ENDOKRİN SİSTEM

HİSTOLOJİSİ

Prof. Dr. Bülent AHISHALI İstanbul Tıp Fakültesi

Histoloji ve Embriyoloji Anabilim Dalı

HORMONLAR

Parakrin Endokrin Otokrin

Endokrin Sistem

• Salgılanan hormonlar dolaşım sistemine geçer, • Hormonlar kan yolu ile çeşitli dokulara ulaştırılır, • Vücuttaki çeşitli hücre, doku ve organların

aktivitelerini düzenler, • Homeostaz ve vücut büyümesi ile gelişiminde önemlidir, • Bağımsız ya da sinir sistemi ile bütünleşmiş şekilde etki

gösterebilir.

Endokrin Sistem

– Endokrin hücreler

• Gastrointestinal kanal, ovaryum, testis, plasenta …

• Pankreas (Langerhans adacıkları)

– Endokrin organlar

• Salgı hücreleri – küme – kordon – folikül

• Bol kan damarı, geniş lümenli fenestralı kapiler

• Stroma ↓ – retiküler lifler

• Kapsül, trabekül, septa

HÜCRE YÜZEY RESEPTÖRLERİ İNTRASELÜLER RESEPTÖRLER

Protein hormonlar

Steroid hormonlar

HORMON ETKİ MEKANİZMALARI

• Protein, glikoprotein hormon sentezleyen hücreler

– Kaba ER, Golgi – Salgı granülleri halinde intraselüler depolama – Uyarılınca salınım

• Steroid hormon sentezleyen hücreler

– Düz ER Tübüler kristalı mitokondri Yağ damlacıkları – Salgı granülü yok – Sentezlenince derhal salınım

• İstisna: tiroid bezi foliküler hücreler

– Folikülde kolloid halinde depolama

Endokrin Hücreler

Endokrin Organlar

• Hipofiz • Pineal bez • Tiroid • Paratiroid • Böbrek üstü bezi

• Endokrin Pankreas (Langerhans Adacıkları)

Hipofiz Gelişimi

• 3. hafta – Stomodeum tavanı ektodermi Rathke kesesi – Diensefalon tabanı nöroektodermi İnfundibulum

• 2. ayın sonu

– Rathke kesesinin oral ektoderm ile bağlantısı kaybolur – Bağlantı artığı

– faringeal hipofiz (normal doku) – kranyofaringeoma (neoplastik doku)

• Rathke kesesi Adenohipofiz

İnfundibulum Nörohipofiz

Hipofiz

• Adenohipofiz (ön hipofiz): – Pars distalis; anterior (ön) lob

• ¾ hipofiz kitlesi

• Endokrin hücre kordonları, pencereli kapilerler

– Pars tüberalis • Hipofiz sapını, infundibulumu kuşatır

– Pars intermedia • Ön lob ile arka lob arasında, foliküller

• Nörohipofiz (arka hipofiz): – Pars nervoza; posterior (arka) lob

• Nörosekretuvar aksonlar ve akson sonlanmaları, pencereli kapilerler

– İnfundibulum • İnfundibuler kök

• Median eminens – Damardan zengin

– Nörosekretuvar aksonlar

ADENOHİPOFİZ

• ÖN LOB (PARS DİSTALİS)

– Hipofiz kitlesinin %75’i – Salgı hücreleri

– küme – kordon

– Sinüzoidal kapilerler fenestralı • Salgılatıcı ve baskılayıcı hormonların girişi • Salgılanan hormonların çıkışı

– Stroma çok az • Retiküler lifler; hücreler ve sekonder kapiller pleksus çevresi

– Fibröz bir kapsül ile çevrili

• Ön lob hücrelerinin sınıflaması

– Somatotrop (GH); Mamotrop (PRL); Kortikotrop (ACTH); Tirotrop (TSH); Gonadotrop (FSH-LH)

– Işık mikroskopi • Boyama

– Rutin boyalar

– Asidik boya karışımları

– Histokimya; PAS

• İmmünohistokimya

– Elektron mikroskopi • İnce yapı

– Salgı granülü büyüklüğü, şekli,

yoğunluğu, dağılımı

– Organel düzeni

– Histofizyolojik çalışmalar

• Hipofiz Ön Lob Hücreleri – Kromofil %50

salgı granüllerinin afinitesi

• Asidofil %40 – Somatotrop (büyüme hormonu GH; Somatotropin) – Mamotrop (Prolaktin; PRL)

