E Rachunek Kosztow i Rachunkowosc Zarzadcza Jagiello

7/24/2019 E Rachunek Kosztow i Rachunkowosc Zarzadcza Jagiello

1/21

Przedmiot: Rachunek kosztw i rachunkowozarzdcza.

Wykad: Klasyfikacja kosztw na potrzeby zarzdzania.

1. Kryteria klasyfikacji kosztw.

Koszty wasne przedsibiorstwa ze wzgldu na swj zoony charakter srozpatrywane zrnych punktw widzenia. Potrzeby sprawozdawczoci, analizy, kontroli, planowania ipodejmowania decyzji wymagajujcia kosztw w odpowiednich przekrojach.W toku ewolucji systemu rachunkowoci zasadnicze przekroje klasyfikacji kosztwuksztatoway sina podstawie przyjtych sposobw wyceny efektw produkcji. Wyrniasidwa gwne sposoby takiej wyceny:a/ na podstawie kosztw historycznych (ex post)

b/ na podstawie kosztw przyszych (ex ante).

W wycenie opartej na kosztach historycznych(ex post) przyjmuje sizaoenie, eistnieje jeden prawdziwy koszt, ktry zostaponiesiony na wytworzenie produkcji iprzedsibiorstwo nie moe go zmieni. Ten koszt jest odzwierciedleniem wielkoci istruktury zuycia czynnikw produkcji poniesionych na realizacjokrelonych wyrobw istanowi podstawustalenia ceny tych wyrobw.

Przekrj oparty na kosztach przyszych(ex ante) odnosi sido kosztw planowanych,czyli tych, ktre bddopiero poniesione w przedsibiorstwie. Z tego wzgldu odchodzisiod koncepcji jednego prawdziwego kosztu na rzecz rnych kosztw dla rnychcelw. Zgodnie z tym zaoeniem przysze planowane koszty mogbyrne w

zalenoci od podjtych decyzji co do kierunkw dziaania przedsibiorstwa.

W wietle przyjtych zasad wyceny efektw produkcji wyrnia sitrzy kategoriekosztw niezbdnych do:a/ wyceny zapasw i pomiaru zysku,b/ celw decyzyjnych,c/ celw kontroli.W obrbie kadej z tych kategorii stosuje sirne kryteria podziau kosztw.

2. Klasyfikacja kosztw do wyceny zapasw i pomiaru zysku.

Klasyfikacja ta oparta jest na kosztach historycznych. Jej zadaniem jest taki podziakosztw w przedsibiorstwie, aby mona byo udzieliodpowiedzi na dwa nastpujcepytania:A/ Jakwielkokosztw ponioso przedsibiorstwo na wytworzenie wyrobw i usug wdanym okresie sprawozdawczym?B/ Jaki zysk osigno przedsibiorstwo z produkcji wyrobw lub usug w rozpatrywanymokresie?

Chcc udzieliodpowiedzi na te pytania, naley przyjodpowiednie kryteria klasyfikacjikosztw.

Kryteria te i odpowiadajce im pozycje kosztw ujto w tablicy klasyfikacjakosztw dla potrzeb ewidencyjnych.

1


2/21

Tablica nr 1.Klasyfikacja kosztw dla potrzeb ewidencyjnych.

Kryterium podziau kosztw Pozycje kosztwRodzaj dziaalnoci przedsibiorstwa

a/ dziaalnoprodukcyjna,b/ dziaalnohandlowa,c/ dziaalnousugowa.

Sfera dziaalnoci (cel poniesienia)a/ sfera zakupu,b/ sfera produkcji,c/ sfera sprzeday.

Dziaalnogospodarcza

Rodzaj kosztw (rodzaj zuytychCzynnikw produkcji)

Miejsca powstawania kosztw

Sposb odnoszenia kosztw na produkty (moliwoprzypisania kosztw do jednostki kalkulacyjne)

Koszty dziaalnoci operacyjnej

Koszty dziaalnoci finansowejKoszty zwizane z budowrodkwtrwaychKoszty zwizane z funduszami specjalnymi

Koszty zakupuKoszty produkcjiKoszty zarzdzaniaKoszty sprzeday

Koszty normalnej dziaalnoci operacyjnejPozostae koszty operacyjne

Koszty finansowe

AmortyzacjaZuycie materiaw i energiiUsugi obcePodatki i opatyWynagrodzeniaUbezpieczenia spoeczne i inne wiadczeniaPozostae koszty

Koszty wydziaw podstawowychKoszty wydziaw pomocniczychKoszty zarzduKoszty zakupuKoszty sprzeday

Koszty bezporednieKoszty porednie

rdo: K. Czubakowska, W. Gabrusewicz, E. Nowak Podstawy rachunkowocizarzdczej. PWE, Warszawa, 2008, s. 40;

Przedstawione w tablicy przekroje kwalifikacyjne kosztw, wskazujna ich ewidencyjnycharakter. Mogone bywykorzystywane w celu obserwacji i badania struktury orazdynamiki kosztw.

W praktyce mona wyrninastpujce rodzaje dziaalnoci:a/ dziaalnoprodukcyjn, ktra polega na wytwarzaniu wyrobw gotowychb/ dziaalnohandlow, ktra dotyczy obrotu towarami,c/ dziaalnousugow, ktra dotyczy wykonania lub wiadczenia usug.W kadym z tych rodzajw dziaalnoci ponoszone skoszty wedug podziauprzedstawionego w tablicy. Koszty dziaalnoci operacyjnej sponoszone w celu realizacjipodstawowych zadajednostki gospodarczej, dla ktrych jednostka zostaa powoana.Skadajsione z kosztw normalnej dziaalnoci operacyjnej i pozostaych kosztwoperacyjnych.

