E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi: Osman Nuri Ergin

Ali Adem YÖRÜK*

XIX. yüzy›l›n son çeyre¤inde (Hicrî 1300/Kas›m 1882-1883) Malatya’n›n ‹mran kö-

yünde (bugünkü Pütürge1 ilçesinin merkezi) dünyaya gelen; belediye, flehir, idare, hu-

kuk, imar ve e¤itim tarihi sahalar›n›n ve ‹stanbul’un büyük araflt›rmac›s› Osman Nu-

ri Ergin (ö. 1961), sözkonusu sahalardaki muhalled eserleri, kendine mahsus telif ve

yorum tarz›, derunî dünyas› ve irtibatlar›, siyasî-fikrî yönelifl ve gel-gitleri, belki her

fleyden önce çal›flkanl›¤›yla Osmanl›’dan Cumhuriyet’e müdevver miras›n sahihlik

dairesinde de¤erlendirilebilmesi için tan›nmas› gereken simalar›n bafl›nda gelmekte-

dir.2 Bu yaz›, Osman Nuri Ergin’in tahsil, memuriyet ve muallimlik hayat›n› ana çizgi-

leriyle verdikten sonra Türk e¤itim tarihine kazand›rd›¤› eserlere daha yak›ndan bak-

may› hedeflemektedir. Bu ba¤lamda e¤itim tarihi ile ilgili çal›flmalar› zikredilecek,

bunlardan Türkiye Maarif Tarihi k›saca de¤erlendirilecektir. Türkiye Maarif Tari-

hi’nin kaynaklar› say›larak e¤itim tarihi sahas›n›n temel eserlerinden birinin kaynak-

lar bak›m›ndan s›n›rlar› gösterilmeye, dolay›s›yla yap›lacak çal›flmalar›n imkanlar› or-

taya konulmaya çal›fl›lacakt›r.

I. K›sa Hayat Hikâyesi

Osman Nuri Ergin’in babas› Hac› Ali Efendi rençberlik yapm›fl, sonra ticaretle u¤-

raflm›fl ve bu münasebetle ‹stanbul’a gelerek kahvehane iflletmeye bafllam›fl birisidir.

Ali Efendi, ‹stanbul’a geldikten bir süre sonra, 1309 senesi bahar›nda (1892) o¤lunu ‹s-

685Osmanl› Kad›n› Hakk›nda Hukuk Kaynaklar›na Dayal› Çal›flmalar

Türkiye Araflt›rmalar› Literatür Dergisi, Cilt 6, Say› 12, 2008, 685-706

* Arfl. Gör., Beykent Üniversitesi Hukuk Fakültesi.

1 Darülfünun-› fiâhâne Edebiyat fiubesi’nden mezun oldu¤unu gösteren bir belgede Pütürgeli

oldu¤u belirtilir. Bkz. Baflbakanl›k Osmanl› Arflivi (BOA), Maarif Nezareti Mekâtib-i Aliyye ‹da-

resi Evrak› (MF.ALY.), dosya nr. 17, gömlek nr. 34.

2 Osman Nuri Ergin’in düflünce tarihi perspektifinden ufuk aç›c› bir portresi için bkz. ‹smail Ka-

ra, “Bir Zihniyetin Temsilcisi Olarak Osman Nuri Ergin”, Din ile Modernleflme Aras›nda-Ça¤-

dafl Türk Düflüncesi’nin Meselelesi, ‹stanbul: Dergâh Yay., 2003, s. 460-467. Bu yaz›, önce bir ga-

zete yaz›s› olarak kaleme al›nm›fl, yazar›n kitaplar›ndan birine girmiflti: “Osmanl› Cumhuri-

yet’e Nas›l Tafl›n›r? Osman Nuri Ergin Örne¤i”, fieyhefendinin Rüyas›ndaki Türkiye, 2. bs., ‹s-

tanbul: Kitabevi, 1998, s. 40-43. Yaz›n›n bir sonraki hali Tarih ve Toplum dergisinde ç›km›flt›:

Temmuz 2001, sy. 211, s. 16-20.

tanbul’a ald›r›r. Osman’›n o güne kadarki tahsili üç y›l k›fl aylar›nda, harfleri ö¤renme-

den fem-i muhsinden iflitti¤i Kur’an-› Kerîm’i ezberleyip iki defa hatmetmekle s›n›rl›-

d›r. Ayn› zamanda bir seçkinlik alameti olarak de¤erlendirilebilecek bu tecrübesini

ileriki y›llarda bir zaaf olarak hat›rlayacak; hocas›n›n idraksizli¤inden, tedris usûlünün

fenal›¤›ndan, kendi kabiliyetsizli¤inden bahsedecektir. Haf›zl›¤›n yan›s›ra yaz aylar›n›

ev, tarla, ba¤ bahçe iflleri ve çobanl›k yaparak geçirmifltir.

‹stanbul’a geldi¤inde hemen Zeyrek Rüfldiyesi’nin haz›rl›k (ihtiyat) s›n›f›na kayde-

dilir. Buradaki hocas›, ulemadan Osman Nuri Efendi, ismine “Nuri” mahlas›n› ekler.

Rüfldiye ihtiyat s›n›f›ndaki arkadafllar›n›n 5-6 yafllar›ndaki çocuklar olmas›ndan dola-

y› ›srar› üzerine bu mektepten al›n›r, Zeyrek Hac› Kad›n mahallesindeki Numune-i

Mekteb-i Osmanî adl› özel ilk-mektebe verilir. Kendi ifadesiyle gerçekten numune

denme¤e seza bu okulda okuma-yazma ö¤renir ve üç s›n›f› bir-bir buçuk senede at-

lar. Diploma almadan ç›kt›¤› bu mektepten sonraki dura¤› Pertevniyal Valide Sultan

Rüfldiyesi olarak da bilinen Mahmudiye Rüfldiyesi’dir. Mahmudiye Rüfldiyesi’nde, yüz

kiflilik s›n›fta, seviyesinin üstündeki dersler Osman’a a¤›r gelecektir; programda

“Arapça, Farsça, Frans›zca bile vard›r”. Gözünü y›ld›ran hesap dersinde ise s›¤›na¤› yi-

ne ezber kabiliyeti olur. Burada bir iki ay okuduktan sonra Darüflflafaka’ya kaydedilir.

Darüflflafaka’ya verilmesinde “velinimet-i irfan›m” diye yadetti¤i meflhur riyaziyeci

Mehmed ‹zzet Bey’in pay› vard›r.3

Osman Nuri’nin mektebe girdi¤i y›llar Darüflflafaka tarihinde bir dönüm noktas›-

na denk düflmektedir. Çeflitli sahalardan derslerle yüklü (ileri seviyede matematik,

Mecelle, Osmanl› Devleti kanunlar›, f›k›h usûlü, iktisat gibi), bu bak›mdan dönemin

idadîlerinden daha a¤›r olan Darüflflafaka ders program› Muallimler Heyeti taraf›ndan

1891 y›l›nda tadil edilir. Bu tadilatla program idadî çizgisine çekilmifl, ayr›ca tadilat

mektebin Rüsumat (Gümrük) ve Telgraf idarelerine resmen “mahrec” olmas› hedefi-

ne dönük olarak yap›lm›flt›r. Bu idarelerle ilgili özel dersler mektebin Maarif Nezare-

ti’ne ba¤land›¤› 1903 y›l›ndan sonra programa ilave edilmiflse de bir uzmanlaflma te-

mayülü sözkonusudur. Mezunlar›n mektepten ç›kt›ktan hemen sonra bir ifle yerleflti-

rilmesi düflüncesi bilhassa önemlidir.4

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük686

3 Osman Nuri Ergin’in hayat hikayesi için bkz. Süheyl Ünver, “Osman Ergin, Çal›flma Haya-

t› ve Eserleri 1883-1961”, Belleten, 1961, c. XXVI, sy. 101, s. 163-178; Ahmed Güner Sayar,

“Ergin, Osman Nuri (1883-1961)”, Türkiye Diyanet Vakf› ‹slâm Ansiklopedisi, c. XI, s. 297-

299. Baz› ayr›nt›lar için bkz. O. N. Ergin, ‹stanbul Mektepleri ve ‹lim, Terbiye ve Sanat Mü-

esseseleri -Dolay›siyle- Türkiye Maarif Tarihi, ‹stanbul: Eser Yay., 1977, c. I, s. 84-85. Osman

Nuri Ergin biyografileri üzerine bir de¤erlendirme ve yap›lan son bibliyografya çal›flmas›

için bkz. Emin Nedret ‹flli, Osman Nuri Ergin-Hayat› ve Eserleri, ‹stanbul: Kültür A.fi. Yay.,

2003, s. 1-12 (broflür). Osman Nuri Bey’in kendi hayat› hakk›nda verdi¤i bilgiler aras›nda

Hicrî veya Rumî takvimin Miladî takvime çevrilmesinde baz› tetabuksuzluklar göze çarp-

maktad›r. Bu husus Türkiye Maarif Tarihi’nin genel problemlerinden biri olarak da zikre-

dilmelidir.

4 Mehmed ‹zzet, Mehmed Esad, Osman Nuri, Ali Kâmi, Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk

Mektebi-Darüflflafaka Nas›l Do¤du, Ne Hizmetler Etti, Nas›l Yafl›yor, ‹stanbul: Evkaf-› ‹slâ-

miye Matbaas›, 1927, s. 15-16; “Darülfünun Riyaziyât-› Âliyye Muallimi Mehmed ‹zzet

Bey’in K›raat Eyledi¤i Tarihçenin Suretidir”, Darüflflafaka, 1327, sy. 1, s. 27.

Osman Nuri’nin hayat›nda Darüflflafaka’n›n pek mümtaz bir yeri vard›r. Darüflfla-

faka’daki hapis ve dayak usûlünü çok hasretle hat›rlamasa da bu mektebin kendisine

“maarif tarihi yazd›racak bir kültür temin et”ti¤i kanaatindedir.5 Aradaki hat›r› say›l›r

yafl fark›na ra¤men yak›n dostlar›ndan biri olan Süheyl Ünver’in belirtti¤ine göre bir

arkadafl›n›n elinde gördü¤ü Arakel Kütüphanesi bask›s› Talim-i K›raat’la uyanan ki-

tap sevgi ve alakas›, bu dönemde aflk halini alacakt›r: “Darüflflafaka elbisesi ile onu her

soka¤a ç›k›flta Sahhaflar ve Bab›âli kitapç›lar›n›n önünde veya içinde bulabiliyoruz. O

mübarek baba da o¤luna kitap için para esirgemiyor.” Belediye Kütüphanesi’ne ba-

¤›fllad›¤› kitaplar›n ilklerini iflte bu gezintiler s›ras›nda toplam›flt›r.6 7 Temmuz 1901

tarihinde Darüflflafaka’dan s›n›f›n›n ikincisi7 olarak diploma alacak,8 o sene diploma

alan dokuz kifli Hariciye Nezareti’nden Rüsumat ‹daresi’ne çeflitli dairelere gönderi-

lirken iki tarafl› bir flans eseri olarak Osman Nuri’ye ‹stanbul fiehremaneti “k›smet”

edecektir; ilk maafl› 10 lirad›r.9

Memuriyet hayat›na at›ld›ktan sonra ev halk›na belirli seviyede bir refah sa¤laya-

bilen Osman Nuri için bu y›llarda yeni bir tahsil devresi bafllam›flt›r. Arapça ö¤renerek

dinî mevzularda eserler mütalaa edebilmek için cami derslerine devam eder. Döne-

min meflhur hocalar›ndan Çarflambal› Ahmed Hamdi Efendi’den 1901-1904 y›llar›

aras›nda medrese dersleri okur. O s›rada Çarflambal›’n›n ders halkas›nda bulunanlar-

dan biri, imtihanla girdi¤i Mekteb-i Hukuk’a devam etmekte olan Ebululâ Mardin’dir

(1881-1957). Ne var ki Osman Nuri, icazetname almadan dersleri terkedecek, Darül-

687Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

5 Osman Nuri Bey’in ilk tahsil devresi ile ilgili hissiyat›n› ortaya koyan sat›rlar: “Bugün bu âcize

bir maarif tarihi yazd›racak bir kültür temin etmifl olan Darüflflafaka’y› hat›rlad›kça iki Darüfl-

flafakal› flairle, ‹smail Safa ve Vasfi Mahir’le birlikte: ‘‹lmim, flerefim her nemi and›msa onun-

dur/Nem varsa onun, her ne kazand›msa onundur/Bazan diyorum kendime ruhile Sa-

fa’n›n/Ben sâye-i sakf›nda yetifltim bu binan›n’, diyorum. Okuyucular›m bu sevincimi, bu flük-

ran borcunu ödeyiflimi çok görmesinler. ‹stanbul’a getirilmemifl, Darüflflafaka’ya girmemifl ol-

sayd›m halim nice olurdu? ‹flte bunu düflündükçe tüylerim ürperiyor ve ihtiyar›m elimde ol-

mayarak yukardaki beyitleri tekrar edip duruyorum.” Bkz. Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, c. I, s.

