Ewaluacja Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i …politykaspoleczna.um.warszawa.pl/sites/politykaspoleczna... · 2017-04-20 · i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st

1

MMD Milanowa sc

dr hab. Magdalena Dudkiewicz, Marek Dudkiewicz

Badania społeczne i rynkowe – aby zmieniały nasze otoczenie na lepsze

Ewaluacja Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony

Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016

Raport ewaluacyjny

Opracował: MMD Milanowa S.C., Magdalena Dudkiewicz, Marek

Dudkiewicz

Dla: Urząd Miasta Stołecznego Warszawy, Biuro Pomocy

i Projektów Społecznych

Data: 30 września 2016 r.

MMD Milanowa sc, 05-822 Milanówek, ul. Miła 7, NIP: 529-172-07-75

Tel: 605 093 407, 601 321 365

www.dudkiewicz-milanowa.pl,

e-mail: [email protected], [email protected]

http://www.dudkiewicz-milanowa.pl/

mailto:[email protected]

mailto:[email protected]

2

Spis treści

Spis treści ............................................................................................................................................. 2

WSTĘP ................................................................................................................................................. 4

CZĘŚĆ I: ANALIZA DANYCH ZASTANYCH ................................................................................. 5

1. System przeciwdziałania przemocy w rodzinie m.st. Warszawa w świetle ustawy

z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180, poz.

1493 z późn. zm.) ................................................................................................................... 5

2. Zakres analizowanego materiału ..................................................................................... 8

3. Koncepcja, cele i założenia Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i

Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016 .......................... 12

4. Monitorowanie i ewaluacja Programu .......................................................................... 13

5. Wyznaczanie celów i definiowanie wskaźników – propozycja autorów ...................... 16

6. Cele i wskaźniki. Realizacja celów Programu w świetle posiadanych danych ............ 18

6.1. Cel główny ................................................................................................................ 18

6.2. Obszary priorytetowe i cele szczegółowe ................................................................. 27

7. Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie na terenie Warszawy na podstawie

dostępnych danych ............................................................................................................... 71

CZĘŚĆ II: WIEDZA, ROZUMIENIE, OCENA PROGRAMU PRZECIWDZIAŁANIA

PRZEMOCY W RODZINIE W WARSZAWIE ................................................................................ 80

8. Ogólna ocena Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Warszawie ......... 80

9. Analiza porównań ......................................................................................................... 82

10. Ocena celów Programu .............................................................................................. 86

11. Mocne strony Programu ............................................................................................ 87

12. Słabe strony Programu............................................................................................... 91

13. Szanse Programu ....................................................................................................... 95

14. Zagrożenia dla Programu ......................................................................................... 100

15. Ocena szczegółowa: diagnoza ................................................................................. 103

16. Ocena szczegółowa: edukacja realizatorów ............................................................ 109

17. Ocena szczegółowa: finanse .................................................................................... 111

18. Ocena szczegółowa: oferta merytoryczna ............................................................... 114

19. Ocena szczegółowa: współpraca ............................................................................. 128

19.1. Otoczenie formalno-prawne: główny zewnętrzny determinant współpracy .... 128

19.2. Blaski i cienie szerokiej współpracy ................................................................ 128

19.3. Dwie perspektywy postrzegania Programu ...................................................... 130

CZĘŚĆ III: FUNKCJONOWANIE PROGRAMU .......................................................................... 136

1. Zespół Interdyscyplinarny ........................................................................................... 136

2. Procedura „Niebieskie Karty” ..................................................................................... 157

3. Dominujące oceny podmiotów kluczowych dla realizacji programu ......................... 163

3.1. Podmioty z dominacją ocen pozytywnych .......................................................... 163

3.2. Podmioty z dominacją ocen ambiwalentnych ...................................................... 176

3

3.3. Podmioty z dominacją ocen negatywnych ........................................................... 188

3.4. Podmioty (niemal lub całkowicie) nieobecne w narracji badanych .................... 208

Część IV: ANALIZA SWOT, WNIOSKI I REKOMENDACJE ..................................................... 212

1. Analiza SWOT ............................................................................................................ 212

2. Wnioski i rekomendacje .............................................................................................. 217

2.1. Wnioski i rekomendacje dotyczące funkcjonowania systemu przeciwdziałania

przemocy w Warszawie ................................................................................................. 217

2.2. Wnioski i rekomendacje dotyczące zapisów Programu Przeciwdziałania przemocy

w Warszawie na lata 2012-2016 .................................................................................... 220

ANEKS ............................................................................................................................................. 221

Metodologia badania .......................................................................................................... 221

Analiza SWOT – wersja poszerzona .................................................................................. 227

Propozycja założeń i wskaźników do projektu Programu Przeciwdziałania Przemocy w

Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawa na lata 2017-2020 ...... 240

Propozycja narzędzi oraz sposobu przeprowadzenia monitoringu i ewaluacji Programu na

lata 2017-2020 .................................................................................................................... 261

4

WSTĘP

Przeprowadzona przez nas ewaluacja Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016 miała na celu nie

tylko wnikliwe przyjrzenie się temu, jak Program przebiegał i dokonanie oceny jego

rezultatów w odniesieniu do zakładanych celów. Chodziło również o poszukanie odpowiedzi

na pytania dotyczące przyszłości poprzez uzyskanie materiału pozwalającego stwierdzić,

jakie działania realizowane w ramach Programu należy kontynuować, a jakie – dla

podniesienia jego skuteczności – powinno się rozwijać lub zmieniać. Przyjrzeliśmy się

zarówno czynnikom wewnętrznym systemu przeciwdziałania przemocy w Warszawie, jak

i uwarunkowaniom zewnętrznym – prawnym i systemowym – które wpływają na jego

realizację. Odrębne analizy dotyczyły systemu sprawozdawczości oraz adekwatności

przyjętych w Programie wskaźników realizacji celów.

Wszelkie nasze działania nie byłyby możliwe bez zaangażowania wielu osób, w tym

reprezentujących Wydział Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w BPiPS, chętnie

udzielających nam wywiadów realizatorów Programu oraz osób niezwiązanych z nim

bezpośrednio, lecz zaangażowanych w tę problematykę oraz licznych uczestników dwóch

spotkań konsultacyjnych. Bardzo dziękujemy za życzliwość i towarzyszącą nam atmosferę

wsparcia oraz gotowość dostarczania jak największej ilości danych do analiz. Mamy nadzieję,

że Raport spełni pokładane w nim oczekiwania i zarówno Zleceniodawcy, jak i Realizatorom

dostarczy cennych i możliwych do wykorzystania w codziennym działaniu informacji.

Raport składa się z czterech części merytorycznych i obszernego aneksu, a jego uzupełnienie

stanowi odrębny Raport z przebiegu konsultacji. Zapraszamy do lektury.

Magdalena Dudkiewicz, Marek Dudkiewicz

MMD Milanowa S.C.

5

CZĘŚĆ I: ANALIZA DANYCH ZASTANYCH

1. System przeciwdziałania przemocy w rodzinie m.st. Warszawa w świetle ustawy

z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (Dz.U. Nr 180,

poz. 1493 z późn. zm.)

Znaczenie ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie podkreśla

fakt poprzedzenia jej treści preambułą. Ustawodawca uznał, że przemoc w rodzinie

narusza podstawowe prawa człowieka, w tym prawo do życia i zdrowia oraz poszanowania

godności osobistej, a władze publiczne mają obowiązek zapewnić wszystkim obywatelom

równe traktowanie i poszanowanie ich praw i wolności. Ustawa określiła zadania w zakresie

przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz zasady postępowania wobec osób dotkniętych

przemocą w rodzinie i osób stosujących przemoc w rodzinie1. Przemoc w rodzinie

zdefiniowano jako jednorazowe albo powtarzające się umyślne działanie lub zaniechanie

naruszające prawa lub dobra osobiste osób wymienionych w pkt 1 (tj. członka rodziny –

przyp. aut.), w szczególności narażające te osoby na niebezpieczeństwo utraty życia, zdrowia,

naruszające ich godność, nietykalność cielesną, wolność, w tym seksualną, powodujące

szkody na ich zdrowiu fizycznym lub psychicznym, a także wywołujące cierpienia i krzywdy

moralne u osób dotkniętych przemocą2. Katalog bezpłatnych form pomocy osobie dotkniętej

przemocą w rodzinie (wskazany w ustawie) ma charakter otwarty, jednak stanowią go przede

wszystkim:

poradnictwo medyczne, psychologiczne, prawne, socjalne, zawodowe i rodzinne;

interwencja kryzysowa i wsparcie;

1 Art. 1 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (dalej zwana „Ustawą”)

2 Art. 2 pkt 2 Ustawy

Oznaczenia stosowane przy fragmentach wypowiedzi pochodzących z wywiadów

indywidualnych oznaczają:

[grupa 1]: Biura Urzędu m.st. Warszawy

[grupa 2]: OPS / Zespoły Interdyscyplinarne / Wydziały Spraw Społecznych

i Zdrowia

[grupa 3]: inni (sędzia rodzinny, kurator rodzinny, policjant, przedstawiciel ZOZ)

[grupa 4]: organizacje pozarządowe

[ekspert]: sędzia Michał Lewoc

6

ochrona przed dalszym krzywdzeniem, przez uniemożliwienie osobom stosującym

przemoc korzystania ze wspólnie zajmowanego z innymi członkami rodziny mieszkania

oraz zakazanie kontaktowania się i zbliżania się do osoby pokrzywdzonej;

zapewnienie osobie dotkniętej przemocą w rodzinie bezpiecznego schronienia

w specjalistycznym ośrodku wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;

badanie lekarskie w celu ustalenia przyczyn i rodzaju uszkodzeń ciała związanych

z użyciem przemocy w rodzinie oraz wydanie zaświadczenia lekarskiego w tym

przedmiocie;

zapewnienie osobie dotkniętej przemocą w rodzinie, która nie ma tytułu prawnego

do zajmowanego wspólnie ze sprawcą przemocy lokalu, pomocy w uzyskaniu

mieszkania3.

Stosownie do art. 6 ust. 2 pkt 1 i ust. 3 pkt 1 ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

z dnia 29 lipca 2005 r. m.st. Warszawa, jako miasto na prawach powiatu, wdraża system

przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w szczególności poprzez opracowanie i realizację

Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie

m.st. Warszawy na lata 2012-2016, (dalej zwany Programem), a będący kontynuacją zadań

realizowanych przez m.st. Warszawa w latach 2007-2011, określonych przez Radę m.st.

Warszawy Uchwałą Nr XVIII/604/2007 z dnia 8 listopada 2007 r. w sprawie Miejskiego

Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2007-2011. W Programie

podkreślono wagę nowelizacji z dnia 10 czerwca 2010 roku o zmianie ustawy

o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 125,

poz. 842), wskazując, że nowelizacja kładzie nacisk na rozwój profilaktyki, rozszerza formy

pomocy udzielanej bezpłatnie ofiarom przemocy w rodzinie oraz nakłada na gminy i powiaty

nowe obowiązki, w tym opracowania i realizacji powiatowych i gminnych programów

przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie, a także

tworzenia gminnych zespołów interdyscyplinarnych ds. przeciwdziałania przemocy

w rodzinie.

Autorzy Programu podkreślili, że obejmuje on nałożone na m.st. Warszawę ustawowe

obowiązki, a jego realizacja jest ukierunkowana na ograniczenie zjawiska przemocy

w rodzinie wśród mieszkańców m.st. Warszawy i zwiększenie skuteczności podejmowanych

3 Art. 3 Ustawy

7

działań. Z zestawienia otrzymanych materiałów wynika, że m.st. Warszawa realizuje

obowiązki nałożone Ustawą, ponieważ:

posiada opracowany i realizowany program przeciwdziałania przemocy w rodzinie

i ochrony ofiar przemocy w rodzinie;

prowadzi poradnictwo i interwencje w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie

w szczególności poprzez działania edukacyjne służące wzmocnieniu opiekuńczych

i wychowawczych kompetencji rodziców w rodzinach zagrożonych przemocą

w rodzinie;

zapewnia osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsca w ośrodkach wsparcia;

tworzy zespoły interdyscyplinarne;

opracowuje i realizuje programy służące działaniom profilaktycznym mającym na celu

udzielenie specjalistycznej pomocy, zwłaszcza w zakresie promowania i wdrożenia

prawidłowych metod wychowawczych w stosunku do dzieci w rodzinach zagrożonych

przemocą w rodzinie;

zapewnia osobom dotkniętym przemocą w rodzinie miejsca w ośrodkach interwencji

kryzysowej;

utworzyło i prowadzi specjalistyczny ośrodek wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie;

opracowuje i realizuje programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób

stosujących przemoc w rodzinie.

Program zakłada zgodność z:

Krajowym Programem Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2006-2016;

Wojewódzkim Programem Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie na lata 2011-2016;

Społeczną Strategią Warszawy – Strategią Rozwiązywania Problemów Społecznych na

lata 2009-2020;

Narodowym Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na lata

2011-2015;

Wojewódzkim Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych na

lata 2011-2016;

Programem Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych m.st. Warszawy

w 2012 r.;

Programem Operacyjnym „Rodzina” na lata 2010-2020.

8

Należy podkreslić, że realizacja Programu ma charakter złożony, ponieważ

m.st. Warszawa posiada 18 jednostek pomocniczych – dzielnic, które wykonują

samodzielnie część zadań.

Jak wynika ze sprawozdania z realizacji Programu za rok 2015 aż 7 dzielnic nie posiada

diagnozy zjawiska przemocy na swoim terenie. Są to: Bemowo, Praga Północ, Praga

Południe, Śródmieście, Targówek, Ursus oraz Wawer. W okresie obowiązywania obecnego

Programu, tj. w latach 2012-2016 diagnozę taką sporządziły 4 dzielnice: Ochota, Ursynów,

Wesoła oraz Wilanów. Niezależnie jednak od braku diagnozy, każda ze wspomnianych

siedmiu dzielnic corocznie przyjmuje uchwałę w sprawie harmonogramu programu dotyczącą

realizacji Programu.

2. Zakres analizowanego materiału

W okresie od czerwca do sierpnia 2016 r. dokonano analizy następujących materiałów

zastanych i dokumentów:

Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy

w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016 przyjęty Uchwałą nr XXXVI/914/2012

Rady m.st. Warszawy z dnia 17 maja 2012 r. (Program);

sprawozdania:

o Sprawozdanie z realizacji Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016

opracowane na podstawie danych z 18 Dzielnic m.st. Warszawy za okres od

1 czerwca do 31 grudnia 2012 r.;

o Sprawozdanie z realizacji Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016 za okres

od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 r.;

o zestawienia w Excelu za lata 2014 i 2015 z rocznych sprawozdań z realizacji

Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy

w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016;

o sprawozdania z realizacji Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy

w Rodzinie na lata 2014-2020 (roczne: za okres 2012-2015);

9

o sprawozdania, raporty z działalności specjalistycznego ośrodka wsparcia dla ofiar

przemocy w rodzinie realizowanej jako zadanie zlecone – roczne: za okres 2012-

2015;

o sprawozdania z procedury kierowania do Domu Samotnej Matki;

o sprawozdania z działalności ośrodków interwencji kryzysowej – roczne: za okres

2012-2015;

o sprawozdania z działalności merytorycznej Specjalistycznej Poradni Rodzinnej

ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie – roczne: za okres 2012-2015.

o sprawozdania z działalności Ośrodka Wsparcia dla Kobiet z Małoletnimi Dziećmi

i Kobiet w Ciąży „Etezja”: zestawienie liczby odbiorców za lata 2013 – pierwsza

połowa 2016 (roczne);

o sprawozdania z działalności Ośrodku dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „DOM”:

zestawienie liczby osób, z podziałem na kobiety i dzieci, którym zapewniono

schronienie w związku z przemocą w rodzinie w latach 2012 – pierwsza połowa

2016 (roczne).

zestawienie liczby beneficjentów zadań realizowanych w ramach ogólnomiejskich umów

dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie (zadania zlecane przez

m.st. Warszawa organizacjom pozarządowym);

dane z realizacji procedury „Niebieskie Karty” przez 18 Zespołów Interdyscyplinarnych

ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie:

o roczne sprawozdania z pracy Zespołów Interdyscyplinarnych ds. Przeciwdziałania

Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy, lata 2012-2015;

o prezentacja: Sprawozdanie z pracy 18 warszawskich Zespołów

Interdyscyplinarnych ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie: 01.01-

31.12.2012 r.;


Interdyscyplinarnych ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie: 01.01-

30.06.2013 r.;


Interdyscyplinarnych ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie za lata 2012

i 2013;

o prezentacja: Sprawozdanie z Zespołów Interdyscyplinarnych ds. Przeciwdziałania

Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy za lata 2013 i 2014;

10


Interdyscyplinarnych ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie za lata 2014

i 2015;

informacja o ofercie doradztwa dla członków Zespołów Interdyscyplinarnych i grup

roboczych działających na terenie m.st. Warszawy w 2016 r.

wyniki badań:

o badanie sondażowe przeprowadzone w 2011 r. – prezentacja „Opinie

warszawiaków na temat zjawiska przemocy w rodzinie”, Centrum Komunikacji

Społecznej, Urząd m.st. Warszawy, raport przygotowany dla Biura Polityki

Społecznej Urzędu m.st. Warszawy (analiza porównawcza), Warszawa czerwiec

2011;

o badanie sondażowe przeprowadzone w 2014 r. (analiza porównawcza wyników

z lat 2014, 2011 i 2010);

o raport z ewaluacji ex-post 4 programów korekcyjno-edukacyjnych realizowanych

na terenie m.st. Warszawy w latach 2011-2013;

o prezentacja do raportu z ewaluacji ex-post 4 programów korekcyjno-edukacyjnych

realizowanych w latach 2011-2013;

o opinie osób doświadczających przemocy w rodzinie dotyczących pomocy

udzielanej przez wybrane warszawskie instytucje cz.1 – 2014;

o opinie osób doświadczających przemocy w rodzinie dotyczących pomocy

udzielanej przez wybrane warszawskie instytucje cz.2 – 2014;

o opinie kobiet doświadczających przemocy w rodzinie w zakresie pomocy

i wsparcia udzielanego przez wybrane warszawskie instytucje świadczące usługi

na rzecz ofiar przemocy w rodzinie, EDUKATOR, Warszawa sierpień 2011 –

badanie ilościowe i jakościowe;

o raport z badania ilościowego i jakościowego dotyczącego realizacji procedury

„Niebieskie Karty” w Warszawie. Działanie zostało zrealizowane przez

Stowarzyszenie OPTA w partnerstwie z Urzędem Miasta Stołecznego Warszawy

w ramach projektu „Niebieski Raport – Monitoring realizacji procedury

Niebieskie Karty w Warszawie”. Dofinansowanie: EOG w ramach programu

Obywatele dla Demokracji;

dane dotyczące Programu Dobry Rodzic – Dobry Start:

o Dobry Rodzic – Dobry Start: dane za 2015 r., stan na 31.12. 2015 r.

11

o sprawozdanie końcowe z wykonania zadania publicznego „Wzmacnianie

kompetencji wychowawczych rodziców małych dzieci zagrożonych przemocą”,

Fundacja Dzieci Niczyje;

o zestawienie danych z realizacji Programu Dobry Rodzic – Dobry Start.

dane dotyczące Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym Seksualnie

o lista placówek Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym

Seksualnie – poradnie psychologiczno-pedagogiczne i organizacje pozarządowe –

informacja na dzień 01.01.2016 r;

o Sprawozdanie merytoryczne z działalności Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom

Wykorzystywanym Seksualnie – okres sprawozdawczy 2013-2015;

o zestawienie statystyk Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym

Seksualnie w latach 2011-2015;

o Informacja o Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym

Seksualnie ze strony internetowej BPiPS;

informacja o kampaniach (realizacja w ramach umów z m.st. Warszawą przez organizacje

pozarządowe);

zestawienie rocznych informacji dotyczących programów korekcyjno-edukacyjnych za

lata 2012-2015;

realizacja działań kierowanych do osób doznających i sprawców przemocy

w rodzinie w placówkach odwykowych;

oferta programowa kierowana do osób stosujących przemoc w rodzinie realizowana na

terenie m.st. Warszawy;

programy oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc

w rodzinie realizowane na terenie m.st. Warszawy;

informacja zbiorcza o wynikach zadania audytowego „Efektywność funkcjonowania

Zespołów Interdyscyplinarnych ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i powołanych

przez Zespoły grup roboczych do rozwiązywania problemów związanych z wystąpieniem

przemocy w rodzinie w indywidualnych przypadkach.”;

informacja o wynikach kontroli „Pomoc osobom dotkniętym przemocą domową” –

Najwyższa Izba Kontroli, Departament Pracy, Spraw Społecznych – 26 kwietnia 2016 r.

12

3. Koncepcja, cele i założenia Programu Przeciwdziałania Przemocy

w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016

W Programie wskazano schemat oddziaływania Programu, przedstawiono powiązanie celów

Programu z proponowanymi działaniami. Zaproponowano w nim wskaźniki ilustrujące

realizację proponowanych celów, co umożliwić miało prowadzenie monitoringu Programu

oraz jego ewaluację.

Program obejmuje cel główny, przedstawiony jako wpływ Programu

na zmniejszenie skali zjawiska, tj. ograniczenie występowania zjawiska przemocy w rodzinie

wśród mieszkańców m.st. Warszawy. Wskazano przy tym 7 priorytetowych obszarów,

w ramach których powinny być realizowane cele szczegółowe Programu:

zmniejszenie przyzwolenia dla stosowania przemocy w rodzinie i akceptacji wartości oraz

norm uzasadniających jej stosowanie;

poprawa relacji w rodzinach poprzez zwiększenie kompetencji,

m.in. interpersonalnych oraz opiekuńczych i wychowawczych rodziców w rodzinach

zagrożonych przemocą;

zwiększenie ujawniania przypadków przemocy w rodzinie przez ofiary, świadków

i instytucje odpowiedzialne za ujawnianie przemocy w rodzinie;

zwiększenie motywacji i umiejętności ofiar do przerwania przemocy, poprawa warunków

życia ofiar przemocy w rodzinie;

ograniczanie stosowania przemocy, ochrona i poprawa warunków życia dzieci – ofiar

i świadków przemocy w rodzinie;

zmiana zachowań i postaw sprawców przemocy w rodzinie;

zwiększenie potencjału instytucjonalnego organizacji uczestniczących w realizacji

Programu oraz efektywności jego wykorzystania.

Cele szczegółowe oznaczono literą wskazującą na odpowiadający im priorytetowy obszar

działania Programu oraz cyfrą porządkującą cele. W Programie autorzy wskazali wskaźniki

realizacji celów Programu i źródła ich pochodzenia; kluczowe działania realizujące cele

Programu i instytucje odpowiedzialne za ich realizację; metody monitorowania i ewaluacji

Programu.

13

4. Monitorowanie i ewaluacja Programu

W istniejącym Programie przyjęto założenie, że monitoring programu obejmować będzie

działania podejmowane przez wszystkie instytucje i organizacje uczestniczące w jego

realizacji. Zakładano, że gromadzenie danych dotyczących działalności podmiotów biorących

udział w Programie odbywać się będzie w cyklach 12-miesięcznych. Ze zgromadzonych

materiałów wynika, że założenie to było zrealizowane, na co wskazują:

sprawozdania z realizacji Programu opracowane na podstawie danych

z 18 Dzielnic m.st. Warszawy (prezentacje Biura Pomocy i Projektów Społecznych);

informacje dotyczące prowadzenia programów korekcyjno-edukacyjnych;

sprawozdania z prowadzenia Specjalistycznego Ośrodka Wsparcia dla Ofiar Przemocy

w Rodzinie (Fundacja Centrum Praw Kobiet);

sprawozdania z prowadzenia Ośrodków Interwencji Kryzysowej (WCPR);

sprawozdania z kierowania do Domu Samotnej Matki (WCPR);

sprawozdania z prowadzenia Ośrodka dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „DOM”;

sprawozdania z prowadzenia Ośrodka Wsparcia dla Kobiet z Małoletnimi Dziećmi

i Kobiet w Ciąży „Etezja”;

sprawozdanie Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym Seksualnie

(zbiorcze, ale za poszczególne lata);

sprawozdania Zespołów Interdyscyplinarnych.

Przewidywano zarazem przeprowadzenie pierwszego pomiaru (badania sondażowego) na

początku realizacji Programu, w celu dokonania charakterystyki sytuacji wyjściowej, jednak

brak dokumentu, który by wskazywał, że taki całościowy pomiar został dokonany. W tej

sytuacji brak zatem ustalenia poziomu bazowego dla części przyjętych w Programie

wskaźników, co oznacza trudności z określeniem stanu, od którego miałaby nastąpić

pożądana zmiana. Z ustaleń wynika, że nie przeprowadzono pierwszych badań sondażowych

na początku realizacji Programu w celu dokonania charakterystyki sytuacji wyjściowej (mimo

zapisów Programu). Jak wskazali jednak autorzy Programu: Doświadczenia wynikające

z realizacji w latach 2007-2011 Miejskiego Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

(MPPPwR) stanowiły punkt odniesienia do opracowania Programu na lata 2012-2016.

Można zatem przyjąć, że badanie wykonane w połowie roku 2011 stanowić będzie

14

w pewnych obszarach punkt odniesienia do określenia wartości bazowej4. Warto jednak

zaznaczyć, że sondaż zrealizowany w 2011 roku odnosił się do poprzedniego Programu

realizowanego w latach 2007-2011, co znajduje swoje odzwierciedlenie w treści niektórych

zadawanych wówczas pytań. W efekcie zebrane w 2011 roku dane nie zawsze w pełni

odnoszą się do wskaźników założonych w Programie na lata 2012-2016, o czym bardziej

szczegółowo w dalszej części Raportu. Dla części wskaźników poszczególnych celów jako

źródła pochodzenia danych wskazano sondaż miejski realizowany corocznie – jednocześnie

jednak w ramach ewaluacji przewidziano, że badanie sondażowe dotyczące zjawiska

przemocy w rodzinie realizowane będzie nie częściej niż raz na dwa lata. W analizowanych

dokumentach brak informacji o sondażach miejskich realizowanych corocznie, co oznacza, że

nie zebrano danych potrzebnych do pomiaru niektórych wskaźników. W tej sytuacji, pomimo

że zadania, które wskazywano jako służące realizacji danego celu były wykonywane, nie

można określić czy cele te zostały osiągnięte.

W ramach ewaluacji Programu planowano:

badanie sondażowe dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie (wspomniane wcześniej),

które zostało zrealizowane w 2014 roku zgodnie z założeniami (badanie dedykowane,

przeprowadzone na reprezentatywnej, losowej próbie dorosłych mieszkańców Warszawy

metodą CATI – wywiadu telefonicznego – zakładano, że badanie takie nie powinno być

realizowane częściej niż raz na dwa lata). Zachowując jednak spójność pomiędzy

założeniami ewaluacji Programu a corocznymi pomiarami, które stanowić miały źródło

pochodzenia wielu wskaźników dla przyjętych w Programie celów, ewaluacja taka

powinna odbywać się raz do roku, a zagadnienia/pytania/twierdzenia objęte przedmiotem

planowanych corocznych sondaży CATI powinny być sformułowane adekwatnie do

zdefiniowanego wskaźnika. Kolejna edycja badania została zaplanowana na

wrzesień/październik 2016 roku, wyniki tego badania nie zostały zatem uwzględnione

w prowadzonej ewaluacji;

4 Jak wynika z posiadanych materiałów ostatnie badanie przed rozpoczęciem Programu miało miejsce

w czerwcu 2011, a na jego podstawie powstało opracowanie Opinie warszawiaków na temat zjawiska przemocy

w rodzinie opracowanie: Wydział Badań, Analiz i Strategii Centrum Komunikacji Społecznej Warszawa,

październik 2011.

15

badanie pracowników instytucji zajmujących się przypadkami przemocy w rodzinie

z realizacją w latach 2014 i 2016 – brak dokumentu wskazującego na dokonanie takich

badań, z ustaleń wynika, że badania takie nie zostały przeprowadzone;

zewnętrzną ewaluację programów profilaktycznych z realizacją w latach 2013 i 2015,

co zostało wykonane. W 2013 roku na zrealizowane 474 programy profilaktyczne,

przeprowadzono 28 ewaluacji zewnętrznych. Z kolei w 2015 roku na zrealizowanych 396

programów profilaktycznych przeprowadzono 118 ewaluacji zewnętrznych, z czego aż

105 miało miejsce w dzielnicy Ursus, która – mimo że nie posiada diagnozy zjawiska

przemocy – zrealizowała 115 programów profilaktycznych skierowanych do dzieci,

młodzieży i dorosłych.5 Dane te wydają się jednak błędne – pochodzą ze sprawozdania

z realizacji PPPwRiOOP za 2015 rok (plik Excel z 28 czerwca 2016 roku) z zakładki

„ewaluacja”, w której wykazano 111 programów profilaktycznych skierowanych do

dzieci i młodzieży (z czego 105 miało być poddanych ewaluacji zewnętrznej). Jednak

w sąsiadującej zakładce „działania profilaktyczne” dla dzielnicy Ursus wykazane są

jedynie 23 programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży (przy czym wszystkie są

oznaczone jako programy łączone);

badanie ofiar przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji uczestniczących

w Programie z realizacją w latach 2014 i 2016 – badanie takie zostało zrealizowane

jedynie w roku 20146 i miało charakter zarówno ilościowy, jak i jakościowy. Zebrano

łącznie N=217 ankiet samodzielnie wypełnionych przez osoby korzystające z usług

sześciu placówek pomocowych (były to: Specjalistyczna Poradnia Rodzinna

ds. Przeciwdziałania Przemocy przy ul. Belgijskiej, Fundacja Centrum Praw Kobiet,

Ogólnopolskie Pogotowie dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, Ośrodek dla

Ofiar Przemocy w Rodzinie „DOM”, Stowarzyszenie OPTA, Fundacja Centrum Edukacji

Liderskiej). Badanie dotyczyło oceny zakresu i jakości usług pomocowych, w tym źródeł

wiedzy o placówkach, czynnikach ich wyboru, oceny usług. Badanie jakościowe objęło

40 pogłębionych wywiadów indywidualnych przeprowadzonych z osobami

korzystającymi z usług placówek pomocowych (oprócz wspomnianych wyżej sześciu

placówek badanie prowadzono dodatkowo na terenie Specjalistycznego Ośrodka

5 Dane pozyskane z corocznych sprawozdań z realizacji Programu.

6 Analiza potrzeb osób doświadczających przemocy w rodzinie i korzystających z pomocy oraz wsparcia

wybranych warszawskich organizacji pomocowych oraz ocena jakości usług świadczonych przez te placówki,

raport z badania jakościowego, EDUKATOR, listopad 2014 oraz opracowanie Urzędu m.st. Warszawy Opinie

klientów wybranych warszawskich organizacji pomocowych na temat zakresu oraz jakości usług świadczonych

przez te placówki (analiza ilościowa), styczeń 2015.

16

Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie prowadzonego przez Fundację Centrum Praw

Kobiet oraz Ośrodków Interwencji Kryzysowej przy ul. 6 Sierpnia oraz Dalibora);

badanie sprawców przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie z realizacją w 2013 roku – badanie w tym obszarze

zrealizowano w 2014 roku7 i miało ono postać ewaluacji ex-post czterech programów

edukacyjno-korekcyjnych prowadzonych dla sprawców przemocy przez Stowarzyszenie

na Rzecz Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie „Niebieska Linia”, Poradnię Terapii

Uzależnienia i Współuzależnienia od Alkoholu, SPZOZ Warszawa Wola-Śródmieście,

Specjalistyczną Poradnię Rodzinną ds. Przeciwdziałania Przemocy oraz Pracownię

Inicjatyw Krzysztof Stańczyk. Wyniki badania dostarczają szeregu informacji o przebiegu

i skuteczności tych programów, wśród produktów są także propozycje narzędzi do

prowadzenia ewaluacji w przyszłości, ale badanie to nie pozwala na określenie poziomu

wskaźników przewidzianych w Programie (o czym bardziej szczegółowo w dalszej części

Raportu).

5. Wyznaczanie celów i definiowanie wskaźników – propozycja autorów

Analizując cele i przypisane im wskaźniki w Programie autorzy opracowania przyjęli

podejście wywodzące się z zarządzania przez cele. Cel oznacza osiągnięcie stanu

oczekiwanego, pewnego pożądanego wyniku i wyznacza sposób realizacji zadań lub działań.

Zastosowana metoda SMART pozwoliła na zdiagnozowanie problemów związanych

z wyznaczaniem celów w Programie i stała się podstawą propozycji ich przeformułowania

w kolejnej edycji Programu.

Cele powinny być wyznaczane zgodnie z metodą SMART8, czyli powinny być:

specyficzne (proste), czyli zawierać spójne przesłanie, co powinno być osiągnięte,

w sposób konkretny i dobrze zdefiniowany;

mierzalne, czyli posiadać możliwą do obserwacji właściwość, która świadczyłaby

o różnicy (np. wielkości) w momencie realizacji celu, realizacja celu powinna zatem

podlegać monitorowaniu;

7 Badanie ex-post czterech programów korekcyjno-edukacyjnych kierowanych do osób stosujących przemoc

w rodzinie oraz wypracowanie narzędzi monitoringu - raport końcowy, Ośrodek Ewaluacji, Warszawa 2014. 8 Na podstawie: Robert Reinfuss, MBO – prosta i skuteczna technika zarządzania Twoją firmą, Wydawnictwo

Helion 2009, str. 105 i następne.

17

ambitne, czyli być możliwe do wykonania w ramach istniejących ograniczeń,

w odniesieniu do czasu i kosztów, a zarazem stanowić wyzwanie do zrealizowania;

realistyczne, czyli przyporządkowane celowi nadrzędnemu (istotne dla jego realizacji),

realne do osiągnięcia w odniesieniu do obowiązujących procedur przy kompetencjach

osób wyznaczonych do realizacji celów;

time-bound, czyli określone w czasie z przypisaniem konkretnego przedziału czasu na ich

realizację.

Z kolei wskaźniki powinny pokazywać poziom realizacji celów,

z założeniem, że do każdego celu powinien zostać przyporządkowany odpowiedni zestaw

wskaźników. Dobrze zdefiniowane wskaźniki przedstawiają miarę intencji, dla której cel jest

realizowany i wskazują ilościowe oraz jakościowe aspekty jego realizacji. Powinny być one

również łatwe do monitorowania, a ponadto proces pozyskiwania danych do ich pomiaru

powinien być racjonalny czasowo i kosztowo. Błędem jest mnożenie liczby wskaźników

ponad potrzebę.

W przypadku Programu, który ma charakter ciągły (kilkuletni), zasadnym byłoby określenie

wartości, jakie są planowane/pożądane/oczekiwane dla poszczególnych wskaźników

w momencie zakończenia Programu. W przypadku realizacji Programu w latach kolejnych

proponujemy skoncentrować się na monitorowaniu wartości wskaźników wynikowych –

służą one do opisu stopnia realizacji celu i podzielić je można na:

wskaźniki usługi lub produktu – opisujące, czy dostarczony produkt lub usługa

odpowiadają tym, które zostały zaplanowane do realizacji celu (np. liczba

przeprowadzonych interwencji);

wskaźniki skuteczności – opisujące, czy osiągnięty efekt realizuje zamierzony cel

(np. odsetek mieszkańców Warszawy deklarujących, że ofiary przemocy w rodzinie mogą

liczyć na profesjonalną pomoc instytucji i organizacji);

wskaźniki oddziaływania – wskazujące na długotrwałe konsekwencje zrealizowanych

działań (np. liczba ofiar przemocy, wskaźniki takie wymagają określenia wartości

oczekiwanej na koniec Programu).

18

6. Cele i wskaźniki. Realizacja celów Programu w świetle posiadanych danych

6.1. Cel główny

Jako główny cel Programu wskazano ograniczenie występowania zjawiska przemocy

w rodzinie wśród mieszkańców m.st. Warszawy, przy czym dobrano do niego sześć

kluczowych wskaźników.

Tabela 1: Cel główny PPPwRwW na lata 2012-2016: Ograniczenie występowania zjawiska

przemocy w rodzinie wśród mieszkańców m.st. Warszawy. Cele, wskaźniki, źródła danych kluczowe wskaźniki źródło pochodzenia wskaźnika

1.Odsetek mieszkańców Warszawy

wskazujących na obecność różnych form

przemocy we własnych rodzinach

Sondaż miejski, realizowany techniką CATI, pomiar powtarzalny,

realizowany raz w roku na reprezentatywnej próbie mieszkańców

Warszawy

2. Odsetek mieszkańców Warszawy

znających rodziny, w których występują

przypadki różnych form przemocy

Sondaż miejski, realizowany techniką CATI, pomiar powtarzalny,

realizowany raz w roku na reprezentatywnej próbie mieszkańców

Warszawy

3. Liczba interwencji policyjnych

dotyczących przemocy w rodzinie, w których

wykorzystywana jest procedura Niebieskiej

Karty

Statystyka policyjna

4. Liczba Niebieskich Kart przekazanych do

dzielnicowych zespołów

interdyscyplinarnych ds. przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

Dane dzielnicowych zespołów interdyscyplinarnych

ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie

5. Liczba ofiar przemocy zgłoszonych na

podstawie Niebieskich Kart

Dane dzielnicowych zespołów interdyscyplinarnych


6. Szacunkowy odsetek warszawskich rodzin,

w których występuje przemoc, określany

przez pracowników instytucji zajmujących

się przypadkami przemocy w rodzinie

Badania pracowników instytucji zajmujących się przypadkami przemocy

w rodzinie

Źródło: PPPwRwW na lata 2012-2016

Jeśli celem głównym jest ograniczenie występowania zjawiska przemocy w rodzinie wśród

mieszkańców m.st. Warszawy, to wskaźniki powinny wykazywać zachodzące zmiany

po zakończeniu programu – byłyby to wówczas wskaźniki oddziaływania Programu w całej

czteroletniej perspektywie. We wskaźnikach kluczowych dotyczących celu głównego

Programu wskazano tryb ich pomiaru jako okresowy, roczny. W każdym ze wskazanych

wskaźników brak jednak prognozowanej rocznej zmiany oraz preferowanego trendu wartości

wskaźnika, a także wartości docelowej, jaka spodziewana/oczekiwana jest w momencie

zakończenia Programu. Jako źródło pochodzenia danych do dwóch pierwszych wskaźników

wskazano sondaż miejski, realizowany techniką CATI, pomiar powtarzalny, realizowany raz

w roku na reprezentatywnej próbie mieszkańców Warszawy, jednak z posiadanych

19

dokumentów nie wynika, aby planowane sondaże roczne, które miały stanowić źródło danych

dla tych wskaźników zostały przeprowadzone.

W materiałach źródłowych znajduje się prezentacja dotycząca badań wspomnianą metodą

na temat przemocy w rodzinie realizowanych w latach 2007-2011 – w poprzednim programie

odpowiednie badania przeprowadzane były corocznie9. W okresie obowiązywania obecnego

Programu badanie takie wykonano tylko w 2014 roku10

(kolejne jest planowane, jak już

wspomniano, we wrześniu/październiku 2016 roku) i było ono wykonane w oparciu

o założenia rozdziału Programu „Monitorowanie i ewaluacja programu” (Badanie sondażowe

dotyczące zjawiska przemocy w rodzinie realizowane w ramach badania dedykowanego,

przeprowadzonego na reprezentatywnej, losowej próbie dorosłych mieszkańców Warszawy

(metoda CATI – wywiad telefoniczny). Pomiar powinien być powtarzany nie częściej niż raz

na dwa lata. Badanie realizowane przez Centrum Komunikacji Społecznej we współpracy

z Biurem Polityki Społecznej jest na 2014).

W tej sytuacji można jedynie ocenić postrzeganie przez mieszkańców Warszawy zjawiska

przemocy w rodzinie w połowie realizowanego Programu, porównując je do stanu z roku

2011, czyli w momencie trwania programu poprzedniego i w oparciu o pytania dostosowane

do tamtego programu, które nie zawsze odnoszą się do wskaźnikow z Programu 2012-2016.

Poziom wskaźników nie był monitorowany zgodnie z założeniami Programu i nie można

określić trendu ewentualnych zmian z uwagi na brak zakładanych pomiarów okresowych.

Podobna sytuacja dotyczy również kolejnego wskaźnika (nr 6), dla którego źródłem danych

miało być badanie pracowników instytucji zajmujących się przypadkami przemocy

w rodzinie – badanie takie, które miało być zrealizowane w 2014 roku, a następnie w roku

2016, nie zostało przeprowadzone.

9 Opinie warszawiaków na temat zjawiska przemocy w rodzinie, opracowanie: Wydział Badań i Analiz Centrum

Komunikacji Społecznej Warszawa, październik 2011. 10

Opinie warszawiaków na temat zjawiska przemocy w rodzinie analiza porównawcza pomiarów z roku 2014,

2011, 2010, opracowanie: Wydział Badań i Analiz Centrum Komunikacji Społecznej Urząd m.st. Warszawy

Warszawa, maj 2014.

20

AD. wskaźnik 1: odsetek mieszkańców Warszawy wskazujących na obecność różnych

form przemocy we własnych rodzinach

Wartość bazowa wskaźnika (przybliżona) dostępna jest na rok 2011. Mimo przyjętych

założeń dotyczących źródeł pochodzenia danych dla wskaźnika, nie dokonywano corocznego,

zakładanego Programem okresowego pomiaru. Nie wskazano preferowanego trendu zmiany

oraz wartości przewidywanej na koniec Programu. Przede wszystkim jednak nie jest jasne,

w jaki sposób wskaźnik ten jest mierzony w zrealizowanych badaniach11

. Występują w nim

bowiem dwa pytania mogące być źródłem danych dla wskaźnika. Jedno z nich dotyczy

bezpośredniej oceny przez badanego mieszkańca, czy w swoim gospodarstwie domowym

zetknął się z problemem przemocy w rodzinie (Czy w swoim gospodarstwie domowym

w ciągu ostatnich 12 miesięcy zetknął/zetknęła się Pan(i) z problemem przemocy

w rodzinie?), drugie natomiast sprawdza, czy w badanym gospodarstwie domowym wystąpiły

różne formy przemocy, zwane w prezentacji formami przemocowymi12

(Czy Panu(i)

osobiście lub komuś z Pana(i) gospodarstwa domowego w ciągu ostatnich 12 miesięcy

zdarzyło się doświadczyć następujących zachowań ze strony innych domowników – ktoś

z domowników był wyzywany, obrażany, słownie poniżany; był szarpany, popychany; był

szantażowany, zastraszany; był bity; komuś odbierano pieniądze, oszczędności, ograniczano

dostęp do wspólnych pieniędzy, konta).

Odsetek mieszkańców Warszawy wskazujących na obecność różnych form przemocy

we własnych rodzinach wynosi 22% (Spośród pięciu analizowanych zjawisk warszawiacy

najczęściej wymieniają przemoc psychiczną, tj. wyzywanie, obrażanie, słowne poniżanie.

W ciągu ostatnich 12 miesięcy z tego typu sytuacjami zetknęło się 16% badanych. Mniej

liczna grupa (6%) przyznaje, że któryś z domowników był szarpany, popychany.

Co dwudziesta osoba (5%) doświadczyła szantażowania, zastraszania członków najbliższej

rodziny. Czterech na stu respondentów (4%) spotkało się z ograniczaniem dostępu

do pieniędzy, konta. Na przypadki bicia członków rodziny wskazuje 3% badanych13

).

11

Wynika to zapewne z faktu, że badanie z roku 2011 było przeprowadzone w odniesieniu do Programu

realizowanego w latach 2007-2011, pytania były zatem dostosowane do tamtego programu, a nie Programu na

lata 2012-2016. 12 Definicja przemocy w rodzinie -art. 2 pkt 2 ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie

(dalej zwana Ustawą). 13

Por. Opinie warszawiaków na temat zjawiska przemocy w rodzinie (analiza porównawcza pomiarów z roku

2014, 2011, 2010), opracowanie: Wydział Badań i Analiz, Centrum Komunikacji Społecznej, Urząd m.st.

Warszawy Warszawa, maj 2014.

21

W badaniu przeprowadzonym w 2011 roku analogiczny14

odsetek wynosił 33%. Przyjmując

to pytanie za podstawę wskaźnika można więc uznać, że liczba mieszkańców Warszawy

wskazujących na występowanie w ich gospodarstwach domowych przejawów przemocy

istotnie zmalała (o jedna trzecią, czyli o 11 punktów procentowych).

W odpowiedzi na pytanie Czy w swoim gospodarstwie domowym w ciągu ostatnich

12 miesięcy zetknął/zetknęła się Pan(i) z problemem przemocy w rodzinie odsetek ten

wyniósł 8% w 2014 r. w porównaniu do 6% w 2009 roku uzyskanych w odpowiedzi na

pytanie zadane w ramach Barometru Warszawskiego: Czy zetknął/zetknęła się Pan(i)

z problemem przemocy w swojej rodzinie? (Według dostępnych danych pytanie takie nie

zostało zadane w badaniu z 2011 roku). Dodatkową okolicznością jest fakt, że badanie z 2009

roku było realizowane metodą CAPI (wywiadów bezpośrednich w domu badanego), a z 2014

roku metodą CATI (wywiady telefoniczne). Oba wyniki zatem trudno porównać w sposób

w pełni wiarygodny, tym niemniej można uznać, że odpowiedzi na te pytania wskazują, że

liczba mieszkańców Warszawy wskazujących na kontakt z problemem przemocy w swojej

rodzinie nie zmieniła się (wspomniana wyżej różnica nie jest bowiem istotna statystycznie).

Jak widać, zależnie od przyjętego sposobu diagnozowania problemu występowania

przemocy w rodzinie, wyniki prowadzonych badań wskazują bardzo odmienne zarówno

poziomy występowania zjawiska, jak i zachodzące (lub nie) zmiany w czasie.

Dodatkowo słuszna jest diagnoza autorów raportu z 2014 roku15

, że najwyraźniej tylko

niektóre sytuacje są interpretowane przez badanych jako przejawy przemocy domowej.

Prawdopodobnie część osób nie jest świadoma, że w ich najbliższym otoczeniu dochodzi

do przemocy lub też próbuje racjonalizować niektóre sytuacje. Dlatego bardzo ważne jest

popularyzowanie wiedzy umożliwiającej prawidłowe rozpoznawanie zachowań

przemocowych.

Podsumowując ten wątek – w ramach realizacji Programu brakuje systematycznych

pomiarów wartości tego wskaźnika, a przyjęte sposoby jego pomiaru są niejednoznaczne

i nie pozwalają ani na ocenę skali zjawiska, ani zachodzących zmian. Konieczne jest przyjęcie

jednoznacznej definicji pytania, mającego być podstawą tego wskaźnika. Niezbędny jest

14

Należy jedynie zaznaczyć, że w 2011 roku badani mogli wskazać na jedną, dwie lub trzy formy przemocy,

z którymi stykają się w swoim gospodarstwie domowym – ograniczenia takiego nie było w badaniu z 2014 roku.

15 Por. Opinie warszawiaków… op.cit.

22

także namysł nad interpretacją ewentualnych zmian wartości wskaźnika. Celem jest bowiem

ograniczenie występowania zjawiska przemocy w rodzinie, tymczasem zidentyfikowane

różnice pomiędzy dwoma rodzajami pytań wskazują na dużą nieświadomość społeczną

w zakresie samej definicji, czym jest przemoc w rodzinie. Zależnie od sposobu zadawania

pytań może się okazać, że ewentualny wzrost wartości wskaźnika będzie oznaką nie tyle

zwiększania się skali przemocy w rodzinie, a większej świadomości mieszkańców, czym

przemoc w rodzinie jest, na co wpływ mogą mieć także podejmowane działania

(np. edukacyjne).

