Enerji Yonetimi Energy Management

7/31/2019 Enerji Yonetimi Energy Management

1/157

YILDIZ TEKNK NVERSTESFEN BLMLER ENSTTS

ENERJ YNETM

Elektrik Mh. Perihan ZBAKIR

FBE Elektrik Mhendislii Anabilim Dalnda

Hazrlanan

YKSEK LSANS TEZ

Tez Danman: Yrd. Do. Dr. Ferit ATTAR

STANBUL, 2006


2/157

NDEKLER

Sayfa

KISALTMA LSTES ................................................................................................................ i

EKL LSTES .........................................................................................................................ii

ZELGE LSTES ...................................................................................................................iii

NSZ...................................................................................................................................... iv

ZET.......................................................................................................................................... v

ABSTRACT ..............................................................................................................................vi

BLM 1

1. GR ....................................................................................................................... 1

BLM 2

2. ENERJ VERMLL VE ENERJ TASARRUFU.............................................3

2.1 Enerji Kavram ........................................................................................................32.2 Enerji Verimlilii ile lgili Kavramlar..................................................................... 4

2.3 Enerji Verimlilii yiletirme nlemleri .................................................................62.4 Enerji Tasarrufu Kavram ........................................................................................ 92.4.1 Enerji Tasarruf Prensipleri.....................................................................................102.4.2 Enerji Tasarruf nlemleri...................................................................................... 112.4.3 Ekonomik Yatrm Analizi ....................................................................................122.4.4 Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yatrm Yaplmas............................................. 132.4.4.1 Karllk Oran (KO) ............................................................................................... 142.4.4.2 Geri deme Sresi (GS).....................................................................................14

BLM 3

3. ENERJ YNETM KAVRAMI......................................................................... 15

3.1 Enerji Ynetimi Tanmlar.....................................................................................153.2 Enerji Ynetiminin Baarl Yrtlmesi in Dikkat Edilmesi Gereken Ana

Unsurlar ................................................................................................................. 173.2.1 Enerji Ynetim Programnn Yrtlmesi ............................................................183.2.2 zleme, Ett ve Hedef Oluturma .......................................................................... 203.3 Enerji Yneticisi .................................................................................................... 233.3.1 Enerji Yneticisi Kimdir?...................................................................................... 243.3.2 Enerji Yneticisinin Grevleri...............................................................................253.3.3 Enerji Verimlilii Maviri (EVM)nin Seim Kriterleri.......................................26

3.3.3.1 Uygun Enerji Verimlilii Mavirlerinin Seimi.................................................. 273.3.3.2 Listesi karlan EVM'lerinin ncelenmesi ...........................................................283.3.3.3 Etik Standart ..........................................................................................................28


3/157

3.3.3.4 Sorumluluk Konular ............................................................................................. 283.3.3.5 EVM'nin creti......................................................................................................293.4 Enerji Ynetimi Sistemi ........................................................................................293.4.1 Enerji Ynetimi Sisteminin Yaps........................................................................ 303.4.2 Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas............................................................32

3.5 Enerji Tasarruf Programnn Organizasyonu......................................................... 343.5.1 Tesis Dzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu................................................ 343.5.2 Blm Dzeyinde Enerji Tasarruf Organizasyonu................................................ 353.5.3 irket Bazl Enerji Tasarrufu Organizasyonu........................................................363.6 Enerji Tasarruf Teknolojileri .................................................................................373.7 Enerji Ynetim Teknolojileri.................................................................................37

BLM 4

4. DNYADA ENERJ YNETM ALIMALARI............................................39

4.1 Trkiyede Enerji Ynetimi almalar ...............................................................39

4.2 Japonyada Enerji Ynetimi almalar...............................................................40

BLM 5

5. FARKLI SEKTRLERDE ENERJ YNETM SSTEM................................42

5.1 HVAC Sistemlerinde Enerji Ynetim Sistemi ...................................................... 425.2 Binalarda Enerji Ynetimi Sistemi........................................................................ 435.2.1 Bir Binann Enerji Performansnn Belirlenmesinin Salad Yararlar...............435.2.2 Normalletirilmi Performans Gstergesi (NPG) ve Hesaplanmas......................445.2.3 NPG'nin Dier Binalarla Kyaslanmas .................................................................485.3 Ofislerde Enerji Tasarrufu nlemleri.................................................................... 49

5.4 Binalarda Enerji Performans ................................................................................505.5 Konut Sektrnde Kullanlan Enerji Verimlilik Gstergeleri ............................... 515.6 lkemiz Binalarnda Enerji Ynetim Sistemi Kurulmas Neden Gereklidir?.......53

BLM 6

6. ENERJ YNETMLE LGL YNETMELKLER VE YASALDZENLEMELER ............................................................................................... 59

BLM 7

7. ELEKTRK MOTORLARINDA ENERJ TASARRUFU VE ENERJYNETM ...........................................................................................................64

7.1 Motor Yk Dncesi Teknikleri ........................................................................ 647.2 Motor-Yklikisine Kar Verimlilik ..................................................................657.3 Motor Yk ve Hz Arasndaki liki ................................................................... 667.4 Byk Yklenmi Motorlarn Deitirilmesi ........................................................ 667.5 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesinin Motor Verimine ve Enerji Verimliliine

Etkisi...................................................................................................................... 677.5.1 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi..................................................................... 677.5.2 Gerilim Dengesizliinin Giderilmesi iin nerilen Davranlar...........................69


4/157


5/157

KAYNAKLAR.......................................................................................................................125

EKLER

Ek 1 Sanayi Kurulularnn Enerji Tketiminde Verimliliin Arttrlmasin

Alacaklar nlemler Hakknda Ynetmelik ........................................................129Ek 2 irket Grmelerinde Yneltilen Sorular..........................................................142

Ek 3 Enerji Verimlilii Politikasyla lgili nlemler .................................................. 143

ZGEM............................................................................................................................146


6/157

i

KISALTMA LSTES

DM Deer Bime MhendisliiEEO Enerji Verimlilik Ofisi, ngiltere (Energy Efficiency Office)EE Elektrikleri Ett daresiEKEDB Enerji Kaynaklar Ett daresi Bakanl

EM Endstri MhendisliiEMAS Enerji Ynetimi Yardmc Plan, ngiltere (The Energy Management Assistance

Scheme)EVM Enerji Verimlilii Mavirli(k)iEVO Enerji Verim OranEVYT Enerji Verimlilii Yasa TasarsEY Enerji YneticisiEYS Enerji Ynetim SistemiFIDIC Mavir Mhendisler Uluslararas FederasyonuGS Geri deme SresiHDF Hava Dzeltme FaktrHVAC Istma, Havalandrma ve klimlendirmeIAC Industrial Assessment CentersIOF Industries of the FutureA letme AratrmasKO Karllk OranNA Faiz Oranlarna Dayalndirimli Nakit AkJERKY Japon Enerjinin Rasyonel Kullanm YasasKAM Kapasite Artrm ve Modernizasyonu ProjesiKK Kalite KontrolKO Karllk Oran

KSF Kullan

m Saatleri FaktrMEVO Mevsimsel Enerji Verimlilik OranNBD Net Bugnk DeerNEMA National Electrical Manufacturers AssociationNPG Normalletirilmi Performans GstergesiOIT The Office of Industrial TechonologiesPUK Planla, Uygula, Kontrol Et ve nlem Al-DzeltTDETO Tesis Dzeyinde Enerji Tasarufu OrganizasyonuTEP Ton Edeer PetrolTMMMB Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar BirliiUETM Ulusal Enerji Tasarrufu Merkezi


7/157

ii

EKL LSTES

Sayfa

ekil 2.1 Dnyada deiim sreci .............................................................................................. 4ekil 3.1 Enerji ynetimi etkileimleri .....................................................................................16ekil 3.2 Enerji ynetim faaliyetleri......................................................................................... 19ekil 3.3 Baarl bir enerji program iin on anahtar unsur..................................................... 22ekil 5.1 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi; Brander'in Modeli ........... 51ekil 5.2 Enerji ynetim program akemas ........................................................................ 54ekil 8.1 2002 Ylnda Satn Alnan Birincil Enerji Kaynaklarnn Dalm..........................71ekil 8.2 Elektrik Enerjisi Kapasite ve retimin Tketimi Karlama Orannn Deiimi ..... 74ekil 8.3 Yllara Gre zgl Enerji Tketimi Eilimi............................................................. 75ekil 8.4 Trkiye ve Japonya zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii......79ekil 8.5 Erdemir'in zgl Enerji Performansnn Sektr Karlatrma Grafii ....................80ekil 8.6 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g

deerleri......................................................................................................................84ekil 8.7 Mekanik atlye, uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar aydnlk dzeyi

(maksimum ve ortalama) deerleri............................................................................. 84ekil 8.8 Uygulama ncesi ve sonras tavan aydnlatmalar kurulu g deerleri...................85ekil 8.9 Uygulama ncesi ve sonras retim bantlar aydnlatmalar kurulu g deerleri....86ekil 8.10 Kazan dairesi doalgaz tketimleri ......................................................................... 88ekil 8.11 Kazan dairesi d hava klimatik scaklklar............................................................88ekil 8.12 Proje ncesi ve sonras ............................................................................................ 89ekil 8.13 Eldeki verilerle SQL Serverda oluturulan tablo...................................................98ekil 8.14 Tablolarn SQL Serverda grnm......................................................................99ekil 8.15 VB.net ile verilerin SQL Serverdan ekilmesi .................................................... 100

ekil 8.16 Crystal Report kullan

larak ilk aamada edilen tasarruf oranlar

n

n y

llara gredalm ................................................................................................................ 101ekil 8.17 Crystal Report kullanlarak 2. aamada edilen tasarruf.........................................102ekil 8.18 Crystal Report kullanlarak 3. aamada edilen tasarruf.........................................103ekil 8.19 Crystal Report kullanlarak elde edilen tasarrufun aamalara gre dalm ........104ekil 8.20 Yaplan yatrmn aamalara gre dalm ...........................................................105ekil 8.21 Tketilen enerji deiimi....................................................................................... 106ekil 8.22 Maliyet&Tasarruf karlatrlmas ....................................................................... 107


8/157

iii

ZELGE LSTES

Sayfa

izelge 1.1 Dnyada deiim sreci .......................................................................................... 1izelge 2.1 Enerjinin farkl tanmlar ......................................................................................... 3

izelge 2.2 Enerji nedir? ............................................................................................................5izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri..................................................7izelge 2.4 Enerji tasarrufu nlemlerinin aamas ..............................................................12izelge 3.1 Enerji ynetimi nedir? anketleri ........................................................................ 17izelge 3.2 Enerji verimlilii mavirinin seilmesinde ve birlikte allmasnda izlenecek

yol ..........................................................................................................................26izelge 3.3 Enerji ynetim matrisi ...........................................................................................31izelge 3.4 Enerji ynetim programnn elemanlar ................................................................33izelge 3.5 Tesis dzeyinde enerji tasarrufu............................................................................35izelge 3.6 Blm dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu................................................. 36izelge 3.7 irket bazl enerji tasarrufu organizasyon emas ................................................. 37izelge 3.8 aamal bir enerji tasarruf teknolojisi ..............................................................38izelge 5.1 Yaktlarn kWh'e dntrmesinde kullanlan arpm faktrleri .......................... 45izelge 5.2 Yap durum faktrleri............................................................................................ 46izelge 5.3 Ofisler iin yllk standart kullanm saatleri ..........................................................47izelge 5.4 Ofisler iin performans kyaslama deerleri .........................................................48izelge 5.5 Enerji, enerji olmayan ve insan sistemlerinin etkileimi....................................... 51izelge 5.6 Farkl lkelerde konutlarn enerji talebindeki farkllklar aklayan baz

deikenler............................................................................................................. 53izelge 5.7 Binalar iin enerji inceleme formu........................................................................ 55izelge 5.8 Enerji Auditi Veri Formu ......................................................................................56

izelge 6.1 Enerji verimlilii ile ilgili ynetmelik ve duyurular ............................................. 61izelge 6.2 TEP (Ton Edeer Petrol)in bulunmasyla ilgili rnek hesaplama......................63izelge 7.1 1800 rpm iin tam ve paral yklerin verimi .......................................................65izelge 7.2 Gerilim dzensizliine bal motor verimi ...........................................................68izelge 8.1 2002 yl fiili ve 2003 yl programnn miktar ve TEP deerleri .........................71izelge 8.2 2002 yl fiili ve 2003 yl program verileri........................................................... 73izelge 8.3 Projenin birinci etab aklerin tesisiyle 19962001 yllar arasnda elde edilen

doalgaz tasarruf sonular tablosu ....................................................................... 93izelge 8.4 Projenin ikinci etab buhar kazanlarnn verimliliinin arttrlmas ile

20002001 .............................................................................................................94izelge 8.5 projenin zet toplam tablosu............................................................................ 97


9/157

iv

NSZ

Gnmzde enerji tketim giderlerinin azaltlmas ve dnyann doal kaynaklarnnkorunmas iin enerjinin etkin kullanm gerekmektedir. lkemiz sanayisinin bir yandan

enerjinin en byk kullancs durumuna gelmesi, dier yandan enerji potansiyeli bakmndanda dier sektrlere gre liderliini srdrmesi nedeniyle sanayide yaplacak olan enerjiverimlilii almalarnn nemi gn getike artmaktadr.

