Elżbieta Małkiewicz

Uczeń trudny

1

Analiza przykładu

• Dawid, 13 lat, I klasa gimnazjum

• Odpowiedz na pytanie (kolejno dla każdej opisanej sytuacji):

• Co mnie niepokoi w zachowaniu tego dziecka?

2

Sytuacja 1

• Dzieci zostają wpuszczone do klasy przez nauczyciela. • Jeden z chłopców zajmuje miejsce w ławce, gdzie zazwyczaj

siedzi Dawid. Ten krzykiem domaga się ustąpienia swojego miejsca.

• Chłopiec odpowiada, że wcześniej umówili się z sąsiadem

Dawida, że na tej lekcji będą siedzieli razem, bo maja wspólny referat.

• Dawid w odpowiedzi rzuca się na kolegę i wszczyna bójkę.

3

Sytuacja 1

• Silna reakcja emocjonalna na zakwestionowanie jego praw • Nie słucha argumentów kolegów i nie bierze ich pod uwagę • Dochodzenie swoich praw poprzez agresję

• Koledzy wcześniej nie uzgodnili z nim, że zajmą jego miejsce z ważnych powodów – a więc nie liczą się z nim.

4

Sytuacja 2

• W czasie lekcji Dawid odwraca się do kolegi siedzącego w ławce zanim.

• W tym czasie chłopiec siedzący w ławce przed nim

zabiera Dawidowi długopis, który chowa do kieszeni. • Kiedy Dawid zauważa brak długopisu bez namysłu

uderza siedzącego z nim w jednej ławce chłopca pięścią w głowę, krzykiem domagając się zwrotu długopisu.

5

Sytuacja 2

• Silna reakcja emocjonalna na zabranie jego własności

• Próba odzyskania własności poprzez agresję skierowaną do pierwszej osoby, która jest pod ręką

• Kolega sprowokował całą sytuację6

Sytuacja 3

• Dawid zostaje wezwany przez nauczyciela do tablicy.

• Mijając kolegów siedzących w kolejnych ławkach dzielących go od tablicy:

• szczypie chłopca siedzącego w ławce przed nim• kopie kolejnego ucznia• celowo nadeptuje na stopę uczennicy siedzącej

w pierwszej ławce.

7

Sytuacja 3

• Agresywne zachowania wobec kolegów bez

powodu w sytuacji, kiedy nie mogą oddać• Być może przyczyną agresji był fakt wezwania

do tablicy. • Agresja okazana wobec uczniów, bo wobec

nauczyciela trudniej jest ją okazać.

8

Sytuacja 4

• W czasie przerwy jeden z uczniów rzuca w Dawida kulką papieru.

• Dawid ze złością odwraca się w tę stronę obrzuca śmiejącą się grupę chłopców wulgarnymi wyzwiskami.

9

Sytuacja 4

• Silna reakcja emocjonalna na zaczepkę kolegi.

• Silna reakcja emocjonalna na śmiech grupy

• Zaczepki i śmianie się kolegów traktuje jako osobiste poniżenie

• Wyzwiska wobec grupy jako sposób odegrania się za doznane poniżenie

10

Sytuacja 5

• W czasie lekcji Dawid 5-ciokrotnie za zgodą nauczyciela opuszcza klasę w celu udania się do toalety.

• Po jego ostatnim wyjściu wraca z panią sprzątaczką, która skarży się nauczycielce, że złapała Dawida w toalecie nauczycielskiej, gdzie zajęty był:

• rozwijaniem papieru toaletowego,• polewaniem go wodą i rzucaniem nim o ściany i sufit,• umieszczaniem go na klamkach drzwi.