85.

6 Ünver, a.g.y., s. 164-165.

7 S›n›f birincisi Bal›kesirli Yusuf Hafid Hantu¤, Mekteb-i Hukuk’a devam ederek 1907 y›l›nda me-

zun olur. Hazine-i Hâssa muhasebe mümeyyizli¤i ve kalem-i mahsus müdürlü¤ünde bulunur.

Meflrutiyet’in ilan›ndan sonra Darüflflafaka’da tarih ve co¤rafya dersleri verir. Meslek olarak

avukatl›¤› seçen Hantu¤, Cemiyet-i Tedrisiye-i ‹slâmiye ve sonra Türk Okutma Kurumu’nun

davalar›na ücretsiz olarak bakm›flt›r. Bkz. Osman Ergin ve di¤erleri, Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk

Halk Mektebi, s. 63; Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Okulu, Darüflflafakal›lar Cemiyeti (nflr.),

‹stanbul: ‹smail Akgün Matbaas›, 1948, s. 114.

8 Ergin, Türkiye Maarif Tarihi, c. I, s. 85.

9 Ünver, a.g.y., s. 165. Osman Nuri’yle ayn› sene mezun olup hemen hepsi farkl› görevler alan ki-

flilerin isimleri: Hariciye Mektubî Kalemi katiplerinden Hüsnü, ‹stanbul Evkaf müdür yard›m-

c›s› Hakk›, Hariciye Vekâleti Memurîn ve Sicil müdürü Hamdi, Bahriye Vekâleti mutemetlerin-

den ‹smail, Maliye memurlar›ndan Osman, Rüsumat Muhasebe Kalemi katiplerinden Musta-

fa, Cemiyet-i Tedrisiye ve Darüflflafaka tahsildar› Ali. Bkz. Osman Ergin ve di¤erleri, Darüflflafa-

ka-Türkiye’de ‹lk Halk Mektebi, s. 118.

fünun-› fiâhâne Edebiyat fiubesi’ne yaz›lacak ve 1907 y›l›nda buradan birincilikle me-

zun olacakt›r.10

Osman Nuri, Darüflflafaka’dan mezun olduktan sonra kâtip olarak girdi¤i ‹stanbul

Belediyesi’nde Heyet-i Tahririye, Müessesât-› Hayriye-i S›hhiye, Hazine-i Evrak ve

Heyet-i Fenniye mümeyyizliklerinde, Kuyûd-› Kadîme, Memurîn ve Sicil, Müdevve-

nât ve ‹hsaiyât müdürlüklerinde;11 ‹stanbul Vilayeti ve Belediyesi mektupçulu¤u gö-

revlerinde bulunur.12 Memuriyet hayat› boyunca belediye/flehir tarihiyle ilgili çal›fl-

malar yaparak bu sahan›n temel baflvuru kaynaklar›n› ortaya koyar. Telifât›n›n yar›s›

bu konulara hasredilmifltir.13

Osman Nuri Ergin’in okumak, ö¤renmek ve ö¤rendiklerinin mümkün oldu¤u ka-

dar fazlas›n› aktarmak fleklindeki tavr› kendisini muallimlik mesle¤ine sevkedecektir.

1947 y›l›nda ‹stanbul Muallimler Yard›mlaflma Birli¤i’nin fahrî üyeli¤ine seçilen Ergin,

Darüflflafaka’da fahrî olarak co¤rafya ve hesap,14 Nisan 1907-Ekim 1913 tarihleri ara-

s›nda muvazzaf olarak kitabet, tarih ve malumat-› medeniye ve fenniye,15 sonraki y›l-

larda felsefe, tarih ve içtimaiyât,16 Vefa Lisesi’nde tarih; Arnavutköy Amerikan K›z Ko-

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük688

10 Kendisine ortas›nda Hakkâk Yümni Efendi taraf›ndan kaz›lm›fl “Taraf-› eflref-i hazreti hila-

fetpenâhîden bu sene Darülfünun-› fiâhâne Edebiyat fiubesi’nden birincilikle neflet eden

Osman Nuri Efendi’ye ihsan buyurulmufltur” yaz›l› ve mefle dallar›yla süslü alt›n bir plaka

verilmifltir. Bkz. Ünver, a.g.y., s. 166. Mektep numaras› 80’di. Bkz. BOA, MF.ALY., 17/34.

11 Osman Ergin ve di¤erleri, Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Mektebi, s. 64.

12 Ünver, a.g.y., s. 166; Sayar, a.g.md., s. 297. 1931 y›l›nda Belediye’den ‹stanbul Vilayeti mek-

tupçulu¤una nakledilmifl, 13 sene sonra ‹stanbul’un fethinin 500. y›l› hakk›nda neflriyatta

bulunmak üzere tekrar ‹stanbul Belediyesi mektupçulu¤una getirilmiflti. Bu görevde iken

emekliye ayr›ld›. 1948 y›l›nda haz›rl›klar›n› yapt›¤› eserler fetihle ilgiliydi:

1. Fetihten sonra ‹stanbul’da kurulan vak›f-vergi sistemi.

2. Fatih Sultan Mehmet II zaman›nda ‹stanbul Beldesi ve Belediye ‹daresi.

3. Tarih-i Feth-i Konstantiniyye. Meflhur Türk âlimi ‹bn Kemâl’in bu addaki risalesinin faksi-

milesi ve Osmanl›ca’dan bugünkü Türkçe’ye çevrilen flekli.

4. ‹stanbul Nas›l Türklefltirildi? Fatih’ten Kanunî Sultan Süleyman Devrinin Sonuna Kadar ‹s-

tanbul’da yap›lan ‹maretler ve Kurulan Mahalleler.

5. ‹stanbul’da Befl As›r ‹çinde Kurulan ‹lim, Terbiye ve Sanat Müesseseleri (Türkiye Maarif

Tarihi’nin 6. cildidir).”

Bkz. Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Okulu, s. 115. Bask›ya haz›rlad›¤› eserleri krfl. Ünver,a.g.y., s. 177-178.

Fatih ‹mareti Vakfiyesi (‹stanbul: Belediye Matbaas›, 1945) adl› kitab›, ‹stanbul Belediyesi

‹stanbul’un fethinin 500. y›l dönümü kutlama yay›nlar›n›n birinci kitab› olarak; ayr›ca Fa-

tih’in Hoflgörürlü¤ü (‹stanbul: Dünya Gazetesi Matbaas›, 1953) adl› eseri Dünya gazetesi-

nin 500. fetih y›l› arma¤anlar›ndan biri olarak bas›lacakt›r. Bkz. ‹flli, a.g.broflür, s. 8.

13 Ergin’in flehir tarihçili¤i için bkz. Abdullah Taha ‹mamo¤lu, “Osman Nuri Ergin: Cumhuri-

yet Döneminin ‹lk fiehir Tarihçisi”, Türkiye Araflt›rmalar› Literatür Dergisi, 2005, c. III, sy.

6, s. 553-569.

14 Osman Ergin ve di¤erleri, Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Mektebi, s. 88.

15 Bu derslere 1 Nisan 1323 tarihinde bafllam›fl, görevi 30 Eylül 1329 tarihinde bitmifltir. Bkz.

Osman Ergin ve di¤erleri, Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Mektebi, s. 98.

16 Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Okulu, s. 114.

leji’nde amelî hayat (ticaret ve lisan) ve tarih;17 Belediye Zab›ta Memurlar› Okulu ve

‹stanbul Polis Mektebi’nde uzun y›llar belediyecilik vazifeleri, belediye tarihi ve teflki-

lat safhalar›, dünya ve Türkiye belediyelerine ait kanunî düzenlemeler üzerine dersler

vermifltir.18 Müessesât-› Hayriye-i S›hhiye baflkâtibi iken, Meflrutiyet’in ilan›ndan

sonra Darüflflafaka mezunlar›n›n Ç›rak Mektebi ad›yla Bahçekap› civar›ndaki Çiçek-

pazar›’nda bulunan Vak›f Taflmektebi’nde açt›klar› gece derslerinde fahrî olarak elif-

ba okutmufl19 ve ders notlar›n› kitaplaflt›rm›flt›r. Okumay› geç ö¤renmifl birinin kale-

minden ç›kma bu kitab›n ad› mânidard›r: Kolay Elifbâ.20

II. E¤itim Tarihi Çal›flmalar›

Osman Nuri Ergin, yukar›daki tahkiyeden anlafl›laca¤› üzere II. Abdülhamid döne-

mi e¤itim kurumlar›nda yetiflmifl, mektep-medrese görmüfl, bunlar›n zihniyetini tan›-

m›fl, ç›kmazlar›n› yaflam›fl, bir yere kadar yeni bir zihniyet edinmifl bir flahsiyet olarak

karfl›m›za ç›kmaktad›r. Buna hayat›nda merkezî bir yere sahip olan tasavvuf kültürü-

nü de eklemek gerekir. Bu bak›mdan içinde bulundu¤u durumu tan›maya ve tarih

arac›l›¤›yla yeniden infla etmeye dönük güçlü bir irade sahibidir. Bu vak›a belediye ta-

rihi çal›flmalar›nda barizdir.21 E¤itim tarihi çal›flmalar›n› da bu ba¤lamda anlamak

mümkündür. Osman Nuri Ergin, e¤itim tarihine Cumhuriyet y›llar›nda yönelecektir.

Di¤er çal›flmalar› s›ras›nda e¤itim tarihine iliflkin biyografik-bibliyografik notlar alm›fl

olmas›, arfliv malzemesi ve bas›ndan yaz› ve haberler toplam›fl olmas› muhtemeldir.

Bununla beraber 1920’lerin sonuna kadar do¤rudan bu sahaya giren çal›flmas› bulun-

mamaktad›r.22

Osman Nuri Ergin, maarif tarihi ile ilgili ilk kitab›n› bir vefa borcunu ödemek üze-

re kaleme alm›flt›r. 1901 y›l›nda Darüflflafaka mezunu, 1909 y›l›nda Cemiyet-i Tedrisi-

689Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

17 Amerikan K›z Koleji’nde verdi¤i derslerin k›smen ‹ngilizce tercümeleriyle beraber teksirhaline getirildi¤ini Süheyl Ünver haber veriyor. Bkz. Ünver, a.g.y., s. 177. Burada tarih der-si verdi¤i bilgisi için bkz. Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Okulu, s. 115.

18 ‹stanbul Polis Mektebi’nde verdi¤i dersler kitaplaflm›flt›r: Beledî Bilgiler, 4. bs., ‹stanbul:

Osman Bey Matbaas›, 1945.

19 Ünver, a.g.m., s. 166-167. Ç›rak Mektebi hakk›nda daha fazla bilgi için bkz. Osman Ergin ve

di¤erleri, Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Mektebi, s. 193-204.

20 ‹stanbul: Kader Matbaas›, 1326. ‹kinci bask›s›: ‹stanbul: Arflak Garoyan Matbaas›, 1328.

Mektebin Darüflflafakal› muallimleri birer kitap yazmay› taahhüt etmifllerdi. Ancak savafl›n

getirdi¤i malî s›k›nt›lar buna imkan vermedi. Bu kitaplardan sadece Kolay Elifbâ bas›labil-

di. Bkz. Osman Ergin ve di¤erleri, Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Mektebi, s. 197.

21 Belediye tarihi çal›flmalar›n›n herhangi bir belediye memur veya âmirini b›rak›n bir ekibin

alt›ndan kalkamayaca¤› boyutlarda oldu¤u izahtan vârestedir. ‹lber Ortayl›’n›n bu konu-

daki tespitleri için bkz. “Cumhuriyet Döneminde Yap›lm›fl Osmanl› Klasik Devir ‹darî Ta-

rihi Çal›flmalar›”, Dünden Bugüne Osmanl› Araflt›rmalar›, Ali Aky›ld›z - ‹. Tufan Buzp›nar

ve Mustafa Sinano¤lu (ed.), ‹stanbul: ‹SAM Yay., 2007, s. 47.

