы қалаларының, облыстардың және Көліктегі ішкі істер департаменттерінде, қылмыстық-атқару жүйесі мекемелерінде айдауылдау бөліністері құрылады.

Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдауды «Қазақстан Республикасының Ұлттық ұланы туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Қазақстан Республикасы Ұлттық ұланның (бұдан әрі – Ұлттық ұлан) бөліністері жүзеге асырады.

ҚАЖ мекемесі орналасқан жерлердегі елді мекендерде Ұлттық ұлан бөліністері болмаған айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдауды Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Қылмыстық-атқару жүйесі комитетінің бөліністері жүзеге асырады.

Айдауылдау бөліністерінің міндеттеріне: 1) айдауылданушыларды уақытша ұстау изоляторларынан тергеу изоляторларына

және кері, амбулаторлық куәландыру және тексеру үшін медициналық мекемелерге, ішкі істер органдарынан ауданаралық немесе қалалық уақытша ұстау изоляторларына және кері айдауылдау;

2) айдауылданушыларды тергеу әрекеттерін жүргізу, сот отырыстары, стационарлық емдеу кезінде күзету;

3) күдіктілер мен айыпталушыларды уақытша ұстау изоляторларынан және тергеу изоляторларынан соттарға және кері олардың көшпелі сессияларына және кері айдауылдау;

4) күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдаудың жоспарлы бағыттарының алмастыру пункттеріне және кері айдауылдау;

5) ҚАЖ мекемелері жағдайларында медициналық көмек көрсету мүмкін болмаған кезде сотталғандарды денсаулық сақтау ұйымдарының емдеу мекемелеріне және кері айдауылдау;

6) сотталғандарды ҚАЖ бір мекемесінен басқасына айдауылдау кіреді.3. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау ішкі істер органдарының

күзетпен ұстау және жазаларды өтеу орындарының әкімшіліктері әзірлейтін және бекітетін белгіленген бағыттар бойынша жүзеге асырылады.

Қызмет көрсетілетін объектілер ықшам орналасқан және автомобиль жолдары болған кезде уақытша ұстау изоляторлары, тергеу изоляторлары, ҚАЖ мекемелері, алмастыру пункттері мен соттар арасында айналма айдауылдау ұйымдастырылады.

Осындай айдауылдаудың қозғалыс кестесі Ұлттық ұлан қарауылдарының жоспарлы темір, авто жолдарындағы айдауылдау бағытындағы қозғалыс кестесін ескере отырып, әзірленеді.

4. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі, Астана, Алматы қалаларының, облыстардың және Көліктегі ішкі істер департаменттері жоспарлы бағыттарды әзірлеуге қатысады және Ұлттық ұланның әскери бөлімдері штабтарымен, темір жолдардағы арнайы тасымалдаулар бөлімдерімен (бөлімшелерімен) бірлесіп жоспарлы қарауылдар рейстерінің санын, алмастыру пункттерін, күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды қабылдау (тапсыру) үшін айдауылдарды осы пункттерге жіберетін айдауылдау бөліністерін (ішкі істер органдарының) белгілейді.

5. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау арнайы көлік құралында жүзеге асырылады. Арнайы көлік құралы болмаған кезде анағұрлым алысқа (15 километрге дейін) айдауылдау ішкі істер органы, қылмыстық-атқару жүйесінің аумақтық органы бастығының жазбаша рұқсатымен жеңіл қызметтік немесе ашық, жабық жүк көлік құралдарында жүзеге асырылады.

Қауіпсіздігі барынша төмен ҚАЖ мекемелерінде ұсталатын сотталғандарды айдауылдау кезінде көлік құралының түрі, айдауылдың құрамы мен арнайы құралдармен қамтамасыз етілуі осы мекеме бастығының шешімімен айқындалады.

6. Айдауылдау бастығы жол қатынасында немесе кері айдауылдау үшін айдауылданушы-лардың көп санын қабылдаған жағдайда айдауылды күшейту қажет болған кезде ең жақын ішкі істер органына жүгінеді, оның бастығы өз қарамағындағы күштермен құралдарды күшейтуге тиісті шаралар қабылдайды. Қосымша айдауылдарды бөлуге мүмкіндік болмаған кезде айдауылдау бастығы көмек көрсетуге жүгінген ішкі істер органның бастығы айдауылдану-шылардың бір бөлігін өзіне бағынысты уақытша ұстау изоляторында қалдырады және оларды одан әрі этаптағанға дейін ұстауды қамтамасыз етеді.

7. Арнайы көлік құралдары радиостанциялармен, жарқылдағыш маяктармен және кабина мен кузов арасындағы сөйлесу құрылғыларымен жабдықталады. Айдауылдау кезінде (күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды отырғызу-түсіру кезінде, соттардың көшпелі отырыстарында немесе айыпталушыларды сот отырысы залдарында күзету кезінде) жиналатын металл дәліздер пайдаланылады.

8. Айдауылдардың қозғалысын бақылауды ішкі істер органның кезекшісі белгіленген радио арналары және сымдық байланыс бойынша жүзеге асырады.

9. Айдауылдаудың үш қауіпсіздік деңгейі белгіленеді: қарапайым, күшейтілген және ерекше: 1) қарапайым айдауыл:бір-екі айдауылданушыға - екі айдауыл; үш-алты айдауылданушыға - үш айдауыл; жеті-он айдаулданушыға - жеті айдауыл есебінен тағайындалады. Қарапайым айдауыл бастығы болып кіші басшы құрамның қызметкері тағайындалады.2) күшейтілген айдауыл қандай да бір айдауылданушының қашуға әрекет жасау, күзетке

шабуыл жасауы, өзіне немесе жан-жағындағыларға зиян тигізу ниеті бар екені туралы ақпарат қолда болған кезде, айдауылдау бағытының өте ұзақ болуына, географиялық және климаттық жағдайларының күрделі болуына байланысты, ұшақта айдауылдау үшін тағайындалады. Күшейтілген айдауыл:

бір айдауылданушыға - үш айдауыл; екі-төрт айдауылданушыға - алты айдауыл; бес-алты айдауылданушыға - сегіз айдауыл; жеті-сегіз айдауылданушыға - он айдауыл; тоғыз-он айдауылданушыға - он екі айдауыл есебімен тағайындалады. Күшейтілген айдауыл бастығы болып орта басшы құрамның қызметкері тағайындалады.3) ерекше айдауыл бір айдауылданушыға кемінде 4 айдауыл есебінен тағайындалады.

Ерекше айдауыл: Қазақстан РеспубликасыныңҚылмыстықкодексі бойынша қылмыстар жасағаны үшін

айрықша жазалау шарасы - өлім жазасы не өмір бойы бас бостандығынан айыруға қылмыстық жауапкершілікке тартылған;

олардың әрекеттерін сот қылмыстың аса қауіпті рецидив деп таныған; ауыр, аса ауыр қылмыс жасаған,бұрын қашқан немесе қашуға әрекет еткен, айдауылдар

мен күзетпен ұстау орындарының персоналына шабуыл жасауға бейім; үлкен қоғамдық резонанс тудырған қылмыстар жасағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке

тартылған адамдарды айдауылдау кезінде тағайындалады. Ерекше айдауыл бастығы болып ішкі істер органының орташа немесе аға басшы құрамның

қызметкері тағайындалады. Айдауылдау бағыты жедел қызметтермен бірлесіп әзірленеді және Астана, Алматы

қалаларының, облыстардың және Көліктегі ішкі істер департаменттерінің, қылмыстық-атқару жүйесі аумақтық органының басшылығымен келісіледі.

Айдауылданушының еркін қозғалысын шектеу үшін: қарапайым айдауылдау кезінде кісендер; күшейтілген және ерекше айдауылдау кезінде айдауылданушының қозғалысын шектеу қажет болған кезде шынжыр кісендер, қолдарды қозғалту мен аяқ басып жүруді шектеу үшін аяқ-қолға салынатын аралас біріктірілген шынжыр кісендер мен білезіктер пайдаланылады.

Қарапайым, күшейтілген және ерекше айдауыл құрамы атыс қаруымен қаруланады; өзімен бірге арнайы құралдары: газды қару, қол кісендер, резеңке таяқтар, сондай-ақ байланыс құралдары (радиостанциялар); белгі беру тапаншасы, металліздегіш болуы тиіс.

Күшейтілген және ерекше айдауыл құрамы қосымша броньды кеудешемен жарақталады.Айдауылдау қызметтік иттерді пайдалану арқылы жүргізіледі.10. Күдіктілерді, айыпталушыларды және сотталғандарды дәретханаға шығару бір-бірден

жүргізіледі, айдауыл бастығы мен айдауылдар оның алдында және соңында жүріп отырады. Дәретхана есігі айдауылданушы онда болған кезде сәл ашық қалады, кісендері шешіледі, терезе жабық жағдайда болады.

Әйелдерді айдауылдау кезінде айдауыл құрамына ішкі істер органдарының әйел қызметкерлері қосылады.

11. Айдауылдауға жататын күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды жол бойында тамақпен және материалдық-тұрмыстық қамтамасыз етумен ішкі істер органы, ҚАЖ мекемесі «Қүдіктілерді, айыпталушыларды, сотталғандарды және қылмыстық-атқару жүйесі мекемеле ріндегі балалар үйлеріндегі балаларды тамақтандырудың және материалдық-тұрмыстық қамтамасыз етудің заттай нормаларын және сотталғандардың киім нысандарын үлгілерін, сондай-ақ Қамауға алу немесе бас бостандығынан айыру түріндегі жазаны өтеуден босатылатын адамдардың тұрғылықты жеріне немесе жұмысына жету үшін ақысыз жол жүрумен, тамақпен немесе ақшамен қамтамасыз ету қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 28 қарашадағы №1255 қаулысымен бекітілген нормаларға сәйкес қамтамасыз етеді.

2-тарау. Айдауылды тағайындау, қамтамасыз ету, қару-жарағы және оның міндеттері

12. Айдауыл бөлінісінің командирі, ішкі істер органның, ҚАЖ мекемесінің бастығы айда-уылды тағайындау кезінде: оған нақты міндеттерді, оларды орындау тәсілі мен мерзімдерін, айдауылдың жол бойында ішкі істер органдары, ҚАЖ мекемелерімен байланысу тәртібін белгілейді.

Айдауылға күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдаумен байланысты емес міндеттер жүктеуге жол берілмейді.

Айдауылдың барлық жеке құрамы маусым бойынша белгіленген киім нысанын киеді және қаруланады. Айдауылдардың қару-жарағының түрін қойылған міндеттердің жағдайына, орындау тәртібі ментүріне байланысты айдауылды тағайындаған айдауыл бөлінісінің командирі, ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығы белгілейді.

Камераларды, арнайы көлік құралын, айдауылданушылар ұсталатын немесе оларды орналастыру жүргізілетін басқа көлік құралдары мен үй-жайларды тексеру кезінде қару мен оқ-дәрілер айдауыл бастығына тапсырылады.

Айдауылды басқа ішкі істер органдарында немесе ҚАЖ мекемесінде уақытша орналастыру кезінде қару мен оқ-дәрілер осы орган, ҚАЖ мекемесі бойынша кезекшіге сақтауға тапсы-рылады.

13. Айдауылды немесе айдауылданушыларды іссапар құжаттарымен, ақшалай аванспен, межелі жерге дейін жол жүру, тамақтану және тұру шығындарымен қамтамасыз етуді айдауыл немесе айдауылданушылар шыққан ішкі істер органдарының мекемесі жүргізеді.

14. Айдауыл бөлінісі, ішкі істер органы, ҚАЖ мекемесі бойынша кезекші айдауылды жедел басқаруды қамтамасыз етеді және олардың күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау жөніндегі міндеттерді орындауына шаралар қабылдайды, сондай-ақ:

1) айдауылдың қызметті өткеруін ұйымдастырады;2) айдауылдау бағыттарындағы және айдауылданушылар уақытша ұсталатын объектілер-

дегі жедел жағдайды ұдайы біліп отырады;3) оларды күзету шарттарының өзгеруін қадағалайды, осы мақсатта айдауылдармен

байланыста болады;4) оларды жағдайы шиеленіскен жерлерде күшейтуге шұғыл шаралар қабылдайды, бұл

туралы бөлініс командиріне баяндайды;5) бөліністің жеке құрамы мен техникалық құралдарының пайдаланылуы туралы, соттар

мен айдауылданушылар уақытша ұсталатын басқа да объектілердің орналасқан жері туралы мәліметтерді біледі;

6) айдауылдарды уақтылы дайындауды, нұсқама беруді және айдауылдау бағыттарына жіберуді, көліктің, байланыстың және басқа да техникалық құралдардың дұрыс пайдаланылуын және үздіксіз жұмыс істеуін қамтамасыз етеді;

7) арнайы көліктің шығуы мен олардың қайта келуін бақылайды, жүргізушілер құрамының дайындығын тексереді;

8) айдауылдың қызметін бақылауды жүзеге асырады;9) қарудың, оқ-дәрілердің және басқа мүліктің сақталуын қамтамасыз етеді, қызмет атқару

аяқталған соң плиция айдауылдарының қаруды, оқ-дәрілерді және басқа да оларға берілген арнайы және техникалық құралдарды уақтылы және толық тапсыруын қадағалайды.

15. Айдауыл бастығы күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау жөніндегіқойылған міндеттердің дәл және уақтылы орындалуына, қызметтік құжаттардың, айдауылданушылардың жеке істерінің, қару-жарақтың, арнайы, техникалық және айдауыл пай-даланатын басқа да материалдық құралдардың сақталуынашаралар қабылдайды, сондай-ақ:

1) айдауылдау бағытындағы жағдайды және оның ерекшеліктерін, айдауылданушылар туралы негізгі мәліметтерді біледі;

2) айдауылды міндеттерді орындауға дайындайды, айдауылдар арасындағы өзара іс-қимыл жасасу тәртібін белгілейді; айдауыл бастығына осы Қағидалардаға 1-қосымшаға сәйкес берілетін қызметтік құжаттардың тізбесіне сәйкес қажетті құжаттарды, ақшалай авансты, азық-түлікті, қару-жарақты, айдауылға берілетін арнайы техникалық құралдармен және басқа да материалдық заттарды алады;

3) осы Қағидалардаға 2-қосымшаға сәйкес нысан бойынша жол журналын және осы Қағидалардағы 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша азық-түлік дәптерін жүргізеді;

4) айдауылдың межелі жерге айдауылданушыларды уақтылы жеткізу бойынша іс-әрекетін басқарады, оларды соттарда және тергеу әрекеттерін жүргізу кезінде күзетуді қамтамасыз етеді, оларды түнейтін, аялдайтын орындарда, теміржол станцияларында, кемежайларда, әуежайларда қадағалауды күшейтуге шаралар қабылдайды;

5) төтенше жағдайларда айдауылдың әрекет ету тәсілдерін белгілейді; негізгі айдауылдау бағытындағы жағдай шиеленіскен кезде қосалқы бағытқа ауысады; айдауылданушылар қашқан кезде олардың дереу ізіне түсу мен ұстауды ұйымдастырады;

6) жол бойында бір тәуліктен астам уақыт болған жағдайда, айдауылдарға кезекпен дема-лыс береді, бұл ретте айдауылданушыларды күзетсіз қалдыруға жол бермейді.

16. Айдауылдың бастығына: 1) күдіктілер мен айыпталушыларды айдауылдау тәртібін өзгертуге; 2) жағдай қажет етпегенде, айдауылды уақытша қалдыруға жол берілмейді.17. Айдауыл бастығына бағынады, сондай-ақ:1) өзінің міндеттерін нақты біледі және оларды дәл орындайды;2) айдауыл бастығы белгілеген жерде болады және оның рұқсатынсыз кетіп қалмайды;3) қаруын ақаусыз болуын қадағалайды;4) айдауылданушыларды ұдайы қадағалауды жүргізеді;5) айдауыл бастығының нұсқауы бойынша айдауылданушыларға тінту жүргізеді, олардан

сақтауға жол берілмеген нәрселер мен заттарды алып қояды және айдауыл бастығына береді;6) аялдау, түнеу орындарында және басқа да айдауылданушыларды уақытша ұстау

объектілерінде бекет кезекшісінің міндеттерін орындайды.18. Айдауылға:1) айдауылдау кезінде қозғалыс тәртібі туралы нұсқау беру қажет болған жағдайларды

қоспағанда, айдауылданушылармен сөйлесуге;2) айдауылданушылардан немесе оларға бөтен адамдардан қандайда бір заттарды,

хаттарды, азық-түлік өнімдерін және тағы басқа қабылдауға және беруге;3) айдауылдың қозғалу бағытын және оның соңғы пунктін жариялауға;5) арнайы көлік құралынын терезесін жол жүру кезінде және алмастыру пункттерінде ашуға;6) аялдау кезінде және алмастыру пункттерінде арнайы көлік құралынын сыртқы есіктерін

ашық қалдыруға жол берілмейді.19. Арнайы көлік құралының жүргізушісі айдауыл құрамына кіреді, айдауыл бастығына,

бағынады және көлік құралын апатсыз пайдалану үшін шаралар қабылдайды, сондай-ақ:1) айдауылдау бағытын және оның ерекшеліктерін зерделейді;2) көлік құралының пайдалануға ұдайы әзірлігін қамтамасыз етеді;3) айдауыл бастығының бағыт бойынша қозғалу жылдамдығы туралы нұсқауларын дәл

орындайды, оның командасы бойынша немесе мұндай сигналдышанақтағы айдауылдардан алған кезде көлік құралын дереу тоқтатады;

4) көлік құралының кабинасыдан түскен кезде оталдыруды өшіреді, оталдыру құлпының кілтін өзінде сақтайды; тұрақ кезінде, айдауылданушыларды отырғызу (түсіру) кезінде арнайы көлік құралының мотор бөлігінің алдында болады және олардың жүріс-тұрысын мұқият қадағалайды.

20. Арнайы көлік құралынын жүргізушісіне:1) өзіне бекітілген көлік құралын қараусыз қалдыруға;2) көлік құралын басқаруды басқа адамға беруге жол берілмейді.

3-тарау. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандардыайдауылдау үшін негіздер

21. Күдіктілер мен айыпталушыларды тергеу әрекеттерін жүргізу немесе істі сотта қарау үшін айдауылдау тергеушілердің, анықтау жүргізген адамдардың, соттар мен уақытша ұстау изоляторы бастықтарының осы Қағидалардағы 4-қосымшаға сәйкес жазбаша өтінімдері негізінде жүргізіледі.

22. Сотталғандарды айдауылдау ҚАЖ комитетінің бұйрықтары мен нұсқаулары және сот шешімдері негізінде, сондай-ақ шұғыл жағдайларда ҚАЖ мекемелері жағдайларында медициналық көмек көрсету мүмкін болмаған кезде, денсаулық сақтау ұйымдарының емдеу мекемелеріне айдауылдау қажеттігі туралы медициналық жұмыскерлерінің тағайындауы, жазбаша баянаты бойынша жүзеге асырылады.

Ұлттық ұлан бөліністері күзететін ҚАЖ мекемелерінде ұсталатын сотталғандарды, мамандандырылған айдауыл келу үшін уақыт болмаған кезде шұғыл айдауылдау үшін кезекші ауысым қызметкерлері қатарынан айдауыл тағайындалады, бір сотталғанға үш адамнан кем емес: аға қызметкері – мекеме қызметкері және осы мекемеде күзет, бақылау және қадағалауды жүзеге асыратын бөліністен екі әскери қызметшісі.

23. Егер сот, прокурор, тергеуші немесе анықтау органы бұрын шығарған қаулының негізінде, бір уақытта куәгер ретінде басқа іс бойынша өтетін уақытша ұстау изоляторында немесе тергеу изоляторында ұсталатын адамдар шақырылса, бұл туралы да өтінімде көрсетіледі.

24. Тергеушінің, анықтау жүргізген адамның немесе соттың күдіктілер мен айыпталушыларды айдауылдауға берген өтінімі, оларды ұстау орны бойынша уақытша ұстау изоляторына, тергеу изоляторына, тергеу әрекеттері немесе сот отырысы жүргізу басталардан үш тәулік бұрын, бірақ айдауылдаудың жоспарлы бағыты бойынша кезекті қарауылды жіберуден бір тәуліктен кешіктірілмей жолданады.

25. Уақытша ұстау изляторының, ҚАЖ мекемесінің немесе тергеу изоляторының бастығы кемінде бір тәулік бұрынайдауыл бөлінісінің командиріне, ішкі істер органының бастығына айдауыл бөлу туралы өтінім жолдайды.

Егер сот отырысына немесе тергеу әрекеттерін жүргізу үшін бір уақытта куәгер немесе айыпталушы ретінде бұрын сотталған және күзетпен ұсталатын адамдар шақырылса, онда бұл туралы айдауыл бөлуге арналған өтінімнің 4-бағанына «сотталған» деген белгі қойылады.

Өтінім сондай-ақ айдауыл бастығына олкүдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды қабылдауға арналған уақытша ұстау изоляторына, тергеу изоляторына келген кезінде тапсырылуы мүмкін.

26. Ерекше жағдайларда және қарау мерзімдері едәуір қысқарған істер бойынша айдауылдауға өтінім оны уақытша ұстау изоляторының немесе тергеу изоляторының бастығы, сондай-ақ бөлініс командирі кемінде бір тәулік бұрын алатындай есеппен жіберілуі мүмкін, бірақ міндетті түрде қарауылдың жоспарлы айдауылдау бағыты бойынша қозғалу кестесі ескерілуі тиіс.

27. Егер айдауыл бөлінісі қызмет көрсететін сот, прокуратура, тергеу немесе анықтау органы ғимараты және тергеу изоляторының, уақытша ұстау изоляторының үй-жайлары арасында жоспарлы қарауылдың бағыт бойынша қозғалысы белгіленбеген әртүрлі елді мекендерде орналасса, айдауылданушыларды жеткізуге өтініш уақытша ұстау изоляторының, тергеу изоляторының бастықтарына, сондай-ақ айдауыл бөлінісінің командиріне жолданады. Бұл ретте күдіктілер мен айыпталушыларды межелі пунктке жеткізу үшін қажетті уақыт, бірақ айдауыл шығардан бір тәулік бұрын ескерілуі тиіс.

28. Айдауыл бөлінісі болмаған кезде және егер күдіктілер мен айыпталушыларды уақытша ұстау изоляторынан беру туралы шешімді ішкі істер органының бастығы қабылдаса, онда ол бір уақытта осы мақсатқа айдауылды да бөледі. Осындай уақытша ұстау изоляторларынан анықтау жүргізген адамдардың және басқа ішкі істер органы тергеушілерінің өтінімдері бойынша күдіктілер мен айыпталушыларды айдауылдауды осы органдардың айдауылдары жүзеге асырады.

29. Күдіктілер мен айыпталушыларды айдауылдауға өтінімдерден басқа: 1) прокурор санкциялаған қаулы немесе соттың айдауылдау туралы қаулысы; 2) прокурордың, тергеушінің, анықтау жүргізген адамның қаулысы немесе соттың жекелеген

тергеу әрекеттерін жүргізу туралы қаулысы; 3) уақытша ұстау изоляторы бастығының күдіктілер мен айыпталушыларды емдеу

мекемесіне немесе айдауылдаудың жоспарлы бағытындағы алмастыру пунктіне жіберу туралы өкімі негіз болып танылады.

4-тарау. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандардыайдауылдауға қабылдау тәртібі

30. Тергеу изоляторының, уақытша ұстау изоляторының немесе ҚАЖ мекемесінің бастығы айдауылданушыларды жөңелту күні қарсаңында олардың әрқайсысына тиісті құжаттар дайындайды.

31. Айдауыл күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды қабылдау пунктіне барады, бұл жерде айдауыл бастығы:

1) уақытша ұстау изоляторының, ҚАЖ мекемесінің кезекшісіне осы Қағидалардаға 5-қосымшаға сәйкес нысан бойынша ұйғарымды көрсетеді;

2) айдауылданушыларға арналған тиісті құжаттарды алады және олардың дұрыс ресімделуін тексереді; айдауылданушыларды арнайы көлік құралының камералары бойынша орналастыру тәртібін белгілейді; күшейтілген қадағалауды талап ететін күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды туралы айдауылдарды хабардар етеді;

3) күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды оларды айдауылдау үшін қабылдау кезінде жеке тінту мен күзету үшін айдауыл құрамының есебін белгілейді және орналастырады, тінту жүргізу және айдауылданушыларды арнайы көлік құралынын камераларына орналастыру үшін бөлінген айдауылдардың қаруын уақытша қабылдайды;

4) күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды қабылдау жүргізілетін үй-жайды қарайды және қашу немесе шабуыл жасау үшін пайдаланылуы мүмкін құралдарды алып тастайды.

Күдіктілердің құжаттары және айыпталушылар мен сотталғандардың жеке істері мөр басылған пакеттерде айдауыл бастығына беріледі. Оларға осы адамдарың фотосуреті бар жеке ісі бойынша осы Қағидалардаға 6-қосымшаға сәйкес анықтамалары желімденеді.

Егер айдауылдауға жатқызылған күдікті, айыпталушы немесе сотталған қашуға немесе айдауылға шабуыл жасауға бейім болса, айрықша жазалау шарасы - өлім жазасына кесілген сотталған болса, жеке ісі бойынша анықтамасында жөнелтуші ішкі істер органы, ҚАЖ мекемесі тиісті жазбаша белгі қояды.

Айдауылдауға жіберілген адамдарды қабылдау бір-бірден жүргізіледі және олардан айдауыл бастығының денсаулығы туралы, шағым немесе өтініштерінің бар-жоғы туралы жауап алумен, жауап алу нәтижелерін құжаттармен салыстырумен, жеке тінтумен, олардың заттарын тексерумен аяқталады.

Тергеу изоляторында немесе уақытша ұстау изоляторында әр айдауылданушыға немесе олардың бір барар пунктке жіберілген тобына азық-түлік аттестаты осы Қағидалардаға 7-қосымшаға сәйкес жазылып беріледі.

32. Айдауылға қабылданатын адамдар олардың құжаттарына сәйкес жол журналына тіркеледі, осыдан кейін олар жеке тінтіледі, ал олардың заттары мен азық-түліктеріне тексеру жүргізіледі. Осы мақсатта айдауыл құрамынан 4-6 айдауылданушыға бір тінтуші есебімен айдауылдар тағайындалады.

Тінту және тексеру нәтижелері туралы айдауыл бастығы жол журналына тінту жүргізген қызметкердің тегін көрсете отырып, жазба жүргізеді.

Айдауылданушылардан табылған сақтауға жол бермеген заттар мен құралдар «Адамдарды қоғамнан уақытша оқшаулауды қамтамасыз ететін арнаулы мекемелерде ұстау тәртібі мен шарттары туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес алып қойылады.

Өткір-үшкір және айдауылға шабуыл жасау үшін, өз-өзіне немесе жан-жағындаларға қандай бір дене жарақатын жасау үшін қолдануылуы мүмкін басқа да заттар алып қойылады, айдауыл бастығына олар тиесілі адамның деректері көрсетіліп, жеке пакетте беріледі. Барлық алып қойылған заттар айдауылданушыларға оларды соңғы пунктке жеткізгеннен кейін қайтарылады.

33. Айдауылдауға: 1) құжаттары дұрыс ресімделмеген және құжаттары жоқ адамдар; 2) дәрігердің (фельдшердің) қорытындысы бойынша айдауылдауға жатпайтын науқастар;3) дәрігердің оларды айдауылдау мүмкіндігі туралы анықтамасы жоқ жүкті әйелдер; 4) жол жүру уақытына азық-түлікпен қамтамасыз етілмеген немесе маусымға сай киінбеген; 5) бұрын жұқпалы аурулармен ауырған адамдармен байланыста болған, медициналық

куәландырудан және зертханалық тексеруден өтпегендер теріс нәтижелер алғанға дейін қабылданбайды.

34. Жүріп-тұруы үшін бөтен адамның көмегін қажет ететін мүгедек айдауылданушылар айдауылдауға ішкі істер органы, ҚАЖ мекемесі бөлген еріп жүретін адамдармен ғана қабыл-данады. Соңғы баратын пунктте мұндай айдауылданушылар әрі қарай бұл туралы алдын ала хабардар етілген аумақтық ішкі істер органы, ҚАЖ мекемесі бөлген еріп жүретін адамдардың көмегімен айдауылданады. Туберкулездің жұқпалы түрімен ауыратын адамдар еріп жүретін адамдарымен бірге айдауылдауға тек дәрігердің жазбаша нұсқауы бойынша ғана қабылданады. Жүктілігі алты айдан жоғары әйелдер және жасы екі айға дейінгі балалары бар әйелдер айдауылдауға ішкі істер органы денсаулық сақтау органының емдеу-профилактикалық мекемесі бөлген бірге еріп жүретін медицина қызметкерімен қабылданады.

35. Айдауылданушы жол үстінде қайтыс болған жағдайда айдауыл бастығы қайтыс болған адамның мәйітін, сонымен қатар оның заттарын қолхатпен ең жақын ішкі істер органына қолхатпен (еркін түрде) тапсырады.

Осы факті бойынша еркін түрде үш данада хаттама жасалады, онда зорлықпен өлтірілген белгілердің болуы (жоқтығы) көрсетіледі және жол журналына тиісті жазба жасалады. Хаттаманың бір данасы ішкі істер органының бастығына, бұл қайтыс болған адамның қай

жерге жерленгені туралы туыстарына (бар болғанда) хабардар ету үшін, екіншісі прокуратураға беріледі, үшіншісі айдауыл бастығында қалады. Бұдан әрі, хаттамаға сот-медициналық сараптамасының қорытындысы қоса беріледі.

5-тарау. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандардыкөлік құралымен айдауылдау

36. Айдауылданушыларды арнайы көлік құралына отырғызу алдында айдауыл бастығы оның шанағының жай-күйін, жарық түсіру, байланыс құралдарының, сөйлеу құрылғыларының, желдеткіштің, есіктер мен камера құлыптарының, орындықтар мен басқа да жабдықтардың беріктігін тексереді. Қашу немесе шабуыл жасау үшін пайдаланылуы мүмкін заттарды алып тастауға шара қабылдайды.

37. Айдауылданушыларды арнайы көлік құралына отырғызу жүргізушінің жүруге дайындығы туралы баяндауынан кейін жүргізіледі. Көлік құралы айдауылданушылар ұсталатын ғимараттың сыртқы есігіне (қақпасына) тақалып қойылады. Қолда бар болғанда жиналмалы металды дәліз қойылады.

Айдауылданушылар лекте бір-бірден көлік құралы шанағының есігіне әкелінеді: айдауыл бастығы оларды кезекпен тегі бойынша тексеріп және дауыстап санау арқылы көлік құралы шанағына жіберіп тұрады. Шанақта қарусыз айдауылдардың біреуі айдауыл бастығының нұсқауына сәйкес айдауылданушылардың санын дауыстап қайталай отырып, камералар бойынша орналастырады, басқа айдауылдар көлік құралына отырғызу тәртібін бақылайды.

38. Айдауылданушылар арнайы көлік құралының камераларына айдауылданушылардың жеке істеріндегі жеке анықтамаларда көрсетілген немесе айдауыл бөлінісінің командирі, ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығы айдауылдауға міндеттер қойған кезде ішкі оқшаулау талаптарын сақтай отырып орналастырылады.

39. Күдікті, айыпталушы және сотталған ерлер мен әйелдерді, сондай-ақ кәмелетке толма-ғандарды бір-бірінен тиісінше оқшауламай айдауылдауға жол берілмейді. Өкпе туберкуле зінің жұқпалы түрімен, психикалық және жұқпалы аурулармен ауыратындар өзара оқшауланады және басқа күдіктілерден, айыпталушылар мен сотталғандардан бөлек айдауылданады.

40. Айыпталушыларды отырғызғаннан кейін, айдауыл бастығы оларды оқшаулау талаптарының сақталуын тексеруді жүргізеді, айдауылдардың орналасуы туралы нұсқау береді және өзі көлік құралының кабинасынан орын алады. Камера құлыптарының кілттері айдауыл бастығында сақталады. Арнайы көлік құралының камералары айдауылданушылар ұсталатын барлық уақытта жарық болуы тиіс. Шанақта екі айдауыл болған кезде, оның біреуі аға қызметкер болып тағайындалады.

41. Ауа температурасы Цельсий бойынша отыз градусқа дейін төмендеген кезде және жолда екі сағаттан артық болған жағдайда, сондай-ақ боран, қатты қарлы бұрқасын және жолдың езілуі кезінде, жүру қиындаған жағдайда, айдауыл бастығы айдауылданушыларды ауа-райы жағдайы жақсарғанға дейін жақын жердегі уақытша ұстау изоляторына тапсырады, бұл туралы айдауылды тағайындаған бөлініс командиріне не ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығына баяндайды.

42. Айдауылданушыларды соңғы пунктте түсіру кезінде айдауыл бастығының нұсқауы бойынша жүргізуші көлік құралын алдын ала белгіленген орынға, мүмкіндігінше бөтен адамдар жіберілмейтіндей орынға тоқтатады. Айдауылданушылар бір-бірден (екеуден) лекке тұрғызылады және айдауыл бастығының командасы бойынша үй-жайға қарай жылжиды.

43. Жеңіл қызметтік көлік құралында тек бір күдікті, айыпталушы немесе сотталған адам, артқы орынға екі айдауылдың ортасына отырғызылып, айдауылданады. Жолда оның қолдарын алдына қаратып немесе айдауылдың біреуінің (екеуінің) қолына біріктіріліп кісен салынады. Көлік құралының есіктері жабық қалпында кілттеледі, терезе әйнектері ашылмайды.

44. Айдауылданушыларды ашық жүк көлік құралында тасымалдауға тек бортын көтергеннен (кемінде отыз сантиметрге) және шанақтың алдынғы, соңғы бөлігі айдауылдау үшін берік орнықтырылған орындықтармен жабдықталғаннан кейін жол беріледі. Жабық жүк көлік құралдарында айдауылдар жерді шолып қарап отыру және кабинаға сигнал беру мүмкіндігімен қамтамасыз етіледі.

45. Ашық жүк көлік құралында айдауылданушылар шанақ еденіне қатармен (жабықта орындықтарда) және алдына қарап қозғалысқа қарама-қарсы орналастырылады. Ортанғы қатардарға ерекше қадағалау белгіленген адамдар отырғызылады. Айдауылдар айдауыл бастығының басшылығымен орындықтарда шанақтың алдынғы және соңғы бөліктерінде, ал бір айдауыл кабинаға орналасады.

46. Айдауыл бастығы жүргізушімен бірге сигналдарды нақтылағаннан кейін, айдауылдардың, айдауылданушылардың орналасуын және борт ілмектері мен шынжырларының беріктігін тексергеннен кейін ғана көлік құралының жүруіне рұқсат береді.

47. Қылмыстық ортаның жетекшілерін немесе айдауылданушылардың саны көп болған кезде үш және одан аса арнайы көлік құралдарымен айдауылдау кезінде айдауылға көлік құралының бару пунктіне дейін полицейлік символикасы бар көлік ілесіп жүреді.

48. Айдауылды жіберуші айдауыл бөлінісінің командирі, ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығы арнайы көлік құралының шыққан күні және уақыты туралы соңғы баратын пункттің, сондай-ақ аралық ішкі істер органы бастықтарына хабарлайды.

6-тарау. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды ұшақта айдауылдау49. Күдіктілер, айыпталушылар мен сотталғандар ұшақтарда Астана, Алматы қалаларының,

облыстардың және Көлікті ішкі істер департаменттері бастықтарының, қылмыстық-атқару жүйесінің уәкілетті органы басшылығының жазбаша рұқсатымен айдауылдауға рұқсат етіледі.

50. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды ұшақтарда айдауылдау кезінде мынадай талаптарды ескеру қажет:

1) эксплуатант және әуе кемесінің командирі әуе кемесінің ұшуынан үш сағат бұрын күзетпен ұсталатын жолаушыларды тасымалдау туралы хабардар етіледі;

2) айдауылданушы адамдар мен айдауыл отыратын орындар жолаушылар салонының артқы бөлігіне орналастырылады, бірақ демалу аймағынан немесе шығатын жерге немесе соңғы орынға, сондай-ақ апаттық шығуға қарама-қарсы болмауы тиіс;

3) айдауылданушылар авиациялық қауіпсіздік қызметінің персоналына, әуежайда көліктегі ішкі істер органының кезекшелеріне, әуе кемесінің командиріне және борт жолсеріктеріне таныстырылады.

51. Отырғызу алдында полиция қызметкерлері авиация қауіпсіздігі қызметінің мамандарымен және экипаж мүшесімен бірлесіп айдауылданушылар орналастырылатын ұшақ салонына (бөлігіне) тексеру жүргізеді, оларды жеке тінтуді жүргізеді, сондай-ақ оларғатиесілі қол жүктерін тексеруді жүзеге асырады. Шылым, керек-жарақтары алынады және қол жүктерімен бірге ұшақтың жүк бөлімшесіне тапсырылады.

Айдауылданушыларды ұшаққа отырғызу жолаушыларды жалпы отырғызғанға дейін, ал түсіру - тек барлық жолаушылардан кейін жүргізіледі.

52. Айдауылданушыларды ұшаққа жеткізу кезінде арнайы көлік құралы ұшақ трапына әкелінеді, ал отырғызу аяқталғаннан кейін көлік құралы әуе кемесі ұшып кеткенге дейін тұраққа қойылады. Айдауылданушылар отырғызылған арнайы көлік құралының аялдау орны және оның ұшақ ұшып кеткенге дейінгі тұрағы алдын ала әуежайдың және авиациялық қауіпсіздігі қызметінің әкімшілігімен келісіледі.

53. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды ұшаққа отырғызу және түсіру тағайындалған айдауылдың, айдауылды жөнелтушінің, қарсы алушы ішкі істер органы қосымша бөлген қызметкерлердің, сондай-ақ желілік ішкі істер бөлімдерінің және әуежайдың авиациялық қауіпсіздігі қызметкерінің қатысуымен жүзеге асырылады. Бұл ретте айдауыл және қосымша қызметкерлер екі қатарға дәліз түрінде айдауылданушылардан екі және он бес метр қашықтықта тұрғызылады. Сондай-ақ айдауылдар ұшақтың сыртқы есігінің жанында, қарама-қарсы және ұшақтың ішінде сапқа тұрғызылады. Отырғызу және түсіру уақытында айдауылдау қолдары кісендерде бір-бірден, айдауыл бастығының және айдауылдардың еріп жүруімен жүзеге асырылады.

54. Айдауылданушыларды ұшақтарда тасымалдау тек қолдарына кісен салып, «алдына» қаратып жүргізіледі.

Айдауылданушылар ұшаққа орналастыру бір салонда жүргізіледі. Айдауылдар олардың алдыңғы, бүйірдегі және артқы орындықтарға орналасады.

Әуе кемесі ұшып шыққаннан кейін және отырғызылғанға дейін айдауылдардың біреуі айдауылданушылар орналасқан бірінші қатардағы креслолар жанында оларға бетімен түрегеп тұрып қызмет өткереді. Айдауылдың ауысуын әрбір отыз минут сайын айдауыл бастығы жүргізеді.

55. Күзетті күшейту мақсатында ішкі істер органының қосымша екі қызметкері бөлінеді, олар айдауылданушының қолдарына кигізілген екі кісенді өзіне қосып алып жүреді.

56. Айдауылданушыларға ұшақтың жолаушыларына ұсынылатын тамақты беруді айдауыл бастығы жүзеге асырады, бірақ екі айдауылданушыдан аспауы тиіс. Пышақ және шанышқылар берілмейді. Айдауылдар тамақты кезекпен айдауылданушылардан басқа уақытта ішеді.

57. Әуежайларда айдауылдауды ұйымдастыру, оларды жөнелтуді және қабылдауды қамтамасыз ету бойынша іс-шараларды тиісті жөнелту пункті мен межелі пункттің аумақтық және желілік ішкі істер органдарының бастықтары жүзеге асырады.

58. Айдауыл бастығы: 1) әуежайға келгеннен кейін ішкі істер органы, ҚАЖ мекемесі бойынша кезекшіні ұшу уақыты,

рейстің нөмірі және айдауылданушылардың саны туралы ақпараттандырады; 2) арнайы көлік құралында айдауылданушы адамдармен бірге әуежайдағы ішкі істер

органы қызметкерінің еріп жүруімен қауіпсіздік қызметінің бекеті арқылы әуе кемесі тұрған жерге барып, тексеріп қарауды жүргізетін полиция қызметкерінің немесе авиация қауіпсіздік қызметінің шақыруын күтеді;

3) айдауылданушыларды ұшаққа отырғызғанға дейін авиациялық қауіпсіздігі қызметінің қызметкерімен және әуе кемесінің мүшесімен бірлесіп жолаушылар салонын қарап шығады. Әуе кемесіне отырғызу алдында қосымша қызметкерлерді есепке ала отырып, осы Қағидалардың талаптарына сәйкес айдауылданушыларды күзетуді ұйымдастырады;

4) айдауылданушыларға кісендерін кигізеді, олардың ұшақ ішіндегі мінез-құлық қағидаларын сақтауын ескертеді, бақылау жеке тінтуді жүргізеді, сондай-ақ жүктері мен қол жүктерін тексеріп қарайды, қол жүктерін әуе кемесінің жүк бөлімшесіне тапсырады;

5) айдауылданушыларды ұшаққа отырғызу жолаушыларды жалпы отырғызғанға дейін жүргізіледі. Бірінші айдауылданушыны әуе кемесінің салонына екі айдауыл және айдауыл бастығы айдауылдайды. Ұшақ салонына айдауылданушыны орналастырғаннан кейін, оны күзету үшін екі айдауыл қалады, ал айдауыл бастығы келесісін әкелуге кетеді. Екінші және одан кейінгі айдауылданушыларға айдауыл және айдауыл бастығы еріп жүреді;

6) әуе кемесінде айдауылдау кезіндегі барлық күзету мәселелері бойынша ұшақ экипажымен байланысты үзбеуге және айдауылданушылар мен айдауылдың жеке құрамымен борттағы жолаушылар үшін белгіленген міндетті ережелерді орындауды қамтамасыз етеді;

7) ұшақтың аралық пункттердегі тұру уақытының ұзақтығы 1,5 сағатқа созылған жағдайда, айдауылданушыларды жолаушылардан оқшауланған үй-жайларға, ал түнгі кезде ұшуда қосымша кідіріс болған кезде жақын маңдағы аумақтық ішкі істер органының уақытша ұстау изоляторына ауыстырады;

8) айдауылданушыларды уақытша ұстау изоляторына, тергеу изоляторына, ҚАЖ мекемесіне тапсырғаннан кейін айдауылдың жеке құрамы қаруларын уақытша сақтауға ішкі істер органының кезекшісіне тапсырғаның хаттамалайды, оған өздерінің бұдан әрі болатын жері туралы хабарлайды;

9) тапсырмаларды орындағаны туралы өзінің ішкі істер органы, ҚАЖ мекемесі бастығына баяндайды, бұдан әрі оның нұсқауы бойынша әрекет етеді.

7-тарау. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды жолаушы поездарының вагондарында, өзен және теңіз кемелерінде айдауылдау

59. Айдауылданушыларды теңіз және өзен кемелерінде, жолаушылар поездарының вагондарында тасымалдау Астана, Алматы қалаларының, облыстардың және Көліктегі ішкі істер департаменттері, қылмыстық-атқару жүйесінің аумақтық органдары бастықтарының жазбаша рұқсатымен осы қатынас жолдарында жоспарлы айдауылдау бағдарлары болмаған немесе айдауылданушыларды межелі орынға өзге тәсілмен жеткізу мүмкін болмаған кезде жүзеге асырылады.

60. Теміржол көлігімен айдауылдау арнайы вагондарда жүзеге асырылады, олардың қозғалысы Қазақстан Республикасы теміржол көлігі саласындағы уәкілетті органның басшылығы бекіткен вагондардың жолаушылар және почта-багаж поездарымен қозғалысы кестесінің жинағы негізінде жүзеге асырылады.

61. Жолаушылар поездарының купе вагондарында айдауылдауға рұқсат етіледі. Айдауыл-данушы адамдар вагонның соңғы купесінде бөлек орналастырылады. Айдауылдау бағдары полицияның көліктегі желілік бөлімдерімен келісіледі. Айдауылданушыларды плацкарт вагондарында тасымалдауға жол берілмейді.

62. Айдауылданушыларды жолаушылар поезының купе вагонына отырғызардан бұрын айдауыл айдауылданушылар орналастырылатын вагон мен соңғы купені тексеруді жүргізеді.

Айдауылданушы адамдарды купе вагонына отырғызу жолаушыларды жалпы отырғызғанға дейін, ал түсіру - барлық жолаушылардан кейін жүргізіледі.

63. Айдауылданушыларды поездға жеткізген кезде, арнайы көлік құралы вагон тамбурына тақап қойылады, ал отырғызу аяқталғаннан кейін көлік құралы поезд жүріп кеткенге дейін тұрақтатұрады. Арнайы көлік құралының тұрақ орны теміржол станциясы әкімшілігімен алдын ала келісіледі.

64. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды жолаушылар поезының купе вагонына отырғызу және түсіру айдауылдауды жөнелтетін межелі пункттері қарсы алатын ішкі істер органдарының, ҚАЖ мекемелерінің, сондай-ақ көліктегі желілік полиция бөлімдері бөлген қосымша жасақшалардың қатысуымен тағайындалған айдауыл жүзеге асырады. Бұл ретте айдауыл мен қосымша жасақша, айдауылданушылардан екі және он бес метр қашықтықта екі қатарсап түзеп, дәліздер жасап тұрады. Айдауылдар міндетті түрде вагонның сыртқы есігінің алдына, қарама-қарсы жағынан және вагон ішінде тұрғызылады. Айдауылданушыларды отырғызу мен түсіру уақытында айдауылдау бір-бірден, кісен салынып, айдауыл бастығы мен айдауылдардың еріп жүруімен жүзеге асырылады.

65. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды жолаушылар поездының купе вагонында тасымалдау қолдарына «алдынан» кісен тағу жағдайында ғана жүзеге асырылады, бұл ретте купедегі терезе жабық болады.

66. Күзетті күшейту мақсатында айдауылданушының қолдарына кигізілетін екі кісені бар және оны өзінебірге тағып алатын қосымша екі қызметкер бөлінеді.

67. Жолаушы поездарының вагондарында, өзен және теңіз кемелерінде айдауылдауды ұйымдастыру, оларды жөнелтуді және қабылдауды қамтамасыз ету жөніндегі іс-шараларды тиісті жөнелту пункті мен межелі пункттің аумақтық және желілік ішкі істер органдарының бастықтары жүзеге асырады.

68. Айдауыл бастығы: 1) вокзалға келгеннен кейін ішкі істер органы бойынша кезекшіні арнайы немесе купе

вагоны жөнелтілетін жолаушылар поездарының нөмірлері, оларды жөнелту уақыты, айдауылданушылардың саны және айдауыл құрамы туралы хабардар етеді;

2) айдауылданушыларды купе вагонына отырғызардан бұрын олар орналыстырылатын вагон мен соңғы купені қарап шығады. Вагонға отырғызар алдында қосымша жасақшаны есепке ала отырып, осы Қағидалардың талаптарына сәйкес айдауылданушылардың күзетін ұйымдастырады;

3) айдауылданушыларға кісендер кигізеді, оларға жолаушылар поездының купе вагонын-дағы мінез-құлық қағидаларын сақтау туралы ескертеді, бақылау жеке тінтуді жұргізеді, сондай-ақ жүктерін тексеріп қарауды жүргізеді;

4) жолаушыларды жалпы отырғызғанға дейін айдауылданушыларды вагонға отырғызады. Бірінші айдауылданушыны вагонның салонына екі айдауыл және айдауыл бастығы айдауылдайды. Айдауылданушыны орналастырғаннан кейін вагонның купесінде оны күзету үшін екі айдауыл қалады, ал айдауыл бастығы келесісін алып келуге кетеді. Екіншісі мен одан кейінгі айдауылданушыларды айдауыл және айдауыл бастығы алып жүреді;

5) жолаушылар поездарында айдауылдау кезіндегі күзетудің барлық мәселелері бойынша жолаушылар поездына еріп жүретін көліктегі полицияның жасақшасымен байланыста болады;

6) жолаушылар поездын түнгі уақытта ұзақ кідірткен кезде айдауылданушыларды жолаушылардан оқшауланған үй-жайға, көліктегі ішкі істер органының немесе жақын жердегі аумақтық ішкі істер органының уақытша ұстау изоляторына ауыстырады;

7) айдауыл бастығы жолда вагоннан ақау табылған, оны тіркеуден ағытқанжәне ауыстырған жағдайда поезд бастығының келісімі бойынша айдауылданушылар мен айдауылдарды осы поездың басқа купе вагонына ауыстыру шараларын қабылдайды. Бұл жағдайда да вагонның жеке (соңғы) купесі беріледі;

8) күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды уақытша ұстау изоляторына, тергеу изоляторына, ҚАЖ мекемесіне тапсырғаннан кейін айдауыл жеке құрамының қаруды уақытша сақтауға ішкі істер органы бойынша кезекшіге тапсыруын хаттамалайды, оны өзінің бұдан әрі болатын орны туралы хабардар етеді;

9) тапсырманың орындалғаны туралы өзінің ішкі істер органының бастығына баяндайды, егер ол алдын ала келісілмесе, бұдан әрі оның нұсқауы бойынша әрекет етеді;

10) күдіктілерді, айыпталушыларды немесе сотталғандарды дәретханаға шығару кезінде вагонның тамбурында күзет бекетін қояды.

69. Айдауылды жөнелтуші айдауыл бөлінісінің командирі, ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығы айдауылданушыларды өзен немесе теңіз кемелеріне отырғызу кезінде оларды күзетуді күшейтуге шаралар қабылдайды, сондай-ақ соңғы межелі пунктте ішкі істер органының бастығына айдауылдың келу уақыты және оған көрсетілуі қажет көмектің сипаты туралы алдын ала хабарлайды.

70. Айдауылданушылар кемежайға жолаушыларды жалпы отырғызғанға дейін бір-екі сағат бұрын және мүмкіндігінше тікелей кеме трапына жеткізіледі. Оларды арнайы көлік құралынан түсіргенге дейін, айдауыл бастығы кеме капитанымен айдауыл мен айдауылданушыларға оқшауланған үй-жайлар бөлу туралы мәселені шешеді (айдауылданушыларды ашық палубаларға орналастыруға жол берілмейді), айдауылданушыларды ұстауға арналған үй-жайларды қарап шығады, олардың терезелерін (иллюминаторларын) жабады, жарықтың, желдеткіштің дұрыс жұмыс істеуін тексереді, есіктердің алдына оған бағынысты айдауылдар арасынан бекет күзетшісін (бекет күзетшілерін) қояды.

71. Айдауылданушылар кемеге топ алдында жүретін айдауыл бастығының еріп жүруімен бірден-екіден барады. Қосымша полиция жасақшалары бұл ретте кеменің алдынғы және артқы бөліктеріне қарама-қарсы жағалауда қызмет өткереді.

Отырғызу аяқталған соң айдауылданушылар санау арқылы және ілеспе құжаттар бойынша тексеріледі. Жолаушыларды отырғызу (түсіру) кезінде олардың жүріп-тұруына жол берілмейді.

72. Айдауылданушыларды күзету бекеттері жабылатын терезелердің (иллюминаторлардың) және есіктердің (люктердің) жанында қойылады.

73. Кеме тұрақтарында жолаушыларды отырғызу (түсіру), сондай-ақ кеме қатынасына қауіпті учаскелерден өту кезінде айдауыл күдіктілер, айыпталушылар мен сотталғандардың жүріс-тұрысын бақылауды күшейтеді. Дауыл кезінде айдауылға шабуыл жасау әрекеттеріне және айдауыл жеке құрамымен және айдауылданушылармен жазатайым оқиғалардың болуына жол бермеу бойынша шаралар қабылдауға ерекше назар аударылады.

(Соңы 19-бетте)

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫл 19РЕСМИ

74. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды:1) теміржол станцияларында, кемежайларда, әуежайларда-егер олардың арасында

көлік жолдары болмаса арнайы көлік құралынан (алмастыру пункттерінің үй-жайларынан) вагондарға, кемелерге, ұшақтарға;

2) арнайы көлік құралынан - соттар ғимараттарындағы айдауылданушыларды ұстауға арналған камераларға немесе осы үшін көшпелі сот сессияларында бөлінген үй-жайларға, тергеу изоляторларының режимдік аймағына, тергеу әрекеттерін жүргізу орындарына, емдеу мекемелеріне;

3) күзетпен ұстау орындарынан, ҚАЖ мекемелерінен немесе айдауылдан қашқандардардың ұсталған жерінен- егер көлік құралдарын пайдалану мүмкін болмаса, оларды ең жақын тапсыру пунктіне;

4) ҚАЖ мекемесінен - сотталғандардың өміріне қауіп төндіретін табиғи, техногендiк немесе өзге де сипаттағы төтенше жағдайлар туындаған кезінде басқа күзетілетін мекемеге немесе қауіпсіз орынға айдауылдау жаяу тәртіппен жүргізіледі.

Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды қалаларда және басқа да елді мекендерде жолаушылар платформалары (кемежайлар) бойынша жолаушы ларды поездарға (кемелерге) отырғызу және түсіру уақытында, вокзал үй-жайлары арқылы және басқа да азаматтар жиналатын орындарда жаяу тәртіппен айдауылдауға жол берілмейді.

8-тарау. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды жаяу тәртіппен айдауылдау

75. Күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды жаяу тәртіппен айдауылдау кезінде олардың саны мен жолдың еніне қарай 2-4 адамнан лекке тұрғызады.

Орташа қауіпсіз мекемелерде ұсталатын сотталғандар бір-бірінен аралығы 200 метрден, саны 200 адамнан аспайтын, қауіпсіздігі аралас, барынша жоғары, толық және төтенше қауіпсіз мекемелер - аралығы 300 метрден, саны 100 адамнан аспайтын лекпен айдауылданады.

