Komórki układu odpornościowego

– podział, klasyfikacja CD

Elżbieta Jeżewska

Katedra i Zakład Immunologii Klinicznej Uniwersytetu Medycznego im. K. Marcinkowskiego w Poznaniu

Składniki układu odpornościowego

W odpowiedziach immunologicznych uczestniczą różne komórki oraz różne wydzielane przez nie cząsteczki rozpuszczalne.

Pochodzenie: pluripotencjalne kom. macierzyste szpiku kostnego - linia limfoidalna -- limfocyty - linia mieloidalna – fagocyty (monocyty, makrofagi, neutrofile)

oraz inne komórki

Leukocyty zajmują centralną pozycję we wszystkich odpowiedziach immunologicznych.

Inne komórki tkankowe uczestniczą poprzez wysyłanie sygnałów do limfocytów i reagowanie na cytokiny uwalniane przez limfocyty T i makrofagi

Komórki układu odpornościowego

Leukocyty -1 Limfocyty (stanowią 20% leukocytów)

- 2 subpopulacje : komórki T i komórki B swoiste rozpoznanie antygenów/patogenów (zapoczątkowują nabyte reakcje immunologiczne)

Kom. NK (LGL) - zabijają komórki docelowe (zakażone przez wirusy, komórki nowotworowe) na drodze nieswoistej - niszczą także kom. docelowe opłaszczone swoistymi p-ciałami IgG

Dojrzewanie: grasica – limfocyty T szpik kostny – limfocyty B i kom. NK

Leukocyty -2 Granulocyty - kwasochłonne (eozynofile) – zdolność wiązania i

niszczenia pozakomórkowych pasożytów

- zasadochłonne (bazofile) – nadwrażliwość typu I - obojętnochłonne (neutrofile wielopłatowe) –

fagocytoza, zabijanie mikroorganizmów

Monocyty, makrofagi - fagocytoza, prezentowanie antygenu (APC) komórkom T

Komórki tuczne -udział w nadwrażliwości typu I, czynnościowo podobne do bazofili

Płytki krwi – rola mediatorów zapalnych

Limfocyty T

- T (H) pomocnicze – współdziałają z kom. B pomagając im

dzielić się, różnicować i produkować p– ciała

- współdziałają z jednojądrzastymi fagocytami w niszczeniu wewnątrzkomórkowym patogenów

- rola cytokin - T (c) cytotoksyczne – rozpoznają i niszczą kom. gospodarza

zakażone wirusami, patogenami

Rozpoznanie antygenu przez kom. T zachodzi przy udziale markerów na kom. gospodarza, dzięki swoistemu receptorowi kom. T (TCR).

Klasyfikacja CD

CD (cluster differentiation) – kompleks różnicowania

Układ CD - tym symbolem i odpowiednią cyfrą oznaczone są struktury powierzchniowe komórek

- Markery głównych linii występują wyłącznie na danych liniach komórkowych (CD3 tylko na kom. T)

- Markery różnicowania CD1 – tylko na kom. dojrzewających w grasicy

- Markery aktywacji CD25 – tylko na kom. stymulowanych przez IL-2

Markery powierzchniowe mogą być grupowane w „rodziny” ( immunoglobuliny, integryny, selektyny, proteoglikany)

Limfocyty B

(stanowią 5 – 15% krążących limfocytów)

Powierzchniowe immunoglobuliny jako swoiste receptory dla antygenu

Każda komórka B posiada genetycznie zaprogramowaną

informację o strukturze receptora powierzchniowego dla jakiegoś swoistego antygenu

Po rozpoznaniu w/w antygenu kom. B mnożą się i różnicują do kom. plazmatycznych, które produkują przeciwciała

Komórki NK (natural killers)

(stanowią 15% leukocytów krwi)

Markery komórek NK:

- CD56

- CD16

przy braku CD3 (CD3ˉ)

Fagocyty jednojądrzaste

Typy komórek i ich funkcje:

- makrofagi/monocyty fagocytujące – usuwanie antygenu

- komórki prezentujące antygen (APC) – pobranie,

przetworzenie i prezentacja antygenu komórkom T

Granulocyty wielojądrzaste i komórki tuczne

Granulocyty krwi prawidłowej to 60-70% wszystkich leukocytów.

Posiadają zdolność migracji, chemotaksji, adhezji, diapedezy, fagocytozy.

Neutrofile – ponad 90% krążących granulocytów

Markery czynnościowe: -C5aR – rec. dla czynników chemotaktycznych powodujących

przyleganie do kom. śródbłonka za pośrednictwem selektyn

i ich ligandów

-CR1(CD35) – hamuje aktywację dopełniacza

-CR3(CD11b) –ścisła adhezja leukocyta do ligandów aktywowanych kom.

śródbłonka

-LFA-1(CD11a) –adhezja

-VLA-4(CD49d) –adhezja i migracja komórek

-FcγRII(CD32) i FcγRIII(CD16) –fagocytoza

Eozynofile

(stanowią 2 – 5% leukocytów)

Rola w odporności przeciw robakom pasożytniczym opłaszczonym IgG lub IgE - degranulacja eozynofilów poprzez fuzję ziarnistości wewnątrzkom. z błoną plazmatyczną - uwolnienie do przestrzeni: - toksyn - histaminazy, sulfatazy i histaminy powodujących: -stłumienie odpowiedzi zapalnej -zahamowanie migracji granulocytów do miejsca inwazji

Bazofile i komórki tuczne

(stanowią 0,2% leukocytów)

Komórki tuczne – brak w krążeniu

Rola w odporności przeciw pasożytom

Degranulacja ziarnistości bazofili i komórek tucznych wywoływana

przez alergeny, poprzez receptory powierzchniowe komórek –

FcεR1 dla IgE – uwalnianie histaminy i innych mediatorów - pozytywna rola w odporności przeciw pasożytom

Płytki krwi

- Rola w krzepnięciu krwi

- Uczestniczenie w odpowiedzi immunologicznej – w zapaleniu –

poprzez uwalnianie czynników aktywujących dopełniacz

i substancji zwiększających przepuszczalność komórek śródbłonka, co powoduje przyciąganie leukocytów.

Markery czynnościowe:

- rec. dla IgG (FcγRII)

- rec. dla IgE (FcεRII – CD23)

- rec. dla czynnika VIII

- CD41 (kompleks GpIIb/IIIa) – wiązanie do fibrynogenu, fibronektyny

- CD42 (kompleks GpIb/GpIx) – rec. dla czynnika Willebranda

- CD51 – rec. dla vibronektyny

Literatura

Immunologia. Red. M. Jakóbisiak,

Wydawnictwo Naukowe. PWN SA

Warszawa 2002

Immunologia. Roitt L., Brostoff, Male,

Wyd. II polskie

Słowiński Verlag. PZWL 2000