11

Sytuacja 5

• Zbyt częste opuszczanie klasy w celu udania

się do toalety

• Niszczenie przedmiotów służących nauczycielom

• Nasilona złość i agresja wobec nauczycieli

12

Co mnie niepokoi w dziecku -podsumowanie:

• Silna złość i agresja wobec kolegów i nauczycieli

• Nieumiejętność kontroli złości• Brak innych niż agresja sposobów radzenia

sobie w sytuacjach trudnych i problemowych• Silne tendencje odwetowe wobec innych• Konflikt z grupą, kozioł ofiarny w grupie?• Brak więzi z nauczycielami

13

Cechy ucznia

• Zagrażający obraz świata • Źle myśli o sobie? • Trudności z przyswojeniem sobie materiału szkolnego • Może stać się sprawcą lub ofiarą przemocy • Etykietka najgorszego ucznia

14

Mocne strony ucznia

• Chętnie wykonuje zadania indywidualne pod kontrolą nauczyciela

15

Formy pomocy

• Praca nad poprawą stosunków z grupą – zajęcia integracyjne dla klasy

• Grupa socjoterapeutyczna: – Uczenie kontroli złości – Uczenie empatii– Uczenie sposobów prawidłowej komunikacji i rozwiązywania

sytuacji konfliktowych– Praca nad mniej zagrażającym obrazem świata

16

Nauczyciel:

• Nawiązanie bliższej więzi z uczniem

• Pomoc w nauce

• Przeciwdziałanie etykietce najgorszego ucznia

• Szukanie mocnych stron i pomoc w rozwijaniu ich

• Chwalenie za nawet drobne sukcesy

• Brak pozwolenia klasie na robienie z chłopca kozła ofiarnego

• Współpraca z pedagogiem szkolnym

• Podjęcie próby nawiązania kontaktu z rodzicami

17

Uczeń trudny

• Nie spełnia wymagań i oczekiwań szkoły • Wymaga dodatkowej uwagi i dodatkowych oddziaływań

wychowawczych • Motywy i przyczyny jego postępowania są niezrozumiałe dla

nauczyciela • Wywołuje u nauczycieli uczucia takie jak złość,

zniecierpliwienie, bezradność

18

Przykłady

• Uczeń z zaburzeniami zachowania• Uczeń nieśmiały• Uczeń z rodziny alkoholowej itp.

19

• Uczeń jak plama atramentowa

20

Diagnoza etykietująca (oceniająca)

• Sposób interpretacji zachowania: dziecko jest nieznośne, złośliwe.

• Emocje nauczyciela: złość, niechęć, bezradność.

• Działania nauczyciela: kara, brak reakcji.• Konsekwencje: walka między dzieckiem a

nauczycielem.

21

Diagnoza etykietująca (oceniająca)

• Co zyskuje uczeń: potwierdzenie, że jest złym uczniem lub że nauczyciel jest zły.

• Co zyskuje nauczyciel: potwierdzenie, że jest złym nauczycielem lub że uczeń jest zły.

• Diagnoza nie wzbogaca warsztatu nauczyciela, utwierdza go w przyjętym sposobie postępowania, mimo że jest on nieskuteczny

22

Diagnoza rozumiejąca

• Sposób interpretacji nauczyciela: szukanie odpowiedzi na pytanie „co oznacza dane zachowanie”.

• Emocje nauczyciela: spokój, ciekawość.• Działania nauczyciela: postawa badacza (co

mogę zrobić).• Konsekwencje: otwiera drogę do współpracy.

23

Diagnoza rozumiejąca

• Co zyskuje uczeń: został zrozumiany, szkoła jest przyjazna.

• Co zyskuje uczeń: potwierdzenie, że jest dobrem uczniem.

• Co zyskuje nauczyciel: potwierdzenie, że jest dobrem nauczycielem.

• Napotkana trudność rozwija nauczyciela.

24

• Aby coś widzieć, trzeba coś wiedzieć w trakcie patrzenia

H-G. Gadamer

25

Hermeneutyka – rozumienie jako proces intelektualny

• Podmiot poznający jest w relacji z przedmiotem poznania i jest tego świadomy

• Rozumienie podlega rozwojowi• Rozumienie nie ma końca • Koło hermeneutyczne

26

Problemy ucznia z zaburzeniami zachowania

• Negatywny stosunek do reguł życia społecznego

• Podwójne Ja – tzw. fałszywe i prawdziwe• Zagrażający obraz świata społecznego

27

Fałszywe Ja

• wykreowany przez dziecko obraz siebie, niezgodny ze stanem faktycznym, prezentowany innym ludziom jako prawdziwy, odpowiadający rzeczywistości i broniony, jeśli otoczenie go podważa