Bu almada, enerji ynetimi ve verimlilii kavramlar ele alnm ve bu konuyla ilgili olarakbugne kadar yaplm almalar incelenerek, Trkiyede enerji ynetimi uygulamalarkonusunda faaliyet gsteren irketlerle grlp konuya genel bir bak as kazandrlmayaallmtr.

Konuyla ilgili olarak yaplan aratrmalar lkemizde Enerji Ynetimi Yasasnn bir an ncekarlmas gerekliliini ortaya koymutur.

al

malar

m s

ras

nda yak

n ilgi ve desteklerini grdm, al

malar

m

ynlendirendanman hocam Sayn Yrd. Do. Dr. Ferit ATTARa, beni destekleyen kardeim MusaZBAKIRa ve yakn arkadam Seda TURANa teekkr bor bilirim.

Ocak 2006

Perihan ZBAKIR


10/157

v

ZET

Globalleen dnyamzda iki nemli kavram karmza kmaktadr: Enerji ve ynetim. Gn

getike artan enerji ihtiyac, kaynaklarn etkin kullanmn zorunlu klmakta; bu nedenle de

enerji verimlilii ve enerji tasarrufu gibi kavramlar da gndeme getirmektedir. Enerjiyle ilgili

olarak ele alnan tm bu kavramlar enerji ynetiminin nemini vurgulamaktadr.

Enerji ynetimi, esas olarak, enerjinin optimum kullanlmasdr. Bu amala, irketler, enerji

ynetim programnn dorudan sorumlularn kararlatrmak, bir enerji yneticisi atamak,

kaynaklar tahsis etmek, etkin sonular elde etmek iin gerekli destei salamak zorundadr.

irketler, enerjiyi etkin birekilde ynetilmek iin farklekillerde enerji tasarruf programlar

oluturabilmektedirler. Baz irketler tesis dzeyinde tasarruf organizasyonu kurarken,

bazlar blm bazl yapy tercih etmekte, bazlar da irket bazl organizasyon kurmaktadr.

Enerji ynetimi ve tasarrufu almalar sadece belli bir alanda faaliyet gsteren firmalar iin

geerli deildir. Bu almada da farkl sektrlerdeki enerji ynetimi ve tasarrufu almalar

genel hatlaryla ele alnm, Trkiyede bu konuda faaliyet gsteren firmalarla grlm ve

sonu olarak enerji ynetimi almalarnn salam bir zemine oturtulabilmesi adna bir

yasann karlmas ve uygulamaya konulmas gerekliliine varlmtr.

Anahtar kelimeler: Enerji, Enerji Ynetimi, Enerji Verimlilii, Enerji Tasarrufu, Elektrik

Motoru


11/157

vi

ABSTRACT

There are two important concepts that we face with in todays world: Energy and

management. The resources have to be used efficiently because of the energy demand which

is growing day by day, so the concepts of energy efficiency and energy savings come up. All

these concepts which are discussed with energy emphasize the importance of energy

management.

Mainly the mean of energy management is the usage of energy in optimum level. For this

reason, companies have to decide who will be the directly responsible of energy management

program, appoint an energy manager, allocate the resources and provide the required support

to obtain efficient results.

Firms can constitute energy savings programs in different forms for managing the energy

efficiently. Some of the firms establish the savings organization at plant level while the others

prefer department or company level.

Working on energy management and savings are not only valid for the firms which perform in

a specific area. Therefore, working on energy management and savings in different sectors are

discussed generally in this dissertation, in-depth interviews were conducted with the firms

which work in this sector and the necessity of making laws and executing them are proposed

to reinforce the studies of energy management as conclusion.

Key words: Energy, Energy Management, Energy Efficiency, Energy Savings, Electrical

Motor


12/157

1

BLM 1

1. GR

Dnyada bugn bir deiim sreci yaanmaktadr. Artan kreselleme, daha fazla uluslararas

anlay ve ibirliini gerektirmektedir. Bunun yan sra, dnyamz, yerkrenin snmas ve

asit yamurlar gibi ciddi evresel sorunlarla kar karyadr. Salk, evresel ve ekonomik

nedenlerden tr, hava kirliliini azaltmak iin stratejiler gelitirilmektedir.

Bu deiim srecine paralel olarak, "srdrlebilir gelime" kavram, endstriyel strateji

planlamas ve projelerde gittike artan birekilde ortaya kmaktadr. Enerji ifadelerinde bu

kavram, sadece finansal bak asndan deil, ayn zamanda snrl kaynaklarn ve evre

kirlenmesi dzeylerindeki art ynnden, enerjinin verimli kullanm gibi, enerji tasarrufunu

iine almaktadr (Contreras vd., 1997). Bunun sonucunda, enerjinin verimli kullanmn

salayacak enerji ynetim sistemleri gndeme gelmektedir.

Gelimekte olan lkeler, rnein Japonya, enerji politikasnda; ekonomik byme, enerji

gvencesi ve evre korumasnn (ngilizce szcklerin ba harflerinden oluan, 3E) birlikte

salanmasn amalamaktadr. Japonya'nn enerji politikas, lkenin srekli olarak ekonomik

geliiminin nemli bir ksmn oluturmaktadr. Enerjinin kararl ve verimli temini gelime

iin son derece nemli tutulmaktadr. Bu balamda, enerji tketimi, CO2 emisyonlar gibi,

evresel konularla son derece yakndan ilgilidir. Bununla beraber, 3E'yi birlikte elde etmek

gerekten gtr (Kyushu Bureau of International Trade and Industry, 1998). Baka bir

deyile, bir yandan enerji gvencesi salanacak, dier yandan ekonomik gelime elde edilecek

ve te yandan da evre korunacaktr.

lkemizde, firmalar rnlerinin rekabet unsurunu arttrmak amacyla, ISO Kalite Belgesi

almak iin byk aba harcamaktadrlar. 1960 ylnda, herey retim iin gr, gnmzde

artk yetersiz kalmtr. izelge 1.1'de gsterildii gibi bir deiim sreci yaamtr.

izelge 1.1 Dnyada deiim sreci (Hepbal, 2001a)

Sra No Yl Aklama

1 1960 Herey retim iin

2 1970 Herey retim iin ve maliyet

3 1980 Herey retim iin + maliyet ve kalite

4 1990 Herey retim + maliyet + kalite ve termin

5 2000 Herey retim + maliyet + kalite + termin + ynetim ve evre bilinci


13/157

2

Yukardan da anlalaca zere, ISO 14001 evre Ynetim Sistemi amzda byk nem

tamaktadr. Ayrca, bunun belgesini almaya alan firma says da gn getike artmaktadr.

Burada, firmalar neden evreye bu kadar ilgi duyuyor? sorusu akla gelmektedir. Bunun

nedenleri iki ksmda ele alnabilir. Birincisi, zorunluluk; tketici talebi, pazarlama arac,

yasalar, ekonomik nedenler ve ikincisi; evresel sorumluluktur. Belki de ileride, burada evre

iin sz geen zorunluluklar ve enerji sorumluluu artan bir ekilde n plana kacak,

"Enerji Ynetim Sistemi" bir ISO ekline dntrlecek, firmalar iin bir rekabet unsuru

olarak grlebilecektir.

Enerji ynetiminde kullanlan teknikler, bir irkette veya kurulutaki herhangi bir kaynan

ynetimi iin gerekli olan tekniklerle ortaklaa bir yapya sahiptir. Bir performansn izlenmesi

veya hedeflerin konmas, giderlerin kontrol ve ayn zamanda enerji kullanmyla ilikili olan

alanlarn motivasyonu iin nemlidir (Hepbal, 2001a).

Bu balamda, bu almada, enerji ynetimi ve enerji verimlilii kavramlar genel olarak ele

alnmtr. almann ikinci blmnde enerji verimlilii ve enerji tasarrufu, nc

blmnde enerji ynetimi kavramlar, drdnc blmnde dnyadaki enerji ynetimi

almalar, beinci blmnde farkl sektrlerdeki enerji ynetim sistemleri, altnc

blmnde enerji ynetimiyle ilgili ynetmelikler ve yasal dzenlemeler, yedinci blmnde

elektrik motorlarnda enerji tasarrufu ve ynetimi, sekizinci blmnde enerji ynetimi

konusunda Trkiyede yaplm olan uygulamalardan rnekler, dokuzuncu blmnde ise

enerji ynetimi konusunda Trkiyede faaliyet gsteren firmalar zerinde durulacak ve sonu

olarak enerji ynetimi ve verimlilii kavramlarnn nemi vurgulanmaya allacaktr.


14/157

3

BLM 2

2. ENERJ VERMLL VE ENERJ TASARRUFU

Enerji verimlilii, sk sk enerji tasarrufuyla kartrlr. Tasarruf; basite, tipik olarak "enerji

tketen ekipmanlarn kapatlmasyla" daha az enerji kullanm anlamna gelmektedir. Bunun

yan sra, verimlilik ise, daha dk enerji giri seviyesiyle, enerjinin "son kullanmnn"

(rnein; stma, soutma, aydnlatma ve TV seyretme gibi ) ayn kalite ve dzeyde

tutulmasnn salanmasyla ilgilidir (Hepbal, 2001a).

Enerji verimlilii ile ilgili kavramlara gemeden nce enerji tanmlarn gzden geirmek

gerekir.

2.1 Enerji Kavram

Kalknmann motoru olarak nemi anlatlmaya allan enerji kavram ile ilgili yaplan

aratrmalar sonucu izelge 2.1' de gsterilen tanmlar ortaya kmtr.

izelge 2.1 Enerjinin farkl tanmlar (Hepbal, 2001a)

SIRANO

ENERJ NEDR?

1 Bir cismi bir yerden bir yere gtrmek iin harcanan gtr.

2 yapabilme yeteneidir. Herhangi bir i veya sdr.

3 Bir iin, bir retimin gereklemesi iin gerekli olan madde, katalizrdr.

4nsanolunun yaamn srdrebilmesi iin kulland veya kullanmak zorunda olduu doadan direktolarak ya da treterek kulland kaynaktr.

5 Herhangi bir iin yaplabilmesi iin gerekli olan vasta, kabiliyettir.

6 G eldesi iin kaynaktr.

7 retim iin muhakkak surette bulunmas gereken potansiyel bir birikimdir.

8 in ortaya kmasna gtren tek yoldur.

9 Maddede bulunan ve uygun parametre ve artlarda aa kp dnebilen bir kavramdr.

10Tabiatta bulunan maddelerden bazlarnda bulunan zel kuvvetlerin birekilde aa kartlarak,

bunun ie dntrlmesinde kullanmaktr.

11Bir iin, bir olayn, bir hareketin gereklemesi iin bulunmas gereken bir girdi veya herhangi biregzotermik kimyasal olay sonunda meydana gelen kt ya da ktlardan birisidir.