• Bazofil %10 – Kortikotrop (ACTH, β-lipotropik hormon; LPH) – Tirotrop (TSH) – Gonadotrop (FSH-LH)

– Kromofob %50

• Asidofiller (Somatotrop, Mamotrop)

– Protein yapıda hormonlar; (GH, prolaktin)

– Bazofillerden daha küçük hücreler ama salgı granülleri daha iri

– Nukleusa yakın (jukstanuklear) iyi gelişmiş Golgi

– Boyanma • Sitoplazma eozin ile boyanır (salgı granülleri)

• PAS (-)

• Somatotrop

Büyüme Hormonu (GH) = Somatotropin

Kromofillerin %50’si (en sık bulunan hücre)

– Yuvarlak, oval hücre; yuvarlak merkezi nükleus

– Kaba ER

• İyi gelişmiş

• Hücre yüzeyine paralel lameller halinde

– Golgi

• İyi gelişmiş

– Granüller • Çok sayıda

• Orta büyüklükte 150-600 nm çapında (~ 300-400 nm)

• Koyu, yuvarlak, uniform

– Büyüme hormonu (GH; somatotropin)

• Karaciğerde somatomedin C (İnsulin Benzeri Büyüme Faktörü; IGF-1) üretimini uyarır Kemik ve yumuşak doku büyümesi Çocukuzun kemik epifiz plağı

• Pulsatil salgılanma – Derin uykuda, egzersiz ve hipoglisemide salınması uyarılır.

• Hipotalamus – GHRH GH ↑ – Somatostatin GH ↓

• Büyüme hormonu fazlalığı – Puberteden önceJİGANTİZM – Puberteden sonra AKROMEGALİ

• Büyüme hormonu eksikliği – Büyüme çağında Hipofizer cücelik

Mamotrop = Laktotrop

Prolaktin (PRL) Kromofillerin ~ %15-20’si (%9-%31)

– Laktasyon dışı

• Nispeten küçük hücre • Hücre periferinde az sayıda kaba ER sisternası • Granüller

– Az sayıda, pleomorfik, küçük (~200 nm çapında)

– GebelikLaktasyon • Hücre hipertrofisi, hiperplazisi

– Hipofiz bezinin boyutu artar

• Kaba ER – İyi gelişmiş; hücre yüzeyine paralel uzanır – “Nebenkern” oluşumu (soğan zarı şeklinde kümelenmeler)

• Golgi gelişir

• Granüller – En büyük granül (~550-600 nm çapında) – Az sayıda, pleomorfik, değişken şekil ve boyut, koyu – Yanlış yerden “misplaced” ekzositoz

• Komşu hücreleri sarar

– Prolaktin

• Meme dokusunu laktasyona hazırlar ve laktasyonun gerçekleşmesini sağlar.

• Gebelik, meme başının uyarılması, emzirme fizyolojik uyarıcılarıdır.

• Dopamin PRL ↓ TRH ve VIP (vazoaktif inhibitör peptid) PRL ↑

• Prolaktin fazlalığı – Kadında; oligomenore, amenore, galaktore, – Erkekde; empotans, infertilite, jinekomasti, galaktore

• Bazofiller (kortikotrop, tirotrop, gonadotrop)

– Glikoprotein yapıda hormonlar; (TSH, FSH, LH) ACTH polipeptid yapıda

– Asidofillerden daha büyük hücreler ama salgı granülleri daha küçük

– Kaba ER sisternaları genişlemiş

– Boyanma • Sitoplazma hematoksilen ile boyanır (salgı granülleri) • PAS (+)

• Kortikotrop

Proopiomelanokortin: ACTH + β-lipotropin

Kromofillerin % 15-20’si

– Oval; hafif açılı hücre • Oval eksantrik nukleus

– Granüller • 200-250 nm • Hücre membranına yakın • Çok çeşitli şekiller; yassı, çentikli, gözyaşı damlası, kalp şeklinde

– tip 1 filamentler • Perinükleer alan ve Golgi bölgesi

– “esrarengiz cisim” • (enigmatic body) lizozom

– Arka loba uzanabilir • Bazofil invazyonu

– ACTH • Suprarenal korteksten kortikosteroid sentez ve

salınımını uyarır • Hipotalamus

– CRH ACTH ↑

– β-lipotropin • Lipolitik etki

– Yağ mobilizasyonu

• İnsanda ?

