8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

1/26

G r s e l O l a n O k u m a k :E l e t i r e l G r s e l O k u r - Y a z a r l k

U m u t T m a y A sl a n

zet.B i r l i t e r a t r d e e r l e n d i r m e s i y a p m a y a m a l a y a n b uy a z d a , g r s e l k l t r n f a r k l k u r a m s a l y a k l a m l a ri inde nas l e le a l nd ince lenmeye a l lmak tad r . n c e l i k l e , m o d e r n g r m e r e j i m i o l a r a k n i t e l e n d i r i l e nK a r t e z y e n P e r s p e k t i f i l i k ' e v e b a t k l t r n d e grselo l a n n h k m r a n l n a y n e l i k e l e t i r e l y a k l a m l a r ay e r v e r i l m e k t e d i r . B u n u , k l t r e l a l m a l a r n grselolana y a k l a m n n s e r g i l e n m e s i t a k i p e t m e k t e d i r . B uy a k l a m , g r s e l t e m s i l l e r l e s i y a s i m c a d e l e a r a s n d aku r u lan g l baa vu r gu yapmak ta ve t pk d i l g ib i ,g r se l a lan n da fa r k l s i yas i g le r in b i r b i r le r i y leya r t po l i t i k b i r mcade le a lan o lduunu nes r m e k t e d i r . B u n e d e n l e , p o l i t i k m c a d e l e n i n b i rp a r a s o l a r a k g r d e l e t i r e l g r s e l o k u r - y a z a r l ng e l i t i r i lm e s i a m a c n d a d r . S o n o l a r a k , f a r k l k l t r l e ri nf a r k l g r m e b i i m l e r i o l d u u n u n e s r e nk l t r l e r a r a s i l e t i i m y a k l a m i n c e l e n m e k t e d i r . B u yak la m zne , b i lg i ve ge r ek l i k nosyon la r n ne ka r a r ak ta r t an yaz , g r se l k l t r e ve mode r n l ied a i r d i n a m i k , m p h e m v e a k k a n b i r y a k l a m a s a h i po l m a k g e r e k t i i s o n u c u n a u l a m a k t a d r .

Read ing Visua l : Cr i t ica l V is ua l L i te racyAbstract.Aim ing to p r ov ide a l i te r a t r e r ev ievv , th is pap e r t r iest o e x a m i n e h o w v i s u a l c u l t u r e i s c o n s i d e r e d i nd i f f e r e n t t h e o r e t i c a l a p p r o a c h e s . t w i l l f i r s t p o r t r a y t h ec r i t i c a l a p p r o a c h e s t o C a r t e s i a n P e r s p e c t i v i s m , v v h i c hi s d e s c r i b e d a s t h e m o d e r n s c o p i c r e g i m e , a n d t h esove r e ign ty o f the v isua l in v ves te r n cu l tu r e . Th is i sfo l lovved by an inves t iga t ion o f the cu l tu r a l s tud iesapp r oach to the v isua l . He r e , the s t r ong bond be tvveent h e v i s u a l r e p r e s e n t a t i o n s a n d p o l i t i c a l s t r u g g l e i semphas ized and i t i s a r gued tha t , as in the case o flanguage , the v isua l f i e ld i s a te r r a in o f s t r ugg le vvhe r ed i f f e r e n t p o l i t i c a l f o r c e s c o m p e t e . T h i s i s w h y t h i sa p p r o a c h a i m s t o d e v e l o p c r i t i c a l v i s u a l l i t e r a c y ,vvh ich i s r ega r ded as a pa r t o f po l i t i ca l s t r ugg le .F i n a ll y , t h e i n t e r c u l t u r a l c o m m u n i c a t i o n a p p r o a c h ,v v h i c h a rg u e s t h a t d i f f e r e n t c u l t u r e s h a v e d i f f e r e n tf o r m s o f v i s i o n , i s t a k e n i n t o c o n s i d e r a t i o n . D i s c u s s i n gt h e s e t h r e e a p p r o a c h e s w i t h a s p e c i a l e m p h a s i s o nthe i r no t ions o f sub jec t , knovv ledge and r ea l i t y , th i spape r conc ludes tha t i t i s necessa r y to have ad y n a m i c , a m b i v a l e n t , a n d a f l u i d a p p r o a c h t o b o t hv i s u a l c u l t u r e a n d m o d e r n i t y .

i l e t i i m : a ra t rm alar 2003 1 (1) : 39-64

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

2/26

4 0 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

G r s e l O l a n O k u m a k :E l e t i r e l G r s e l O k u r - Y a z a r l k

Bu a l mad a , g n l k h ay a t tak i g r se ld en ey imin v e g r se l k l t r r n le r in infark l kuramsal yakla mlar iinde nas ldeer lendir i ld i i ve tar t ld ak tar lma-ya al lacaktr . Grsel k ltr tar t m alar -n n , en g en i d zey d e , Kar tezy en Per sp ek -t ifi l ik ' in ele t ir is i zer inden i ler led i in is y lemek m mk n d r . B u e le t i r i , zn e ,b ilg i ve gereklik kategor i ler in in Kar tez-yen Perspektifi l ik iindeki kurgusuna y-nelik t ir ; yani , mutlak , her eye kadir b irzne nosyonunun, saf bak n o labilecei-n e d u y u lan in an c n , b i lg i v e g rm e a r as n -da kurulan zdeli in , k saca grsel b irepis temolojin in , gzn ik t idar na dayalg ze t im to p lu m u n u n v e so n o la r ak , b a t l -b ey az-e rk ek zn en in merk ezd e , b ak nsah ib i o ld u u v e b u b ak n "b ak a t r lb ak m a" o lan ak la r n d a r d a b r ak p , d n -yann g er i kalann temsil et t i i b ir gerek-l ik kurgusunun ele t ir is id ir .

Kar tezyen Persp ektifi l ik ' in ele t ir is iy-le yola kan grsel kltr al malar , b iry a n d a n g r m e d e n e y i m i n i n h k m r a n l -

n n , m o d e r n / p o s t - m o d e m t o p l u m l a r d ag r se l k l t r e l r n le r in h ak imiy e t in inn ed en le r in e d i er y an d an i se b i r to p lu -mu n g rme r e j imiy le k l t r a r as n d ak ii l ik iye dair ak lamalar sunmaya al-m a k t a d r . G r m e d e n e y i m i n in h k m r a n -l na, dnyay kontro l etme, her eyi g-rerek -dolays y la b i lerek- lm ve felaketk o r k u s u n d a n k u r t u l m a , b t n l k a r z u s ugib i ak lamalar getir i lmekte, grmeninarzu ve haz yara tan zell i ine d ikkat ekil-mektedir . Bu anlamda k imi yazar lar , i in-d e b u l u n d u u m u z t o p l u m l a r n , s i n e m a -t ik / r n tg en c i , Ap o l lo n k l t r n e tes l imo lmu to p lu mlar o ld u u y n n d e u z la miinde o lurken; k imi yazar lar ise grseltemsil ler i metinsel inalar o larak d eer len-direrek grsel temsil in her zaman d il tara-f ndan bulank la t r ld n , h ibir zamansaf o lmad n b u n ed en le d e g r se l a lan d as i y a s i m c a d e l e n i n m m k n o l d u u n une karmaktadr lar . Dolays y la, "bakan(b ak n sah ib i o lma/ ik t id ar ) v e b ak lank im?" , "g r n en v e g r n mey en n e?" ,"grsel materyalin or taya k t toplum-

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

3/26

Aslan Grse l O lan Okum ak: Ele t i re l Grse l Okur -Yazar l k 41

sa l, k l t r e l v e ta r ih se l b a lam o n u n an la -mn nas l sabit l iyor?" g ib i soru lara cevaparanarak , grsel o lann poli t ik an lam tar -t m ay a a lmak tad r .

Bu almada grsel i le t i imin ve kl-trn , fark l yakla mlar iinde hangi yn-ler iy le ele al n p ta r t ld n ak tara bilmekiin bu yakla mlar yle b ir s n f landr -may a tab i tu tu ld u : G r se l d en ey imin h -k mran l n a v e mo d ern g rme r e j imin ed a i r a k lamala r su n an y ak la m lar , grselolan temsil ekseninde tar t an kltrel a-l malar ve son o larak fark l kltr ler ingrsel deneyimler i aras ndaki fark l l k lar ne karan kltr leraras i le t i im alma-lar . Bu yaklamlar tar t t k tan sonra ya-z n n so n b l m n d e , mo d ern l i in sad eceKar tezyen Perspektifi l ik ' ten ibaret o lma-d v u rg u lan may a a l lacak v e b u an -lamda grsel s iyasi mcadeleyi o lanaklhale getiren bak bozma pratiinin, m o-dernlik iindeki yol izler ine, Alber to Gi-aco met t i ' n in y o n tu y ap ma p ra t i in e d a i rsyledik ler i zer inden baklacaktr .

Grsel Olann SaltanatFotoraf makinesi 1839 'da icat ed ild i .B u s r a la rd a Au g u s t C o mte Cours dePhilosophie Positiv e (Pozitif Felsefe st -n e No t la r ) h en z tamamlan mak tay d .Pozit iv izm , fo toraf makinesi ve sosyo-lo ji b ir l ik te bydler . Her b ir in in uy-g u l a m a o l a r a k s r d r l e b i l m e l e r i n isa lay an b i l im ad amlar v e u zman la rtaraf nd an kayd edilen , gzlemlenebil ir , llebil ir o lgular n b ir gn insana d o-a ve toplum zer ine, her ik is in i de d-zene sokmasn salayacak lde b-tnlkl b ir b i lg i sunaca inancyd .Kesin lik metaf izi in yer in i alacakt ;p lanlama toplumsal el ik iler i or tadankald racak , gerek , znell i in yer inegeecekti; ruhta karanlk ve gizli olanne varsa deneysel b i lg iy le aydn lat la-cakt . Comte, belk i y ld zlar n kkenihar i , kuramsal o larak h ibir eyin in-san iin b il inemez kalmak zorunda o l-m ad n yaz yord u! (Berger, 1998: 94).Bat aydn lanma projes i , a lg lan lab il ir

d n y ay a a i t b i lg iy e d o lay ms z u la lab i -lece in i sav u n an v e b u n ed en le g r n 1/b ak n m erk ez i o ld u u b i limse l v e f e lse -f i s y lemlere d ay an mak tad r . B u s y lem-

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

4/26

4 2 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

lerde, ara t rmann , ispatlamann , gzal-t n d a tu tman n , b i lmen in b i r a r ac o la r aktar if ed ilen bak buluruz (Rogoff , 1998:21) . Dolays y la bak , toplumlar kabak u v v e t e b a v u r m a d a n g z e ti m a lt n d a t u -tan a r a la rd an ,2 to p lu msa l f en o men le r v en esn e le r h ak k n d a b i lg i ed in men in y o luo la r ak tan mlan an b i limse l g z lem e, b ilg isahib i o lmay salayan teknolo jik gelime-lere ( lens , te leskop, mikroskop, kayt ci-hazlar , d in leme cihazlar , b i lg isayar , fo-toraf g ib i) kad ar g iden geni b ir prat ik lers i ls i les in in dayand "karanlk ta o lan"aa karma f ikr in in en temel gstereni-d ir . Dolays y la bak sadece grsel b ir de-n ey imi d e i l , g e r e in s t n d ek i p erd ey ikald ran , gerein b ilg is ine u laan b ir ko-n u m u n d a g s t e r e n i d i r .3 B u k o n u m uJay ' in ifade et t i i g ib i , grsel sanatlardap er sp ek t i f su n mak tad r ; g r se l img e tek ,sab i t , s ta t ik b i r g z k o n u mu n d an , b i r t ekbak as ndan anlamld r . Jay , grsel sa-n a t la rd a p er sp ek t i f v e f e lse fed e k ar tezy end n c e l e r i n b i r a r a d a m o d e r n d n e m i ng r se l mo d el in i o lu tu rd u u n u b e l i r t i r ;b i r y an d an b i l imse l g z lem v e d o a l d n -y a , zn e l rasy o n e l l ik d i er y an d an g ere ianlatan tek , sabit , s tat ik konu m ( jay , 1998:67-68)."