12 Sanayi, yaam ve her trl doa olaylarnn ham maddesi, kayna veya itici gcdr.

13 Hareket yetenei salayan g olup, eitli ekillerde grnrler: Is, elektrik, gel-git vb.


15/157

4

2.2 Enerji Verimlilii ile lgili Kavramlar

Enerjinin verimli ve gider bakmndan etkin kullanm, birekilden dierine enerji dnm

yntemlerinin incelenmesi ile balamaldr. Bu enerji dnmnn etkilenebildii olas

yollar, ekil 2.1'de ematik olarak gsterilmitir. Enerji dnmnn ana yolu, bir yak

t

nkimyasal enerjisinden bir kazandaki buhar veya scak suyun sl enerjisine veya bir iten

yanmal motorda scak gazlarn sl enerjisine dorudur. Bylece, retilen sl enerji bir

trbinde veya pistonlu motorda mekanik enerjiye dntrlebilir ve bunun tam tersi,

fabrikalardaki makineleri veya kara, deniz ve hava aralarn iletmek iin kullanlabilir.

Ayrca, seenek olarak, retilen mekanik enerji; bir jeneratr kullanlarak elektrik enerjisine

dorudan dntrlebilir. Ayn enerji dnm yolu, nkleer enerji, jeotermal enerji veya

gne enerjisinden balayarak devam eder. Mekanik enerjiye ve buradan elektrik enerjisine

giden dorudan dnm yolu, hidrolik, dalga veya gel-git enerjisinin kullanlmasndan

olumaktadr (Hepbal, 2001a).

Kimyasal

Gne

Jeotermal Nkleer

Isl

Elektrik Mekanik

Hidro

Rzgr

Dalga

ekil 2.1 Dnyada deiim sreci (Hepbal, 2001a)

ekil 2.1de kesik izgi ile gsterilen hatlar, gelimenin bugnk durumunda, byk bir

lekle uygulanabilir (feasible) olan, ama ekonomik bak

mdan deerli olmayan enerji


16/157

5

dnm yollarn gstermektedir. Kimyasal enerjinin elektrik enerjisine dorudan dnm

bir yakt hcresiyle; gne enerjisinden elektrik enerjisine dorudan dnm fotovoltaik

hcrede; sl enerjiden elektrik enerjisine dorudan dnm Seebeck etkisi (veya Peltier

etkisiyle elektrik enerjisi kullanlan soutma) ile olur (Eastop ve Craft, 1996).

Enerji verimliliinden sz etmeye baladmz zaman, enerji szcnden balayarak birok

kavram kullanrz. Yasalarda ise bu konu ayr bir ekilde belirtilebilir. rnein; "Enerji

Verimlilii Yasa Tasars (EVYT)nda enerji; bir sistemin kendi dnda etkinlik retme

yetenei olarak tanmlanmaktadr (Enerji Verimlilii Yasa Tasars, 1998). Japon Enerjinin

Rasyonel Kullanm Yasas (JERKY)nda, enerji; sv yakt, yanabilir doal gaz ve kmr gibi

yakt ekilleriyle bunlardan elde edilen s ve elektrik olarak aklanmtr (Energy

Conservation Center Japan, 1998). Bunlar

n yan

s

ra, enerji tasarrufu konusunda Japonya' da defa dl alm Naoto Shinkawa'ya gre enerji; "konforlu ve rahat (uygun) geimi

salamak iin (satn almak iin) gerekli olan para" olarak ifade edilmekte (Shinkawa, 1998)

ve ngiltere'deki Enerji Verimlilik Ofisi'nce "pein para" olarak da vurgulamaktadr (EEO,

1998). Bu tanmlar, bir bakma, izelge 2.2'de geni kapsaml gsterildii gibi, "enerji = para"

armn da yapmaktadr.

izelge 2.2 Enerji nedir? (Shinkawa, 1998)

ENERJ NEDR?

ENERJTASARRUFU= PARA TASARRUFU

ENERJ = PARA

Enerji verimlilii ile ilgili olarak, EVYT'de belirtilen tanmlamalar aklanmtr (Enerji

Verimlilii Yasa Tasars, 1998).

Enerji Kayna: Fosil kkenli kaynaklar, biyoktle kkenli kaynaklar, ikincil kaynaklar,

yenilenebilir enerji kaynaklar, hidrojen ve nkleer kaynaklar enerji kayna olarak

adlandrlr.

Enerji Verimlilii: Enerji ve enerji kaynaklarnn retimden tketime en yksek etkinlikte

deerlendirilmesini aklar.

Enerji Tasarrufu: Enerjinin verimli olarak deerlendirilmesi amacyla, reticiler, datclar ve

kullanclar tarafndan alnan tedbirler sonucunda belirli miktardaki retimi ve hizmeti


17/157

6

gerekletirmek iin her aamada harcanan enerji miktarlarndaki azalmadr.

Enerji Tasarrufu Etd (Enerji Auditi): Enerjinin; retim, evrim, datm ve tketiminde,

fabrika, bina, tesis ve cihazlarla ilgili olarak enerji tasarrufu olanaklarn ortaya karmak

amacyla yaplan almalardr. Bu almalar; bilgi toplama, lm, deerlendirme ve raporaamalarndan oluur.

Enerjinin Rasyonel Kullanm: Enerjinin tketiciler tarafndan sosyo-ekonomik ve ekolojik

adan en elverili biimde kullanlmas ve enerji kaynaklarnn uygun yerine konmasdr.

Enerji Ynetimi: Enerji ve enerji kaynaklarnn olanaklar iersince en verimli biimde

kullanlmasn salamak zere uygulanan nlemlerin tmn kapsar.

Yukarda belirtilen genel kavramlara paralel olarak, HVAC (Heating, Ventilating, and Air-

Conditioning; Istma, Havalandrma ve klimlendirme) sistemlerinde kullanlan eitli etkinlik

ve verim tanmlar bilmek de byk nem tamaktadr (Hepbal, 1999a).

2.3 Enerji Verimlilii yiletirme nlemleri

200'den fazla imalat tesisinden elde edilen kombine enerji ynetim deneyimleri dorultusunda

ve literatr incelemesinden, kullanlan bir ok enerji tasarruf olanaklar bulunmutur

(Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996; Thumann ve Mehta, 1991). Akll enerji

yneticisi bu olanaklarla yakndan ilgilenmeli ve bunlar enerji ynetimi almalarnda

uygulamaya aba gstermelidir.

Farkl sektrlerde, yrtlen almalara dayanarak, izelge 2.3te gsterildii gibi,

teknolojik olarak uygulanabilir olan birok enerji tasarrufu teknikleri ve yntemleri

snflandrlarak belirlenmitir. Burada, yaygn olarak kullanlan esas tasarruf nlemleri ele

alnacaktr (Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996).


18/157

7

izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri

(Kennedy vd., 1994; Eastop ve Craft, 1996)

GrupKodu

Grup Ad Aklamas

AAtk EnerjidenGeri Kazanm

Tesis ekipmannn (piiriciler, kurutucular, frnlar, mekanik kompresrler) atkssndan yararlann.

Atk scak sudan s geri kazann.

eriye verilen havay n iklimlendirmek iin havalandrma egzost havasnnstma veya soutma etkisinden s geri kazann (rnein; s tekerlei veyadier tip s deitiricileri kullanarak yap egzost havasn taze hava ile s alveriinde bulundurun).

Yap egzozlarn ve bylece stma, havalandrma ve iklimlendirme iin tazehavay veya sirklasyon havasn azaltn.

Giren aklar soutmak iin dk scaklktaki atklar kullann.

B

ElektrikEnerjisi

Kullanmnnyiletirilmesi

Tesisin g faktrn optimize edin.

G faktrn ve verimi iyiletirmek iin motor boyutlarn ve pompalaroptimize edin.

Daha verimli k kaynaklarn kullann. rnein; lambalarnz floresan, civa,sodyum veya yksek younluklu direkt aydnlatmaya dntrn.

Doal aydnlatmann yeterli olduu yerlerde genel aydnlatmay azaltn veyakullanmayn.

Genel aydnlatmay emniyet iin gerekli olan minimum dzeye drn.

Soutma iin multi kapasiteli kompresrleri kullann.

C

Kazan ve

BuharVerimininArttrlmas

Kazan blfn minimize edin.

Gerekli blf miktarn azaltmak iin daha iyi besi suyu artlandrmas yapn.

Scak blften s geri kazanm salayn.

Daha fazla kondensi kazana yollayn.

Kazan besi suyunu ve yakma havasn stmak iin duman gazlarnnenerjisinden yararlann.

Yakma kontrol kapasitesini optimum yapmak ve iyiletirmek iin yakma havas

miktarn azaltn.

Kondenstoplar doru kullann ve arzal olanlar deitirin.

Kazan borularn daha sk temizleyin.

Suya olan s geiini arttrmak iin, kazanlarda trblatrler kullann.

Yakt atomizasyonunu iyiletirin.

Brlr ve pskrtme sistemlerinin bakmn daha iyi yapn.

Dk kapasite alan veya yedek kazanlarn kullanmn minimize edin.


19/157

8

izelge 2.3 Potansiyel olarak nemli enerji tasarruf nlemleri (Devam)

DYaltmnnUygulamas

Buhar ve kondens hatlarn yaltn.

Frnlar, kazanlar, ocaklar, piiriciler veya dier proses ekipmannda yaltmnkalitesini ykseltin.

Duvarlar, tavanlar ve atlar yaltn.

ESoutma ve

Hacimklimlendirmesi

K mevsimi boyunca daha dk ve yaz mevsimi sresince daha yksekhacim scaklklar salayn.

atdan suyun buharlatrlmasyla iklimlendirme ykn drn.

allmayan saatlerde iklimlendirme cihazn iletmeyin.

Hacim stmas iin prosesin atkssndan yararlann.

Istlan ve soutulan alanlar arasnda ift kaplar veya perdeler kullann.

Ykleme kaplarnn etrafndaki hava kaaklarn nleyin.

Kullanlmad zaman ykleme kaplarn kapal tutun.

F

Kurutucu,Buharlatrc ve

Dier Proses

Ekipman

lave etkileri kullanarak buharlatrc verimini iyiletirin.

Buharlatrma proseslerinde mekanik buhar sktrmasn kullann.

Kurutma ncesi rnn suyunu almak iin daha byk pnomatik ve vidalpresler kullann.

Is gei yzeylerinin bakmn iyiletirin.

Frnlara kaak hava giriini nleyin.

Hava kompresrlerini gerek ihtiyalara gre ayarlayn.

Uzun buhar stma zamanlarn yok etmek iin kurutma ve piirmedemikrodalgay kullann.

Is geiini iyiletirmek iin buharlatrclarn vakum tavalarna kartrclarkoyun.


20/157

9

GGenel Enerji

Ynetimi

Proses atkssndan yararlann.

Optimum boyutta ekipman kullann.

Maksimum kapasitesinde en fazla verimli ekipman ve sadece gerektiizaman daha az verimli ekipman kullann.

Kullanlmad zaman proses stma ekipmann durdurun.

Ekipmann alma zaman gerekten gerekli olan zamana drn.

Verimsiz birka nite yerine k gc yksek olan daha az sayda nitekullann.

Filtreleri dzenli olarak temizleyin veya deitirin.

Yn (batch) iletmesini srekli iletmeye dntrn.

Dolayl yakmay dolaysz (rnein; frnlarda) yakmaya dntrn.

Alttan yakmal svstclar daldrmalstmaya dntrn.

Buhar kayplarn yok etmek iin, buhar yerine yksek scaklkta su kullann.

Bu nlemler, aada ayrntl olarak incelenmitir.

2.4 Enerji Tasarrufu Kavram

Bilindii gibi, enerji tasarrufu ile evre arasnda yakn bir iliki vardr. Enerji tasarrufuyla

kullan

lan yak

t miktar

azalt

labilecektir. Bu da, daha az karbondioksit gaz

ve evreyikirletici emisyon demektir. Bunun yan sra, niin enerji tasarrufu yapmamz gerektii ile

ilgili olarak, aada baz nemli hususlar belirtilmitir (Payne, 1980).

Fosil yakt (esasen kmr, sv yakt ve doal gaz ) rezervleri tkenecei iin, baka ve

daha g aratrmayla retim iin nemli lde yeni sermaye gerekecektir.

