1011
ema.e.[ithasa iWtIya vaYa- popr :1 ivasaavyaa SatkatIla jaga

ema.e.[ithasa iWtIya vaYa- popr :1 ivasaavyaa …. S.Y. History Paper-1 to...E_.E. B{Vhmg nona - 1

  • Upload
    others

  • View
    0

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

  • ema.e.[ithasa

    iWtIya vaYa-

    popr :1

    ivasaavyaa SatkatIla jaga

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 6

    KQ>H$ 1{dgmì`m eVH$mVrc OJ

    AZwH«$_{UH$m1.0 C{ÔîQ>o

    1.1 àñVmdZm

    1.2 {df` {ddoMZ

    1.2.1 à~moYZ Am{U kmZmoX`

    1.2.2 ^m§S>dcdmX d gm_«mÁ`dmX `m§Mm {dH$mg

    1.2.3 g_mOdmX Am{U CXma_VdmX

    1.2.4 amḯ>dmX

    1.3 ñd §̀ AÜ``ZmgmR>r àý

    1.4 gmam§e

    1.5 nm[a^m{fH$ eãX

    1.6 g§X^© gyMr

    1.0 C{ÔîQ>o

    `m KQ>H$mÀ`m Aä`mgmZ§Va AmnUmg -

    1) ẁamonmVrc à~moYZmMr g{dñVa {_ioc.

    2) ^m§S>dcemhr Am{U gm_«mÁ`dmX `m§Mm ẁamonI§S>mV CX` Am{U {dH$mg H$gm Pmcmho OmUyZ KoVm òB©c

    3) CXma_VdmX Am{U g_mOdmX Am{U amḯ>dmX `m g§kmMm n[aM` hmoB©c.

    1.1 àñVmdZmAmYw{ZH$ ẁJmMr gwédmV ẁamonmVrc nwZê$‚mrdZmÀ`m Midir nmgyZ Pmcr Ago

    _mZco OmVo. ẁamonr` amḯ>m§À`m gm_«mÁ`dmXr YmoaUm_wio Am{e`m-Am{\«$H$mI§S>mV AmYw{ZH$`wJmMm àma§^ Pmcm. `m AmYw{ZH$ `wJmMr gwédmV à~moYZmÀ`m d Y_©gwYmaUoÀ`mMidirZo Pmcr.

    nmpíM_mÎ` OJmV AmYw{ZH$ H$mcI§S> 15 ì`m eVH$mnmgyZ gwê$ hmoVmo. na§Vy nm¡dm©Ë`Xoem§V 18 ì`m eVH$mn ª̀V _Ü` ẁJM gwê$ hmoVo Ago {XgVo. OJmMm AmYw{ZH$ B{VhmgKS>{dÊ`mV `wamo{n`Z Xoem§Zr nwT>mH$ma KoVcm. `m H$mcI§S>mVrc ~hþVoH$ KQ>Zm àW_ẁamonm§V KS>ë`m d hiyhiy Ë`mMm à^md OJmVrc BVa ^mJm§da nS>V Jocm. Ë`m_wio"AmYw{ZH$ OJmMm B{Vhmg' åhUOoM "AmYw{ZH$ ẁamonMm B{Vhmg' Ago g_rH$aU Pmco.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 7

    OJmda à^md nmS>Ê`mMo gm_Ï ©̀ Á`m KQ>Zo_wio ẁamonm§V àmá Pmco Amho Ë`mcm "à~moYZ'Ago åhUVmV. `m à~moYZ H$mcI§S>mnmgyZM AmYw{ZH$ OJmÀ`m B{Vhmgmcm àma§̂ Pmcm.

    n§Yamì`m eVH$mnmgyZ ̀ wamonmV ̂ m¡Jmo{cH$ emoY, H$m°ÝñQ>°{Q>ZmonmcMm nmS>mdm, amḯ>amÁ`mMmCX`, à~i amOoemhrMr {Z{_©Vr Am{U {dMmad§V, g§emoYH$, H$cmd§V d Y_©gwYmaH$m§À`mCX`m_wio OZOmJ¥Vr hmodyZ à~moYZ MidirMm àma§^ Pmcm. àM{cV g§H$ënZm dì`dñWocm Y o̧$ XoUmao {dMmad§V d g§emoYH$ nwT>o Amco am°Oa ~oH$Z, ~moH°${eAmo, eo³g{nAa,ìhm°ëQ>oAa, ê$gmo, _m°ÝQ>oñ³ ỳ, Wm°_gdoZ, Oo\$$g©Z, H$mon{ZH©$g, J°{c[cAmo, Ý ỳQ>Z, ë ỳWa,{cAmoZmS>m}, JoQ>Z~J©, kmZoœa, EH$ZmW, VwH$mam_, H$~ra, ZmZH$, amOmam_ _mohZam°̀ ,amZS>o, AmJaH$a, X`mZ§X, {ddoH$mZ§X, \$w$co-Am§~oS>H$a `m eoH$S>mo {Z ©̀̂ {d ŵVr OJmVë`mZd ẁJmÀ`m {eënH$ma hmoË`m. ẁamon-Am{e`m I§S>mV Zd{dMmam§Mo dmao dmhÿ cmJco dZdrZ qMVZ gwê$ Pmco. `m gwYmaH$m§Zr àM{cV ^«ï> Y_© gÎmooda d Y_©Jwê$da h„o MT>{dcoË`m§ZrM amOg^m, Y_©g^m, AW©ì`dñWm, g_mOOrdZ, VÎdkmZ, H$cm, emó, gm{hË`d {dkmZmVrc Zd{dMma Zd g§H$ënZm _m§S>ë`m, {Z{ÐñV Pmcocm gZmVZr, H$_©R>,A§YlÕ, AH$m ©̀j_ g_mOmcm OmJ¥V Ho$co. g_mOmcm Apñ_VoMr, ApñVËdmMr OmUrdH$ê$Z {Xcr. Ë`mVyZM _Zwî`mÀ`m gdmªJrU àJVrMr àH«$s`m Omo_mZo gwê$ Pmcr. hrà{H«$`m åhUOoM "à~moYZ Midi' hmò .

    1.2{df` {ddoMZ

    à~moYZmMr ì`m»`m :-

    "Renaissance' -aoZo-gmÝg `m B§J«Or eãXmcm _amR>r n`m©̀ r eãX "à~moYZ' hmdmnacm OmVmo. `mMm AW© nwZO©Ý_, nwZé‚mrdZ, nwZ~mªYUr, {dH$mgmoÝ_wI gwYmaUm dZd{Z{_©Vr Agm hmoVmo.

    1. à~m oYZ åhUOo OZOmJ¥VrMr _m o{h_, {OkmgoMr dmT>, VH©${Zð> {dMmañdmV§Í`mcmàmYmÝ` d d¡km{ZH$ Ñï>rH$moZmMm {dH$mg hmò .

    2. _Ü``wJrZ pñWVr{à` AdñWoMm Ë`mJ H$ê$Z _mZdmZo Á`m àoaUo_wio J{V_mZVmYmaU Ho$cr Vr àoaUm åhUOo à~moYZ hmò .

    3. 15 ì`m eVH$mÀ`m _Ü`mZ§Va {dÚm-H$cm-gm{hË`-{dkmZ d g§ñH¥$VrÀ`mnwZé‚mrdZmMr Or cmQ> Amcr {VcmM à~moYZmMo ẁJ Ago åhUVmV.

    4. ẁamoncm _Ü` ẁJrZ {ZÐoVyZ OmJ¥V H$aUmè`m Am{U Zì`m àoaUm XoUmè`m H$mcI§S>mcmà~moYZmMo ẁJ Ago åhUVmV.

    5. à~moYZ åhUOo _wº$ d YmS>gr {dMmam§Mm nwZO©Ý_ H$maU _Ü``wJmV ho {dMmaY_©_mVªS>mÀ`m Kar nmUr ^aV hmoVo.

    6. à~moYZ åhUOo d¡Mm[aH$ n[adV©Z, KS>{dUmar ~m¡{ÕH$ H«$m§Vr hmò .à~moYZndm©V _mZdmMm {dH$mg KSy>Z Amcm åhUyZ à~moYZmg {dH$mgmMo ẁJ Agohr

    åhUVmV. ^maVr` {dMmad§V E_².EZ². am°̀ `m§Zr à~moYZ ndm©g _mZdmMo ~§S> Ago åhQ>co

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 8

    Amho. H$maU `m ndm©V _mZdmZo _Ü` ẁJrZ H$ënZobm EH$ àH$maMm Y¸$m XodyZ ~§S> nwH$macohmVo. 13,14,15 ì`m eVH$m§V _mZdmÀ`m d¡Mm[aH$ _wcmV A_wcmJ« ~Xc Pmcm. `md¡Mm[aH$ ~XcmMo ñdén \$maM ì`mnH$ hmoVo H$maU `m H$mcI§S>mV _mZdmMm ñdV:H$S>o,na_oœamH$S>o, Y_m©H$S>o, H$cm d {dkmZmH$S>o nmhmÊ`mÀ`m Ñï>rH$moZmV \$ma _moR>çm à_mUmda

    ~Xc Pmcm. `m ~Xcmcm à~moYZ åhQ>co OmVo. ho d¡̀ {º$H$ à~moYZ àW_ ẁamonmVrcBQ>mcr, O_©Zr, \«$mÝg, B§½c§S> `m Xoem§V Pmco Ë`m_wio ẁamon d à~moYZmMm OZH$ hmo`.

    `yamonm§V _Ü``wJmÀ`m d AmYw{ZH$ `wJmÀ`m g§YrH$mimV ~m¡{ÕH$ àJVr Pmcr,d¡Mm[aH$ ~Xc KSy>Z Amco. _mZdmMm OrdZmH$S>o nhmÊ`mMm Ñï>rH$moZ nyU©nUo ~Xccm

    _Ü` ẁJrZ A§YlÕm d na§nam `m§Mm Ë`mZo Ë`mJ Ho$cm. OrdZmVrc àË òH$ ~m~rH$S>o _mUygdñVw{Zð> d VH©$ewÕ Ñï>rH$moZmVyZ nmhÿ cmJcm. WmoS>Š`mV _mZd à~wÕ Pmcm. _mZdmZo

    àmá Ho$cocr hr AdñWm åhUOo à~moYZ hmò .

    à~moYZmMr H$maUo :-

    H$moUVrhr Eo{Vhm{gH$ _hÎdmMr KQ>Zm EH$mEH$s KS>V ZgVo. Va {VÀ`m _mJo \$ma

    _moR>r Eo{Vhm{gH$ nmœ©̂ y_r AgVo. Vr {d{eï> KQ>Zm KS>Ê`mgmR>r AZwHy$c Aem dmVdaUmMr{Z{_©Vr AmYrM Pmcocr AgVo. à~moYZmÀ`m ~m~VrVhr hm {gÕm§V Iam R>aVmo.

    H$m°ÝñQ>°{Q>ZmonmcMm nmS>md, Oc_mJmªMo emoY, hmoH$m §̀Ì, N>mnImÝ`mMm emoY, Y_©̀ wÕm§MoVm§S>d, ^«ï>Y_©gÎmm, amOgÎmoMr Xþ~©cVm, Y_©Jwê$Mr XS>nemhr, g_mOmMr ê$T>r{à`

    nmn{^ê$d¥Îmr, amï´> amÁ`mMm CX`, eham§Mr {Z{_©Vr, ì`mnma, CÚmoJm§Mm {dH$mg,~wÕràm_mÊ`dmXr d¡km{ZH$ Ñï>rH$moZmMm CX`, coIH$, {dMmad§V, gm{hpË`H$, H$cmd§V,

    Y_©gwYmaH$m§Mo ZoV¥Ëd `m ~m~r à~mYZ Midircm H$maUr ŷV R>acm.

    1. coIH$ d {dMmad§V `m§Mo H$m`© :-

    coIH$ d {dMmad§V ho g_mOmMo _mJ©Xe©H$ d àdºo$ AgVmV. _Ü` ẁJmVrc ẁamonmVgm_mÝ` _mUgmda {¼íMZY_m©Mm \$ma _moR>m nJS>m hmoVm. _mZdr OrdZmÀ`m àË`oH$

    joÌm§V Y_©g§ñWoMo dM©ñd hmoVo. Ë`m_wio gm_mÝ` _mUyg A§YlÕm d na§nam{à` ~Zcm

    hmoVm. `m MmH$moar ~mhoa OmÊ`mMr Ë`m§Mr V`mar ZìhVr. àM{cV Y_©, MM©, Y_©Jwê$,Y_©J«§W qH$dm àM{cV ì`dñWo{daÕ ~mocUo åhUOo nmI§S>rnUm d nmn g_Oco OmB©.

    Ë`m_wio "~m~m dm³`_² à_mU_' hr d¥Îmr dmT>rg cmJcr. kmZmO©Z, {Okmgwd¥Îmr, {M{H$ËgH$~wÕrdmX c`mg Jocm hmoVm. amOH$s` ApñWaVm, Am{W©H$ Xm[aÐç d Y_©g ôMr XS>nemhr

    øm H$maUm§_wio ñdV§ÌnUo {dMma _m§S>Umè`m§Zm H$R>moa {ejm Ho$cr OmV.

    {¼íMZ Y_m©Mr Iar VËdo cmoH$m§Zm g_OV ZìhVr. H$maU "~m`~c' hm {¼íMZY_m©MmJ«§W J«rH$ d c°Q>rZ ^mfoV {chrcm Jococm hmoVm. Ë`m ^mfm cmoH$m§À`m _mV¥̂ mfm Zgë`m_wio

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 9

    ~m`~c_Ü ò H$m` gm§{JVco Amho. ho gd©gm_mÝ`m§Zm H$iV ZìhVo. Ë`m_wio Y_©g§ñWoZogm§{JVcocm Y_m©Mm AW©M gm_mÝ` OZVocm _mÝ` H$amdm cmJV hmoVm. OZVm H$m|S>rVgmnS>cr hmoVr.

    nrQ>a A°~ocmS>© d amO©a ~oH$Z `m XmoZ à_wI coIH$m§Zr {¼íMZ Y_m©Vrc M_ËH$ma dT>m|Jmda h„m MT>{dcm Oo ~wÕrcm nQ>V Zmhr Ë`mda {dœmg R>odÊ`mg Ë`m§Zr ZH$ma {Xcm.am°Oa ~oH$ZZo KmofUm Ho$cr H$s, "A_wH$ EH$m J«§Wm§V {c{hco Amho åhUyZ EImÚm Jmoï>rda{dœmg R>odÊ`mnojm à`moJm§Vr Vr Jmoï> Amnë`m ~wÕrcm nQ>cr VaM AmnU {VMm pñdH$maH$amdm' am°Oa ~oH$ZMr hr KmofUm åhUOo ẁamonmVrc ~m¡{ÕH$ OmJ¥VrMm àma§̂ hmò .

    ~oH$ZZo nXmW©{dkmZ, J{UV, emó, VËdkmZ `m {df`m§Mm gImoc Aä`mg Ho$cm.{¼íMZ Y_©g§ñWoVrc «̂ï>mMmar H$ma^mamda Ë`mZo OmoaXma {Q>H$m Ho$cr Ë`mMo ho H$m ©̀ S>mÝQ>o,noQ́>mH©$, ~moH$m°arAmo `m coIH$m§Zr nwT>o Mmcy R>odco. Ë`m§À`m à`ËZm_wioM gm_mÝ` _mUygOmJm Pmcm. gË` H$m` Amho ? T>m|J d A§YlÕm H$moUË`m ? ho OmUÊ`mMr j_VmË`mÀ`mV {Z_m©U Pmcr. hr {M{H$ËgH$d¥Îmr Am{U dñVw{Zð> Ñï>rH$moZ à~moYZmMo _hÎdmMoH$maU Amho.

    2. Y_©`wÕo :-

    11, 12, 13 ì`m eVH$m§V ẁamonmVrc {¼íMZ Y_u` d nm¡dm©Ë` VwH©$ _wgc_mZ`m§À`mV n°coñQ>mB©ZÀ`m àíZmdê$Z 4 _moR>r ẁÕo Pmcr. Ë`m§ZmM Y_©̀ wÕo Ago åhUVmV.n°coñQ>mB©Z hr Bñcm_ d {¼ñVr `m XmoÝhr Y_mªÀ`m Ñï>rZo n{dÌ ŷ_r Agë`mH$maUmZo{VÀ`m àmárgmR>r {¼íMZ d VwH$s© _wgc_mZ AmnAmngm§V cT>co `m ẁÕm§V VwH$m©Mm{dO` Pmcm. ẁamonmVrc {¼íMZ cmoH$m§Mm nam^d Pmcm. hm nam^d {¼íMZ cmoH$m§À`mÑï>rZo daXmZ R>acm.

    `m Y_©`wÕm§Mm gdmªV _hÎdmMm n[aUm_ åhUOo g§ñH¥$Vr g§J_ hmo`. `m `wÕmVnm¡dm©Ë` d nmpíM_mË` `m XmoZ g§ñH¥$Vr EH$Ì Amë`m d Ë`m§Mr d¡Mm[aH$ XodmU-KodmUgwê$ Pmcr. `m Y_©̀ wÕm_wio ẁamonmVrc {¼íMZm§Zm nm¡dm©Ë` g§ñH¥$VrMr AmoiI nQ>cr.VwH$s© AmH«$_Umcm H§$Q>miyZ J«rH$ d amo_Z gm{hpË`H$ AmnAmncm gm{hË`H¥$Vr ghẁamonm§V Amco d Ë`m§Zr Amnco gm{hË` àH$memV AmUco ßcoQ>mo d A°[añQ>m°Q>c `m J«rH$VËddoË`mMo VËdkmZ Aa~r ^mfoV ^mfm§VarV Ho$co hmoVo. Vo `yamonmV Joco. Ë`mà_mUo~rOJ{UV, g§»`memó BË`mXr emóm§Mr _m{hVr Aa~m§Zr `wamo{n`Zm§Zm H$ê$Z {Xcrn[aUm_r Amnco kmZ AÚ`mdV Amho. {¼íMZY_© hm gd©loð> Y_© Amho. `m ẁamo{n`ZcmoH$m§À`m H$ënZocm VS>m Jocm. BVa Xoem§À`m g§ñH¥$VrVhr H$mhrVar Amho. ho ẁamo{n`ZcmoH$m§À`m cjmV Amco. Ë`m_wio Ë`m§Mr Hy$n_§Sy>H$d¥Îmr Zmhrer Pmcr. Ë`m§Mm kmZ{df`H$ Ñï>rH$moZ {demc ~Zcm hm Ñï>rH$moZ à~moYZmg H$maUr ŷV R>acm.

    3. _wÐUH$coMm emoY :-àmMrZH$mir àM§S> dmL²>_`{Z{_©Vr Pmcr Varhr J«§Wm§Mr g§»`m \$maM H$_r hmoVr.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 10

    gwédmVrcm ^yO©nÌmda, H$mVS>r qH$dm {dQ>m§da coIZ Ho$co OmV Ago. H$mJXmMm emoYcmJë`mda hñV{cIrV J«§Wm§Mr {Z{_©Vr Pmcr. na§Vw ho H$m_ doiImD$ ñdê$nmMo Agë`mZoJ«§Wm§Mr g§»`m _`m©{XVM amhrcr. hr AdñWm à~moYZH$mimn ª̀V H$m`_ hmoVr.

    à~moYZmMm àgma hmoÊ`mg _wÐUH$coMm emoY hm AË §̀V H$maUr ŷV R>acm. N>mnImÝ`mÀ`memoYmMo lò Om°Z JoQ>Z ~J© (B.g. 1215) `mÀ`mH$S>o OmVo. Ë`mZo àË òH$ AjamMm gwQ>m{Iim {Z_m©U H$aÊ`mV `e {_i{dco. B§½c§S>À`m ~°H$ñQ>ZZo B.g. 1477 _Ü ò n{hconwñVH$ N>mnco. `mM doir BQ>cr O_©Zr d B§½c§S>_Ü`o AZoH$ coIH$, {dMmad§V d Y_©gwYmaH$m§Mm CX` Pmcm Am{U Ë`m§Mo hOmamo J«§W N>mnÊ`mV Amco d Vo gm{hË` cmoH$m§n ª̀VnmohMco.

    _wÐUH$coÀ`m emoYm_wio hñV{c{IVm§À`m MwH$m Q>ië`m. {Iù`mÛmam C_Q>{dÊ`m§VAmcoco Aja A{YH$ gwñnï> hmoVo. Ë`m_wio dmMZmg Vo gwc^ hmoVo. B§½c§S>, BQ>mcr, h§Joar,O_©Zr `m Xoem§Vm N>mnImZo gwê$ Pmco Ë`m_wio kmZmMm àgma gd©Ì OcX JVrZo hmoÊ`mg_XV Pmcr. _wÐUH$coÀ`m emoYm_wio J«§W{Z{_©Vr _moR>çm à_mUmda hmoD$ cmJcr. dmMH$dJ©dmT>ë`m_wio à~moYZmMr à{H«$`m J{V_mZ Pmcr

    4. H$m°ÝñQ>°{Q>ZmonmcMm nmS>md :-H$m°ÝñQ>°{Q>Zmonmc ho eha nyd© amo_Z gm_«mÁ`mMr {¼íMZ Y_m©Mr A{Vnyd}H$S>rc

    amOYmZr hmoVr. 12 ì`m eVH$mnmgyZ VwH$mªZr Amnë`m gm_«mÁ`mMm {dñVma H$aÊ`mggwédmV Ho$cr. g_«mQ> H$m°ÝñQ>m°ÝQ>mB©ZZo VwH$mªZm {damoY Ho$cm. na§Vw Vmo ñdV: `m ẁÕm§V _macm Jocm.