AD. wskaźnik 2: odsetek mieszkańców Warszawy znających rodziny, w których

występują przypadki różnych form przemocy

Wartość bazowa wskaźnika (przybliżona) dostępna jest na rok 2011. Mimo przyjętych

założeń dotyczących źródeł pochodzenia danych dla wskaźnika, nie dokonywano corocznego,

zakładanego Programem okresowego pomiaru. Nie wskazano preferowanego trendu zmiany

oraz wartości przewidywanej na koniec Programu. Wskaźnik mierzony jest w oparciu

o odpowiedzi udzielone na pytanie Czy w Pana(i) sąsiedztwie, najbliższej okolicy są rodziny,

o których Pan(i) słyszał(a) lub wie, że występuje w nich zjawisko przemocy w rodzinie?

(w 2011 roku w treści pytania nie było frazy … lub wie).

Odsetek mieszkańców Warszawy znających rodziny, w których ich zdaniem występuje

zjawisko przemocy w rodzinie w 2014 roku wynosił 20% w porównaniu do 14% w 2011 roku

(wzrost o 6 punktów procentowych, różnica jest istotna statystycznie). Jak wynika

z przywołanego opracowania z 2014 roku, w porównaniu z poprzednimi dwoma pomiarami

z roku 2011 i 201016

wzrosła liczba osób, które w swojej najbliższej okolicy stykają się

z problemem przemocy w rodzinie. Z analizowanych dokumentów nie wynika, czy odsetek

ten wzrósł w wyniku faktycznego zwiększenia skali przemocy w rodzinie występującej

w Warszawie, czy też zwiększyła się świadomość ankietowanych, którzy

w wyniku działań edukacyjnych i kampanii antyprzemocowych mają większą wiedzę

na temat definiowania zjawisk uznanych za akty przemocy i większą na nie wrażliwość.

16

Mimo założeń przyjętych w Programie („Monitorowanie i ewaluacja Programu”, str. 48) nie dokonano

pomiaru wartości bazowej (na początek Programu w 2012 roku) również dla tego wskaźnika.

23

AD. wskaźnik 3: liczba interwencji policyjnych dotyczących przemocy w rodzinie,

w których wykorzystywana jest procedura „Niebieskie Karty”

W materiałach źródłowych brak danych pozwalających na ocenę stopnia realizacji celu (nie

ma bowiem danych z policyjnych statystyk). Brakuje danych z początku Programu w celu

ustalenia wartości bazowej wskaźnika, a także nie wskazano preferowanego trendu zmiany

ani nie założono oczekiwanej wartości wskaźnika na koniec Programu.

Niezależnie od powyższych braków warto wskazać, że sam wskaźnik jest trudny do

interpretacji. Można go bowiem rozumieć na dwa sposoby: czy źródłem danych mają być

interwencje, w wyniku których uruchomiono procedurę „Niebieskie Karty”, czy też są to

interwencje występujące w ramach tej procedury u rodzin już nią objętych. Ponadto, podobnie

jak w przypadku dwóch wcześniej omówionych wskaźników, nie jest jasne, jaka sytuacja jest

pożądana: większa czy mniejsza liczba interwencji policyjnych. Liczba interwencji może

bowiem być zarówno wynikiem zmian w skali występowania zjawiska przemocy w rodzinie,

jak i zmian w poziomie skuteczności działań Policji.

AD. wskaźniki 4 i 5: liczba „Niebieskich Kart” przekazanych do dzielnicowych

Zespołów Interdyscyplinarnych ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz Liczba

ofiar przemocy zgłoszonych na podstawie „Niebieskich Kart”

Ponownie brakuje wartości bazowej wskaźników (na koniec 2011 roku) oraz preferowanego

trendu zmiany, czyli wartości przewidywanej na koniec Programu. Należy jednak podkreślić,

że wskaźniki opierają się na dobrze zdefiniowanych i dostępnych danych dostarczanych przez

realizatorów Programu (sprawozdania Zespołów Interdyscyplinarnych). Dane dla obu

wskaźników są dostępne, zbierane na bieżąco i w zakładanych cyklach 12-miesięcznych,

a dzięki temu możliwe jest dokonywanie porównań.

Z corocznych, zbiorczych sprawozdań z Zespołów Interdyscyplinarnych wynika,

że w sprawozdawanych okresach w latach 2012-2015:

ogółem liczba Niebieskich Kart w okresie sprawozdawczym 2012 roku przekazanych do

Zespołów Interdyscyplinarnych sporządzonych przez poszczególne służby wyniosła 1761,

z czego sporządzonych przez policję 1080 (61% wszystkich NK) oraz służby pomocy

społecznej 544 (31% wszystkich NK);

24




społecznej 570 (24% wszystkich NK);




społecznej 481 (19,5% wszystkich NK);




społecznej 478 (19% wszystkich NK).

Liczba Niebieskich Kart przekazywanych w kolejnych latach do Zespołów

Interdyscyplinarnych systematycznie rośnie, jednak wyraźnie spada dynamika tego

wzrostu – po bardzo znaczącym przyroście liczby NK na samym początku funkcjonowania

Programu (36% więcej NK w 2013 roku w porównaniu do 2012 roku), tempo wzrostu

wyrażnie osłabło w kolejnych latach (odpowiednio 3% w 2014 roku i 0,5% w 2015 roku).

Ponownie namysłu wymaga interpretacja tego zjawiska – czy świadczy ono o zahamowaniu

przyrostu skali przemocy w rodzinie, osiągnięciu optymalnej skuteczności wykrywania

kolejnych przypadków przemocy, a może o osiągnięciu maksimum możliwości wykrywania

takich przypadków przez odpowiednie służby.

Z powyższych danych wynika, że policja jest najbardziej aktywnym podmiotem przy

podejmowaniu interwencji w środowisku rodziny dotkniętej przemocą w oparciu

o procedurę Niebieskiej Karty. Znaczące są także działania służb pomocy społecznej,

natomiast pozostałe podmioty odgrywają rolę marginalną.

Przytoczone dane warto odnieść do przywoływanych już wcześniej badań sondażowych17

,

z których wynika, że w ocenie respondentów to właśnie policja posiada większe kompetencje

w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie niż OPS (58% vs 28%), a zarazem rodziny

17

Opinie warszawiaków na temat zjawiska przemocy w rodzinie analiza porównawcza pomiarów z roku 2014,

2011, 2010 - Opracowanie: Wydział Badań i Analiz Centrum Komunikacji Społecznej Urząd m.st. Warszawy

Warszawa, maj 2014

25

borykające się z problemem przemocy i korzystające z pomocy instytucjonalnej najczęściej

otrzymują wsparcie od policji, a następnie od OPS-ów (odpowiednio: 41% i 26%).

Sprawozdania Zespołów Interdyscyplinarnych za lata 2012-2015 wskazują, że wśród

wszystkich ofiar przemocy (18 773 osób) przeważają kobiety (9 603 osób: 51%) oraz dzieci

(7 855: 41,8%), a bardzo niewielu jest mężczyzn. W latach 2012-2014 liczba

pokrzywdzonych dzieci i kobiet pozostawała na zbliżonym poziomie. W roku 2015 roku

wzrosła liczba ofiar przemocy: kobiet (do 3 351) w stosunku do pokrzywdzonych dzieci

(których liczba zmniejszyła się do 1 691). Generalnie z roku na rok rośnie liczba ofiar

przemocy rejestrowanych na podstawie procedury „Niebieskie Karty” – trudno powiedzieć,

czy świadczy to o wzroście zjawiska w przemocy w rodzinie, większej wrażliwości instytucji

i służb wszczynających procedurę, czy o zmianach w sposobie kwalifikowania ofiar

przemocy (jedna z badanych osób wspominała o zmianie, jaka zaszła w tym względzie

w trakcie trwania Programu: zmienia się wytyczne i mamy problem, jak mamy traktować jako

ofiary i jako sprawcy. Ponieważ do tej pory jak była założona Niebieska Karta, to my

traktowaliśmy to, co zostało w druku na pierwszej stronie, osoba stosująca przemoc sprawca,

osoba doświadczająca przemocy ofiara, tak mówiąc w skrócie. Natomiast miasto wydało

wykładnię, że jeżeli w rodzinie są dzieci i inne osoby, to również mamy od tego roku

zaznaczać, że są również ofiarami. Wcześniej nie było to liczone, że również członkowie

rodziny są niejako ofiarami tego, natomiast od tego roku znowu jest to liczone. Więc, ta

sprawozdawczość, która była przed rokiem 2015 czy 2016 była inna, ponieważ liczyliśmy

konkretne ofiary i konkretnych sprawców wskazanych w druku Niebieskiej Karty. (…) od tego

roku mamy wytyczne, że w systemie pomocy, która jest do ewidencji Niebieskich Kart

zaznaczamy również dzieci jako ofiary przemocy czy osoby, które mieszkają w rodzinie (…)

więc nagle wzrosła liczba ofiar w porównaniu do wcześniejszych lat. [grupa 2]

Tabela 2: Liczba ofiar przemocy zgłoszonych na podstawie Niebieskich Kart rok kobiety mężczyźni dzieci ogółem

2015 3351 514 1691 5548

2014 2434 330 2493 5257

2013 2319 312 2258 4889

2012 1499 167 1413 3079

Źródło: opracowanie własne.

26

AD. wskaźnik 6: szacunkowy odsetek warszawskich rodzin, w których występuje

przemoc, określany przez pracowników instytucji zajmujących się przypadkami

przemocy w rodzinie

Nie jest znana wartość bazowa tego wskaźnika ani żadne wartości dla kolejnych lat

funkcjonowania Programu – w otrzymanych materiałach źródłowych dane takie nie

występują. Jak wspomniano wcześniej, przewidywano w Programie realizację badania

pracowników instytucji zajmujących się problematyką przemocy w rodzinie w 2014 roku

oraz w 2016 roku – badania takie nie zostały jednak zrealizowane. Generalnie tego rodzaju

dane powinny być łatwe do pozyskania, a zatem wartość tego wskaźnika można będzie

w przyszłości uzyskać. W Programie nie wskazano jednak ani preferowanego trendu zmiany

ani wartości oczekiwanej na koniec Programu.

27

6.2. Obszary priorytetowe i cele szczegółowe

W Programie sformułowano siedem priorytetowych obszarów, w ramach których powinny

być realizowane cele szczegółowe. Poszczególne obszary zostaną kolejno omówione.

6.2.1. Obszar A

Pierwszy obszar priorytetowy to Zmniejszenie przyzwolenia dla stosowania przemocy

w rodzinie i akceptacji wartości oraz norm uzasadniających jej stosowanie. Wskazano

w nim 4 cele szczegółowe:

Tabela 3: Cele w obszarze szczegółowym A PPPwRwW 2012-2016 cele szczegółowe = oczekiwane

rezultaty

wskaźniki źródła pochodzenia wskaźników

A1. Zmniejszenie akceptacji dla

stosowania przemocy w

rodzinie w sytuacjach

konfliktu i kryzysu

Odsetek mieszkańców Warszawy

nieakceptujących stosowania

przemocy w rodzinie w sytuacjach

konfliktu i kryzysu

Sondaż miejski realizowany techniką

CATI, pomiar powtarzalny,

realizowany raz w roku na

reprezentatywnej próbie

mieszkańców Warszawy

A2. Zmniejszenie akceptacji dla

stosowania przemocy

wobec dzieci jako metody

wychowawczej


nieakceptujących stosowania

przemocy wobec dzieci jako środka

wychowawczego






A3. Zwiększenie akceptacji dla

interweniowania

w sprawy rodziny,

w której mają miejsce

przypadki przemocy


twierdzących, że w przypadkach

przemocy w rodzinie prywatność

rodziny nie może stanowić przeszkody

dla interwencji instytucji zajmujących

się przeciwdziałaniem przemocy w

rodzinie






A4. Zwiększenie akceptacji dla

modelu rodziny

promującego

równouprawnienie płci


twierdzących, że obowiązki domowe

powinny być w równym stopniu

wykonywane przez kobietę i

mężczyznę






Źródło: PPPwRwW na lata 2012-2016

Źródła pochodzenia wskaźników określone dla tych celów w Programie nie są dostępne

ani możliwe do uzyskania. W latach 2012, 2013, 2015 nie przeprowadzono zakładanego

badania, określonego jako: sondaż miejski realizowany techniką CATI, pomiar powtarzalny,

realizowany raz w roku na reprezentatywnej próbie mieszkańców Warszawy. Jedynie sondaż,

który został przeprowadzony w roku 2014 pozwala (z pewnymi ograniczeniami, o czym

poniżej) na określenie odsetka na dany rok w odniesieniu do wskaźników dotyczących celów

A1, A2 oraz A3 i ich wartości bazowych określonych na 2011 rok.

28

A1: odsetek mieszkańców Warszawy nieakceptujących stosowania przemocy w rodzinie

w sytuacjach konfliktu i kryzysu

Brak uzasadnienia, aby nieakceptowanie stosowania przemocy w rodzinie odnosić

jedynie do sytuacji konfliktu i kryzysu. Zarówno cel, jak i wskaźnik powinny odnosić się

jedynie do kwestii akceptacji przemocy w rodzinie, niezależnie od sytuacji. Co więcej –

w analizowanych wynikach badań pytania zaklasyfikowane jako mierzące poziom akceptacji

odnoszą się właśnie do sytuacji ogólnych, a nie jedynie kryzysowych. Cel i wskaźnik zostały

zatem niewłaściwie sformułowane, a pytania dostarczające danych do pomiaru wskaźnika nie

odpowiadają celowi i samej treści wskaźnika.

Pomijając jednak wspomniane wyżej nieuzasadnione ograniczenie treści celu i wskaźnika do

pewnych sytuacji, należy podkreślić, że istnieją różnice pomiędzy przyjętym wskaźnikiem

a pytaniem, jakie zostało zadane badanym mającym stanowić źródło jego pomiaru.

W prezentacji porównującej wyniki sondaży z lat 2010, 2011 oraz 201418

zamieszczono dane

uzyskane w odpowiedzi na pytanie Które z poniższych zachowań uważa Pan(i) za przejawy

przemocy w rodzinie? i – podobnie jak podsumowanie wyników pochodzących z tego pytania

– opatrzono je tytułem: Poziom akceptacji dla różnych form przemocy. Odpowiedzi na to

pytanie zawarte są w poniższej tabeli.

Tabela 4: Odpowiedzi na pytanie dotyczące zachowań przemocowych zachowanie 2010 2011 2014

popychanie, szarpanie brak pomiaru brak pomiaru 92%

bicie, znęcanie się brak pomiaru brak pomiaru 98%

popychanie, szarpanie, bicie, znęcanie się 91% 95% brak pomiaru

zaniedbywanie dzieci, nie dbanie o ich

bezpieczeństwo, pozostawianie ich bez

jedzenia

brak pomiaru brak pomiaru 92%

obrażanie, wymyślanie, słowne poniżanie 89% 93% 87%

odbieranie pieniędzy, oszczędności,

ograniczanie dostępu do wspólnych pieniędzy, konta

brak pomiaru brak pomiaru 61%

Źródło: opracowanie własne

Z punktu widzenia realizacji Programu powyższe odpowiedzi wskazują jedynie na sposób

rozumienia przez mieszkańców Warszawy, czym jest przemoc w rodzinie, a nie na

poziom jej akceptacji. Z samego faktu, że dane zachowanie uznajemy za przemoc nie

wynika brak akceptacji dla tego zachowania – wydaje się jednak, że takie było ukryte

18

Por. Opinie warszawiaków na temat zjawiska przemocy w rodzinie (analiza porównawcza pomiarów z roku

2014, 2011, 2010), opracowanie: Wydział Badań i Analiz, Centrum Komunikacji Społecznej, Urząd m.st.

Warszawy Warszawa, maj 2014.

29

założenie autorów wspomnianego opracowania. Powyższe dane jednoznacznie wskazują, że

mieszkańcy Warszawy utożsamiają przemoc w rodzinie przede wszystkim z przemocą

fizyczną (bicie znęcanie się, popychanie, szarpanie) i nic się w tej sprawie nie zmienia –

opinię taką prezentuje w kolejnych pomiarach ponad 90% mieszkańców Warszawy.

Na podobnym poziomie utrzymuje się przekonanie, że przemocą w rodzinie jest

zaniedbywanie dzieci (niedbanie o ich bezpieczeństwo, pozostawianie bez jedzenia), a nieco

słabiej (poniżej 90%) jako przemoc traktowane jest obrażanie, wyzywanie, słowne poniżanie

innych. Znacznie mniej mieszkańców Warszawy (trzy piąte) za przejaw przemocy w rodzinie

uznaje przemoc ekonomiczną polegającą na odbieraniu pieniędzy, oszczędności, ograniczaniu

dostępu do wspólnych środków (pieniędzy, konta). Poziom akceptacji dla tego typu zachowań

lepiej jednak oddają odpowiedzi na inne pytanie: Pewne sytuacje usprawiedliwiają bicie

członków rodziny. Na tak postawione pytanie twierdząco odpowiedziało w 2014 roku 5%

badanych mieszkańców Warszawy (a przypomnijmy, że tylko 2% tych samych badanych nie

uważało bicia za przemoc – oznacza to, że 3% warszawiaków uznaje bicie za przemoc,

a jednocześnie dopuszcza je w pewnych sytuacjach jako zachowanie usprawiedliwione). Tak

rozumiany poziom akceptacji dla tej formy przemocy w rodzinie zmniejszył się w badanym

okresie – w pomiarze z roku 2011 odsetek akceptujących w pewnych sytuacjach bicie

w rodzinie wynosił 7% (różnica jest istotna statystycznie).

W kolejnej edycji Programu konieczne jest zatem wyraźne odróżnienie badania sposobu

rozumienia, czym jest przemoc od ustalania poziomu akceptacji dla tego typu zachowań.

A2: odsetek mieszkańców Warszawy nieakceptujących stosowania przemocy wobec

dzieci jako środka wychowawczego

Brak uzasadnienia, aby nieakceptowanie przemocy wobec dzieci odnosić jedynie

do przemocy, jako środka wychowawczego. Celem powinno być zmniejszenie akceptacji

stosowania przemocy wobec dzieci – bez względu na powód jej użycia. Analogiczna zmiana

powinna dotyczyć samego wskaźnika – powinien zostać on przedefiniowany jako Odsetek

mieszkańców Warszawy nieakceptujących stosowania przemocy wobec dzieci.

Jednak nawet pozostając przy obecnej postaci wskaźnika (nieakceptowanie stosowania

przemocy wobec dzieci jako środka wychowawczego) należy podkreślić, że obejmuje on

swoim zakresem szerszy obszar niż tylko przemoc fizyczna wobec dzieci. Tymczasem

przeprowadzony w 2014 roku sondaż (i przywołane w raporcie z tego badania wyniki

30

wcześniejszych sondaży) ograniczył się wyłącznie do ustalenia poziomu akceptacji dla

różnych form przemocy fizycznej stosowanej wobec dzieci19

. Posługując się ustawową

definicją przemocy w rodzinie należy przyjąć, że wskaźnik przypisany do realizacji tego celu

dotyczyć powinien wszelkich form przemocy wobec dzieci, a nie tylko przemocy

fizycznej, której poziom akceptacji albo jej braku został ujęty w sondażu.

W obrębie zbadanej akceptacji dla przemocy fizycznej wobec dzieci widać kilka

prawidłowości:

w opinii połowy warszawiaków klaps nie jest formą przemocy – wprawdzie akceptacja

dla stwierdzenia, że karcenie dziecka klapsem nie jest przemocą zmniejszyła się

(51% w 2014 w porównaniu do 59% w 2011 roku – różnica istotna statystycznie),

to jednak wciąż pozostaje na bardzo wysokim poziomie;

akceptacja dla stosowania przemocy fizycznej wobec dzieci wzrasta w sytuacjach

stwarzania przez nie problemów wychowawczych (świadczą o tym odpowiedzi na pytanie

o prawo rodziców do uderzenia nieposłusznego, aroganckiego dziecka w porównaniu do

akceptacji dla stwierdzeń ogólnych w rodzaju porządne lanie jeszcze nikomu nie

zaszkodziło lub stosowanie kar cielesnych pomaga w wychowaniu dzieci). Co więcej –

poziom akceptacji dla takiej przemocy fizycznej wobec dzieci nie ulega zmianie (spadek

z 30% w 2011 roku do 27% w 2014 roku jest nieistotny statystycznie). Pomijając

podnoszone wcześniej zastrzeżenia dotyczące samej treści celu i wskaźnika, można uznać,

że wyniki te świadczą o tym, że (przynajmniej do roku 2014, gdy był ostatni pomiar

dostępny w momencie prowadzenia ewaluacji) nie udało się tego celu zrealizować – nie

udało się zmniejszyć poziomu akceptacji dla stosowania przemocy wobec dzieci jako

metody wychowawczej;

w sondażu z 2014 roku do uprzednio wskazywanych form przemocy fizycznej dodano

pytanie o poziom akceptacji dla stwierdzenia żadna sytuacja nie usprawiedliwia bicia

dzieci – odsetek braku akceptacji wynosi 66%, co oznacza pośrednio,

że 34% mieszkańców Warszawy dopuszcza bicie dzieci w pewnych sytuacjach.

Zestawiając to z przywołanym przy omówieniu wskaźnika A1 poziomem akceptacji dla

bicia członków rodziny w pewnych sytuacjach na poziomie 5% nie sposób nie zadać

19

Slajd 31-32 prezentacji Opinie warszawiaków na temat zjawiska przemocy w rodzinie analiza porównawcza

pomiarów z roku 2014, 2011, 2010, opracowanie: Wydział Badań i Analiz Centrum Komunikacji Społecznej

Urząd m.st. Warszawy Warszawa, maj 2014,

31

pytania o przyczyny tak dużej różnicy. Oznacza ona bowiem, że dziecko może doznawać

przemocy fizycznej częściej niż dorośli członkowie rodziny z uwagi na wyższy poziom

akceptacji kar cielesnych, a zarazem, że dla prawie jednej trzeciej mieszkańców

Warszawy dziecko ma inny status w rodzinie niż dorośli członkowie rodziny.

W kolejnej edycji Programu wskazane jest zatem z jednej strony doprecyzowanie treści celu

i samego wskaźnika bez zbędnego ograniczania do sytuacji wychowawczej oraz formy

przemocy fizycznej, a z drugiej strony zaplanowanie działań edukacyjnych na rzecz

postrzegania dzieci jak pełnoprawnych członków rodziny na równi z jej dorosłymi

członkami.

A3: odsetek mieszkańców Warszawy twierdzących, że w przypadkach przemocy

w rodzinie prywatność rodziny nie może stanowić przeszkody dla interwencji instytucji

zajmujących się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie

Cel został sformułowany prawidłowo, a na podstawie przyjętego wskaźnika można by

dokonywać oceny zmian, jakie zachodzą w tym obszarze. Nie jest jednak jasne, jakie

pytania zadawane w sondażach uznano za podstawę pomiaru tego wskaźnika, a dodatkowo,

z uwagi na brak planowanych corocznych pomiarów, istnieje możliwość porównania

poziomu akceptacji jedynie pomiędzy danymi z 2011 i 2014 roku.

W 2014 roku jedynie 5% mieszkańców Warszawy uznało, że przemoc w rodzinie to sprawa

prywatna – nikt nie powinien się wtrącać w porównaniu do 6% w 2011 roku – przy takim

ujęciu pytania celu dotyczącego zwiększenia akceptacji dla interweniowania w sprawy

rodziny, w której mają miejsce przypadki przemocy w trakcie realizacji Programu

(przynajmniej do 2014 roku) nie udało się zatem osiągnąć (wspomniania różnica pomiędzy

pomiarami jest nieistotna statystycznie).

Z drugiej strony w tym samym 2014 roku zadano pytanie o przyczyny braku reakcji ludzi na

przypadki przemocy w rodzinie mające miejsce w ich sąsiedztwie i jako jedna z możliwych

odpowiedzi wskazane zostało przekonanie, że przemoc w rodzinie to sprawa wyłącznie

rodziny, której problem dotyczy. Poziom akceptacji dla takiego poglądu wyniósł 22% i był

istotnie niższy w porównaniu z danymi z 2011 roku, gdy analogiczny odsetek wynosił 34%.

32

Pierwsze pytanie dotyczy poglądu samego respondenta i wprost jest powiązane z treścią

wskaźnika. Drugie pytanie dotyczy opinii badanego o motywacjach innych osób i wskazuje

na przypisywane innym przekonanie o prymacie prywatności rodziny nad interwencją

zewnętrzną w przypadku przemocy. W kolejnej edycji wydaje się zatem konieczne

określenie, co ma być podstawą pomiaru wartości realizacji tego celu i, w przypadku

przyjęcia pytania pierwszego, zdecydowanie, czy cel taki w ogóle powinien być utrzymany

skoro wskaźnik ten wydaje się uzyskiwać wartości maksymalne.

A4: odsetek mieszkańców Warszawy twierdzących, że obowiązki domowe powinny być

w równym stopniu wykonywane przez kobietę i mężczyznę

Zarówno wyznaczony cel A4, jak i przypisany do niego wskaźnik nie są bezpośrednio

związane z obszarem Zmniejszenie przyzwolenia dla stosowania przemocy w rodzinie

i akceptacji wartości oraz norm uzasadniających jej stosowanie, a ich umieszczenie w tym

obszarze nie znajduje pełnego merytorycznego uzasadnienia. Oczywiście zwiększanie

akceptacji dla podejścia równościowego ma swoje przełożenie na zmniejszanie skali

przemocy, jednakże nie powinno być ograniczane do tak wąsko zarysowanej kwestii. Jeśli

miałoby zostać utrzymane, to powinno wskazywać na równouprawnienie (szersze przecież,

niż wykonywanie obowiązków domowych) wszystkich członków rodziny, bez wględu na

płeć, wiek, czy stan fizyczny. Nie zmienia to faktu, że realizacja wyznaczonego celu nie

podlegała pomiarom w żadnym z przeprowadzonych w latach 2014 i 2011 sondaży.

33

6.2.2. Obszar B

Kolejny obszar priorytetowy to Poprawa relacji w rodzinach poprzez zwiększenie

kompetencji, m.in. interpersonalnych oraz opiekuńczych i wychowawczych, rodziców

w rodzinach zagrożonych przemocą.

W drugim priorytetowym obszarze wskazano następujące cele:

Tabela 5: Cele w obszarze szczegółowym B PPPwRwW 2012-2016 cele szczegółowe = oczekiwane

rezultaty

wskaźniki źródła pochodzenia

wskaźników

B1. Zwiększenie umiejętności

komunikacji pomiędzy

członkami rodziny

Odsetek osób uczestniczących w programach

profilaktycznych wskazujących na poprawę

komunikacji pomiędzy członkami rodziny

Zewnętrzna i

wewnętrzna ewaluacja

programów

profilaktycznych

B2. Zwiększenie umiejętności

rozwiązywania konfliktów

w rodzinie


profilaktycznych wskazujących na zmniejszenie

się konfliktów w rodzinie

Zewnętrzna i


programów

profilaktycznych

B3. Zwiększenie kompetencji

opiekuńczych

i wychowawczych

rodziców

Odsetek rodziców uczestniczących w programach

profilaktycznych deklarujących niestosowanie

przemocy fizycznej wobec dzieci

Liczba rodzin objętych usługami asystenta rodziny

Zewnętrzna i


programów

profilaktycznych

B4. Zwiększenie kontaktów

społecznych i zawodowych

członków rodziny

z otoczeniem zewnętrznym


profilaktycznych deklarujących poszerzenie

kontaktów społecznych


profilaktycznych deklarujących zwiększenie

aktywności społecznej lub zawodowej

Zewnętrzna i


programów

profilaktycznych

Źródło: PPPwRwW 2012-2016

We wszystkich wyznaczonych celach szczegółowych (B1-B4), jako źródła pochodzenia

danych do wskaźników wskazano zewnętrzną i wewnętrzną ewaluację programów

profilaktycznych20

. Programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży z rodzin zagrożonych

pojawieniem się przypadków przemocy, dla członków rodzin zagrożonych pojawieniem się

przypadków przemocy oraz rodziców z rodzin zagrożonych pojawieniem się przypadków

przemocy, działania na rzecz zwiększenia kompetencji opiekuńczych i wychowawczych

rodziców, a także działania na rzecz aktywizacji zawodowej i zwiększenia szans na rynku

pracy dla osób dorosłych z rodzin zagrożonych pojawieniem się przypadków przemocy,

to aktywności nakierowane na osiągnięcie przyjętych celów. W poszczególnych latach

przeprowadzono następujące działania:

20

Por. Program, tabela B, rubryka: Źródła pochodzenia wskaźników , s. 20.

34

2013: 474 programy profilaktyczne, dokonano 246 ewaluacji wewnętrznych

i zewnętrznych (w sprawozdaniu za rok 2013 omyłkowo podano 236 – przyp. autorów);

2014: 319 programów profilaktycznych, dokonano 222 ewaluacji wewnętrznych

i zewnętrznych;

2015: 396 programów profilaktycznych, dokonano 496 ewaluacji wewnętrznych

i zewnętrznych (jak wynika z tego niektóre programy podlegały podwójnej ewaluacji).

Przede wszystkim jednak nie jest możliwe stwierdzenie, czy dokonywane ewaluacje

przewidywały pozyskiwanie informacji oczekiwanych przez Program, jako źródło

danych dla wskaźników – w analizowanych materiałach nie tylko nie ma takich informacji,

ale nawet ewentualnego wzorca narzędzia, przy pomocy którego dane takie mogłyby być

zbierane. Zakładając, że narzędzie takie istnieje (lub mogłoby powstać) konieczne byłoby

stworzenie bazy danych, w której na bieżąco byłyby zapisywane dane z kolejnych ewaluacji.

Otrzymanie miarodajnych danych do założonych wskaźników wymaga bowiem sumowania

danych z każdej dokonanej ewaluacji przeprowadzonej dla każdego zrealizowanego programu

profilaktycznego z uwzględnieniem danych dla wyznaczonych celów, a liczba prowadzonych

programów w poszczególnych dzielnicach i liczba dokonanych ewaluacji jest bardzo

znacząca. Do pomiaru wyznaczono wskaźniki, do których pozyskanie danych (z uwagi na

liczbę wykonywanych działań i rozproszenie w dzielnicach) jest mocno utrudnione. Z danych

za 2015 rok wynika, że na 268 zrealizowanych programów profilaktycznych skierowanych do

dzieci i młodzieży programów dokonano 256 ewaluacji wewnętrznych, a na 128 programów

profilaktycznych skierowanych do dorosłych dokonano 122 ewaluacje wewnętrzne (brak jest

dostępu do tych danych w postaci zestawień sumarycznych, które pozwoliłyby na ocenę

stopnia osiągnięcia poszczególnych celów).

Widoczne w sprawozdaniach zwiększenie liczby ewaluacji programów profilaktycznych

wykonanych w 2015 roku pośrednio wynikać może z kontroli NIK, która w 2015 roku

przeprowadzana była m.in. w 2 dzielnicach m.st. Warszawy: Woli oraz Pragi Płd. Jak

wskazano w wynikach kontroli: Zdaniem NIK, w celu aktualizacji programów, przyjmowane

dokumenty powinny podlegać monitoringowi i okresowej ewaluacji. Ewaluacja wiąże się

z oszczędnością pieniędzy, czasu, energii i racjonalnym wykorzystywaniem zasobów ludzkich,

a więc przekłada się na gospodarność wykorzystania środków publicznych. Wskaźnikom

służącym do oceny realizacji programu powinno towarzyszyć zdefiniowanie oczekiwanego ich

poziomu, a także określenie częstotliwości dokonywania ocen, stanowiących podstawę

35

nanoszenia ewentualnych korekt. Tak skonstruowane narzędzie ułatwiłoby zarządzanie

realizacją programu21

. W tym przypadku w Programie zostały wyznaczone cele, które

wydają się być ambitne (chociaż bez wskazania wartości oczekiwanych), jednak ocena ich

realizacji na podstawie wyznaczonych wskaźników nie jest możliwa bez odpowiedniego

udziału podmiotów wykonujących zadania realizujące określony cel. Z uwagi na zarówno

liczbę programów, jak i podmiotów je realizujących powinien zostać określony sposób

i forma zbierania danych oraz podmiot za to odpowiedzialny22

. Konieczne jest także ustalenie

oczekiwanych wartości dla każdego wskaźnika.

6.2.3. Obszar C

Następnym obszarem priorytetowym wskazanym przez twórców Programu jest Zwiększenie

ujawniania przypadków przemocy w rodzinie przez ofiary, świadków i instytucje

odpowiedzialne za ujawnianie przemocy w rodzinie.

W trzecim priorytetowym obszarze wskazano następujące cele:

Tabela 6: Cele w obszarze szczegółowym C PPPwRwW 2012-2016 cele szczegółowe = oczekiwane

rezultaty


C1. Zwiększenie wiedzy

mieszkańców Warszawy o

instytucjach i organizacjach

zajmujących się problemem

przemocy w rodzinie i ich

ofercie


deklarujących znajomość instytucji,

do których należy zgłaszać

przypadki przemocy w rodzinie






C2. Zmniejszenie akceptacji dla

poglądu, według którego

zachowanie trwałości rodziny

jest dobrem nadrzędnym i

wymaga nieujawniania

przypadków przemocy

w rodzinie


deklarujących, że zachowanie

trwałości rodziny wymaga czasami

nieujawniania przypadków

przemocy w rodzinie






C3. Zwiększenie reakcji

mieszkańców Warszawy na

przypadki przemocy

w rodzinie


deklarujących podejmowanie

interwencji w przypadkach

przemocy w rodzinie w okresie

ostatniego roku






C4. Zwiększenie wiedzy ofiar

przemocy o istniejących

formach pomocy

Odsetek ofiar przemocy

korzystających z usług instytucji i

organizacji uczestniczących

w Programie, posiadających

Badania ofiar przemocy



w Programie

21

Por. Pomoc osobom dotkniętym przemocą domową, Informacja o wynikach kontroli, NIK, 26 kwietnia 2016r. 22

Propozycja podejścia do tego problemu zawarta jest w Aneksie w rozdziale: Propozycja narzędzi oraz sposobu

przeprowadzenia monitoringu i ewaluacji Programu na lata 2017-2020.

36

informacje o istniejących formach

pomocy przed skorzystaniem z

wybranej formy pomocy i wsparcia

Badania pracowników instytucji

zajmujących się przypadkami

przemocy w rodzinie

Statystyki z telefonów dla ofiar

przemocy w rodzinie

C5. Zwiększenie zaufania ofiar

przemocy do instytucji i

organizacji oferujących pomoc

ofiarom przemocy




w Programie, deklarujących

zaufanie do instytucji i organizacji

oferujących pomoc przed

skorzystaniem z wybranej formy

pomocy i wsparcia


deklarujących, że ofiary przemocy

w rodzinie mogą liczyć na

profesjonalną pomoc instytucji i

organizacji




w Programie



przemocy w rodzinie

Statystyki z telefonów dla ofiar

przemocy w rodzinie






C6. Zwiększenie liczby i

adekwatności reakcji na

przypadki przemocy w

rodzinie przez pracowników

instytucji publicznych

(ochrona zdrowia, oświata,

pomoc społeczna, policja)


deklarujących, że pracownicy

instytucji publicznych (ochrona

zdrowia, oświata, pomoc społeczna,

policja) właściwie reagują na

przypadki przemocy w rodzinie




w Programie, pozytywnie

oceniających podjęte działania przez

pracowników instytucji publicznych

(ochrona zdrowia, oświata, pomoc

społeczna, policja) na przypadki

przemocy w rodzinie









w Programie


Podobnie jak w poprzednio analizowanym obszarze, jako jedno ze źródeł pochodzenia

danych dla niektórych wskaźników wskazany został Sondaż miejski realizowany techniką

CATI, pomiar powtarzalny, realizowany raz w roku na reprezentatywnej próbie mieszkańców

Warszawy. W przypadku wyznaczonych celów C1, C2 oraz C3 sondaż ten stanowić miał

jedyne źródło pochodzenia danych, a dla celów C5 i C6 jedno z kilku źródeł. Jak wcześniej

wspomniano, sondaże te nie były realizowane zgodnie z założeniami Programu corocznie,

zatem w odniesieniu do niektórych wskaźników istnieje możliwość pomiaru zmiany jedynie

pomiędzy rokiem 2011 a 2014 i w ten sposób będą przedstawiane wyniki dla tych

wskaźników.

37

C1: odsetek mieszkańców Warszawy deklarujących znajomość instytucji, do których

należy zgłaszać przypadki przemocy w rodzinie

Wyznaczony wskaźnik do realizacji celu jest miarodajny, a dane do jego pomiaru

potencjalnie możliwe do uzyskania. Jednak z uwagi na niewykonanie corocznego

pomiaru jest on jedynie częściowo dostępny. Jak wynika z sondaży23

, wzrasta odsetek

mieszkańców Warszawy deklarujących znajomość instytucji zajmujących się problemem

przemocy w rodzinie (bo w ten sposób jest sformułowane pytanie). Wprawdzie zmiana

między pomiarem z roku 2014 (38%) a badaniem z roku 2011 (34%) nie jest istotna

statystycznie, jednak już różnica w porównaniu do roku 2010 (32%) spełnia to kryterium.

Można zatem uznać, że wśród mieszkańców Warszawy systematycznie wzrasta znajomość

instytucji zajmujących się przemocą w rodzinie (a zatem można do nich także zgłaszać takie

przypadki), realizacja tego celu jest skuteczna. Brakuje jednak określenia wartości

oczekiwanej – wydaje się, że znajomość takich instytucji przez 38% mieszkańców Warszawy

to jednak zbyt niski poziom, aby realizatorzy Programu mogli być zadowoleni.

Mieszkańcy Warszawy deklarujący znajomość instytucji/organizacji zajmujących się

problemem przemocy w rodzinie najczęściej spontanicznie wskazywali (badani sami

podawali znane przez siebie instytucje, nie wybierali ich z zaproponowanej listy):

Niebieską Linię, telefon zaufania – 43% (wzrost z 38% w roku 2011 – różnica nieistotna

statystycznie);

policję – 35% (wzrost z 24% w roku 2011 – różnica istotna statystycznie);

Ośrodek Pomocy Społecznej – 29% (wzrost z 25% w roku 2011 – różnica nieistotna

statystycznie).

Tendencję spadkową wskazań odnotowano natomiast wobec:

organizacji pozarządowych – 16% (spadek z 32% w roku 2011 – różnica istotna

statystycznie);

kuratorów, sądu, prokuratury – 4% (spadek z 7% w roku 2011 – różnica nieistotna

statystycznie);

23

Slajd 38, 42 prezentacji Opinie warszawiaków na temat zjawiska przemocy w rodzinie analiza porównawcza

pomiarów z roku 2014, 2011, 2010, opracowanie: Wydział Badań i Analiz, Centrum Komunikacji Społecznej,

Urząd m.st. Warszawy Warszawa, maj 2014.

38

poradni psychologiczno-pedagogicznych – z 3% (spadek z 8% w roku 2011 – różnica

istotna statystycznie).

C2: odsetek mieszkańców Warszawy deklarujących, że zachowanie trwałości rodziny

wymaga czasami nieujawniania przypadków przemocy w rodzinie

Przyjęty wskaźnik jest bardzo podobny do wskaźnika przypisanego do celu A3. Wydaje się,

że w swojej istocie oba cele, a zwłaszcza wskaźniki dotykają tej samej lub bardzo podobnej

sfery. Nie wydaje się właściwe, aby w Programie miały się one dublować – konieczne jest

zatem przeformułowanie obu celów i zapisanie tylko jednego, a następnie dobranie do niego

adekwatnego wskaźnika.

Analizując natomiast kończący się Program kolejny raz należy wskazać, że nie

przeprowadzono zaplanowanych pomiarów dla tak zdefiniowanego wskaźnika – realizacja

celu nie może podlegać ocenie z uwagi na niedokonanie zakładanych w Programie sondaży.

Podobnie jak w innych omawianych wcześniej przypadkach, badanie przeprowadzono

jedynie w 2014 roku (kolejne zaplanowano na wrzesień/październik 2016 roku),

a respondentów poproszono, aby wskazali poziom akceptacji dla stwierdzenia Przemoc

w rodzinie to sprawa prywatna – nikt nie powinien się wtrącać. Pytanie zatem zostało

sformułowane w sposób odmienny niż przyjęty wskaźnik i nie w pełni odpowiada jego

istocie. Jak wspominano wcześniej, odpowiedzi na tak zadane pytanie nie uległy zmianie

pomiędzy rokiem 2011 a 2014 (odpowiednio: 6% i 5%), akceptacja dla tego poglądu

zmniejszyła się w sposób istotny statystycznie w porównaniu do pomiaru z 2010 roku

(wówczas 8%).

C3: odsetek mieszkańców Warszawy deklarujących podejmowanie interwencji

w przypadkach przemocy w rodzinie w okresie ostatniego roku

Wyznaczony cel jest mierzalny, dane możliwe do pozyskania, jednak z uwagi na brak

zakładanych w Programie corocznych sondaży możliwy do przedstawienia jest tylko

wskaźnik za 2014 rok. Należy jednak zwrócić uwagę, że wskaźnik nie jest w pełni właściwie

dopasowany do celu, który ma mierzyć, a zarazem sam sposób pomiaru wskaźnika nie jest

dopasowany do obecnego sposobu jego sformułowania:

39

postawiony cel zakłada zwiększenie reakcji mieszkańców Warszawy na przypadki

przemocy w rodzinie – żeby jednak móc reagować na przemoc trzeba mieć z nią kontakt:

nie mogą reagować na przemoc osoby deklarujące nieznajomość rodzin borykających się

z takim problemem. Dopasowany do takiego celu wskaźnik powinien uwzględniać ten

fakt. Obecny sposób sformułowania wskaźnika sugeruje, że zebrane dane powinny być

odniesione do wszystkich mieszkańców. Jednak wskaźnik pokazujący dane w ten sposób

może wprowadzać w błąd – wzrost jego wartości może bowiem wskazywać, że faktycznie

większy odsetek mieszkańców reaguje na przemoc w rodzinie, a może wskazywać

pośrednio, że zwiększył się odsetek mieszkańców dostrzegających w swoim otoczeniu

przemoc w rodzinie, ale procent reagujących pozostaje niezmieniony lub nawet jest

mniejszy. Prawidłowa definicja wskaźnika mogłaby brzmieć następująco: odsetek

mieszkańców Warszawy dostrzegających w swoim otoczeniu zjawisko przemocy

w rodzinie i deklarujących podejmowanie interwencji w takich przypadkach w ciągu

ostatniego roku;

pytanie w sondażu dotyczące podejmowania interwencji zadawane jest jedynie tym

badanym, którzy zadeklarowali w swojej okolicy / miejscu zamieszkania znajomość

rodzin borykających się z problemem przemocy w rodzinie – stosowany pomiar zatem nie

jest dostosowany do definicji wskaźnika podanej w Programie, zgodny jest natomiast

z tym, jak taki wskaźnik powinien być prawidłowo skonstruowany.

Badanie zrealizowane w 2014 roku wskazuje, że spośród osób mających kontakt

z problemem przemocy w rodzinie w swoim otoczeniu (było ich 20% spośród wszystkich

mieszkańców Warszawy) 45% deklaruje, że osobiście w ciągu ostatnich 12 miesięcy w jakiś

sposób reagowało na przypadki przemocy w rodzinie występujące w sąsiedztwie, okolicy

miejsca zamieszkania. Ten wskaźnik nie był przedmiotem sondaży w poprzednich latach,

zatem nie można dla niego określić wartości bazowej. W poprzednich pomiarach pytano

jedynie o znajomość osób reagujących na przemoc w rodzinie, ale nie o osobiste

doświadczenia badanych w tym obszarze. Nie wiadomo zatem, czy liczba mieszkańców

deklarujących podejmowanie interwencji rośnie czy maleje.

40

Jako główne powody, dla których zdaniem badanych niektórzy ludzie w ogóle nie reagują na

przypadki przemocy w rodzinie w swoim sąsiedztwie podawane są:24

obawa o własne bezpieczeństwo: 53% (w porównaniu do 49% w 2011 roku, różnica

nieistotna statystycznie);

brak zainteresowania sprawami innych osób: 40% (wzrost z 31% w 2011 roku, różnica

istotna statystycznie);

chęć zachowania tzw. „świętego spokoju”: 27% (w porównaniu do 24% w 2011 roku,

różnica nieistotna statystycznie).

C4, C5: trzy wskaźniki: (1) odsetek ofiar przemocy korzystających z usług instytucji

i organizacji uczestniczących w Programie, posiadających informacje o istniejących

formach pomocy przed skorzystaniem z wybranej formy pomocy i wsparcia; (2) odsetek

ofiar przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji uczestniczących

w Programie, deklarujących zaufanie do instytucji i organizacji oferujących pomoc

przed skorzystaniem z wybranej formy pomocy i wsparcia; (3) odsetek mieszkańców

Warszawy deklarujących, że ofiary przemocy w rodzinie mogą liczyć na profesjonalną

pomoc instytucji i organizacji

W przypadku tych trzech wskaźników wskazano od trzech (C4) do czterech (C5) źródeł

pochodzenia danych, przy czym w przypadku C5 jednym z nich był nierealizowany zgodnie

z założeniami Programu coroczny sondaż CATI. W materiałach brak również źródeł

zawierających dane dla pozostałych wskaźników: Statystyki z telefonów dla ofiar przemocy

w rodzinie oraz Badania pracowników instytucji zajmujących się przypadkami przemocy

w rodzinie pozwalających na pomiar stopnia realizacji wyznaczonego celu.

Przeprowadzone zostały natomiast badania klientów wybranych placówek pomocowych25

,

(217 ankiet z 6 placówek) – nie stanowią one jednak miarodajnego źródła danych dla

wskaźników. W badaniach tych pytano m.in. o źródła informacji o placówce, katalog

24

Slajd 37 prezentacji Opinie warszawiaków na temat zjawiska przemocy w rodzinie analiza porównawcza

pomiarów z roku 2014, 2011, 2010, opracowanie: Wydział Badań i Analiz, Centrum Komunikacji Społecznej,

Urząd m.st. Warszawy Warszawa, maj 2014. 25

Opinie klientów wybranych warszawskich organizacji pomocowych na temat zakresu oraz jakości usług

świadczonych przez te placówki (analiza ilościowa), opracowanie: Urząd m.st. Warszawy, Wydział Badań

i Analiz Centrum Komunikacji Społecznej we współpracy z Biurem Pomocy i Projektów Społecznych,

Warszawa, styczeń 2015.

41

poszukiwanych usług, czy też ocenę otrzymanej pomocy, nie zadano natomiast pytań

pozwalających sformułować odsetki, o których mowa we wskaźnikach, czyli nie pytano

o znajomość i zaufanie wobec poszczególnych form pomocy i wsparcia przed skorzystaniem

z nich. Warto podkreślić, że przeprowadzone badania (ilościowe i jakościowe) klientów

placówek pomocowych dostarczają interesujących i użytecznych informacji

o funkcjonowaniu tych miejsc i świadczonych przez nie usług. Problemem nie są źle

przeprowadzone badania, ale same wskaźniki – wydaje się bowiem, że poszukiwanie

informacji o tym, ile ofiar przemocy ma wiedzę o placówkach pomocowych i ma do nich

zaufanie zanim trafi w takie miejsca, jest zadaniem przesadnie ambitnym i niezwykle trudnym

do praktycznej realizacji.