W przypadku dziaalnoci produkcyjnej, sto koszty produkcji podstawowej, zwizanej zwytwarzaniem wyrobw na sprzedaoraz koszty produkcji pomocniczej, prowadzonej nawewntrzne potrzeby jednostki.Na koszty dziaalnoci handlowej skadajsikoszty obrotu towarowego, obejmujcekoszty zakupu, magazynowania i sprzeday towarw.

2


3/21

Kosztami dziaalnoci usugowej skoszty wykonania lub wiadczenia usug.

Koszty dziaalnoci finansowej zwizane sz pozyskiwaniem zasobw, dla potrzebprowadzenia lub rozwijania podstawowej dziaalnoci podmiotu gospodarczego.Koszty dotyczce budowy rodkw trwaych lub ich ulepszenia (modernizacji,przebudowy, rozbudowy, rekonstrukcji lub adaptacji), zwikszajich warto

pocztkow.

Koszty zwizane z funduszami specjalnymi obejmujkoszty dotyczce realizacji zadaokrelonych w odrbnych przepisach. W praktyce chodzi gwnie o Zakadowy FunduszwiadczeSocjalnych.

W kadej dziaalnoci wyrniamy sfery zaopatrzenia, produkcji i sprzeday. Do kadej znich przypisane skoszty, odpowiednio: zakupu, produkcji i sprzeday. Podziatenwystpuje w podmiotach produkcyjnych. Natomiast nie ma zastosowania w jednostkachhandlowych. Odrbnpozycjskoszty zarzdu, wystpujce we wszystkich rodzajachpodmiotw, poniewaszwizane z zarzdzaniem przedsibiorstwem jako caoci.

W ramach dziaalnoci gospodarczej, prowadzonej przez kady podmiot, wyrniamykoszty zwykej (normalnej) dziaalnoci operacyjnej, ktre mogbyewidencjonowanewedug rodzaju, miejsc powstawania lub w ukadzie kalkulacyjnym.Koszty zwykej dziaalnoci operacyjnej mogbyewidencjonowane w formieuproszczonej lub rozwinitej. W pierwszym przypadku, koszty ewidencjonuje siwukadzie rodzajowym lub wedug miejsc powstawania (ukad podmiotowy, celowykosztw). W drugim przypadku, koszty sewidencjonowane najpierw w ukadzierodzajowym a nastpnie rozlicza sije wedug miejsc powstawania. Takie podejcieinformuje o strukturze rodzajowej kosztw, o orodkach odpowiedzialnych za ichpowstawanie a take umoliwia przeprowadzenie kalkulacji kosztw w ukadzienonikowym (w rozbiciu na poszczeglne wyroby).

Przekroje ewidencyjne kosztw prezentuje rys.

Rys.Przekroje ewidencyjne kosztw.

Koszty zwykej dziaalnocioperacyjnej

Wariant uproszczony Wariant rozwinity

Kosztywedug

rodzajw

Koszty wedugmiejsc

powstawania

Kosztywedug

rodzajw

Koszty wedugmiejsc

powstawania

Kosztywedug

nonikw


3


4/21

Wyszczeglnione skadniki kosztw rodzajowych (patrz tabela) pozwalajwniknwwielkoi strukturzuytych zasobw. Na tej podstawie mona ustali, jakie kosztyponiesiono w przedsibiorstwie i w jakiej wysokoci. Jest to podstawowe zadanie ukadurodzajowego kosztw.Mankamentem ukadu rodzajowego kosztw jest to, e informuje on tylko o globalnej

wysokoci poniesionych kosztw zuycia poszczeglnych czynnikw produkcji w danymczasie, natomiast nie okrela ani miejsca powstawania kosztw, ani produktw, na ktrekoszty zostay poniesione, dlatego jego przydatnow zarzdzaniu przedsibiorstwem nie

jest dua.

W zarzdzaniu przedsibiorstwem istotne znaczenie ma podziakosztw wedugmiejsc ich powstawania. Dostarcza on informacji na temat kosztw ponoszonych przezwyodrbnione stanowiska pracy lub cae komrki organizacyjne.

Natomiast kalkulacyjny ukad kosztwpozwala udzieliodpowiedzi na pytanie, na cozostay poniesione koszty zuycia czynnikw produkcji, czyli na jakie jednostkikalkulacyjne. Podstawowym wic zadaniem ukadu kalkulacyjnego kosztw jest ustalenie

wysokoci i struktury jednostkowych kosztw wasnych. Podstawukadu kalkulacyjnegokosztw jest ich podziana koszty bezporednie i koszty porednie. Za kryterium tegopodziau bierze sisposb ich odnoszenia na jednostkkalkulacyjn, stanowictzw.nonik kosztw.Do kosztw bezporednichzalicza site koszty, ktre scile zwizane zwytworzeniem konkretnych wyrobw, czyli na podstawie dokumentacji rdowej, bezadnego dodatkowego przeliczania. Zwykle sto koszty materiaw bezporednich, pacbezporednich i innych kosztw bezporednich.Koszty poredniestymi kosztami ktrych nie mona na podstawie dokumentwrdowych odniewprost do okrelonych jednostek kalkulacyjnych lub ktrych ustalaniew danych warunkach jest nieopacalne z powodu duej pracochonnoci czy nieistotne zewzgldu na maich kwot. Koszty porednie rozlicza siwic na poszczeglne jednostki

kalkulacyjne za pomockluczy podziaowych (np. proporcjonalnie do kosztwwynagrodzebezporednich, w stosunku do maszynogodzin, do kosztw przerobu lub dotechnicznego kosztu wytworzenia). Do kosztw porednich zalicza sikosztywydziaowe, koszty oglnozakadowe (koszty zarzdu), koszty zakupu i koszty sprzeday.