– ACTH fazlalığı • Cushing hastalığı

• Tirotrop

TSH=Tirotropin=Tiroid Stimülan Hormon Kromofillerin % 5’i (en az bulunan hücre)

– Uzun ve köşeli

– Kaba ER • Orta derecede gelişmiş; hafif dilate

– Granüller • En küçük granül (140-160 nm çapında) • Hücre periferinde yerleşik

– TSH • Tiroid bezinde foliküler hücrelerde

– Tiroglobulin ve tiroid hormon üretimi • Hipotalamus

– TRH TSH ↑ • Tiroid hormonları TSH ↓

• Gonadotrop FSH ve LH

Kromofillerin % 10’u

– Kaba ER • İyi gelişmiş, kıvrımlı • Elektron açık homojen materyal içeren geniş sisternalar

– Granüller

• 200-400 nm çapında • Kortikotrop granüllerine benzer • Değişken şekilli • Daha az yoğun

– Hipotalamus • LHRHFSH ve LH ↑ • İnhibin FSH ↓

• Kromofoblar – Kromofillerden daha küçük hücreler

• Sitoplazmadan fakir

– Nonspesifik kök hücreler X Kısmen degranülasyona uğramış kromofiller

• Folikülostellat hücreler

– Yıldız şeklinde hücreler, folikül yapıları oluştururlar

– Hormon üretimi yok • non-endokrin, agranüler hücreler

– Hücresel uzantılar • adenohipofiz hücre topluluklarını sarar endokrin hücre aktivitesinin parakrin kontrolü dejenere hücre temizliği

– «Gap junction»lar ile bağlanmış hücresel ağ • pars tuberalisten pars distalise sinyal iletimi?

• Pars intermedia

– Rathke kistleri

• Kolloid içeren kistler

• Kübik hücrelerle çevrili

hormon salgılayıcı hücre?

folikülostellat hücre?

– Kapiler ağları boyunca bazofiller • MSH içerir

kortikotrop

• Pars tüberalis

– Zengin kan damarları • Arterler ve hipofizyel portal sistem

– Bazofil hücreler • FSH ve LH immünoreaktivitesi • Bilinen hiçbir hormon salınımı yok

• Pars nervoza (arka lob) – Hipotalamusta supraoptik ve paraventriküler çekirdeklerdeki

nöronların miyelinsiz aksonları HİPOTALAMOHİPOFİZYEL TRAKTUS – Antidiüretik hormon (ADH) = vazopressin

• Başlıca supraoptik nukleusta Oksitosin

• Başlıca paraventriküler nukleusta

– Nörofizin • Akson boyunca taşıyıcı protein

• Herring cisimleri – Akson boyunca asidofilik nörosekretuvar vezikül

kümelenmeleri – Sinir uyarımı

• fenestralı kapiler pleksusuna salınım

• Pituisit – Arka lobun %25 hacmi – Astrositlere benzer GFAP (+)

• ADH = vazopressin

– Distal kıvrımlı tübül ve toplayıcı kanallar

• Su emilimini artırır (aquaporin-2 ve aquaporin-3 kanalları)

• İdrarın konsantrasyonu artırır

• İdrar miktarı azalır

• Su kaybı önlenir

– Osmotik basınç ↑ veya kan hacim ↓ ADH ↑

– ADH (-) Nörojenik diabetes insipidus 20 L idrar/gün

ADH reseptörü (-) Nefrojenik diabetes insipidus

• Oksitosin

– Doğumda uterus düz kas hücrelerinin kontraksiyonları

• Doğum uyarımında kullanılır

– Meme bezinde alveol ve duktusların duvarındaki miyoepitelyal hücre kasılması

• Süt salınımı

Hipofiz Hücre Farklılaşması

PİNEAL BEZ = PİNEAL CİSİM; EPİFİZ

• Lokalizasyon: – Diensefalon tavanının arkasında – 3. ventrikül arka duvarında bir sap ile beyine bağlı

• Embriyolojik köken – Nöroektodermal

• Yapı: – Kozalak biçimli – Pia mater kaynaklı kapsül ile kaplı – Septumlar, tam olmayan lobüller – Bol fenestralı kapilerler