Dnyann nfusu artaca ve dnyann daha az gelimi blgeleri yaam koullarn

gelitirmek amacyla alacaklar iin, enerjiye olan toplam talep artmaya devam

edecektir.

ayet politik veya dier nedenlerden tr daha fazla konvansiyonel yakt salanmalarna

engel olunursa, uzun sreli talepleri karlamak iin yeterli enerji mevcut olmayacaktr.

Yeni enerji kaynaklarnn ortaya karlmas, bir dnem iin yerel temin gvencesi

verecektir. Ancak, yeni enerji kaynaklarnn, dnyadaki fiyatlar artaca iin, uzun sreli

ucuz kaynaklar olmas mmkn olmayacaktr.


21/157

10

2.4.1 Enerji Tasarruf Prensipleri

Enerji tasarruf programlarnn uygulanmasnda, aada belirtilen ana prensiplerin gz nnde

bulundurulmas gerekir (Payne, 1980):

Proses ynteminin uygunluu ve gz nne alnan tesisin boyutu dahil olmak zere,kullanlan her enerjinin tr ve kullanm miktarlar tartlmaldr.

ayet mmknse, scaklk ve basn azaltlmasnn her aamasnda yararl i

yaplmaldr. Enerjinin ou, eninde sonunda seklinde d evreye kaybolur ve bu

ekilde mmkn olduu kadar daha fazla i yaplmaldr.

Enerji tasarrufu nemli lde lmlerle desteklenir. ayet lmler ve kyaslamalar

anlaml ise, birbirine uyan birim ve tanmlar kullanlmaldr.

Is geri kazanm salanmaldr.

Grnen enerji gider tasarruflarnn, baka yerde gider artlarna neden olmadndan

emin olmak iin, tasarruflar iyi birekilde incelenmelidir.

Her ekildeki atk, sadece insan gcnn, zamann ve malzemenin bo yere

harcanmasna neden olmaz, ayrca enerji kullanmna da yol aar. Enerji miktarlar

yksek olan malzemelerin kullanld yerlerde, atk miktarndaki azalma zellikle

istenir. Metaller, cam, plastikler ve kt enerjisi yksek olan malzemelere rnektir.

Bu tr malzemelerin tasarmnda yaplan iyiletirmeler, nemli lde enerji

tasarrufuna yol aar.

Yaygn olarak uygulanan enerji tasarrufu iin sistematik teknikler, geleneksel s ynetimi ve

genel ynetim sistemleri olarak fazla kullanlan, endstri mhendislii (EM), kalite kontrol

(KK), iletme aratrmas (A), deer bime mhendislii (DM) gibi kavramlarn

birletirilmesiyle belirlenebilir. Bundan tr, enerji tasarruf teknikleri, ok ynl ynetim

teknikleri olarak adlandrlabilir.

EM kavram; olas etkileri nceden analiz ederek, fiyatlarn azaltlmas ve verimliliin

arttrlmas iin; insan, malzeme ve ekipman lsnn planlama ve iyiletirme sonularn

tahmin etmeyi ve deerlendirmeyi aklar. Tahmin ve deerlendirme iin deiik

matematiksel teknikler varlr.

Kalite kontrol (KK), gnmzde uygulanan daha geni anlamyla toplam kalite kontrol

kavram; mteri ihtiyalarn en ekonomik ekilde karlamak veya baka bir deyile en


22/157

11

ekonomik yoldan mteri tatmini olarak aklanabilir (Doan, 1993).

letme Aratrmas (A) kavram; ynetime optimum zm vermektir. Ann ierikleri

zaman ierisinde deiime uramtr.

DM kavram; rnlerin veya hizmetlerin her bir fonksiyonunu ve maliyetini analiz ederek ve

kyaslayarak toplam maliyeti minimum yapmak iin malzeme, imalat prosesleri ve satn alma

yntemlerini gelitirmek anlamna gelir.

Bu ynetim tekniklerinin ve s ynetiminin uygulanmasndan ortaya kan enerji tasarrufu

tekniklerinin ou, enerji tketimi fazla olan irketlerde nemli rol oynar. Bu irketler, bu

tekniklerin uygulanmasnda bilgisayar programlar kullanrlar. Bununla beraber, kk ve orta

lekteki firmalar, enerji tasarruf teknolojisi ve yntemi zerine bilgi eksikliine sahiptir.

2.4.2 Enerji Tasarruf nlemleri

Enerji tasarruf nlemleri, izelge 2.4te gsterildii gibi, temel olarak aamada ele

alnabilir (Saibu Gas Co. Ltd., 1998).

Birinci aamada, ok az yatrm gereklii iin, hibir yatrm riski yoktur ve iin iyiletirilmesi

kolaylkla mmkndr. zellikle, enerji tasarrufunun ihmal edildii kurulularda, %2 veya

zerindeki etki ksa srede gerekletirilebilir. Bununla beraber, bu aamadaki baar, enerji

tasarrufuyla ilgili faaliyetlerin yrtlmesinde, ynetimin ve enerji tasarrufuna scak bakan

kimselerin beklentilerine baldr. Enerji tasarruf nlemlerinin yeterli yatrm sonucu sanld

ikinci aama, hali hazrda byk kurulularda gerekletirilir. Bu koullar altnda, ikinci

aamada imdi dnm noktasndadr denilir. Deiik faktrler sadece yatrm sonular

ynnden deil, ayn zamanda teknoloji ynnden de artar. Bundan tr, koullar, enerji

tasarrufu yatrmyla ilgili olarak neriler ve kararlar alnmasn gittike zorlatrmaktadr.

Bununla beraber, kk ve orta lekli iletmeler gibi, byk lekli iletmeler, enerji tasarruf

nlemlerinin gerek aamas olarak ikinci aamada bulunuyor. Yani, ikinci aamann enerji

tasarrufu nlemlerinde nemli bir rol oynad sylenebilir.


23/157

12

(Saibu Gas Co. Ltd., 1998)

Aama No Aamann Kapsam Aama rnekleri

2.4.3 Ekonomik Yatrm Analizi

ou enerji tasarruf projesinde nispeten byk miktarlarda parann yatrm sz konusudur

(Hepbal, 2000a).

Enerji tasarruflarnn deerinin hesaplanmas ve enerji kullanmyla ilikili giderlerin tipleri

unlardr:

1. lk Yatrm (Projenin sermaye giderleri)

2. Yakt Giderleri (Gaz, fuel-oil, kmr, elektrik vb.)

3. Dier letme Giderleri (Bakm, malzeme, iilik, yardmc hizmetler, depolama, tama

1.Hemen

balatlabilir veiyi sonular

verebilir.

Enerji yneliminin mevcutekipmana bal olarak balansona kadar glendirildii vei koulunun iyiletirilmesiyle%5 ile %7 arasndaki enerjitasarrufunun kastedildiiaama

Ekipman ve boru hattnn slyaltmnn yaplmas

Ocaktaki fazla hava miktarnnnormalize edilmesi

Buhar kapanlarnn kontrol veiyiletirilmesi

letme ve kontrol yntemleriningzden geirilmesi.

Egzost gazlarndan etkin birbiimde yararlanmakamacyla ekipmann ksmeniyiletirilmesi iin kklekle yatrmn gereklii ve%10 ile %20 arasnda enerjitasarrufunun kastedildiiaama

Egzost gazarndan ve dar atlanscak sudan yararlanlmas2.

Yatrmverimliliinin gz

nndetutulmasyla

karldr.

Yakt olarak atklarn kullanlmas

Mevcut prosesin ksmiiyiletirilmesine dayal enerjitasarrufu

3.Enerji tasarrufu

iin lider olarak roloynar.

Yeni proseslerin gelitirilmesive ekipmann batan tekrar

yaplmas iin gerekli olanbyk lekli yatrmngerektii ve %30 ve zerindeenerji tasarrufununkastedildii aama

Enerji tasarrufu salayanekipmann gelitirilmesi vedeitirilmesi

malat prosesinin deitirilmesinedayal enerji tasarrufu

Enerji tasarrufu salayanendstriyel kompleksin tasarm


24/157

13

vb.)

Projelerin iletme giderleriyle ilgilenen imalat endstrileriyle ilgili birok baka giderler

vardr. malat giderleri bakmndan; ham malzemeler, iilik, yakttan baka enerji giderleri ve

bakm giderleriyle ilgili direkt giderler vardr. Depolama ve kira gibi endirekt (dolayl)giderlerde sz konusudur.

Giderlerlelgili Genel Aklamalar:

Giderleri sabit giderler ve deiken giderler olarak snflandrlr.

Sabit Giderler:

Tesisin ktsyla deimeyen giderlerdir. rnein; tesis, yer ve sigorta gibi tesis

giderlerindeki amortisman ve faiz deiimleri (Hepbal, 2000a).

Deiken Giderler:

Tesisin ktsyla dorudan deien giderlerdir. rnein; yakt, bakm ve iilik giderleri

(Hepbal, 2000a).

2.4.4 Yeni Enerji Tasarruf Projelerine Yatrm Yaplmas

Burada u soruyu hatrlatmak yararldr: Enerji tasarruf projesine sermaye yatrm yapmann

en etkin yntemi nedir?

Byle bir yntem iin temel gereklilik, bir projeyle ilgili tm tahminleri zetlemek ve ideal

olarak onun kabul edilebilirliini len tek bir deeri vermektir. yle ki enerji yneticisi

uygulama ynn seebilsin (Hepbal, 2000a).

Tutarl ve mantkl (anlaml) sonular veren birok yntem vardr. Bunlar:

Karllk oran (rate of return): KO

Geri deme sresi (payback time): GS

Faiz oranlarna dayal indirimli nakit ak ( accounting rate of return) (NA);

1 Net bugnk (imdiki) deer (net present value) : NBD

2 karllk oran ( internal rate of return) : KO


25/157

14

2.4.4.1 Karllk Oran (KO)

KO = Ort. Yllk Net Tasarruflar (Amortismandan Sonra) / Sermaye Gideri (2.1)

Ana Fikir: Enerji tasarruf projelerine yatrm yaplmakla ne dzeyde kar elde edileceini

belirlemektir.

2.4.4.2 Geri deme Sresi (GS)

Geri deme Sresi, projenin sermaye giderine eit olan amortismandan nce toplam net

tasarruflarn iletilmesi iin gerekli olan zamann sresidir. Geri deme sresi ne kadar ksa

ise, yatrm o kadar caziptir.

Geri deme Sresi (GS) = lk Yatrm / Net Yllk Nakit Ak (2.2)


26/157

15

BLM 3

3. ENERJ YNETM KAVRAMI

Bu blmde Enerji Ynetiminin basamaklar ve bir Enerji Yneticisinin nasl olmas gerektii

anlatlacaktr.

3.1 Enerji Ynetimi Tanmlar

Enerji ynetiminin tanmnn ne olduunu anlamadan nce ynetimle ilgili olarak baz

aklamalarda bulunmak gerekir (Shinkawa, 1998).

Ynetim; bir kimsenin emri altnda bulunanlarla, iyi sonular elde etmesidir.

Ynetim; bir plan oluturmak ve amaca ulamak iin gerekli olan tm etkinlikleri

ierir.

Bir yneticinin esas ii, makul bir kiiyle etkin bir ii kombine etmektir.

Ynetim; temel olarak, toplam kalite felsefesini oluturan PUK (Planla, Uygula,

Kontrol Et ve nlem Al-Dzelt) evriminin tekrarna dayanan mantkl ve etkin bir

ekilde belirli bir amaca ulamak iin gerekli olan tm faaliyetleri ierir (ekil 3.1).

Ynetim; her ama gden faaliyette, insan faaliyetini hedefler ynnde

ynlendirmedir.

Ynetim; hepimizce de bilindii gibi, gelimekte olan bir lkeyle gelimi bir lke

arasndaki en byk fark gsteren bir edir. Buna rnek olarak, 1948 ylnda Japon

irketlerinin ynetim durumu aada verilmitir (Shimizu, 1998). Bugnk durumla

kyasland zaman, ynetimin nemi bir kez daha ortaya kacaktr.