Odrbnpozycjukadu kalkulacyjnego kosztw stanowistraty na brakach.Cechcharakterystycznukadu kalkulacyjnego kosztw jest nie tylko to, e ujmuje onposzczeglne pozycje kosztw, lecz rwnieto, e czy niektre pozycje w bardziejzoone kategorie. Najistotniejszz nich jest techniczny koszt wytworzenia, zapomocktrego dokonuje siwyceny wyrobw gotowych i produkcji nie zakoczonej.Techniczny koszt wytworzenia obejmuje koszty bezporednie i koszty wydziaowe.Typowy zakres pozycji kalkulacyjnych kosztw jest nastpujcy:

1)

materiay bezporednie,2) paliwo i energia na cele technologiczne,3) koszty zakupu,4)

pace bezporednie,5)

narzuty na pace,6) inne koszt bezporednie,7)

koszty wydziaowe,8) techniczny koszt wytworzenia (1 7),9) koszty zarzdu,10)zakadowy koszt wytworzenia (8 + 9),11)

koszty sprzeday,12)cakowity koszt wasny sprzeday (10 + 11).

Koszty, jak wspomniano, wywierajistotny wpyw na wielkozyskuprzedsibiorstwa.W celu ustalenia kwoty zysku naley znarozmiary przychodw ze sprzeday iodpowiadajce tym przychodom koszty. Jest to wane z tego wzgldu, inie zawsze

4


5/21

koszty produkcji danego okresu srwne kosztom wasnym sprzeday w tym okresie.Koszty te ssobie rwne tylko wtedy, kiedy wszystkie wytworzone w danym okresiewyroby zostansprzedane i na koniec okresu nie wystpujzapasy wyrobw gotowychani tezapasy produkcji w toku. Jeeli czwytworzonych wyrobw nie zostaniesprzedana, to naley odrnikoszty przypadajce na zapasy wyrobw gotowych iprodukcji nie zakoczonej.

Na koszty sprzedanych produktw skadajsitechniczny koszt wytworzenia tychproduktw oraz koszty okresu obejmujce koszty zarzdu i koszty sprzeday. Kosztyokresu nie sbrane pod uwagprzy wycenie zapasw, poniewasbezporednioodnoszone do wyniku okresu obrachunkowego. Natomiast zapas kocowy wyrobwgotowych i produkcji nie zakoczonej jest wyceniany tylko na podstawie technicznegokosztu wytworzenia. Tak wyceniony zapas jest wykazywany na koniec rokuobrachunkowego w aktywach bilansu, poniewazakada si, istanie sion kosztemuzyskania przychodw wtedy, kiedy zostanie sprzedany.

Do ustalenia wyniku mogbywykorzystane w przedsibiorstwie koszty ukadurodzajowego i koszty ukadu kalkulacyjnego. Rachunek zyskw i strat oparty na kosztachrodzajowych nosi nazwrachunku porwnawczego, natomiast kiedy do obliczenia

wyniku wykorzystamy koszty w ukadzie kalkulacyjnym, to rachunek ten przybiera formrachunku kalkulacyjnego.

3. Klasyfikacja kosztw do celw decyzyjnych.

Do podejmowania decyzji koszty poniesione w minionym okresie sprawozdawczym swane, lecz nie w peni wystarczajce. Byyby one cakowicie przydatne tylko wtedy,kiedy przysza dziaalnoprzedsibiorstwa byaby taka sama jak ta, ktrprzedsibiorstwo realizowao w okresie poprzednim. Poniewazewntrzne i wewntrznewarunki ulegajszybkim zmianom, dziaalnoprzedsibiorstwa w roku nastpnymbdzie siz reguy rniod dziaalnoci realizowanej w okresie minionym. Dlatego teomwiona w poprzednim podrozdziale klasyfikacja kosztw musi bywzbogacona o nowe

kryteria, ktre byyby pomocne przy podejmowaniu takich decyzji, jak:a/ ile naley sprzedawyrobw, aby pokrycakowite koszty wasne,b/ jakwielkoprodukcji i sprzeday naley zaplanowana rok nastpny, aby osignokrelonkwotzysku,c/ o ile naley zwikszysprzeda, aby uzyskazakadany przyrost zysku,d/ na jakim poziomie ustalicenwyrobw, aby korzystnie wpyna na wielkosprzeday i zysk,e/ ktry wyrb produkowa, a ktry wycofaz produkcji,f/ czy wytwarzapfabrykaty w przedsibiorstwie, czy zlecaich produkcjkooperantom.

Podjcie powyszych decyzji wymaga wprowadzenia dodatkowych kryteriw klasyfikacji

kosztw i uwzgldnienia nowych kategorii kosztw. Kryteria te wprawdzie nie majodzwierciedlenia w systemie ewidencyjnym rachunkowoci, ale sniezwykle wane woszacowaniu kosztw przyszych decyzji. Najwaniejsze kryteria klasyfikacjikosztw na potrzeby podejmowania decyzji i kontroli ujto w tablicy:klasyfikacja kosztw ze wzgldu na potrzeby zarzdzania.

5


6/21

Tablica.Klasyfikacja kosztw ze wzgldu

na potrzeby zarzdzania (podejmowaniadecyzji i kontroli) jednostkgospodarcz.