• Hücreler

– Pinealositler

• Birkaç hücresel uzantısı vardır – Kapiler yakını genişlemeler gösterir

• Salgı granülleri – Melatonin içerir

• Organelden zengin: Bol mitokondri, düz ER, kaba ER, küçük Golgi, lipid damlacıkları, iyi

gelişmiş hücre iskeleti

• Çok sayıda sinaptik şeritler (retina ve iç kulakta da var)

– Yuvarlak veziküller ile çevrili koyu tübüler yapılar

• Hücreler

– İnterstisyel hücreler; % 5

• Nöroglia; astrosit benzeri, GFAP (+) • Özellikle diensafalona bağlanan sapta çok sayıda • Organeller: Koyu, uzamış nukleus, iyi gelişmiş kaba ER ve glikojen depoları Uzun uzantılar: arafilaman, mikrotübül ve mikrofilament

• Beyin kumları = korpora arenasea

• Kalsiyum fosfat ve karbonat • Organik matriks çevresi konsantrik halkalar • Erken çocuklukta oluşur; 2. dekatta belirginleşir; yaşla artar • Düz grafi ve tomografide orta hat belirleyicisi

• Pineal bez

– Beyinden afferent efferent sinir lifi almaz

– Superior servikal gangliondan • Postganglionik sempatik sinirler

– Kan damarları ile birlikte beze girer – Miyelin liflerini kaybederpinealosit ile sinaps

• Norepinefrin; β adrenerjik reseptör – Melatonin salgı kontrolü – Β adrenerjik reseptör antagonistleri

» Pinealosit inhibisyonu

• Melatonin

– Melanosit aktivitesini baskılar

– Diurnal ritim; • Gece salınır, gündüz baskılanır – fotosensitif – aydınlık karanlık periyotlarına yanıt

– Uyku hissi verir Kışın depresyona karşı parlak yapay ışık uygulamasını açıklar

– Oksidatif streste üretilen serbest radikalleri elimine eder

– Hipotalamustan LHRH salınımını durdurur

Pineal bez tümörleri – pinealosit kökenlihipogonadizm – interstisyel hücre kökenli erken puberte

TİROİD

• Lokalizasyon – Boynun anterior bölümü

• Sağ ve sol loblar İstmus Piramidal lob (%40)

– İstmus sol yanından yukarı uzanır

• İnce, yoğun düzensiz kollajenöz bağ dokusu kapsülü – Septumlar

lobüller kan damarları, lenfatikler ve sinir lifleri içerir

– Bezin arkasında paratiroidleri içerir

• Folikül – Yapısal ve fonksiyonel birim

– 0.02-0.9 mm çapında

– Etrafında tek katlı kübik epitel

aktifyüksek

inaktifalçak

– Ortada lümen içinde PAS (+) kolloid materyali

aktifaz

inaktifçok

– Kolloid içinde tiroglobulin (iyotlanmış glikoprotein)

inaktif T4 ve T3 deposu

• Folikül epiteli – Foliküler hücre

– Parafoliküler hücre

• Folikül etrafında bazal lamina ve ince bağ dokusunda retiküler lifler, zengin kapiler pleksus, lenfatikler

• Foliküler hücre (esas hücre) – Yuvarlak-oval nukleus bazofilik bazal sitoplazma

– Sekretuvar hücre organelleri • genişlemiş kaba ER sisternaları • supranükleer–paranükleer Golgi • tiroglobulin içeren çok sayıda küçük veziküller

– Abzortif hücre organelleri • kısa mikrovilluslar-psödopodlar • endositotik veziküller

– kolloid rezorpsiyon damlacıkları • apikal lizozom

• Parafoliküler hücre (C hücresi) – Foliküler epitelin periferinde

• tek başına • folikül lümenine ulaşamazlar

Foliküller arasında • gruplar halinde

– Ultimobrankiyal cisim türevi • 4. yutak cebi ventrali • Krista nöralis kökenli

– Foliküler hücrenin 2-3 katı büyüklükte

– Salgı granülleri • küçük koyu • 100-400 nm

– Kalsitonin • Kan Ca++ düzeyini azaltır

– Osteoklast rezorsiyonunu inhibe eder – Osteoid doku minerilizasyonunu uyarır

• Tiroid hormonları Nükleer tiroid hormon reseptör proteinlerine bağlanır Metabolik etkiler