Jedyny wskaźnik, dla którego źródłem danych miały być sondaże realizowane wśród

mieszkańców Warszawy (Odsetek mieszkańców Warszawy deklarujących, że ofiary przemocy

w rodzinie mogą liczyć na profesjonalną pomoc instytucji i organizacji), nie ma w jasny

i jednoznaczny sposób przypisanych pytań będących podstawą pomiaru. W badaniu z 2014

roku znajdują się dane dotyczące:

wiedzy mieszkańców o rodzinach borykających się z problemem przemocy w rodzinie

(20%) oraz wiedzy na temat tego, czy rodziny takie korzystają z pomocy

instytucji/organizacji zajmujących się tą problematyką (31%, czyli 6% wszystkich

mieszkańców Warszawy wskazuje, że zna rodzinę korzystającą z takich usług, przy czym

głównie dotyczy to policji i OPS-ów);

opinii mieszkańców Warszawy na temat tego, czy w Warszawie można bardzo łatwo

otrzymać pomoc od instytucji i stowarzyszeń zajmujących się problemem przemocy

w rodzinie – uważa tak 25% mieszkańców w 2014 roku w porównaniu do 29% w roku

2011, czyli zmniejszył się odsetek mieszkańców przekonanych o bardzo łatwej

dostępności takiej pomocy (spadek istotny statystycznie).

Przytoczone dane nie dotyczą jednak oceny profesjonalności oferty wsparcia, a co

najwyżej dostępności tej oferty. Należałoby zatem przedefiniować (a w zasadzie rozdzielić)

ten wskaźnik i osobno pytać o dostępność oferty pomocy, a osobno o ocenę jej

profesjonalizmu.

Podsumowując: nie można ocenić stopnia realizacji celów szczegółowych C4 i C5

ponieważ nie ma dostępnych danych pozwalających na taką analizę.

42

C6: dwa wskaźniki: (1) odsetek mieszkańców Warszawy deklarujących, że pracownicy

instytucji publicznych (ochrona zdrowia, oświata, pomoc społeczna, policja) właściwie

reagują na przypadki przemocy w rodzinie; (2) odsetek ofiar przemocy korzystających

z usług instytucji i organizacji uczestniczących w Programie, pozytywnie oceniających

podjęte działania przez pracowników instytucji publicznych (ochrona zdrowia, oświata,

pomoc społeczna, policja) na przypadki przemocy w rodzinie

Oba wskaźniki zdefiniowane dla celu szczegółowego C6 nie są możliwe do oceny z uwagi na

brak w przeprowadzonych sondażach w latach 2011 i 2014 odpowiednich pytań

diagnozujących. Nie można zatem stwierdzić, jaki odsetek mieszkańców Warszawy deklaruje,

że pracownicy instytucji publicznych (ochrona zdrowia, oświata, pomoc społeczna, policja)

właściwie reagują na przypadki przemocy w rodzinie. Analogiczna sytuacja dotyczy również

drugiego z przyjętych wskaźników – przeprowadzone badanie wśród ofiar przemocy nie

pozwala ustalić odsetka ofiar przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie, pozytywnie oceniających podjęte działania przez pracowników

instytucji publicznych (ochrona zdrowia, oświata, pomoc społeczna, policja) na przypadki

przemocy w rodzinie.

Podsumowując: nie można ocenić stopnia realizacji celu szczegółowego C6 ponieważ nie

ma dostępnych danych pozwalających na taką analizę.

6.2.4. Obszar D

Następnym obszarem priorytetowym jest Zwiększenie motywacji i umiejętności ofiar do

przerwania przemocy, poprawa warunków życia ofiar przemocy w rodzinie.

Tabela 7: Cele w obszarze szczegółowym D PPPwRwW 2012-2016 cele szczegółowe =

oczekiwane rezultaty


D1. Zwiększenie motywacji

ofiar przemocy

do zmiany własnej

sytuacji

Liczba ofiar przemocy zgłaszających się

do instytucji oferujących pomoc i

wsparcie

Odsetek ofiar przemocy korzystających

z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie,

podejmujących działania zmierzające do

przerwania przemocy w rodzinie

Monitoring Programu

Badania ofiar przemocy korzystających


uczestniczących w Programie

D2. Zwiększenie zaradności

życiowej ofiar

przemocy, w tym

zwiększenie ich




potrafiących radzić sobie




43

kompetencji

psychospołecznych

w codziennych sytuacjach



przemocy w rodzinie

D3. Zmniejszenie

zależności ofiar

przemocy od sprawców

przemocy




deklarujących większe poczucie

wpływu na własne życie






przemocy w rodzinie

D4. Poprawa

funkcjonowania rodziny




deklarujących ustanie aktów przemocy

w swoich rodzinach




deklarujących poprawę funkcjonowania

swoich rodzin






przemocy w rodzinie

D5. Zapewnienie

bezpieczeństwa ofiarom

przemocy w rodzinie




deklarujących wzrost poczucia

bezpieczeństwa

Liczba ofiar przemocy niemających

kontaktu ze sprawcami przemocy

Liczba ofiar przemocy korzystających

z hosteli, w tym w Specjalistycznym

Ośrodku Wsparcia dla Ofiar Przemocy

w Rodzinie i w ośrodkach interwencji

kryzysowej

Liczba osób korzystających ze środków

zapobiegawczych (m.in. dozoru policji

z zakazem kontaktowania, nakazu

opuszczenia lokalu, tymczasowego

aresztowania osoby stosującej przemoc)




Dane instytucji i organizacji

zapewniających bezpieczne schronienie

ofiarom przemocy

Dane Specjalistycznego Ośrodka

Wsparcia dla Ofiar Przemocy w

Rodzinie, ośrodków interwencji

kryzysowych oraz innych podmiotów

udzielających schronienia

Dane partnerów zewnętrznych –

prokuratur i sądów

D6. Zwiększenie

dostępności i

różnorodności oferty

pomocowej dla ofiar

przemocy




wskazujących na adekwatność

otrzymanej pomocy do swoich

oczekiwań i potrzeb

Rodzaj i liczba programów pomocy

ofiarom przemocy w rodzinie

Liczba instytucji oferujących pomoc

ofiarom przemocy w rodzinie




Monitoring Programu


oferujących pomoc i wsparcie ofiarom

przemocy

D7. Efektywniejsze

wykorzystanie

istniejącej oferty







44

pomocy i wsparcia

przez ofiary przemocy

w rodzinie

posiadających wiedzę o istniejących

formach pomocy i wsparcia

Liczba ofiar przemocy korzystających

z pomocy i wsparcia instytucji i

organizacji uczestniczących w

Programie

Monitoring Programu


oferujących pomoc i wsparcie ofiarom

przemocy


D1: liczba ofiar przemocy zgłaszających się do instytucji oferujących pomoc i wsparcie

Na podstawie analizowanych materiałów trudno jest wskazać dane, które mogłyby służyć do

określenia wartości tego wskaźnika. O ile wskaźnik ten mógłby oznaczać liczbę ofiar, o której

mowa w sprawozdaniach krajowych26

to zostały one ujęte w działaniu 2.3.1. Realizowanie

przez instytucje publiczne zajmujące się pomocą osobom dotkniętym przemocą w rodzinie

pomocy w formie poradnictwa medycznego, psychologicznego, prawnego, socjalnego,

zawodowego i rodzinnego. Odpowiednio w roku 2015 było to 6 977 osób, a w roku 2014 –

7 833 osób. Istnieje jednak różnica pomiędzy osobami zgłaszającymi się do instytucji, a liczbą

osób objętych pomocą – po pierwsze, pomoc może obejmować np. dwie lub więcej osób,

które zostały zgłoszone przez jedną osobę, a po drugie, mogą zdarzać się sytuacje, że osoba

zgłasza się do instytucji, ale nie zostaje objęta pomocą (z różnych przyczyn). Należy

dodatkowo zauważyć, że w 2013 roku sprawozdanie miało inną formę, wskazując wprost

liczbę osób, którym udzielono pomocy (2 956 osób na terenie miasta i powiatu), a dodatkowo

wskazywało liczbę osób w rodzinach, które objęto pomocą. Nie wiadomo także, czy do

monitorowania tego wskaźnika można zastosować dane objęte np. kategorią liczba osób

dotkniętych przemocą w rodzinie, które skorzystały z punktów konsultacyjnych27

ujmowane

w działaniu 2.3.2 sprawozdania.

Podsumowując: wydaje się, że wskaźnik ten przyjęty w takiej formie nie był mierzony

(a przynajmniej nie ma danych wprost odnoszących się do treści wskaźnika), próby

dopasowania odpowiednich danych ze sprawozdań kierowanych do MPIPS wydają się

nietrafne. Należałoby zatem: albo zmienić treść wskaźnika i dostosować go do charakteru

zbieranych danych (np. liczba ofiar przemocy objętych pomocą i wsparciem

26

Coroczne sprawozdania m.st. Warszawy w latach 2012-2015 do Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej

(obecnie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej). 27

Działanie 2.3.2 wykazane w sprawozdaniach m.st. Warszawy w latach 2014-2015 do Ministerstwa Pracy

i Polityki Społecznej (obecnie Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej).

45

instytucjonalnym) albo zbierać dane na temat wszystkich ofiar przemocy zgłaszających się do

instytucji niezależnie od tego, co z tymi osobami i ich zgłoszeniami działo się dalej.

D1: odsetek ofiar przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie, podejmujących działania zmierzające do przerwania

przemocy w rodzinie

Nie ma danych pozwalających na analizę tego wskaźnika. Pozyskanie odpowiednich danych

wymagałoby od instytucji i organizacji uczestniczących w Programie zbierania w sposób

ciągły odpowiednich informacji na ten temat od ofiar przemocy i raportowania ich w cyklach

12-tomiesięcznych, wówczas możliwe byłoby uzyskanie danych niezbędnych do określenia

wartości wskaźnika.

D2, D3, D4: trzy wskaźniki: (1) odsetek ofiar przemocy korzystających z usług instytucji

i organizacji uczestniczących w Programie, potrafiących radzić sobie w codziennych

sytuacjach; (2) odsetek ofiar przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie, deklarujących większe poczucie wpływu na własne życie;

(3) odsetek ofiar przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie, deklarujących ustanie aktów przemocy w swoich

rodzinach

W analizowanych materiałach źródłowych nie ma danych umożliwiających analizę przyjętych

wskaźników, czyli odsetka ofiar przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie, które (odpowiednio dla kolejnych wskaźników):

potrafią radzić sobie w codziennych sytuacjach;

deklarują większe poczucie wpływu na własne życie;

deklarują ustanie aktów przemocy w swoich rodzinach.

Jako źródło pochodzenia danych wskazano badania ofiar przemocy korzystających z usług

instytucji i organizacji uczestniczących w Programie oraz badania pracowników instytucji

zajmujących się przypadkami przemocy w rodzinie – badania takie w zakresie wymaganym do

zebranie danych do powyższych wskaźników nie zostały przeprowadzone. Badanie ofiar

przemocy zrealizowane w 2014 roku dotyczyło innych kwestii, a badanie pracowników

46

instytucji pomocowych nie zostało w ogóle zrealizowane. Warto przy tym podkreślić, że dane

zebrane od pracowników instytucji pomocowych na temat efektów udzielanej pomocy

mogłyby być mało miarodajne (pytania dotyczyłyby bowiem w istocie samooceny

skuteczności własnej pracy). Źródłem danych dla tych wskaźników powinny być anonimowe

badania realizowane wśród ofiar przemocy korzystających z usług poszczególnych instytucji

i organizacji, a same badania powinny mieć charakter ilościowy, skoro istotą wskaźników jest

ustalenie odsetków.

D5: cztery wskaźniki: (1) odsetek ofiar przemocy korzystających z usług instytucji

i organizacji uczestniczących w Programie, deklarujących wzrost poczucia

bezpieczeństwa; (2) liczba ofiar przemocy niemających kontaktu ze sprawcami

przemocy; (3) liczba ofiar przemocy korzystających z hosteli, w tym w Specjalistycznym

Ośrodku Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie i w ośrodkach interwencji

kryzysowej; (4) liczba osób korzystających ze środków zapobiegawczych (m.in. dozoru

policji z zakazem kontaktowania, nakazu opuszczenia lokalu, tymczasowego

aresztowania osoby stosującej przemoc)

W analizowanych materiałach źródłowych nie ma danych pozwalających

na analizę wskaźników 1, 228

i 4. Z kolei źródłem pochodzenia danych dla pomiaru

wskaźnika 3 (Liczba ofiar przemocy korzystających z hosteli, w tym w Specjalistycznym

Ośrodku Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie i w ośrodkach interwencji kryzysowej),

które pokazują skalę pomocy w tym obszarze są dane zawarte w corocznych sprawozdaniach

Ośrodków Interwencji Kryzysowej oraz Specjalistycznego Ośrodka Wsparcia dla Ofiar

Przemocy w Rodzinie w latach 2012-2015. Dane o innych miejscach w zakresie, jaki jest

wskazany we wskaźniku (ogólnie: miejsca w hostelach, w tym miejsca w OIK oraz SOW)

można uzyskać w sprawozdaniach scalonych przesyłanych do MPiPS w latach 2014-2015

(liczba osób dotkniętych przemocą w rodzinie, które skorzystały z miejsc w specjalistycznych

ośrodkach wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie)29

. Dostępne są także sprawozdania

28

Jedynie w sprawozdaniu scalonym za 2013 rok – z uwagi na jego inną, niż w kolejnych latach formułę –

można stwierdzić, że w wyniku działań prewencyjnych w 22 przypadkach odizolowano sprawców od ofiar

przemocy. 29

Działanie 2.3.2. Zapewnienie osobom dotkniętym przemocą w rodzinie pomocy w ośrodkach wsparcia, w tym

całodobowych oraz w ośrodkach interwencji kryzysowej – Sprawozdania scalone do MPIPS w roku 2014 oraz

2015.

47

Ośrodka dla Ofiar Przemocy w Rodzinie „DOM” oraz Ośrodka Wsparcia dla Kobiet

z Małoletnimi Dziećmi i Kobiet w Ciąży „Etezja”.

Tabela 8: Liczba ofiar przemocy korzystających ze wsparcia

rok liczba ofiar przemocy

korzystających z hosteli w

Specjalistycznym Ośrodku

Wsparcia dla Ofiar

Przemocy w Rodzinie

(stacjonarnie)

liczba ofiar

przemocy

korzystających z

hosteli w ośrodkach

interwencji

kryzysowej

liczba ofiar

przemocy, którym

zapewniono

schronienie w

Ośrodku „DOM”

(ul. Walecznych)

liczba ofiar

przemocy, którym

zapewniono

schronienie w

Ośrodku „Etezja”

(ul. Chlubna)

2012 98 377 148 brak danych

2013 123 395 109 32

2014 111 395 73 43

2015 77 434 77 46


Liczba ofiar przemocy, którym udzielono pomocy w ostatnich kilku latach rokrocznie

zmniejsza się w Specjalistycznym Ośrodku Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie,

natomiast rośnie w Ośrodkach Interwencji Kryzysowej. Ośrodek dla Ofiar Przemocy

w Rodzinie „DOM” w okresie działania Programu zmniejszył liczbę osób objętych

schronieniem o połowę (ze 148 osób w 2012 roku do 77 w 2015 roku), ale jednocześnie

utrzymuje stabilną liczbę osób, którym udzielana jest pomoc ambulatoryjna bez schronienia

(w kolejnych latach było to 190, 117, 168 i 151 osób). W Ośrodku Wsparcia dla Kobiet

z Małoletnimi Dziećmi i Kobiet w Ciąży „Etezja” liczba osób objętych schronieniem z roku

na rok nieznacznie rośnie – trafiają tutaj przede wszystkim osoby kierowane z innych

placówek i rokrocznie w Ośrodku przebywa więcej dzieci niż kobiet.

D6: trzy wskaźniki: (1) odsetek ofiar przemocy korzystających z usług instytucji

i organizacji uczestniczących w Programie wskazujących na adekwatność otrzymanej

pomocy do swoich oczekiwań i potrzeb; (2) rodzaj i liczba programów pomocy ofiarom

przemocy w rodzinie; (3) liczba instytucji oferujących pomoc ofiarom przemocy

w rodzinie

W analizowanych materiałach nie ma danych pozwalających na ocenę pierwszego wskaźnika

– jedyne badanie ofiar przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie przeprowadzono w 2014 roku na próbie N=217 osób30

.

30

Opinie klientów wybranych warszawskich organizacji pomocowych na temat zakresu oraz jakości usług

świadczonych przez te placówki (analiza ilościowa), opracowanie: Urząd m.st. Warszawy, Wydział Badań

i Analiz Centrum Komunikacji Społecznej we współpracy z Biurem Pomocy i Projektów Społecznych,

Warszawa, styczeń 2015.

48

W badaniu tym nie pytano o ocenę adekwatności otrzymanej pomocy w stosunku do

oczekiwań i potrzeb ofiar przemocy, zapytano natomiast o ogólną ocenę otrzymanej pomocy.

Pomoc otrzymaną w placówce za wystarczającą (odpowiedzi zdecydowanie i raczej

wystarczająca łącznie) uznało w sumie 82% badanych. Nawet przyjmując te odpowiedzi za

miarę wspomnianego wcześniej wskaźnika nie sposób uznać, że pozwalają one wiarygodnie

ocenić realizację celu (badanie zostało przeprowadzone tylko raz, nieznany jest poziom

bazowy, próba obejmowała ofiary przemocy korzystające jedynie z 6 instytucji/organizacji).

Pozostałe dwa wskaźniki pozwalają na pomiar realizacji wyznaczonego celu. Na podstawie

danych z corocznych sprawozdań z realizacji Programu możliwe jest dokonanie ich pomiaru.

W przypadku wskaźnika Liczba instytucji oferujących pomoc ofiarom przemocy w rodzinie

dane wyglądają następująco:

2012: 551 podmiotów, w tym 327 publiczne i 224 niepubliczne;

2013: 565 podmioty, w tym 374 publiczne i 191 niepubliczne;

2014: 505 podmiotów, w tym 317 publiczne i 188 niepubliczne;

2015: 464 podmioty, w tym 294 publiczne i 170 niepubliczne.

W czasie obowiązywania Programu liczba podmiotów niepublicznych oferujących pomoc

ofiarom przemocy w rodzinie zmniejszyła się o 24%, natomiast w przypadku podmiotów

publicznych – po niewielkim wzroście w roku 2013 ich liczba zmniejszyła się o 11%.

W Programie nie został określony oczekiwany/pożądany poziom. Niepokojący jest jednak

fakt, że wskaźnik mający pokazywać realizację celu szczegółowego Zwiększenie dostępności

i różnorodności oferty pomocowej dla ofiar przemocy wykazuje spadek w trakcie realizacji

Programu liczby instytucji oferujących pomoc ofiarom przemocy w rodzinie. Być może

wynika to z postępującej profesjonalizacji oferty i konsolidacji poszczególnych

instytucji/organizacji, ale Program w obecnej postaci nie zawiera zapisów pozwalających to

zweryfikować i tym samym rzetelnie ocenić taką daną.

W przypadku wskaźnika Rodzaj i liczby programów pomocy ofiarom przemocy w rodzinie,

z uwagi na bardzo dużą liczbę danych i różnorodność oferowanych programów (ich rodzaj

oraz adresatów) trudno jest ocenić całość oferty. Poniżej podane są dostępne dane w podziale

na różne typy programów.

49

Programy dla osób dorosłych obejmują następujące rodzaje działań (zarówno odrębne jak

i łączone):

działania na rzecz aktywizacji zawodowej ofiar przemocy w rodzinie

2012:31

8 programów/4 dzielnice/90 osób.

2013:15 programów/12 dzielnic/409 osób;

2014: 13 programów/10 dzielnic/250 osób;


W latach 2013-2015 liczba programów pozostaje na zbliżonym poziomie, podobnie jak liczba

dzielnic, które je realizują, waha się natomiast liczba osób objętych tymi programami.

interwencja kryzysowa

2012: 28 programów/16 dzielnic/2451 osób.

2013: 26 programów/wszystkie dzielnice/1981 osób;

2014: 29 programów/wszystkie dzielnice/1594 osoby;

2015: 28/programów/17 dzielnic/1807 osób;

Na przestrzeni lat liczba programów pozostaje na zbliżonym poziomie, podobnie jak liczba

dzielnic, które je realizują, waha się natomiast liczba osób objętych tymi programami.

pomoc psychologiczna

2012: 41 programów/wszystkie dzielnice/4014 osób;

2013: 52 programy/17 dzielnic/7207 osób;

2014: 247 programów /wszystkie dzielnice/4403 osoby;

2015: 56 programów/17 dzielnic (brak danych dla Wesołej)/6156 osób.

Tak nagły i znaczący wzrost liczby programów w 2014 roku wynika z danych raportowanych

przez Śródmieście, które wykazało 196 programów, co jest zaskakujące, zwłaszcza

w zestawieniu z liczbą osób objętych pomocą w porównaniu do innych lat.

pomoc prawna


2013: 33 programy/wszystkie dzielnice/4223 osoby;

2014: 275 programów /wszystkie dzielnice/4112 osób;

2015: 28 programów/wszystkie dzielnice/3604 osoby.

Także w tym przypadku mamy do czynienia z analogicznym jak poprzednio powodem

nagłego i znaczącego wzrostu liczby programów w 2014 roku – dane raportowane przez

31

Dla roku 2012 dane obejmują okres od 1 czerwca 2012 do 31 grudnia 2012.

50

Śródmieście wskazują 246 programów i ponownie nie przekłada się to na liczbą osób

objętych pomocą w porównaniu do innych lat.

pomoc socjalna pozafinansowa, np. praca socjalna, asystent rodzinny

2012: 16 programów/14 dzielnic/1388 osób.32

2013: 23 programy/wszystkie dzielnice/5287 osób;

2014: 24 programy/wszystkie dzielnice/4139 osób;

2015: 25 programów/wszystkie dzielnice/4253 osoby;

pomoc socjalna finansowa

2012: 16 programów/14 dzielnic/1388 osób (dane wskazane łącznie z pomocą socjalną

pozafinansowa (np. praca socjalna, asystent rodzinny);

2013: 20 programów/17 dzielnic/1850 osób (Targówek wykazał 1034 osób, co stanowi

56% wszystkich uczestników programów na terenie m.st. Warszawy w 2013 roku);

2014: 22 programy/16 dzielnic/642 osoby;


pomoc terapeutyczna

2012: 15 programów/10 dzielnic/898 osób (Ursynów: 668 osób, czyli 74% wszystkich

uczestników programów na terenie m.st. Warszawy).

2013: 16 programów/10 dzielnic/578 osób (Bemowo: 297 osób, czyli 51% wszystkich

uczestników programów na terenie m.st. Warszawy);

2014: 23 programy/11 dzielnic/701 osób (Praga Południe: 269 osób, czyli 38%

wszystkich uczestników programów na terenie m.st. Warszawy);

2015: 28 programów/12 dzielnic/900 osób (Praga Płn.: 279 osob, czyli 31% wszystkich

uczestników programów na terenie m.st. Warszawy, Praga Płd.: 211 osób, czyli 23%

wszystkich uczestników programów na terenie m.st. Warszawy).

Dane dotyczące programów związanych z pomocą terapeutyczną wskazują, że

w poszczególnych latach pojedyncze dzielnice docierały niekiedy aż do 75% odbiorców tego

rodzaju pomocy w skali całego miasta.

32

Dane dotyczą łącznie pomocy socjalnej jako takiej, bez podziału na finansową i pozafinansową

51

pomoc w uzyskaniu mieszkania zakończona otrzymaniem mieszkania (zasoby

m.st. Warszawa)

2012: 9 programów/7 dzielnic/36 osób;33

2013: 8 programów/8 dzielnic/44 osoby;

2014: 11 dzielnic/34 osoby (w materiałach źródłowych nie wskazano liczby programów);

2015: 11 programów/10 dzielnic/44 osoby.

pomoc w uzyskaniu mieszkania – inne działania

2012: 9 programów/7 dzielnic/36 osób (dane wskazane łącznie z pomocą w uzyskaniu

mieszkania zakończoną otrzymaniem mieszkania z zasobów m.st. Warszawa);


2014: 13 dzielnic/13 osób (w materiałach źródłowych nie wskazano liczby programów);

2015: 16 programów/14 dzielnic/92 osoby.

grupy wsparcia


2013: 22 programy/11 dzielnic/676 osób;



grupy samopomocowe

2012: 1 program/1 dzielnica (Ursus)/15 osób;

2013: 1 program/1 dzielnica (Ursus)/6 osób;

2014: 2 programy/2 dzielnice (Ursus i Ursynów)/180 osób;

2015: 2 programy/2 dzielnice (Ursus i Ursynów)/ 199 osób (193 Ursynów);

Taka forma pomocy występuje jedynie w 2 dzielnicach (do Ursusa w ostatnich dwóch latach

dołączył Ursynów). Co ciekawe, Ursus nie posiada diagnozy zjawiska przemocy na terenie

dzielnicy, a jednak oferuje formę pomocy niespotykaną w innych dzielnicach i należy

domniemywać, że skoro stosuje ją nieprzerwanie od 4 lat, to uznaje ją za skuteczną, (chociaż

wydaje się, że jest po prostu jedna grupa samopomocowa, być może złożona z tych samych

uczestników od lat).

33

Dane dotyczą łącznie pomocy w uzyskaniu mieszkania od m.st. Warszawy oraz inne działania.

52

grupy terapeutyczne

2012: 3 programy/3 dzielnice/76 osób;

2013: 5 programów/4 dzielnice/80 osób;


2015: 2 programy/2 dzielnice/31 osób.

grupy psychoedukacyjne

2012: 6 programów/4 dzielnice 156 osób;




inne





Programy dla dzieci obejmują następujące rodzaje działań:

programy psychologiczne i terapeutyczne

2012: 22 programy/10 dzielnic/592 osoby;



2015: 52 programy/14 dzielnic/1056 osób

programy psychoedukacyjne




2015: 37 programów/ 10 dzielnic/1027 osób.

programy socjoterapeutyczne




2015: 28 programów/ 9 dzielnic/359 osób.

53

Powyższe dane wskazują, że poszczególne dzielnice realizują różne programy i formy

pomocy. Niektóre z nich, najczęściej wykorzystywane przy realizacji procedury „Niebieskie

Karty”, występują we wszystkich lub prawie wszystkich dzielnicach. W przypadku

pozostałych form pomocy ich dostępność może być zróżnicowana w poszczególnych

dzielnicach. Zebrane dane wskazują na brak standaryzacji form pomocy na terenie całego

m.st. Warszawy i w zależności od miejsca zamieszkania (dzielnicy) beneficjenta, a nawet

okresu korzystania z pomocy (dany rok), pewne jej formy mogą być dostępne lub niedostępne

dla ofiar przemocy. Dotyczy to również sposobu, w jaki pomoc ta jest realizowana. Powyższą

tezę potwierdza zarówno „Niebieski Raport” (Badani często deklarowali, że na przestrzeni

kilku lat mieli rozpoczętych kilka procedur NK, czasami w różnych dzielnicach, a ich przebieg

bardzo się różnił34

), jak i audyt przeprowadzony w 4 dzielnicach przez Biuro Audytu

m.st. Warszawy (wśród propozycji zmierzających do usprawnienia wskazano m.in.:

wystąpienie z inicjatywą o wypracowanie i wdrożenie przez Biuro Pomocy i Projektów

Społecznych Urzędu m.st. Warszawy (…) standardów/wytycznych w badanym obszarze35

).

Obecnie zdefiniowane wskaźniki, poza wskazaniem zmian ilościowych (wzrost lub spadek

programów z ofertą danego typu), nie opisują zmian, jakie zachodzą w obszarach działania

poszczególnych programów i trudno jest uznać, że faktycznie mierzą realizację celu, do

którego są przypisane – zwiększenie dostępności i różnorodności oferty pomocowej dla ofiar

przemocy.

Powstaje jednak pytanie, o jaki poziom standaryzacji chodzi oraz co w gruncie rzeczy

powinno zostać wystandaryzowane. Pojęcie standardu nie jest w literaturze przedmiotu

jednoznacznie definiowane, wydaje się, że w tym wypadku warto odwołać się do jednego

rodzaju definicji, która wskazuje, że standard jest to najlepszy sposób wykonywania pracy36

.

Istotne jest także to, po co ustanawia się standardy, jakie korzyści przynosi ich sformułowanie

i stosowanie. Cytując tego samego autora: standardy prezentują najlepszą, najłatwiejszą

i najbezpieczniejszą metodę wykonywania pracy, stanowią najlepszą metodę zachowania

wiedzy i fachowości, stanowią kryterium pomiaru pracy, pokazują związek pomiędzy

34

„Niebieski Raport” Rezultaty badania ilościowego i jakościowego dotyczącego procedury „Niebieskie Karty”

w Warszawie, Katarzyna Przyborowska, Katarzyna Rymarek, Helena Sokołowska, Warszawa 2016. 35

Informacja zbiorcza dla wyników badania audytowego NR AW-AJ.1720.23.2015 z dnia 14 grudnia 2015 r.

w propozycjach zmierzających do usprawnienia procesu: pkt 7 Praga Południe, pkt 5 Praga Północ, pkt 6

Targówek, pkt 4 Wola. 36

Masaaki Imai, Gemba Kaizen. Zdroworozsądkowe, niskokosztowe podejście do zarządzania, MT Biznes,

Warszawa 2006, s. 71.

http://cytaty.mfiles.pl/index.php/author/1910/0/Masaaki_Imai

http://cytaty.mfiles.pl/index.php/book/1069/0/Gemba_Kaizen

54

przyczyną a efektem.37

Jak pisze z kolei Ryszard Szarfenberg (w odniesieniu do ewaluacji,

niemniej zasady przez niego sformułowane wydają się znacznie bardziej uniwersalne): Czego

dotyczą standardy? 1. Jak postępować, by zachować uczciwość i nie naruszać dobra innych

osób i dobra wspólnego? 2. Jak postępować, by nie naruszać prawa? 3. Jak postępować, by

być rzetelnym warsztatowo? 4. Jak postępować, by być sprawnym w działaniu? 5. Jak

postępować, by prawidłowo przebiegała komunikacja w toku ewaluacji? 6. Jak postępować,

by zapewnić ewaluacji odpowiednie warunki realizacji?38

.

Jakie kwestie powinny zatem zostać wystandaryzowane i w jakim zakresie? Odpowiedzi na

to pytanie nie sposób udzielić bez pogłębionej analizy warsztatowej prowadzonych

działań, można bowiem popełnić błędy, przed którymi przestrzegają Marek Rymsza

i Arkadiusz Karwacki, wskazując, jak należy standardy opracowywać. Autorzy wskazują

następujące zasady:

po pierwsze: nie szkodzić: standardy nie mogą rozregulować czy przeregulować

działalności podmiotów (…);

po drugie: proponować, nie narzucać: nie chodzi o odgórne wdrażanie standardów za

pomocą regulacji prawnych (np. rozporządzenia), ale o przedstawienie propozycji

rozwiązań do wykorzystania przez zarządzających placówkami i zatrudnioną w nich kadrę̨

specjalistów;

po trzecie: odwoływać się do praktyki: nie chodzi o narzucanie „zewnętrznych” norm, ale

o upowszechnianie stosowanych już dobrych praktyk;

po czwarte: konsultować z zainteresowanymi środowiskami: prace nad standardami

należy prowadzić we współpracy z przedstawicielami wszystkich typów podmiotów, które

świadczą usługi (…) oraz w konsultacji ze środowiskami specjalistów zatrudnionych

w tych podmiotach;

po piąte: zachować tożsamość placówek poszczególnych typów (…): standardy nie

powinny prowadzić do narzucania rozwiązań wypracowanych w placówkach jednego typu

placówkom innych typów; warto zachować funkcjonalną różnorodność podmiotów.39

37

op. cit., s. 95. 38

Ryszard Szarfenberg, Ewaluacja w polityce społecznej Standardy ewaluacji i metaewaluacja, Instytut Polityki

Społecznej UW (http://rszarf.ips.uw.edu.pl/ewalps/dzienne/12n.pdf) 39

M. Rymsza, A. Karwacki, Standardy jakości usług jako narzędzia zarządzania procesami świadczenia usług

reintegracji (rehabilitacji) społecznej i zawodowej, ISP, Warszawa 2013).

http://rszarf.ips.uw.edu.pl/ewalps/dzienne/12n.pdf

55

Nie zmienia to faktu, że pewien zakres standaryzacji działań realizowanych w ramach

Programu uznać należy za pożądany: To nie budzi u mnie żadnych wątpliwości, standard

postępowania z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie jako pierwszy powinien być

opracowany. Pamiętajmy, że bardzo różnie Zespoły Interdyscyplinarne i grupy robocze

podchodzą do tego (…) jako pierwszy powinien być zestandaryzowany sposób postępowania

z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie, jako drugi sposób postępowania z osobą stosującą

przemoc w rodzinie, kwestia organizowania programów korekcyjno-edukacyjnych, czyli

współpraca z powiatem, kierowania tych ludzi tam, a dopiero na samym końcu kwestie

proceduralne, które też dałoby się ujednolicić z pewnością: kwestia obiegu dokumentacji

pomiędzy członkami grupy roboczej, kwestie organizacji spotkań samych czy posiedzeń,

zapraszania czy wzywania uczestników [ekspert].

D7: dwa wskaźniki: (1) odsetek ofiar przemocy korzystających z usług instytucji

i organizacji uczestniczących w Programie posiadających wiedzę o istniejących formach

pomocy i wsparcia; (2) liczba ofiar przemocy korzystających z pomocy i wsparcia

instytucji i organizacji uczestniczących w Programie

Wskaźnik 1 jest sformułowany w sposób nieprecyzyjny – nie wiadomo, czy wiedza

o istniejących formach pomocy i wsparcia ma mieć charakter uprzedni (ofiara przemocy ma

mieć taką wiedzę przed zwróceniem się o pomoc – wówczas kluczową rolę odgrywałyby

różne kampanie społeczne i informacyjne), czy też wiedza ta ma być nabyta w trakcie

korzystania z pomocy, a zatem pozyskiwana od instytucji/organizacji, z których usług ofiara

pomocy korzysta. Rozstrzygnięcie tej kwestii ma znaczenie dla sposobu zbierania danych

i pomiaru tego wskaźnika. Analiza zapisów Programu wskazuje, że intencją jego autorów był

raczej drugi sposób jego rozumienia. Jednak wyraźna jest tutaj niekonsekwencja –

przewidzianym w Programie działaniem jest informowanie ofiar przemocy o innych

organizacjach i instytucjach oferujących pomoc i wsparcie40

, tymczasem sam wskaźnik

dotyczy form pomocy i wsparcia, co jest czymś zasadniczo odmiennym od po prostu

wskazania nazwy instytucji/organizacji, gdzie można uzyskać pomoc. Konieczne jest

sprecyzowanie tego wskaźnika w przyszłej edycji Programu, przy czym powinien on raczej

odnosić się do informowania ofiar przemocy, gdzie mogą uzyskać pomoc, a nie do

informowania ich o dostępnych formach. Przywoływane już wcześniej badanie klientów

40

Por. Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy

na lata 2012-2016, str. 34.

56

warszawskich organizacji udzielających pomocy zrealizowane w 2014 roku nie dostarcza

danych pozwalających na analizę wskaźnika w postaci, w jakiej został on zapisany

w Programie. Można natomiast określić, jak wielu badanych dowiedziało się o danym

miejscu od specjalistów z innych instytucji/organizacji pomocowych – było to 33% badanych.

Danej tej nie można jednak poddać żadnej analizie – nie ma poziomu bazowego datowanego

na początek Programu, jak również nie ma wartości oczekiwanej.

Drugi wskaźnik wydaje się poprawnie sformułowany, a dane do jego analizy są dostępne

i zostały omówione powyżej przy opisie celu D6. Warto jedynie zaznaczyć, że zasadnym

byłaby zmiana treści samego celu w postaci użycia słowa skuteczniejsze zamiast

efektywniejsze wykorzystanie istniejącej oferty pomocy i wsparcia przez ofiary przemocy

w rodzinie. Skuteczność to sprawdzenie, czy działania dały oczekiwane rezultaty,

a efektywność kojarzy się z wymiarem ekonomicznym, pokazywaniem stosunku nakładów

pracy i zasobów do rozwiązania problemów.

Po ewentualnej zmianie treści celu, warto rozważyć zastosowanie nowego wskaźnika: liczba

osób, które po zakończeniu uczestnictwa w Programie deklarują, że problem przemocy

w rodzinie już ich nie dotyczy, alternatywnie liczba osób, która w wyniku udziału

w Programie deklaruje, że potrafi przeciwstawić się przemocy w rodzinie.

57

6.2.5. Obszar E

Kolejny obszar to Ograniczanie stosowania przemocy, ochrona i poprawa warunków życia

dzieci – ofiar i świadków przemocy w rodzinie

Tabela 9: Cele szczegółowe w obszarze E PPPwRwW 2012-2016

cele szczegółowe =



E1. Zmniejszenie

stosowania przemocy

przez członków rodziny

wobec dzieci

i zapewnienie

bezpieczeństwa dzieciom –

ofiarom przemocy

Liczba dzieci – ofiar przemocy

zidentyfikowanych przez instytucje

i organizacje uczestniczące w Programie,

w przypadku których zaprzestano stosowania

przemocy

Odsetek dorosłych ofiar przemocy

korzystających z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie, deklarujących

zaprzestanie stosowania przemocy wobec

dzieci – ofiar przemocy.

Liczba dzieci, które zostały odebrane z

rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia

życia lub zdrowia w związku z przemocą w

rodzinie



Monitoring Programu




w Programie

Ośrodki pomocy społecznej

E2. Poprawa

funkcjonowania

psychospołecznego dzieci

– ofiar i świadków

przemocy w rodzinie

Odsetek dzieci – ofiar i świadków przemocy

objętych oddziaływaniami instytucji

i organizacji uczestniczących w Programie,

wśród których odnotowano ustępowanie

objawów związanych występowaniem

przemocy w rodzinie, np. somatycznych,

emocjonalnych itp.

Ewaluacje wewnętrzne

realizatorów programów pomocy

dla dzieci – ofiar i świadków

przemocy


E1: trzy wskaźniki: (1) liczba dzieci – ofiar przemocy zidentyfikowanych przez

instytucje i organizacje uczestniczące w Programie, w przypadku których zaprzestano

stosowania przemocy; (2) odsetek dorosłych ofiar przemocy korzystających z usług

instytucji i organizacji uczestniczących w Programie, deklarujących zaprzestanie

stosowania przemocy wobec dzieci – ofiar przemocy; (3) liczba dzieci, które zostały

odebrane z rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia w związku

z przemocą w rodzinie

Przyjęty w Programie cel E1 zawiera w sobie faktycznie dwa osobne cele:

zmniejszenie stosowania przemocy przez członków rodziny wobec dzieci;

zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom – ofiarom przemocy.

58

Do tak określonego celu pierwszego zastosowanie ma wskaźnik liczba dzieci – ofiar

przemocy zidentyfikowanych przez instytucje i organizacje uczestniczące w Programie,

w przypadku których zaprzestano stosowania przemocy. W materiałach źródłowych brak

jednak danych raportowanych przez instytucje i organizacje uczestniczące w Programie,

wskazujących, wobec ilu dzieci zaprzestano stosowania przemocy. Dostępne w materiałach

dane przedstawiają skalę pomocy (poprzez określenie liczby uczestników programów), ale nie

jej skuteczność. W tej sytuacji nie sposób określić, czy i ewentualnie w jakim stopniu cel

(a w zasadzie – część celu E1) został osiągnięty.

Z kolei zdefiniowanie drugiego wskaźnika dla tego celu, czyli odsetek dorosłych ofiar

przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji uczestniczących w Programie,

deklarujących zaprzestanie stosowania przemocy wobec dzieci – ofiar przemocy wydaje się

zaskakujące. Wynika z niego, że dorosła ofiara przemocy ma zadeklarować zaprzestanie

stosowania przemocy wobec dzieci – ofiar przemocy, czyli że sama jest sprawcą przemocy.

Trudno jest jednoznacznie ocenić, jak autorzy Programu rozumieją przyjęty wskaźnik – czy

dotyczy to np. sytuacji, w których np. matka, ofiara przemocy stosuje jednocześnie przemoc

wobec swoich dzieci? Czy też może jest to pomyłka i w treści wskaźnika powinni widnieć

sprawcy, a nie ofiary przemocy? Biorąc pod uwagę, jak wiele osób nie traktuje różnych

przejawów agresji wobec dzieci jak przemocy (co zostało wspomniane wcześniej przy

omawianiu celu szczegółowego A2), być może zasadnym jest oczekiwanie, że także dorosłe

ofiary przemocy nie będą jej stosować wobec dzieci. Wydaje się to jednak niepotrzebnym

zawężeniem. Tytułem uzupełnienia: w analizowanych materiałach nie ma danych

pozwalających na analizę tego wskaźnika, w badaniu ofiar przemocy z 2014 roku nie

zadawano bowiem pytań mogących dostarczyć odpowiednich danych.

Niezależnie jednak od powyższej kwestii, zasadnym jest postawienie pytania, czy wskaźniki

przypisane do realizacji tego celu nie powinny odpowiadać wskaźnikom przyjętym

w sprawozdaniach scalonych przekazywanych do MPIPS (obecnie MRPiPS), gdzie

wykazywane jest badanie skuteczności pomocy udzielanej rodzinom dotkniętym przemocą.

Przyjęcie pierwszego wskaźnika wynikającego z obowiązku sprawozdawczości, czyli liczby

zakończonych procedur „Niebieskie Karty”, na skutek ustania przemocy w rodzinie

i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie

oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy w stosunku do liczby rodzin, wobec

których wszczęto procedurę „Niebieskie Karty” w okresie sprawozdawczym pozwoliłoby

59

na określenie trendu zjawiska na podstawie łatwo dostępnych danych (obligatoryjny

monitoring skuteczności działań pomocowych)41

. Analogicznie zastosować można drugi

istniejący wskaźnik: liczba osób monitorowanych po opuszczeniu specjalistycznych ośrodków

wsparcia dla ofiar przemocy w rodzinie, u których przemoc w rodzinie ustała42

w stosunku do

liczby osób przebywających w SOW w danym okresie sprawozdawczym.

Do określonego powyżej celu 2 (zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom – ofiarom przemocy)

ma zastosowanie wskaźnik liczba dzieci, które zostały odebrane z rodziny w razie

bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia w związku z przemocą w rodzinie. W tym

przypadku wskaźnik jest czuły i łatwo dostępny. Co roku liczba dzieci odbieranych na

podstawie art. 12a Ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie w sytuacji

bezpośredniego zagrożenia życia lub zdrowia dziecka w związku z przemocą w rodzinie

w związku z prowadzoną procedurą „Niebieskie Karty” w m.st. Warszawa zmniejsza się

i w latach 2012-2015 wynosiła odpowiednio43

:

2012: 31 dzieci;

2013: 19 dzieci;

2014: 10 dzieci44

;

2015: 2 dzieci.

Zmniejszenie stosowania art.12a Ustawy na terenie m.st. Warszawy wynikać może z dobrej

koordynacji służb w tym obszarze. Od 1 marca 2014 roku Zarządzeniem Nr 11/2014

Dyrektora Warszawskiego Centrum Pomocy Rodzinie z dnia 1 kwietnia 2014 roku w sprawie

wprowadzenia procedur przewozu i przekazania dziecka do rodziny zastępczej, rodzinnego

domu dziecka lub placówki opiekuńczo-wychowawczej w związku z interwencją kryzysową

w rodzinie dziecka zostały wprowadzone zasady przewozu i przekazania dzieci. Odebranie

przez pracownika socjalnego dziecka z rodziny w razie bezpośredniego zagrożenia życia lub

zdrowia dziecka w związku z przemocą i umieszczenie go u innej niezamieszkującej wspólnie

osoby najbliższej, w rodzinie zastępczej lub w placówce opiekuńczo-wychowawczej zostało

ograniczone do wyjątkowych przypadków.

41

2.4.1 Monitoring skuteczności działań pomocowych – sprawozdania scalone przekazywane do MPIPS. 42

2.4.1 Monitoring skuteczności działań pomocowych – sprawozdania scalone przekazywane do MPIPS. 43

Dane na podstawie pliku Excel „Zestawienie liczby dzieci odbieranych z 12a” przekazanego autorom przez

przedstawicieli BPiPS. 44

Ze sprawozdań scalonych przekazywanych do MPIPS wynikają inne liczby – są to odpowiednio w 2015:

13 dzieci, a w 2014: 22 dzieci, jednak trend pozostaje malejący.

60

Taki tryb działania wydaje się właściwy, co potwierdzają badania Jerzego Słyka, który

w opracowaniu dotyczącym tego zagadnienia stwierdza, że wątpliwości wywołuje jednak

przenoszenie kompetencji dotyczących ochrony stosunków prawnorodzinnych z obszaru

sądownictwa rodzinnego i przekazywanie ich administracji samorządowej. Jako bardziej

funkcjonalne ocenić należy uprawnienia Policji do umieszczenia dziecka w pogotowiu

opiekuńczym ze względu na możliwość działania w każdym momencie. Wydaje się również,

że z punktu widzenia ochrony praw dziecka i unikania zagrożenia pochopnego odbierania

dziecka rodzicom, bardziej wskazane jest powierzenie tego rodzaju kompetencji kuratorom

sądowym. Uprawnienia pracowników socjalnych w tym zakresie można postrzegać jako

przejaw dezintegracji sądownictwa rodzinnego, pomyślanego jako spójny system podmiotów

działających w ramach sądu rodzinnego, których zadaniem jest ochrona praw rodziny.45

Wypada jednak podkreślić, że na terenie całego kraju obserwuje się tendencję rosnącą

przypadków zastosowania art. 12a ustawy: w 2011r.: 474 przypadki; w 2012r.:

500 przypadków; w 2013r.: 571 przypadków, w 2014r.: 1359 (gwałtowny wzrost).

E2: odsetek dzieci – ofiar i świadków przemocy objętych oddziaływaniami instytucji

i organizacji uczestniczących w Programie, wśród których odnotowano ustępowanie

objawów związanych występowaniem przemocy w rodzinie, np. somatycznych,

emocjonalnych itp.

W analizowanych materiałach źródłowych nie ma danych mogących być podstawą analizy

tego wskaźnika. Być może informacje takie są zbierane w ramach ewaluacji wewnętrznych

realizatorów programów pomocy dla dzieci – ofiar i świadków przemocy, ale nie zostały one

udostępnione. Wydaje się, że pozyskanie danych w celu dokonania wiarygodnego pomiaru

dla tego wskaźnika może być trudne. Wynika to ze sposobu jego zdefiniowania, który

utrudnia dokonanie pomiaru (cyt. odsetek dzieci (…) wśród których odnotowano ustępowanie

objawów związanych występowaniem przemocy w rodzinie, np. somatycznych, emocjonalnych

itp.). Podkreślenia w cytacie pokazują otwarty charakter tego wskaźnika i de facto nie

wiadomo, co dokładnie miałoby być przedmiotem pomiaru. Wymagałoby to precyzyjnego

ustalenia, jakie objawy wymagają pomiaru, a ponadto konieczne byłoby pozyskanie danych

ze wszystkich ewaluacji wewnętrznych realizatorów programów pomocy dla dzieci – ofiar

i świadków przemocy. Nie byłby to zatem wskaźnik łatwy do monitorowania.