    VwH$mªZr B.g. 1453 _Ü ò H$m°ÝñQ>°{Q>Zmonmc ho eha qOHy$Z KoVco. Ë`m_wio ẁamonm§VVwH$mªMm CnÐd dmT>V Jocm. `m KQ>ZoMo J§̂ ra n[aUm_ OJmda Pmco. `m ehamda 300dfm©nmgyZ VwH$mªMo h„o hmoV hmoVo. AmVm ho eha Am°Q>mo_Z VwH$m©À`m gm_«mÁ`mMr amOYmZr~Zco. `m ehamVyZ nyd}H$S>rc Am{U npíM_oH$S>rc Xoem§er XiUdiU d ì`mnma MmcVhmoVm. ì`mnmamMo Vo _moR>o H|$Ð hmoVo. Am{e`m d ẁamonI§S>mMm ì`mnma H$m°ÝñQ>°{Q>ZmonmcehamÀ`m Hy$_mJ} MmcV hmoVm. Vmo ì`mnma VwH$mªÀ`m dM©ñdm_wio ~§X nS>cm. ẁamo{n`cmoH$m§Zm Zdo _mJ© emoYÊ`mMr JaO {Z_m©U Pmcr.

    VwH$m©Zr ho eha qOH$Ê`mgmR>r `m ehamda Oo h„o Ho$co, AË`mMma Ho$co. Ë`m_wio `mehamVrc {dÛmZ, n§{S>V, H$cmd§V, VËdk, emók d coIH$ ẁamonÀ`m Aml`mcm Joco.VoWo Ë`m§Zr J«rH$dmL²>_`mMo _hÎd ẁamo{n`Z cmoH$m§Zm H$imco Am{U òWyZ nwT>o ẁamonm§Và~moYZmMr gwédmV Pmcr.

    5. ^m¡Jmo{cH$ emoY :-

    ^m¡Jmo{cH$ emoYm_wioM ZdrZ OJmMm a§J_§M _mZdr H$V©¥Ëdmcm CncãY Pmcm.ZdZdrZ kmZmÀ`m H$jm é§Xmdë`m Ë`m_wio à~moYZ MidirMr nmœ©̂ y_r V`ma Pmcr. øm^m¡Jmo{cH$ emoYmgmR>r ZdrZ eham§Mm CX`, CÚmoJY§ÚmMr dmT> ì`mnmar joÌmMr JaO,Y_©àgmamMr nyV©Vm, _gmë`m§À`m nXmWmªMr {ZH$S>, nyd}H$S>rc Xoem§À`m g§nÎmrMo AmH$f©U,

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 11

    YmS>er IcmemMm CX`, amÁ`H$Ë`mªMo àmoËgmhZ d H$m°ÝñQ>°{Q>ZmoncMm nmS>md øm KQ>ZmH$maUr ŷV R>aë`m.

    H$m°ÝñQ>°{Q>Zmonc ho eha VwH$m©Zr qOHy$Z KoVë`m_wio nyd}H$S>rc d npíM_oH$S>rc ì`mnma~§X nS>cm. ẁamonmVyZ òUmam IwîH$sMm ì`mnmar _mJ© VwH$m©À`m Vmã`mV Joë`mZo ẁamo{n`ZcmoH$m§Zm Zdo ^m¡Jm{cH$ _mJ© emoYyZ H$mT>Uo Amdí`H$ hmoVo. B{VhmgH$ma {\$ea åhUVmo,""1453 Z§Va ŷ_Ü` g_wÐ d Vm§~S>m g_wÐ hm nyd}H$S>rc _mJ© ~§X Pmcm Ë`m_wio Am{\«$H$mI§S>mcm digm KmcyZ ^maVmV nmohMcm hmoVm.'' `m H$mcI§S>mV nwT>rc à_mUo ^m¡Jmo{cH$emoY cmJco.

    1) B.g. 1486 _Ü ò nmoVw©JrO àdmgr ~mWm}cmoS>m`gZo Am{\«$Ho$À`m X{jU Q>moH$mdarc"Ho$n Am°\$$ JwS> hmon' ho {R>H$mU emoYyZ H$mT>co.

    2) B.g. 1498 _Ü`o nmoVw©JrO àdmgr dmñH$mo-X-Jm_m `mZo ^maVmÀ`m npíM_{H$Zmè`mdarc H$m{cH$V ho ~§X emoYyZ H$mT>co.

    3) B.g. 1492 _Ü ò {¼ñVmo\$a H$moc§~gZo A_o[aHo$Mm emoY cmdcm hmoVm.

    4) B.g. 1497 Vo 1503 `m Xaå`mZ A_o[aJmo ìhoñàwer `mZo A_o[aHo$g Mma doim ôQ>XodyZ hm Am{e`m`r ^mJ ZgyZ ZdrZ ŷ̂ mJ Amho ho {gÕ Ho$co d `m ŷ̂ mJmda EH$J«§W àH$m{eV Ho$cm.

    5) B.g. 1519-20 _°JcoZ `m nmoVw©{JO àdmemZo nmM OhmOo d 267 Icmem§À`m_XVrZo "n¥Ïdr àX{jUm' nyU© Ho$cr. n[aUm_r g§nyU© OJ _mZdr H$V©¥ËdmÀ`m hmVmVgm_mdco. `m ^m¡Jmo{cH$ emoYm§_wio ẁamonMm Am{W©H$ \$m`Xm Pmcm. dgmhVrgmR>rË`m§Zm ZdZdo ̂ yàXoe {_imco. AmcoŠPm§S>a H°$_ZZo nyduM hmoH$m §̀ÌmMm emoY cmdcoë`mAgë`m_wio ẁamo{n`Z àdmí`m§Zm ZdrZ ZdrZ Oc_mJ© emoYVm Amco. à~moYZmÀ`mà{H«$ òg `m ^m¡Jmo{cH$ emoYm§Zr hmV^ma cmdcm.

    6. amOml` :-à~moYZmMr Midi `eñdr H$aÊ`mV Y{ZH$ dJm©Mm d VËH$mcrZ g_mYmar dJm©Mm

    _moR>m dmQ>m Amho. \«$mÝgMm amOm n{hcm \«$mÝgrg `mZo BQ>mcrVrc AZoH$ {dÛmZmZm\«$mÝg_Ü ò AmUco Am{U \«$mÝg_Ü ò àmMrZ {dÚoÀ`m Aä`mgmcm àmoËgmhZ {Xco.

    Y_©g§ñWmZrhr AmñWm XmI{dcr àmMrZ H$cm d {dÚm§À`m nwZé‚mrdZmgmR>r nmon 5dm{ZH$mocg d nmon 10 dm {cAmo `m§Zr ^ard H$m ©̀ Ho$co. âcmoaoÝgÀ`m _o{S>gr KamÊ`mZoâcm°aoÝg òWo {dÚmnrR> ñWmnZ Ho$co d `m {dÚm{nR>mV ßcoQ>moÀ`m VËdkmZmÀ`m Aä`mgmMrgmò Ho$cr Ë`m_wio Zd{dMmam§Zm MmcZm {_imcr. `mM KamÊ`mZo OwÝ`m hñV {c{IVm§Mmg§J«h H$ê$Z d OwÝ`m dñVy§Mo g§J«mc` C^mê$Z Aä`mgH$m§Mr d§ gemoYH$m§Mr gmo` Ho$cr.`m KamÊ`mÀ`m amOml`m_wioM à~moYZ ndm©V AZoH$ H$cmd§V d gm{hpË`H$ CX`mg Amco.

    7. amï´>amÁ`mMm CX` :-

    _Ü` ẁJrZ ẁamonmVrc g§aOm_emhr amÁ ò Zï> hmodyZ VoWo amḯ>amÁ ò d Z§Va A{Z §̀{ÌV

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 12

    amOoemhr {Z_m©U Pmcr. amḯ>amÁ`mÀ`m _wimer Agcocr amḯ>dmXr ^mdZm dmT>rg cmJcrho amO{H$` n[adV©Z à~moYZ à{H«$ òcm nmofH$ R>aco. Adm©{MZ H$mimV _moR>_moR>çm H«$m§Ë`mhmodyZ øm A{Z §̀{ÌV g_m Zm_eof Pmë`m d cmoH$emhr gaH$mao {Z_m©U Pmcr `m amO{H$`CËH«$m§Vr _Yrc amḯ>amÁ`mMr {Z{_©Vr hm EH$ _hÎdmMm Q>ßnm hmoVm.

    amḯ>amÁ` hr A{Z §̀{ÌV amOoemhrMr n{hcr AdñWm hmoVr. nyduÀ`m ga§Om_r amÁ`mMoñdén Ohm{Jar d Ohm{JaXma Ago hmoVo `mVyZ namH«$_r nwéfm§Zr chmZ _moR>çm ñdV§ÌamÁ`mMr ñWmnZm Ho$cr. Aem amÁ`m§Zm àOo{df`r AmñWm, Amnco amÁ`, ŷ_r d g§ñH¥$Vr{df`r A{^_mZ hmoVm. åhUyZ `m amÁ`mVrc OZVoV AmnU `m amÁ`mMo ZmJ[aH$ AmhmoV.ho amÁ` d amOm Amncm Amho. hr amḯ>dmXr ^mdZm ZH$iVnUo dmT>rg cmJcr. amOm dOZVm EH$_VmZo amÁ`mMo ajU H$ê$ cmJco. Aer amḯ>amÁ ò \«$mÝg, B§½c§S>, h§Joar, ñnoZ,nmoVw©Jmc òWo {Z_m©U Pmcr.

    øm amOm§Zm Amnë`m àOo{df`r AmñWm, Amnë`m amÁ`m{df`r Am{U g§ñH¥$Vr {df`rA{^_mZ hmoVm. Amncm Y_©, ^mfm, g§ñH¥$VrÀ`m àgmamMr Ë`m§À`m _ZmV {OÔ hmoVr.amÁ`H$Ë`mªÀ`m `m YmoaUm_wio àOoÀ`m _Zm§Vhr Amnë`m amÁ`m{df`r amÁ`H$Ë`mª{df`rAmnwcH$sMr ^mdZm {Z_m©U Pmcr. amOm d àOm EH${XcmZo amÁ` ajU H$ê$ cmJco. hoamḯ> amÁ`mMo ñdê$n hmoVo. Aem àH$maÀ`m amḯ>amÁ`m§Zr à~moYZ Midircm d Y_©gwYmaH$m§ZmAml` d nmqR>~m {Xcm, AZoH$ amÁ`H$Ë`mªZr VËdk, H$cmd§V, emók, gm{hpË`H$,Y_©gwYmaH$, X`m©dXu, g§emoYH$, ì`mnmar d CÚmoJnVtZm Aml` XodyZ ^anya gmÜ` Ho$co.hr amḯ>amÁ` {Z{_©Vr à~moYZmg H$maUr ŷV R>acr.

    8. CÚmoJnVr d ì`mnmam§Mm CX` :-

    àmMrZ H$mimnmgyZ ^maV, MrZ, J«rH$ d amo_ `m gm_«mÁ`m§Mm ì`mnma ^a^amQ>rcmAmcocm hmoVm. _Ü` ẁJrZ H$mcI§S>mV amZQ>r Q>moù`m§Mr AmH«$_Uo, Y_©̀ wÕo d amO{H$`ApñWaVo_wio ì`mnma, CÚmoJmMr XþX©em Pmcr. _mÌ amḯ>amÁ`o A{Z §̀{ÌV amOoemhrÀ`m{Z{_©Vr_wio ì`mnma CÚmoJmcm àmoËgmhZ {_imco. ZdrZ Oc_mJm©À`m emoYm_wio YmS>grì`mnmè`m§Zm g§Yr {_imcr. BQ>cr, \«$mÝg, B§½c§S>, a{e`m BË`mXr XoemV _moR>-_moR>çmeham§Mm CX` Pmcm. ho gd© KQ>H$ CÚmoJnVr d ì`mnmar dJ© `m§À`m CX`mg H$maUr ŷV R>aco.

    CÚmoJnVr d ì`mnmar dJm©Zo àM§S> g§nÎmr CÚmoJmV Jw§V{dcr hm ì`mnmar dJ© g§K{Q>V,~wÕr_mZ, YmS>gr, _hÎdmH$m§jr, amḯ>m{^_mZr, {dÚm d H$coMr H$Xa H$aUmam Agm hmoVm`mM ì`mnmar dJm©Zo d Ë`m§Zr ñWmnZ Ho$coë`m AZoH$ ì`mnmar H§$nÝ`m§Zr Am{e`m-Am{\«$H$m I§S>mV ì`mnma H$ê$Z _moR>_moR>çm dgmhVr àmá Ho$ë`m Am{U Ë`mVyZ _moR>_moR>rgm_«mÁ ò {Z_m©U Ho$cr. Ë`m§ZrM AmYw{ZH$ OJmMm B{Vhmg KS>{dcm.

    ì`mnmam_wio ẁamonMm A_o[aH$m, Am{e`m d Am{\«$H$m I§S>mer g§~§Y Amcm VgoMnm¡dm©Ë` emóo, VËdkmZ, H$cm, Y_© d gm{hË`mMr AmoiI ẁamoncm Pmcr. ẁamonmVrcg§ñH¥$VrMm nyd}H$S>rc Xoem§V àgma Pmcm. øm Am§Vaamï´>r` g§~§Ym§Zm `m CÚmoJnVtMo`moJXmZ _moR>çm à_mUmda H$maUr ŷV R>aco. `m CÚmoJnVtZr _moR>_moR>çm eham§Mr {Z{_©Vr

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 13

    Ho$cr. Ë`m ehamVrc, emók, gm{hpË`H$ H$cmd§V d Y_©gwYmaH$m§Zm _mocmMo ghH$m ©̀Ho$co. `m dJm©À`m à`ËZm_wioM `wamonmV Y_©gwYmaUm Midircm gwédmV Pmcr.Y_©gwYmaUoÀ`m MidirV hm dJ© à~moYZH$Ë`mªÀ`m nmR>rer C^m am{hcm.

    9. J«rH$-amo_Z g§ñH¥$VrÀ`m nwZé‚mrdZmMr g§ñH¥$Vr

    àmMrZH$mir OJ^a d¡̂ demcr g§ñH¥$VrMm CX` Pmcocm hmoVm. Ë`m_wio VËdkmZ,emó, dmL²>_` d H$cmjoÌm§V X¡{Xß`_mZ àJVr Pmcocr hmoVr. na§Vw hþU d BVa amZQ>rQ>moù`m§À`m AmH«$_Um_wio AZoH$ g§ñH¥$VrMm {dÜd§g Pmcm Am{U Am{e`m d ẁamon I§S>mVA§Y:H$ma_` _Ü` ẁJmcm gwê$dmV Pmcr. _mZdmÀ`m àJVrMo gd© _mJ© ~§X Pmco. VmoApñVËdeyÝ` ~Zcm. na§Vw H$mhr {Z ©̀̂ {dMmad§V gwYmaH$m§Zr hr n[apñWVr ~XcÊ`mMoà`ËZ gwê$ Ho$co. ghm{OH$M Ë`m§Mo cj ẁamonmVrc àmMrZ J«rH$ amo_Z g§ñH¥$VrH$S>o Joco.`m coIH$-{dMmad§Vm§Zr gwédmVrcmM Amnë`m g§ñH¥$Vr _Yrc VËdkmZ, emóo, dmL²>_`d H$coMo loð>Ëd cmoH$m§Zm nQ>dyZ {Xco. g§ñH¥$VrMm AmXe© cmoH$m§À`m g_moa C^m Ho$cm.AmnAmnë`m àmXo{eH$ ^mfoV àmMrZ J«§Wm§Mo ^mfm§Va Ho$co. `mM doir {Za{Zamio ^m¡Jmo{cH$emoY cmJë`m_wio, ZdrZ Oc_mJ© gmnS>ë`m_wio Ë`m§Mm nyd}H$S>rc Xoem§er g§nH©$ dmT>cmAm{U ẁamo{n`Zm§Zr Amnë`m g§ñH¥$VrMm d Y_m©Mm àgma `m ZdrZ ZdrZ Xoem§V H$aÊ`mMrIQ>nQ> gwê$ Ho$cr. øm gd© à{H«$ ò_wio J«rH$-amo_Z g§ñH¥$Vrcm COmim {_imcm. Ë`mVyZZd{Z{_©VrÀ`m d à~moYZmÀ`m àoaUm ẁamo{n`Zm§Zm {_imë`m.

    à~moYZmMm àgma

    àmMrZ H$mimVrc _mZdr OrdZmMr àJVmdñWm d _Ü` ẁJmVrc AàJVmdñWm hrEo{Vhm{gH$ nmœ©̂ y_r à~moYZ MidirÀ`m _wimer hmoVr. Ë`m_wio à~moYZ H$Ë`mªZr àmMrZg§ñH¥$VrÀ`m nwZé‚mrdZm ~amo~aM {d{dY joÌm§V Zd{Z{_©Vr Ho$cr. _Ü` ẁJmV gd©M joÌmVàJVrMm doJ _§X hmoVm. ~wÕràm_mÊ`dmX, VH©$g§JVr, à`moJercVm qH$dm _wº$ {dMmamcmñWmZ ZìhVo. à~moYZ MidirZo _mÌ Y_m©Mo OmoIS> PwJmê$Z XodyZ {d{dY joÌm§V ZdZdrZkmZmMr ^a KmVcr.

    {dÚoMo nwZé‚mrdZ àW_ BQ>cr `m Xoem§V Pmco Am{U Z§Va hiyhiy ẁamonmVrc BVaXoem§V Ë`mMm àgma Pmcm. Y_©g§ñWoMm à^md Zï> Pmë`m_wio {dkmZm{df`r Agcoë`mOwÝ`m g_OwVr _mJo nS>ë`m. _mUgm§V {M{H$ËgH$ àd¥Îmr {Z_m©U Pmcr. {dkmZmÀ`m{d{dY emIoV ZdZdo emoY cmJco. H$cm Y_m©À`m ~§YZmVyZ _wº$ hmodyZ _mZdr OrdZmerg_ag Pmcr. H$coV _mZdr OrdZmMo à{Vq~~ C_Qy> cmJco.

    gm{hË`, emó, H$cm, VËdkmZ, {ejU, g§emoYZ d {dkmZ joÌm§V n[adV©Z KSy>ZAmë`m_wio {d{dY àH$maÀ`m gm_m{OH$ d Ym{_©H$ gwYmaUm Midir gwê$ Pmë`m. `mMmn[aUm_ åhUyZ Am{e`m I§S>mVrc amḯ>m§_Ü ò gm_«mÁ`dmXmÀ`m {damoYmV OZOmJ¥Vr hmodyZamḯ>dmXr MidirMo nd© gwê$ Pmco. à~moYZm Z§Va ẁamonm§V d A_o[aHo$V amḯ>dmXr H«$m§Ë`mKSy>Z Amë`m Am{U AàJV _Ü` ẁJmcm {Vcm§Ocr {_imcr. Ë`m_wio ga§Om_emhr Zï>Pmcr Am{U g§nyU© OJmV Am¡Úmo{JH$ H«$m§Ë`m KSy>Z Amë`m. ̀ m H«$m§Ë`m Am{U Am¡Úmo{JH$aUm_wio

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 14

    _mZdr OrdZ T>diyZ {ZKmco. Zì`m {dkmZ `wJmMm OÝ_ Pmcm. n[aUm_r amï´>mÀ`mAm{W©H$, amOH$s`, gm_m{OH$, Ym{_©H$ d gm§ñH¥$VrH$ OrdZm§V A_wcmJ« ~Xc KSy>ZAmco. d¡Mm[aH$ n[adV©Z hmodyZ ZdrZ VËdkmZ d g§H$ënZm OÝ_mcm Amë`m.

    ZdrZ ^mfm CX`mcm Amë`m. _mZdr OrdZ {dkmZ_` Pmco. `m gd© n[adV©Zn{H«$ òVyZ OJmV AmYw{ZH$ ẁJmMr gwédmV Pmcr. gm{hË`mÀ`m joÌm§V BQ>mcr, B§½c§S>,ñnoZ, nmoVw©Jmc, O_©Zr, \«$mÝg `m Xoem§Zr _moR>çm à_mUmda àJVr Ho$cr. S>mÝQ>o, noQ́>mH©$,~moH°${eAmo, A[ag°ñWo, gìhm©Zmo, Mm°ga, ga Wm°_g _ya, \«$mÝgrg ~oH$Z, eoŠg{n`a gma»`mcoIH$m§Zr AOam_a H$cmH¥$Vr {Z_m©U Ho$ë`m. {MÌH$coÀ`m joÌmV {cAmoZmS>m}-X-pìhÝgrgma»`m {MÌH$mam§Mr "cmñQ> g\$$a' Am{U _moZm{cgm hr XmoZ {MÌo A_a R>acr. à~moYZH$mimV ñWmnË` H$coVhr _moR>çm à_mUmda àJVr Pmcr. CXm. OJmVrc gdmªV _moR>mKw_Q> amo_ ̀ oWrc g|Q> nrQ>g© MM©da Amho. c§S>Z ̀ oWrc g|Q> nm°cMo _§{Xa, _o{S>gr amOdmS>m,amo_ òWrc \${Z©g amOdmS>m BË`mXr {dkmZmÀ`m joÌm§V H$mon{Z©H$g, J°{c{cAmo, EoP°H$Ý ỳQ>Z, {Jë~Q>© Am{U BVa emók `m§Zr {Za{Zamio emoY cmdco.