Hücresel metabolizma artışı, büyüme, ısı üretimi sağlar Protein sentezinde işlev gören genleri aktive eder Karbohidrat ve yağ metabolizma artışını sağlar Kolesterol, fosfolipid ve trigliserid düzeylerini azaltır Yağ asitlerini artırır İntrauterin MSS gelişiminde önem taşır Mental aktiviteyi harekete geçirir Endokrin bez aktivitelerini artırır Kalp atım hızı, solunum hızı ve kas aktivitesini artırır

• 24. gün – Farinksin tabanında 1 ve 2. yutak kavislerinin arasında orta

hatta endodermal kalınlaşma

• 28. gün – Kaudale doğru büyüme tiroglossal kanal oluşumu

• 32. gün

– Aşağı doğru göç ile tiroglossal kanalın uzaması

Tiroid Bezinin Gelişimi

• 33. gün – tiroglossal kanalın yıkılmaya başlaması

• 37. gün – tiroid taslağı içinde iki lob, bir istmus ve tiroglossal kanal sapının

bir artığının izlenmesi

• 44. gün – tiroid taslağının ultimobrankial cisimlerden köken alan lateral

bileşenlerle kaynaşması

• 48. gün – tiroid bezinin nihai konumuna ulaşması

• 10–12 hafta – histodiferansiasyon

• kolloid içeren folikül yapısı • tiroid hormonlarının iyotlanması • tiroid hormon sentezi

Tiroid Bezinin Gelişimi

Konjenital Tiroid ve Tiroglossal Kanal Anomalileri

• Tiroglossal kist

– Tiroglossal kanal artığı

• Tiroglossal sinüs – Tiroglossal kist fistülleşmesi

• Ektopik tiroid dokusu – Tiroglossal kanal boyunca herhangi bir yerde

• PARATİROİD BEZLERİ – Lokalizasyon:

• Tiroid bezi arka yüzü

– Sağ sol/superior inferior

– İnce kollajenöz bağ dokusu kapsülü • Septumlar kan damarları, lenfatikler ve sinir lifleri içerir • Bağ dokusu stromasında yağ hücreleri %60’a varabilir

• Esas hücreler (Şef hücreler) – Başlıca parankimal endokrin hücre – 5-8 µm çap – Hafif eozinofilik sitoplazma;

• Salgı granülleri – 200-400 nm

Paratiroid (Parat) hormon – kaba ER ribozomları preproparatiroid hormon – kaba ER lümenine geçiş proparatiroid hormon – Golgiparatiroid hormon

• Belirgin jukstanuklear Golgi • Glikojen kümelenmeleri • Lipofuskin

• Okzifil hücreler – Az sayıda, gruplar halinde – 6-10 µm çap – Koyu eozinofilik sitoplazma

• Bol mitokondri

• Paratiroid (parat) hormon

– Plazma Ca++ iyon düzeyi (8.5-10.5 mg/dL)

– Kemik • Osteoblast reseptörü

osteoklast uyarıcı faktör

osteoklastlar tarafından kemik yıkımı ve Ca++, fosfat salınımı

– Böbrek • İdrarla Ca++ kaybını önler, fosfat atılımını artırır

– Böbrekte hormonal aktif D Vitamini üretimi • GIS Ca++ emilimi artar

• PARATİROİD GELİŞİMİ

– 5. hafta • 3. yutak cebi dorsali endodermi inferior paratiroidler • 4. yutak cebi dorsali endodermi superior paratiroidler

– Histodiferansiasyon • Esas hücreler embriyonik dönemde gelişir • Okzifil hücreler 5-7. yaşlarda farklılaşır

• Konjenital Paratiroid Bozuklukları – Ektopik paratiroid bezi

• Göç sorunları

– Paratiroid bezi sayı bozuklukları • Eksik: taslak atrofisi, gelişmemesi • Fazla: taslak bölünmesi

– DiGeorge sendromu

• Timus ve paratiroid bezi gelişmemesi – Konjenital hipoparatiroidizm – İnfeksiyon – Yüz anomalileri – Kalp anomalileri