Kryteria podziau Pozycje kosztwStopiezalenoci od rozmiarw produkcji

Stopiewykorzystania zdolnoci produkcyjne

Istotnokosztw przy podejmowaniu decyzji

Tryb ustalania kosztw

Inne cele decyzyjne

Cele i moliwoci kontroli

Zwizek kosztw z produktami pracy

Koszty staeKoszty zmienne

Koszty stae uyteczneKoszty stae nieuyteczne

Koszty istotneKoszty nieistotne

Koszty ustalone ex anteKoszty ustalone in tempora

Koszty ustalone ex post

Koszty utraconych korzyciKoszty zapadeKoszty uznaniowe

Koszty kontrolowaneKoszty niekontrolowane

Koszty indywidualneKoszty wsplne


Podstawowym kryterium podziau kosztw w procesie decyzyjnym jest zachowanie sikosztw wzgldem rozmiarw dziaalnoci przedsibiorstwa. Za miernik rozmiarwdziaalnoci przyjmuje sinajczciej wielkoprodukcji, ale moe bynim rwnienp.liczba godzin czasu pracy, liczba przejechanych kilometrw. Te rodzaje kosztw, ktrewykazujkorelacjz rozmiarami dziaalnoci przedsibiorstwa, nazywamy kosztamizmiennymi, natomiast koszty niezalene od rozmiarw dziaalnoci przedsibiorstwa skosztami staymi. Do kosztw zmiennych zalicza sinp. koszty materiawbezporednich, zuycia energii elektrycznej, zuycia paliw. Natomiast typowymi kosztamistaymi skoszty amortyzacji, koszty dzieraw oraz wynagrodzepracownikw zarzdu.

Znajomokosztw staych i kosztw zmiennych jest podstawwielu decyzji wprzedsibiorstwie, takich jak:- ile naley wytworzywyrobw, aby pokrykoszty zmienne i koszty stae,- ile naley wytworzywyrobw, aby zapewniprzedsibiorstwu okrelonkwotzysku,- o ile naley zwikszywielkoprodukcji, aby obniykoszty jednostkowe i osignzakadany przyrost zysku,- czy do osignicia podanego wzrostu wielkoci produkcji naley zakupidodatkowemaszyny i urzdzenia produkcyjne, czy nie,- jaki system pac naley zastosowadla kierownictwa przedsibiorstwa, ktresystematycznie zwiksza rozmiary produkcji.

Rozpatrujc podziakosztw na stae i zmienne, naley uwzgldninastpujce kwestie:- czynnik czasu,- przedziawielkoci produkcji,- sposb ujcia kosztw (koszty cakowite i koszty jednostkowe).

6


7/21

Podziana koszty stae i koszty zmienne zaley od przyjtego horyzontu czasowego. Wbardzo krtkim czasie wszystkie koszty sw zasadzie stae. Natomiast w dugim okresiewszystkie koszty podlegajzmianom. Istotny wpyw na omawiany podziakosztw maprzyjty przedziawielkoci produkcji. Kiedy nie osignie siminimalnej wielkociprodukcji lub przekroczy siwielkomaksymaln, to wtedy podziana koszty stae i

koszty zmienne moe nie odpowiadaistocie tych kosztw. Mwic o kosztach staych ikosztach zmiennych, musimy odrnikoszty cakowite i koszty jednostkowe.Zachowanie sikosztw cakowitych i kosztw jednostkowych, zarwno staych, jak izmiennych, jest kracowo odmienne w przypadku zmian wielkoci produkcji.Jeeli wemiemy pod uwagkoszty stae, to cakowite koszty stae sniezalene odzmian wielkoci produkcji, natomiast jednostkowe koszty stae ulegajzmianom.Jednostkowe koszty stae malej, kiedy produkcja ronie, a rosn, kiedy produkcjaspada.Koszty zmienne natomiast reagujna zmiany wielkoci produkcji w ujciu kosztwcakowitych. Rosn, kiedy produkcja wzrasta, i malej, kiedy produkcja spada. Jeelikoszty zmienne podlegajproporcjonalnym zmianom w stosunku do wielkoci produkcji(w praktyce jest to przypadek najczciej spotykany), wwczas jednostkowe koszty

zmienne sstae.

Przechodzc do bliszej charakterystyki kosztw staych i kosztw zmiennych, naleypodkreli, ize wzgldu na stopiestabilnoci i zmiennoci tych kosztw mona dokonadalszego ich podziau.W obrbie kosztw staych wyrniamy:

a/ koszty (bezwzgldnie) stae koszty pozostajce na tym samym poziomie niezalenieod rozmiarw produkcji, np. amortyzacja;

Rysunek cakowite i jednostkowe koszty stae.

7


8/21

Rysunek.Cakowite i jednostkowe koszty stae.

Cakowitekoszty stae

Produkcja

Jednostkowykoszt stay

Produkcja

rdo: opracowanie wasne.

b/ koszty skokowo-stae koszty, ktre do osignicia pewnego poziomu produkcji sstae; nastpnie ich wielkoronie i utrzymuje sina staym poziomie przez pewienokres czasu pomimo dalszego wzrostu produkcji; przykadem takich kosztw mogbykoszty konserwacji i utrzymania ruchu maszyn, ktre wzrastajskokowo przy przejciu zpracy jednozmianowej na pracdwu- lub trzyzmianow.Rysunek cakowite i jednostkowe koszty skokowo-stae.

8


9/21

RysunekCakowite i jednostkowe koszty skokowo-stae.

Cakowite kosztyskokowo-stae

Produkcja

Jednostkowe kosztyskokowo-stae

Produkcja


9


10/21

W przypadku kosztw zmiennych, wyrniamy:a/ koszty zmienne proporcjonalnie koszty te zmieniajsiwprost proporcjonalnie dozmian wielkoci produkcji; koszt na jednostkwyrobu jest wtedy stay (np. kosztyzuycia materiaw bezporednich);

Rysunek cakowite i jednostkowe koszty zmienne proporcjonalnie.