B u n ed en le Jay ' e g re mo d ern g r - n en h ak im b i imi Kar tezy en Per sp ek -t ifi l ik ' t i r . Bu b iim, dnyay belir l i b irmesafed en k o n t ro l ed en v e en n eml i ik iu n su ru ta r a f s z l k v e u zm an l k o lan r asy o -nalis t pro jeyle gbekten bald r : "Bede-

ninden ayr o larak varo lan rasyonel izley i-c i , b i lmey i i s ted i i d n y an n t m y le d -ndadr" (Robins, 1996: 20).5 Bu aknp er sp ek t i f i in d e d n y a , b t n l iin d earat r lab ilir b ir yerd ir ve h ibir ey gr a lan n n d n d a v e g r n mez k a lamaz .Saf ve s n rs z bak la ara t r lan dnya,h ak im b i r zn en in g ze t imin d e v e y n e t i -min d e , d zen len eb i l i r v e k o n t ro l a l t n d atu tu labil ir . Dolays y la bu grsel ep is te-m o loji i in d e zn ed en b a ms z v e d zen -s iz o lmay an b i r d n y a tah ay y l s z k o -n u s u d u r .6 Bu tah ay y l n temel am ac e f-faf l k t r . Evrensel panoptis izmden temel-ler in i alan bu rasyonel gr , dzene veh ak imiy e te u lamay amalamak ta , d n -yay daha fazla ef faf ve grnr temsileden yeni teknolo jik aralar la buna u la-m a y a a l m a k t a d r . G z e t i m k a m e r a s b u n u n en b i ld ik v e b an a l semb o l d r : V -cu d u o lmay an b i r b ak n b e l ir l i b i r m esa-feden ger i kalan hereyi izlemesi ve b ilme-si . Robins 'e gre, b ir baka arp c rnekolan "Big Brother" , d dnya taraf ndand o k u n u l m a d a n o r a d a n e l e r o l d u u n ug rmey e d ay a l k o lek t i f a r zu n u n k i i se lb i r h a l i o la r ak o k u n a b i li r ; n k k l t r -mzde gzetim s radandr (Robins , 1996:20-21) .

Den zin d e , R o b in s 'e b en zer b i r y ak la - mla grsel o lann sal tanatn , toplumunk en d is in e su n d u u g ere i imal ed i lmiyaplar (grsel imgeler ) zer inden grenv e b ilen g z n , r n tg en ci g z n h ak imiy e-t i o la r ak d e er len d i rmek ted i r . On a g re

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

5/26

Aslan Grse l O lan Okumak: E le t i re l Grse l Okur -Yazar l k 43

b u g z , Fo u cau l t 'u n tan mlad g z n s i -n emat ik v er s iy o n u d u r ; g ze t imin g z ,ik t idar n gz, etnograf n , ara t rmacn ng z , ze l a lan k am u sa l y ap an , to p lu m sa-l ve "onun ard nda sakl duran gerei"aa karmaya alan gzdr (Denzin ,1995: 2). Denzin, bu gzn cisimletiiformlar ise yle sralar: Tbbn, psikanali-zin , b il imin k lin ik gz , arkeologlar n , an t-ropologlar n , sosyologlar n , ps ikologlar n ,f izikiler in gz ; suu ara t ran detektifinv e p o l i s k u ru mu n u n g z ; h ab er in b i lg iveren gz; iddetin , ero tizmin , pornogra-f in in gz (genellik le erkekler in kad n be-denler ine baktk lar ) ve kazayla, ras t lan-t y la grmemesi gerekenler i grenler in g-z (rnein ocuklar ) . Denzin 'e gre b-t n b u n la r n d ay an d ep is temo lo ji , d ah ance de belir t t i imiz g ib i , dnya hakkndagereki nermeler in yaplab ilecein i id-d ia eder (Denzin , 1995:5-6) . Gz, hem ba k-t h em d e b ak ld k o n u m d an b a ms z -d r ; g z n b a m s z l n a d u y u l a n b uin an , g rme v e b ilme a r as n d a b i r zd e -l i in k u ru lmas n d a m m k n k la r . Do la -y s y la bu bamsz ve her eye kadir gz,toplum sal cinsiyet / r k /s n f /etn is i te g ib ito p lu msa l an tag o n izma y ara tan u n su r la r -dan muaf saf b i lg iy i ve saf bak sunar .D e n z i n ' e g r e m o d e r n / p o s t m o d e r n t o p -lu mlard a g z , b i lmen in v e tems i l in d i ero rg an la r a d ay a l y n n b as t rm t r v eb u d u ru m, h er ey in merk ez in d e , s ab i t b i rk o n u mu o lan , g r rk en g r n mey en zn ek a t e g o r i s i n e d a y a n m a k t a d r ( D e n z i n ,

1995: 26) . On a g re, toplum sal im gelerdeno lu an s in emat ik y aam, g n l k y aamd a k u a tmak tad r ; n k g n l k y aam imd i s in em at ik o lan ta r a f n d an tan mlan -m aktad r . Dolays y la b ir ep is tem olojik re-jim, h er ik i grsel alan da hakim iyeti al t -n a a lm t r . B u n ed en le Den z in , mo -d e r n / p o s t m o d e r n t o p l u m l a r s i n e m a t i kto p lu m lar y a d a g ze tim to p lu m lar o la r akadlandrmaktadr (Denzin , 1995:14) .

Grme, Bi lme veKontrol Etme ArzusuBu ray a k ad ar mo d ern to p lu mlar n , g -

z n h k m d a r o l d u u t o p l u m l a r o l a r a kk av ramsa l la t r ld md an v e mo d ern l i inen h ak im fo rmu o la r ak tan m lan an Kar tez -yen Persp ektifi l ik ' in m utlak zn e, saf b i l-g i ve zned en bam sz gereklik kategor i-ler ine dayand ndan bahsett ik . imdi, g-z n h k m r a n l n n n e d e n l e r i n e d a i rfark l ak lamalar sunan yakla mlara ba-k a l m.

Ye en o lu e er M s l man k ad n la rh ak k n d ak i k o lo n y a l f emin is t s y lem Ay -dn lanma ideolo jis i nda okunabil iyor-sa , i l e r lemen in v e zg r lemen in temelgstergesin in neden "kadn lar n peeler in ik a ld rma" a r zu su o ld u u n u d a a k lama-mz gerekti in i i fade etmektedir (1998:108) . Yani u ik i soruyu sormaktadr : Ay-d n lan m an n s y lemi i le mo d ern l i in g r -sel rej imi nas l ek lemlenir? Bilme arzusu ,p eey i k a ld rma a r zu su , g rme a r zu su k o -lonyal hakimiyetle nas l i l ik ilendir i leb i-

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

6/26

4 4 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

l ir? Yuka r da da ifade ed ild i i g ib i , bur ad ad a m o d e r n l i in / A y d n la n m a a n n , k u -s u r su z g r m e n o s y on u n d a t e m e ll en e n b -t n c l b i r h ak imiy e t v e k o n t ro l a r zu su y latan mlan d v u rg u lan r ( n am- d i er p a-noptikan) (1998: 108). Dnyann bilgisininm m k n o la n e n o b je k ti f y o r u m u n u y a p -may a so y u n an mo d ern g rme r e j imin inznesi -gzn ta y cs o lan zne- Yee-n o lu ' n a g re p an o p t ik o la r ak k o n u mlan -m gzlemcidir . Vcutsuz, hereye kadir ,ev ren se l, mu t lak , g r n m ez , n t r b i r zn ek o n u m u d u r s z k o n u su o lan (1 9 98 :1 0 9) .

Dnyann objektif b i lg is ine u lamaya m a la y a n b u z n e k o n u m u n u n b i lm e a r -z u s u h a k i m i y e t a r z u s u y l a b i r a r a d a d r(Yeenolu , 1998: 110) . Mslman kadn-la r n b ed en le r in in g r n r k l n m as , ay n z a m a n d a b u b e d e n l e r i b i lm e a r z u su n u d agster ir ; hem li teral hem de f igratif an-lamd a p eey i k a ld rma , M s l man k ad n -lar n bedenler in i b i l inebil ir yapar . nkmo d ern is t g e len ek i in d e b i lme n esn ey igzlenebil ir , gr lebilir ve d olays y la m a-nipule edileb il ir temsil etme anlamna gel-m ektedir (Yeenolu , 1998:112) . teki ka-d n lar n bedenler i , yaamlar , znell ik ler igrnr k l n rken , bat l kadn n yce,m u t l a k z n e s t a t s t m y l e g r n m e z -d i r . Ev ren se l b ir k o n u m o la r ak tan mlan r .Bu nedenle, Yeenolu 'na gre, Msl-man k ad n la r zg r le t i rmey i a r zu lay anemp ery a l f emin is t k o n u m, mo d ern k o lo n -yal d is ip l iner ik t idar n bak n normalle-

t irmeye dayal ve d is ip l ine eden b ir s is te-m in pa rasd r (Yeenolu , 1998:111).

i m d i C N N T r k' t e y ay n lan an PeeninA rkasndaki A fganistan belgeselin in adn y en id en d n e l im. B u rad a s z n sah ib io lan bak , Bat l zneye ai t t i r . Bununlailikili olarak sz, Batl grme rejimininiz le r in i t a mak tad r . rn e in k ad n n Do - u y u an la tan g s te r en o lm as , p een in i sekaranlk , ger i kalml k , barbar l k gste-ren zincir ler ine almas g ib i .7 Belgesel, pe-eyi kald r p Afganis tan gereini bize gs-te rmey i taah h t e tmek ted i r . 1 1 Ey l l ' nard n d an Amer ik a ' n n Afg an is tan ' i g a l is r as n d a y ay n lan an b e lg ese l in ad g r -me, b i lme v e k o n t ro l e tme a r zu su n u n b i -r a r ad a l n g s te rmek ted i r .

Paglia , bu arzu aras ndaki i l ik iy isad ece mo d ern d n em le sn rlamaz v e o kd ah a g er i ler e Ap o l lo n -Dio n y so s ay r m n agider . Bu ayr m n b ir inci taraf , b i l in, d-zen , b iim vermeyle, ik incis i b i l ind ,cinsellik , lm llk i le karakter im e o lm ak-tadr : Sn r lar izen , yasa koyucu, o tor i terve bast r c Ap ollan 'a k ar ak kanl a-a karan Dionysos. Paglia 'ya gre, mo-d ern Ap o l lo n y en k l t r m z b iz i , cese t -le r , k a t l iamlar , k an g rmed en k o ru r . r -nein trajedi b ir erkek fantezis id ir ; nktraj ik o lan kontro l ed ileb il ir , tahmin edi-leb ilir , grlebil ir yap an b ir g ir i im dir . Li-der l ik , odaklanma, ama, objektif l ik arzu-su , g rmen in h ak iml i i , Pag l ia ' y a g reAp o l lo n y en k l t r e a i t ti r . B t n b u k l t -

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

7/26

Aslan Grse l O lan Okumak: E le t i re l Grse l Okur -Yazar l k 45

rn mcadele et t i i , bast rd yn ise Di-o n y so s , y a d a d o a , y a d a k ad n d r . Do a-nn felaketler ine, belirs izl ie, ak kanlak ar Ap o l lo n k l t r k av ramsa l la t r r ,s n r lar izer , objektif lie yn elir , grmek ,b ilmek ve kontro l etmek is ter . Dolays y la, rn e in t r a jed i le rd e k ad n la r n d ze l t i l -mey e a l lan p ro b lem o lmas , k ad n lad o a a r a s n d a k u r u l a n b u k o u t l u k t a nkaynaklanr (1991: 5-39).

Pag l ia , g rme, k o n t ro l e tme , d zen eso k ma, k a t la t rm a , b i im v erme a r zu su y -la tan mlad Ap o l lo n y en k l t r le D io n y -so sy en k l t r a r as n d ak i f a rk t m y le b i-y o lo j ik o la r ak k ad n v e e rk ek o lmak a r a -s ndaki fark la ak larken 8 g rmen in h ak i -miyetin i de insann lmle, felaketler lem cad e le e tm e a r zu su y la , h e r ey i b i le r ekkontro l ed ileb il ir hale getirmesiy le i l ik i-lendirmektedir . Robins de grsel o lannsa l tan a t h ak k n d a b en zer y o ru m lar y ap ar .On a g re g id erek a r tan b i r ek ild e , d n y a-y dolayml bak lar la deneyimlemekte-y iz. Gereklik le temas etmeden belir l i b irmesafed en iz l iy o ru z v e b u sad ece y ak n -m zd ak i d n y ay g rm ek le ilg il i b i r p ro b -lem d e d e il ; n k y en i g r se l med y a g -r a lan n g en i le t iy o r. Hem d n y ay g -r y o ru z h em d e g rd m z ey in e tk i le -r ine ve sonular na kar korunakl b ir po-zisyondayz . Nitekim, yeni d ig ital imgeteknolojisiyle, gerek yaamn snrllkla-r ndan kap tam bir i l lzyon iine g irebi-l iy o ru z . G v en l i v e k o rk u d an - l m k o r -k u su n d an - u zak , san a l eh i r le rd e y aay a-

bil iyor , sanal geziler ve sanal seksler den e-yimleyebil iyoruz. Bu, kaosun ve katas tro-fu n f elak e tin o lmad b ir d n y a , i s ten m e-y en le r in o lmad b i r d n y a , gereksiz b ird n y a . R ob in s , g r sel d en ey imin , l m nve y k mn gcnden, gerein felaketin-d en , l m le v e tek iy le y z lemed en k a -may sa lad n v u rg u lamak tad r (R o -bins, 1996: 21-28). Grsel imge, acnn se-s in d en v e h is sed i lmes in d en , l m n , y an -man n , f e lak e t in k o k u su n d an , t ad n d anayrdr (Robins, 1996: 64). Robins, KrfezSav a y a d a B o sn a zer in e d n men inb u d u ru mu an lamak i in y e te r l i o ld u u n ubelirtir .