    à~moYZ hr EH$ KQ>Zm ZgyZ Vr EH$ à{H«$`m Amho. hr à{H«$`m VrZ eVHo$ Mmcy hmoVr.à~moYZmMo joÌ àma§̂ r _`m©{XV hmoVo. 15 ì`m eVH$m§n ª̀V hr à{H«$`m g§nyU© ̀ wamon^a gwê$ hmoVr.

    à~moYZ MidirMo n[aUm_ :-15 ì`m eVH$m§V ẁamonmV gwê$ Pmcoë`m à~moYZ MidirMm à^md OJ^a nS>cm.

    19 ì`m eVH$m§V Am{e`m I§S>mVrc AZoH$ XoemV ẁamonÀ`m YVuda à~moYZmcm gwédmVPmcr. Ë`m Ë`m Xoem§V gm{hË`, emó, H$cm, VËdkmZ, {ejU, g§emoYZ d {dkmZ joÌm§Vn[adV©Z KSy>Z Amco. Zd{Z{_©Vrg gwédmV Pmcr. Ë`m_wio {d{dY àH$maÀ`m gm_m{OH$ dYm{_©H$ gwYmaUm KSyZ Amë`m. `m à{H«$ òMm n[aUm_ åhUyZ Am{e`mB© amḯ>m§V gm_«mÁ`dmX{damoYr OZOmJ¥Vr hmodyZ amḯ>dmXr MidirMo nd© gwê$ Pmco.

    à~moYZm Z§Va IwÔ ẁamonmV Am{U A_o[aHo$V amḯ>dmXr H«$m§Ë`m KSy>Z Amë`m d AàJV_Ü` ẁJmcm {Vcm§Ocr XoÊ`mV Amcr. à~moYZm_wio ga§Om_emhrMm A§V Pmcm. ẁamonmVd OJmV Am¡Úmo{JH$ H«$m§Ë`m KSy>Z Amë`m_wio _mZdr OrdZ T>diyZ {ZKmco ZdrZ {dkmZ`wJmMm AdVma Pmcm. n[aUm_r g_mO d amï´>mÀ`m Am{W©H$, amOH$s`, gm_m{OH$,Ym{_©H$ d gm§ñH¥${VH$ OrdZmV Am_ycmJ« ~Xc KSy>Z Amcm. d¡Mm[aH$ n[adV©Z hmodyZZdrZ VËdkmZ d g§H$ënZm OÝ_mcm Amë`m. ñWmnË`, {eën, {MÌ, g§JrV H$cm§MmZdrZ nÕVrZo {dH$mg Pmcm. ZdZdrZ ̂ mfm CX`mcm Amë`m. Ym{_©H$ g§H$ënZm ~Xcë`m.VH©${Zð> d¡km{ZH$ Ñï>rH$moZ d ~m¡ÕrH$ H«$m§Vr Pmë`mZo _mZdr {dMma _wº$ Pmcm `m gd©n[adV©Z à{H«$`oVyZ OJmV AmYw{ZH$ `wJ AdVaco Am{U Ë`mgmR>r à~moYZ MidiH$maUr ŷV R>acr.

    1. AkmZ d A§YlÕm `m§Mm eodQ> :-à~moYZm_wio _mZdr OrdZmV _moR>m ~Xc KSy>Z Amcm. _Ü``wJmVrc AkmZ d

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 15

    A§YlÕm `m§Mm eodQ> Pmcm. AkmZ d A§YlÕm Xÿa H$aÊ`mgmR>r coIH$ {dMmad§V emók`m§Zm Anma H$ï> H$amdo cmJco. àg§Jr Vwé§Jdmghr ^moJmdm cmJcm. na§Vw Ë`m§À`m_wioMẁamonmVrc A§YH$ma_` Aem _Ü` ẁJmMm A§V Pmcm._Ü ò̀ wJmVrc ga§Om_r amÁ ò, AW©ì`dñWm, «̂ï>mMmar Y_©, _mZdmMr AdhocZm g§nwï>mVAmcr. gZmVZr d pñWVrercVocm {Vcm§Ocr XoÊ`m§V Amcr. _mZdmMr AàJV AdñWmg§nwï>mV òdyZ gdmª{JU àJVrMm àma§̂ Pmcm.

    2. g_mOmdarc Y_©g§ñWoMo gd©ñd Zï> Pmco :-_Ü` ẁJmV _mZdr OrdZmÀ`m gd© A§Jmda Y_©g§ñWoMm à^md nS>cocm hmoVm. na§Vw

    {dMmad§V Y_©gwYmaH$m§Zr àM§S> hmcAnoï>m ghZ H$ê$Z Y_©g ôcmM AmìhmZ {Xco. {dp³cH$,Ba°ñ\$g d ë`yWaZr ^«ï> Y_© d Y_©Jwéda Q>rH$m H$ê$Z Ë`m§Mm T>m|JrnUm d ^«ï>mMmaMìhmQ>çmda AmUcm Am{U Y_m©Mo ewÕ ñdén àJQ> Ho$co. øm Ym{_©H$ H«$m§Vr_wio Y_©g ôMoamOg^m, g_mO, VËdkmZ, {ejU, gm{hË`, H$cm, {dkmZ d Y_©joÌmVco àm~ë` Zï>Pmco. gm_mÝ` _mUyg ñdV§ÌnUo {dMma H$ê$ cmJcm. ~wÕrcm Oo nQ>oc Ë`mMm pñdH$maH$aÊ`mMr d¥Îmr Ë`mÀ`mV {Z_m©U Pmcr. Ë`m_wio Y_©g§ñWoMo àñW H$_r Pmco.3. Xoer ^mfm§Zm CÎmoOZ :-

    à~moYZ H$Ë`mªZr ~m¡{ÕH$ H«$m§Vr KS>dyZ AmUë`m_wio gm{hË`, emó, H$cm d {ejUjoÌmcm MmcZm {_imcr. _Ü` ẁJrZ H$mcI§S>mV {ejUmMm {dH$mg Pmcocm ZìhVm.{ejU ho MM© Am{U Y_©_mVªS>mÀ`m hmVr hmoVo. Ë`m§Zr Ho$di Ym{_©H$ {ejUmcmMàmYmÝ` {Xcoco hmoVo. Ë`m_wio A§YlÕoMo à_mU \$ma _moR>çm à_mUmda dmT>coco hmoVo.à~moYZm_wio hr pñWVr nma ~XcyZ Jocr. ZdZdrZ kmZmMr Xmao Iwcr Pmcr. {Okmgy dg§emoYH$d¥Îmr dmT>rg cmJcr. Y_©Jwê§$À`m hmVyZ {ejU H$mTy>Z KoVco Am{U ñdV§Ì {ejUg§emoYZ g§ñWm ñWmnZ H$aÊ`mV Amë`m.à~moYZnyd© H$mimV J«rH$ d c°Q>rZ ^mfoV gm{hË` {Z{_©Vr hmoV Ago. na§Vw à~moYZ ndm©V_mÌ BQ>m{c`Z \«|$M, B§J«Or d O_©Zr `m ^mfo_YwZ gm{hË` {Z{_©Vr hmoD$ cmJcr. Ë`m_wio`m gd© ^mfm§Zm dmL²>_` ^mfm§Mm XOm© àmá Pmcm.4. g§emoYZmg MmcZm :-

    ~wÕràm_mÊ`dmX d à`moJercVoMr àJVr Pmë`m_wio g§emoYH$m§Mr {OkmgyZd¥ÎmrdmT>rg cmJcr. Z§VaÀ`m H$mimV Y_m©Mo XS>nU H$_r Pmë`m_wio {dkmZmÀ`m {d{dYemImV AmíM ©̀H$maH$ àJVr Pmcr. emókm§Zr IJmocemó, nXmW©{dkmZ, agm`Zemó,d¡ÚH$emó BË`mXr emómV AZoH$ ZdoZdo emoY cmdco. `wamo{n`Z _mUgmV d¡km{ZH$Ñï>rH$moZ {Z_m©U Pmcm. J{UV, ^yJmoc, B{Vhmg, amÁ`emó, AW©emó d {d{dY^m¡{VH$emómMrhr à~moYZm_wio àJVr KSy>Z Amcr.

    5. AmYw{ZH$ ^mfm§Mm {dH$mg :-à~moYZmÀ`m H$mimV ẁamonmVë`m \$«|$M, B§J«Or, ñn°{Ze, BQ>m{c`Z, O_©Z d BVa

    ^mfoV àM§S> à_mUm§V J«§W{Z{_©Vr Pmcr `mMdoir JoQ>Z~J©Zo N>mnImZmMm emoY cmdë`mZo

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 16

    EImÚm J«§WmÀ`m hOmamo àVr AënH$mim§V V`ma hmody cmJë`m. {d{dY ^mfoVrcgm{hpË`H$m§Zr _moR>çm à_mUmda dmL²>_`{Z{_©Vr Ho$cr. "~m`~c' `m Y_©J«§WmMr AZoH$^mfoV ^mfm§Vao Pmcr. n[aUm_r nma§n[aH$ {h~«w, BamUr, Aa~r d J«rH$ øm ^mfm _mJo nSy>ZAmYw{ZH$ ẁamo{n`Z ^mfm§Mr àJVr Pmcr.

    6. amÁ`g^oMo _hÎd dmT>co :-_Ü` ẁJrZ ga§Om_emhr Zï> Pmë`mZo amOg ôMo _hÎd dmT>co. à~moYZ MidirMm hm

    amOH$s` n[aUm_ hmoVm. ga§Om_r amÁ ò ZîQ> Pmë`mZo amOH$s` ApñWaVm g§nwï>mV Amcr.ẁamonm§V {d{eîQ> àXoem§V amḯ>amÁ`mMm CX` Pmcm. Ë`mVyZ nwT>o gm_W©emcr A{Z §̀{ÌVamOg^m \«$mÝg, à{e`m, Am°pñQ´>`m, B§½c§S>, nmoc§S>, nmoVw©Jmc, ^maV, MrZ, OnmZ,VwH©$ñWmZ {Z_m©U Pmcm. ho amOo d§ena§namJV hmoVo. Ë`m§À`m hmVr g ôMo H|$ÐrH$aU PmcocohmoVo. CXm. B§½c§S> _Yrc Q>çwS>a amOg^m, \«$mÝgMm 14 dm cwB©, a{e`mMm-{nQ>a-X-J«oQ>,à{e`mMm amOm Xþgam \$«o$S>[aH$.

    ga§Om_emhrnojm amOg^m ~ar åhUyZ cmoH$m§Zr amOg^m ~iH$Q> H$aÊ`mgmR>r amÁ`H$Ë`mªZmghH$m`© Ho$co.

    7. ^m¡Jmo{cH$ emoY :-à~moYZ H$mimV {Za{Zamù`m Oc_mJm©Mo emoY cmJco. 1453 _Ü`o VwH$mªZr

    H$m°ÝñQ>m°{Q>Zmonc ho eha qOHy$Z KoVë`m_wio IwîH$s`m ì`mnmar _mJ© VwH$mªÀ`m Vmã`mV Jocm.ì`mnma ~§X Pmë`m_wio ZdrZ Oc_mJ© emoYUo `wamonr`Zm§Zm Amdí`H$ Pmco. nm¡dm©Ë`dñVyZm `wamonm§V _moR>çm à_mUmda _mJUr hmoVr. S>m`g, dmñH$mo-X-Jm_m, H$moc§~g,A_o[aJmo ìhoñnwer, _°JcoZ `m§Zr ^m¡Jmo{cH$ emoY cmdco.

    8. _mZdVmdmX d ~wÕrdmXmg àmoËgmhZ :-_Zwî` hm amḯ>, g§ñH¥$Vr d Y_m©Mm {Z_m©Vm AgyZ ̀ mM _mZdmcm _Ü` ẁJrZ OrdZnÕVrV

    A{O~mV ñWmZ ZìhVo. Y_© d g§ñH¥$VrZo _Zwî`mÀ`m gwIXw:ImMm, Ë`mÀ`m ^m¡{VH$àJVrMm \$magm {dMma Ho$cm Zmhr. _mUgmcm H$:nXmW© _mZco. na§Vw à~moYZ H$Ë`mªZr_Zwî` H|$Ðq~Xy _mZyZ Y_©, gm{hË`, emó, {dkmZ d H$coMm {dH$mg KS>{dcm. _mZdr_Z, _mZdr ^mdZm, _mZdr {dMma BË`mXrÀ`m Aä`mgmcm _hÎd {_imco. _Zwî`mÀ`m{dMma ñdmV§Í`mcm, ì`º$sñdmV§Í`mcm d ì`{º$_Ëd {dH$mgmcm àmYmÝ` {Xco. Ë`m_wio_mZdmÀ`m H$V¥©Ëdmcm ì`mnH$ joÌ CncãY Pmco.

    9. _wÐU H$coÀ`m emoYm_wio ~m¡H$ÕH$ d e¡j{UH$ H«$m§Vr :-_wÐU H$coÀ`m emoYm_wio _mZdr OrdZmV e¡j{UH$ d ~m¡{ÕH$ H«$m§Vr Pmcr. _wÐUH$co_wio

    J«§W{Z{_©Vr _moR>çm à_mUmda eŠ` Pmcr. d¥ÎmnÌo {ZKy cmJcr. dmMH$ dJm©À`m g§» òVàM§S> dmT> Pmcr. e¡j{UH$ àJVr _moR>çm à_mUmda hmoD$ cmJcr.

    10. Zm¡H$mZ`Z, dgmhVrH$aU d ì`mnma :-

    Mw§~H$H$mQ>m Agcoë`m hmoH$m §̀ÌmMm emoY cmJë`mZo Zm¡H$mZ`Z H«$m§Vr KSy>Z Amcr.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 17

    YmS>gr X`m©dXu, amÁ`H$Ë`mªMo àmoËgmhZ, nyd}H$S>rc g§nÎmrMo AmH$f©U d _gmë`mÀ`mnXmWmªMr JaO øm H$maUm_wio ẁamonMm Am{e`m-Am{\«$H$m I§S>mer ì`mnma Mmcy hmoVm.`mMdoir B§½c§S>_Ü ò Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vrcm àma§̂ Pmë`m_wio H$ƒm _mc d ~mOmanoR>oMrJaO ^mgy cmJcr. Ë`m_wio Am§Vaamï´>r` ì`mnma dmT>cm. øm ì`mnma dmXmcm Y_©àgmamMr OmoS> {_imë`mZo ì`mnmadmXmMo dgmhVdmXmV ê$nm§Va Pmco. ^maV, MrZ,B§S>moZo{e`m, ~«åhXoe, {\${cnmB©Ýg, pìhEQ>Zm_ d Am{\«$Ho$V ỳamo{n`Z amḯ>m§Zr _moR> _moR>çmdgmhVr {_idyZ Amnmncr gm_«mÁ` WmQ>cr.

    11. AmYw{ZH$ `wJmcm gwédmV :-

    AàJV _Ü``wJmÀ`m nmœ©^y_rda à~moYZmMr Midi gwê$ Pmcr. A§YH$ma_`_Ü` ẁJmVcr amOg^m, g_mO, AW©ì`dñWm, àemgZ, ^mfm, gm{hË`, emó, {dkmZ,H$cm d Y_mªV à~moYZm_wio A_wcmJ« n[adV©Z KSy>Z Amco. ì`mnmadmX, ^m¡{VH$dmX,_mZdVmdmX, amḯ>dmX d ì`º$s-ñdmV§Í`dmXmMm CX` Pmcm. ZdrZ _wë`m§À`m àñWmnZogmR>rẁamon-A_o[aHo$V _hmZ H«$m§Ë`m KSy>Z Amë`m Am{U Ë`mVyZ AmYw{ZH$ Adm©{MZ {dkmZ ẁJmMmOÝ_ Pmcm. à~moYZ Midi AmYw{ZH$ ẁJmMr OÝ_XmÌr R>acr.

    12. gm_m{OH$ d gm§ñH¥${VH$ n[adV©Z :-

    à~moYZ H$mimVrc Y_©gwYmaUm, gm{hË` {Z{_©Vr, H$cm§Mm {dH$mg d d¡km{ZH$àJVr_wio g§nyU© _mZdr g_mO T>diyZ {ZKmcm. {ejU, g§emoYZ, {dkmZ d H$cmjoÌmVë`m àJVr_wio _mUgmMr \$ma _moR>r gm§ñH¥${VH$ àJVr Pmcr. nyduMm ê$T>ràr`A§YlÕ _Zwî` gwg§ñH¥$V d gwYmacocm ~Zcm. Ë`mMm A§V~m©ø {dH$mg Pmcm. _mZdrOrdZmÀ`m gd© emIm g_¥Õ Pmë`m.

    BË`mXr n[aUm_ à~moYZmMo KSy>Z Amco.

    1.2.2. ^m§S>dcdmX d gm_«mÁ`dmX `m§Mm {dH$mg :-

    AmYw{ZH$ gm_«mÁ`dmX hr Adm©MrZ B{VhmgmVrc _hÎdnyU© KQ>Zm hmoVr. `m KQ>ZoZoOJmÀ`m B{VhmgmV àM§S> CcWm-nmcW KS>{dcr. {demcH$m` Ago Am{e`m-Am{\«$H$mI§S> EH$m eVH$mV naH$s`m§À`m nmaV§ÌmV Joco. Aem gm_«mÁ`dmXmMo AÜd©̀ y ẁamonmVrcamḯ>o hmoVr.

    dmñV{dH$ nhmVm gm_«mÁ`dmXmMr à{H«$`m àmMrZ H$mimnmgyZ Mmcy hmoVr. EH$m amḯ>mMoXwgè`m amḯ>mda à ŵËd ho gm_«mÁ` dmXmMo _wigwÌ hmoVo na§Vw {d{dY H$mcI§S>mV Ë`mMoñdê$n ~XcV Joco. {dkmZ d V§ÌkmZmVrc àJVr `m_wio gm_«mÁ` {dñVmamcm MmcZm{_imcr. Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr_wio H$ƒm _mc d ~mOmanoR>m d ZdrZ dgmhVtMr JaO {Z_m©UPmcr. Ë`mVyZM ì`mnma d dgmhVtMr ñWmnZm `mgmR>r ẁamonr` amḯ>m§_Ü ò ñnYm© gwê$Pmcr. n[aUm_r OJmV ẁamonr`Z amḯ>m§À`m _moR>_moR>çm dgmhVr ñWmnZ Pmë`m Am{UË`mVyZM Ë`m§Mr ~cmT>ç gm_«mÁ ò CX`mg Amcr. AmYw{ZH$ gm_«mÁ ò, ì`mnmadmX ddgmhVdmXmMo AnË` hmoVo.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 18

    ì`mnma, ^m§S>dcr Jw§VdUwH$, Z\$m d emofU øm Am{W©H$ ~m~ter hm gm_«mÁ`dmX{ZJS>rV Agë`mZo Ë`mg Am{W©H$ gm_«mÁ`dmX Agohr åhUVmV. Am{e`m-Am{\«$H$mI§S>mVrc _mJmgcoë`m cmoH$m§V Y_©àgma d g§ñH¥$Vr {dñVma H$ê$Z Ë`m§Zm gwg§ñH¥$V d{¼íMZ ~Z{dUo d dgmhVdmXm§Mm hoVw hmoVm.