Rysunek.Cakowite i jednostkowe koszty zmienne proporcjonalne

Cakowite koszty zmienneproporcjonalne

Produkcja

Jednostkowy koszt zmiennyproporcjonalny

Produkcja


10


11/21

b/ koszty zmienne progresywne koszty te rosnszybciej niproporcjonalnie wstosunku do rozmiarw produkcji; koszt jednostkowy w tym przypadku ronie razem zewzrostem produkcji; taka sytuacja wystpi, kiedy wzrost produkcji nastpi na skutekpracy w dni wolne (stawki wynagrodzenia w takiej sytuacji swysze nistawki paconew normalne dni pracy).

Rysunek cakowite i jednostkowe koszty zmienne progresywnie.

Rysunek.Cakowite i jednostkowe koszty zmienne progresywne.

Koszty cakowite zmienneprogresywne

Produkcja

Jednostkowe kosztyzmienne progresywne

Produkcja


11


12/21

c/ koszty zmienne degresywne koszty te rosnale w mniejszym stopniu nirozmiaryprodukcji; koszt jednostkowy maleje, ale w maym stopniu wraz ze wzrostem produkcji;przykadem mogbykoszty pac pracownikw zatrudnionych w akordzie prostym.Rozpoczynanie produkcji, ze wzgldu na brak dowiadczenia i sabe opanowanieczynnoci technologicznych, powoduje, e wydajnopracy jest niska. W miarupywu

czasu, w miarnabywania dowiadczenia, ronie szybciej produkcja i poziom pac aosignoni okrelony puap wydajnoci i nastpi stabilizacja poziomu wynagrodze.

Rysunek cakowite i jednostkowe koszty zmienne degresywne.

Rysunek.Cakowite i jednostkowe koszty zmienne degresywne.

Cakowite koszty

zmienne degresywne

Produkcja

Jednostkowe kosztyzmienne degresywne

Produkc a


12


13/21

d/ koszty zmienne regresywnie sto koszty, ktre obniajsiw miarwzrostuprodukcji; koszt jednostkowy maleje szybko na skutek wzrostu rozmiarw produkcji idy do zera.Ten typ kosztw wystpuje bardzo rzadko w praktyce. Przykadem moe bykosztogrzewania kina, kiedy na porporannprzypada najwiksze zuycie wgla do ogrzaniasali. W cigu dnia mimo, e liczba widzw ronie, koszty ogrzewania malej, poniewa

nie ma potrzeby zwikszania temperatury powietrza.

Rysunek cakowite i jednostkowe koszty zmienne regresywne.

Rysunek.Cakowite i jednostkowe koszty zmienne regresywne.

Cakowite kosztyzmienne regresywne

Produkcja

Jednostkowe kosztyzmienne regresywne

Produkcja


13


14/21

Koszty zmienne spochodnpodejmowania krtkookresowych decyzji w firmie a kosztystae sefektem decyzji dugookresowych, inwestycyjnych, ktre okrelajpotencjawytwrczy przedsibiorstwa. Sone niezalene od stopnia wykorzystania zdolnociprodukcyjnych w krtkim okresie czasu. Szwizane z czasem uytkowania tegopotencjau.

W przedsibiorstwach, ktre stosujsystem rachunku kosztw zmiennych, naleyanalizowastrukturkosztw cakowitych z uwagi widoczne zjawisko tendencjiwzrostowej kosztw staych. Udziakosztw staych w kosztach ogem ma istotneznaczenie z punktu widzenia efektywnoci procesw zarzdzania.

Do najwaniejszych przyczyn wzrostu udziau kosztw staych w kosztach cakowitychnaley zaliczy:a/ proces mechanizacji i automatyzacji produkcji,b/ skracanie siekonomicznego czasu uytkowania parku maszynowego iamortyzowania,c/prowadzenie coraz bardziej kosztownych badanad nowymi produktami irozwizaniami technologicznymi,

d/ zastpowanie wynagrodzenia akordowego, systemem wynagradzania za czas pracy,e/ wzrost kosztw pac o charakterze staym np. odpisy na zabezpieczenie socjalnezaogi,f/ wzrost kosztw staych na skutek zatrudniania nowych pracownikw, wymuszonyprzepisami prawa (np. suby BHP); trudnoci ze zwalnianiem pracownikw na skutekprzyjtych rozwizaprawnych,g/ wzrost kosztw staych sprzeday spowodowany przejciem przez firmczynnociusugowych zwizanych z bezporedniobsugodbiorcw oraz wzrostem wydatkw nareklam,h/ tendencja do tworzenia niezamierzonych nadmiernych zdolnoci produkcyjnych,i/ saby popyt na zbdne rodki produkcji.

Posugiwanie sikosztami staymi i zmiennymi w podejmowaniu decyzji, planowaniu ikontroli dziaalnoci przedsibiorstwa wymaga znajomoci metod wyodrbnienia kosztwstaych i kosztw zmiennych. Do najczciej stosowanych metod podziau kosztw nakoszty stae i koszty zmienne nale:- metoda ksigowa,- metoda studiw technologicznych,- metoda graficzna,- metoda najwyszego i najniszego punktu,- analiza regresji.

Koszty stae szwizane z potencjaem (majtkiem) produkcyjnym przedsibiorstwa.Jego pene wykorzystanie oznacza, e koszty stae sw peni wykorzystane, a wic s

one w peni uyteczne. Natomiast, ta czkosztw staych, ktre odpowiadajniewykorzystanym mocom produkcyjnym, okrelana jest mianem kosztwnieuytecznych.Koszty stae uyteczne i koszty stae nieuyteczne oblicza siza pomocnastpujcychwzorw:

Fn(X)=(m-X)*(Fc/m), oraz Fu(X)=X*(Fc/m)Gdzie:Fn koszty stae nieuyteczne,Fu koszty stae uyteczne,X planowana wielkoprodukcji,m faktycznie osignita wielkoprodukcji,Fc cakowite koszty stae.