Robins 'e gre, Krfez Sava ekrandacereyan et t i . Dnyay izleyenler ve izle-n en le r o la r ak ik iy e ay ran b u d u ru m , to p -l u m u m u z d a i m g e l e r i n r o l n g s t e r d i .Sav a n g erek y aamd an k o p ar ld b uek ran k l t r n e b a l l mz zer in e d -nmemiz gerekti in i belir ten Robins , bu-n u y ap m an n in san i v e m o ra l n ed en le ri o l -d u u n u v u r g u l a m a k t a d r .9 Ona gre, " te-lev izy o n u n d n y ay a a lan p en cere o lm a-s" ideali bugn, "b ilg iy i kontro l edenlerta r a fn d an re t i len img ele rin ay n as n a d -nen b ir pencere" haline gelmit ir (Robins ,1996: 66-67). Robins, gelecek yllarda daimgeler in , b izim iin anlamlan ve b izimonlar la yaptk lar mz as ndan nemli o l-may a d ev am ed ece in i s y lemek te v e b unedenle grsel kltr fark l b ir ep is temo-lo jiy le ve polit ik o larak yenid en d nm ekg erek t i in i v u rg u lamak tad r .

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

8/26

4 6 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

Bu yaklamlar , Bat l grme rej imininneler i bast rd n , nas l b ir arzuya ses len-d i in i v e g r se l k l t r n mev cu t b i imi-n in hangi nkabuller le i led i in i gster -mesi as ndan aydn lat c o lmakla b ir l ik teg erek mo d ern l i i g e r ek se g r se l k l t ran lamak a s n d an d ar b i r e r ev e su n -maktadr lar . Bu t ip s n r l yakla mlar gr-se l k l t r n n em l i b i r p a r as o lan s in e-ma iin de geer l id ir . Sinemaya dair indir -gemeci yakla mlar - sadece d ik izlemeciy n n n , s a d e c e p o r n o g r a f i k y n n nne kar lmas , sadece sanat , sadece po-pler kltr o lmas g ib i- ele t ird i i k i ta-b nda, de Lauretis (1984) s inemay dahag en i to p lu msa l an lamlar y la d n mey iner ir . Ona gre, y irminci yzylda s ine-ma, d ah a n cek i y zy l la rd a p er sp ek t i f iny ap t n a b en zer b i r i lev y er in e g e t i rm i-t i r. To p lu m sa l img eleme ek il v e rmek o la -r a k a d l a n d r d b u d u r u m , d n y a y a d a i rb i lg in in v e an lamn zn en in g r n d e(vis ion) temsil ed ilmesid ir (de Lauretis ,1984: 66) . De Lauretis , bu anlamda s ine-man n f a rk n n AR ZU o ld u u n a v u rg uy ap ar . B i r b ak , b i r d n y a v e b i r n esn ey ara tm as y la d i er k l t r e l b i im ler le o r -tak lk iinde o lan s inema, or taya k t y i rmin c i y zy l b e t im ley en a r zu k a v ram -nm d a ier ir . Nitekim der d e Lauretis , "s i-nema ve psikanalizin 1900 y l c ivar ndaik iz dou lar s k l k la ifade ed ilm it ir" (deLauretis, 1984: 67). Ona gre, sinemanns ih i r i , an la t sa l l k v e a r zu y u k ay d ed eng rme h azz n d a ( sco p o p h i l ia ) y a tmak ta -d r . Byle b ir yakla m iinden s inemaya

b a k m a n n h e m e r k ek le r h e m d e k a d n l a r ierd i in i belir ten de Lauretis , znell i inmate ry a l i s t b i r k u ramn n v er i l i b i r zn en o s y o n u n d a n b a l a m a m a s g e r e k t i i n iv u r g u l a m a k t a d r .

De Lauretis ' in s inema iin ifade et t ik-ler in i genel o larak grsel kltr iin ded n eb i l i r iz . Yu k ar d a ak ta rd m k imiy ak la m lar , rn e in Den z in ' in y a d a Pag -l ia 'n n grsell i in hakimiyetine dair ak-lamala r , h e rh an g i b i r d n cen in h ak imhale geli in i to tal le t ir ici b ir tarzda ele al-mak tad r . Yan i b u h ak im k l t r n b as t r -d k lar na dair h ibir yar k h ibir at lak szk o n u su d e i ld i r b u y ak la mlar i in d e .T a m d a b u n e d e n l e b t n c l b i r z n e k a v -ray sz konusudur . Bastr lan lar nereyeg i tmek ted i r ? zn e le r t m y le b u k l t -r n y asas n a n as l tab i o lu r la r ? M o d ern l i - in ik i y z y l lk ta r ih in i d n d m z-de Kar tezyen perspektifi l i i sanat iindeb o zm ay a a l an p ek o k rn e in y a n s r a- sad ece k b izm tek b a n a y e te r l i -,10 farklb i r mo d ern l ik k av ray n n , d ah a d in a-mik , belirs izl ie daha ak b ir modernlikk av ray n n d a o ld u u n d an s z e tmekgerekmektedir . Dolays y la grsel klt-r n b u g n e le t i r d i imiz k ap i ta l i s t , t k e-t im to p lu mu n u n b i r p a r as , n eml i b i rp aras o lmas , o n u n d e i t i r i l emez b i rk l t r o ld u u n u g s te rmez . T p k d i ld eo ld u u g ib i g r se l a lan d a d a m cad e les z k o n u su d u r . Aa d a tems i l s iy ase t iek sen in d e g r se l k l t r ta r t an y ak la - mlar ak tarmaya alacam.

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

9/26

Aslan Grse l O lan Okum ak: E le t i re l Grse l Okur -Yazar l k 47

Grsel Kltr veTemsi l S iyaset i"Tar ih i b u t rd en b e lg e le r e d ay an a-r ak i g remezd i . Herk es in b i ld i i g i -b i , o , camdan b ir kafeste al makta-d r ; ' te gnder imler im, i te kant la-r m ' . H i k imsen in d e ak l n a g e lmiy o r -du k i , bu belgeler in seimi, b ir arayagetir i lmeler i , b tn o kant lar n yer l iy er in ce k u l lan lmas d a ay n ek i ld ebir kurgudur , b ir h i led ir , b ir f i lm hile-s id i r . Ay n k ay n ak la r a b av u rma o la -n a n a sah ip o ld u k la r h a ld e , t a r ih i le -r in h ep s i d e Dev r im ' in ay n ta r ih in i miya zd lar?" (Ferro, 1995: 29).ncelik le, Kar tezyen Perspektifi l ik ' in

ve ona dayanan sosyal teor i gelenein in n k ab u l le r in i y en id en d n e l im. E lb e t tek i i lk i gzn bamszl inancd r . Bak- n /g r n zerk , zg r v e sa f o lab i lece- in e d o lay s y la d a d n y ay a d a i r b i lg iy edolaymsz u laabilecei ifade edilmekte-d ir . Jenks, bylece, toplumsal deneyiminve bak prat i in in saf alg davran na in-dirgenerek aklandn belirtir (1995:4).k inci o larak , herh ang i b ir toplum sal feno-m en in so n lu , b i tmi v e g r n en ze l lik le r esah ip o ld u u n u ie r en n k ab u ld r . So nolarak ise, kuramcnn ya da gzlemcininahlaki ve s iyasi deer lerden uzaklaabile-ce i y an i " temiz g reb i lme"n in m mk n -l d r . Jen k s ' e g re b u n k ab u l ler i g en e lo larak pozit iv izm bal al t nda toplaya-bilir iz. Saf, tertemiz, lekesiz algyla ampiri-s izmi o luturan pozit iv izm, b ilg in in , kl-trel , tar ihsel, toplum sal zem iniy le i lg i len-

memektedir (1995:5-6). Bu, saf alg ideolo-jis i , gr lebilir o lann ayn zam and a ina n-lan o ldu u ed eer l ik il ik is iy le i lemek te-d ir . Oysa Bryson 'un da ifade et t i i g ib i ," insanlar taraf ndan deneyimlenen gerek-l ik her zaman tar ihsel o larak ret i ld i iiin, effaf ve doal olarak verili gereklikyoktur" (Aktaran Jenks, 1995: 6).

Saf alg ideolojisinin, grsel materyaled a i r a k lamala r y a d a g r se l mate ry a lkullan m yukar daki ncller le temellen-m ek ted i r . Fo to ra f mak in esi y a d a k am erakullanld k lar k i t lesel balamlarda (basn ,reklam, televizyon, belgesel vs . ) gereink ay d ed ici le r i o la r ak d n lmek te d o lay -s y la or taya kan grsel materyal "gerek"o la rak su n u lmak tad r . Dah a n ce d e b e l i r -t i ld i i g ib i , bunun arkasndaki nerme,"bir ey[ in] gr lebil ir o lduu zam an ... b iro lgu [ fact] o lduu, o lgular n da yaln zcagerei ierdiedir]" (Berger, 1998: 95).Grsel materyalin bu ideolo jik kullan m-n a k ar B erg er ' n so rd u u so ru u d u r :"Yaral b ir bacan rntgen f ilmi, kem ikle-r in k r k o lu p o lmad h ak k n d a ' p lakbir gerek ' sunabil ir . Oysa b ir fo toraf b irin san n a l k d en ey imin d e y a d a d iy e l imk i b ir len d en ey imin d e y a tan ' p lak g er -ei' nasl anlatabilir?" (1998: 93).

Eklemlenmi BakB erg er ' n so ru su n u b i r b ak a so ru y la

d ev am e t t i r e l im. "G r se l d i l d n y a h ak -k n d a h a l ih az rd a o r ad a o lan b i r g e r e imi y an s t r y o k sa d n y a h ak k n d a o n u

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

10/26

4 8 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

t ems i l ed erek an lamlar m r e t i r ?" (Hai l ,1997a: 7) . Burada temsil , pozit iv izmin ded ay an d g e len ek se l t ems i l y ak la mla-r n d an f a rk l b i r ek i ld e d n lmek ted i r .Gelen ek se l t ems i l y ak la mlar n d an b i r io lan yansmac ( ref lect ive) yakla ma g-r e , an lam g erek d n y ad a n esn en in , k i i -n in , d n cen in v ey a o lay n iin d e y era l rv e d i l b i r ay n a i lev i g re r ek d n y a d a h a-l ih az rd a v aro lan d o ru an lam y an s t r .Niyeti ( in tentional) yakla m ise szck-le r in / img ele r in an lamn n y azar n n iy e te t t i i v ey a k as t e t t i i an lam o ld u u n u i fa -de eder (Hail, 1997a: 24-25).

Hal l ' n so ru su n d a y er a lan tems i l , in -ac ( co n s t ru c t io n is t ) y ak la mn tems i lanlay d r . Bu yaklama gre d il ne aynai levi gren ef faf b ir ta y c ne de bt-n y le k i iy e ze l b i r o y u n d u r . N iy e t ed i -len an lamlar n e k ad ar ze l n e k ad ar k i iy eh as o lu r sa o l su n p ay la lab i lm es i v e an la - lab ilmesi iin d i l in uyla mlar na, kodla-r n a , k u ra l la r n a g i rmek zo ru n d ad r . Do -lays y la inac yakla m , "eyler in" kendi-ler in in veya d il in b ireysel kullan mnnan lam sab i t ley emey ece in i i f ad e ed er ;anlam ieren , "eyler in" kendis i deild ir(Hail, 1997a: 25). "eyler", kavramlar vegstergeler aras ndaki i l ik iler d i l i indea n l a m r e t im i y le k u r u l m a k t a d r v e b u s -re temsil o larak tan mlanr (Hail , 1997a:19) . H ail , tem sil in ik i s is temi o ldu u nu be-lir tir . Birincisi her eit nesnenin, kiininv ey a o lay n b i r k av ram lar se t i v ey a z ih in -sel temsil ler le i l ik ilendir i ld i i b ir s is tem-

d i r . Bu p ay la lan b i r k av ram sa l h a r i tad rv e d n y ay an laml b i r ek i ld e y o ru mla-may o lanakl k lar . k inci s is tem ise buk av ramsa l h ar i tan n o r tak b i r d i le ev r i l -m esid ir . Bu, konu ulan d il o labilecei g ib is inem a, m zik , fu tbol m a da o labil ir . B-t n b u d i l s i s temler in d e an lam ta y anszckler , ses ler veya grsel imgeler gs-t e r g e / i a r e t o l a r a k t a n m l a n r ( H a i l ,1997a: 18).