22 ‹mamo¤lu’nun, Ergin’in makaleleri aras›nda yer verdi¤i “Mekâtib-i ‹btidaiye Muallimleri-

nin Enzâr-› Hamiyetlerine” bafll›kl› erken tarihli yaz›, Karamürsel Maarif Müfettifli Osman

Nuri’ye aittir. Bkz. ‹mamo¤lu, a.g.y., s. 567; Sebilürreflâd, 27 fiubat 1335, c. XVI, sy. 393, s.

42.

ye-i ‹slâmiye üyesi olan, 1914 y›l›ndan itibaren de kurumun idare heyetinde yer alan23

Ergin, 1927 y›l›nda Darüflflafaka muhitinin önemli isimlerinden üç kifliyle birlikte Da-

rüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Mektebi-Darüflflafaka Nas›l Do¤du, Ne Hizmetler Etti,

Nas›l Yafl›yor adl› bir kitap kaleme al›r.24 Kitab›n di¤er yazarlar› Darüflflafaka mezunu,

matematikçi ve ansiklopedist Mehmed ‹zzet;25 icazetnameli idadî mezunlar›ndan,

medrese müfettiflli¤inde de bulunmufl olan Serezli Mehmed Esad; Darüflflafaka me-

zunlar›ndan, mektebin o s›radaki müdürü Ali Kâmi [Akyüz] beylerdir.26 Ergin, dört ya-

zarl› bu kitab› ileriki y›llarda kendi eserleri aras›nda saym›flt›r.27 Türkiye Maarif Tari-

hi’ne nisbetle oldukça derli toplu olan bu eser, dipnotlar›nda biyografik malumat ve-

rilmesi aç›s›ndan Mahmud Cevad’›n Maarif-i Umûmiye Nezareti Tarihçe-i Teflkilat ve

‹craat› adl› eserine benzemektedir.

Ergin, bu kitab›n ard›ndan genel bir maarif tarihi kaleme alm›flt›r. ‹stanbul Mek-

tepleri ve ‹rfan Müesseseleri ad›n› verdi¤i bu eserin ‹stanbul’daki ilk-mekteplerin tari-

hi ile ilgili k›sm›n› baflka bir kitab›nda iktibas eder.28 Burada bahsedilen ‹stanbul Mek-

tepleri ve ‹rfan Müesseseleri adl› eser Türkiye Maarif Tarihi’nin ilk tasla¤›d›r. 1933 y›-

l›nda bitirilen taslak hakk›ndaki afla¤›daki sözler kayda de¤erdir:29

Hususî idare ilk mekteplerle meflgul oldu¤u için burada yaln›z ilk mekteplerden bahso-

lunmufltur. Halbuki Cumhuriyet’in feyizli devrinde ‹stanbul’un di¤er mektepleriyle irfan

müesseseleri de eski devirlere nisbet ve k›yas edilemeyecek derecede inkiflâf etmifltir.

Bu cihet ‹stanbul Mektepleri ve ‹rfan Müesseseleri adi[y]le yazm›fl oldu¤um di¤er bir eser-

de tafsilatiyle gösterilmifltir. Eser 200 sahife kadard›r ve resimlidir. Garb tarz›nda mektep

aç›ld›¤› tarih olan 1775 (1189)’dan 1933’e kadar ‹stanbul’un 158 senelik mektep ve irfan

müesseseleri befl devre taksim edilerek ilk mektepten Üniversite’ye kadar bütün dinî, as-

kerî, mülkî, meslekî ve ihtisas mektepleri ayr› ayr› tetkik olunmufl, her devrin sonunda o

devirde aç›lan yüksek tahsil müesseseleriyle meslek mektepleri aç›ld›klar› tarih s›rasiyle

gösterilmifl ve bunlar›n tarihçelerine bilhassa ehemmiyet verilmifltir. Eser, resmî kay›tla-

ra, do¤ru malumata göre yaz›lm›flt›r.

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük690

23 Osman Ergin ve di¤erleri, Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Mektebi, s. 64.

24 ‹stanbul: Evkaf Matbaas›, 1927. Bu eser sadelefltirilerek Latin harfleriyle yay›nland›: Meh-

met Kanar (haz.), ‹stanbul: Darüflflafakal›lar Derne¤i, 2000. Kitab›n ad›nda “halk” kelime-

sine yer verilmesinin bilinçli bir tercih oldu¤u kesindir.

25 II. Meflrutiyet ilan edildikten sonra Cemiyet-i Tedrisiye-i ‹slâmiye ihya edildi. Mehmed ‹z-

zet’in bu s›rada Darüflflafaka tarihine dair yapt›¤› bir konuflma için bkz. “Darülfünun Riya-

ziyât-› Âliyye Muallimi Mehmed ‹zzet Bey’in K›raat Eyledi¤i Tarihçenin Suretidir”, Darüfl-

flafaka, sy. 1, 1327, s. 23-31.

26 Bu yazarlar›n k›sa biyografileri için bkz. Osman Ergin ve di¤erleri, Darüflflafaka-Türkiye’de

‹lk Halk Mektebi, s. 62, 64, 68. Cemiyet-i Tedrisiye-i ‹slâmiye Salnamesi’nde bu okul hak-

k›nda oldukça fazla say›da belge ve genifl bilgi vard›r: ‹stanbul: Hikmet-i ‹slâmiye Matbaa-

s›, 1332.

27 Eserin dört hafliyesi, kitab›n Osman Nuri Ergin’in kaleminden ç›kt›¤›n› teyit edecek bir üs-

lubla kaleme al›nm›flt›r. Bkz. Osman Ergin ve di¤erleri, Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk

Mektebi, s. 14, 54-55, 71-75.

28 Osman Nuri, Cumhuriyet ve ‹stanbul Mahallî ‹daresi, ‹stanbul: Matbaac›l›k ve Neflriyat

Türk Anonim fiirketi, 1933, s. 89-105.

29 A.g.e., s. 102.

Ergin, kendisinden önce yap›lm›fl Mahmud Cevad ve Nafi Atuf’un çal›flmalar›n›

zikrederek çal›flmas›n›n ay›r›c› vas›flar›n› flöyle s›ralamaktad›r:

Bu eserde ötekilerin bahsetmedi¤i yahut pek az k›ymet ve ehemmiyet verdikleri cihetler

bilhassa tafsil edilmifl ve maarif tarihinden ve programdan ziyade mekteplerin tarihleriy-

le ve binalariyla u¤rafl›lm›flt›r. ‹rfan müesseseleri aras›nda ‹stanbul’un müzeleri, kütüp-

haneleri, rasathanesi, gazete ve mecmualariyle matbaalar› hatta eski ve yeni kitapç›lar›

bile mevzu-› bahs edilmifl bunlar›n da tarihçeleri yaz›lm›flt›r. Maarif Vekâleti, ‹stanbul vi-

layeti ve umumî meclisi yahut herhangi bir kitapç› himmet eder de bu eser bast›r›l›rsa

muharrirden ziyade memleketin maarifine hizmet edilmifl olur. Eserin muharriri vazife-

sini yapm›flt›r. fiimdi bu himmeti ve hizmeti beklemektedir.

Osman Nuri Ergin, bu tasla¤› gelifltirerek alt› y›l sonra Türk e¤itim tarihinin cümle

kap›s› mesabesindeki genel maarif tarihini neflretmeye bafllar.30 Befl cildi bas›lan ese-

rin alt›nc› cildinin haz›rland›¤› ve bu cildin “‹stanbul’da befl as›r içinde kurulan ilim,

terbiye ve sanat müesseseleri”ne ayr›ld›¤› bilinmekle beraber bu cilt bas›lmam›flt›r.31

III. Türkiye Maarif Tarihi

Yukar›da belirtildi¤i üzere Osman Nuri Ergin, maarif tarihinin ilk tasla¤›n› Cum-

huriyet’in onuncu y›l›nda bitirmiflti. Çal›flmas›n›n s›n›rlar›n› “eski devirlere nisbet ve

k›yas edilemeyecek derecede inkiflâf” eden “Cumhuriyet’in feyizli devrinde ‹stan-

bul’un di¤er mektepleriyle irfan müesseseleri” hakk›nda bir çal›flma olarak çizmekle

beraber bir sonraki ad›mda modernleflme döneminin mektepleflme sürecini muhte-

va analizine tabi tutacak ve problemleriyle beraber ele alacakt›r. Ayr›ca medrese tari-

hi çal›flmas›n›n kapsam› dahilindedir. Türkiye Maarif Tarihi, II. Dünya Savafl› sürer-

ken, tek parti hükümetinin mutlak iktidar›n›n hüküm sürdü¤ü y›llarda bas›lm›fl, ç›k-

t›ktan sonra ‹stanbul ve taflra bas›n›nda ilgiyle karfl›lanm›flt›r.32

691Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

30 Türkiye Maarif Tarihi, ‹stanbul: Osman Bey Matbaas›, c. I, 1939; c. II, 1940; c. III, 1941; c.

IV, 1942; c. V, 1943. 1977 y›l›nda Eser Matbaas› taraf›ndan ikinci bask›s› yap›lm›flt›r. Bu ya-

z›daki at›flar ikinci bask›yad›r.

31 Darüflflafaka-Türkiye’de ‹lk Halk Okulu, s. 115. Ünver, on dört y›l sonra yazd›¤› yaz›da bu

eseri bask›ya haz›r eserleri aras›nda göstermektedir. Bkz. Ünver, a.g.y., s. 178. Ergin, Tür-

kiye Maarif Tarihi’nin ikinci cildinin ç›kt›¤› y›l t›p mektepleri ile ilgili de bir eser yay›nla-

m›flt›r: ‹stanbul T›p Mektepleri, Enstitüleri ve Cemiyetleri, Osmanbey Matbaas›, 1940. Sü-

heyl Ünver ile birbirini gözeten, paralel bir çal›flma tarz›na sahip olduklar›n› burada hat›r-

lamak gerekmektedir. Bununla beraber Ergin’in t›p müesseselerine ilgisi II. Meflrutiyet’in

ilan›n›n ilk y›llar›na kadar geri götürülebilir. Bast›rd›¤› ikinci eseri kâtip olarak görev yap-

m›fl oldu¤u kurumun ad›n› tafl›maktad›r: Osman Nuri, Müessesât-› Hayriye-i S›hhiye Mü-

düriyeti, ‹stanbul: Matbaa-i Arflak, 1327. Kitab›n içeri¤i ile ilgili fikir edinmek için bkz. ‹flli,

a.g.broflür, s. 5.

32 Süheyl Ünver, “Bibliografi: Türkiye Maarif Tarihi”, Türk T›b Tarihi Arkivi, 1939, c. III, sy.

12, s. 154-156. Cemil Sena Ongun’un birinci cildi tan›tan yaz›s› flehzadelerin cahilli¤ine ve

medreseden hiç adam ç›kmad›¤›na dair vurgular tafl›maktad›r: Varl›k, 15 May›s 1939, c.