    ^m¡JmocrH$ emoY d à~moYZ Midir_wio ẁamonmV gw~wÕ d _hÎdm§H$m§jr g_mOmMmCX` Pmcm. CîU H$Q>r~§YmVrc {Za{Zamù`m àH$maÀ`m amoJamB©da Zdr-Zdr Am¡fYo{ZKmcr. Amamo½`mMo d ñdÀN>VoMo {Z`_ kmV Pmco. Ë`m_wio Jmoè`m§Mo CîU H$Q>r~§Ym§VrcOrdZ \$mago YmoŠ`mMo amhrco Zmhr. Zm{dH$ joÌmVrc Zì`m emoYm_wio Oc_mJm©Zo hmoUmardmhVyH$ J{V_mZ d gwc^ Pmcr. Vmam §̀Ìo, XyaÜdZr, {dÚwV g§Xoe a‚my `m_wio XyaÀ`màXoem§er g§nH©$ gmYUo eŠ` hmoD$ cmJco. aoëdo_mJ© V`ma Pmco. Ë`m_wio dmhVwH$ gwc^hmodyZ Xya A§Vamdarc ehao nañnam§er OmoS>cr Jocr. Am{W©H$ H$maUm ~amo~a `mhrgw{dYm§_wio ẁamo{n`Z amḯ>o gm_«mÁ`dmXmÀ`m ñnY}V CVacr. ẁamonmVrc nmoVw©Jmc, hm°c§S>,ñnoZ, B§½c§S> d \«$mÝg ho Xoe gm_«mÁ`dmXr ñnY}V AmKmS>rda hmoVo. S>M d nmoVw©{JOm§ZrMYS>nS> H$ê$Z ZdrZ Oc_mJm©Mo emoY cmdco Am{U Ë`m§ZrM dgmhVdmXmMm ew^ma§^Ho$cm.

    gm_«mÁ`dmX åhUOo H$m` ?

    gm_«mÁ`dmX, Zdgm_«mÁ`dmX d dgmhVdmX ho Ago eãXà`moJ gm_«mÁ`dmXm{df`rHo$co OmVmV. dmñV{dH$ nmhVm eãX doJdoJio dmQ>V Agco Var Ë`m§Mm AW© _mÌ EH$MAmho. gm_«mÁ`dmXmMr n{hcr nm`ar dgmhVdmX hmò . dgmhVdmX åhUOo EImÚm amï>́merì`mnma ñWmnZ H$aÊ`mgmR>r VoWo dgmhV H$aUo. EH$Xm dgmhV Pmcr åhUOo VoWo AmncramOH$s` g^m àñWm{nV H$aUo åhUOoM dgmhVdmXmMo ê$nm§Va Z§Va gm_«mÁ`dmXmV hmoVo.

    amÁ`m§À`m gr_m§Mm {dñVma H$aUo d {d{^Þ amÁ`m§Zm EH$m eº$semcr H|$Ðr` g ôÀ`mA{YnË`mImcr AmUUo åhUOo gm_«mÁ`dmX hmò . gm_«mÁ`dmX hm eãX c°{Q>Z ^mfoVrcrImperialism `m eãXmnmgyZ V`ma Pmcocm Amho. `m eãXmMm AW© A{YH$ma qH$dmg^m Agm hmò .

    gm_«mÁ`dmX åhUOo EH$m àJV amḯ>mZo Xwgè`m AàJV amîQ́>mda dM©ñd àñWm{nV H$aUohmò . {^Þ d§e, ^mfm d g§ñH¥$Vr Agcoë`m g_mOmda amOH$s`, Am{W©H$ d gm§ñH¥${VH$dM©ñd àñWm{nV H$aUo `m {H«$ òcm gm_«mÁ`dmX Ago åhUVmV.

    H$ÀÀ`m _mcmMr Am`mV H$aUo, nŠŠ`m _mcmMr ~mOmanoR> {_i{dUo. Amnë`mamḯ>mÀ`m d¡̂ dmV ^a KmcUo, Amnco dM©ñd dmT>{dUo, Y_©àgma H$aUo, Amncr amOH$s`qH$dm Am{W©H$ {dMmaàUmcr Xwgè`m amÁ`mda cmXUo `mVrc EH$m qH$dm {Za{Zamù`mH$maUmñVd EH$m amḯ>mZo Xwgè`m amḯ>mda ñdm{_Ëd JmO{dUmè`m à{H«$ òcm gm_«mÁ`dmXAgo åhUVmV.

    {^Þ d§e, {^Þ Y_©, {^Þ g§ñH¥$Vr àmá Agcoë`m amḯ>mda Xwgè`m amḯ>mZo amOH$s`,Am{W©H$, gm§ñH¥${VH$, d¡Mm[aH$ qH$dm Ym{_©H$ dM©ñd H$m`_ H$aUo åhUOo gm_«mÁ`dmX hmò .

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 19

    àmo. E_. Oo. ~m°Z `m§À`m _Vo gm_«mÁ`dmX ho EH$ YmoaU Amho. Ë`mMm CÔoe EH$gm_«mÁ` {Z_m©U H$aUo d Ë`mMo g§KQ>Z Am{U ApñVËd H$m`_ R>odUo hm hmò . gm_«mÁ`åhUOo Ago {demc amÁ` H$s Á`mV {d{^Þ amḯ>m§Mm g_mdoe Ho$cm OmVmo d hr amḯ>o EH$mH|$Ðr` g ôÀ`m {Z §̀ÌUmImcr AgVmV.

    gm_«mÁ`{dñVmamMo _mJ© {^Þ Agco Var _yc^yV ^mdZm, à^wËdmMr, dM©ñdmMrAgVo. Ë`mMà_mUo Am{W©H$ {hVg§~§Y, cîH$ar _hÎd, Ym{_©H$ C{Ôï>o, amOH$s` hoVy B.Jmoï>r gm_«mÁ` ñWmnZoV {XgyZ òVmV.gm_«mÁ`dmXmMo ñdê$n :-

    ẁamo{n`Zm§Zr Am{e`m`r XoemMm emoY cmdë`mda {d{dY ì`mnmar H§$nÝ`m§Mr ñWmnZmH$ê$Z Ë`m§À`mer ì`mnma gwê$ Ho$cm. ñWm{ZH$ g_«mQ>m§Zm ZOamUo XoD$Z Ë`m§À`mH$Sy>Zì`mnmar gdcVr {_i{dUo, ~§Xao d ~mOmanoR> Vmã`mV KoD$Z VoWo Amncm ì`mnma gwê$H$aUo, ì`mnmar dQ>dmar (JmoXm_) dgmhVr ñWmnZm H$aUo, Ë`m§À`m g§ajUmgmR>r g¡Ý`~miJUo d àg§Jr ẁÕ H$ê$Z ñWm{ZH$ gÎmm§Zm nam ŷV H$aUo Am{U Vmo àXoe Amnë`mVmã`mV KoD$Z Amnco amOH$s` dM©ñd àñWm{nV H$aUo ho AmYw{ZH$ gm_«mÁ`dmXmMo ñdê$nhmoVo.

    EH$mo{Ugmì`m eVH$mV Á`m amîQ́>m§Mo gm_«mÁ` _moR>o AWdm Á`m§À`m dgmhVr OmñV Voamḯ> à{V{ð>V d gd©loð> g_OÊ`mV Amco. ̀ mgmR>rM dgmhVH$ma ì`mnmè`m~amo~aM _moR>_moR>o_hÎdmH$m§jr g_«mQ> gm_«mÁ`dmXmÀ`m ñnY}V CVaco. Aem AË §̀{VH$ amḯ>dmXmZohr gm_«mÁ`dmXYï>nwï> ~Zcm. øm AmYw{ZH$ à ŵËddmXmcm Am{e`m-Am{\«$Ho$Vrc AkmZ, A§YlÕm,Y_©̂ oX, ^mfm ôX, ga§Om_r nÕVr, OmVr ôX, AmYw{ZH$VoMm A^md, _mJmgconUmMmà^md BË`mXr Jmoï>r H$maUr ŷV R>aë`m.

    1880-1910 hm AmYw{ZH$ gm_«mÁ`dmXmÀ`m CËH$fm©À`m H$mcI§S> g_Ocm OmVmo.ẁamonmVrc ~hþVoH$ amḯ>o ̀ m gm_«mÁ`dmXr ̂ mdZoÀ`m Amhmar Jocr. gm_«mÁ`dmXm_wio ̀ wam{n`ZXoemV dma§dma g§Kf© Pmco d Ë`mVyZ n{hco _hm`wÕ CX²^dco. AmYw{ZH$ H$mimVrcgm_«mÁ`dmX CJ« d AmH«$_H$ ñdê$nmMm Amho.

    AmYw{ZH$ gm_«mÁ`dmXmV Ho$di amOH$s` dM©ñd àñWm{nV H$aUo A{^àoV ZìhVo. VaamOH$s` dM©ñdm~amo~aM Am{W©H$, Am¡Úmo{JH$, gm_m{OH$ d gm§ñH¥${VH$ dM©ñdhr àñWm{nVHo$co OmVo. 19 ì`m eVH$mVrc gm_«mÁ`dmX hm àmMrZ d _Ü` ẁJrZ gm_«mÁ`dmXmÀ`mVwcZoV doJim Amho. `m gm_«mÁ`dmXmV OoË`m§Zm (gm_«mÁ`dmX cmXUmè`m amḯ>mg) OrVamḯ>m§{df`r (gm_«mÁ`dmX cmXcm Jococr amḯ>o) _wirM ghmZŵ yVr ZìhVr. Amncm Y_©,g§ñH¥$Vr, OrdZnÕVr, OrV amḯ>m§da cmXÊ`mMm à`ËZ OoË`m amḯ>m§Zr Ho$cm. øm gm_«mÁ`dmXm_wioË`m Ë`m XoemVrc g_mO gdm©Wm©Zo naV§Ì Pmcm.

    AmYw{ZH$ gm_«mÁ`dmXmÀ`m {dH$mgmMr H$maUo :-

    1. Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr :-Adm©MrZ gm_«mÁ` {dñVmamMo _wio 1750 Vo 1850 `m H$mimV Pmcoë`m Am¡Úmo{JH$

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 20

    H«$m§VrV Amho. hr H«$m§Vr àW_ B§½c§S> _Ü ò hmoD$Z Z§Va gd© ẁamon^a `m H«$m§VrMm àgmaPmcm Am{U `mVyZM ^m§S>dcemhr g_mOaMZoMm CX` Pmcm. Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr_wioCËnmXZ Am{U CËnmXZmÀ`m gmYZmV H«$m§VrH$maH$ ~Xc KSy>Z Amcm. KaJwVr CÚmoJY§Xo~§X nSy>Z Ë`m§Mo ê$nm§Va _moR>_moR>çm H$maImÝ`m§_Ü ò Pmco. H$ƒm _mc {_i{dÊ`mgmR>rZdrZ ~mOmanoR>m {_i{dÊ`mMr ñnYm© ẁamonmVrc amḯ>mV {Z_m©U Pmcr. ẁamo{n`Z amḯ>m§ZrH$_Hw$dV Agcoë`m Am{e`m-Am{\«$H$m I§S>mVrc XoemV Amnë`m dgmhVr ñWmnZHo$ë`m. H$ƒm _mcmMo nŠŠ`m _mcmV énm§Va Ho$ë`mZ§Va Vmo {dH$Ê`mgmR>r ẁamo{n`Z amḯ>m§Zmh¸$mÀ`m ~mOmanoR>m hì`m hmoË`m. H$maU CËnm{XV _mcmMr {dH«$s H$aÊ`mgmR>r ẁamo{n`ZXoem§V _moR>çm g§»`oZo J«mhH$ CncãY ZìhVm. Am{e`m-Am{\«$H$m I§S>mÀ`m VwcZoVẁamo{n`Z Xoem§Mr cmoH$g§»`m H$_r hmoVr. Va §̀ÌmÀ`m ghmæ`mZo CËnmXrV Ho$coë`m dñVy§MoCËnmXZ A{YH$ hmoVo. Voìhm H$ƒm _mcmMr CncãYVm Am{U nŠŠ`m _mcmMr {dH«$s`mgmR>r ~mOmanoR>m `m "JaOoVyZ gm_«mÁ`dmXmMm {dH$mg' Pmcm. Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr hoMgm_«mÁ`dmXmMo à_wI H$maU hmoVo.

    2. A{V[aº$ ^m§S>dcmMr dmT> :-Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrMm n[aUm_ åhUyZ ẁamonI§S>mV ^m§S>dcemhrMm _moR>çm à_mUmda

    CX` Pmcm. B§½c§S>, A_o[aH$m, O_©Zr `m amḯ>m§_Ü ò ^m§S>dcemhrMm PnmQ>çmZo CX` Pmcm.ẁamo{n`Z g_mOmVrc ^m§S>dcXmam§Mm dJ© A{YH$ lr_§V Pmcm. Ë`m§À`m Odi A{V[aº$^m§S>dc O_m hmoD$ cmJco. ho A{V[aº$ ^m§S>dc Ë`m§Zm H$moR>oVar Jw§VdUo Amdí`H$ hmoVo.Ë`mgmR>r ZdrZ dgmhVtMr Amdí`H$Vm hmoVr. H$maU ẁamo{n` Xoem§V ^m§S>dc Jw§VdUwH$sg\$magm dmd ZìhVm. dgmhVr ñWmnZ H$ê$Z VoWo H$maImZo, H$mnS> {JaÊ`m, AmJ~moQ>r,aoëdo, ImUr BË`mXr CÚmoJY§ÚmV Ë`m§Zr ^m§S>dc Jw§Vdco.

    ẁamo{n`Z amḯ>m§À`m VwcZoV MrZ, ^maV d BVa amḯ>mV `m§{ÌH$s CËnmXZmcm ZwH$VrMgwédmV Pmcr hmoVr. Aem àH$mao ^m§S>dcemhrMm {df` Agm {dH$mg hmoV Jocm. Ooìhm^m§S>dcemhrMm {df`_ {dH$mg hmoVmo, Voìhm {dH${gV ^m§S>dcemhr amï´>o A{dH${gVamḯ>m§Zm _mJmgcoco R>odÊ`mMm à`ËZ H$aVmV. Aem amḯ>m§Zm n¸$m _mc {dH$Ê`mgmR>r Am{UH$ƒm _mc {_i{dÊ`mgmR>r ~mOmanoR> ~Z{dcr OmVo. `mcmM dgmhVdmX Ago åhUVmV.`m dgmhVdmXmVyZM gm_«mÁ`dmX {Z_m©U Pmcm.

    3. ~mOmanoR>m {_i{dUo :-Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr_wio CËnmXZmV _moR>çm à_mUmda dmT> Pmcr. A{V[aº$ CËnmXZ

    {dH$Ê`mgmR>r ~mOmanoR>m§Mr JaO {Z_m©U Pmcr. {edm` ẁamonmVrc amḯ>o EH$_oH$m§Mm _mc{dH$V KoV ZìhVr. ñdajUmË_H$ OH$mVrÀ`m VËdm_wio ẁamonmVrc ì`mnma R>ßn PmcmhmoVm. Aem n[apñWVrV `wamonm~mhoarc amï´>mV ^m§S>dcemhrMm AOyZ CX` PmcocmZìhVm. `m XoemVrc ~mOmanoR>m ẁamonmVrc amḯ>m§Zm Iwë`m hmoË`m. `m Xoem§_Ü ò ẁamonmVrc^m§S>dcXma ì`mnmamÀ`m {Z{_ÎmmZo Joco d Ë`m§Zr VoWo gwédmVrcm Am{W©H$ d Z§Va amOH$s`gm_«mÁ`dmX àñWm{nV Ho$cm.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 21

    ẁamonmVrc amḯ>m§_Ü ò ~mOmanoR>m {_i{dÊ`mgmR>r ñnYm© gwê$ Pmcr Am{U `m ñnY}Moê$nm§Va gm_«mÁ`dmXmV Pmco. ~cdmZ amḯ>m§Zr gdmªV OmñV ~mOmanoR>m H$m~rO Ho$ë`m.CXm. B§½c§S>

    4. dmT>ë`m cmoH$g§»`oda Cnm` :-ẁamo{n`Z amḯ>o ^m¡Jmo{cH$ Ñï>rH$moZmVyZ chmZ hmoVr. Ë`m_mZmZo VoWrc cmoH$g§»`m

    gmVË`mZo dmT>V hmoVr. ẁamonmVrc Odi Odi gd© Xoem§_Ü ò cmoH$g§»`m dmT>rMm àíZCX²^dcm. VgoM AZoH$ d¡km{ZH$ Am{U d¡ÚH$s` emoYm_wio Am¡fYmonMma gwê$ Pmco.Ë`m_wio _¥Ë ỳMm Xa KQ>cm. cmoH$g§»`m dmTy> cmJcr Ë`m_wio Xm[aÐç, Cnmg_ma, ~oH$mar,Jw§S>{Jar dmT>V Jocr. gm_m{OH$ em§VVm YmoŠ`mV Amcr. Ë`mcm XoemVrc amÁ`H$Ë`mªZmcmoH$g§»`oMm àý ^oS>gmdy cmJcm. B§½c§S>, \«$mÝg, ñnoZ, BQ>mcr d OnmZ `m Xoem§MrcmoH$g§»`m ^a_gmR> dmT>cr. CncãY Agcoë`m AÞ, dó, {Zdmam `m JaOm H$_r nSy>cmJë`m. hm àý gmoS>{dÊ`mgmR>r ẁamo{n` Xoem§Zr Am{e`m Am{\«$H$m I§S>mV dgmhVrñWmnZ H$ê$Z Amnmnë`m dgmhVt_Ü ò H$mhr cmoH$g§» òMo ñWcm§Va H$amdo Ago R>a{dco.CXm. B§½c§S>Zo AZoH$ B§J«O Hw$Qw>§{~`m§Zm H°$ZS>m, Am°ñQ´>o{c`m Am{U X{jU Am{\«$Ho$VH$m`_Mr dñVr H$aÊ`mgmR>r nmR>{dco, OnmZZo {MZMm _m§Myar`m hm àXoe qOHy$Z Ë`màXoem§V OnmZr Hw$Qw>§~mMr dñVr KS>dyZ AmUcr. `m{edm` Am{e`m-Am{\«$H$m I§S>mVB§J«Om§Mo OoWo OoWo amÁ` hmoVo. VoWo àemgZ d cîH$ar §̀ÌUoV {~«Q>re _mUgo hmoVr.

    Aem [aVrZo gm_«mÁ`dmXr amḯ>m§Zr dmT>Ë`m cmoH$g§» òMm à`ËZ gmoS>{dÊ`mMm àýHo$cm. Ë`mgmR>r dgmhVr ñWmnZ H$aÊ`mg àmoËgmhZ {Xco. Ë`m_wio ghm{OH$M gm_«mÁ`dmXmcmnmR>~i {_iV Joco.

    5. XiUdiUm§À`m gmYZm§V dmT> :dm\o$À`m §̀ÌmMm emoY cmJë`m_wio OhmOo d AmJJmS>rMo B§{OZ d dm\o$da Ymdy

    cmJco. Ë`m_wio XiUdiUm§À`m gmYZmV H«$m§VrH$maH$ Ago ~Xc KSy>Z Amco.XiUdiUmÀ`m gwc^Vo_wio ẁamonI§S>mVrc n¸$m _mc OJmÀ`m H$moUË`mhr ^mJmV OmD$cmJcm. Ë`m_wio gm_«mÁ`dmXmg _moR>çm à_mUmda MmcZm {_imcr. à~moYZ H$mimnmgyZgwê$ Pmcocr d¡km{ZH$ emoYmMr na§nam nwT>o gmVË`mZo Mmcy am{hcr. {d{dY §̀Ìo d eº$s `mgmYZm§À`m emoYm_wio CËnmXZmMm {dH$mg Xa dmT>cm. AmJ~moQ>r, AmJJmS>r, Vmam §̀Ìo,_moQ>mar, Q>ocr\$moZ BË`mXr gmYZm_wio XiUdiU gwc^ Pmco. Am§Vaamḯ>r` ì`mnma dmT>cm.{dkmZm_wio AmYw{ZH$ eómómV àJVr Pmcr. d¡km{ZH$ emoYm§Zr _mUgmcm `wÕ{à`~Z{dco. _hÎdmH$m§jr ẁamonr` amḯ>m§Zm gm_«mÁ`dmXmgmR>r CÚwº$ Ho$co.

    6. Am{W©H$ cm^ :-H$ƒm _mc àmá H$ê$Z n¸$m _mc {dH$Ê`mgmR>r ẁamo{n`Z amḯ>mV ñnYm© {Z_m©U Pmcr.

    Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr_wio gm_«mÁ` dmXmMm OÝ_ Pmcm. `wamo{n`Z amï´>m§Zr dñVy§Zm ñnYm©Zgcoë`m ~mOmanoR>m emoYë`m. H$ƒm _mc àmá H$aÊ`mgmR>r Ë`m§À`mV g§Kf© gwê$ Pmcm.Am{e`m, Am{\«$H$m I§S> d B.g. 1776 nyduÀ`m A_o[aH$m I§S>mVrc Xoe ho amOH$s`

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 22

    ÑîQ>çm Xw~©c hmoVo. Ë`m Xoem§V I{ZO g§nÎmr {dnwc hmoVr. àm_w»`mZo gmoZo, Mm§Xr, {hao,H$moigm, Voc BË`mXr `m I{ZO g§nÎmr{edm` Am{e`m I§S>mVrc Xoe Z¡g{J©H$ g§nÎmrZog_¥Õ hmoVo. Am¾o` Am{e`m`r XoemV _gmë`m§À`m nXmWmªMo CËnmXZ KoV Ago.{\${cnmB©Ýg_Ü ò V§~mIyMo Va _co{e`mV a~amMo CËnmXZ hmoV Ago. ẁamo{n`Z Xoem§ZrH$ƒm _mcmgmR>r, I{ZO g§nÎmrgmR>r d Z¡g{J©H$ g§nÎmrÀ`m hì`mgmnmoQ>r Am{e`m,Am{\«$H$m I§S>mV dgmhVr ñWmnZ Ho$ë`m. Ë`m {R>H$mUr Amnco ^m§S>dc Jw§V{dco.

    coZrZ åhUVmo, ^m§S>dcdmX Amnë`m {dH$mgmV eodQ>r gm_«mÁ`dmXmMo ñdê$n J«hUH$aVmo.

    7. S>m{d©ZMm {gÕmÝV :-

    `mo½`V_ _mUgmMm {dO` d OrdZmgmR>r g§Kf© S>m{d©ZÀ`m `m {gÕmÝVmMm Cn`moJAm§Vaamḯ>r` amOH$maUmV AZoH$ amîQ́>m§Zr Ho$cm. gm_«mÁ`dmX hm _mÌ Ý`m`mda AmYmacocmAmho. chmZ _mgm _moR>çm _memMo ^j AgVmo. _moR>çm d eº$semcr amÁ`mZo chmZ dXw~©c amÁ`mg {Ji§H¥$V H$amdo Ago ~cemcr amÁ`m§Mo à{VnmXZ AgVo.