Dil in sayd am , tarafs z b ir arac , an lam -lar n ef faf ta y cs o lduu inancn ta -y an y an s mac y ak la m v e an lam lar n b i -r ey in n iy e t i o ld u u n u id d ia ed en n iy e t iyakla m Saussure 'n d il modeli i le sars l-m t r . Yani pozit iv izm in saf alg id eolo ji-s i tah tndan indir i lmi t ir . nac b ir temsilk u ram i in Sau ssu re ' n mo d el in in b r ak -t en n eml i mir as an lamlan d rman nfark l l k lar zer inden ret i lmesid ir -k i budil in retkenli id ir . Bu retkenlik , an la-m n ak n b i r zn en in n iy e t i o lamay a ca -n a v e y ap y v ar ed en b i r merk ez in y o k lu - u n a i a r e t ed er . n ac b ir t em s i l k u ram ey ler , k av ram lar v e i a r e t le r a r as n d a k u -ru lan h er b ir l i in ta r ih se l v e k l t r e l o ld u - u n d an h arek e t le h er zaman y en i tems i l -l e r i n m m k n l n e i a r e t e d e r ; y a n item sil b ir sre, b ir pra t ik t ir . H erha ngi b irtar ihsel anda baat o lan tem siller in baatl - so n su za k ad ar s remez (C ow ard v e E l-lis, 1985; H ail, 1997a). N itekim bu , "anlam -landrmann fark l l k sreci taraf ndan ku-ru lmas n n s ta t ik d e i l , an lamlan d rmazincir i taraf ndan yeni gster i len ler in s-

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

11/26

Aslan G r s e l O l a n O k u m a k : E l e t i r e l G r s e l O k u r - Y a z a r l k 4 9

rekli o larak eklemlenmesi sreci o larak",C o ward v e E l l i s ' e g re Sau ssu re ' n en n e m l i k e f i n i n b i r s o n u c u d u r ; n k farkllk fikri, yani dilde pozitif gsterge-nin o lm ay gsteren ve gster i len in iaretiinde b irb ir ler inden ayr lmama zell ik le-r in in y an s r a ay r lmala r n d a m mk nklar (Coward ve Ellis, 1985: 44-45). Yanig s te rg en in b i r l i in i e le t i r iy e u ra t r .S zc k le r in / img ele r in an lamlar y e r le r in -den oynayarak tar ihsel o larak deiebil ir .Her y er in d en o y n ama f a rk l k l t r le r inf a rk l t a r ih se l mo m en t lerd e d n y a zer in ed n m eler in i v e s n flan d rmala r n f a rk -l la t rarak , kltrn kavramsal har i tas n deitir ir (Hail, 1997a: 32). "O halde dilsonsu z b ir retkenlik t ir" (Cow ard ve Ellis ,1985: 45).

H al l 'e g re b u , t em s i li v e k l t r an la -m ak a sn d an f ev k a lad e n em l i b i r i fad e-dir . Eer , b ir gsteren ve onun gster i len ia r as n d ak i i l ik i h e rh an g i b i r to p lu m a v e-y a ta r ih se l mo m en te zg to p lu m sa l u y la - mlar n so n u cu i se , b t n an lamlar ta r ihve kltr iinde ret i l i r , h ibir zaman n i-h a i o la r ak sab it len emez v e h er zaman h emk l t rd en k l t r e h em d e b i r t a r ih se l d -n emd en tek in e d e i im g s te r i r . So n u olarak tek , deimez, evrensel b ir "gerekanlam" yoktur (Hail, 1997a: 32). Her ne ka-d ar Sau ssu re g s te rg en in b i r l i in d en s zetse ve gsterge-gnd erge i l ik isine h i de- in m e s e d e , h e m H a il h em d e C o w a r d v eEll is , Saussure ' yorumlarken fark l l k lark av ram mn v e g s te r en -g s te r i len ay r m-

n n ta d rad ikal potansiyeli aa ka-r r lar . Bu yeniden yorum, d il in retkenli- in i sz konusu hale getir ir . Hall ' e greb u , Sau ssu re ' n m o d el in i t ak l it e tmek y e-r in e o n u d ah a a k u lu v e d ah a g ev ek b i rtarzda kullanmaktr (1997a: 35) . zetle-mek gerekirse, gstergenin nedensizl i i vean lamlan d rman n g s te r en le r a r as n d ak ifark l l k lardan o lumas gstergenin b ir l i- in i tar ihsel de i im e ak ha le getir ir ; te-s is ed ilen her b ir l i in bozulmas , bozulanh er b i r l i in i se y en id en tes i s ed i lmes immkn hale gelir . Bilg i , sadece kategor i-le r v e semb o l ik d zen in k u ra l la r il e m m -k n d r ; b i r b ak a d ey i le d n y ay a i li k inher deneyim bir dolaymla salanr (Bel-sey, 1980: 38).

Yukar da aktar lamaya al lan inactemsil yakla m, nesneler in f iziksel varo-lu la r n r ed d e tmek d e i l , o n la r n an lam-la r n n s y lemse l ek lem len mey e y a d a to p -lu msa l b i r a r ay a g e l i le re b a ml o ld u u -nun ifade edilmesid ir . Laclau ve Mouffe,sa t a su n u lm u b i r e lm as i le b ir m ad en d eb u lu n an e lm as n ay n f iz ik se l n esn e o ld u k -lar n ; ancak elmasn b ir meta o lmasn nsadece toplumsal i l ik iler s is temiyle mm-k n o ld u u n u b e l i r t i r . B en zer ek i ld e b i rcad d ed e y u v ar lak b i r n esn ey e v u rmak lab i r fu tb o l ma n d a to p a v u rmak ay n f iz ik -se l o lg u d u r . Nesn en in fu tb o l to p u o lmas -n salayan a ncak d ier nesneler le i l ik is i-d ir ; k i bu i l ik iler toplumsal o larak kuru-lur (1997: 70). Laclau ve Mouffe, "doald n y a h ak k n d a n e d iy eb i l i r iz? n san la r

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

12/26

5 0 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

taraf ndan kurulmayan f izik , b iyolo ji , as t-ronomi o lgular . . . " sorusuna "doal o lgu-la r d a s y lemse l o lg u la rd r . . . E er d n y a-d a in san la r o lmasay d , b iz im ta o la r ak ad -lan d rd mz n esn e le r y in e o lu rd u ; ama' ta ' o lmaz la rd n k n e m ad en b i l im ima-den b il imi ne de onlar s n f landran ve d i- er n esn e le rd en ay r an b i r d i l o lmazd "(1997: 71) diyerek cevap verirler. Dolay-s y la Berger ' in sorusunda kemikler in k r ko ld u u n u g s te r en r n tg en f i lmi d e b i rsylemsel kurulu iinde ( t p b i l imi) an-l am k a z a n m a k t a d r .

Bu yaklam ier is inde grsel materya-l i deer lendir irken ara t rmaclar , saf ba-k , yani gerei or taya karm ak f ikr indenu zak laa r ak b a k n ek lem len mi li in e y -nelir ler . Yani, b ir toplumda herhangi b irta r ih se l m o m en t te o r tay a k an g r se l ma-te ry a l to p lu msa l b a lam i in d e d e er len -dir i l i r . rnein , Hamilton (1997) k incidnya sava sonrasnda, Fransz fo toraf -lar nda, Fransz k imli ine, Fransz klt-r n e d a i r an lamn , h man is t b i r p a r ad ig -ma i in d e n as l k u ru ld u u n u g s te r i r . B ualma, dnemin fo toraf lar ndaki or taktems i l p a r ad ig mas n g s te r e r ek grsel ola-n b i r to p lu msa l an lamlan d rma p ra t i io la r ak o k u mak tad r . Yan i , s z k o n u suo k u m a, b ak n h m an is t b i r p a r ad ig m ay aeklemlenerek gerein belir l i b ir ekildeg r lmes in in , k u ru lmasmm v e h is sed i l ipyaanmasmn arat r lmasd r . Benzer e-k ilde, Hail , s iyahlara i l ik in temsil ler in ,popler , grsel formlarda nas l b ir bak

ile retildiini aratr r . Bu bak, tekili- in sylemsel kuruluuyla d lay c o lan ,ik t idar ieren ve fantezin in ro l oynad b ir bak t r (1997b) . Ksaca, burada bak ,s y lemse l b ir k o n u m b i r zn e k o n u m u d u r .

nac temsil yakla m grsel mater -yaller i incelerken yukar da aktard mzkuramsal gelimeler le s n r l kalmamtr .Saf bak inancn n sorgulan m asn ve tem-s i lle r in to p lu msa l an lamlar n r e t i lmes in eyap tk lar katk n n ara t r lmasn b ir ad miler iye gtren almalar grnt nn ola-naklar b a l a l t n d a to p lamak m mk n -dr . rnein Marc Ferro (1995) f i lmler in ,resmi tar ih in ya d a "objektif" b ir tar ih anla-y n n k u rg u lad to p lu mu , k ar - z m -lemey e u ra tma p o tan s iy e l in d e o ld u u n ubelir t i r . Ferro 'ya gre, ynetmeni aan ,san s r aan -k i o u n lu k la y az l k l t r ea it b i r s an s r o ld u u n u b e l ir t iy o r - g r n -tnn d il indeki srmeler in or taya kar l-m as n n y a d a b iza t ih i fi lm in to p lu m sa l ta -r ih le k u rd u u k o d lam a i l ik isin in , s in em a-tograf ik eylem kip ler iy le zmlenmesi-n in fark l b ir toplumsal tar ih kavray n b erab er in d e g e t ir ece in i v u rg u la r :

Bunlar n saptanmas , ideolo jiy le o lanu y u m l u l u k l a r n y a d a u y u m s u z l u k l a -r n sap tan mas n , g r n r n a rk as n -d ak i g iz len mi i , g r n r b o y u n ca g -r n mez o lan k e f e tmey e y ard m ed er .Burada b ir baka tar ihe, elbette Tar ihg ib i iy i v e d zen l i b i r b t n o lu tu rm aid d ias n d a o lmay an b i r t a r ih e k o n uo lacak b i r ey ler v ard r ; b u ta r ih , d ah a ok o b t n a r t m a y a y a d a o n u y o ketm eye yard m ede cektir (1995: 34).

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

13/26

Aslan Grse l O lan Okumak: E le t i re l Grse l Okur -Yazar l k 51

Bu b a lam d a , g r se l k l t r ta r t m ala -r , b i r y an d an sa f b ak n so rg u lan m as v eg r se l siy as i m cad e len in o lan ak la r ze-r in e a l mala r , d i er y an d an i se g n d e-l ik h ay a t ta g r se l d en ey imin g id erek d ah afaz la merk ez i o lmas y la -v e h a t ta M irzo -e f f , g r se l k l t r n g n l k y aammz nb i r p a r as d e il , g n l k y aam mz o ld u -unu sylemektedir (1998: 3) - toplumsali l ik iler in ve deneyimin , dnyay ve benli- i alg lama tarzlar n n nas l dei t i i ze-r ine almalar iermektedir .

Mirzoeff (1998) , insan deneyiminin ,b u g n , g emi te o lm ad k ad a r g r se l o l-d u u n u v e g r se l le t i in i , g r se l d en ey i -mimiz in o u n u n b ak n b i imse l o la r aky ap lam an la r n d a y er a ld n b e l i r t i -yor (1998: 7): "Elbette ki postmodernizmsad ece g r se l d en ey im d e i ld i r ; an cakg r se l k l t r , p o s tmo d ern g n l k y aa-mn tan mn v e i ley i in i , so y k t n alm ak iin b ir tak tik t ir . Ayr lm ve p ar-a lan m b i r k l t r o la r ak tan m lad mzp o s tmo d ern k l t r , en iy i g r se l o la r akanla l r ve tahayyl ed il ir . Tpk 19 . yz-y ln ro m an la v e g aze tey le tem s i l ed i lm es igibi" (1998: 4). Bu nedenle, Mirzoeff 'e g-re, grsel okur-yazar l , yazl kltrnkategor i ler iy le ve ak lama modeller iy lean lay amay z -k i y u k ar d a Fer ro ' n u n d abenzer b ir tesp it yapt ak tar lm t . Gr-se l k l t r ta r ih i a l ma la r y ap m ak g erek -t i in i v e g r sel d en ey im in d i er d en ey im-ler taraf ndan belir lenen ik incil b ir dene-y im o la r ak d n lemey ece in i v u rg u la -

yan M irzoeff, bu almalar n , s n f ve top-lum sal cinsiyet k im lik ler i , c insel ve rksal-la t r lm k iml ik le r a s n d an to p lu msa le t k i l e i m i n v e t a n m n d z e n l i o l a r a km e y d a n o k u n d u u b i r a l a n o l a r a k grselolarm, eki t i i , tar t ld , dntr ld- anlar or taya karabil ir . Bu nedenle,Mirzoeff , grsel kltr al malar n n d i-s ip l in leraras , kltr leraras ve tan mlan-m b i r a lan d an o k y ap m aam as n d a o l -du un u ifad e ediyor (1998: 5-6) .