Айдауылды орналастыру мынадай тәртіппен жүргізіледі: 1) екі айдауыл болған кезде - біреуі айдауылданушылардың сол жағында 1-1,5 метр жерде

және сәл артта, келесісі - олардың артынан осындай ара қашықтықта оң жағынан; 2) үш айдауыл болған кезде - екі айдауыл айдауылданушылардың екі жағынан, айдауыл

бастығы барлық топтың артында жүреді; 3) төрт және оданда көп айдауылдар болған кезде - олардың біреуі айдауылданушылардың

алдында, қалғандары жан-жағында, айдауыл бастығы саптың артында жүреді. Жағдайларға байланысты, айдауыл бастығы айдауылдар және айдауылданушылар арасындағы ара қашықтықты қысқартады немесе ұзартады.

76. Айдауылданушылар тобы жолдың жүру бөлігінің оң жағымен көлік қозғалысының бағыты бойынша жүреді. Оларды көлік құралынан басып кету жағдайларының алдын алу мақсатында саптың алдында және артында жүріп келе жатқан айдауылдар қызыл түсті жалаушалармен, тәуліктің қараңғы мезгілінде және көру мүмкіндігі жеткіліксіз болған кезде: алдыңғы жақта ақ түсті, артқы жақта қызыл түсті қосылған қолшамдармен қамтамасыз етіледі.

77. Паромдарда айдауылданушылар палубаның ортасына орналастырылады, ал күзет артқы және алдыңғы бөліктеріне қойылады. Қайықта айдауылданушылар беттерін қозғалысқа жаққа қаратып, қайықтың түбіне, ал айдауылдар - біреуі айдауылданушылардың артынан, келесісі қайықтың тұмсығына орналастырылады.

78. Ауа температурасы Цельсий бойынша отыз градусқа дейін төмендеген кезде, су тасқыны, қар көшкіні және басқа да қолайсыз жағдайлар кезінде айдауыл жақын жердегі елді мекенге тоқтайды және одан әрі осы Қағидалардың талаптарына сәйкес әрекет етеді.

9-тарау. Айдауылданушыларды алмастыру пункттеріне қабылдау жәнетапсыру тәртібі

79. Айдауылданушылар алмастыру пунктіне жоспарлы қарауыл келіп жеткенге дейін жеткізіледі. Қажет болған жағдайларда айдауыл бөлінісінің командирі, ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығы айдауылды алмастыру пунктіне жіберуден бұрын, станция (кемежайлар, әуежайлар) әкімшілігі арқылы жоспарлы қарауыл келетін поездың (ұшақтың, теңіз немесе өзен кемесінің) келу кестесіндегі болуы мүмкін өзгерістерді анықтайды.

80. Алмастыру пунктінде айдауыл бастығы айдауылдаудың бағытты жоспары бойынша жүріп-тұратын арнайы вагонның (көлік құралының, ұшақтың, кеменің) тоқтайтын орны (тұру) ұзақтығын анықтайды және осыған байланысты айдауылданушыларды келіп жеткен қарауылға жеткізудің бұдан кейінгі тәртібін белгілейді. Арнайы көлік құралының тұрағы арнайы вагонның аялдамасына мүмкіндігінше бес-он метр қашықтықта таңдап алынады. Айдауылданушыларды аталған көлік аялдайтын жерге алдын ала жеткізуге поезд қысқа уақытқа аялдайтын темір жол станцияларында ғана рұқсат беріледі.

81. Арнайы көлік құралынан түсірілгеннен кейін айдауылданушылар бір-бірден лекке тұрғызылады және айдауылдардың күзетуімен отырғызу жүргізілетін жерге барады. Ерекше қадағалау белгіленген, сондай-ақ басқа барлық күдіктілер, айыпталушылар мен сотталғандардан оқшаулауға жататын айдауылданушылар бөлек айдауылданады.

Темір жол станцияларында айдауылданушыларды алмастыру,әдетте, жолаушыларды вагонға отырғызатын (түсіру) жаққа қарама-қарсы жағынан жүргізіледі. Айдауылданушыларды күзету екі желіде жүзеге асырылады. Арнайы вагонның жұмыс тамбуры жанындағы айдауыл айдауылданушыларды отырғызудың (түсірудің) қарама-қарсы жағынан поезд станцияға келгенге дейін алдын ала қойылады.

82. Айдауыл бастығы келіп жеткен Ұлттық ұланның қарауыл бастығына өз қызметтік куәлігін және айдауылданушыларды қабылдау (тапсыру) құқығын беретін ұйғарымды көрсетеді, дәл осындай ұйғарымның қарауыл бастығында бар екеніне көз жеткізіп, оны күзеттегі айдауылданушылар туралы хабардар етеді және оларды алмастыруды бастайды.

Айдауылданушыларды тапсырғаннан кейін, айдауыл бастығы қарауылдан күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды бұдан әрі айдауылдау үшін осы Қағидалардың талаптарына сәйкес қабылдап алады.

Күдікті, айыпталушы немесе сотталған олардың реттік нөмірін қабылдаушы дауыстап қайталап айтқаннан кейін күзетке қабылданған болып есептеледі.

83. Жоспарлы бағдарлар іске қосылған немесе поездардың (теңіз немесе өзен кемелерінің, ұшақтардың) қозғалыс кестесі өзгерген кезде, Ұлттық ұлан әскери бөлімдерінің штабтары Ұлттық ұланның жоспарлы қарауылдарының бағдарлық қозғалыс кестелерінің үзінді көшірмелерін тиісті айдауыл бөліністеріне, ішкі істер органына, ҚАЖ мекемесіне жібереді.

Айдауыл бөлінісінің командирі, ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығы Ұлттық ұланның жоспарлы қарауылдарының бағдарлық қозғалыс кестесінің үзінді көшірмелері негізінде айдауылданушыларды қабылдау (тапсыру) үшін айдауылдардың алмастыру пунктіне жүру кестесін әзірлейді. Алмастыру пунктіне он бес және одан да көп күдіктілер, айыпталушылар немесе сотталғандар айдауылдауға жататын болған жағдайда бөлініс командирі, ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығы Ұлттық ұланның айдауылдау бөлінісі командирімен осынша адамды айдауылдау мүмкіндігін алдын ала келіседі.

84. Айдауылдаудың жоспарлы бағдарларында жаңа алмастыру пункттеріАстана, Алматы қалаларының, облыстардың және Көліктегі ішкі істер департаменттерінің, қылмыстық-атқару жүйесінің аумақтық органдарының ұсынуы бойынша Ұлттық ұлан Бас қолбасшылығының шешімімен ашылады. Алмастыру пунктін жабу қажеттігі туралы Астана, Алматы қалаларының, облыстардың және Көліктегі ішкі істер департаменттері, қылмыстық-атқару жүйесінің аумақтық органдары жоспарлы қарауыл жасақталатын айдауылдау бөлінісінің командирін хабардар етеді.

10-тарау. Күдіктілер мен айыпталушыларды соттарға айдауылдау85. Күдіктілер мен айыпталушыларды соттарға айдауылдау осы мекемелерді қызмет

көрсетуге қабылдағаннан кейін Астана, Алматы қалаларының, облыстардың және Көліктегі ішкі істер департаменттері бастықтарының тиісті нұсқаулары негізінде жүзеге асырылады.

86. Сотты қызмет көрсетуге қабылдау комиссияның актісімен ресімделеді, онда: 1) соттың және полицияның (ішкі істер органы) айдауылдау бөлінісінің атауы, олардың

нақты мекенжайы; 2) сот отырыстары залдарының, айыпталушыларды айдауылдауға және ұстауға арналған

үй-жайлардың сипаттамасы, оларды қашып кетуге қарсы жабдықтармен, керек-жарақпен (жиһазбен), байланыс және сигнализация құралдарымен қамтамасыз ету;

3) таспаға түсіру жабдықтарын дайындау, айыпталушыларды ұстау үй-жай бөлу және айдауылды осы соттың көшпелі отырыстарын өткізу орындарында орналастыру тәртібі;

4) арнайы көлік құралынан айыпталушыларды ұстауға үшін арналған камераларға дейін, сот отырысы залдарына және кері айдауылдау бағыттары;

5) сот басшыларымен өзара іс-қимыл жасау тәртібі; 6) сот үй-жайларының жабдықтарындағы кемшіліктер, оларды жою мерзімдері және осыған

жауапты адамдар көрсетіледі. Комиссия бекіткен актінің негізінде соттың қызмет көрсетуге қабылдау туралы бұйрығы

шығарылады, ал бір данасы сотқа жолданады. Полиция қызметкерлері қызмет көрсетудің көлемі мен шартын оқып-үйренуге,

айдауылданушылардың қажетті санын, күдіктілер мен айыпталушыларды күзету жүйесін және тергеу изоляторынан (уақытша ұстау изоляторынан) оларды айдауылдаудың негізгі және қосалқы бағыттарын анықтайды.

Сотқа қызмет көрсету техникалық жарақтандыру және айыпталушылар күзетілетін немесе айдауылданатын сот отырыстары залдарының, басқа айдауыл үй-жайларын жабдықтау кезінде орын алған кемшіліктер жоймаған кезде Ішкі істер министрлігінің, Ішкі істер департаменттерінің, Ішкі істер басқармаларының, қалалық, аудандық ішкі істер органдарының бастамасы бойынша тоқтатылады.

Айыпталушыларды тергеу изоляторынан уақытша ұстау изоляторына ауыстыруға соттың талабы негіз болып табылады.

87. Әрбір қызмет көрсетілетін сотқа полицияның айдауылдау бөлінісі (ішкі істер органы) күзет схемасын, бекеттердің табелі және төтенше оқиғалар жағдайына арналған жеке құрамның есебінқұрайтын күзет жоспарын әзірлейді. Айыпталушыларды дәретханалары менайдауылданушылар мен айдауылды орналастыруға арналған оқшауланған үй-жайлары, сондай-ақ полицияның айдауылдау бөліністерімен, ішкі істер органымен телефон байланысы жоқ үй-жайларға айдауылдауға жол берілмейді.

88. Жекелеген жағдайларда, ауыр және аса ауыр қылмыстар туралы, сондай-ақ ұйымдасқан қылмыстық топқа және ұйымдарға қатысушылар жасаған қылмыстар туралы істерді қарау кезінде, сот орналасқан жерде тәртіпсіздіктің немесе айыпталушыларға қастандық жасаудың алдын алу мақсатында қызмет атқарудың күшейтілген нұсқасын, оның ішінде сот отырысы залында отырған адамдар арасына штаттық киімдегі полиция қызметкерлерін орналастыруды көздейтін арнайы жоспар әзірленеді.

Тергеу изоляторы әкімшілігінің келісімі бойынша осы процестер күдіктілер мен айыпталушыларды ұстау орны бойынша жеке үй-жайларда өткізілуі мүмкін.

89. Күдіктілер мен айыпталушыларды тергеу изоляторынан немесе уақытша ұстау изоляторынан сотқа және кері айдауылдау бағдарлары көлік және азаматтар қозғалысы мейлінше аз көше бойынша белгіленеді.

90. Айдауыл айдауылдау бөлінісінен, ішкі істер органынан күдіктілер мен айыпталушыларды тергеу изоляторында, уақытша ұстау изоляторында қабылдау және оларды мақсаты бойынша сот отырысы басталардан отыз минут бұрын жеткізу есебімен шығуы тиіс.

Сотқа келген соң айдауыл бастығы күдіктілер мен айыпталушыларды жеткізгені туралы сот отырысына төрағалық етушіге хабарлайды, оларды ұстауға арналған камералардың жай-күйін тексереді, сот отырысы залын (залдарын), дәліздерді және баспалдақ торларын қарап шығады.

Егер істер бір уақытта бірнеше залдарда тыңдалатын болса, аға айдауылдар тағайындалады, оларға қызметті атқарутәртібі туралы нұсқама жүргізіледі. Бір айыпталушыны күзету үшін сот отырысы залында кемінде екі айдауыл бөлінеді, қажет болған кезде бір уақытта айыпталушыларды ұстауға арналған камералардың жанына бекет (бекеттер) қойылады.

Камералар күдіктілер мен айыпталушылардың әртүрлі санаттарын бөлек ұстау талаптарына сай болуы, еденге бекітілген орындықтармен, терезелерде металл торлармен, желдеткішпен, жарықпен, есіктерде құлыптармен және қарау ойықтарымен «көздерімен» жабдықталуы тиіс. Жарық көздері мен желдеткіш арналары металлтормен немесе тормен қоршалады, ажыратқыштар камералардың сыртынан орнатылады.

Күдіктілерді, Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау қағидаларына 1-қосымша

Айдауыл бастығына берiлетiн қызметтiк құжаттардың тізбесі1. Iшкi iстер органдарында әзiрленетiн құжаттар:1. Елді мекен шегінде айдауылдау кезiнде: 1)күдіктілер мен айыпталушылардыңтiзiмi; 2)әрбiр күдікті мен айыпталушының құжаттарысалынған мөрмен бекiтілген пакеттермен

жеке iстерi;Сотқа айдауылдау кезiнде тек күдіктілер мен айыпталушылардыңтiзiмiжасалады. 2. Елді мекеннен тыс жерлерге айдауылдау кезiнде: 1) күдіктілер мен айыпталушылардыңтiзiмi үш данада; 2) әрбiр күдiктiнiң құжаттары салынған мөрмен бекiтілген пакеттері және әрбір

айыпталушының жеке iстерi бойынша оған жапсырылған анықтамалары бар мөрмен бекітілген пакеттерге салынған жеке істер;

3) айдауыл бастығына күдіктілер мен айыпталушылардықабылдау (тапсыру) құқығын беретiн ұйғарым (айдауыл жеке құрамының тiзiмiмен бiрге);

4) жол жүру құжаттары; 5) бағыттық парақ; 6) жол журналы; 7) азық-түлiк аттестаты; 8)азық-түлiк дәптерi. Айдауылмен бiрге күдіктілер мен айыпталушылардың қылмыстық iстерiн, заттай

айғақтарын, ақшаларын және басқада құнды заттарын жiберуге рұқсат етiлмейдi. 2. ҚАЖ мекемелерінің әкiмшiлiгi дайындайтын құжаттар: 1. Айдауылдау тағайындау кезiнде: 1) айдауыл бастығына айдауылданушылар мен сотталғандарды қабылдау (тапсыру)

құқығын беретiн ұйғарым (айдауыл жеке құрамының тiзiмiмен бiрге); 2) бағыттық парақ; 3) жол журналы; 4) жол жүру құжаттары (елді мекеннен тыс жерге айдауылдау кезінде). 2. Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау үшін қабылдау кезінде:1) айдауылданушылардың ілеспе тізімі үш данада;2) әрбiр сотталғанныңжеке ісі бойынша анықтамалары жапсырылған мөрмен бекітілген

пакеттерге салынған құжаттары бар жеке істері;3) азық-түлiк дәптерi мен азық-түлік аттестаттары (елді мекеннен тыс жерге айдауылдау

кезінде).3. Денсаулық сақтау ұйымдарының емдеу мекемелеріне айдауылдау кезінде:1) медициналық көмек көрсету үшін денсаулық сақтау ұйымдарының емдеу мекемесіне

әкету қажеттігі туралы медициналық қызметкердің баянаты (тағайындауы);2) айдауыл бастығына сотталғандардықабылдау (тапсыру) құқығын беретiн ұйғарым

(айдауыл жеке құрамының тiзiмiмен бiрге);3) жеке іс бойынша анықтама;4) бағыттық парақ; 5) жол журналы.

Күдіктілерді, Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау қағидаларына 2-қосымша

НысанЖол журналы

____________________________________________________________________ (органның атауы) ____________________________________________________________________

Басталды: _____________Аяқталды: _____________

Жол журналын толтыру мынадай тәртіппен жүргізіледі: журналдың екі парағының қайырма бетінде қарауыл бастығы титулды парақты ресімдейді

(2-ші және одан кейінгі жұп беттері – ашылған беттің сол жағы)

№ Қабылдау күні

Қабылдау пункті

(станция атауы,

органның атауы)

Жеке істің нөмірі, жеке іс бойынша анықтаманы

жасаған органның

атауы

Тегі, аты және әкесінің

аты (егер бірнеше болса

барлығын атау)

Туға

н жы

лы

Қай мерзімге сотталды және ме-кеменің

түрі (санаты)

Қазақстан Республикасы

Қылмыстық кодексінің қай

бабы бойынша сотталды неме-се айыпталады

1 2 3 4 5 6 7 8

(3-ші және одан кейінгі тақ парақтар — ашылған беттің оң жағы)

Айдауылдау үшін

негіздемелер (нұсқау, наряд, бұйрық, өкім, үкім, оларды шығарушы,

нөмірі мен күні көрсетіледі)

Қайда және кімнің өкіміне бара жатыр (қаланың,

станцияның, органның

атауы)

Қайда тапсы-рылуы

тиіс (стан-

цияның, органның

атауы)

толық/толық емес

тінту мен қарауды

кім өткізді (атағы

мен тегі)

Алып қойылған ақша мен жол

берілмеген заттарға

түбіртектің нөмірі және жол жүру

кезінде ұсталған камераның

нөмірі

Айдауылдану-шыларды және

құжаттарды қабылдаған

қарауыл бастығының

немесе органның

лауазымды адамының қолы

9 10 11 12 13 14

Күдіктілерді, Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау қағидаларына 3-қосымша

НысанАзық-түлік дәптері

Айдауыл __________________________________________________________________ (ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің, айдауыл бөлінісінің атауы)

(Соңы. Басы 18-бетте) № Күні Күдіктілердің, айыпталушылар мен сотталғандардың тегі,

аты-жөні

Азық-түлік өнімдерінің атаулары (саны мен

салмағы)

Азық-түлікті алғаны туралы

қолы

Барлығы: Айдауыл бастығы ________________________________ (атағы, тегі, аты-жөні, қолы)

Күдіктілерді, Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау қағидаларына 4-қосымша

НысанОрганның мөртабаны(тіркеу нөмірі)

_______________ командирiне (айдауыл бөлiмшесiнiң атауы)________________бастығына (iшкi iстер органының атауы)

ӨТІНІМАйдауылды _____________________________________________________________ (күні, сағаты)парақтың қайырма бетінде аталған адамдарды _______________________________

________________________________________________________________________ (сот мекемесiнiң, тергеу әрекетiн жүргiзу орынының және т.б. атауы) ____________________________ мекенжайға айдауылдау үшін жiберуiңiздi сұраймын.

Айдауылдауға жататын адамдар___________________________________ ___________________________________________________________________ қарамағына түседi. (лауазымы, тегi көрсетiледi)

Сот процесiнiң (тергеу әрекеті өндірісінің) басталуы__________________________________ (уақыты, болжамды ұзақтығы көрсетіледі)Уәкілетті адам______________________________________________ (лауазымы, тегі, аты-жөні, қолы)

Күдіктілерді, Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау қағидаларына 4-қосымшасының сыртқы жағы

Нысан

№ Т.А.Ә. Туған жылы

ҚР ҚК қай бабы (баптары) бойынша айыпталады, күдіктіледі, сотталды

Ұстау орны (мекеменің атауы)

Кестенің жалғасы

Әр санаттағы айдаулданушылардың ішкі оқшаулау бойынша

талаптар (нақты кімнен немесе барлық

айдауылданушылардан қойылатыны көрсетіледі)

Қандай айдауыл

талап етіледі (қарапайым,

ерекше немесе

күшейтілген)

Айдауыл-дауға

қатысты басқа да ұйғарым-

дар

Айдауыл-данушыларға

тінту жүргізген

адамның тегі

Айдаулданушыларды айдауылдан қабылдау

не қамаудан босату туралы ҚАЖ мекемесі,

уақытша ұстау изоляторы бойынша кезекшінің қолхаты

Уәкілетті адам______________________________________________ (лауазымы, тегі, аты-жөні, қолы)

Күдіктілерді, Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау қағидаларына 5-қосымша

НысанОрганның мөртабаны(тіркеу нөмірі)

Кiмге ____________________________ (лауазымы, атағы, тегi, аты, әкесінің аты)

ҰйғарымОсы ұйғарымды ұсынушы _______________________________________________________________________ (айдауылдау бөлінісінің, ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің атауы)_______________________________________________________________________(сот, ҚАЖ мекемесі, тергеу изоляторы, уақытша ұстау изоляторы, алмастыру пункті, _______________________________________________________________________ станцияның атауы)күдіктілерді, айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау және қабылдау (тапсыру)

үшін айдауыл бастығы болып тағайындалады Ұйғарым 20 _ жылғы«____» __________ дейін жарамды

Мөр орны

Айдауыл бөлiмшесiнiң бастығы (iшкi iстер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығы)__________________________________ (атағы, тегi, аты-жөні, қолы)

Күдіктілерді, Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау қағидаларына 5-қосымшаның қайырма беті

НысанАйдауыл құрамының тізімі

р/с№

Тегі, аты-жөні Лауазымы мен атағы

Қарудың түрі мен нөмірі

Нұсқаулықпен танысқаны туралы қолы

Айдауыл бөлінісінің командирі (ішкі істер органының, ҚАЖ мекемесінің бастығы)____________________________________________________________________ (атағы, тегi, аты-жөні, қолы)

Күдіктілерді, Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау қағидаларына 6-қосымша

Нысан____________________________________________________________________ (анықтама құрастырылатын iшкi iстер органының, ҚАЖ мекемесінің атауы) ____________________________________________________________________

20 _ жылғы«____» __________(толтырған күнi)№___ ілеспе тізімі бойынша

№ ___ жеке іс бойынша анықтама

1. Күзетпен ұсталатын адамның тегi, аты, әкесінің аты (егер бiрнеше болса, барлығын көрсету керек) _____________________________________________________________

2. Туған жылы мен жерi (мәлiметтердi толық көрсету)__________________________ ____________________________________________________________________ 3. Күзетке алынғанға дейiнгi тұрғылықты орны (толық мекен жайын көрсету) _______________________________________________________________________ 4. Қайда және кiмнiң қарамағына жiберiледi (қаланың, тергеу изоляторының, уақытша ұстау изоляторының, ҚАЖ мекемесiнiң атауы) ________________________________________________________________________________________________ 5. Қарауыл немесе айдауыл қай жерде тапсырылуы (станция, әуежай, кемежай атауы),

қандай тапсыру пункттерi арқылы жiберiлуi (тергеу изоляторы, уақытша ұстау изоляторы, ҚАЖ мекемесi) тиіс _____________ _______________________________________________

6. Айдауылдау үшін негiз (наряд, бұйрық, сот немесе тергеу органының қаулысы, нөмірі, күні)__________________________________________________________________________

7. Санаты (сотталғандардың, режим түрiнiң, айыпталушы мен бiр уақытта: аса қауiптi қылмыскер, жазалаудың ең жоғарғы шарасына сотталған,шетел азаматы, кәмелеттке толмаған және тағы басқа көрсетiлуi керек___________________________________________________

8. Қандай сот органысоттаған (қашан, Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің қандай бабы бойынша, қай мерзiмге немесе қандай бап бойынша айыпталады)

____________________________________________________________________ 9. Күшейтiлген күзеттің керектігі және неге______________________________10. Дәрiгердiң:1) денсаулық жағдайы (денi сау, туберкулезбен, жұқпалы аурумен немесе терi-

венерологиялық аурумен ауырады, ақыл-есi ауысқан, мүгедек, еріп жүрушісіз жолда жүре алатыны) туралы_______________________________________________________________

2) санитариялық өңдеуден өту күні туралы (күнi)__________________________________3) күзетпен ұстау орнының, ҚАЖ мекемесінiң эпидемиологиялық жай-күйі туралы анықтама__________________________________________________________________________

Дәрiгер ________________________ (тегi, қолы) Бастық ________________________ (тегi, қолы) Фотосурет орны Елтаңбалы мөр орны

Күдіктілерді, Айыпталушылар мен сотталғандарды айдауылдау қағидаларына 7-қосымша

Нысан№ __азық-түлік аттестаты

____________________________________________________________________берiлді (аттестатты берген iшкi iстер органының, ҚАЖ мекемесiнiң атауы) жол жүретін _______________________________________________________________ (айдауылданушылардың саны санмен және жазбаша түрде көрсетiледi) __________________________________________________________________________(бару пункті)

азық-түлiкпен ___________ тәулікке ____________ дейін (жазбаша) (күні, айы, жылы) есебімен:нанмен _____________ тәулiкке барлығы _________ кг.______ г. (жазбаша) (санмен) консервалармен _________ тәулiкке барлығы _________ кг.______ г. (жазбаша) (санмен) қантпен ____________ тәулiкке барлығы _________ кг.______ г. (жазбаша) (санмен) Бастық __________________________________________ (атағы, тегi, қолы) Қаржы қызметiнiң бастығы___________________________________ (тегi, қолы) Мөр орны «____» __________20 _ ж

Азық-түлiктi жiбердім ________________ Азық-түлiктi алдым _________________ (қолы) (қолы)

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2016 жылғы 2 желтоқсандағы №1122 бұйрығына қосымша

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің және Әділет министрінің күші жойылған кейбір бұйрықтарының тізбесі

1) «Сезіктілер мен айыпталушыларды айдап алып жүрудің тәртібін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2002 жылғы 1 маусымдағы № 387 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 1879 болып тіркелген, Қазақстан Республикасының орталық атқарушы және өзге де мемлекеттік органдарының нормативтік құқықтық актілерінің бюллетенінде жарияланған, 2003 ж., № 5-6, 788-құжат);

2) «Бас бостандығынан айыруға сотталғандарды айдауылдау ережесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2003 жылғы 18 қыркүйектегі № 194 бұйрығы, Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 2498 болып тіркелген;

3) «Сезіктілер мен айыпталушыларды айдап алып жүрудің тәртібін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2002 жылғы 1 маусымдағы № 387 бұйрығына (тіркеу нөмірі 1879) өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2004 жылғы 4 наурыздағы № 162 бұйрығы, Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 2784 болып тіркелген;

4) «Бас бостандығынан айыруға сотталғандарды айдауылдау ережесiн бекiту туралы» Қазақстан Республикасы Әдiлет министрiнiң 2003 жылғы 18 қыркүйектегi № 194 бұйрығына (№ 2498 болып тiркелген) толықтырулар енгiзу туралы» Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2004 жылғы 27 мамырдағы № 156 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 2880 болып тіркелген, Қазақстан Республикасының орталық атқарушы және өзге де мемлекеттік органдарының нормативтік құқықтық актілерінің бюллетенінде жарияланған, 2004 ж., № 25-28, 942-құжат);

5) «Қазақстан Республикасы Әділет министрінің кейбір бұйрықтарына өзгерістер мен толықтыру енгізу туралы» Қазақстан Республикасы Әділет министрінің 2010 жылғы 22 желтоқсандағы № 341 бұйрығы (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6745 болып тіркелген, «Казахстанская правда» газетінің 2011 жылғы 1 наурыздағы № 74-75 (26495-26496), «Егемен Қазақстан» газетінің 2011 жылғы 15 ақпан № 46-47 (26449) сандарында, Қазақстан Республикасының орталық атқарушы және өзге де орталық мемлекеттік органдарының 2011 жылғы № 7 актілер жинағында жарияланған (тираждың шыққан күні 2011 жылғы 16 қыркүйек).

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2016 жылғы 28 жел тоқсанда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №14619 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 16 наурыз №196 Астана қаласы

«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарының, азаматтық пиротехникалық заттар мен

олар қолданылып жасалған бұйымдардың, жарылғыш материалдардың айналымы саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 сәуірдегі № 395 бұйрығына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы»

«Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» 2013 жылғы 15 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы 10-бабының 1) тармақшасына сәйкес бұйырамын:

1. «Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарының, азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдардың, жарылғыш материалдардың ай-налымы саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 сәуірдегі № 395 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №11211 болып тіркелген, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2015 жылғы 5 тамызда жарияланған) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

бұйрықтың тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарының, азаматтық пиротехникалық

заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдардың айналымы саласындағы мемлекеттік көрсетілетін қызметтер стандарттарын бекіту туралы»;

1-тармақтың 1), 2) тармақшалары мынадай редакцияда жазылсын:

«1) «Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату, коллекцияға жинау, экспонаттау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарты осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес;»;

«2) «Азаматтық пиротехникалық заттарды және олар қолданылып жасалған бұйымдарды әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарты осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес;»;

1-тармақтың 6) тармақшасы алынып тасталсын;1-тармақтың 7) тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«7) «Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды са-

тып алуға, сақтауға рұқсат беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарты осы бұйрыққа 7-қосымшаға сәйкес;»;

1) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Азаматтық және қызметтік қару мен оның патронда-рын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату, коллекцияға жинау, экспонаттау және сатып алу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында:

стандарттың тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату,

коллекцияға жинау, экспонаттау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарты»;

1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«1. Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату,

коллекцияға жинау, экспонаттау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызметі (бұдан әрі – мемлекеттік көрсетілетін қызмет)»;

6-тармақтың бірінші бөлігі мынадай редакцияда жазылсын:«6. Мемлекеттік қызмет көрсету нәтижесі – азаматтық және қызметтік қару мен оның па-

трондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату, коллекцияға жинау, экспонаттау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия және (немесе) лицензияға қосымша, қайта ресімдеу, лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның телнұсқасы не осы стандарттың 10-тармағында көзделген жағдайлар мен негіздемелер бойынша электрондық нысанда мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тарту туралы дәлелді жауап.»;

9-тармақтың 1) тармақшасының қырық алтыдан бастап елу тоғызыншыны қоса алғандағы абзацтар алып тасталсын;

9-тармақтың 2) тармақшасының қырық төрттен бастап елу жетіншіні қоса алғандағы аб-зацтар алып тасталсын;

9-тармақтың 2) тармақшасының елу сегізінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 3-қосымшаға сәйкес азаматтық және

қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату, коллекцияға жинау, экс-понаттау жөніндегі қызмет лицензиясына мәліметтер нысаны;»;

9-тармақтың 2) тармақшасының алпыс сегізінші және алпыс тоғызыншы абзацтары мы-надай редакцияда жазылсын:

«Көрсетілетін қызметті беруші жеке басын куәландыратын құжаттардың, азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу немесе өндіру немесе сату немесе коллекцияға жинау немесе экспонаттау, күзет қызметі, ақшалай қаражатты инкассациялау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға арналған лицензия туралы, заңды тұлғаны, дара кәсіпкерді мемлекеттік тіркеу туралы, өндірістік-техникалық базаға, мамандандырылған шеберханаға, қару мен оның па-трондарын, аңшылық оқ-дәріні сақтауға, сатуға арналған арнайы жабдықталған үй-жайларға, коллекццияланатын қаруды сақтауға күзет сигнализациясымен, кілтке жабылатын шыны сөрелермен, сейфтермен немесе металл шкафтармен жабдықталған үй-жайларға меншік құқығын растайтын құжаттар туралы, соттылығының, әкімшілік құқық бұзушылықтардың жоқтығы туралы мәліметтерді тиісті мемлекеттік ақпараттық жүйелерден электрондық үкімет «шлюзі» арқылы алады.

Көрсетілетін қызметті беруші қару сақтауға арналған үй-жайдың Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2000 жылғы 3 тамыздағы № 1176 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасындағы қару мен оның патрондары айналымының ережесінің (бұдан әрі – 1176 қаулы) 7, 9-тармақтарының қару мен оның патрондарын сақтау тәртібі, сақталуы және есепке алу жөніндегі, сондай-ақ ішкі істер және (немесе) ұлттық қауіпсіздік органдарының экстремизмге, терроризмге немесе ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес желісі бойынша есепке алу жөніндегі талаптарына сәйкестігін өтініш бергеннен кейін тексереді.»;

10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«10. Мыналар:1) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы ұсынған

құжаттардың және (немесе) оларда қамтылған деректердің (мәліметтердің) дұрыс еместігін анықтау;

2) Қазақстан Республикасының заңдарында осы санаттағы жеке және заңды тұлғалар үшін қызмет түрімен айналысуға тыйым салынуы;

3) қызмет түріне лицензия беруге өтініш берілген жағдайда жекелеген қызмет түрлерімен айналысу құқығы үшін лицензиялық алымның енгізілмеуі;

4) көрсетілетін қызметті алушының біліктілік талаптарға сәйкес келмеуі;5) көрсетілетін қызметті алушыға жекелеген қызмет түрімен айналысуға тыйым салатын

заңды күшіне енген сот үкімінің болуы;6) егер бұрын лицензия және (немесе) лицензияға қосымшаның заңды тұлға-лицензаттарды

бөлу нәтижесінде жаңадан пайда болғандар қатарынан құрылған басқа заңды тұлғаға қайта ресімделген болуы;

7) сот орындаушысының ұсынымы негізінде соттың көрсетілетін қызметті алушыға ли-цензия алуға тыйым салуы;

8) өндірістің қауіпсіздік жағдайын қамтамасыз ете алмауы, қарудың есебі мен сақталуын не осы шарттарды қамтамасыз етпеуі;

9) көрсетілетін қызметті алушының осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының 9-тармағының талаптарына сәйкес келмейтін құжаттарды ұсынуы;

10) көрсетілетін қызметті алушыда:тұрғылықты тұратын жерінің;қаруды сақтау үшін тиісті жағдайдың;қаруды иемденуге қарсы көрсетпелердің жоқтығы туралы медициналық қорытындының;қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білуін тексеруден өткенін растайтын құжаттың

болмауы;11) рұқсаттан ерікті түрде бас тартуы немесе қару иесiнің қайтыс болуы;12) жасаған қылмысы үшін өтелмеген немесе заңмен белгіленген тәртіпте алынбаған

соттылығының болуы;13) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімі бабының тиісті бөлігінде

көзделген бас бостандығынан айыру түріндегі жазасының ең төменгі мерзімі аяқталғанға дейін ақталмайтын негіздер бойынша қылмыстық жауапкершіліктен босауы;

14) Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 127, 128, 131, 382, 434, 437, 438, 440, 443, 444, 448, 450, 453, 462, 476, 477, 478, 481, 482, 484, 485, 485-1, 486, 487, 489, 490, 492, 493, 506-баптарында көзделген әкімшілік құқық бұзушылықтың бір жыл ішінде қайталануы;

15) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 109, 287 (бірінші бөлігінде), 288 (төртінші бөлігінде), 289, 296 (бірінші бөлігінде), 337 (бірінші және екінші бөліктерінде), 346 (бірінші бөлігінде), 379 (бірінші бөлігінде), 389 (бірінші және екінші бөліктерінде) баптарында көзделген қылмыстық теріс қылық және Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 73, 436, 453 және 461-баптарына көзделген әкімшілік құқық бұзушылық жасауы;

16) азаматтық және қызметтік қару иесін немесе пайдаланушысын қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білуін тексеруге жолдау туралы қаулыны алған күннен бастап екі ай ішінде қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білуін тексеру үшін емтихан тапсырмауы;

17) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген рұқсаттар алу мүмкіндігін бол-дырмайтын мән-жайлардың пайда болуы;

18) азаматтық немесе қызметтік қару иесінің көрсетілген қарудың конструкциясын оның баллистикалық және басқа да техникалық сипаттамаларының өзгеруіне әкеп соғатындай етіп қайта жасуы;

19) азаматтық және қызметтiк қарудың азаматтық және қызметтiк қару мен оның патрондарының айналымы саласындағы техникалық регламенттерге, сондай-ақ криминалистикалық талаптарға сәйкес келмеуі;

20) егер адам эктремизмге, терроризмге немесе ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес желісі бойынша ішкі істер және (немесе) ұлттық қауіпсіздік органдарының есебінде тұрса;

21) көрсетілетін қызметті алушының және (немесе) мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті ұсынған материалдары, объектілер, деректер мен мәліметтер Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 8 қаңтардағы №5 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10352 болып тіркелген) Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату, коллекцияға жинау, экс-понаттау жөніндегі қызметке қойылатын біліктілік талаптары мен оларға сәйкестікті растайтын құжаттар тізбесінде белгіленген талаптарға сәйкес келмесе;

22) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты қызметке немесе белгілі бір мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін қызметтің жекелеген түрлеріне тыйым салу туралы соттың заңды күшіне енген шешімі (үкімі) болса;

23) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген сот шешімі болса, оның негізінде көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметті алумен байланысты арнайы құқықтан айырылса мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартуға негіздер болып табылады.»;

«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату, коллекцияға жинау, экспонаттау және сатып алу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицен-зия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 1-қосымшаның оң жақтағы жоғары бұрыштамасы мынадай редакцияда жазылсын:

«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату, коллекцияға жинау, экспонаттау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру»

мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 1-қосымша»;«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату,

коллекцияға жинау, экспонаттау және сатып алу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицен-зия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 2-қосымшаның оң жақтағы жоғары бұрыштамасы мынадай редакцияда жазылсын:

«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату, коллекцияға жинау, экспонаттау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру»

мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 2-қосымша»;3-қосымша алынып тасталсын;«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату,

коллекцияға жинау, экспонаттау және сатып алу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицен-зия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 4-қосымшаның оң жақтағы жоғары бұрыштамасы мынадай редакцияда жазылсын:

«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын әзірлеу, өндіру, жөндеу, сату, коллекцияға жинау, экспонаттау жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру»

мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 3-қосымша»;2) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданы-

лып жасалған бұйымдарды әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану және сатып алу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында:

стандарттың тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:«Азаматтық пиротехникалық заттарды және олар қолданылып жасалған бұйымдарды

әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарты»;

1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«1. «Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды

әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет (бұдан әрі – мемлекеттік көрсетілетін қызмет).»;

6-тармақтың бірінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«6. Мемлекеттік қызмет көрсету нәтижесі – азаматтық пиротехникалық заттар мен олар

қолданылып жасалған бұйымдарды әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия және (немесе) лицензияға қосымша, қайта ресімдеу, лицензияның және (немесе) лицензияға қосымшаның телнұсқасы не осы стандарттың 10-тармағында көзделген жағдайлар мен негіздемелер бойынша электрондық нысанда мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тарту туралы дәлелді жауап.»;

9-тармақтың 1) тармақшасының отыз жетінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«2) порталға:»;10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«10. Мыналар:1) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы ұсынған құжат-

тар дың және (немесе) оларда қамтылған деректердің (мәліметтердің) дұрыс еместігін анықтау;2) Қазақстан Республикасының заңдарында осы санаттағы жеке және заңды тұлғалар үшін

қызмет түрімен айналысуға тыйым салынуы;3) қызмет түріне лицензия беруге өтініш берілген жағдайда жекелеген қызмет түрлерімен

айналысу құқығы үшін лицензиялық алымның енгізілмеуі;4) өтініш беруші біліктілік талаптарына сәйкес келмеуі;5) көрсетілетін қызметті алушыға жекелеген қызмет түрімен айналысуға тыйым салатын

заңды күшіне енген сот үкімінің болуы;6) егер бұрын лицензия және (немесе) лицензияға қосымшаның заңды тұлға-лицензаттарды

бөлу нәтижесінде жаңадан пайда болғандар қатарынан құрылған басқа заңды тұлғаға қайта ресімделген болса;

7) сот орындаушысының ұсынымы негізінде сот лицензия алуға тыйым салса;8) көрсетілетін қызметті алушының Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015

жылғы 8 қаңтардағы № 6 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10353 болып тіркелген) Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды әзірлеу, өндіру, сату және пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыру үшін қойылатын біліктілік талаптары мен оларға сәйкестікті растайтын құжаттар тізбесіне сәйкес келмеуі;

9) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты қызметке немесе белгілі бір мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін қызметтің жекелеген түрлеріне тыйым салу туралы соттың заңды күшіне енген шешімі (үкімі) болса;

10) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген сот шешімі болса, оның негізінде көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметті алумн байланысты арнайы құқықтан айырылса мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартуға негіздер болып табылады.»;

«Азаматтық пиротехникалық заттарды және олар қолданылып жасалған бұйымдарды әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану және сатып алу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицен-зия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 1-қосымшаның оң жақтағы жоғары бұрыштамасы мынадай редакцияда жазылсын:

«Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданып жасалған бұйымдарды әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицензия беру»

мемлекеттік көрсетілетін қызмет cтандартына 1-қосымша»;«Азаматтық пиротехникалық заттарды және олар қолданылып жасалған бұйымдарды

әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану және сатып алу жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицен-зия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 2-қосымшаның оң жақтағы жоғары бұрыштамасы мынадай редакцияда жазылсын:

«Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданып жасалғанбұйымдарды әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану жөніндегі қызметті жүзеге асыруға лицен-

зия беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет cтандартына 2-қосымша»;3) «Жеке және заңды тұлғаларға азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын

комиссиялық сатуға жолдама беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарты осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын;

4) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Азаматтық және қызметтік қару мен оның патронда-рын Қазақстан Республикасының аумағына әкелуге, Қазақстан Республикасының аумағынан әкетуге және Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзиттеуге қорытынды беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында:

9-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«9. Көрсетілетін қызметті алушы (не сенімхат бойынша оның өкілі) жүгінген кезде

мемлекеттік қызмет көрсету үшін қажетті құжаттардың тізбесі:1) көрсетілетін қызметті берушіге:азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын Қазақстан Республикасының

аумағына әкелуге, Қазақстан Республикасының аумағынан әкетуге және Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзиттеуге қорытынды алу үшін:

ұйым (жеке тұлға) басшысының өтініші, онда осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандары-на 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша қару мен оның патрондарының саны, әкелуге (әкетуге) жауапты адамның (жеке тұлғаның) тегі, аты-жөні, паспортының немесе жеке куәлігінің сериясы және нөмірі, қару мен оның патрондары әкелінетін мемлекет, әкелу жүзеге асырылатын кеден пункті (шекарадан өту пункті) көрсетіледі немесе жеке тұлғаның азаматтық және қызметтік қарудың бірлі-жарым даналарын Қазақстан Республикасының аумағына әкелуге, Қазақстан Республикасының аумағынан әкетуге, сондай-ақ Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзиттеуге қорытынды алуға осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 2-қосымшаға сәйкес нысандағы өтініші (бұдан әрі – жеке тұлғаның өтініші);

Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының 2012 жылғы 16 мамырдағы № 45 шешімімен бекітілген Үшінші елдермен саудаласуда Еуразиялық экономикалық қауымдастығы шеңберінде Кеден одағына мүше мемлекеттердің әкелуге немесе әкетуге тыйым салулары немесе шектулері қолданылатын тауарлардың бірыңғай тізбесіне енгізілген жекелеген тауарларды әкелуге, әкетуге және трназиттеуге қорытындының бірыңғай нысанын толтыру бойынша әдістемелік нұсқауларға сәйкес ресімделген қорытындының жобасы;

мемлекеттік баждың төленгені туралы төлем құжаты.Қосымша:Заңды тұлғалар үшін:сәйкестік сертификаты немесе Қазақстан Республикасынының аумағына қаруды әкелгеннен

кейін оған сертификаттау жүргізу шарты.Жеке тұлғалар үшін:жеке басын куәландыратын құжат (жеке басын сәйкестендіру үшін қажет).Қаруды әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде заңды тұлғаларға оны сату үшін қосымша:тауарды импорттаушыдан азаматтық және қызметтік қару, оның негізгі (құрамды) бөліктері

мен оның патрондары «Жекелеген қару түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау жасау туралы» 1998 жылғы 30 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 5 және 6-бапта-рында көрсетілген пайдаланушыларға сатылатыны туралы кепілдік хат.

Егер қаруды және оның патрондарын импорттау кезінде соңғы тұтынушылар Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құралымдар, арнайы және құқық қорғау органдары болып табылған жағдайда импортқа лицензияны ресімдеу «Экспорттық бақылауға жататын өнімнің номенклатурасын (тізімін) бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 5 ақпандағы № 104 қаулысымен бекітілген «Әскери қолданылатын (мақсаттағы) тауарлар мен технологиялар» бөлімін ескере отырып, әскери мақсаттағы өнім ретінде жүзеге асырылады;

ерекшелігі қоса беріле отырып, қару мен оның патрондарын жеткізуге арналған шарт (келісімшарт), онда олардың нақты түрлері, типтері, модельдері, саны көрсетіледі;

қару моделінің атауы және белгілеулері, негізгі техникалық көрсеткіштері, дайындаушы ел мен фирманың атауы туралы ақпарат, оның түрлі-түсті фотосуреті;

жарақат салатын патрондары бар ұңғысыз атыс қаруының, газды қарудың, электр қаруының, сондай-ақ жарақат салатын патрондардың зақымдаушы факторларының адам ағзасына тигізетін әсеріне жол берілетіні туралы денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган берген қорытынды не қаруды әкелгеннен кейін адам ағзасына жол берілетін әрекетінің нормаларға сәйкес келуіне медициналық-биологиялық сынақ жүргізу туралы кепілдік хат.

Қаруды әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде заңды тұлғаларға оны сату үшін қосымша:ерекшелігі қоса беріле отырып, қаруды жеткізуге арналған шарт (келісімшарт), онда

олардың нақты түрлері, типтері, модельдері, саны көрсетіледі;қару моделінің атауы және белгілері, негізгі техникалық көрсеткіштері, ел мен дайындаушы

фирманың атауы туралы ақпарат, оның түрлі-түсті фотосуреті;қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген қаруды әкелуге рұқсат құжаты;шетелдік мемлекетің уәкілетті мемлекеттік органының осы қарудың бейбіт мақсаттарда

ғана пайдаланылатыны және басқа елдерге экспортталмайтыны туралы жазбаша кепілдік міндеттемесі.

Сәйкестігін растау мақсатында сынақтар жүргізу, медициналық-биологиялық сынақ жүргізу, жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін қаруды сатуға лицензиясы бар заңды тұлғаларға әкелуге (әкетуге) қорытындыны ресімдеу кезінде, сондай-ақ көрмелерде қатысу үшін уақытша әкелу (әкету) кезінде қосымша:

ерекшелігі қоса беріле отырып, қаруды жеткізуге арналған шарт (келісімшарт), онда олардың нақты түрлері, типтері, модельдері, саны көрсетіледі;

қару моделінің атауы және белгілеулері, негізгі техникалық көрсеткіштері, ел мен дайын-даушы фирманың атауы туралы ақпарат, оның түрлі-түсті фотосуреті;

қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген оны әкелуге рұқсат құжаты.Жеке тұлғаларға сәйкестігін растау мақсатында сынақ жүргізу, медициналық-биологиялық

зерттеулер жүргізу, жеке пайдалану үшін сатып алу, жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін қаруды әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

сәйкестік сертификаты немесе Қазақстан Республикасының аумағына қаруды әкелгеннен кейін оған сертификаттау жүргізу шарты (жеке пайдалану үшін сатып алған кезде ғана);

жарақат салатын патрондармен ату мүмкіндігі бар ұңғысыз атыс қаруының, газды қарудың, электр қаруының, сондай-ақ жарақат салатын патрондардың зақымдаушы факторларының адам ағзасына тигізетін әсеріне жол берілетіні туралы денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган берген қорытындыны не қаруды әкелгеннен кейін адам ағзасына жол берілетін әрекетінің нормаларға сәйкес келуіне медициналық-биологиялық сынақ жүргізу туралы кепілдік хат (жеке пайдалану үшін сатып алған кезде ғана);

қаруды жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін (тек қана жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін) әкелуді растайтын құжат (шарт, хат).

Жеке тұлғаларға қаруды жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген оны әкелуге рұқсат құжаты;қаруды жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін әкетуді растайтын құжат (шарт, хат).Шетелдік заңды тұлғаларға немесе шетелдіктерге (спорт ұйымдарына немесе спортшы-

лағар) спорттық іс-шараларға қатысу үшін қаруды уақытша әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

халықаралық спорттық жарыстарға немесе оқу-жаттығу жиындарына қатысуға шақыру;қару мен оның патрондарының нақты түрінің спортшыға бекітілгені туралы ақпарат (тізім);әкелінетін қаруды сақтау үшін жағдайдың бар-жоғын растайтын құжаттама (үй-жайды жалға

алу шарты, қаруды сақтауға рұқсат).Заңды немесе жеке тұлғаларға (спорттық ұйымдарға немесе спортшыларға) спорттық

іс-шараларға қатысу үшін қаруды уақытша әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:халықаралық спорттық жарыстарға немесе оқу-жаттығу жиындарына қатысуға шақыру;қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген оны әкелуге рұқсат құжаты;спорт ұйымы басшысының спортшыға қарудың нақты түрін бекіту туралы бұйрығы;спорт ұйымы басшысының спортшыны (ларды) іссапарға жіберу туралы тиісті бұйрығы.Шетелдіктерге аңшылыққа қатысу үшін атыс аңшылық қаруын, оның патрондарын және

аңшылық пышақтардың бірлі-жарым даналарын (екі бірліктен көп емес) уақытша әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

аңшылық шаруашылығы ұйымының шетелдік аңшымен аң аулау шарты;жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы уәкілетті органмен

келісілген аңшылық алқаптарды бекітіп беру туралы облыстық атқарушы органның шешімі;аңшылық атыс және суық қаруды әкелуге (әкетуге) қорытынды алуға сенімхат;шетелдік аңшының жеке басын куәландыратын құжат (паспорт).Өтінішпен мүдделі аңшылық шаруашылығы ұйымы жүгінеді, онда қосымша әкелінетін па-

трондар саны, шетелдіктің паспортының немесе жеке куәлігінің сериясы мен нөмірі көрсетіледі.Өтініш орман және аңшылық шаруашылығы уәкілетті органның облыстық аумақтық ор-

ганымен келісіледі.Жеке тұлғаларға аңшылыққа қатысу үшін атыс аңшылық қаруын, оның патрондарын және

аңшылық пышақтардың бірлі-жарым даналарын (екі бірліктен көп емес) уақытша әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

аңшылық жүзеге асырылатын мемлекеттің заңнамасында көзделген аңшылыққа қатысуын растайтын құжат (қызмет көрсету туралы шарт немесе шақыру және т.б.);

қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген қаруды әкелуге рұқсат құжаты.Басқа мемлекетке тұрақты тұруға кететін жеке тұлғаларға азаматтық қаруды, оның патрон-

дарын әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:қаруды әкету жүзеге асырылатын мемлекеттің заңнамасында көзделген тұрақты тұрғы-

лықты орнына кететінін растайтын құжат;қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген қаруды әкелуге рұқсат құжаты.Қазақстан Республикасына тұрақты тұруға келетін жеке тұлғаларға азаматтық қару мен

оның патрондарын әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:қаруды әкетуге рұқсат құжаты.Қазақстан Республикасы азаматының марапаттау қаруын әкелуге қорытындыны ресімдеу

кезінде қосымша:үшінші елдер басшыларының және үшінші елдер үкімет басшыларының марапаттау құжаттары.Шетелдіктерге марапаттау қаруын әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:әкетілетін қарумен марапаттау туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы

немесе Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.Жеке тұлғаларға азаматтық қару мен оның патрондарының бірлі-жарым даналарын Қазақ-

стан Республикасының аумағы арқылы транзиттеуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:қару мен оның патрондарын әкелетін елдің және әкететін елдің уәкілетті органдары берген,

қару мен оның патрондарын сатып алу құқығын растайтын, өтініш иесінің мөрімен расталған және қолы қойылған өтініш иесінің атына берілген рұқсат құжаттары. Егер әкелу немесе әкету елдерінің заңнамасы қару мен оның патрондарын сатып алуға рұқсат құжаттарын беруді көзделмеген жағдайда, қару мен оның патрондарын сатып алудың заңдылығын көрсететін құжаттың көшірмесі ұсынылады. Ұсынылған құжат көшірмелерінде қарудың типі, моделі, түрі, калибрі, сериясы мен нөмірі көрсетіледі.

кеден органының «транзит» кеден режимін белгілеу туралы белгісі бар кеден декларациясының данасы;

жеке тұлғаның (өтініш иесінің) жеке басын растайтын құжаты;әкетілетін елдің уәкілетті органы берген қару мен оның патрондарын әкетуге рұқсаттың

бар-жоғы туралы құжат;әкелінетін елдің уәкілетті органы берген қару мен оның патрондарын әкелуге рұқсаттың

бар-жоғы туралы құжат;Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтық-құқықтық жауапкершілігін

сақтандыру шарты немесе сақтандыру полисі.Заңды тұлғаларға азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын Қазақстан

Республикасының аумағы бойынша транзиттеуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:сыртқы сауда мәмілесіне қатысушылар арасындағы иеліктен шығару құжатының өтініш

иесінің мөрімен және қолымен куәландырылған көшірмесі;қаруды жасаушы елден экспортты жүзеге асыратын заңды тұлға мен қару жасаушы не-

месе қаруды сатып алушы елге импортты жүзеге асыратын заңды тұлға мен қаруды сатып алушы арасындағы шарттың өтініш иесінің мөрімен және қолымен куаландырылған көшірмесі;

кеден органының «транзит» кеден режимін белгілеу туралы белгісі бар кеден декларация-сының данасы;

қарудың түрлері, типтері, моделдері, калибрлері және нөмірлері, сондай-ақ кеден орга-ны растаған патрондардың типтері, калибрлері, дайындау партиялары және саны туралы мәліметтер көрсетілген тасымалданатын қаруды нөмірлік есепке алу тізімі;

заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелгенін растайтын құжат;өнімді әкетуге арналған рұқсаттың бар-жоғы туралы экспорттаушы елдің уәкілетті орга-

ны берген құжат;өтініш беруші мемлекеттің өнім транзитіне байланысты заңнамасына сәйкес қызметті

жүзеге асыру құқығын растайтын құжат;Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтық-құқықтық жауапкершілігін

сақтандыру шарты немесе сақтандыру полисі;өтініш иесінің транзитпен тасымалданатын өнімнің физикалық қорғалуын жүзеге асыруды

қаматасыз етуін растайтын құжат және физикалық қорғауды жүзеге асыратын заңды немесе жеке тұлғаның күзет қызметін жүзеге асыру құқығын растайтын құжат;

жүкті жөнелтушінің оған байланысты емес себептер бойынша жүкті алушыға өнімді беруі мүмкін болмаған жағдайда сол жүкті кері қабылдауға келісетінін растайтын құжат;

2) порталға:азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын Қазақстан Республикасының

аумағына әкелуге, Қазақстан Республикасының аумағынан әкетуге және Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзиттеуге қорытынды алу үшін:

көрсетілетін қызметті алушының ЭЦҚ-мен куәландырылған электрондық құжат нысанындағы сұрау салу, онда қару мен оның патрондарының саны, қару мен оның патрон-дары әкелінетін мемлекеттің әкелуге (әкетуге) жауапты адамының (жеке тұлғаның) тегі, аты-жөні, паспортының немесе жеке куәлігінің сериясы мен нөмірі, әкелу жүзеге асыратын кеден пункті (шекарадан өту пункті) көрсетіледі;

Еуразиялық экономикалық комиссия алқасының 2012 жылғы 16 мамырдағы № 45 шешімімен бекітілген Үшінші елдермен саудаласуда Еуразиялық экономикалық қауымдастығы шеңберінде Кеден одағына мүше мемлекеттердің әкелуге немесе әкетуге тыйым салулары немесе шектулері қолданылатын тауарлардың бірыңғай тізбесіне енгізілген жекелеген тауарларды әкелуге, әкетуге және транзиттеуге қорытындының бірыңғай нысанын толтыру бойынша әдістемелік нұсқауларға сәйкес ресімделген қорытынды жобасының электрондық көшірмесі;

мемлекеттік баждың төленгені туралы төлем құжатының электрондық көшірмесі (ЭҮТШ арқылы төленген жағдайларды қоспағанда).

