Ekonomi Politiğin Yöntemi ve Kapsamıyunus.hacettepe.edu.tr/~ozel/Ekonomi Politik II.pdf · 2014. 3. 17. · Ekonomi Politik, sermaye birikim sürecinin dinamik ve çelişkili,

Ekonomi Politiğin Yöntemi ve Kapsamı

Hüseyin Özel

Hacettepe Üniversitesi

İktisat Bölümü

06800, Beytepe, Ankara

[email protected]

10.03.2014 Ekonomi Politik: Yöntem ve

Kapsam

mailto:[email protected]

EKONOMİ POLİTİK

1. Tema: Bilimsel Bilginin Yöntemi: “Görünüş” ve

“Gerçeklik”

2. Tema: Çelişki: İnsan Dünyası, Değişme ve Tarihsellik

3. Tema: Kapitalizm ve Yerleşik İktisat Eleştirisi


Kapsam

1. Bilimsel Gerçekçilik:

Görünüş ile Gerçeklik birbirinden farklıdır; hatta gerçeklik «başaşağı»

bir biçimde de kendisini gösterir. Politik iktisat, değişim (mübadele)

perspektifinden daha derinlere inmeli, sığ “homo oecomicus”

görüşünün ötesine geçmelidir.

“Vulgar iktisat, burjuva üretim ilişkileri içine kısılmış olan burjuva üretim

eyleyenlerininn kavrayışlarını, doktriner bir biçimde yorumlamak,

sistematize etmek ve savunmaktan başka bir şey yapmaz. Dolayısıyla,

vulgar iktisadın kendini en rahat hissettiği alan ... bu yabancılaşmış dış

görünüşün alanı olduğu bizi şaşırtmamalıdır. Ancak, bilim, eğer dış

görünüş ile şeylerin özü doğrudan üstüste binseydi gereksiz olurdu.”

Marx, Capital, Vol. III, Bölüm 48.

(http://www.marxists.org/archive/marx/works/1894-c3/ch48.htm)


Kapsam

http://www.marxists.org/archive/marx/works/1894-c3/ch48.htm



“Sınırları içinde emek gücünün alınıp satıldığı dolaşım, ya da meta

değiş-tokuş alanı, aslında insanın doğuştan gelen hakları için bir

Eden’dir. Bu alan, Özgürlük, Eşitlik, Mülkiyet ve Bentham’ın ayırdedici

alanıdır. Özgürlük, çünkü bir metanın, haydi emek gücü diyelim, hem

alıcısı hem de satıcısı, yalnızca kendi özgür istenci tarafından belirlenir.

Bunlar her ikisi de yasa önünde eşit olan özgür insanlar olarak sözleşme

yaparlar. Bu sözleşme, onların ortak istençlerinin ortak bir yasal dile

getiriş buldukları nihai sonuçtur. Eşitlik, çünkü her ikisi de, yalınca

metaların sahipleri olarak, ilişkiye girerler ve eşdeğer ile eşdeğeri değiş-

tokuş ederler. Mülkiyet, çünkü her ikisi de yalnızca kendisinin olanı

kullanırlar. Ve Bentham, çünkü her ikisi de yalnızca kendi çıkarını

gözetir.” (Marx 1976: 280)


Kapsam

Eleştirel Gerçekçilik (Critical Realism):

Temel Sav: Bilimin nesnesi, gözlemin temel aldığı “olay” (event)

değil, kendileri gözlenemese de var olan ve bu olayları ortaya

çıkaran “açıklayıcı yapılar” (explanatory structures) ya da “yaratıcı

mekanizmalar” (generative mechanisms)dır.

Dünya olaylardan değil bu yapı ve mekanizmalardan kurulu olduğu

için, bilimin ödevi bunların işleyişini ortaya koyabilmektir (Bhaskar,

1975: 47).


Kapsam

Dünya karmaşık bir bütündür ve açık sistemlerden oluşmaktadır;

yani olaylar arasındaki sabit bağlantılar, yalnızca tesadüfen ortaya

çıkabilir. Özellikle sosyal dünya, açık sistemlerden oluşur.