Ynetim, irkette almyordu.

irketin st ynetimi gelecee ynelik plan dnmek iin ok megul idi.

irketin politikas, amac ve hedefi ak deildi.

Organizasyon sistemi irket tarafndan iletilmiyordu.

Yneticilerin sorumluluk ve yetkisi ak deildi.

Blmler arasnda ibirlii ok zayft.


27/157

16

Ar-Ge

malat

Yasal

Finansal

Plan. ve

MuhasebeHalkla

likiler

alan

Gruplar

Satn

Alma

Tesisin

Enerji

Ynet.

Blm

EnerjiKoordi.

Enerji

Komitesi

ENERJYNETM

ekil 3.1 Enerji ynetimi etkileimleri (Shinkawa, 1998)

Ynetici ve eflerin yetenekleri ok zayft.

irkette ynetime dayal eitim sistemi yoktu.

irkette, kalite, gider veya teslimle ilgili ynetim sistemi yoktu.

Enerji ynetimi; krlar maksimuma karmak (giderleri minimuma drmek) ve rekabet

konumlarn arttrmak iin enerjinin aklc ve etkin kullanmdr. Baka bir deyile, PUK

evriminin tekrarndan baka bir ey deildir. Enerji ynetimi; plan ynetimi ve insan

ynetimi olarak iki ksmda ele alnabilir. izelge 3.1' de deiik enerji ynetimi tanmlar

zetlenmitir.


28/157

17

izelge 3.1 Enerji ynetimi nedir? anketleri (Shimizu, 1998)

SIRANO

ENERJ YNETMNN TANIMI

1 Enerjinin optimum kullanlmasdr.

Enerinin en verimli ekilde kullanlmasn temin etmek amacyla oluturulmuorganizasyondur.

2

Kaynaklarn doaya zarar vermeyecekekilde etkin kullanm iin yaplan etkinlilerintmdr.

3

Enerjinin para, verimlilik dzeyinde optimum fayday salayacak biimdekullanlmas iin yaplan almalarn tmdr.

4

Kullanlan enerjinin llmesi, denetlenmesi, birim rn ya da eylem bana enerjitketiminin asgariye indirilmesi, bunun iin bir sorumlu atanmasdr.

5

6 Var olmay srdrrken en ekonomik yolun seilebilme almalardr.7 Yakt + Elektrik Tasarrufu = Para

Enerjinin bandan sonuna izlenmesi, zayi edilmemesi, yeterli orandafaydalanlmasdr.

8

Enerjinin verimli oranda kullanlmas iin alnacak tedbirler, tasarruf almalar vegelitirme, aratrma almalardr.

9

10 nsanlk iin gerekli rahatlk ve konforun daha uzun sre salanmasdr.11 Paray kullanma ekli ve yntemidir.

Doada mevcut bulunan enerjinin insan ihtiyac dorultusunca optimum ekildekullanlmasdr.12

Enerji=Para'nn etkin kullanmn salamak, paradan maksimum tasarruf salamak

amac ile bir sistemin uygulanmas, gelitirilmesi ve devamllnn salanmasdr.13

Enerji kayplarnn azaltlmas ve doru kullanlmas ynnde yaplan almalardr.Ksaca; gereksiz harcamalarn, boa giden paralarn engellenmesi iin yaplanalmalardr.

14

15 Ekonomik gllk iin gerekli olan parann verimliliinin salanmasdr.Gnlk hayatn verimli ekilde gemesi iin, ie zg tarzda parann kullanmeklidir. nlemler, tasarruflar, vs.

16

17 Enerjiyi optimum ekilde, yani en verimli ekilde kullanmaktr.

3.2 Enerji Ynetiminin Baarl Yrtlmesi in Dikkat Edilmesi Gereken Ana

Unsurlar

Bilindii gibi, bir iletmede bir sistemin oturtulmasnda (rnein; ISO 9000 Kalite ve ISO

14001 evre Ynetim Sistemlerinin yerletirilmesinde olduu gibi) st ynetimin destei

mutlak suretle gereklidir. Bu erevede, st ynetimin belli bal fonksiyonlar belirtilecektir

(ASHRAE, 1991):

a) Enerji gider/kar merkezini kurmak,


29/157

18

b) Enerji ynetim programnn dorudan sorumlularn kararlatrmak,

c) Bir enerji yneticisi atamak,

d) Kaynaklar tahsis etmek,

e) Etkin sonular elde etmek iin gerekli destei salamak amacyla enerji ynetim

programnn tm blmlere duyurulmasn salamak,

f) Programn gider bakmndan etkinliini izlemek,

g) Enerji ynetim programn izlemek iin raporlama ve analiz fonksiyonunun ilemesini

salamaktr.

3.2.1 Enerji Ynetim Program

n

n YrtlmesiProgramn yrtlmesinde, etkin enerji tasarrufu iin dikkatler enerji kullanm zerinde

odaklanmaldr. Ancak, bu ayr dnlmemelidir. Tm program yrtlrken, aadaki

dier nemli grler de gz ard edilmemelidir.

Enerjinin temin gvencesi

Emniyet ve salk dnceleri

Gerekli sermaye veya tasarruf edilen sermaye

Her dzeydeki alanlarn durumlar

Herhangi bir deiikliin evresel etkileri

Tesis ve ekipmann bakm

Acil veya yedek ihtiyalar


30/157

19

Hedef oluturma

Ett izleme

alann

Motivasyonuve Eitimi

Prosesin Enerji

Younluu

Gider tasarruflarnn deerlendirilmesive

Parasal yatrmn deerinin belirlenmesi

ENERJ

YNETCS

Ayn Kullanm

Tarife nlemleriyle

iderleri azaltmak

Daha Az Kullanm

yi i idaresi:Mevcut tesisi dahaverimli iletmek

Daha Az Kullanm

Enerji tasarrufu fikriyleyeni ekipman/proses

gelitirmek

Daha Az KullanmUygun enerji tasarrufu

nlemleriyle tesisinperformansnn

iyiletirmek

ekil 3.2 Enerji ynetim faaliyetleri (Eastop ve Craft, 1996)

ekil 3.2de verilen enerji ynetim faaliyetleri, aada ksaca aklanacaktr (Eastop ve Craft,

1996):

Ayn Kullanm: Tarife nlemleriyle giderleri azaltma. Birirketin yakt ve elektrik fiyatlar,

tedarikiler tarafndan belirlenen tarifelerle yakndan ilikilidir. rnein; elektrikte tarife

snflar vardr. Uygun tarife seimiyle, tasarruf salanabilir.

Daha Az Kullanm: Mevcut tesisin daha verimli iletilmesiyle iyi idare. Enerji ynetimi

tartld zaman, "iyi idare" genellikle iitilir. Bu, genel olarak bir kurulutaki tm

personelin her zaman enerji giderinin farknda olduu ve enerjiden tasarruf etmek iin basit

nlemleri benimsedii durumu belirtir. Buna rnek olarak, kullan

lmad

zaman bir


31/157

20

ekipmann kapatlmas gsterilebilir; klar ve seyyarstclar bunun rnekleridir. Buhar, ya

veya daha fazla k, basnl hava kaaklarnn srekli olarak farknda olma da saylabilir.

Enerji yneticisi, personel eitimiyle bu tr kayplar yok edebilmelidir.

Daha Az Kullanm: Uygun enerji tasarruf nlemleriyle tesis performansn iyiletirme.Enerjinin izlenmesi, hedef oluturma ve enerji ett sistemleriyle, enerji maliyetleri kontrol

edilebilir. Temel olarak, bir enerji yneticisi, bir dizi enerji faturalarndan bir yerin toplam

enerji tketimi hakknda veri toplad zaman, enerji tketiminin izlendiini syleyebiliriz.

Enerji kullanm verimliliini gstermek iin, bu veri analiz edildii zaman, enerji etd

yaplyor denilir. Sonu olarak, ayet enerji etd ya iyi idare ya da fazladan enerji

tasarrufuyla cihazlarnn enerji kullanmnda iyiletirmeler salayacaksa, o zaman gelecek

tketim deerleri iin hedefler oluturulabilir.

Daha Az Kullanm: Enerji tasarruf fikriyle yeni ekipman/yeni proses gelitirme. Bu durum,

esas tesisin yetersiz koullar nedeniyle, tm tesisin yeni tesisle deitirilmesi gerektiinde

ortaya kar.

3.2.2 zleme, Ett ve Hedef Oluturma

Enerji ynetim programnn yrtlmesinde nem tayan, enerjinin izlenmesi, etd ve hedef

oluturma hakknda daha fazla aklamada bulunulacaktr:

Enerjinin izlenmesi, tesisin tek bir ksmndan tmne kadar olan herhangi bir eyin enerji

performans verisinin dzenli olarak kaydedilmesiyle yaplr. rnein; tm yerin elektrik

tketimi fatura deerlerinin bulunmas amacyla, ilgili yerlere konulan sayalarla etkin olarak

izlenebilir. Bir irket tketimi hakknda daha geni kapsaml bilgi edinmeyi istenebilir ve

bunun iin ana kullanmnn birok yerine ayr sayalar konulabilir. Bu bilgi kaydedilebilir ve

ana talep alanlarndaki eilimleri gstermek iin analiz edilebilir. Benzer bir sistem, fuel-oil,

gaz ve su gibi dier tketimlerin detayl llmesi iin kullanlabilir. Scaklk ve basn gibi

dier veriler de, duyar elemanlarla llp tekrar kaydedilebilir.

zlemeden sonra, bir sonraki aama, veriyi analiz etmek ve bir enerji etd yapmaktr.

irketler, elektrik, gaz, fuel-oil ve kmr gibi yaktlar iin faturalar der. Enerji etd; enerji

ve su, hava gibi giderleri kontrol etmek isteyen herhangi bir organizasyon iin nemli bir

faaliyettir. Enerjinin nasl satn alndn, ynetildiini ve kullanldn yapsal olarak

incelemeyi mmkn klar (Energy Efficiency Office, 1993a).


32/157

21

Enerji etdnn (enerji taramas, enerji incelemesi, enerji tasarrufu etd, enerji analizi gibi

farkl isimlerle de anlr) amac: irketin enerjiyi ne kadar iyi kullandn ve sonuta rnn

fiyatnda yer alan enerji giderini belirlemektir (Hepbal, 1999c). Enerjinin nasl kullanld

belirlendikten sonra, birok endstri, enerji tketiminin iyi idare ve daha fazla sistematik

bakm uygulamasyla, rnein, ylda %5 dolaynda azaltlabilmesi grn uygular. Bu tr

azaltmalarn balang noktasn, genellikle, birim retim (rnein MJ/t) veya yapnn birim

alanyla (rnein; kWh/m2 veya MJ/m2) ilgili mevcut yllk tketimler oluturur. Byle bir

yaklamn iki nedeni vardr: Birincisi, bir sistemin dier bir sistemle kyaslanmasna

yardmc olur. rnein: hastanelerin gnlk enerji tketimi kWh/m2 birimde ifade edilir ve

enerji yneticileri 440 ile 470 kWh/m2 arasndaki deerleri elde etmeye aba gsterir. Bu

deerden nemli lde daha byk hastaneler, genellikle, ksa sreli hedef olan daha kk

bir deeri elde etmek iin, gider bakmndan etkin nlemler alr. Tketimin izlenmesi, hedefe

ne kadar iyi ulaldnn kontroln salayacaktr. Enerji tketiminin birim gider bakmndan

ifade edilmesinin dier yarar ise, rnein; bina boyutundaki gibi deiimler, enerji

kullanmnn verimliliiyle ilgili olmayan tketimdeki deiimlere yol aacaktr.

Hedefler oluturulduktan sonra, izleme ve ett, gerek enerji kullanmnn ve giderlerin hedef

rakamlarla kyaslanmasnda enerji yneticisine yardmc olur. Hedefler tutturulsa bile, enerji

yneticisi, rnein; tesisin deitirilmesiyle daha fazla azaltmalar isleyebilir Daha sonra,

ekonomik hesaplama yntemlerini kullanarak, yeni veya iyiletirilmi sistemlerin potansiyel

tasarruflarn deerlendirir.