Adrenal bez

Suprarenal bez

Sürrenal

Böbreküstü bezi

• Böbreklerin üst kutuplarında; yağ dokusu içine gömülü; retroperitoneal

• Kapsül – Septumlar kan damarları ve sinirler

• Parankima

– Korteks • Dışta sarımsı tabaka • Steroid salgısı • % 80-90 hacim • Mezodermal köken

– Medulla • İçte kırmızı kahverengi bölüm • Katekolamin salgısı • Nöral krista kökenli

• Adrenal Korteks

– Zona glomerüloza • Mineralokortikoidler

– Zona fasikülata • Glukokortikoidler

– Zona retikülaris • Androjenler

• Zona glomerüloza

– Korteksin dış tabakası – Glomerül benzeri, kavisli hücre kordonları ve kümeleri

– Küçük prizmatik hücreler

Asidofilik sitoplazma

– Bol miktarda düz ER – Bol mitokondri (raf şeklinde krista) – Seyrek, küçük lipid damlacıkları

– İyi gelişmiş Golgi

– ALDOSTERON

• Distal tübül • Na+ emilimi K+ ve H+ ekskresyonu

– Renin-anjiyotensin (ANG)-aldosteron sistemi

• Kan basıncı, Na düzeyi ↓ jukstaglomerüler hücrelerrenin anjiyotensinojenANG I ANG II zona glomerülozaaldosteron

• Zona fasikülata

– Korteksin orta tabakası – Işınsal dizili uzun hücre kordonları Arada kortikal sinüzoidler

– Büyük poligonal hücreler (çift nükleuslu olabilir)

Hafif asidofilik, yer yer hafif bazofilik sitoplazma

– Çok sayıda lipid damlacıkları Spongiositler

(vakuollü görünüm) – Bol miktarda düz ER (z. glomerülozadan daha bol) – Tübüler kristalı mitokondri

– İyi gelişmiş Golgi – Kaba ER, lizozom, lipofuskin

– Glukokortikoidler • Kortizol ve kortikosteron • Karbohidrat, yağ ve protein metabolizması

– KC » glukoneogenez » glikojenez

– Adipoz doku » lipoliz

– Glikoliz inhibisyonu, yağ asidi oksidasyonu – Hücrelerde protein sentez inhibisyonu, katabolizma

aktivasyonu – İmmün ve inflamatuar yanıtların baskılanması

– Kontrol ve feedback • HipotalamusCRH • HipofizACTH

• Zona retikülaris

– Korteksin en iç tabakası – Anastomozlaşan hücre kordonları

– Koyu asidofilik sitoplazma

– Bol miktarda düz ER – Tübüler kristalı mitokondri – Lipid damlacıkları

• Z. fasikülata hücrelerine göre daha küçük, daha az sayıda

– Lipofuskin granülleri ↑↑↑

– Medullaya komşu en iç hücreler • koyu sitoplazma • piknotik nukleus

– dejenere parankimal hücreler

– Androjen • Dehidroepiandrostenedion ve androstenedion (zayıf

androjenik etki) • Az miktarda glukokortikoid

– Kontrol ve feedback • HipotalamusCRH • HipofizACTH

• Medulla

– Korteks ile çevrili merkezi bölge

– Nöral krista kökenli

• Kromaffin hücre (meduller hücre) – Epinefrin, norepinefrin salgısı

• Sempatik gangliyon hücresi – Adrenal korteks sekresyon modulasyonu ve kan damarı

innervasyonu

– Çok sayıda sinüzoid

• Kromaffin hücre

– Büyük epiteloid hücreler Oval kümeler - kısa ve kaynaşan kordonlar

– Krom tuzlarıyla reaksiyon SARI-KAHVERENGİ • Postgangliyonik sempatik hücre ürünü katekolamin içerir

– Modifiye sempatik gangliyon • Miyelinli pregangliyonik sempatik sinir lifleri kromaffin

hücrelere ulaşır • Dendrit ve aksonlarını kaybetmiş postgangliyonik

sempatik nöronlar • İn vitro akson gelişimi • Glukokortikoidler in vitro kromaffin hücre akson

gelişimini durdurur

• Zengin kanlanma – 3 ayrı kaynak

• Superior suprarenal arter • Medial suprarenal arter • İnferior suprarenal arter