Қосымша:Заңды тұлғалар үшін:сәйкестік сертификатының немесе қаруды Қазақстан Республикасына әкелгеннен кейін

сертификаттауды жүргізу шартының электрондық көшірмесі.Заңды тұлғаларға қаруды сату үшін әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:тауарды импорттаушының азаматтық және қызметтік қару, оның негізгі (құрама) бөлшектері

мен оның патрондары «Жекелеген қару түрлерінің айналымына мемлекеттік бақылау жасау туралы» 1998 жылғы 30 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Заңының 5 және 6-баптарына көрсетілген пайдаланушыларға сатылатыны туралы кепілдік хаттың электрондық көшірмесі.

Егер қару мен оның патрондарын импорттау кезінде соңғы тұтынушылар Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құралымдар, арнайы және құқық қорғау органдары болып табылған жағдайда импортқа лицензияны ресімдеу «Экспорттық бақылауға жататын өнімнің номенклатурасын (тізімін) бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2008 жылғы 5 ақпандағы № 104 қаулысымен бекітілген «Әскери қолданылатын (мақсаттағы) тауарлар мен технологиялар» бөлімін ескере отырып, әскери мақсаттағы өнім ретінде жүзеге асырылады;

ерекшелігі қоса беріле отырып, қаруды жеткізуге арналған шарттың (келісімшарттың) электрондық көшірмесі, онда олардың нақты түрлері, типтері, модельдері, саны көрсетіледі;

қару моделінің атауы және белгілеулері, негізгі техникалық көрсеткіштері, дайындаушы ел мен фирманың атауы туралы ақпараттың, оның түрлі-түсті фотосуретінің электрондық көшірмесі;

жарақат салатын патрондармен ату мүмкіндігі бар ұңғысыз атыс қаруының, газды қарудың, электр қаруының, сондай-ақ жарақат салатын патрондардың зақымдаушы факторларының адам ағзасына тигізетін әсеріне жол берілетіні туралы денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган берген қорытындыны не қаруды әкелгеннен кейін адам ағзасына жол берілетін әрекетінің нормаларға сәйкес келуіне медициналық-биологиялық сынақ жүргізу туралы кепілдік хатының электрондық көшірмесі.

Қаруды әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде заңды тұлғаларға оны сату үшін қосымша:ерекшелігі қоса беріле отырып, қаруды жеткізуге арналған шарттың (келісімшарттың)

электрондық көшірмесі, онда олардың нақты түрлері, типтері, модельдері, саны көрсетіледі;қару моделінің атауы және белгілеулері, негізгі техникалық көрсеткіштері, дайындаушы ел

мен фирманың атауы туралы ақпараттың, оның түрлі-түсті фотосуретінің электрондық көшірмесі;қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген оны әкелуге рұқсат

құжатының электрондық көшірмесі;шетел мемлекетінің уәкілетті мемлекеттік органының осы қару бейбіт мақсаттарда

ғана пайдаланылатыны және басқа елдерге экспортталмайтыны туралы жазбаша кепілдік міндеттемесінің электрондық көшірмесі.

Сәйкестігін растау мақсатында сынақ жүргізу, медициналық-биологиялық сынақ жүргізу, жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін қаруды сатуға лицензиясы бар заңды тұлғаларға әкелуге (әкетуге) қорытындыны ресімдеу кезінде, сондай-ақ көрмелерде қатысу үшін уақытша әкелу (әкету) кезінде қосымша:

ерекшелігі қоса беріле отырып, қаруды жеткізуге арналған шарттың (келісімшарттың) электрондық көшірмесі, онда олардың нақты түрлері, типтері, модельдері, саны көрсетіледі;

қару моделінің атауы және белгілеулері, негізгі техникалық көрсеткіштері, дайындаушы ел мен фирманың атауы туралы ақпараттың, оның түрлі-түсті фотосуретінің электрондық көшірмесі;

қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген оны әкелуге рұқсат құжатының электрондық көшірмесі.

Жеке тұлғаларға сәйкестігін растау мақсатында сынақ жүргізу, медициналық-биологиялық зерттеулер жүргізу, жеке пайдалану үшін сатып алу, жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін қаруды әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

сәйкестік сертификатының немесе қаруды Қазақстан Республикасының аумағына әкелгеннен кейін қарудың немесе сертификаттау жүргізу шартының (жеке пайдалану үшін сатып алған кезде ғана) электрондық көшірмесі;

жарақат салатын патрондармен ату мүмкіндігі бар ұңғысыз атыс қаруының, газды қарудың, электр қаруының, сондай-ақ жарақат салатын патрондардың зақымдаушы факторларының адам ағзасына тигізетін әсеріне жол берілетіні туралы денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган берген қорытындыны не қаруды әкелгеннен кейін адам ағзасына жол берілетін әрекетінің нормаларға сәйкес келуіне медициналық-биологиялық сынақ жүргізу туралы кепілдік хаттың (жеке пайдалану үшін сатып алған кезде) электрондық көшірмесі;

қаруды жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін (тек қана жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін) әкелуді растайтын құжаттың (шарт, хат) электрондық көшірмесі.

Жеке тұлғаларға қаруды жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген оны әкелуге рұқсат құжатының электрондық көшірмесі;

қаруды жөндеу, ауыстыру, қайтару үшін әкетуді растайтын құжаттың (шарт, хат) электрон-дық көшірмесі.

Шетелдік заңды тұлғаларға немесе шетелдіктерге (спорт ұйымдары немесе спортшыларға) спорттық іс-шараларға қатысу үшін қаруды уақытша әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

халықаралық спорттық жарыстарға немесе оқу-жаттығу жиындарына қатысу үшін шақыру қағазының электрондық көшірмесі;

қару мен оның патрондарының нақты түрін спортшыға бекіту туралы ақпараттың (тізім) электрондық көшірмесі;

әкелінетін қаруды сақтау үшін жағдайдың бар-жоғын растайтын құжаттаманың (үй-жайды жалға алу шарты, қаруды сақтауға рұқсат) электрондық көшірмесі.

Заңды немесе жеке тұлғаларға (спорт ұйымдары немесе спортшыларға) спорттық іс-шараларға қатысу үшін қаруды уақытша әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

халықаралық спорттық жарыстарға немесе оқу-жаттығу жиындарына қатысу үшін шақыру қағазының электрондық көшірмесі;

қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген оны әкелуге рұқсат құжатының электрондық көшірмесі;

спорт ұйымы басшысының спортшыға қарудың нақты түрін бекіту туралы бұйрығының электрондық көшірмесі;

спорт ұйымы басшысының спортшыны (ларды) іссапарға жіберу туралы тиісті бұйрығының электрондық көшірмесі.

Шетелдіктерге аңшылыққа қатысу үшін атыс аңшылық қаруын, оның патрондарын және аңшылық пышақтардың бірлі-жарым даналарын (екі бірліктен көп емес) уақытша әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

аңшылық шаруашылығы ұйымының шетелдік аңшымен аң аулау шартының электрондық көшірмесі;

жануарлар дүниесін қорғау, өсімін молайту және пайдалану саласындағы уәкілетті орган-мен келісілген аңшылық алқаптарды бекітіп беру туралы облыстық атқарушы орган шешімінің электрондық көшірмесі;

(Соңы 20-бетте)

20 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫлресми

аңшылық атыс және суық қаруды әкелуге (әкетуге) қорытынды алуға арналған сенімхаттың электрондық көшірмесі;

шетелдік аңшының жеке басын куәландыратын құжатының (паспортының) электрондық көшірмесі.

Мүдделі аңшылық шаруашылық ұйымы өтінішпен жүгінеді, онда қосымша әкелінетін па-трондар саны, шетелдіктің паспортының немесе жеке куәлігінің сериясы мен нөмірі көрсетіледі.

Өтініш уәкілетті орман және аңшылық шаруашылығы органының облыстық аумақтық органымен келісіледі.

Жеке тұлғаларға аңшылыққа қатысу үшін атыс аңшылық қаруының, оның патрондары мен аңшылық пышақтардың бірлі-жарым даналарын (екі бірліктен көп емес) уақытша әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

аңшылық жүзеге асырылатын мемлекеттің заңнамасында көзделген аңшылыққа қатысуын растайтын құжаттың (қызметті көрсету туралы шарт немесе шақыру т.б.) электрондық көшірмесі;

қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген оны әкелуге рұқсат құжатының электрондық көшірмесі.

Басқа мемлекетке тұрақты тұруға кететін жеке тұлғаларға азаматтық қаруды, оның патрон-дарын әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

қаруды әкету жүзеге асырылатын мемлекеттің заңнамасында көзделген тұрақты тұру ор-нына кетуді растайтын құжаттың электрондық көшірмесі;

қаруды әкелу болжанатын мемлекеттің құзыретті органы берген оны әкелуге рұқсат құжатының электрондық көшірмесі.

Қазақстан Республикасына тұрақты тұруға келетін жеке тұлғаларға азаматтық қару мен оның патрондарын әкелуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

қаруды әкетуге рұқсат құжатының электрондық көшірмесі.Қазақстан Республикасы азаматының марапаттау қаруын әкелуге қорытындыны ресімдеу

кезінде қосымша:үшінші елдердің басшыларының және үшінші елдердің үкімет басшыларының марапаттау

құжаттарының электрондық көшірмесі.Шетелдіктерге марапаттау қаруын әкетуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:Әкетілетін қарумен марапаттау туралы Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығы

немесе Қазақстан Республикасы Үкіметінің қаулысы.Жеке тұлғаларға азаматтық қару мен оның патрондарының бірлі-жарым даналарын Қазақ-

стан Республикасының аумағы арқылы транзиттеуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:қару мен оның патрондарын әкелетін елдің және әкететін елдің уәкілетті органдары берген,

қару мен оның патрондарын сатып алу құқығын растайтын, өтініш иесінің мөрімен расталған және қолы қойылған өтініш иесінің атына берілген рұқсат құжаттарының электрондық көшірмесі. Егер әкелу және әкету елдерінің заңнамасында қару мен оның патрондарын сатып алуға рұқсат құжаттарын беру көзделмеген жағдайларда, қару мен оның патрондарын сатып алудың заңдылығын көрсететін құжаттың көшірмесі ұсынылады. Ұсынылған құжат көшірмелерінде қарудың типі, моделі, түрі, калибрі, сериясы мен нөмірі көрсетіледі;

кеден органының «транзит» кеден режимін белгілеу туралы белгісі бар кеден декларациясының данасының электрондық көшірмесі;

жеке тұлғаның (өтініш иесінің) жеке басын растайтын құжатының электрондық көшірмесі – Қазақстан Республикасының резиденттері еместер үшін;

әкетілетін елдің уәкілетті органы берген қару мен оның патрондарын әкетуге рұқсаттың бар-жоғы туралы құжаттың электрондық көшірмесі;

әкелінетін елдің уәкілетті органы берген қару мен оның патрондарын әкелуге рұқсаттың бар-жоғы туралы құжаттың электрондық көшірмесі;

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру шартының немесе сақтандыру полисінің электрондық көшірмесі.

Заңды тұлғаларға азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын Қазақстан Республикасының аумағы бойынша транзиттеуге қорытындыны ресімдеу кезінде қосымша:

сыртқы сауда мәмілесіне қатысушылар арасындағы өтініш иесінің мөрімен және қолымен куәландырылған иеліктен шығару құжатының электрондық көшірмесі;

қаруды жасаған мемлекеттен экспортты жүзеге асыратын заңды тұлға мен қару жасаушы немесе қаруды сатып алушы мемлекетке импортты жүзеге асыратын заңды тұлға мен қаруды сатып алушы арасындағы шарттың өтініш иесінің мөрімен және қолымен куаландырылған электрондық көшірмесі;

кеден органының «транзит» кеден режимін белгілеу туралы белгісі бар кеден декларация-сының данасының электрондық көшірмесі;

қарудың түрлері, типтері, модельдері, калибрлері мен нөмірлері көрсетілген тасымалда-натын қаруды нөмірлік есепке алу тізімінің, сондай-ақ кеден органы растаған патрондардың типтері, калибрлері, дайындау партиясы және саны көрсетілген мәліметтердің электрондық көшірмесі;

заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелгенін растайтын құжаттың электрондық көшірмесі – Қазақстан Республикасының резиденті еместер үшін;

өнімді әкетуге арналған рұқсаттың бар-жоғы туралы экспорттаушы елдің уәкілетті органы берген құжаттың электрондық көшірмесі;

өнім транзитіне байланысты өтініш иесі мемлекетінің заңнамасына сәйкес қызметті жүзеге асыру құқығын растайтын құжаттың электрондық көшірмесі;

Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру шартының немесе сақтандыру полисінің электрондық көшірмесі;

өтініш иесінің транзитпен тасымалданатын өнімнің физикалық қорғалуын жүзеге асыру-ды қаматасыз етуін растайтын құжаттың және қорғауды жүзеге асыратын заңды немесе жеке тұлғаның күзет қызметін жүзеге асыру құқығын растайтын құжаттың электрондық көшірмесі;

жүкті жөнелтушінің оған байланысты емес себептер бойынша жүкті алушыға беруі мүмкін бол маған жағдайда осы жүкті кері қабылдауға келісетінін растайтын құжатының электрондық көшірмесі.

Құжаттар консулдық заңдастыру туралы талаптарды сақтай отырып немесе Қазақстан Республикасының заңнамасына және Қазақстан Республикасында ратификацияланған халықаралық шарттарға сәйкес апостиль қоя отырып, ұсынылады.

Жеке тұлғаның (көрсетілетін қызметті алушының) жеке басын растайтын құжаттың көшірмесін қоспағанда, барлық құжаттар Қазақстан Республикасының мемлекеттік тіліндегі немесе орыс тіліндегі аудармасымен, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру шартын немесе сақтандыру полисін қоспағанда, нотариалды куәландырылған көшірмелерімен (Қазақстан Республикасының резиденттері еместер үшін) ұсынылады;

осы көрсетілетін мемлекеттік қызмет стандартына 3-қосымшаға сәйкес азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын Қазақстан Республикасының аумағына әкелуге, Қазақстан Республикасының аумағынан әкетуге және Қазақстан Республикасының аумағы арқылы транзиттеуге қорытындыға мәліметтер нысаны.

Көрсетілетін қызметті беруші жеке басын куәландыратын құжаттар, мемлекеттік тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәліктер, экспонаттауға, коллекцияға жинауға, сатуға лицензиялар, азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын сатып алуға, қару мен оның патрондарын сатып алуға, экспорттық бақылау саласындағы уәкілетті орган берген импортқа лицензиялар, рұқсаттар, экспорттық бақылау саласындағы уәкілетті орган берген соңғы пайдаланушының импорт сертификаты туралы мәліметтерді электрондық үкіметтің «шлюзі» арқылы тиісті мемлекеттік ақпараттық жүйелерден алады.

Өтініш бергеннен кейін экстремизмге, терроризмге немесе ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес желісі бойынша ішкі істер және (немесе) ұлттық қауіпсіздік органдарының есептері бой-ынша тексеруді көрсетілетін қызметті беруші жүзеге асырады.

Егер өзгесі Қазақстан Республикасының заңдарында көзделмесе, көрсетілетін қызметті беруші мемлекеттік қызметтер көрсету кезінде ақпараттық жүйелердегі заңмен қорғалатын құпияны құрайтын мәліметтерді пайдалануға көрсетілетін қызметті алушының келісімін алады.

Көрсетілетін қызметті алушы барлық қажетті құжаттарды тапсырған кезде:1) көрсетілетін қызметті берушіге – қағаз жеткізгіштегі өтініштің қабылданғанын растау оның

көшірмесіндегі құжаттар топтамасы қабылданған күн мен уақытты көрсете отырып, көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесінде тіркелгені туралы белгі болып табылады;

2) портал арқылы – көрсетілетін қызметті алушының «жеке кабинетінде» мемлекеттік көрсетілетін қызмет нәтижесін алу күнін көрсете отырып, мемлекеттік қызмет көрсету үшін сұрау салудың қабылданғаны туралы статусы көрсетіледі.»;

мынадай мазмұндағы 9-1-тармақпен толықтырылсын:«9-1. Мыналар:1) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы ұсынған құжат-

тардың және (немесе) оларда қамтылған деректердің (мәліметтердің) дұрыс еместігін анықтау;2) көрсетілетін қызметті алушының осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының

9-тармағының талаптарына сәйкес келмейтін құжаттарды ұсынуы;3) көрсетілетін қызметті алушыда:тұрғылықты тұратын жерінің;қаруды сақтау үшін тиісті жағдайының болмауы;4) рұқсаттан ерікті түрде бас тартуы немесе қару иесiнің қайтыс болуы;5) жасаған қылмысы үшін өтелмеген немесе заңмен белгіленген тәртіпте алынбаған

соттылығының болуы;6) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімі бабының тиісті бөлігінде

көзделген бас бостандығынан айыру түріндегі жазасының ең төменгі мерзімі аяқталғанға дейін ақталмайтын негіздер бойынша қылмыстық жауапкершіліктен босауы;

7) Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 127, 128, 131, 382, 434, 437, 438, 440, 443, 444, 448, 450, 453, 462, 476, 477, 478, 481, 482, 484, 485, 485-1, 486, 487, 489, 490, 492, 493, 506-баптарында көзделген әкімшілік құқық бұзушылықтардың бір жыл ішінде қайталануы;

8) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 109, 287 (бірінші бөлігінде), 288 (төртінші бөлігінде), 289, 296 (бірінші бөлігінде), 337 (бірінші және екінші бөліктерінде), 346 (бірінші бөлігінде), 379 (бірінші бөлігінде), 389 (бірінші және екінші бөліктерінде) баптарында көзделген қылмыстық теріс қылықты және Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 73, 436, 453 және 461-баптарына көзделген әкімшілік құқық бұзушылықты жасауы;

9) азаматтық және қызметтік қару иесі немесе пайдаланушысы қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білуін тексеруге жолдау туралы қаулыны алған күннен бастап екі ай ішінде қаруды қауіпсіз қолдану ережелерін білуін тексеру үшін емтихан тапсырмауы;

10) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген рұқсаттар алу мүмкіндігін бол-дырмайтын мән-жайлардың пайда болуы;

11) азаматтық немесе қызметтік қару иесінің көрсетілген қарудың конструкциясын оның баллистикалық және басқа да техникалық сипаттамаларының өзгеруіне әкеп соғатындай етіп қайта жасуы;

12) азаматтық және қызметтiк қарудың азаматтық және қызметтiк қару мен оның патрон-дарының айналымы саласындағы техникалық регламенттерге, сондай-ақ криминалистикалық талаптарға сәйкес келмеуі;

13) егер адам эктремизмге, терроризмге немесе ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес желісі бойынша ішкі істер және (немесе) ұлттық қауіпсіздік органдарының есебінде тұрса;

14) көрсетілетін қызметті алушының және (немесе) мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті ұсынылған материалдардың, деректердің және мәліметтердің 1176 қаулысымен бекітілген талаптарға сәйкес келмеуі;

15) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты қызметті немесе белгілі бір мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін қызметтің жекелеген түрлеріне тыйым салу туралы соттың заңды күшіне енген шешімі (үкімі) болса;

16) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген сот шешімінің болуы, оның негізінде көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметті алумен байланысты арнайы құқықтан айырылса мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартуға негіздер болып табылады.»;

5) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Жеке және заңды тұлғаларға азаматтық қару мен оның патрондарын сатып алуға, сақтауға, сақтау мен алып жүруге, тасымалдауға рұқсат беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында:

7-тармақтың бесінші абзацы мынадай редакцияда жазылсын:«жеке тұлғаларға азаматтық қару мен оның патрондарын сатып алуға рұқсат беру үшін

мемлекеттік бажды төлеу күніне белгіленген айлық есептік көрсеткіштің елу пайызын, заңды тұлғаларға азаматтық қару мен оның патрондарын сатып алуға рұқсат беру үшін мемлекеттік бажды төлеу күніне белгіленген айлық есептік көрсеткіштің үш жүз пайызын;».

9-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«9. Көрсетілетін қызметті алушы (не сенімхат бойынша оның өкілі) жүгінген кезде

мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті құжаттар тізбесі:1) көрсетілетін қызметті берушіге:жеке тұлғаның азаматтық қару мен оның патрондарын сатып алуға, сақтауға, сақтау мен

алып жүруге рұқсат алу үшін осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 1-қосымшаға сәйкес нысандағы өтініші немесе заңды тұлғаның азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын сатып алуға, сақтауға, сақтау мен алып жүруге рұқсат алу үшін осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 2-қосымшаға сәйкес нысандағы өтініші;

жеке басты куәландыратын құжат (жеке басты сәйкестендіру үшін қажет);денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган берген қаруды иемденуге қарсы

көрсепелердің жоқтығы туралы медициналық қорытынды (Қарулы Күштердің, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың әскери қызметшілерін, арнаулы атақтары бар арнайы мемлекеттік және құқық қорғау органдарының қызметкерлерін қоспағанда);

қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білуі мәніне тексеруден өткені туралы анықтама;мемлекеттік баждың төленгені туралы төлем құжат.Қосымша:азаматтық қаруды сатып алуға рұқсат алу үшін: аңшылық куәлік (аң аулау құқығына мемлекеттiк баждың төленгенi туралы белгiсi бар);туристiк жолдамалар, жеке және қызметтiк iстерi бойынша Қазақстан Республикасына

келген және Қазақстан Республикасының аумағында тұру үшiн iшкi iстер органдарында тiркелген шетелдіктерге өздерi сол елдердiң азаматтары болып табылатын мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдiктерінің өтiнiштерi, сатып алған күннен бастап 7 (жетi) күн iшiнде Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге әкететiн жағдайда;

кемінде бір жыл мерзімге Қазақстан Республикасының аумағында тұру үшiн iшкi iстер органдарында тiркелген шетелдіктерге өздерi сол елдердiң азаматтары болып табылатын мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдiктерінің өтiнiштерi (тегіс ұзын ұңғылыны қоспағанда, өзін-өзі қорғау азаматтық қаруын сатып алуға рұқсат алу үшін);

азаматтық және қызметтік қаруды сақтауға немесе сақтау мен алып жүруге рұқсат алу үшін:1176 қаулының 7-9-тармақтарында баяндалған талаптарға сәйкес техникалық нығайту

бойынша қойылатын талаптарға жауап беретін және өрт-күзет сигнализациясы құралдарымен жабдықталған қару мен оның патрондарын сақтау және (немесе) сату үшін арнайы жабдық-талған үй-жайды жалға алу шартының көшірмесі;

қару мен оның патрондарын сатып алу және сақтау үшін жауапты адамды тағайындау туралы бұйрық;

жеткізілетін қару мен оқ-дәрілердің нақты түрлері мен модельдерін және олардың санын (қаруды әкелуді жүзеге асыратын заңды тұлғалар үшін) көрсете отырып, қару және (немесе) оның патрондарын жеткізу немесе сатып алу шарты (келісімшарт) не қару мен оның патрон-дарын сатып алу-сату шарты (келісімшарты) (Қазақстан Республикасының аумағында қаруды сатуды жүзеге асыратын заңды тұлғалар үшін);

жарақат салатын патрондармен ату мүмкіндігі бар қарудың және электр қаруының зақым-даушы факторларының адам ағзасына тигізуі мүмкін әрекетінің белгіленген нормаларына сәйкестігі туралы денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның құжаты (қаруды сатуды жүзеге асыратын ұйым оны сатып алуға ниеттенген кезде);

ұйымның: «Қазпочта» акционерлік қоғамы – ұлттық пошта операторына;Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің табиғатты қорғау ұйымдарына;аңшылық және балық аулау шаруашылығын жүргізу құқығы берілген аңшылық және балық

аулау шаруашылықтарына;балалар-жасөспірімдер спорт мектебіне, олимпиадалық резервтегі мамандандырылған

балалар-жасөспірімдер мектептеріне, жоғары шеберлік спорт мектептеріне, олимпиада резервін дайындау орталықтарына, спорт клубтарына, федерацияларына, спортта дарынды балаларға арналған мектеп-интернаттарға, ұлттық штаттық командалар және спорт резерві дирекцияларына, дене шынықтыру-спорт қоғамдарына;

Қазақстан Республикасының Президенті Іс басқармасының иелігіндегі ұйымдардың аңшылық шаруашылықтарына және «Шарушылық басқарма» жабық акционерлік қоғамының аңшылық шаруашылықтарына;

даярлауды және біліктілігін арттыруды (арнайы оқу курсы) жүзеге асыру жөніндегі мамандандырылған оқу орталықтары мен олардың филиалдарына;

қару иелері мен пайдаланушыларды арнайы даярлау орталықтарына; Қазақстан Республикасы әуежайларының авиациялық қауіпсіздігі қызметтеріне тиісілігін

растайтын құжат;аумақтық ішкі істер департаменттерімен (тегіс ұңғылы қару үшін) және (немесе) Ішкі істер

министрлігімен (ойықты қару үшін) келісілген 1176 қаулының 17-қосымшасына сәйкес қару мен оның патрондарының қолдағы бары және қажетті саны туралы мәліметтердің бланкісі;

азаматтық қаруды сақтауға немесе сақтау мен алып жүруге рұқсат алу үшін:сатып алынған ойық ұңғылы аңшылық атыс қаруының оқтары мен гильзаларының бақылау

атуы туралы акті;кемінде бір жыл мерзімге Қазақстан Республикасының аумағында тұру үшiн iшкi iстер

органдарында тiркелген шетелдіктерге өздерi сол елдердiң азаматтары болып табылатын мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдiктерінің өтiнiштерi (тегіс ұзын ұңғылы қаруды қоспағанда, өзін-өзі қорғау азаматтық қаруын сатып алуға рұқсат алу үшін);

қызметтік қаруды сақтауға рұқсат алу үшін:сыртқы бетінде қару саудасы бойынша мамандандырылған дүкеннің: қару маркасы,

моделі, сериясы, нөмірі, калибрі және шығарылған жылы туралы белгісі бар, сондай-ақ мөрмен мөрленген және жауапты қызметкердің қолымен куәландырылған қызметтік қаруды сатып алуға берілген рұқсаттың телнұсқасы;

сақтауға немесе ішкі істер органдарының талаптарына сәйкес келетін үй-жайды жалға алуға арналған шарттың көшірмесі;

заңды тұлға қызметкерлерінің қызметтік қаруды сақтауы мен алып жүруіне рұқсат алу үшін:заңды тұлға қызметкерлерінің кадрларды есепке алу жөніндегі жеке парағының (сауал-

нама) көшірмесі;күзетшілерді даярлау (біліктілігін арттыру) жөніндегі мамандандырылған оқу орталықтары

берген күзетші ретінде жұмыс істеу үшін даярлықтан өткенін растайтын куәлік (күзет қызметі субъектілері үшін);

(Соңы. Басы 19-бетте) азаматтық және қызметтік қаруды тасымалдауға рұқсат алу үшін:меншік құқығындағы немесе аумақтық көліктік бақылау органы берген қауіпті жүкті тасымал-

дауды жүзеге асыруға арналған арнайы рұқсаты бар жабық автомашинаны жалға алу құқығын растайтын құжаттың көшірмесі (автомобиль көлігімен тасымалдау кезінде);

жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті органмен келісілген қозғалыс бағыты (автомобиль көлігімен тасымалдау кезінде);

жарыстар немес жиындар өткізу орны бойынша арнайы жабдықталған үй-жайдың болуын растайтын құжаттың көшірмесі (автомобиль көлігімен тасымалдау кезінде);

күзет қызметін көрсету жөніндегі шарттың көшірмесі;азаматтық қаруды тасымалдауға рұқсат алу үшін (азаматтық қаруды үшінші тұлға тасымал-

даған кезде):қару иесінің үшінші тұлғаға қаруды тасымалдау құқығына берген нотариалды куәланды-

рылған сенімхаты;үшінші тұлғаның (көрсетілетін қызметті алушының) қаруды иемдену құқығын растайтын құжат;2) порталда:көрсетілетін қызметті алушының ЭЦҚ куәландырылған электрондық құжат нысанында

сұрау салу;денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті орган берген қаруды иемденуге қарсы көрсетпе-

лердің жоқтығы туралы медициналық қорытындының электрондық көшірмесі (Қарулы Күштер-дің, басқа да әскерлер мен әскери құралымдардың әскери қызметшілерін, арнаулы атақтары бар арнайы мемлекеттік және құқық қорғау органдарының қызметкерлерін қоспағанда);

қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білу мәніне тексеруден өткені туралы анықтаманың электрондық көшірмесі;

ЭҮТШ арқылы төленген жағдайларды қоспағанда, мемлекеттік баждың төленгені туралы төлем құжатының электрондық көшірмесі;

қосымша:азаматтық қаруды сатып алуға рұқсат алу үшін:аңшы куәлігінің электрондық көшірмесі (аң аулау құқығына мемлекеттік баждың төленгені

туралы белгісі бар);туристiк жолдамалар, жеке және қызметтiк iстерi бойынша Қазақстан Республикасына

келген және Қазақстан Республикасының аумағында тұру үшiн iшкi iстер органдарында тiркелген шетелдіктерге өздерi сол елдердiң азаматтары болып табылатын мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдiктерінің өтiнiштерi, сатып алған күннен бастап 7 (жетi) күн iшiнде Қазақстан Республикасынан тыс жерлерге әкететiн жағдайда;

кемінде бір жыл мерзімге Қазақстан Республикасының аумағында тұру үшiн iшкi iстер органдарында тiркелген шетелдіктерге өздерi сол елдердiң азаматтары болып табылатын мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдiктерінің өтiнiштерi (тегіс ұзын ұңғылыны қоспағанда, өзін-өзі қорғау азаматтық қаруын сатып алуға рұқсат алу үшін);

азаматтық және қызметтік қаруды сатып алуға рұқсат алу үшін:1176 қаулының 7-9-тармақтарында баяндалған талаптарға сәйкес техникалық нығайту

бойынша қойылатын талаптарға жауап беретін және өрт-күзет сигнализациясы құралдарымен жабдықталған қару мен оның патрондарын сақтау және (немесе) сату үшін арнайы жабдықталған үй-жайды жалға алу шартының электрондық көшірмесі;

қару мен оның патрондарын сатып алу және сақтау үшін жауапты адамды тағайындау туралы бұйрықтың электрондық көшірмесі;

жеткізілетін қару мен оқ-дәрілердің нақты түрлері мен модельдерін және олардың санын (қаруды әкелуді жүзеге асыратын заңды тұлғалар үшін) көрсете отырып, қару және (немесе) оның патрондарын жеткізу немесе сатып алу шартының (келісімшарт) не қару мен оның па-трондарын сатып алу-сату шартының (келісімшарты) (Қазақстан Республикасының аумағында қаруды сатуды жүзеге асыратын заңды тұлғалар үшін) электрондық көшірмесі;

жарақат салатын патрондарымен ату мүмкіндігі бар қарудың және электр қаруының зақымдаушы факторларының адам ағзасына тигізуі мүмкін әрекетінің белгіленген нормала-рына сәйкестігі туралы денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті органның құжатының (қаруды сатуды жүзеге асыратын ұйым оны сатып алуға ниеттенген кезде) электрондық көшірмесі;

ұйымның: «Қазпошта» акционерлік қоғамы – ұлттық пошта операторына;Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің табиғатты қорғау ұйымдарына;аңшылық және балық аулау шаруашылығын жүргізу құқығы берілген аңшылық және балық

аулау шаруашылықтарына;балалар-жасөспірімдер спорт мектебіне, олимпиадалық резервтегі мамандандырылған

балалар-жасөспірімдер мектептеріне, жоғары шеберлік спорт мектептеріне, олимпиада резервін дайындау орталықтарына, спорт клубтарына, федерацияларына, спортта дарынды балаларға арналған мектеп-интернаттарға, ұлттық штаттық командалар және спорт резерві дирекцияларына, дене шынықтыру-спорт қоғамдарына;

Қазақстан Республикасының Президенті Іс басқармасының иелігіндегі ұйымдардың аңшылық шаруашылықтарына және «Шарушылық басқарма» жабық акционерлік қоғамының аңшылық шаруашылықтарына;

даярлауды және біліктілігін арттыруды (арнайы оқу курсы) жүзеге асыру жөніндегі мамандандырылған оқу орталықтары мен олардың филиалдарына;

қару иелері мен пайдаланушыларды арнайы даярлау орталықтарына; Қазақстан Республикасы әуежайларының авиациялық қауіпсіздігі қызметтеріне тиісілігін

растайтын құжатының электрондық көшірмесі;аумақтық ішкі істер департаменттерімен (тегіс ұңғылы қару үшін) және (немесе) Ішкі істер

министрлігімен (ойықты қару үшін) келісілген 1176 қаулының 17-қосымшасына сәйкес қару мен оның патрондарының қолдағы бары және қажетті саны туралы мәліметтер бланкісінің электрондық көшірмесі;

азаматтық қаруды сақтауға немесе сақтау мен алып жүруге рұқсат алу үшін:қаруды дүкенде алғашқы сатып алу кезінде және кейіннен ІІО-да әрбір 5 жыл сайын

оны қайта тіркеу кезінде сатып алынған ойық ұңғылы аңшылық атыс қаруының оқтары мен гильзаларының бақылау атуы туралы актінің электрондық көшірмесі;

кемінде бір жыл мерзімге Қазақстан Республикасының аумағында тұру үшiн iшкi iстер органдарында тiркелген шетелдіктерге өздерi сол елдердiң азаматтары болып табылатын мемлекеттердiң дипломатиялық өкiлдiктерінің өтiнiштерi (тегіс ұзын ұңғылыны қоспағанда, өзін-өзі қорғау азаматтық қаруын сатып алуға рұқсат алу үшін);

қызметтік қаруды сақтауға рұқсат алу үшін:сыртқы бетінде қару саудасы бойынша мамандандырылған дүкеннің: қару маркасы,

моделі, сериясы, нөмірі, калибрі және шығарылған жылы туралы белгісі бар, сондай-ақ мөрмен мөрленген және жауапты қызметкердің қолымен куәландырылған қызметтік қаруды сатып алуға берілген рұқсат телнұсқасының электрондық көшірмесі;

сақтауға немесе ішкі істер органдарының талаптарына сәйкес келетін үй-жайды жалға алуға арналған шарттың электрондық көшірмесі;

заңды тұлға қызметкерлерінің қызметтік қаруды сақтауы мен алып жүруіне рұқсат алу үшін:заңды тұлға қызметкерлерінің кадрларды есепке алу жөніндегі жеке парағының (сауал-

нама) электрондық көшірмесі;күзетшілерді даярлау (біліктілігін арттыру) жөніндегі мамандандырылған оқу орталықтары

берген күзетші ретінде жұмыс істеу үшін даярлықтан өткенін растайтын куәлігің (күзет қызметі субъектілері үшін) электрондық көшірмесі;

азаматтық және қызметтік қаруды тасымалдауға рұқсат алу үшін:меншік құқығындағы немесе аумақтық көліктік бақылау органы берген қауіпті жүкті тасымал-

дауды жүзеге асыруға арналған арнайы рұқсаты бар жабық автомашинаны жалға алу құқығын растайтын құжаттың электрондық көшірмесі (автомобиль көлігімен тасымалдау кезінде);

жол жүрісі қауіпсіздігін қамтамасыз ету жөніндегі уәкілетті органмен келісілген қозғалыс бағытының электрондық көшірмесі (автомобиль көлігімен тасымалдау кезінде);

жарыстар немес жиындар өткізу орны бойынша арнайы жабдықталған үй-жайдың болу-ын растайтын құжаттың электрондық көшірмесі (автомобиль көлігімен тасымалдау кезінде);

күзет қызметін көрсету жөніндегі шарттың электрондық көшірмесі;азаматтық қаруды тасымалдауға рұқсат алу үшін (азаматтық қаруды үшінші тұлға

тасымалдаған кезде):қару иесінің үшінші тұлғаға қаруды тасымалдау құқығына берген нотариалды куәланды-

рылған сенімхаты;үшінші тұлғаның (көрсетілетін қызметті алушының) қаруды иемдену құқығын растайтын

құжаттың электрондық көшірмесі;осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 3-қосымшаға сәйкес азаматтық және

қызметтік қару мен оның патрондарын сатып алуға, сақтауға, сақтау мен алып жүруге, тасымалдауға рұқсатқа мәліметтер нысаны.

Көрсетілетін қызметті беруші жеке басын куәландыратын құжаттар, ішкі істер органдарының талаптарына сәйкес келетін қызметтік қаруды сақтауға арналған арнайы жабдықталған үй-жайдың меншік құқығын растайтын, ішкі істер органдары берген қаруды сақтау мен алып жүруге рұқсаттар, осы тұлғаның аңшылық тегіс ұңғылы қаруды кемінде үш жыл заңды иеленгені туралы мәліметтерді (ойық оқпанды аңшылық атыс қаруын сатып алған кезде) электрондық үкіметтің «шлюзі» арқылы тиісті мемлекеттік ақпараттық жүйелерден алады.

Қаруды сақтау жағдайын ішкі істер органдарының қызметкері көрсетілетін қызметті алушы өтініш бергеннен кейін тексереді.

Сыртқы бетінде қару саудасы бойынша мамандандырылған дүкеннің: қару маркасы, моделі, сериясы, нөмірі, калибрі және шығарылған жылы туралы белгісі бар, сондай-ақ мөрмен мөрленген және жауапты қызметкердің қолымен куәландырылған қаруды сатып алуға берілген рұқсаттың телнұсқасы, өлшемі 3х4 см екі фотосуретті және техникалық тексеру үшін қаруды (азаматтық қаруды сақтауға, сақтау мен алып жүруге рұқсат алу үшін), сыртқы бетінде қару саудасы бойынша мамандандырылған дүкеннің: қару маркасы, моделі, сериясы, нөмірі, калибрі және шығарылған жылы туралы белгісі бар, сондай-ақ мөрленген және жауапты қызметкердің қолымен куәландырылған қаруды сатып алуға берілген лицензияның телнұсқасы (қызметтік қаруды сақтауға рұқсат алу үшін), заңды тұлға қызметкерлерінің өлшемі 3х4 см екі фото суретін (заңды тұлға қызметкерлерінің қызметтік қаруды сақтау мен алып жүруге рұқсат алуы үшін) көрсетілетін қызметті берушіге қолма-қол ұсынады.

Көрсетілетін қызметті беруші егер өзгесі Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделмесе көрсетілетін қызметті алушыдан мемлекеттік қызмет көрсету кезінде ақпараттық жүйелердегі заңмен қорғалатын құпияларды құрайтын мәліметтерді пайдалануға келісім алады.»;

10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«10. Мыналар:1) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы ұсынған құжат-

тардың және (немесе) оларда қамтылған деректердің (мәліметтердің) дұрыс еместігін анықтау;2) көрсетілетін қызметті алушының осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының

9-тармағының талаптарына сәйкес келмейтін құжаттарды ұсынуы;3) көрсетілетін қызметті алушыда:тұрғылықты тұратын жерінің;қаруды сақтау үшін тиісті жағдайдың;қаруды иемденуге қарсы көрсетпелердің жоқтығы туралы медициналық қорытындының;қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білуі мәніне тексеруден өткенін растайтын құжаттың

болмауы;4) рұқсаттан ерікті түрде бас тартуы немесе қару иесiнің қайтыс болуы;5) жасаған қылмысы үшін өтелмеген немесе заңмен белгіленген тәртіпте алынбаған

соттылығының болуы;6) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімі бабының тиісті бөлігінде

көзделген бас бостандығынан айыру түріндегі жазасының ең төменгі мерзімі аяқталғанға дейін ақталмайтын негіздер бойынша қылмыстық жауапкершіліктен босауы;

7) Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 127, 128, 131, 382, 434, 437, 438, 440, 443, 444, 448, 450, 453, 462, 476, 477, 478, 481, 482, 484, 485, 485-1, 486, 487, 489, 490, 492, 493, 506-баптарында көзделген әкімшілік құқық бұзушылықтардың бір жыл ішінде қайталануы;

8) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің 109, 287 (бірінші бөлігінде), 288 (төртінші бөлігінде), 289, 296 (бірінші бөлігінде), 337 (бірінші және екінші бөліктерінде), 346 (бірінші бөлігінде), 379 (бірінші бөлігінде), 389 (бірінші және екінші бөліктерінде) баптарында көзделген қылмыстық теріс қылық және Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 73, 436, 453 және 461-баптарына көзделген әкімшілік құқық бұзушылық жасауы;

9) азаматтық және қызметтік қарудың иесін немесе пайдаланушысын қаруды қауіпсіз қолдану пайдалану қағидаларын білуін тексеруге жолдау туралы қаулыны алған күннен бастап екі ай ішінде қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білуін тексеру үшін емтихан тапсырмауы;

10) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген рұқсаттар алу мүмкіндігін бол-дырмайтын мән-жайлардың пайда болуы;

11) азаматтық немесе қызметтік қару иесінің көрсетілген қарудың конструкциясын оның баллистикалық және басқа да техникалық сипаттамаларының өзгеруіне әкеп соғатындай етіп қайта жасауы;

12) азаматтық және қызметтiк қарудың азаматтық және қызметтiк қару мен оның патрондарының айналымы саласындағы техникалық регламенттерге, сондай-ақ кримина-листикалық талаптарға сәйкес келмеуі;

13) егер адам эктремизмге, терроризмге немесе ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес желісі бойынша ішкі істер және (немесе) ұлттық қауіпсіздік органдарының есебінде тұрса;

14) көрсетілетін қызметті алушының және (немесе) мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті ұсынылған материалдардың, деректердің және мәліметтердің 1176 қаулысымен бекітілген талаптарға сәйкес келмеуі;

15) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты қызметті немесе белгілі бір мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін қызметтің жекелеген түрлеріне тыйым салу туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің (үкімінің) болуы;

16) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген сот шешімінің болуы, оның негізінде көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметті алумен байланысты арнайы құқықтан айырылса мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартуға негіздер болып табылады.»;

«Жеке және заңды тұлғаларға азаматтық қару мен оның патрондарын сатып алуға, сақтауға, сақтау мен алып жүруге, тасымалдауға рұқсат беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандар-тына 2-қосымша осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын;

6) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасаған бұйымдарды сақтауға рұқсат беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында:

стандарттың тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын: «Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасаған бұйымдарды сатып

алуға, сақтауға рұқсат беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарты;1-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«1. «Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасаған бұйымдарды са-

тып алуға, сақтауға рұқсат беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет (бұдан әрі – мемлекеттік көрсетілетін қызмет).

9-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:9. Көрсетілетін қызметті алушы (не сенімхат бойынша оның өкілі) көрсетілетін қызметті

берушіге жүгінген кезде мемлекеттік қызмет көрсету үшін қажетті құжаттардың тізбесі:көрсетілетін қызметті берушіге:осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 1-қосымшаға сәйкес нысан бойынша

азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды сатып алуға, сақтауға рұқсат алу үшін заңды тұлғаның өтініші;

пиротехникалық заттар мен бұйымдарға қолжетімділікке үміткер адамда мәлімделген қызметті жүзеге асыруға байланысты қарсы көрсетпелердің (психикалық ауру, алкоголизм немесе нашақорлық) жоқтығы туралы медициналық анықтама;

Қосымша:азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды сатып

алуға рұқсат алу үшін:пиротехнткалық заттар мен бұйымдарды сатып алуға жауапты адамдарды (адамды)

тағайындау туралы бұйрықтың көшірмесі;ерекшілігімен қоса бере отырып, пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған

бұйымдарды жеткізу шартының (келісімшарт) көшірмесі.пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды сақтауға рұқсат

алу үшін:дайын пиротехникалық өнімді сақтауға арналған қойманы жалға алу құқығын растайтын

құжаттар;2) порталға:көрсетілетін қызметті алушының ЭЦҚ-мен куәландырылған электрондық құжат нысанын-

дағы сұрау салуы;пиротехникалық заттар мен бұйымдарға қолжетімділікке үміткер адамда мәлімделген

қызметті жүзеге асыруға байланысты қарсы көрсетпелердің (психикалық ауру, алкоголизм немесе нашақорлық) жоқтығы туралы медициналық анықтаманың электрондық көшірмесі;

Қосымша:азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды сатып

алуға рұқсат алу үшін:пиротехнткалық заттар мен бұйымдарды сатып алуға жауапты адамдарды (адамды)

тағайындау туралы бұйрықтың электрондық көшірмесі;ерекшілігімен қоса бере отырып, пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған

бұйымдарды жеткізу шартының (келісімшарт) электрондық көшірмесі.пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды сақтауға рұқсат

алу үшін:дайын пиротехникалық өнімді сақтауға арналған қойманы жалға алу құқығын растайтын

құжаттардық электрондық көшірмесі;осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 2-қосымшаға сәйкес азаматтық пиротех-

никалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды сақтауға арналған рұқсатқа мәліметтер нысаны.

Жеке басын куәландыратын құжаттар, заңды тұлғаны тіркеу (қайта тіркеу) туралы куәлік, азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды әзірлеу, өндіру, сату, пайдалану және сатып алу жөніндегі лицензияның, дайын пиротехникалық өнімді сатуға арналған арнайы жабдықталған үй-жайлардың және сақтауға арналған қойманың меншіктік құқығын, соттылығының жоқтығын растайтын құжаттар туралы мәліметтерді көрсетілетін қызметті беруші электрондық үкімет «шлюзі» арқылы тиісті мемлекеттік ақпараттық жүйелерден алады.

Пиротехникалық заттар мен бұйымдарды сақтау үшін үй-жайдың Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 8 сәуірдегі № 319 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №11193 болып тіркелген) (бұдан әрі – 319

Бұйрық) Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасалған бұйымдарды сатып алу, сақтау, есепке алу, пайдалану, тасымалдау, жою, әкелу, әкету қағидаларының талаптарына сәйкес келуін ішкі істер органдарының қызметкері көрсетілетін қызметті алушы өтініш бергеннен кейін тексереді.

Көрсетілетін қызметті беруші, егер өзгесі Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделмесе көрсетілетін қызметті алушыдан мемлекеттік қызмет көрсету кезінде ақпараттық жүйелердегі заңмен қорғалатын құпияларды құрайтын мәліметтерді пайдалануға келісім алады.»;

мынадай мазмұндағы 9-1-тармақпен толықтырылсын:«9-1. Мыналар:1) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы ұсынған

құжаттардың және (немесе) оларда қамтылған деректердің (мәліметтердің) дұрыс еместігін анықтау;

2) көрсетілетін қызметті алушының және (немесе) ұсынылған материалдардың, объекті-лердің, деректер мен мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті мәліметтердің 319 Бұйрықпен бекітілген талаптарына сәйкес келуі;

3) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты қызметке немесе белгілі бір мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін қызметтің жекелеген түрлеріне тыйым салу туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің (үкімінің) болуы;

4) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген сот шешімінің болуы, оның негізінде көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметті алумен байланысты арнайы құқықтан айырылуы мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартуға негіздер болып табылады.»;

«Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасаған бұйымдарды сақтауға рұқсат беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 1-қосымша осы бұйрыққа 3-қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын;

7) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Атыс тирлері (атыс орындары) мен стендтерін ашу және олардың жұмыс істеуіне рұқсат беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарты мы-надай мазмұндағы 9-1-тармақпен толықтырылсын:

«9-1. Мыналар:1) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы ұсынған құжат-

тардың және (немесе) оларда қамтылған деректердің (мәліметтердің) дұрыс еместігін анықтау;2) көрсетілетін қызметті алушының осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының

9-тармағының талаптарына сәйкес келмейтін құжаттарды ұсынуы;3) көрсетілетін қызметті алушыда:тұрғылықты тұратын жерінің;қаруды сақтау үшін тиісті жағдайдың;қаруды иемденуге қарсы көрсетпелердің жоқтығы туралы медициналық қорытындының;қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білуі бойынша тексеруден өткенін растайтын

құжаттың болмауы;4) рұқсаттан ерікті түрде бас тартуы немесе қару иесiнің қайтыс болуы;5) жасаған қылмысы үшін өтелмеген немесе заңмен белгіленген тәртіпте алынбаған

соттылығының болуы;6) Қазақстан Республикасы Қылмыстық кодексінің Ерекше бөлімі бабының тиісті бөлігінде

көзделген бас бостандығынан айыру түріндегі жазасының ең төменгі мерзімі аяқталғанға дейін ақталмайтын негіздер бойынша қылмыстық жауапкершіліктен босауы;

7) Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 127, 128, 131, 382, 434, 437, 438, 440, 443, 444, 448, 450, 453, 462, 476, 477, 478, 481, 482, 484, 485, 485-1, 486, 487, 489, 490, 492, 493, 506-баптарында көзделген әкімшілік құқық бұзушылықтардың бір жыл ішінде қайталануы;

8) Қазақстан Республикасы қылмыстық кодексінің 109, 287 (бірінші бөлігінде), 288 (төртінші бөлігінде), 289, 296 (бірінші бөлігінде), 337 (бірінші және екінші бөліктерінде), 346 (бірінші бөлігінде), 379 (бірінші бөлігінде), 389 (бірінші және екінші бөліктерінде) баптарында көзделген қылмыстық теріс қылық және Қазақстан Республикасы Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінің 73, 436, 453 және 461-баптарына көзделген әкімшілік құқық бұзушылық жасауы;

9) азаматтық және қызметтік қарудың иесін немесе пайдаланушысын қаруды қауіпсіз қолдану қағидаларын білуін тексеруге жолдау туралы қаулыны алған күннен бастап екі ай ішінде қаруды қауіпсіз қолдану бойынша білімін тексеру үшін емтихан тапсырмауы;

10) Қазақстан Республикасының заңнамасында көзделген рұқсаттар алу мүмкіндігін бол-дырмайтын мән-жайлардың пайда болуы;

11) азаматтық немесе қызметтік қару иесінің көрсетілген қарудың конструкциясын оның баллистикалық және басқа да техникалық сипаттамаларының өзгеруіне әкеп соғатындай етіп қайта жасауы;

12) азаматтық және қызметтiк қарудың азаматтық және қызметтiк қару мен оның патрон-дарының айналымы саласындағы техникалық регламенттерге, сондай-ақ криминалистикалық талаптарға сәйкес келмеуі;

13) егер адам эктремизмге, терроризмге немесе ұйымдасқан қылмысқа қарсы күрес желісі бойынша ішкі істер және (немесе) ұлттық қауіпсіздік органдарының есебінде тұрса;

14) көрсетілетін қызметті алушының және (немесе) мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті ұсынылған материалдардың, деректер мен мәліметтердің Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 17 сәуірдегі № 365 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде №11219 болып тіркелген) Атыс тирлері (атыс орындары) мен стендтерін ашу және олардың жұмыс істеу қағидаларында белгіленген талаптарға сәйкес келмеуі;

15) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты қызметке немесе белгілі бір мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін қызметтің жекелеген түрлеріне тыйым салу туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің (үкімінің) болуы;

16) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген сот шешімінің болуы, оның негізінде көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметті алумен байланысты арнайы құқықтан айырылуы мемлекеттік қызмет көрсетуден бас тартуға негіздер болып табылады»;

2. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Әкімшілік полиция комитеті:1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ

және орыс тілдеріндегі көшірмесін баспа және электрондық түрде ресми жариялау және Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жолдауды;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің интернет-ресурсына орналастыруды;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Iшкi істер министрiнiң орынбасары Е.З. Тургумбаевқа және Қазақстан Республикасы Iшкi істер министрлiгiнiң Әкімшілік полиция комитетіне (И.В. Лепеха) жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң қолданысқа енгiзiледi.

Қазақстан РеспубликасыныңІшкі істер министрі Қ. ҚАСЫМОВ

«КЕЛІСІЛДІ» «КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Қазақстан РеспубликасыныңАқпарат және коммуникациялар министрі Ұлттық экономика министрі____________________ Д. Абаев ___________________Т. Сүлейменов2017 жылғы 18 наурыз 2017 жылғы «___» ____________

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 16 наурыздағы №196 бұйрығына 1-қосымша

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 сәуірдегі №395 бұйрығына 3-қосымша

«Жеке және заңды тұлғаларға азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын комиссиялық сатуға жолдама беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандарты

1. Жалпы ережелер1. «Жеке және заңды тұлғаларға азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын

комиссиялық сатуға жолдама беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет (бұдан әрі – мемлекеттік көрсетілетін қызмет).

2. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі (бұдан әрі – Министрлік) әзірледі.

3. Мемлекеттік көрсетілетін қызметті Министрлік және оның аумақтық бөлімшелері (бұдан әрі – көрсетілетін қызметті беруші) көрсетеді.

Құжаттарды қабылдау және мемлекеттік қызмет көрсету нәтижесін беру «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамы (бұдан әрі – мемлекеттік корпорация) арқылы жүзеге асырылады.

2. Мемлекеттік қызмет көрсету тәртібі4. Мемлекеттік қызмет көрсету мерзімдері:1) Мемлекеттік корпорациясына құжаттарды тапсырған сәттен бастап 10 жұмыс күні.Мемлекеттік корпорацияға жүгіну кезінде құжаттарды қабылдау күні мемлекеттік қызметті

көрсету мерзіміне кірмейді.2) көрсетілетін қызметті алушының Мемлекеттік корпорацияға құжаттарды тапсыруы үшін

күтудің ең ұзақ рұқсат етілген уақыты - 15 минут;3) Мемлекеттік копорацияда көрсетілетін қызмет алушыға қызмет көрсетудің рұқсат етілетін

ең ұзақ уақыты – 20 минут.5. Мемлекеттік қызмет көрсету нысаны – қағаз түрінде.6. Мемлекетік қызметті көрсету нәтижесі – азаматтық және қызметтік қаруды комиссиялық

сатуға жолдама.Мемлекеттік қызмет көрсету нәтижесін ұсыну нысаны: қағаз түрінде.Мемлекеттік қызмет көрсету нәтижесі басып шығарылады және көрсетілетін қызметті

берушінің мөрімен және оның уәкілетті адамының қолымен куәландырылады.7. Мемлекетік қызмет жеке және заңды тұлғаларға ақылы негізде көрсетіледі.Мемлекеттік қызмет көрсетілгені үшін «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті

төлемдер туралы» 2008 жылғы 10 желтоқсандағы Қазақстан Республикасы Кодексінің 540-ба-бына сәйкес мемлекеттік баж алынады, ол:

заңды тұлғаларға комиссиялық сатуға жолдама берілгені үшін мемлекеттік бажды төлеген күніне белгіленген айлық есептік көрсеткіштің жүз пайызын;

жеке тұлғаларға комиссиялық сатуға жолдама берілгені үшін мемлекеттік бажды төлеген күніне белгіленген айлық есептік көрсеткіштің елу пайызын құрайды.

Мемлекеттік баж Қазақстан Республикасының банк мекемелері арқылы төленеді, олар төлемнің көлемі мен күнін растайтын құжат береді.

8. Жұмыс кестесі:Мемлекеттік корпорацияда - еңбек заңнамасына сәйкес демалыс және мереке күндерінен

басқа, дүйсенбі – сенбі аралығында түскі асқа үзіліссіз белгіленген жұмыс кестесіне сәйкес сағат 9.00-ден бастап 20.00-ге дейін, қабылдау «электрондық» кезек тәртібімен, көрсетілетін қызметті алушының тіркеу орны бойынша жеделдетіп қызмет көрсетусіз жүзеге асырылады, портал арқылы электрондық кезекті брондауға болады.

9. Көрсетілетін қызметті алушы (не өкілеттігін растайтын құжат бойынша заңды тұлғаның; нотариалды куәландырылған сенімхаты бойынша жеке тұлғаның уәкілетті өкілдері) жүгінген кезде мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті құжаттар тізбесі:

жеке басты куәландыратын құжат (жеке басын сәйкестендіру үшін қажет);жеке тұлғаның азаматтық қаруды комиссиялық сатуға жолдама алу үшін осы мемлекеттік

көрсетілетін қызмет стандартына 1-қосымшаға сәйкес нысандағы өтініші немесе заңды тұлғаның қызметтік қаруды комиссиялық сатуға жолдама алу үшін осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 2-қосымшаға сәйкес нысандағы өтініші;

мемлекеттік баждың төленгені туралы төлем құжаты;жолдама алу кезінде көрсетілетін қызметті алушы азаматтық және қызметтік қаруды сақтау

мен алып жүруге берілген рұқсаттың түпнұсқасын Мемлекеттік корпорацияға тапсырады.Құжаттарды қабылдау кезінде Мемлекеттік корпорацияның қызметкері құжаттардың

электрондық көшірмесін жасайды, содан кейін түпнұсқаларды көрсетілетін қызмет алушыға қайтарады.

Мемлекеттік корпорацияның қызметкері егер өзгесі Қазақстан Республикасының заңда-рында көзделмесе мемлекеттік қызмет көрсету кезінде ақпараттық жүйелерде қамтылған заңмен күзетілетін құпияларды құрайтын мәліметтерді пайдалануға көрсетілетін қызметті алушыдан келісім алады.

Құжаттарды Мемлекеттік корпорация арқылы қабылдаған кезде көрсетілетін қызметті алушға тиісті құжаттардың қабылданғаны туралы қолхат беріледі.

Дайын құжаттарды беру Мемлекеттік корпорацияның жұмыс кестесіне сәйкес жеке басты куәландыратын құжатты көрсеткен кезде тиісті құжаттарды қабылдағаны туралы белгісі бар қолхат негізінде жүзеге асырылады. Өтініш иесінің өкілі оның өкілеттігін растайтын сенімхатты қосымша ұсынады.

Мемлекеттік корпорация нәтижені бір ай бойы сақтауды қамтамасыз етеді, содан кейін оларды одан әрі сақтау үшін көрсетілетін қызметті берушіге тапсырады. Көрсетілетін қызметті алушы бір айдан кейін жүгінген кезде Мемлекеттік корпорацияның сұрау салуы бойынша көрсетілетін қызметті беруші бір жұмыс күні ішінде дайын құжаттарды көрсетілетін қызмет алушыға тапсыру үшін Мемлекеттік корпорацияға жолдайды.

10. Көрсетілетін қызметі алушы толық емес құжаттар топтамасын ұсынған жағдайда осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының 9-тармағында көзделген тізбеге сәйкес Мем-лекеттік корпорацияның қызметкері өтінішті қабылдаудан бас тартады және осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 3-қосымшаға сәйкес нысан бойынша қолхат береді.

Көрсетілетін қызметті берушінің мемлекеттік қызметті көрсетуден бас тартуы үшін негіз:1) мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін көрсетілетін қызметті алушы ұсынған

құжаттардың және (немесе) оларда қамтылған деректердің (мәліметтердің) дұрыс еместігін анықтау;

2) көрсетілетін қызметті алушының және (немесе) мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажетті ұсынылған материалдардың, деректер мен мәліметтердің 1176 қаулысымен бекітілген талаптарға сәйкес келмеуі;

3) мемлекеттік қызметті көрсету үшін қажет келісу туралы сұрау салуға уәкілетті мемлекеттік органның теріс жауабы, сондай-ақ сараптаманың, зерттеудің не тексерістің теріс қорытындысы;

4) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты қызметке немесе белгілі бір мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін қызметтің жекелеген түрлеріне тыйым салу туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің (үкімінің) болуы;

5) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген сот шешімінің болуы, оның негізінде көрсетілетін қызметті алушының мемлекеттік қызметті алумен байланысты арнайы құқықтан айырылуы болып табылады.

3. Мемлекеттік қызметтер көрсету мәселелері бойынша орталық мемлекеттік органдардың, сондай-ақ көрсетілетін қызметті берушілердің және (немесе) оның

лауазымды адамдарының, Мемлекеттік корпорацияның және (немесе) оның қызметкерлерінің шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану тәртібі11. Мемлекеттік қызметтерді көрсету мәселелері бойынша көрсетілетін қызметті берушінің,

Мемлекеттік корпорацияның және (немесе) оның лауазымды адамдарының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағым: шағым көрсетілетін қызметті берушінің, Мемлекеттік корпорация басшысының атына осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының 14-тармағында көрсетілген мекенжайлар бойынша беріледі.

Шағым пошта бойынша жазбаша нысанда, «электрондық үкімет» веб-порталы арқылы не көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі арқылы қолма-қол беріледі.

Жеке тұлғаның шағымында оның тегі, аты, әкесінің аты (ол болған кезде), пошталық ме-кенжайы, байланыс телефоны көрсетіледі.

Шағымның қабылданғанын растау шағымды қабылдаған адамның тегі мен аты-жөнін, берілген шағымға жауап алу мерзімі мен орнын көрсете отырып, көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесінде оны тіркеу (мөртаңба, кіріс нөмірі мен күн) болып табылады.

Мемлекеттік корпорацияға қолма-қол, сондай-ақ поштамен келіп түскен шағымның қабылданғанын растау оның тіркелуі (мөртабан, кіріс нөмірі және тіркелген күні шағымның екінші данасына немесе шағымға ілеспе хатқа қойылады) болып табылады.

Портал арқылы жүгінген кезде шағымдану тәртібі туралы ақпаратты Бірыңғай байланыс-орталығының мемлекеттік көрсетілетін қызмет мәселелері жөніндегі 1414, 8 800 080 7777 телефоны арқылы алуға болады.

Шағымды «жеке кабинеттен» көрсетілетін қызметті алушының порталы арқылы жолдаған кезде жүгіну туралы ақпарат қолжетімді болады, ол көрсетілетін қызметті беруші өтініштерді өңдеу (жеткізілгені, тіркелгені, орындалғаны, қаралғаны туралы жауап немесе қараудан бас тартқаны туралы белгілер) барысында жаңартылады.

Көрсетілетін қызметті берушінің атына немесе Мемлекеттік корпорацияға келіп түскен көрсетілетін қызметті алушының шағымы оны тіркеген күннен бастап бес жұмыс күні ішінде қаралуға жатады. Шағымды қарау нәтижелері туралы дәлелді жауап көрсетілетін қызметті алушыға пошта арқылы, «электрондық үкіметтің» веб порталы арқылы жіберіледі не көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесінде немесе Мемлекеттік корпорацияда қолма-қол беріледі.

Көрсетілген мемлекеттік қызмет нәтижелерімен келіспеген жағдайда көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органға шағыммен жүгіне алады.

Көрсетілетін қызметті алушының мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органның мекенжайына келіп түскен шағымы оны тіркеген күнінен бастап он бес жұмыс күні ішінде қаралады.

12. Көрсетілген мемлекеттік қызмет нәтижелерімен келіспеген жағдайда көрсетілетін қызметті алушының Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен сотқа жүгінуге құқығы бар.

4. Мемлекеттік, оның ішінде Мемлекеттік корпорация арқылы көрсетілетін қызметті көрсету ерекшеліктері ескеріле отырып, қойылатын өзге де талаптар13. Ағзаның тыныс-тіршілігін шектейтін функциялары тұрақты бұзылып, денсаулығы

нашарлаған көрсетілетін қызметті алушылардан құжаттарды қабылдау қажет болған жағдайда мемлекеттік қызмет көрсету үшін Мемлекеттік корпорацияның қызметкерлері 1414, 8 800 080

7777 бірыңғай байланыс орталығы арқылы тұрғылықты жері бойынша шыға отырып, жүргізеді.14. Мемлекеттік қызметі көрсету орындарының мекенжайлары:1) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің www.mvd.gov.kz интернет-ресурсында;2) Мемлекеттік корпорацияның www.goscorp.kz интернет ресурсында орналастырылған. 15. Мемлекеттік қызмет көрсету мәселелері бойынша көрсетілетін қызметті берушінің

анықтамалық қызметтерінің байланыс телефондары: 8 (7172) 714303, 722188. Мемлекеттік қызметі көрсету мәселелері жөніндегі бірыңғай байланыс орталығы: 1414, 8 800 080 7777.

«Жеке және заңды тұлғаларға азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын комиссиялық сатуға жолдама беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет

стандартына 1-қосымша

Жеке тұлғаның азаматтық қаруды комиссиялық сатуға жолдаманы алуға өтініші________________________________________________________________________ (көрсетілетін кызметті берушінің толық атауы)Азамат ____________________________________________________________________ (жеке тұлғаның тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда),__________________________________________________________________________ жеке сәйкестендіру нөмірі)Азаматтық қаруды комиссиялық сатуға жолдама беруіңізді сұраймын_____________________________________________________________________________ (қарудың типі, түрі, моделі, нөмірі мен саны көрсетіледі)Осыған байланысты____________________________________________________________ (қаруды қажетті сатудың себебін көрсету)Жеке тұлғаның мекенжайы______________________________________________Электрондық поштасы _________________________________________________Телефоны ____________________________________________________________Факс ____________________________________________________________________________ парақ қоса беріледі.

Ақпараттық жүйелерде қамтылған, заңмен күзетілетін құпияларды құрайтын мәліметтерді пайдалануға келісімі

Осы арқылы:барлық көрсетілген деректер ресми байланыстар болып табылады және оларға жол-

дама алуға немесе беруден бас тарту мәселелері бойынша кез келген ақпаратты жіберуге болатыны расталады;

Жеке тұлға ___________ ____________________________________________ (қолы) (тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда)Толтырылған күні: 20 жылғы «____» __________

«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын комиссиялық сатуға жол-дама беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 2-қосымша

Заңды тұлғаның азаматтық қаруды комиссиялық сатуға жолдаманы алуға өтініші

_____________________________________________________________________ (көрсетілетін қызметті берушінің толық атауы)_____________________________________________________________________ (заңды тұлғаның атауы, (бизнес-сәйкестендіру нөмірі)_____________________________________________________________________ (қарудың типі, түрі, моделі, нөмірі мен саны)қызметтік қаруды комиссиялық сатуға жолдама беруіңізді сұраймын.Осыған байланысты____________________________________________________ (қаруды қажетті сатудың себебін көрсету)Электрондық поштасы _________________________________________________Телефоны ____________________________________________________________Факс ________________________________________________________________Қызметтің жүзеге асырылатын мекенжайы _______________________________ (пошталық индексі, облыс, қала, аудан,_____________________________________________________________________ елді мекен, көше атауы, үй/ғимарат(стационарлық үй-жайдың) нөмірі)____________ парақ қоса беріледі.

Ақпараттық жүйелерде қамтылған, заңмен күзетілетін құпияларды құрайтын мәліметтерді пайдалануға келісімі

Осы арқылы:көрсетілген барлық деректердің ресми байланыстар болып табылатыны және оларға жол-

дама алуға немесе беруден бас тарту мәселелері бойынша кез келген ақпаратты жіберуге болатыны расталады.

Жеке тұлға ___________ ____________________________________________________ (қолы) (тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда)

М.О. Толтырылған күні: 20___ жылғы «___» ________

«Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын комиссиялық сатуға жол-дама беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 3-қосымша

НысанҚұжаттарды қабылдаудан бас тарту туралы қолхат

«Мемлекеттік көрсетілетін қызметтер туралы» 2013 жылғы 15 сәуірдегі Қазақстан Республика сының Заңы 20-бабының 2-тармағын басшылыққа ала отырып, «Азаматтарға арналған үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамы филиалының №___ бөлімі (мекенжайы көрсетілсін) Азаматтық және қызметтік қару мен оның патрондарын комиссиялық сатуға жолдама беру» мемлекеттік қызметті көрсетуге арналған құжаттарды қабылдаудан бас тартады, себебі Сіз мемлекеттік көрсетілетін қызметінің стандар-тында көзделген тізбеге сәйкес құжаттар топтамасын толық ұсынған жоқсыз, атап айтқанда:

Жоқ құжаттардың атауы:1) ____________________________________;2) ____________________________________;3) ____________________________________.Осы қолхат 2 дана жасалды, тараптардың әрқайсысына___________________________ ______________________________ Т.А.Ә. (Мемлекеттік (қолы)корпорацияның қызметкері)

Орындаушы. Т.А.Ә. _______________Телефон _________________________Алдым: Т.А.Ә. / көрсетілетін қызметті алушы20___ жылғы «____» ____________________»;

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 16 наурыздағы №196 бұйрығына 2-қосымша

«Жеке және заңды тұлғаларға азаматтық қару мен оның патрондарын сатып алуға, сақтауға, сақтау мен алып жүруге,тасымалдауға рұқсат беру» мемлекеттік

көрсетілетін қызмет стандартына 2-қосымша

Заңды тұлғаның азаматтық қару мен оның патрондарын сатып алуға, сақтауға, сақтау мен алып жүруге,тасымалдауға рұқсат рұқсат алуға өтініші

_____________________________________________________________________ (көрсетілетін қызметті берушінің толық атауы)Кімнен ______________________________________________________________ (заңды тұлғаның толық атауы, бизнес сәйкестендіру нөмірі)Қызметтік қаруды сатып алуға, сақтауға, сақтау мен алып жүруге рұқсат беруіңізді сұраймын

____________________________________________________________________________(қарудың түрін, типін, моделін, нөмірін және санын көрсету, керегінің астын сызу)__________________________________________________________ байланысты (рұқсат алу себебін көрсету)____________________________-дан ______________________________ дейін (қаруды тасымалдау кезінде қаруды жөнелту және жеткізу пунктін көрсету)Электрондық поштасы _________________________________________________Телефоны ____________________________________________________________Факс ________________________________________________________________Қызметті жүзеге асыру мекенжайы ______________________________________ (пошталық индексі, облыс, қала, аудан, елді мекен,_____________________________________________________________________ көше атауы, үйдің/ғимараттың нөмірі (стационарлық үй-жай)____________ парақ қоса беріледі.

Осы арқылы: көрсетілген барлық деректердің ресми байланыстар болып табылатыны және оларға рұқсат беру немесе беруден бас тарту мәселелері бойынша кез келген ақпаратты жіберуге болатыны расталады.

Басшы ___________ _______________________________________________ (қолы) (тегi, аты, әкесiнiң аты (болған жағдайда)

Мөр орны Толтырған күні: 20__жылғы «____»____________

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 16 наурыздағы №196 бұйрығына 3-қосымша

Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасаған бұйымдарды

сатып алуға, сақтауға рұқсат беру» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына 1-қосымша

Заңды тұлғаның азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасаған бұйымдарды сатып алуға, сақтауға рұқсат алуға өтініші

_____________________________________________________________________ (көрсетілетін қызмет берушінің толық атауы)_____________________________________________________________________ (заңды тұлғаның толық атауы, бизнес-сәйкестендіру нөмірі)Азаматтық пиротехникалық заттар мен олар қолданылып жасаған бұйымдарды сатып сатып

алуға, сақтауға рұқсат беруіңізді сұраймын _______________________________________________________________________________________________________ (атауын, санын, салмағын, өлшемін көрсету)Электрондық пошта________________________________________________________Телефондар ______________________________________________________________Факс ____________________________________________________________________Қызметін жүзеге асыратын мекенжайы _______________________________________ (пошталық индексі, облыс, қала,_________________________________________________________________________ аудан, елді мекен, көше атауы, үй/ғимарат, (стационарлық үй-жай) нөмірі)

____________ парақ қоса беріледі.

Осы арқылы: көрсетілген барлық деректердің ресми байланыстар болып табылатыны және оларға рұқсат беру немесе беруден бас тарту мәселелері бойынша кез келген ақпаратты жіберуге болатыны расталады.

Басшы _____________ __________________________________________________ (қолы) (тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда)Мөр орны Толтырған күні: 20__ жылғы « » ____________

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 27 сәуір­де Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15041 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ІШКІ ІСТЕР МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 10 сәуір №259 Астана қаласы

«Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Төтенше жағдайлар комитеті көрсететін мемлекеттік қызметтер стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан

Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 сәуірдегі № 394 бұйрығына өзгерістер мен

толықтырулар енгізу туралы

бұйырамын:1. «Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Төтенше жағдайлар комитеті

көрсететін мемлекеттік қызметтер стандарттарын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 сәуірдегі № 394 бұйрығына («Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2015 жылғы 25 маусымда жарияланған, Нормативтік-құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11308 болып тіркелген) мынадай өзгерістер мен толықтырулар енгізілсін:

1) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерді ұйымдардағы, елді мекендердегі және объектілердегі өрттердің алдын алу және сөндіру, өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету және авариялық - құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі жұмыстарды жүргізу құқығына аттестаттау» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында:

4-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«4. Мемлекеттік қызмет көрсету мерзімі:1) көрсетілетін қызметті берушіге құжаттар топтамасын тапсырған кезден бастап, сондай-

ақ порталға жүгінген кезде – 15 (он бес) күнтізбелік күн;Көрсетілетін қызметті беруші көрсетілетін қызметті алушының құжаттарын алған сәттен

бастап екі жұмыс күні ішінде ұсынылған құжаттардың толықтығын тексереді. Көрсетілетін қызметті алушы осы Мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының 9-тармағына сәйкес құжаттар топтамасын толық ұсынбаған және (немесе) мерзімі өткен құжаттарды ұсынған жағдайда көрсетілетін қызметті беруші көрсетілген мерзімде өтінішті одан әрі қараудан бас тарту туралы дәлелді жауап береді;

2) көрсетілетін қызметті берушіге құжаттар топтамасын тапсыру үшін күтудің рұқсат берілетін ең ұзақ уақыты – 15 (он бес) минут;

3) көрсетілетін қызметті берушінің қызмет көрсетуінің рұқсат берілетін ең ұзақ уақыты – 15 (он бес) минут.

9-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«9. Көрсетілетін қызметті алушы (немесе оның сенімхат бойынша өкілі) жүгінген кезде

мемлекеттік қызмет көрсету үшін қажетті құжаттар тізбесі:қызмет берушіге:1) осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына қосымшаға сәйкес нысан бойын-

ша мемлекеттік емес өртке қарсы қызметті аттестаттау (қайта аттестаттау) туралы өтініш;2) ұйым жарғысының көшірмесі (бар болған жағдайда);3) «Жүргізуші куәлігі және көлік құралын тіркеу туралы куәлік бланкілерінің нысандары

мен үлгілерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 8 желтоқсандағы № 874 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде №10064 болып тіркелген) сәйкес көлік құралын тіркеу туралы куәліктерінің көшірмелері (шығатын өрт сөндіру техникасы бар мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет үшін);

4) өрт сөндіру автомобильдерінің міндетті техникалық байқаудан өткені туралы куәліктің көшірмесі (шығатын өрт сөндіру техникасы бар мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет үшін);

5) «Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерге қойылатын біліктілік талаптарын бекіту тура-лы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 7 қарашадағы № 783 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 9942 болып тіркелген) сәйкес нысан бойынша негізгі өрт сөндіру автомобильдерінің өртті сөндіруге әзірлігін техникалық байқау актілері (шығатын өрт сөндіру техникасы бар мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет үшін);

6) заңды тұлғаның мөрімен (бар болған жағдайда) расталған мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтің ұйымдық-штаттық құрылымы;

7) қызметкерлерді тағайындау туралы бұйрықтардан үзінділер;8) мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет қызметкерлерінің мемлекеттік өртке қарсы

қызмет бөлімшелеріндегі және/немесе мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтегі (кадр қызметі растаған) еңбек қызметін растайтын құжаттардың көшірмелері, ал қызмет басшылары үшін – қызметтік тізім көшірмесі;

9) мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет қызметкерлерінің білімі туралы құжаттардың көшірмелері (шетелдік білім беру ұйымдары берген білім туралы құжаттар «Білім туралы» Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес танылады);

10) «Мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту (Соңы 21-бетте)

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫл 21РЕСМИ

курстарының бағдарламасын, сондай-ақ оларды аяқтағаны туралы куәліктің үлгісін бекіту тура-лы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 қаңтардағы № 48 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 10382 болып тіркелген) сәйкес нысан бойынша мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарын аяқтағаны туралы куәліктердің көшірмесі;

11) жүргізуші куәліктерінің көшірмелері (жүргізушілер үшін);12) «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын

бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде №6697 тіркелген) сәйкес нысан бойынша қызметкерлердің 086/У нысанды медициналық анықтамалары;

13) қызметкерлердің психоневрологиялық және наркологиялық диспансерлерден алған анықтамалары;

14) гараж боксының, қызметтік үй-жайлардың фотосуреттері қоса берілген қызметкерлерді, өрт сөндіру-құтқару техникасын, жабдық пен жарақты орналастыруға арналған объектіні пай-далану құқығының бар-жоғын растайтын құжаттардың көшірмелері;

порталға:1) осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына қосымшаға сәйкес электрондық

құжат нысанында мемлекеттік емес өртке қарсы қызметті аттестаттау (қайта аттестаттау) туралы өтініш;

2) ұйым жарғысының электрондық көшірмесі (бар болған жағдайда);3) өрт сөндіру автомобильдерінің міндетті техникалық байқаудан өткені туралы куәліктің

электрондық көшірмесі (шығатын өрт сөндіру техникасы бар мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет үшін);

4) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 7 қарашадағы № 783 бұйрығымен (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 9942 болып тіркелген) бекітілген мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерге қойылатын біліктілік талап-тарына сәйкес нысан бойынша негізгі өрт сөндіру автомобильдерінің өртті сөндіруге әзірлігін техникалық байқау актілерінің электрондық көшірмелері (шығатын өрт сөндіру техникасы бар мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет үшін);

5) заңды тұлғаның мөрімен (бар болған жағдайда) расталған мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтің ұйымдық-штаттық құрылымының электрондық көшірмесі;

6) қызметкерлерді тағайындау туралы бұйрықтардан үзіндінің электрондық көшірмелері;7) мемлекеттік емес өртке қарсы қызмет қызметкерлерінің мемлекеттік өртке қарсы қызмет

бөлімшелеріндегі және/немесе мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтегі (кадр қызметі растаған) еңбек қызметін растайтын құжаттардың электрондық көшірмелері, ал қызмет басшылары үшін – қызметтік тізімнің электрондық көшірмесі;

8) мемлекеттік емес өртке қарсы қызметі қызметкерлерінің білімі туралы құжаттардың электрондық көшірмелері (шетелдік білім беру ұйымдары берген білімі туралы құжаттар «Білім туралы» Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес танылады);

9) «Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтердің мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарының бағдарламасын, сондай-ақ оларды аяқтағаны туралы куәліктің үлгісін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 қаңтардағы № 48 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 10382 болып тіркелген) сәйкес нысан бойынша мемлекеттік емес өртке қарсы қызметі мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарын аяқтағаны туралы куәліктердің электрондық көшірмесі;

10) жүргізуші куәліктерінің электрондық көшірмелері (жүргізушілер үшін);11) «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын бекіту

туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі міндетін атқарушының 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 6697 болып тіркелген) сәйкес нысан бойынша қызметкерлердің 086/У нысанды медициналық анықтамаларының электрондық көшірмелері;

12) қызметкерлердің психоневрологиялық және наркологиялық диспансерлерден алған анықтамаларының электрондық көшірмелері;

13) гараж боксының, қызметтік үй-жайлардың фотосуреттері қоса берілген қызметкерлерді, өрт сөндіру-құтқару техникасын, жабдық пен жарақты орналастыруға арналған объектіні пай-далану құқығының бар-жоғын растайтын құжаттардың электрондық көшірмелері.

Заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы мәліметтерді, қызметкерлердің жеке басын куәландыратын құжаттарды және көлік құралдарының бар-жоғын растайтын құжаттарды (көрсетілетін қызметті алушы көрсеткен кезде) көрсетілетін қызметті беруші «электрондық үкіметтің» шлюзі арқылы тиісті мемлекеттік ақпараттық жүйелерден алады.

Көрсетілетін қызметті алушы барлық қажетті құжаттарды тапсырған кезде:1) көрсетілетін қызметті берушіге (қолма-қол не почта байланысы арқылы) - өтініштің

көшірмесінде құжаттар топтамасын қабылдау күні мен уақыты көрсетіле отырып, көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесінде тіркеу туралы белгі қағаз жеткізгіштегі өтініштің қабылданғанын растау болып табылады;

2) портал арқылы - көрсетілетін қызметті алушының «жеке кабинетінде» мемлекеттік қызметті көрсетуге арналған сұрау салуды қабылдау туралы мәртебе көрсетіледі.»;

мынадай мазмұндағы 9-1-тармақпен толықтырылсын:«9-1. Мемлекеттік қызметті көрсетуден бас тарту үшін негіздемелер:1) көрсетілетін қызметті алушының мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін ұсынған

құжат тардың және (немесе) олардағы деректердің (мәліметтердің) шынайы еместігінің анықталуы;

2) көрсетілетін қызметті алушының және (немесе) мемлекеттік қызмет көрсету үшін қажетті ұсынылған материалдар мен объектілердің Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 7 қарашадағы №783 бұйрығымен (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 9942 болып тіркелген) бекітілген мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерге қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келмеуі;

3) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты оның қызметіне немесе мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін жекелеген қызмет түрлеріне тыйым салу туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің (үкімінің) болуы болып табылады.»;

10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«10. Қызмет берушінің және (немесе) олардың лауазымды адамдарының мемлекеттік

қызмет көрсету мәселелері бойынша шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану: шағым осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының 12-тармағында көрсетілген ме-кенжайлар бойынша мемлекеттік көрсетілетін қызметті беруші басшысының атына немесе 010000, Астана қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, 1 мекенжайы бойынша орналасқан Министрлік басшысының атына жіберіледі.

Шағым жазбаша нысанда почта арқылы, «электрондық үкіметтің» веб-порталы немесе көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі арқылы қолма-қол тапсырылады.

Жеке тұлғаның шағымында оның тегі, аты, әкесінің аты (бар болған жағдайда), почталық мекенжайы, байланыс телефоны көрсетіледі.

Шағымның көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесінде шағымды қабылдаған адамның тегі мен аты-жөні, берілген шағымға жауап алу мерзімі мен орны көрсетіле отырып тіркелуі (мөртаңба, кіріс нөмірі мен күні) шағымның қабылданғанын растау болып табылады.

Портал арқылы жүгінген кезде шағымдану тәртібі туралы ақпаратты Бірыңғай байланыс орталығының 1414, 8 8000 080 7777 телефондары арқылы алуға болады.

Шағым портал арқылы жіберілген кезде қызметті алушыға «жеке кабинеттен» өтініш туралы ақпарат қолжетімді болады, бұл ақпарат көрсетілетін қызметті беруші өтінішті өңдеу барысын-да (жеткізілгені, тіркелгені, орындалғаны туралы белгілер, қарау туралы немесе қараудан бас тарту туралы жауап) жаңартылып отырады.

Көрсетілетін қызметті берушінің мекенжайына немесе портал арқылы келіп түскен көрсе-тілетін қызметті алушының шағымы тіркелген күнінен бастап бес жұмыс күні ішінде қаралуға жатады. Шағымды қарау нәтижесі туралы дәлелді жауап көрсетілетін қызметті алушыға по-чтамен, «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы жіберіледі немесе көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесінде қолма-қол беріледі.

Мемлекеттік қызмет көрсету нәтижелерімен келіспеген жағдайда көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызмет көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органға шағыммен жүгіне алады.

Мемлекеттік қызмет көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органның мекенжайына келіп түскен көрсетілетін қызметті алушының шағымы тіркелген күнінен бастап он бес жұмыс күні ішінде қаралуға жатады.»;

12-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«12. Мемлекеттік қызмет көрсетілетін орынның мекенжайлары мынадай интернет-ре-

сурстарда орналасқан:1) көрсетілетін қызметті берушінің - www.emer.kz, «Байланыстар» бөлімі;2) Министрліктің - www.mvd.kz, «ҚР ІІМ құрылымдық бөліністері» баннері, «Төтенше

жағдайлар комитеті» бөлімі, «Байланыстар» кіші бөлімі.3) «электрондық үкіметтің» веб-порталы: www.egov.kz, www.elicense.kz.»;15-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«15. Көрсетілетін қызметті беруші кеңсесінің байланыс телефоны 8 (7172) 60-21-33,

Бірыңғай байланыс орталығының байланыс телефондары 1414, 8 8000 080 7777.»;мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына «Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметті

аттестаттау (қайта аттестаттау) туралы өтініш» қосымшасы осы бұйрыққа 1-қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын;

2) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Төтенше жағдайларды жою кезінде құтқару жұмыс-тарын жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын субъектілерді аттестаттау» мемле кет тік көрсетілетін қызмет стандарты осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес жаңа редакцияда жазылсын;

3) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Авариялық-құтқару қызметтері мен құралымдарын тіркеу (есептік тіркеу)» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында:

3-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«3. Мемлекеттік көрсетілетін қызметті (бұдан әрі – мемлекеттік көрсетілетін қызмет)

Министрліктің Төтенше жағдайлар комитетінің аумақтық бөлімшелері көрсетеді.Өтінішті қабылдау және мемлекеттік көрсетілетін қызметтің нәтижесін беру «Азаматтар

үшін үкімет» мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамы (бұдан әрі – Мемлекеттік корпорация) арқылы жүзеге асырылады.»;

4-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«4. Мемлекеттік қызмет көрсету мерзімі:1) Мемлекеттік корпорацияға құжаттарды тапсырған кезден бастап – 1 (бір) жұмыс күні.».Қабылдау күні мемлекеттік қызмет көрсету мерзіміне кірмейді;2) құжаттарды тапсыру үшін күтудің рұқсат берілген ең ұзақ уақыты – 15 (он бес) минут;3) қызмет көрсетудің рұқсат берілетін ең ұзақ уақыты – 20 (жиырма) минут.»;8-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«8. Мемлекеттік корпорацияның жұмыс кестесі - еңбек заңнамасына сәйкес, демалыс және

мереке күндерін қоспағанда, дүйсенбіден бастап сенбіні қоса алғанда, белгіленген жұмыс кестесіне сәйкес сағат 9-00-ден 20-00-ге дейін үзіліссіз.

Мемлекеттік көрсетілетін қызмет жеделдетіп қызмет көрсетусіз «электрондық кезек» тәртібінде, көрсетілетін қызметті алушының таңдауы бойынша жүргізіледі, портал арқылы электрондық кезекті брондауға болады.»;

9-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«9. Көрсетілетін қызметті алушы (не сенімхат бойынша оның өкілі) Мемлекеттік корпора-

цияға жүгінген кезде мемлекеттік қызмет көрсету үшін қажетті құжаттар тізбесі: осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына қосымшаға сәйкес нысан бойынша

өтініш;2) авариялық-құтқару жұмыстарының белгілі бір түрін немесе түрлерін жүргізу құқығына

берілген куәлік көшірмесі.»;10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«10. Қызмет берушінің және (немесе) оның лауазымды адамдарының, Мемлекеттік

корпорацияның және (немесе) олардың қызметкерлерінің мемлекеттік қызмет көрсету мәселелері бойынша шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану.

шағым Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдайлар комитетінің www.emer.kz интернет-ресурсында көрсетілген мекенжай бойынша орналасқан көрсетілетін қызмет беруші басшысының атына немесе 010000, Астана қаласы, Мәңгілік ел даңғылы, 8 мекенжайы бойынша орналасқан Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдайлар комитеті басшысының атына немесе 010000, Астана қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, 1 мекенжайы бойынша орналасқан Министрлік басшысының атына жіберіледі.

Шағым жазбаша нысанда почта арқылы, «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы немесе көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі арқылы қолма-қол беріледі.

Жеке тұлғаның шағымында оның тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда), почталық ме-кенжайы, байланыс телефоны көрсетіледі.

Мемлекеттік корпорацияда қолма-қол, сондай-ақ почта байланысы арқылы келіп түскен шағымның тіркелуі (мөртаңба, кіріс нөмірі мен тіркелген күні шағымның екінші данасына және шағымға ілеспе хатқа қойылады) шағымның қабылданғанын растау болып табылады.

Портал арқылы жүгінген кезде шағымдану тәртібі туралы ақпаратты Бірыңғай байланыс орталығының 1414, 8 800 080 7777 телефоны арқылы алуға болады.

Шағым портал арқылы жіберілген кезде көрсетілетін қызметті алушыға «жеке кабинеттен» өтініш туралы ақпарат қолжетімді болады, оны көрсетілетін

қызметті беруші өтінішті өңдеу барысында (жеткізілгені, тіркелгені, орындалғаны тура-лы белгілер, қарау туралы немесе қараудан бас тарту туралы жауап) жаңартып отырады.

Көрсетілетін қызметті берушінің немесе Мемлекеттік корпорацияның мекенжайына келіп түскен көрсетілетін қызметті алушының шағымы тіркелген күнінен бастап бес жұмыс күні ішінде қаралуға жатады. Шағымды қарау нәтижелері туралы уәжделген жауап көрсетілетін қызметті алушыға почта, «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы жолданады немесе көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесіне немесе Мемлекеттік корпорацияда қолма-қол беріледі.

Көрсетілген мемлекеттік қызмет нәтижелерімен келіспеген жағдайда, көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органға шағыммен жүгіне алады.

Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органның мекенжайына келіп түскен көрсетілетін қызметті алушының шағымы тіркелген күнінен бастап он бес жұмыс күні ішінде қаралуға жатады.»;

12-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«12. Мемлекеттік қызмет көрсету орнының мекенжайлары Министрліктің Төтенше

жағдайлар комитетінің www.emer.kz интернет-ресурсында, сондай-ақ Мемлекеттік корпора-цияның www.goscorp.kz интернет-ресурсында орналасқан.»;

4) көрсетілген бұйрықпен бекітілген «Өрт қауіпсіздігі саласындағы аудит бойынша сараптама ұйымдарын аккредиттеу» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартында:

4-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«4. Мемлекеттік қызмет көрсету мерзімі:1) көрсетілетін қызметті берушіге құжаттар топтамасын тапсырған кезден бастап, сондай-

ақ порталға жүгінген кезде – 15 (он бес) күнтізбелік күн;Көрсетілетін қызметті беруші көрсетілетін қызметті алушының құжаттарын алған сәттен ба-

стап екі жұмыс күні ішінде ұсынылған құжаттардың толықтығын тексеруге міндетті. Көрсетілетін қызметті алушы осы Мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының 9-тармағына сәйкес құжаттар топтамасын толық ұсынбаған және (немесе) мерзімі өткен құжаттарды ұсынған жағдайда көрсетілетін қызметті беруші көрсетілген мерзімде өтінішті одан әрі қараудан бас тарту туралы дәлелді жауап береді;

2) көрсетілетін қызметті берушіге құжаттар топтамасын тапсыру үшін күтудің рұқсат берілетін ең ұзақ уақыты – 15 (он бес) минут;

3) көрсетілетін қызметті берушінің қызмет көрсетуінің рұқсат берілетін ең ұзақ уақыты – 15 (он бес) минут.

мынадай мазмұндағы 9-1-тармақпен толықтырылсын:«9-1. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет көрсетуден беруден бас тарту үшін негіздемелер:1) көрсетілетін қызметті алушының мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін ұсынған

құжаттардың және (немесе) олардағы деректердің (мәліметтердің) шынайы еместігінің анықталуы;

2) Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 13 ақпандағы № 110 бұйрығымен (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 10496 болып тіркелген) бекітілген өрт қауіпсіздігі саласындағы аудит жөніндегі қызметті жүзеге асыруға са-раптама ұйыдарына қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келмеуі;

3) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты оның қызметіне немесе мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін жекелеген қызмет түрлеріне тыйым салу туралы соттың заңды күшіне енген шешімінің (үкімінің) болуы болып табылады.»;

10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«10. Қызмет берушінің және (немесе) олардың лауазымды адамдарының мемлекеттік

қызмет көрсету мәселелері бойынша шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану: шағым осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартының 12-тармағында көрсетілген ме-кенжайлар бойынша мемлекеттік көрсетілетін қызметті беруші басшысының атына немесе 010000, Астана қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, 1 мекенжайы бойынша орналасқан Министрліктің басшысының атына жіберіледі.

Шағым жазбаша нысанда почта арқылы, «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы немесе көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі арқылы қолма-қол тапсырылады.

Жеке тұлғаның шағымында оның тегі, аты, әкесінің аты (бар болған жағдайда), почталық мекенжайы, байланыс телефоны көрсетіледі.

Шағымның көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесінде шағымды қабылдаған адамның тегі мен аты-жөні, берілген шағымға жауап алу мерзімі мен орны көрсетіле отырып тіркелуі (мөртаңба, кіріс нөмірі мен күні) шағымның қабылданғанын растау болып табылады.

Портал арқылы жүгінген кезде шағымдану тәртібі туралы ақпаратты Бірыңғай байланыс орталығының 1414, 8 8000 080 7777 телефондары арқылы алуға болады.

Шағым портал арқылы жіберілген кезде қызметті алушыға «жеке кабинеттен» өтініш туралы ақпарат қолжетімді болады, бұл ақпарат көрсетілетін қызметті беруші өтінішті өңдеу барысын-да (жеткізілгені, тіркелгені, орындалғаны туралы белгілер, қарау туралы немесе қараудан бас тарту туралы жауап) жаңартылып отырады.

Көрсетілетін қызметті берушінің мекенжайына немесе портал арқылы келіп түскен көрсетілетін қызметті алушының шағымы тіркелген күнінен бастап бес жұмыс күні ішінде қаралуға жатады. Шағымды қарау нәтижесі туралы дәлелді жауап көрсетілетін қызметті алушыға почтамен, «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы жіберіледі немесе көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесінде қолма-қол беріледі.

Көрсетілген мемлекеттік қызмет нәтижелерімен келіспеген жағдайда көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органға шағыммен жүгіне алады.

(Соңы. Басы 20-бетте) Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органның мекенжайына келіп түскен көрсетілетін қызметті алушының шағымы тіркелген күнінен бастап он бес жұмыс күні ішінде қаралуға жатады.»;

12-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«12. Мемлекеттік қызмет көрсетілетін орынның мекенжайлары мынадай интернет-ре-

сурстарда орналасқан:1) көрсетілетін қызметті берушінің - www.emer.kz, «Байланыстар» бөлімі;2) Министрліктің - www.mvd.kz, «ҚР ІІМ құрылымдық бөліністері» баннері, «Төтенше

жағдайлар комитеті» бөлімі, «Байланыстар» кіші бөлімі.3) «электрондық үкіметтің» веб-порталы: www.egov.kz, www.elicense.kz.»;15-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«15. Көрсетілетін қызметті беруші кеңсесінің байланыс телефоны 8 (7172) 60-21-33,

Бірыңғай байланыс орталығының байланыс телефондары 1414, 8 8000 080 7777.»;2. Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Төтенше жағдайлар комитеті

белгіленген тәртіпте:1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде осы

бұйрыққа оған қол қоюға уәкілетті адамның электрондық цифрлық қолтаңбасымен расталған көшірмелерін қағаз және электрондық түрде ресми жариялау, Қазақстан Республикасы Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне қосу үшін жолдауды;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің интернет-ресурсында орналастыруды;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігінің Заң департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің орынбасары Ю.В. Ильинге және Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдайлар комитетіне (В.Р. Беккер) жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік жиырма бір күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрі полиция генерал-полковнигі Қ. ҚАСЫМОВ

«КЕЛІСІЛДІ»: «КЕЛІСІЛДІ»:Қазақстан Республикасының Қазақстан Республикасының Ақпарат және коммуникациялар министрі Ұлттық экономика министрі___________ Д. АБАЕВ ___________ Т. Сүлейменов2017 жылғы «_____»_________ 2017 жылғы «_____»_________

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 10 сәуірдегі №259 бұйрығына 1-қосымша

«Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтерді ұйымдардағы, елді мекендердегі және объектілердегі өрттердің алдын алу және сөндіру, өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету

және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі жұмыстарды жүргізу құқығына аттестаттау» мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына қосымша

Нысан

Қазақстан РеспубликасыІшкі істер министрлігі

Төтенше жағдайлар комитетініңтөрағасына

_______________________ Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметті аттестаттау (қайта аттестаттау) туралы

өтініш

Сізден қоса беріліп отырған құжаттар тізбесін қарауды және ____________________________________________________________________ МеӨҚҚ атауы____________________________________________________________________ өртке қарсы қызмет түріұйымдарда, елді мекендер мен объектілерде өрттердің алдын алу және сөндіру,

өрт қауіпсіздігін қамтамасыз ету және авариялық-құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі жұмыстарды жүргізу құқығына аттестат беруіңізді сұраймын.

БСН: ______________________________________________МЕӨҚҚ орналасқан жері: _____________________________

Ақпараттық жүйелердегі заңмен қорғалатын құпияны құрайтын мәліметтерді пайдалануға келісемін.

Көрсетілетін қызметті алушы__________________________________________ Т.А.Ә. (болған жағдайда) қолы_____________________ күні

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2017 жылғы 10 сәуірдегі №259 бұйрығына 2-қосымша

Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 сәуірдегі № 394 бұйрығына 2-қосымша

«Төтенше жағдайларды жою кезінде құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын субъектілерді аттестаттау» мемлекеттік

көрсетілетін қызмет стандарты1-тарау. Жалпы ережелер

1. «Төтенше жағдайларды жою кезінде құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын субъектілерді аттестаттау» мемлекеттік көрсетілетін қызметі (бұдан әрі – мемлекеттік көрсетілетін қызмет).

2. Мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартын Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі (бұдан әрі – Министрлік) әзірледі.

3. Мемлекеттік қызметті Министрліктің Төтенше жағдайлар комитетінің аумақтық бөлімшелері көрсетеді.

Өтінішті қабылдау және мемлекеттік қызмет көрсетудің нәтижесін беру «Азаматтар үшін үкімет» Мемлекеттік корпорациясы» коммерциялық емес акционерлік қоғамы (бұдан әрі – Мемлекеттік корпорация) арқылы жүзеге асырылады.

2-тарау. Мемлекеттік қызмет көрсету тәртібі4. Мемлекеттік қызмет көрсету мерзімі:1) Мемлекеттік корпорацияға құжаттарды тапсырған кезден бастап – 15 (он бес) күнтізбелік

күн.Қабылдау күні мемлекеттік қызмет көрсету мерзіміне кірмейді.Қызмет алушы осы стандарттың 9-тармағында көзделген тізбеге сәйкес толық емес құжат-

тар топтамасын және (немесе) Мемлекеттік корпорацияның қызметкері жарамдылық мерзімі өткен құжаттар ұсынған жағдайда өтінішті қабылдаудан бас тарту туралы қолхат беріледі.

2) құжаттарды тапсыру үшін күтудің барынша рұқсат берілетін уақыты – 15 (он бес) минут;3) қызмет көрсетудің барынша рұқсат берілетін уақыты – 20 (жиырма) минут.5. Мемлекеттік қызмет көрсету нысаны: қағаз түрінде. 6. Мемлекеттік қызмет көрсету нәтижесі – авариялық-құтқару жұмыстарының белгілі бір

түрін немесе түрлерін жүргізу құқығына куәлік. Мемлекеттік қызмет көрсету нәтижесін беру нысаны: қағаз түрінде.7. Мемлекеттік қызмет жеке және заңды тұлғаларға (бұдан әрі – көрсетілетін қызметті

алушы) тегін көрсетіледі.8. Мемлекеттік корпорацияның жұмыс графигі – Қазақстан Республикасының еңбек

заңнамасына сәйкес демалыс және мереке күндерін қоспағанда, дүйсенбіден бастап сенбіні қоса алғанда, белгіленген жұмыс графигіне сәйкес сағат 9-00-ден 20-00-ге дейін үзіліссіз.

Мемлекеттік қызмет жеделдетілген қызмет көрсетусіз «электрондық кезек» тәртібінде, көрсетілетін қызметті алушының таңдауы бойынша көрсетіледі, «электрондық үкіметтің» веб-порталы (бұдан әрі - портал) арқылы электрондық кезекті брондауға болады.

9. Авариялық-құтқару қызметтері (бұдан әрі – АҚҚ) мен құралымдарын бастапқы аттестаттау үшін Мемлекеттік корпорацияға көрсетілетін қызметті алушылар (не сенімхат бойынша оның өкілі) мынадай құжаттарды ұсынады:

1) осы мемлекеттік көрсетілетін қызмет стандартына қосымшаға сәйкес нысан бойынша АҚҚ аттестаттау және қайта аттестаттау жүргізуге өтініш;

2) АҚҚ және құралымдары жарғысының немесе ережесінің көшірмесі;3) АҚҚ және құралымдарының штат саны, құрылымы;4) авариялық-құтқару және кезек күттірмейтін жұмыстарға тікелей тартылатын құтқару-

шылар куәліктерінің және кітапшаларының көшірмесі (бар болған жағдайда);5) «Жүргізуші куәлігі және көлік құралын тіркеу туралы куәлік бланкілерінің нысандары

мен үлгілерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 8 желтоқсандағы № 874 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 10064 болып тіркелген) сәйкес нысан бойынша көлік құралдарын тіркеу туралы куәліктердің көшірмесі;

6) «Механикалық көлік құралдары мен олардың тіркемелерін міндетті техникалық байқау ұйымдастыру және жүргізу қағидаларын, механикалық көлік құралдары мен олардың тіркемелерін міндетті техникалық байқаудан өткізу кезеңділігін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Инвестициялар және даму министрі міндетін атқарушының 2015 жылғы 26 наурыздағы № 329 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 11333 болып тіркелген) сәйкес нысан бойынша техникалық байқау диагностикалық карталарының көшірмесі;

7) еркін нысанда сынақтар актілерінің көшірмесі (жабдық үшін);8) оқу-материалдық базасының бар-жоғы туралы (арнайы сыныптардың болуы, олар-

ды жарақталуы, оқу қалашығының схемасы, оларды орналастыру орындары) құжаттардың көшірмесі;

9) қызметкерлерді тағайындау туралы бұйрықтардан үзінді көшірме; 10) «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын

бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі міндетін атқарушының 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығына (Нормативтік-құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6697 болып тіркелді) сәйкес қызметкерлердің 086/У нысанды медициналық анықтамалары;

11) қызметкерлердің психоневрологиялық және наркологиялық диспансерлерінен алынған анықтамалар;

12) АҚҚ қызметкерлерінің білімі туралы құжаттарының көшірмесі, (шетелдік білім беру ұйымдары берген білім туралы құжаттар «Білім туралы» Қазақстан Республикасы Заңының талаптарына сәйкес танылады);

13) «Азаматтық қорғау саласында даярлықтан немесе қайта даярлықтан өтуі туралы бірыңғай үлгідегі сертификатты белгілеу туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 20 қазандағы № 857 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12292 болып тіркелген) сәйкес нысан бойынша азаматтық қорғау саласында даярлықтан немесе қайта даярлықтан өткені туралы сертификаттарының немесе «Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтердің мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарының бағдарламасын, сондай-ақ оларды бітіргені туралы куәліктің үлгісін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 қаңтардағы № 48 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 10382 болып тіркелген) сәйкес нысан бой-ынша мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтер мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарын аяқтағаны туралы куәліктерінің көшірмесі;

14) «Жүргізуші куәлігі және көлік құралын тіркеу туралы куәлік бланкілерінің нысандары мен үлгілерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2014 жылғы 8 желтоқсандағы № 874 бұйрығына (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 10064 болып тіркелген) сәйкес нысан бойынша жүргізуші куәліктерінің көшірмелері (жүргізушілер үшін).

АҚҚ және құралымдарды мерзімдік, кезектен тыс аттестаттау және қайта аттестаттау үшін Мемлекеттік корпорацияға көрсетілетін қызметті алушы (не сенімхат бойынша оның өкілі) осы стандарттың 9-тармағында көрсетілген құжаттарды, оның ішінде қызмет көрсететін объектінің жоспарын ұсынады (объектілік кәсіби АҚҚ мен құралымдар үшін).

Құтқарушыларды бастапқы аттестаттау үшін азаматтар Мемлекеттік корпорацияға:1) еркін нысандағы өтініш;2) «Денсаулық сақтау ұйымдарының бастапқы медициналық құжаттама нысандарын бекіту

туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрі міндетін атқарушының 2010 жылғы 23 қарашадағы № 907 бұйрығына (Нормативтік-құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6697 болып тіркелген) сәйкес қызметкерлердің 086/У нысанды медициналық анықтамалары;

3) «Мемлекеттік емес өртке қарсы қызметтердің мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарының бағдарламасын, сондай-ақ оларды бітіргені туралы куәліктің үлгісін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 24 қаңтардағы №48 бұйрығына (Нормативтік-құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10382 болып тіркелді) сәйкес нысан бойынша мемлекеттік емес өртке қарсы қызметі мамандарын арнайы даярлау бойынша оқыту курстарын аяқтағаны туралы куәліктерінің немесе азаматтық қорғау саласында даярлау немесе қайта даярлаудан өткенін растайтын сертификаттардың көшірмесі;

4) өлшемдері 3х4 см саны екі дана фотосурет ұсынады.Құжаттарды қабылдау кезінде Мемлекеттік корпорацияның қызметкері құжаттардың элек-

трондық көшірмесін шығарады, кейін түпнұсқаларды көрсетілетін қызмет алушыға қайтарады.Мемлекеттік корпорация арқылы дайын құжаттарды беру тиісті құжаттарды қабылдау ту-

ралы қолхат негізінде, жеке басын куәландыратын құжатты ұсынған кезде (немесе оның өкілі нотариалды куәландырылған сенімхат бойынша) жүзеге асырылады.

10. Мемлекеттік қызметті көрсетуде бас тарту үшін негіз:1) көрсетілетін қызметті алушының мемлекеттік көрсетілетін қызметті алу үшін ұсынған

құжат тардың және (немесе) олардағы деректердің (мәліметтердің) шынайы еместігінің анықталуы;

2) көрсетілетін қызметті алушының және (немесе) мемлекеттік қызмет көрсету үшін қажетті ұсынылған материалдар мен объектілердің Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрінің 2015 жылғы 15 қаңтардағы № 21 бұйрығымен (Нормативтiк құқықтық актiлерді мемлекеттiк тіркеу тізілімінде № 10261 болып тіркелген) бекітілген авариялық-құтқару қызметтері мен құралымдарына қойылатын біліктілік талаптарына сәйкес келмеуі болып табылады.