Enerji ynetiminin planlanmas ve uygulanmasnda, aklda tutulmas gereken baz nemli

hususlar vardr.

Her blm veya departman iyi enerji ynetimiyle ilgili olarak pe pee planlar yapar.

Ancak, bu planlar birbiriyle entegre edilmezler.

Sadece baz departmanlarda, iin bandaki ve sorumlu kiiler bu ilerin yrtlmesi

iin aba sarf ederler. st ynetim ve ilgili departmanlar, sadece onlara kulak verirler.

Bir baka deyile, sadece dinleyici olurlar.

Enerji ynetiminde bir kere iyileme elde edildii zaman, bunun izlenmesi iin aba

gsterilmez ve gelime iin srekli etkinliklerde bulunulmaz.

yi sonular elde etmek ve gerekli koordinasyonu salamak iin, baz n koullarn gz

nnde bulundurulmas

yararl

d

r (Hepbal

, 2000a).


33/157

22

st ynetimin katlm ve srekli etkin liderlii

lgili departmanlar arasnda uygulanabilir ibirlii sistemi

Projelerin yrtlmesi iin yetenekli kiilerden bir ekip oluturma

Enerji tasarrufunun yaplmas iin uygun yntemin gelitirilmesi ve kurulmas

Baarnn en iyi ekilde elde edilmesi gryle, yetenekleri gelitiren tarafsz bir

klavuz

Enerji ynetim program ele alnrken, insan ynetimi byk nem tar. Enerji tasarrufuyla

insan ilikisi gz ard edilmemelidir. nk insanlar olmadan makineler iletilemez. Bir

enerji tasarruf almasnn baarl yrtlmesi, insana odakldr. Enerji ynetim

programlar prensip olarak benzer olup, ok farkl ekillerde aklanabilir [1]. ekil 3.3te,baarl bir enerji ynelim program iin on unsur belirtilmitir [2].

1. Enerji Verisini Organize Edin ve Bir Enerji Auditi Yapn.

2. st Ynetimin Desteini Aln.

3. Uzun Sreli Enerji Ynetimi in Bir Politika Oluturun.

4. Bir Enerji Yneticisini Atayn.

5. Bakm ve letme Personelinin Samimi Desteini Aln.

6. Teviklerle alanlar zendirin.

7. Enerji Eitimini Enerji Ynetimiyle Entegre Edin.

8. Enerji Kullanmnzleyin ve Aylk Raporlar Hazrlayn.

9. Tm Dzeydeki alanlar Destekleyin.

10. Yllk Program Amalarn ve Enerji Tasarruf Hedeflerini Belirleyin.

ekil 3.3 Baarl bir enerji program iin on anahtar unsur [2]


34/157


35/157

24

kursiyerlerin ilaveten u n koullar yerine getirmesi gereklidir: Enerji Yneticisi Adaylar,

kursa balaman nce, yakt, elektrik ve benzerlerini ieren enerjinin rasyonel kullanmnda en

azndan yllk bir deneyime sahip olmal ve ayrca baz ek koullar salamaldr.

3.3.1 Enerji Yneticisi Kimdir?

Bir Enerji Yneticisinin sahip olmas gereken temel ve profesyonel zellikler aada

aklanmtr.

1. Enerji Yneticisinde Aranan Temel zellikler

lkemizde bugne kadar gerek EE (Elektrik leri Ett daresi) gerekse de EE tarafndan

yetki verilen kurulularca 18 kurs dzenlenmi olup, bu kurslara 306 kii katlm ve

bunlardan 176 kiiye, EE tarafndan "Enerji Yneticisi Sertifikas (EYS)" verilmitir.Buradan, lkemizde bu saynn ne kadar az olduu ve EYS'nin alnmasnda Enerji Tasarrufu

alma Raporu'nun (EYS'nin alnabilmesi iin bu raporun hazrlanmas gerekmektedir)

nemi ortaya kmaktadr (Stebbins, 1994).

a) Sistemlerin ve proseslerin enerji verimlilii bakmndan tasarmnda deneyim sahibi olmak,

teknik dzeyde eitimi olmak (tercihen mhendislikte),

b) Pratik olmak, sistemler ve ekipmanla ilgili deneyimlerini bakasna aktarabilme zellii,

c) Hedefe ynelebilme zellii,

d) Operatrler ve bakm personelinden st ynetime kadar her dzeyde insanla uyum iinde

alabilme yeteneine sahip olmak gerekir.

2. Enerji Yneticisindenstenen Eitimsel ve Profesyonel zellikler:

a) Tercihen makine, elektrik, kimya, endstri ve evre mhendislii dalnda lisans derecesine

sahip olmak,

b) Devletin idari yapsn iyi bilmek.

c) Enerji kullanmyla ilgili teknik ve istatistiksel bilgi ve raporlar analiz edebilme,

derleyebilme yeteneine sahip olmak,

d) Enerji tasarrufu ve planlamasyla ilgili bilgi ve kaynaklar bilmek,

e) Dier alanlarla etkin alma ilikileri ve dorudan kontrol olmadan ilerin yaplmasn

salayan motivasyonu kurabilme yeteneine sahip olmak,


36/157

25

f) Amaca ynelen bir ynetici olarak ilevi grme yeteneine sahip olmak,

g) Fabrika niteleri ile ilgili planlar ve teknik bilgileri yorumlayabilme yeteneine sahip

olmak,

h) Otomatik kontrol ve sistem bilgisine sahip olmak,

i) Enstrmantasyonla ilgili temel tipleri bilmek,

j) Enerjiyle ilgili ekipman lmn ve uygulamalar bilmek,

k) Organizasyonun retim proseslerini bilmek,

l) Tesis elemanlarnn tasarm ve iletilmesi ve/veya tesis elemanlarnn bakm konusunda

bilgisi olmak,

m) Enerjinin verimli kullanm iin ilgi duyabilmek ve aba harcayabilmek, organizasyonun

tm birimlerine fikirleri sunabilme yetenei, ilerin yaplmasn salayan motivasyonu

kurabilme yeteneine sahip olmak gerekir.

3.3.2 Enerji Yneticisinin Grevleri

"Mavir Mhendislik ve Mimarlk Hizmeti" bir fikrin dnce aamasndan, fonksiyonunun

icra edilebilir hale getirilmesine kadar geen her srele, bir yatrmn fiziki bnyesine dnk

tm hizmetlerin gerekletirilmesi iidir. lkemizde, mavirlik, danmanlk ve kontrollk

hizmetleri, kavram, yetki ve sorumluluk ynlerinden bir karklk iindedir. Genellikle

mavirlik hizmetinde, bilgiden ok deneyim aranr. Belki de bunun nedenlerinden bazlar,

retimin bilgi ve teknie dayal olarak gerekletirilmesindeki eksiklikler, yrrlkteki

mevzuatn ileri teknolojiye uymamas olarak saylabilir (Okutan, 1997).

Bilindii gibi, lkemizde, Trk Mavir Mhendisler ve Mimarlar Birlii (Trk MMMB)

1980 ylnda kurulmutur. yeleri ise, mavirlik hizmeti veren tam bamsz kurulularn

sahibi veya orta olan ve meslekte belli bir sreyi doldurmu mhendisler ve mimarlardr.

Trk MMMB, 1987 ylnda FIDIC (Mavir Mhendisler Uluslararas Federasyonu)a ye

olmutur. Burada, mavirin tanmn yapmakta byk yarar vardr.

Tabii veya ina edilmi evre zerinde, teknolojiye dayal zihinsel hizmet veren mhendis ve

mimarlara teknik mavir denir. Baka bir deyile, kanun, tzk ve ynetmeliklere gre

altrlan aylkl, cretli, yevmiyeli ve szlemeli personelin istihdam hari olmak zere;

gerek veya tzel kiilere veya bunlarn kuraca ortak giriimlere cret karlnda yaptrlan


37/157

26

her trl planlama, fizibilite, tasarm paras olan sondaj, ett, tasarm, metraj, keif, teknik ve

idari artnameler, ihale dosyas hazrlama, ihale deerlendirme, mesleki kontrollk, inaat

kontroll, tasarm kontroll, teknik eitim, ynetim mavirlii, teknik danmanlk ve

benzeri hizmetlerdir (Resmi Gazete,1993).

3.3.3 Enerji Verimlilii Maviri (EVM)nin Seim Kriterleri

Bir mavirin seiminde, niteliklerin ve deneyimin nemli kriterler olduu aktr. zel

endstri deneyimi daha az nemli olmasna ramen, bakm iletmesi deneyimi byk nem

tar. yi bakm prensipleri tm endstrice yaygn olarak bilinir. Baz durumlarda iyi

organizasyon yaplarnn bilinmesi bakm deneyimi kadar nemlidir. Mavirin teknik

zelliklerine ilaveten, szel ve yazl olarak etkin bir iletiim kurabilme zellii aranr

(Hepbal, 2001b).

ngiltere'deki Enerji Verimlilik Ofisi (Energy Efficiency Office, EEO) tarafndan, uygun

EVM'nin seilmesine ilikin bir klavuz hazrlanmtr (EEO, 1997). Bu klavuzla,

iletmelerinde az veya hi Enerji Yneticisi (EY) bulunmayan ve daha nceden herhangi bir

EY kullanmam olan organizasyonlara yardmc olmak amalanmtr. EEO'nin almalarna

gre, enerji taramasna harcanan her bir pound iin ortalama yllk 35 enerji tasarrufunun

ortaya kt grlyor. izelge 3.2'de, EEO tarafndan nerilen, EVM'nin seilmesinde ve

ibirlii yaplmasnda izlenecek yol gsterilmitir.

izelge 3.2 Enerji verimlilii mavirinin seilmesinde

ve birlikte allmasnda izlenecek yol (EEO, 1997)

SraNo

ZLENECEK YOLUN AIKLAMASI

Kiisel nerilere gre bir mavir bulamazsanz, bu konuda yol gsteren kurumlarlaveya derneklerle (ngiltere'de Sanayi Aratrma Birlii veya Ticaret Federasyonuna

bavurulmas neriliyor) temasa gein.1

Seiminizi profesyonel yrtme kodu olan mavirlerle snrlandrn (lkemizde, bylebir kodlama sistemi kullanlmyor) ve menfaatlerden bamsz olduklarn gsterenyazl bir taahhtname aln.

2

Profesyonel teminat sigortas olmayan snrl taahhtl herhangi bir irketten kann(Trk MMMB tarafndan, Profesyonel Sorumluluk Sigortas ve Mteahhit'inSigortasndan sz edilmektedir).

3

4Listesini kardnz her bir adaydan bir n grme isteyin. Bir firma sz konusuysa,

eninde sonunda al

may

yrtecek kiiyle grn.


38/157

27

Amalarnzdan tam olarak emin deilseniz, her bir adaydan ksa bir teklif vermesiniisteyin.

5

6 Daima referanslar aln ve her zaman onlar izleyin.

7 S

r olan eyleri de iererek, seilen mavirinizle resmi bir anlama yap

n.Mavirinize ihtiya duyduu bilgilerde yardmc olun ve mmknse, mavirinizinyerinde yapt ziyaretler boyunca onun yannda yer aln.

8

9 Proje boyunca mmkn olduunca esnek olun.

Maviriniz sonu raporunu kaleme almadan nce, mavirinizin bulgularn birliktetartn.

10

3.3.3.1 Uygun Enerji Verimlilii Mavirlerinin Seimi

ngiltere'deki baz organizasyonlar, mavirlerin, aklayc bilgilerini yaynlarlar. Aada

belirtilen bazlar da yrtme kodu kullanrlar (EEO, 1997).

Mavir Mhendisler Birlii (Association of Consulting Engineers)

Yap Hizmetleri Mhendisleri Patent Enstits (Chartered Institution of Building

Services Engineers)

Bamsz Enerji Mavirleri Grubu (Independent Energy Consultants Group)

Enerji Enstits (Institute of Energy)

Ynetim Mavirleri Enstits (Institute of Management Consultants)

Elektrik Mhendisleri Enstits (Institution of Electrical Engineers)

Makine Mhendisleri Enstits (Institution of Mechanical Engineers)

Bir EVM ilk defa tutulduunda, muhtemelen, enerji verimlilii teknolojisi alannda geni bir

bilgisi olan ve kar karya kalnan durumlara genel bir bak verebilen biri arzulanr. EVM,

tarifelere, aydnlatma, stma, yaltm, proses enerjine, bu konularn hepsinde, ama diyelim ki

kazanlar konusunda uzman olmayarak bakacaktr. Byle bir EVM, i tipiyle ilgili iyi enerji

tketim deerlerini bilecek ve bilinen iyi uygulamalarla giderleri kyaslayacaktr.