45

Jerzy Słyk, Odbieranie dzieci rodzicom na podstawie art. 12a ustawy z 29 lipca 2005 r. o przeciwdziałaniu

przemocy w rodzinie, Instytut Wymiaru Sprawiedliwości, Warszawa 2015.

61

6.2.6. Obszar F

Kolejny obszar: Zmiana zachowań i postaw sprawców przemocy w rodzinie.

Tabela 10: Cele szczegółowe w obszarze F PPPwRwW 2012-2016

cele szczegółowe =



wskaźników

F1. Zwiększenie udziału

sprawców przemocy,

będących osobami

uzależnionymi,

w programach terapii

uzależnień

Liczba sprawców przemocy uczestniczących

w programach terapii uzależnień, w ramach

programów ponadpodstawowych

Liczba sprawców przemocy, którzy uczestniczyli

w pełnym cyklu terapii uzależnień, w ramach


Dane realizatorów

programów terapii

uzależnień dla sprawców

przemocy w rodzinie

Monitoring Programu

F2. Zwiększenie motywacji i

uczestnictwa sprawców

przemocy w programach

korekcyjno-edukacyjnych

i terapeutycznych

Odsetek sprawców przemocy zidentyfikowanych

przez instytucje i organizacje uczestniczące w

Programie deklarujących udział w programach

korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych


w programach korekcyjno-edukacyjnych

i terapeutycznych


w pełnym cyklu programu korekcyjno-

edukacyjnego

Ewaluacja wewnętrzna

realizatorów programów

Monitoring Programu

Badania sprawców

przemocy korzystających

z usług instytucji i


w Programie

F3. Zwiększenie kontroli

zachowań przemocowych

przez sprawców

przemocy w rodzinie


w programach korekcyjno-edukacyjnych

i terapeutycznych


w pełnym cyklu programu korekcyjno-

edukacyjnego

Liczba programów korekcyjno-edukacyjnych

i terapeutycznych



F4. Zmniejszenie liczby

sprawców przemocy

akceptujących stosowanie

przemocy w rodzinie

Odsetek sprawców przemocy uczestniczących w

programach korekcyjno-edukacyjnych

i terapeutycznych nieakceptujących stosowania

przemocy w rodzinie niezależnie od sytuacji



F5. Wzrost świadomości

konsekwencji stosowania

przemocy i przyjęcia

odpowiedzialności za

swoje czyny wśród

sprawców przemocy w

rodzinie

Odsetek sprawców przemocy zidentyfikowanych

przez instytucje i organizacje uczestniczące w

Programie posiadających wiedzę o prawnych

i społecznych konsekwencjach stosowania

przemocy w rodzinie



Badania sprawców

przemocy korzystających

z usług instytucji i


w Programie

F6. Zwiększenie

różnorodności oferty dla

sprawców przemocy, u

których nie występuje

problem uzależnienia

Stosunek liczby miejsc w programach terapii

uzależnień do liczby miejsc w pozostałych

programach korekcyjno-edukacyjnych

i terapeutycznych dla sprawców przemocy

Liczba odbiorców programów, w tym

korekcyjno-edukacyjnych, dla osób stosujących

przemoc (z wyszczególnieniem osób

uzależnionych i nieuzależnionych)

Dane realizatorów

programów

Monitoring Programu


62

F1: dwa wskaźniki: (1) liczba sprawców przemocy uczestniczących w programach

terapii uzależnień, w ramach programów ponadpodstawowych; (2) liczba sprawców

przemocy, którzy uczestniczyli w pełnym cyklu terapii uzależnień, w ramach


W materiałach źródłowych brak danych koniecznych do określenia liczb przewidzianych

przez oba wskaźniki. Z materiałów dotyczących programów korekcyjno-edukacyjnych,

w których zawarte są dane dotyczące programów dla sprawców przemocy nie można uzyskać

takich informacji (są w nich jedynie dane możliwe do wykorzystania przy celu F2, o czym

dalej).

F2: trzy wskaźniki: (1) odsetek sprawców przemocy zidentyfikowanych przez instytucje

i organizacje uczestniczące w Programie deklarujących udział w programach

korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych; (2) liczba sprawców przemocy

uczestniczących w programach korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych; (3) liczba

sprawców przemocy, którzy uczestniczyli w pełnym cyklu programu korekcyjno-

edukacyjnego

Dane do dwóch z trzech przyjętych wskaźników (drugiego i trzeciego) są dostępne

w załączonych materiałach źródłowych („Programy oddziaływań kierowanych do osób

stosujących przemoc w rodzinie” realizowanych na terenie m.st. Warszawy w latach 2012-

2015 r.). Na ich podstawie można stwierdzić, co następuje:

2012: 169 osób zgłosiło się do programów/ukończyło program 58 osób (34%).

2013: 209 osób zgłosiło się do programów/ukończyło program 62 osoby (29%);

2014: 206 osób zgłosiło się do programów/ukończyło program 46 osób (22%);

2015: 165 osób zgłosiło się do programów/ukończyło program 87 osób (52%).

Przez pierwsze lata realizacji Programu skuteczność tych programów (określana przez

odsetek sprawców przemocy, którzy ukończyli pełen cykl programowy) systematycznie

spadała, a następnie gwałtownie poprawiła się w 2015 roku przy jednoczesnym wyraźnym

spadku liczby sprawców rozpoczynających udział w programach (165 w 2015 roku

w porównaniu do 206 w 2014 roku). Nie zostały określone wartości bazowe tych wskaźników

ani wartości oczekiwane, zatem trudno ocenić, czy cel został osiągnięty zgodnie

z założeniami. Trudno też powiedzieć, czy wspomniany spadek liczby sprawców

63

rozpoczynających udział w programach korekcyjno-edukacyjnych wynika z mniejszej skali

przemocy w rodzinie czy np. zmiany sposobu selekcji kandydatów na te kursy (co skutkowało

później wyższą skutecznością ukończenia całego cyklu).

Warto przy tym zwrócić uwagę na dokument „Zestawienie programów kierowanych do osób

stosujących przemoc w rodzinie realizowanych na terenie m.st. Warszawy w roku 2015”.

Tylko jedna placówka46

realizująca ofertę opisuje zakładane rezultaty językiem mierzalnych,

konkretnych wskaźników: Zakłada się następujące rezultaty (mierzalne w procentach,

założone na podstawie wyników dotychczasowej pracy w tym obszarze oraz doświadczeń przy

realizacji programu oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych dla osób stosujących przemoc

w rodzinie):

frekwencja na zajęciach: min. 60%;

liczba osób, które ukończą program i będą podlegać monitoringowi przez okres 3 lat:

min. 60%;

powstrzymanie przemocy w rodzinach uczestników na czas trwania programu: 100%

(w kontrakcie grupy wszyscy uczestnicy indywidualnie zobowiążą się do zaprzestania

stosowania przemocy wobec rodziny co najmniej na czas uczestnictwa w oddziaływaniu);

zdobycie wiedzy nt. kontroli złości przez uczestników programu: 60% (osoby z frekwencją

co najmniej 75%);

zdobycie wiedzy nt. asertywnego wyrażania uczuć i potrzeb przez uczestników programu:

60% (osoby z frekwencją co najmniej 75%).

Dla analizy tych dwóch wskaźników nie można wykorzystać danych zawartych

w dokumencie „Realizacja działań kierowanych do osób doznających i sprawców przemocy

w rodzinie w placówkach odwykowych w 2015r.”, ponieważ dane tam zawarte są łączne dla

wszystkich odbiorców, zarówno sprawców jak i ofiar przemocy.

Wskaźnik pierwszy nie został poddany analizie – brak danych w materiałach źródłowych na

to pozwalających (nie przeprowadzono badania sprawców).

46

Specjalistyczna Poradnia Rodzinna ds. Przeciwdziałania Przemocy przy ul. Belgijskiej w Warszawie

64

F3: trzy wskaźniki: (1) liczba sprawców przemocy uczestniczących w programach

korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych; (2) liczba sprawców przemocy, którzy

uczestniczyli w pełnym cyklu programu korekcyjno-edukacyjnego; (3) liczba

programów korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych

Dwa z trzech przyjętych wskaźników dla celu F3 (pierwszy i drugi) są identyczne jak dla celu

F2 i zostały opisane powyżej. W przypadku wskaźnika trzeciego można odnieść się jedynie

do opracowania „Programy oddziaływań kierowanych do osób stosujących przemoc

w rodzinie”, który podaje liczbę programów korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych

realizowanych przez poszczególne placówki/organizacje47

:

2012: 9 edycji programów;



2015: 11 edycji programów.

Liczba programów w kolejnych latach generalnie utrzymuje się na podobnym poziomie

około dziesięciu rocznie.

F4, F5, F6: cztery wskaźniki: (1) odsetek sprawców przemocy uczestniczących

w programach korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych nieakceptujących

stosowania przemocy w rodzinie niezależnie od sytuacji; (2) odsetek sprawców przemocy

zidentyfikowanych przez instytucje i organizacje uczestniczące w Programie

posiadających wiedzę o prawnych i społecznych konsekwencjach stosowania przemocy

w rodzinie; (3) stosunek liczby miejsc w programach terapii uzależnień do liczby miejsc

w pozostałych programach korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych dla sprawców

przemocy; (4) liczba odbiorców programów, w tym korekcyjno-edukacyjnych, dla osób

stosujących przemoc (z wyszczególnieniem osób uzależnionych i nieuzależnionych)

W materiałach źródłowych brak danych pozwalających na analizę powyższych wskaźników.

Przeprowadzone w 2014 roku badanie ewaluacyjne ex-post czterech programów korekcyjno-

edukacyjnych nie dostarcza potrzebnych danych – nie ma ono charakteru ilościowego,

47

Zgodnie z danymi dla lat 2012-2015 z 4 plików „Programy dla stosujących przemoc”

65

obejmuje jedynie wybrany fragment działań kierowanych do sprawców, nie sposób zatem

określić wskazanych we wskaźnikach odsetków.

W przypadku F4 wskaźnik do postawionego celu powinien być sformułowany w sposób

bardziej adekwatny do oceny jego realizacji. Jeśli celem ma być zmiana postawy,

to oceniając efektywność udziału w programach terapeutyczno-edukacyjnych powinno się

badać zmianę postaw uczestników po zakończeniu udziału w programie, zatem powinien to

być odsetek sprawców przemocy, którzy ukończyli programy…, a nie … uczestniczących

w programach….

W przypadku celu F5 mamy do czynienia w istocie z dwoma odrębnymi celami:

wzrost świadomości konsekwencji stosowania przemocy;

przyjęcie odpowiedzialności za swoje czyny wśród sprawców przemocy w rodzinie.

Jeśli realizacja obu dookreślonych wyżej celów miałaby być prawidłowo zmierzona, to

zbadany powinien zostać stan świadomości sprawców przemocy przed wzięciem udziału

w programach/skorzystaniem z usług oraz ponownie po zakończeniu udziału

w programach/skorzystaniu z usług. Obecnie przyjęty wskaźnik tj. odsetek sprawców

przemocy zidentyfikowanych przez instytucje i organizacje uczestniczące w Programie

posiadających wiedzę o prawnych i społecznych konsekwencjach stosowania przemocy

w rodzinie nie obrazuje oczekiwanej zmiany określonej przedmiotowym celem, zwłaszcza

w zakresie przyjęcia odpowiedzialności za swoje czyny – sama wiedza o konsekwencjach nie

oznacza akceptacji dla ich ponoszenia. Wskaźnik poza tym mówi jedynie o posiadaniu

wiedzy na te tematy, ale w żaden sposób nie odnosi się do zakresu i poziomu tej wiedzy,

a tylko wtedy możliwa byłaby ocena ewentualnego wzrostu świadomości konsekwencji.

Niezależnie od powyższych zastrzeżeń należy zauważyć, że w materiałach źródłowych brak

jest danych dla przyjętego w Programie wskaźnika, co uniemożliwia jego analizę.

Cel F6 wyznaczony został w sposób prawidłowy, chociaż nie jest znany udział sprawców

przemocy, u których nie występuje problem uzależnienia w ogólnej liczbie sprawców

przemocy. Gdyby się bowiem okazało, że udział ten jest niski, to wówczas postawiony cel

mógłby się okazać nieadekwatny do sytuacji i istniejących potrzeb. Niezależnie jednak od tej

kwestii wydaje się, że przyjęte wskaźniki służące do pomiaru realizacji tego celu nie są

odpowiednie. Jako prawidłowy wskaźnik należałoby przyjąć np. liczbę znajdujących się

66

w ofercie programów korekcyjno-edukacyjnych i terapeutycznych dla sprawców przemocy,

u których nie występuje problem uzależnienia. Drugim ze wskaźników mogłaby być liczba

odbiorców tych programów.

6.2.7. Obszar G

Ostatni obszar to Zwiększenie potencjału instytucjonalnego organizacji uczestniczących

w realizacji Programu oraz efektywności jego wykorzystania

Tabela 11: Cele szczegółowe w obszarze G PPPwRwW 2012-2016 cele szczegółowe =



wskaźników

G1. Zwiększenie wiedzy i

umiejętności

pracowników instytucji i

organizacji

uczestniczących w

Programie, w tym

przedstawicieli zespołów

interdyscyplinarnych ds.

przeciwdziałania

przemocy w rodzinie i

grup roboczych

Odsetek uczestników szkoleń dla pracowników

instytucji i organizacji uczestniczących

w Programie deklarujących zwiększenie wiedzy

i umiejętności dotyczących przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

Odsetek uczestników szkoleń dla pracowników

instytucji i organizacji uczestniczących w

Programie deklarujących użyteczność nabytej

wiedzy i umiejętności w codziennej pracy

Ewaluacja realizatorów

szkoleń

Badania pracowników

instytucji i organizacji

uczestniczących w

Programie

G2. Poprawa współpracy

pomiędzy instytucjami i

organizacjami

uczestniczącymi

w realizacji Programu

Pozytywna ocena współpracy formułowana

przez pracowników instytucji i organizacji


Liczba instytucji i organizacji przekazujących

informacje o przypadkach przemocy w rodzinie

dzielnicowym zespołom interdyscyplinarnym ds.

przeciwdziałania przemocy w rodzinie

Liczba grup roboczych utworzonych przy

dzielnicowych zespołach interdyscyplinarnych


Badania pracowników

instytucji i organizacji

uczestniczących w

Programie

Monitoring Programu

Dane Biura Polityki

Społecznej, dzielnicowych

wydziałów spraw

społecznych i zdrowia

G3. Zwiększenie

efektywności

wykorzystania zaplecza

instytucjonalnego

Programu

Diagnozy opracowane w dzielnicach

Raporty na temat dostosowania oferty do potrzeb

Liczba organizacji i instytucji uczestniczących w

Programie posiadających dostęp do bazy danych

z aktualnymi ofertami dla ofiar przemocy

Dane Biura Polityki

Społecznej, dzielnicowych

wydziałów spraw

społecznych i zdrowia,

dzielnicowych zespołów

interdyscyplinarnych ds.

przeciwdziałania przemocy

w rodzinie

Monitoring Programu


67

G1: dwa wskaźniki: (1) odsetek uczestników szkoleń dla pracowników instytucji

i organizacji uczestniczących w Programie deklarujących zwiększenie wiedzy

i umiejętności dotyczących przeciwdziałania przemocy w rodzinie; (2) odsetek

uczestników szkoleń dla pracowników instytucji i organizacji uczestniczących

w Programie deklarujących użyteczność nabytej wiedzy i umiejętności w codziennej

pracy

W materiałach źródłowych brak jest danych pozwalających na dokonanie pomiaru za pomocą

tak zdefiniowanych wskaźników i ocenę realizacji wyznaczonego celu. Proponowane

wskaźniki są dobrze zdefiniowane, ale pozyskanie do nich danych wymagałoby

przeprowadzenia testów badających przyrost wiedzy przy każdym przeprowadzonym

szkoleniu (pre-test i post-test – co sprawdzałoby faktyczny przyrost wiedzy i tym samym

wykraczałoby poza zakres wskaźników) lub badań uczestników szkoleń z pytaniami

o samoocenę przyrostu wiedzy i poczucia przydatności szkolenia. Materiały źródłowe

pokazują jedynie dane ilościowe dwojakiego rodzaju:

liczbę osób uczestniczących w szkoleniach organizowanych przez dzielnice

m.st. Warszawy z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie;

liczbę osób uczestniczących w szkoleniach organizowanych przez podmioty spoza

dzielnic m.st. Warszawy z zakresu przeciwdziałania przemocy w rodzinie.

W dostarczonych materiałach źródłowych brak jest danych, na podstawie których można

stwierdzić, że badania dotyczące przyrostu wiedzy/przydatności szkoleń były wykonywane.

Pozyskiwanie danych do tych wskaźników wymagałoby prowadzenia ewaluacji wszystkich

prowadzonych szkoleń z zastosowaniem jednolitych pytań lub badania na próbie osób

uczestniczących w szkoleniach. Pierwsza metoda mogłaby być czasochłonna i wymagałaby

sprawnych działań organizacyjnych (jedynie w 2015 roku w szkoleniach z zakresu

przeciwdziałania przemocy w rodzinie organizowanych przez dzielnice udział wzięło

2 326 osób, a w analogicznych szkoleniach organizowanych przez podmioty spoza dzielnicy

691 osób), druga wymagałaby zaplanowania i zrealizowania osobnego badania.

68

G2 – trzy wskaźniki: (1) pozytywna ocena współpracy formułowana przez pracowników

instytucji i organizacji uczestniczących w Programie; (2) liczba instytucji i organizacji

przekazujących informacje o przypadkach przemocy w rodzinie dzielnicowym zespołom

interdyscyplinarnym ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie; (3) liczba grup

roboczych utworzonych przy dzielnicowych zespołach interdyscyplinarnych


W materiałach źródłowych brak jest danych dla dwóch pierwszych wskaźników. Nie ma

informacji o ocenie współpracy w ramach Programu formułowanych przez pracowników

poszczególnych instytucji i organizacji – takie badania nie zostały przeprowadzone. Nie jest

natomiast do końca jasne, jakie intencje przyświecały autorom Programu przy formułowaniu

wskaźnika drugiego. Jeżeli dotyczy on liczby Niebieskich Kart zakładanych przez

poszczególne instytucje do tego powołane, to kwestia to została poruszona przy omawianiu

kluczowego wskaźnika nr 4 dla celu głównego. Jeżeli natomiast dotyczy on instytucji

i organizacji zgłaszających przypadki przemocy w rodzinie poszczególnym instytucjom

powołanym do zajęcia się tymi sprawami (głownie chodzi o zgłoszenia kierowane do policji,

OPS-ów, itp.), to takich danych nie ma w materiałach źródłowych.

Z kolei dane dla wskaźnika trzeciego są łatwo dostępne w informacjach przekazywanych

przez Zespoły Interdyscyplinarne:

2012: 846 grup roboczych;



2015: 950 grup roboczych.

Z powyższych danych wynika, że w okresie obowiązywania Programu liczba utworzonych

grup roboczych utrzymuje się na zbliżonym poziomie (między około 950 a około 1000,

jedynie w pierwszym roku funkcjonowania Programu było ich mniej). Jest to fakt

zastanawiający w świetle stale rosnącej liczby rodzin objętych procedurą „Niebieskie Karty”,

co powinno skutkować towarzyszącemu jej wzrostowi liczby grup roboczych. Wyjaśnienie tej

sytuacji odnaleźć można w raporcie NIK z 2015 roku, w którym po przeprowadzonej kontroli

(objęte nią były m.in. dwie dzielnice m.st. Warszawy: Praga Południe i Wola) stwierdzono:

W dwóch z 24 kontrolowanych zespołów, nie dla każdej wszczętej procedury NK powoływano

grupę roboczą. Taką sytuację stwierdzono w zespołach działających przy OPS Dzielnicy Wola

69

m.st. Warszawy, gdzie ZI nie utworzył grup roboczych w 18 sprawach na 30 analizowanych,

oraz w OPS Dzielnicy Praga Południe m.st. Warszawy, gdzie grupy nie utworzono dla 20 z 30

zbadanych spraw. Takie działanie tłumaczyła Przewodnicząca ZI Dzielnicy Praga Południe

m.st. Warszawy faktem, że w początkowym okresie funkcjonowania Zespołu (do maja 2012

r.), w każdej sprawie była powoływana grupa robocza. Sytuacja ta sprawiła jednak, że

zarówno obsługa ZI jak i przedstawiciele instytucji przestali być wydolni w tym, aby

uczestniczyć w spotkaniach (równolegle funkcjonowało około 100 GR) – uczestnictwo w kilku

grupach roboczych było nie do pogodzenia z innymi obowiązkami ich członków. Aby objąć

pomocą wszystkie rodziny Zespół zmodyfikował formy współpracy z rodziną, ograniczył

powoływanie grup roboczych, natomiast uruchomił i zastosował wobec przeważającej części

środowisk monitoring sytuacji w ramach koordynacji działań podmiotów zaangażowanych

w przeciwdziałanie przemocy (z zaleceniem podjęcia wskazanych przez Zespół działań przez

służby, tj. pomoc społeczną, Policję i w razie potrzeby kuratora lub pracownika placówki

oświatowej). Równolegle Zespół postanowił zmodyfikować własną pracę – dodatkowo

uruchomił opiniowanie prowadzonych spraw w podzespołach, które spotykają się 3 razy

w miesiącu oraz podjął się prowadzenia rozmów z osobami stosującymi przemoc48

.

Warto rozważyć, czy w kolejnym Programie taki wskaźnik (liczba grup roboczych) jest

odpowiedni dla celu, jakim jest poprawa współpracy interdyscyplinarnej, zwłaszcza

w kontekście ustaleń NIK. Wydaje się bowiem, że powoływanie grup roboczych (lub ich

niepowoływanie) wynika z innych czynników i więcej mówi o obciążeniu pracą Zespołów

Interdyscyplinarnych niż o współpracy. Dodatkowo, w przypadku takiego wskaźnika nie jest

możliwe określenie pożądanej/oczekiwanej wartości, zwłaszcza w kontekście współpracy.

Zasadnym byłoby zatem zrezygnowanie z tego wskaźnika jako miary współpracy

interdyscyplinarnej.

48

Pomoc osobom dotkniętym przemocą domową, Informacja o wynikach kontroli, NIK, 26 kwietnia 2016r.,

s.38.

70

G3: trzy wskaźniki: (1) diagnozy opracowane w dzielnicach; (2) raporty na temat

dostosowania oferty do potrzeb; (3) liczba organizacji i instytucji uczestniczących

w Programie posiadających dostęp do bazy danych z aktualnymi ofertami dla ofiar

przemocy

Informacje dotyczące diagnoz dzielnicowych są dostępne – według danych na 2015 rok

11 dzielnic posiada diagnozę zjawiska przemocy w rodzinie (nie mają jej Bemowo, Praga

Południe, Praga Północ, Śródmieście, Targówek, Ursus i Wawer). Co istotne, w przypadku

Pragi Południe, Śródmieścia i Targówka, liczba Niebieskich Kart przekazanych do Zespołu

Interdyscyplinarnego sporządzonych przez poszczególne służby jest wysoka, co prezentuje

tabela nr 12.

Tabela 12: Procentowy udział Niebieskich Kart na osiemnaście dzielnic m.st. Warszawy

i pozycja wybranych dzielnic. 2012 2013 2014 2015

Praga Południe 12,7% 3 miejsce 14,1% 2 miejsce 12,5% 2 miejsce 13,6% 2 miejsce

Śródmieście 5,5% 6 miejsce 6,3% 6 miejsce 8% 5 miejsce 6,7% 4 miejsce

Targówek 3,7% 10 miejsce 3,4% 12 miejsce 10,6% 4 miejsce 6,6% 6 miejsce


Wydaje się zatem, że to właśnie te dzielnice powinny w pierwszej kolejności sporządzić

brakujące dzielnicowe diagnozy zjawiska przemocy w rodzinie.

W materiałach źródłowych nie stwierdzono raportów dotyczących dostosowania oferty do

potrzeb. Warto podkreślić, że wskaźnik ten jest sformułowany w nieprecyzyjny sposób – nie

wiadomo bowiem, o jakie (czyje) potrzeby chodzi i jaka oferta ma być do nich dostosowana.

Można domyślać się, że ma to być konsekwencją diagnoz zjawiska przemocy w rodzinie

(czyli chodziłoby o dostosowanie oferty wsparcia/pomocy itp. do zidentyfikowanych potrzeb

ofiar przemocy, zapewne także sprawców), ale nie zotało to jasno sformułowane.

Nie jest także do końca zrozumiały wskaźnik Liczba organizacji i instytucji uczestniczących

w Programie posiadających dostęp do bazy danych z aktualnymi ofertami dla ofiar przemocy.

Na stronie urzędu m.st. Warszawy49

wskazane są publiczne i niepubliczne placówki

udzielające pomocy w sytuacji przemocy w rodzinie i opisane zostały dostępne formy

pomocy. Informacje te są dostępne dla wszystkich. Nie jest zatem jasne o jakiej bazie danych

49

http://politykaspoleczna.um.warszawa.pl/przeciwdzialanie-przemocy/gdzie-znalezc-pomoc (dostęp: 27 sierpnia

2016 roku).

http://politykaspoleczna.um.warszawa.pl/przeciwdzialanie-przemocy/gdzie-znalezc-pomoc

71

z aktualnymi ofertami dla ofiar przemocy jest mowa i dlaczego to organizacje i instytucje

uczestniczące w Programie miałyby mieć do niej dostęp, a nie wszyscy, w tym najbardziej

potrzebujący, czyli ofiary przemocy. Być może taka była intencja autorów Programu na

samym początku, aby stworzyć taką bazę dla poszczególnych realizatorów, a następnie

informacje te zostały upublicznione. Wydaje się, że tak sformułowany wskaźnik jest

niepotrzebny.

7. Diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie na terenie Warszawy na podstawie

dostępnych danych

Pod koniec okresu funkcjonowania Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawy na lata 2012-2016 aktualna

pozostaje teza zawarta w tym Programie, że „Przemoc w rodzinie należy do zjawisk, których

obiektywna diagnoza społeczna jest utrudniona. Złożony kontekst czynników kulturowych

i społecznych sprawia, że źródła informacji o problemie ukazują jedynie fragment

rzeczywistego obrazu zjawiska”. Tezę tę można rozwinąć, że trudność diagnozy wynika

z kilku czynników – samej istoty zjawiska, co przejawia się odmiennym rozumieniem przez

różne osoby i instytucje, czym przemoc jest, wynikającym m.in. z tego faktu kłopotem

dobrania właściwych narzędzi i wskaźników pomiaru skali zjawiska oraz działaniem

wspomnianych czynników kulturowych i społecznych, które – oprócz oddziaływania na

sposób definiowania przemocy w rodzinie – wpływają również na skłonność do ujawniania

faktu występowania przemocy w rodzinie. Mamy zatem do czynienia ze zjawiskiem

niejednoznacznie definiowanym, pozostającym nierzadko w ukryciu, ze względu na

skłonność do traktowania spraw rodziny jako problemów wyłącznie prywatnych

i niepodlegających ingerencji zewnętrznej. Znacząca jest także obawa związana z tym, że

przemoc jest kwestią wstydliwą i stygmatyzującą uwikłane w nią osoby, paradoksalnie

zwłaszcza jej ofiary. Pogłębiona diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie wymaga zatem

szeroko zakrojonych, koszto- i czasochłonnych badań.

Przeprowadzona ewaluacja Programu wskazuje, że przez cztery lata jego funkcjonowania

stworzono w Warszawie fundamenty systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie –

system powinien być rozwijany i udoskonalany. Funkcjonowanie systemu pozwala bowiem

ujawniać rzeczywistą skalę przemocy w rodzinie, która do tej pory pozostawała często

zjawiskiem ukrytym i niedoszacowanym. W obecnej fazie rozwoju systemu działa on przede

wszystkim diagnostycznie – coraz trafniej i skuteczniej identyfikuje skalę zjawiska przemocy

72

w rodzinie i zapewnia działania pomocowe w tym zakresie. Tym bardziej konieczne jest jego

trwanie i rozwijanie.

Na podstawie dostępnych danych, zawartych w przeprowadzonych różnego typu sondażach

oraz materiałach z realizacji Programu w latach 2012-2016 można sformułować następujące

wnioski:

7.1. Stan świadomości społecznej i wiedzy na temat zjawiska przemocy w rodzinie


Między rokiem 2014 a 2011 o około jedną trzecią (z 33% w 2011 roku do 22% w 2014 roku)

zmalała liczba dorosłych mieszkańców Warszawy wskazujących na występowanie w ich

gospodarstwach domowych przejawów przemocy (słowne obrażanie, szantażowanie,

szarpanie, bicie). Z tej grupy ponad połowa (55%, co stanowi 12% mieszkańców Warszawy)

zadeklarowała, że w ich rodzinie dochodziło do aktów przemocy fizycznej. Jednocześnie

w 2014 roku tylko 8% dorosłych mieszkańców Warszawy odpowiedziało twierdząco na

pytanie: Czy w swoim gospodarstwie domowym w ciągu ostatnich 12 miesięcy

zetknął/zetknęła się Pan(i) z problemem przemocy w rodzinie. Zestawienie obu wyników

pokazuje, jak trudno jest prawidłowo zmierzyć zjawisko przemocy w rodzinie

i oszacować jego skalę. Wyniki te potwierdzają postawioną na wstępie tezę o trudnościach

w opracowaniu obiektywnej diagnozy.

Dorośli mieszkańcy Warszawy przemoc w rodzinie utożsamiają przede wszystkim

z przemocą fizyczną (bicie znęcanie się, popychanie, szarpanie) i nic się w tej sprawie nie

zmienia – opinię taką prezentuje w kolejnych pomiarach ponad 90% badanych. Na podobnym

poziomie utrzymuje się przekonanie, że przemocą w rodzinie jest zaniedbywanie dzieci

(niedbanie o ich bezpieczeństwo, pozostawianie bez jedzenia), a nieco słabiej (poniżej 90%)

jako przemoc traktowane jest obrażanie, wyzywanie, słowne poniżanie innych. Znacznie

mniej dorosłych mieszkańców Warszawy (trzy piąte) za przejaw przemocy w rodzinie uznaje

przemoc ekonomiczną polegającą na odbieraniu pieniędzy, oszczędności, ograniczaniu

dostępu do wspólnych środków (pieniędzy, konta).

Dla połowy warszawiaków klaps nie jest formą przemocy – wprawdzie między rokiem 2014

a 2011 zmniejszyła się akceptacja poglądu uznającego, że karcenie dzieci klapsem nie jest

przemocą, to jednak ciągle klapsa z przemocą nie utożsamia połowa dorosłych mieszkańców

73

Warszawy (51% w 2014 roku w porównaniu do 59% w 2011 roku). Akceptacja dla

stosowania przemocy fizycznej wobec dzieci wzrasta w sytuacjach stwarzania przez nie

problemów wychowawczych – nieco ponad jedna czwarta dorosłych mieszkańców Warszawy

uważa, że rodzice mają prawo uderzyć nieposłuszne, aroganckie dziecko (27% w 2014 roku),

chociaż akceptacja dla stwierdzeń ogólnych, o charakterze normatywnym (w rodzaju

porządne lanie jeszcze nikomu nie zaszkodziło lub stosowanie kar cielesnych pomaga

w wychowaniu dzieci) jest znacząco niższa (około 10%). Dwie trzecie dorosłych

warszawiaków (66% w 2014 roku) uważa, że żadna sytuacja nie usprawiedliwia bicia dzieci,

co oznacza pośrednio, że 34% mieszkańców Warszawy dopuszcza bicie dzieci w pewnych

sytuacjach. Zestawiając to z poziomem akceptacji dla bicia w pewnych sytuacjach członków

rodziny wynoszącym w tym samym badaniu 5% (akceptacja dla stwierdzenia: pewne sytuacje

usprawiedliwiają bicie członków rodziny) nie sposób nie zadać pytania o przyczyny tak dużej

różnicy. Oznacza ona bowiem, że dziecko może częściej stać się ofiarą przemocy fizycznej

niż dorośli członkowie rodziny z uwagi na wyższy poziom akceptacji kar cielesnych,

a zarazem, że dla jednej trzeciej dorosłych mieszkańców Warszawy dziecko ma inny

status w rodzinie niż jej dorośli członkowie.

Co piąty dorosły mieszkaniec Warszawy (20% w 2014 roku) deklaruje, że zna rodziny,

w których jego/jej zdaniem występuje zjawisko przemocy w rodzinie i osób takich jest więcej

w porównaniu do 2011 roku (wówczas 14%). W sferze interpretacji pozostaje, czy powodem

takiego wzrostu jest faktyczne zwiększenie się skali przemocy w rodzinie występującej

w Warszawie, czy też zwiększyła się wrażliwość na ten problem.

W 2014 roku jedynie 5% mieszkańców Warszawy uznało, że przemoc w rodzinie to sprawa

prywatna – nikt nie powinien się wtrącać. Z drugiej strony w tym samym badaniu zadano

pytanie o postrzegane przyczyny braku reakcji ludzi na przypadki przemocy w rodzinie

mające miejsce w ich sąsiedztwie – prawie jedna czwarta badanych (22%) uznała, że

powodem tego jest przekonanie, że przemoc w rodzinie to sprawa wyłącznie rodziny, której

problem dotyczy. Za główny powód braku reakcji uznawana jest jednak obawa o własne

bezpieczeństwo – uważa tak ponad połowa dorosłych warszawiaków (53% w 2014 roku)

i liczba ta rośnie w porównaniu do pomiarów z poprzednich lat. Blisko połowa mieszkańców

Warszawy deklarujących znajomość rodzin z problemem przemocy w rodzinie w swoim

otoczeniu (45% z 20% mających taki kontakt) zarazem deklaruje, że w ciągu ostatniego roku

w jakiś sposób reagowało na przypadki przemocy w rodzinie występujące w sąsiedztwie,

74

okolicy miejsca zamieszkania. Jednocześnie 38% tych osób zna kogoś innego, kto

podejmował podobne działania. Najczęstszym sposobem reagowania były próby osobistej

interwencji (60%) lub powiadomienie służb porządkowych: policji (46%) lub straży miejskiej

(16%).

Stopniowo wzrasta liczba mieszkańców Warszawy deklarujących znajomość instytucji

zajmujących się problemem przemocy w rodzinie – w 2014 roku było 38% takich osób

(32% w 2010 roku, 34% w 2011 roku). Zarazem jednak stopniowo zmniejsza się liczba

dorosłych mieszkańców Warszawy uznających, że bardzo łatwo otrzymuje się pomoc od

instytucji i stowarzyszeń zajmujących się problemem przemocy w rodzinie – w 2014 roku

pogląd taki wyrażało 25% w porównaniu do 29% w 2011 roku i 32% w 2010 roku. Prawie

trzy czwarte dorosłych mieszkańców Warszawy uważa, że wiele rodzin dotkniętych przemocą

nie otrzymuje potrzebnej im pomocy (71% w 2014 roku) oraz, że prawo w Polsce

w niedostatecznym stopniu chroni ofiary przemocy w rodzinie (72% w 2014 roku) – liczba

osób tak uważających zwiększyła się w porównaniu do poprzednich pomiarów.

Na koniec warto stwierdzić, że lokalną diagnozą zjawiska przemocy w rodzinie dysponuje

11 dzielnic.

7.2. Skala zjawiska przemocy w rodzinie na podstawie danych Zespołów

Interdyscyplinarnych

Systematycznie rośnie liczba Niebieskich Kart przekazywanych w kolejnych latach

funkcjonowania Programu do Zespołów Interdyscyplinarnych (od 1 761 NK w 2012 roku do

2 477 NK w 2015 roku – wzrost o 41%, a łączna liczba NK w latach 2012-2015 to 9 097).

Dynamika tego wzrostu jednak wyraźnie się zmniejsza – po dynamicznych przyroście liczby

NK na samym początku funkcjonowania Programu (36% więcej NK w 2013 roku

w porównaniu do 2012 roku), tempo wzrostu wyrażnie osłabło w kolejnych latach

(odpowiednio 3% w 2014 roku i 0,5% w 2015 roku). Namysłu wymaga interpretacja tego

zjawiska – czy świadczy ono o zahamowaniu przyrostu skali przemocy w rodzinie,

osiągnięciu optymalnej skuteczności wykrywania kolejnych przypadków przemocy, a może

o osiągnięciu maksimum możliwości wykrywania takich przypadków przez odpowiednie

służby.

75

Znacznie szybciej niż liczba Niebieskich Kart przekazanych do Zespołów

Interdyscyplinarnych rośnie liczba osób dotkniętych przemocą – w 2012 roku

zarejestrowano 3 079 takich osób, a w 2015 roku – 5 548 (wzrost o 80% – dwukrotnie wyższa

dynamika przyrostu niż liczby Niebieskich Kart, w latach 2012-2015 Zespoły

Interdyscyplinarne wykazały łącznie 18 773 osób dotkniętych przemocą). Wśród wszystkich

ofiar przemocy przeważają kobiety (łącznie 9 603 osób – 51%) oraz dzieci (łącznie 7 855 –

42%), a bardzo niewielu jest mężczyzn. W latach 2012-2014 liczba pokrzywdzonych dzieci

i kobiet pozostawała na zbliżonym poziomie z roku na rok. W roku 2015 roku wzrosła liczba

ofiar przemocy: kobiet (do 3 351) w stosunku do pokrzywdzonych dzieci (których liczba

zmniejszyła się do 1 691) – trudno powiedzieć, czy świadczy to o wzroście zjawiska

w przemocy w rodzinie, większej wrażliwości instytucji i służb wszczynających procedurę

czy o zmianach w sposobie kwalifikowania ofiar przemocy, jaka nastąpiła w 2015 roku.

Rokrocznie zwiększa się liczba rodzin dotkniętych przemocą, a objętych procedurą

„Niebieskie Karty” – z 1 701 rodzin w 2012 roku do 3 761 w 2015 roku (wzrost o 121% –

łączna liczba rodzin dotkniętych przemocą objętych procedurą NK w latach 2012-2015

wyniosła 11 665). Trend rosnący widoczny jest również dla liczby rodzin, w odniesieniu do

których procedura jest kontynuowana z lat ubiegłych. Rośnie także liczba ujawnianych

osób stosujących przemoc – w 2012 roku Zespoły Interdyscyplinarne zarejestrowały

1 729 sprawców, a w 2015 roku było ich już 3 984 (wzrost o 130% – łączna liczba

ujawnionych sprawców w latach 2012-2015 to 11 337). Nie zmienia się struktura płciowa

sprawców – corocznie około 86% tej grupy stanowią mężczyżni.

Podsumowując należy stwierdzić, że dynamika wzrostu liczby Niebieskich Kart, liczby ofiar

oraz rodzin dotkniętych przemocą spada z roku na rok. Podobnie było w pierwszych latach

funkcjonowania Programu z dynamiką wzrostu liczby sprawców – jednak w 2015 roku

tendencja ta się odwróciła i wzrost liczby sprawców w 2015 roku w porównaniu do 2014 roku

wyniósł 37%, podczas gdy analogiczny wskaźnik dla lat 2014/2013 wyniósł 8%.

7.3. Funkcjonowanie Zespołów Interdyscyplinarnych i procedury „Niebieskie Karty”

Najbardziej aktywnym podmiotem przy podejmowaniu interwencji w środowisku rodziny

dotkniętej przemocą w oparciu o procedurę „Niebieskie Karty” jest policja – liczba NK

przekazanych przez tę służbę do Zespołów Interdyscyplinarnych stanowi 69% wszystkich

kart przekazywanych w okresie sprawozdawczym. Znaczące są także działania służb pomocy

76

społecznej (23% wszystkich kart), natomiast pozostałe podmioty odgrywają rolę marginalną.

Liczba zakończonych procedur „Niebieskie Karty” od dwóch lat utrzymuje się na zbliżonym

poziomie, natomiast w 2015 roku po raz pierwszy w okresie obowiązywania Programu

zauważalne jest zmniejszenie liczby zakładanych Niebieskich Kart wszczynających procedurę

w okresie sprawozdawczym.

Pomimo stale zwiększającej się liczby rodzin objętych procedurą „Niebieskie Karty” liczba

powołanych w danym roku grup roboczych utrzymuje się na zbliżonym poziomie w okresie

obowiązywania Programu (między około 950 a około 1 000, jedynie w pierwszym roku

funkcjonowania Programu było ich mniej). Znacznie wzrosło faktyczne obciążenie pracą

w Grupach Roboczych w ciągu ostatnich lat: o ile w 2012 roku liczba Grup Roboczych

działających w okresie sprawozdawczym była zbliżona do liczby grup powołanych

(858 działających wobec 846 powołanych), o tyle w 2014 i 2015 roku liczba grup

działających była prawie dwa razy większa niż powołanych (1 911 vs 1 009 w 2014 i 1 826

vs 950 w 2015). Powyższe dane wskazują na istotne, coroczne zwiększenie obciążenia

pracą Zespołów Interdyscyplinarnych, które zbliżają się do granic wydolności swojej

pracy (co pośrednio potwierdza przeprowadzona w 2015 roku kontrola NIK). W latach 2012-

2015 Zespoły Interdyscyplinarne skierowały do organów ścigania 357 zawiadomień.

7.4 Oferta wsparcia dla ofiar i sprawców przemocy domowej

Liczba instytucji oferujących pomoc ofiarom przemocy w rodzinie w 2015 wynosiła 464,

w tym 294 podmioty publiczne i 170 podmiotów niepublicznych. Z danych zebranych

w ramach monitoringu Programu wynika, że w czasie obowiązywania Programu liczba

podmiotów niepublicznych oferujących pomoc ofiarom przemocy w rodzinie w porównaniu

do stanu z 2012 roku zmniejszyła się o 24%, natomiast w przypadku podmiotów publicznych,

po niewielkim wzroście w roku 2013, ich liczba zmniejszyła się o 11%. Liczba dorosłych

osób dotkniętych przemocą objętych różnymi działaniami w latach 2012-2015 wyniosła

łącznie 77 582 – należy jednak wziąć pod uwagę fakt, że te same osoby mogły korzystać

z różnych form wsparcia, co powoduje, że odbiorców było de facto mniej niż ich łączna

suma. Szczegółowy rozkład działań podejmowanych w tym obszarze w ramach realizacji

Programu przedstawia tabela nr 13.

77

Tabela 13: Liczba ofiar objęta działaniami pomocowymi rodzaj działania liczba programów

(2012-2015)

liczba ofiar objętych

działaniem (2012-2015)

pomoc psychologiczna 396 21 780

pomoc prawna 366 16 439

pomoc socjalna pozafinansowa, np. praca socjalna,

asystent rodzinny

88 15 067

interwencja kryzysowa 111 7 833

pomoc socjalna finansowa 64 4 889

pomoc terapeutyczna 82 3 077

grupy wsparcia 76 1 973

na rzecz aktywizacji zawodowej ofiar przemocy w

rodzinie

51 1 115

grupy psychoedukacyjne 27 846

grupy samopomocowe 6 400

grupy terapeutyczne 18 312

pomoc w uzyskaniu mieszkania zakończona otrzymaniem

mieszkania (zasoby m.st. Warszawa) oraz inne działania

69 (brak danych za

2014)

286

inne 179 3 565

Razem 1 533 77 582


Zdecydowana większość (82% badanych w 2014 roku)50

ofiar przemocy w rodzinie pomoc

otrzymaną w placówkach uznaje za wystarczającą. Nieco ponad jedna czwarta ofiar (28%)

musiała czekać na pierwsze spotkanie w placówce pomocowej dłużej niż tydzień,

a jednocześnie ponad trzy czwarte badanych ofiar właśnie krótki czas oczekiwania na poradę,

konsultację, wizytę uznaje za podstawową cechę, którą powinna charakteryzować się

organizacja udzielająca pomocy osobom doświadczającym przemocy w rodzinie.

W latach 2012-2015 pomocą objęto łącznie 11 111 dzieci dotkniętych przemocą domową.

Pomoc ta miała postać programów psychologicznych i terapeutycznych (3 462 dzieci

w 145 programach), programów psychoedukacyjnych (5 692 dzieci w 108 programach) oraz

programów socjoterapautycznych (1 957 dzieci w 96 programach). W Warszawie działa

Warszawska Sieć Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym Seksualnie – w latach 2012-2015 do

50

Opracowanie Urzędu m.st. Warszawy Opinie klientów wybranych warszawskich organizacji pomocowych na

temat zakresu oraz jakości usług świadczonych przez te placówki (analiza ilościowa), styczeń 2015.

78

jej placówek zostało zgłoszonych łącznie 3 858 przypadków podejrzenia wykorzystywania

seksualnego, z czego potwierdzono 590 takich przypadków (15%).

Liczba osób stosujących przemoc uczestniczących w programach korekcyjno-edukacyjnych

i terapeutycznych w latach 2012-2015 wyniosła łącznie 749, przy czym programy ukończyło

253 sprawców, co oznacza, że średnio co trzeci sprawca jest w stanie dotrwać do końca tych

programów. Szczegółowy rozkład liczby sprawców w podziale na poszczególne lata w trakcie

realizacji Programu przedstawia tabela nr 14.

Tabela 14: Liczba sprawców uczestniczących w programach korekcyjno-edukacyjnych

i terapeutycznych rok liczba

programów

liczba sprawców, którzy

zgłosili się do programów

liczba sprawców, którzy

ukończyli program

% sprawców

kończących program

2012 9 169 58 34%

2013 10 209 62 30%

2014 8 206 46 22%

2015 11 165 87 53%

Razem 38 749 253 34%


Badanie sprawców, którzy ukończyli programy edukacyjno-korekcyjne wskazuje na wysoką

skuteczność tych programów – sprawcy deklarują spadek zachowań agresywnych wobec

członków rodziny oraz poznanie przyczyn swojego zachowania. Badanie to zostało

zrealizowane jednak na małej próbie sprawców i nie należy przenosić jego wyników na całą

populację sprawców, tym niemniej warto takie programy wdrażać i bardziej systematycznie

monitorować ich efekty.

7.5 Działania profilaktyczne

W latach 2012-2015 realizowano programy profilaktyczne dotyczące zwiększenia

kompetencji rodziców: promowania i wdrażania prawidłowych metod wychowawczych,

umiejętności opiekuńczo-wychowawczych. Zestawienie liczby podmiotów realizujących te

programy i objętych nimi uczestników przedstawia tabela 15.

79

Tabela 15: Programy i ich uczestnicy w poszczególnych latach rodzaj programu rok liczba

podmiotów

liczba

uczestników

Programy profilaktyczne dot. zwiększenia kompetencji

rodziców – promowania i wdrażania prawidłowych

metod wychowawczych, umiejętności opiekuńczo-

wychowawczych

2015 111 12 428

2014 133 21 757

2013 74 9 476

2012 90 4 677

Działania informacyjno-edukacyjne skierowane do

dorosłych

2015 243 59 154

2014 214 20 444

2013 143 68 500

2012 79 28 904

Programy profilaktyczne dla dzieci i młodzieży

2015 108 36 171

2014 95 21 392

2013 44 24 395

2012 167 23 222

Programy edukacyjne dla dzieci i młodzieży

2015 97 20 979

2014 110 23 981

2013 39 27 666

2012 77 15 833


W latach 2012-2015 na terenie Warszawy realizowany był program Dobry Rodzic – Dobry

Start prowadzony przez Fundację Dajemy Dzieciom Siłę (dawniej Fundacja Dzieci Niczyje).