Jeli X=m, to Fn=0,Jeli X=0, to Fn-Fc.

14


15/21

W sytuacji wykorzystanie zdolnoci produkcyjnych w peni, wytworzone wyroby w caociabsorbujkoszty stae. Oznacza to, e sone uyteczne. Natomiast, kosztaminieuytecznymi skoszty, ktre nie absorbujkosztw staych.

Patrz rys. podziakosztw staych na koszty uyteczne i nieuyteczne.

RysunekKoszty stae uyteczne i nieuyteczne.

Gdzie:Fn koszty stae nieuyteczne,Fu koszty stae uyteczne

rdo: K. Czubakowska, W. Gabrusewicz. E. Nowak Podstawy rachunkowocizarzdczej. PWE, Warszawa, 2008, s. 47;

Z punktu widzenia istotnoci, koszty dzielimy na koszty istotne (decyzyjne) i kosztynieistotne (niedecyzyjne). Podziaten wynika ze znaczenia kosztw w wyborze przyszychwariantw dziaania.Kosztami istotnymi nazywamy koszty, ktre majwpyw na wybr decyzji. Koszty tezawsze skosztami przyszymi, poniewakada decyzja dotyczy przyszych dziaa.Koszty nieistotne, to koszty, ktre nie wywierajwpywu na podjcie decyzji.

Ze wzgldu na tryb ustalania, koszty dzielimy na koszty:

a/ ustalane ex ante, ktre dotyczprzyszoci i majcharakter kosztw przewidywanych,b/ ustalane in tempora, ktre dotyczokresu biecego i wynikajz biecej ewidencjiksigowe,

AB linia absorpcji kosztw staych

Fc

AFu

Fn

B

0m m

15


16/21

c/ ustalane ex post, ktre dotyczokresu przeszego i odzwierciedlajpodstawowe grupykosztw w ukadzie rodzajowym, podmiotowym i przedmiotowym.

Z punktu widzenia podejmowanych decyzji, koszty dzielimy na koszty utraconychkorzyci, koszty zapade (przesdzone) i koszty uznaniowe (przysze).Koszty utraconych korzyci, to koszty wyraajce okrelonwartoz tytuu

zaniechania jakiegosposobu dziaania.Pojcie kosztw utraconych korzyci naley zawsze kojarzyz deficytem zasobwprzedsibiorstwa, ktre powicone na realizacjjakiegocelu zmniejszajstopierealizacji celu innego, np. kiedy przedsibiorstwo w peni wykorzystuje swojzdolnoprodukcyjni chce podjsiprodukcji jednego lub kilku wyrobw dotychczas nieprodukowanych. Podjcie tej produkcji jest dla celw przedsibiorstwa zwizane z utratpewnych, wczeniej osiganych korzyci, ktre naley odjod przychodu, jakiprzedsibiorstwo uzyska z tytuu podjcia nowej produkcji. I wanie przez fakt, eutraconkorzyodejmuje siod przychodu otrzymanego z nowej produkcji, uzyskujeon status kosztu, nazwanego kosztem utraconych korzyci.Koszty utraconych korzyci swic rodzajem kosztw alternatywnych. Okrelajone to,co przedsibiorstwo traci na skutek odrzucenia lub ograniczenia alternatywnego wariantu

dziaania.

Koszty przesdzoneskosztami wywoanymi decyzjami wczeniejszymi, ktrych niemona zmienina etapie biecych decyzji. Sto wic koszty zapade i nieodwracalne.Przykadem kosztw przesdzonych moe byamortyzacja rodka trwaego zakupionegow poprzednim okresiePrzeciwiestwem kosztw przesdzonych skoszty jeszcze nie zapade, czyli kosztyprzysze(uznaniowe), poniewanie sone zdeterminowane ani wczeniejszymizobowizaniami, ani zaangaowaniem rodkw. Koszty te mogbyodroczone w czasieponiewazaleod uznania potrzeby ich poniesienia przez kierownictwo.

Z punktu widzenia zarzdzania i zwizku kosztw z produktami pracy, koszty dzielimy na

koszty indywidualne i koszty wsplne.Koszty indywidualne sprzyporzdkowane przedmiotom (nonikom) kalkulacyjnym. Wpraktyce sokrelane mianem kosztw bezporednich. Zaliczamy do nich bez wzgldu nacharakter produkcji materiay i pace bezporednie.Koszty wsplne spowizane z technologicznymi kosztami wytwarzania i kosztamizarzdu. Nie mona ich indywidualnie wyodrbniw przekroju produktw, ale soneprzypisane do miejsc powstawania kosztw.Koszty wsplne wydziaw produkcyjnych nazywamy kosztami wydziaowymi. Kosztywsplne przedsibiorstwa jako caoci nazywamy kosztami oglnego zarzdu.Koszty wsplne dotyczce produktw srozliczane wedug z gry wyznaczonych kluczypodziaowych. Dla przykadu, koszty wydziaowe mona rozliczaw stosunku do kosztwbezporednich a koszty oglnego zarzdu w stosunku do kosztw wytworzenia.

4.

Klasyfikacja kosztw do celw kontroli.