3) көрсетілетін қызметті алушыға қатысты заңды күшіне енген айқындалған мемлекеттік көрсетілетін қызметті алуды талап ететін қызметке тыйым салу немесе жекелеген қызмет түрлері туралы соттың шешімі (үкімі) бар.

3-тарау. Мемлекеттік қызмет көрсету мәселелері бойынша қызмет берушінің және (немесе) оның лауазымды тұлғаларының шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне)

шағымдану тәртібі11. Көрсетілетін қызметті берушінің және (немесе) оның лауазымды тұлғаларының,

Мемлекеттік корпорацияның және (немесе) олардың қызметкерлерінің мемлекеттік қызмет көрсету мәселелері бойынша шешімдеріне, әрекеттеріне (әрекетсіздігіне) шағымдану:

1) шағым Министрліктің Төтенше жағдайлар комитетінің www.emer.kz интернет-ресурсында көрсетілген мекенжай бойынша көрсетілетін қызмет берушінің басшысының атына не 010000, Астана қаласы, Мәңгілік ел даңғылы, 8 мекенжайы бойынша орналасқан Министрліктің Төтенше жағдайлар комитеті басшысының атына не 010000, Астана қаласы, Тәуелсіздік даңғылы, 1 мекенжайы бойынша орналасқан Министрліктің басшысының атына беріледі.

Шағым жазбаша нысанда пошта арқылы, «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы не көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесі арқылы қолма-қол беріледі.

Жеке тұлғаның шағымында оның тегі, аты, әкесінің аты (болған жағдайда), пошта мекен-жайы, байланыс телефоны көрсетіледі.

Мемлекеттік корпорацияда қолма-қол, сондай-ақ пошта байланысы арқылы келіп түскен шағымның тіркелуі (мөртаңба, кіріс нөмірі мен тіркелген күні шағымның екінші данасына және шағымға ілеспе хатқа қойылады) шағымның қабылданғанын растау болып табылады.

Портал арқылы жүгінген кезде шағымдану тәртібі туралы ақпаратты Бірыңғай байланыс орталығының 1414, 8 800 080 7777 телефоны арқылы алуға болады.

Шағым портал арқылы жіберілген кезде көрсетілетін қызметті алушыға «жеке кабинеттен» өтініш туралы ақпарат қолжетімді болады, ол көрсетілетін қызметті беруші өтінішті өңдеу бары-сында (жеткізілгені, тіркелгені, орындалғаны туралы белгілер, қарау туралы немесе қараудан бас тарту туралы жауап) жаңартылып отырады.

Көрсетілетін қызметті берушінің немесе Мемлекеттік корпорацияның мекенжайына келіп түскен көрсетілетін қызметті алушының шағымы тіркелген күнінен бастап бес жұмыс күні ішінде қарауға жатады. Шағымды қарау нәтижелері туралы уәжделген жауап көрсетілетін қызметті алушыға пошта, «электрондық үкіметтің» веб-порталы арқылы жолданады немесе көрсетілетін қызметті берушінің кеңсесіне немесе Мемлекеттік корпорацияда қолма-қол беріледі.

Көрсетілген мемлекеттік қызмет нәтижелерімен келіспеген жағдайда көрсетілетін қызметті алушы мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органға шағыммен жүгіне алады.

Мемлекеттік қызметтер көрсету сапасын бағалау және бақылау жөніндегі уәкілетті органның мекенжайына келіп түскен көрсетілетін қызметті алушының шағымы тіркелген күнінен бастап он бес жұмыс күні ішінде қарауға жатады.

12. Көрсетілген мемлекеттік қызмет нәтижелерімен келіспеген жағдайларда, көрсетілетін қызметті алушының Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіпте сотқа жүгінуге құқығы бар.

4-тарау. Мемлекеттік қызмет көрсетудің ерекшеліктерін ескере отырып, қойылатын өзге талаптар

13. Мемлекеттік қызмет көрсетілетін орынның мекенжайлары Қазақстан Республикасы Ішкі істер министрлігі Төтенше жағдайлар комитетінің www.emer.kz интернет-ресурсында,

сондай-ақ Мемлекеттік корпорацияның www.goscorp.kz интернет-ресурсында орналастырлған.14. Көрсетілетін қызметті беруші кеңсесінің байланыс телефоны көрсетілетін қызметті

берушінің, Комитеттің және Министрліктің интернет-ресурстарында орналастырылған.

«Төтенше жағдайларды жою кезінде құтқару жұмыстарын жүргізу жөніндегі қызметті жүзеге асыратын субъектілерді аттестаттау» мемлекеттік көрсетілетін

қызмет стандартына қосымшаНысан

Қазақстан Республикасы ІІМ ТЖКТөтенше жағдайлар департаментінің

(облыс немесе республикалық маңызы бар қала көрсетіледі) бастығы

_________________________________ бастықтың Т.А.Ә. (болған кезде)

Аттестаттау немесе қайта аттестаттау өткізуге өтініш__________________________________________________________________________ (аттестатау түрі көрсетіледі)__________________________________________________________________________ (ұйымның атауы) «Азаматтық қорғау туралы» 2014 жылғы 11 сәуірдегі Қазақстан Республикасының Заңы

27-бабының 2-тармағын басшылыққа ала отырып, Сізден қоса беріліп отырған құжаттар тізбесін қарауды және _______________________ жұмыстарды жүргізу құқығына куәлік алу үшін

____________________________________________________________________ (ұйымның атауы)____________________________________аттестаттау және қайта аттестаттау өткізуді (авариялық-құтқару жұмыстарының түрі) сұрайды.____________________________ _________________________(ұйым басшысының лауазымы) (қолы)_____________________ (күні)

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 5 мау-сымда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15199 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІ СТАТИСТИКА КОМИТЕТІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 13 шілде №100 Астана қаласы

«Экспорттық жеткізілімдер мен импорттық түсімдер бағасының индекстерін құру әдістемесін бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 20

тамыздағы № 124 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

«Мемлекеттік статистика туралы» Қазақстан Республикасының 2010 жылғы 19 наурыздағы Заңының 12-бабы 5) тармақшасына және Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2014 жылғы 24 қыркүйектегі № 1011 қаулысымен бекітілген Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі туралы ереженің 17-тармағы 258) тармақшасына сәйкес бұйырамын:

1. «Экспорттық жеткізілімдер мен импорттық түсімдер бағасының индекстерін құру әдістемесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті төрағасының 2015 жылғы 20 тамыздағы № 124 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 12063 болып тіркелген, 2015 жылғы 28 қыркүйекте «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде жарияланған) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекітілген Экспорттық жеткізілімдер мен импорттық түсімдер бағасының индекстерін құру әдістемесінде:

4-тараудың 26-тармағы мынадай редакцияда жазылсын:«26. Бағалар жасалған мәміле валютасында кеден бажы ескерілмей тіркеледі және

бекітілген өлшем бірлігі үшін бүтін сандармен көрсетіледі. Кейіннен оларды теңгеге қайта есептеу жүргізіледі. Жасалған мәміле валютасынан бағаны теңгеге қайта есептеу үшін Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің валютаны ресми айырбастау бағамдары пайда-ланылады. Қайта есептеу кезінде айырмашылықтарды болдырмау үшін және таза бағалық салыстыруды қамтамасыз ету үшін басқа елдердің валюталарына ұлттық валюта бағамының бірыңғай күні қолданылады».

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Баға статистикасы басқармасы Заң басқармасымен бірлесіп заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін; 2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның

көшірмесінің қазақ және орыс тілдерінде қағаз және электрондық түрде «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына ресми жариялау және Қазақстан Республикасының Нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін жіберілуін;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесінің мерзімді баспасөз басылымдарында ресми жариялауға жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің интернет-ресурсына орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің Баға ста-тистикасы басқармасы осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитетінің құрылымдық бөлімшелеріне және аумақтық органдарына жұмыс ба-бында басшылыққа алу және пайдалану үшін жеткізсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасы Ұлттық экономи-ка министрлігі Статистика комитеті төрағасының жетекшілік ететін орынбасарына (Г.М. Керімханова) жүктелсін.

5. Осы бұйрық оның алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігіСтатистика комитетінің төрағасы Н. АЙДАПКЕЛОВ

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 17 та-мызда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15493 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ҰЛТТЫҚ ЭКОНОМИКА МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 25 шілде №286 Астана қаласы

«Қалаларда кредит беру/микрокредит беру қағидаларын және Қалаларда микроқаржы ұйымдары /екінші

деңгейдегі банктер беретін микрокредиттер бойынша кепілдік беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан

Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2017 жылғы 31 қаңтардағы № 33 бұйрығына өзгерістер енгізу туралы

бұйырамын:1. «Қалаларда кредит беру/микрокредит беру қағидаларын және Қалаларда микроқаржы

ұйымдары/екінші деңгейдегі банктер беретін микрокредиттер бойынша кепілдік беру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2017 жылғы 31 қаңтардағы № 33 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14856 нөмірімен тіркелген, 2017 жылғы 9 наурызда Қазақстан Республикасының нормативтiк құқықтық актiлерiнiң эталондық бақылау банкінде электрондық түрінде жарияланған) мына-дай өзгерістер енгізілсін:

тақырыбы мынадай редакцияда жазылсын:«Қалаларда кредит беру/микрокредит беру қағидаларын және Қалаларда микроқаржы

ұйымдары /екінші деңгейдегі банктер беретін кредиттер/микрокредиттер бойынша кепілдік беру қағидаларын бекіту туралы»;

1-тармақтың 2-тармақшасы мынадай редакцияда жазылсын:«2) осы бұйрыққа 2-қосымшаға сәйкес Қалаларда микроқаржы ұйымдары/екінші деңгейдегі

банктер беретін кредиттер/микрокредиттер бойынша кепілдік беру қағидалары.»;аталған бұйрықпен бекітілген Қалаларда кредит беру/микрокредит беру қағидалары осы

бұйрыққа қосымшаға сәйкес редакцияда жазылсын;аталған бұйрықпен бекітілген Қалаларда микроқаржы ұйымдары/екінші деңгейдегі банктер

беретін микрокредиттер бойынша кепілдік беру қағидаларында:Қағидалардың атауы мынадай редакцияда жазылсын:«Қалаларда микроқаржы ұйымдары/екінші деңгейдегі банктер беретін кредиттер/микро-

кредиттер бойынша кепілдік беру қағидалары»4 - тармақта: 1) тармақша мынадай редакцияда жазылсын: «1) ЕДБ – Бағдарламаға қатысатын екінші деңгейдегі банк;»;3) және 4) тармақшаларды мынадай редакцияда жазылсын:«3) микроқаржы ұйымы (бұдан әрі – МҚҰ) – коммерциялық ұйым болып табылатын, рес-

ми мәртебесі әділет органдарында мемлекеттік тіркелумен және есептік тіркеуден өтуімен айқындалатын, микрокредиттер беру жөнiндегi қызметтi, сондай-ақ 2012 жылғы 26 қарашадағы «Микроқаржы ұйымдары туралы» Қазақстан Республикасының Заңында рұқсат етілген қосымша қызмет түрлерін жүзеге асыратын заңды тұлға»;»;

«4) кредит/микрокредит – микроқаржы ұйымдары (МҚҰ)/екінші деңгейдегі банктер (ЕДБ) Қазақстан Республикасының ұлттық валютасында ақылылық, мерзімділік, қайтарымдылық және қамтамасыз етілу және мақсатқа сай пайдалану шарттарында микрокредит беру туралы шарт бойынша қарыз алушыға ұсынатын қарыз қаражаты;»;

9) және 10) тармақшалар мынадай редакцияда жазылсын:«9) номиналды сыйақы мөлшерлемесі – микрокредит беру туралы шартты банктік қарыз

шартын жасасқан кезде осындай шартпен белгіленген кредит/микрокредит бойынша сыйақы мөлшерлемесі;

«10) жұмыс істеп тұрған кәсіпкер – дара кәсіпкер немесе заңды тұлға ретіндегі мемлекеттік тіркеу мерзімі ЕДБ-ге/МҚҰ-ға кредит/ микрокредит алу үшін өтініш білдірген кезде үш жылдан асатын шағын кәсіпкерлік субъектісі»;

12) тармақша мынадай редакцияда жазылсын:«12) ісін жаңа бастаған кәсіпкер – жеке кәсіпкер немесе заңды тұлға ретіндегі мемлекеттік

тіркеу мерзімі ЕДБ-ге /МҚҰ-ға кредит/ микрокредит алу үшін өтініш білдірген кезде үш жылдан аз уақытты құрайтын шағын кәсіпкерлік субъектісі;»;

6-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «6. Осы бұйрықпен бекітілген Қалаларда кредит беру/микрокредит беру қағидаларының

тиісті талаптарына сәйкес келетін кредиттер алатын кәсіпкерлерге кепілдік беруге қатысуға рұқсат етіледі.»;

7, 8 және 9 - тармақтар алып тасталсын;10-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«10. Кепілдіктер қалаларда жаңа микрокәсіпорындарды құруға, бар бизнесті кеңейтуге 2017

жылғы 1 қаңтардан бастап МҚҰ/ЕДБ беретін кредиттер/микрокредиттер бойынша ғана беріледі.»;17-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «17. Кепілдіктер кредит/микрокредит мерзімінен аспайтын мерзімге беріледі.»;28-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «28.Ұсынылған құжаттарға ескертулер болған жағдайда, анықталған ескертулерді кепілгер

МҚҰ/ЕДБ 3 (үш) жұмыс күні ішінде жою үшін жібереді. Бұл ретте, кепілгер үшін жоғарыда көрсетілген құжаттарды қарау мерзімі жаңартылады.»;32-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «32. Микрокредит беру туралы шарттың/банктік қарыз шартының көшірмесін МҚҰ/ЕДБ-дан

алғаннан кейін кепілгер 30 жұмыс күні ішінде кепілдік беру шартын ресімдейді және оған қол қояды, оны МҚҰ/ЕДБ жібереді.»;

39-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «39. Кепілгер Бағдарламаның және/немесе кепілдік беру шартының талаптары бұзылған

кезде, кепілгердің кепілдік беру туралы шешімімен белгіленген кепілдік беру шарттары орындалмаған кезде кепілдікті жоя алады.»;

41-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «41. МҚҰ/ЕДБ осы Кепілдік беру қағидаларына 3-қосымшаға сәйкес Бағдарлама

шеңберіндегі кәсіпкер жобаларының іске асырылу барысының ағымдағы мониторингі тура-лы МҚҰ/ЕДБ есебін жазбаша және электрондық түрде есепті айдан кейінгі айдың 5 (бесінші) күнінен кешіктірмей кепілгерге ұсынады.»;

43-тармақ мынадай редакцияда жазылсын: «43. Кепілгер ай сайын есепті айдан кейінгі айдың 6 (алтыншы) күніне дейінгі мерзімде

жергілікті атқарушы органға және уәкілетті органға кредиттер/микрокредиттер бойынша берілген кепілдіктер жөніндегі ақпаратты ұсынады.

Уәкілетті орган кредиттер/микрокредиттер бойынша берілген кепілдіктер жөніндегі ақпаратты ай сайын есепті айдан кейінгі айдың 10 (оныншы) күніне қарай халықты жұмыспен қамтау мәселелері жөніндегі уәкілетті органға береді.».

2. Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің Кәсіпкерлікті дамыту департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның ба-

спа және электрондық түрдегі көшірмесін қазақ және орыс тілдерінде ресми жариялау және Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді, сондай-ақ осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін ресми жариялауға мерзімді баспасөз басылымдарына жіберуді;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігінің интернет-ре-сурсында орналастыруды;

4) осы бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан

Республикасының Ұлттық экономика министрлігінің Заң департаментіне бұйрықтың осы тармағының 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Ұлттық экономика вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан РеспубликасыныңҰлттық экономика министрі Т.СҮЛЕЙМЕНОВ

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2017 жылғы 25 шілдедегі №286 бұйрығына қосымша

Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2017 жылғы 31 қаңтардағы №33 бұйрығына 1-қосымша

Қалаларда кредит беру/микрокредит беру қағидалары1-тарау. Жалпы ережелер

1. Осы Қалаларда кредит беру/микрокредит беру қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы № 919 қаулысымен бекітілген Нәтижелі жұмыспен қамтуды және жаппай кәсіпкерлікті дамытудың 2017 – 2021 жылдарға арналған бағдарламасы (бұдан әрі – Бағдарлама) шеңберінде әзірленді және шағын қалалардан басқа, Қазақстан Республикасының қалаларында кредиттер/микрокредиттер беру шарттары мен тәртібін айқындайды.

Қағидалар шеңберінде кредит беру/микрокредит беру жұмыссыздарға, кәсіпкерлік әлеуеті бар өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға жұмыспен қамтуға жәрдемдесу бойынша шаралар ретінде пайдаланылады.

2-тарау. Терминдер және анықтамалар2. Қағидаларда мынандай ұғымдар мен анықтамалар пайдаланылады:1) Бағдарламаға қатысушылар – жұмыспен қамту орталықтарында тіркелуіне қарамастан,

жұмыссыздар, кредит/микрокредит беру туралы шарт бойынша кредит/микрокредит алушы-лар болып табылатын кәсіпкерлік әлеуеті бар өзін-өзі жұмыспен қамтығандар және ауыл шаруашылығы кооперативтері мен олардың мүшелері;

2) бюджеттік кредит шарты – жергілікті атқарушы орган мен микрокредит беру ұйымы ара-сында азаматтық заңнамаға сәйкес жасалатын бюджеттік кредит беру туралы жазбаша келісім;

3) жергілікті атқарушы орган (бұдан әрі – ЖАО) – облыстың, республикалық маңызы бар қаланың және астананың, ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) әкімі басқаратын, өз құзыреті шегінде тиісті аумақта жергілікті мемлекеттік басқаруды және өзін-өзі басқаруды жүзеге асыратын алқалы атқарушы орган;

4) жұмыс істеп тұрған кәсіпкер – дара кәсіпкер немесе заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркеу мерзімі кредит/ микрокредит алу үшін өтініш білдірген кезде үш жылдан асатын кәсіпкер;

5) инвестициялар – негізгі құралдарды сатып алу/ салу/жаңғырту/реконструкциялау/күрделі жөндеу, биологиялық/материалдық емес активтерді сатып алу;

6) кәсіпкерлік мәселелері жөніндегі уәкілетті орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) – кәсіпкерлік саласында басшылықты және салааралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы;

7) кредитор – микроқаржы ұйымы/ екінші деңгейдегі банктер (бұдан әрі – ЕДБ); 8) кредиттік келісім –микрокредит беру ұйымы мен кредитор арасында азаматтық заңнамаға

сәйкес жасалатын қарызға беру туралы жазбаша келісім. Кредиттік келісімнің нысанын микро-кредит беру ұйымы бекітеді;

9) кредит/микрокредит беру туралы шарт – кредитор мен Бағдарламаға қатысушының арасында соңғысына осы Қағидаларда айқындалған мақсаттарға берілетін қарыз қаражаты есебінен кредит/микрокредит беру үшін жасалатын жазбаша келісім;

10) кредит/микрокредит – ЕДБ/МҚҰ Қазақстан Республикасының ұлттық валютасында ақылылық, мерзімділік, қайтарымдылық, қамтамасыз етілу және мақсатқа сай пайдалану шарттарымен кредит/микрокредит беру туралы шарт бойынша Бағдарламаға қатысушыға беретін қарыз қаражаты;

11) қарыз – Бағдарламаға қатысушылардың жобаларын одан әрі қаржыландыру үшін кредиттік келісім негізінде кредиторға микрокредит беру ұйымы беретін ақша сомасы;

12) микрокредит беру ұйымы – «Даму» кәсіпкерлікті дамыту қоры» акционерлік қоғамы; 13) микроқаржы ұйымы (бұдан әрі – МҚҰ) – коммерциялық ұйым болып табылатын, рес-

ми мәртебесі әділет органдарында мемлекеттік тіркелумен және есептік тіркеуден өтуімен айқындалатын, микрокредиттер беру жөнiндегi қызметтi, сондай-ақ 2012 жылғы 26 қарашадағы «Микроқаржы ұйымдары туралы» Қазақстан Республикасының Заңында рұқсат етілген қосымша қызмет түрлерін жүзеге асыратын заңды тұлға;

14) стартап жобалар – заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелу/дара кәсіпкер мәртебесін ресімдеу мерзімі кредиторға кредит/микрокредит алу үшін жүгінген сәтте кемінде бір жылды құрайтын Бағдарламаға қатысушылардың бизнес-жобалары;

15) ісін жаңа бастаған кәсіпкер – дара кәсіпкер немесе заңды тұлға ретінде мемлекеттік тіркелген мерзімі кредиторға кредит/микрокредит алу үшін жүгінген сәтте кемінде үш жылды құрайтын кәсіпкер;»;

3-тарау. Кредиторларға қаражатты шартты түрде орналастырудың шарттары мен тетіктері

3. Кредиттерді/микрокредиттерді Бағдарламаға қатысушыларға бюджет қаражаты есебінен кредиторлар береді.

Уәкілетті орган ЖАО-ларға Бағдарламаға қатысушылардың жобаларына кредит беру/микрокредит беру үшін қаражат бөледі. ЖАО-лар қоса қаржыландыру шарттарында жергілікті бюджеттен қосымша қаражат бөледі. ЖАО мен микрокредит беру ұйымы арасында бюджеттік кредит шарты жасалады, оған сәйкес бюджет қаражатының жалпы сомасы бюджеттік кредит түрінде микрокредит беру ұйымына мынадай шарттармен бөлінеді:

1) жылдық сыйақы мөлшерлемесі 0,01 %-бен қайтарымдылық, жеделділік, ақылылық, қам тамасыз етілу және мақсатқа сай пайдалану қағидаттарымен 7 (жеті) жылдан аспайтын мерзімге;

2) бюджеттік кредиттің нысаналы мақсаты – Қазақстан Республикасының қалаларында жобаларды іске асыратын немесе іске асыруды жоспарлайтын Бағдарламаға қатысушыларды одан әрі қаржыландыруға арналған қаражатты кредиторларға орналастыру;

3) қаражатты игеру мерзімі – 6 ай;4) негізгі борышты өтеу бойынша жеңілдік кезеңі – кредит беру мерзімі ұзақтығының

үштен бірінен аспайды.4. Микрокредит беру ұйымы кредиторлардың өтінімдері негізінде осы Қағидалардың

талаптарына сәйкес келетін кредиторлар тізбесін және олар бойынша орналастырылу со-масын айқындайды;

Микрокредит беру ұйымы азаматтық заңнамаға сәйкес кредиторлармен мынадай шарт-тармен кредиттік келісімдер жасасады:

1) қарыз Бағдарламаға қатысушылардың жобаларын, оның ішінде Қазақстан Республика-сының қалаларында іске асыруға жоспарланатын және/немесе іске асырылатын ісін жаңа бастаған кәсіпкерлердің, жұмыс істеп тұрған кәсіпкерлердің жобаларын нысаналы мақсатпен қаржыландыру жылдық 1%-бен 7 (жеті) жылдан астам мерзімге беріледі;

2) кредит валютасы – теңге; 3) кредиторлардың орналастырылған қаражатты игеру мерзімі кредиттік келісім жасалған

күннен бастап 12 (он екі) ай; 4) негізгі борышты өтеу бойынша жеңілдік кезеңі – кредит беру мерзімі ұзақтығының

үштен бірінен аспайды.5) ЕДБ-ге арналған қарыздар қамтамасыз етусіз беріледі. Микрокредит беру ұйымының ішкі

құжаттарына сәйкес есептелген «сенімділігі жоғары» және «сенімді» рейтингімен қаржылық тұрақты МҚҰ үшін қарыздар қамтамасыз етусіз беріледі. Рейтинг деңгейі неғұрлым төмен МҚҰ қарыздары микрокредит беру ұйымының кепілзат саясатының талаптарына сай келетін қамтамасыз етумен беріледі (екінші деңгейдегі банктердің кепілдіктері, ақша, банк салымдары, жылжымайтын мүлік объектілері, жер учаскелері);

6) кредиторлар микрокредит беру ұйымының алдында орналастырылған кредит қаражатының игерілуі мен мақсатты пайдаланылуы бойынша есеп береді. Кредиторлардың есеп беру тәртібі, нысаны және кезеңділігі, сондай-ақ қарыз берудің өзге де шарттары кредиттік келісімде белгіленеді;

7) кредиторлар орналастырылатын қаражатты мақсатты пайдаланбаған, толық неме-се жартылай игермеген жағдайларда, және/немесе кредиттік келісімде көзделген өзге де жағдайлар орын алған кезде, микрокредит беру ұйымы кредиттік келісім шарттарына сәйкес кредиторларға қатысты шара қолданады, кредиттік келісімді мерзімінен бұрын бұзу және (не-месе) оларды одан әрі басқа кредиторлар арасында қайта бөле отырып, орналастырылған қаражатты қайтарып алу мәселесіне бастамашылық жасауға құқылы. Қайтарылған, сондай-ақ кредиторлар мерзімінен бұрын өтеген қаражатты қайта бөлу уәкілетті органмен келісу бойын-ша кредиторлар арасында жүзеге асырылады.

8) кредиторлар бөлінген қаражатты қаржы құралдарына инвестициялауға және/немесе олармен операция жасауға, сондай-ақ, шетелдік валюта сатып алу үшін валюта нарығына жібермейді;

9) Бағдарламаға қатысушылар қайтарған қарыз қаражатын кредиттік келісім бойын-ша кредиторлар бұрын алынған кредиттерді/микрокредиттерді өтеу арқылы кредиттік келісімде айқындалған шарттармен Бағдарламаға қатысушылардың жобаларын одан әрі қаржыландыруға үш айдың ішінде жолдайды не мерзімінен бұрын микрокредит беру ұйымына қайтарылады.

4-тарау. Бағдарламаға қатысушылардың жобаларын қаржыландыру шарттары5. Кредиттер/микрокредиттерді шағын қалалардан басқа, Қазақстан Республикасының

қалаларында жобаларын іске асырып жатқан немесе іске асыруды жоспарлап отырған Бағдарламаға қатысушыларға, оның ішінде ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге, жұмыс істеп тұрған кәсіпкерлерге олардың шағын кәсіпкерлік субъектісі ретінде тіркелген жерін есепке алмай, кредиторлар береді.

6. Кредиттер/микрокредиттер басым тәртіппен кәсіпкерлікті дамытудың өңірлік картала-рына сәйкес іске асырылатын жобаларға беріледі.

7. Ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге арналған кредиттер/микрокредиттер «Бастау Бизнес» жобасы шеңберінде кәсіпкерлік негіздеріне оқыту курстарынан немесе Бағдарламаның бірінші бағытының шеңберінде кәсіпкерліктің негіздерінен өткеннен кейін не соңғы екі жылдың ішінде басқа бағдарламалардың шеңберінде кәсіпкерліктің негіздеріне оқыту курстарынан өткендігі туралы сертификат болған кезде беріледі.

Бағдарламаға қатысушыларға (ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерді қоспағанда) арналған кредиттер/микрокредиттер жаңа тұрақты жұмыс орындары құрылған жағдайда беріледі. Кредиторлар кредит/микрокредит беру туралы шартта Бағдарламаға қатысушының жаңа тұрақты жұмыс орындарын құруы жөніндегі шартты міндетті түрде көрсетеді.

8. Кредиттер/микрокредиттер жеделділік, ақылылық, қайтарымдылық, қамтамасыз етілу және мақсатқа сай пайдалану қағидаттары сақтала отырып, Бағдарламаға қатысушыларға мынадай шарттармен ұсынылады:

1) Бағдарламаның бір қатысушысын қаржыландырудың ең жоғары лимиті – тиісті жылға арналған республикалық бюджет туралы заңмен белгіленген 8 000 (сегіз мың) айлық есептік көрсеткіш (бұдан әрі – АЕК). Бұл ретте, Бағдарламаның бір қатысушысын қаржыландырудың ең жоғары лимиті кредиттер және (немесе) микрокредиттер онымен үлестес тұлғалардың/компаниялардың қаржы лизингінің шарттары бойынша берешекті есепке алмай есептеледі;

2) кредит/микрокредит (тер) бойынша кредиторлардың алдында Бағдарламаның бір қатысушысының негізгі борышы бойынша берешек қалдығының жалпы сомасы 8 000 (сегіз мың) АЕК көлемі сомасынан аспауы тиіс. Осы шартты ескере отырып, Бағдарламаның бір қатысушысы үшін кредиттер/микрокредиттер саны шектелмейді.

3) кредиттердің/микрокредиттердің нысаналы мақсаты – айналымдағы қаражатты ин-вестициялау/толықтыру. Бұл ретте, кредиттерді/микрокредиттерді беру ісін жаңа бастаған кәсіпкерлердің жобаларын қоспағанда, сауда саласында іске асыруға жоспарланған немесе іске асырылатын жобалар бойынша айналымдағы қаражатты толықтыру мақсаттарында жүзеге асырылмайды (Қазақстан Республикасы Индустрия және сауда министрлігінің Техникалық реттеу және метрология комитетінің 2007 жылғы 14 желтоқсандағы № 683-од бұйрығымен бекітілген экономикалық қызмет түрлерінің жалпы жіктеуіші «Көтерме және бөлшектеп са-удалау; автокөліктер мен мотоциклдерді жөндеу» G секциясы (бұдан әрі – ЭҚЖЖ), ЭҚЖЖ 45.20 және 45.40 кластарында көзделген автокөлік құралдары мен мотоциклдерге техникалық қызмет көрсету мен жөндеуді қоспағанда);

4) кредиттердің/микрокредиттердің мерзімі:инвестицияларға 5 (бес) жылдан көп емес; айналымдағы қаражатты толықтыруға 3 (үш) жылдан көп емес;5) кредит/микрокредит бойынша сыйақының номиналды мөлшерлемесі – жылына 6% аспайды;6) кредиттердің/микрокредиттердің валютасы – теңге;7) негізгі борыш және есептелген сыйақы бойынша жеңілдік кезеңі – кредитор шешімі бой-

ынша кредит/микрокредит мерзімі ұзақтығының үштен бірінен аспайды;8) кредиторлар Бағдарламаға қатысушының кредит/микрокредит бойынша міндеттемелерді

бұзуы себебінен өндіріп алынатын комиссияларды, алымдарды және/немесе өзге де төлемдерді қоспағанда, Бағдарламаға қатысушының кредитіне/микрокредитіне байланысты қандай да бір комиссиялар, алымдар және/немесе өзге де төлемдер өндіріп алмайды, бұл ретте мұндай комиссиялардың, алымдардың және/немесе өзге де төлемдердің мөлшері микро-кредит беру ұйымымен алдын ала жазбаша келісіледі;

Бағдарламаға қатысушылар мүлікті бағалау және сақтандыру бойынша шығыстарды төлейді. 9. Кредиторлар кредиттік келісім сомасының кемінде 20%-ын стартап жобаларды

қаржыландыруға жібереді. 10. Кепілзаттық қамтамасыз етуі жеткіліксіз болған жағдайда, Бағдарламаға қатысушылар

кредит/микрокредит бойынша міндеттемелердің орындалуын қамтамасыз ету ретінде микрокре-дит беру ұйымының кепілдігін алуға құқылы. Бұл ретте, Бағдарламаға қатысушылардың жоба-лары осы бұйрықпен бекітілген қалалардағы микроқаржы ұйымдары/екінші деңгейдегі банктер беретін Микрокредиттер жөніндегі кепілдендіру қағидаларының талаптарына сәйкес келуі қажет.

11. Мына кәсіпкерлер Бағдарламаға қатысушылар бола алмайды: 1) құрылтайшылары ұлттық басқарушы холдингтер, ұлттық компаниялар және акцияла-

рының (жарғылық капиталына қатысу үлестерінің) елу және одан көп пайызы мемлекетке, ұлттық басқарушы холдингке, ұлттық холдингке, ұлттық компанияға (әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорацияны, сондай-ақ мемлекеттік-жекешелік әріптестік туралы шарт шеңберінде құрылған кәсіпкерлерді қоспағанда) тікелей немесе жанама түрде тиесілі ұйымдар болып табылатын, сондай-ақ меншік нысаны жекеше мекеме ретінде ресімделген кәсіпкерлер;

2) төленбеген қарыздары бар:тұрақтандырушы немесе дағдарысқа қарсы бағдарламалар мен Қазақстан Республикасы

Ұлттық қорының, жергілікті атқарушы органдардың және микрокредит беру ұйымдары қаражатының есебінен іске асырылатын бағдарламалар шеңберінде мемлекеттік даму ин-ституттары, ЕДБ берген;

Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 31 наурыздағы № 168 қаулысымен бекітілген «Бизнестің жол картасы 2020» бизнесті қолдау мен дамытудың бірыңғай бағдарламасы шеңберінде мемлекеттік қаржылық қолдау көрсетілетін;

3) «2. Терминдер және анықтамалар» деген тараудың және «4. Бағдарламаға қатысушылардың жобаларын қаржыландыру шарттары» деген тараудың талаптарына сәйкес келмейтін;

4) салықтық берешегі, міндетті зейнетақы жарналары, міндетті кәсіптік зейнетақы жарна-лары және бюджетке әлеуметтік аударымдар бойынша берешегі барлар.

Берешегінің жоқ екендігі Бағдарламаға қатысушы қаржыландыруға өтінім берген күнге дейін күнтізбелік 30 (отыз) күннен кешіктірілмей берілген Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2008 жылғы 29 желтоқсандағы № 622 бұйрығымен бекітілген (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 5446 болып тіркелген) Дербес шоттарды жүргізу ережелерінің 18-қосымшасына сәйкес берешектің жоқ екендігі мемлекеттік кірістер органдары жүргізетін есептегі берешектің жоқ (бар) туралы мәліметтерімен расталады;

5) қару (оның ішінде қару шығаруға арналған құрамдас бөліктер), құрамында есірткі бар заттарды немесе азаматтық айналымнан алынған басқа да мүлікті шығаруды немесе жеткізуді көздейтін жобаларды іске асыратындар;

6) ойын бизнесін ұйымдастыруды және (немесе) дамытуды көздейтін жобаларды іске асыратындар;

7) террористік және Қазақстан Республикасының заңнамасымен тыйым салынған кез келген өзге де қызметпен байланысты қызметті көздейтін жобаларды іске асыратындар;

8) моторлы көлік құралдарын және өзі өсірген жүзімнен шарап өндіруді көздейтін жобаларды қоспағанда, акцизделетін тауарлар/өнімдер шығаруды жүзеге асыратын;

9) қиыршықтас және құм карьерлерін игеру жобаларын қоспағанда, тау-кен өнеркәсібінде қызметін жүзеге асыратындар;

10) Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2016 жылғы 29 желтоқсандағы №918 қаулысына сәйкес мониторингтеуге жататын ірі салық төлеушілердің тізбесіне енгізілген металлургия өнеркәсібіндегі жобаларды іске асыратын;

11) Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес орта немесе ірі кәсіпкерлік субъектілері болып табылатын кәсіпкерлер;

12. Кредиторлар Бағдарламаға қатысушыларға мына мақсаттарға кредиттер/микрокре-диттер бермейді:

1) заңды тұлғалардың жарғылық капиталдарына қатысу;2) Бағдарламаға қатысушылардың бұрын жұмсалған шығындарын өтеуі, Бағдарламаға

қатысушылардың жеке және/немесе заңды тұлғалардан, оның ішінде қатысушылардан, акци-онерлерден, лауазымды тұлғалардан және Бағдарламаға қатысушылардың жұмыскерлерінен қаржылай көмек алуына байланысты туындаған берешекті өтеуі;

3) тұтынушылық кредит беру;4) қолданыстағы міндеттемелерді қайта қаржыландыру; 5) тұрғын үй жылжымайтын мүлкін, жер учаскелерін сатып алу және салу; 6) Бағдарламаға қатысушылардың шаруашылық қызметтерінің шығындарын жабу (бұл ретте,

қаржы нәтижесі теріс Бағдарламаға қатысушыларға кредит/микрокредит беруге рұқсат етіледі); 7) сенім білдірілгендердің (агенттердің) қызметтеріне ақы төлеу; 8) Бағдарламаға қатысушылардың кредитімен/микрокредитімен байланысты комиссия-

ларды, алымдарды және / немесе өзге де төлемдерді төлеу;9) құнды қағаздарды сатып алу (портфельдік инвестициялар); 10) үлестес/ байланысты компаниялардан/тұлғалардан негізгі құралдарды, активтерді

сатып алу;11) жалған немесе жасанды мәмілелерді төлеу;12) Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің міндетін атқарушының 2010 жылғы 10

ақпандағы № 52 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6058 болып тіркелген) «Қылмыстық жолмен алынған кірістерді заңдастыруға (жылыстатуға) және терроризмді қаржыландыруға қарсы іс-қимыл туралы» Қазақстан Республикасы Заңының мақсаттары үшін Оффшорлық аймақтар тізбесінде және/немесе Қазақстан Республикасы Қаржы нарығын және қаржы ұйымдарын реттеу мен қадағалау агенттігі басқармасының 2008 жылғы 2 қазандағы № 145 қаулысымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 5371 болып тіркелген) бекітілген «Банктік және сақтандыру қызметінің, бағалы қағаздар рыногының кәсіби қатысушылары қызметінің және бағалы қағаздар рыногында ли-цензияланатын басқа да қызмет түрлерінің, жинақтаушы зейнетақы қорлары мен акционерлік инвестициялық қорлар қызметінің мақсаттары үшін оффшорлық аймақтардың тізбесінде көзделген оффшорлы аумақтарда тіркелген/ашылған контрагенттердің заңды мекенжайла-ры және/немесе банк шотының деректемелері туралы ақпарат бар кез келген шарттарды/келісімшарттарды/келісімдерді төлеу.

13. Бағдарламаға қатысушыларды қаржыландыру кезінде кредиторлар мынадай қосымша шарттарды сақтайды:

1) 8 000 (сегіз мың) АЕК-тен асатын жалпы сомаға бір жобаны іске асыру үшін Бағдарла-ма ның бірнеше үлестес қатысушыларын қаржыландыруды жүзеге асырмау. Мына өлшемшарттардың барлығына бір уақытта сәйкес келетін екі немесе одан көп жоба жиынтығы бір жоба болып саналады:

жоба бір объектінің аумағында іске асырылады; жоба ЭҚЖС бір кіші сыныбының шеңберінде іске асырылады;бір жобаны іске асыратын Бағдарламаға қатысушылар арасында қаржы ағындары бар;2) Бағдарламаға қатысушылар кредит/микрокредит қаражаты есебінен сатып алынған

мүлікті/активтерді үшінші тұлғаларға ресімдемейді, сондай-ақ мемлекеттік меншіктегі жер учаскесіндегі құрылысты қоспағанда, үшінші тұлғаларға тиесілі жер учаскесінде объект са-луды жүзеге асырмайды;

3) Бағдарламаға қатысушы ұзақ мерзімді активті сатып алу-сату мәмілесін бұзған не кредит/микрокредит қаражатының есебінен сатып алынған ұзақ мерзімді активті иеліктен шығарған жағдайда, Бағдарламаға қатысушы осындай бұзудан/иеліктен шығарудан кейін 3 (үш) жұмыс күні ішінде кредиторға жазбаша түрде хабарлайды. Аталған шарт кредит/микрокредит беру туралы тиісті шартта бекітіледі. Кредитор Бағдарламаға қатысушыдан осындай хабарламаны алған күннен бастап 3 (үш) жұмыс күні ішінде микрокредит беру ұйымының тиісті хабарла-масын жолдайды. Микрокредит беру ұйымы жазбаша талабын жіберген жағдайда, кредитор

(Соңы 22-бетте)

22 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫлресми

және/немесе Бағдарламаға қатысушы микрокредит беру ұйымының талаптарында көрсетілген тәртіппен және мерзімде микрокредитті мерзімінен бұрын өтейді;

4) Бағдарламаға қатысушының контрагентпен жасасқан тиісті шартында тауарларды және/немесе жұмыстарды және/немесе көрсетілетін қызметтерді сатып алудың өзге мерзімі көзделмесе, Бағдарламаға қатысушылар қаржыландырылған күннен бастап 6 (алты) айдың ішінде мақсатқа сай пайдалану бойынша кредитті/микрокредитті немесе оның бір бөлігін пайдаланады;

5) кредиттер/микрокредиттер ісін жаңа бастаған кәсіпкерлерге қазіргі үлестес кәсіпкерлердің қызметіне сәйкес келетін ЭҚЖС экономика секторларында жобаларды іске асыруға берілмейді (ЭҚЖС сыныбының деңгейінде);

14. Бағдарламаға қатысушыларды қаржыландырудың өзге де шарттары кредитордың уәкілетті органының шешімімен айқындалады.

5-тарау. Бағдарламаға қатысушыларға микрокредиттер беру тәртібі15. Үміткерлер тікелей не «Атамекен» өңірлік кәсіпкерлер палатасының аудандық филиал-

дары/ қалалар мен қалалар құрамындағы аудандардың әкімдері арқылы кәсіпкерлік қызметке жәрдемдесу шаралары бойынша консультациялар алу үшін және Бағдарламаға қатысушыларға сәйкес келуі тұрғысынан тексеруден өту үшін халыққа қызмет көрсету орталықтарына жүгінеді;

16. Ісін жаңа бастаған кәсіпкерлер кәсіпкерлік негіздеріне оқыту курстарына қатысуға жіберіледі. Жұмыс істеп жүрген кәсіпкерлер кәсіпкерлік негіздеріне оқыту курстарына қатысусыз кредиттер/микрокредиттер алуы мүмкін;

17. Халықты жұмыспен қамту орталықтарының жолдамалары бойынша және оқу курста-рынан өткендігі туралы сертификаттары бар (болған жағдайда) «Еңбек нарығы» ААЖ-дағы тексерулердің нәтижелері бойынша Бағдарламаға қатысушылар жобаның бизнес-жоспарын әзірлеп, кредитті/микрокредитті алуға арналған өтінішпен кредиторларға жүгінеді;

18. Кредиторлар әлеуетті бизнес-жобаны бағалайды, қорытындыны береді және кредитті/микрокредитті берудің мүмкіндігі немесе мүмкін еместігі туралы шешім қабылдайды. Бұл рет-те өзін-өзі жұмыспен қамтығандар, жұмыссыздар, ауыл шаруашылығы кооперативтері және олардың мүшелері кредитті/микрокредитті алуға өтініш бергенге дейін шағын кәсіпкерлік, оның ішінде микрокәсіпкерлік субъектісінің мәртебесіне ие болады;

19. Кредиторлар кредит/микрокредит беру туралы оң шешім қабылдағаннан кейін, Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасына сәйкес Бағдарламаға қатысушылармен кредит/микрокредит беру туралы шарт жасасады.

20. Кредиторлар ай сайын есепті айдан кейінгі айдың 3 (үшінші) күніне дейін берілген кре-диттер/микрокредиттер бойынша ақпаратты микрокредит беру ұйымына ұсынады;

21. Микрокредит беру ұйымы ай сайын есепті айдан кейінгі айдың 6 (алтыншы) күніне дейінгі мерзімде жергілікті атқарушы органдарға және уәкілетті органға берілген кредиттер/микрокредиттер бойынша ақпарат береді.

Уәкілетті орган халықты жұмыспен қамту мәселелері жөніндегі уәкілетті органға берілген кредиттер/микрокредиттер бойынша ақпаратты ай сайын есепті айдан кейінгі айдың 10 (онын-шы) күніне дейін береді.

22. Микрокредит беру ұйымы берілген кредиттердің/микрокредиттердің мақсатқа сай пай-даланылуына мониторинг жүргізеді және бюджеттік кредит шартында көзделген тәртіппен және мерзімде ЖАО мен уәкілетті органға тиісті ақпаратты береді.

6-тарау. Кредиторларға қойылатын талаптар23. ЕДБ-ге қойылатын талаптар:1) Қазақстан Республикасының кемінде 7 өңірінде филиалдар желісінің болуы;2) негізгі борыш және/немесе есептелген сыйақы бойынша мерзімі 90 күннен артық

кешіктірілген берешегі бар кредиттер деңгейі кредиттік келісім жасалған күні 10%-дан аспайды;3) Қазақстан Республикасы Ұлттық Банкінің пруденциялық және өзге де нормативтерін орындау; 4) микрокредит беру ұйымының ішкі құжаттарына сәйкестілігі.24. МҚҰ-ға қойылатын талаптар: 1) микроқаржы ұйымының өз капиталы Қазақстан Республикасының Ұлтты Банкі белгілеген

ең аз деңгейден төмен емес;2) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінде есептік тіркеудің болуы;3) кредитке өтінім берудің алдында кемінде 1 (бір) жыл негізгі қызметпен айналысу;4) Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкінің пруденциялық және өзге де нормативтерін

орындау. 5) микрокредит беру ұйымының ішкі құжаттарына сәйкестілігі.

7-тарау. Мониторинг25. Микрокредит беру ұйымы мыналарды жүзеге асырады:1) кредиторлардың қаражатты уақтылы игеруіне мониторинг;2) кредиторлардың қаражатты мақсатқа сай пайдалануына, сондай-ақ Бағдарламаға

қатысушылардың алынған кредиттерді/микрокредиттерді мақсатқа сай пайдалануына ішінара мониторинг жүргізу. Бұл ретте, Бағдарламаға қатысушылардың кредиттерді/микрокредиттерді мақсатқа сай пайдалануын тексеру кредиторлар дайындаған қаражатты мақсатқа сай пайда-лануды тексеру актісінің негізінде жүзеге асырылады;

3) Бағдарламаға қатысушыларды бұрын берілген кредиттерді/микрокредиттерді өтеуден бо-сатылатын қаражат есебінен кредиторлардың уақтылы қаржыландыруына мониторинг жүргізу.

26. Кредиторлар қаражаттың игерілуі туралы есептерді ай сайын есепті айдан кейінгі айдың 3 (үшінші) күніне дейінгі мерзімде микрокредит беру ұйымдарына жібереді. Есепті берудің ны-саны мен мерзімдері тиісті кредиттік келісімде көрсетіледі.

27. Микрокредит беру ұйымы өзінің жалғыз акционерінің, Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Парламенті және мемлекеттік органдардың талабы бойынша оларға Бағдарламаға қатысушылардың кредит/микрокредит алуына, игеруіне, Бағдарламаға қатысушылардың кредитті/микрокредитті мақсатқа сай пайдалануына байла-нысты ақпаратты береді;

28. Кредиторлар Бағдарламаға қатысушылардың қаржыландырылған жобаларына мони-торинг жүргізеді. Бұл ретте, Бағдарламаға қатысушының әрбір қаржыландырылған жобасы бойынша жеке кредиттік дерекнама жүргізіліп, онда Бағдарламаға қатысушылардың қаражатты мақсатқа сай пайдаланғанын растайтын құжаттар сақталады;

29. Микрокредит беру ұйымы тоқсан сайын есепті тоқсаннан кейінгі айдың 10 (оныншы) күніне дейін Бағдарламаға қатысушыларды қаржыландыруға қатысатын кредиторлардың қаржы-экономикалық жағдайын талдауды жүзеге асырады.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 31 шіл­деде Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15410 болып енгізілді.

(Соңы. Басы 21-бетте)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭНЕРГЕТИКА МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 14 маусым №201 Астана қаласы

«Шаруашылық және өзге де қызмет бойынша экологиялық нормативтер мен экологиялық талаптарды бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2014 жылғы 13 қазандағы № 57 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

бұйырамын:1. «Шаруашылық және өзге де қызмет бойынша экологиялық нормативтер мен экологиялық

талаптарды бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2014 жылғы 13 қазандағы №57 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 9805 болып тіркелген, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2014 жылғы 6 қарашада жарияланған) мынадай өзгеріс енгізілсін:

көрсетілген бұйрықпен бекітілген Қалдықтарды жерасты көмуге байланысты шаруашылық және өзге қызмет бойынша экологиялық нормативтер мен экологиялық талаптарда:

43-тармақ мынадай редакцияда жазылсын:«43. Қоршаған ортаға әсерді бағалаудың кезеңділігі мен оны жүргізу тәртібі Кодекстің

37, 38 баптарында және Қазақстан Республикасы Қоршаған ортаны қорғау министрінің 2007 жылғы 28 маусымдағы № 204-Ө бұйрығымен бекітілген Қоршаған ортаға әсерді бағалау жүргізу жөніндегі нұсқаулықта (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 4825 болып тіркелген) келтірілген. ».

2. Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Қалдықтар басқару департаменті Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ

және орыс тілдеріндегі қағаз және электрондық түрдегі көшірмесін Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне ресми жариялау және қосу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмелерін мерзімдік баспа басылымдарына ресми жариялау үшін жіберуді;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің ресми интернет-ре-сурсында орналастыруды;

5) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы тармақтың 2), 3) және 4) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Энергетика министрлігінің Заң қызметі департаментіне беруді қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының энергетика вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан РеспубликасыныңЭнергетика министрі Қ. БОЗЫМБАЕВ

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 14 шіл­деде Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15337 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 11 шілде №324 Астана қаласы

Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін оларды есепке алуды

ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы

«Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 46-14) тармағына сәйкес бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін оларды есепке алуды ұйымдастыру қағидалары бекітілсін.

2. «Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін оларды есепке алуды ұйымдастыру қағидаларын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2016 жылғы 15 қаңтардағы № 33 бұйрығының (Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 13115 болып тіркелген, 2016 жылғы 24 ақпанда «Әділет» Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің ақпараттық-құқықтық жүйесінде жарияланған) күші жойылды деп танылсын.

3. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Балалардың құқықтарын қорғау комитеті (Е.Е.Ерсайынов) заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде

оның көшірмесін қағаз және электронды түрде қазақ және орыс тілдерінде ресми жариялау және Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде көшірмелерін мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялауға жіберуді;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің интернет-ре-сурсында орналастыруды;

5) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Заң қызметі және халықаралық ынтымақтастық департаментіне осы тармақтың 1), 2), 3) және 4) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

4. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Білім және ғылым вице-министрі Б.А. Асыловаға жүктелсін.

5. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен бастап күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрініңміндетін атқарушы Б. АСЫЛОВА

«КЕЛІСІЛДІ» «КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Қазақстан РеспубликасыныңӘділет министрі Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау_________________М. Бекетаев министрі ________________Т. Дүйсенова2017 жылғы «24» шілде 2017 жылғы «24» шілде

«КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Ішкі істер министрі_________________Қ. Қасымов2017 жылғы «24» шілде

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің м.а. 2017 жылғы 11 шілдедегі №324 бұйрығымен бекітілді

Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін оларды есепке алуды ұйымдастыру қағидалары

1-бөлім. Жалпы ережелер1. Осы Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін

оларды есепке алуды ұйымдастыру қағидалары «Білім туралы» 2007 жылғы 27 шілдедегі Қазақстан Республикасы Заңының 5-бабының 46-14) тармақшасына сәйкес әзірленген және Қазақстан Республикасының аумағында тұратын мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін оларды есепке алуды ұйымдастыру тәртібін белгілейді.

2. Осы Қағидаларда мынадай ұғымдар пайдаланылады: 1) ақпараттық жүйе – ақпараттық өзара іс-қимыл арқылы белгілі бір технологиялық

әрекеттерді іске асыратын және нақты функционалдық міндеттерді шешуге арналған ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың, қызмет көрсетуші персоналдың және техникалық құжаттаманың ұйымдастырылып ретке келтірілген жиынтығы;

2) білім алмаушы – білім беру ұйымы қызмет көрсететін аумақта тұратын (тұрақты неме-се уақытша) бастауыш, негізгі орта және жалпы орта білім, техникалық және кәсіптік білімнің жалпы білім беру бағдарламасын іске асыратын білім беру ұйымдарына қабылданбаған жасы 6-дан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған бала;

3) білім беру саласындағы уәкілетті орган - білім беру саласындағы басшылықты және сала-аралық үйлестіруді жүзеге асыратын Қазақстан Республикасының орталық атқарушы органы;

4) білім беру ұйымының қызмет көрсету аумағы – жергілікті атқарушы органдардың шешімі бойынша білім беру ұйымына бекітілген аумақ;

5) жүйелі түрде себепсіз сабаққа қатыспаушы - бастауыш, негізгі орта және жалпы орта, техникалық және кәсіптік білімнің жалпы білім беру бағдарламасын іске асыратын білім беру ұйымдарына қабылданған, бірақ күнтізбелік он және одан да көп күн себепсіз сабақты қалдырған жасы 6-дан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмаған бала;

6) мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін оларды есепке алу – жергілікті атқарушы органдардың тұрғылықты орны (мекендеу) бойынша тіркеудің бар-жоғына қарамастан қызмет көрсететін аумаққа келген немесе тұратын (тұрақты немесе уақытша) балаларға есеп жүргізуді ұйымдастыруы.2-бөлім. Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға

дейін оларды есепке алуды ұйымдастыру тәртібі3. Есепке тұрғылықты орны (мекендеу) бойынша тіркеудің барына (жоғына) қарамастан

Қазақстан Республикасының аумағына келген немесе тұратын (тұрақты немесе уақытша) жасы 0-ден 18 жасқа дейінгі балалар есепке алуға жатады.

4. Балаларды есепке алу тоқсан сайын әр ағымдағы жылғы наурыз, маусым, қыркүйек және желтоқсан айларында білім саласындағы уәкілетті органның білім берудің бірыңғай ақпараттық жүйесінен (бұдан әрі – ББАЖ) және мемлекеттік органдардың ақпараттық жүйесінен (бұдан әрі – МО АЖ) деректерді шығару арқылы жүзеге асырылады.

Әр жаңа оқу жылында 20 қыркүйектен кешіктірмей балалардың есепке алуы аяқталады.

5. Балаларды есепке алу ББАЖ және МО АЖ мәліметі негізінде 0-ден 18 жасқа дейін бірыңғай деректер базасын құру және жүргізу арқылы жүзеге асырылады.

6. Жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару органдары және орта білім беру ұйымдары 0-ден 18 жасқа дейін бірыңғай мәлімет базасының мәліметі бойынша білім беру ұйымдарында балалардың қатысуын қадағалайды.

Жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару органдары білім саласындағы уәкілетті органға мәліметтерді әр жылдың 15 қазанына жолдайды.

7. Мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін жылсайынғы оларды есепке алу қорытындылары жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару органдары мен орта білім беру ұйымдарының мәжілістерінде қаралады.

8. Балаларды есепке алу бойынша мәліметтерді қалыптастыру деректері:1) мектепке дейінгі жастағы балалар туралы ББАЖ деректері;2) мектеп жасындағы балалар туралы ББАЖ деректері;3) техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында білім алатын балалар туралы ББАЖ

деректері;4) мемлекеттік емес ұйымдарда тәрбиеленіп және білім алып жатқан балалар туралы

ББАЖ деректері;5) Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Жеке тұлғалар» мемлекеттік деректер

базасының 0-18 жастағы балалар туралы мәліметі;6) Қазақстан Республикасы Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің «Оралман»

автоматтандырылған ақпараттық жүйесінің 0-18 жастағы оралман балалары туралы мәліметі.9. Осы Қағидалардың 8-тармағында көрсетілген мемлекеттік органдар тоқсан сай-

ын әр ағымдағы жылғы 30 наурыз, 30 маусым, 30 қыркүйек және 30 желтоқсанда білім беру саласындағы уәкілетті органға 0-ден 18 жасқа дейінгі балалар туралы мәліметті «Ақпараттандыру туралы» Қазақстан Республикасының Заңының талаптарына сәйкестікке атестаттаудан өтуге сәйкес ББАЖ қолданысқа енгізген сәтке дейін МО АЖ-нен шығару арқылы ұсынады.

10. Блім беру ұйымдарында оқумен қамтылмаған балаларды анықтау үшін білім беру саласындағы уәкілетті орган ББАЖ мәліметін МО АЖ мәліметімен салыстырып тексереді, аталған балалар туралы ақпаратты ББАЖ-ға орналастырады.

3-бөлім. Жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару органдарының балаларды, олар орта білім алғанға дейін есепке алуды ұйымдастыру тәртібі

11. Жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару органдары мектепке дейінгі жастағы және мектеп жасындағы балалар орта білім алғанға дейін оларды есепке алуды ұйымдастырады және ББАЖ мәліметтері негізінде:

1) мектепке дейінгі жастағы балалар туралы мәліметтер;2) оқытуға жатпайтын (денсаулығы бойынша) балалар туралы мәліметті қоса алғанда

мектеп жасындағы балалар туралы мәліметтер;3) техникалық және кәсіптік білім беру ұйымдарында білім алатын балалар туралы мәліметтер;4) мемлекеттік емес мектепке дейінгі ұйымдарда және орта білім беру ұйымдарында

тәрбиеленіп жатқан және білім алушылар туралы мәліметтер;5) оқытуға жатпайтын балалар туралы мәліметтер;6) оралман балалар туралы мәліметтер;7) шетелдік және азаматтығы жоқ (иммигранттар) балалар туралы мәліметтер;8) оқумен қамтылмаған балалар туралы мәліметтер;9) жүйелі түрде себепсіз сабаққа қатыспаушы балалар туралы мәліметтері бар облыс,

республикалық маңызы бар қала, астана аумағында тұратын баланың тегі, аты, әкесінің аты (ол бар болған жағдайда), жеке сәйкестендіру нөмірі (ЖСН), туған күні, айы, жылы, тұрғылықты орны көрсетілген 0-ден 18 жасқа дейінгі балалардың бірыңғай мәліметтер базасын қалыптастырады.

Осы қағидалардың 11-тармағының 9) тармақшасында көрсетілген мәліметтер облыстардың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), (аудан, қала, қаладағы аудан) ішкі істер органдарының жергілікті полиция қызметімен келісіледі және әр айдың 10-на қарай ББАЖ-да орналастырылады.

12. ББАЖ мәліметтері негізінде жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару органдары:

1) тұрғылықты орны (мекендеу) бойынша тіркеудің бар-жоғына қарамастан білім беру ұйымы қызмет көрсететін аумаққа келген немесе тұратын (тұрақты немесе уақытша) жасы 0-ден 18 жасқа дейін балалардың мәлімет базасын, балаларды есепке алу қорытындылары туралы мәлімет, баланың тегі, аты, әкесінің аты (бар болған жағдайда), жеке сәйкестендіру нөмірі (ЖСН), туған күні, айы, жылы, тұрғылықты орны көрсетілген мектепке дейінгі және мек-теп жасындағы балалардың жиынтық деректерін жүргізеді;

2) балаларды есепке алу бойынша іс-шаралардың нәтижесінде тұру фактісі орны анықталмаған мектеп жасындағы балалардың тұрғылықты орны (мекендеу) туралы мүдделі мемлекеттік органдарға сұраныс жолдайды;

3) жалпы білім беру ұйымдарына дәлелсіз себептермен бармайтын кәмелетке толмағандарға есеп, олармен және олардың ата-аналарымен немесе заңды өкілдермен жеке профилактикалық шараларды жүргізеді,

4) ықпал ету шараларын қабылдау үшін жүйелі түрде себепсіз сабаққа қатыспаушы білім алушылар туралы құқық бұзушылықтардың, қадағалаусыз және панасыз қалу профилактикасының жүйесiн құрайтын органдар мен мекемелердi ақпараттандырады.

Балалар туралы мәліметтері бар тізімдерді жергілікті атқарушы органдар бекітеді. 4-бөлім.

Білім беру ұйымдарының балаларды, олар орта білім алғанға дейін есепке алуды ұйымдастыру тәртібі

13. Мектепке дейінгі білім беру ұйымдары тоқсан сайын (наурыз, маусым, қыркүйек және желтоқсан) электронды нысанда ББАЖ-ға:

1) мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында білім алатын және тәрбиеленетін балалар туралы мәліметті;

2) бірінші сыныпқа қабылдауға жататын 5 – 6 жастағы балалар туралы мәліметті;3) орта білім беру ұйымдарына қабылдауға жататын 6 – 7 жастағы балалар туралы

мәліметті ұсынады.14. Орта білім беру ұйымдары тоқсан сайын (наурыз, маусым, қыркүйек және желтоқсан)

электронды нысанда ББАЖ-ға:1) мектеп жасындағы балалар туралы мәліметті, тұрғылықты орны (мекендеу) бойынша

тіркеудің бар-жоғына қарамастан білім беру ұйымдары қызмет көрсететін аумаққа келген не-месе тұратын (тұрақты немесе уақытша) жасы 6-дан 18 жасқа дейінгі балалар (олар орта білім алғанға дейін) туралы мәліметті ұсынады;

2) білім беру саласында Қазақстан Республикасы заңнамасында белгіленген мерзімде және тәртіппен 6-дан 18 жасқа дейінгі балаларды орта білім беру ұйымдарына қабылдауды қамтамасыз етеді;

3) қыркүйекте ҰБДҚ-да білім алушылар контингенті туралы мәліметті ресімдеу, білім беру ұйымдары қызмет көрсететін аумақта тұратын (тұрақты немесе уақытша) және білім беру ұйымдарында оқытуға жататын жасы 6-дан 18 жасқа дейінгі балалардың білім алатын орны туралы мәліметті анықтау жұмысын аяқтайды;

4) білім беру ұйымдары қызмет көрсететін аумақта тұру фактісі анықталмаған жасы 0-ден 18 жасқа дейінгі балалар туралы ақпаратты жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару органдарына жолдайды;

5) білім алушылардың сабаққа қатысуын күнделікті бақылауды іске асырады (мониторинг), мінез-құлқында, білім алуында, дамуында және әлеуметтік бейімделуінде проблемалары бар білім алушылармен жеке профилактикалық жұмыс жүргізеді;

6) әр айдың 10-на қарай жүйелі түрде себепсіз сабаққа қатыспаушы балалар туралы мәліметті ББАЖ-ға орналастырады;

7) өмірдің қиын жағдайына тап болған, сондай-ақ, оқытылмайтын, жалпы білім беретін ұйымдарда жүйелі түрде себепсіз сабаққа қатыспаушы балалар анықталған жағдайда оларды тәрбиелеу және білім саласындағы Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес олардың орта білім алуы бойынша шараларды қабылдайды.

8) 20 қыркүйектегі жағдай бойынша 9-сынып бітірушілерінің білім алу орны туралы ақпаратты ББАЖ-ға электрондық нысанда ұсынады;

9) ағымдағы жылы аталған білім беру ұйымдарында білім алуды жалғастырмаған 9 (10) сынып бітірушілері болып табылатын кәмелетке толмаған азаматтар анықталған жағдайда аталған кәмелетке толмаған тұратын білім беру ұйымы қызмет көрсететін аумақтағы жалпы білім беру ұйымының басшысын, сондай-ақ профилактикалық есепке алу үшін ішкі істер ор-гандарын еркін нысанда ақпараттандырады;

10) білім алуды жалғастырмаған ағымдағы жылдың 9 (10) сынып бітірушілерін білім беру ұйымдарында білім алмаушы ретінде есепке алуды жүргізеді;

11) ағымдағы жылдың 9 (10) сынып бітірушілерінің білім алуды жалғастырмау фактісі анықталған жағдайда уақытылы жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару орган-дарын ақпараттандырады, олардың жалпы білім алуы үшін шаралар қабылдайды;

12) жылсайын жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару органдарына мектеп жасындағы балалардың, олардың әрі қарай білім алу фактісін растайтын құжаттардың көшірмесі қоса берілген орта білім беру ұйымдарынан шығару туралы мәлімет ұсынады;

13) орта білім беру ұйымынан шыққан білім алушының одан әрі білім алуын бақылауды оның одан әрі білім алуын растайтын құжатты жеке іс-қағаздарына қоса отырып (әрі қарай білім алуын растайтын күні және шығыс нөмірі бар анықтама, басқа білім беру ұйымына қабылданғаны туралы күні және нөмірі бар бұйрығы) іске асырады.

Білім алушыны қабылдаған орта білім беру ұйымының басшысы білім алушы шығып кет-кен орта білім білім беру ұйымына шығыс нөмірі және күні көрсетілген растау анықтаманы, орта білім беру ұйымына қабылдау туралы нөмірі және күні көрсетілген бұйрықты жолдайды.

Шығып кеткен оқушылардың одан әрі білім алуы туралы растайтын анықтама онда шығыс нөмірі және күні, басқа білім беру ұйымына қабылдау туралы бұйрық нөмірі және күні болған жағдайда қабылданады.

15. Өз балаларының білім алуына кедергі жасаған және (немесе) өз балаларын тәрбиелеу мен оқыту бойынша тиісінше міндеттемелерді орындамаған отбасы анықталған жағдайда орта білім беру ұйымдары:

1) кәмелетке толмағандарды оқытуды ұйымдастыру үшін ата-аналармен (заңды өкілдермен) өзара іс-қимыл жасау бойынша шұғыл шаралар қабылдайды;

2) қолданыстағы заңнамаға сәйкес ықпал ету шараларын қабылдау үшін ол туралы кәме-летке толмағандардың істері және олардың құқықтарын қорғау жөніндегі комиссияға хабарлайды;

3) анықталған балалар және көрсетілген балалар үшін оқытуды ұйымдастыру бойынша қабылданған шаралар туралы жергілікті атқарушы органдардың білім беруді басқару орган-дарына хабарлайды;

4) профилактикалық есепке алу үшін ішкі істер органдарын еркін нысанда ақпараттандырады.16. Балаларды есепке алуды жүргізу барысында анықталған балалар оқу сабақтары жур-

налында жинақтау сызығынан кейін жазылады.17. Техникалық және кәсіптік білім беру ұйымы:1) тоқсан сайын (наурыз, маусым, қыркүйек және желтоқсан) электронды нысанда ҰБДҚ-

ға техникалық және кәсіптік білім беру ұйымында білім алып жатқан балалар туралы мәлі-метті ұсынады;

2) техникалық және кәсіптік білім беру ұйымынан шыққан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандардың бұдан әрі білім алуына бақылауды жүргізеді және аталған балалар туралы мәліметті білім органдарына ұсынады

Білім алушыны қабылдаған білім беру ұйымының басшысы білім алушы шығып кеткен орта білім беру ұйымына шығыс нөмірі және күні көрсетілген растау анықтаманы, орта білім беру ұйымына қабылдау туралы нөмірі және күні көрсетілген бұйрықты жолдайды.

Шығып кеткен оқушылардың одан әрі білім алуы туралы растайтын анықтама онда шығыс нөмірі және күні, басқа білім беру ұйымына қабылдау туралы бұйрық нөмірі және күні болған жағдайда қабылданады.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 18 та­мызда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15514 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 7 сәуір №141 Астана қаласы

Білім беру ұйымдарының білім алушылары және тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсету

қағидаларын бекіту туралы

2009 жылғы 18 қыркүйектегі «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі тура-лы» Қазақстан Республикасы Кодексінің 7-бабы 1-тармағының 122-1) тармақшасына сәйкес бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған Білім беру ұйымдарының білім алушылары және тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсету қағидалары бекітілсін.

2. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық көмекті ұйымдастыру департаменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелген

күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін баспа және электрондық түрде мемлекеттік және орыс тілдерінде бір данада ресми жариялау және Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне қосу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің ресми интер-нет-ресурсында орналастыруды;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде Денсаулық сақтау министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы жөніндегі мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі және 2017 жылғы 1 қаңтардан бастап туындаған қатынастарға қолданылады.

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрі Е. БІРТАНОВ

«КЕЛІСІЛДІ» «КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Қазақстан РеспубликасыныңБілім және ғылым министрі Қорғаныс министрі_________________________Е. Сағадиев ________________________С. Жасұзақов2017 жылғы 18 сәуір 2017 жылғы 11 сәуір

«КЕЛІСІЛДІ» «КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Қазақстан РеспубликасыныңМәдениет және спорт министрі Ішкі істер министрі_________________ А. Мұхамедиұлы ___________________К. Қасымов2017 жылғы 14 сәуір 2017 жылғы 11 сәуір

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 7 сәуірдегі №141 бұйрығымен бекітілген

Білім беру ұйымдарының білім алушылары және тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсету қағидалары

1-тарау. Жалпы ережелер1. Осы Қағидалар білім беру ұйымдарының білім алушылары және тәрбиеленушілеріне

медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастыруды айқындайды. 2. Білім беру ұйымдарында балалардың денсаулығын нығайтуға, сырқаттанушылықтың

алдын алуға және төмендетуге бағытталған емдеу-профилактикалық және сауықтыру іс-шаралары көрсетіледі.

3. Осы Қағидаларда мынадай терминдер мен ұғымдар пайдаланылады:1) алғашқы медициналық-санитариялық көмек (бұдан әрі – МСАК) – адам, отбасы және

қоғам деңгейінде көрсетілетін, қолжетімді медициналық қызметтер көрсету кешенін қамтитын тәуліктік медициналық бақылаусыз дәрігерге дейінгі немесе білікті медициналық көмек;

2) тәрбиеленушілер – мектепке дейінгі, интернаттық ұйымдарда білім алушы және тәрбиеленуші адамдар;

3) білім беру ұйымдарындағы медициналық пункт (бұдан әрі – медициналық пункт) – білім беру ұйымдарының білім алушыларына және тәрбиеленушілеріне дәрігерге дейін және білікті медициналық көмек көрсетуге арналған білім беру ұйымдарындағы жеке кабинеттер;

4) білім беру ұйымы – білім беру саласында қызметін жүзеге асыратын заңды тұлға; 5) денсаулық сақтау ұйымы – денсаулық сақтау саласында қызметін жүзеге асыратын

заңды тұлға;6) тегін медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі (бұдан әрі – ТМККК) – Қазақстан

Республикасының азаматтарына және оралмандарға көрсетілетін медициналық көмектің медициналық қызметтер тізбесі бойынша Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын бірыңғай көлемі;

7) білім алушылар – жалпы білім беретін ұйымдардың оқушылары;8) халықтың нысаналы топтарын профилактикалық медициналық қарап тексеру – ауру-

ларды ерте сатыда анықтауға және аурулардың асқынуын, аурулардың туындауына ықпал ететін қауіп факторларының алдын алуға, халық денсаулығын қалыптастыруға және нығайтуға бағытталған скринингтік қарап-тексерулер;

9) шағын жинақты мектеп – білім алушылар контингенті шағын, сынып-жинақтары бірік-тірілген және оқу сабақтарын ұйымдастырудың өзіндік нысаны бар жалпы білім беретін мектеп;

2-тарау. Білім беру ұйымдарының білім алушыларына және тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсетуді ұйымдастыру

4. Білім беру ұйымдарының білім алушылары және тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет көрсету медициналық пункттерде жүзеге асырылады.

5. Білім беру ұйымдарының білім алушылары және тәрбиеленушілеріне медициналық қызмет ТМККК шеңберінде көрсетіледі.

6. Медициналық пункт оқушыларының саны 50 балаға дейінгі шағын жинақты мектептерден басқа, бір ұйымға біреу есебінен білім беру ұйымдарында ашылады.

7. Білім беру ұйымдарында медициналық пункт болмаған кезде білім алушыларға және тәрбиеленушілерге медициналық қызметті «Амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін медициналық ұйымдардың қызметі туралы ережені бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 5 қаңтардағы № 7 бұйры-ғына сәйкес (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6774 болып тіркелген) жергілікті денсаулық сақтауды мемлекеттік басқару органдарының шешімі бойынша айқындалған МСАК ұйымы көрсетеді.

8. Білім беру ұйымдарындағы медициналық пункттер Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрінің 2014 жылғы 29 желтоқсандағы №179 бұйрығымен бекітілген «Білім беру объектілеріне қойылатын санитариялық-эпидемиологиялық талаптар» санитариялық қағидаларына сәйкес медициналық техникамен, медициналық мақсаттағы бұйымдармен, санитариялық, жұмсақ және қатты мүкәммалдармен жарақтандырылады (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10275 болып тіркелген).

9. МСАК-ты қоса алғанда амбулаториялық-емханалық көмек көрсететін денсаулық сақтау ұйымы медициналық қызметке берілген лицензияға қосымшаның негізінде медициналық пун-ктте медициналық қызметті, мынадай: алғашқы медициналық-санитариялық көмек (дәрігерге дейін және/немесе білікті), білікті (жалпы дәрігерлік практика немесе педиатрия) мамандықтар бойынша мектепке дейінгі және интернаттық ұйымдардың медициналық пункттерін қоспағанда балалар халқына амбулаториялық-емханалық көмекті жүзеге асырады, сондай-ақ медициналық қызмет көрсету үшін дәрілік заттармен қамтамасыз етеді.

10. Медициналық пункттердің үлгі штаттары мен штаттық нормативтері «Денсаулық сақтау ұйымдарының үлгі штаттары мен штат нормативтерін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2010 жылғы 7 сәуірдегі № 238 бұйрығына сәйкес белгіленеді (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 6173 болып тіркелген).

11. Білім алушыларға, тәрбиеленушілерге медициналық қызмет үй-жайларды ұстау, таза-лау, ағымдағы және күрделі жөндеу жүргізу, коммуналдық қызметтерге ақы төлеу білім беру ұйымдары есебінен жүзеге асырылатын медициналық пунктте көрсетіледі.

12. МСАК ұйымының басшысы медициналық пункттің уақытша жұмыс орнында жоқ негізгі жұмыскерді басқа медицина қызметкерімен алмастыруды қамтамасыз етеді.

13. Білім беру ұйымдарының білім алушыларын және тәрбиеленушілерін аурулары бойынша жоспарлы диспансерге жатқызуды, емдеуді және (немесе) оңалтуды Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 28 сәуірдегі № 281 бұйрығымен бекітілген Алғашқы медициналық-санитариялық көмек көрсету қағидаларына және Азаматтарды алғашқы медициналық-санитариялық көмек ұйымдарына бекіту қағидаларына сәйкес білім алушылар немесе тәрбиеленушілер бекітілген МСАК ұйымының жалпы практика дәрігерлері, учаскелік педиатрлары, бейінді мамандары, фельдшерлері мен мейіргерлері жүзеге асырады (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11268 болып тіркелген).

14. Медициналық пункттердің медицина қызметкерлері жыл сайын білім беру ұйымдарының білім алушыларының және тәрбиеленушілерінің денсаулығын сақтау және нығайтуды, олардың арасында сырқаттанушылықты төмендету, профилактикалық егулерді, профилактикалық қарап-тексерулерді жүргізуді ұйымдастыруды және МСАК ұйымдарына бекітілген жері бойынша уақтылы диспансерге жатқызуды бақылауды жүргізуді жоспарлайды.

15. Интернаттық үлгідегі білім беру ұйымдарының медицина қызметкерлері балалардың денсаулығын сақтау және нығайтуды, профилактикалық іс-шаралар өткізуді, оның ішінде профилактикалық егулер жүргізуді ұйымдастыруды, интернат ұйымдарының санитариялық-гигиеналық және тамақтандыру жағдайын, балалардың тәулік бойы болуын ескере отырып, жұмыс режимін бақылауды қамтамасыз етеді.

16. Профилактикалық қарап-тексерулер Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2009 жылғы 10 қарашадағы № 685 бұйрығымен бекітілген Халықтың нысаналы топтарын профилактикалық медициналық тексеріп-қарауды жүргізу ережесіне сәйкес жүргізіледі (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 5918 болып тіркелген).

17. Білім беру ұйымдарының білім алушылары мен тәрбиеленушілеріне профилактикалық қарап-тексерулерді МСАК ұйымының мамандары білім беру ұйымдарының аумағына барып және (немесе) денсаулық сақтау ұйымының базасында жүргізіледі.

18. Білім беру ұйымы 2009 жылғы 18 қыркүйектегі «Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының Кодексі 94-бабының 2-тармағына сәйкес (бұдан әрі – Кодекс) жоспарлы тәртіпте профилактикалық қарап-тексеру, вакцина егу неме-се оларға басқа да медициналық қызметтерді көрсету кезінде медициналық араласуларға білім алушылардың және тәрбиеленушілердің, олардың ата-анасының (заңды өкілінің) ақпараттандырылған келісімін алуға немесе бас тартуын алуға жәрдемдеседі.

19. Медициналық пункттердің медицина қызметкерлері жоспарлы, маусымдық неме-се эпидемиялық көрсетілімдері бойынша Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2009 жылғы 30 желтоқсандағы № 2295 қаулысымен бекітілген Қарсы профилактикалық егу жүргізілетін аурулардың тізбесіне, Профилактикалық егу жүргізу ережесіне және халықтың жоспарлы егілуге жатқызылатын топтарына сәйкес білім беру ұйымдарының білім алушылары және тәрбиеленушілерінің тиісті контингентіне егілгендерді кейіннен қадағалай отырып вакцина егуді жүргізуді қамтамасыз етеді.

20. Медициналық пункттердің медицина қызметкерлері жіті және созылмалы аурулар ушыққан, жарақаттанған жағдайларда білім алушыларға, тәрбиеленушілерге, педагог және техникалық персоналға жедел медициналық көмек (кезек күттірмейтін дәрігерге дейінгі көмек, аумақтық емханаға жолдама беру, «жедел» көмек бригадасын шақырту) көрсетеді.

21. Кодекстің 94-бабының 2-тармағына сәйкес білім беру ұйымдарының білім алушыла-ры мен тәрбиеленушілеріне шұғыл көрсетілімдер болған немесе өміріне қауіп төнген кезде ме дициналық көмек ата-анасының (заңды өкілдерінің) келісімінсіз, балаға көрсетілген меди-циналық көмек туралы ата-анасы (заңды өкілдері) міндетті хабардар етіле отырып, көрсетіледі.

22. Медициналық пункттердің медицина қызметкерлері білім беру ұйымдарының психикалық және эмоциялық саламаттылыққа қолдау көрсететін дағдыларды меңгертуге қатысады, мінез-құлықтық қауіп факторларын төмендетуге (темекі шегу, нашақорлық, уытқұмарлық, алкоголизм), сондай-ақ білім беру ұйымдарының психологтарымен және әлеуметтік педагогтарымен бірлесіп басым шаралар қабылдай отырып, білім алушылардың арасында суицид бойынша қауіп топтарын анықтауға қатысады.

23. Медициналық пункттердің медицина қызметкерлері оқу процесін және оқудың қауіпсіз жағдайларын ұйымдастыруға, білім беру ұйымдарында ұтымды және қауіпсіз тамақтандыруды, санитариялық-эпидемиологиялық режимнің сақталуын қамтамасыз етуге қатысады.

24. Медициналық пункттердің медицина қызметкерлері салауатты өмір салтын қалыптастыру мәселелері орталығының мамандарымен бірлесіп жыл сайын педагогикалық кеңестерде, сынып сағаттарында, жалпы және ата-аналар жиналыстарында ата-аналардың, білім алушылардың және тәрбиеленушілердің, тәрбиешілер мен педагогтардың арасында са-ламатты өмір салтын насихаттау саласында сауаттылығы мен ақпараттандырылуын арттыру жөніндегі іс-шараларды жоспарлайды және өткізеді.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 18 ма­мырда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15131 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 3 шілде №451 Астана қаласы

«Әлеуметтік мәні бар аурулардың және айналадағылар үшін қауіп төндіретін аурулардың тізбесін бекіту туралы»

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 21 мамырдағы №

367 бұйрығына өзгеріс енгізу туралы

«Халық денсаулығы және денсаулық сақтау жүйесі туралы» Қазақстан Республикасының 2009 жылғы 18 қыркүйектегі Кодексінің 7-бабы 1-тармағының 89) тармақшасын іске асыру мақсатында бұйырамын:

1. «Әлеуметтік мәні бар аурулардың және айналадағылар үшін қауіп төндіретін аурулардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 21 мамырдағы № 367 бұйрығына (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11512 болып тіркелген, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2015 жылғы 15 маусымда жарияланған) мынадай өзгеріс енгізілсін:

әлеуметтік мәні бар аурулардың және айналадағылар үшін қауіп төндіретін аурулардың тізбесі осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес редакцияда жазылсын.

2. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Медициналық көмекті ұйымдастыру департаменті заңнамамен белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрықты мемлекеттік тіркеген күннен бастап күнтізбелік он күннің ішінде оны

мерзімдік баспасөз басылымдарында, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жариялау және Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің Эталондық бақылау банкіне қосу үшін жіберуді;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің интернет-ре-сурсында орналастыруды;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркегеннен кейін күнтізбелік он күннің ішінде Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы бұйрықтың 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді жіберуді қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау вице-министрі Л.М. Ақтаеваға жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау министрі Е.БІРТАНОВ

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің 2017 жылғы 3 шілдедегі №451 бұйрығына қосымша

Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің2015 жылғы 21сәуірдегі № 367 бұйрығымен бекітілген

Әлеуметтік мәні бар аурулардың және айналадағылар үшін қауіп төндіретін аурулардың тізбесі

1. Әлеуметтік мәні бар аурулар№ Аурулар АХЖ 10 кодтары1. Туберкулез A15-A19;2. Адамның иммунитет тапшылығы вирусы

(АИВ) тудыратын ауруB20-B24;

3. Созылмалы вирустық гепатиттер және бау-ыр циррозы

В18.0, В18.1, В18.2, В18.8, В19, К74;

4. Қатерлі ісіктер С00-97; D00-09; D37-48;5. Қант диабеті E10-E14;6. Психикалық бұзылулар және мінез-құлықтың

бұзылуы F00-F99;

7. Балалардың церебралдық параличі G80;8. Миокардтың жіті инфаргі (алғашқы 6 ай) I21, I22, I239. Ревматизм I00-I02; I05-I09; M12.3; M35.3;

10. Дәнекер тіннің жүйелі зақымданулары M30-M36;11. Нерв жүйесінің дегенерациялық аурулары G30-G32;12. Орталық нерв жүйесінің миелинсіздендіруші

ауруларыG35-G37;

13. «Орфандық (сирек кездесетін) аурулардың тізбесін бекіту туралы» Қазақстан Республи-касы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрінің 2015 жылғы 22 мамырдағы № 370 бұйрығымен айқындалған орфандық аурулар (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 11511 болып тіркелген, «Әділет» ақпараттық-құқықтық жүйесінде 2015 жылғы 15 шілдеде жарияланған)

В55, D56, D56.0-D56.2, D56.4, D57, D57.0-D57.2, D59.5, D61.9, D69.3, D76.0, D80-D84, Е53.1, E74.0, E75.2, E76.0- E76.2, E80.2, E83.0, Е84.8, E85.0, Е88.0, G12.2, G35, G40.4, G93.4, J84, J84.0, J84.1, J84.8, J84.9, I27.0, K50, K51, L10, L13.0, M08.2, М30.3, М31.3, M31.4, М31.8, М32.1, М33, М33.2, M35.2, Q78.0, Q80, Q81

2. Айналадағылар үшін қауіп төндіретін аурулар№ Аурулар АХЖ-10 кодтары1. Адамның иммунитет тапшылығы

вирусы тудыратын ауру (АИВ)B20-B24;

2. Геморрагиялық қызба А90-А99;3. Дифтерия А36;4. Менингококтік жұқпа А39;5. Полиомиелит А80;6. Мерез А50-А53.97. Алапес А30;8. Безгек В50-54;9. Күйдіргі А22;

10. Туляремия А21;11. Туберкулез А15.0- А19;12. Тырысқақ А00;13. Оба А20;14. Іш сүзегі A01.0.15. Жіті вирустық гепатит В 15; 16; 17;16. Психикалық бұзылулар және

мінез-құлықтың бұзылуы F06.0-F06.3, F06.8-F07.9, F10.2-F10.8, F11.2-F11.8, F12.2-F12.8, F13.2-F13.8, F14.2-F14.8, F15.2-F15.8, F16.2-F16.8, F18.2-F18.8, F19.2-F19.8, F20.0-F20.2, F22, F30.2, F31.2, F31.4-F31.5, F32.2-F32.3, F33.2-F33.3, F60.0-F60.3, F70-F79, F91.1-F91.3;

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 2 та­мызда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15417 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫДЕНСАУЛЫҚ САҚТАУ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 17 шілде №532 Астана қаласы

«Денсаулық сақтау саласындағы шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның байқау кеңесі туралы ережені, Байқау кеңесінің отырыстарын шақыру

және өткізу қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін

атқарушының 2011 жылғы 10 қыркүйектегі №601 бұйрығының күші жойылды деп тану туралы

«Құқықтық актілер туралы» 2016 жылғы 6 сәуірдегі Қазақстан Республикасы Заңының 50-бабына сәйкес бұйырамын:

1. «Денсаулық сақтау саласындағы шаруашылық жүргізу құқығындағы мемлекеттік кәсіпорынның байқау кеңесі туралы ережені, Байқау кеңесінің отырыстарын шақыру және өткізу қағидасын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрінің міндетін атқарушының 2011 жылғы 10 қыркүйектегі № 601 бұйрығының күші жойылcын (Нормативтік құқықтық актілері мемлекеттік тіркеу тізілімінде №7256 болып тіркелген).

2. Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің Жобаларды басқару депар-таменті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуді;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оны мерзімді

баспа басылымдарына, сондай-ақ ресми жариялау және Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне қосу үшін Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінің «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберуді;

3) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау министрлігінің интернет-ре-сурсында орналастыруды;

4) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелгеннен кейін он жұмыс күні ішінде Қазақстан Республикасы Денсаулық сақтау және әлеуметтік даму министрлігінің Заң қызметі департаментіне осы тармақтың 1), 2) және 3) тармақшаларында көзделген іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Денсаулық сақтау вице-министрі Л.М. Ақтаеваға жүктелсін.

4. Осы бұйрық ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан РеспубликасыныңДенсаулық сақтау министрі Е.БІРТАНОВ

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 4 та­мызда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15438 болып енгізілді.

(Соңы 23-бетте)

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2017 жылғы 11 тамыз №403 Астана қаласы

Республикалық бюджеттен қаржыландырылатын білім беру ұйымдарында

техникалық және кәсіптік білімі бар мамандарды даярлауға 2017-2018 оқу жылына арналған мемлекеттік

білім беру тапсырысын орналастыру туралы

«Республикалық бюджеттен қаржыландырылатын білім беру ұйымдарында (Қарулы Күштер, басқа да әскерлер мен әскери құрылымдар, сондай-ақ арнаулы мемлекеттік орган-дар үшін мамандар даярлауды жүзеге асыратын білім беру ұйымдарын қоспағанда) жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі, сондай-ақ техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білімі бар мамандар даярлауға 2017 – 2018 оқу жылына арналған мемлекеттік білім беру тап-сырысын бекіту туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2017 жылғы 22 маусымдағы № 386 қаулысына сәйкес бұйырамын:

1. Осы бұйрыққа қосымшаға сәйкес республикалық бюджеттен қаржыландырылатын білім беру ұйымдарында техникалық және кәсіптік білімі бар мамандарды даярлауға 2017 – 2018 оқу жылына арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы орналастырылсын.

2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Техникалық және кәсіптік білім департаменті (Н.Ж. Оспанова) заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін

қағаз және электронды түрде қазақ және орыс тілдерінде «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына ресми жариялау және Қазақстан Республикасы нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне енгізу үшін жолдауды;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялау үшін жолдауды;

4) осы бұйрықты Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің интернет-ре-сурсында орналастыруды;

5) осы бұйрық Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркеуден өткеннен кейін он жұмыс күні ішінде осы бұйрықтың 1), 2), 3) және 4) тармақшаларында қарастырылған іс-шаралардың орындалуы туралы мәліметтерді Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің Заң қызметі және халықаралық ынтымақтастық департаментіне ұсынуды қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау Қазақстан Республикасының Білім және ғылым вице-министрі Б.А. Асыловаға жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасының Білім және ғылым министрі Е.САҒАДИЕВ

Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2017 жылғы 11 тамыздағы № 403 бұйрығына қосымша

Республикалық бюджеттен қаржыландырылатын білім беру ұйымдарында техникалық және

кәсіптік білімі бар мамандарды даярлауға 2017-2018 оқу жылына арналған мемлекеттік білім беру тапсырысы

№Оқу орын-дарының

атауыМамандық атауы Саны

(адам)

Оның ішінде қазақ

тілінде оқытатын

9-сынып база-сында

11-сы-нып ба-засында

1

Қаза

қста

н Ре

спуб

лика

сы Б

ілім

жән

е ғы

лым

мини

стрл

ігіні

ң «Р

ымбе

к Бай

сеиі

тов

атын

дағы

Сем

ей қа

ржы-

экон

омик

алық

колл

еджі

» ре

спуб

лика

лық м

емле

кетт

ік қа

зына

лық к

әсіп

орны

0104000 - Кәсіптік білім беру (салалар бойынша):010401 3 «Өндірістік оқыту шебері, техник (барлық ата-лымдар бойынша)» біліктілігі

56 40 - 56

1304000 - Есептеу техни-касы және бағдарламалық қамтамасыз ету (түрлері бойынша):130404 3 «Техник-бағдарламашы» біліктілігі

155 115 140 15

1304000 - Есептеу техни-касы және бағдарламалық қамтамасыз ету (түрлері бойынша):130405 3 «Ақпаратты қорғау технигі» біліктілігі

185 110 185 -

1305000 - Ақпараттық жүйелер (қолдану саласы бойынша):1305023 «Техник-бағдарламашы» біліктілігі

40 40 25 15

Барлығы 436 305 350 86

2

Қаза

қста

н Ре

спуб

лика

сы Б

ілім

жән

е ғы

лым

мини

стрл

ігіні

ң «Б

өбек

» ұл

ттық

ғылы

ми-

прак

тика

лық,

білі

м бе

ру ж

әне

сауы

қтыр

у ор

талы

ғы»

респ

убли

калы

қ мем

леке

ттік

қазы

налы

қ кәс

іпор

ны «

Өзін

-өзі

тану

» Ад

амны

ң үй

лесім

ді д

амуы

гума

нита

рлық

колл

еджі

0101000 - Мектепке дейінгі тәрбие және оқыту:010101 3 «Мектепке дейінгі ұйымдардың тәрбиешісі» біліктілігі

25 25 - 25

0105000 – Бастауыш білім беру:010501 3 «Бастауыш білім беру мұғалімі» біліктілігі

25 25 - 25

0105000 – Бастауыш білім беру:010501 3 «Шетел тілінен ба-стауыш білім беру мұғалімі» біліктілігі

25 25 25 -

0111000 – Негізгі орта білім беру:011105 3 «Өзін-өзі тану мұғалімі» біліктілігі

25 25 - 25

Барлығы 100 100 25 753 «Кәсіпқор»

Холдингі» коммерциялық

емес акционерлік

қоғамы «APEC PetroTechnic

жоғары колледжі»

жауапкершілігі шектеулі

серіктестігі

0801000 – Мұнай мен газ сква-жиналарын бұрғы лау және бұрғылау жұмыс тары ның тех-нологиясы (бейін бойынша):080114 3 «Техник-технолог» біліктілігі

25 - - 25

0809000 – Мұнай және газ кен орындарын пайдалану (бейін бойынша):080922 3 «Техник-технолог» біліктілігі

25 - - 25

0821000 – Мұнай және газ өндіру технологиясы:082101 3 «Бұрғылау мен кө-тергіш қондырғыларға қыз-мет көрсету және бұрғы лау бойынша технолог» біліктілігі

25 - - 25

0821000 – Мұнай және газ өндіру технологиясы:082301 3 «Мұнай, газ, химиялық процестер мен компонеттерді өңдеу техник-технологы» біліктілігі

25 - - 25

0828000 - БӨА инжинирингі технологиясы:082801 3 «Техник-технолог»

100 - - 100

090200 – Электрмен қамта-масыз ету (салалар бойынша):0902033 «Техник-электрик»

100 - - 100

Барлығы 300 - - 300Жиыны 836 405 375 461

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 24 та­мызда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №15547 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

2016 жылғы 6 қазандағы № 422 Астана қаласы

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ЭНЕРГЕТИКА МИНИСТРЛІГІ

2016 жылғы 27 қарашадағы № 505 Астана қаласы

БІРЛЕСКЕН БҰЙРЫҚ

Жерүсті су объектілеріндегі су сапасының нысаналы көрсеткіштері мен оларға қол жеткізу жөніндегі іс-шараларды әзірлеу әдістемесін бекіту туралы

2003 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасының Су кодексі 56-бабының 4-тармағына сәйкес бұйырамыз:

1 Қоса беріліп отырған Жерүсті су объектілеріндегі су сапасының нысаналы көрсеткіштері мен оларға қол жеткізу жөніндегі іс-шараларды әзірлеу әдістемесі бекiтілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Су ресурстары комитеті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бірлескен бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;

2) осы бірлескен бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ және орыс тілдеріндегі баспа және электрондық түрдегі көшірмесінің Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне ресми жа-риялау және қосу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

3) осы бірлескен бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялауға жіберілуін;

4) осы бірлескен бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің ресми интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бірлескен бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бірлескен бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Қазақстан РеспубликасыныңПремьер-Министрінің орынбасары – Энергетика министрі Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрі______________А. МЫРЗАХМЕТОВ _____________Қ. БОЗЫМБАЕВ

«КЕЛІСІЛГЕН»Қазақстан Республикасының Ұлттық экономикаминистрі _____________Қ. Бишімбаев2016 жылғы 12 желтоқсан

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің 2016 жылғы 6 қазандағы №422

және Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2016 жылғы 27 қарашадағы № 505 бірлескен бұйрығымен бекітілген

Жерүсті су объектілеріндегі су сапасының нысаналы көрсеткіштері мен оларға қол жеткізу жөніндегі іс-шараларды әзірлеу әдістемесі

1-тарау. Жалпы ережелер1. Осы Жерүсті су объектілеріндегі су сапасының нысаналы көрсеткіштері мен оларға

қол жеткізу жөніндегі іс-шараларды әзірлеу әдістемесі (бұдан әрі – әдістеме) 2003 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Су кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 56-бабы 4-тармағына сәйкес әзірленді және жерүсті су объектілеріндегі су сапасының нысаналы көрсеткіштері мен оларға қол жеткізу жөніндегі іс-шараларды әзірлеу тәртібін айқындайды.

2. Жерүсті су объектілеріндегі су сапасының нысаналы көрсеткіштері (бұдан әрі – нысаналы көрсеткіштер) өндіріс өсімімен сипатталатын өңірдің әлеуметтік-экономикалық дамуы кезінде қоршаған ортаның антропогендік ластануын болдырмау мақсатында белгіленеді.

3. Осы Әдістемеде мынадай негізгі ұғамдар пайдаланылады:1) жер үсті су объектілері – шекарасы, көлемі мен су режимі бар, құрлық бетінде оның

бедері нысанында сулардың тұрақты немесе уақытша жинақталуы;2) қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткiштерi – қоршаған ортаның сапасын бiртiндеп

жақсарту қажеттiгiн ескере отырып, қоршаған ортаның белгiлi бiр уақыт кезеңiне нормаланатын параметрлерiнiң шектi деңгейiн сипаттайтын көрсеткiштер;

3) су сапасының стандарттары – жерүсті су объектілері жай-күйінің нысаналы көрсеткіш-теріне қол жеткізу үшін сақталуға тиіс судың шекті гидрохимиялық, микробиологиялық, физикалық сипаттамаларының сандық көрсеткіштері.

4. Су сапасының стандарттарын сипаттайтын және Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі Су ресурстары комитеті төрағасының 2016 жылғы 9 қарашадағы

5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫл 23РЕСМИ

№ 151 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 14513 болып тіркелген) бекітілген Су объектілерінде су сапасын жіктеудің бірыңғай жүйесінде (бұдан әрі – жіктеу) белгіленген су сапасының сыныбы нысаналы көрсеткіштер ретінде қабылданады. Нысаналы көрсеткіштер әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер өсіміне қол жеткізу мақсатында экономиканың перпективалы салаларын және тиісінше олармен бай-ланысты суды пайдаланудың басым түрлерін дамыту үшін қол жеткізу қажет су сапасының деңгейін сипаттайды.

5. Нысаналы көрсеткіштер мен оған қол жеткізу жөніндегі іс-шараларды облыстардың, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың жергілікті атқарушы органдары (бұдан әрі – ЖАО) әзірлейді және Қазақстан Республикасы Мемлекеттік жоспарлау жүйесінің құжаттарында белгілейді.

2-тарау. Нысаналы көрсеткіштер мен оларға қол жеткізужөніндегі іс-шараларды әзірлеу

6. Нақты су объектісінің су шаруашылығы учаскесі бойынша нысаналы көрсеткіштерді әзірлеу Қазақстан Республикасы Энергетика министрінің 2015 жылғы 26 ақпандағы № 145 бұйрығымен (Нормативтік құқықтық актілерді мемлекеттік тіркеу тізілімінде № 10869 бо-лып тіркелген) бекітілген Қоршаған орта сапасының нысаналы көрсеткіштерін айқындау қағидаларына сәйкес жүзеге асырылады.

Нақты су объектісінің су шаруашылығы учаскесі бойынша нысаналы көрсеткіштер жіктеуге сәйкес су сапасының сыныбына сүйене отырып айқындалатын аталған су объектісінің су шаруашылығы учаскесі үшін су сапасының стандарттарын су қорын пайдалану және қорғау, сумен жабдықтау, су бұру саласындағы уәкілетті орган (бұдан әрі – уәкілетті орган) бекіткеннен кейін әзірленеді.

Уәкілетті орган белгілеген су сапасының стандартын сипаттайтын су сапасының сыныбы-мен салыстырғанда судың сапасының жақсаруын көздейтін су сапасының сыныбы нысаналы көрсеткіш болып табылады.

7. Нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізу үшін ЖАО су ресурстарының ластануының және тиімсіз пайдаланылуының алдын алу бойынша шаралар кешенін, сондай-ақ қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шараларды қамтитын іс-шаралар жоспарын әзірлейді.

8. Экологиялық ахуалға талдау жүргізген кезде су сапасы стандарттарын белгілеу бары-сында алынған қорытындылар қабылданады және су объектісін мынадай белгілі бір топтарға жатқызуды қамтитын өзен бассейнінің спецификасын, фондық және табиғи-климаттық ерекшеліктерін көрсететін су сапасының алдағы жылдардағы деректері ескеріледі:

антропогендік жүктеменің әсері оның негізгі гидрологиялық және морфологиялық сипат-тамаларын өзгертуге әкелмеген табиғи су объектілеріне;

антропогендік жүктеменің әсері олардың негізгі гидрологиялық және морфологиялық си-паттамаларын өзгертуге әкелген табиғи су объектілеріне;

шаруашылық қызмет нәтижесінде құрылған су объектілеріне.Қосымша келіп түсетін ағынды сулардың және басқа да ластаушы заттардың сипат-

тамаларына, сондай-ақ қарастырылып отырған су объектісі бойынша суды пайдалану құрылымына талдау жүргізіледі және оның нәтижесі бойынша суды пайдаланудың негізгі түрлері айқындалады.

9. Нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізу бойынша экономикалық мүмкіндіктерді зерттеу суды пайдаланудың басым бағыттарына сәйкес келетін су сапасының талап етілген сыныбына қол жеткізу үшін іс-шаралар кешенін іске асыруға байланысты шығындар негізінде жүргізіледі.

10. Нысаналы көрсеткіштерді белгілеу өлшемшарттарын айқындау кезінде:1) қоршаған ортаға антропогендік әсер ету дәрежесі;2) халықты ауыз сумен жабдықтауды қамтамасыз ету және су экожүйесінде теңдікті

ұстау қажеттілігі;3) әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштердің өсіміне қол жеткізу мақсатында экономиканың

перспективалы салаларын және тиісінше олармен байланысты суды пайдаланудың басым түрлерін дамыту қажеттілігі ескеріледі.

11. Су объектісіндегі су сапасын айқындайтын көрсеткіштердің құрамы жіктеуде келтірілген көрсеткіштер тізбесіне сүйене отырып қалыптастырылады.

12. Нысаналы көрсеткіштерге қол жеткізу сыныптауышта көрсетілген су сапасы стандаттарының сандық мәндерін салыстыру арқылы Ұлттық гидрометеорологиялық қызметтің үш жылдық кезеңдегі гидрологиялық мониторингінің деректері немесе аумақтық және (неме-се) жекеше байқау желiлерiнiң пункттерiнде аккредиттелген талдамалық зертханалар және (немесе) автоматтық байқау пункттері жүзеге асыратын ластаушы заттардың құрамын талдау үшін сынамаларды іріктеу негізінде айқындалады.

Нысаналы көрсеткіш осы су сапасы сыныбына орналған сыныптауышта айқындалған барлық көрсеткіштер мәніне сәйкес болғанда ғана қол жеткізілген болып саналады.

Бұйрық Қазақстан Республикасының Әділет министрлігінде 2017 жылғы 11 қаң­тарда Нормативтік құқықтық кесімдерді мемлекеттік тіркеудің тізіліміне №14660 болып енгізілді.

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІНІҢ БҰЙРЫҒЫ

2016 жылғы 30 желтоқсан № 545 Астана қаласы

Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістемені бекіту туралы

2003 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Су кодексінің 37-бабы 1-тармағының 4-3) тармақшасына сәйкес бұйырамын:

1. Қоса беріліп отырған Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістеме бекiтілсін.

2. Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің Су ресурстары комитеті заңнамада белгіленген тәртіппен:

1) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Әділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін;2) осы бұйрық мемлекеттік тіркелген күнінен бастап күнтізбелік он күн ішінде оның қазақ және

орыс тілдеріндегі баспа және электрондық түрдегі көшірмесінің Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерінің эталондық бақылау банкіне ресми жариялау және қосу үшін «Республикалық құқықтық ақпарат орталығы» шаруашылық жүргізу құқығындағы республикалық мемлекеттік кәсіпорнына жіберілуін;

3) осы бұйрық мемлекеттік тіркелгеннен кейін күнтізбелік он күн ішінде оның көшірмесін мерзімді баспа басылымдарына ресми жариялауға жіберілуін;

4) осы бұйрықтың Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігінің интернет-ресурсында орналастырылуын қамтамасыз етсін.

3. Осы бұйрықтың орындалуын бақылау жетекшілік ететін Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы вице-министріне жүктелсін.

4. Осы бұйрық алғашқы ресми жарияланған күнінен кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі.

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасының Ауыл шаруашылығы министрі

А. МЫРЗАХМЕТОВ

«КЕЛІСІЛДІ» «КЕЛІСІЛДІ»Қазақстан Республикасының Қазақстан РеспубликасыныңҰлттық экономика министрі Энергетика министрі_____________Т. Сүлейменов _____________Қ. Бозымбаев2017 жылғы 26 қаңтар 2017 жылғы 19 қаңтар

Қазақстан Республикасы Премьер-Министрінің орынбасары – Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрінің

2016 жылғы 30 желтоқсандағы № 545 бұйрығымен бекітілген

Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістеме1-бөлім. Жалпы ережелер

1. Осы Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістеме (бұдан әрі – әдістеме) 2003 жылғы 9 шілдедегі Қазақстан Республикасы Су кодексінің (бұдан әрі – Кодекс) 37-бабы 1-тармағының 4-3) тармақшасына сәйкес әзірленді және су пайдаланушылардың су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын (бұдан әрі – үлестік норма) әзірлеуі тәртібін айқындайды.

2. Үлестік нормаларды әзірлеу су алуды қысқартуға және сулардың зиянды әсерін төмендетуге мүмкіндік беретін қазіргі заманғы технологияларды игере отырып, суды кешенді және ұтымды пайдалану қағидатын іске асыру мақсатында жүзеге асырылады.

2-бөлім. Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу тәртібі1-параграф. Үлестік нормаларды есептеудің жалпы ережелер

3. Нормалауға жатады:1) сумен жабдықтау жүйесін және су сапасын ескере отырып, өнім бірлігін (орындалатын

жұмыс көлемін) өндіру үшін қажетті жалпы су көлемін тұтыну, оның ішінде технологиялық және шаруашылық-ауыз су мұқтаждықтарына, қосалқы өндіріске арналған қажеттілік;

2) өндірістен бұрылатын сарқынды сулардың, орын алатын ысыраптардың, өтеусіз су тұтыну және басқа тұтынушыларға берілген су мөлшері.

4. Үлестік нормалар берілген сападағы өндірілетін өнім (орындалған жұмыс) бірлігіне арналған текше метрлермен белгіленеді.

5. Өндірілетін өнімнің өлшем бірлігі ретінде сандық көрсеткіштер пайдаланылады.6. Үлестік нормаларды әзірлеу мынадай бірізді өзара байланысқан іс-қимылдарды көздейді:1) су тұтыну және сарқынды суларды жіберу талаптары, су шығысын айқындайтын фак-

торлар және факторлардың әрқайсысының норма шамасына әсер ету дәрежесі, өндірісте орын алатын су ысыраптарының себептері қарастырылатын су шығысын, тасымалдаушы желілердегі, су тұтыну нүктелеріндегі су ысыраптарын есепке алуды ұйымдастыруға және су объектілерінен су алу көлемдерін қысқарту мүмкіндігіне жыл сайын талдау (бұдан әрі - талдау) жүргізу;

2) үлестік нормаларды есептеу.7. Үлестік нормаларды есептеу мынадай бөлімдерден құралады:1) жеке немесе заңды тұлғаның қызметі туралы жалпы мәліметтер, онда қызметтің бағыты,

су пайдалану мақсаты, шығарылатын өнім көлемі, сумен жабдықтау және су бұру жүйелерінің сипаттамасы, су өлшеу жүйелерінің немесе құрылғыларының сипаттамасы көрсетіледі;

2) су пайдалануды алғаш рет жүзеге асыруды жоспарлаушы жеке немесе заңды тұлғаларды қоспағанда, үлестік нормаларды есептеу жылының алдындағы бес жыл ішінде суды пай-далану туралы мәліметтерді, іске асырылған су ресурстарын ұтымды пайдалану жөніндегі ұйымдастырушылық-техникалық іс-шаралар туралы ақпаратты көрсете отырып, жүргізілген талдау барысында алынған қорытындылар;

3) үлестік нормаларды есептеу алгоритмін қамтитын әдістемелік бөлім;4) үлестік нормаларды есептеу нәтижелері:осы әдістемеге 1-қосымшаға сәйкес өнеркәсіптің түрлі салалары үшін өнім бірлігіне су

тұтынудың үлестік нормалары;осы әдістемеге 2-қосымшаға сәйкес өнеркәсіптің түрлі салалары үшін өнім бірлігіне су

бұрудың үлестік нормалары;осы әдістемеге 3-қосымшаға сәйкес тұрақты суармалау кезінде су тұтынудың және су

бұрудың үлестік нормалары;осы әдістемеге 4-қосымшаға сәйкес лиманды суару кезінде су тұтынудың және су бұрудың

үлестік нормалары;осы әдістемеге 5-қосымшаға сәйкес жайылымдарды суландыру кезінде малды суару үшін

су тұтынудың үлестік нормалары;5) болашақ бес жылдық кезеңге арналған ұйымдастырушылық-техникалық іс-шаралардың

тізбесін қамтитын, су ресурстарын ұтымды пайдалану жөніндегі жоспар.8. Нормаларды әзірлеу үшін теориялық және есептік-талдамалық әдістер пайдаланылады.9. Өртке қарсы мұқтаждықтар үшін су қажеттіліктері нормаларды есептеу кезінде

ескерілмейді.2-параграф. Өнеркәсіптің әртүрлі салалары үшін су тұтынудың

үлестік нормаларын есептеу10. Су тұтынудың үлестік нормалары судың сапасы (ауыз су, техникалық) және сумен

жабдықтау жүйелері (айналмалы, бірізді пайдаланылатын) ескере отырып, сатылар бой-ынша есептеледі:

1) әртүрлі технологиялық процестерге су шығысының жобалық нормативтері негізінде технологиялық және шаруашылық-ауыз су мұқтаждары, сондай-ақ қосалқы өндіріс қажеттілігі үшін су тұтыну көлемдері анықталады;

2) технологиялық мұқтаждықтар үшін су тұтынудың үлестік нормасы, қосалқы өндірістің су тұтынуының үлестік нормасы және шаруашылық-ауыз су мұқтаждықтарына су тұтынудың үлестік нормасы есептеледі;

3) технологиялық мұқтаждықтарға арналған су тұтынудың үлестік нормасының, қосалқы мұқтаждықтарға арналған су тұтынудың үлестік нормасының және шаруашылық-ауыз су мұқтаждықтарына арналған су тұтынудың үлестік нормасының жиынтығын құрайтын су тұтынудың жиынтық үлестік нормасы анықталады.