Celem tego programu jest zredukowanie zagrożenia przemocą wobec małych dzieci.

W ramach programu w latach 2012-2015 monitoringiem czynników ryzyka objęto łącznie

15 986 rodzin, a w 301 przypadkach (2%) stwierdzono istnienie zagrożenia przemocą.

890 rodzin objęto dodatkowym wsparciem, a w konsultacjach indywidualnych uczestniczyło

1 353 rodzin. W warsztatach umiejętności wychowawczych wzięło udział 807 osób,

a w spotkaniach edukacyjnych 826 osób. Rozdanych zostało łącznie 21 787 pakietów

edukacyjnych Dobry Rodzic – Dobry Start, od roku 2013 newsletter (kilkadziesiąt edycji

rocznie) dociera do około 3 500 – 4 000 subskrybentów (w większości rodziców).

7.6 Działania szkoleniowe

W latach 2012-2015 realizatorzy Programu brali udział łącznie w 525 szkoleniach. 190 było

zorganizowanych przez poszczególne dzielnice i wzięło w nich udział 7 217 osób,

a 335 szkoleń zorganizowały inne podmioty niż dzielnice i uczestniczyło w nich 2 153 osób.

Ponadto, w ramach systemu wsparcia dla osób pracujących bezpośrednio z osobami

dotkniętymi przemocą w rodzinie i z osobami stosującymi przemoc, z oferty w formie m.in.

superwizji, coachingu, grup wsparcia skorzystało 880 osób.

80

CZĘŚĆ II: WIEDZA, ROZUMIENIE, OCENA PROGRAMU

PRZECIWDZIAŁANIA PRZEMOCY W RODZINIE W WARSZAWIE

8. Ogólna ocena Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Warszawie

Przeprowadzone badanie ewaluacyjne miało charakter jakościowy, ale zawarte zostały w nim

elementy narzędzi ilościowych – skale do oceny niektórych aspektów Programu Programu

Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie w Warszawie (określanego dalej jako Program).

Służyły one podsumowaniu wypowiedzi badanych realizatorów Programu oraz innych osób

mających do czynienia z funkcjonowaniem Programu na terenie Warszawy. Nie należy ich

traktować jak typowych wyników ilościowych (próba jest za mała), ale pozwalają one ocenić

sposób myślenia o Programie badanych osób.

Badanych poproszono o ogólną ocenę realizacji Programu (na skali od 1 do 10).

Zestawienie wystawionych ocen zawarte jest w Tabeli 16.

Tabela 16. Ogólna ocena Programu (ocena na skali od 1 do 10) grupa oceny średnia ocen

Biura Urzędu m.st. Warszawa [grupa 1] 6 / 7 / 7 / 8,5 7,1

OPS / Zespoły Interdyscyplinarne / Wydziały

Spraw Społecznych i Zdrowia [grupa 2]

3,5 / 5 / 5 / 6 / 6,5 / 6,5 / 7 / 7,5 / 7,5 / 8 /

8 / 8 / brak oceny

6,5

organizacje pozarządowe [grupa 4] 5 / 6,5 / 7,5 / 8 6,8

inni (sędzia rodzinny, kurator rodzinny,

policjant, przedstawiciel ZOZ) [grupa 3]

5 / 6 / 7,5 / 7,5 6,5

ogółem oceny od 5 do 8,5 (jedna ocena poniżej

3,5)

6,7


Praktycznie wszyscy badani (poza jedną osobą) wystawiali oceny na poziomie co najmniej

5 punktów. Oceny wydane przez poszczególne grupy osób badanych są zbliżone – gdyby

odrzucić dwie skrajne oceny: 3,5 oraz 8,5 – okazałoby się, że są praktycznie identyczne

(wszystkie średnie znalazłyby się wówczas w przedziale między 6,5 a 6,8).



[grupa 1] – Biura Urzędu m.st. Warszawy

[grupa 2] – OPS / Zespoły Interdyscyplinarne / Wydziały Spraw Społecznych

i Zdrowia

[grupa 3] – inni (sędzia rodzinny, kurator rodzinny, policjant, przedstawiciel ZOZ)

[grupa 4] – organizacje pozarządowe


81

Można uznać, że ogólna ocena realizacji Programu jest bardzo umiarkowana – Program

jest doceniany za to, co już udało się zrobić, ale badani są świadomi, jak wiele jeszcze

pozostało do zrobienia. Za tymi ocenami kryją się dwa podejścia do samego Programu:

przekonanie, że Program jest działaniem długofalowym i obecna edycja to dopiero

budowa fundamentów i z tego punktu widzenia nie można oceniać go zbyt wysoko – on

ma dużo kamieni milowych, które rozpoczęły coś, są działaniami nowatorskimi, jest dużo

do zrobienia, ale jest na czym budować. Jest na czym budować [grupa 2 – cytowana osoba

dała ocenę 5];

przekonanie, że obecny poziom realizacji Programu jest całkowicie akceptowalny,

przyzwoity i ewentualna poprawa w tym zakresie będzie dużym sukcesem – wbrew moim

różnym wątpliwościom, oceniłabym go całkiem wysoko (…) oceniłabym ten program no,

powiedzmy na 7. I jeśli on będzie kontynuowany na tym samym poziomie to jest ok, jeśli

uda się pójść oczko wyżej, to będzie super [grupa 2 - cytowana osoba dała ocenę 7].

Część badanych przyznała wprost, że Program nie przekłada się na ich codzienne

funkcjonowanie zawodowe. Jego obecność jest ważna jako pewna ogólna rama odniesienia,

ale na co dzień pozostaje w tle, a poszczególni realizatorzy wykonują swoje zadania, które

i tak zostałyby podjęte, nawet gdyby Programu nie było. W tym sensie widać, że

przynajmniej w przypadku części realizatorów, codziennej rutyny przeciwdziałania przemocy

w rodzinie nie organizują zapisy Programu: to nie jest tak, że ktoś śpi z programem pod

poduszką i jest dla niego wskazówką na życie jak Biblia. (…) On wyznacza pewne cele,

kierunki które są realizowane na lata i trochę też zmienia świadomość wielu osób, które mają

okazję się z nim zapoznać. Natomiast nie przeceniałbym roli programu w takim, takiej

bieżącej codziennej pracy u podstaw [grupa 2]; na co dzień nie żyję programem, żeby była

jasność. Inne przepisy, inne zadania dla nas, nasze zadania wynikają z czegoś innego niż

program. Dla miasta jest co sobie wpisać, bo mają miejskie jednostki, które realizują

zadania, które zostały po prostu przekopiowane z innych aktów [grupa 2]; nie przywiązujemy

się jakoś szczególnie do tego, że realizujemy jakiś program. Po prostu wykonujemy swoje

zadania i staramy się robić je jak najlepiej [grupa 2]; tak naprawdę realizatorzy nie zawsze

odnoszą się do samego programu. Raczej on stanowi punkt odniesienia, niż coś, co w sposób

realny przekłada się na pracę różnych instytucji i służb [grupa 2].

82

9. Analiza porównań

Omówiony sposób myślenia o Programie potwierdza zastosowana metoda o charakterze

w pełni jakościowym – analiza porównań. Po swobodnej wypowiedzi na temat Programu

badani zostali poproszeni o dokończenie zdania: przeciwdziałanie przemocy w rodzinie

w Warszawie jest jak… Uzupełnienie tego zdania miało być porównaniem z dowolnej

dziedziny, proszono badanych o podanie pierwszego skojarzenia, jakie przychodziło im do

głowy w momencie zadawania pytania. Prawie wszyscy badani podali porównania, cztery

osoby zamiast porównania dokonały pewnego rodzaju ogólnej oceny, a jedna osoba w ogóle

nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie. Zestawienie wszystkich porównań (a czasem nawet

nie tyle porównań, co wprost formułowanych opinii) wskazuje, że wśród badanych wyraźne

są dwa sposoby myślenia o przeciwdziałaniu przemocy w Warszawie, a pośrednio

o Programie.

Pierwsze podejście ujmuje system przeciwdziałania przemocy w rodzinie tworzony

w ramach Programu jako coś, co się dopiero w Warszawie tworzy, dzieje się, jest

procesem niezakończonym, dopiero nabiera kształtu, jest skomplikowaną całością, do tego

zmienną w czasie, a zatem ciągle jeszcze nietrwałą:

ma już zarysy, podstawy:

o jest jak PIRAMIDA SCHODKOWA: tworzymy pod ten system po kolei każdy

poziom i te schodki. Mam wrażenie, że podstawa tej piramidy jest, natomiast ja

ciągle nie widzę tego końca;

o jest jak BUDOWANIE DOMU, MAMY SOLIDNY FUNDAMENT, ALE DO

DACHU NAM DALEKO: Ja mam poczucie, że to jest solidny fundament,

natomiast ten dach to jest jeszcze daleko, daleko, daleko;

o wciąż budująca się oferta;

83

ale ciągle jest to proces niezakończony (brakuje mu przede wszystkim koordynacji i nici

łączącej wszystkie elementy w jedną zwartą całość), a przez to jest jednak słaby – nie ma

pewności, że jest to solidna, trwała budowla:

o jest jak PRZERWANY SZNUREK. JAK PRZERWANY KŁĘBEK, TZN. MA

BARDZO DUŻO NITEK, A BRAKUJE SYSTEMU I KOORDYNACJI (…) Mamy

jedno biuro, które ma działania powiatowe, mamy 18 księstw w postaci dzielnic

i dokładnie to porównanie mi przychodzi na myśl. MASA NITEK MOCNYCH,

MOCNYCH, KTÓRE NIE SĄ…, SĄ POŁĄCZONE, ALE TAKIM MALEŃKIM

WŁÓKNEM. JEDNE SĄ BARDZIEJ, DRUGIE MNIEJ, ALE PRZY PORZĄDNYM

KOPNIĘCIU, TO TAK MOŻE KILKA NITEK SIĘ UTRZYMA W TYM KŁĘBKU,

NATOMIAST NIE MA TAKIEGO SPOIDŁA TEGO OSTATNIEGO WŁÓKNA,

KTÓRE TO TRZYMA I KOORDYNUJE;

jest przy tym czymś skomplikowanym, jego zbudowanie, skonstruowanie wymaga

precyzji, jest trudne i ciągle brakuje wszystkich elementów:

o jest jak UKŁADANIE ZŁOŻONYCH PUZZLI;

o jest jak PUZZLE: JAK JAKIEŚ PUZZLE, NA KTÓRE TO SIĘ SKŁADA ILEŚ

ELEMENTÓW i im więcej tych…, bo nie zawsze udaje się całość ułożyć. (…)

im więcej elementów, tym pewnie szersze jego działanie i takie bardziej

dogłębne;

o jest jak WIELKI WOREK (…) dlatego wielki, ponieważ jest dużo rzeczy, które

naprawdę są sensowne (…) WIELKI, ALE JESZCZE NIEWYPCHANY PO

BRZEGI, jeszcze można coś… NIEWĄTPLIWIE JEST TAM MNÓSTWO

NARZĘDZI, KTÓRE MOŻEMY SOBIE Z TEGO WORKA WYCIĄGAĆ

I UŻYWAĆ, trochę nie zawsze tak się dzieje;

a samo układanie nie zawsze prowadzi do spójnej, współgrającej z wszystkimi

składowymi całości:

o jest jak DRZEWO KTÓRE MA SWÓJ PIEŃ gdzie są procedury, gdzie są

instytucje gdzie są idee i jakby wola pomagania, I OD TEGO ODCHODZI

CAŁA MASA GAŁĘZI, PRZERÓŻNYCH, ZAPLATAJĄCYCH SIĘ

W RÓŻNYCH MIEJSCACH, GDZIE JEST KORONA, GDZIE SĄ KORZENIE

I RÓŻNE MIEJSCA. W KTÓRYCH GDZIEŚ TAM TE WĄTKI SIĘ

ROZCHODZĄ. TYLKO ŻE TAK JAK WŁAŚNIE W DRZEWIE, NIE

WSZYSTKIE TE GAŁĘZIE GDZIEŚ SIĘ ZE SOBĄ NAPRAWDĘ ZAPLATAJĄ.

84

ONE GDZIEŚ SIĘ TAK ROZCHODZĄ PO PROSTU. KAŻDA GAŁĄŹ,

TROCHĘ W SWOJĄ STRONĘ i tak też to jest w tej współpracy z różnymi

instytucjami, że niby jakby działamy dla wspólnego celu ale tak naprawdę

każda instytucja w jakimś stopniu pilnuje swojego interesu;

przy tym wszystkim proces ten jest zmienny, jego istotą jest zmienność, która nie

poddaje się sztywnym regułom:

o jest jak PŁYNĄCA RZEKA, KTÓRA WCIĄŻ JEST ŻYWA, CZASEM ZMIENIA

NURT, CZASEM NAS PORYWA (…) ja to tak widzę, że to nie może być raz

spisane, raz ustalone i sztywne (…) NIEUREGULOWANA W JAKIMŚ TAM

ZAKRESIE, ALE MA TEŻ SWOJE MEANDRY. Jest to proces dynamiczny

dlatego mi się skojarzyło z czymś co płynie;

o jest NIE JAK BETON, ALE JAK DREWNO to nie jest beton. Jest drewno

dlatego, że można drążyć;

o jest jak ZMIENIAJĄCA SIĘ POGODA. Dlatego, że nastawienie do tego

problemu się zmienia, jest upolityczniane i to mnie bardzo dotyka i bardzo

boli.

Drugi sposób myślenia ujawnia przekonanie, że przeciwdziałanie przemocy w rodzinie

w Warszawie, a co za tym idzie i realizacja Programu, jest czymś trudnym w realizacji,

męczącą działalnością, której efektów nie widać lub są one niepewne i zmienne, a przez to

dostarcza poczucia zmęczenia i frustracji:

jest jak SYZYF (KROPLA DRĄŻY SKAŁĘ);

jest jak SYZYFOWA PRACA;

jest jak ORKA NA UGORZE (…) JAK JA ZACZYNAŁAM PRACĘ W TEJ DZIAŁCE

NO TO BYŁA JESZCZE WIĘKSZA ORKA, DLATEGO SIĘ WYCOFAM Z TEGO

UGORU, TEJ ORKI NA UGORZE, BO WTEDY TO BYŁA WALKA NA WIELKIM

UGORZE, A TERAZ TO JEST PO PROSTU TYLKO ORKA, bo to jest jakby

pokonywanie kolejnych barier i jest bardzo duży poziom frustracji tych osób które

rzeczywiście to robią;

jest jak DRZEWO, KTÓRE DOPIERO ZAKWITA NA WIOSNĘ (…) myślę że to

w zależności od danego przypadku i od rodziny, CZASAMI PRZERODZI SIĘ

W OWOCE A CZASAMI ZOSTANIE NA LISTKACH;

85

jest jak ZEGAREK. (…) ale nie chciałabym tak powiedzieć, że jest dobre. Jak taki

właśnie może TROCHĘ ZACINAJĄCY SIĘ, TROCHĘ PUSTY, MIEJSCAMI

WYSKAKUJĄCY;

jest jak SITO. DZIURAWE, TROCHĘ SIĘ ZATRZYMA, TROCHĘ PRZELECI. Na

pewno wymaga ujednolicenia, środków, standaryzacji systemowych;

jest systemem pewnym, tak. Systemem, który nas integruje czy który nas

interdyscyplinuje, natomiast jest systemem powiedziałabym od razu niewydolnym;

jest ograniczone trochę (…) cała masa programów dla ofiar przemocy, dla sprawców

też są programy korekcyjne, ale to wszystko to jest czynnik ludzki. Że na te programy

mam wrażenie nie docierają wielokrotnie osoby, które powinny dotrzeć. No bo

sprawcę to w ogóle ciężko zmotywować, żeby dotarł, a ofiara potrzebuje bardzo,

bardzo dużej motywacji żeby tam dotrzeć;

jest to stałe dbanie o taką ścisłą współpracę, ale też motywowanie, zachęcanie

przedstawicieli wszystkich służb i instytucji o to, żeby się realnie angażować w tego

typu działania.

Pojawiło się także kilka porównań, które podkreślają przede wszystkim ochronny,

pomocowy, wspierający charakter przeciwdziałania przemocy i realizacji Programu:

jest jak PÓJŚCIE DO LEKARZA;

jest jak PARASOL OCHRONNY, który rzeczywiście działa, który rzeczywiście

funkcjonuje i otacza jednak pomocą osoby, które się zgłaszają;

jest jak SŁOŃCE: zdarza mi się wielokrotnie widzieć twarze osób, które po przebytym

programie czy jeszcze w trakcie trwania programów pomocowych, no widać jak

wraca na nich ten uśmiech, widać jak wraca kobieta, robi się kobieta, czyli jest

zrobiony paznokieć, umyte są włosy.

Większość porównań podanych przez badanych (15 z 21) nosi w sobie jakiś element ruchu,

dynamiki, zmienności. Tylko sześć z nich ma charakter statyczny. Wydaje się zatem, że

dominującym sposobem patrzenia na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie w Warszawie

oraz sam Program jest ujmowanie go w ruchu – jako czegoś aktywnego, dziejącego się

i zmieniającego. Program nie jest zatem czymś zastygłym, zasklepionym, bezwolnym, lecz

jest elastyczny, powinien być zmieniany i dalej tworzony.

86

10. Ocena celów Programu

Badanych poproszono o ocenę celów Programu (ze względu na trzy różne aspekty) na

skalach, podobnie jak w przypadku ogólnej oceny Programu. Oceny te okazały się

zróżnicowane pomiędzy poszczególnymi grupami badanych. Ich odpowiedzi są zatem

zaprezentowane szczegółowo w Tabeli 17 (oceny nie dokonywali badani z grupy

niezwiązanej bezpośrednio z realizacją Programu).

Tabela 17. Ocena celów Programu (1 – zupełnie się nie zgadzam; 10 – zgadzam się

całkowicie) wymiar: cele Programu są… wszyscy

badani

Biura

Urzędu

ZI / OPS /

Wydziały

NGO

sensowne (trafnie sformułowane, zgodne z potrzebami i

realnymi problemami)

7,0

8,3

6,7

6,5

poprawnie owskaźnikowane (wskaźniki są trafne,

prawidłowo oddają stan realizacji założonych celów)

6,0

6,0

5,7

6,8

prawidłowo opracowane od strony formalnej (chodzi

przede wszystkim o wymogi sprawozdawczości)

5,6

5,8

6,8

4,3


Obszar celów Programu jest oceniany bardzo przeciętnie (należy bowiem pamiętać, że

środkowa ocena na skali od 1 do 10 to 5,5 – oceny zatem są nieznacznie tylko powyżej tej

połowy) – dotyczy to zwłaszcza strony formalnej sprawozdawczości i związanego z nią

obszaru wskaźników. Sprawozdawczość najniżej (negatywnie) oceniają przedstawiciele

organizacji pozarządowych, przeciętnie badani z Biur Urzędu m.st. Warszawy, nieznacznie

tylko lepiej realizatorzy Programu z Zespołów Interdyscyplinarnych, OPS-ów, Wydziałów

Spraw Społecznych i Zdrowia. Przeciętnie oceniana jest poprawność przyjętych

w Programie wskaźników – wydaje się, że w tym obszarze występuje największa zgodność

opinii pomiędzy przedstawicielami różnych grup badanych. Największe rozbieżności

dotyczą jednak oceny sensowności celów sformułowanych w Programie – o ile oceny

badanych z Biur Urzędu m.st. Warszawy są wysokie, to opinie pozostałych badanych są

wyraźnie gorsze (nieznacznie tylko przekraczają środek skali). Taka rozbieżność może

wynikać z dwóch powodów:

jest przejawem rzeczywistej różnicy poglądów między gronem urzędników z poziomu

Urzędu Miasta a bezpośrednimi realizatorami Programu na szczeblu dzielnicowym;

jest przejawem niewiedzy lub niskiej znajomości zapisów Programu i samych celów

wśród bezpośrednich realizatorów Programu na szczeblu dzielnicowym i wynikającą

z tego faktu ostrożną oceną celów, które są słabo znane.

87

Biorąc pod uwagę zebrany w trakcie wywiadów materiałów wydaje się, że drugie

wytłumaczenie jest bardziej trafne – część badanych wprost stwierdzała, że nie pamięta

zapisów Programu (zwłaszcza w odniesieniu do celów), inni podkreślali, że cele są generalnie

słuszne, ale napisane trudnym językiem. Biorąc pod uwagę wspomniany wcześniej fakt, że

dla przynajmniej części badanych sam Program nie jest dokumentem żywym i codziennym,

jest zrozumiałe, że mieli oni kłopot z oceną celów Programu, ponieważ zwyczajnie ich nie

znają lub nie pamiętają. Cele traktowane są jako nieco odległa teoria, napisana trochę

w zbyt skomplikowany sposób i niespecjalnie przydatna na co dzień: musiałabym na nie

zerknąć, ja już nie pamiętam (…), bo jak na co dzień się wykonuje swoje zadania, to jakaś

teoria czy to co tam jest, to osobiście tego nie pamiętam [grupa 2]; chyba bym się musiała nad

tym tak bardziej pochylić, w sensie musiałabym otworzyć dokument i sobie przypomnieć

i popatrzeć [grupa 2]; nie pamiętam ich, nawet gdybym je jeszcze raz przeczytała po raz enty,

to też bym…, no za skomplikowane to jest dla mnie [grupa 4].

Dokonywana przez badanych i zaprezentowana dalej w Raporcie Ewaluacyjnym ocena

w niewielkim stopniu dotyczy zatem Programu rozumianego jako dokument i jego zapisy,

a w zdecydowanej większości jest oceną działań z zakresu przeciwdziałania przemocy

w rodzinie w Warszawie – jest zatem oceną praktycznego funkcjonowania Programu.

11. Mocne strony Programu

Program przez samo swoje istnienie spełnia funkcję porządkującą obszar

przeciwdziałania przemocy w rodzinie w Warszawie i taka jego rola przez dużą część

badanych wskazywana jest jako najmocniejsza strona. Co ciekawe, pogląd ten jest podzielany

prawie wyłącznie przez bezpośrednich realizatorów Programu – osoby reprezentujące

Zespoły Interdyscyplinarne, OPS-y, Wydziały Spraw Społecznych i Zdrowia. Sporadycznie

natomiast pojawia się w wypowiedziach przedstawicieli organizacji pozarządowych.

Porządkująca rola Programu ma kilka odcieni:

po pierwsze, określa role, zadania, kompetencje poszczególnych instytucji

zaangażowanych w realizację Programu: Program określa cele i zadania dla różnych

służb i instytucji. Jest on tutaj punktem odniesienia zarówno dla takich jednostek jak

nasza, ale także dla organizacji pozarządowych, które próbują wpisać swoje propozycje

i projekty w realizację programu [grupa 2]. To porządkowanie ma także znaczenie dla

88

mieszkańców Warszawy szukających wsparcia dostarczając im wiedzy na temat

dostępnych form i miejsc otrzymania pomocy: jest wskazaniem dla takiego obywatela,

z czego może korzystać, gdzie się udać po tę pomoc, przynajmniej gdzie zapytać jak

zareagować, to jest bardzo istotne [grupa 2];

po drugie, Program nadaje ogólne ramy działaniom, które poszczególne instytucje

w obszarze przeciwdziałania przemocy i tak realizują w ramach swoich obowiązków.

Pozwala to powiązać jednostkowe, dziejące się na dole inicjatywy w szerszą całość:

pozwala sobie uświadomić, że pewne rzeczy, które robimy, robilibyśmy i bez programu,

natomiast program nam gdzieś uświadamia jak te rzeczy, które robimy, potem możemy

sobie skatalogować [grupa 2]; strategiczny program rzeczywiście pozwala

usystematyzować te zadania, które poszczególne instytucje realizują [grupa 2]; narzuca

pewien standard w Warszawie na wszystkie dzielnice, jakby rodzaj teoretycznego, moim

zdaniem, zarysu, bo potem to schodzi na dzielnice i każda dzielnica dzierga pod swoje

potrzeby i tak moim zdaniem powinno być [grupa 2];

po trzecie, Program przez sam fakt swojego istnienia ułatwia, a niekiedy wymusza

współpracę pomiędzy różnymi instytucjami. Stanowi swoistą instancję odwoławczą

w sytuacjach, gdy współpraca układa się niewłaściwie: jest punktem odniesienia w relacji

zewnętrznej. Czyli z instytucjami zewnętrznymi, że gdyby były jakieś problemy w relacji,

zawsze mogę się odwołać, że państwo to jesteście też elementem programu więc mogę

oczekiwać jakiejś współpracy [grupa 2]; jest łatwiej pisać do różnych instytucji, że

prosimy o dystrybucję jakiejś tam informacji, czy prosimy o jakieś dane, ponieważ

pracujemy w oparciu o miejski program [grupa 2].

Należy podkreślić, że współpraca (wymuszana lub ułatwiana przez Program) jest kolejną

mocną stroną podkreślaną przez badanych. Bardzo ważną konsekwencją istnienia Programu

jest bowiem zniesienie lub przynajmniej obniżenie barier międzyinstytucjonalnych

związanych z obawą przed przekazywaniem sobie nawzajem różnych informacji. Lęk przez

naruszeniem tajemnicy zawodowej jest redukowany poprzez możliwość odwołania się do

istniejącego dokumentu prawnego nakazującego interdyscyplinarne działanie, a ono

zawiera w sobie właśnie wymianę informacji: ustawowo jest zagwarantowana możliwość

pracy interdyscyplinarnej, że mamy możliwość wymiany informacji, że trochę przestali się

pracownicy różnych służb i instytucji bać tej ochrony tajemnicy zawodowej, że nie można iść

i nic nikomu powiedzieć, bo to jest tajemnica zawodowa, zwłaszcza jeżeli chodzi o tajemnicę

lekarską, ale też różne inne zawody, tak samo pracownicy socjalni, ale przede wszystkim

89

pedagodzy bardzo tutaj mieli wątpliwości, na ile oni mogą opowiadać cokolwiek o rodzinie

i przenosić te informacje. To na pewno jest bardzo duży plus i to umożliwiło bardzo dużą

współpracę [grupa 2]. Program zatem zapewnia, zwłaszcza urzędnikom, poczucie

bezpieczeństwa: daje pewne poczucie bezpieczeństwa, że ja działam według pewnego

schematu i mam za sobą aparat państwa czy aparat miasta [grupa 2].

Program ułatwia współpracę także na poziomie czysto logistycznym: poszczególne

instytucje więcej o sobie wiedzą, lepiej znają swoje zasoby i siebie nawzajem, łatwiej mogą

sięgać po doświadczenie innych i osiągać efekt synergii: dzięki temu, że te organizacje i te

podmioty wiedzą o sobie nawzajem i że gdzieś się tam znają już ze współpracy to przebiega

dużo sprawniej [grupa 2]; na pewno ta synergia jest istotna. Bo każda służba ma jakieś inne

możliwości zadziałania w środowisku [grupa 2]; rodzina może jednej osobie to powiedzieć,

innej to i każdy może sobie działać oddzielnie, co nie jest skuteczne [grupa 2]; mieliśmy i od

kilku lat no już kilku dobrych lat zatrudniamy specjalistę psychologa ds. przeciwdziałania

przemocy w rodzinie, ale bodajże trzy lata temu wsparliśmy go jeszcze superwizorem,

prawnikiem doświadczonym w realizacji procedury, który konsultuje trudne przypadki

i superwizuje z samym tym psychologiem jakieś trudniejsze bardziej skomplikowane

przypadki. Do niego mogą się też zwrócić właśnie przedstawiciele innych służb instytucji,

którzy realizują zadania związane z tym programem (…). Mogą z usług tego superwizora

skorzystać np. przedstawiciele Zespołu Interdyscyplinarnego [grupa 2]. Należy jednak

podkreślić, że obszar współpracy jest zarazem najczęściej podnoszoną słabą stroną Programu,

o czym za chwilę.

W ocenie niektórych badanych realizatorów trzecią mocną stroną Programu jest jego

skuteczność. Pojawiają się głosy, że pomimo różnych niedociągnięć, trudności i tego, że

wiele jest jeszcze do zrobienia udaje się jednak zatrzymać przemoc, przynajmniej

w przypadku niektórych rodzin: mimo wszystko jest skuteczny. Są na pewno miejsca, gdzie

tej skuteczności nie osiągamy i są rodziny, które mimo zaangażowania bardzo wielu osób

i w grupach roboczych i poza nimi, nie jesteśmy w stanie w tej rodzinie nic zrobić, ale myślę,

że większość osób, które były w procedurze odniosły pozytywny skutek jej prowadzenia (…)

W tych rodzinach, w których rzeczywiście podjęto dużo różnych działań, to jednak nie mamy

kolejnych procedur [grupa 2]; jeśli chodzi o system pomocy osobom doświadczającym

przemocy, to ja uważam, że on jest na (…) dobrym poziomie. Jeżeli ktoś chce, to znajdzie tu

skuteczną pomoc [grupa 3]; myślę, że te działania interdyscyplinarnie z każdej strony

90

działamy, więc my sobie narzekamy na prokuraturę i sądy, ale tak naprawdę sprawcy czują

to, że to jest interdyscyplinarność i czują też konsekwencje i myślę, że to też powoli będzie się

przekształcało w te pozytywne długofalowe zmiany, które zostaną i zostaną [grupa 4].

Ta skuteczność nie dotyczy tylko powstrzymania przemocy w konkretnych rodzinach, ale

także dokonania systemowej zmiany na terenie Warszawy, zbudowania od zera

przynajmniej podstaw działającego systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie: mimo

pewnych uchybień, niedostatków, ale to co w tej chwili mam w głowie, to bardziej

ustawowych, to myślę że to się bardzo dużo zmieniło. Ja w mieście w tym obszarze bardzo

wiele lat pracuję i jeżeli w tej chwili, no tam psioczymy, narzekamy, że czegoś nie mam, no to

zawsze mówię: zróbmy klatkę stop, cofnijmy się o 15 lat. To na przestrzeni mojej pracy,

20 lat, no to po prostu to jest przepaść, w pozytywnym znaczeniu [grupa 2]; sporo się

zadziało. Moim zdaniem poszliśmy parę takich dużych kroków do przodu, bo jak się cofnę

np. 4 lata, no to nie mieliśmy takiej wiedzy jak teraz [grupa 4]; z perspektywy czasu mam

poczucie, że udało nam się zbudować coś od zera [grupa 3].

Rzadziej wspominano, że Program jest po prostu dobrze opracowany na poziomie ogólnej

koncepcji – obejmuje szeroki obszar problemów i działań dzięki czemu kompleksowo

podchodzi do tematu, był konsultowany, a przez swoje skupienie na dobrze zdefiniowanym

obszarze i odbiorcy jest konkretny: od strony merytorycznej i takiego zaopiekowania całego

obszaru do zrobienia to mnie osobiście się ten program bardzo podobał i w sensie gdyby

mógł być zrealizowany w całości to myślę sobie, że na pewno ten system by lepiej działał.

[grupa 4]; program był szeroko konsultowany tak, jego obecna edycja też jest szeroko

konsultowana i tam po prostu trudno się z tym nie zgodzić [grupa 2]; ten program ma jedną

cechę. Jest spójny tematycznie. Czyli mamy konkretnego odbiorcę i mamy do niego kierowane

działania. Pozostałe programy są szerokie (…) tu jest o wiele łatwiej, że mamy

skonkretyzowany problem, i do niego kierujemy różne działania. Ten problem jest

zdiagnozowany, określony [grupa 2]; Uważam, że on był bardzo dobrze przygotowany.

Tzn. po raz pierwszy było przygotowane to drzewo problemów (…) od strony merytorycznej

to on był jakby taki całościowy bardzo [grupa 4].

Pojedyncze osoby wspominały ponadto o takich mocnych stronach Programu jak:

fakt nabycia i kumulowania doświadczeń w przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, co

będzie procentować w przyszłości: my chyba się nauczyliśmy od siebie czegoś (…)

91

Nie jesteśmy takimi oderwanymi do końca, tak, instytucjami. Zaczynamy coraz

bardziej jakby siebie widzieć i uzupełniać te działania. To jest bardzo istotne [grupa

2];

fakt, że Program warszawski stanowi pewien wzorzec dla innych samorządów

w kraju, jest lepszy na poziomie koncepcji i wdrożenia od analogicznych programów

w innych miejscach: na wielu naszych przykładach się uczą, po prostu jakaś

inicjatywa poszła w Polsce. I nawet nam tego zazdroszczą, bo w stosunku do innych

samorządów, chociaż mamy tak trudno, to oni uważają, że my mamy dobrze, bo my

mamy tyle podmiotów, tyle pieniędzy, znacznie więcej niż wszyscy inni [grupa 1];

w Warszawie, wydaje mi się że bardzo dobrze. Bo to działa i funkcjonuje, porównując,

i widząc i jeżdżąc po Polsce jak to działa w różnych miejscach w kraju, wydaje mi się,

i to widzę, i to czuję, i też tak na bieżąco daje się po prostu to odczuć, działa to i myślę

że też ta interdyscyplinarność dobrze działa (...) wydaje mi się, że w Warszawie to

widać, czuć bardzo mocno, bo rzeczywiście to działa i jakby dużo szybciej, dużo

sprawniej można jakoś pomóc i rzeczywiście ta walka z przemocą w jakiś sposób

działa szybko [grupa 4]; program warszawski bardzo mi się podoba osobiście, dlatego

że on nawiązuje do krajowego programu, do którego ja, być może nie jestem

obiektywnie nastawiony, raczej subiektywnie ponieważ sam go pisałem. Tym niemniej

sam sposób jego ujęcia, poszeregowanie na obszary, grupy zadań jest mi stosunkowo

bliski. Wiem o tym, że na tle całego kraju program warszawski wyróżnia się swoim

profesjonalizmem, przygotowaniem, konsultacjami wcześniej społecznymi. Jednym

słowem profesjonalnym podejściem do zaprojektowania, konsultowania, utworzenia

i później realizowania [ekspert].

12. Słabe strony Programu

Tak jak mocną stroną Programu jest zapisana w nim (a wynikająca z ustawy) konieczność

współpracy pomiędzy różnymi instytucjami i wynikające z tego faktu pewne ułatwienia, tak

najczęściej podnoszoną słabą stroną jest jednak praktyczna strona tej współpracy.

Najważniejsze podnoszone przez badanych zagadnienia dotyczą tego, że:

przepływ informacji pomiędzy różnymi instytucjami jest niedoskonały i kwestie

formalne nie zastąpią znaczenia relacji osobistych: widocznie nie ma przepływu

informacji albo wyrobionych ścieżek [grupa 2]; w realizacji tego programu ogromną

rolę odgrywają jednak osobiste kontakty, wypracowane ścieżki dostępu do różnych

92

osób, do różnych służb, trzeba było lat żeby wypracować sobie taki odpowiedni

przepływ informacji, konsultacji [grupa 2];

brakuje lub jest niewłaściwa współpraca z niektórymi instytucjami ze

szczególnym uwzględnieniem sektora ochrony zdrowia: na poziomie miasta mamy

dwa wielkie księstwa, biuro polityki zdrowotnej, biuro polityki społecznej (…) to na

poziomie miasta, okopanie się Polski resortowej jest straszliwe, straszliwe (…) jeżeli

program przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie nie jest współtworzony przez biuro

polityki zdrowotnej, on jest, na etapie konsultacji, tylko czym innym jest konsultacja,

kiedy ja dostaję gotowy produkt i mogę go sobie ołóweczkiem, ołóweczkiem, czy

czerwoną kreską wykreślić, bo mi się nie podoba. I to nie jest tak, że Biuro nie

zaprasza [grupa 2];

za słabo funkcjonuje koordynacja działań poszczególnych służb i integrowanie

działań, zamiast tego instytucje bardziej dbają o swoje statutowe zadania: metoda

spychologii jest stosowana. Cały czas obowiązujące [grupa 2]; nie do końca ten

program przysłużył się do takiej rzeczywistej integracji służb i instytucji [grupa 2]; nie

wszystkie instytucje nasze jakby z poszczególnymi zadaniami, wytyczonymi dla nich to

się zgadza (…) w większości różnych działań jest wpisana Poradnia Psychologiczno-

Pedagogiczna, natomiast zadania Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej są

troszeczkę inne, tak. I tutaj, nie do końca się spina (…) Ona wspiera dziecko, wspiera

rzeczywiście rodzinę, ale przede wszystkim dziecko [grupa 2].

Słabą stroną podkreślaną przez część osób badanych jest niska efektywność działań

rozumiana na dwa sposoby. Niekiedy ma ona związek z kwestiami formalnymi, które

nakładają obowiązek wykonania wielu czynności, a przez to obniża się efektywność pracy,

np. zbyt wiele godzin poświęca się na spotkania, umawianie się itp. zamiast na pracę

z osobami potrzebującymi pomocy: przeszkadza o tyle, że zmusza do pewnych działań, może

określenie pozornych to może trochę za twardo, ale takich nie do końca skutecznych,

nieefektywnych. Jeżeli spojrzy pan w statystyki, ile godzin spotkań wypracowano

w Warszawie na spotkania Zespołów i spotkania grup roboczych, to to jest przeogromna

praca ogromnej ilości ludzi. I pytanie, czy każde spotkanie takiej grupy roboczej jest

efektywnie wykorzystane na rzecz pomocy rodzinie? I drugie pytanie, co z tymi godzinami

tych spotykań, gdzie np. osoba nie przyszła, z kimś nie można się było spotkać, ktoś nie

doszedł, się spóźnił ktoś w ogóle wypadł. Jak dużo tracimy swojego czasu pracy, energii na te

czynności sformalizowane. Kiedy tak naprawdę pomoc i tak się dzieje. Ona i tak się dzieje,

93

jakby obok, bo się musi dziać, po prostu człowiekowi trzeba pomóc i tutaj nikt nie ma takich

wątpliwości, i te czynności skierowane na wsparcie cały czas się odbywają niezależnie czy

grupy się spotkają czy też nie [grupa 2]; nie tyle dominuje sama potrzeba udzielania pomocy,

bo to się o prostu dzieje, co taka presja formalna, że musimy się spotkać, że musimy zrobić

z tego protokół, że musimy się podpisać tak, no tak troszkę trzyma to w takim szachu [grupa

2]. Drugie rozumienie niskiej efektywności dotyczy docierania do zbyt małej liczby osób

potrzebujących pomocy – albo z uwagi na za małą wiedzę o skali zjawiska, albo z powodu

niewydolności systemu: te wszystkie formy pomocy, które się realizuje w ramach czy urzędu,

czy punktów konsultacyjnych, czy jakichś programów dla dzieci, no to dotykają jakiejś tam..,

nie wiem czy to aż nadto nazwane, czubka góry lodowej [grupa 2]; skala zjawiska, która jest

w Zespołach Interdyscyplinarnych w Warszawie to jest tak naprawdę wierzchołek góry

lodowej. W porównaniu z potrzebami. Część tych rzeczy się w ogóle nie ujawnia jeszcze i to

duża część. To u mnie to jest taki stosunek 2/3 do 1/3. Czyli 1/3 ma procedury uruchomione

i przychodzi tu, mimo że ma tę procedurę, a 2/3 to w ogóle nie ujawnione to zostało [grupa 4];

jest systemem niewydolnym [grupa 2]; jest mnóstwo pracy, mnóstwo wysiłku włożonego (…),

a efektów nie ma [grupa 1].

Wspominana niewydolność systemu lub niska efektywność ma zapewne związek z kolejną

słabą stroną Programu podnoszoną przez badanych z różnych grup – nadmiernym

obciążeniem niektórych instytucji oraz osób realizujących zadania z zakresu Programu.

W praktyce duża część zadań przy realizacji Programu spada na dwie instytucje: OPS-y oraz

policję: to jest tak naprawdę dwusłużbowa w tej chwili procedura, jeżeli mówimy

o procedurze „Niebieskie Karty”. Te służby to OPS i policja. Co jedni wszczynają, a później

ci drudzy to obrabiają mówiąc brzydko, tak. Prawda jest taka, że ani jedni ani drudzy w tej

roli nie są znakomici. Tym bardziej, że pracowników socjalnych się obciąża wszystkim, czyli

oni z kolei nie są po prostu, nie to że nie nadają się do tego, tylko że mają tyle zadań, że nie są

w stanie temu sprostać [grupa 4]; obciążył nadmiernie niektóre instytucje [grupa 2].

Realizacja Programu jest zadaniem dodatkowym w stosunku do codziennych obowiązków

zawodowych, wiele osób musi łączyć różne zadania, co powoduje zbyt duże obciążenie,

frustrację i wypalenie: jest to zadanie dodane do zadań takich, że tak powiem, codziennych,

na doczepkę, no to nie może być coś na doczepkę. To zwracamy tu uwagę i tutaj ten program

powinien, jakby gdzieś wyodrębnić, że to powinno być nie wiem, coś, gdzieś [grupa 2]; poziom

bardzo trudnej w tej chwili frustracji, zniechęcenia ludzi, którzy się czują ponad siły obciążeni

94

[grupa 1]. Ta kwestia okazała się bardzo istotna w trakcie konsultacji wyników badania

ewaluacyjnego – zdecydowana większość realizatorów uczestniczących w tych konsultacjach

(40 na 53 osoby) podjęcie działań na rzecz odciążenia członków Zespołów w zakresie ich

podstawowych obowiązków służbowych uznała za najważniejszy sposób usprawnienia

działań i prawidłowej realizacji swoich funkcji przez Zespoły Interdyscyplinarne.

Kolejną słabą stroną podnoszoną przez wielu badanych jest brak standardów pracy

Zespołów Interdyscyplinarnych, jednolitych regulaminów: jakby pani pojechała dzisiaj do

nas, pewnie pani przewodnicząca by powiedziała, że tak jest właściwie, pojechałaby na

Pragę, okazałoby się że tam jest zupełnie inaczej i jest właściwie [grupa 3]; jest ustawa, jest

rozporządzenie nakładające na rożne instytucje i organizacje pewne obowiązki. To jest tak, że

niezależnie od programu różne podmioty wypracowują swoje wytyczne i sposoby działania.

Np. policja ma wewnętrzne swoje wytyczne co do realizacji procedury, OPS u nas jest tak że

my także tworzymy wytyczne dla pracowników socjalnych dotyczące realizacji procedury.

To czego w tym programie nie ma, trochę zabrakło to jednak stworzenie czegoś na kształt

standardu realizacji procedury „Niebieskie Karty” [grupa 2]; my nie powinniśmy

kombinować, my powinniśmy mieć jasno: mamy takie zadania, takie środki i realizujemy.

A nie zastanawiać się jak zrobić, żebyśmy nie podłożyli się tu pod łamanie jednej ustawy, tu

pod drugiej, a tu jeszcze pomogli ludziom. No taka partyzantka to jest dobra na początku, ale

nie trzeci program z rzędu [grupa 2]; właściwie nie ma wytycznych, my musimy sobie je sami

zrobić. [grupa 2]; (nie jest) dokładnie dookreślone, kto co może, mamy takich mnóstwo

wątpliwości, które właśnie wynikają z tego, co mówiliśmy na początku, że tak nie do końca

jest ten zakres kompetencyjny ustawiony, co możemy, czego nie możemy [grupa 1].

Przytoczone wypowiedzi realizatorów Programu, przede wszystkim członków Zespołów

Interdyscyplinarnych, wskazują na stan ich świadomości. Zadania Zespołów

Interdyscyplinarnych określone są przez akty prawne, a także akty prawne m.st. Warszawa

określające tryb powoływania Zespołów i ich pracy, jednak zdaniem badanych to za mało.

Zespoły miały same opracować swoją organizację pracy, ale, zdaniem badanych, zabrakło

wytycznych – ram, w jakich ta organizacja pracy powinna się zmieścić. W efekcie,

niezależnie od istniejących przepisów (których ewaluatorzy nie analizują i nie oceniają)

w świadomości przynajmniej części badanych realizatorów Programu istnieje potrzeba

uzyskania takich wytycznych, ram dla działania. Te opinie wydaje się potwierdzać także

wynik konsultacji badań ewaluacyjnych – zdecydowana większość realizatorów biorących

w nich udział (40 na 53 osoby) uznała, że najważniejszą funkcją Programu powinno być

95

wytyczanie właściwej drogi realizacji działań (Program jako mapa drogowa lub jako

praktyczne narzędzie realizowania Ustawy), a funkcje pozwalające na pewną dowolność,

dostosowywanie działań, kreatywność mają być jedynie uzupełnieniem. Wydaje się zatem, że

realizatorzy potrzebują jasnego pokazania, co jest zachowaniem właściwym, jasnej instrukcji

postępowania, ale pozostawiającej miejsce na kreatywność – instrukcja taka nie powinna

w opinii realizatorów określać sztywno każdego aspektu realizowania Programu. Należy

podkreślić, że zakreślenie użytecznej dla realizatorów zawartości regulaminów ma charakter

tworzenia standardu działania Programu. Oznacza to, że taki zakres, jak każdy inny standard,

nie może powstać bez udziału samych zainteresowanych, podobnie jak miało to miejsce

w odniesieniu do budowania standardów oferty, co zostało opisane w Części I Raportu

Ewaluacyjnego. Warto w tym miejscu zasygnalizować, że obszary wymagające standaryzacji

w pierwszej kolejności wskazał Ekspert, a omówienie jego stanowiska w tym zakresie zostało

zawarte w Części III Raportu Ewaluacyjnego.

13. Szanse Programu

Realizatorzy Programu głównych szans poprawy jego funkcjonowania upatrują w trzech

obszarach:

wprowadzeniu specjalizacji w połączeniu ze standardami działania;

poprawieniu jakości współpracy;

lepszej organizacji pracy związanej z jasnym podziałem kompetencji.

Część badanych wskazuje, że być może właściwą drogą rozwoju Programu jest swoista

specjalizacja lub profesjonalizacja działań. Mogłoby to mieć postać osobnej instytucji

zajmującej się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie (badani nie formułowali jasnych

wniosków czy ma to być nowa instytucja, czy zrestrukturyzowana jedna z już istniejących):

skoro nie możemy stworzyć standardów dla 18 dzielnic to stwórzmy standardy dla jakiejś

instytucji, która będzie miała temat przewodni przemoc [grupa 2]; nie usytuowałabym tego

w OPS po to, żeby dać tę otwartość na mieszkańców wszystkich. To nam da instytucja

wyspecjalizowana. Ale niekoniecznie pomoc społeczna [grupa 2]; żeby jednak to bardziej

zamknąć w miejscu jednej instytucji. Ponieważ w jednej instytucji mogą pracować Zespoły,

które będą mogły się wymieniać informacjami. Gdzie będzie można opracowywać plan

pomocy tej rodziny, współpracując z różnymi członkami [grupa 2]. Przeprowadzone

konsultacje wyników badania ewaluacyjnego ujawniły jednak, że zdecydowania większość

96

badanych realizatorów (39 na 53 osoby) nie widzi potrzeby tworzenia osobnej instytucji,

której zadaniem miałoby być koordynowanie działań antyprzemocowych na terenie

Warszawy. Te same konsultacje pokazały natomiast, że wielu realizatorów widzi potrzebę

wzmocnienia zasobów BPiPS, a w jego ramach Wydziału Przeciwdziałania Przemocy

w Rodzinie zarówno w wymiarze kadrowym, jak i budżetowym.