– 1 kapsüller pleksus

• Kısa kortikal arterler – Kortikal kapiler sinüzoidler

• Fenestra çapı Dış kortekste100 nm İç kortekste250 nm

• Uzun medullar arterler; – Medullar kapiler sinüzoidler

Medulla iki ayrı kaynaktan kanlanır

Kromaffin hücre

• İyi gelişmiş Golgi

• Salgı granülleri – Çok sayıda – 100-300 nm

– Norepinefrin

• İri • Eksantrik, elektron yoğun nüve

– Epinefrin • Küçük • Homojen, az yoğun

– Epinefrin ya da norepinefrin sentezleyen hücreler

Epinefrin ve norepinefrin sentezleyen hücreler

• Salgı granülleri içeriği – Epinefrin veya norepinefrin %20 – Kromogranin – ATP, enkefalin

• İnsanda suprarenal vende %80 epinefrin

• Sempatomimetik • Kalp atım hızı, kardiyak output, kan akımı artar • Glikojenoliz • Terleme • Solunum hızı artışı • Bronkodilatasyon….

Adrenal Bez Embriyolojisi

• Korteks

– Mezoderm

• İlkel barsağın dorsal mezenter kökü ile genital kabartı arasında mezenkimal hücre kümelenmesi

• Sölom epiteli kaynaklı

• Medulla

– Krista nöralis

• Sempatik gangliyondan göç

• 6. hafta – Fetal korteksin mezodermal taslağı gelişir

• 7. hafta – Nöral krista hücreleri göç ederek yapıya katılır adrenal medulla taslağı

• 8. hafta – Kalıcı korteks gelişmesi başlar

• Fetal hayatın sonuna doğru – Zonlar belirmeye başlar

• Yeni doğan – Fetal korteks ile zona glomerüloza ve zona fasikülata mevcuttur

• 1 yaş – Fetal korteks büyük oranda geriler

• 4 yaş – Fetal korteks tamamen ortadan kalkar – Zona retikülaris mevcuttur

Endokrin Pankreas

• Langerhans Adacıkları

– Ekzokrin pankreas içine gömülü endokrin hücre kümeleri

– Çoklu hormon üretimi • Kan glikoz düzeylerinin düzenlenmesi

Langerhans Adacıkları

• Sayı: > 1 milyon – Yaygın; kuyrukta daha fazla

• Toplam hacim: – Pankreas hacminin % 1-2’si

• Hücre sayısı – Değişken; birkaç hücre – yüzlerce hücre

• Çap – Değişken; 100-200 µm

• Şekil – Değişken; yuvarlak, kıvrımlı

• Endokrin hücreler – Poligonal şekillidir

– Kısa, düzensiz kordonlar oluşturur

• Fenestralı kapiler ağı

• Retiküler lifler – Kapilerler boyunca uzanır

– Adacığı çevreler

Langerhans Adacıkları

• Langerhans Adacığı Hücreleri

– Işık mikroskopi

• Boyama

– Rutin boyalar

– Asidik boya karışımları

• İmmünohistokimya

– Elektron mikroskopi

• İnce yapı

– Salgı granülü şekli, yoğunluğu, büyüklüğü

MORFOLOJİ

• Hematoksilen & Eozin Boyası

– Ekzokrin pankreas • Etrafta koyu boyanan asinuslar

– Endokrin pankreas • Langerhans adacıkları:

Soluk boyanmış hücre toplulukları

• Kapilerler

– Hücre tipleri • Ayrımsanamaz

• Gümüşleme boyası

– Hücre tipleri • Alfa (A) hücresi işaretlenir

MORFOLOJİ

• Gomori Aldehit Fuksin boyası

– Beta (B) hücreleri eflatun - mor

– Alfa (A) hücreleri sarı - açık kahverengi

• Mallory-Azan boyası (Zenkerformol fiksasyonu )