Rogoff (1998) ise, grsel kltr al-mala r n n , img ele r zer in e a l mak tand ah a f az las n i e rd i in i v u rg u la r . On ag re g r sel k l t r zer in e u raan la r , b iry an d an , k l t r i in d e , an lamlar n r e t i l -m e s i n d e , e s t e t i k d e e r l e r i n , t o p l u m s a lcinsiyet s tereotip ler in in v e ik t idar i l ik ile-r in in y er le t i r i lmes in d e v e k o ru n mas n d ag r n v e g r se l d n y a n n m erk ez i li in eo d ak lan mak tad r la r ; an cak d i er y an d anb u o d a k l a n m a , y an i grn a lamn k l t -r e l an lamlar n k u ru ld u u b i r a r en a o la r akama, grsel kltr al anlar n an ndaizleyici l i in i i tsel , uzamsal , ve ruhsal d i-n amik le r in in b t n y o ru m v e an a l iz d iz i -sine demirler (1998: 14). Bir dier deyile,Rogoff, grsel m ateryaller in an lam nn be-l ir l i b i r t r y o ru m v e an a l iz le k ap a t lm as -n n y a d a d o n d u ru lmas n n teh l ik es in eia r e t e tmek ted i r . B u n ed en le d e g r se lmet in le r a r as l k zer in e d n mek g erek -t i in i belir t i r ve buradan yola karak gr-se l k l t r n , g r n v e grnrn (visib-le) alan nda anlamn srekli yer dei t ir -

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

14/26

5 2 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

m e in in g r se l ek lemlen mes in i sa lad -n , yani bak n eklemlenmesin i salad -n ne srer (1998: 15). Rogoff 'a gre, so-ru lm as g er ek en so ru la r u n la rd r : "G r se lkodlar nelerd ir?" (bazlar na bakma izniveren , d ier ler in i gzetleme tehlikesinea tan , v e d i er le r in e t m y le b ak may y a-saklayan) , "Hangi s iyasi sylemler iindebakma ve bak ele geirmeyi b ir s iyasid i r en i ey lemi o la r ak an lay ab i l i r iz?" ," B a l o l m a d m z k l t r e l g r u p l a r nrett i i imgeler le gerekten zdeleebil irya d a haz alabil ir m iyiz?" (1998:16).

Rogoff 'un soru lar grsel kltr al -mas i in so n d erece n eml id i r v e g r se lk l t r ta r t mala r n n temel n o k ta la r n ze t le r n i te l ik ted i r . B as i te s y ley eceko lu r sak , b u temel n o k ta la r y u k ar d a d aa k lamay a a l t m z g ib i to p lu m u n , s -n fa , toplumsal cinsiyete, rksalla t rmaya,etn is i teye dayal h iyerar ik yaplan nab ak n n as l ek lemlen d i i v e b ak b o z-man n n as l m mk n o laca d r . te y an -d an R o g o f f , d n y ay f an tez i le r imiz v ey aarzu la r mz y o lu y la y en id en k u ran v ey ai imizd ek i h ik ay e le r i an la tan h er t r larenadan imgeler le nas l ak tif o larak etk i-le t i imiz i an lamay a ih t iy ac mz o ld u u -nu da vurgulamaktadr (1998: 16) ." zel-l ik le feminis t f i lm teor is in in ve ard ndangelen azn lk lar n ele t irel sylemler in inb ak zer in e sap tamala r n n ( a r zu ed en zn e le r v e a r zu lan an n esn e le r ) g r se l k l -t r a l m a l a r n d a b a k n k a v r a n n anemli katk lar yapt n belir ten Rogoff ,

an cak b u k o n u mlar n sab i t k o n u mlar o la -r ak d n lmemes i g er ek t i in i v u rg u lu -y o r . Bu v u rg u , y u k ar d a in ac t ems i l y ak -la mn d a ak ta rd mz , an lam re t imin intem eli o lan fark l l k la i l ik il id ir . Dilde p o-z i t i f g s te r en in o lmamas , g s te r en v eg s te ri len a r as n d a k u ru lan h er b i r li in y ada sabit l i in bozulabilecein i sylememi-z i m mk n k lmak tad r . Do lay s y la , R o -g o ff , to p lu m sa l o la r ak k u ru lan b u k o n u m -la r n sab i t o lmad n v e b y lece g r na lan n n b i r m cad e le zem in i h a l in e g e ld i -ini belirtir (1998: 22). Yani Rogoff 'a gregrsel kltr , temsil ler i patr iarkal , Avru-p amerk ezc i v e h e te ro sek s is t n o rmlard ank o p arm ak v e y en i b a la r k u rm ak iin o la -n ak la r su n m ak tad r ( 1 99 8 :1 6 ).

Shohat ve Stam (1998) de benzer ekil-d e , g r se l o lan n i in d e b u lu n d u u mu zta r ih se l mo men t te met in le r a r as l n o kb o y u t lu d n y asm a s t r a te jik v e b as it b i r g i -r i n o k tas o ld u u n u v e Kar tezy en b ak y a d a an t ro p o lo jik b ak b ir y an a b r ak anok merkezli , d iyalo jik (kar l k l konu-masal) ve fark l grsel kltr ler aras ndai l i k ise l b i r z mlemen in n emin e d e-inmektedirler (1998: 45-46). Son olarakJenks ' in grsel kltr al malar n inactems i l k u ram y la b i r a r ay a g e t ir en s z ler i -n e y er v ermek te y ara r v ar : "G s te rg eb i -l im, i a r e te tep k i le rd e v e o n u n o k u mala-r n d a b i r l i i k u ran k l t r e l a a b a l d r .Bu a b iz i m g r m e / b a k m a r e ji m i m i z d i r"(1995:15).

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

15/26

Aslan Grse l O lan Okumak: E le t i re l Grse l Okur -Yazar l k 53

Eletirel Grsel Okur-YazarlkKellner , grsel muhayyilenin g iderek

ar tan n em in i k ab u l e tmek g erek t i in i i fa -d e e tmek ted i r . On a g re b u g n , in san l kta r ih in in en y ap ay v e img e- k e lmi k l -t r le r in d en b i r in d e y a y o ru z . Bu n ed en led e b u d u r u m , g r s e l m u h a y y i l e n i n k a r -mak inasn ve oklu toplumsal i lev le-r in i an lamnn nemini ar t r yor . Kellner 'egre, ele t irel b ir perspektif i iererek gr-se l k l t r m zak ere ed en y ak la mlar no a l p e it len m es in e b y k b i r g e r ek s i-n im v ar . Yan i o n a g re b i r g r se l k l t rp o l i t ik as r e tmek i in h em ek o n o m ik -p o -l i t ik y ak la m h em d e g r se l k l t r nfark l formlar aras ndaki fark l l k lar tes-p it edebilecek yakla mlar b ir araya geti-ren b ir ele t irel grsel okur-yazar l n ge-l i t ir i lmesi gerekmektedir (2002:1) .

Kellner 'e gre f i lm, telev izyon ve ge-n e l o la r ak k l t r a l mala r n d a y aan any o u n lu a r a men g r se l img ele r in n e-mi y e te r in ce iy i d e er len d i r i lememek te -d ir . nac b ir temsil yakla myla grselimgeler i deer lendiren Kellner , teknolo jiko la r ak d o lay m lan an b t n g r se l img ele -r in in a ed i ld i in i v e b u n ed en le d e g r se limgeler in temsil s iyasetinde can al c b irro l o y n ad k la r n v u rg u lamak tad r . On agre, grsel imgeler v e tem siller b irb ir iy ley ar an to p lu m sa l s y lemler i d o la ma so -k ar v e y en id en re t i r . B u an lamd a Kel l -ner , grsel imgeler i , toplumun, rka, etn i-s i teye, s n fa , toplumsal cinsiyete dayal

a s i m e t r i k y a p l a n n s r d r m e n i n v eez i len le r i b u y ap y a b a ml k lman n b i rarac o larak grmek yer ine grsel imgele-r in m p h e m l i i z e r in e v u r g u y a p m a k t a -d r . Yani, onlar n poli t ik an lamnn ver i l io lmad n v e b u n ed en le d e g r se l a lan d amcadelenin rk , c insiyeti , homofobiks y l e m l e r i n g r s e l i m g e l e r l e k u r d u ub a la r z p d emo k ra t ik leme, zg r -lk , sosyal adalet , feminizm gib i s iyasiama v e d e er le r i e r en s y lemler le y en ib a la r k u rmay m mk n k ld n b e l i r t -mektedir (2002: 4).

Kellner 'e gre, grsel im geler i ele t irelo la r ak o k u mak y an i e le t i r e l g r se l o k u ryazar l k temel abay ier ir : Grsel im-geler i toplumsal ve s iyasi balamlar nayer le t irmek, onlar n anlam ve etk i alan n or taya karm ak ve cinsiyeti , rk, hom o-fobik vs . fenomenler i tev ik eden imgeler iaa kararak eletirmek (2002: 5). Bun-lar n yan s ra Kellner , e le t irel y akla m ng r se l img ele r i v e med y a met in le r in i t ekb i r y o ru ma in d i rg ey emey ece in i d e b e l i r -t i r . Elbette herhangi b ir i , tek b ir yorumuayr calk l k lab il ir ; ancak fark l okumala-ra ve fark l iz ley ici ler in grsel im geler i na-s l a lg lad k lar n an lamaya da ih t iyacmzvardr . Bu nedenle Kellner 'a gre ele t irelgrsel okur-yazar l , n i tel ve n icel , her -meneutik ve ele t irel , semiotik ve yapsaly ak la mlar , k l t r e l met in le r in mo ra l ,felsef i ve es tet ik boyu tlar n d a ieren okp er sp ek t i fl i b i r y ak la m o la r ak d e er len -dirmek gerekmektedir (2002: 5) .

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

16/26

5 4 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

zetle Kellner 'a gre, ele t irel grselokur-yazar l k , grsel imgeler i ret i ld ik ler iek o n o mi-p o l i t ik b a lam i in d e d e er len -d i rm ey i v e tem s i lle r in p o l it ik an lamlar y -la b i r a r ad a d n m ey i ie rm en in y an s r ah em metn i h em iz ley ic i a l mlamas n d er tedinen ok perspektif l i b ir yakla m geli-t irmeyi de gerektirmektedir . Kellner , e le-t irel grsel okur-yazar l n geli t ir i lmesi-n in e i t imin v e to p lu mu n y en id en y ap -lan mas n n n eml i b i r p a r as o ld u u n uv u rg u lamak tad r . Fark l med y a fo rmla-r n d an s ib erk l t r e k ad ar h er y n y legrsel kltr ciddiye alacak ekilde yeni-d en y ap lan an b i r e i t im s i s temi o k luo k u r -y azar l k la r n g e l i t i r i lmes in e k a tk y a p m a m n y a n s ra t o p l u m s a l v e k a m u s a lsrelere kat l m iin gerekli becer i ler in d ekaza nlm asn salar (2002: 7). Dolays y laKellner 'e gre, e it imin ele t irel grselokur-yazar l k geli t irecek ekilde yenideny ap lan mas n t a lep e tmek d ah a e i t v ed a h a z g r b i r t o p l u m t a l e p e t m e n i n d e n em l i b ir p a r as d r .

Kl tr leraras le t i im Yeter l i iSon o larak , Kltr lera ras let i im l i te-

r a t r n n g r s e l k l t r t a r t m a l a r n ao lan k a tk s n d an s z e tmey e a l aca m.Kltrleraras iletiim yeterliini b u l it e r a t -r ak ta r ab i lmek i in temel b i r k av ram o l -mas n ed en iy le te r c ih e t t im. An cak d i ery a n d a n b u k a v ra m n , eletirel grsel okur-yazarlk i l e b i r a r ad a d n lmes i v e k ar -

la t r lmas ik i yakla m arasndaki or -tak l k la r v e f a rk l lk la r g rm ey i d e m m -k n k lacak t r .