Wspomniany wyżej wynik konsultacji nie osłabia jednak myślenia o profesjonalizacji –

innym sposobem rozumienia tej kwestii jest wyznaczenie w poszczególnych instytucjach

obecnie współpracujących w ramach Programu osób, których głównym zadaniem (a nie

dodatkowym w stosunku do innych obowiązków) byłoby zajmowanie się problematyką

przeciwdziałania przemocy w rodzinie, co podniosłoby także poziom kwalifikacji w tym

zakresie: gdyby poświęcić jakąś oddzielną część jakiejś instytucji czy kilku instytucji, żeby

miały na to czas większy i do tego personalne, no po prostu wyznaczone do tego osoby, które

by się zajmowały tym z każdej instytucji, to miałoby większy sens, myślę, dla danej rodziny

[grupa 2]; lepiej niech w jakiejkolwiek instytucji, będzie to 1, 2 osoby delegowane

z odpowiednim przeszkoleniem, takie które się nie rotują co 5 minut i to sensowniej wypali,

niż 5 innych osób, które wpadną i wypadną [grupa 4].

Taka specjalizacja łączona jest także z postulatem zapewnienia kompleksowej oferty

wsparcia dla rodziny, która obejmowałaby jednocześnie ofertę dla wszystkich jej

członków, zarówno ofiar, jak i sprawcy przemocy (ale w różnych lokalizacjach, lub

w innym czasie, jak wymagają tego przepisy), a także kompleksowości w sensie dostępności

różnych specjalistów i form pomocy w jednym miejscu dla poszczególnych członków

rodziny, np. ofiara przemocy w jednym miejscu może uzyskać pełne wsparcie bez

konieczności przenoszenia się z placówki do placówki. Takie podejście byłoby

skuteczniejsze, mogłoby zostać zrealizowane albo poprzez zapewnienie takiej oferty

w ramach jednej instytucji, albo poprzez skoordynowanie ofert kilku instytucji: powinny być

instytucje gdzie można osoby kierować w konkretne miejsce, gdzie będą miały kompleksowe

wsparcie, gdzie uzyskają pomoc wielu specjalistów, gdzie na różnym poziomie można

udzielać tego wsparcia. [grupa 2]; gdzie może być osoba, która będzie pracowała ze sprawcą

przemocy, przecież nie chodzi o to żeby informowała szczegółowo, czego się dowiaduje na

tym spotkaniu, ale może powiedzieć: jest opór albo idziemy do przodu. Czyli tutaj już jest

okienko tak, osoba która pracuje z ofiarą, jeżeli jest w tym Zespole może powiedzieć: tutaj

97

zbudowaliśmy już taki poziom bezpieczeństwa, tak. Więc widząc, że tutaj mamy też pozytywny,

jest szansa, idziemy krok do przodu [grupa 2].

W obrębie współpracy szansa jest upatrywana w tworzeniu różnego typu map, partnerstw,

sieci współpracy. Dotyczyć to może mapy programów miejskich i pokazywaniu części

wspólnych, całości oferty dostępnej dla mieszkańca. Taka mapa byłaby bardzo pomocna

urzędnikom planującym działania w różnych programach i pomagałaby uniknąć dublowania

działań: ja bym chciała zobaczyć, ale to jest bardzo trudne, ja zdaję sobie z tego sprawę, żeby

zobaczyć taką mapę programów warszawskich właśnie z tymi częściami wspólnymi. Że wiele

rzeczy, które robimy mogą być jednocześnie na rzecz tego programu, na rzecz tego i jeszcze

trzeciego (…) jest im potrzebna taka mapa, bo to jest ulokowanie tych różnych programów,

gdzie one zachodzą na siebie, zazębiają, kto z kim współpracuje (…) pokazanie tych takich

interdyscyplinarnych, międzyresortowych, między biurowych, już tak powiem, powiązań,

może by też sprawiło, że łatwiej byłoby czy sprawozdawać czy poruszać się, czy dało jakąś

większą wiedzę mieszkańcom (…) Gdyby była ta mapa programów, to też jak robimy coś bo

widzimy taką potrzebę, bo często to jest tak, ja mówię bardzo szczerze, nie dlatego że jest

w programie wpisane tylko potrzebujemy tego ale widzimy to jest i w tym i w tym i w tym

programie, to rzeczywiście można było by się łatwo przekierować (…) I być może powinno

tak być, nie wiem, wspólny folder, serwer jakiś udostępniony wszystkim, były już takie

pomysły, myśmy próbowali. Tylko prawda też jest taka, że jesteśmy przytłoczeni tą robotą,

którą mamy do wykonania. I może nawet moglibyśmy się nawzajem więcej informować ale

pomijamy to [grupa 1]. Kolejnym pomysłem jest tworzenie sieci współpracy

profesjonalistów na wzór dobrze działających inicjatyw: coś na podobieństwo

Warszawskiej Sieci w odniesieniu do tych innych obszarów krzywdzenia, innych form

krzywdzenia, czy rodzajów krzywdzenia. Bo widzę, że to się po prostu sprawdza [grupa 4].

Rezerwy w polepszeniu działania Programu tkwią zdaniem badanych także w samej

organizacji działań – koordynacji, lepszym podziale zadań i kompetencji między

poszczególne instytucje, ale także na poziomie miasta i dzielnic: partnerów może być wielu,

nawet powinno być wielu, bo sytuacje są różnorodne, natomiast zakres kompetencji

i odpowiedzialności, to musi być bardziej skonkretyzowane [grupa 2]; musimy wyraźnie

dookreślić, jakie działania powinny być na poziomie dzielnic [grupa 1].

98

W pojedynczych głosach podnoszono również kwestię rozstrzygnięć związanych przede

wszystkim z procedurą „Niebieskie Karty”: zamykanie kart, przenoszenie z dzielnicy do

dzielnicy, a także informowanie członków Zespołów Interdyscyplinarnych o nowych kartach.

Decyzjom takim mogłyby towarzyszyć narzędzia, rozwiązania informatyczne, które

mogłyby polepszyć wymianę informacji i podnieść efektywność pracy: gdyby cały system

przeciwdziałania przemocy i prowadzenie Niebieskiej Karty wrzucić w jakikolwiek system

informatyczny, to myślę że wiele sytuacji dałoby się dużo szybciej wychwycić i dało by się

łatwiej też pracować. Zwłaszcza w takich sytuacjach, kiedy osoby zmieniają miejsce

zamieszkania (…) są różne interpretacje, czy jeśli nam się rodzina przemocowa wyprowadza

z dzielnicy, czy my mamy zamknąć procedurę i przekazać do innego Zespołu, że tam się ta

rodzina przeprowadziła, czy może ta procedura jest nadal prowadzona, ale w innym miejscu,

bo to jest coś, co uważam, że bardzo zaburza statystyki. Bo to różnie Zespoły liczą, jedne liczą

że procedura jest zamknięta i przekazana gdzie indziej, inne liczą, że jest wszczęta i otwarta.

Ale właściwie nie ma jasnej wykładni, jeżeli zostanie przekazana procedura do innego

Zespołu, a tamten Zespół np. ją zamknie, czy on ma ten Zespół informować o tym, że ją

zamknął, czy ma nie informować. Ja wiem, że w Warszawie obowiązuje to, że my w tym

systemie mamy wykazywać te procedury, że u nas je zamknęliśmy i przekazaliśmy gdzie

indziej, ale ja nie wiem, czy to nie zaburzy statystyki, bo w tamtych Zespołach te procedury są

przecież jako nowe, które weszły (…) ale to by wymagało przebudowania zupełnie całej

ustawy i zmiany nawet formularza Niebieskiej Karty [grupa 2]; jest bardzo dużo spornych

kwestii także prawnych, które powinny zostać rozstrzygnięte być może na linii Biuro Pomocy

i Mazowiecki Urząd Wojewódzki koordynator odpowiadający za procedury „Niebieskie

Karty” i to by było, wiele rzeczy by uporządkowało (…) Chociażby kwestia przekazywania

zgodnie z rozporządzeniem dla członków Zespołu Niebieskiej Karty. Przewodniczący zgodnie

z rozporządzeniem Rady Ministrów powinien otrzymać kartę w ciągu 7 dni od jej

sporządzenia przez podmiot, który wszczyna procedurę, i przewodniczący ma 3 dni na to, żeby

wszyscy członkowie Zespołu zapoznali się z tą kartą, żeby im ją udostępnić. Konia z rzędem

temu kto powie przez ostatnie 5 lat, w jaki sposób przewodniczący Zespołu na terenie jednej

z dzielnic Warszawy miałby do kilkunastu albo kilkudziesięciu osób przekazać Niebieską

Kartę. Tych kart wpływa od kilkunastu do kilkudziesięciu tysięcy spowodować że oni się z tym

zapoznali. I szukamy bardzo różnych rozwiązań łącznie z takimi rozwiązaniami

informatycznymi (…) warto by było, gdyby miasto stworzyło jakąś jednolitą platformę czy

określiło sposób, w jaki ci biedni przewodniczący by mieli te karty upowszechniać? [grupa 2].

99

W tym kontekście należy wspomnieć, że wyniki badania ujawniają niewiedzę części

realizatorów o funkcjonalnościach zapewnianych obecnie przez system komputerowy Pomost

służący Zespołom Interdyscyplinarnym do obsługi procedury „Niebieskie Karty”.

Postulowane rozwiązanie informatyczne zdaniem przedstawicieli BPiPS istnieje, ale jest

dostępne tylko upoważnionym członkom każdego Zespołu i z powodu ochrony danych

osobowych nie ma możliwości przekazywania informacji pomiędzy Zespołami na terenie

Warszawy. Tę niewiedzę pokazał także przebieg konsultacji wyników, w trakcie których

kwestia tej funkcjonalności została podniesiona jako jedna z pierwszych rzeczy mogących

usprawnić działanie Zespołów Interdyscyplinarnych. Pojawiają się też opinie, że Pomost

służy do sprawozdawczości, a nie do bieżącego zarządzania: jest jakiś tam system

informatyczny, w tej chwili ten Pomost w Warszawie, do którego wpisujemy różne dane, ale

on ma tak naprawdę tylko cele sprawozdawcze. On nam nie pomaga w tym, żebyśmy mogli

zobaczyć, jak te procedury są prowadzone, żeby mieć jakiś wgląd, jakąś jasność (…) jest ten

system komputerowy, do którego my wpisujemy dane z tych kart, to pracownicy wpisują różne

dane i one służą do tego, żeby potem ktoś w biurze mógł sobie z tego zrobić statystkę. Np. mi

jako przewodniczącemu ten system nie daje informacji takich, które ja bym chciał (…) Z tych

danych ktoś tam korzysta. Ale my właściwie z tego nie korzystamy. Dla nas się okazuje, że

trzeba i tak zajrzeć papierowo do dokumentacji (…) I wtedy jest ta możliwość zapoznania się

członków Zespołu z procedurami, bo nie muszą za każdym razem przeglądać dokumentacji.

Poza tym, jeżeli się coś zmienia w procedurze, to każdy ma do tego dostęp. W tej chwili jeżeli

dzielnicowy wizytuje rodzinę, sporządza z tego notatkę, dołącza do procedury „Niebieskie

Karty”, no pracownik socjalny, dopóki mu ten dzielnicowy przy okazji nie powie, to on nie

wie o tym, że w tej rodzinie coś się np. zadziało [grupa 2]. Wydaje się zatem, że kwestia roli

Pomostu w systemie i jego faktycznych funkcjonalności wymaga upowszechnienia wśród

wszystkich członków warszawskich Zespołów Interdyscyplinarnych, a być może także

pewnych modyfikacji.

Dostrzegano także potrzebę kampanii informacyjnych, które z jednej strony powinny

dostarczać wiedzy mieszkańcom na temat miejsc, gdzie można zgłaszać się po pomoc:

instytucje do których można się udać o pomoc są, to jest tylko kwestia komunikacji

i informacji, gdzie one są, i gdzie się można udać (…) taki element od dużej kampanii

poprzez informowanie [grupa 2], a z drugiej miałyby pokazać, że przeciwdziałanie

przemocy w rodzinie nie ogranicza się wyłącznie do procedury „Niebieskie Karty”,

a same działania przynoszą efekty: staramy się by program był nieutożsamiany (…),

100

że program przeciwdziałania przemocy w rodzinie, to nie li tylko procedura „Niebieskie

Karty”. Czyli to jest, profilaktyka, tak, czyli działanie informacyjne, edukacyjne dla różnych

grup (…). Poza tym, taka dystrybucja materiałów, powiem brzydko uświadamiających,

oczywiście edukacyjnych, informacyjnych uwrażliwiających [grupa 2]; jak się robi pracę

żmudną, od podstaw, niewdzięczną i jeszcze na dodatek, to nie jest tak, że wystawimy te osoby

i będziemy ich pokazywać, bo to nie jest ten klient. To jest sztuka, żeby nawet przedstawić

jakiś problem w telewizji, nie pokazując tych ludzi, nie pokazując tego miejsca, nikogo nie

naznaczając (…) my mamy mało takich satysfakcjonujących ekstra rzeczy, że możemy nie

wiadomo jak nagłaśniać [grupa 1].

14. Zagrożenia dla Programu

Największe zagrożenia zewnętrzne upatrywane są w regulacjach ustawowych. Badani

dostrzegają, że wiele problemów, z jakimi borykają się w trakcie działań w Programie

wynikają z zapisów prawnych zewnętrznych wobec samego Programu. Mają świadomość

niedoskonałości, a zarazem poczucie, że nic się z tym nie da zrobić, pojawia się nawet

pojedynczy głos, że lepiej nie poruszać tej kwestii, bo ewentualne zmiany prawne mogą być

tylko na gorsze. Poniżej przykłady kilku wypowiedzi dotyczących tych kwestii.

Ustawodawca popełnił błąd i przestrzegany był przez praktyków, przed tym błędem, jednak

parlamentarzyści byli po prostu mądrzejsi bardziej uparci, to jest ten podział zadań, że z jednej strony

Zespół ma tworzyć politykę czyli kreować jakąś przestrzeń oddziaływania w kierunku przeciwdziałania

tej przemocy w terenie na danej gminie, czyli ma być takim reżyserem tych działań, tak, jakimś takim

centrum dowodzenia. I to wtedy jest fajnie że są ludzie właśnie z oświaty, decyzyjni z danej dzielnicy

tak, którzy mogliby kreować jakieś działania, takie bardziej np. systemowe, tak, ale jednocześnie dał

temu Zespołowi Interdyscyplinarnemu zadanie pt. rozstrzyganie w indywidualnych sprawach. Czyli

przyjmowanie tych formularzy Niebieskich Kart i rozstrzyganie czy to ma być grupa czy to ma być

monitorowanie czy co w ogóle z tym zrobić tak. I to nas przerosło, czyli działanie w tych

indywidualnych sprawach jak my się raz w miesiącu spotykamy i w jednym i drugim miejscu i po prostu

my nie jesteśmy w stanie tego obrobić. Ja jestem świeżo po spotkaniu np. [w dzielnicy X], szczerze

mówiąc żeśmy siedzieli 5 godzin z ledwością nam się udało takie elementarne decyzje podjąć [grupa 4].

Natomiast to, co powinniśmy sobie wyraźnie powiedzieć, nie mamy w tej chwili wpływu na pewne

zmiany prawne. Musimy się poruszać w obszarze prawa, które dzisiaj obowiązuje. Prawo jest

niedoskonałe i jeśli chodzi o kwestie przemocy pozostawia bardzo dużo do życzenia [grupa 2].

Uważam, że trzeba znowelizować ustawę o przeciwdziałaniu przemocy. (…) bez tego, to wiele nie

osiągniemy, bo w wielu miejscach doszliśmy tak trochę do ściany i już nic więcej nie zrobimy. (…) tego

101

się niestety wszyscy boją, niektórzy mówią, dobrze, że nikt przy ustawie nie grzebie, bo mogłoby być

gorzej [grupa 2].

To było oczekiwanie urzędników, którzy tworzyli to rozporządzenie, niezbyt je skonsultowali szczerze

mówiąc, z praktykami (…) ci ludzie założyli tak, że osoby które na co dzień pracują, przeciwdziałanie

przemocy mają to w swoich zadaniach, statutowych tak, czyli policja, ma to w swojej ustawie, ma to

pomoc społeczna w swojej ustawie, poniekąd ma to w swojej ustawie szkolnictwo, tak. oświata, no na

pewno ochrona zdrowia, tak, w pewnym sensie te komisje rozwiązywania problemów alkoholowych,

prokuratorska służba sadowa itd., itd., że oni jak za dotknięciem czarodziejskiej różdżki jak się z nich

zrobi Zespół Interdyscyplinarny i później grupy robocze, to oni po prostu wszyscy razem spotkają się

i na pierwszym spotkaniu zaczną konstruktywnie rozwiązywać, zaczną współpracować i po prostu

tworzyć jakieś rozwiązania, no to jest, to trzeba być idiotą żeby coś takiego sobie wymyślić [grupa 4].

Dobrze, że są jakieś przepisy, które ten system jakoś tam wprowadziły te kilka lat temu, ale z drugiej

strony te same przepisy bardzo przeszkadzają w realizacji tego programu. (…) w jednych miejscach

dają bardzo dużą swobodę do działania, a w drugich miejscach bardzo ograniczają to działanie. (…)

ustawodawca ograniczając niektóre możliwości Zespołu np. w niektórych miejscach, chciał zadbać o to,

żeby gdzieś Zespół swoich kompetencji nie przekraczał. A z drugiej strony, w innych miejscach różne

rzeczy są na tyle niedookreślone, że to powoduje, że Zespoły w tych samych sprawach mogą działać

zupełnie inaczej i właściwie trudno powiedzieć, który Zespół działa dobrze [grupa 2].

To, co jest kulawe, to program tego nie zmieni, bo są kiepskie zapisy w ustawie więc to nie do

programu. (…) np. określenie roli przewodniczącego (…) Ustawa nałożyła na ośrodek, obowiązek

obsługi Zespołu. Ale, ja uważam w ogóle że to był cały świadomy zabieg, że piszą o obsłudze,

a naprawdę to jest w dużej mierze w ogóle zawieszone na barkach, bo to jest grupa najbardziej

zaangażowana we wszystkie działania (…) Czyli w ustawie jest napisane obsługa, a tak naprawdę jest

dużo, dużo więcej. Nie określono kompetencji przewodniczącego natomiast nadzór oczekuje bardzo

dużo od przewodniczącego czego w ustawie nie ma. Ale program to nie ma tutaj nic do rzeczy [grupa 2].

To jest w moim odczuciu nieprzyjmowanie do wiadomości faktów, które istnieją przecież, nie tylko

w Polsce, ale i na całym świecie, cały świat poszedł już dawno do przodu. Tzn. stwierdził, to wynika

z uregulowań międzynarodowych, a także z orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka

w Strasburgu, że przemoc w rodzinie to nie jest problem prywatny, państwo ma pozytywny obowiązek

reagowania na to, ponieważ państwo ma obowiązek chronienia rodziny, ale przez pryzmat jej członków,

tzn. jeżeli się komuś dzieje krzywda, jeżeli się komuś dzieje źle, jest ofiarą przestępstwa i w ogóle

przemocy, państwo ma obowiązek reagować. Jeżeli tego nie robi, to łamie chociażby Konwencję

o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, której my jesteśmy członkiem. A zatem nie ma

praktycznej i prawnej możliwości wycofania się z tego sposobu patrzenia na przemoc. Natomiast jak

widzimy co się dzieje ostatnio w naszym kraju, to zmienia się punkt widzenia, także na interpretację

przepisów Konstytucji, w związku z tym możemy się obawiać bardzo wielu negatywnych zjawisk (…)

Niestety obawiam się także zmian legislacyjnych, bez względu na nasze uwarunkowania czy powiązania

102

z prawem międzynarodowym, przecież my jesteśmy członkami bardzo wielu konwencji, bardzo wielu

przepisów prawa międzynarodowego, które gwarantują chociażby niezawisłość sądów, niezależność

Trybunału Konstytucyjnego i innych kwestii, które w tej chwili są, inaczej się na nie patrzy. Więc

obawiam się, że pomimo tego, że jesteśmy związani umowami międzynarodowymi i tak i tak może

nastąpić zmiana przepisów. To z kolei będzie kluczowym zagrożeniem, jeżeli możemy tak powiedzieć,

dla realizacji kolejnego gminnego programu przeciwdziałania przemocy w rodzinie (…) Obawiam się,

że grozi nam powrót do przeszłości, a mianowicie do sytuacji, gdzie w ogóle nie będzie przepisów, które

będą mówiły o zwalczaniu czy przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie [ekspert].

Kontekst polityczny sporadycznie podnoszono także w odniesieniu do wynikającego z niego

większego przyzwolenia na przejawy przemocy, które do tej pory były zwalczane (np. klapsy

wobec dzieci): nastawienie do tego problemu się zmienia, jest upolityczniane i to mnie bardzo

dotyka i bardzo boli. Bo my czujemy bardzo wyraźnie te zmiany (…) wychowanie bez klapsa,

to widzimy jak to się w tej chwili zmienia. To co przez kilka lat.., no bo od 2010 roku jest

zakaz bicia dzieci i dawania klapsów. W tej chwili zaczyna się odwrót od kilku miesięcy, my

nie wiemy co się dzieje, że to jest norma, że to jest standard, że klapsy nie są biciem i to mnie

ogromnie boli. To dotyczy nie tylko Warszawy (…) widzę w mentalności, w sposobie też

reagowania, podchodzenia do problemu przez rodziców, którzy przychodzą i którzy zaczynają

znowu bagatelizować problem (…) czujemy odwrót niestety. (…) to co wywalczyliśmy, że

poszliśmy naprzód wydawało się, to znowu zaczynamy się cofać mam wrażenie [grupa 4].

Zagrożeniem dla działania Programu jest skupienie się poszczególnych instytucji

uczestniczących w realizacji Programu na swoich zadaniach i działaniach, czyli

ewentualny brak współpracy: każda instytucja ma też swoje przesłanki więc to tak nie da rady

wszystkiego ustalić odgórnie [grupa 2]; nie mamy przełożenia na te inne służby, bo jeżeli by

się dało nie wiem napisać, wypracować współpracę ze służbami, typu służba zdrowia to

oczywiście tutaj jakieś większe działania czy może zwiększyć działania w tym kierunku, tak,

czy sprecyzować, tzn. dołożyć gdzieś tam cel „uaktywnienie istniejących służb” które nam

brakują (…) możemy tak delikatnie prosić żeby ktoś z nami zechciał współpracować i tak

naprawdę nic więcej [grupa 4].

Potencjalnym problemem może okazać się też załamanie się systemu (np. pracy Zespołów

Interdyscyplinarnych) wskutek zbytniego obciążenia zadaniami i wyczerpania się

zasobów kadrowych – osób gotowych do pracy w tym obszarze, a zarazem mających

odpowiednie kwalifikacje: nie chciałabym, żeby w którymś momencie, któraś z dzielnic, też

w którymś momencie okaże się, że przestała realizować cokolwiek, bo ma realizować wszystko

103

[grupa 2]; to nie jest taka działka, gdzie łatwo o jakiś splendor, zachwyt, pochwałę tych osób

na rzecz których pracujemy, to się rzadko zdarza [grupa 1].

15. Ocena szczegółowa: diagnoza

Zdecydowana większość badanych wskazywała na dużą słabość Programu polegającą na

braku diagnozy problemu. Kwestia ta w wypowiedziach badanych pojawiała się w trzech

ujęciach:

jako brak diagnozy zjawiska przemocy w rodzinie – określenia jego skali, rodzaju,

zidentyfikowaniu grup i miejsc najbardziej podatnych / zagrożonych, poznaniu

potrzeb i oczekiwań osób uwikłanych w przemoc w rodzinie, itp.;

jako brak diagnozy zasobów, jakimi dysponuje miasto/dzielnica w zakresie oferty

dla osób uwikłanych w przemoc w rodzinie: brakuje takiej pełnej identyfikacji

zasobów. Pełnej informacji o zasobach w jednym miejscu, tak. W jednym miejscu. (…)

brakuje… Ja nie umiem nazwać czego, ale takiego…,właśnie może nie instytucji, ale

czegoś takiego, że jeżeli ja mieszkaniec, nie Warszawy, tak, a nawet Warszawy

dzwonię w jedno miejsce i mówię „mój sąsiad, ktoś tam doświadcza…” i to by

wyświetlałby się cały wachlarz. Są próby – myślę, że 4 lata to za mało jeszcze, za mało

jeszcze, żeby zbudować [grupa 2];

jako kłopot ze zdiagnozowaniem faktu wystąpienia przemocy na poziomie

pojedynczej rodziny, wobec której wszczynana jest procedura „Niebieskie Karty” –

o ile sytuacje, w których dochodzi do przemocy fizycznej, interwencji policji są łatwe

w interpretacji, o tyle stwierdzenie, czy w danej rodzinie ma się do czynienia

np. z przemocą psychiczną czy utrzymującym się konfliktem jest dużo trudniejsze:

oczywiście można powiedzieć że przemoc jest konkretnie diagnozowalna, że ma swoją

definicję, że to wszystko jest takie proste. To nie jest proste. Dokonanie dobrej

diagnozy przemocy może czasem trwać wiele miesięcy (…). Kiedy sprawa jest

interwencyjna, że wpada policja w sytuacji kiedy dochodzi do przemocy czynnej,

jeszcze mamy przemoc fizyczną gdzie alkohol, sprawa wydaje się prosta. Ale tam gdzie

mamy do czynienia z przemocą psychiczną, ekonomiczną, emocjonalną, sprawa już

nie jest taka prosta. I dokonanie oceny, czy mamy do czynienia z przemocą czy też

z konfliktem między ludźmi wymaga naprawdę pogłębionej diagnozy, a inaczej

będziemy pracować w konflikcie, inaczej będziemy pracować w przemocy [grupa 2].

104

Brak diagnozy zjawiska przemocy w rodzinie dotyczy dwóch aspektów: powodów, dla

których brakuje takich działań oraz konsekwencji, jakie wynikają z tego, że takich diagnoz

nie ma. Badani (poza jedną osobą) nie wskazują na finanse jako przyczynę braku diagnoz

zjawiska, jeśli już, to taki kontekst pojawia się w tle, jako niewypowiedziany problem. Przede

wszystkim wskazywana jest trudność w przygotowaniu rzetelnej diagnozy, polegająca na

dotarciu do różnych typów rodzin, w tym takich, które dopiero są zagrożone wystąpieniem

przemocy, ale także na użyciu właściwych miar dla stwierdzenia, że przemoc występuje lub

nie. Jak już pokazała analiza wyników badań sondażowych, poleganie na odpowiedzi na

proste pytanie o występowanie przemocy jest zawodne, bowiem ludzie różnie definiują

przemoc i te same zachowania w jednych środowiskach uznawane są za przemocowe,

a w innych uchodzą za zachowania całkowicie normalne: dzielnicowej (diagnozy)

ds. przeciwdziałania przemocy ja nie mam z czego zrobić (…). Żeby zrobić taką dobrą

diagnozę w dzielnicy, to potrzeba kilkanaście jak nie kilkadziesiąt tysięcy złotych. Nie mam

jak na ten luksus sobie pozwolić z profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych

[grupa 2]; z ustawy wynika, że mamy działać w środowiskach zagrożonych. To jest bardzo

trudne. Nie mamy pełnych diagnoz ani w ogóle tego zjawiska ani tych sytuacji takich, gdzie

powinniśmy oddziaływać na zagrożenia i je minimalizować. Bo to się tak nie da. Nie każdy

pijący i z dzieckiem niepełnosprawnym będzie sprawcą przemocy. Nie ma takich kryteriów,

nie ma takiej grupy docelowej zbadanej i nie ma w związku z czym sensownie zaplanowanych

oddziaływań (…), mamy też z tym problem, że nie badamy tego i nie umiemy tego

zdiagnozować na poziomie rodzin zagrożonych przemocą [grupa 1]; nie do końca ten

program został zrealizowany w tym obszarze, takiej rzetelnej i prawidłowej diagnozy. Samego

zjawiska, ale też wydaje mi się, że w obszarze zdiagnozowania rzeczywistych potrzeb osób

uwikłanych w problem przemocy (…). Myślę, że brakuje właśnie takiej rzetelnej diagnozy

i badań, która mogłaby nam odpowiedzieć na pytanie czego ci ludzie potrzebują [grupa 2].

Niezależnie od trudności z rzetelną diagnozą zjawiska, jej brak sprawia, że niektórzy badani

stawiają pod znakiem zapytania cele Programu. Wprawdzie są one sformułowane

prawidłowo i wydają się słuszne, ale bez diagnozy nie sposób mieć pewności, że są one

trafne i rzeczywiście dotykają istoty problemu. Problem jest także z oceną skuteczności

działań – nie mając diagnozy trudno jest powiedzieć, czy w wyniku działań Programu

poziom przemocy w rodzinie spada, a może nie zmienia się. W tym kontekście podnoszony

jest problem z interpretacją danych dotyczących Niebieskich Kart – czy zmiana ich liczby

(np. wzrost) wynika ze zwiększenia skali zjawiska przemocy w rodzinie czy z większej

105

wrażliwości wszczynających procedurę? To wszystko powoduje, że działania w Programie

prowadzone są trochę po omacku.

Ja uważam, że powinna być przeprowadzona diagnoza w Warszawie w poszczególnych dzielnicach,

a potem dopiero napisane cele. Bo trudno jest potem ocenić, czy PPP działa, jeżeli my nie wiemy co

mamy. Nie wiemy ile mamy przemocy w Warszawie tak naprawdę, my wiemy ile wpływa Niebieskich

Kart. (…) A po kilku latach prowadzenia programu, my nie wiemy czy nam zmniejszyła się liczba

rodzin dotkniętych przemocą, bo właściwie Niebieskich Kart co roku mamy tyle samo. Czy to dobrze,

czy to źle, czy to znaczy, że przemoc jest na takim samym poziomie. Bo być może gdyby było ciągle tyle

samo przemocy, a my jesteśmy coraz bardziej wrażliwi, to powinno być co roku coraz więcej procedur,

a skoro jest tyle samo, to może jest tak, że z jednej strony nam przemoc spada, a z drugiej strony rośnie

wrażliwość i dzięki temu w środku się spotykamy i dlatego ciągle mamy tyle samo Niebieskich Kart

(…). Ja bym np. chciał wiedzieć, czy to że z danego rejonu mam bardzo dużo Niebieskich Kart, to

wynika z tego że tam jest bardzo dużo przemocy, czy jest bardzo duża zgłaszalność. Mamy takie miejsce

na X, gdzie tam żadna Niebieska Karta z tego rejonu nie wpływa. Tam jest taka przemoc, że w ogóle

wszyscy uważają, że to jest normalne. To tak też może być (…). I ja się zastanawiam czasem, czy są

gdzieś takie miejsca, gdzie tej procedury nie będzie nigdy, bo ta rodzina tak funkcjonuje od wiek wieków

i nikt nawet nie pomyśli o tym, że coś jest nie tak. A sąsiedzi funkcjonują zupełnie tak samo w związku

z czym całe środowisko jest takie samo. Więc ja jestem ciekawy, że gdyby zrobić diagnozę, czy by się to

pokryło z diagnozy z miejscem występowania kart [grupa 2].

Jeżeli w programie nie ma diagnozy np. bądź jest ona taka bardzo pobieżna, no to pytanie, czy cel jest

właściwie postawiony. Od tego zacznijmy (…). Jak czytam same cele nie zastanawiając się, to

odpowiadam panu, zgadzam się, tak, takie są potrzeby. Jeżeli bym miała do tego podejść

metodologicznie, to moja ocena jest taka. Jak dla czytacza programu w całości, to moja ocena będzie

dużo wyższa, no bo zgadzam się że to trzeba robić. Jak się zastanowię, czy faktycznie takie mamy

potrzeby, czy takie mamy zasoby, czy te kadry odpowiadają, czy mamy to wszystko ułożone systemowo

i możliwe do zmierzenia, no to już tutaj zjeżdżam na tej skali w dół, dobrze że nie do ujemnych [grupa

2].

Czy osiągniemy cel zmniejszenia występowania zjawiska przemocy w Warszawie w ten sposób, że nam

się pojawi więcej Niebieskich Kart i przez to będzie ten temat bardziej ujawniany i my będziemy

bardziej mogli w ten temat ingerować, czy przez to, że tych Niebieskich Kart będzie mniej i będziemy

sobie mogli powiedzieć tak wspaniale działamy że przemocy prawie nie ma. I to jest właśnie clou tego

wszystkiego. Nie ma tutaj na to jednoznacznej odpowiedzi [grupa 2].

Diagnozy się różnią, w jednej instytucji ktoś uzna ze tu żadnej przemocy nie ma, a w jeszcze innej gdzie

my uznajemy że nie jest to przemoc, tylko bardzo silny konflikt między dorosłymi, tam osoba się dowie

że jest ofiarą przemocy. No i robi się pat [grupa 2].

106

Kiedyś to było robione, mapy zasobów dzielnicy i mapa zagrożeń dzielnicy (…). To się sprawdza, ale

nie do końca ponieważ są ulice, chociażby X, gdzie jest tych kart dużo, ale tego typu, że nie rodzina

wzywa tylko sąsiedzi wzywają tego typu. Są ulice, że nie ma kart a wiemy że jest przemoc. Bo nikt tam

nie wzywa bo jest uznane, że to co się dzieje w domu to jest albo sprawa wewnętrzna rodziny albo to

jest normalne [grupa 2].

Wiadomo, że jak jest diagnoza, jest wskaźnik, to wtedy można wszystko dopasować, kiedy tego nie ma,

to wszystko takie jest we mgle, albo skuteczne albo nie skuteczne [grupa 2].

Dróg poradzenia sobie z tą sytuacją badani upatrują z jednej strony w tworzeniu lokalnych,

dzielnicowych map różnego typu: placówek pomocowych, zasobów dzielnicy, potrzeb

dzielnicy, zagrożeń itp.: nas interesuje [to] na poziomie dzielnicy, my sobie statystycznie, ja

i mój Zespół robimy jakieś małe badania które nam są potrzebne na nasze potrzeby [grupa 2];

takie nanoszenie zmian, uaktualnianie takich map placówek pomocowych [grupa 4]; bardziej

skupiłabym się na tym, żeby były dzielnicowe programy tak jak było to dotychczas które

w pełni by wykorzystały mapę zasobów dzielnic, mapę potrzeb dzielnicy i to czego dana

dzielnica potrzebuje. Ponieważ tak jak wspomniałam, każda dzielnica ma swoją specyfikę,

inne potrzeby, inny rodzaj ludności, tak, różne grupy starzenia się pod tym kątem bym się

skupiła [grupa 2]. Z drugiej strony wskazywana jest potrzeba zrealizowania

kompleksowych, szeroko zakrojonych badań zjawiska przemocy w rodzinie, najlepiej

ogólnomiejskich z uwzględnieniem diagnoz także dla każdej dzielnicy. Badania takie

powinny mieć spójną metodologię dla wszystkich dzielnic: zdiagnozować potrzeby

w Warszawie, ale żeby zrobić taką diagnozę ogólną z jednoczesnym podziałem na dzielnice,

żeby zobaczyć jak to w różnych dzielnicach wygląda, a nie każda dzielnica na indywidualnie,

z innym podmiotem i przy okazji jeszcze przemoc, rówieśniczą też tak zrobili. Bo jak już

wydają pieniądze (…). To nie sztuka dać tylko na diagnozę, ale na działania pomocowe (…),

tylko by musiała być jednoznaczna polityka, jest przemoc – wydajemy na oddziaływania (…),

żeby było, że jest dobra diagnoza, która mówi, że w tej dzielnicy to zjawisko jest na takim i na

takim poziomie i wymaga takich i takich oddziaływań i uczciwy algorytm, żeby im dać na to

kasę, żeby to zrobili. I jasne rekomendacje, czego od tej pomocy oczekujemy, bo nie chodzi

o plaster tylko….i ja bym była zadowolona za takim rozwiązaniem i byśmy wtedy jasno

wymagali to, co trzeba zrobić [grupa 1]; gdyby była możliwa realizacja naprawdę takiej,

takich poważnych, kompleksowych badań nad potrzebami, nad rzeczywiście realnymi

potrzebami i zróżnicowaniem tych potrzeb w poszczególnych dzielnicach i później

107

w odniesieniu do tych potrzeb konkretnych dzielnic tak żeby się tworzyły te strategiczne

dokumenty dla dzielnicy [grupa 2].

Stworzenie takich diagnoz pozwoliłoby na bardziej lokalne oddziaływanie, dopasowane do

specyficznych potrzeb: budowanie oferty lokalnej nie z poziomu miasta, tylko po to są

dzielnice, żeby się temu poprzyglądać, te Zespoły Interdyscyplinarne też [grupa 2]; żebym

mogła bardziej nakierować swoje działania jako przewodnicząca Zespołu czy też jako Zespół

na większą może, nie wiem, informację do mieszkańców. Dotarcie do jakiś grup społecznych,

do jakiś map zagrożonych terenów przemocą, może gdzieś bardziej trzeba objąć tych ludzi czy

mniej. Czy też może nie wiem, nawet zwiększenie jakiś ilości, nie wiem, wsparcia typu, nie

wiem, np. grupy dla sprawców przemocy (…), żeby mieć po prostu wpływ na inicjowanie

działań, które mogłyby być w przyszłości nawet finansowane (…). A kiedyś tak było tak, jak

wspomniałam, miałam tego doświadczenia, kiedyś to były dzielnicowe programy

przeciwdziałania przemocy, które oczywiście musiały się wpisywać w miejskie programy,

a miejskie musiały się wpisywać w ogólnopolskie, ale to był nasz kawałek dla nas i my wtedy

mieliśmy swoje pole do popisu, teraz jesteśmy tylko załącznikiem do harmonogramu [grupa

2].

Pojawił się pojedynczy głos (ze strony organizacji pozarządowych) wskazujący, że Program

był budowany w oparciu o diagnozę, rozpoznanie potrzeb. Jednak nawet ta osoba

wskazywała, że diagnozowania zjawiska przemocy w rodzinie i potrzeb jest zdecydowanie za

mało. W pewnym zakresie dokonuje się nie tyle diagnoza (chociaż tak jest określana), ile

weryfikacja sensowności podejmowanych działań w trakcie realizacji Programu:

rozpoznanie tych problemów było tutaj kluczowe, dlatego mi się ten program w pewnym

sensie podoba. Ponieważ on jest oparty o jakąś diagnozę, to jest pytanie czy ta diagnoza, jak

ona jest prowadzona (…) w ogóle tego diagnozowania w Warszawie jest za mało (…).

Jesteśmy w procesie tego, że lepiej się znamy w ramach tego systemu, że ta oferta jest

bardziej dostosowana do potrzeb mieszkańców, że przede wszystkim zaczęto robić to, o czym

wcześniej mówiłam, zaczęto jakby sprawdzać, przyglądać się i w ogóle rozmawiać

o jakichkolwiek sensownych wskaźnikach, po czym to poznamy, żeby móc na przyszłość

wybrać to, co działa, jakoś to rozwijać, a wywalić to co jest w ogóle ani nie do tych czasów

ani nie do tej rzeczywistości [grupa 4].

108

Jeden rozmówca zwrócił uwagę, że obecny sposób prowadzenia procedury „Niebieskie

Karty” pozwala na wcześniejsze wychwycenie rodzin, które są na pograniczu poważnej

przemocy. Po początkowym okresie, w którym Niebieskie Karty były zakładane rodzinom

znanym poszczególnym służbom, a sama przemoc miała charakter poważny i skutkujący

sprawami karnymi, zaczęły pojawiać się zgłoszenia innego typu. Takie większe

uwrażliwienie, z jednej strony samych zgłaszających te przypadki (niekiedy członkowie

rodzin), jak i instytucji przyjmujących zgłoszenia i inicjujących procedurę, sprawia, że

w procedurze znajdują się rodziny, z którymi można pracować i wiele zmienić w zakresie

przemocy. Tak działająca procedura pełni zatem funkcję w pewnym sensie prewencyjną –

wychwytuje rodziny „na krawędzi” poważnej przemocy i pozwala uruchomić działanie

niedopuszczające do pojawienia się poważnych problemów. Takie podejście, o ile byłoby

szerzej stosowane we wszystkich dzielnicach, mogłoby skutkować dobrymi rezultatami

w realnym zapobieganiu przemocy w rodzinie: większość tych procedur jest wszczynanych,

kiedy tej prawdziwej przemocy jeszcze nie ma. Poruszamy się w obszarze takiej przemocy

potencjalnej, takiego zagrożenia przemocą, która nie jest karalna. Bo też trzeba pamiętać

o tym, że też są takie formy przemocy na które no nie ma paragrafu i nikt nie zostanie skazany

za to ale to jest taki moment, kiedy można to zatrzymać (…). Często już widać, która ze stron

jest mocniejsza, która ze stron już za chwilę będzie tym sprawcą przemocy, ale to jest jeszcze

tak krok przed. Ja widzę, że wiele rodzin udaje się w ten sposób wyłapać. Jakby coraz więcej

teraz, bo na samym początku, to te karty które wpływały, to była taka prawdziwa przemoc.

To często zresztą były rodziny, które już wcześniej były znane, ale była nowa procedura, była

Niebieska Karta. A teraz coraz więcej wchodzi takich rodzin, które tak z wierzchu nie

wyglądają na rodziny przemocowe (…) uwrażliwiły się osoby, które biorą udział w tych

procedurach (…). To jest taki duży plus tej procedury, że ona się nie zajmuje tylko takimi

rodzinami, gdzie ta przemoc jest, że trzeba wszcząć takie postępowania prawne i jakieś karne,

ale w takich rodzinach, gdzie w tych rodzinach jeszcze bardzo dużo można zrobić, bardzo

dużo można zadziałać (…). Ta przemoc nie jest taka intencjonalna, no bo definicja przemocy

zakłada, że to jest intencjonalne. A to jest tak, że często wobec dzieci to jest takie działanie nie

do końca intencjonalne, że taki rodzic nie ma ani żadnych wzorców innego wychowywania

dzieci, innego zajmowania się dziećmi, a nawet nie ma pomysłu na to, jak inaczej mógłby to

zrobić, nie wie kogo może się zapytać. I wejście jakby w tą rodzinę w tym momencie

i chociażby zrobienie jakichś warsztatów z umiejętności wychowawczych dla takich rodziców

bardzo szybko zmienia sytuację w tej rodzinie. I zatrzymuje coś, co za chwilę rzeczywiście

109

mogłoby być dużym problemem [grupa 2]. Cel stosowania procedury „Niebieskie Karty”, jak

pokazały wyniki badań, nie jest dla wszystkich oczywisty. Także podczas konsultacji ujawnił

się dwojaki sposób jego postrzegania: czy tylko reagować na wystąpienie przemocy, czy

także jej zapobiegać.

16. Ocena szczegółowa: edukacja realizatorów

Powszechne jest przekonanie, że osoby zajmujące się problematyką przeciwdziałania

przemocy w rodzinie powinny cechować się wysokimi kwalifikacjami – dlatego na pewno

szkolenia są potrzebne i dużo dają poszczególnym osobom: te wszystkie spotkania, seminaria,

konkursy, w ramach których pojawiły się działania takie jak: doradztwo, superwizje,

konsultacje dla przedstawicieli służb w organizacjach np. pozarządowych, opracowanie np.

materiałów instruktażowych, filmów instruktażowych, które będą pomocne potem temu

policjantowi, temu pracownikowi, czy tam komuś jeszcze. Dla algorytmów pewnych, dla tej

ochrony zdrowia wspomnianej, no to idziemy do przodu. Niechby się taka tendencja

utrzymała [grupa 4]; pozytyw jest taki, że ludzie się szkolą, czyli nie trzeba już jakby

samodzielnie poszukiwać podnoszenia kwalifikacji, tylko rzeczywiście położono duży nacisk

na podnoszenie kwalifikacji. Tych szkoleń było bardzo dużo (…) są przeszkoleni, niektórzy

więc osiągnęli najwyższe poziomy, do drugiego stopnia certyfikatu PARP-y. Wiec mamy

specjalistów, więc to jest znakomite bo są ludzie do pracy [grupa 2].

W ramach Programu jest dostępna oferta szkoleń dla członków Zespołów

Interdyscyplinarnych, Grup Roboczych (w postaci np. konsultacji eksperckich

indywidualnych i grupowych, grup dyskusyjnych, spotkań superwizyjnych, warsztatowych),

przyznawane są na te cele dotacje organizacjom pozarządowym. Dostępna jest też oferta

zapewniana zgodnie z przepisami ustawy przez Urząd Wojewódzki. Bardzo ważne jest jednak

zdiagnozowanie faktycznych potrzeb szkoleniowych. Program realizowany jest już wiele

lat, wiele osób jest zaangażowanych w tę problematykę od dawna i w efekcie występuje duża

potrzeba z jednej strony szkoleń coraz bardziej specjalistycznych, a z drugiej zajęć

wspierających poszczególne osoby, np. superwizji. Niedostosowanie oferty powoduje

niechęć i frustrację, niektórzy zaczynają poszukiwać szkoleń dla siebie na własną rękę.

Oferta szkoleniowa powinna być zróżnicowana i szeroka – kwestie podstawowe powinny

być cały czas dostępne np. dla nowych członków Zespołów Interdyscyplinarnych (co przy

rotacji ich składów na pewno jest ważne), potrzebna jest wyspecjalizowana oferta

szkoleniowa dla pracowników instytucji obecnie mniej zaangażowanych, jak służba zdrowia,

110

także edukacja oraz oferta wysoko specjalistyczna dla osób z dużą wiedzą i doświadczeniem,

które potrzebują zupełnie innego wsparcia zawodowego niż dwie poprzednie grupy. System

szkoleń powinien funkcjonować jako coś oczywistego, cały czas dostępnego

i rozwijającego się wraz z rozwojem samego Programu w oparciu o identyfikowane

potrzeby realizatorów i w konsultacji z nimi.

Mogę się odnieść do jakości tych szkoleń, szkolenia się zatrzymały, tak jakby nikt nie zauważył, że

procedura „Niebieskie Karty” działa już 5 czy 6 lat, minęło bardzo dużo czasu, jednak te wszystkie

procedury działają i są wdrażane, ludzie są przeszkoleni, nie trzeba już…, no trzeba dla pewnej grupy

ludzi nowo wchodzących do pracy, trzeba ich znowu szkolić na poziomie procedury i podstawowej

kwestii rozpoznawania zjawiska, ale reszta, ogromna rzesza ludzi, potrzebuje już szkoleń

specjalistycznych [grupa 2].

Superwizja, to jest znakomita rzecz tylko to jest trochę za mało, raz że mało jest środków żeby tę

superwizję wdrażać więc to idzie tak troszkę raczkując. OPS powoli wdrażają ale na pewno osoby

pracujące z osobami doświadczającymi przemocy wymagają zaopiekowania. Brakuje jakiś

mechanizmów po prostu wsparcia i też pomocy osobom, które są obciążone tym tematem [grupa 2].

Szkolenia dla lekarzy i przedstawicieli ochrony zdrowia i dla oświaty to jest wg mnie najsłabsze ogniwo

w tym systemie [grupa 3].