Bu da, bilimsel etkinliğinin amacının eldeki görüngüleri açıklamak

olduğu anlamına gelmektedir. Dünya, herbiri farklı yaratıcı

mekanizmalardan oluşan, farklılaşmış (differentiated) ya da

katmanlaşmış bir bütün olduğundan, bilimsel bilgi bir katmandan

diğerine ilerlemek zorundadır.


Kapsam


Kapsam

Bu yüzden, açıklamanın kendisi de çok katmanlı bir

yapı göstermelidir, çünkü gerçekliğin kendisi çok

katmanlıdır; hatta bu katmanlaşmanın bir sonu da

olmayabilir. En azından bilim insanı hiçbir zaman

nihai katmana ulaşıp ulaşmadığını bilemeyebilir

(Bhaskar, 1975: 170-171).

Feuerbach Üzerine İkinci Tez:

Nesnel [gegenständliche] hakikatin insan düşüncesine atfedilip

atfedilmeyeceği sorunu –bir teori sorunu değil, pratik bir sorundur.

İnsan, hakikati, yani düşüncesinin gerçekliğini ve gücünü, bu

dünyaya aitliğini [Disseitigkeit] pratikte kanıtlamalıdır. Pratikten

yalıtılmış düşüncenin gerçekliği ya da gerçeksizliği konusundaki

tartışma, tamamıyla skolastik bir sorundur


Kapsam


Kapsam

II. İnsan Dünyası:

Birey ve Toplum

2. Çelişki

Aristoteles’in Mantık Kuralları:

1. A = A (özdeşlik)

2. A ≠ - A (farklılık)

3. Ya A, ya da – A; ikisi birden olamaz (Üçüncü

halin Olanaksızlığı – Çelişmezlik İlkesi)

Çelişki: Hem A hem de –A olması …


Kapsam

İnsan Dünyasında Çelişki

1. Birey ve Toplumsal Varlık Olma

“İnsanlar en yalın anlamıyla bir ζώov πoλιτιχόv [politik hayvan]dır. Yalnızca

sosyal bir hayvan değil, kendi kendisini ancak bir toplum içerisinde

bireyleştirebilen bir hayvan” (Marx 1973: 84).

2. Özgürlük ve Zorunluluk

İnsanlar “kendi tarihlerini yaparlar”, ancak “kendi seçtikleri koşullar altında

değil, geçmişten taşınan, veri olarak alınan ve doğrudan karşılaştıkları

koşullar altında” (Marx 1963: 15).


Kapsam

3. Eyleme ve Yapı:

İnsanlık tarihi, bireylerin niyetli eylemleriyle gerçekleştiği halde,

bu eylemlerin niyetlenilmemiş sonuçları, toplumsal yapıların,

bireylerin amaçlarından bağımsız olarak yeniden üretilmesidir.

İnsanın amaçlı eylemi her zaman önceden varolan toplumsal

yapıları gereksinir, çünkü bu yapılar bireysel edimlerin

koordinasyonu ve bütünleşmesini, dolayısıyla da sürecin sosyal

niteliğini gerçekleştirir. Yine de, bireysel davranışın önkoşulu

olan aynı sosyal ilişkilerin kendileri de, bu süreçte yeralan

bireylerin etkinliklerinin bir sonucudur. Dolayısıyla, sosyal ilişkiler,

hem bireysel davranışa olanak verir hem de onu kısıtlar (yapının

ikiliği) (Hunt 1979a: 285).


Kapsam

4. İnsanın Özü ile Varoluşu (Yabancılaşma)

Marx, insanın özünü (Aristotelesci bir biçimde), ‘her insanın

sahip olduğu gelişme olanaklarının, bu gelişme uygun ya

da doğal bir biçimde gerçekleştiğindeki biçimi’ (Hunt 1986:

97) olarak tanımlar. Ancak, eğer insanların içerisinde yer

aldığı koşullar eğer kendi olanaklarını geliştirme ve

gerçekleştirmelerini engeller nitelikte ise, öz ile varoluş

arasında bir çelişki vardır (Hunt 1986: 97).


Kapsam

TARİHSEL MATERYALİZM

Ekonomi Politiğin Eleştirisine Katkı (A Contribution to the Critique of Political

Economy); Önsöz (Marx 1970: 19-23):

1. “Ekonomik altyapı,” yani “maddi üretici güçlerin gelişimindeki belirli bir aşamaya

karşılık gelen üretim ilişkileri”, “toplumun ekonomik yapısına» karşılık gelen “yasal ve

politik yapı” ile “sosyal bilincin belirli formlarını” belirler. (s. 20).