VII, sy. 141, s. 301-304. Fikir Hareketleri mecmuas› birinci ciltten fiehzâdegân Mektebi bafl-

l›kl› ilk k›sm›, ikinci ciltten ise Mekteb-i Mülkiye k›sm›n› iktibas etmifltir: Fikir Hareketleri,

Ergin’in kendisinden önce yaz›lm›fl tarihler aras›nda aflmay› hedefledi¤i üç genel

maarif tarihi vard›r.33 Bunlardan birincisi maarifimizin ilk tarihçisi, Mahmud Bey Baba

olarak da bilinen Mahmud Cevad ‹bnü’fl-fleyh Nâfi’nin (ö. 1921) yazd›¤›, Mehmed Âli

ibn Kemâl’in tashih etti¤i Maarif-i Umûmiye Nezareti Tarihçe-i Teflkilat ve ‹craat› adl›

eserdir.34 Ergin bu eserin bolca malzeme getirdi¤ini teslim etmekle beraber eseri tertip-

siz bulmaktad›r. Bu eserde kronolojik olarak Maarif naz›rlar›n›n faaliyetleri ele al›n-

makta, dönemin bas›n›nda ç›kan maarifle ilgili haberler ve ayr›ca resmî belgeler k›sa

aç›klamalarla iktibas edilmektedir. ‹kinci eser Nafi Atuf Kansu’nun (1890-1949) iki cilt-

lik maarif tarihi denemesidir. Medreseler, ‹stanbul muallim mektebi, ilk e¤itim, kad›n

e¤itimi, yazar›n s›rayla takipçisi oldu¤u Sat› Bey ve Ziya Gökalp’in fikirleri gibi hat›ra-

larla örülü çokca unsuru bar›nd›ran bu deneme, Nafi Atuf’un da fark›nda oldu¤u üze-

re bilgi-belge eksikli¤i ve mevcut malzemenin de dönemin siyasî ve kültürel flartlar› al-

t›nda tahlil edil(e)memifl olmas›; öte taraftan sat›r aralar›nda resmî dilin hükümranl›¤›

nedeniyle tezleri itibariyle zay›f kalmaktad›r.35 Ergin’in Türkiye Maarif Tarihi neflredil-

dikten sonra, Nafi Atuf’un çal›flmas›n›n yayg›nl›¤›n› yitirdi¤ini, kitab›n ad›n›n dahi Er-

gin’in yeni kitab›n›n gölgesinde kald›¤›n› hiç tereddütsüz söyleyebiliriz. Ergin’in zaman

zaman karfl›laflt›¤›m›z hususî tav›r ve siyasetinin bu konuda da iflledi¤i görülür. Üçün-

cüsü ise Hasan Âli Yücel’in Türkiye’de Orta Ö¤retim adl› eseridir. Orta ö¤retimle s›n›rl›

oldu¤undan genel bir maarif tarihi say›lamayacak bu kitab›n resmî belgelere dayana-

rak yaz›lm›fl oldu¤unu, önemini belirginlefltirmek bak›m›ndan söylemek gerekir.36

IV. Türkiye Maarif Tarihi’nin Kaynaklar›

Osman Nuri Ergin’in belediye tarihçili¤inin temel malzemesini oluflturan arfliv

belgeleri, maarif tarihi çal›flmalar›nda da önemli bir yer tutar. M. Muallim Cevdet’in

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük692

8 Temmuz 1939, c. XII, sy. 298, s. 185-186; Fikir Hareketleri, 17 A¤ustos 1940, c. XIV, sy. 356,

s. 281-283. C. Ali ‹mer, ikinci ve üçüncü cilt hakk›nda tan›t›m yaz›lar› yazm›flt›r: C. Ali ‹mer,

“Millî Kütüphanemize Mühim Zenginlik Veren Bir Eser: Türkiye Maarif Tarihi, Cilt: 2, ya-

zan Osman Ergin, ‹stanbul mektupçusu”, Konya, I. Kânun 1941, sy. 38, s. 58-62; II. Kânun

1942, sy. 39, s. 53-57; a.mlf., “Türkiye Maarif Tarihi, Cilt: 3 (Mutlakiyet Devri Mektepleri),

tab› tarihi: 1941, sayfa 678-1052 yahut 374, yazan: Bay Osman Ergin, ‹stanbul vilâyeti mek-

tupçusu”, Konya, Temmuz 1942, sy. 45, s. 51-58.

33 Türkiye Maarif Tarihi, c. I, s. XI.

34 ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1338. Kitap Latin harfleriyle yay›nland›: Taceddin Kayao¤lu

(haz.), Ankara: Yeni Türkiye Yay›nlar›, 2001. Yazar ve mensup oldu¤u fleyh ailesi için bkz.

Ali Birinci, “Bir Bektafli Babas›, Dârülfünûn ‹ngiliz Edebiyat› Müderrisi ve Maarifin ‹lk Ta-

rihçisi Mahmut Ali Beybaba”, a.g.e., s. xxxix-1.

35 Nafi Atuf, Türkiye Maarif Tarihi Hakk›nda Bir Deneme, Ankara: Muallim Ahmet Halit Ki-

taphanesi, 1930; ikinci kitap, ‹stanbul: Milliyet Matbaas›, 1932. Nafi Atuf’un tasvir nokta-

s›nda daha baflar›l› oldu¤u çal›flmas› Türk Tarihinin Ana Hatlar› eserinin müsveddelerin-

den biridir: Nafi Atuf, Türklerin Terbiyeye Hizmetleri, Seri II, nr. 27, ‹stanbul: Akflam Mat-

baas›, [16 s.]. Nafi Atuf’un hayat› ve eserleri için bkz. Ali Çankaya, Son As›r Türk Tarihinin

Önemli Olaylar› ile Birlikte Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Ankara: Mars Matbaas›,

1968-1969, c. IV, s. 1285-1290.

36 3. bs., Ankara: T.C. Kültür Bakanl›¤› Millî Kütüphane Bas›mevi, 1994.

tasnif etti¤i belgeler,37 Topkap› Saray› Arflivi;38 ferman, mühimme defterleri, iradeler,

sadaret arz ve buyruldular›, Meclis-i Mahsus-› Vükelâ, fiûrâ-y› Devlet vs. mazbatalar›,

nezaret tezkireleri; kanunname, nizamname, talimatname, tamim, lâyiha, rapor ve

vakfiyeler… baflvurdu¤u bu tür kaynaklard›r. Mekteplerin kurulufllar›na dair iradele-

ri, sadaret arzlar›n›, aç›l›fl ve tevzi-i mükafat merasimlerinde yap›lan konuflmalar› ay-

nen nakletti¤i de olmaktad›r.

Devlet ve maarif salnameleri, müzeler (‹stanbul Belediyesi fiiflli ‹nk›lab Müzesi),

müze rehberleri (Askerî Müze Rehberi), Halk F›rkas› içtima zab›tlar›, Maarif fiûrâs› (II.

Maarif fiûrâs› Ahlâk Komisyonu’nun raporunu aynen verir), Türk Tarih Kongresi, Lo-

zan görüflmeleri, Dil Kurultay›, Meclis-i Mebusan, ‹stanbul Vilayeti Umumî Meclis ve

Cemiyet-i Umumiye-i Belediye zab›tlar›; (özellikle V. cilt için) Halk Partisi, Türk Tarih

Kurumu, Türk Dil Kurumu ve Maarif Vekâleti yay›nlar› gibi çeflitli kaynaklar› gözden

geçirmifltir.

Farkl› dönemlere ait baz› nadir risaleler de dikkatinden kaçmam›flt›r. “Enderunlu

Faz›l’›n I. Abdülhamid’in flehzadeleri Mustafa ile Süleyman’›n 1198’de mektebe bafl-

lama törenine dair risalesi”,39 “Rum Patrikhanesinin yapt›¤›, Bal›kl› Rum Hastanesi

mütevelli heyeti taraf›ndan neflredilmifl olan broflür” veya surnameler... Ve lügatler

(Hüseyin Kâz›m Kadri, Türk Lügat› gibi), ansiklopediler (Yunan Ansiklopedisi, Hayat

Ansiklopedisi gibi), çeflitli elifbalar (‹nk›lab müzesinde bulunan fiinasi’nin teklif etti¤i

elifba veya Ahmed Cevdet elifbas› gibi)…

Arfliv belgeleri, yazmalar ve matbu eserler, süreli yay›nlar ve derledi¤i yaz›l› ve söz-

lü bilgiler Ergin’in ana kaynaklar›n› oluflturur. Afla¤›daki bibliyografya ve ilgili listeler

tetkik edildi¤i takdirde Ergin’in bugün için tahkik ve tenkit edilmesi bir yana ulafl›lma-

s› bile mümkün olmayan bilgi kaynaklar›na sahip oldu¤u görülecektir. Bununla bera-

ber -burada üzerinde ayr›nt›l› bir flekilde durulmayan bir noktay› zikretmek gerekirse-

bugün ayn› (ve di¤er) kaynaklara dayanarak farkl› sorular vaz eden çal›flmalara ihtiyaç

duyuldu¤u sade bir gerçektir. ‹flte bu nedenle isabetli ve ayn› zamanda neredeyse

mecburen e¤itim tarihi alan›na Türkiye Maarif Tarihi kap›s›ndan girenlerin bu mu-

halled eseri tenkit süzgeçlerinden geçirerek ve metne sorular sorarak kullanmalar› ge-

rekmektedir. Esere bu flekilde yaklafl›ld›¤› takdirde de¤eri daha da artacakt›r. Ergin’in

sorular› ve durdu¤u yer(ler) ile ilgili bu ihtirazî kay›t ak›lda tutularak Türkiye Maarif

Tarihi’ni yazarken baflvurdu¤u yazma ve basma kitaplar, yaz›l› veya sözlü olarak ma-

lumat ald›¤› ve yaz›lar›n›/konuflmalar›n› iktibas etti¤i kiflilerin isimleri, baflvurdu¤u

hat›rat tefrikalar› ve süreli yay›nlar listesine geçilebilir.40

693Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

37 Arfliv belgeleri için oturmufl bir at›f sistemi yoktur. Örnekler: Cevdet Maarif, nr. 6726. Mu-

allim M. Cevdet Maarif Def., nr. 2261, 2268, 3760, 4389, 5184. M. Cevdet’in Saray Def., nr.

1032, 1210 tarihli vesika; nr. 1272, 1208 tarihli vesika; 1170 senesine ait vesika; nr. 2249,

3761, 1353, 1615, 3280, 3760, 6130.

38 Örnek: 14/76 say›l› ve 1175 (1716) senesine ait bir vesika.

39 Bu risale için flu künyeyi verir: Millet Kütüphanesi, nr. 387-471-1530.

40 Referans verdi¤i baz› kitaplar›n yazma m› matbu mu oldu¤u tespit edilemedi: Ahizâde, Ri-

sale-i Musiki fî ilmi’l-edvâr; Ahmed ‹zzet Pafla, Din ve ‹lim; Macit Karakafl, Dönmelerin

Mahiyeti; Macit Pafla, Künhü’l-lisan; Risale-i Meddât.

1. Yazmalar

Ahmed Lütfi, Tarih-i Lütfi (M. Zeki Pakal›n’›n hususî kütüphanesi).

Ali Kuflçu, Muhammediye ve Fethiye.

Afl›k Pafla, Garibname.41

Ayd›nl› fiemseddin Nahifî, Bereket.

Devleto¤lu Yusuf, Vikaye Tercümesi (843 y›l›, 239 vr.)42.

Evliya Çelebi, Seyahatnâme, c. I ve III.

Ladikî Mehmed Çelebi, Fethiye.43

Mustafa Efendi, Vasiyetname-i S›byan, 1280’li y›llar (Raif Yelkenci’de görmüfl).

Müfredât-› T›b.44

Seyyid Sahih Ahmed Dede, Mecmuatü’t-Tevârihi’l-Mevleviyye.

S›raceddin, Kurretü’l-Aynü’t-Talibîn.45

efl-fieceretü’n-Numaniye fî Tarihi’d-Devleti’l-Osmaniyye (‹bn Arabî’ye atfediliyor).

fiemdanizâde F›nd›kl›l› Süleyman Efendi, Müri’t-Tevârih (Bayezid Ktp.).

Tabs›ratu’l-cühelâ tezkîretü’l-ulemâ.46

Takiyüddin Râs›d, Haridetü’d-Dürer ve Sidretü’l-Müntehâ.

Tireli Kad›zade’nin musiki eseri.

Tokatl› Mehmed Mustafa Efendi, el-Kanun fi’t-T›b tercümesi.

Yusufo¤lu Abdurrahman, ‹mâdü’l-‹slâm (Mevlana Abdülaziz’in Umdetü’l-‹slâm’›n›n

tercümesi).47

2. Yaz› Ald›¤› veya Sözlü Bilgiler Derledi¤i Kifliler

Abdurrahman Âdil Eren, Abdülaziz Mecdi Tolun, Ahmed Avni Konuk, Babanzâde

Ahmed Naim Bey, Cavid Baysun, Efdalüddin Tekiner, Esat Fuat Togay, Faik Reflat

Unat, Fekete (Peflte milli arflivi direktörü), Haf›z Ali R›za Sa¤man, Haf›z Sadettin Kay-

nak, Hakk› Tar›k Us, Haydar Niyazi Bey (müstear›: Mehmet Fatih), Haydar Vaner, ‹b-

rahim Hakk› Konyal›, ‹smail Fenni Ertu¤rul, Kadri Bayman (Dilsiz ve Amalar Mektebi

müdürü Sabri Bey’in o¤lu), Mehmed Ali Aynî, Mehmed Nadir Bey (matematikçi),

Mustafa Salim Bey (mühendis ve matematikçi), Nikolaki Arpac›o¤lu (belediye meclis

üyesi, avukat), Nüzhet Ortanca (Darüttalim’in ilk mezunlar›ndan), Raif Yelkenci, R›za

Efendi (fiehremaneti Meclis-i Emanet Zab›t Kalemi müdürü, ö. 1932), Selim Nüzhet

Gerçek, fiadi Ergin (Abdi Kâmil Efendi’nin o¤lu, bakteriyolog), fierafettin Yaltkaya,

fievki Bey (Mekteb-i Hukuk müdür yard›mc›s›), fieyhülislâm Cemaleddin Efendi.