Klt r leraras i le t iim, "fark l klt r le-r e men su p in san la r a r as n d a e tk i le im v ean lam ak ta r mlar , y ab an c n n a lg lan ma-s , ak lanmas ve kltrel fark l l k lar ngzeti lmesi g ib i konular inceleyen d is ip-linleraras bir bilim daldr" (Kartar, 2001:22). Antropoloji, etnografi, linguistik, sos-yolinguis t ik , i le t i im ve kltr al mala-r n d an y ara r lan an b u d is ip l in , k l t r le raras ndaki fark l l k lar , toplumlar b ir d izitemel p aramet r ey e g re s n f lan d r a r akak lamaya almaktadr . Bunlar , b ireyci-lik-cemaatilik, erillik-diillik, belirsizlik-ten sak n man n , g a r a l n n o k y a d aaz o ld u u k l t r le r , y k sek -d k b a -laml k l t r le r g ib i s n f lan d rmala rd r(Jandt, 1998; Kartar, 2001). Bunlarn yans ra , kltr -doa i l ik is in i , kltr iindeinsanlar n ve etk in lik ler in in yer in i , insan-d o a i l i k i s in i t an m lay an k l t r e l d e er -lere gre ve yz ifadesi , beden d il i , top-lu msa l k o n t ro l v e d i r en mek an izmala r (bak saknma, sess izl ik , dedikodu, lanetvs . ) , zaman ve mekan alg s g ib i szl i le-t i i m i n d n d a k a l a n a m a k l t r l e r i nf a rk l l k la r n d a s z le r k ad ar b e l i r ley ic io lan u n su r la r a g re d e s n f lan d rmala ryap lmak tad r ( Jandt, 1998; Kar tar , 2001).B t n b u n la r n so n u cu n d a i se k l t r le r a -ras i le t i im alan , 'k ltr leraras i le t i imy ete r l i i 'n in g e l i t ir i lm es in e v e b u n u n k o -u l la r n a y n e lmek ted i r . Kar ta r , b u y n e-

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

17/26

Aslan Grse l O lan Okumak: E le t i re l Grse l Okur -Yazar l k 55

l i tek i amacn fark l kltr ler in etk ile imegeti i or tamlarda, kltrel fark l l k lar ntan n m as n , s ay g v e h o g r y le k ar lan -m as n v e e tk in b i r i l e t i imin k u ru lmas n sa lamak o ld u u n u b e l i r tmek ted i r ( 2 0 0 1 :211) . yleyse bu y eter l i in nas l tan m lan-d n ay r n t lan d rmak ta y ara r v ar .

Linguis t ik teor i i inden gelen Hymes(1997) , yeter l ik nosyonunun sadece gra-m atik o larak deil dah a geni b ir alan iin-d e d n lmes i g er ek t i in i v u rg u la r . Ko -n u m a t a r z l a r z e r i n d e d u r a n H y m e s ,b u n la r n an a l iz in in v e tan mlan mas n ny ap lmas n t emel g rev o la r ak n e s re r -k en k o n u m a ta r z la r n n k u l lan mn n , an -lamnn ve koullar n n da analizin i yap-mak gerekti in i belir t i r . Dolays y la onagre, l inguis t ik , sadece gramer i le deilk o n u man n rg t len mes iy le d e i lg i len -mel id i r . B en zer b i r y ak la mla k o n u mato p lu lu k la r n n sad ece d i l in g r amer in iny ay lmas n sa lamad n ay n zaman d ak o n u ma ta r z la r n n d a rg t le r i o ld u k la -r n belir ten H ym es yeter l i i sade ce k iiselb ir becer i ya da g ram er b ilg is i de il k ii ler -d en b a ms z o la r ak to p lu mu n o rg an ikzell i in in b ilg is i o larak tan mlamaktadr .Ksaca Hymes, d i l ler i insanlar n onlar lay ap t k la r y la b i r a r ad a d n mek ted i r .12Dil in to p lu msa l l n a y n e l ik b u v u rg u ,inac temsil yakla myla or tak tr . Bu an-lamda yeter l i i , " toplumun organik zell i- in in b ilg is i" o larak tan mlam ak ise n iyetiy a d a y an s mac tems i l y ak la mlar n d anfark l o la r ak zn en in d e b u to p lu msa l l k

iinde ina edilmesi f ikr iy le or tak lk ier -mektedir . Yani yeter l ik , znenin n iyetiy lek azan d v e t m y le f a rk n d a o ld u u "k i - isel becer i" de il znen in iinde bu lun du - u k l t rd e v aro lab i lmes in in (k o n u ab i l -m e s i n i n / e y l e m e s i n i n ) k o u l u d u r ; z n ek o n u m u d u r .

let i imin etnograf is i a lan n geli t ir -meye alan Saville-Troike (1989), alanntemel so ru la r n n "Herh an g i b i r k o n u mato p lu lu u i in d e k o n u macn n i le t i imkurabilmesi iin gerekenler nelerd ir vebu nlar nas l renil ir?" o ldu u nu ve i lk so-runun cevabn n , yani "gereken b ilg in in""i let i im sel yeter l ik" o larak ad land r lab ile-cein i belir t i r . yleyse temel ama, top-lumsal an lamn nas l or tak la t ve yayl-d n b u lmak t r . Hy m es , y u k ar d a ak ta r l-d g ib i , d i l in n e o ld u u n u n o n u n n as l v en iin k u l lan ld n d an ay r lm az o ld u u n ubelir tmek tedir . Savil le-Troike, bu rad an yo-la karak, iletiimin etnografisinin, dilitoplumsal o larak yer le t ir i lmi b ir kltrelb iim olarak ele ald n ve hem dil in kod-la r n h em d e k o n u m acla r n v e d in ley en -ler in k saca insanlar n b i l isel sreler in ian a l iz e tmey e v e an lamay a o d ak lan d n sylemektedir . Bu yaklam, d i l in , konu-ma to p lu lu u n u n s n r la r n izmed e n e-min i v u rg u la r . Or tak b i r k l t r e , to p lu m-sa l a a , t a r ih e sah ip o lma b y k o ran d aor tak i let i im hiss iyatna sahip o lmaya ba-mldr . Yani, iletiimsel yeterlik, dilink o d la r n b i lm ek t i r . K ime, h an g i d u ru m d a ,neyi , nas l syleyecein i b i lm ektir . Dolay-

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

18/26

5 6 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

s y la da d il in kullan mn yansra d ier i le-t i imsel boyutlar da ier ir . Bu anlamda,i le t i im se l y e te r lik ay n zam an d a k l t r e lyeterliktir .

Ye te r lik k av ram en temel d zey d e b uek i ld e tan mlan mak tad r . B u rad an b es le -nen kltr leraras i le t i im yeter l i i kavra-m, kltr leraras i le t i im l i teratrnde al-t ana yakla m iinde u ekilde ifade bu-lu r : Uluslaras birey yaklamna gre fark l lkelerde geici o larak yaayan ve yeter l i- i kazanm b irey , yabanclar la i l ik is in-d en ed in d i i d en ey imler i mes lek i b ecer ile -r in e d e b aar y la u y g u lay an k i id i r ; sbjek-t if k lt r yaklam ise b ireyler in fark l kl-t r e l d av ran la r an lama v e o n la r a say g g s te rm e, i in d e b u lu n d u k la r k l t r e l o r -tama u y g u n d av ran g e l i t i rme y e t i le r in ine kar r ; ok klt rl insan yaklam, k l -tr leraras i le t i im yeter l i ine sahip b ire-y in zor ve al lm ad k or tam larda b ile i let i- im gerekle t ireb ilecei tezine dayanr ;sosyal d avran lk , k ltr leraras i le t i imyeter l i in i b ireyin k i isel zell ik ler ine de- i l, e it im p ro g ram lar n a v e d en ey imler i-n e b a la r ; tipoloji y aklam ise kltr lerara-s iletiim yeterliini farkl birey tipolojile-r iy le (uyum yetenei, e tk in i leti im becer i-s i , hogr vs . ) ak lama eil imindedir ;son o larak kltrleraras iletiimci yaklambaarl iletiimin (kltrleraras iletiimyeter l i ine sahip b ireyler aras ndaki i let i- im) kar s ndakin in szl ve szsz i let i- i m d a v r a n l a r n a n l a m a y l a o l a c a n ne sr er (Kartar, 2001: 208-210).

imd i y u k ar d a ak ta r lmay a a l lankltr leraras i le t i im yaklamn grselk l t r a s n d an d n e l im. H i p h es izk i ; b u y ak la mlar g rm e, b ilme v e g erek -l ik a r as n d ak i zd e li e d ay an an b i r ep is -temo lo j id en u zak lam t r . Dah a n ce d ebelir t i ld i i g ib i , bu yakla m, d i l in top-lu m sa l l n d an , an lamlar n to p lu m sa l o la -r ak k u ru lu u n d an , f a rk l k l t r le r in f a rk ls n f l a n d r m a l a r a s a h i p o l d u u n d a n b un e d e n l e d e g r m e / b i l m e / g e r e k l i k ' i n d i lta r a f n d an d o lay mlan d n i f ad e ed enl in g u is t ik v e k l t r a l mala r n d an b es -len mek ted i r . B u an lamd a , k l t r le r a r as i l e t i im y e te r l i i , t p k e le t i r e l g r se lo k u r -y azar l k g ib i y a d a o n u n b i r b i leen io larak fark l kltr ler in grsel rnler in as l o k u d u u n a v e f a rk l k l t r le r in b i ra r a d a b u l u n d u u o r t a m l a r d a grsel olanmy o r u m l a n m a s n d a o k - p e r s p e k t i f l i o k u -m ala r n g erek le t ir i lm es in e k a tk y ap ab i -l ir .13

An cak d i er y an d an , y u k ar d a ak ta r -lan al t yakla m iind e klt r leraras i le t i- im y e te r l i i t an mlar r t k o la r ak b t n -cl b ir zne kavray n ve ideal b ir i le t i- im o r tamn n m mk n o lab i lece i v ar sa -y mn ie rmek ted i r . Sav i l le -Tro ik e ' n inilet i im etnograf is in in ik i temel sorusuolarak deer lendird i i " i let i im kurabil-mek iin gerekenler nelerd ir" ve "bunlarnas l kazanl r" soru lar n n i lk in in cevabi let i imsel y eter l ik t i . Peki bu b ilg i nas l ka-zanl r? Yani, ik inci sorunun yant , b-tncl zne kavray ve ideal b ir i le t i im

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

19/26

Aslan Grse l O lan Okumak: E le t i re l Grse l Okur -Yazar l k 57

o r tam v ar say m n ed en iy le v er i lememek -tedir . Bir d ier deyi le , i le t i imin ideolo jiv e i kt id a r b o y u t u g z n n e a l n m a m a k -tadr . Kltr leraras i le t i im yeter l i in ink azan lmas n d a en n eml i en g e l le r in s te -reotip ler , nyarg , rkl k , etnomerkezci-l ik o ld u u b e l i r t i lmek te f ak a t b u n la r nk l t r i in d e y er a lan zn e le r ta r a f n d annasl isel le t ir i ld i i ak lanmazken, kl-tr leraras i le t i im yeter l i i b ireyin kaza-nabilecei k i isel b ir becer iye indirgen-m e k t e d i r .14 D o l a y s y l a b u r a d a s o r u n l uolan b ir nokta var k i ; o da b ireysel yeter l i- in id ea l b i r k o n u ma to p lu lu u v ar say -masd r . Bunun sonucu o larak ise fark l l - "kabul ed ilen" kltr , grnen zellikle-r iy le v e h o m o jen b i r ek i ld e d e er len d i r i l -mek ted i r . Oy sa , zn e le r in k en d i k l t r le -r iy le a t ma i in d e o ld u k la r d u ru mlar ,k l t r n h a k i m s y l e m i n e d a h i l o l a m a -yan lar , ile t i imsel yeter l i in n egatif ynle-r i, 15 kltr iinde zneler in elik il i ko-n u m lar (Bi liy o ru m am a y in e d e . .. ) d a to p -lu msa l /k l t r e l o la r ak k u ru lan g erek l i - in n eml i u n su r la r d r .