2. Toplumun bu ekonomik yapısı, bu toplum içinde yaşayan bireylerin bilincinden ve

iradelerinden bağımsızdır. “İnsanların varoluşunu belirleyen onların bilinci değildir;

onların sosyal varoluşları bilinçlerini belirler” (s. 21).

3. Toplumsal Değişme, üretici güçler ile üretim ilişkileri arasındaki çatışmadan

kaynaklanır:

“Belirli bir gelişme aşamasında, toplumun maddi üretici güçleri, varolan üretim

ilişkileri ya da –aynı şeyi hukuksal biçimde dile getirmek gerekirse— şimdiye

dek içerisinde işledikleri mülkiyet ilişkileri çerçevesiyle çatışır hale gelir. Bu

ilişkiler, üretici güçlerin gelişim biçimlerini engellemeye başlar. Bu durumda,

sosyal devrim dönemi başlar.” (s. 21).


Kapsam


Kapsam

“Smith ve Ricardo’nun iki ayağı da hala,—bir yandan

toplumun feodal biçimlerinin çözülmesi, öte yandan da

onaltıncı yüzyıldan bu yana gelişen yeni üretici güçlerin bir

ürünü olan— bu onsekizinci yüzyıl bireyinin, varlıkları

geçmişe de yansıtılan bir ideal olarak imgelemlerinde yer

aldığı onsekizinci yüzyıl kahinlerinin omuzlarında

durmaktadır. Bir tarihsel sonuç olarak değil, ancak tarihin

başlangıç noktası olarak. Bunların kendi insan doğası

anlayışlarına uygun olan Doğal birey, tarihsel olarak ortaya

çıkmaz; doğa tarafından ortaya konur. Bu yanılsama, bugüne

kadarki bütün yeni dönemlerin ortak bakış açısı olmuştur.”

(Marx 1973: 83).


Kapsam

“Bir şey … ortadadır: doğa bir yandan para sahipleri ve

metalar, öte yandan da kendi emek güçlerinden başka

hiçbir şeye sahip olmayan insanları yaratmaz. Bu

ilişkinin, doğa tarihinde bir temeli yoktur; bütün insanlık

tarihi için ortak olan sosyal bir temele de sahip değildir.

Bu ilişki, geçmişteki bir tarihsel gelişmenin ürünü,

pekçok ekonomik devrimin, daha eski bir dizi sosyal

üretimin bütün bir formasyonunlar dizisinin ortadan

kalkmasının bir sonucudur.” (Marx 1976: 273).

“TEKLEMEYEN” “TEKLEYEN”

ANALİZ

ÇERÇEVESİ

Senkronik ve “Diyakronik” “Dinamik Düzen”

KURAMSAL YAPI Kapalı Açık

YÖNTEM Statik/Karşılaştırmalı Statik Karşılaştırmalı

Statik/Dinamik

DÜZEN Kendiliğinden (Etkin) Evrimsel (Etkin olmayan)

DENGE “Dinlenme

Durumu”(Newtoncu)

“Yapısal Değişmenin

Yokluğu”(Boltzmancı)

İSTİKRARSIZLIK

KAYNAĞI

Dışsal İçsel

3. KAPİTALİZM MODELLERİ (Schumpeter 1954: 565)


Kapsam

NEOKLASİK

KEYNESCİ

KLASİK/

MARKSİST/

ANALİZ

Teklemeyen Tekleme Eğilimi

gösteren

Tekleyen

DENGE “Dinlenme

Durumu”

“Kayan Denge”

“Çekim Merkezi

(Center of

Gravity)”

KOORDİNASYON

VE DÜZEN

Mekanik

Mekanik

Mekanik/

Dinamik

İSTİKRARSIZLIK

KAYNAĞI

Hükümet /

Merkez Bankası

Para ve Finans

Sistemi

(Belirsizlik)

Birikim

Bıçak Sırtı

(Knife-edge)

Birikim

(Kriz)