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük694

41 Atatürk Kitapl›¤›, Belediye Yazmalar›, nr. 257; Muallim Cevdet Yazmalar›, nr. 54; nr. 113.

42 Atatürk Kitapl›¤›, Muallim Cevdet Yazmalar›, nr. 278/01.

43 Atatürk Kitapl›¤›, Belediye Yazmalar›, nr. 23.

44 Atatürk Kitapl›¤›, Osman Ergin yazmalar›, nr. 56/07.

45 Atatürk Kitapl›¤›, Osman Ergin yazmalar›, nr. 867.

46 Atatürk Kitapl›¤›, Osman Ergin yazmalar›, nr. 277.

47 Kendisinin verdi¤i künye: Nuruosmaniye Kütüphanesi, nr. 1770. Güzel bir yazmas›n›n flah-

sî kütüphanesinde oldu¤unu belirtir. Bkz. Atatürk Kitapl›¤›, Osman Ergin Yazmalar›, nr. 9.

3. Matbu Kitaplar

1939 senesi Okullar K›lavuzu.

Abadan, Yavuz, Türk ‹nk›lâb› Tarihi ve Cumhuriyet Rejimi, ‹stanbul: R›za Koflkun

Matbaas›, nflr. ‹stanbul Üniversitesi Hukuk Talebe Cemiyeti Yay›n› nr. 9, 1942.

Abdi Kâmil Efendi, Mebde-i K›raat, ‹bare-i Türkiyye, II c., ‹stanbul: Mahmud Bey Mat-

baas›, 1304.

Abdi Kâmil Efendi, Tecvid, ‹stanbul: Mahmud Bey Matbaas›, 1304.

Abdurrahman Fevzi, Mikyasü’l-lisan K›stasü’l-beyân, ‹stanbul: Mahmud Bey Matbaa-

s›, 1299.

Abdurrahman ‹bnü’l-Cevzi, Tuhfetü’l-ezkiyâ fî Tercümeti’l-ezkiyâ, Midillili Ali Fuat

(A¤ral›) (çev.), ‹stanbul: Âlem Matbaas›, 1308.

Abdurrahman fieref, Tarih Musâhabeleri, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, T.C. Maarif Vekâ-

leti Neflriyat›, 1339.

Abdurrahman Vefik, Tekâlif Kavâidi, 1. k›s›m., ‹stanbul: Matbaa-i Kader, 1328; 2. k›-

s›m., ‹stanbul: Kanaat Matbaas›, 1330.

Abdürreflid ‹brahim, Âlem-i ‹slâm ve Japonya’da ‹ntiflâr-› ‹slâmiyet, c. I, ‹stanbul: Ah-

med Saki Bey Matbaas›, 1328; c. II, ‹stanbul: Kader Matbaas›, 1329.

Abdülaziz Çavifl, Hilâfet-i ‹slâmiye, ‹stanbul: el-Adl Matbaas›, 1334.

Abidin Pafla, Tercüme ve fierh-i Mesnevi-i fierîf, c. I, Sivas: Vilayet Matbaas›, 1303.

Ahmed Cevad Pafla, Tarih-i Askerî-i Osmanî, ‹stanbul: K›rkanbar Matbaas›, 1299.

Ahmed Cevdet Pafla, Belâgat-› Osmaniye, ‹stanbul: Matbaa-i Osmaniye, ikinci tab‘,

1299.

Ahmed Cevdet Pafla, Malumat-› Naf›a, ‹stanbul: Takvimhane-i Âmire, 1279.

Ahmed Cevdet Pafla (çev.), Mukaddime-i ‹bn Haldun’un Cild-i Evvelinin Fasl-› Sâdi-

sinin Tercümesi, ‹stanbul: Takvimhane-i Âmire, 1277.

Ahmed Cevdet Pafla, Tarih-i Cevdet, c. II, ‹stanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1309; c. XI, ‹s-

tanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1309.

Ahmed Cevdet Pafla, Tertib-i Cedîd Kavâid-i Osmaniye, ‹stanbul: Kasbar Matbaas›,

1307.

Ahmed Midhat Efendi, Avrupa’da Bir Cevelan, ‹stanbul: Tercüman-› Hakikat Matbaa-

s›, 1307.

Ahmed Midhat Efendi, Üss-i ‹nk›lâb, k›sm-› evvel, ‹stanbul: Takvim-i Vekâyi Matbaa-

s›, 1294; k›sm-› sâni, 1295.

Ahmed Muhtar Pafla, Riyâzü’l-muhtar mirâtü’l-mikât ve’l-edvâr, II c., Kahire: Bulak

Matbaas›, 1303.

Ahmed Münib Efendi, Mecmua-i Tekâyâ, ‹stanbul: Âlem Matbaas›, 1307.

Ahmed Naim, Ahlâk-› ‹slâmiyye Dersleri, ‹stanbul: Amedî Matbaas›, 1310.

Ahmed Naim, ‹slâm’da Dava-y› Kavmiyet, ‹stanbul: Tevsi-i T›ba‘at Matbaas›, 1332.

Ahmed Naim (çev.), Sahih-i Buhari Muhtasar›-Tecrîd-i Sarîh Tercümesi, c. I, ‹stanbul:

Evkaf Matbaas›, 1928.

Ahmed Rasim, Amelî ve Nazarî Talim-i Lisan-› Osmanî, ‹stanbul: A. Asaduryan fiirketi

Mürettibiye Matbaas›, 1306.

695Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

Ahmed Rasim, Falaka, ‹stanbul: Hamid Matbaas›, 1927.

Ahmed Rasim, Menâk›b-› ‹slâm, ‹stanbul: Matbaa ve Kütüphane-i Cihan, 1325-1326.

Ahmed Rasim, Muharrir Bu Ya, ‹stanbul: Hamid Matbaas›, 1926.

Ahmed Rasim, Resimli ve Harital› Osmanl› Tarihi, c. II, ‹stanbul: fiems Matbaas›,

1328; c. III, 1329.

Ahmed Refik, Devflirme (Türk Tarihi Ana Hatlar› Müsveddeleri aras›nda), Ankara.

Ahmed Refik, Tesâvir-i Ricâl, ‹stanbul: Matbaa-i Hayriye ve fiürekâs›, 1331.

Ahmed Sami, Hulâsatü’l-Kelâm fî Measiri’l-‹slâm, ‹stanbul: Cemiyet-i ‹lmiye-i Osma-

niye Matbaas›, 1286.

Akseki, Ahmed Hamdi, Ahlâk Dersleri, Ankara: Ö¤üt Matbaas›, 1340.

Akseki, Ahmed Hamdi, Askere Din Dersleri, ‹stanbul: Evkaf-› ‹slâmiye Matbaas›, Tür-

kiye Cumhuriyeti Diyanet ‹flleri Reisli¤i Neflriyat›, 1925.

Ali Abdürrâz›k, el-‹slâm ve usûlü’l-Hükm, M›s›r, 1925. (Türkçe tercümesi: Ömer R›za

[Do¤rul], ‹slâmiyet ve Hükûmet, ‹stanbul: ‹kdâm Matbaas›, 1927).

Ali Reflad, Avrupa ile Münasebât-› Hariciyemiz Nokta-i Nazar›ndan Tarih-i Osmanî,

Mekteb-i Mülkiye birinci s›n›f›nda takrir edilen derslerden, ‹stanbul: Kanaat

Matbaas›, 1329.

Ali Reflad, Mufassal Musavver Fransa ‹htilâl-i Kebîri Tarihi, II c., ‹stanbul: Kanaat

Matbaas›, 1331.

Arif Pafla, Mecmua-i Tesâvir-i Osmaniyye (Tarifât-› eflkâl-i elbise-i atîka ve tavzihât-›

ahvâl-i menâs›b-› kadîme-i Devlet-i Aliyye’yi mübeyyin mecmuad›r), ‹stanbul:

Tasvir-i Efkâr Matbaas›, 1279.

Ahmed Sad›k Ziver Pafla, Asâr-› Ziver Pafla: Divan ve Münfleât, Bursa: Matbaa-i Vila-

yet, 1313.

Ahmed Sad›k Ziver Pafla, Zeyl-i Âsâr-› Ziver Pafla, Yusuf Bahaaddin (nflr.), ‹stanbul:

Matbaa-i Osmaniye, 1316.

Avram Galanti, Küçük Türk Tetebbu‘lar, ‹stanbul: Ka¤›tc›l›k ve Matbaac›l›k Anonim

fiirketi, 1341.

Avram Galanti, Türkler ve Yahudiler, ‹stanbul: Ka¤›tc›l›k ve Matbaac›l›k Anonim fiir-

keti, 1928.

Avram Galanti, Vatandafl Türkçe Konufl yahut Türkçe’nin Ta‘mîmi Meselesi, ‹stanbul:

Hüsn-i Tabiat Matbaas›, 1928.

Ayni, Mehmed Ali, Darülfünun Tarihi, ‹stanbul: Yeni Matbaa, 1343.

Ayfle S›d›ka, Usûl-i Talim ve Terbiye Dersleri, ‹stanbul: Âlem Matbaas›, 1313.

Ayvansarayl› Hüseyin Efendi, Hadikatü’l-cevâmi, II c., ‹stanbul: Matbaa-i Âmire,

1281.

[Baltac›o¤lu], ‹smail Hakk›, Bir Siyaset, ‹stanbul: Necm-i ‹stikbal Matbaas›, 1335.

[Baltac›o¤lu], ‹smail Hakk›, Türk’e Do¤ru, ‹stanbul: Kültür Bas›mevi, 1942.

Bereketzâde ‹smail Hakk›, Envârü’l-Kur’an, ‹stanbul: Selânik Matbaas›, 1331.

[Bilmen], Ömer Nasuhi, Nazarî ve Amelî Ahlâk-› ‹slâmiyye Dersleri, ‹stanbul: Ahmed

Kâmil ve fieriki Matbaas›, 1928.

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük696

Duc de Rovigo, Bonaparta Tarihi nam-› di¤er ‹talya Tarihi, Hasan-Aziz (çev.), ‹sken-

deriye: Saray Matbaas›, 1249. (II c., ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1293).

Bozkurt, Mahmut Esat, Atatürk ‹htilali, ‹stanbul Üniversitesi ‹nk›lap Enstitüsü Yay.,

1940.

Bursal› Mehmed Tahir, Osmanl› Müellifleri, c. I ve c. II, k›s›m 1, ‹stanbul: Matbaa-i

Âmire, 1333; c. II, k›s›m 2, ‹stanbul: Ali fiükrü Matbaas›, 1338; c. III, ‹stanbul:

Matbaa-i Âmire, T.C. Maarif Vekâleti Neflriyat›, 1926.

Büchner, Ludwig, Madde ve Kuvvet, III c., Baha Tevfik ve Ahmed Nebil, ‹stanbul: Müfl-

terekü’l-Menfaa Osmanl› fiirketi Matbaas›, ts.

Büyük ‹nk›lâb›m›z, Ankara: Matbuat ve ‹stihbarat Matbaas›, 1338.

[Cemiyet-i Fürkâniyye], Nebze-i ‹lm-i Kelâm, ‹stanbul: 1297.

[Cemiyet-i T›bbiye-i Osmaniye], T›b Lügati.

Cumhuriyet’in XVinci Y›l› Kitab›.

[Dikel], Cemil Said, Kur’an-› Kerîm Tercümesi, ‹stanbul.

[Do¤rul], Ömer R›za, Tanr› Buyru¤u: Kur’an-› Kerîm’in Tercüme ve Tefsiri, ‹stanbul:

Muallim Ahmet Halit Kitabevi, 1934.

Ebuzziya Tevfik, Nümune-i Edebiyat, ‹stanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1329.

Edhem Pafla, Les Costumes Populaires de Turquie en 1873 (1290 senesinde elbise-i Os-

maniyye), ‹stanbul.

[Eldem], Halil Edhem, Elvâh-› Nakfliyye Kolleksiyonu, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, ts.

Emin Efendi, Kethüdazâde Mehmed Ârif Efendi’nin Tercüme-i Haline Zeyl ve Menâ-

k›b-› Muma ‹leyh, ‹stanbul: 1294.