Przedstawione kryteria klasyfikacji kosztw eksponoway gwnie potrzeby kalkulacji ipodejmowania decyzji, natomiast pomijay koszty jako narzdzie kontroli w zarzdzaniuprzedsibiorstwem. Racjonalnodziaalnoci przedsibiorstwa wymagapodporzdkowania kosztw do poszczeglnych komrek organizacyjnych, ktre sodpowiedzialne za ksztatowanie ich wysokoci. Komrki odpowiedzialne za ponoszonekoszty sokrelane mianem orodkw odpowiedzialnoci.Orodek odpowiedzialnoci stanowi wyodrbnionorganizacyjnie czprzedsibiorstwazarzdzajcokrelonymi zasobami. Z punktu widzenia osoby kierujcej pracorodka,w ktrym sponoszone koszty, wane jest, czy osoba ta ma wpyw na rodzaj i wysokoponoszonych kosztw, czy nie. Z tego wzgldu wszystkie koszty przypadajce na danyorodek odpowiedzialnoci moemy podzielina:a/ koszty kontrolowane,b/ koszty nie kontrolowane.

16


17/21

Do tych pierwszych zaliczamy koszty, ktrych wysokoi struktura szalene odzarzdzajcego danym orodkiem odpowiedzialnoci. Natomiast do kosztwniekontrolowanych zaliczamy koszty, na wielkoktrych kierownik centrumodpowiedzialnoci nie ma wpywu.Ten podziakosztw jest bardzo istotny z punktu widzenia podziau kosztw wedug

miejsc ich powstawania.

5. Schemat systematycznego rachunku kosztw.

Rachunek kosztw jest wzgldnie wyodrbnionym podsystemem systemu informacyjnegorachunkowoci jednostki gospodarczej. Gwnym zadaniem rachunku kosztw jest:a/ tworzenie informacji dotyczcych kosztw dziaalnoci przedsibiorstwa ib/dostosowanie tych informacji do potrzeb ich uytkownikw.Zaspokojenie bardzo zrnicowanych potrzeb informacyjnych zgaszanych przezodbiorcw wymaga zastosowania odpowiednich procedur przetwarzania informacji natemat ponoszonych kosztw. Procedury te soparte na okrelonych zaoeniach i srealizowane zgodnie z okrelonymi zasadami. Zespzaoei reguoraz

przyporzdkowanych im procedur, zgodnie, z ktrymi nastpuje przetworzenie informacjio kosztach, nazywamy modelem rachunku kosztw.Naley, wic stwierdzi, e w rachunku kosztw dokonuje siprzetwarzania informacji okosztach wedug przyjtych modeli. Z uwagi na zrnicowane zapotrzebowanie nainformacjo kosztach zgaszane przez rnych odbiorcw, wystpuje zrnicowaniemodelowe rachunku kosztw. Rodzi to potrzebdokonania klasyfikacji modeli tegorachunku ze wzgldu na okrelone kryteria.Nadrzdnym kryterium klasyfikacji tych modeli jest zwizek prowadzonego rachunku zsystemem ewidencyjno-sprawozdawczym rachunkowoci podmiotu gospodarczego. Wtym przypadku wyrniamy:

1) systematyczny rachunek kosztw, ktry jest elementem systemu ewidencyjno-sprawozdawczego rachunkowoci,

2)

problemowe rachunki kosztw, ktre sprowadzone poza systemem ewidencyjno-sprawozdawczym rachunkowoci.

Patrz: rysunek - struktura powizaw systemie rachunku kosztw.

17


18/21

Rys.Struktura powizaw systemie rachunku kosztw.

Rachunkowofinansowa

Rachunek kosztw rodzajowychJakie poniesiono koszty wedugrodzaju?

Podmiotowy rachunek kosztw.

Gdzie powstay koszty?

Przedmiotowy rachunek kosztwNa co poniesiono koszty?

Rachunki problemowe

Systematycznyrachunek kosztw

Otoczenie

RachunkowozarzdczaSprawozdawczoPlanowanie kosztw

System rachunku kosztw

Inne rda danych

ilociowych iwartociowych w firmie

rdo: Rachunek kosztw i rachunkowozarzdcza .Najnowsze tendencje, procesy i zastosowanizbiorowa pod red. I. Sobaskiej. Wyd. C. H. Beck. Warszawa, 2006, s. 82;


19/21

19

Systematyczny rachunek kosztw moe byprowadzony przy przyjciu rnych modelikosztw, ktre wyznaczajspecyficzne zasady i reguy przetwarzania informacji okosztach. Za najwaniejsze kryteria klasyfikacyjne modeli systematycznego rachunkukosztw uwaa si:

1.

zakres przedmiotowy kosztw objtych rachunkiem,2. zakres czasowy przedstawiania informacji o kosztach.

Ponoszenie kosztw jest procesem odbywajcym siw czasie, w miarzuywania sizasobw przedsibiorstwa. W zwizku z tym, ponoszone koszty naley ujmowanabieco. Ponadto, z punktu widzenia ustalania rezultatw dziaalnoci gospodarczej firmy,koszty naley prezentowaw kolejnych okresach.Powysze zadania srealizowane dziki prowadzonemu w przedsibiorstwiesystematycznemu rachunkowi kosztw.Systematyczny rachunek kosztw jest systemem rachunku o charakterzekontynuacyjnym, prowadzonym w sposb cigy. Stanowi podsystem systemuewidencyjno-sprawozdawczego rachunkowoci podmiotu gospodarczego i ujmuje na

bieco ponoszone przez niego koszty. Ponadto, dostarcza on informacji koniecznych dosporzdzania sprawozdaobligatoryjnych i fakultatywnych.