• Jestem wyjątkowy

28

Prawdziwe Ja

• dziecięce potrzeby, silne emocje – lęk, złość, radość, nadzieja na akceptację

• pozostaje ukryte, dochodzi do głosu w sposób niekontrolowany przez ucznia

• Jestem słaby i bezbronny, pełen złości

29

PROBLEMY SZKOLNE

• zachowania impulsywne, agresja, konflikty z rówieśnikami,

• nieprzestrzeganie dyscypliny szkolnej,• słaba motywacja do nauki, niewykorzystanie

potencjału• Funkcje zachowań agresywnych

30

Mocne strony

• wysoka inteligencja,• bardzo dobra orientacja w rzeczywistości

fizycznej (logiczne myślenie),• własne zainteresowania, zdolność do

długotrwałej koncentracji uwagi na zadaniach własnych,

• ciekawość świata przedmiotów i przyrody,• głęboko ukryta nadzieja na akceptację

prawdziwego Ja.31

Spostrzeganie świata społecznego

• zachwiane poczucie bezpieczeństwa w kontaktach z innymi,

• zależność od innych jako tych, którzy mogą potwierdzić fałszywe Ja,

• nadzieja na akceptację ze strony innych.

32

Spostrzeganie świata społecznego:

• obraz innych ludzi i ich stosunku do dziecka,

• empatia i rozumienie innych ludzi,

• przedmiotowe traktowanie innych i manipulacja,

• podporządkowanie regułom rządzącym światem społecznym

33

Obraz innych ludzi i ich stosunku do dziecka

• użycie innych do potwierdzenia fałszywego Ja

• lęk przed utratą miłości ważnych osób, a więc także i fałszywego Ja zależnego od ich akceptacji

34

• podział ludzi na niezwykle wartościowych, idealnych oraz bezwartościowych

• lęk przed bliskością z drugim człowiekiem

• konflikt między lękiem przed bliskością a dążeniem do bliskiego kontaktu z drugim człowiekiem.

35

Empatia i rozumienie innych ludzi

• Prawa rządzące światem społecznym są niejasne i mało czytelne

• słabo lub wcale nie rozumieją uczuć innych

ludzi.

36

Przedmiotowe traktowanie innych i manipulacja

• wiele form manipulowania ludźmi • słabe poczucie wpływu na innych przy

równoczesnym wywieraniu na nich presji

37

Podporządkowanie regułom rządzącym światem społecznym

• podporządkowanie się pod kontrolą, pod groźbą kary i odrzucenia społecznego

• gdy brak kary, reguły są łamane• dziecko silnie przeżywa fakt

podporządkowania

38

Negatywna uwaga

• dążą do bycia w centrum każdej sytuacji i do koncentrowania na sobie uwagi dorosłych

• stopniowo uczą się całego repertuaru negatywnych zachowań, których funkcją jest uzyskanie tych korzyści

39

• odpowiedzialność za sytuacje konfliktowe jest zawsze przypisywana innym

• odrzucane przez rówieśników grają rolę kozła ofiarnego, prowokującej ofiary lub są samotnikami bezskutecznie zabiegającymi o uwagę innych dzieci

40

Pozycja w grupie

• nie zawsze jest niska • prawie zawsze znajdują się koledzy, którzy je

wybierają • dzieje się tak często dzięki manipulowaniu

innymi, ekspresji fałszywego Ja (przedstawianie siebie jako silnego, wyjątkowego), egzekwowanie swoich praw przy użyciu siły, atrakcyjność fizyczną, dawanie innym prezentów.