Ergin, Osman Nuri, Beledî Bilgiler, 3. bs., ‹stanbul: Osmanbey Matbaas›, 1939.

Ergin, Osman Nuri, Bibliyografya-‹lm-i Ahvâl-i Kütüb, ‹stanbul: Bozkurt Matbaas›,

193748.

Ergin, Osman Nuri, ‹stanbul fiehreminleri, ‹stanbul: fiehremaneti Matbaas›, 1928.

Ergin, Osman Nuri, Muallim M. Cevdet’in Hayat›, Eserleri ve Kütüphanesi, ‹stanbul:

Bozkurt Bas›mevi, 1937.

Ergin, Osman Nuri, Mecelle-i Umûr-› Belediyye, ‹mtiyazât ve Mukavelât-› Belediyye, c.

III, ‹stanbul: Arflak Garoyan Matbaas›, 1330.

Ergin, Osman Nuri, Mecelle-i Umûr-› Belediyye, Tarih-i Teflkilat-› Belediye, c. I, ‹stan-

bul: Matbaa-i Osmaniye, 1338.49

Ergin, Osman Nuri, Türk fiehirlerinde ‹mâret Sistemi, ‹stanbul: Cumhuriyet Matbaas›,

1939.

Ergin, Osman Nuri, Türkiye’de fiehircili¤in Tarihî ‹nkiflâf›, ‹stanbul: Cumhuriyet Mat-

baas›, 1936.

Ergin, Osman Nuri, Ahmed Rasim, Mehmed ‹zzet, Bo¤aziçi ve fiirket-i Hayriye, ‹stan-

bul.

697Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

48 Her ne kadar Muallim M. Cevdet’in Hayat›, Eserleri ve Kütüphanesi adl› eserinden ayr› ba-s›m olarak biliniyorsa da kendisi, gözden geçirip geniflletti¤ini söylemektedir.

49 Eylül 1922’de Osman Nuri’ye bu eserden dolay› ikinci rütbeden Maarif niflan› verilmifltir.Bkz. Ünver, a.g.y., s. 172.

Ergin, Osman Nuri, Mehmed ‹zzet, Mehmed Esad, Ali Kâmi, Darüflflafaka-Türkiye’de

‹lk Halk Mektebi, ‹stanbul: Evkaf Matbaas›, 1927.

Ergun, Sadettin Nüzhet, Türk fiairleri, II c., ‹stanbul: Bozkurt ve R›za Koflkun Matba-

alar›, 1936-1938.

Ertu¤rul, Deniz Okulumuz, ‹stanbul: Deniz Matbaas›, 1936.

Faik Reflad, Fenn-i ‹nfla, ‹stanbul: Karabet Matbaas›, 1312.

Faik Reflad, Nümune-i fiiir ve ‹nfla, ‹stanbul: Kasbar Matbaas›, 1309.

Fatma Aliye, Cevdet Pafla ve Zaman›, ‹stanbul: Kanaat Matbaas›, 1332.

Fatma [Tiryal, Triyal], Hakikat, 1325.

[Fergan], Eflref Edib, Mehmet Akif: Hayat› ve Eserleri ve Yetmifl Muharririn Yaz›lar›, II

c., ‹stanbul: Marifet-Burhaneddin Matbaalar›, 1938-1939.

F›nd›kl›l› Silahdar Mehmed A¤a, Silahdar Tarihi, c. II, ‹stanbul: Orhaniye Matbaas›,

1928.

Flammarion, Camile, Dieu dans la Nature, Paris: Librairie Académique, 1881.

Fonsegrive, Georges Lespinasse, ‹lmü’n-Nefs tercümesi, Babanzâde Ahmed Naim

(çev.), ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1332.

Galib Ata, T›b Fakültesi: T›b Tedrisât› Tarihçesi, ‹stanbul: Yeni Matbaa, 1341.

Gazi Mustafa Kemal, Nutuk, Ankara, 1927.

Gazi Mustafa Kemal Pafla Hazretleri ‹zmir Yollar›nda, Ankara: ‹stihbarat Matbaas›,

1339.

Gelibolulu Mustafa Âli, Künhü’l-Ahbâr, V c., ‹stanbul: Takvimhane-i Âmire Matbaas›,

1277.

Gerçek, Selim Nüzhet, Hadikatü’l-Cevâmi Nam Eserin Elifbaî Fihristi.

Gerçek, Selim Nüzhet, Türk Matbaac›l›¤›, ‹stanbul: Devlet Bas›mevi, 1939.

Goltz Pafla, Millet-i Müselleha, Mehmed Tahir (çev.), ‹stanbul: Ebuzziya Matbaas›,

1301.

Gövsa, ‹brahim Alaettin, Meflhur Adamlar Ansiklopedisi, IV c., Sedat Simavi (nflr.), ‹s-

tanbul: 1949.

Hac› ‹brahim Efendi, Hadikatü’l-beyân, ‹stanbul: Mihran Matbaas›, 1298.

Hac› ‹brahim Efendi, Tafsîlü’t-telif fî tavzih-i mesâili’t-tasrîf, ‹stanbul: Matbaa-i Âmi-

re, 1288.

Hac› ‹brahim Efendi, Temyiz-i ta‘likât, ‹stanbul: Matbaa-i Osmaniye, 1299.

Hac› Reflit Pafla, Din-i Mübin-i ‹slâm, IV c., ‹stanbul: Matbaa-i Hayriye ve fiürekâs›,

1328-1329.

Hac› Salih Efendi, Misbahü’l-münîr fî men‘i’t-tasvir, ‹stanbul: Manzume-i Efkâr Mat-

baas›, 1328.

Hac› Zihni Efendi, Nimet-i ‹slâm: Kitabü’s-salât, ‹stanbul: fiirket-i Mürettibiye Mat-

baas›, 1322.

Halil Fevzi Efendi, Tercüme-i Süyufu’l-kavati, ‹stanbul, 1298.

Hayreddin Nedim, Vesâik-i Tarihiye ve Siyasiye, cüz: 4, ‹stanbul: Ahmed ‹hsan Mat-

baas›, 1326.

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük698

Herris, Z. Montekü, Muhtelif Memleketlerde Beledî Usuller, Ali Suat (çev.), ‹stanbul:

fiehremaneti Matbaas›, 1928.

Hoca Halil Hulki, Hoca ‹lyas Sami, Hoca Rasih, Hakimiyet-i Milliye ve Hilâfet-i ‹slâmi-

ye, Ankara: Yenigün Matbaas›, 1341.

Hoca fiükrü, Hilâfet-i ‹slâmiye ve Büyük Millet Meclisi, Ankara: Ali fiükrü Matbaas›,

1335.

Hüseyin Cahit, Kavgalar›m, ‹stanbul: Tanin Matbaas›, 1326.

Hüseyin Cahit, Türkçe Sarf ve Nahiv, ‹stanbul: Matbaa-i Ahmed ‹hsan, 1324.

Hüseyin Kâz›m Kadri, Nurü’l-Beyân: Kur’an-› Kerîm’in Türkçe Tercümesi, II c., ‹stan-

bul: Matbaa-i Âmire, 1340.

Hüsnü Hamid, Fen Fakültesi, ‹stanbul: Milli Matbaa, 1927.

Büyük Türk Filozofu ve T›b Üstad› ‹bni Sina - fiahsiyeti ve Eserleri Hakk›nda Tetkikler,

Ankara, Türk Tarih Kurumu Yay., 1937. (‹bn Sina’n›n 900. y›ldönümü münase-

betiyle yay›nlanm›flt›r).

‹brahim, Misbahü’s-sari ve Nüzhetü’l-kari, Beyrut, 1272.

‹brahim Fehim, ‹smail Hakk›, Müntehabât-› Tercüme-i Meflâhir, ‹stanbul: Arakel Kü-

tüphanesi, 1307.

‹brahim Müteferrika, Usûlü’l-hikem fî Nizâmi’l-ümem, ‹stanbul: Darü’t-T›ba‘atü’l-

Âmire, 1144.

‹bn Arabî, Fütûhât-› Mekkiye, c. III, M›s›r: Matbaa-i Âmire, 1302.

‹bnülemin Mahmud Kemal [‹nal], Kâmil Pafla’n›n Sadareti ve Konak Meselesi, ‹stan-

bul: Mahmud Bey Matbaas›, 1328.

‹bnülemin Mahmud Kemal [‹nal], Son As›r Türk fiairleri, ‹stanbul: Orhaniye Matbaa-

s›, 1930.

‹bnülemin Mahmud Kemal [‹nal], Hüseyin Hüsameddin, Evkaf-› Hümâyûn Nezare-

ti’nin Tarihçe-i Teflkilat› ve Nüzzâr›n Terâcim-i Ahvâli, ‹stanbul: Evkaf-› ‹slâ-

miye Matbaas›, 1335.

[‹htifalci Mehmed Ziya], Mekteb-i Sultanî’nin Ellinci Sene-i Devriye-i Tesisi Münase-

betiyle Neflr Olunmufltur, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1334.

[‹leri], Celâl Nuri, Kad›nlar›m›z, ‹stanbul: Matbaa-i ‹ctihad, 1331.

[‹leri], Celâl Nuri, ‹ttihad-› ‹slâm: ‹slâm›n Mazisi, Hali, ‹stikbâli, ‹stanbul: Yeni Os-

manl› Matbaas›, 1331.

[‹leri], Celâl Nuri, Mukadderât-› Tarihiyye: Tedenniyât-› Osmaniyenin Esbâb ve Sevâ-

ik-i Tarihiyesi, ‹stanbul: Matbaa-i ‹ctihad, 1330.

‹lmiye Salnamesi, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1334.

‹skilipli Mehmed At›f, Medeniyet-i fier‘iyye Terakkiyât-› Diniyye, ‹stanbul: Matbaa-i

Ahmed Kâmil, 1329.

‹smail Fennî [Ertu¤rul], Lügatçe-i Felsefe, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1341.

‹smail Fennî [Ertu¤rul], Maddiyyun Mezhebinin ‹zmihlâli, ‹stanbul: Orhaniye Mat-

baas›, 1928.

‹smail Hakk›, ‹smail Hakk› Elifbâs›, ‹stanbul: Niflan Berberyan Matbaas›, 1311.

699Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

‹smail Hameti, Usûl-i Tedris-i Arabî, Beyrut: Matbaa-i Edebiye, 1314.

‹zmirli ‹smail Hakk›, Mutasavvife Sözlerimiz Tasavvufun Zaferleri mi Hakk›n Zaferle-

ri mi?, ‹stanbul: Evkaf-› ‹slâmiye Matbaas›, 1341.

‹zmirli ‹smail Hakk›, ‹lm-i Hilâf, ‹stanbul: Hukuk Matbaas›, 1330.

‹zmirli ‹smail Hakk›, Me‘ani-i Kur’an-› Kerîm: Kur’an-› Kerîm’in Türkçe Tercümesi, II

c., ‹stanbul: Milli Matbaa, 1927.

Kâfiye, Mehmed Tahir Selâm (çev.), ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1257.

Kâmil Pafla, Tarih-i Siyasî-i Devlet-i Aliyye-i Osmaniye, III c., ‹stanbul: Matbaa-i Ah-

med ‹hsan, 1327.

Kandemir, Kendi A¤z›ndan R›za Tevfik: Hayat›, Felsefesi, fiiirleri, ‹stanbul: Kenan Mat-

baas›, 1943.

Kansu, Nafi Atuf, Türkiye Maarif Tarihi (Bir Deneme), II c., Ankara: Milliyet Matbaas›,

1930-1937.

Kas›m Emin, el-Mer‘etü’l-cedîde yahut Yana [Yeni] Kad›n, Zakir el-Kadirî (çev.), Ka-

zan: Örnek Matbaas›, 1908.

Kas›m Emin, Tahrirü’l-mer‘e. (Hürriyet-i Nisvân, Zeki Megamiz (çev.), ‹stanbul: Mat-

baa-i Hayriye ve fiürekâs›, 1329).

Kemal Efendi, Talimü’l-Far›sî, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1280.

Kemalpaflazâde Said, Hukuk-› Siyasiye-i Osmaniye Dersleri, ‹stanbul: Alemdar Mat-

baas›, 1329.

K›l›çzâde Hakk›, ‹tikadât-› Bât›laya ‹lan-› Harb, ‹stanbul: Sancakc›yan Matbaas›,

1331.

K›l›çzâde Hakk›, Peygamberler Dedesi ‹brahim: Bat›l ‹tikadlara ‹lan-› Harbden Ulu

Peygamberlere Dair, ‹zmit: Kocaeli Vilayet Matbaas›, 1926.