    8. nmíMmË` g§ñH¥$Vr d {¼íMZ Y_© àgma :-

    Amnë`m Y_m©Mm d g§ñH¥$VrMm àMma _mJmgcoë`m amḯ>mV H$aUo ho nwT>macoë`m amḯ>m§ZmAmnco H$V©ì` dmQ>Vo. Jmoè`m cmoH$m§Zr Am{e`m d Am\«$sH$m I§S>mVrc _mJmgcoë`m§Mm dXwX£dr ~m§Ydm§Mm CÕma H$amd`mMm `m Z¡{VH$ H$ënZoZwgma H$mhr Y_© àgmaH$m§Zr IamoIaMKZXmQ> O§JcmV hmcAnoï>m ghZ H$ê$Z Amnco àMma H$m ©̀ àm_m{UH$nUo nma nmS>co.Omo\o$g M|~a coZ åhUVmV, "Am{\«$Ho$Vrc gm§ñH¥${VH$ {dH$mgmMo H$m ©̀ hmVr KoUo ho AmncoH$V©ì` Amho.'

    nmíMmË` g§ñH¥$Vr hrM gd©loð> g§ñH¥$Vr Amho d {VMm ẁamonÀ`m ~mhoa àgma Pmcmnm{hOo, Ago ẁamonmVrc amÁ`H$Ë`mªZm d {dMmad§V§mZm dmQ>V hmoVo. {¼üZ Y_©àgmamgmR>rË`m§Zr ZdrZ {gÕm§V nwT>o AmUco Vo åhUV, - "`oey {¼ñVmMm g§Xoe MmohmoH$S>o nga{dUo'hm {gÕmÝV Jmoè`m cmoH$m§darc AmoPo (Burdon on white Man) `m ZmdmZo AmoiIcmOmVmo. _mJmgcoë`m cmoH$m§Mo H$ë`mU H$aÊ`mMo H$m_ B©œamZoM Amnë`mda gmon{dco AmhoAm{U Vo H$m_ Ë`mÀ`m BÀN>oà_mUo `mo½` àH$mao ìhmdo åhUyZ amOH$s` gÎmm àñWm{nVH$aÊ`m{edm` JË`§Va Zmhr. Aer ^y{_H$m `wamo{n`Z amï´>m§Mr hmoVr. {¼üZ Y_m©À`m{_eZar g§KQ>Zm§Zr {¼íMZ Y_m©À`m àgmamÀ`m {Z{_ÎmmZo Am{e`m, Am{\«$H$m I§S>mVàdoe Ho$cm. Y_© àMmaH$mZ§Va g¡{ZH$ Amco, amÁ`H$V} Amco. åhUOoM Y_©àgma Ym{_©H$namonH$ma `m Jm|S>g ZmdmImcr ẁamo{n`Z amîQ́>m§Zr gm_«mÁ` {dñVmamMo YmoaU pñdH$maco.

    9. amï´>r` g§ajU :-amḯ>mÀ`m g§ajUmW© d naH$s` AmH«$_UmnmgyZ amḯ>mcm dmM{dÊ`mgmR>r ñdajUmÀ`m

    ZmdmZo eoOmaÀ`m chmZ d Xw~©c amḯ>mV OmD$Z Amnco g¡Ý` VoWo R>odÊ`mMo H$m ©̀ AZoH$gm_«mÁ`dmXm§Zr Ho$co. g§ajU ì`dñWoÀ`m Ñï>rZo Amdí`H$ Vmo H$ƒm _mc Am{U BVa

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 23

    dñVwMm gmR>m CncãY hmoVmo. VgoM dgmhVr_YyZ BVam§er ẁÕmgmR>r _Zwî` ~i CncãYhmoVo. n{hë`m _hm ẁÕmV \«$mÝgZo dgmhVr _YyZ 5,00000 cmoH$ g¡{ZH$s H$m_mgmR>rnmR>{dco Va XmoZ cmI _Oya åhUyZ B§½c§S>Zo Odi Odi 4 cmI ^maVr`m§Zm cT>Ê`mgmR>rZoco hmoVo.

    gm_«mÁ`dmÚm§Zr dgmhVr_YyZ {_iUmè`m Voc, a~a d BVa H$ƒm _mcmMm \$ma_moR>çm à_mUmV ñdV:À`m g§ajUmÀ`m Ñï>rZo Cn`moJ H$ê$Z KoVcm. Aem [aVrZo EH$mMdoir Am{W©H$ Am{U cîH$ar hoVw gmÜ` H$ê$Z KoVco. VgoM ẁÕ H$mimV dgmhVtMmCn`moJ cîH$ar Vi Am{U N>mdÊ`m Q>mH$Ê`mgmR>r Ho$cm OmV Ago. ẁÕmMr nyd© V`marH$aÊ`mgmR>r dgmhVtMm dmna Ho$cm OmV Ago. ̀ wÕmV ñdV:Mo amÁ` J_mdco Va dgmhVr_YyZ`wÕ Mmcy R>odVm `oV Ago.

    10. amï´>r` à{Vð>m :-ñdV:À`m amḯ>mMr à{Vð>m d amḯ>m{^_mZm_wio ~T>çm amḯ>m§Zr gm_«mÁ`mMm àgma Ho$cm.

    Á`m Xoem§À`m dgmhVr qH$dm gm_«mÁ` _moR>o Vo amḯ> loð> d à{Vð>rV _mZco OmV hmoVo.gm_«mÁ`dmX ho amḯ>r` à{Vð>oMo cjU g_OÊ`mV Amco. {~«Q>rem§À`m gm_«mÁ`mda gỳ © H$Yr_mdiV Zmhr, `mMm {~«{Q>em§À`m AZoH$ {nT>çm§Zm A{^_mZ dmQ>V hmoVm. Amnco Ama_magd© _hmgmJam_YyZ {X_mImZo {\$aVo `mMm Ë`m§Zm A{^_mZ dmQ>o.

    dgmhVr Zgcoë`m Xoem§Zm jw„H$ R>a{dÊ`mV Amco. A_o[aHo$gma»`m g§nÞ d ~cmT>çXoemcm ẁamonr` amḯ>o qH$_V XoV ZìhVr. eodQ>r A_o[aH$m XoIrc gm_«mÁ`dmXmÀ`m ñnY}Vgh^mJr Pmcr. AmYw{ZH$ H$mimVrc dgmhVdmX d Am{W©H$ gm_«mÁ`dmX `m§À`m _wimeramḯ>r` à{Vð>mdmXmMm hoVy à^mdrnUo H$m ©̀aV hmoVm. Ë`mcm cT>mdy amḯ>dmXmZo IVnmUrKmVco. hm Adm©MrZ à ŵËddmX amḯ>r` à{Vð>oMo ÚmoVH$ ~Zcm Am{U OJmVrc g_W© amḯ>ogm_«mÁ`dmXmÀ`m _mJo Ymdy cmJcr. hr gm_«mÁ`dmXr amḯ>o Ah§H$mar hmoVr. Ë`m§Zm AmncmY_©, ^mfm, VËdkmZ, H$cm, {dMmagaUr, amÁ` nÕVr d g§ñH¥$Vr gdm}Îm_ d gd©loð>dmQ>V hmoVr.

    Am{e`m-Am{\«$Ho$Vrc Xoe Ag§ñH¥$V _mJmgcoco AgyZ Ë`mMm CÕma d àJVrH$aÊ`mgmR>rM B©œamZo Amåhmcm øm _mJmgcoë`m XoemV nmR>{dco Amho. Y_©àgma dg§ñH¥$Vr àgmamÀ`m _mÜ`_mVyZ Ë`mMr àJVr H$aUo ho Am_Mo AmÚH$V©ì` Amho.gm_«mÁ`dmXmMr hr Ah§H$mar ŷ{_H$m à ŵËddmXmcm H$maUr ŷV R>acr.

    11. `wamonmVrc Zì`m amï´>m§Mm CX` :-15 ì`m 16 ì`m eVH$mnmgyZ ẁamo{n`Z Xoem§Zr Amnë`m gm_«mÁ`{dñVmamg àma§̂

    Ho$cm. gwédmVrcm ñnoZ, nmoVw©Jmc ho Xoe dgmhVdmX àñWm{nV H$aÊ`mÀ`m H$m_r AmKmS>rdahmoVo. Ë`mZ§Va 18,19 ì`m eVH$mV B§½c§S>, \«$mÝg `m Xoem§Zr Am{e`m-Am{\«$H$m I§S>mVAmnë`m dgmhVr ñWmnZ Ho$ë`m. B.g. 1870 _Ü ò ẁamonmV BQ>cr Am{U O_©Zr hr XmoZZdr amḯ>o CX`mcm Amcr. `m XmoÝhr amḯ>m§Zr EH$sH$aUmZ§Va dgmhVr {_i{dÊ`mMo à`ËZgwê$ Ho$co.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 24

    19 ì`m eVH$mÀ`m eodQ>r Á`m Xoem§À`m dgmhVr OmñV Vo amḯ> _moR>o Ago g_rH$aUMV`ma Pmco. Ë`m_wio OmñVrV OmñV dgmhVr àmá H$aÊ`mMr ẁamo{n`Z amḯ>mV ñnYm© {Z_m©UPmcr.

    12. cîH$ar gm_Ï`m©Vrc dmT> :-

    19 ì`m eVH$mV ẁamonmVrc Xoem§_Ü ò cîH$arÑîQ>çm _moR>r n[adV©Zo KSy>Z Amcr.1871 _Ü ò O_©ZrMo E{H$H$aU Pmë`mda Vmo Xoe cîH$arÑï>çm g§nÞ ~Zcm. O_©ZrÀ`mMnmdcmda nmD$c Q>mHy$Z \«$mÝgZo Amnë`m cîH$amV _moR>o n[adV©Z Ho$co. a{e`m, BQ>mcr,B§½c§S>, A_o[aH$m, OnmZ gd©M Xoem§Zr Amnmnco cîH$ar gm_Ï`© dmT>{dco. `m Xoem§ZrdgmhVr_YyZ AË`§V H$_r IMm©V cîH$a C^o Ho$co d hoM cîH$a dgmhVr ñWmnZH$aÊ`mgmR>r dmnaco. Ë`m_wio AmYw{ZH$ gm_«mÁ`dmXmg MmcZm {_imcr.

    Aem {Za{Zamù`m H$maUm§Zr ẁamo{n` amḯ>mV gm_«mÁ`dmX {Z_m©U Pmcm Am{U `mgm_«mÁ`dmXmZo Am{e`m d Am{\«$H$m ho XmoZ I§S> {Ji§H¥$V Ho$co.gm_«mÁ`dmXmMo n[aUm_ :-

    ^m¡Jmo{cH$ Oc_mJm©À`m emoYmZ§Va Am{e`m-Am{\«$H$m I§S>mVë`m gm_«mÁ` {dñVmamcmàma§̂ Pmcm. dgmhVr àmá H$ê$Z KoÊ`mMr gm_«mÁ`dmXr à{H«$`m B.g. 1565-1920n ª̀V Mmcy hmoVr. B§½c§S>, \«$mÝg, hm°c§S>, ñnoZ, nmoVw©Jmc, a{e`m, A_o[aH$m d OnmZ hramḯ>o AmYw{ZH$ gm_«mÁ`dmXmV AJ«oga hmoVr. ẁamo{n`Z amḯ>m§À`m {dñVmadmXr YmoaUm_wioAm{e`m-Am{\«$H$m I§S>mVrc amḯ>m§Zm Amnco ñdmV§Ì J_dmdo cmJco. `m KQ>ZoMo OJmdaXyaJm_r amOH$s`, Am{W©H$, Ym{_©H$ gm§ñH¥${VH$ d gm_m{OH$ n[aUm_ Pmco.

    1. Am{e`m d Am{\«$H$m I§S>mVrc Xoem§da à^wËd :-ẁamo{n`Z gm_«mÁ`dmXmMm n[aUm_ åhUyZ Am{e`m d Am{\«$H$m I§S>mVrc Xoem§Zm

    Amnco amOH$s` ñdmV§Í` J_dmdo cmJco. OJmVrc 40%^mJmda Ë`m§Mo à ŵËd {Z_m©UPmco. ^maV-MrZ gmaIo ~cmT>ç Xoe Ë`m§À`m dgmhVdmXmMo ~ir R>aco. gm_«mÁ`dmXramḯ>m§À`m dM©ñdm_wio Am{e`m-Am{\«$H$m I§S>mVrc Xoem§Zm dfm©Zwdf} nmaV§Ì ^moJmdo cmJco.{\${cnmB©Ýg 400 df}, B§S>moZo{e`m 300 df}, ^maV 200 dfo© naH$s`m§À`m Jwcm_{JarV{IVnV nS>cm hmoVm. Ho$di amOH$s`M Zìho Va Xoem§Zm Am{W©H$, Ym{_©H$ d gm_m{OH$nmaV§Ìhr ^moJmdo cmJco. H$maU gm_«mÁ`dmXr amï´>m§Zr Ë`m§Mr ì`mnma Am{U H$am§À`m_mÜ`_mVyZ àM§S> cyQ> Ho$cr. gº$sMm Y_©àgma Ho$cm. Amncr g§ñH¥$Vr Ë`m§À`mdacmXcr, dU©ÛofmnmoQ>r A_`m©X {VañH$ma Ho$cm. nmaV§Ì, emofU, {VañH$ma, _mZhmZr, ^`,{Zamem, qMVm d Xm[aÐçm_wio `m amḯ>m§Mr X`Zr` AdñWm Pmcr. `m amḯ>m§Mr hr XwamdñWmgm_«mÁ`dmXmZo {Z_m©U Ho$cr.2. AË`mMmar amOdQ>r :-

    Am{e`m d Am{\«$H$m I§S>mV ẁamo{n`Z gm_«mÁ`dmXr amḯ>m§Zr Amnë`m dgmhVr ñWmnZHo$ë`mZ§Va Amnë`m Jwcm_ àOoda Ë`m§Zr ZmZm àH$maMo AË`mMma Ho$co. naV§Ì amOì`dñWoVna{H$`m§Mr EH$m{YH$maemhr hmoVr, ñWm{ZH$ cmoH$m§Mm emgZmV gh^mJ ZìhVm. Am{e`m

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 25

    I§S>mVrc cmoH$ amZQ>r Zgë`mZo VoWo gm_«mÁ` {dñVma H$aVm§Zm Ë`m§Zr Am{e`m I§S>mVrcVËH$mcrZ amÁ`H$Ë`mªer ẁÕo Ho$cr. {~«{Q>em§Zr ^maV d ~«÷Xoem§V Amncm gm_«mÁ`dmXàñWm{nV H$aVm§Zm AZoH$ `wÕo Ho$cr. 1857 Mm CR>md _moSy>Z H$mT>VmZm {~«{Q>em§ZrXS>nemhr _mJm©Mm Adc§~ Ho$cm hmoVm. "Om{c`Zdmcm ~mJ hË`mH$m§S>' hr KQ>Zm{~«{Q>em§À`m AÝ`m`mMo d Owc_mMo à{VH$M Amho. S>Mm§Zr B§S>moZo{e`mVrc OZVoda Va\«|$Mm§Zr-B§S>mo{MZr OZVoda AË`mMma Ho$co. Ë`m§Mo {d{dY _mJmªZr Am{W©H$ emofU Ho$co.ñWm{ZH$ OZVoZo Ë`m§Zm Ho$cocm {damoY _moSy>Z H$mT>cm. Ë`m_wio gm_«mÁ`dmXr amḯ>m§À`m ~ÔcnaV§Ì amḯ>m§À`m _ZmV amJ-Ûof-{VañH$ma {Z_m©U Pmcm.

    3. dgmhVtMo Am{W©H$ emofU :-gm_«mÁ`dmXr amḯ>m§Mr Am{W©H$ YmoaUo AË §̀V KmVH$ hmoVr. `m amḯ>m§Zr O_oc Ë`m

    _mJm©Zo dgmhVtMr cyQ> Ho$cr. ^m§S>dcr Jw§VdUyH$, eoV_io, _hgwc, H$a, H$ƒm _mc,ì`mnma øm _mJm©Zr Ë`m§Zr ñWm{ZH$ cmoH$m§À`m g§nÎmrMo AnhaU Ho$co. {Z`moOZ~ÕnÕVrZo naV§Ì Xoem§Mo eoVr, ì`mnma, CÚmoJ-Y§Xo Zï> Ho$co. dgmhVr_YyZ _moR>çm à_mUmdaH$ƒm _mc H$_r {H$_VrV IaoXr Ho$cm d `m H$ƒm _mcmMo nŠŠ`m _mcmV énm§Va H$ê$ZVmo _mc nwÝhm dgmhVr_Yrc OZVocm OmñV qH$_VrV {dH$cm Ë`m_wio dgmhVr _YrcOZVoMo \$ma _moR>çm à_mUmda Am{W©H$ emofU Pmco. `m{edm` gm_«mÁ`dmXr amï´>m§ZrdgmhVr_Yrc Z¡g{J©H$ g§nÎmr, I{ZO g§nÎmr d _Zwî`~i `m§Mm hdm Vgm Cn`moJ H$ê$ZKoVcm. dgmhVr_Yrc hñV ì`dgm`, Hw$Q>ramoÚmoJ ~§X nmS>co H$maU `wamo{n`Z _mcñWm{ZH$ _mcmÀ`m VwcZoV CÎm_ Agë`m_wio VgoM Ë`m _mcmMr àV ñWm{ZH$ _mcmnojmOmñV Mm§Jcr AgyZ qH$_V H$_r ahmV Ago. Ë`m_wio ñWm{ZH$ ~mOmam§V `wamo{n`ZcmoH$m§Mm _mc A{YH$ {dH$cm OmV hmoVm. `m gd© H$maUm§Zr dgmhVr_Ü ò ~oH$mar dmT>cr.Xm[aÐç dmT>co, Ë`m§Mo OrdZ_mZ Imcmdco, na{H$`m§À`m Owc_r amOdQ>r_wio naV§Ìamḯ>m§Vrc g_mO ÌñV d Aghmæ` Pmcm.

    4. {¼íMZ Y_©àgma :-gm_«mÁ`dmXr `wamo{n`Z amï´>m§Zr dgmhVr_Ü`o {¼üZ Y_m©Mm àgma {_eZè`m§À`m

    _mÜ`_mVyZ Ho$cm. Am{\«$H$m I§S>mV Y_m©Mm CX`M Pmcocm ZìhVm. Am{e`m I§S>mV qhXy,~m¡Õ, O¡Z, Bñcm_ ho Y_© AàJV d amZQ>r AmhoV. Ë`m§À`m VwcZoV {¼íMZ Y_© AmYw{ZH$d _mZdVmdmXr Amho, Agm `wamo{n`Z gm_«mÁ`dmXr amï´>m§Mm g_O hmoVm. hr ^y{_H$m_Zmer ~miJyZ Ë`m§Zr Amnmnë`m dgmhVtV {¼íMZ {_eZè`m§À`m _mÜ`_mVyZ Y_© àMmagwê$ Ho$cm. {¼íMZ {_eZè`m§Zr Am¡fY, YmÝ`, {ejU B. Jmoï>r _mo\$V nwadyZ dgmhVr_Yrc Jar~ OZVoÀ`m _Zm§V ñWmZ {Z_m©U Ho$co. H$mhr {R>H$mUr Va ̀ m {¼íMZ {_eZè`m§Zr{¼íMZ Y_m©Mr {Xjm KoÊ`mMr cmoH$m§da gº$s Ho$cr. {\$crnmB©Z Xoem§V 96% cmoH$m§Zr{¼íMZ Y_© pñdH$macm hmoVm. gº$sZo d A_mZwf nÕVrZo cmoH$m§Zm{¼íMZ ~Z{dÊ`mMmgnmQ>m gwê$ Ho$cm. øm Y_mªVam_wio OZVm ^`m§{H$V Pmcr. gm_«mÁ`dmXr ẁamo{n`Z amḯ>m§Mmhm Y_©àMma ñWm{ZH$ Y_m©darc AmH«$_UM hmoVo. na§Vw Aem Y_©àMmam_wioM ̂ maVmgma»`mAZoH$ Xoem§Vë`m gZmVZr Y_mªV gwYmaUm hmoÊ`mMr à{H«$`m gwê$ Pmcr.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 26

    5. dgmhVr_Ü`o ^m¡{VH$ gwYmaUm :-

    gm_«mÁ`dmXr H$mhr AZwHy$chr n[aUm_ KSy>Z Amco. nmíMmÎmrH$aUm_wio e¡j{UH${dH$mg Pmcm. gm_m{OH$ gwYmaUm Pmë`m. àemgZ ì`dñWm, Ý`m`ì`dñWm, H$m`Xo`m§À`mV gwYmaUm Pmë`m. añVo, aoëdo, AmJ~moQ>r, YaUo, H$mcdo, gmd©O{ZH$ B_maVr,Vmam §̀Ìo, BË`mXr XiUdiUmÀ`m gmò r CncãY Pmë`m. CXm. {~«{Q>em§À`m amOdQ>rV^maVmV 40,000 _¡c cm§~rMo aoëdo_mJ© Q>mH$co Joco. AWm©V `m gwYmaUm emgZH$Ë`mªZrË`mÀ`m gmò rgmR>r Ho$ë`m Var Ë`m§Mm cm^ dgmhVr_Yrc cmoH$m§Zm Pmcm. dgmhVr_YrccmoH$m§Mo AmXmZ-àXmZ gwê$ Pmco. EH$_oH$m§er Ë`m§Mm "g§dmX' gmYcm OmD$ cmJcm.Ë`m_wio dgmhVrV amḯ>dmXmMm CX` hmodyZ ñdmV§Ì cT>o gwê$ Pmco.