Możliwości podnoszenia kwalifikacji i kompetencji (pomagaczy) ale z drugiej strony też takie wsparcie,

no może tej superwizji, powinno być więcej, może ona powinna być jakoś w Warszawie bardziej

usystematyzowana, nie na zasadzie, że gdzieś spotka się w ośrodku ktoś i z nami porozmawia, bo to jest

bardzo doraźne, a poza tym sami wiemy, że takie rozmowy w gronie najbliższych współpracowników,

nie zawsze są do końca, no nie zawsze dają taki efekt jak byśmy tego oczekiwali. Może jakieś formy

indywidualnego wsparcia, no to jest jakby temat do dyskusji [grupa 2].

Jeżeli pracuje się z ludźmi szczególnie w tak trudnym obszarze jak przemoc, powinny być superwizje.

Ale tez te super wizje powinny być na poziomie merytorycznym pomagacza. Nie tylko samego procesu,

co trzeba zrobić, co nie trzeba zrobić, tylko pomagacza. (…) moim zdaniem tutaj powinno się postawić

na rozwój pomagacza i jego kompetencje, jego widzenie i swojej pracy, tego co się dzieje z klientem,

jeżeli chcemy mieć ten system efektywny, dobrze działający [grupa 2].

Ludzie potrzebują szkoleń specjalistycznych na poziomie interwencji, rozwiązywania problemu,

tworzenia planu pomocy, pracy z osobą doświadczającą przemocy już na poziomie specjalistycznym,

czyli tego czego potrzebujemy dalej. Krok dalej. Nie chcemy się już szkolić w kółko o tym samym, bo my

już definicję mamy wszyscy w głowie, brakuje nam już takiego metodologicznego wsparcia w zakresie

konkretnego budowania współpracy z przypadkiem nawet tej interdyscyplinarności na tym poziomie

o którym rozmawialiśmy. Konkretnych kompetencji i bardzo konkretnych możliwości, jakie mają służby

111

żeby w ten temat wchodzić. Nie na poziomie teorii bo teorię to rzeczywiście już wszyscy się przeszkolili,

ale już na poziomi praktycznego działania. Może właśnie dobrych praktyk, pokazywania tych dobrych

praktyk, uczenia nas już bardzo konkretnych zachowań [grupa 2].

Pedagodzy i przedstawiciele oświaty są chętni do przyjścia na seminaria, czy wykłady organizowane

przez nas [grupa 2].

Warto by było gdyby miasto jednak w tym sensie zechciało wesprzeć Zespoły albo wprost jakby dało to

zadanie do dzielnicy. Zarząd dzielnicy Wydziału Spraw Społecznych, żeby wzięło odpowiedzialność za

cyklicznie regularne organizowanie takich szkoleń. (…) Razem z budżetem. Żeby to nie Zespół się

dobijał i dopraszał, tylko żeby zarząd dzielnicy i Wydział spraw społecznych i zdrowia we współpracy

z Zespołem interdyscyplinarnym ale żeby to było ich zadaniem organizowanie szkoleń dla

przedstawicieli i służb i instytucji które są zaangażowane w realizację procedury [grupa 2].

17. Ocena szczegółowa: finanse

Program działa w specyficznej próżni finansowej – przewidziane działania wynikają

z ustawy i są zadaniem samorządu, ale zadania w ramach Programu są przekazywane na

poziom dzielnicy bez zapewnienia wystarczającego budżetu: tworząc program nie

zabezpieczono realizatorów (…) wrzucone do dzielnic jako dodatkowe zadanie (…) i jeszcze

bardziej smutne, bo zostało to wrzucone bez środków [grupa 2]. Konsekwencją takiego

podejścia do finansowania programu jest kilka niekorzystnych zjawisk:

po pierwsze, w poszczególnych dzielnicach podejmowane są różne inicjatywy, by

przynajmniej część działań antyprzemocowych sfinansować z innych środków.

Najczęstszym źródłem jest tzw. korkowe – pieniądze te jednak muszą być

przeznaczane na przeciwdziałanie uzależnieniom, co wymusza łączenie

przeciwdziałania przemocy w rodzinie z alkoholizmem. Takie podejście (pomijając

oczywiste naginanie przepisów) budzi sprzeciw niektórych realizatorów – przemoc

w rodzinie występuje bowiem w wielu sytuacjach, a łączenie jej z alkoholizmem jest

utrwalaniem stereotypów, co nie pomaga w realnym zwalczaniu wielu zjawisk

przemocowych: jest paragraf przeciwdziałanie przemocy. Środki z korkowego, one

mogą wspierać przeciwdziałanie przemocy w obszarze osób, które są powiązane

uzależnienie-przemoc, ale to nie mogą być jedyne środki, bo my wtedy albo łamiemy

ustawę o finansach publicznych finansując nie to, co trzeba ze środków dedykowanych

zupełnie do czego innego, albo udajemy, że przemoc wyłącznie łączy się z alkoholem,

co myślę, że jest jeszcze gorszą rzeczą [grupa 2]; na pewno zabrakło wydzielonych

112

środków, my jesteśmy kątem przy tym alkoholu i w pewnym sensie musimy dokonywać

jakiegoś oszustwa takiego, że udawać, że ta przemoc zawsze jest z alkoholem, albo co

najmniej jest… jej przeciwdziałanie jest profilaktyką, tak powstawania uzależnień

[grupa 4]; od lat mówię, że ja nie podpiszę się pod programem, który będę puszczała

czy na radę dzielnicy czy na radę miasta, bo to jest, mówiąc brzydko, dla mnie z jednej

strony kryminał albo z drugiej strony kryminał, czyli że łamanie ustawy o finansach

publicznych. Bo jeżeli podłożę program i podpiszę się, że jakoś to z czegoś

sfinansujemy, a program będzie dotyczył nie osób uwikłanych w przemoc i alkohol, ale

ogólnie będzie dotyczył zjawiska przeciwdziałania przemocy, a nie mam

zabezpieczonych środków, no to nadużywam zaufania zarządu czy radnych, że im

wsuwam knota, który w ogóle nie powinien przyjść, bo nie wskazuje źródeł

finansowania. Jeżeli będę to finansowała w całości z korkowego, to mówiąc brzydko,

do pierwszej kontroli, bo przyjdzie i powie: dyscyplina finansów publicznych, pani

dziękujemy, bo nie z tego źródła finansuje pani te zadania, które pani powinna robić.

[grupa 2]; udaje się, ale udaje się na zasadzie karkołomnego działania. Udaje się na

zasadzie trochę finansowania tego podciągając przemoc pod problemy uzależnień,

a we mnie nie ma zgody na to, z uwagi na to, że przemoc nie tylko łączy się

z uzależnieniami. Jest bardzo wiele, jak to się mówi, suchej czy czystej przemocy, czy

przemocy białych kołnierzyków, jakiego określenia byśmy nie użyli, to… [grupa 2].

po drugie, osoby pracujące w Zespołach Interdyscyplinarnych wykonują swoje

zadania w ramach obowiązków służbowych, w godzinach pracy, bez dodatkowego

wynagrodzenia za te aktywności (znaczenie tego problemu ujawnione także w trakcie

konsultacji wyników zostało już omówione wcześniej, w pkt 5 niniejszej części

Raportu Ewaluacyjnego). Ich zaangażowanie w działania antyprzemocowe nie

zmniejsza jednak zakresu ich obowiązków służbowych – muszą zatem wykonywać

swoją podstawową pracę niekiedy po godzinach, za co nie dostają wynagrodzenia.

Z subiektywnego punktu widzenia nie są zatem wynagradzani za swój wysiłek.

Wynika to z zapisów ustawowych, ale samorząd nie podejmuje żadnych działań, aby

temu zjawisku starać się zaradzić w inny sposób (np. poprzez znalezienie pieniędzy na

osobny budżet dla tych osób, zawarcie porozumień o mniejszym obciążeniu pracą

członków Zespołów Interdyscyplinarnych lub wprowadzenie innych form docenienia

ich pracy). Należy podkreślić, że problem ten ma nie tylko oblicze finansowe, ale

także merytoryczne – wielu przedstawicieli różnych instytucji, którzy pracując na

113

rzecz Zespołów Interdyscyplinarnych są zmuszeni ustawowo do robienia tego

w godzinach 8-16 ma do wyboru: wykonanie własnej pracy (za którą otrzymują

wynagrodzenie i są do niej zobowiązani) albo angażowanie się w działanie ZI kosztem

swoich obowiązków: no nie czarujmy się, dobre programy bez środków nie dadzą się

zrealizować, choć byśmy nie wiem jaką misję mieli, to rok pociągniemy to

w wolontariacie, a potem usiądziemy i powiemy: nie mamy siły dalej tego ciągnąć

[grupa 2]; przedstawiciele wszystkich innych służb i organizacji wprost stwierdzają, że

nie jest możliwe pełne zaangażowanie się w pracę Zespołu czy grup roboczych

w ramach standardowo wypełnianych swoich obowiązków służbowych. Jest to kwestia

podnoszona stale i wciąż. I pojawia się taki postulat że owszem mogliby się

przedstawiciele różnych służb i instytucji zaangażować w pełni w pracę w Zespole, ale

wymagałoby to tego, że przychodzą tutaj po godzinach i oczywiście za jakimś

wynagrodzeniem. Bo nasze spotkania, mówię o grupach roboczych czy Zespołach,

odbywają się tak naprawdę w godzinach 8-16. A oni w tym czasie wszyscy wykonują

jakieś swoje inne obowiązki [grupa 2]; nasza praca (ZI) niefinansowana, i powoli staje

się to problemem. Dużym problemem również to, że koleżanki czy nasze kuratorki czy

nawet ja jako pracownik ośrodka mam tyle pracy w Zespole Interdyscyplinarnym, że

nie mam czasu na pracę, za którą dostaję pieniądze. Po prostu ja nie mam czasu

czasami [grupa 2]; przedstawiciele różnych służb i instytucji zarówno policji,

kuratorów, ale także pomocy społecznej, czy organizacji pozarządowych podnoszą

kwestię tego, że nie mają dość czasu i możliwości żeby w ramach swoich obowiązków

służbowych, realnie i w pełni angażować się w pracę Zespołu Interdyscyplinarnego

[grupa 2]; teraz w ogóle nie mamy możliwości prawnych, żeby płacić tym ludziom

[grupa 1];

po trzecie, braki finansowe objawiają się nie tylko na poziomie pieniędzy, ale także

np. lokalowym – nie zawsze Zespoły Interdyscyplinarne i grupy robocze mają

zapewnione lokale pozwalające na odbycie wszystkich spotkań związanych z pracą

w Programie: my pracujemy w kiepskich warunkach, bo nam dano te zadanie, bez

zadbania o te warunki. O te warunki powinien zadbać gospodarz terenu (…)

My mamy rocznie ponad 700 spotkań tych grup roboczych, 200-300 są po nas,

a potem jest właśnie nasze 700, ale jeszcze by były potrzeby. Mimo bardzo sprawnego

grafiku, tutaj logistyki, stawania na głowie, my po prostu już nie mamy gdzie tego

robić. A można byłoby więcej. Oczywiście nie dla tych słupków i dla tej statystyki, to

114

jest no właśnie ta interdyscyplinarność prawda, no ale gdzieś to się musi odbywać

[grupa 2]; kończymy grupę, wiedząc że za chwilę się znów musimy spotkać, bo

wszystkiego nie omówiliśmy, a następne osoby czekają. Następna grupa czeka, bo

musi wejść po nas, my musimy gdzieś wyjść [grupa 2]. Dzieje się tak pomimo

istniejących rozporządzeń m.st. Warszawy, kwestia braków lokalowych pojawiła się

także w trakcie konsultacji wyników podniesiona przez przedstawiciela jednego

z Zespołów Interdyscyplinarnych, który w praktyce nie dysponuje żadnym

odpowiednim do pracy lokalem.

Tymczasem działania w ramach Programu mają taką specyfikę, że ważne jest zachowanie

ciągłości, choćby pracy z ofiarą lub sprawcą przemocy. Kluczowa jest stabilność

finansowania: bardzo istotną rzeczą jest, żeby tam gdzie już jakakolwiek jest prowadzona,

jakiekolwiek działania są prowadzone w programie też nie może być takiej świadomości, że

coś zostaje przerwane. Patrz Punkt Informacyjno-Konsultacyjny. Nie ma kasy na początku

roku. Zanim się coś ukonstytuuje czy jest terapia prowadzona, trzy miesiące się wstrzymuje.

(…) Musi być tutaj płynne finansowanie [grupa 2].

Kwestia finansowania Programu stanowi potencjalnie poważne zagrożenie dla jego dalszego

funkcjonowania. O skali frustracji (częściowo ukrywanej i nie zawsze wyrażanej wprost)

świadczy fakt, że pojawiają się pomysły zastosowania swego rodzaju szantażu wobec

decydentów budżetowych: bo jeżeli będziemy tworzyli taką protezę na kolejne lata, to

w życiu się nie znajdą środki na przeciwdziałanie przemocy. Teraz jest taki dobry okres

budżetowania, w związku z czym można by było próbować o te środki powalczyć, że program

nie powstanie. A program jest zadaniem ustawowym każdego samorządu, jeżeli nie będzie na

to zabezpieczonych środków, jeżeli ja słyszę; nie, nie, dyrektor się na to nie zgodzi, skarbnik

się na to nie zgodzi. Ja mówię, no to po co my siedzimy, tworzymy piękne ideały, piszemy

jakie konferencje, jakie coś, wiedząc, że my nie mamy na to środków. No jakiekolwiek

działanie czy do profesjonalistów, czy osób stosujących, czy osób doświadczających wymaga

środków [grupa 2].

18. Ocena szczegółowa: oferta merytoryczna

W wypowiedziach badanych dotyczących oferty merytorycznej, czyli różnego typu

programów, działań, oferty kierowanej do osób uwikłanych w przemoc w rodzinie wyraźnie

widać kilka kwestii, które są podnoszone albo jako słabe strony Programu albo jako

115

dylematy do rozstrzygnięcia. Dwie najpoważniejsze sprawy to oferta kierowana do

sprawców przemocy oraz dostępność oferty wsparcia, tzn. czas oczekiwania.

W odniesieniu do sprawców przemocy badani podkreślali kilka kwestii. Po pierwsze,

zdaniem części realizatorów Programu praca wyłącznie z ofiarami przemocy nie

rozwiązuje problemu – często ma charakter interwencyjny, przerywa przemoc, udziela

wsparcia ofiarom, ale sam problem pozostaje. Skupienie się na wsparciu dla ofiar z jednej

strony w praktyce oznacza niekiedy jej ucieczkę od sprawcy przemocy (co frustruje

niektórych badanych, którzy źle się czują w sytuacji, gdy ofiara przemocy np. trafia do

ośrodka interwencji kryzysowej, a sprawca pozostaje we wspólnym mieszkaniu), z drugiej

strony nie zawsze poprawia sytuację życiową ofiar. Należy pamiętać, że część ofiar nie chce

przerywać relacji łączących je ze sprawcami, osoby te chcą natomiast, aby sprawcy

zmienili swoje postępowanie wobec nich. W takiej sytuacji praca jedynie z ofiarą przemocy

nie przynosi trwałych zmian lub prowadzi do trwałego rozbicia związków, co nie jest

oczekiwane przez część ofiar przemocy.

Zawsze mnie wywracało na lewą stronę jak słyszałam, że pani z 6 dzieci idzie do ośrodka interwencji

kryzysowej albo do domu dla samotnych matek albo do domu dla ofiar przemocy w rodzinie, a teraz do

Sowy, czyli do specjalistycznego ośrodka wsparcia, a sprawca zostaje w domu [grupa 3].

Nie zmienimy systemu pracując z samymi ofiarami. To co jest najtrudniejsze, to są ofiary, gdzie nas

uczono ok. ścieżka prawna: izolacja, rozwód, separacja, alimenty, oddzielenie, ale ofiary tego nie chcą.

A mamy pracować na potrzebach klienta i bardzo często jest tak, ja chcę dalej być z tym człowiekiem,

ale chcę żeby on mnie nie bił. I to jest chyba największe wyzwanie, żeby zacząć pracować z tym

systemem, bo to trzeba osobno z żoną, osobno z mężem, żeby ten sprawca doszedł sam do tego punktu,

że to co on robi to jest przemocą, to jest nieradzenie sobie ze swoją frustracją, złością, agresją,

jakbyśmy tego nie nazwali i chciał coś zmienić [grupa 2].

Ludzie zaczynają rozumieć, że należy odróżnić, co jest interwencją, co jest pomocą i żeby zbudować

spójny system, to należy właśnie jasno tu określić czyje cele tu i próbować budować takie kładki, żeby

ten klient nie tylko tam no, no, no, bo pan policjant zrobi, tylko żeby coś za tym dalej poszło. Bo inaczej

nie dojdzie do zmiany (…) Pojawiają się już rodziny takie, które dzięki temu, że sprawca przeszedł

korekcyjno-edukacyjne jakieś działania czy terapię, że to nie zawsze oznacza, że to jest koniec, że

odchodzimy uciekamy, rozłam itd. Już się pojawiają takie rodziny, które w jakiś sposób to przeszły

i dalej są. I nie mają przemocy, nie tkwią w przemocy i działają, przynajmniej na ten moment próbują

działać prawidłowo i na takich zasadach też prawidłowych [grupa 4].

116

W Polsce jest ok. 3000 z kawałkiem malutkim, 3100, czy 3200 instytucji, które zajmują się pomaganiem

w obszarze przeciwdziałania przemocy w rodzinie. I ok. 105 instytucji, które w sposób fragmentaryczny,

bo nie chcę nadużyć słowa stabilny, mają ofertę dla sprawców. Dopóki w systemie przeciwdziałania

przemocy w rodzinie, czy w Warszawie, czy w Polsce, nie dojdziemy do momentu równowagi, że jak

mamy 3000 instytucji dla ofiar, to mamy mieć 3000 instytucji dla sprawców, dla osób stosujących

przemoc, to myślę sobie, że będzie trudno zatrzymywać przemoc [grupa 3].

Ja może dwa razy w swoim życiu zawodowym jako superwizor spotkałam się z hasłem pt. że konkretnie

wymieniono, jakie zachowania mają się u pana zmienić i jak pan ma to zrobić i gdzie pan może

skorzystać z oferty, żeby to się stało. Ja unikam jak ognia słowa pomoc dla sprawcy, pan ma problem

i pan ma tutaj ofertę i pan może z niej skorzystać, nie musi. Jak pan skorzysta, cudownie i bardzo

dobrze, jak pan nie skorzysta, konsekwencja jest taka i taka, może pan uniknąć całej procedury. Takie

pokazanie, jakie są konsekwencje takiego wyboru i takiego wyboru. Zawsze w każdej sytuacji mamy

wybór na tysiące możliwych sposobów i pomysłów jak się możemy zachować. Natomiast dopóki będzie

tak, że cały akcent przeciwdziałania przemocy w rodzinie będzie kładziony na ofiarę, a nie na źródło

problemu, to jeździmy po rondzie [grupa 3].

Po drugie, w stosunku do sprawców przemocy brakuje diagnozowania ich sytuacji,

przyczyn używania przemocy i szans na przerwanie takich zachowań. W tej sytuacji sprawcy

przemocy ulegają stereotypizacji i ci, którzy chcą i mają szansę na zmianę zachowania są

traktowani tak samo jak ci, których zdecydowanie trzeba odizolować i użyć środków

prawnych dla przerwania przemocy: odnośnie sprawców. Chcielibyśmy, żeby się w programie

pojawiły działania inne niż te przewidziane ustawą, edukacyjno-korekcyjne są przewidziane

(…). Takie bardziej o charakterze motywującym, jakieś takie mimo wszystko jednak też

i wspierające (…). Że między interwencją, która jest w ramach Niebieskiej Karty, a tymi

programami korekcyjnymi, jeszcze coś innego, żeby było trochę bardziej na miękko. Bo tak

prawdę powiedziawszy, to gdzieś nawet czasami to robimy, że gdzieś jeszcze potrzeba nam ze

3, 5 spotkań, żeby on doszedł na tą grupę korekcyjną. Że to tak się nie udaje od razu po

rozmowie, że on poszedł do tego programu, że trzeba takiego pewnego czasu na

wypracowanie. My chcemy zadbać, żeby to się znalazło w programie [grupa 2].

Po trzecie, niektórzy badani podkreślają konieczność aktywnego wyjścia z ofertą do

sprawców przemocy i odrzucenie poglądu, że problemem jest niechęć sprawców do

zmiany zachowania. Wśród realizatorów występują głębokie różnice w podejściu do tej

problematyki – niektórzy skupiają się wyłącznie na ofierze i, chociaż nie mówią tego wprost,

ale w praktyce ich działania zmierzają do wykluczenia sprawcy z życia ofiar. Inni

podkreślają, że intencje sprawców nie mają znaczenia i można osiągnąć zmianę zachowania

117

nawet u takich osób, które zostały zmuszone do udziału w programach terapeutycznych,

a zmiany dokonują się niekiedy wbrew początkowym intencjom samych sprawców:

kierowanie pana do programu korekcyjno-edukacyjnego nie może być czystą łapanką i za tym

powinna iść konsekwencja. Co z tego, że nawet jak dojdzie już do skazania i on dostaje

obowiązek udziału w programie korekcyjno-edukacyjnym, mnie jest wszystko jedno czy pan

do mnie przychodzi z motywacją wewnętrzną czy zewnętrzną, dla mnie to jest bez różnicy, dla

mnie najważniejsze jest to, że ten człowiek tu przyszedł i że jeżeli ja z nim tak porozmawiam

i będę szczerze zainteresowana, skąd on ma takie przekonania na temat funkcjonowania ról

kobiety i mężczyzny w rodzinie. Jeżeli on poczuje, że ja jestem zainteresowana i że mnie się

uda nawiązać z nim, cokolwiek pod tym hasłem się nie rozumie, pozytywną więź, żeby on

popatrzył, że tu go nikt nie będzie go krytykował, że tutaj nikt nie będzie go oceniał, ale nie

ma zgody na dalsze stosowanie przemocy, chce się temu przyglądać to to jest bardzo dobre

miejsce dla niego, to to jest taki obszar, w którym ja się od kilku lat odnajduję z jednego

powodu: ja jestem przeciwniczką stosowania przemocy w przeciwdziałaniu przemocy.

Ponieważ jest wiele ludzi pracujących w tym obszarze, którzy chcieliby żeby sprawca

natychmiast trafił do więzienia, był izolowany, a najlepiej zrobić mu to, co on robi. Natomiast

wiele osób się nie zastanawia, skąd on ma taki bagaż doświadczeń [grupa 3]; różnica między

pierwotnymi programami pracy ze sprawcami polegała na tym, że tam klient musiał uznać

swoją odpowiedzialność. U nas w programie (…)w ogóle o tym nie mówimy, bardziej

pracujemy z człowiekiem, a nie z problemem. Natomiast to, że on uzna swoją

odpowiedzialność, tak rzeczywiście, ja to zrobiłem i mam świadomość tego, teraz już wiem,

czemu to robiłem, teraz wiem jak to się stało, że tak robiłem, w wyniku jakich uwarunkowań,

jakich wzorców, z dzieciństwa, skądś, z różnych czynników, tak się stało i wiem jak inaczej,

to się dzieje samoistnie na różnym etapie, na początku, w środku, na końcu [grupa 4]; nie

załamujmy rąk, że ci sprawcy nie chcą przyjść na program edukacyjno-korekcyjny tylko

postarajmy się do nich aktywnie dotrzeć [grupa 2].

Część badanych wskazuje także na konieczność podniesienia skuteczności działań wobec

sprawców, poprzez wprowadzenie rozwiązań pozwalających na szybkie przerwanie sytuacji

przemocy i zastosowanie skutecznych procedur: co oni odkryli w tym raporcie NIK, że nie

mamy żadnych narzędzi na sprawców przemocy To że ja wzywam i pisze na dole formułkę

bardzo delikatną, że jeżeli pan się nie zjawi, to nie będziemy mogli udzielić wszechstronnej

pomocy całej rodzinie i m.in. może to skutkować problemami prawno-karnymi, bo mam

obowiązek wtedy zgłosić do prokuratury, to pan ma mnie w nosie (…) nie mamy narzędzi

118

jakby odgórnych. Więc jeżeli on nie przyjdzie na drugi, trzeci ofiara na to samo spotkanie,

to my nie mamy możliwości pomocy. I najczęściej te grupy robocze kończymy. Ponieważ jeżeli

nie ma współpracy ze strony rodziny, ja nie mam narzędzi żeby zmusić rodzinę (…). My jako

system tu jesteśmy bezradni [grupa 2]; dla mnie to jest niedopuszczalne, że w poniedziałek

przychodzi asystent rodziny, we wtorek przychodzi dzielnicowy, w środę do niej przychodzi

kurator, bo ma nadzór w trybie zabezpieczenia w toczącym się postępowaniu, w czwartek do

pani przychodzi pracownik socjalny, a pan leży, nie powiem do góry czym z pilotem w ręku

i mówi: chciałaś Niebieskiej Karty, to masz. I żadna z tych służb nie mówi panu stop [grupa

3]; Więc tutaj ten sąd eksmisyjny powinien wskazywać tylko adres noclegowni, żeby to po

prostu było szybciej [grupa 3].

Badani podkreślali także bardzo duże znaczenie dostępności oferty wsparcia, że musi ona

się dziać tu i teraz. Tymczasem zarówno ofiary przemocy, jak i sprawcy niekiedy muszą

czekać miesiącami na podjęcie wobec nich działań. U ofiar przekłada się to na mniejsze

poczucie bezpieczeństwa i spadek zaufania wobec instytucji mających zapewnić pomoc

(tu i teraz można uzyskać praktycznie wyłącznie pomoc interwencyjną). U sprawców z kolei

osłabia to i tak wątłą zazwyczaj motywację do podjęcia próby zmiany swojego zachowania:

jeżeli chodzi o rozwiązania już takie miejskie przede wszystkim brakuje oferty dla sprawców

przemocy. (…). Tego nie ma zupełnie. Jeżeli chodzi o wszelkie programy korekcyjne dla

sprawców przemocy, to tak naprawdę…, ja kiedyś liczyłem, że jednocześnie w Warszawie to

tam mniej niż 50 osób może brać udział w jakimś takim programie. A jeżeli rocznie

w Warszawie jest identyfikowanych 2500 sprawców przemocy przynajmniej, to nawet jeżeli

bierzemy pod uwagę, że 10 % tych sprawców jest prawdziwymi sprawcami przemocy, no to

jest 250 osób. A może brać udział 50, niektórzy biorą udział długo. Te programy też są

prowadzone w ramach projektów, czyli zaczyna się projekt, jak sprawca przemocy później się

objawi, to musi czekać naprawdę często do końca roku, zanim się rozpocznie kolejny projekt

albo do końca półrocza. Często tak jest, my proponujemy sprawcy i mamy takich sprawców,

których się udaje naprawdę zmotywować do jakiegoś działania, którzy mówią: no dobrze,

poszedłem tam, mówią: w tym roku już nie przyjmujemy zapisów, w przyszłym roku może

dostaną program, a może nie, bo nie wiedzą czy dostaną pieniądze. Poszedłem do innego

miejsca, tam mówią: no prowadzimy program, ale dla trochę innych sprawców niż pan jest.

Poszedłem w trzecie miejsce, tam w ogóle nie zapisują spoza dzielnicy, bo mamy za dużo ze

swojej dzielnicy (…). My jakby zmotywowaliśmy go do działania i on ma chęć działania,

mówi: no prywatnie pójdę gdzieś…, takich osób, które prywatnie prowadzą sprawców też

119

trudno jest znaleźć. Oczywiście za pieniądze jakiś psychoterapeuta się podejmie, ale sprawca

mówi, no dlaczego ja mam płacić [grupa 2]; znaleźć terapię bezpłatną na mieście jest

niezmiernie trudno, a już.., tam coś jest w ramach NFZ ale to też jest ograniczono mocno

w czasie, długo się czeka itd. [grupa 2]; poradnia na Belgijskiej, która jest finansowana przez

miasto (…). Terminy są bardzo odległe jeżeli chodzi o pomoc. Ofiara, która ma się zgłosić na

Belgijską, która przyszła 12 sierpnia ma wyznaczony np. termin za 3 miesiące. To jest dla

mnie ważne, że ja ją mogę skierować i na bezpłatną i dla tej ofiary też, ale czas, kiedy

przemoc występuje tu i teraz trzeba udzielić pomocy tu i teraz, nie wiem, ofierze czy jej

dzieciom, to jest dla mnie przerażające [grupa 2].

Należy podkreślić, że na terenie Warszawy jest dostępna szeroka i zróżnicowana oferta

wsparcia dla ofiar przemocy, adresowana do poszczególnych członków rodzin (dorosłych

i dzieci, a także całych rodzin), w tym poradnictwo, interwencja, wsparcie i pomoc

psychologiczna, prawna, socjalna, materialna. Istnieje miejsce udzielające długoterminowej

pomocy i wsparcia, funkcjonuje Warszawska Sieć Pomocy Dzieciom Wykorzystywanym

Seksualnie. Postulatów realizatorów w zakresie dostępności oferty nie należy zatem

traktować jak krytyki źle funkcjonującego systemu – mają one raczej charakter „podnoszenia

poprzeczki”, stawiania kolejnych wyzwań i jeszcze lepszego działania. Kwestię tę dobrze

obrazują również wyniki badania klientów wybranych warszawskich organizacji

pomocowych na temat zakresu oraz jakości usług świadczonych przez te placówki

zrealizowanego w 2014 roku. Badanie to pokazało, że 72% klientów na pierwsze spotkanie

w placówce pomocowej czeka nie dłużej niż tydzień, tyle samo osób krótki czas oczekiwania

na poradę lub konsultację uznaje za kluczowy czynnik przesądzający o ocenie poziomu

jakości świadczonych usług, a wśród sposobów podnoszenia jakości usług wskazywane są

przede wszystkim zwiększenie dostępności specjalistów i skrócenie czasu oczekiwania na

pomoc.

Powyższe dwie kwestie wiążą się z – jak się wydaje – najważniejszym dylematem

dotyczącym modelu udzielania pomocy i wsparcia w przypadkach przemocy w rodzinie.

Dotyczy on tego, czy oferta w Warszawie ma być dostosowana do konkretnych odbiorców

czy kompleksowa. Dylemat ten tylko pozornie wydaje się bezprzedmiotowy – można

bowiem by uznać, że przy tak dużym zróżnicowaniu ofert wsparcia dostępnych na terenie

Warszawy miasto zapewnia zarazem kompleksowe, jak wyspecjalizowane wsparcie.

W wypowiedziach badanych realizatorów sytuacja jawi się jednak inaczej. W ich opinii

120

oferta na terenie miasta jest rozproszona – inne jednostki zajmują się ofiarami, inne

sprawcami, niektóre oferują pomoc wyłącznie kobietom, inne skupiają się na dzieciach itd.

Oferta zatem jest dostępna, wyspecjalizowana, zróżnicowana, ale zarazem nie

rozwiązuje problemu całościowo. Gubi się także informacja o tym, co się dzieje z daną

osobą – sami przedstawiciele Zespołów Interdyscyplinarnych wskazują, że nie dociera do

nich informacja zwrotna na temat osób pozostających w procedurze „Niebieskie Karty”,

którą prowadzą. Takie rozproszenie jest uciążliwe także dla mieszkańców (naraża ich na

podróże, ponoszenie kosztów, poświęcanie czasu) oraz mało skuteczne. Pogląd, że oferta

powinna mieć charakter kompleksowy przejawia się albo w postulatach, aby wszystkie

rodzaje wsparcia dla ofiar przemocy były dostępne w jednym miejscu albo żeby równolegle

(chociaż osobno, w różnych lokalizacjach lub czasie, jak nakazuje ustawa) pracować z całą

rodziną: i z ofiarą i ze sprawcą, a zespół profesjonalistów powinien omawiać postępy prac

i decydować o kolejnych krokach. Jednocześnie pojawiają się pomysły na rozwój

dedykowanego wsparcia dla wybranych grup, przede wszystkim w tym kontekście

pojawiają się dzieci, jako osobna grupa wymagająca wyspecjalizowanego wsparcia. Część

realizatorów Programu jego dalszy rozwój widzi w postępującej specjalizacji, inni –

w budowaniu oferty łączonej, kompleksowej, skoncentrowanej na całej rodzinie, a nie na jej

poszczególnych członkach.

Nie ma zasobu, takiego pełnego zasobu, ale nie rozproszonego jak jest w Warszawie, bo tych zasobów

jest bardzo dużo, miasto ma naprawdę bogatą ofertę ale szalenie rozproszoną [grupa 2].

Oczywiście osoby są diagnozowane, trafiają do tych specjalistów, różny jest czas tego momentu kiedy

uda się taką wizytę zorganizować. Tylko tyle, że my nie mamy informacji zwrotnej. Tutaj się buduje

jakiś plan pomocy, na jakimś tam poziomie, który my tutaj możemy zrealizować. Osoba trafia do takiej

poradni, tam uzyskuje jakieś wsparcie, o czymś się z nią rozmawia (…) A my nie mamy informacji

zwrotnej, jakie mechanizmy zostały zastosowane i jakby gdzie ta osoba została umiejscowiona. Tak, czy

tę przemoc zdiagnozowano, czy też ona jest w takim momencie, na takim etapie, że trzeba iść w tym

kierunku, czy też może są inne problemy, na których może trzeba się skupić. Nie ma tej informacji. My

możemy opierać się tyko na tym, co nam osoba ewentualnie przekaże, możemy osobę kierować czy

członków rodziny w różne miejsca i tak naprawdę, my sami pomagacze, nie bardzo wiemy do końca co

się w tych różnych miejscach z tą rodziną dzieje. Jest też tak, że rodziny sobie same wybierają różne

miejsca na terenie miasta do których trafią, więc jakby te oddziaływania, które są podejmowane,

w wielu miejscach się dzieją i nie ma między tym żadnej komunikacji. Terapeuta pracujący z rodziną,

np., nie wiem w OPT-cie czy na Belgijskiej nie współpracuje tutaj z nami, żeby przekazać, no bo są

różne ograniczenia. W sytuacji kiedy my nie mamy możliwości dowiedzenia się na jakim etapie to się

rozgrywa no to tak naprawdę trochę po omacku [grupa 2].

121

Myślę, że system cały powinien iść w takim kierunku pomocy systemowej tej rodzinie. My mamy bardzo

niewiele placówek, które mogłyby udzielić takiej pomocy, bo są oddzielnie dla sprawców, oddzielnie dla

ofiar i gdzieś brak takiego chociażby łącznika, który by zbierał chociażby informacje. Jeżeli już nie, że

mamy grupę dla osób stosujących, osób doświadczających, oni są w sumie jako system uwikłani więc

gdzieś ktoś powinien ich jako ten system zbierać czy monitorować. A my mamy w mieście, pomoc dla

sprawców to tu, pomoc dla ofiar to tu, to co jeszcze narzekamy, że ci sprawcy to są bardzo źli, bo oni

nie chcą (…). Brak jest na poziomie miasta takich placówek, gdzie byłyby takie programy korekcyjno-

motywujące dla osób stosujących przemoc, czy dla osób uwikłanych, gdzie często tak na dobra sprawę

dopiero po paru spotkaniach wychodzi, kto jest osoba stosującą, a kto jest doświadczającą. Czasem na

początku wygląda to zupełnie inaczej, w pracy z tą rodziną czasem może się okazać, że te role są

zupełnie odwrócone i nic dziwnego, że jeżeli sprawca przychodzi na program dla ofiar przemocy, to to

nie działa i jeśli ofiara jest wciśnięta na program dla sprawców przemocy, to też nie działa. Mnie

brakuje na poziomie miasta takiej instytucji, placówki, organizacji, jakbyśmy nie nazwali w tym

systemie, takiego tworu, gdzie byłby czas i miejsce na motywację i pogłębioną diagnozę, żeby ci ludzie

faktycznie trafiali do programów właściwych [grupa 2].

To nie jest kompleksowa pomoc i nie jest to do końca skuteczne bo nawet sam klient który ma z nami

kontakt, tu, w którymś momencie dostaje kręćka i sam nie wie właściwie o co chodzi. Czy ta pomoc jest

dla niego odpowiednia, skuteczna czy też nie. Wiele osób nam się wycofuje ze współpracy. Zwłaszcza

z tej terapeutycznej, która sama w sobie jest długa, trudna, długotrwała, wymaga dużej motywacji bo po

prostu gdzieś rozmywa się to jeśli chodzi o ich oczekiwania. I ta wielość informacji którą otrzymują

z różnych miejsc. No tak, no tak to nie powinno być, to powoduje chaos i nieskuteczność takiego

działania, a u osób które doświadczają przemocy, to znowu mają poczucie takiego nieodpowiedniego

zaopiekowania, że właściwie, to one nie bardzo wiedzą co one mają ze sobą w tej relacji zrobić [grupa

2].

Myślimy o takim zadbaniu o..., może wyodrębnieniu, ukierunkowaniu na przeciwdziałanie przemocy

wobec dzieci, na lepsze diagnozowanie i pochylenie się specjalnie dla tej grupy [grupa 2].

Nie do końca ten program sprawdził się z tym, żeby ta oferta w ramach tego programu naprawdę

została stworzona. Jest to dość bogata oferta. (…) na terenie Warszawy mamy mnóstwo specjalistów,

którzy są gotowi do podjęcia pracy z rodzinami, ale warto by było, w ramach tego programu pomyśleć

nad tą kwestią, jak spowodować, żeby te miejsca i ci specjaliści, którzy są, realnie dotarli do tych

rodzin. Trochę odwrócić proporcje. Nie rodzina idzie i gdzieś tam ma tej pomocy szukać tylko ci, którzy

chcą z nią pracować są gotowi z nią pracować są w stanie ją zmotywować do współpracy, żeby też

bardziej aktywnie do tej rodziny dotarli [grupa 2].

W takim mieście jak Warszawa tych miejsc powinno być kilka. Ale nie na takiej zasadzie, że tu jest

jedna poradnia, tam inna co się czym innym zajmuje, a tam jakaś organizacja, a tam jeszcze inne. To

buduje ogromny chaos, ogromną trudność w przekonaniu osób do współpracy. One by chciały mieć

wszystko w jednym miejscu. To jest kwestia czasu, motywacji do podjęcia działania, przejazdu, (…)

122

mówimy o dzielnicy, która jest na granicy miasta. Przekonanie osoby, która mieszka w X [przy granicy

administracyjnej miasta – przyp. autorów] do tego, żeby pojechała do Centrum do psychologa jest

bardzo trudne. Zwłaszcza kiedy dotyczy to matki, która ma małe dzieci. Ona stąd nie wyjedzie. Nie

pojedzie taki kawał drogi, owszem, gdyby wiedziała, że może pojechać w takie miejsce, gdzie będzie

mogła raz w miesiącu tam pojechać i dostanie jakiś pakiet, może by się zmobilizowała. Ale ponieważ są

to doraźne różne działania to po prostu jest to bardzo, bardzo trudne. Bardzo bym sobie życzyła w

przyszłości, żeby rzeczywiście te działania skierowane na przeciwdziałanie przemocy w rodzinie były

bardziej specjalistyczne [grupa 2].

Rozstrzygnięcie tego dylematu, dedykowane wsparcie czy kompleksowość (a jak

pokazały wyniki konsultacji: ile dedykowanego wsparcia, a ile kompleksowego), wydaje

się kluczowe dla przyszłości Programu – zadecyduje bowiem o przyjęciu modelu oferty

i jej dalszym rozwoju na terenie miasta. Konsultacje wyników badania w gronie realizatorów

ujawniły istniejące rozbieżności – na ile Program ma obejmować swoimi działaniami także

sprawców, w jakim stopniu uwzględnić w nim (lub nie) kwestie konfliktowe, które są

zasadniczo innymi sytuacjami niż przemoc. Dyskusja prowadzona w trakcie konsultacji

(momentami ożywiona i dzieląca realizatorów), przynajmniej częściowo odzwierciedla

nierozwiązany dylemat, który dotąd nie został nazwany wprost – na ile działania Zespołów

Interdyscyplinarnych związane z prowadzeniem procedury „Niebieskie Karty” mają dotyczyć

sytuacji, w których przemoc już wystąpiła (co wynika wprost z ustawy), a w jakim stopniu

sytuacji, w których jest zagrożenie wystąpieniem przemocy (co jest skuteczniejsze z punktu

widzenia zapobiegania przemocy w rodzinie i skutków społecznych, ale nie jest objęte wprost

ustawą). Problem ten zapewne będzie powracać w trakcie realizacji Programu w kolejnych

latach.

Ostatecznie swoją opinię na temat rozkładu obu rodzajów oferty wsparcia (dedykowanego

konkretnym grupom osób vs kompleksowego podejścia do całej rodziny) wyraziło 45 osób

(8 realizatorów zaznaczyło odpowiedź nie mam zdania). Wyniki pokazują, że realizatorzy

Programu za potrzebne uznają oba rodzaje wsparcia, z pewną przewagą wsparcia

dedykowanego poszczególnym grupom osób (tylko 7 osób optowało za przewagą wsparcia

kompleksowego, ale 14 realizatorów postawiło oba rodzaje wsparcia na równi) – średni

rozkład udziału każdego rodzaju wsparcia w ramach Programu to 59% (wsparcie

dedykowane) do 41% (wsparcie kompleksowe).

Pogląd, że bardziej korzystna jest kompleksowa praca z całą rodziną (o ile oczywiście

sytuacja nie wymaga izolowania sprawcy) i, co więcej, jest ona możliwa w ramach ustawy

123

bliski jest ekspertowi. Podkreśla on, że miejscem, w którym to kompleksowe podejście

powinno się ogniskować i mieć swoje źródło są grupy robocze – to grono osób ma bowiem

bezpośredni kontakt ze wszystkimi stronami i może tak pokierować działaniami, by możliwa

była praca z całą rodziną: ta sama grupa robocza rozmawia zarówno z osobą dotkniętą

przemocą jak i ze sprawcą z tym, że w innym miejscu i w innym czasie. Oni są po spotkaniu

z osobą dotkniętą przemocą i znają sytuację więc łatwiej jest ze sprawcą rozmawiać. Tu jest

rzeczywiście kilka kwestii, które należałoby poruszyć, po pierwsze jestem zdecydowanym

zwolennikiem pracy z całą rodziną. Oczywiście są sytuacje kiedy to jest niemożliwe, wtedy

kiedy sprawca jest absolutnie negujący, zaprzeczający, kiedy absolutnie się wypiera, przemoc

jest drastyczna, nie da się dłużej tego stanu utrzymać. Nie można wymagać od osoby

dotkniętej przemocą, zmuszać ją do życia ze sprawcą, to jest oczywiste. Natomiast to jest

kwestia pracy z całą rodziną tam, gdzie to jest możliwe. Przepisy ustawy umożliwiają taką

pracę, tzn. z jednej strony proponuje się pewne działania osobie dotkniętej przemocą

w rodzinie, z drugiej strony proponuje się działania korekcyjno-edukacyjne dla sprawcy,

gdzie ja jestem wielkim fanem tych oddziaływań korekcyjno-edukacyjnych (…) pamiętajmy,

że gminy dysponują bardzo wieloma narzędziami, które można by było już na późniejszym

etapie wdrożyć, myślę chociażby o rodzinnych terapiach czy pracy z całą rodziną, tylko

problemem jest aby najpierw zatrzymać przemoc. Później można pracować dalej z całą

rodziną zmierzając do jej scalenia, zmierzając do tego aby jej uczestnicy mogli się ze sobą

porozumiewać normalnie w sposób bez przemocy. W taki sposób właśnie działać.

Pamiętajmy, że w skład grupy roboczej wchodzą specjaliści z różnych obszarów. W związku

z tym, jeżeli wchodzą tam funkcjonariusze policji także, zwykle jest tak, że oprócz wszczęcia

procedury niebieskiej karty, wszczynane jest postępowanie karne. Pamiętajmy że na etapie

postępowania karnego możemy stosować wobec sprawcy różnego rodzaju środki, między

innymi środki izolacyjne, bądź środki zapobiegawcze, bądź też środki zmierzające do korekty

i edukacji sprawcy i chodzi o to, żeby te działania były ze sobą sprzężone. Po to właśnie są

przedstawiciele tych różnych służb i organów i po to jest grupa robocza, żeby móc te

działania skierowane do całej rodziny, nawet jeżeli są one na razie kierowane do

poszczególnych jej członków, zsynchronizować, żeby one miały sens, żeby można było

zachować odpowiednią kolejność, dostosować te programy do siebie, oddziaływania, tak,

żeby właśnie cała rodzina była poddawana od razu pracy z tą rodziną, a nie selektywnie,

wyłącznie pracujemy z jedną ze stron (…). To jest sposób postępowania skazany na

niepowodzenie, dlatego że jeżeli osobę dotkniętą przemocą uda się wyprowadzić, uda się

124

wesprzeć, uda się ją nauczyć (…). Jeżeli sprawca nie jest w to zaangażowany, trudno jest

w jakiś sposób zatrzymać przemoc. Wtedy rzeczywiście pozostaje, jeżeli nie ma takich

możliwości, pozostaje ochronić tą osobę, czyli odizolować sprawcę. Natomiast uważam, że

istnieją duże możliwości oddziaływania na sprawców i powinniśmy z nich korzystać [ekspert].

W wypowiedziach badanych pojawiają się wspomniane wcześniej dzieci, jako adresaci

specjalnych, dedykowanych im działań, ale w kontekście wykraczającym tak naprawdę poza

zakres działania Programu – agresji rówieśniczej. Realizatorzy wskazują, że jest to

zaniedbany obszar, który wymagałby osobnego działania. Niektórzy badani wskazują, że

agresja rówieśnicza może stanowić element diagnostyczny, być objawem bycia ofiarą

przemocy i w tym sensie możliwe byłoby ujęcie tej problematyki w ramach Programu.

Pojawił się także pojedynczy głos wskazujący na pojawiające się zjawisko agresji dzieci

wobec dorosłych członków rodziny: dużo przemocy ze strony dzieci wobec rodziców. To jest

bardzo ciekawy problem, dzieci są niesamowicie agresywne, wulgarne do rodziców (…) od

wieku 13, 14 lat [grupa 3]. Kwestia, czy i w jakim stopniu wiązać agresję rówieśniczą

z przemocą w rodzinie wymaga namysłu realizatorów Programu, wydaje się jednak, że sam

problem dzieci przejawiających zachowania agresywne warto zawrzeć w ofercie Programu:

najbardziej brakuje zadań związanych z przemocą, z przeciwdziałaniem przemocy, agresji

rówieśniczej. Nie tylko przeciwdziałania przemocy w rodzinie, tego się nie udaje

przeforsować w tych właśnie zadaniach lokalnych, w konsultacjach z miastem, a bardzo

często jest to, albo ma to, jest to no takim przełożeniem czy stanowi to skutek tego czego

dzieci doświadczają w domu [grupa 2]; wpisując jako jeden z głównych celów

przeciwdziałania przemocy, agresji rówieśniczej (…), żeby to dało radę jakoś, żeby nie było

to sprzeczne z ustawą, tak ale jednak silniej docieramy też do celu, żeby jednym z głównych

celów było jednak wsparcie dzieci i młodzieży doświadczających przemocy w rodzinie, ale

objawiających te doświadczenia czy przekładających te doświadczenia na przemoc

rówieśniczą [grupa 2]; rzeczywiście można by nadać temu szerszy kontekst, bo też nie wiem,

czy osoba, która jest sprawcą przemocy rówieśniczej nie będzie, czy już nie jest sprawcą

przemocy w rodzinie wobec młodszego rodzeństwa [grupa 1].