Bu an lam d a k l t r le r a r as i l e t i im l i t e -r a t r n n b u ik i l i y n n n -y an i b i r y an -d a an aak m (main s t r eam) i le t i im a l -malar n n iinde kalarak zell ik le kreseli d n y as i in b i lg i r e ten d i er y an d a i seele t irel yakla mlar la or tak noktalar ie-ren d il ve kltr al malar n n- ele t irelk smnn grsel kltr al malar y la b iraraya getir i leb ilecei sylenebil ir . Nite-k im, b u l i t e r a t r n An g lo -Sak so n s y lem

analizi al malar y la or tak yanlar vard r( linguis t ik , sosyolingu is t ik , b i lisel ps iko-loji gibi) . rnein van Dijk (1998) haberib i r s y lem o la r ak e le a lan v e b u y o l la an a-l iz eden yakla mna, Levi-Strauss , Bar t-hes , Metz, Eco, Kr is teva, Althusser , Fo-ucault , Lacan g ib i yapsalc ve post-yap-salc lar n yan s ra Hymes, Gumperz, Sa-v il le-Troike g ib i i le t i im etnogra f is i zer i-ne alanlar n , Ervin-Tr ipp ve Labov g ib iso sy o l in g u is t ik i le r in s y lem an a l iz in ek a tk la r n d ah i l e tmek ted i r .16 Bu katk laryle s ralanabil ir : Mitler , masa llar , yk-anlatma, ark lar ve her ei t gnlk sy-lemin e tn o g raf ik b a lam y an i b u n la r nk u l lan mn n to p lu m sa l v e k l t r e l k o u l -lar , toplumsal fak tr ler in (s n f , toplum-sal cinsiyet, etnisite gibi) iletiime etkisi.Van Dijk gramatik analizin yan s ra gr-se l an a l izd en d e s z e tmek ted i r (Hab erf i lmler in d e k amera ek imler i v e p er sp ek -tif gibi) .17

So n u o la r ak , y u k ar d a ak ta rmay a a-l t mz yakla mlardan da anla lab ile-cei g ib i , grsel kltr al malar hemgrsel o lann ele t ir is in i , hem de fark l b irgrsel o lann nas l ret i lecei soru lar nao d a k l a n m a k t a d r . 18 B u ta r t mala rd an -k an en n em l i so n u ise b ir g r se l k l t rp o l i t ik as r e tmen in v e b i rb i r in d en o kayr g ib i grnen alanlardaki ( s iyaset , s i-n ema, san a t , g n l k h ay a t g ib i ) b ak bozma pratik ler i aras ndaki i l ik iler i kur-ma g erek s in imid i r . te y an d an b u p ra t i ifark l bak lar aras ndaki ek lektik b ir b ir -

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

20/26

5 8 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

l ik o larak da grmemek gerekir . Bak b o zm an n g r se l s iy as i m cad e ley e v e g e-n i an lamd a tems i l s iy ase t in e b a lan d yer burasd r . Eer her bak , kltrel b irin a o ld u u l d e mad d iy se , b ak b o z-ma p ra t i i b i r s iy as i s y leme ek lemlen e-rek fark l b ir bak ve fark l temsil ler re-teb il ir . Bu anlamda, ele t irel grsel okur-yazar l k , son derece poli t ik b ir talep tir .

a l man n so n b l m n d e , zer in d ed u r d u u m u z n o k t a l a r y e n i d e n d n -mey i sa lay acak b i r s y le i zer in d e d u -ru lacak t r . An d re Par in au d ' u n h ey k e l t r av e r es sam Alb er to G iaco met t i i l e y ap t bu sylei (Giacometti, 1998: 307-318),y o n tu y ap ma p ra t i i zer in e G iaco met-t i 'n in k en d i d en ey imler i h ak k n d ad r . An -cak , h em mo d ern l ik h em d e g r se l k l t r zer in e n eml i ip u la r su n mak tad r .

Sonu Yerine: Bak Bozmak" B i r b a b t n y l e y a k a l a m a ko l a n a k s z d " (Giacometti, 1998: 308).M o d ern d n emin Kar tezy en Per sp ek -

t i f an lay d n d a b a k a b i r d n ce g e le-n e i o ld u u y la b a lay aca z . M o d ern l i inbir baka ta r ih iy le. Mc Far lane, o lgucu, -zmlemeci, nesnel , genelle t ir ici , mantk-l , mutlak , k i isel l ik ten ar ndr lm , be-l ir lemeci ve mekaniki grn 1890 ' lar lab i r l ik te so rg u lan may a b a lad n v u rg u -lar (1998: 213). 1888'de Strindberg' in, dra-mat ik s t r a te j i s in in "p ara lama" o ld u u n uilan etm esi ve kah ram anlar n "belirs iz" ve

"blnm" k ld n sylemesi , Mc Far la-n e ' e g re mo d ern izmin i lk d u y u ru la r n -d an b i r id i r v e ay n zaman d a o lg u cu , g e-nelle t ir ici , nesnel dncenin de sorgu-lanmasd r : "nsan mizacn n ei t l i kal p-la r a g re ak ta r lan d o a lc ay r n t d k m -ler iy le ifade edilmesi imkansz, yakaland- andan kaan, b i l inmezlik ler le dolu , okynl , a r t c , karmak sadele t ir i lemezb i r ey o ld u u sap tam as " (M c Far lan e ,216) . Bu sorgulama nemlid ir ; nk hereyin is tat iksel ver i g ib i kesin li in in o la-may aca n a , zn e l /n esn e l ay r mn k r -maya, hereyin kar t y la iie g irmesine,d e i im e , ak a v e m o d ern is t b ir s lu b u nd o u u n a i a r e t ed er . B erman b u s lu -b u n , 19 . y zy l n b t n b y k m o d ern is t-le r in d e -M arx , K ie rk eg aard , N ie tzsch e ,VVhitman, Ibsen , Baudelaire , Melvil le ,C ar iy le , S t i r n er , R imb au d , S t r in d b erg ,Do s to y ev sk i - o ld u u n u s y le r v e o n la r npa ylat k lar ses i yle tar if eder :

Bu ses an i v e a rp c to n v e v u rg u d e- i imler iy le , k en d in e d n mey e , t ms y led ik le r in i so rg u lamay a v e y ad s -m a y a ; k en d i n i u y u m l u y a d a u y u m s u zses le rd en o lu an g en i b i r d iz iy e d -n t rmey e ; e l in d en g e len in tes in e ,d ah a g en i b i r men z i le u zan m ay a , h er -ey in k ar t n a g eb e o ld u u v e ' k a t o lan her eyin buhar la p g it t i i ' b ird n y ay d i le g e t i rmey e h er an h az r -d r . B u ses zaman zaman k en d in i k e -f e tme i le k en d in i a lay a a lma , k en d in -d e n h a z d u y m a i l e k e n d i n d e n k u k uduyma arasnda g ider gelir ( . . . ) ronikve elik il id ir , ok ses l i ve d iyalektik-tir" (1994: 22).

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

21/26

Aslan Grse l O lan Okumak: E le t i re l Grse l Okur -Yazar l k 59

B erman 'm ze l l ik le v u rg u lad g ib iKar tezy en Per sp ek t i f i l ik , mo d ern l i intek y z d e i ld i r . Bu an lamd a g r se l k l -t r ta r t mala r n n n erd i i o k -p er sp ek -t if l i okuma modernlik iin de geer l i o l-mald r . Bir d ier deyi le , e le t irel grselo k u r -y azar l k ta leb i , mo d ern l ik NDEmo d ern l i in e le t i r i s in d en b es len en v eB erman ' n i f ad e e t t i i an lamd a mo d ernb i r t a lep t i r . Bu b a lamd a , G iaco met t i ' n iny o n tu y ap m a d en ey imin e i li k in s y led ik -ler in i , hem ele t irel grsel-okur y azar l nneden geli t ir i lmesi gerekti ine dair b ircev ap , h em d e mo d ern l i e d a i r o k -p er s -p ek t i fl i b i r o k u m a g erek s in imin i g s te renb i r rn ek o la r ak o k u y ab i l i r iz .

1914 y l nda, henz 13 yandaykenyontu yapmaya balad n , 1920 y l nak ad ar g rd ey le o n u g erek le t i rmeo las l a r as n d a h ib i r zo r lu k b u lu n ma-d n syleyen Giacomett i , 1920 y l nda,a l t ay b o y u n ca b i r d o s tu n u mo d el o la r akk u l lan r v e y ap t b a so n u n d a p ten e-kesine atar . " . . .o gnden bu yana b ir ba ,b as i te g rd m b iimiy le , en i lk e l an la -m y l a y a p m a y h i b i r z a m a n b a a r a m a -dm" (1998: 308). Ayrntlarn iine girdik-e, fark l l k lar grdke, kendis in in desyledi i g ib i grme yetis i geli t ike, g-r n k o p y a e t m e n i n , b t n y a k a la m a -n n k o lay l n d an imk an s z l n a d o rugitmit ir .

" O l gu o r a d a k a r m d a . B t n y a k a l a m a y h i b i r z a m a n h i b i r

b i i m d e b a a ra m y o r um . o k k a t m a nv a r , o k d z e y " (Giacometti, 1998:309).Berger , grme yetis in in srekli dei-

en , beklenmedik o las l k lara kar etk inbir yant o larak geli t i in i ve gelimesia r t t k a d a o lay la rd an y o ru mlay ab i lece ig r n m d iz i le r in in k arma k l n n d aar t t n , f a rk e tmen in b u y o ru mlama o l -g u su n u n can a l c y n le r in d en b i r i o ld u -un u belir t i r (1998:11). Giacom ett i , b ir ba- , ok uzaktan , ok yakndan, prof i ldenv ey a tam k ar d an fa rk l fa rk l g rd n v e h a t ta k e n d i g r n n d e h e r g n d e i- ik l ie u rad n fark et t i in i syler . Mo-d e l in b a n a a i t g r n m ler in h er se f e r in -d e d e i iy o r o lmas v ey a o an a k ad ar g -r lmey en b i r ey in o r tay a k mas , k ay -b o lmas , y en id en g r lm es i b t n b u n la r fark etmekle i l ik il id ir . Bir baka deyi le ,BA'a ai t fark l grnmler i fark etmek,onun btnlkl , b i tmi , ver i l i , tek , "ger-ek " b i r an lam o ld u u n a d a i r in an tanu zak lamak d emek t i r . B u u zak lama ay n zam an d a g rm e y e t is in in r e tk en l i in i d em m k n k l a r .

"Hergn BA' yapmaya hergnyen i den baladm" (Giacomett i, 1998:311).Giaco met t i ' n in y ap t h em g erek i li -

i h e r d ef as n d a b o zan , h em d e g rme y e-t is in in retkenli in i harekete geiren b irp r a t ik t i r . G iaco met t i , mo d e le n e k ad ar o kb ak ar sa , mo d e l in g erek l i i zer in d ek i

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

22/26

6 0 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

p erd en in o l d e k a l n la t n d an s zed er ; n k y av a y av a a r ay a o las t my o n tu la r g i r er . Bu o las t m y o n tu la r , mo -deli fark l grm e b iimler id ir . Bir tek gs-ter i len deil says z gster i len o labil ir yad a mo d ele a i t t ek , b t n l k l b i r g rmebiimi imkanszdr . Giacomett i , her gnyeniden balayarak BA'a ai t o lan izler i ,g r n le r i y ak a laman n p e in d ed i r . B up ra t ik g rmen in r e tk en l i in e a l r k en ,"her zaman baka tr l o labil ir"e g iderkenp arad o k sa l b i r b i imd e g rmen in b a m-s z o lm ad n d a f a rk e tmey i sa la r . Yo n -tu cu i le B A aras n d ak i a lan say d am d e-ild ir . Giacomett i 'n in ifadesiy le, "gerek-l ik srekli o larak kopar l p indir i len per-deler in ard nda yer al yormu g ib i . . .b ir ta-n e d ah a v ard r , h e r zam an k o p ar lacak b i rperd e d aha vard r" (1998: 314) . Giacom et-t i , yontu lar n gereklik le zdele t irmez,o n la r n g rm e b iimler i a r as n d an b i r g r -m e b iimi o ld u u n u , "g erek l ik ten g er iy ek a lan g r n o ld u u n u " g iz lemez; n -k h er g n B AI y ap may a h er g n y en i -d en b a la r .

"Ne z a m a n a l m a y a o t u r s a m , b irgn nce yap t m ey i b i r an b i l ed u r a k s a m a d a n b o z m a y a h a z r m "(Giacometti, 1998: 314).M u t m a n , g r n t l e r e d a i r s a y d a m l k

inancna, gzn bamszl inancna g-z n ideolojik bir organ haline gelmesi d e m e k -tedir (1995: 43) . Televizyonun ret t i i bub ak b o zman n y o lu o la r ak n erd i i i s ev id eo k amera k u l lan md r :

H er g n iin d e d o lat m z , y aad -m z o r a s b u r a s , g i d i p g e l d i i m i zu zak la r n v e y ak n la r n mek an o lanb u a lan d a id eo lo j ik b i r o rg an h a l in eg e len ' g z ' te rk ed erek b ak a t r lb ak may ren memiz g erek ecek t i r . . .Bak a t r l b i r b ak n r e t i lmes in d e ,y an i g z n v e o n u n a l k an l k la r n nterk edilmesinde, . . . v ideo kamerannro l o lacaktr ; kameray kullanmak . . .h e r g n g r n e n i b o z m a y a v e o n ub ak a t r l g rmey e y ard m ed eb i l i rv e b e l k i d e g r m e n i n b a m s z l inancnd an b izi kur ta rabil ir (1995: 66).H e m M u t m a n ' n h e m d e M c F a r l a -

n e ' n in metn in d e b ak b o zan , d ah a g en e lanlamdaysa i l ik isel , balamsal , b i t i t ir icib i r d n ce p r a t i i / "b ak " p r a t i i krlkk av ram y la k ar lan m ak tad r . M c Far lan e ,mo d ern d n eme a i t ik i r o man d a ( o raklk e v e K r leme) k r l n b i r y o k su n -lu k o la r ak d e il , h e r ey e tek tek b ak ar akd n y ay b a lan t s z p ar a la rd an o lu anb i r y n o la r ak g rme ed imin d en k u r tu l -ma, i l ik is iz grnen eyler i i l ik ilendir -me, kat kutupsall k lar ya da abar t l ay-r mlar i in d en d n m en in y er in i ih t im al -ler , ras t lan t lar , el ik iler f ikr in in alm asn salama g ib i daha zgr le t ir ici b ir "gr-me b iimi" , "bak" o larak anlat lmasnadikkat eker (1998: 222). Yani burada, ba-k al kanlk lar y la, balant lar kopara-rak eyler i , o laylar , durumlar deer len-d i r en v e b u n u n sa f , g e r ek b ak o ld u u -n a in an an a k g z n k a r s n a k r l k k o -n u l m a k t a d r . M u t m a n ' n m e t n i n d e d ek r l k b en zer b i r y e r e y er let i r ilmek ted i r .