    6. nmíMmË` {ejUmMm àgma :-

    gm_«mÁ`dmXr amḯ>m§Zr dgmhVr_Ü ò emim-_hm{dÚmc ò gwê$ Ho$cr. nmíMmË` amîQ́>m§À`mYVuda dgmhVr_Ü`o {dÚmnrR>ohr ñWmnZ Pmcr. CXm. ^maVmV àW_ 1858 _w§~B©,H$cH$Îmm, _Ðmg òWo {dÚmnrR>o ñWmnZ Pmcr. dgmhVr _Yrc _mUgm§Zm Amnë`m ^mfoV{ejU XoD$Z Ë`m§Zm H$_r doVZ XoD$Z dgmhVr_Ü òM H${Zð> OmJoda ZmoH$arg R>odco. nU`mM {ejUm_wio dgmhVr_Yrc cmoH$m§Zm OJmMm B{Vhmg g_Ocm, ŷJmoc g_Ocm,nmíMmË` {dMmad§Vm§Mr AmoiI Pmcr, `wamo{n`Z Xoem§Mo gm_Ï`© cjmV Amco. `m{ejUm_wio dgmhVr_Yrc cmoH$m§Mm Ñ{ï>H$moZ {demc Pmcm.

    7. ñdmV§Í` MidirMm CX` :-

    gm_«mÁ`dmXr amḯ>m§Zr dgmhVr_Ü ò AZoH$ àH$mao XS>nemhr Ho$cr. "\$moS>m d PmoS>m' hramOZrVr Adc§~cr dgmhVr_Ü`o Á`m {d{dY OmVr-O_mVr hmoË`m Ë`m§À`mV ^m§S>Uocmdcr. Ë`m§À`mV Ûof ^mdZm {Z_m©U Ho$cr. dgmhVr_Yrc nyduMo gwIr d g_mYmZrOrdZ, gm_m{OH$ gm_§Oñ` ẁamo{n`Z amḯ>m§Zr Zï> Ho$co. Ago Agco Var nmíMmÎ`m§À`m^m¡{VH$ gwYmaUm d AmYw{ZH$ {dMmam§À`m à^mdm_wio Am{e`m-Am[\«$H$m I§S>mV hiwhiyOZOmJ¥Vr Pmcr. `wamo{n`Zm§À`m XS>nemhr {déÕ cmoH$ EH$Ì Amco. Ë`m§À`mV EH$amḯ>r`ËdmÀ`m ^mdZoMm CX` Pmcm. Ë`m§Zr Amncm Y_©, OmV, ^mfm, n§W, àXoe {dgê$ZAmnU EH$ AmhmoV. gm_«mÁ`dmXr amï´> naH$s` Agë`m_wio Ë`mMr Amnë`m XoemVyZhH$mcnÅ>r Ho$cr nm{hOo Aer amḯ>dmXr ^mdZm dgmhVr_Yrc cmoH$m§_Ü ò {Z_m©U PmcrAm{U Vo naH$s`m§Mr Jwcm_{Jar PwJmê$Z XoÊ`m§g {gÕ Pmco. ẁamonmVë`m amḯ>dmXr H«$m§Ë`m,ñdmV§Í`, g_Vm, ZmJar h¸$ d cmoH$emhr {dMma `mMm à^md dgmhVrVë`m OZVodanS>cm. nmíMmÎ` {ejU KoVcoco VéU g§KQ>rV hmody cmJco. Ë`mVyZ amḯ>ì`mnr g§KQ>Zm§MrñWmnZm Pmcr. Ë`m g§KQ>Zm§Zr Ë`m Ë`m XoemV amḯ>dmXr Midir gwê$ Ho$ë`m.

    8. dgmhVtMo Am¡Úmo{JH$aU :-Am{e`m-Am{\«$H$m I§S>mVrc AmYw{ZH$ gm_«mÁ`dmXmMm hm EH$ Mm§Jcm n[aUm_

    Amho. gm_«mÁ`dmX àñWm{nV hmoÊ`mnydu Am{e`m d Am{\«$H$m I§S>mVrc Xoem§V Am¡Úm{JH$aUPmcoco ZìhVo. CËnmXZmMo V§Ì d nÕVr `m OwÝ`mM hmoË`m. na§Vw ẁamonmV gm_«mÁ`dmXr

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 27

    amḯ>m§Zr dgmhVr_Ü ò H$maImZo C^maco. AmYw{ZH$ CËnmXZ àJV Aer §̀ÌUm C^r Ho$cr.^maV, ~«÷Xoe, B§S>moMrZ, B§S>moZo{e`m d Am{\«$Ho$Vrc AZoH$ amḯ>m§À`m Am¡Úmo{JH$aUmMmnm`mM `m gm_«mÁ`dmXr ndm©V KmVcm Jocm.

    9. gm_«Á` dmXmÀ`m ñnY}VyZ n{hë`m OmJ{VH$ _hm`wÕmMr nmœ©^y_r V`maPmcr:-

    `wamo{n`Z XoemV gm_«mÁ`dmX àñWm{nV H$aÊ`mgmR>r ñnYm© {Z_m©U Pmcr hmoVr.Ë`m_wio Ë`m§À`mV dma§dma ẁÕo CX²̂ dcr. CXm. VwH©$ñWmZmVrc ~mëH$Z ẁÕo, a{e`m-OnmZ ẁÕ `m ẁÕm§_wio OmJ{VH$ amOH$maUmV VUmd {Z_m©U Pmco d Ë`mMo n`m©dgmZeodQ>r n{hcm OmJ{VH$ _hm ẁÕmV Pmco. VgoM O_©Zr d BQ>mcr hr XmoZ amḯ>o Zì`mZoOÝ_mg Amcr. Ë`m§Zmhr AmnU gm_«mÁ` dmXmÀ`m ñnY}V _mJo H$m ahmdo Ago dmQy> cmJcohr XmoZ amḯ>o gm_«mÁ`dmXm§À`m ñnY}V CVaë`mZo OmJ{VH$ amOH$maU JTy>i d g§e`mñnXhmoD$Z Ë`mMm n[aUm_ n{hë`m _hm ẁÕmV Pmcm.

    10. A{Zï> ê$T>r-na§nam§Mo {Z_y©cZ :-gm_«mÁ`dmXr amḯ>m§Zr Amnmnë`m dgmh{VH$ Xoem§VyZ Á`m A{Zï> ê$T>r, na§nam Mmcy

    hmoË`m. Ë`mMo H$m`Xoera CƒmQ>Z Ho$co. CXm. ^maVmVrc gVrMr Mmc {~«{Q>em§Zr H$m`XmH$ê$Z ~§X Ho$cr. {dYdm§À`m nwZ©{ddmhmMm H$m`Xm Ho$cm. Jwcm_{JarMr àWm ~§X Ho$cr.nmümÎ` amḯ>m§À`mM à^mdm_wio MrZ_Ü ò gwYmaUmdmXr Midir Pmë`m. VwH©$ñWmZmVhr({H$_mcnmemÀ`m) amOdQ>rV AZoH$ gm_m{OH$ Midir KSy>Z Amë`m.

    11. ^m{fH$ à^md :-ẁamo{n`Z gm_«mÁ`dmXmMm n[aUm_ ^mfoÀ`m g§X^m©V Pmcocm {XgVmo. B§J«Or ^mfoMm

    à^md {~«{Q>em§Mo amÁ` Agcoë`m ^maV, ~«÷Xoe, _co{e`m `m Xoemda nS>cm. Va S>M^mfoMm à^md B§S>moZo{e`m, \«|$M ^mfoMm à^md B§S>moMm`ZmV nS>cm. H$maU gm_«mÁ`dmXrẁamo{n`Z Xoe Ooìhm dgmhVdmXr Xoem_Ü ò amÁ` H$aV hmoVo. Voìhm VoWrc àemgZmMr^mfm d narjUmMo _mÜ`_ åhUyZ Amnë`m Xoem§Mr ̂ mfm Ë`m§À`mda cmXcr ñdmV§Í`mZ§VahrdgmhVdmXr Am{e`m`r Xoem§V ẁamo{n`Z Xoem§Mm ^m{fH$ à^md H$mhr à_mUmV H$m`_am{hcm.

    12. g§Kf© ndm©Mm ^ñ_mgya :-gm_«mÁ`dmXmÀ`m nmoQ>r _hm ẁÕmMr H«y$a AnË ò OÝ_mg Amcr. Am{e`m-Am{\«$H$m

    I§S>mV naH$s` gÎmm§Mr OrdKoUr ñnYm© Mmcy hmoVr. Ë`m§À`mV AZoH$Xm chmZ-_moR>o g§Kf©Pmco. nañnam§er Jwá Vh H$ê$Z OJmMr XmoZ JQ>mV {d^mJUr Pmcr. nañnam{df`rdmQ>Umè`m ^rVrnmoQ>r øm amḯ>m§Zr eómó d cîH$am§V ~ogw_ma dmT> Ho$cr. O_©Zr-\«$mÝg,a{e`m-OnmZ, A_o[aH$m-OnmZ, B§½c§S>-O_©Zr, Am°pñQ́>`m-~mopñZ`m, amhr`m VwH©$ñWmZ `mamḯ>mVrc d¡_Zñ` namH$moQ>rcm nmoMco. _moamo̧ $mo, ~mëH$Z àíZm§dê$Z _hm ẁÕ ^S>H$Ê`mMoàg§J {Z_m©U Pmco. hr ñ\$moQ>H$ n[apñWVrgm_«mÁ` dmXmÀ`m ñnY}VyZ {Z_m©U Pmcr. eodQ>r1914 _Ü ò n{hcm _hm ẁÕmMm ^S>H$m CS>mcm. ẁÕmVrc nam^dmMm gyS> KoÊ`mgmR>r

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 28

    AmH«$_H$ hþHy$_emhtMm CX` Pmcm Am{U eodQ>r Xwgè`m _hm ẁÕmMo Vm§S>d gwê$ Pmco.Aem [aVrZo {dgmì`m eVH$mVë`m g§Kf©ndm©Mm CX` gm_«mÁ`dmXmÀ`m Agwar _hÎdmH$m§joVyZPmcm.

    BË`mXr n[aUm_ gm_«mÁ`dmXmMo KSy>Z Amcoco {XgyZ òVmV.

    ^m§S>dcemhr :-

    ^m§S>dcemhr hr {d{eï> àH$maMr AW©ì`dñWm Amho. nwT>rc H$mimV {Vcm amOH$s`,gm_m{OH$ d Am§Vaamḯ>r` _hÎd àmá Pmco. AmYw{ZH$ H$mcI§S>mV ̂ m§S>dcemhr AW©ì`dñWmd amOì`dñWm ApñVËdmV Amcr. _mŠg©Zo øm ̂ m§S>dcemhrÀ`m {damoYmV Amnco gmå`dmXrì`dñWoMo {dMma _m§S>co. ñWwc_mZmZo ga§Om_emhrÀ`m AñVmZ§Va ^m§S>dcemhrMm CX`Pmcm. {VMm g§~§Y CËnmXZ {dH«$s, ì`mnma d ^m§S>dcmer Amho.

    _Ü` ẁJmÀ`m eodQ>r Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr Pmcr Am{U CËnmXZ d {dH«$sV AmíM ©̀H$maH$~Xc Pmco. cjmdYr én`mMr _moR>_moR>r §̀Ìo {dH$V KodyZ lr_§V ì`º$s̈Zr ^ì` H$maImZoC^maco. VoWo hOmamo _Oya H$m_ H$ê$ cmJco. àM§S> CËnmXZ d ì`mnma dmT>cm. H$maImÝ`mgmR>rcmJUmam H$ƒm _mc d V`ma Pmcocm n¸$m _mc `m§Mm _moR>çm à_mUmda Am`mV-{Z`m©Vì`mnma gwê$ Pmcm. Ë`mgmR>r Y{ZH$ dJ© nwT>o Amcm d Ë`m§Zr ì`mnma H$aUmè`m Am§Vaamḯ>r`ì`mnmar H§$nÝ`m ñWmnZ Ho$ë`m. àM§S> g§nÎmr H$maImÝ`mV d ì`mnmamV Jw§V{dUmam OmoY{ZH$ dJ© {Z_m©U Pmcm Ë`mg ̂ m§S>cdXma åhUV. ̀ mM dJm©Zo nwT>rc H$mimV AW©ì`dñWm,emgZ, g_mO d amîQ́>mda Amncm nJS>m ~g{dcm. AZoH$ amÁ`H$Ë`mªZr ^m§S>dcemhrcmàmoËgmhZ d nmqR>~m {Xcm. OnmZ, A_o[aH$m, B§½c§S>, \«$mÝg hr amḯ>o ^m§S>dcemhr amḯ>o~Zcr.

    ẁamonmVrc AZoH$ Xoem§Zr ì`mnma d ì`mnmamgmR>r Am§Vaamḯ>r` dgmhVrÀ`m _mÜ`_mVyZ_moR>_moR>r gm_«mÁ ò {Z_m©U Ho$cr. hm ^m§S>dcemhrMmM n[aUm_ hmoVm. A_o[aHo$Zo DollarDiplomacy À`m Am{U Aa~ amḯ>m§Zr Voc g§nÎmrÀ`m _mÜ`_mVyZ Amnco à^md joÌ{Z_m©U Ho$co. H$maImÝ`mV H$m_ H$aUmè`m H$m_Jmam§Mo emofU H$ê$Z ^m§S>dcdmX Z\$m{_i{dV AgVmo. Vmo g§nÎmrÀ`m ~imda amÁ` H$m~rO H$aVmo.

    Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrMm n[aUm_ åhUyZ ẁamon I§S>mV ^m§S>dcmMm _moR>çm à_mUmda CX`Pmcm. B§½c§S>, A_o[aH$m, O_©Zr `m amḯ>m§_Ü ò ^m§S>dcemhrMm CX` PnmQ>çmZo Pmcm Va`mÀ`m CcQ> Am{e`m d Am{\«$H$m I§S>mVrc Xoem§_Ü`o `m§{ÌH$s CËnmXZmcm ZwH$VrMgwédmV Pmcr. Ooìhm ^m§S>dcemhrMm {df` {dH$mg hmoVmo. Voìhm {dH$grV ^m§S>dcemhrA{dH$grV ^m§S>dcemhrcm _maH$ R>aVo. Aem amḯ>m§Zm H$ƒm _mc {_i{dÊ`mgmR>r Am{Un¸$m _mc {dH$Ê`mgmR>r ~mOma noR> ~Z{dcr OmVo.

    à~moYZ Midi d amḯ>amÁ`mÀ`m CX`m_wio _Ü` ẁJrZ ga§Om_emhr AW©ì`dñWm_moS>rV {ZKmcr. O_rZXma d ŷXmgm§Mm dJ© Zï> Pmcm. nyduÀ`m O{_ZXmam§Zr O_rZr{dHy$Z _moR>_moR>o H$maImZo gwê$ Ho$co Va H$mhtZr _moR>_moR>çm H§$nÝ`m ñWmnZ H$ê$Z naXoer

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 29

    ì`mnma gwê$ Ho$cm. ga§Om_emhr Zï> Pmë`mZo ŷXmgdJ© ~oH$ma Pmcm d Vom ehamV H$m_JmaåhUyZ dmdê$ cmJcm. WmoS>Š`mV ga§Om_emhrÀ`m èhmgmVyZ lr_§V ̂ m§S>dcXma CÚmoJnVrMmdJ© CX`mcm Amcm. AmYw{ZH$ ì`mnma, Am¡Úmo{JH$aU d dgmhVdmXmMm H|$Ðq~Xy hmM^m§S>dcXma dJ© hmoVm.

    "_Ü` ẁJmVë`m, ga§Om_emhrMm AmYw{ZH$ AdVma åhUOo hr ^m§S>dcemhr Amho'Ago à{VnmXZ H$ê$Z _mŠg©Zo ^m§S>dcemhrMm {Y¸$ma Ho$cm. Ë`mcm Am{W©H$ à ŵËddmX_§Oya ZìhVm. Ë`mÀ`m _Vo nmíMmË`mMr CXma_VdmXr cmoH$emhr hr ̂ m§S>dcemhr cmoH$emhrMAmho. H$maU VoWrc emgZmda ^m§S>dcXmamMm nJS>m Amho. ho ^m§S>dcemhrMo g_W©ZH$aUmao emgZ Amho. ^m§S>dcemhrV _wº$ AW©ì`dñWocm d ñd¡a ñdmV§Í`mcm àmYmÝ`AgVo Am{U Ë`mV H$_mcrMr Am{W©H$ {df_Vm AgVo. ^m§S>dcemhr _wº$ AW© ì`dñWoZodgmhVrMo Am{W©H$ emofU Ho$co, VoWrc OZVocm X[aÐr ~Z{dco. Ë`m§Zm hrZ àH$maMrdmJUyH$ XodyZ Ë`m§À`mda XS>nemhr Ho$cr. dgmhVdmX hm ^m§S>dcemhrMm An[ahm`©n[aUm_ hmoVm.

    1.2.3 g_mOdmX Am{U CXma_VdmX :-

    {dgmì`m eVH$mg EH$moUrgmì`m eVH$mZo {Xcocr _hÎdmMr XoUJr åhUOo "g_mOdmX'hmo`. AR>amì`m eVH$mVrc Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr' d \«|$M amÁ`H«$m§Vr `m XmoZ _hÎdnyU©KQ>Zm§Zr EH$mo{Ugmì`m eVH$m§V gd©ñdr EH$m Zì`m {dMma gaUrg OÝ_ {Xcm Vr åhUOo"g_mOdmXr {dMmagaUr' hmò .'

    O_©ZrVë`m H$mc©_mŠg©À`m VËdkmZo g§nyU© OJ T>diyZ {ZKmco Ë`mZo àM{cV {dMmagaUrcm Y o̧$ XoUmao n`m©̀ r VËdkmZ _m§S>co. Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr_wio CËnmXZ V§ÌmV A_wcmJ«~Xc KSy>Z Amë`mZo AW©ì`dñWoMo ñdén nmcQ>co. Zì`m AW© ì`dñWoVyZ ^m§S>dcdmX d^m§S>dcemhr CX`mg Amcr. ^m§S>dcdmXm_wio AZoH$ àH$maÀ`m Am{W©H$ g_ñ`m {Z_m©UPmë`m. ì`º$sñdmV§Í`mMm Am{dîH$mam_wio _mc_ÎmoMr _mcH$s H$mhr ì`º$s¨H$S>o Jocr.^m§S>dc d¥Õr Pmcr. na§Vw Ë`m ^m§S>dcmMo g_mZ dmQ>n Pmco Zmhr. Ë`m_wio g_mOmV_mc_Îmm Agcocm d _mc_Îmm Zgcocm Ago XmoZ dJ© CX`mg Amco. Á`m§À`mH$S>o_mc_Îmm, ^m§S>dc Amho Ë`m§Zr Amnë`m gÎmoMm Cn`moJ _mc_Îmm Zgcoë`m dJm©Mr{nidUwH$ H$aÊ`mgmR>r Ho$cm. {ndiUwH$ hmoUmè`m dJm©gmR>r H$mhrVar H$aÊ`mMr JaO^mgy cmJcr. `mMdoir \«|$M amÁ` H«$m§VrVyZ OÝ_mg Amcoco "g_Vm' ho VËd ẁamonmVAË §̀V à^mdemcr R>aco. `m VËdmMo gai ê$n åhUOo "g_mOdmX' hmò .

    g_mOdmX hm Ho$ìhm Am{U H$moR>o gwê$ Pmcm ho gm§JUo H$R>rU Amho. H$mhr cmoH$g_mOdmX J«rH$ VËddoÎmm ßcoQ>mo `mÀ`m [anpãcH$ `m J«§WmV emoYVmV. H$mhr cmoH$~m`~c_Yrc "_mPo-VwPo' `m dMZmV emoYVmV. Va H$mhtÀ`m _Vo "à~moYZ H$mimVg§nÎmrda AmYmacocm {df_Vocm hmoUmam {damoY åhUOo g_mOdmX hmò .' {dë`_ E~ZñWoZ`m§À`m _Vo EH$ AmYw{ZH$ amOH$s` eº$s åhUyZ g_mOdmXmMm CX` Am¡Úmo{JH$ ̂ m§S>dcàYmZAW©ì`dñWoVyZ Pmcm.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 30

    g_mOdmXmMr d¡{eï>o :-Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrZ§Va {Z_m©U Pmcoë`m ^m§S>dcemhrMr {d{dY ê$no hmoVr. Á`m

    ì`º$sH$S>o CËnmXZmgmR>r Amdí`H$ ^m§S>dc hmoVo. Ë`m ì`º$sÀ`m ñd^mdmZwgma Ë`m^m§S>dcmMm Cn`moJ Pmcm. Ë`m_wio CËnmXZmg hmV^ma cmJcoë`m H$m_Jma dJm©dañWc-H$mc naËdo n[aUm_ Pmco. Ë`m_wio Am{W©H$ {df_VoMo ñdén doJio hmoVo. Ë`mdarcCnm` `moOZmhr doJir hmoVr. Am{W©H$ {df_Vm Zï> H$aÊ`mgmR>r Oo Cnm` gwM{dco Joco Vohr doJioM am{hco. Am{W©H$ g_Vm àñWm{nV H$aÊ`mgmR>r g_mOdmXr {dMma gaUr nwT>oAmcr. `m {dMmagaUrMr d¡{eîQ>ço H$moUVr ho ñnï> H$aÊ`mgmR>r AZoH$ amOH$s` {dMmad§V{^Þ{^Þ àH$mao g_mOdmXmMm AW© ñnï> H$ê$ cmJco. Ë`m_wio g_mOdmXmMr ì`m»`mH$aUo H$R>rU Pmco. "nmZr Voam a§J H¡$gm, {Og_| {_cmdo d¡gm' `m à_mUo g_mOdmXmMo ê$namhrco.

    g_mOdmXmMr ê$no AZoH$ {XgV Agcr Var Ë`mMo JwUY_© _mÌ AmhoV.1) g_mOdmX ì`º$s {hVmnojm g_mO{hVmda OmñV ^a XoVmo.2) g_mOdmX ^m§S>dcemhr Zï> H$ê$ BpÀN>Vmo.3) CËnmXZmda {Z`§ÌU R>odyZ AdmñVd Z\$m H$_mdUmè`m ^m§S>dcXmamg g_mOdmX

    {damoY H$aVmo.4) Am{W©H$ CYinÅ>rVyZ {Z_m©U hmoUmar ñnYm© g_mOdmX Zmhrer H$aVmo.5) Am{W©H$ g_Vm àñWm{nV H$aÊ`mgmR>r g_mOdmX H${Q>~Õ Amho.6) O{_ZrÀ`m ñdê$nmV Agcocr ImOJr _mc_Îmm g_mOdmXmcm Zmhrer H$amd`mMr

    Amho.7) ì`º$scm A{Z©~§Y ñdmV§Ì Z XoVm Amdí`H$ VodT>o ñdmV§Ì XodyZ g_mOdmXmcm

    gm_m{OH$ EH$Vm A{^àoV AgVo.8) amÁ` ho {nidUwH$sMo EH$ gmYZ AgVo.