Finansal Sistem

ÜÇ KAPİTALİZM VİZYONU


Kapsam


Kapsam

“UYARLANMACI”/

MALTHUSCU EVRİM

DİNAMİK EVRİM

DEĞİŞME “Nedensel” niceliksel:

Fonksiyonel,

Doğrusal, tersinir (Reversible):

Çok nedenden tek sonuca eşleme

(Many-to-one-mapping)

Çizgisel Gelişim/determinizm

“Gelişme,” Yenilik”

Uyarlamacı, Doğrusal Olmayan,

Tersinemez (Irreversible)

Tek Nedenden çok sonuca eşleme

(One-to-many-mapping)

Dallanma (Bifurcation)

DENGE “Newtoncu”: Güçler arası denge

Denge ve Dengesizlik (Disequilibrium)

Termodinamik: Yapısal Değişme

Yokluğu

Kesintili Denge (Punctuated

Equilibrium)

Dengedışılık (Nonequilibrium);

DÜZEN Kendiliğinden/İstikrarlı

(Optimizasyona dayanan; kesintisiz)

Oluşan (Emergent)

İstikrarsız/Dağılan (Dissipative)

EVRİM

SÜRECİ

Uyarlamacı Doğal Seçilim:

Belirli, deterministik ve etkin

(niyetlenilmemiş) sonuçlar:

“Görünmez El”

Rasgele Mutasyon

Oluşan, belirsiz ve

öngörülmeyen

/niyetlenilmemiş sonuçlar

“Görünmez Ters El” (?)/

“Evrimsel El”

DEĞİŞME VE EVRİMSEL BAKIŞ AÇISI


Kapsam

Sonuç: Politik iktisat Hakkında Normatif Tezler

1. Ekonomi Politik, “görünüş” yerine “özler” ile ilgilenmelidir; bu yüzden de

değer, üretim, birikim ve bölüşüm sorunları piyasa fiyatlarının belirlenmesi

ve değiş tokuşa (dolayısıyla da kaynak dağılım sorununa) göre analitik

bakımdan daha öncelikli olmalıdır.

2.Ekonomi Politik, sosyal değişme ile evrimi, teleolojik olmayan, “kaderin

herkes üzerine yüklediği bir marche générale öngören bir tarihsel-felsefe

kuram” (Marx) ile açıklanması olanaklı olmayan bir süreç olarak

görmelidir.


Kapsam

3. Ekonomi Politik insanın özünü, değişmeyen, donmuş bir metafizik

kavram olarak değil, insanların gelişme potansiyellerine gönderme yaparak

kavramlaştırmalıdır. Böyle bir bakış açısı aynı zamanda da, gerçek

ekonomiler ve kurumların, dolayısıyla da insan doğası ile gerçek sosyal

kurumlar arasındaki etkileşimin de dikkate alınabilmesini sağlayacaktır.

4. Ekonomi Politik, insanların özünde moral özelliklere sahip varlıklar

olduğu ve Aristotelesci “iyi yaşam” peşindeki varlıklar diye görmelidir. Bir

başka deyişle ekonomi politiiğn, özellikle kendisini bölüşüm alanında dile

getiren bir etik boyutu sözkonusudur.

5. Çelişki ve çatışmalar, insan dünyasında önemli bir yere sahiptir:

özgürlük-zorunluluk; bireysellik-sosyallik gibi.


Kapsam

6. Üretim, insanın özünün “nesneleştiği” bir sosyal süreçtir; bu

yüzden de Ekonomi Politik bir “sosyal bilim” olmalıdır. Özellikle

sınıfsal ilişki, etkileşim, gerilim ve çatışmaların önemli bir yeri

vardır.

7. Ekonomi Politik, sermaye birikim sürecinin dinamik ve çelişkili,

çalkantı ve bunalımlarla dolu bir süreç olduğu gerçeğini dikkate

almalıdır. Başka deyişle sermaye birikim analizi, kapitalist

yeniden üretimin, aynı zamanda sistemin kendi sonunu getirme

potansiyelini taşıdığını da görmelidir.


Kapsam

Documents

Ekonomi Politiğin Yöntemi ve Kapsamıyunus.hacettepe.edu.tr/~ozel/Ekonomi Politik II.pdf · 2014. 3. 17. · Ekonomi Politik, sermaye birikim sürecinin dinamik ve çelişkili,