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

23/26

Aslan Grse l O lan Okum ak: E le t i re l Grse l Okur -Yazar l k 61

Nesneler in ya da o laylar n saf , ak seikh a l le r in i d e i l o n la r n b o zu lmu lu u n u ,iieli in i , karmak l n , toplumsall n gsteren v e onlar bu ekilde g ren , kr l- b u g rme d en ey imin in b i r p a r as y a -pan b ir bak n o labil ir l i inden sz edil-mektedir (1995: 66) . Giacomett i 'n in gr-n e n i h e r d e f a s n d a b o z a n y o n t u y a p m aprati i , grme yetis in in retkenli ine, ya-n i kr le alan ve bylel ik le, tek , dei-m ez , ev ren se l b ak b o zarak k en d i d e ii -m i n i v e d n m n d e i e r en b i r p r a t ik -tir :

D n y an n fo to ra f ik g r n i le k a-b u l l e n d i i m k e n d i g r m a r a s n d atam bir kesik lik o lutu . O an gerekli- in b en i , o zaman a k ad ar h i o lmad lde a r t t and . Daha nce s ine-m ad a n k t m d a , h ib i r ey o lu p b i t -miy o rd u , y an i p erd e a l k an l , g e r - e k l i i n a l l a g e l m i g r n n nu zan t s o la r ak s r y o rd u . So n ra b i r -d en , b i r k o p u k lu k o ld u , y an i p erd ed eolup b iten ler , ar t k h ibir eye benze-miy o rd u v e sa lo n d ak i in san la r a , o n la -r d ah a n ce h i g rmemi im g ib i b a-k yord um (Giacom ett i , 1998: 316) .

Notlar' Vision, Trke metinlerde grii olarak yer almaktadr.! Orr (1997) modern lik d enilen eyin temel zell iininbakn gc olduunu sylerken, bakn gcnngzetlemenin gc olduunu belirt iyor:"... yani btnkurumsal glerin -... fabrika ... okul... hastane- farklortamlarda yaayan tebaalar hakknda bilgi eldeedebilmelerine aracl k eden modern ada gelien vegit t ike by yen bir gzetleme biim i.... Foucault ,Aydnlanmann cesur bir icad olan BenthamPanopt ikon 'unu, gzet lemenin en neml ikaynaklarndan biri olarak gstermitir. Panoptikan,

dairesel akl btn tutuklularn sabit bir noktadansrekli gzlenmesini salayan uzamsal birhapsetme/kapatma model id i r . Bu model ,aydnlanm ayla yararl l , bilgi araclyla iktidarglendiren bir saydamln ilevsel topyasnbirletirdi . Kaba fiziksel gce tepki olarak doan eitl ii syanlara neden o lmadan, btn tebaalar n srekl iolarak izlenmesini salad. Bu nedenle, bir yntemolarak gzetleme kaba kuvvet karsnda bir seenekoluturdu " (84).3 Jenks, idea szcn n Yunanca to see anlamna gelenfii lden treti ldiini belirtmekte ve ngil izce'degrmenin, bilme, anlama, bilme konumu gibianlamlarna dikkat ekm ektedir: "Do you see?", "Point ofview", gibi (1995: 3). Daha g ncel bir rnek, CN N Trktelevizyonunun 11 Eyll olaynn ardndan Amerika'nnAfganistan' igali srasnda yaynlad bir b elgeselinadd r : Peenin Arkasndaki Afganistan. Belgesel, bize,Afganistan gereini , zerindeki "karanlk perde"yi/peeyi kaldrarak aktaracan sylemektedir. Bu rneeaada yeniden dnlecektir.' Jay, modern dnemin skopik (grme, bakma) rejimininKartezyen p erspektifil ik oldu unu ifade ed iyor (1998).Benzer ekilde Yeenolu, Ayd nlanma felsefesiningrneni ayrcalkl ve d eerli klan bir ep istemolojiyedayandn ve Kartezyen perspektif anlayn znesininevrensel , akn, yansz, gvdesiz, grnmeden grebilenzne oldu unu belirtiyor (1997:19).s Mulhall , Heidegger ve "varlk v e zaman" adl kitabnnDescartes eletirisi blm nd e, Bat felsefesind eHeidegger7 e gelene kadar insan d dnya i l ikisineortak yan t larn v eri ldiine d ikkat eker: "rneinDescartes, kendisini minenin karsna gem i,balmumundan b i r topu dnrken hayal ederek ,argmanlar na b i r grsell ik katmaktad r . Hum e,ned enselliin algsal kklerini aratrrken, kend isini birbilardo seyircisi olarak dnr. Kant, Hume'unanalizlerine ka r karken v erdii rnekte ise kend isininehir kenarnda durmu, bir geminin seyrini izlerkentasvir eder. Baka bir d eyile, Descartes, Hum e veKant 'n de, insanlarn dnya i le olan temaslarnincelerken, bu dnya iinde bir aktr olmaktan ziyade,dnyadan ayrk bir gzlemcinin bak asna sahiptir.rnein Descar tes, balmum u topu ateeyaklat rmaktan sz eder ama bu yndeki prat ikuygulamas daha i leri gitmez. Hume, ahsen kendisininbilardo oynadn hayal etmez. Kant ise, sz konusugemi zerinde seyreden b ir kiinin bak asnincelemeyi hi d n mem itir" (1998: 63).' Bonitzer, sineman n gereklik etkisini n asl saladsorusunu, gerek olanm homojenlii ve srekli l iinedayal varsaymla yani ekrann snrlarnn tesindekisrekli l ii varsaymyla aklamaktadr. Kopu vesreksizlie kar btnlk arzusuna ynelen insan,hom ojen ve srekli l ik ieren bir g ereklik v arsaymylahareket eder (1995:10-14).

8/2/2019 eletirel grsel okur yazarlk

24/26

6 2 i l e t i i m : a r a t r m a l a r

7 Yeenolu'n un (1997), Bat l emp eryal znenin Douyabakna i likin syled ikleriyle tm yle rtm ektedir:" ... kadn, Cha tterjee'nin de belirt t ii gibi 'zgr le yertanmayan tm bi r kl trn gs terges ine ' dn r .Kadn ve Dou aras nda kurulan bu metonimik i li k isayes inde ka dn , gelenein ve Dounun znntemsilcisi olarak d n lr (1997:12). (...) Batda hakimolan bu grsel gelenek, smrge imgeleminin tahayylbiimler ine d e d amgas n vurmutur . Doulu kad n npeesini aarak zg rlemesini salama projesi, onugrme ve bylece kefetme arzusund an ayr dnlemez" (1997:21).' Pa glia'ya gre kadnlar belirsizlii , geree ulamannimkanszln bedenlerinden renirler; bu anlamdabelirsizl ie tah amm leri dah a fazladr (1991:22).* Robins, grsel olann hkmranlm bu ekildeaklarken iki episodea aktarr. Birincisi KrfezSava 'nda bombalama eylemlerini , karargahlarnadnp ekrandan seyreden Amerikan asker ler i veikincisi ise bir Hol!ywood filminde iki seri katilinldrme eylemler in i kameraya kaydedip evedn d klerinde izlemeleridir. Robins bu iki eylemarasndaki benzerlie, izleme arzusundakiortaklklaryla dikkat eker (1996: 80).10 Berger (1989) Kbizmin resmed ilen imgeyle gereklikarasnda ki i l ikinin nitel iini d eit irdiini ifade ed er"Cezanne 'dan nce her res im bi r lde penceredengrlm bir manzara gibiydi. Courbet pencereyi apdar kmak istemiti. Cezanne cam krmtr. Odaman zarann , seyreden de grlenin b i r p arasolmutur" (1989: 64).11 Ryan ve Kellner'n (1997) Hollyvvood sinemas zerineyap tklar alma nn bu etkileimin en aznd an fi lmingrsel d i linde n as l o lduunu anlamamza b i r rnektekil ettiini syleyebiliriz.12 Dilin toplum sallna ynelik bu vurgu Labov (1997)ve Fishman (1997) tarafndan da yaplmaktadr. Labov,sosyolinguist ik kavram na yl lardr d irendiini belirt ir;nk ona gre bu kavram, toplumsal o lann d ndadilsel bir teori ya da p ratik olabileceini ima etmek tedir.Fishman 'a gre ise dil in sosyolojisi insan davra nnniki yn arasnda ki etkileim i inceler; yani d il iledavrann toplumsal olarak rgtlenmesi arasndakietkileimi.13 slam i beden temsil i ve slam iyet 'te bakn Batfelsefesiyle karlatrldnda nasl bir farkllkierdiini tartan bir yaz iin bkz. Sayn (2000). Saym,Bat sanatnd aki tem sil geleneinde gz n, alglayan birdu yu organ olmak tan ktn ve slam felsefesiylekarlat r ldnd a bakt nesneyi temsil ederekstndeki hicap perdesini kaldrmak istediini belirt ir.Oysa slam'da kendini eksil terek bak ekebilmekgerekir: "Kuran'n otuzuncu ayetinde kullandszckle bak azal tab i lmek-gad /yegu dd u- gerekir :Bu, gz kapaklarn tevazu i leyla indirmek demektir ve

bakn egem enliine en gel olmak iind ir. (...) Yine aynnedenle 'bakmak, eytan tarafndan at lan zehirl i bir okgibidir. Birok baklar v ardr k i , daha son ralar birtakm hasretler ve zntleri beraberinde getirmitir '(203) (...) Varolu d zeninin nasl , kiiye ister m utlulukister mutsuzluk versin kiisel bir deneyim de ildir.Kusursuz ve slam i bir tezyin anlay , kendinioylumluluuyla ortaya koyan bir benlik kavramylaeliecektir: nsan gerek manada 'Ben' diyememelidir"(204)." Yukardaki al t yaklama ek olarak rnein Jandt(1998), bir yandan gerein toplum sal olarakkurulduunu i fade etmekte ama d ier yandankltrleraras i let iim y eterl iini iki yetenee sahipolmak o larak tan mlamaktad r : balam anlama, uygu n,etkili da vran seme ve d ier kltrlerin biricikliinkabullenme.15 Eer, iletiimsel yeterlik dilin kodlarnniselletiri lmesiyse, bir k ltrn znesi olmak okltrn stereotiplerini , nyarglarn oluturantoplumsal anlamlan da isellet irmek de deil midir?Negatifl ii bu anlamda kullanyorum." rnein van Dijk sylemi bir i letiimsel olay olara ktanmlamakta (Ortak anlam lar, dil bilgisi , dnya bilgisive dier inanlar) ve bil isel boyutu (senaryolar,modeller, balam modelleri) da nemli grmektedir.17 Kltrleraras i let iimle sylemsel yak lam birarayagetiren bir alma da va r Ron Scollon ve Suzan neWong Scollon, 2001, Intercultural Communicatior: ADiscourse Approach. Blackwell Pu blishers. r nein snfmekanlannn panopt ikann b i r benzer i o lduunubelirtirler; renciler birbirleriy le iletiim iinde de ildir;nk tm renciler retmene bakar b i rpozi syondad r ve retmen btn rencilerigrmektedir (124-125)." Bu yazda zetlemeye allan tart malara ekkaynaklar ve bu konuda yeni kan kitaplarndeerlend irmeleri iin bkz. Teobald ell i (2002); Horak(2002); Moriel (2002); John son (2002). Bu ta rtma lar dayukarda zetlenen ereve iind edir ve zell ikle grselolanla dil arasndaki i l ikinin tart lmas m erkezi bir roloynamaktadr. Ayrca www.film-philosophy.c omadresinden, yaymlanmaya yeni balayan