    åhUyZ g_mOdmXr ì`dñWoV amÁ`mMr Amdí`H$Vm ahmV Zmhr. Aer g_mOdmXmMrd¡{eîQço gm§JVm òVrc.

    "CËH«$m§V g_mOdmX', H«$m§VrH$mar g_mOdmX :-19 ì`m eVH$m§V ẁamonmV g_mOdmXr {dMmagaUrMm àgma Pmë`mZ§Va g_mOdmXmMm

    AZoH$ A§Jm§Zr {dMma hmoD$ cmJcm. ^m§S>dcemhr àd¥Îmr Agcocm ^m§S>dcXmam§Zr H$m_Jmad l{_H$m§Mr {nidUyH$ H$ê$Z n¡gm Am{U gÎmm àmá Ho$cr d nwÝhm n¡gm d gÎmm `m§MmXwén`moJ H$ê$Z l{_H$m§Mr emoMZr` AdñWm Ho$cr. `m l{_H$m§Zm dmM{dÊ`mgmR>r d^m§S>dcemhr Zï> H$aÊ`mgmR>r g_mOdmXr {dMmad§Vm§Zr {Za{Zamio à`moJ gwê$ Ho$co.Ë`mVyZM gm_m{OH$ ~Xc hiwhiy CËH«$m§VrÀ`m _mJm©Zo H$aUo Amdí`H$ Amho Ago H$mhr{dMmad§Vm§Mo _V hmoVo. Ë`m§À`m `m g_mOdmXr {dMmagaUrg "CËH«$m§V g_mOdmX' AgoåhQ>co OmD$ cmJco.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 31

    H$mhr g_mOdmÚm§Zr gm_m{OH$ ~Xc g§W JVrZo Z H$aVm, ^m§S>dcdmXmÀ`m _wimdaMKmd KmcyZ Ho$cm nm{hOo, Ago à{VnmXZ Ho$co. `m g_mOdmXmg "H«$m§VrH$mar g_mOdmX'Ago åhQ>co OmD$ cmJco.

    CËH«$m§V g_mOdmXmMo AZoH$ àH$ma 19 ì`m eVH$m§V ApñVËdmV hmoVo. AmXe©dVg_mOdmX, \o${~`X g_mOdmX, cmoH$emhr g_mOdmX, amÁ` g_mOdmX, ì`dgm` g§Kg_mOdmX, _Ü`_ dJ© {damoY l{_H$ g§Kr` g_mOdmX, AamÁ`dmXr g_mOdmX Agog_mOdmXmMo àH$ma hmoVo.

    H«$m§VrH$mar g_mOdmXmV H$mc©_mŠg©Mm g_mOdmX à_wI hmoVm. H$mc_mŠg©Zo Amnë`mg_mOdmXmg "gmå`dmX' Ago Zmd {Xco Amho. CËH«$m§V g_mOdmXmnojm _mŠg©Mm g_mOdmXgm_m{OH$ ~Xc KS>dyZ AmUÊ`mgmR>r {Za{Zamio _mJ© gwM{dV Agcm Var Vmo _wimVg_mOdmXM Amho. Ago amOH$s` {dMmad§V _mZVmV d _mŠg©dmXmMo doJionU ñnï>H$aÊ`mgmR>r Vo _mŠg©À`m g_mOdmXmg "emór` g_mOdmX' Ago Zmd XoVmV.g_mOdmXmMo àUoVo :-

    g|Q> gm`_Z (1760 Vo 1825) Mmc©g \w$[a`a (1772 Vo 1837) cwB© ãc°H$(1611 Vo 1182) am°~Q>© AmodoZ (1771 Vo 1558) Am{U àm¡T>mV (1809 Vo 1865)ho g_mOdmXmMo à_wI àUoVo hmoVo.

    \«|$M amÁ` H«$m§VrÀ`m g_H$mcrZ ho {dMmad§V Agë`mZo `m amÁ`H«$m§VrVyZ {Z_m©UPmcoë`m ñdmV§Í`, g_Vm `m VËdm§Mm Ë`m§À`mda \$ma _moR>m à^md hmoVm. VËH$mcrZẁamonmVrc g_mOdmXr g§ñWm, g_mO ì`dñWo~Ôc AË §̀V Ag_mYmZr hmoË`m. VËH$mcrZAW©ì`dñWm ~XcyZ Q>mH$Ê`mMr Ë`m§Mr BÀN>m hmoVr. Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr_wio {Z_m©U PmcocrAm{W©H$ ì`dñWm ~Xcë`m{edm` g_mO gwIr hmoUma Zmhr. Ago Ë`m§Mo _V hmoVo. Ë`m§Zr^m§S>dcemhr AW©ì`dñWoda gS>Hy$Z {Q>H$m Ho$cr. na§Vw H«$m§VrH$mar g_mOdmÚm§à_mUo hm~Xc Ho$di H«$m§VrH$mar H$madm`m§Zr qH$dm amOH$s` CcWmnmcW Ho$ë`mZo hmoUma ZgyZË`mgmR>r g_Ýd`mMm d ghH$m`m©Mm _mJ© pñdH$mamdm cmJoc Ago Ë`m§Zm dmQ>V hmoVo.

    am°~Q>© AmodoZ `m AXe©dmXr g_mOdmÚmZo B§½c§S>_Ü`o \$°ŠQ>ar A°ŠQ> à_mUo H$m`XoH$aÊ`mMr d cmoH$emhr _mJm©Zo H$m_Jmam§À`m n[apñWVrV ~Xc H$aÊ`mMo àË`jXeuAZŵ d XoÊ`mgmR>r B§½c§S>_Ü ò Ý ỳc°S>_mH©$ òWo 1800 _Ü ò EH$ AmXe© H$maImZm C^mê$ZamÁ`H$Ë`mªZm EH$ nmR>M {Xcm. ẁamo{n`Z g_mOdmÚm§Mm H$m_Jmam§À`m n[apñWVrV gwYmaUmKS>dyZ AmUÊ`mgmR>r _mZdVmdmXr ŷ{_Ho$VyZ H$m ©̀ H$aÊ`mda OmñV ^a hmoVm.amÁ` g_mOdmX :-

    hm g_mOdmX amÁ` `m g§ñWocm gm_m{OH$ ~Xcm§Mo gmYZ _mZVmo. CËnmXZmÀ`mgmYZm§Mr ImOJr _mc_Îmm Zï> H$aUo, gd© CÚmoJY§Xo d godm amÁ`mZo Amnë`m _mcH$rÀ`mH$ê$Z Ë`mda {Z §̀ÌU àñWm{nV H$aUo, g_mO H$ë`mUmgmR>r ImOJr Z\o$Imoarcm AmimKmcyZ CÚmoJY§ÚmMo amḯ>r`H$aU H$aUo, g§nÎmrMo g_mYmZH$maH$ dmQ>n H$aUo, H$m_Jmam§Zmg_mOH$m_mgmR>r g_mZ doVZ XoUo, {H$_mZ doVZ {ZpíMV H$aUo, gdmªZm H$m_ XodyZ ~oH$marZï> H$aUo BË`mXr amÁ` g_mOdmXmMr C{ÔîQ>ço hmoVr.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 32

    cmoH$emhr g_mOdmX :-

    w cmoH$emhr _mJm©cm Am{W©H$ {df_Vm H$_r H$ê$Z gm_m{OH$ d Am{W©H$ g_Vm {Z_m©UH$aUo Ago cmoH$emhr g_mOdmXmV A{^àoV AgVo. ghH$m ©̀, g_mZ g§Yr, _yc ŷV h¸$,cmoH$emhrMm ì`mnH$ nm`m BË`mXr CÔrîQ>ço cmoH$emhr g_mOdmXmcm A{^àoV AgVmV.

    \°${~`Z g_mOdmX :-

    cmoH$emhr _mJm©Zo _§X JVrZo, CËH«$m§Vr H$arV g_mOH$ë`mU gmYco OmVo. à{gÕZmQ>H$H$ma Om°O© ~Zm©S>© em°, J«°h_ dmcmg, øy~Q>© ãc°S>, A°Zr ~oP§Q>, {gS>Zo do~, a°ågo _°d-S>moZëS> BË`mXr Wmoa {dMmad§Vm§Zr \o${~`Z gmogm`Q>r ñWmnZ H$ê$Z \°${~`Z g_mOdmXmMmàgma Ho$cm.

    l{_H$ g§Kr` g_mOdmX :-

    hm g_mOdmX H$mc© _mŠg©Zo gm§{JVcoë`m gmå`dmXmMr gwYm[aV Amd¥Îmr hmoVm.^m§S>dcdmX Am{U _Ü`_ dJ© `m§Zm qg{H$H°${cP_ eÌw ñdm_r _mZV hmoVm. l{_H$m§À`mg§KQ>Zm Cä`m H$ê$Z Ë`m g§KQ>ZmÛmao Zdr g_mOì`dñWm ñWmnZ H$aÊ`mMm Ë`mMm à`ËZhmoVm.

    ì`dgm` g§K g_mOdmX :-

    g_mOmVrc Oo AZoH$ ì`dgm`-CÚmoJY§Xo AmhoV. Ë`m àË òH$ ì`dgm`mMr g§KQ>ZmñWmnZ H$ê$Z, Ë`m gd© g§KQ>Zm§Mm EH$ _hmg§K C^m H$aÊ`mV òB©c d Ë`mÛmao Zdrg_mOì`dñWm {Z_m©U H$aUo ho `m g_mOdmXmMo C{Ôï> hmoVo.

    AamÁ`dmX :-

    g_mOdmXr {dMma gaUrMr hr EH$ doJir {dMmagaUr Amho. H«$monmoa{H$Z, àm¡T>mZ,~Hw${ZZ BË`mXr {dMmad§Vm§Zr `m g_mOdmXmMm nwañH$ma Ho$cm Amho. gd© Am¡nMm[aH$g§KQ>Zm ~aImñV H$ê$Z ñd §̀àoaUoZo AmnmoAmn g§KQ>Zm ñWmnZ hmoÊ`mMr cmoH$m§Zm g§YrXodyZ Ë`mÛmao ZdrZ ñd`§ñ\y$V© g_mO ì`dñWm {Z_m©U H$aÊ`mMo AamÁ`dmXmMo C{Ôï> hmoVo.

    H$mc© _mŠg©Mm emór` g_mOdmX qH$dm gmå`dmX :-

    H$mc© _mŠg©Mm g_mOdmX hm H«$m§VrH$mar g_mOdmX _mZcm OmVmo. àñWm{nV g_mOì`dñWm ~XcyZ Q>mH$Ê`mgmR>r H«$m§VrÀ`m _mJm©Mm Adc§~ Ho$cm nm{hOo Ago H$mc© _mŠg©Mo_V hmoVo.

    EH$mo{Ugmì`m eVH$mVrc g_mOì`dñWm, emgZ, H$m_Jma, ^m§S>dcXma, O_rZXmaBË`mXtMo ~maH$mB©Zo {ZarjU H$ê$Z H$mc©-_mŠg©Zo gwg§JV VH©${Zð> nÕVrda AmYmacocmgmå`dmX "H$å ẁ{ZñQ>m§Mm OmhraZm_m' d Xmg H°${nQ>c' `m J«§Wm_Ü ò _m§S>cm. Ë`mZo _mZdOmVrÀ`m B{VhmgmMm ^m¡{VH$ AW© ñnï> H$ê$Z "OmVr n ª̀VMm _mZd OmVrMm gd© B{VhmgåhUOo dJ© H$ch hmò Ago à{VnmXZ Ho$co. `m dJ© H$chmÀ`m _wimer Am{W©H$ g_ñ`m

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 33

    AgVo. g_mOmVrc EH$m dJm©À`m hmVr CËnmXZmMr gmYZo AgVmV d Xwgam dJ© H$m_Jmam§MmAgVmo. Ë`m§À`mH$S>o l_eº$s {edm` BVa H$mhr ZgVo. Xwgam dJ© Jar~, X~cm, {nicmOmUmam H$m_Jmam§Mm AgVmo. Aem XmoZ dJm©Mm H$ch AQ>i AgVmo. _mŠg© `mcmMdJ©H$ch Ago åhUVmo. dJ©H$chmMo {dícofU H$aVm§Zm _mŠg©Zo A{V[aº$ l_ _yë`{gÕm§V' à{VnmXZ Ho$cocm Amho.

    dJ© H$ch Vrd« Pmë`mZ§Va Y{ZH$m§Mm dJ© H$m_Jmam§H$Sy>Z Zï> Ho$cm OmB©c d Ë`mZ§Vag_mOmV "H$m_Jmam§Mr hþHy$_emhr' ñWmnZ hmoB©c. H$mcm§VamZo amÁ` hr g§ñWm {Zê$n`moJrR>ê$Z Zï> hmoB©c d amÁ` {dhrZ g_mO {Z_m©U hmoB©c.

    19 ì`m eVH$mV OJmÀ`m Am{W©H$ {dH$mgmV Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrZo {OVH$s _hÎdmMrŷ{_H$m ~Omdcr. {VVH$sM ^m§S>dcdmX d g_mOdmX `m§Zrhr _mocmMr H$m_{Jar ~Omdcr

    19 ì`m eVH$mÀ`m eodQ>r g_mOdmXr {dMmagaUrZo OJ BVHo$ ^mamdyZ Joco hmoVo H$s,{dgmì`m eVH$mV g_mOdmXmÀ`m {d{dY {dMmagaUrda AmYmacoë`m emgZ ì`dñWm{Z_m©U Pmë`m. gmå`dmXmMr {dMmagaUr gdmªV à^mdr R>acr hmoVr. `m gmå`dmXmZoMa{e`mV amÁ`H«$m§Vr KS>dyZ AmUcr.

    CXma_VdmX :-

    EH$mo{Ugmì`m eVH$m§V Á`m AZoH$ {dMma àUmcr CX`mg Amë`m Ë`mn¡H$s g_mOdmX,CXma_VdmX Am{U amï´>dmX `m à_wI {dMmagaUr hmoË`m. {dgmì`m eVH$m§V `m{dMmagaUtMm à^md dmT>V Jocm.

    AmYw{ZH$ `wamonÀ`m d OJmÀ`m B{VhmgmV \«|$M amÁ`H«$m§Vr hr KQ>Zm `wJàdV©H$_mZcr OmVo. `m H«$m§VrZo ñdmV§Ì, g_Vm d ~§YwVm hr _hmZ VËdo OJmcm {Xcr. Am¡Úmo{JH$H«$m§VrZohr `m VËdm§Zm hmV^ma cmdcm. EH$mo{Ugmì`m eVH$mV `m VËdm§Mr A§_c~OmdUrgwê$ Pmë`mZ§Va Oo d¡Mm[aH$ n[adV©Z KSy>Z Amco, Ë`mÀ`mer g_mOdmX, CXma_VdmX damï´>dmX `m§Mm {ZH$Q>Mm g§~§Y Amho.

    ñdmV§Í`mÀ`m g§H$ënZoVyZ CXma_VdmXmMr {Z{_©Vr Pmcr Amho hr g§H$ënZm amOH$s`ñdmV§Í`mer g§~§{YV Amho. ñdmV§Í`mVyZ CXma_VdmX {dH${gV hmoV Jocm. CXma_VdmXmMmAml` KoVë`m{edm` Iao amOH$s` ñdmV§Í` AeŠ` AgVo. ho EH$mo{Ugmì`m eVH$mVamOH$s` amOoemhrcm eh XoD$Z KQ>ZmË_H$ àOmgÎmmH$ ñWmnZ H$aÊ`mÀ`m KQ>Zodê$Z ñnï>hmoVo.

    Am¡Úm¡{JH$ H«$m§Vr_wio ì`mnma, CÚmoJ d ì`dgm`mMr dmT> hmoD$Z, Ë`mV H$m_ H$aUmamEH$ ZdrZ dJ© {Z_m©U Pmcm. CXma_VdmXr d amḯ>dmXr {dMmaYmaocm ~i XoÊ`mMo H$m ©̀ `mdJm©Zo Ho$co. `m Cƒ _Ü`_ dJm©Zo CXma_VdmXr H$m ©̀H«$_m§Zm nmqR>~m {Xcm d Ë`m§ZrMMidirMo ZoV¥Ëdhr Ho$co.

    CXma_VdmXmMr {dMmaYmam :-

    CXma_VdmXmcm B§J«OrV Liberalism Ago åhUVmV. Liber ̀ m eãXmnmgyZ Liber-

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 34

    alism hm eãX V`ma Pmcm Amho. Ë`mMm AW© ñdV§Ì Agm hmoVmo. ì`º$s ñdmV§Í`mMog_W©Z H$aUmam {dMma àdmh åhUOo CXma_VdmX hmò .

    Joë`m Mma eVH$mhÿZ OmñV H$mi nmíMmË` XoemV CXma_VdmXmMo VËdkmZ BVaVËdkmZmÀ`m AJ«̂ mJr am{hco Amho. CXma_VdmX hr EH$ Aer {dMmaYmam Amho H$s, VrgmVË`mZo àdmhr amhrcr Amho Am{U AZoH$ {dMmad§Vm§Zr Ë`mV ^a KmVcr Amho.

    H$mhr {dMmad§Vm§À`m _Vo CXma_VdmX hm g{hîUw {dMma Amho. Va H$mhr {dMmad§Vm§À`m_Vo CXma_VdmX hr AmÜ`mpË_H$ ~m~ Amho. Va H$mhtZm Vr EH$ ~m¡{ÕH$ àJVr dmQ>Vo.H$mhr OU CXma_VdmXmMm g§~§Y ì`º$s ñdmV§Í`mer OmoS>VmV. H$mhtÀ`m åhUÊ`mZwgmaCXma_VdmX cmoH$emhrer {ZJS>rV Amho. amOH$s` {dMmad§V h°am°ëS> cmñH$s åhUVmV.CXma_VdmXmMr ì`m»`m H$aUo Va gmoS>mM Ë`mMo dU©Zhr H$aVm òUo AeŠ` Amho. dñVwV:CXma_VdmX ho VËdkmZ ZgyZ Vr EH$ _mZ{gH$ àd¥Îmr Amho. CXma_VdmXmV ñdmV§Í`mMrAmg AgVo. Ë`mgmR>r g{hîUwVoMr eº$s Agmdr cmJVo.

    CXma_VdmXmÀ`m g§H$ënZoMr nyU© H$ënZm g_OyZ KoÊ`mgmR>r {VMr gm_m{OH$,Am{W©H$ d amOH$s` nmíd©̂ y_r OmUyZ KoVcr nm{hOo. gm_m{OH$ ÑîQ>çm, CXma_VdmXì`º$s ñdmV§Í`mdarc H$moUË`mhr àH$maÀ`m ~mø {Z §̀ÌUmg qH$dm ~§YZmg {damoY H$aVmo.

    Am{W©H$ ÑîQ>çm CXma_VdmX åhUOo Iwcm ì`mnma d CËnmXZ ì`dñWm AgVo. Ë`mV_mcmÀ`m Am`mV-{Z`m©Vrda ~§YZ ZgVmV. ì`º$scm Z¡g{J©H$ gmYZ g§nÎmr dmnaÊ`mMmAm{U Ë`mVyZ cm^m§e {dVarV H$aÊ`mMo ñdmV§Í` AgVo.

    amOH$s` ÑîQ>çm CXma_VdmX åhUOo amOH$s` ñdmV§Í`mMr nyU© h_r AgVo. amOmZog ôMo {dH|$ÐrH$aUmÀ`m {gÕm§VmZwgma g§gXr` H$m ©̀H$mar d Ý`m`{df`H$ H$m }̀ `m§À`mdaH$moUVhr ~§YZ AmUy Z ò VgoM emgZmZo {Z`_mZwgma R>am{dH$ H$mcmdYr Z§Va {ZdS>UwH$mKodyZ ZmJ[aH$m§Zm emgH$s` H$m_H$mOmV gh^mJ KoD$ {Xcm nm{hOo. emgZ eodQ>r ZmJ[aH$m§ZmO~m~Xma AgVo. Ago CXma_VdmXmV Ano{jV Amho.