11. Технологиялық мұқтаждықтар үшін су тұтынудың үлестік нормаларын (бұдан әрі – технологиялық үлестік норма) анықтауға арналған негіз су шығысының жобалық нормативтері болып табылады.

Су шығысының жобалық нормативтері белгілі бір операцияны орындау кезінде өнім (орындалған жұмыс) бірлігін өндіруге арналған суға қажеттілікті анықтайды және негізгі өнім (жұмыс) бірлігіне кететін технологиялық қажетті судың мөлшерінен және судың нормалана-тын шығыстарынан құралады.

Технологиялық мұқтаждықтарға арналған су шығысының жобалық нормативтері:1) негізгі өндірістің технолгиялық процесін қамтамасыз ететін жабдықтардың техникалық

сипаттамаларына;2) өндіріс процесіндегі судың рөліне (тасымалдаушы құрал ретінде жылуды беру немесе

бұру үшін, технологиялық компонент ретінде өнімді жуып-шаю үшін);3) өндірістік сумен жабдықтау схемаларына;4) суды пайдалану шарттарына (жеткізілетін ластаушылардың қыздыру температурасы,

химиялық құрамы, түрі мен мөлшері);5) кәсіпорынның орналасқан жерінің климаттық жағдайларына сүйене отырып анықталады.Өнімнің бір түрін шығару жүзеге асырылатын өндірісте су шығысының жобалық норматив-

тері мынадай формула бойынша анықталады:

мұнда,Нтех.is – су шығысының жобалық нормативі;Wтех.i – уақыт бірлігінде технологиялық операцияны орындау үшін қажетті су көлемі;Wтех.п.i – уақыт бірлігінде технологиялық операцияны орындау кезіндегі нормаланатын

шығыс көлемі;Qs –уақыт бірлігі ішінде өндірілген өнімнің (жұмыстың) көлемі. Өнімнің бірнеше түрін шығару жүзеге асырылатын өндірісте су шығынының жобалық

нормативтері мынадай формула бойынша анықталады:

мұнда,Нтех.is – су шығысының жобалық нормативі;Wтех.i – уақыт бірлігінде технологиялық операцияны орындау үшін қажетті су көлемі;Wтех.п.i –уақыт бірлігінде технологиялық операцияны орындау кезінде нормаланатын

шығыс көлемі;Оi – өндірілген немесе і операциясында өңдеуден өткен өнімнің (жұмыс) көлемі;Кis – дайын өнімнің (жұмыстың) бірлігіне өндірілген немесе «і» операциясында өңдеуден

өткен өнім шығысын көрсететін коэффициент.Технологиялық үлестік норма нормаланатын су шығысын ескере отырып, негізгі өндіріс

технологиясында көзделген судың тұтынылуын қамтиды. Су тұтынудың технологиялық үлестік нормасы мынадай формула бойынша өнім дайындау

технологиясына сүйене отырып, су шығысының жобалық нормативтері жиынтығын білдіреді:

мұнда,Ни.тех.is – су тұтынудың технологиялық үлестік нормасы;Нтех.is – су шығысының жобалық нормативі;n – негізгі өндіріс операциясының индексі.Өнімнің бір түрін шығару жүзеге асырылатын өндірісте су пайдаланудың технологиялық

үлестік нормасы өнімді (жұмыстың) дайындау процесінде және белгілі бір уақыт кезеңінде әрбір технологиялық цикл бойынша оны өндіру үшін қажет етілетін су көлемін осы кезеңде шығарылатын өнім (жұмыс) көлеміне бөлумен мынадай формула бойынша анықталады:

мұнда,Ни.тех.is – су тұтынудың технологиялық үлестік нормасы;

Wтех.i – уақыт бірлігінде технологиялық циклді орындау үшін қажетті су көлемі;Wтех.п.i – уақыт бірлігінде технологиялық циклді орындау кезінде нормаланатын шығын көлемі;Оs – шығарылатын өнімнің (жұмыс) көлемі.Бір шикізаттан жасалатын түрлі ассортименттегі біртекті өнімді шығарған кезде өнім (жұмыс)

бірлігіне технологиялық норма мынадай формула бойынша әрбір технологиялық цикл бой-ынша өнімді жасау (жұмысты жүзеге асыру) үшін талап етілетін судың жалпы көлемін шикізат шығысына немесе өнім бірлігінің құнына пропорционалды бөліп тарату арқылы айқындалады:

мұнда,Ни.тех.s – су тұтынудың технологиялық үлестік нормасы;Wтех.i – уақыт бірлігіне технологиялық циклді орындау кезінде қажетті су көлемі;Wтех.п.i – уақыт бірлігіне технологиялық циклді орындау кезінде нормаланатын ысыраптың

көлемі;Ds – өнім (жұмыс) бірлігіне заттай немесе құн түрінде шикізаттың шығысы;D – заттай немесе құн түрінде шикізаттың жалпы шығысы.12. Қосалқы өндірістің суды тұтынуының үлестік нормасы үш кезеңге есептеледі.Бірінші кезеңде негізгі өндірісте тұтынатын судың көлемін айқындау үшін орындалатын есеп-

темелерге ұқсас негізгі өндіріске көрсетілетін қызмет бірлігіне қосалқы өндірістің су шығысының нормативі айқындалады және мынадай тәртіппен жүзеге асырылады:

1) технологиялық циклдер, агрегаттар, көрсетілетін қызмет түріне қосалқы өндіріс учаскелері бойынша су шығысы есебімен қажетті су көлемі айқындалады;

2) мынадай:

формуласы бойынша көрсетілетін қызметтің түрін орындау үшін қажетті көлемнің жалпы көлемі есептеледі,

мұнда,Wв.q– көрсетілетін қызмет түрін орындау үшін жалпы қажетті су көлемі;Wв.fq – уақыт бірлігіне қосалқы өндірістің технологиялық циклін орындау үшін қажетті су

көлемі;Wв.п.fq – уақыт бірлігіне қосалқы өндірістің технологиялық циклін орындау кезінде норма-

ланатын ысыраптың көлемі;f – қосалқы өндіріс операциясының индексі;3) уақыт бірлігіне көрсетілетін қызметтің осы түрінің өндірісі үшін қажетті су көлемін мына-

дай формула бойынша сол кезеңдегі өндірілген қызметтер көлеміне бөлу арқылы көрсетілетін қызмет түрінің бірлігіне (мысалы: 1 гигакалорий буға 1000 текше метр тығыздалған ауа) су шығысының нормативі айқындалады:

мұнда,Вв. – көрсетілетін қызмет түрінің бірлігіне су шығысының нормативі;Wв.q – көрсетілетін қызметтің белгілі бір түрін өндіру үшін қажетті су көлемі;Qq – уақыт бірлігіне өндірілген қызметтер көлемі;Wв.fq – уақыт бірлігіне қосалқы өндірістің технологиялық циклін орындау үшін қажетті су

көлемі;Wв.п.fq – уақыт бірлігіне қосалқы өндірістің технологиялық циклін орындау кезінде норма-

ланатын ысыраптың көлемі;f – қосалқы өндіріс операциясының индексі.Екінші кезеңде өнімнің өзіндік құнын есептеудің кәсіпорындарда қабылданған әдістеріне

байланысты көрсетілетін қызметтердің түрлері бойынша негізгі өндірістің өнім бірлігіне қосалқы өндірістің су көлемін бөліп тарату шығысына пропорционалды жүзеге асырылады. Өнімнің бір түрін шығару жүзеге асырылатын өндірісте қосалқы өндіріс суының жалпы көлемі негізгі өнім өндірісіне толық жатады.

Өнімнің бірнеше түрін шығару жүзеге асырылатын өндірісте негізгі өнімнің бірлігіне қосалқы өндіріс суының көлемін бөліп тарату (көрсетілетін қызметтердің түрлері бойынша):

Вв.s = Wв.q ·Fqs (8)формуласы бойынша жүргізіледі,мұнда,Вв.s – көрсетілетін қызмет түрінің бірлігіне су шығысының нормативі;Wв.q – көрсетілетін қызметтің белгілі бір түрін өндіру үшін қажетті су көлемі;Fqs – түрдің негізгі өнім бірлігіне заттай немесе құн түрінде q көрсетілетін қызметінің шығысы.Үшінші кезеңде негізгі өндірістің өнім бірлігіне қосалқы және қосымша өндірістердің

көрсетілетін қызметтерінің түрлері бойынша судың шығысын мынадай формуласы бойынша жинақтау арқылы негізгі өнімнің бірлігіне қосалқы өндірістің суды тұтынуының үлестік норма-сын айқындау жүзеге асырылады:

мұнда,Нu.в.s – қосалқы өндірістің су тұтынуының үлестік нормасы;Вв.s – көрсетілетін қызмет түрінің бірлігіне су шығысының нормативі;q – қосалқы өндірістің көрсетілетін қызметінің индексі.Өнімнің бір түрін шығару жүзеге асырылатын өндірісте негізгі өнім бірлігіне қосалқы

өндірістің су тұтынуының үлестік нормасы мынадай формула бойынша айқындалады:

мұнда,Нu.в.s – қосалқы өндірістің су тұтынуының үлестік нормасы;Wв.fq – уақыт бірлігіне қосалқы өндірістің технологиялық циклін орындау үшін қажетті су

көлемі;Wв.п.fq – уақыт бірлігіне қосалқы өндірістің технологиялық циклін орындау кезінде норма-

ланатын ысыраптың көлемі;Qi – уақыт бірлігіне өндірілген қызметтердің көлемі;q – – қосалқы өндірістің көрсетілетін қызметінің индексі;f – қосалқы өндіріс операциясының индексі.13. Шаруашылық-ауыз су мұқтаждықтарына су тұтынудың үлестік нормасы үш кезеңге

есептелген.Шаруашылық-ауыз су мұқтаждықтарына су тұтыну нормасына ауыз суға, санитариялық,

тұрмыстық және шаруашылық мұқтаждықтарына аумақ пен жас көшеттерді суару, тағамдар дайындау, кір жуу үшін судың, душқа түсетін орынның және негізгі өнімнің (жұмыстың) бірлігіне жатқызылғанның көлемі жатады.

Шаруашылық-ауыз су мұқтаждықтарына су тұтынудың үлестік нормасын есептеудің негізі құрылыс нормалары мен қағидалары (бұдан әрі - ҚНжәнеҚ) болады.

Шаруашылық-ауыз су мұқтаждықтарына су шығысының бірінші кезеңінде суды пайдаланудың бағыттарына және оны тұтынуды есептеу қағидаттарына байланысты мынадай топтар бойынша бөліп таратылады:

1) жұмыс істейтіндердің санына байланысты айқындалатын су шығысы (ауызсу және коммуналдық мұқтаждықтар, тағамдар дайындау, кір жуу, душ түсетін орындар, моншалар, бассейндер, санитариялық пункттер мен ауруханалар);

2) аумақтың суарылатын немесе өңделетін алқапқа байланысты су шығысы (аумақтар мен жас көшеттерді суару, үй-жайларды жинау, шаң басу).

Шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына суға қажеттілік мынадай формулаға сәйкес суды пайдалану бағыттарының топтары бойынша айқындалады:

мұнда, Wх.ч – жұмыс істейтіндердің санына байланысты айқындалатын су көлемі;Wj – бағыттар топтары бойынша шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтары суның көлемі;Wх.φ – аумақтың суарылатын немесе өңделетін алқапқа байланысты айқындалатын су

көлемі;j – шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына су пайдалану бағытының индексі.Екінші кезеңде суды пайдалану бағыттарының топтары бойынша негізгі өнімнің (жұмыстың)

бірлігіне шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына су шығысы есептеледі.Суды пайдалану бағыттарының бірінші тобы бойынша шаруашылық-ауызсу

мұқтаждықтарына су шығысы оны пайдаланудың көрсетілген бағыттары бойынша ҚН және Қ бойынша есептелген судың жиынтық көлемдерін екі әдіспен бөліп тарату арқылы айқындалады:

1) мынадай формула бойынша өнімнің еңбек сыйымдылығына пропорционалды:

мұнда,Вх.ч.s – жұмыс істейтіндердің санына байланысты шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына

су шығысы;Wх.ч. – жұмыс істейтіндердің санына байланысты айқындалатын су көлемі;Т – шығарылатын өнімнің жалпы еңбек сыйымдылығы, адам/сағат;Тs – шығарылатын өнім бірлігінің еңбек сыйымдылығы, адам/сағат;Wx.ч./T шамасы 1 адамға сағатына су шығысын есептеу нормативін білдіреді;2) өнімнің еңбек сыйымдылығын есепке алу болмаған кезде суды бөліп тарату жалақыға

пропорционалды түрде мынадай формула бойынша жүзеге асырылады:

мұнда, Вх.ч.s – жұмыс істейтіндердің санына байланысты шаруашылық-ауызсу мұқтаждық тарына су шығысы;Wх.ч. – жұмыс істейтіндердің санына байланысты айқындалатын су көлемі;Зs – өнім бірлігіне өндірістік жұмысшылардың негізгі жалақысы (өнім бірлігінің өзіндік құнын

есептеудің негізінде);Фпр – кәсіпорынның өндірістік жұмысшыларының негізгі жалақысы; Wx.ч./Фпр шамасы

жалақының бір теңгесіне су шығысының нормативін білдіреді.Суды пайдалану бағыттарының екінші тобы бойынша негізгі өнімнің бірлігіне шаруашылық-

ауызсу мұқтаждықтарына су шығысы оны пайдаланудың көрсетілген бағыттары бойынша судың жиынтық көлемін (Wх.φ) жалпы өнімнің құнына пропорционалды бөліп тарату арқылы айқындалады:

мұнда,Вх.φs – аумақтың суарылатын немесе өңделетін алқапқа байланысты шаруашылық-ауызсу

мұқтаждықтарына су шығысы;Wх.φ – аумақтың алқабы (алынатын немесе өңделетін) бойынша есептелетін суды пайдалану

бағыттарының тобы бойынша шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына судың жиынтық көлемі;Р – кәсіпорынның көтерме бағаларындағы жаппай өнім;Ps – өнім бірлігінің көтерме бағасы;Wx.ч./T шамасы жаппай өнімнің бір теңгеге су шығысының нормативін білдіреді.Үшінші кезеңде суды пайдалану бағыттары топтарының (Вх.ч.s және Вх.φs) әрқайсысыбойынша өнім бірлігіне су шығысын жинақтау арқылы негізгі өндірістің өнім бірлігіне

(Ни.х.s) шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына су тұтынудың үлестік нормасы айқындалады:

Ни.х.s = Вх.ч.s + Вх.φs (15)

мұнда,Ни.х.s – шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына су тұтынудың үлестік нормасы;Вх.ч.s – жұмыс істейтіндердің санына байланысты шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына

су шығысы;Вх.φs – аумақтың суарылатын немесе өңделетін алқабына байланысты шаруашылық-ауызсу

мұқтаждықтарына су шығысы.Өнімнің бір түрін шығару жүзеге асырылатын өндірісте өнім бірлігіне шаруашылық-ауызсу

мұқтаждықтарына су тұтынудың үлестік нормасы оны пайдалану бағыттарының топтары бойын-ша шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына қажетті су көлемін шығарылатын өнімнің көлеміне мынадай формула бойынша бөлу арқылы есептеледі:

мұнда,Ни.х.s – шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына су тұтынудың үлестік нормасы;Wо.х. – суды пайдалану бағыттарының топтары бойынша шаруашылық-ауызсу мұқтаж-

дықтарына су шығысы;Qs – шығарылатын өнімнің көлемі.Аз тонналы өнімнің бірнеше түрін шығарған кезде негізгі өндіріс өнімінің бірлігіне

шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына су тұтынудың үлестік нормаларын есептеу үшін оңайлатылған әдісті пайдалануға жол беріледі, ол мынадай:

1) суды пайдаланудың барлық бағыттары бойынша шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына суға қажеттілік айқындалады;

2) негізгі өндіріс өнімі бірлігінің құнына пропорционалды шаруашылық-ауызсу мұқтаждық-тарына су тұтынудың үлестік нормасы мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда,Ни.х.s – шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына су тұтынудың үлестік нормасы;Wо.х. – суды пайдалану бағыттарының топтары бойынша шаруашылық-ауызсу

мұқтаждықтарына су шығысы;Р – кәсіпорынның көтерме бағаларындағы жаппай өнім;Ps – өнім бірлігінің көтерме бағасы;Wо.х./Р шамасы негізгі өндіріс өнімі бағасының бір теңгеге су шығысының нормативін

білдіреді..14. Сумен жабдықтаудың қолданылатын жүйелеріне (тіке ағынды, айналымды және

қайталама-біркелкі) байланысты таза су тұтынудың үлестік нормасын есептеуге әдістемелік тәсіл әртүрлі болады.

Жекелеген операцияларда сумен жабдықтаудың түрлі жүйелерін пайдаланған кезде өнім бірлігіне таза су тұтынудың үлестік нормасы сумен жабдықтаудың әрбір жүйесі бойынша таза су тұтынудың үлестік нормаларын жинақтаумен айқындалады.

Сумен жабдықтаудың тіке ағынды жүйесі болған кезде технологиялық, қосалқы және қосымша, сондай-ақ шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтары үшін тұтынылатын бүкіл су көлемі таза сумен қамтамасыз етіледі.

Сумен жабдықтаудың тіке ағынды жүйесі болған кезде өнім бірлігіне таза су тұтынудың үлестік нормасы 1 және 17-формулалары бойынша айқындалады.

Сумен жабдықтаудың айналымды жүйесі болған кезде айналымды сумен жабдықтау жүйесіне берілетін және суды технологиялық, қосымша, қосалқы мұқтаждықтарға пайдаланған кезде оның қалыпты жұмыс істеуі үшін қажетті және шығарылатын өнімнің бірлігіне жатқызылған

таза судың қажетті үстеме көлемінің шамасын білдіреді.таза судың үстеме көлемі мынадай формула бойынша айқындалады:

(18)мұнда,

– таза судың үстеме көлемі;Wбп – қайтарымсыз тұтыну; Wпи –суды суытқан кезде оның булануындағы ысыраптар;Wпу – желдің әкетуі салдарынан болған су ысыраптары;Wпф – сүзілген суларға;Wпе – табиғи булануға және транспирацияға су ысыраптары;Wпр – айналымды жүйелерді үрлеуге су шығысы.Жұмыс істейтіндердің санына байланысты айқындалатын топ бойынша шаруашылық-

ауызсу мұқтаждықтарына тек таза су ғана қолданылады. Аумақтың суарылатын немесе өңделетін ауданына байланысты есептелетін топ бойынша айналымды сумен жабдықтаудың жағдайларында таза су ішінара пайдаланылады, қажетті судың қалған бөлігі сумен жабдықтаудың айналымды жүйесінен судың есебінен орны толтырылады.

Айналымды сумен жабдықтаудың жағдайларында өнім бірлігіне таза су тұтынудың үлестік нормасы технологиялық, қосалқы және қосымша, сондай-ақ шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына таза су тұтынудың үлестік нормаларын мынадай формула бойынша жиынтығымен айқындалады:

мұнда,

– айналымды сумен жабдықтау жүйесінде таза су тұтынудың үлестік нормасы;

(Соңы. Басы 22-бетте) – айналымды сумен жабдықтау жүйесінде технологиялық мұқтаждықтарға

таза су тұтынудың үлестік нормасы;

– айналымды сумен жабдықтау жүйесінде қосалқы және қосымша мұқтаждық-тарға таза су тұтынудың үлестік нормасы;

– айналымды сумен жабдықтау жүйесінде шаруашылық-ауызсу мұқтаждық-тарына таза су тұтынудың үлестік нормасы.

Айналымды су тұтынудың үлестік нормасы технологиялық операциялар бойынша айналым-ды су тұтынудың үлестік нормаларын жинақтаумен айқындалады және сумен жабдықтаудың тіке ағынды жүйесі кезінде су тұтынудың үлестік нормасы мен судың қайтарымсыз тұтынылуы мен ысырабының шамасы арасындағы айырмашылық ретінде мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда,

– айналымды су тұтынудың үлестік нормасы;

– сумен жабдықтаудың тіке ағынды жүйесі кезінде су тұтынудың үлестік нормасы;

– сумен жабдықтаудың тіке ағынды жүйесі кезінде қайтарымсыз тұтынудың үлестік нормасы;

– сумен жабдықтаудың тіке ағынды жүйесі кезінде су ысырабының үлестік нормасы. Сумен жабдықтаудың қайталама-біркелкі жүйесі болған кезде таза су тұтынудың үлестік

нормасы ( ) мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда,

– сумен жабдықтаудың қайталама-біркелкі жүйесі болған кезде таза су тұтынудың үлестік нормасы;

– сумен жабдықтаудың тіке ағынды жүйесі кезінде өнім бірлігіне таза су тұтынудың үлестік нормасы;

– технологиялық процесс операциялары бойынша есептелетін және сумен жабдық-таудың қайталама-біркелкі жүйесін қолдану есебінен таза су тұтынудың үнемделуін білдіретін өнім бірлігіне қайталама-біркелкі пайдаланылатын су тұтынудың үлестік нормасы.

3-параграф. Өнеркәсіптің әртүрлі салалары үшін су бұрудыңүлестік нормаларын есептеу

15. Өнім бірлігіне су бұрудың үлестік нормасы суды пайдалану бағытына және өндірістен бұрылатын ағынды сулардың ластануы дәрежесіне байланысты өнімді жасаудың агрегаттары, технологиялық циклдері бойынша есептеледі.

16. Су бұрудың үлестік нормасы таза су тұтынудың үлестік нормасында және оны пайда-лану процесінде суды қайтарымсыз тұтыну мен ысырабының үлестік нормаларында мынадай формула бойынша айқындалады:

мұнда,

– су бұрудың үлестік нормасы;Ни.таз.s –таза су тұтынудың үлестік нормасы;Бп.s – су дайын өнімнің құрамдас бөлігі ретінде пайдаланылған жағдайда өнім бірлігінің

өндірісінде суды қайтарымсыз тұтынудың үлестік нормасы;Пs – өнім бірлігінің өндірісінде су ысырабының үлестік нормасы (булану, әкету, транспи-

рация, сүзілген сулар). Су ысырабының шамасы жылу және су теңгерімдерінің формулалары бойынша айқындалады.

Суды қайтарымсыз тұтынудың үлестік нормалары тұтынылатын таза судың көлеміне қатысты пайыздармен белгіленуі мүмкін және мынадай формула бойынша есептеледі:

мұнда,

– су бұрудың үлестік нормасы;Ни.таз. – таза су тұтынудың үлестік нормасы;Бп.s – су дайын өнімнің құрамдас бөлігі ретінде пайдаланылған жағдайда өнім бірлігінің

өндірісінде суды қайтарымсыз тұтынудың үлестік нормасы;Пs – өнім бірлігінің өндірісінде су ысырабының үлестік нормасы.Өндірісте суды қайтарымсыз тұтыну мен оның ысырабы технологиялық, қосалқы және

қосымша, шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтары үшін айқындалады.17. Өнім (жұмыс) бірлігіне су бұрудың үлестік нормасы технологиялық мұқтаждықтарға

су бұрудың үлестік нормасының, қосалқы және қосымша өндірістерде су бұрудың үлестік нормасының және су шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтары үшін пайдаланылған кезде су бұрудың үлестік нормасының сомасын білдіреді:

мұнда,

– су бұрудың үлестік нормасы;

– технологиялық мұқтаждықтарға су пайдаланылған кезде су бұрудың үлестік нормасы;

– қосалқы және қосымша өндірістерде су бұрудың үлестік нормасы;

– су шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтары үшін пайдаланылған кезде су бұрудың үлестік нормасы;

Бп.тех. – технологиялық мұқтаждықтарға пайдаланылатын суды қайтарымсыз тұтыну нормасы;

Бп.қ.s. – қосалқы және қосымша өндірістерде пайдаланылатын суды қайтарымсыз тұтынудың үлестік нормасы;

Бп.ш.s. – шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтары үшін пайдаланылатын суды қайтарымсыз тұтынудың үлестік нормасы;

Птех – технологиялық мұқтаждықтарға пайдаланылатын су ысырабының үлестік нормасы;Пқ.s. – қосалқы және қосымша өндірістерде пайдаланылатын су ысырабының үлестік

нормасы;Пш.s. – шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтары үшін пайдаланылатын су ысырабының

үлестік нормасы.Өндірістен тартылатын ағынды сулар ластану дәрежесіне қарай тазалауды қажет ететін

және нормативтік-таза (тазалауды қажет етпейтін) ағынды суларға бөлінеді.18. Өнім (жұмыс) бірлігіне су бұрудың үлестік нормасы өндірісте суды пайдалану бағыттары

бойынша, ағынды сулардың ластануы дәрежесі бойынша су бұру нормаларының жиынтығын білдіреді және мынадай формула бойынша айқындалады:

мұнда,

– су бұрудың үлестік нормасы;

– тазалауды қажет ететін ағынды суларды бұрудың үлестік нормасы;

– нормативтік-таза (тазалауды қажет етпейтін) ағынды суларды бұрудың үлестік нормасы;

– технологиялық мұқтаждықтарға пайдаланылған және тазалауды қажет етпейтін ағынды суларды бұрудың үлестік нормасы;

– технологиялық мұқтаждықтарға пайдаланылған нормативтік-таза (тазалауды қажет етпейтін) ағынды суларды бұрудың үлестік нормасы;

– қосалқы және қосымша өндірістерде тазалауды қажет ететін ағынды суларды бұрудың үлестік нормасы;

– қосалқы және қосымша өндірістерде нормативтік-таза (тазалауды қажет етпейтін) ағынды суларды бұрудың үлестік нормасы;

– шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына су пайдаланылған кезде пайда болатын және тазалауды қажет ететін ағынды суларды бұрудың үлестік нормасы.

19. Өнеркәсіптің өндіруші салаларында су бұрудың үлестік нормаларын айқындаған кез-де пайдалы қазбалармен бірге өндірілген судың көлемі мынадай формула бойынша есепке алынады:

мұнда,

– су бұрудың үлестік нормасы;Hи.таз.s – таза су тұтынудың үлестік нормасы;Бп.s – суды қайтарымсыз тұтынудың үлестік нормасы;Пs – су ысырабының үлестік нормасы;Шs – пайдалы қазбалармен бірге өндірілген су көлемі.

4-параграф. Суармалау үшін су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу

20. Суармалау үшін су тұтынудың үлестік нормаларының (бұдан әрі – суландыру нормала-ры) шамалары минералдануы литрге 3 граммнан (бұдан әрі – г/л) аспайтындай жерасты сулары деңгейінің (бұдан әрі - ЖСД) орналасуының тереңдігі әртүрлі болған кезде сортаңданбаған және аз сортаңданған топырақтың жағдайларын көрсетеді.

Суландыру нормалары ағынның қамтамасыз етілуінің мынадай үш есептеу жылы бой-ынша есептеледі:

1) орташа – 50 % қамтамасыз етілген;2) орташа құрғақ – 75 % қамтамасыз етілген;3) құрғақ – 95 % қамтамасыз етілген.21. Тұрақты түрде суармалаған кезде суландыру нормаларын айқындау мынадай

кезектілікпен жүзеге асырылады:1) ылғалдылықтың табиғи және тиісті агроклиматтық аймақтарына (бұдан әрі – Ык) су

шаруашылық бассейндердің, әкімшілік облыстар мен аудардардың байланысты болуымен шаруашылықтар-су пайдаланушылардың орналасқан жерлері нақтыланады. Шаруашылықтар-су пайдаланушылардың орналасқан жерлері нақтыланатын ылғалдылықтың табиғи және тиісті агроклиматтық аймақтары бойынша су шаруашылығы бассейндерінің, әкімшілік облыстардың және аудандардың орналасуы осы әдістемеге 6-қосымшаның 1-кестесінде көрсетілген;

2) шаруашылықтың ауыл шаруашылығы дақылдарының егісі мен оның топырақ-гидрогеологиялық облыстарының құрылымы бойынша әртүрлі қамтамасыз етудің жылдары мен әртүрлі топырақ-гидрогеологиялық облыстар үшін вегетациялық кезеңде ауыл шаруашылығы дақылдарының нетто суландыру нормаларының мәндері айқындалады. Қамтамасыз етілуі әртүрлі жылдар мен түрлі топырақтық-гидрогеологиялық облыстар үшін вегетациялық кезеңдегі ауыл шаруашылығы дақылдары неттосының суармалау нормаларының мәндері осы әдістемеге 6-қосымшаның 2-кестесінде көрсетілген;

3) суару жүргізудің жағдайлары мен тәсілдеріне байланысты нақты суармаланатын алқап үшін бруттоның суландыру нормалары мынадай формула бойынша айқындалады:

мұнда,Мбр.нақ.егістік – нақты алқап бруттосының суландыру нормасы; Мнт – суландыру нормасының таза салмағы; ηнақ.егіcтiк – нақты алқапта суды пайдалану коэффициенті.Жер бетімен суару кезінде нақты алқапта суды пайдалану коэффициентінің мәні суару

жүргізудің жағдайларын (суармаланатын учаскенің жоспарланғандығы, алқаптың бағыты, топырақ-жердің су өткізгіштігі, қолданылатын техникалық құралдар) есепке алады. Жер бетімен суару барысында суды пайдалану коэффициентінің мәндері осы әдістемеге 6-қосымшаның 3-кестесінде көрсетілген.

Жаңбырлатумен суармалау кезінде нақты алқапта суды пайдалану коэффициенттерінің мәндері топырақтың түрлі типтері мен жаңбырлату техникасына суды беру тәсілдері ескеріле отырып, республика ылғалдылығының агроклиматтық аймақтары бойынша белгіленеді. Жаңбырлатып суармалау кезінде суды пайдалану коэффициентінің мәндері осы әдістемеге 6-қосымшаның 4- кестесінде көрсетілген.

Тамшылап суармалау кезінде нақты алқапта суды пайдаланудың коэффициенті тамшы-лап суармалау технологиясына, суармаланатын дақылдардың түріне және топырақтың меха-никалық құрамына (жеңіл, орташа, ауыр) байланысты және 0,90 бастап 0,98 дейін өзгертіледі.

Бақтар мен жүзімдіктер неттосының суландыру нормасы тамшылап суару технология-сы кезінде топырақты жергілікті ылғалдандыру есебімен – осы әдістемеге 6-қосымшаның 5-кестесінде көрсетілген вегетациялық кезеңде ауыл шаруашылығы дақылдары неттосының суармалау нормасының мәндерінен 28 – 30 %-ға аз;

4) вегетацияаралық суарулар бруттосының суландыру нормалары айқындалады:ылғал зарядты (жер жыртуалды) нормалар табиғи аймақтарға байланысты айқындалады;сортаңданған шайылатын жерде шайылатын (профилактикалық) нормалар топырақ

сортаңдануының түрі мен дәрежесі есебімен айқындалады. Табиғи аймақтар бойынша ылғал зарядты (топырақты жырту алдындағы) суаруларының

суармалау нормасының мәндері осы әдістемеге 6-қосымшаның 5-кестесінде көрсетілген. Тұздалған жуып-шайылатын жерді жуып-шаюдың (профилактикалық) суару бруттосының суландыру нормаларының мәндері осы әдістемеге 6-қосымшаның 6-кестесінде көрсетілген.

22. Күріш егілетін аймақтарда күріш бруттосының суландыру нормалары оның құрамдас элементтеріне (топырақтың қанықтылығына, сүзілгеніне, булануына, транспирациясына, технологиялық ағызуларға) байланысты суару алабы бойынша айқындалады. Күріш өсірілетін негізгі аудандарда күріш үшін суару бруттосының суландыру нормаларының мәндері осы әдістемеге 6-қосымшаның 7-кестесінде көрсетілген.

23. Лиманды суармалау бруттосының суландыру нормалары табиғи аймақтарға, су шаруашылығы бассейндеріне, топырақ түрлеріне, ЖСД байланысты, табиғи шабындықтарға немесе егілген дақылдарға қатысты айқындалады. Табиғи аймақтар және су шаруашылығы бассейндері бойынша көлтабандап суарудың суару бруттосының суландыру нормаларының мәндері осы әдістемеге 6-қосымшаның 8-кестесінде көрсетілген.

24. Су бұрудың үлестік нормасы тұрақты және лиманды суармалау кезінде (дренаж жүйелері болған кезде) мынадай формула бойынша айқындалады:

М су бұру=Мбр.нақ. егістікηсу бұру, (28)мұнда,Мсу бұру – тұрақты және лиманды суармалау кезінде су бұрудың үлестік нормасы;hсу бұру – суару жүргізу жағдайларына (жақсы, орташа, жаман) және суару тәсіліне(үстіңгі бетін, жаңбырлатып, тамшылап) байланысты өзгеретін суармалы алқаптан су бұру

коэффициенті. Суару түріне және тәсіліне байланысты суармалы алқаптан су бұру коэф-фициентінің мәні осы әдістемеге 6-қосымшаның 9-кестесінде көрсетілген.

5-параграф. Жайылымдарды суландыру кезінде малды суару үшін су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу

25. Жайылымдарды суландыруды ұйымдастыру кезінде берілетін су малды суару, персоналдың шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтары және мал шаруашылығы үй-жайларына қызмет көрсету үшін арналған.

26. Суару пункттеріне жүктеме жайылымдарды пайдалану ұзақтығына байланысты. Солтүстік өңір үшін ол жылы кезеңде 180 тәулікке (жазда 110 тәулік және күзде – 70 тәулік) және қысқы кезеңде – 185 тәулікке тең қабылданады. Оңтүстік өңір үшін малды ұстаудың жылы кезеңі 250 тәулікті (жазда 150 тәулікті және көктемде және күзде - 100 тәулікті) және қыстың суық кезеңінде - 115 тәулікті құрайды.

Оңтүстік өңірге солтүстік географиялық ендіктің 40,5-тен 48 градусқа дейін, солтүстік өңірге географиялық ендіктің 48-ден 53,5 градусқа дейін республиканың аумағы жатады.

27. Жайылымдарды суландыру кезіндегі малды суару үшін су тұтынудың үлестік нормасы барлық су тұтынушылар: мал шаруашылығында жұмыс істейтін адамдар, өнімдік және жұмыс малы, қолданылатын ауыл шаруашылығының жабдығы ескеріле отырып мынадай формула бойынша айқындалады:

Qор.тәулік=Σni·qi , (29)

мұнда,ni – малдың i топтағы бас саны;qi – осы әдістемеге 6-қосымшаның 10-кестесіне сәйкес айқындалатын ауыл шаруашылығы

малдарының орташа тәуліктік су тұтынуы.28. Жайылымдарды суландыру кезінде малды суару үшін су бұрудың үлестік нормасы

есептелмейді.

Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістемеге 1-қосымша

Өнеркәсіптің түрлі салалары үшін өнім бірлігіне су тұтынудың үлестік нормалары

Өні

мнің

түрі

Өні

мді ө

лшеу

бір

лігі

Суме

н жа

бдық

тау

жүйе

сі Су тұтынудың үлестік нормасы, өнім бірлігіне/текше метрТехнологиялық мұқтаждықтарға Қосалқы және қосымша

мұқтаждықтарға

Барл

ығы

Оның ішінде су

Барл

ығы

Оның ішіндеТаза су

айна

лымд

ы

бірк

елкі

пай-

да-л

аныл

а-ты

н

Таза су

айна

лымд

ы

бірк

елкі

пай-

дала

ныла

-ты

н

техн

и-ка

лық

ішуг

е жа

-ра

йтын

жиын

ы

техн

и-ка

лық

ішуг

е жа

-ра

йтын

жиын

ы

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15Кестенің жалғасы

Шаруашылық-ауызсу мұқтаждықтарына

Барл

ығы

Оның ішінде су әркелкіліктер Маусымдық тұтынудың әркелкілік

коэффициенті

Барл

ығы

Оның ішінде суТаза су

айна

лымд

ы

бірк

елкі

пайд

а-ла

ныла

тын

Таза су

айна

лымд

ы

бірк

елкі

пайд

а-ла

ны-л

атын

техн

и-ка

лық

ішуг

е жа

рай-

тын

жиын

ы

техн

и-ка

лық

ішуг

е жа

рай-

тын

жиын

ы

16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28

Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістемеге 2-қосымша

Өнеркәсіптің түрлі салалары үшін өнім бірлігіне су бұрудың үлестік нормалары Өнімнің

түрі Өнімді өлшеу бірлігі

Ысыраптың үлестік нормалары, өнім бірлігіне/текше метр

Басқа тұтынушыларға берілген судың үлестік

нормалары немесе қайтарымсыз су тұтынудың

үлестік нормалары, өнім бірлігіне/текше метр

техноло-гиялық мұқтаж-дықтары

қосалқы өндірістің мұқтаж-дықтары

шаруашы-лық-ауызсу мұқтаждық-

тарына

бар-лығы

1 2 3 4 5 6 7Кестенің жалғасы

Суды пайдаланудың бағыттары бойынша су бұрудың үлестік нормасы, өнім бірлігіне/тек-ше метр

технологиялық мұқтаждықтар

қосалқы немесе қосымша өндірістің мұқтаждықтары

шаруа-шылық-тұрмыс-

тық мұқтаж-

дығы

бар-лығы

оның ішінде ағынды сулар

тазалау-ды қажет

ететін

норма-тивті таза

жиы-ны

тазалау-ды қажет

ететін

норма-тивті таза

жиы-ны

тазалау-ды қажет

ететін

нор-матив-ті таза

8 9 10 11 12 13 14 15 16 17Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістемеге

3-қосымша

Тұрақты суармалау кезінде су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормалары Ык, агро-климат-

тық аймақ-тардың шифры

Көрсеткіштер Нетто сулан-дыру

норма-сы, тек-

ше метр/гектар

Суару тәсілдері Су ысырабы, текше метр/гектар

Су тұ

тыну

, тек

-ш

е ме

тр/ге

ктар

Су б

ұру,

текш

е ме

тр/ге

ктар

суар

у ке

зінде

тасымал-дау кезінде текше метр/

гектаратауы жалпы

аудан-нан %

1 2 3 4 5 6 7 8 91. Су шаруашылығы бассейні1.1 Су шаруашылығы ауданы

Вегетациялық суаруАуыл шаруашылығы дақылдарының атауы және ауданы

Үстіңгі бетінЖаңбыр-латыпТамшы-лап

Вегетацияаралық суаруЫлғал заряд-тыларШаю

Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістемеге 4-қосымша

Лиманды суару кезінде су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормалары Ык, агро-

климаттық аймақ-тардың шифры

Лиман-дар

түрлері

Лиман-дардағы

өсімдіктер

Лимандық суарма-лау нормалары,

(нетто текше метр/гектар

Су тұтыну (брутто, текше метр/гектар)

Су бұру, текше метр/гектар

ЖСД орналасуытерең жақын терең жақын терең жақын

1 2 3 4 5 6 7 8 9Су шаруашылығы бассейніСу шаруашылығы ауданы

Суы таяз

Табиғи шабындықтарЕгілген дақылдар

Суы терең

Табиғи шабындықтарЕгілген дақылдар

Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістемеге 5-қосымша

Жайылымдарды суландыру кезінде малды суару үшінсу тұтынудың үлестік нормалары

Ык, Қазақстан Республикасы-

ның өңірі

Жануарлар Жылдың маусымдары бойынша су тұтынудың тәуліктік нормалары, (1 мал басына тәулікке/литр)

жазда көктемде және күзде қыста1 2 3 4 5

Оңтүстік өңір Жануарлар түрлеріСолтүстік өңір Жануарлар түрлері

Су тұтынудың және су бұрудың үлестік нормаларын әзірлеу жөніндегі әдістемеге 6-қосымша

1-кестеЫлғалдылықтың табиғи және тиісті агроклиматтық аймақтары

бойынша су шаруашылығы бассейндерінің, әкімшілік облыстардың және аудандардың орналасуы

Табиғи аймақтар мен ылғалдылықтың тиісті коэффициенттері, Ык,

Шифр Әкімшілік облыстар мен аудандар Топырақтың негізгі типтері

1. Арал-Сырдария су шаруашылығы бассейніТау бөктеріндегі шөлейт, Ык=0,20-0,30

ТБШ Оңтүстік Қазақстан облысы: Төле би, Түлкібас аудандары, Қазығұрт, Бәйдібек, Сайрам, Сарыағаш аудандарының тау бөктері

қарапайым сұр топырақ, қою сұр

топырақ

Оңтүстік шөл дала, Ык≤0,10-0,15

Ош Оңтүстік Қазақстан облысы:Мақтаарал, Сарыағаш, Шардара, Қазығұрт, Отырар, Арыс, Сайрам, Бәйдібек, Ордабасы аудандары, Түркістан және Шымкент қалалары

қоңыр, сұр-қоңыр, ақшыл сұр

топырақ

Оңтүстік шөл дала, Ык≤0,10-0,20

Ош Қызылорда облысы: Арал, Қазалы, Қармақшы, Жалағаш, Сырдария, Шиелі, Жаңақорған аудандары

қоңыр, сұр-қоңыр, ақшыл сұр

топырақ2. Балқаш-Алакөл су шаруашылығы бассейні

Тау бөктеріндегі дала, Ык=0,3-0,5

ТБД Алматы облысы: Райымбек ауданы, Ескелді, Панфилово, Еңбекшіқазақ, Талғар, Іле, Қарасай аудандарының оңтүстік бөліктері

қара талшынды

Тау бөктеріндегі шөлейт, Ык =0,2-0,3

ТБШ Алматы облысы: Ескелді, Кербұлақ аудандары, Алакөл, Сарқан, Ақсу, Көксу аудандарының оңтүстік-шығыс бөлігі, Панфилово, Ұйғыр, Еңбекшіқазақ, Талғар, Іле, Қарасай, Жамбыл аудандарының орталық бөлігі

қарапайым сұр топырақ, қою сұр

топырақ

Оңтүстік шөл дала, Ык ≤0,10-0,20

Ош Алматы облысы: Қаратал және Балқаш аудандары, Алакөл, Сарқан, Ақсу, Еңбекшіқазақ, Талғар, Іле, Жамбыл аудандарының солтүстік және орталық бөліктері, Панфилово ауданының оңтүстік бөлігі және Ұйғыр ауданының солтүстік бөлігі

қоңыр, сұр-қоңыр, ақшыл сұр

топырақ

Оңтүстік шөл дала, Ык =0,10-0,20

Ош Жамбыл облысы: Мойынқұм ауданының солтүстік-шығыс бөлігі

қоңыр, сұр-қоңыр, ақшыл сұр

топырақСолтүстік шөл дала, Ык =0,10-0,20

Сш Қарағанды облысы: Ақтоғай ауданының оңтүстік бөлігі

қоңыр, сұр-қоңыр, ақшыл сұр

топырақСолтүстік шөл дала, Ык =0,10-0,20

Сш Шығыс Қазақстан облысы: Үржар, Аягөз аудандары

қоңыр, сұр-қоңыр, ақшыл сұр

топырақ3. Ертіс су шаруашылығы бассейні

Таулы дала, Ык ≥ 0,50

ТД Шығыс Қазақстан облысы: Шемонаиха, Глубокое, Ұлан, Зырян, Катон-Қарағай аудандары, Күршім ауданының, Риддер және Өскемен қалаларының шығыс бөлігі

таулы топырақтың

типтері

Тау бөктеріндегі дала,Ык =0,50-0,30

ТБД Шығыс Қазақстан облысы: Бесқарағай, Бородулиха аудандары, Жарма ауданының оң жағадағы бөлігі және Күршім ауданының батыс бөлігі

қара талшынды

Шөлейт, Ык =0,30-0,20

Ш Шығыс Қазақстан облысы: Тарбағатай, Зайсан аудандары, Семей қаласы, Абай, Көкпекті аудандары, Жарма ауданының сол жағадағы бөлігі

ақшыл талшынды

Қуаң дала, Ык =0,50-0,40

ҚД Павлодар облысы: Железин, Ертіс аудандары

оңтүстік қара топырақ

Құрғақ дала, Ык =0,40-0,30

ҚД Павлодар облысы: Қашыр, Ақтоғай, Успен, Павлодар, Шарбақты аудандары, Ақсу және Екібастұз қалалары

қара талшынды, типтік-талшынды

Тау бөктеріндегі дала, Ык =0,30-0,20

ТБД Павлодар облысы: Лебяжі, Баянауыл, Май аудандары

ақшыл талшынды

4. Есіл су шаруашылығы бассейніОрманды дала, Ык =0,60-0,50

ОД Солтүстік Қазақстан облысы: Қызылжар, Мамлют, Айыртау аудандары, Булаев, Аққайың және Есіл аудандарының солтүстік бөлігі, Жамбыл ауданының солтүстік-шығыс бөлігі

сілтісіздендірілген қара топырақ,

қарапайым қара топырақ

Қуаң дала, Ык =0,50-0,40

ҚД Солтүстік Қазақстан облысы: Уәлиханов, Ақжар, Тайынша, Тимирязев, Шал Ақын, Целинный ау-дандары, Булаев, Аққайың және Есіл аудандарының оңтүстік бөлігі, Жамбыл ауданының солтүстік-шығыс бөлігі

оңтүстік қара топырақ

Орманды дала, Ык =0,60-0,50

ОД Ақмола облысы: Щучинск ауданы сілтісіздендірілген қара топырақ,

қарапайым қара топырақ

Қуаң дала, Ык =0,50-0,40

ҚД Ақмола облысы: Зеренді, Еңбекшілдер, Сандықтау, Бұланды, Аккөл, Ерейментау, Шортанды, Аршалы, Есіл, Атбасар аудандары

оңтүстік қара топырақ

Құрғақ дала, Ык =0,40-0,30

ҚД Ақмола облысы: Есіл, Жақсы, Жарқайың, Егіндікөл, Астрахан, Целиноград, Қорғалжын аудандары

қара талшынды, типтік-талшынды

5. Нұра-Сарысу су шаруашылығы бассейніҚуаң дала, Ык =0,50-0,40

ҚД Қарағанды облысы: Осакаров, Бұхар-Жырау, Қарқаралы аудандары

оңтүстік қара топырақ

Құрғақ дала, Ык =0,40-0,30

ҚД Қарағанды облысы: Абай ауданы, Шет ауданының солтүстік бөлігі, Қарағанды қаласы

қара талшынды, типтік-талшынды

Шөлейт, Ык =0,30-0,20

Ш Қарағанды облысы: Нұра ауданы, Ақтоғай ауданының солтүстік бөлігі, Шет ауданының орталық бөлігі және Жаңаарқа аудандарының солтүстік-шығыс бөлігі

ақшыл талшынды

Солтүстік шөл дала, Ык =0,20-0,10

Сш Қарағанды облысы: Ұлытау және Жаңаарқа аудандары

қоңыр, сұр-қоңыр, ақшыл сұр

топырақ6. Тобыл-Торғай

су шаруашылығы бассейніҚуаң дала, Ык =0,50-0,40

ҚД Қостанай облысы: Қарабалық, Федоров, Меңдіқара, Ұзынкөл, Қостанай, Сарыкөл, Жетіқара, Денисов аудандары

оңтүстік қара топырақ

(Жалғасы бар)

(6)

24 5 ҚЫРКҮЙЕК 2017 жЫлресми

ҚазаҚстан Республикасы білім және ғылым министРлігінің бұйРығы

2015 жылғы 15 маусым № 384 Астана қаласы

техникалық және кәсіптік білім беру мамандықтары бойынша үлгілік оқу жоспарлары мен үлгілік білім беретін

оқу бағдарламаларын бекіту туралы

(Жалғасы. Басы 2016 ж. 167, 169, 172, 174, 176, 178, 181, 183, 186, 188, 191, 193, 201, 203, 206, 208, 211, 213, 216,221, 2017 ж. 59, 61, 66, 69, 79, 85, 91, 96, 103, 106,

118,126, 130, 132, 137, 140, 152, 155, 157, 160, 165-нөмірлерде)тазарту туралы негізгі мағлұматтар. Шаң-тозаң тұту жабдықтарын жіктеу. Техникалық сипаттамасы, қызмет принципі және қолдану аймағы. Химиялық өндірісі қалдықтарын азайту үшін қолданылатын әдістер және аппа-раттар, химиялық өнімдерді тұту және қайта өңдеу. Аспирациялық жүйелер сызбалары. Ақаба суларды тазарту туралы жал-пы мағлұматтар. Ақаба сулар-ды жіктеу. Өндірістік суларды биохимиялық тазарту. Өндіріс қалдықтарын қайта пайдала-ну туралы түсінік. Экологиялық қауіпсіз технологияларды құрудың жалпы бағыттары. Кәсіпорында табиғатты қорғау қызметін ұйымдастыру.

Іскерліктер: қоршаған орта мен қызметкер үшін қауіпті өндірістік жағдайлар дәрежесін бағалауда; жеке қорғану және өртке қарсы қауіпсіздік құралдарын қолдануда; зардап шеккен адамға алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуде.

АП. 02 Химиялық-технологиялық процестерді моделдеу негіздеріӨндірістің үлгілік процестерін (бейін бойынша) жүргізу үшін жобалық есептеулердің және аппараттардың негіздері. Сандық есептеулер. Негізгі химиялық аппараттар құрылғыларының сызбалары, жалпы түрлері және түйіндері. Жалпы өндірістің (бейін бойынша) немесе қандайда бір циклдың аппараттық-технологиялық есебі. Өндірістің технологиялық сызбасын құрастыру. АЖЖ құралдарымен графикалық бөлшектерін сызу.

Білімдер: өндірістің (сала бой-ынша) технологиялық сызба-ларын, химиялық өндірістің процестері мен аппараттарын.Іскерліктер: үлгілік про-цестер мен жабдықтардың сандық есептеулерін жүргізуде, аппараттардың сызбаларын жобалауда.

КҚ 3.1.5

АП. 03 Жарық сезгiш материалдар өндірісінің технологиясы мен жабдықтар Жарық сезгiш материалдардың фотоэмульсия-лары. Кинофотоматериалдарды дайындау үшін шикізат. Пластификаторлар. Илегіштер. Жұққыштар. Сенсибилизаторлар. Антисептиктер. Фотоэмульсияның физика-химиялық негіздері және синтездің технологиясы. Эмульсификаттау. Физика лық және химиялық пісіп жетілу. Ескіру, эмульсиялық қабат тар-ды тұрақтандыру және сақталуы. Себу, әртүрлі төсеніштерде қабаттарды сірне мелеу және кептіру. Фотоплас тинкаларды дай-ындау. Кинофотоматериалдарды өңдеу. Өнім ақауының түрлері. Күміс емес жарықсезгіш мате-риалдар, оларды өндіру техноло-гияларының заңды лықтары. Оптималды шешімдерді таңдау. Жарықсезгіш материалдар өнді-рісінің шикізатын дайындау үшін жабдықтар, ақаба суларды та-зарту және қалдықтарды кәдеге жарату.

Білімдер: кинофотоматери-алдар өндірісі салаларының құрылымын және негізгі өнімдердің номенклатура-сын; кинофотоматериалдар өндірісінің шикізат базала-рын; бастапқы өнімдердің қасиеті мен көрсеткіштерін; кинофотоматериалдар және магнитті тасымалдағыштар өндірісінің негізгі технологиялық процестерін іске асыру тәсілдері мен оңтайлау әдістерін; технологиялық процесті жүргізу үшін жабдықтардың негізгі түрлерін, ерекшеліктерін және қызмет принциптерін. Іскерліктер: берілген қасиеттермен соңғы өнімді алу мақсатында кинофо-томатериалдар өндірісінің технологиялық процесін жүргізудің параметрилерін сәйкестендіруде; технологиялық процестің кезеңдері бойынша шикізаттың, материалдардың, энергиялардың шығындарына есептеулер жүргізуде.

КҚ 3.1.1 – 3.1.5

АП. 04 Төсеніштердің және магниттi арқаулар өндiрiсінің техно-логиясы Жоғары молекулалық қосылыстардың (ЖМҚ) құрылы мы және қасиеті. ЖМҚ ерітінділері мен балқымаларынан қабыршақтарды құю және өңдеу; барийланған, полиэтиленді төсеніштердің шикізаты және өндірісі. Магнетизмнің табиғаты. Магниттік тасымалдағыштар. Магнитті ұнтақтар және жүзгіндер. Оларды төсеніштерге салу. Магнитті таспаларды өңдеу. Магнитті жазу және дыбыстың қайталануы. Шикізатты дай-ындау үшін, төсеніштер мен магнитті тасымалдағыштар өндірісі үшін, еріткіштерді тұту мен қалдықтарды кәдеге жарату, өндірісті бақылау үшін жабдықтар. Қабыршақты материалдардың (ҚМ) қолдану аймағы, олардың сипаттамалары. ҚМ-ға қойылатын талаптар, физика-механикалық және химиялық қасиеттері. ҚМ өндірісі үшін шикізат. ҚМ дайын-дау. Эксперименттік түрөзгерістер және ҚМ сынаулар жүргізу.