Genelde mhendislik mavirlii bulunan daha byk firmalar, belirli bir teknoloji zerine

daha geni kapsaml bir iin eninde sonunda gerekli olaca yerlerde avantajl olabilirler.

Byle bir firma, rnein uygun olduu takdirde bileik s-g tesisinin kurulmasnda

yardmc olabilecektir.


39/157

28

Byle bir firmann kullanm dnlyorsa, ie balamadan nce projeyle uraacak kiiyle

mutlaka grlmeli ve seilen kiinin ii yapan ana kii olmas bir szlemeyle garanti altna

alnmaldr. Bununla beraber, iin banda ynetici veya sat sorumlusuyla kar karya

kalnabilir. Bu yzden, herhangi bir taahht verilmeden nce, aday proje mhendisiyle

grerek onun onaynn alnmas gereklidir (Hepbal, 2001b).

3.3.3.2 Listesi karlan EVM'lerinin ncelenmesi

EVM'nin salam bir temeli ve ibirlii yapacak kiililerle uyumlu alaca belirlenmelidir.

EVM, daha nce mavirlik yapaca endstri dalnda alt m? Hayr ise, EVM'nin gemi

deneyi ikna edici midir? Bunu anlamann yolu, onunla konumak, ak sorular sorarak sonuca

varmaktr. Bunun yan sra, gemi mteri referanslarnn gzden geirilmesi de byk nem

tar.

Son olarak, seim yapld zaman, EVM'nin enerji giderleri ve tketimi ilgili profesyonel bir

fikir vereceinin aka belirtildii bir szlemenin yaplmas aklc bir tutumdur (Hepbal,

2001b).

3.3.3.3 Etik Standart

yi bir EVM, kendi yetenei dna kan ilerde asla almaz. Ama bildii herhangi bir

alternatif danman varsa, nerilerde bulunur. Bamszlk son derece nemlidir. Bazen i iin

ideal kiinin, bamszl etkileyebilecek ticari bir ilgisi olabilir. Belki de o kii, rnein;

enerji verimlilii ekipman satan birirketin ksmi-zamanl yneticisi konumundadr. Bunun

yan sra, EVM'nin hem irketle ilgili gizli veya ticari adan duyarl konular nc ahslara

iletmemesi hem de kazanlan bilginin baka bir ticari kullanmnn gereklememesi iin bir

anlama yaplmaldr (Hepbal, 2001b).

3.3.3.4 Sorumluluk Konular

Bazen, bir iletmede iler yanl gidebilir. rnein; geri demelerin gereklememesiyle

nerilen projeler finansal kayp riskleri tayorsa, EVM'in profesyonel garanti sigortas varsa,

kompanze etme ans artacaktr. Snrl sorumluluu olmayan firmalar, potansiyel riskin az

olduu yerlerde emin bir seim olabilir. Bunun yan sra, projelerin nemli finansal risk

tad projelerde profesyonel garanti sigortas olmayan snrlirketlerden kanlmaldr.

Bu balamda, Trk MMMB tarafndan, Profesyonel Sorumluluk Sigortas (Teknik


40/157

29

Mavirin iverene kar yaptraca hizmet sigortasdr) ve Mteahhitin Sigortalar

(Mteahhitin iverenine kar yaptraca, Performans Sorumluluu Sigortas veya benzer

adlarla anlan mteahhitlik hizmet sigortasdr) tanmlamalar yaplmtr (Hepbal, 2001b).

3.3.3.5 EVM'nin creti

Bir EVM'nin kullanmnn gider bakmndan etkin olduuna nasl karar verilebilir? ncelikle,

enerji ett almasnn masrafnn yaklak olarak alt ayda karlanacan tahmin etmek

mantkldr. Bu inceleme, ok az bir yatrmla %10'luk potansiyel enerji tasarruflarnn

(nemli kapital yatrmlarn ieren nlemler alnrsa, %2025 arasnda tasarruflara

ulalmasyla), muhtemelen ulalabileceiyle aklanabilir.

Alt

ayl

k geri deme sreli dk gider nlemlerinden tahmini %10luk bir tasarrufunkullanlmasyla, mavirlik btesi yllk harcamann %5'i olabilir: Yllk her 10.000 yakt

harcamas iin, 500 'dir. 1994 yl deerlerinde ve KDV hari, ngiltere'deki ou EVM'leri,

200 ile 400 arasnda gnlk bir cret alyor. Bunun yan sra, gnlk 180 'den az cret

alan firmalara dikkat edilmesi gerektii belirtiliyor.

Baz EVMleri tasarruflarn yzdesi olarak almay isterler. Bu, enerji etd almasnn ilk

giderini bulmanza gerek olmad anlamna gelir. Bununla beraber, daha sonra mavire

demek iin srekli bir taahht gerekecektir ve tasarruflarn gerek olduundan eminolunmaldr (Hepbal, 2001b).

3.4 Enerji Ynetimi Sistemi

Enerji ynetim program ele alnrken, insan ynetimi byk nem tar. Enerji tasarrufuyla

insan ilikisi gz ard edilmemelidir. nk insanlar olmadan makineler iletilemez. Bu enerji

tasarruf almasnn baarl yrtlmesi, "insana odakl"dr (Hepbal, 2000a).

Otomasyonla, bir endstriyel tesisteki ekipmann bir ksm kontrol edilebilir. Ancak, birokretim ilerinde insan operatrler gereklidir. Enerji tasarruf programnda, ynetimin ana

amalarndan birisi, daha verimli bir iletme salanmas amacyla insan etkinliklerinin

optimize edilmesidir (Witte vd., 1988).

ncelikle, dk enerji giderleri srecinde uygun olabilen standart iletme prosedrleri,

zamanla gncelletirilmelidir. Ayrca, bu standartlar kullanan personel, yeni standartlar

konusunda srekli eitilmeli ve bunlarn doru kullanmndan emin olmaldr. rnein, alevin

"iyi grn"ne gre yakma kapasitesini ayarlayan bir kazan operatr, fazla havann anlam


41/157


42/157


43/157

32

3.4.2 Enerji Ynetimi Sisteminin Oluturulmas

Byk irketlerde enerji ynetimi programn kurmak ve yakt kullanm ile giderlerinde

nemli tasarruflar salamak daha olasdr. Daha kk iletmeler ve tesislerde ise, etkin

programlar kurmak ve uygulamak iin genellikle teknik eleman ve ekipman eksiklii vardr.

Bu durumlarda, program balatmak iin dardan bir enerji verimlilii mavirinin tutulmas

gereklidir (Hepbal, 1999d). Bununla beraber, programn baarl olarak yrtlmesinde,

iletme iinde bulunan her dzeydeki kiinin katlm kanlmazdr. yi planlanm, organize

edilmi ve uygulanm bir enerji ynetim program, her eyden nce st ynetimin bir

taahhdn (kesin kararn) gerektirmektedir.

Ayn zamanda yerel kamu kurulularndan yardm da salanabilir. Bu kurulularn katks;

enerji ynetim programnn balatlmasn isteyen mterinin salanmasna yardmc olma,

teknik yol gsterme veya mevcut bilginin elde edilmesi eklinde olabilir. Gnmzdeki baz

kamu kurulularnda, personel eitimini veya teknik yardm salanmasn ieren etkin

programlar sz konusudur. izelge 3.4' te etkin bir enerji ynetim programnn elemanlar

gsterilmitir (Smith, 1997).


44/157


45/157

34

3.5 Enerji Tasarruf Programnn Organizasyonu

Kk tesislerde bile, enerji ynetimde birok kii bulunur. Enerji tasarruf organizasyonunun

detaylar, iletmenin boyutu ve yapsna baldr. Genellikle enerjiye harcanan para ne kadar

fazlaysa, harcamalar

n azalt

lmas

iin organizasyon o denli ayr

nt

l

olur. Enerjiyle ilgiliretim organizasyonunun tm blmlerinin birlikte almalarn salayacak bir organizasyon

ekli istenir. Aada, eitli organizasyon ekilleri verilecektir. Doal olarak, bu tipik

organizasyon yaplarnn tm elemanlar her duruma cevap vermez. Bununla birlikte, belirli

grler kkirketlerdeki enerji ynetim sistemine uygulanabilir (alkolu, 1999).

3.5.1 Tesis Dzeyinde Enerji Tasarrufu Organizasyonu

Tesis dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonun (TDETO) tipik bir rnei izelge 3.5te

gsterilmitir. Bu organizasyon yaps kk ve byk tesislerin her birine uygulanabilirlik

bakmndan ele alnacaktr. Genelde, TDETO ksa vadelidir ve nemli teknik odaklar vardr.

Esasen, gnden gne baznda faaliyet gsteren retim iletmelerinde sz konudur. Tesis enerji

tasarruf koordinatr, organizasyonda anahtar kii konumundadr. Koordinatr, esas olarak

tesis yneticisine (mdrne) ve birden fazla tesisi olan irketlerde ise, enerji tasarruf

geliimiyle ilgili olarak blm veya irket ynetimine bal olarak alr. Tesis koordinatr,

her bir iletme nitesinin retim yneticileri gibi sorumlulardan oluan tesis enerji ynetim

kurulunu yetkili klar. Bu kurum yaps, iletme departmanlarnn says fazla olan bir tesisle

skc olabilir. Bu durumda, kurum, halkla ilikiler ve ii-iveren ilikileri gibi byle anahtar

alanlardan seilen sorumlulardan oluan be veya alt yeyle snrlandrlabilir. Kurum, tm

tesis programnn gelitirilmesi ve yrtlmesinde tesis koordinatrne yardmc olur ve

tesisteki iletmelerin ana alanlaryla iletiim kanallarn kurar. Tesis enerji ynetim kuruluna

ilaveten, her iletme departmannn, departmandaki gelimelerden sorumlu olan ve tesis

koordinatrne bal seilmi bir enerji tasarruf sorumlusu olmaldr. Tam tersi, iki veya

vardiya iletmesinde, her iletme vardiyasndan sorumlu bir kii, departman sorumlusuna

rapor vermek zere atanmaldr. ou tesislerde bu deiik atamalar, vardiya bakm formeni

veya nite iletme mhendisleri gibi srekli iletme personeli tarafndan part-time baznda ele

alnmaldr. Tesis koordinatrnn pozisyonu bile, byk tesisler hari, hepsinde part-time

sorumluluktur. Bu sorumluluklar ayrlan zaman, tm imalat giderlerinde yer alan enerji

gideriyle nemli lde belirlenir.


46/157

35

izelge 3.5 Tesis dzeyinde enerji tasarrufu (Hepbal, 2000a)

Tesis Ynetimi

Enerji Tasarrufu Tesis

Koordinatr

Tesis Ynetim Kurulu Bakm Departman Sorumlusuletme Departmannn Enerji

Tasarruf Sorumlular

letme Vardiya Sorumlusu

Enerji Tasarrufu

Blm Mdr

Deiik iletme nite sorumluluklarna ilaveten, sorumlu zel bir bakm departman

atanabilir. nk bu departman genel olarak enerji tasarruf programnda esas bir rol oynar

(Hepbal, 2000a).

3.5.2 Blm Dzeyinde Enerji Tasarruf OrganizasyonuBu organizasyon ekli, esas itibariyle, bir blmdeki birka tesisin enerji tasarrufu geliiminin

izlenmesinden ve orta vadede ( aylk bazda) tm blm programnn planlanmasndan

oluur. Faydal bilginin, corafi alarak dalm, ancak iletme bakmndan benzer tesisler

arasnda transferini kolaylatrr, merkezi mhendislik ve aratrma yetenekleri gibi, blm

apndaki kaynaklar etrafa yayabilir.