    CXma _VdmXmÀ`m CX`mMr nmœ©̂ y_r :-CXma _VdmXmMm CX` Am{U {dH$mg àm_w»`mZo B§½c§S>_Ü òM KSy>Z Amcm. B§½c§S>À`m

    amOmZo (Om°Z) 1215 _Ü ò "_°¾m MmQ>m©' hr gZX _mÝ` Ho$cr Am{U VoìhmnmgyZ B§½c§S>_Ü òcmoH$emhr gwê$ Pmcr hmoVr. A{Z §̀{ÌV amOg ôMo énm§Va _`m©{XV KQ>ZmË_H$ amOoemhrVH$aÊ`mV B§½c§S>Mr OZVm `eñdr Pmcr hmoVr. Ë`m H$mimnmgyZM B§½c§S>_Ü ò CXma_VdmXr{dMma gaUrcm MmcZm {_imcr. B§½c§S>_Yrc OZVocm {_imcoco "ì`º$s ñdmV§Í`' hmCXma_VdmXr {dMmam§MmM EH$ Am{dîH$ma hmoVm.

    Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrZ§Va ì`º$s {dH$mgmgmR>r ì`º$sñdmV§Í`mV A§V ŷ©V Agcocr _yc ŷVh¸$m§Mr _mJUr B§½c§S>_Ü ò OmoaXma Pmcr. Am¡Úmo{JH$ H«$m§Vr Z§Va B§½c§S>_Ü ò H$m_Jmam§À`mg§KQ>Zm ApñVËdmV Amë`m. `m g§KQ>Zm§Zm Amnë`m h¸$m§Mr OmUrd Pmcr d `m g§KQ>ZmAmnë`m h¸$mgmR>r g§Kf© H$ê$ cmJë`m. Ë`m§À`m _mJÊ`m _mÝ` hmoÊ`mgmaIr n[apñWVrB§½c§S>_Ü ò ZìhVr. H$maU amOH$s` g^m amOmH$Sy>Z Á`m nmc©_|Q>À`m hmVr Amcr hmoVr,

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 35

    Ë`m nmc©_|Q>_Ü ò OZVoMo à{V{Z{YËd H$aUmè`m gaXma-ga§Om_Xma `m§À`m hmVr hmoVr.OZVoMo IaoIwao à{Vq~~ nmc©_|Q>_Ü ò {XgV ZìhVo.

    cmoH$emhr_Ü ò OZVoÀ`m hmVr Iar gÎmm Agm`cm hdr AgVo. na§Vw B§½c§S> _Yrcnmc©_|Q>gmR>r _VXmZ H$aÊ`mMm h¸$ gd© OZVocm ZgyZ AË §̀V _`m©{XV cmoH$m§Zm hmoVr.ghm{OH$M gd©gm_mÝ` OZVocm _VXmZ H$aÊ`mMm _yc ŷV h¸$ àmá H$ê$Z KoÊ`mgmR>rg§Kf© H$aUo An[ahm ©̀ hmoVo.

    EH$mo{Ugmì`m eVH$mV ẁamonmV CXma_VdmXmMm à^md dmT>V hmoVm. amOH$s` h¸$m§MrOmUrd AgUmè`m _Ü`_dJm©Mr g§»`m hr dmT>V hmoVr ẁamonmVrc Am¡Úmo{JH$ H«$m§VrV Oramï´>o nwT>o Amcr hmoVr. Ë`m amḯ>m_Ü ò àOmgÎmmH$ emgZ nÕVr AmUÊ`mMo à`ËZ gwê$ PmcohmoVo. \«$mÝg_Yrc 1830 Mr Owc¡ H«$m§Vr, 1848 Mr àOmgÎmmH$ amÁ`H«$m§Vr \«$mÝg_YrcH«$m§Ë`m§Mr à{V{H«$`m gd© ẁamon^a C_Q>cr d CXma _VdmXmcm Omoa MT>cm. B§½c§S>À`mnmc©_|Q>Zo _VXmZmÀ`m h¸$mV dmT> H$aÊ`mgmR>r 1832 _Ü ò n{hcm gwYmaUm H$m`Xm nmgHo$cm. Ë`mZ§Va 1867, 1884, 1918 d 1928 Ago gwYmaUm H$m`Xo _§Oya Pmco. `mgwYmaUm H$m`Úm§_wio B§½c§S>_Ü ò 21 dfmªdarc gd© ór-nwéfm§Zm _VXmZmMm A{YH$ma{_imcm.

    {dYm`H$ CXma_V dmXmÀ`m `m `em_wio amÁ` `m g§ñWoMr C{Ôï>o cmoH$H$ë`mUH$marAgcr nm{hOo, ho {gÕ Pmco. CXma_VdmXr {dMmagaUr_wio {dgmì`m eVH$mVrccmoH$emhrMr g§H$ënZm ~iH$Q> Pmcr.

    A{Z §̀{ÌV amOgÎmm, Y_©gÎmm d ga§Om_Xmam§Mo dM©ñd PwJmê$Z XoÊ`mgmR>r CXma_VdmXmMmCX` Pmcm. amOmcm A{Z §̀{ÌV gÎmm ~hmc Ho$ë`m{edm` ì`º$s {dH$mgmg AË`mdí`H$Agcocr gm_m{OH$ em§VVm d gwa{jVVm cm^Uo eŠ` Zmhr åhUyZ amOmZo _wº$ ì`mnmamcmAm{U ImOJr _mc_Îmocm g§ajU Úmdo Ago CXma_VdmXmV A{^àoV hmoVo. Om°Z cm°H$,_m±Q>ñŠ ỳ, Wm°_g noZ, hm°ãg, ê$gmo BË`mXr amOH$s` {dMmad§Vm§Zr nwañH¥$V Ho$cocm CXma_VdmXAmXe©dmXr qH$dm ZH$mamË_H$ ñdê$nmMm hmoVm.

    _Zwî` _wimVM Mm§Jcm Amho. Ë`mÀ`mda H$moUË`mhr àH$maMr H¥${Ì_ ~§YZo cmXcrOmD$ Z ò. Ë`mg OJÊ`mMm, ImOJr _mc_Îmm ~miJÊ`mMm h¸$ H$moUË`mhr {Z §̀ÌUm{edm` {Xcm Jocm nm{hOo. amÁ` hr EH$ H¥${Ì_ ì`dñWm AgyZ Vr cmoH$m§Zr EH$mH$amamÝd ò {Z_m©U Ho$cr AgyZ amÁ`H$Ë`m©Zo cmoH$m§Mo h¸$ XoÊ`m§V Hw$MamB© H$ê$Z H$amamMm^§J Ho$ë`mg, gaH$ma ~XcÊ`mMm cmoH$m§Zm h¸$ Amho. Aem ZH$mamË_H$ {dMmam§MmCXma_VdmX g_mdoe hmoVm.

    19 ì`m eVH$mV ZH$mamË_H$ CXma_VdmXmMr OmJm {dYm`H$ (Positive) CXma_VdmXmZoKoVcr. H$maU ì`º$scm {Xcocm A{Z©~§Y ñdmV§Í`m_wio g_mOì`dñWoV ^m§S>dcdmXrAW©ì`dñWoMm {eaH$md Pmcm. Ë`m_wio g_mOmV _moR>çm à_mUmda {df_Vm {Z_m©UPmcr. `m AW©ì`dñWoZo ^m§S>dcXmam§Zr ^m§S>dcmÀ`m ~imda H$m_Jma dJm©Mr {nidUyH$H$ê$Z A_mn gÎmm Amnë`m hmVr KoVcr.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 36

    g_mOdmXr Am{U gmå`dmXr {dMmagaUrÀ`m H$mc© _mŠg© gma»`m amOH$s` {dMmad§Vm§ZoAm{W©H$ {df_Vm Zï> H$aÊ`mgmR>r H$m_Jmam§Mr {nidUyH$ Wm§~cr nm{hOo Ago à{VnmXZHo$co. gmå`dmXr {dMma gaUrÀ`m à^mdm_wio CXma_VdmXr {dMmad§VmZm Amnë`m VËdkmZm§V~Xc H$aUo ^mJ nS>co.

    Ooí_r ~oÝW°_, ñQw>AQ>© {_c, cmñH$s, hm°~ hmD$g, Q>r.EM. J«rZ, _°H$ Am`ìhaBË`mXr CXma_VdmXr {dMmad§Vm§Zr `m VËdkmZmg {dYm`H$ diU {Xco. Ë`m§Zr {dYm`H$CXma_VdmXmV H$ë`mUH$mar amÁ`mÀ`m g§H$ënZoMm A§V^m©d Ho$cm. g_mOmMo H$ë`mUgmYÊ`mgmR>r Am{W©H$ OrdZmMo {Z`_Z Am{U {Z §̀ÌU Ho$co. ì`º$scm XoÊ`mV òUmè`mgd© _yc ŷV h¸$m§Mm gm_m{OH$ g§X^m©V {dMma Ho$cm Jocm nm{hOo. ì`º$scm {_imcoë`mA{Z©~§Y ñdmV§Í`m_wio d h¸$m_wio g_mO OrdZmcm Y¸$m nmohmoMVm H$m_m Z ò Ago {dMma{dYm`H$ CXma_VdmXm§V à{VnmXZ H$aÊ`mV Amco Amho.

    CXma_VdmXmMo n[aUm_ :-

    à~moYZm_wio ì`º$s Am{U ì`º$s ñdmV§Í` `m§Zm AgmYmaU _hÎd àmá Pmco. Y_©g§ñWoMog_mOmdarc dM©ñd H$_r Pmë`mZo na_oœamer g§nH©$ gmYÊ`mgmR>r H$moUË`mhr _Ü`ñWmMrAmdí`H$Vm Cacr Zmhr. ẁamon I§S>mV Y_©Jwê$À`m {damoYmV Or _mohr_ CKS>cr JocrË`m_wio MM©Mo, Y_©g§ñWoMo _hÎd AmnmoAmn H$_r hmoV Joco. ì`º$s Am{U ì`º$sñdmV§Í`mcmA{Ve` _hÎd àmá Pmco.

    gwYmaUm Midir ẁamonmVrc AZoH$ Xoem§V ~Xc KSy>Z Amco. O_rZXma Am{U Hw$io`m§Mo g§~§Y ~Xcco amOH$s` ì`dñWoVrc _hÎdmÀ`m OmJm ì`mnmar dJ©, cîH$amVrcYmS>er cmoH$ d¡km{ZH$, gm{hpË`H$, gm_m{OH$ {dMmad§V `m§Zm XoÊ`mV òdy cmJë`m. `mMH$mimV amï´>-amÁ` `m g§H$ënZoMm CX` Pmë`mZo XoemÀ`m H$m`Xm ì`dñWoV, ì`º$sì`º$sÀ`m g§~§YmV ~Xc KSy>Z Amco.

    à~moYZ H$mcI§S>mVrc gdmªV _hÎdmMm n[aUm_ åhUOo ẁamonm§V _Ü`_ dJm©Mm CX`Pmcm. _Ü`_dJm©À`m _m\©$VM CXma_VdmXr {dMma g_mOmVrc VimJmim n ª̀V ZoÊ`mMmà`ËZ Ho$cm Jocm. 16 ì`m eVH$mnmgyZ 18 ì`m eVH$mn ª̀V {dkmZmÀ`m joÌm§V _moR>o _moR>oemoY cmJco. `m _Ü`_ dJm©Zo ñdV:Mo CÚmoJ ì`dgm` gwê$ Ho$co. BË`mXr n[aUm_CXma_VdmXmMo KSy>Z Amco.

    1.2.4 amḯ>dmX :-

    "amḯ>dmX' hr Adm©MrZ H$mimVrc _hÎdnyU© g§H$ënZm Amho. amḯ>dmXr {dMmagaUrcm_hÎdmMo ñWmZ àmá Pmcoco Agco Var Vr {dMmagaUr \$ma nydunmgyZ MmcV AmcocrAmho Ago åhUVm òV Zmhr. AmYw{ZH$ amḯ>dmXmMm CJ_ ẁamon I§S>mV 18 ì`m eVH$m§VPmcm Am{U 18 ì`m eVH$mÀ`m {ÛVr`mYm©V amîQ́>dmXmMr dmT> PnmQ>çmZo Pmcr.

    àmo. h°åg H$mohZ `m§À`m _Vo "amḯ>dmX' hm 18 ì`m eVH$mÀ`m {ÛVr`mYm©nojm OwZmZgyZ Ë`mMm à^md \«|$M amÁ`H«$m§VrÀ`m H$mimV _moR>çm à_mUmda nS>cm Ago AmT>iyZ òVo.'

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 37

    _Ü` ẁJrZ H$mim§V amo_Z g_«mQ> Am{U amo_ZMM© øm§Mo dM©ñd àñWm{nV Pmco hmoVo.Ë`m_wio amḯ>dmXr {dMma gaUrcm nmofH$ Aer n[apñWVr {Z_m©U hmoD$ eH$cr Zmhr.ga§Om_emhrV ñdm_r^º$s Am{U AmkmnmcZ øm§À`m à^mdm_wio amï´>r`ËdmMr OmUrdPmcr Zmhr. na§Vw amOoemhr àñWm{nV Pmë`mZ§Va Am{U amOo cmoH$m§Zr {d{eï> àXoem§VñdV:Mr gÎmm ñWmnZ Ho$ë`mZ§Va amO{Zð>m dmT>rg cmJcr. Ë`mVyZM H$mcm§VamZoì`º$s{Zð>oEodOr {d{eï> àXoem~m~V {Zð>m {Z_m©U hmoD$Z amï´>{Zð>m, amï´>r`Ëd, amï´>mMogmd©^m¡_Ëd BË`mXr g§H$ënZm à^mdr R>ê$ cmJë`m. B§½c§S>, \«$mÝg, ñnoZ BË`mXr Xoem§ZrAmnU BVam§nmgyZ doJio AmhmoV Am{U doJio amhÿ Ago ñnï> Ho$co Am{U ñdV:Mo ApñVËd{Q>H$dyZ R>odco. Ë`m_wio hr amḯ>o amḯ>amÁ ò ~Zcr. ømM AmpË_`VoÀ`m ^mdZoMm C„oIamḯ>r`Ëd Agm Ho$cm OmD$ cmJcm.

    \«$mÝg_Ü ò amÁ`H«$m§Vr Pmë`m_wio Am{U cmoH$m§Mr gÎmm àñWm{nV hmoD$ eH$ë`m_wio,amḯ>dmXmMm {dH$mg hmoÊ`mg _XV Pmcr. am°̀ c BpÝñQQ>çyQ>Zo àH$m{eV Ho$coë`m "Z°eZ°{cP_'`m J«§WmZwgma - "amOZ¡{VH$' eº$s øm Ñï>rZo {dMma H$aVm amḯ>dmX hm \«|$M amÁ`H«$m§VrZo{Z_m©U Ho$coë`m n[apñWVrMm n[anmH$ Amho.

    amï´>dmX åhUOo H$m` ?

    "EH$ amḯ> EH$ amÁ`' `m {gÕm§VmVyZM amḯ>dmXmMr H$ënZm CX`mg Amcr. amḯ>dmX hmXoe^º$s, Xoe^º$s, Xoeào_, OmVr` d Ym{_©H$ EH$Vm Am{U ^m¡Jmo{cH$ EH$VoÀ`mYmaUoVyZ {Z_m©U Pmcm Amho. EH$ËdmMr ^mdZm Agcocm g_mO amḯ>H$ ~ZVmo Am{U Aemamḯ>H$mZo amOH$s` ñdmV§Í` {_i{dÊ`mÀ`m Ñï>rZo H$m ©̀ H$aÊ`mg gwédmV Ho$cr qH$dm AgoñdmV§Í` {_idyZ amÁ` ñWmnZ Ho$co åhUOo Vo amḯ> ~ZVo hr AmË_r`VoMr ^mdZm åhUOoMamḯ>r`Ëd hmò . hr EH$ AmÜ`mpË_H$ ^mdZm AgVo.

    amḯ>r`Ëdm à_mUoM amḯ>dmX hr gwÕm EH$ ^mdZmM Agë`m_wio amḯ>dmXmMr {ZpíMVAm{U gd©_mÝ` Aer ì`m»`m H$aUo AdKS> Amho. EH$Vm na§nam Am{U B{Vhmg øm~m~VMm A{^_mZ amï´>mgmR>r OmñVrV OmñV Ë`mJ H$aÊ`mMr V`mar øm ^mdZo_wioMamḯ>dmXmMr {Z{_©Vr hmoVo. àmo. ñZm`H$a `m§À`m _Vo amîQ́>dmX åhUOo B{VhmgmVrc EH$m{d{eï> H$mcI§S>m§V AmT>iyZ ̀ oUmè`m amOH$s`, Am{W©H$, gm_m{OH$ d ~m¡{ÕH$ ì`dhmam§Mmn[aUm_ hmò . amḯ>dmX hr Aem _mZd g_wXm`mMr _ZpñdZr d ^mdZm Amho. Omo EH$m^m¡Jmo{cH$ ^mJmV ahmVmo. EH$ ^mfm ~mocVmo d EH$mM gm{hË`mVyZ BÀN>m-AmH$m§jm ì`º$H$aVmo. Á`mcm Amnë`m dranwê$fm§~Ôc AmXa AgVmo. Agm g_wh ~hþXm Ym{_©H$ ÑîQ>çmEH$ AgVmo.

    Amë\«o$S> S>r J«mPr`m `m§À`m _Vo amḯ>dmXm_Ü ò ñdXoem~ÔcMo ào_ Am{U naH$s`m§~ÔcMr gme§H$Vm `m XmoÝhtMo EH$ÌrH$aU Pmcoco AgVo.

    Iè`m AWm©Zo nhmVm, amḯ>dmX åhUOo Aer Eo{Vhm{gH$ à{H«$`m H$s Á`m_wio amîQ́>H$mMoamOH$s` KQ>H$mV ê$nm§Va hmoV AgVo Am{U H$m`Xoera h¸$ {Q>H${dÊ`mgmR>r amḯ> ñdV:MoApñVËd {Q>H$dyZ R>odrV AgVo.

  • E_.E. B{Vhmg nona - 1 38

    amÁ`mVrc Owc_r gÎmo{déÕ ñdV:Mo h¸$ {Q>H${dÊ`mgmR>r Am{U ~mø AmH«$_UmnmgyZAmnë`m ñdmV§Í`mMo ajU H$aÊ`mgmR>r {d{eï> àXoemVrc g_mOmcm EH$Ì R>odUmar eº$sAer amḯ>dmXmMr ì`m»`m Ho$cr OmVo. àmo. h°Ýg H$mohZ `m§À`m _Vo "amḯ>mVrc ~hþg§»`cmoH$m§À`m _ZmV {PanUmar Am{U gdmªÀ`m _ZmV Agë`mMm Xmdm H$aUmar ^mdZm åhUOoamḯ>dmX hmò .' EH$m {d{eï> ŷ-àXoemV amhUmè`m cmoH$m§À`m {Zð>m, ^mdZocm AmìhmZH$ê$Z H|$ÐrV H$aÊ`mMo H$m ©̀ amḯ>dmXmZo Ho$coco AgyZ dJ©, OmVr, Y_© øm_wio nS>Umè`m_`m©Xm Amocm§Sy>Z cmoH$m§_Ü ò EoŠ` {Z_m©U H$aÊ`mg amḯ>dmXr {dMmagaUrM H$maUr^yVPmcocr AmT>iyZ òVo. EH$Xm amḯ>r`ËdmMr ^mdZm {Z_m©U Pmcr åhUOo Agm amḯ>dmXrg_mO BVa g_mOmMo dM©ñd _mÝ` H$aÊ`mg V`ma ZgVmo.

    amḯ>dmX hr EH$ ^mdZm Amho. Vr àË òH$mcm Amnë`m Xoemda ào_ H$am`cm {eH${dVo,na§Vw Xwgè`m amḯ>mMr K¥Um H$amd`mg gm§JV Zmhr. amḯ>dmXmÀ`m à^mdm_wio àË òH$ amḯ>OJmV ñdV:g loð> _mZV AgVo. ñdV:À`m _wcm§Zm OnV AgVo. amḯ>dmX hr AmOÀ`mOJmVrc gdmªV _hÎdnyU© YmaUm Amho. amḯ>dmXmÀ`m àgmamMr gmYZo _w»`V: {ejUg§ñWm,_wÐUmc ò d AmH$medmUr hr hmò .

    amḯ>dmXmMm àgma àm_w»`mZo amḯ>r` VËdmda AmYmacocr KmofdmŠ ò, amḯ>JrV, amḯ>r`ÜdO, amḯ>r` nmofmI, Eo{Vhm{gH$ ñ_¥Vr, VrW©joÌo BË`mXr Ûmam hmoVo.

    amï´>dmXmMo KQ>H$ :-

    1) ^m¡Jmo{cH$ EH$Vm :-amḯ>