Білімдер: магнитті жазу тасымалдағыштар туралы жал-пы мағлұматтарды; магнитті жазу тасымалдағыштардың түрлерін; заттардың магниттік қасиетін; магнитті жүзгіндер дайындау технологиясын және осы кезде өтетін процестердің физика-химиялық мәнін; төсеніштерге жүзгіндерді са-луды, бөлшектердің бағдарын; кептіруді, өңдеуді; үлгілік технологоиялық процестерді және магнитті тасымалдағыштар өндірісінің режімдерін; режімнің бұзылуын және олардың себептерін, ескерту мен жою әдістерін; техникалық сипат-тамаларды, конструкциялық ерекшеліктерді; кинофотома-териалдар өндірісі бойынша қолданылатын жабдықтардың қолданысын, қызмет принципін және ережесін; параметрлерді өлшеу әдістерін, әрекеттегі стандарттардың сипаттамалары мен мәліметтерін және өндірістің техникалық жағдайларын. Іскерліктер: көбіне тиімді технологиялар-ды таңдауды сәйкестеуде; технологиялық процестің кезеңдері бойынша шикізат, материалдар, энергиялар шығындарына есептеулер жүргізуде; материалдарды дайындау мен өнім ақаулары технологиялық процесінің бұзылу себептерін талдауда, олар-ды жою мен ескерту бойынша ұсыныстар беруде.

КҚ 3.1.1 – 3.1.5

АП. 05 Кинофотопроцесстер және ма-териалдарПроцестер: қара – ақ және түсті кинофотоматериал-дар. Фототүсіру үшін аспап. Кинофотоматериалдарды өңдеу. Қара – ақ және түсті кинофото-материалдарды сенситометрлік сынау. Өндірістік-ахуалды тап-сырмаларды шешу кезінде ақпараттық технологияларды қолдану. Бейнені сандық өңдеу. Ағыншалы басу технологияла-ры. Ағыншалы басу үшін бейнені тасымалдағыштар.

Білімдер: кинопленкалар және фотографиялық процестер ту-ралы жалпы мағлұматтарды; кинопленкалардың қасиетін; негативті просцесс, позитивті процесс; қайтым процесс; фильм көшіру, демонстрациялар; ескеру процестер; бейне алудың технологиялық сызбаларында кинопленкаларды қолдану; шыға-рылатын кинопленкалардың түржиыны.Іскерліктер: Кинофотопроцестер мен материалдар саласында бағдарлануда; арнайы және анықтамалық әдебиеттерді пай-далануда; материалдың әрбір түрі үшін өңдеудің оптималды режіміне таңдау жүргі зуде, тір-кілген орталар мен жаб дықтарда орналасқан негізгі түрлердің фотобейнелерін алуда.

КҚ 3.1.4

АП. 06 Жарық сезгiш материалдар, магниттік тасымалдағыштар және полимерлі материал-дар өндірісі технологиясы квалиметриясының негіздеріӨнімнің сапасын бақылау түрлері; кинофотоматериалдар және магниттік тасымалдағыштар өндірісіндегі өнімдерді сынау әдістері; химия-фотографиялық өнеркәсіп өнімдерінің негізгі түрлеріне сынау жүргізу әдістемелері; техникалық регламенттердің және сапа стандартарының санаттары; негізгі сынамалы жабдықтардың әрекет принципі мен жұмыс ережесі; өнімнің негізгі түрлерін сынау әдістемелері; мемлекеттік бақылауды жүргізу тәртібі; технологиялық процестерді ав-томатты реттеу принциптері; автоматтандырудың техникалық құралдары; технологиялық процестерді басқарудың автоматтандырылған жүйелері.

Білімдер: талдаудың түрлерін, стандарттық үлгілерді және МС-ды тағайындауды, кинофотома-териалдар өндірісінің шикізатын, жартылай өнімі мен дайын өнімін талдаудың негізгі әдістерін; технологиялық процесті бақылаудың негізгі әдістерін, сы-нау жабдықтарының түрлерін.Іскерліктер: МС-пен жұмыс істеуде, сынау жабдықтарының негізгі түрлерінде жұмыс істеуде; өнім сапасына сынау жүргізуде, сынаулар мәліметтерін өңдеуде; жүргізілген сынаулар бойынша құжаттарды құру мен толтыруда.

КҚ 3.1.4КҚ 3.1.6

АП. 07 Өндірісті ұйымдастыру және жоспарлауКәсіпорынды ұйымдастыру түрлері, олардың ұйымдастырушылық және өндірістік құрылымдары. Өндіріс түрлері; олардың сипатта-масы. Негізгі өндірістік және технологиялық процестер. Негізгі және айналмалы қаражаты. Еңбек ресурстары. Ұйымдастыру, нор-малау және еңбек төлемақы. Өнімнің өзіндікқұны. Бағаның құрылуы. Ұйымның тиімді қызметін бағалау. Өнімнің сапасы мен бәсікегеқабілеттілігі.

Білімдер: химиялық өңдіріс простерінің экономикалық мәнің; кәсіпкерлік қызметті тиімді ұйымдастыруды; жұмыстың ұйымдастырылуын және кәсіпорын құрылысын, жұмыс істеп жатқан өндірістің жағдайындағы кәсіпорындағы түрлі кәсіптердің жұмысын, еңбекті ұйымдастыруды; өнімге бағаның құрылу механизімін және қазіргі жағдайдағы еңбек төлемақы түрлерін.Іскерліктер: кәсіпорынның экономикалық күйін талдау үшін қажетті ақпараттарды та-буды және қолдануды; еңбек өнімділігінің берілген әдіс бой-ынша есептеу; еңбекақыны; өзіндікқұнды және өнімнің бағасын; ұйым әрекетінің тиімділігін бағалай білуді.

БҚ 4БҚ 6

ӨО және КП

Өндірістік оқыту және кәсіптік практика

ӨО. 00 Өндірістік оқытуӨО. 01 Танысу практикасы

Кәсіпорынның жұмыс тәртібі. Кәсіпорынның негізгі және көмекші цехтары, олардың қолданысы және технологиялық процесі. Негізгі цехтардың шикізаты мен өнімдерінің сипат-тамасы. Кәсіпорындағы негізгі зиянды және кауіпті факторлар. Кәсіпорынның технологиялық тізбегі (цехтардың өзара бай-ланысы).

Іскерліктер: өндіріспен цех орындарында қауіпсіз қозғалыс және жұмыс істеуді; технологиялық процесті талдау үшін химия ғылымдарының терең білімін қолдануды; техникалық құжаттамалармен жұмысты; өндірістің цехтары арасындағы байланыстарды.Дағдылар: кәсіпорын және цех орындарында қауіпсіз тәртіпті, жұмыс орындарындағы қауіпсіздік техникасы мен өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтауда, технологиялық процестің негізгі қауіпсіз ережесін еңгізуде, цех-тің құжаттамаларын жүргізген дегі алғашқы дағдыны қалыптастыруда.

БҚ 8КҚ 3.1.1 – 3.1.4

ӨО. 02 Зертханалық жұмыстар тех-никасыХимиялық зертханаларды ұйымдастыру. Зертханалық жабдықтар, аспаптар, химиялық ыдыстар. Техникалық және аналитикалық таразылар; химиялық ыдыстарды жуу және құрғату; химиялық зертханаларда қолданылатын негізгі операция-лар мен тәсілдер; өлшеу, сүзу, құрғату, ерітінділер дайындау. Улы зиянды заттармен жұмыс істеу.

Іскерліктер: түрлі қолданыстағы ыдстарды айыра білуді және оларды пайдалануды; техно-химиялық және аналитикалық таразыларда жұмыс істеуді; электрқыздырғыш аспаптарды пайдалануды; қыздыру, салқын-дату, суалту, қатты қыздыру, кристалдау және кептіру процес терін жүргізуді; балқу және қайнау температурасын анықтау үшін аспаптарды пай-далануды, қатты және сұйық заттардың тығыздығын анықтай білу, анықтамалық кестелерді пайдалануды; жай зертханалық қондырғыларға монтаж және құрастыру жүргізуді.Дағдылар: зертханалық жабдықтармен және химиялық ыдыстармен жұмыс істеуде; өлшем ыдыстарымен жұмыс істеуде; өлшеуірлерді толтыру-да, тамшуырда жұмыс істегенде; өлшеу құтыларында ерітінділер дайындауда; электрқыздырғыш және басқа аспаптарды, кептіру шкафтарын, муфелді пештерді пайдалануда; сүзу процестерін жүргізгенде, тұнбаны сүзгіште шаюда; Комовскийдің сорғысында жұмыс істегенде; қайнау және балқу температу-расын анықтауда; заттардың салыстырмалы тығыздығын және үлес салмағын анықтауда; немергіштер және ареометрлер-мен жұмыс істегенде.

КҚ 3.1.6

ӨО. 03 Органикалық синтез бойынша практикумЗауыттар мен ғылыми-зерттеу зертханаларында қолданылатын органикалық заттардың синтезі мен тазартудың негізгі әдістерін оқып үйрену. Аппараттарды құрастыру, галогендеу, алкил-деу, тотығу, ацилдеу, нитрлеу және т.б. реакциялар бойын-ша органикалық заттардың синтезін жүргізу. Жұмыс орнын ұйымдастыру, анықтамалық әдебиеттерді қолдану, есеп беруді құрастыру. Зертханада жұмыс істеу кезінде қауіпсіздік техникасының ережелерін меңгеру.

Іскерліктер: органикалық заттарды синтездеу мен тазартудың негізігі операци-яларын орындауды, есептер жүргізуді, есеп беруді рәсімдеу мен анықтамалық әдебиеттерді қолдануды.Дағдылар: жалпы және ар-найы қолданыстағы ыдыстар-ды пайдалана білуде; балқу және қайнау температурасын анықтауда; органикалық зат-тарды бөлуде және тазартуда; органикалық заттардың синтезі үшін технологиялық зертханалық қондырғыларды құруда; қауіпсіздік техникасы ережесін сақтауда, алғашқы дәрігерлік көмек көрсете білуде.

КҚ 3.1.10

ӨО. 04 Арнайы технология практи-кумы Бейорганикалық (органи-калық) заттардың синтезін жүргізу үшін құрылғыларды құрастыру. Жұмыс орнын ұйымдастыру. Қауіпсіздік техникасы ережелерін сақтай отырып синтез жүргізу. Синтез жүргізудің параметрлерін бақылау. Өнім сапасы мен шығымға берілген парамет-рлерден ауытқу әсерін талдау. Белгіленген рецепт бойынша фотографиялық эмульсиялар синтезі. Алынған фотографиялық эмульсиялардың негізгі фотографиялық параметрлерін анықтау. Фотографиялық эмульсиялардың беттік және терең жарықсезгіштік көзқарасында синтездің белгіленген регламентін бағалау. Фотографиялық эмульсиялардың негізгі физика-механикалық параметрлерін анықтау.

Іскерліктер: зертханалық қондырғыларды жинауды; заттарды синтездеуді; реак-ция соңың анықтауды; про-цеске бақылау жүргізуді; қолайлы технологиялық режімді таңдауды; өнім шығымын анықтауды; материалдық баланс элементеріне есептеу жүргізуді; реакция өнімдеріне жай талдау жүргізуді; өнімге стандартты пай-далануды.Дағдылар: қатаң төсеніште модельді бірқабатты монохром-ды фотографиялық материалды алуда; алынған фотографиялық эмульсиялардың негізгі фотографиялық параметрлерін анықтауда; күміс галогениді микрокристалдарындағыжарықсезгіштік центрлерінің топографияла-рын оқып білуде; негізгі физика-механикалық параметрлерді анықтауда: температураны, пішінсізденуді және ісінген қабаттың беріктігін.

КҚ 3.1.10

КП. 00 Кәсіптік практикаКП. 01 Бастапқы кәсіптік дағдылар

қалыптастыру практикасыЖұмыс орнындағы еңбек қауіпсіздігі, өндірістік санита-рия, өрт қауіпсіздігі ережелері бойынша нұсқаулар. Өндірістік регламенті оқу. Процестің оп-тималды режім параметрлері. Жабдықтардың қызмет көрсетуі мен процесті жүргізу бойынша жұмыс нұсқауын оқу. Технологиялық про-цесс жабдықтарының қызмет көрсетуінің практикалық тәсілдерін меңгеру. Технологиялық процесті бақылау әдістерімен танысу.

Іскерліктер: белгіліенген технологиялық регламентке сәйкес технологиялық процестті жүргізу бойынша жұмыстар орын-дауды; учаскенің жабдықтары мен аппараттарын іске қосу мен тоқтатуды; учаскенің технологиялық процестерінің қызмет көрсетуін; берілген технологиялық регламенттен аутқуды ескертуді және жоюды.Дағдылар: бақылау-өлшеу аспаптарының көрсеткіштері және аналитикалық бақылау нәтижелері бойынша технологиялық процестің қауіпсіз қызмет көрсету әдістерінде.

БҚ 1 – 10КҚ 3.1.1 – 3.1.10

КП. 02 Өндірістік технологиялық практика Цехтағы (бөлімшелер) технологиялық процесті үйрену, біліктілікке сәйкес мамандықтар бойынша дублер ретінде жұмыс, сызықтық жетекшiнiң жұмысын қоса атқару (ауысым басшысы, шеберлер), қурстық жоба үшін материал жинау.

Іскерліктер: 3-4 разрядты аппаратшының (оператордың) және сызықтық жетекші жұмысын дублер ретінде технологиялық процестерді жүргізуді.Дағдылар: процестегі ақауларды ескерту және болдырмау бой-ынша.

БҚ 1 – 10КҚ 3.1.1 – 3.1.10

КП. 03 Диплом алды практика, соның ішінде дипломдық жобаны орындауДипломдық жобаны орындау үшін ақпараттар жинау, сызықтық жетекшiнiң жұмысын қоса атқару.

Іскерліктер: цехтың сызықтық жетекшісінің міндеттерін орын-дауды; нормативтік-техникалық құжаттамалармен жұмыс істеуді; талдау нәтижелерін, іскерлік құжаттамаларды рәсімдеуді, жоспарлау құжаттамасынан ха-барлар болуды, еңбектөлем ақы-сына есептеу жүргізуді, цех тың шығындар сметасын талдауды.Дағдылар:сызықтық жетекшінің; өндірістік учаске ұжымының жұмыстарын ұйымдастыруда және нормативтік-техникалық құжаттамалармен жұмыста.

БҚ 1 – 10КҚ 3.1.1 – 3.1.10

0818000 – Химиялық өндірістің технологиясы (бейін бойынша) мамандығы бойын-ша техникалық және кәсіптік білім берудің үлгілік білім беретін оқу бағдарламаларыПәндер циклы және кәсіптік практика бойынша білім беру бағдарламаларының мазмұны (орта буын маманы 081801 3 – Техник-технолог «Қиын балқитын бейметалл және силикатты мате-риалдар мен бұйымдары өндірісі» сала бойынша)

Циклдің индексі

(пән)

Пәннің, практиканың атауы және негізгі бөлімдері

Қалыптасатын білім, шеберліктер мен дағдылар

Қалып-таса-тын

құзы-реттер коды

ЖБП. 00 Жалпы білім беретін пәндерЖГП. 00 Жалпы гуманитарлық пәндер

ЖГП. 01 Кәсіптік қазақ (орыс) тіліКәсіби тілдің рөлі. Мамандық бойынша терминология. Кәсіби бағдардағы мәтіндердің оқу техникасы және аудармасы (сөздікпен). Мамандық бойынша бағытталған тақырыпқа диалог құру, әңгіме құрастыру.

Білімдер: кәсіби бағыттағы мәтінді оқуды және аудару (сөздікпен) үшін қажетті қазақ және орыс тілдері бойынша лексикалық және грамматикалық минимумын.Іскерліктер: кәсіптік лексиканы сауатты қолдануда, өзінің кәсіптік қызметінде қазақ, орыс тілдерінен алған білімдерін пайдалана алуда.

БҚ 1

ЖГП. 02 Кәсіптік шетел тіліМамандық бойынша іскерлік тілдердің негіздері: кәсіби лексика, фразеологиялық тіркестер мен терминдер. Кәсіби бағыттағы мәтінді аудару (сөздікпен) техникасы. Кәсіби қарым-қатынас.

Білімдер: кәсіби қатынастар үшін қажетті мамандық бойынша лек-сика-грамматикалық материалды.Іскерліктер: кәсіби бағыттағы қатынасқа және мәтінді оқу, ау-дару (сөздікпен) үшін қажетті грамматикалық минимумдарды қолдануда.

БҚ 1

ЖГП. 03 Дене шынықтыруМаманды дайындаудағы дене шынықтырудың ролі, оның салауатты өмір салтындағы маңызы. Дене шынықтырудың әлеуметтік – биологиялық және психо-физиологиялық негіздері. Өзін-өзі жетілдірудің физикалық және спорттық негіздері: ақыл-ой және физикалық жұмысқа қабілеттілігін қамтамасыз ететін дене тәрбиесінің құралдары.

Білімдер: салауатты өмір салтының негіздерін, ұйықтау тәртібін және физикалық жүктемені, дұрыс тамақтануды.Іскерліктер: денсаулықты нығайту үшін, өмірлік және кәсіби табыстарға жету үшін дене шынықтыру-спорттық қызметті пайдалануда, және дене шынықтыруды өзіндік жетілдіруде.

БҚ 7

ЖГП. 04 Қазақстан тарихы БҚ 2ӘЭП. 00 Әлеуметтік-экономикалық пәндерӘЭП. 01 Мәдениеттану Мәдениет түсінігі.

Мәдениет және өркениет. Мәде-ниеттің формасы мен түрлері. Әлемнің негізгі тарихи-мәдени орталықтары. Қазақстан аума-ғын дағы мәдениеттер мен өрке ниеттер. Әртүрлі тарихи кезендердегі Қазақстанның тарихи мәдиниеті. Қазіргі кезең-дегі Қазақстанның ғылымы мен мәдениеті. Діннің мазмұны және оның рөлі. Дiннiң шығу тегi және оның түрлері. Христианның және исламның негізгі жағдайлары.

Білімдер: мәдениеттің түсініктері, формалары және қызметтері, негізгі әлемдік өркениеттер, әлемдік діндер; Қазақстан халықтарының мәдениетін және оларды дамыту болашақтарын.Іскерліктер: мәдениеттің негізгі даму кезеңдерін қазіргі заманғы мәдиниеттегі процестерімен са-лыстыруды.

БҚ 2

ӘЭП. 02 Философия негіздеріФилософия және оның қоғамдағы рөлі. Философияның тарихи түрлері. Болмыс. Материя. Диалектика және оның баламалары. Қоғамды филисофиялық түсіну. Қоғам өздігінен даму жүйе ретінде. Адам болмысы философия мәселелері ретінде: жеке тұлға, бостандық және жауапкершілік. Сана сезім бұл шағылысу және қызмет, тану және шығармашылық. Философияның өнегелі мәселелері.

Білімдер: ғылыми түсінудің негізгі әдістерін; диалектика заңдары мен дәрежелерін; болмыстың түрлерін; сананың қасиеті мен құрылымы.Іскерліктер: диалектиканың заң дары мен дәрежелері көзқа-расында әлеуметтік және кәсіптік жағдайларды талдауды; ар-найы пәндерді оқу кезінде және тәжіри белік оқуда ғылыми та-ным әдістерін қолдануды; жара-тылыстану - ғылымдарын және арнай пәндерді оқыған кезде салыстырмалылық теорияны қолдануды; өз тiршiлiк әрекетiнде әдеп пен болмыс ұғымдарын қолдануды.

БҚ 2

ӘЭП. 03 Экономика негіздері Қазақстан Республикасындағы экономика-лық жағдай. Экономика және оның негізгі мәселелері. Микро-экономика. Ресурстар. Нарықтық бағақұрылым механизмі. Бәсекелестік. Фирма қызметінің экономикалық негіздері. Монополияға қарсы реттеушілік. Халық табысы. Әлеуметтік-экономикалық мәселелерді реттеу. Макроэкономика. Ел экономикасының кұрылымы. Қаржы. Несие-ақша және салық жүйесі. Инфляциялық процестер. Жұмыссыздық. Экономикалық өсу мәселелері. Қазақстан экономикасындағы микро- және макроэкономикалық мәселелер. Еңбекті халықаралық бөлу. Сауданың, қызмет көрсетудің және валюталардың әлемдік нарығы. Бизнес негіздері.

Білімдер: экономикалық теорияның жалпы ережелерін, Қазақстандағы экономикалық жағдайдың негізгі кезеңдерін; елдің экономикалық құрылымын, әлеуметтік-экономикалық мәселелерді реттеу кезеңдерін.Іскерліктер: аймақ пен ел масштабындағы ағымдағы әлеуметтік-экономикалық жағдайларды бағалауды; саладағы экономикалық жағдайды талдау үшін қажетті ақпараттарды табуды және пайдалануды.

БҚ 6

ӘЭП. 04 Саясаттану және әлеуметтану негіздері Әлеуметтанудың негізгі түсініктері мен дәрежелері. Әлеуметтік және этноұлттық қатынастар. Жеке тұлға қоғам-дық қатынастардың субъектісі мен объектісі ретінде. Қоғамның әлеуметтік құрылымы. Әлеуметтік жанжалдар, оларды шешу механизмі. Саясаттанудың негізгі түсініктері мен дәрежелері. Саясат және саяси билік. Саяси жүйе. Мемлекет - саяси жүйенің негізгі түйіні. Саяси партиялар және қозғалыстар. Сыртқы саяси қызмет және дүниежүзілік саяси процесс.

Білімдер: әлеуметтану мен саясаттанудың негізгі түсініктері мен дәрежелерін, са-яси режімдерін, Қазақстандағы негізгі саяси партияларды және әлемдік қауымдастық; әлеуметтік жанжалдардың себептерін.Іскерліктер: қоғамдық қарым қатынастарды салыстыру мен талдаудың, олардың дамуына субъект және объект көзқарасында қарауды.

БҚ 2

ӘЭП. 05 Құқық негіздері Құқық: түсінігі, жүйесі, көздері. Қазақстан Республикасының Конституциясы - құқық жүйесінің ядросы. Адам құқығының жалпы бірдей декларациясы. Жеке тұлға, құқық, құқықтық мемлекет. Заң жауапкершілігі және оның түрлері. Құқықтың негізгі салалары. Қазақстан Республикасының сот жүйесі. Құқық қорғау органдары.

Білімдер: адамның және азаматтың құқығы мен бостандығын, оларды іске асы-ру механизімдері: кәсіптік қызмет шеңберінде құқықтық және өнегелі-этикалық нормалар.Іскерліктер: маманның кәсіптік қызметін регламенттейтін нормативтік-құқықтық құжаттарды пайдалануды.

БҚ 4

ЖКП. 00 Жалпы кәсіптік пәндерЖКП. 01 Мемлекеттік тілде іс

қағаздарын жүргізуҚұжаттар, олардың қолданысы мен құжаттандыру әдістері. Құжаттама жүйесі, құжаттардың құрылысы. Іс қағаздарын жүргізуді ұйымдастыру және тех-нологиясы. Істерді ұймдастыру және құру тәртібі.

Білімдер: құжаттардың қолданысын, құрамдас бөліктерін, рәсімдеу ережесін; құжаттарды құру әдістерін және қызметтерін; оргтехника құралдарының жал-пы сипаттамасын, оларды кәсіпорынның ұйымдастыру және басқару процестеріне еңгізуді және қолдануды.Іскерліктер: іскерлік қағаздарды құру: өтініш, бұйрықтар, қызыметтік хаттар және т.б.; құжаттармен жұмысты ұйымдастыру, тіркеу, олардың есебін жүргізу, қазіргі заманға сай оргтехниканы пай-далануды.

БҚ 1БҚ 4

ЖКП. 02 Сызу ҚҚБЖ, МС түсінігі. ҚҚБЖ-не сәйкес сызуларды графикалық рәсімдеу. Сызба сызықтары, сызбалардың пішімдері. Сызбаларға жазуларды орындау. Масштабтар. Өлшемдерін салу. Бөлшектердің контурларын орын-дау әдістері. Техникалық су рет. Сызбалы геометрия мен жобалық сызу негіздері. Техни калық сызу. Сызбаларды орын даудың жалпы ережелері; бөлшектердің түрлері, тіліктері, қималары, кескіні

Білімдер: құрылымдау құжаттардың бірыңғай жүйесін (ҚҚБЖ), сызбалар мен нобайлар-ды орындаудың әдістерін және тәсілдерін; сызбалы геометрия мен жобалық сызу негіздерін.Іскерліктер: мамандық бой-ынша сызуларды, нобайларды және сызбаларды орындау мен оқуды, соның ішінде компьютерлік графиканың әдістерімен.

КҚ 3.1.1КҚ 3.1.8

мен белгілері, мамандықтар бойынша нобайлар, сызба-лар, нормативтік-техникалық құжаттама. Бөлшектердің сыз-балары мен. Құрастырма сыз-баларды оқу мен бөлшектеу. Машиналы графиканың әдістері мен құралдары.

ЖКП. 03 Техникалық механика негіздеріСтатика. Статика аксиомала-ры. Күш жөнінде түсінік. Күшті анықтайтын элементтер. Күштің шамасын өлшеу. Күш жүйесі. Ауырлық центрі. Қималардың ауырлық центрлерінің ор-наласуы. Қималардың геометриялық сипаттамала-ры. Тепе-теңдік орнықтылығы. Күштер моменті. Ортадан тепкіш және ортадан тартқыш күштер. Материалдар кедергісі. Пішінсіздену күйінің түрлері: созылу (сығылу), қозғалту, ши-рату, иілу, күрделі пішінсіздену. Беріктікке, қаттылыққа және орнықтылыққа есептеу. Динамика және кинематика элементтері. Нүкте қозғалысының түрлері. Денелердің жәй қозғалысы. Ілгермелі және айналмалы қозғалыстың кинематикалық сипаттамасы. Жұмыс және қуат. Пайдалы әсер коэффициенті. Үйкеліс. Үйкелістің техникадағы рөлі. Аксиомалар және дина-мика заңдары. Механизімдер мен машиналардың тетіктері. Жай механизімдерді техникада қолдану. Беріліс түрлері. Беріліс қатынасы. Қозғалыстың қайта жаңару механизімдері: қосиінді-бұлғақ механизімі, бағдартқыш механизімі; олардың қолданысы мен құрылғысы.

Білімдер: тепе-теңдіктің жалпы заңдылықтарын, дене қозғалысы мен нүкте қозғалысын; беріктікке, қатаңдыққа, орнықтылыққа есеп-теулер негіздерін; дененің айнал-малы қозғалысы кезінде жолдың түзу бөлігіндегі жұмыс пен қуатты анықтауды; механизімдер ПӘК-ін, машина тетіктері негіздерін, олардың қосылысы мен берілісін; жәй механизімдерді.Іскерліктер: механика заңдылықтарын есептер шығаруда қолдануды, беріктікке қатаңдыққа және орнықтыққа есептеу-лер жүргізуді; механизмдердің кинематикалық сызбаларын құруды және оқуды, олардың конструкциялық ерекшеліктерін талдауды.

КҚ 3.1.3

ЖКП. 04 Электрониканың негіздерімен электротехникаТұрақты және айналма-лы тоқтың электр тізбектері. Электрмагнетизм, электрлік өлшемдер, тұрақты және айнал-малы тоқтарының электрлік ма-шиналары. Трансформаторлар. Электржетек негіздері. Электр энергияларын беру және тарату. Электроника: электрониканың физикалық негіздері. Электронды аспаптар. Электронды генера-торлар және өлшеу аспаптары.

Білімдер: Ом заңы, Кирхгоф заңдары, тұрақты және айнал-малы тоқтарды анықтауды, тізбектің негізгі элементтерін, трансформаторлардың, тұрақты және айналмалы тоқ машиналарының құрылысын және қызмет принципін; өлшеу аспаптарының жіктелуін және қызмет принципін.Іскерліктер: аспаптардың көрсеткішін алуды, электржабдықтардың принциптік электр сызбаларын оқуды; Ом, Кирхгоф заңдарын пайдалана оты-рып тоқтың, кернеудін, кедіргінің манызды есептеулерін жүргізуді.

БҚ 10КҚ 3.1.6

ЖКП. 05 Кремний химиясыКремнийдің, кремний қос тотығының және крем-ний қышқылының касиеті. Сликаттардың әртүрлілігі. Силикатты және қиын балқитын бейметалл материалдар мен заттар өндірісінде алына-тын немесе қолданылатын кремний қосылыстары. Силицидтер, оларды алу мен қолдану. Кремнийорганикалық қосылыстар. Кремнеземның табиғи гидраттары.

Білімдер: кремнийдің негізгі табиғи қосылыстарын; кремний және оның қосылыстарының физикалық және химиялық қасиеттерін; өндірісте сили-каттар алуды; табиғи және жа-санды силикаттардың қолдану аймақтарын.Іскерліктер: заттардың форму-ласын, химиялық процестердің реакция теңдеуін құруда, есептік тапсырмаларды шешуде, маңызды силикатты қосылыстарға физикалық және химиялық сипат-тамалар беруде.

КҚ 3.1.3

ЖКП. 06 Қиын балқитын бейметалл және силикатты қосы лыс-тардың физикалық химиясыХимиялық термодинамика және термохимия негіздері. Силикатты және қиын балқитын бейметалл материалдар мен бұйымдардың кристалдық құрылысы Силикатты балқымалардың қасиеті. Шынытәрізді күйінің ерекшеліктері. Физикалық және фазалық тепе-теңдік негіздері. Дисперсті және коллоидты жүйелер қасиеті. Гетерогенді процестер реакциясының өту ерекшеліктері. Физика-химиялық процестерді қарқындатудың негізгі әдістері.

Білімдер: силикаты материалдардың құрылыс ерекшеліктері мен қасиетін; химиялық процестер ағымының негізгі заңдылықтарын; термодинамиканың заңдарын.Іскерліктер: химилық процестердің ағымының мүмкіндіктері туралы қорытынды жасауда, процестердің оптималды параметрлерін айқындауда.

КҚ 3.1.3

ЖКП. 07 Жылутехника негіздері және жылутехникалық жабдықтар Термодинамика, термодина-микалық процестер негіздері. Жылукүші қондырғылары. Жылу алмасу және жылу беру түрлері. Отынның жану процесі негіздері, жану процесі балансын құру. Жылуалмасу аспаптарын жіктеу. Жылуалмасудың жұмыс принципі мен қолданылуы. Кептірудің теориялық негіздері. Булану және кептіру қондырғыларының түрлері, қолданылуы және жұ-мыс принциптері. Күйдірудің теориялық негіздері. Материал-дарды күйдіру үшін пештер. Қыш жартылай өнімдерін күйдіру үшін пештер. Жылутехникалық жабдықтардың жылу есептеу негіздері. Жылутехникалық жаб-дықтарды пайдалану. Отын-энергетикалық ресурстарды ұтымды пайдалану әдістері.

Білімдер: термодинами-ка заңдарын, жылуалмасу түрлерін; құрылыс материалдары өндірісінің негізгі жылу техникалық жабдықтарын; оны пайдалану әдістерін.Іскерліктер: жану процесінің есптеулерін орындауда және ба-лансын құруда; жылутехникалық жабдықтардың жылу есебін жүргізуде.

КҚ 3.1.1КҚ 3.1.5

ЖКП. 08 Құрылыс ісінің негіздеріҮйлер мен ғимараттар ту-ралы жалпы мағлұматтар. Азаматтық, өндірістік ғимараттар мен кешендер. Тұрғын және қоғамдық ғимараттардың негізгі құрылымдық элементтері. Үлкен-аспапбетті тұрғын және қоғамдық ғимараттар. Өнді-рістік ғимараттар. Өндірістік ғимараттардың құрылымдық эле менттері. Кеңістіктік жа-бын ғимараттары. Инженерлік құры лыстар. Ғимараттардың инженерлік жабдықтарының элементтері.

Білімдер: материалдар мен құрылымдардың қызметі мен қасиетін; негізгі құрылыс материалдарының салыстыр-малы тиімділігін: ағаштардың, болаттардың, алюминийдің, темірбетондардың, қыштардың, полимерлік талшықтардың және т.б.; үйлерді, ғимараттарды және құрылыстық құрылымдарды жіктеуді.Іскерліктер: ғимараттардың құрылымдық элементтерін сипат-тауда; құрылыс материалдарын қолдануды негіздеуде.

КҚ 3.1.4

ЖКП. 09 Материалтану және конструк-циялық материалдарМате риалтану пәні мен негізгі міндеттері. Материалтанудың материалы, заттары, жартылай өнімі, құрамы, құрылымы, қасиет-тері, технологиясы, сала сы. Техника мен технологиядағы материалдардың рөлі. Техни-калық материалдарды жіктеу. Металдар мен құймалар: жіктелуі, таңбалануы, металдар мен құймалардың механикалық және технологиялық қасиеттері, қолдану аймағы. Ұнтақталған темір материалдар және қапта-ма лар. Бейметалл конструк-циялық материалдары: олардың қасиеті мен қолдану аймағы. Шыны, шыныталшық және шыныбұйымдары өндірісіндегі негізгі түйіндер мен тетіктер жабдықтарының конструкциялық материалдар. Тиек және реттеу арматурасы үшін конструкциялық материалдары.

Білімдер: химиялық машина-жасау материалдарын жіктеуді, технологиялық қасиетін және қолдану аймағын; конструкциялық материалдарына қойылатын та-лаптарды.Іскерліктер: технологиялық жабдықтардың тетіктері мен түйіндері үшін конструкциялық материалға дұрыс таңдау жүргізуде.

БҚ 10КҚ 3.1.3

ЖКП. 10 Химиялық өндірістің технологиялық процестерін ав-томаттандыру негіздеріТехнологиялық процестерді басқарудың негізгі түініктері: басқарудың техногияық обьектісі, басқаратын жүйе, автоматты басқару жүйесі. ҚР метрологиялық талаптары. Автоматтандырудың техникалық құралдары:жылу, масса айырбас, гидромеханикалық, механикалық, химиялық процестермен басқару үшін аспаптар мен құралдар. Технологиялық процестерді авто-матты реттеу жүйесі.

Білімдер: бақылаудың авто-матты құралдар құрылысын, реттеуді, қорғаулар мен бло-кировкаларды, агрегаттар мен машиналардың жеке түйіндерінің автоматтандыру сызба-нұсқасын; автоматтық басқару жүйелерінің үлгідегі басқару сызба-нұсқасын; технологиялық параметрлерді бақылаудың әдіс-тәсілдерін.Іскерліктер: бақылау-өлшеуіш аспаптарды белгілі бөлімге орна-тып қолданудың технологиялық сызбасында; қашықтықтық беріліс жүйесінің жұмысын талдауда; функционалды сызбаны оқуда, автоматтандыру жүйесін реттеудің (АЖР) құрылыс сызбасын құруда.

КҚ 3.1.6

ЖКП. 11 Стандарттау, метрология және өнім сапасын басқару негіздеріСтандарттаудың, метрологияның өнім сапасын арттырудағы рөлі. Стандарттаудың құқықтық негіз-дері, мақсаттары, міндеттері, принциптері, құралдары мен объектілері. Халықаралық және аймақтық стандарттау. ТМД-ғы Мемлекет аралық стандарттар. Қазақстан Республикасының мемлекеттік стандарттау жүйесі.Метрологияның құқықтық негіз-дері, мақсаттары, объетілері мен құралдары. Метрологияның негізгі түсініктері мен анықтау-лары. Мемлекеттік метро-логиялық бақылау мен қадаға-лау. Өнімнің сапасы, сапа көрсеткіштері және олар ды бағалау әдістері; өнімді сы-нау және бақылау. Серти-фикаттаудың мәні мен мазмұны. Халықаралық сертификаттау.

Білімдер: метрологияның, стандарттаудың сертифи-каттау мен өнімнің сапасын басқарудың негізгі түсініктерін; сапа көрсеткіштерін және оларды бағалау тәсілдерін.Іскерліктер: кәсіптік қызметте сапа жүйесінің негізгі принциптері мен құжаттарын қолдануды; өлшеу қателіктерін есептеуді және өлшеу құралдарын таңдауды.

КҚ 3.1.4КҚ 3.1.9

ЖКП. 12 Қолданбалы информатикаФайлдармен жұмыс істеу. Графика. Курстық жұмыстар мен дипломдық жобалауды орындау кезінде жалпыкәсіптік және ар-найы пәндер бойынша есептер шығару үшін бағдарламаларды қолдану.

Білімдер: технологтялық есеп-тер шығару, сызбалар мен сұлбаларды рәсімдеу үшін қолданбалы бағдарламамен қамтамасыз етуді.Іскерліктер: компьютерде технологиялық және техникалық есептеулерді жүргізуде, сызбалар-ды рәсімдеуде.

КҚ 3.1.5КҚ 3.1.8

ЖКП. 13 Менеджмент негіздеріӘртүрлі ұйымдастырушылық-құқықтық формалардағы ұйымдарды басқарудың мақсаты және міндеттері. Менеджмент қызметтері. Қызметкерлерді басқару. Ұйымның ішкі және сыртқы ортасы. Еңбекті мотивациялау жүйесі. Іскерлік қарым-қатынас этикасы. Менеджмент психологиясы. Менеджмент жүйесіндегі маркетинг.

Білімдер: кәсіпорынның ішкі және сыртқы орта сипаттарын; басқару қызметін, басқару принциптерін, кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымдық моделдерін; басқару стилін, жанжалды жағдайларды шешу тәсілдерін; топтардың жұмыс қарқындылығына әсер ететін факторларды; құқықтық реттеуді; маркетингтің қызметі мен принциптерін.Іскерліктер: басқарудың әдістері мен принциптерін практикада қолдануды, кәсіпорын құрылымын жобалауды; басқару стилін таңдау моделдерін анықтауды; жұмыс уақытын тиімді пайда-лануды анықтауды; ұжымдағы іскерлік және жеке өз басылық қатынастарға баға беруді.

БҚ 4БҚ 5БҚ 6

АП. 00 Арнайы пәндерАП. 01 Еңбекті қорғау және өнеркәсіп

экологиясының негіздеріЕңбекті қорғау бойынша ҚР заңдылықтарының негіздері. Қауіпсіздік техникасы бойынша қызметкермен жұмысты ұйымдастыру. Қызметкердің құқығы мен міндеттері. Бақытсыз жағдайларды талдау. Өндіріс алаңдары мен жұмыс орындарындағы, жабдықтарға, аспаптарға, еңбек қауіпсіздігі бойынша талаптар. Адамға зиянды факторлардың әсері. Қауіпті техникалық жүйелер мен технологиялық процестерден

Білімдер: өндірісте еңбекті қорғаудың құқықтық, нормативтік және ұйымдастырушылық негіздерін; өндірістің қауіпті фак-торларын, өндірістік жарақат пен кәсіптік ауырулардың себептерін; жеке қорғану құралдарын, қызымет көрсету жабдықтарында жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелерін, өртқауіпті орындарда және өрт болған жағдайдағы мінез-құлық ережелерін; ҚР экологиялық кодексінің негізгі баптарын, шаң тұтқыш жабдықтардың түрлері мен сипаттамасын; шаң тұтқыш жабдықтардың қызымет

БҚ 8БҚ 9

қоғану әдістері мен тәсілдері. Кәсіптік қызметте қауіпсіз еңбек жағдайларын қамтамасыз етудің ерекшеліктері. ҚР экологиялық кодексі. Химиялық өндірісінде зиянды заттарды тудыру көздері. Атмосферадағы қалдықтарды тазарту туралы негізгі мағлұматтар. Шаң-тозаң тұту жабдықтарын жіктеу. Техникалық сипаттамасы, қызмет принципі және қолдану аймағы. Химиялық өндірісі қалдықтарын азайту үшін қолданылатын әдістер және аппараттар, химиялық өнімдерді тұту және қайта өңдеу. Аспирациялық жүйелер сызбала-ры. Ақаба суларды тазарту ту-ралы жалпы мағлұматтар. Ақаба суларды жіктеу. Өндірістік сулар-ды биохимиялық тазарту. Өндіріс қалдықтарын қайта пайдалану туралы түсінік. Экологиялық қауіпсіз технологияларды құрудың жалпы бағыттары. Кәсіпорында табиғатты қорғау қызметін ұйымдастыру.

көрсетуі бойынша қауіпсіздік ша-расын; шу деңгейін азайту бой-ынша шаралар; ақаба суларды тазарту тәсілдерін; табиғатты қорғау қызыметінің мәнін және қолданысын.Іскерліктер: қоршаған орта мен қызметкер үшін қауіпті өндірістік жағдайлар дәрежесін бағалауда; жеке қорғану және өртке қарсы қауіпсіздік құралдарын қолдануда; зардап шеккен адамға алғашқы дәрігерлік көмек көрсетуде.

АП. 02 Силкаттардың жалпы техно-логиясы Силикат материал-дар мен бұйымдарды жіктеу, сипаттамасы және қолданысы. Силикат өндірісінің шикізат мате-риалдары; тұтқыр, керамикалық, отқа төзімді және шыныматери-алдар мен олардың негізіндегі бұйымдар өндірісінің негізгі технологиялық процестері. Технологиялық жабдықтарға сипаттама. Штикізат, жартылай өнім мен дайын өнім сапасына қойылатын талаптар. Жартылай өнімдердің, материалдар мен бұйымдардың ақауларын талдау. Ресурс-энергия жинақтау техно-логиясын енгізу.

Білімдер: силикат материалдар мен бұйымдар өндірісінің шикізат базасын, процестер химизімін және технологиялық сызбаларын; өнімді қолдану аймағын; өнім сапа-сын арттыру факторларын.Іскерліктер: технологиялық сызбаны оқуда, шикізатқа, дай-ын өнімдерге, технологиялық жабдықтарға сипаттама беруде.

КҚ 3.1.3

АП. 03 Химиялық-технологиялық процестерді моделдеу негіздеріӨндірістің үлгілік процестерін (бейін бойынша) жүргізу үшін жобалық есептеулердің және аппараттардың негіздері. Сандық есептеулер. Негізгі химиялық аппараттар құрылғыларының сызбалары, жалпы түрлері және түйіндері. Жалпы өндірістің (бейін бойынша) немесе қандайда бір циклдың аппараттық-технологиялық есебі. Өндірістің технологиялық сызбасын құрастыру. АЖЖ құралдарымен графикалық бөлшектерін сызу.

Білімдер: өндірістің (бейін бой-ынша) технологиялық сызбалар, химиялық өндірістің процестері мен аппараттары.Іскерліктер: үлгілік про-цестер мен жабдықтардың сандық есептеулерін жүргізуде, аппараттардың сызбаларын жо-балауда.

КҚ 3.1.5

АП. 04 Қиын балқитын бейметалл силикатты материалдар мен бұйымдары өндірісінің техно-логиясы мен жабдықтарҚиын балқитын бейметалл силикатты материалдарды (ҚБСМ) жіктеу. Негізгі түсініктер мен терминдер. Тұтқыр мате-риалдарды, қышты, шыныны және ситаллдарды алудың принциптік технологиялық сызбалары. Тұтқыр материал-дар, қыш, шыны және ситалл-дар өндірісі үшін шикізатты жіктеу. Шикізатты, қатты және жұмсақ тау жыныстарды өндіру. Шикіқұрамдарды дайындаудың үлгілік сызбаалары. Шынылы шикіқұрамдар. Цемент өндірісі. Қыш өндірісі. Шикіқұрамдар алудың ерекше әдістері. ҚБСМ технологиясындағы пішіндеу процестері. Пішіндеу процесінің мәні. Майдалық жүйелердегі құрылымтүзілу. Тұтқыр мате-риалдар технологиясындағы пішіндеудің негізгі тәсілдері. ҚБСМ технологиясындағы жоғарытемпературалық синтез. ҚБСМ жоғарытемпературалық синтезі кезіндегі жылулық агрегаттардың негізгі түрлері.Ұнтақтәрізді, кесек материалдар мен қоқырларды күйдіру үшін пештер. Заттардың қалыпталған жартылайфабрикатын күйдіру үшін пештер. Шикіқұрамдарды балқыту үшін пештер. Қиын балқитын бейметалл силикатты материалдар технологиясында қоршаған ортаны қорғау.

Білімдер: силикатты және қиын балқитын бейметалл ма-териалдар технологиясының ғылыми негіздерін; ҚБСМ тех-нологиясы процестерінің негізгі заңдылықтарын; ҚБСМ технологи-ясын құрудың жалпы принциптерін; негізгі технологиялық жабдықтарды; шыны және си-таллдар технологиясын; қыш, оттөзімділер мен тұтқыр матери-алдар, жоғарытемпературалық құрауышты және композициялық материалдар, жылуоқшаулағыш материалдар мен бұйымдар тех-нологиясын.Іскерліктер: үлгілік компьютерлік бағдарламаларды қолданып технологиялық есептеулер жүргізуде;өндірістің оптималды сызбаларын таңдауда; ҚБСМ тех-нологиясы сааласында берілген тақырып бойынша ғылыми және техникалық ақпараттарға іздеу жүргізуде.

КҚ 3.1.1 – 3.1.5

АП. 05 Өндірісті техникалық тал-дау және бақылау Өндірістегі техникалық талдаудың ролі. Талдаудың таңбалық, бақы-лау, арбитраждық түрлері. Стандарттық үлгілер. ҚБСМ өндірісіндегі талдаудың физи-ка-механикалық және аспап-тық әдістері. Шикізат мате-риалдарының негізгі қасиетін анықтау: ылғалдылық, қатты қыздыру кезінде көлемінің аза-юы, балшықтың илемділігі және т.б. Дәнді құрамын анықтау мен материалдардың майдалық сипа-ты: ұнтақтарды елеуішті талдау, ұнтақтарды тұнбалағышты тал-дау, гранулометрлік және басқа да қасиеттері. Бастапқы қыш массаларының технологиялық сипаттамаларын анықтау: нығыз-ұнтақтардың сусымалылығын және нығыздағыштығын, су шыланқұрамдардың тұтқыр-лығын, қоюлану коэффициентін, қату жылдамдығын және т.б. Күйдірілген бұйымдардың қасиеті. Тығыздығы мен құрылым қасиеттері. Механикалық және серпімділік қасиеті. Жоғарғы температура кезіндегі қасиеті. Электрфизикалық қасиеті. ҚБСМ физика-механикалық қасиеттерін анықтауды зерттеу.

Білімдер: талдаудың түрлерін, стандарттық үлгілерді және МС-ды тағайындауды, шикізаттын, жартылай өнімдердің және дай-ын өнімдердің негізгі әдістерін; шикізат материалдарының кірісін бақылаудың қазіргі заманғы әдістері; ҚБСМ пайдаланушылық қасиеттері және физика-механикалық сынау әдістері.Іскерліктер: МС-пен жұмыс істеуде, орташа сынамалы сұрыптау жүргізуде, суға тал-дау, газды талдау, шикізат пен реагенттерді талдауды жүргізуде, ҚБСМ физика-химиялық сынауда.

КҚ 3.1.4КҚ 3.1.6

АП. 06 Өндірісті ұйымдастыру және жоспарлауКәсіпорынды ұйымдастыру түрлері, олардың ұйымдастырушылық және өндірістік құрылымдары. Өндіріс түрлері; олардың сипатта-масы. Негізгі өндірістік және технологиялық процестер. Негізгі және айналмалы қаражаты. Еңбек ресурстары. Ұйымдастыру, нормалау және еңбек төлемақы. Өнімнің өзіндікқұны. Бағаның құрылуы. Ұйымның тиімді қызметін бағалау. Өнімнің сапасы мен бәсікегеқабілеттілігі.

Білімдер: химиялық өңдіріс простерінің экономикалық мәнің; кәсіпкерлік қызметті тиімді ұйымдастыруды; жұмыстың ұйымдастырылуын және кәсіпорын құрылысын, жұмыс істеп жатқан өндірістің жағдайындағы кәсіпорындағы түрлі кәсіптердің жұмысын, еңбекті ұйымдастыруды; өнімге бағаның құрылу механизімін және қазіргі жағдайдағы еңбек төлемақы түрлерін.Іскерліктер: кәсіпорынның экономикалық күйін талдау үшін қажетті ақпараттарды табуды және қолдануды; еңбек өнімділігінің берілген әдіс бойынша есептеу; еңбекақыны; өзіндікқұнды және өнімнің бағасын; ұйым әрекетінің тиімділігін бағалай білуді.

БҚ 4БҚ 6

ӨО және КП

Өндірістік оқыту және кәсіптік практика

ӨО. 00 Өндірістік оқытуӨО. 01 Танысу практикасы

Кәсіпорынның жұмыс тәртібі. Кәсіпорынның негізгі және көмекші цехтары, олардың қолданысы және технологиялық процесі. Негізгі цехтардың шикізаты мен өнімдерінің сипат-тамасы. Кәсіпорындағы негізгі зиянды және кауіпті факторлар. Кәсіпорынның технологиялық тізбегі (цехтардың өзара бай-ланысы).

Іскерліктер: өндіріспен цех орын-дарында қауіпсіз қозғалыс және жұмыс істеуді; технологиялық про цесті талдау үшін химия ғы-лымдарының терең білімін қолдануды; техникалық құжаттама-лармен жұмысты; өндірістің цехта-ры арасындағы байланыстарды.Дағдылар: кәсіпорын және цех орындарында қауіпсіз тәртіпті, жұмыс орындарындағы қауіпсіздік техникасы мен өрт қауіпсіздігі ережелерін сақтауда, технологиялық процестің негізгі қауіпсіз ережесін еңгізуде, цех-тің құжаттамаларын жүргізген дегі алғашқы дағдыны қалыптастыруда.

БҚ 8КҚ 3.1.1 – 3.1.4

ӨО. 02 Зертханалық жұмыстар тех-никасыХимиялық зертханаларды ұйымдастыру. Зертханалық жабдықтар, аспаптар, химиялық ыдыстар. Техникалық және аналитикалық таразылар; химиялық ыдыстарды жуу және құрғату; химиялық зертханаларда қолданылатын негізгі операция-лар мен тәсілдер; өлшеу, сүзу, құрғату, ерітінділер дайындау. Улы зиянды заттармен жұмыс істеу.

Іскерліктер: түрлі қолданыстағы ыдстарды айыра білуді және олар-ды пайдалануды; техно-химиялық және аналитикалық таразыларда жұмыс істеуді; электрқыздырғыш аспаптарды пайдалануды; қыздыру, салқындату, суалту, қатты қыздыру, кристалдау және кептіру процестерін жүргізуді; балқу және қайнау температу-расын анықтау үшін аспаптарды пайдалануды, қатты және сұйық заттардың тығыздығын анықтай білу, анықтамалық кестелерді пайдалануды; жай зертханалық қондырғыларға монтаж және құрастыру жүргізуді.Дағдылар: зертханалық жабдық-тармен және химиялық ыды-стармен жұмыс істеуде; өлшем ыдыстарымен жұмыс істеуде; өлшеуірлерді толтыруда, там-шуырда жұмыс істегенде; өлшеу құтыларында ерітінділер дай-ындауда; электрқыздырғыш және басқа аспаптарды, кептіру шкафтарын, муфелді пештерді пайдалануда; сүзу процестерін жүргізгенде, тұнбаны сүзгіште шаюда; Комовскийдің сорғысында жұмыс істегенде; қайнау және балқу температурасын анықтауда; заттардың салыстырмалы тығыздығын және үлес салмағын анықтауда; немергіштер және аре-ометрлермен жұмыс істегенде.

КҚ 3.1.6

ӨО. 03 Слесарлық практикаСлесарлық жұмыстарды ұйымдастыру. Технологиялық жабдықтарды пайдалану үшін қажетті слесарлық аспаптардың тізімін оқып білу. Тетік ар-матурасы: құрылысы, пай-далану ережесі, ақауларын анықтау. Слесарлық-құрастыру жұмыстары: ажырамайтын қосылыстарды құрастыру; ажырайтын қосылыстарды бөлшектеу мен құрастыру. Химиялық өндірістің техникалық қызмет көрсету мен негізгі және қосымша жабдықтарды жөндеу кезіндегі слесарлық жұмыстар. Жабдықтарды пайдалану қасиеті: түсінігі, беріктігі, тоқырасыздық, жұмысқа қабілеттілігі, жөндеуге жарамдығы.

Іскерліктер: слесарлық жұмысты орындау үшін аспаптар мен жабдықтарды пайдалануды; белгілеуді; металды шабуды, түзетуді, июды, металды кесуді, металды егеулеуді, тетіктерді бұрғылауды және тетіктердегі бұранданы қиюды; тетіктер мен механизмдерді өңдеудің оптимал-ды режімін қолдануды.Дағдылар: слесарлық-жөндеу технологиялық аппараттар, тетік арматурасы, коммуникацияға қызмет көрсету кезіндегі қажетті слесарлық және слесарлық-жөңдеу жұмыстарын орындауда.

КҚ 3.1.7

ӨО. 04 Қиын балқитын бейметалл және силикатты материалдар мен бұйымдарды химиялық талдау бойынша практикумыЖұмыс орнын ұйымдастыру. Негізгі химиялық ыдыстар, жабдықтар және химиялық зертханада қолданылатын опе-рациялар. Силикат бұйымдар өндірісіндегі химиялық талдаудың рөлі мен бақылаудың химиялық әдістері. Орташа сы-нама: шикізат материалдардың орташа сынамасын таңдау. Дайын бұйымдардың орташа сы-намасын таңдау. Сынамаларды сыынаққа дайындау. Силикат және силикат емес шикізат ма-териалдарын химиялық талдау. Дайын өнімді химиялық талдау.

Іскерліктер: әдістемеге сай ор-таша сыынаманы іріктеуді, оны сынаққа дайындауды, силикат және силикат емес шикізат ме-териалдарына, дайын өнімдерге күрделі емес химиялық талдаулар жүргізуді.Дағдылар: сынамалар іріктеуде; аспаптарды құрастыруда; ре-активтермен, химиялық ыды-стармен, аспаптармен жұмыс істеу дағдысында; гравиметрлік және титрметрлік талдаулардың барлық операцияларын жүргізу дағдыларында; фотомет-рде және хроматографияда; ерітінділер дайындау және талдау нәтижелеріне байланысты есеп-теу дағдыларында; талдауларды орындау кезіндегі қауіпсіз жұмыс ережелерін сақтау дағдыларында.

КҚ 3.1.10

(жалғасы бар)