Dane, ktre pochodzz systematycznego rachunku kosztw dajpodstawdo wykonaniadwch bardzo wanych, z punktu widzenia sporzdzanych sprawozda, czynnocirachunkowych:a/ wyceny zapasw produktw gotowych oraz produkcji niezakoczonej, w bilansie,b/ ustalenia wyniku finansowego w rachunku zyskw i strat.Systematyczny rachunek kosztw dostarcza informacji niezbdnych do kontrolirezultatw dziaalnoci gospodarczej i wyceny dziaalnoci przedsibiorstwa i jegowewntrznych jednostek.

Systematyczny rachunek kosztw, jako podsystem systemu informacyjnegorachunkowoci, jest procesem przetwarzania informacji o kosztach dziaalnoci podmiotugospodarczego. Obejmuje on cig uporzdkowanych i logicznie ze sobpowizanychczynnoci rachunkowych, ktre swykonywane w zwizku z przetwarzaniem tychinformacji.W procesie przetwarzania swykorzystywane oglne procedury rachunkowoci:a/ dokumentowanie operacji gospodarczych,b/ wycenianie operacji gospodarczych,c/ rejestrowanie operacji gospodarczych,d/ ewidencjonowanie operacji gospodarczych,e/ inwentaryzowanie skadnikw zasobw majtkowych.

Ponadto, systematyczny rachunek kosztw, prowadzony obowizkowo na potrzebyrachunkowoci finansowej musi uwzgldnianadrzdne zasady rachunkowoci, copozwala przedstawiw sprawozdaniu finansowym wierny obraz jednostki gospodarczej, wtym osignity wynik finansowy.

Systematyczny rachunek kosztw, z punktu widzenia procesu informacyjnego monapodzielina trzy fazy:a/ faza gromadzenia danych,b/ faza przetwarzania danych,c/ faza prezentowania informacji.W poszczeglnych fazach wykonywane sokrelone czynnoci rachunkowe, co pokazuje

rysunek: Proces informacyjny w systematycznym rachunku kosztw.


20/21

Rysunek.Proces informacyjny w systematycznym rachunku kosztw.

Pomiar zuycia


W systematycznym rachunku kosztw, ponoszone koszty sgrupowane w nastpujcychprzekrojach informacyjnych:a/ w ukadzie rodzajowym, w ktrym wystpuje rodzajowy rachunek kosztw, ktregozadaniem jest pomiar i ewidencja kosztw prostych wedug rodzajw;b/ w ukadzie podmiotowym, w ktrym wystpuje podmiotowy rachunek kosztw,grupujcy koszty porednie wsplne dla rnych nonikw wedug miejsc powstawania;c/ w ukadzie przedmiotowym, w ktrym wystpuje przedmiotowy rachunek kosztw,ktrego zadaniem jest ustalenie kosztw przypadajcych na poszczeglne noniki

kosztw.Powizania midzy przedstawionymi wyej obszarami systematycznego rachunkukosztw prezentuje rysunek przepyw informacji w systematycznym rachunkukosztw.

Wycena zuycia

Dokumentacja kosztw

Ewidencja kosztw

Rejestracja kosztw

Rozliczanie kosztw

Sprawozdawczokosztowa

Analiza kosztw

Faza I gromadzenie danych

Faza II przetwarzanie danych

Faza III prezentowanie informacji

Planowanie kosztw

20


21/21

Rysunek.Przepyw informacji w systematycznym

rachunku kosztw.


Kady z zaprezentowanych na rysunku segmentw systematycznego rachunku kosztwspenia okrelone zadania informacyjne. Dostarczajone niezbdnych informacji,koniecznych do sporzdzenia okrelonych elementw sprawozda, jakie sporzdzapodmiot gospodarczy. Ponadto, kady z elementw, tworzy informacje, przydatne wprocesie zarzdzania przedsibiorstwem.

Rodzajowy rachunek kosztw:a/ odzwierciedla zuycie podstawowych czynnikw produkcji,b/ stwarza podstawy do przyporzdkowania poszczeglnych rodzajw kosztw doprzyczyn, ktre je spowodoway, do miejsc powstawania i do nonikw kosztw,c/ dostarcza informacji przydatnych w kontroli zuycia posiadanych zasobw i przy ocenieefektywnoci ich wykorzystania.

Podmiotowy rachunek kosztw:a/ grupuje koszty wedug miejsc ich powstawania,b/ jest pomostem midzy rodzajowym a przedmiotowym rachunkiem kosztw,c/ stwarza podstawy do rozliczania porednich kosztw produkcji na noniki kosztw,

d/ umoliwia rozliczanie kosztw wiadczewzajemnych jednostek wewntrznychpodmiotu gospodarczego,e/ dostarcza informacji na potrzeby kontroli dziaalnoci jednostek wewntrznych firmy,ktre straktowane jako orodki odpowiedzialnoci.

Przedmiotowy (kalkulacyjny) rachunek kosztw:a/ pozwala na ustalenie jednostkowych kosztw przypadajcych na poszczeglne nonikikosztw,b/ dostarcza informacji na potrzeby rachunkw decyzyjnych i kontrolnych.

Wynika z tego, e poszczeglne elementy systematycznego rachunku kosztw pozwalajudzieliodpowiedzi na nastpujce pytania:

a/ rodzajowy rachunek kosztw jakie koszty zostay poniesione?b/ podmiotowy rachunek kosztw gdzie koszty zostay poniesione?c/ przedmiotowy rachunek kosztw no co koszty zostay poniesione?

Rodzajowyrachunekkosztw

Podmiotowyrachunekkosztw

Przedmiotowyrachunekkosztw

Ceny, stawki

Zuytezasoby

Kosztyporednie

Kosztyporednie

Systematyczny rachunek kosztw

Documents

E Rachunek Kosztow i Rachunkowosc Zarzadcza Jagiello