41

Przyczyny zaburzeń w zachowaniu

• Cechy emocjonalności dziecka • Nadpobudliwość psychoruchowa • Brak akceptacji dziecka jako osoby • Komunikat: „bądź inny niż jesteś, a będę cię

kochał” 42

Przyczyny zaburzeń w zachowaniu

• Brak granic • Trudności w przestrzeganiu granic • Brak więzi emocjonalnych z osobami bliskimi

43

Drogi pomocy

•

• Akceptowane społecznie formy rozładowania napięcia

• Ukierunkowanie aktywności

• Ograniczenie oglądania TV i gier komputerowych

• Przewidywanie skutków własnego działania

44

• Stawianie w sytuacji wyboru • Akceptacja dziecka jako osoby, brak akceptacji zachowań • Pochwały • Wskazywanie na uczucia • Reguły zachowania

45

• Równoległe do agresji sposoby osiągania celu

• Trudność dziecka jako wspólny problem do rozwiązania

• Dajmy sobie i dziecku czas

• Reguły życia klasy

46

Jak radzić sobie z agresją w szkole

• Uczyć empatii i kontroli złości • Stworzyć jasny szkolny kodeks norm i kar • Dać każdemu uczniowi szansę na sukces • Stworzyć pozytywny system motywacji do nauki • Zapewnić współpracę nauczycieli i rodziców

47

Rady dla nauczyciela

• Szanuj godność uczniów • Bądź sprawiedliwy • Staraj się widzieć coś pozytywnego w swoich najtrudniejszych uczniach • Bądź otwarty na sprawy uczniów • Miej dystans • Ustal granice relacji

48

FORMY PRACY

• praca wychowawcza

• indywidualna praca terapeutyczno-edukacyjna • grupa socjoterapeutyczna • poradnictwo dla rodziców • psychologiczna edukacja nauczycieli

49

Formy pomocy psych.-ped. Projekt rozporządzenia MEN

• Pomoc psychologiczno-pedagogiczna w przedszkolach, szkołach i placówkach jest realizowana przez, odpowiednio, nauczycieli, wychowawców grup wychowawczych i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem, tworzących zespół, zwany dalej „Zespołem”.

• Dyrektor przedszkola, szkoły lub placówki wyznacza osobę koordynującą pracę Zespołu.

• Zespół organizuje swoje posiedzenia w miarę potrzeb, nie rzadziej jednak niż dwa razy w roku.

50

•Do zadań nauczycieli, wychowawców grupy wychowawczej i specjalistów, należy:

• rozpoznawanie możliwości psychofizycznych oraz indywidualnych potrzeb rozwojowych i edukacyjnych uczniów, w tym:a) rozpoznawanie przyczyn niepowodzeń szkolnych,b) rozpoznawanie ryzyka wystąpienia specyficznych

trudności w uczeniu sięc) rozpoznawanie i rozwijanie predyspozycji i

uzdolnień

51

• określanie form i sposobów udzielania uczniom pomocy psychologiczno-pedagogicznej, odpowiednio do dokonanego rozpoznania;

• dokonywanie okresowej oceny efektywności pomocy udzielanej uczniom;

52

• opracowywanie i wdrażanie indywidualnych programów edukacyjno-terapeutycznych dla uczniów niepełnosprawnych, z tym, że w przypadku:a) uczniów niedostosowanych społecznie program ponadto

zawiera działania o charakterze resocjalizacyjnym,b) uczniów zagrożonych niedostosowaniem społecznym program ponadto zawiera działania o charakterze

socjoterapeutycznym;• opracowanie i wdrażanie planów działań wspierających

dla uczniów, posiadających opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej,

53

• podejmowanie działań wychowawczych i opiekuńczych, w tym rozwiązywanie problemów wychowawczych;

• organizowanie, koordynowanie i prowadzenie różnych form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla uczniów, ich rodziców i nauczycieli;

• podejmowanie działań mediacyjnych i interwencyjnych wobec uczniów, rodziców i nauczycieli;

• wspieranie rodziców w innych działaniach wyrównujących szanse edukacyjne uczniów;

• współpraca z instytucjami wspierającymi planowanie i realizację zadań z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

54

55

Literatura

• Małkiewicz E. (2000). Dziecko o narcystycznej linii rozwoju: spostrzeganie świata społecznego, formy pomocy psychologicznej. Pod red. R.Derbisa.,,Jakość rozwoju a jakość życia,, Częstochowa. Wydawnictwo WSP s.233-244.

•