– Alfa (A) kırmızı

– Beta (B) kahverengi - turuncu

– Delta (D) mavi

– Boyanmamış hücreler

ULTRASTRÜKTÜR ELEKTRON MİKROSKOPİ

Salgı granüllerinin ince yapısı – Şekil, yoğunluk

• Alfa Hücresi

– Koyu (elektron-yoğun) yuvarlak nüve – Daha açık ve dar dış bölge

• Beta Hücresi

– Düzensiz biçimli koyu kristaloid nüve – Açık ve geniş dış bölge

• Delta hücresi

– Homojen, daha açık, değişken yoğunlukta granül – Dış bölge seçilmez

LANGERHANS ADACIK HÜCRELERİ

Hücre Tipi Hücre

Oranı Konumu Üretilen Hormon Hormon İşlevi

Alfa (A) 20% Adacık periferinde

Glukagon Kan glikoz düzeyini yükseltir

Glikojenoliz; glikoneojenez; lipoliz

Beta (B) 70% Merkezi bölgede

İnsülin Kan glikoz düzeyini azaltır

Glikozun hücre içine girmesi; depolanması (glikojenez); glikoliz

Delta (D) <5% Değişken Somatostatin Gastrin

Somatostatin: Diğer adacık hormonlarının salgılanmasını baskılar (lokal parakrin etki)

Gastrin: Mide asit salınımı

F (PP) Nadir Değişken Pankreatik polipeptid Gastrik salgı kontrolü; Ekzokrin pankreas salgı inhibisyonu

• İnsanda hücre oranları

– Beta hücresi • %54 (%28-75)

– Alfa hücresi • %35 (%10-65)

– Delta Hücresi • %11 (%1.2-22)

• İnsanda alfa, beta ve delta hücrelerinin spesifik bir lokalizasyona yerleşim eğilimi yok

• İnsanda adacıklar arası hücre oranlarında önemli farklılıklar var hücre bileşimi heterojen

• Hayvan türleri arası hücre oranları ve lokalizasyonlarında belirgin farklılıklar var

SON ÇALIŞMALAR

İNSAN ADACIK MİMARİSİ HÜCRESEL BİLEŞENLERİ

LANGERHANS ADACIĞI MİNÖR HÜCRELER

Hücre Tipi Üretilen Hormon Hormon İşlevi

EC Hücre Sekretin, Motilin, Substans P

Sekretin lokal olarak etkiyerek ekzokrin pankreas sıvısında bikarbonat ve enzim miktarını artırır

Motilin mide ve Gİ kanal motilitesini artırır

Substans P nörotransmiter özellik taşır.

Epsilon Hücresi

Gherelin İştah artırır

KANLANMA

• İnsuloasiner Portal Sistem

– Afferent arteriol Langerhans adacığında kapiler ağ oluşturur

– Adacıktan çıkan venüller ekzokrin pankreas asinuslarını sular

Adacık hormonları ekzokrin pankreas üzerinde lokal etki oluşturur.

• Asiner Vasküler Sistem

– Adacıktan bağımsız arteryel sistem ekzokrin pankreası sular

DİABET

• Hiperglisemi / poliüri / polidipsi

• Tip I

– İnsülin eksikliği

– Jüvenil diabet

Tip II

– Glikoza göre yetersiz insülin salınımı

– Periferik dokuda insülin direnci

– GLUT 4 insülin reseptörü azalması ya da Golgi’den plazma membranına taşınma kusuru

• Bulgular

– Glomerülopati

– Retinopati / katarakt / glokom

– Ateroskleroz

• büyük ve orta kalibreli damarlar

MI, beyin infarktı, gangren

– Arterioloskleroz

hipertansiyon, gangren

Endokrin Pankreas Gelişimi

• Ön barsak (kaudal kısım) endodermi

– Dorsal pankreas tomurcuğu – Ventral pankreas tomurcuğu

• Pankreas tomurcuklarının endodermi

– Ekzokrin hücreler – Kanal hücreleri – Endokrin hücreler

Endokrin Pankreas Gelişimi

• Pankreasın histolojik yapısının şekillenmesi

– Epitel hücre toplulukları oluşur – İntraepitelyal mikrolümenler gelişir – Olgun kanal sistemi şekillenir

– Endokrin hücreler • Delamine olur • Adacıklar halinde toplanır • Hücre proliferasyonu gösterir

Endokrin Hücre Farklılaşması

• Pankreatik progenitor hücre

– Ekzokrin progenitor hücre • Pankreatik ekzokrin hücre

– Bipotent progenitor hücre • Duktal hücre

• Endokrin progenitor hücre – Farklı Pax ekspresyonları ile çeşitli olgun adacık hücre tipleri

gelişir

• Alfa hücreleri beta hücrelerinden erken farklılaşır

• 5. ayın sonunda fetal kanda insülin ve glukagon mevcuttur