Koçi Bey, Risale-i Koçi Bey, ‹stanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1303.

Komün Bilgisinin Esas Meseleleri, ‹stanbul: Cumhuriyet Matbaas›, 1936.

Konyal›, ‹brahim Hakk›, ‹stanbul Abideleri, ‹stanbul: Yedigün Neflriyat›, 1940.

Lütfi Pafla, Asafname, ‹stanbul: Matbaa-i Âmedî, 1326.

M. Sabri, Le Empire Egytien sous Mohamed Ali, Paris: Librairie Orientaliste.

Mahmud Cevad, Maarif-i Umumiye Nezareti Tarihçe-i Teflkilat› ve ‹craat›, ‹stanbul:

Matbaa-i Âmire, 1338.

Mahmud Nedim Pafla, Ayine ve Hasbihal, ‹stanbul: Karabet Matbaas›, 1327.

Mahmud Nedim Pafla, Hikâye-i Melik Muzaffer, ‹stanbul: 1283.

Mambury, Ernest, ‹stanbul Rehber-i Seyyahîn, ‹stanbul: Ritso ve Mahdumu Neflriyat›,

1925.

Mehmed Ârif, Binbir Hadis-i fierîf fierhi, Kahire: Matbaatü’l-Maarif, 1319.

Mehmed Esad, Mirât-› Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn, ‹stanbul: Karabet Matbaa-

s›, 1312.

Mehmed Lebib el-Betnuni, er-R›hletü’l-Hicaziyye, M›s›r: el-Cemaliye Matbaas›, 1329.

Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmanî, c. I, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1308; c. II-IV, ‹stan-

bul: Matbaa-i Âmire, 1311.

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük700

Mehmed Vehbi, Ahkâm-› Kur’aniye, ‹stanbul: Ahmed Kâmil Matbaas›, 1343/1341.

Mehmed Vehbi, Hulâsatü’l-beyân fî tefsiri’l-Kur’an, XV c., ‹stanbul: Evkaf-› ‹slâmiye

Matbaas›, 1339-1341.

Muhammed Hasan Zâfir, el-Envârü’l-kudsiyye fî tenzihi turuki’l-kavmi’l-aliyye, ‹stan-

bul: Matbaa-i Osmaniye, 1302 (Türkçe-Arabca).

Mevlana fi›blî, ‹slâm Tarihi, Asr-› Saadet, V c., Ömer R›za [Do¤rul] (çev.), ‹stanbul:

Amedî-Gündo¤du Matbaas›, 1928.

Mevlana’n›n Yedi Ö¤üdü, Rizeli M. Hulusi (çev.), Feridun Faz›l Uzluk (nflr.), ‹stanbul:

Bozkurt Bas›mevi, 1937.

Milasl› ‹smail Hakk›, Tezkiyetü’l-luhûm fi’l-‹slâm, ‹stanbul: el-Adl Matbaas›, 1341.

Mehmed Esad, Mirât-› Mekteb-i Harbiye, ‹stanbul: Artin Asaduryan fiirket-i Müretti-

biye Matbaas›, 1310.

Muallim Naci, Medrese Hat›ralar›, ‹stanbul: Tercüman-› Hakikat Matbaas›, 1302.

Muallim Naci (çev.), Mütercem, 1. cüz, ‹stanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1304.

Musa Kâz›m, Safvetü’l-beyân fî Tefsiri’l-Kur’an, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1335.

Musahipzâde Celâl, ‹stanbul Efendisi: Temsil-i Musiki Rehberi, ‹stanbul: Efkâr Mat-

baas›, 1336.

Mustafa Naima, Nâima Tarihi, III c., ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1281.

Mustafa Sabri, Dinî Müceddîdler, ‹stanbul: Evkaf Matbaas›, 1338.

Mustafa Selânikî, Tarih-i Selânikî li-Mustafa Efendi, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1281.

Mustafa Zihni [Babanzâde, Pafla], ‹slâmda Hilâfet, ‹stanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1327.

Mürflidü’l-Tullâb, ‹stanbul: Darü’t-t›ba‘atü’l-Âmire, 1262.

Müstakimzâde Süleyman Sadeddin Efendi, Tuhfetü’l-hattatîn, ‹bnülemin Mahmud

Kemal (nflr.), Ankara, 1928.

el-Mütalaatü’l-Evveliye, cüz: V, Kahire: Bulak Matbaas›, 1935.

Necib Âs›m, Türk Tarihi, c. I, ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1316.

Nevsâl-i Afiyet, ‹stanbul: Ahmed ‹hsan Matbaas›, 1315.

Ollendorff, Heinrich Godefroy, Mükaleme-i S›byan, ‹smail Hakk› (çev.), ‹stanbul: Ce-

ridehane Matbaas›, 1290.

Osman Bey (Niflli), Mecmua-i Cevâmi, II c., ‹stanbul: Karabet ve Kasbar Matbaas›,

1304.

Osman Nuri, Abdülhamid-i Sâni ve Devr-i Saltanat›, II c., ‹stanbul: Matbaa-i Osmani-

ye, 1327.

Osman Raflid, Tercümeli Kur’an-› Kerîm, ‹stanbul: Ahmed Kâmil Matbaas›, 1927.

Ömer Lütfi, Nazar-› ‹slâmda Makam-› Hilâfet, Selânik: As›r Matbaas›, 1330.

Öz, Tahsin, Fatih Vakfiyesi, ‹stanbul, 1935.

Pakal›n, Mehmed Zeki, Maliye Nezareti Tarihçesi.

Miss Pardoe, The City of the Sultan and Domestic Manners of the Turks in 1836, v. I,

London: Henry Colburn Publisher, 1838.

Patrik Ormanyan, Azkabadum, c. II.

701Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

Peker, Recep, ‹nk›lâb Dersleri Notlar›, Ankara: Ulus Bas›mevi, 1935.

Reuter, Ernest, Komün Bilgisi: fiehircili¤e Girifl, Dr. Niyazi Ç›tako¤lu-Dr. Bekir S›tk›

Baykal (çev.), Ankara: Yeni Cezaevi Matbaas›, 1940.

R›za Nur, Türk Tarihi, XII c., ‹stanbul: Matbaa-i Âmire ve Milli Matbaa, T.C. Maarif Ve-

kâleti Neflriyat›ndan nr. 54, 1342.

R›za Tahsin, Mirât-› Mekteb-i T›bbiye, ‹stanbul: Kader Matbaas›, 1328.

R›za Tevfik, Abdülhak Hamid ve Mülahazât-› Felsefiyesi, ‹stanbul: Kanaat Matbaas›,

1334.

R›za Tevfik, Mufassal Kamus-› Felsefe, II c., ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1330.

Rüfaa Bey, Paris Seyahatnamesi, Rüstem Besim (çev). (Divan-› Nefis bi Eyvân-› Paris

veya Tahlisü’l-‹brîs ilâ Telhis).

Sad›k Vicdanî, Hazreti Muhammed Niçin Çok Evlendi, ‹stanbul: Orhaniye Matbaas›,

1928.

Safa, Peyami, Türk ‹nk›lâb›na Bak›fllar, ‹stanbul: Kanaat Kitaphanesi, 1938.

Safvet, Bahriyemiz Tarihinden: Filasalar, ‹stanbul: Bahriye Matbaas›, 1329.

Said Pafla, Said Pafla’n›n Hat›rat›, II c. (3 kitap), ‹stanbul: Sabah Matbaas›, 1328.

Said Halim Pafla, ‹slâmlaflmak, ‹stanbul: Hukuk Matbaas›, 1337.

Sak›b Mustafa Dede, Sefine-i Nefîse-i Mevleviyân, 3 cüz, Kahire: Matbaa-i Vehbiye,

1283.

Salih Zeki, Asâr-› Bâkiyye, II c., ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1329.

Salih Zeki, Kamus-› Riyaziyât, c. I, düzelten: Tevfik Pafla, ‹stanbul: Karabet Matbaas›,

1315; ‹stanbul: Matbaa-i Âmire, 1342.

Seyyid Bey, Hilâfet ve Hakimiyet-i Milliye, (Arapça tercümesi: el-Hilâfe ve sultatü’l-

ümme, trc. Abdülgani Seni [Yurtman]).

Seyyid Bey, Hilâfetin Mahiyet-i fier‘iyyesi, Ankara: Türkiye Büyük Millet Meclisi Mat-

baas›, 1340.

S›dd›k Hasan Han, Hüsnü’l-üsve bimâ sebete minallahi ve Resulihi fi’n-nisve, ‹stanbul:

el-Cevâib Matbaas›, 1301.

Sofuzâde Hasan Hulusi, Mecmâ‘ü’l-Adâb, taflbasma, ‹stanbul, 1284.

Subhi Edhem, Nevsâl-i Baytarî, ‹stanbul: Agob Matosyan Matbaas›, 1334.

Sûdî, Haf›z Divan› fierhi, M›s›r: Bulak Matbaas›, 1250.

Süleyman Hüsnü Pafla, Hiss-i ‹nk›lâb yahut Sultan Abdülaziz’in Hal‘i ile Sultan Mu-

rad-› Hâmis’in Cülûsu, ‹stanbul: Tanin Matbaas›, 1326.

Süleyman Faik, Mecmua.50

Süleyman Tevfik, Tercüme-i fierîfe: Türkçe Kur’an-› Kerîm, Yeni fiark Kütüphanesi sa-

hibi Hüseyin Kas›mzâde (nflr.), ‹stanbul: Maarif Kütübhanesi, 1926.

fianizâde Mehmed Ataullah Efendi, Tarih-i fianizâde, ‹stanbul: Ceride-i Havadis Mat-

baas›, 1284-1291.

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük702

50 Mecmua kelimesi ile kastedilen flu eser olabilir: Âsâr-› Nefîse, Süleyman Faik (der.), ‹stan-

bul: Mahmud Bey Matbaas›, 1305.

fiemseddin Sami, Kamusu’l-a‘lâm, ‹stanbul: Mihran Matbaas›, 1308-1316.

fieyh Müfltak, Divan-› Müfltak Efendi, ‹stanbul: Takvimhane-i Âmire Matbaas›, 1264.

fieyh Safvet, Tasavufun Zaferleri, ‹stanbul: Evkaf-› ‹slâmiye Matbaas›, 1343.

fieyhülislâm Cemaleddin Efendi, Hat›rat-› Siyasiye, ‹stanbul: Hovakimyan Matbaas›,

1336.

Tarih IV, ‹stanbul: Maarif Vekâleti Yay., 1934. (Türk Tarihi Tetkik Kurumu taraf›ndan

liselerde okutulmak üzere bas›lan kitab›n 4. cildi ve Ortaça¤ Tarihi).

Tayyarzâde Ahmed Ataullah, Tarih-i Atâ, c. III, ‹stanbul: fieyh Yahya Efendi Matbaas›,

Basiret Matbaas›, 1291.

[Ticaret Mektebi’nin Ellinci Y›l› münasebebetiyle bas›lan risale], ‹kinci kânun 1933, ‹s-

tanbul: Günefl Matbaas›, 16 ‹kinci kânun 1933.

Toderini, Türk Edebiyat› Tarihi [L’Abbe Toderini, De la litterature des Turcs, Paris:

Chez Poincot Libraire, 1789].

Toven, A. Baha, Yeni Türkçe Gramer, ‹stanbul: Ka¤›tc›l›k ve Matbaac›l›k Anonim fiir-

keti, 1943-1944.

Tuhfe-i Behicî Rasinî Tercüme-i Zîc-i Cassini, Kalfazâde ‹smail Efendi (çev.).

Türk Z›raat Tarihine Bir Bak›fl, ‹stanbul: Devlet Bas›mevi, 1938.

Türkçe Terimler Cep K›lavuzu, ‹stanbul: Maarif Matbaas›, 1941.

[Türkgeldi], Ali Fuat, Ricâl-i Mühimme-i Siyasiye, ‹stanbul: Yeni Matbaa, 1928.

Türk Dili Bibliyografyas› 1928-1940, ‹stanbul: Cumhuriyet Matbaas›, 1941.

Uluda¤, Osman fievki, Tarihimizde ‹ki T›bhane Vard›r, ‹stanbul: Türkiye Bas›mevi,

1936.

Uzunçarfl›l›, ‹smail Hakk›, Osmanl› ‹mparatorlu¤u [Teflkilat›] Tarihi (Türk Tarihi Ana

Hatlar› Müsveddeleri içinde).