Blmde ba eken, her bir tesis koordinatrnn rapor verdii blm enerji tasarruf

mdrdr. Blm mdr, enerji tasarruf programnn planlanmas ve organizasyonundablmn tm elemanlarnn yer almasnda yardmc olan blm ynetim kurulunu yetkili

klar. Ynetim kurulu, alann dikkatinin ekilmesi, teknik projeler ve blm boyunca genel

bazda uygulanabilen gelitirilmi iletme prosedrleri iin fikirler retir. Bu kurul ayn

zamanda deiik tesislerin yllk enerji tasarruf programn oluturmak iin tarafsz inceleme

organ olarak etki eder ve abann dzgnln salar (izelge 3.6).


47/157

36

izelge 3.6 Blm dzeyinde enerji tasarrufu organizasyonu (Hepbal, 2000a)

Enerji Tasarrufu

Direktr

Enerji Tasarrufu

Blm Mdr

Enerji Tasarruf

Koordinatr (Mh.)

Tesisin veya lgili

Yerin Enerji Tasarruf

Koordinatr

Ynetim

Kurulu

Enerji Tasarruf

Koordinatr (Mh.)

Ynetim

Kurulu

Terminal

Sorumlular

Ynetim

Kurulu

Terminal

Sorumlular

Tesis Ynetim

Kurulu

Mhendislik almalar byk irketlerde merkezi olarak ele alnd iin, mhendislik

departman iinde bir alt organizasyon istenebilir. Bu organizasyonun banda, dorudan

blm mdrne bal olan mhendislik departman enerji tasarruf koordinatr bulunur.

Ayn zamanda, rnn datm enerji tketimiyle ilgili olduundan ve normal olarak blm

baznda ele alnd iin, tama alannda enerji tasarrufu zerinde odaklanan bir blm

olarak, benzer bir organizasyon kurulabilir (Hepbal, 2000a).

3.5.3 irket Bazl Enerji Tasarrufu Organizasyonu

Birok blm olan bykirketlerde, dorudan st dzeydeki irket ynetimine bal olan,

irket dzeyli enerji ynetim sistemi kurulabilir. Bu organizasyon, genellikle, enerji tasarrufu

gibi tm enerji temini konusundan sorumludur ve blm enerji tasarruf programlarnniletmenin tm i planlarna entegrasyonuyla ilgilenir. Ayn zamanda, hkmet, ticaret odalar

ve enerji tedarikileri gibi d kurumlarla enerjiyle ilgili konularda karlkl ilikilerde

bulunur. Bununla beraber, gelecek enerji fiyatlarnn tahmini ve enerji tedarikilerinin uzun

sreli olarak planlanmas, bu organizasyonun faaliyetinin odak noktasn oluturur.

Organizasyon, irket yapsnn ana i planlamasndan oluan sorumlularn yer ald bir

ynetim kurulundan oluur (izelge 3.7). Ayrca, aratrma, gelitirme, mhendislik ve

iletmelere ynelik olarak oluturulmu teknik bir komite olabilir. nk enerji tketimi, son


48/157

37

analizde, dikkatli teknik ve ekonomik deerlendirme gerektirir. Blm (enerji tasarrufu

program) mdrleri, dorudan irket enerji tasarruf direktrne bal olarak alr(Hepbal,

2000a)

izelge 3.7 irket bazl enerji tasarrufu organizasyon emas (Hepbal, 2000a)

Bakan Yardmcs

Enerji Tasarruf

Direktr

Enerji Tasarrufu

Ynetim Kurulu

Program Blm

Mdrleri

Enerji Tasarrufu

Teknik Kurulu

Danman

3.6 Enerji Tasarruf TeknolojileriTemel yedi enerji tasarruf teknolojisi aada ana hatlaryla ksaca zetlenmitir (Hepbal,

2001b):

A) Yakma Sisteminin Rasyonelletirilmesi,

B) Istma-Soutma ve Is Transferinin Rasyonelletirilmesi,

C) Isletimi ve Inm Nedeniyle Olan Is Kaybnn nlenmesi,

D) Atk Enerjiden Is Geri Kazanm,

E) Isdan G Dnmnn Rasyonelletirilmesi,

F) Diren Kayplar Nedeniyle Olan Elektrik Kaybnn nlenmesi,

G) Elektrikten Is ve G Dnmnn Rasyonelletirilmesi.

3.7 Enerji Ynetim Teknolojileri

Literatrde, enerji ynetim teknolojileriyle ilgili eitli emalar mevcuttur. Bunlar prensipte


49/157

38

benzerdir. Bunlardan aamal enerji tasarruf teknolojisi, izelge 3.8'de gsterilmitir

(Shimuzu, 1998).

izelge 3.8 aamal bir enerji tasarruf teknolojisi (Shimuzu, 1998)

AAMA NO AAMANIN AIKLAMASI

1

Ynetimin Glendirilmesi

letmenin yiletirilmesi

Mevcut Koullarn Dzeltilmesi

2

Ekipmann yiletirilmesi

Kk lekli Yatrm Yaplmas

Verimliliin Arttrlmas

Atk Isdan Enerji Geri Kazanm

3

Prosesin Deitirilmesi

En Yksek Verimli Ekipmann Kullanlmas

Teknolojinin Gelitirilmesi ve Byk lekli Yatrm Yaplmas


50/157

39

BLM 4

4. DNYADA ENERJ YNETM ALIMALARI

Bu blmde Trkiyede ve Japonyada yrtlen enerji ynetimi almalarndan

bahsedilecek ve bu almalar ayrntl olarak incelenecektir.

4.1 Trkiyede Enerji Ynetimi almalar

Sanayi sektr, lkemiz nihai enerji tketimi iinde yaklak % 34 ve elektrik tketiminde %

54 paya sahiptir. Bunun yan sra, 1996 ylnda % 34 olan enerji tketimi paynn 2000, 2010

ve 2020 yllarnda srasyla; % 37, % 46 ve % 56 olaca sanlmaktadr (Hepbal, 2001a).

Sanayi sektrmz, bir yandan yksek enerji tasarruf potansiyeline sahiptir. te yandan da,

sanayide tketilen enerjinin ou ticari enerjidir. Bu durumlar, sanayi sektrmzn enerji

tasarrufu almalarnda ncelikle ele alnmasna neden olmutur. Bu erevede, lkemiz

sanayisindeki enerji tasarrufu almalarna ksa bir gz atmak yararl olacaktr:

lkemizdeki enerji tasarrufu almalar, 1980 ylndan beri Elektrikleri Ett daresi (EE)

Genel Mdrlnce eitli proje ve programlar erevesinde yrtlmektedir. Bununla

beraber, lkemizdeki planl enerji tasarrufu, EE iinde oluturulan Enerji Kaynaklar Ett

Dairesi Bakanl (EKEDB) tarafndan balatlmtr. Bu balamda, EE'nin yabanc yardm

desteiyle 1981 ylnda yrtm olduu sanayide enerji tasarruf projesi sonucunda, enerji

tasarruf potansiyelinin belirlenmesine ynelik nemli sonular elde edilmi ve bu konunun

nemi bir kez daha ortaya kmtr. 19881991 yllar arasnda yrtlen enerji tasarrufu

projesiyle, iin ana yap talarn oluturan, politika ve program almalarna arlk

verilmitir. 1992 ylnda ise, EKEDB; Enerji Tasarruf Merkezi kimliini kazanm ve bu

kimlikle almalar yrtmeye balamtr (Keskin ve Gmdereliolu, 1997).

Sanayide enerji tasarrufu potansiyelinin belirlenmesine ynelik EE tarafndan 60'tan fazla

enerji youn tesiste almalar yrtlmtr. Bunun sonucunda, ksa vadeli dk yatrml

(ya hi yatrm gerektirmeyen ya da dk yatrm gerektiren ve geri deme sresi en fazla bir

yl olan nlemler) ve uzun vadeli byk apl yatrm gerektiren nlemler belirlenmitir. Bu

nlemlerin gz nnde tutulmasyla, sanayi sektrnde 605 milyon dolar karl minimum

2,7 milyon TEP ile 1 milyar dolar karl maksimum 4,7 milyon TEP arasnda enerji tasarruf

potansiyeli olduu hesaplanmtr. Baka bir deyile, bu deerler bize, % 18 ile % 30 arasn

da bir enerji tasarruf potansiyelimizin olduunu gstermektedir. Bu, ortalama olarak, 800


51/157


52/157

41

Elektrik Ynetimi Snav Konular:

Is ynetimine giri, enerji tasarrufu ve gereleri

Elektrik teorisi ve kontrol

Elektrik ynetimi, elektrokimya, aydnlatma ve iklimlendirme,

Fabrika g dalm

Elektrik makineleri ve ekipman

Elektrik gc uygulamas

Snavlarn Deerlendirilmesi (1979'dan 1998'e kadar, kmlatif):

Is Ynetimi: 38096 kii bavurmu ve 11869 kii gemitir.

Elektrik Ynelimi: 39062 kii bavurmu ve 8820 kii baarmtr.

Toplam (Is + Elektrik Ynetimi); 78158 kii bavurmu ve 20689 kii baarmtr.


53/157

42

BLM 5

5. FARKLI SEKTRLERDE ENERJ YNETM SSTEM

Bu blmde, HVAC sistemlerindeki enerji ynetim sistemi, yaplarda enerji ynetim sistemi

ve enerji ynetim sisteminin nasl kurulaca konularna deinilecektir.

5.1 HVAC Sistemlerinde Enerji Ynetim Sistemi

Istma, iklimlendirme ve soutma endstrisinde, srasyla, etki (tesir) katsays (COP) ve

yanma verimi gibi, etkinlik ve verimi aklayan birok terim kullanlr. Genelde, bu terimlerin

birou e anlamldr. Deiik HVAC (Istma, Havalandrma ve klimlendirme) Sistemleri

kyasland zaman, bu terimlerin nasl belirlendiini ve ilikisini anlamak ok nemlidir.

lkemizde, rnein; kazan veriminden sz ettiimizde, doru bir kyaslama yapabilmekiin, kazan veriminin hangi kural veya standarda gre hesaplandn bilmemiz gerekir. Baka

bir deyile, ekipman tarafndan kullanlan enerjinin verimli olup olmadna karar vermek

iin, performansnn llmesi amacyla standartlar olmaldr (Hepbal, 1999a).

Enerji fiyatlarnn gnden gne artmas, tketicinin bilinlenmesi ve karlan yasal

ynetmelikler, bizi, enerjiyi daha verimli ve etkin bir biimde kullanmaya zorlamaktadr. Bu

erevede, enerjinin ne denli verimli kullanldnn belirlenmesinde, verimlilik (veya

etkinlik) ile ilgili kavramlarn ve bunlarn standart deerlerinin bilinmesi byk nem tar.

Bilinli mteriler, yeni bir araba satn alaca zaman, arabann km bana (km/litre) ka litre

tkettiini kontrol ederler. Benzin satn alacaklar zaman, oktan saysna da bakarlar. Bir

merkezi iklimlendirme sistemi satn aldklar zaman ise: Mevsimsel Enerji Verimlilik Oran

(MEVO veya SEER)n gzden geirirler. MEVO, otomobil endstrisindeki (km/litre)nin

kart olup, sistemin performansnn bir gstergesidir. MEVO ne kadar yksek ise, cihaz o

kadar fazla verimlidir ve bylece cihaz ne kadar verimliyse, iletme giderleri de o denli

dktr (Hepbal, 1999a).

Bu balamda, farkl model ve marka cihazlarn performansn kyaslayabilmek iin gz nne

alnan temel yol vardr [3]:

Evin stlmas veya soutulmas iin cihazn ne kadar enerji tkettii; verim

Cihazn varlnn ne kadar hissedildii; ses dzeyleri

Cihazn salad his; konfor


54/157

43

1992 ylnda, Amerika'da tm stma ve iklimlendirme ekipmanlar iin minimum verim (veya

etkinlik) deerleri belirlenmitir. Bu tarihten nce satn alnan ve montaj yaplan kazan, s

pompas veya iklimlendirme sistemi gibi HVAC

Documents

Enerji Yonetimi Energy Management