Ülken, Hilmi Ziya, Türk Tefekkürü Tarihi, II c., ‹stanbul: Matbaa-i Ebuzziya, 1933.

Ünver, Süheyl, Cerrahhane-i Âmire 1832, ‹stanbul: Kader Matbaas›, 1931.

Vâs›f, Mehâsinü’l-âsâr ve Hakâikü’l-ahbâr, ‹stanbul: Darü’t-t›ba‘atü’l-Âmire, 1219.

Yavs›, Suut, fiair Mustafa Zekâi, ‹stanbul: Osmanbey Matbaas›, 1941.

Yaz›r, Elmal›l› Muhammed Hamdi, Hak Dini Kur’an Dili, VIII c., Ankara: Matbaa-i

Ebuzziya, Diyanet ‹flleri Reisli¤i Neflriyat›, 1935-1938.

Yücel, Hasan Âli, Türkiye’de Orta Ö¤retim, 3. bs., Ankara: T.C. Kültür Bakanl›¤› Milli

Kütüphane Bas›mevi, 1994.

Yüksek Muallim Mektebi broflürü, ‹stanbul, 1938.

[Zeki Megâmiz], Kur’an-› Kerîm Tercümesi, Kütüphane-i ‹slâm sahibi ‹brahim Hilmi

(nflr.), ‹stanbul, 1926.

Zeydan, Corci, Medeniyet-i ‹slâmiye Tarihi, III c., Zeki Megamiz (çev.), ‹stanbul: ‹k-

dam Matbaas›, 1328-1329.

Ziya Gökalp, Türkleflmek ‹slâmlaflmak Muas›rlaflmak, ‹stanbul: Evkaf-› ‹slâmiye Mat-

baas›, 1334.

Zübdetü’l-irfan fî alamâti’l-ebdân, ‹stanbul: el-Cevâib Matbaas›, 1290.

703Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

4. Yaz›lar›n›/Konuflmalar›n› K›smen veya Tamamen Aktard›¤› Kifliler

Abdullah Azmi Efendi (Kütahya mebusu), Abdurrahman Âdil Eren, Abdurrah-

man fieref, Abdülahad Davud, Ahmed A¤ao¤lu, Ahmed Cemal Pafla (Bahriye naz›r›),

Ahmed Cevdet Oran, Ahmed Cevdet Pafla, Ahmed Fethi Pafla, Ahmed Hamdi Tanye-

li, Ahmed Lütfi (vakanüvis), Ahmed Midhat, Ahmed Rasim, Ahmed Refik, Ahmed Zi-

ya Akbulut (müneccim, ‹nk›lab Müzesi müdürü), Ali Âli Efendi, Ali Haydar (Mual-

limler Mecmuas› yazarlar›ndan), Ali Münif Ye¤ena, Ali R›za Seyfi, Ali Suavi, Âkil

Muhtar Özden, Ali Fuat Türkgeldi, Ali Kemal, Babanzâde Ahmed Naim, Ali R›za (ba-

l›khane naz›r›), Burhan Belge, Cemal Mersinli, Cemil Pafla (Topuzlu), Cevat Pafla

(fiakirpaflazâde, Erkân-› Harbiye Mektebi müdürü), Diran Kelekyan, Ebuzziya Tev-

fik, Emrullah Efendi, Faik Reflad, Faruk Sami Efendi (zabit, ö¤renci), Fatin Gökmen,

Fatma Aliye, Febüfl Efendi (II. Abdülhamid’in foto¤rafç›s›), Feridun Nafiz Uzluk, Fik-

ri Santur (Yüksek Mühendis Mektebi müdürü), Galip Pasinler (korgeneral), Goltz

Pafla, Hac› Beyzâde Muhtar Bey, Hac› ‹brahim Efendi, Hac› Mehmed Emin Bey (Mu-

sul mebusu), Halil Edhem, Halis Efendi (ders vekili), Halis Eflref (hukukçu), Hatemi

Senih, Hekimbafl› Behçet Efendi, Hikmet Turhan Da¤l›o¤lu, Hilmi Bey (Basra mebu-

su), Hurflit Pafla, Hüseyin Cahit Yalç›n, ‹bnülemin Mahmud Kemal ‹nal, ‹brahim Ha-

lil Aflç›dede, ‹hsan Sungu, ‹smail Habib Sevük, ‹smail Hakk› (Selânikli, e¤itimci), ‹s-

mail Hakk› Baltac›o¤lu, ‹smail Hakk› Uzunçarfl›l›, ‹smet Pafla (‹nönü), ‹zmirli ‹smail

Hakk›, Keçecizâde Fuad Pafla, Kemalpaflazâde Said, M. Fuad Köprülü, M. Saffet En-

gin, Mahmud Esad Efendi (Seydiflehirli), Mahmud Sad›k, Mahmud fievket Pafla, Ma-

nast›rl› ‹smail Hakk›, Mehmed Âkif, Mehmed Cevdet (Darülmuallimîn-i S›byan mü-

dürü), Mehmed Emin (‹lmiye Salnamesi’ne “Tarihçe-i tarîk-i Tedris” bölümünü ya-

zan zât), Mehmed Emin Eriflirgil, Mehmed Faik (mülkiyeli), Mehmed Galib, Meh-

med Refik, Mesut Efendi (Mekteb-i ‹rfanî Edebiyat-› Osmaniye muallimi), Midhat

Pafla, Miss Pardoe (seyyah), Mizanc› Murad, Muallim M. Cevdet, Mustafa Pafla,

Mustafa Kemal Pafla, Mustafa fiekip Tunç, Müftüo¤lu Ahmed Hikmet, Nail Bey

(Maarif naz›r›), Nam›k Kemal, Necip As›m, Nuri Bekir (doktor), Osman Hamdi, Os-

man fievki Uluda¤, Ömer Fevzi Efendi (Bursa mebusu), Peyami Safa, Rauf Yektâ, Re-

flad Ekrem Koçu, Reflit Bey (Dahiliye naz›r›), Riflard Pröyzer (‹stanbul Alman Mekte-

bi müdürü), Sad›k Efendi (Denizli mebusu), Safvet Pafla, Said Pafla (küçük), Salih

Murad Uzdilek, Sat› Bey, Selahaddin Ömer Efendi (zabit, ö¤renci), Safvet Pafla, Se-

lim Nüzhet Gerçek, Selim S›rr› Tarcan, Süleyman Kâni ‹rtem, fiarl Mak Farlan (sey-

yah), fiemseddin Bey (Ertu¤rul mebusu), fiemseddin Sami, fierafettin Yaltkaya, fiük-

rü Bey (Maarif naz›r›), Tevfik Sâlim Pafla (Sa¤lam), Veled Çelebi ‹zbudak, Ubeydul-

lah Efendi, Üsküplü Hocazâde Said Efendi, Vâ-Nû, Vedat Nedim Tör, Yahya Galib

(Ankara mebusu), Ziya Gökalp, Ziya Pafla, Ziyaeddin Fahri F›nd›ko¤lu, Zoiros Pafla

… ve yaz›lar›na imza koymayan birçok kifli.

5. Hat›rat Tefrikalar›

Ahmed Reflit Rey, Ali Kemal, Bal›khane Naz›r› Ali R›za, E¤inli Said Pafla, Haf›z Ya-

flar Okur, ‹brahim Halil Aflç›dede, ‹smail Hakk› Baltac›o¤lu, Kilisli Muallim Rifat

[Bilge], Leyla Han›m [Saz], Moltke, Örika¤as›zâde S›rr› Bey, Süleyman Kâni ‹rtem, Sü-

leyman Tevfik Efendi [Özzoro¤lu].

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük704

6. Süreli Yay›nlar

Akflam, Askerî T›b Mecmuas›, Bay›nd›rl›k ‹flleri Dergisi, Belleten, Belleten (Türk Di-

li), Beyânü’l-Hak, Bilgi Mecmuas›, Cerîde-i ‹lmiye, Cumhuriyet, Dairetü’l-Maarif, Da-

rülfünun Hukuk Fakültesi Mecmuas›, Darüflflafaka, Deniz Mecmuas›, Dirim Mecmua-

s›, Donanma Mecmuas›, Düstur, Edebiyat-› Umûmiye Mecmuas›, Fikir Hareketleri,

Foto Magazin Mecmuas›, Hadisât-› Hukukiye ve Tarihiye Mecmuas›, Hafta, Hak, Hik-

met, Hürriyet, ‹kdâm, ‹stanbul fiehremaneti Mecmuas›, Maarif Vekâleti Mecmuas›,

Mahfil Mecmuas›, Mecmua-i Ebuzziya, Mecmua-i Fünûn, Mecmua-i Muallim, Mec-

mua-i Ulûm, Medrese-i Hukuk, Mektep Mecmuas›, Mihrâb Mecmuas›, Milli Mecmua,

Milliyet, Muallimler [Birli¤i] Mecmuas›, Muhbir, Muhibbân, Musavver Malumat, Pe-

yâm, Peyâm-› Sabah, Posta, Sabah, Sebilürreflâd, Servet-i Fünûn, S›rat-› Müstakîm, Si-

yasi ‹limler Mecmuas›, Son Posta, fiehbâl, Takvim-i Dersaadet, Takvim-i Vekayi, Tale-

be Mecmuas›, Tanin, Tarih-i Osmanî Encümeni Mecmuas›, Tasvir-i Efkâr, Tedrisat-›

‹btidaiye Mecmuas›, Terbiye Mecmuas›, Tercüman-› Hakikat, T›b Tarihi Arkivi, Times,

Türk Farmakolog Talebe Birli¤i Mecmuas›, Türk Tarih Encümeni Mecmuas›, Türklük

Mecmuas›, Ulûm, Ulus, Ülkü, Ün (Isparta), Vakit, Vatan, Yeni Adam, Yeni Mecmua,

Yeni Sabah, Yücel, Zaman.

Osman Nuri Ergin:K›rkanbar Author of our History of Education

Ali Adem YÖRÜK

Abstract

The great researcher of various studies on municipality, city, administration, law, construction

and the history of education, Osman Nuri Ergin (1882/1883-1961) was born in Malatya in the last

quarter of the nineteenth century. Known as one of the most prominent authorities in the stated

fields, Ergin has been famous for his timeless works, style, internal world and political attitude.

This article aims to introduce his works on the history of education starting with his brief biog-

raphy. Then it delves in detail into his most important work on the history of education, Türkiye

Maarif Tarihi (History of Education in Turkey) in the light of its sources. These sources of Türki-

ye Maarif Tarihi have been analyzed under the following headings; Manuscripts and published

books, those individuals Ergin received articles from or conducted interviews with, those whose

writings or lectures he narrated either in part or in full, memoir serials and periodicals.

Key words: Osman Nuri Ergin, School-Madrasa, Republic, History of Education in Turkey

705Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

Osman Nuri Ergin: E¤itim Tarihimizin K›rkanbar Müellifi

Ali Adem YÖRÜK

Özet

Belediye, flehir, idare, hukuk, imar ve e¤itim tarihi sahalar›n›n ve ‹stanbul’un büyük araflt›rmac›-

s› Osman Nuri Ergin (1882/1883-1961), XIX. yüzy›l›n son çeyre¤inde Malatya’da dünyaya geldi.

Söz konusu sahalar›n önde gelen otoritelerinden biri olan Ergin de¤erini hâlâ koruyan eserleri,

üslubu, iç dünyas› ve siyasî tavr› ile dikkat çekmektedir. Ergin’in e¤itim tarihi çal›flmalar›n› tan›t-

ma¤› amaçlayan bu yaz›da k›sa hayat hikâyesi anlat›lm›fl, e¤itim tarihine yönelmesine de¤inilmifl,

ard›ndan bu sahadaki en önemli eseri olan Türkiye Maarif Tarihi, kaynaklar aç›s›ndan ayr›nt›l›

bir flekilde incelenmifltir. Türkiye Maarif Tarihi’nin kaynaklar› flu bafll›klar alt›nda ele al›nm›flt›r:

Yazma ve matbu kitaplar, Ergin’in yaz› ald›¤› veya sözlü bilgiler derledi¤i kifliler, yaz›lar›n› veya

konuflmalar›n› aynen veya k›smen aktard›¤› kifliler, hat›rat tefrikalar› ve süreli yay›nlar.

Anahtar Kelimeler: Osman Nuri Ergin, Mektep-Medrese, Cumhuriyet, Türkiye Maarif Tarihi.

TAL‹D, 6(12), 2008, A. A. Yörük706