Pojawiła się jeszcze jedna grupa, która zdaniem badanych (pojedynczych osób, ale z uwagi na

prognozy demograficzne problem wydaje się ważny) powinna być uwzględniona osobno

w Programie – osoby starsze, seniorzy: Asystent Osoby Starszej Doświadczającej Przemocy,

głównie to są rzeczywiście starsze, choć zdarza nam się również osoba młodsza, tylko wtedy

125

niepełnosprawna, ze zdecydowaną, ograniczoną sprawnością ruchową. I to jest pomoc taka

indywidualna i uważamy, że wysoko specjalistyczna, udzielana w domu [grupa 2]; na pewno

w tym nowym programie, tak zakładam, powinna się pojawić jakaś szersza oferta dla osób

starszych, bo ich po prostu przybywa, widać, to jest jedna z trudniejszych grup w ogóle do

pracy (…) tych osób starszych przybywa, że one wychodzą z tego cienia i ujawniają problem,

a to jest inny rodzaj pracy. To trzeba by tak adekwatnie do takich umiejętności poznawczych,

do tych możliwości w ogóle takich, jak ten problem zakończyć, bo to jest rodzaj przywiązania

emocjonalnego do, nie wiem, syna, córki, żony, męża, że takie kwestie z osobą w wieku takim

wczesno dojrzałym, gdzie można rozmawiać na temat rozwodu, rozstania. Z osobami

starszymi mniej. I teraz jak to zrobić umiejętnie i stąd trzeba się znowu mocno

wyspecjalizować w takiej grupie, już jedna organizacja właśnie powstała i świetnie i nie

wiadomo, czy to jest jedyna [grupa 2].

Osobnym, a bardzo ważnym tematem jest kwestia działań profilaktycznych. Program

w praktycznej realizacji skupia się na działaniu interwencyjnym, przerwaniu dziejącej się

już przemocy i udzieleniu wsparcia osobom uwikłanym w przemoc w rodzinie (przede

wszystkim ofiarom, w znacznie mniejszym stopniu sprawcom, jak było wspomniane

wcześniej). Zdaniem badanych zaniedbana jest natomiast cała sfera profilaktyki

i oddziaływań na świadomość społeczną poprzez różne kampanie: my nie mamy

profilaktyki, profilaktyka zawsze jest najtańsza, w tym kraju nie ma pieniędzy na

przeciwdziałania, a co dopiero na profilaktykę [grupa 3]; system nie kładzie nacisku na źródło

przemocy. U nas w ogóle nie istnieje wg mnie coś takiego jak wczesna interwencja. Kobieta

trafia już ze skutkami przemocy [grupa 3]; my się tak naprawdę skupiamy, podczas realizacji

tego programu, dobrze żebym to powiedziała, na gaszeniu pożarów. Czyli na zabezpieczaniu

pomocy tym osobom, które już są po prostu (…) gasi on pożary, tzn. zabezpiecza już tę

sytuację, która powstała, no która wymaga no właśnie i schronienia, i pomocy takiej i pomocy

innej, i różnych form oddziaływań, natomiast no absolutnie leży edukacja i profilaktyka

[grupa 4].

W tym kontekście wskazywano na potrzebę kierowania na programy korekcyjno-edukacyjne

także osób, u których nie występuje przemoc, nie uruchomiono procedury „Niebieskie

Karty”, ale służby diagnozują np. problemy z wyrażaniem emocji: programy korekcyjno-

kompensacyjne, które mieli kontroli złości, na które zapraszamy osoby nie tylko uwikłane

w przemoc, związane z Niebieską Kartą, ale takie, gdzie w trakcie pracy, służby zauważają, że

126

zachowanie człowieka, brak umiejętności panowania nad emocjami może spowodować. To też

takie programy korekcyjno-kompensacyjne dla osób mających trudności z emocjami [grupa

2]; na pewno bym absolutnie umożliwiła w ramach tego programu nazywanie tego terapią

i wprowadzenie działań terapeutycznych. Umożliwienie działań terapeutycznych takich, które

nie są w resorcie ochrony zdrowia tylko mogą być tutaj [grupa 4].

Profilaktyka powinna być powiązana i wsparta przez różnego typu działania edukacyjne

i promocyjne. Niektórzy badani wskazywali, że to tak naprawdę jedyna droga, by uzyskać

trwałe zmiany społeczne i w konsekwencji zmniejszyć skalę przemocy w rodzinie – poprzez

edukację i oddziaływanie na świadomość społeczną, zmianę sposobu postrzegania

przemocy, tego czym ona jest i jak się przejawia: możemy pracować na świadomości,

i tutaj mamy szerokie pole do popisu, i rzeczywiście tę część programu, która by dotyczyła

kampanii i oddziaływania na społeczeństwo, kładłabym na to ogromny nacisk, bo jeśli my nie

zmienimy mentalności i naszych postaw, to wszystkie nasze działania będą zawsze za małe, za

słabe i nieadekwatne. Więc ta świadomość społeczna, to jest podstawa [grupa 2]. Część

badanych jest przekonana, że następuje uwrażliwienie ludzi na kwestie przemocy, więcej

osób zgłasza takie przypadki i na nie reaguje, zwłaszcza w przypadku dzieci: na pewno

zmienia się świadomość, zmienia się wrażliwość ludzie szybciej reagują, inaczej reagują (…).

W jakiś sposób, po ośrodku patrząc też mamy tak mniej więcej taką samą liczbę co rok pań

w ośrodku, więc trudno jest mi powiedzieć, że przemoc maleje. Powiedziałabym raczej, że jest

większa reakcja, szybciej reagują same osoby doznające jak i osoby dookoła [grupa 4];

świadomość takiego mieszkańca o tym, że przemoc jest, że nie jest to choroba wstydliwa, że

na pewno nikt nie ma prawa podnosić ręki na drugiego człowieka więc gdzieś tam odbiór

i ofiary i sprawcy też się zmienia. Chociażby widać to troszkę po interwencjach mieszkańców,

gdzieś ktoś mówi, matka z dzieckiem nie wychodzi, dziecko niepełnosprawne, czy słyszę przez

ścianę jak sąsiad wyzywa sąsiadkę [grupa 2]; bardzo podnosi się świadomość jeśli chodzi

o dzieci. I zgłoszeń sąsiedzkich zaniepokojonych jakimiś sytuacjami zza ściany, które dotyczą

dzieci rzeczywiście mamy więcej. W większości nie ma tam głębszych problemów czy też

występowania przemocy, po prostu są różne problemy, jak to w rodzinie, natomiast zgłaszani

są. Czyli jest jakaś wrażliwość społeczna. Gdzieś ludzie zaczęli zwracać uwagę na to, co się

dzieje za ścianą [grupa 2].

Nie zmienia to jednak faktu, że działania takie powinny mieć charakter ciągły.

Podkreślano także potrzebę przesunięcia akcentów w kampaniach z przekazu

127

kierowanego do potencjalnych ofiar (jak uniknąć przemocy, jak reagować i gdzie szukać

pomocy) na przekaz kierowany do potencjalnych sprawców (dlaczego nie należy stosować

przemocy i jak inaczej rozwiązywać trudne sytuacje życiowe): ja jestem fanką kampanii

społecznych na świecie. Ja pamiętam naszą pierwszą kampanię „Bo zupa była za słona”,

drugą kampanię „Dzieciństwo bez przemocy”. Jest mnóstwo fantastycznych kampanii,

niestety pokazywanych znowu w stereotypach. To kobiety płaczą, to kobiety mają siniaki, to

dzieci są nieszczęśliwe, to dzieci wchodzą w rolę dorosłych pomagając matkom. Natomiast

chciałabym zauważyć, że nie ma kampanii kierowanych do mężczyzn. Ruch mężczyzn

przeciwko przemocy w tym kraju rodził się 11 lat. Ponieważ nam ciągle brakuje mężczyzn,

którzy chcą być aktywni w tym obszarze. Ich jest kropla w morzu potrzeb, na całe szczęście

już są. Ale to są te kampanie, gdzie jeżeli spódniczka zachęca do gwałtu, to ja będę chodził

w spódnicy. To jest noszenie bransoletek mam dość przemocy, to jest chodzenie z kobietami

pod Sejm i mówienie że macica mojej partnerki to jest jej sprawa (…). Przekaz społeczny jest:

„nie daj się zgwałcić”, nie ma przekazu: „nie gwałć”, kierowanych do mężczyzn, nie ma

kampanii pokazujących mężczyznę-damskiego boksera. Znaczy one są na świecie, ale też

absolutnie w niewystarczającym rozmiarze. Bo teraz jeżeli 90%, jak nie więcej, kampanii

społecznych jest kierowanych do kobiet, to jaki mężczyzna ma się z tym identyfikować? [grupa

3].

Tę ciągłość najlepiej byłoby uzyskać poprzez edukację publiczną, najlepiej prowadzoną

w szkołach. Uczenie dzieci i młodzieży, czym jest przemoc, jak na nią reagować: żeby młode

dziewczyny, młodzi chłopcy jak wchodzą w pierwsze związki no to tak naprawdę umieli

rozpoznawać, tak, no co jest tak naprawdę objawem miłości, a co jest tak naprawdę objawem

naprawdę chęci sprawowania jakiejś władzy, czy kontroli, czy nie wiem zniewolenia

człowieka (…). Czynności takich, które na poziomie szkoły uważam na godzinach

wychowawczych, bo to nie muszą organizacje pozarządowe robić, to może robić system

oświaty (…). Ja nie mam pomysłu co to można by było robić. Ale taka profilaktyka właśnie

uniwersalna (…), taka edukacja powszechnie dostępna powinna być. Tak, z udziałem jakiś

celebrytów, czy kogoś innego [grupa 4]; programy w szkołach, one są bardziej kształtujące, to

słowo, którego nie lubię, nie kształtujące poczucie własnej wartości, ale które taka

samoświadomość dziecka, asertywność dobrze rozumiana, kompetencje społeczne. Staramy

się, aby te wszystkie programy były realizowane w taki sposób, że w danej klasie jest

program, to mają uczniowie, dzieci i nauczyciele. To jest bardzo dużo takich programów

profilaktycznych, część nawet jest takich trochę autorskich, adekwatnie do potrzeb [grupa 2];

128

odnośnie przeprowadzania tych programów profilaktycznych, że to jest jakaś tam część,

szkoły, bo myślę że jest tam najwięcej odbiorców, mogłoby być takich do złapania, do

przeprowadzenia tam warsztatów, też kadry szkolnej, nauczycieli [grupa 2].

Prowadzenie takich kampanii i edukacji ma także inny cel i znaczenie – powoduje, że temat

przemocy, w tym przemocy w rodzinie przestaje być wstydliwy, a staje się ważnym

tematem debaty publicznej. Sytuacja taka sprzyja przeciwdziałaniu przemocy: w tej chwili

rzeczywiście przemoc stała się jednym z głównych tematów. Została jakby wyciągnięta na

światło dzienne [grupa 2]; temat przemocy w rodzinie ma zupełnie inną pozycję niż miał

kiedyś [grupa 1].

19. Ocena szczegółowa: współpraca

19.1. Otoczenie formalno-prawne: główny zewnętrzny determinant współpracy

Najważniejsze konsekwencje obowiązującej znowelizowanej Ustawy o Przeciwdziałaniu

Przemocy w Rodzinie dotyczą następujących kwestii mających oczywiste przełożenie na

codzienną współpracę podejmowana w ramach Programu:

konieczność uchwalania Programów na szczeblu gmin;

procedura „Niebieskie Karty”;

konieczność powoływania Zespołów Interdyscyplinarnych;

brak finansowania działań Zespołów Interdyscyplinarnych: członkowie pracują w ramach

swoich obowiązków zawodowych;

19.2. Blaski i cienie szerokiej współpracy

Głównym celem na poziomie organizacyjnym, a tym samym podstawowym narzędziem dla

realizacji merytorycznych celów Programu jest wielokierunkowa i wielopodmiotowa

współpraca. Ogólne nastawienie do takiego sposobu działania obrazują dokonywane przez

badanych oceny (na skalach od 1 do 10) dotyczące czterech wymiarów współpracy. Oceny te

okazały się spójne we wszystkich grupach badanych: zarówno w zakresie poziomu, jak

i wzajemnych relacji pomiędzy ocenianymi wymiarami. Podobnie odpowiadały osoby z Biur

Urzędu m.st. Warszawy, bezpośredni realizatorzy Programu z OPS-ów, Zespołów

Interdyscyplinarnych, Wydziałów Spraw Społecznych i Zdrowia, jak i przedstawiciele NGO.

129

Tabela 18. Ocena aspektów współpracy aspekt współpracy ocena (1: zupełnie się nie zgadzam;

10: zgadzam się całkowicie)

Współpraca z innymi instytucjami w ramach realizacji PPPwR W-

wa 2012-16 opiera się przede wszystkim na wspólnie

uzgodnionych i wszystkim znanych zasadach.

6,4


wa 2012-16 opiera się przede wszystkim na osobistym

zaangażowaniu poszczególnych osób.

8,5


wa 2012-16 prowadzi do wzajemnego uzupełniania się i

koordynacji, a tym samym pozwala osiągnąć więcej, niż

w przypadku podejmowania przez każdy podmiot odrębnych

działań.

7,3


wa 2012-16 nie podnosi jakości realizacji programu: lepiej takie

zadania wykonywałaby mniejsza liczba partnerów.

2,2


W zgodnej opinii wszystkich badanych zaangażowanych w realizację Programu współpraca

pomiędzy różnymi instytucjami opiera się przede wszystkim na zaangażowaniu

poszczególnych osób, a w mniejszym stopniu na wspólnie uzgodnionych i wszystkim

znanych zasadach. Fakt ten wydaje się dość oczywisty, zwłaszcza w świetle przytoczonych

wcześniej wypowiedzi. Biorąc pod uwagę wspominane wcześniej okoliczności pracy

w Zespołach Interdyscyplinarnych, a zwłaszcza zarysowujące się pewne zmęczenie

i frustrację jego członków, poleganie głównie na dobrej woli samych realizatorów może

w przyszłości okazać się słabą stroną Programu. Wydaje się oczywiste, że nie da się dobrze

realizować żadnego programu miejskiego, a zwłaszcza dotykającego tak wrażliwej sfery

jak przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, bez osobistego zaangażowania realizatorów. To

zaangażowanie musi być jednak wsparte przez działania systemowe. Wszędzie tam, gdzie

umożliwiają to przepisy, warto zadbać o komfort pracy realizatorów i docenienie ich

wysiłków. Nie zmienia to faktu, że widoczna jest szeroka akceptacja dla samej idei

współpracy międzyinstytucjonalnej – realizatorzy Programu dostrzegają korzyści z niej

płynące i zdecydowanie nie zgadzają się z poglądem, że współpraca nie podnosi jakości

realizacji i lepiej byłoby ją ograniczyć do mniejszej liczby partnerów. Powstaje jednak

pytanie, czy tak jednoznaczne wypowiedzi oznaczają, że współpraca z wieloma partnerami

sprawdza się zawsze i wszędzie. Swoisty komentarz w tym zakresie stanowić może

następująca wypowiedź: mamy takie momenty, kiedy nam zależy na tym żeby było wiele

podmiotów, żeby odsłuchać. I bardzo różna optyka pozwala nam zobaczyć różne aspekty

tematu. Tak jak teraz zaczęliśmy z programem. To jest bardzo trudne, zapanować nad tak

różnie myślącymi osobami w każdą stronę, ale jeżeli później już jest do konkretnej pracy to

130

my mamy świadomość tego, że już trzeba wybrać mniejsze grono i niestety pod zadanie. Tzn.

ten kto mądry, to niech tam jednak będzie, a ten kto taki trochę oporujący i wiecznie

niezadowolony, to wiadomo, no. Natomiast generalnie jesteśmy nastawieni, mam wrażenie od

lat na to, żeby próbować współpracować z bardzo różnymi [grupa 1].

19.3. Dwie perspektywy postrzegania Programu

12.3.1. Perspektywa Biur Urzędu m.st. Warszawy

Używane przez badanych słowa klucze określające Program, takie jak platforma, koalicja,

zasób kadrowy wskazują na relacje między partnerami, jednak podkreślano, że Program

wciąż nie stanowi systemu, bo wewnętrzne sieci w jego obrębie nie są połączone.

Zaczątkiem systemu są Zespoły Interdyscyplinarne. Zgodnie z Ustawą, Program jest

miejski, a zatem z tego poziomu określone zostały zadania dla Biur o zasięgu

ogólnomiejskim oraz zadania dla dzielnic. Biuru Pomocy i Projektów Społecznych (BPiPS)

przypada rola koordynatora Programu, jednak w praktyce jest ona obwarowana licznymi

ograniczeniami, co sprawia, że pozostaje mało dyrektywna: naszą rolą jest tak wszystkich

razem do tego tematu zachęcić, zaangażować, ale (…) w takim miękkim raczej spojrzeniu, nie

nakazowo-rozdzielczym. Generalnie czujemy się odpowiedzialni za problem w mieście, ale

realizatorów jest tak dużo, w tak różnych komórkach, że to wymaga trochę takich

karkołomnych różnych działań (…) [jest] dosyć trudne do utrzymania w ryzach [grupa 1].

Schemat nr 1: BPiPS jako koordynator współpracy w realizacji Programu

inne Biura Urzędu m.st. Warszawy

dzielnice

Zespoły Interdyscyplinarne

NGO

BIURO PiPS

131

Bezpośrednio zadania w tym zakresie realizuje Wydział Przeciwdziałania Przemocy

w Rodzinie – określany dalej jako Wydział. Mimo, że pracują tam tylko 4 osoby nie jest to

jedyne zadanie Wydziału, który zobligowany jest także do uczestniczenia w innych zadaniach

BPiPS: zaczynaliśmy pracę w sześcioosobowym składzie, jak tworzyliśmy Wydział. Teraz jest

mniej ludzi a więcej zadań [grupa 1]; dyrektor widzi w nas potencjał organizacyjny, który się

do tego włączy [grupa 1]. Problem stanowi także brak stabilizacji w odniesieniu do zadań

poszczególnych Biur i Wydziałów, co uniemożliwia sprawne i skuteczne planowanie działań:

dyrekcja też się zmieniała parę razy w tych latach i generalnie też wizja biura i też różne

tematy w Warszawie różnie są traktowane. Można powiedzieć, że jesteśmy w takim okresie

rewolucji. Zarówno jeżeli chodzi o pomoc społeczną, jakby politykę miasta w różnych

tematach, wchodzenia nowych rozwiązań [grupa 1]. Czasem ze strachem patrzymy, że jest

otwarty jakiś konkurs (…) i widzimy jak późnej ten projekt do nas wchodzi, trzeba go

realizować bez dodatkowej kadry (…). Niektórzy kochają wyzwania, no ja mam z tym czasem

trudność [grupa 1].

Charakterystyka relacji w ramach koordynacyjnej roli BPiPS (realizowanej głównie

przez Wydział) wygląda następująco:

wobec innych Biur Urzędu m.st. Warszawa: wskazywano głównie na Biuro Edukacji

i Biuro Polityki Zdrowotnej;

wobec dzielnic: relacje w tym zakresie są bardzo złożone, głównie ze względu na

samodzielność dzielnic i fakt, że realną władzę nad lokalnymi instytucjami na terenie

każdej nich sprawuje Burmistrz. Powoduje to wiele niejasności kompetencyjnych:

musimy się liczyć z tym, że nasze zasady niekoniecznie muszą być takie same w dzielnicy.

To jest trudne. Dlatego ja mówię, gdyby to było hierarchiczne, tak normalnie jak się

projekt realizuje, to wiadomo kto jest od czego i za co odpowiada [grupa 1]. Taka sytuacja

ma przede wszystkim skutki finansowe: każda dzielnica ma własny budżet, finansuje to,

na co ma pieniądze i co uważa za najważniejsze. Tym samym, wszystko zależy od władzy

lokalnej, która w budżecie np. dla OPS-u wcale nie musi uwzględniać kwestii

antyprzemocowych. W praktyce uniemożliwia to sprawowanie przez Biuro nadzoru

merytorycznego w tym zakresie. Taki stan rzeczy pogłębia też polityka finansowa

miasta: polityka jest taka dawania pieniędzy dzielnicom, których nasze kompetencje nie

sięgają. My możemy się godzić, frustrować lub dyskutować, ale niestety nie decydować

o tym jak i gdzie dostają pieniądze. I to jest trudność, że my im jasno nie mówimy [grupa

132

1]. Niestety, nawet najlepsze ułożenie współpracy pomiędzy Biurem a dzielnicami nie

stanowi gwarancji jej jakości, ponieważ władza dzielnicy także jest ograniczona wobec

służb/podmiotów zewnętrznych: nie podlega jej ani policja, ani kuratorzy, ani NGO.

Dodatkowe zamieszanie wprowadza gwarantowany ustawowo nadzór szczebla

wojewódzkiego: nad tym wszystkim czuwa też samorząd, struktura rządowa

województwa, która ma formalny nadzór i też nas może przywołać do porządku, czyli jak

są jakieś kontrole, to już takie zaleceniowe, różnego rodzaju spostrzeżenia, no

i zewnętrzne kontrole, np. NIK był w zeszłym roku [grupa 1];

wobec Zespołów Interdyscyplinarnych (ZI): ze względu na wymóg ustawowy ZI

powoływany jest w każdej gminie, ale specyfika Warszawy sprawia, że jest ich tyle, ile

dzielnic, czyli 18 (łącznie skupiają ponad 300 osób). ZI powołują Grupy Robocze

(określane dalej jako GR), co w sumie daje około 5 tys. osób bezpośrednio

zaangażowanych w realizację Programu. Rola Biura wobec ZI nie oznacza kompetencji

służbowych, formalnego nadzoru (to jedynie powoływanie i odwoływanie członków ZI

oraz sprawozdawczość) ani kompetencji służbowych; ogranicza się do miękkiej roli

koordynacyjnej, doradztwa i wsparcie przy problemach (w tym konkursowe zlecanie

zadań w tym zakresie organizacjom pozarządowym – dalej określanym jako NGO) Nic

więcej nam nie wolno [grupa 1]. Kontakt Biura z Zespołami jest interpretowany jako

oddolne budowanie systemu [grupa 1]. W praktyce oznacza następujące działania:

relacje bezpośrednie, w tym:

o spotkania robocze dla rozwiązania różnych zgłaszanych problemów:

w różnych podgrupach tematycznych (…) dzielimy się jakąś trudnością, która

się pojawiła i z różnych Zespołów mówią, jak ten temat rozwiązali [grupa 1];

o bieżące interwencje: na co dzień jesteśmy w takim kontakcie telefonicznym,

mailowym; do nas dzwonią, jak są jakieś zacięcia [grupa 1] lub spotkania

w dzielnicy „na sygnał”, że coś tu nie działa [grupa 1], najczęściej oznacza to

kontakt z dyrektorem OPS;

o obecność na spotkaniach ZI podczas podsumowań np. roku czy półrocza, ale:

często zapraszają, ale już nie w takich merytorycznych pracach nad rodziną,

tylko w sprawach organizacyjnych [grupa 1]51

51

Był pomysł (dobrze, że nie przeszedł [grupa 1]), żeby ktoś z Biura był na każdym posiedzeniu ZI.

133

relacje zapośredniczone, w tym:

o narzędzie do zbierania danych dotyczących procedury NK, przygotowane we

współpracy z Biurem Informatyki i Przetwarzania Informacji Urzędu

m.st. Warszawy, administrowane z poziomu Miasta. Oprócz dostarczania

danych statystycznych do sprawozdawczości narzędzie to pozwala na podgląd,

co się dzieje w danej sprawie na bieżąco: to narzędzie, które przygotowaliśmy

jest przez nas obsługiwane więc na bieżąco jak jakiekolwiek się pojawią

problemy, mamy podgląd jak praca idzie [grupa 1];

o składane dwukrotne w ciągu roku sprawozdania, które poddawane są analizie,

a jej wyniki są przekazywane w formie informacji zwrotnej (co pół roku,

udział przewodniczących albo zastępców);

o udostępnianie (w wolnym dostępie) wszystkich materiałów informacyjnych

i szkoleniowych powstających w Biurze lub przegotowanych na jego zlecenie

przez na zlecenie NGO;

relacje mające na celu wymianę doświadczeń i dobrych praktyk:

o seminaria organizowane głównie po przeprowadzonych diagnozach,

przeznaczone dla zainteresowanych podmiotów, dla realizatorów programu

[grupa 1], prezentujące najważniejsze wnioski;

o trzy stałe konferencje w ciągu roku: przychodzą przedstawiciele zarówno

z OPS, jak i z wydziałów, jak i z Zespołów Interdyscyplinarnych, zapraszamy

też różnych partnerów [grupa 1];

o działania doszkalające np. przez Warszawską Sieć Pomocy Dzieciom

Wykorzystywanym Seksualnie, Akademia Dobrego Opiekuna w żłobkach;

o zlecane w ramach konkursów dla NGO działania, które polegają na coachingu,

super wizji dla Zespołów i grup roboczych;

wobec NGO: to przede wszystkim zadania zlecane w trybie konkursowym (dwu,

trzykrotnie w roku, niektóre w trybie wieloletnim). Są to głównie zadania

o charakterze pomocowym, prokompetencyjnym, doradczym, kampanijnym

i informacyjnym. NGO są także włączane do współpracy w roli konsultantów Biura

odnośnie podejmowania nowych działań i rozwiązań (w tym pomysłów z zagranicy,

także w celu tworzenia partnerstw dla poszukiwania środków zewnętrznych, za

granicą. Czasem stanowi to spore wyzwanie logistyczne: organizacje są często

ambitne, że chcą w nas widzieć partnera czy ewentualnie my ich prosimy do jakiegoś

134

partnerstwa, to wszystko wymaga postawienia człowieka i zrobienia z tego

stosownego programu [grupa 1]. W praktyce oznacza to następujące działania

w ramach procedury konkursowej: wpierw planujemy zadania, planujemy środki

finansowe, oceniamy i analizujemy składane oferty i to wszystko wymaga

przygotowania zarówno środowiska jak i tych procedur szczegółowych, dalej praca

w komisjach, to są już na etapie finalnym, zawieranie umów i kontrola tych umów,

realizacje tych zadań [grupa 1].

12.3.2. Perspektywa bezpośrednich realizatorów Programu

Odmiennie rysuje się postrzeganie realizacji Programu w oczach jego bezpośrednich

(lokalnych, terenowych, dzielnicowych) realizatorów. Generalnie nie mają oni poczucia, że

program jest przez kogoś realnie koordynowany na poziomie Miasta, jego realizację

widzą przede wszystkim w kontekście działań w obrębie dzielnicy, a na tym terenie

kluczowym podmiotem jest z jednej strony ZI jako główny realizator – zwykle przy

kluczowym udziale OPS oraz w ograniczonym stopniu koordynator Programu, a z drugiej

Wydział Spraw Społecznych i Zdrowia, jako decydent w zakresie finansowania.

Schemat nr 2: ZI jako realizator i koordynator współpracy w realizacji Programu

Prowadząca do efektu synergii współpraca wielu służb i podmiotów na rzecz

przeciwdziałania przemocy w rodzinie to niewątpliwie jeden z najważniejszych

zakładanych efektów Programu, powszechnie zauważanych przez badanych: trudno to

Władze Dzielnicy, Wydział Spraw Społecznych i

Zdrowia

instytucje edukacyjne

służba zdrowia

Zespół Interdyscypl.

(głównie: OPS, policja, NGO)

Biura Miasta, głównie BPiPS

Dzielnicowy Zespół Rozwiązywania

Problemów Alkoholowych

wymiar sprawiedliwości: sądy, kuratorzy,

prokuratura

135

powiedzieć, z kim nie współpracujemy [grupa 2]; ten klimat koalicji, który zbudowaliśmy (…),

znamy masę osób, którzy chcą pracować, zaangażowanych. No mówią o tym, że czują tą

otwartość, że się mogą spotykać, wypowiedzieć i też o takich rzeczach, które przeszkadzają

w pracy, że można uczciwie o tym mówić [grupa 1]; mamy pełne oparcie jeżeli chodzi o służby

[grupa 2].

Warto jednak zwrócić uwagę na dwa aspekty:

po pierwsze często współpraca i działania interdyscyplinarne nie są wyłącznie

efektem Programu, po prostu już wcześniej były one w wielu miejscach codzienną

praktyką, a Program niejako je usankcjonował: jeszcze przed tą nowelizacją z 2010 roku

u nas takie bogate doświadczenia interdyscyplinarne już były i taką mieliśmy koalicję, że

tak powiem, zarejestrowaną w cudzysłowie, przyjętą przez zarząd dzielnicy taką uchwałą,

więc tak staraliśmy się zadbać o rangę. No ale w każdym bądź razie tutaj w środowisku

żeśmy już od wielu lat zaszczepiali ta ideę pracy interdyscyplinarnej, więc potem jak

nastała ustawa, no trochę się musieliśmy jakby tak organizacyjnie do tego dostosować,

ale takie przekonanie i taka chęć po prostu już gdzieś tam była [grupa 2]; rozumienie

i tradycja jakaś, część osób jest jeszcze z tamtych czasów i to co się zaczęło budować

w wielu innych dzielnicach i miejscach w Polsce po ustawie, po dopiero wejściu i po

rozporządzeniu, to my to żeśmy budowali już kilka lat wcześniej [grupa 2].

po drugie wciąż w tym zakresie pozostaje jeszcze wiele do zrobienia: mamy też

konkretne przypadki, takie które widzimy że to zaangażowanie jest tam mniejsze.

Gdybyśmy dostali ten sygnał wcześniej, przedstawiciela który jest stałym elementem

np. Zespołu Interdyscyplinarnego, mielibyśmy mniej pracy [grupa 2]; najgorsza,

najtrudniejsza współpraca jest między organizacjami pozarządowymi. To dlatego, tak mi

się wydaje że wynika niestety z tego, że staramy się o te same środki (…) nie ma takiej

może nie tyle współpracy, bo to jest złe słowo, wsparcia takiego gdzieś nawzajem dla

siebie pomiędzy organizacjami [grupa 4].

136

CZĘŚĆ III: FUNKCJONOWANIE PROGRAMU

1. Zespół Interdyscyplinarny

Dla realizacji Programu kluczowe jest funkcjonowanie Zespołów Interdyscyplinarnych (ZI).

Ich rola zasadniczo wynika z zapisów ustawowych, które w artykule 9b stanowią, m.in., że:

„Zespół interdyscyplinarny realizuje działania określone w gminnym programie

przeciwdziałania przemocy w rodzinie oraz ochrony ofiar przemocy w rodzinie” oraz określa

zadanie Zespołu Interdyscyplinarnego jako „integrowanie i koordynowanie działań

podmiotów, o których mowa w art. 9a ust. 3 i 5 oraz specjalistów w zakresie przeciwdziałania

przemocy w rodzinie, w szczególności przez:

diagnozowanie problemu przemocy w rodzinie;

podejmowanie działań w środowisku zagrożonym przemocą w rodzinie mających na

celu przeciwdziałanie temu zjawisku;

inicjowanie interwencji w środowisku dotkniętym przemocą w rodzinie;

rozpowszechnianie informacji o instytucjach, osobach i możliwościach udzielenia

pomocy w środowisku lokalnym;

inicjowanie działań w stosunku do osób stosujących przemoc w rodzinie.”

W praktyce działania Zespołów Interdyscyplinarnych na terenie Warszawy są

w poszczególnych dzielnicach zróżnicowane – zostały powołane, ale zdaniem badanych nie

nadano im odgórnie regulaminów działania, nie podano wystarczających wytycznych52

.

52 Zarządzenie nr 1414/2011 r. Prezydenta m.st. Warszawy z 10 sierpnia 2011r. określa tryb i sposób

powoływania i odwoływania członków ZI, te same kwestie reguluje Uchwała nr XVII/329/2011 Rady Miasta



[grupa 1] – Biura Urzędu m.st. Warszawy

[grupa 2] – OPS / Zespoły Interdyscyplinarne / Wydziały Spraw Społecznych

i Zdrowia

[grupa 3] – inni (sędzia rodzinny, kurator rodzinny, policjant, przedstawiciel ZOZ)

[grupa 4] – organizacje pozarządowe


137

Ta niepewność ujawniana przez badanych dotyczy nie tylko sposobu bieżącej pracy (o czym

więcej w dalszej części rozdziału), ale również kwestii podstawowej – do jakich zadań

w ogóle Zespoły Interdyscyplinarne zostały powołane. Zdaniem badanych zapisy ustawy

(przytoczone powyżej) pozwalają na dwojakie rozumienie zadań Zespołów

Interdyscyplinarnych:

jeżeli Zespół miałby być lokalnym (dzielnicowym) centrum dowodzenia

i zarządzania obszarem przeciwdziałania przemocy w rodzinie (a tak niektórzy badani

interpretują zapisy ustawowe mówiące o „koordynowaniu działań podmiotów”), to

w jego składzie powinny znajdować się osoby, decyzyjne z poszczególnych instytucji,

służb itd. wspierani przez specjalistów;

jeśli jednak Zespół ma działać w sposób bardziej operacyjny na poziomie

pojedynczej Niebieskiej Karty, to przecież nie będzie się tym zajmować burmistrz,

dyrektor OPS-u, itd. Wówczas w składzie Zespołu powinny znaleźć się osoby, które

w ramach swoich obowiązków służbowych pozostają w bezpośrednim kontakcie

z osobami uwikłanymi w przemoc domową i mają doświadczenie w tym zakresie.

To dwojakie rozumienie zapisanych w ustawie zadań Zespołów Interdyscyplinarnych było

intencjonalne i wynika ze znacznego zróżnicowania w zakresie specyfiki i skali

prowadzonych przez nie działań w poszczególnych gminach. Z wypowiedzi eksperta, który

brał udział w opracowaniu systemu przeciwdziałania przemocy w rodzinie, w tym aktów

wykonawczych do ustawy, a zwłaszcza krajowego programu przeciwdziałania przemocy

w rodzinie, tego najnowszego, czyli na lata 2014-2020 [ekspert] wynika, że na gruncie

obowiązującej ustawy możliwe są oba wspomniane sposoby funkcjonowania Zespołów

Interdyscyplinarnych. Jednak w odniesieniu do dużych aglomeracji ekspert przychyla się do

stanowiska, że Zespół powinien działać według pierwszego modelu – skupiać osoby

decyzyjne i zajmować się kwestiami systemowymi, a nie indywidualnymi przypadkami:

inaczej pracuje się w miastach dużych, inaczej w małych, średnich, a inaczej na wsi po

prostu. Dlatego zupełnie różna może być koncepcja i ustawa przewiduje to właśnie, że to

może wyglądać rozmaicie w zależności od okoliczności. Mam tutaj na myśli funkcjonowanie

Stołecznego Warszawy z 16 czerwca 2011 r. oraz określa sposób procedowania ZI (tryb zwoływania spotkań

i podejmowania decyzji). Żaden z tych dokumentów nie określa jednak szczegółowego trybu pracy ZI.

138

Zespołu (…) jako grupy roboczej w mniejszych miejscowościach. To się sprawdza i to

funkcjonuje, tzn. nie ma potrzeby powoływania grupy roboczej, tylko Zespół (…) już sam

rozpoznaje te sprawy i je załatwia. W większych miejscowościach, gdzie liczba Niebieskich

Kart jest znaczna, nie jest możliwe, żeby Zespół Interdyscyplinarny udźwignął takie działania,

dlatego powołuje się grupy robocze, co przewiduje ustawa. Moim zdaniem Zespół

Interdyscyplinarny generalnie nie powinien zajmować się sprawami indywidualnymi. Zespół

Interdyscyplinarny to powinno być miejsce, gdzie spotykają się osoby odpowiedzialne w danej

miejscowości za przeciwdziałanie przemocy w rodzinie. Mam tutaj na myśli komendanta,

dyrektora OPS, jednym słowem osoby decyzyjne, dlatego, że jeżeli osoby decyzyjne

porozumieją się ze sobą, a taką platformą porozumienia miał być Zespół Interdyscyplinarny,

zupełnie inaczej będzie się pracowało pracownikom im podległym na poziomie grup

w realizacji zadań już, nie tylko pracy na posiedzeniu grupy roboczej, ale także zwykłych

zadań roboczych już w terenie, np. pracownika socjalnego, dzielnicowego, kuratora

sądowego. Zupełnie inaczej ta praca będzie wyglądała, jeżeli każdy z tych pracowników

będzie wiedział, że jego przełożony daje zielone światło mu, mówiąc kolokwialnie, on „jest

ułożony” już z innymi ważnymi osobami, jednym słowem istnieje ta platforma wymiany

informacji, podejmowania decyzji. I teraz każde kolejne posiedzenie Zespołu, powiedzmy raz

na kwartał, mogłoby zmierzać do tego, żeby ewaluować, ciągle ewaluować, czyli sprawdzać

co nam wychodzi, co nam nie wychodzi w pracy, gdzie są problemy, które powinniśmy

rozwiązać i w jaki sposób to zrobić, gdzie z kolei mamy bardzo dobre praktyki, które można

by w innych miejscach upowszechnić. Jednym słowem Zespół Interdyscyplinarny, to powinno

być miejsce spotkania, diagnozy, analizy tego co robić, ale w kontekście całości

funkcjonowania systemu na danym terenie [ekspert].

Praktyka warszawskich Zespołów Interdyscyplinarnych wydaje się łączyć oba te elementy,

ale w sposób niekonsekwentny – oczekiwania liderowania przez Zespoły lokalnym

strategiom zderzają się z koniecznością zajęcia się działaniami w ramach grup roboczych lub

przeniesienia zadań grup roboczych na szczebel Zespołu (jak dzieje się w niektórych

dzielnicach). Wydaje się, że kluczową kwestią dla poprawy funkcjonowania Zespołów jest

rozstrzygnięcie (zapewne w gronie wszystkich realizatorów w drodze konsultacji, a nie

poprzez odgórne zarządzenie), jaki przyjąć w Warszawie model funkcjonowania. Zdaniem

badanych brakuje jasnych wytycznych, jak mają pracować Zespoły i czym się zajmować.

Zestawienie poniższych wypowiedzi badanych pokazuje skalę i wagę tej kwestii:

139

Zakładamy, że rzeczywiście te Zespoły Interdyscyplinarne są jak gdyby takim liderem lokalnej strategii

antyprzemocowej (…), mają też wpływ na to, co burmistrz zdecyduje z podziałem tych środków, na co

ogłoszą konkurs (…) na co skarbnik się zgodzi podpis złożyć, jak również jak zaangażowani są

pracownicy poszczególnych instytucji na terenie dzielnicy. Czy to jest temat, który ktoś wspiera czy

wręcz przeciwnie [grupa 1].

W niektórych Zespołach są osoby, które rzeczywiście pracują bezpośrednio z tym pacjentem, klientem,

z osobą doświadczającą przemocy. W innych Zespołach znowu w skład Zespołu wchodzą osoby na

wyższych stanowiskach, dyrektorzy, kierownicy, decydenci. Też trudno powiedzieć co jest lepsze,

z jednej strony osoby decydujące mogą wpływać na politykę dzielnicy czy gminy, czy miasta, ale

z drugiej strony to te osoby pracujące bezpośrednio z ofiarami, z osobami doświadczającymi przemocy

czy ze sprawcami, mają wiedzę o tym, jak to tak naprawdę wygląda [grupa 2].

Jak miasto powoływało Zespoły Interdyscyplinarne dosyć chętnie do pracy w tych Zespołach zgłaszali

się przedstawiciele różnych instytucji, urzędów czy organizacji. Sądząc, że tak naprawdę głównym

zadaniem Zespołu będzie koordynowanie pracy służb na zasadzie wskazanie, co kto mógłby zrobić.

Niestety jakby życie pokazało, że Zespół Interdyscyplinarny to jest też takie ciało, które musi się dosyć

często spotykać, członkowie tego Zespołu powinni, przynajmniej co do zasady, dokładnie analizować

akta i dokumenty, które do nas wpływają i także w niektórych przypadkach prowadzić samą procedurę

„Niebieskie Karty”. Wziąć odpowiedzialność za pracę z rodziną ale także monitorować i nadzorować

realizację procedury przez grupy robocze. Dodatkowo nie wszyscy członkowie z Zespołów

Interdyscyplinarnych jakby chcą zaangażować się w pełni. Może nie mieli na początku tego, że na

Zespół Interdyscyplinarny został nałożony szereg rożnych zadań także ustawowych. Tak są tam

wymienione ustawowo pewne zadania Zespołu Interdyscyplinarnego i nie każdy z członków Zespołu był

gotów od razu podjąć się tych wyzwań. I tego żeby się w pełni zaangażować [grupa 2].

Chcielibyśmy przerzucić trochę zadań, które też z ustawy trochę wynikają, żeby więcej było tzw. grup

roboczych, które się zbiorą pod kątem danej rodziny i żeby dzielnicowy, pracownik socjalny, kurator,

pedagog, w zależności jeszcze kto tam jest ze służb zaangażowanych, to po prostu, oni się pochylali nad

konkretnymi przypadkami. A my byśmy wówczas mieli trochę czasu na jakieś takie strategiczne trochę

działania. Szczególnie, że część członków jest jakimiś kierownikami, naczelnikami różnych działów

w swoich jednostkach [grupa 2]

Często te Zespoły mają związane ręce w niektórych sytuacjach. Sam Zespół jest tak dziwnym tworem, że

prawnicy się spierają co do tego, jak on w ogóle działa, jak uczestniczy, co może, czego nie może i za co

może w ogóle odpowiadać. Bo to też jest problem, że w sytuacji kiedy ktoś np. chciałby uzyskać

jakąkolwiek odpowiedzialność od członków Zespołu np. w przypadku jakiejś procedury, to nie wiadomo

jakim trybem [grupa 2].

Zmiany w Zespole Interdyscyplinarnym dotyczą zmian organizacyjnych. Najwyższy czas popatrzeć, na

to, co w Warszawie robią Zespoły Interdyscyplinarne, czy są ciałem opiniodawczym, ukierunkowującym

140

pracę grup roboczych, czy są grupami roboczymi, które analizują 155 procedur na każdym spotkaniu

i mają aż 6 podzespołów No nie tak. My przeszliśmy od etapu… My mamy mało Niebieskich Kart. Od

etapu na każdym spotkaniu, każda Niebieska Karta przeglądamy, piszemy co ludzie mają zrobić. Potem

był etap, że zapraszaliśmy przedstawiciela, koordynatora grupy roboczej, siedział cały Zespół

Interdyscyplinarny i to biedne dziewczę się spowiadało. Co zrobiło, czego nie zrobiło. Przeszliśmy ten

etap, ponieważ nasze spotkania trwały 12 godzin. Bo chcieliśmy, byliśmy akurat tacy. Potem

przeszliśmy do etapu, że każdy członek Zespołu Interdyscyplinarnego jest opiekunem iluś kart. Co to

znaczy, ja sama jestem opiekunem 8 kart. Moim obowiązkiem jest zerknąć być w stałym kontakcie, mam

na pierwszej stronie, opiekunem karty jest X, grupa robocza i pracownik czy koordynator, ma carte

blanche na wszystkie moje telefony. Nie radzimy sobie w jakim kierunku, stanęliśmy do ściany,

w Warszawie Zespoły Interdyscyplinarne doszły do takiego monopolu na wiedzę i monopolu na

kompetencje w rozwiązywaniu przemocy w rodzinie. Ustawa i program mówi tak. W ramach swoich

kompetencji służby robią to, co do nich należy, wymieniają się informacjami i wspólnie układają

program pomocy rodzinie, a Zespół Interdyscyplinarny, interdyscyplinarnie, jest taką jakby czapą,

która nadaje kierunek, ale nie tylko procedurze „Niebieskie Karty”. Ale też właśnie w profilaktyce,

w edukacji, no w przeróżnych rzeczach. I nowy program (…) powinien dać inny cel. Praca Zzespołów

Interdyscyplinarnych, adekwatnie do potrzeb i możliwości, bo ja się nie dziwię. Proszę mi wierzyć, że ja

jestem przedstawicielem takiej służby nie służby, który przekłada dokumenty. A jak ja przekładam

dokumenty i widzę, że tam jest ostra przemoc, to ja bym miała wyobrażenie, że pracownik socjalny

z policjantem powinni tam spać w domu. Bo ja szłam z taką wiedzą. Stąd najwyższy czas żeby

w programie i taka ewaluacja żeby nie zastępować ludzi którzy powinni pracować. Nie zastępować

służb, które mają swoje zadania (…) I Zespoły Interdyscyplinarne powinny ukierunkowywać, działać

systemowo, i bardziej tworząc system, a nie skupiać się na szczegółach, bo wypalam się po pół roku

[grupa 2].

Powinien się zajmować jakąś strategią przeciwdziałania przemocy, która się właściwie ogranicza do

jednak procedowania Niebieskimi Kartami [grupa 2].

Z relacji badanych wynika, że w trakcie realizacji Programu Zespoły Interdyscyplinarne

zostały pozostawione same sobie. Nie mając zdefiniowanych odgórnie ram działania,

a nawet precyzyjnie określonych zadań, same układały swoje sposoby postępowania.

W efekcie, w poszczególnych dzielnicach Zespoły mają zróżnicowane składy

(ich członkowie charakteryzują się odmiennym usytuowaniem w strukturach swoich

macierzystych instytucji i zróżnicowanym doświadczeniu zawodowym), pracują na różne

sposoby: to są zupełnie różne praktyki, różna konstrukcja tych Zespołów, różna wielkość

przede wszystkim tych Zespołów, w ogóle inne delegowanie zadań (…). Tutaj bardziej

zastanawiają się nad pewnymi strategiami, nad udoskonalaniem, a tam siedzą i roboczo jakby

pracują z formularzami, konkretnie z rodzinami itd. (…), w tym jest pewna wartość, każdy

141

układa to tak…, mamy pewną ramę, mamy rozporządzenie, ale ja nie jestem zwolennikiem

unifikowania jakby wszystkiego, bardziej wyciągania tego, co działa i jakby wymiany.

Bardziej dobrych praktyk, a nie standaryzacji wszystkiego [grupa 4].

Brak wytycznych dla Zespołów nie dotyczy tylko kwestii, czym mają się zajmować. Zdaniem

badanych brakowało również jednolitych standardów realizowania konkretnych działań

w pracy z osobami uwikłanymi w przemoc w rodzinie, włącznie z realizowaniem procedury

„Niebieskie Karty” i trybem lub kryteriami podejmowania konkretnych decyzji w jej ramach.

Wydaje się, że kwestii tej nie rozwiązuje Rozporządzenie Rady Ministrów z 13 września

2011 roku w sprawie procedury „Niebieskie Karty” oraz wzorów formularzy „Niebieska

Karta”. Rozporządzenie to określa procedurę inicjowania, prowadzenia i zamykania

Niebieskich Kart, ale problem leży w tym, jak tę procedurę wdrażać. Zespoły

Interdyscyplinarne boją się niekiedy podejmować decyzje o zamknięciu procedury –

rozporządzenie określa, że dzieje się to „w przypadku: 1) ustania przemocy w rodzinie

i uzasadnionego przypuszczenia o zaprzestaniu dalszego stosowania przemocy w rodzinie

oraz po zrealizowaniu indywidualnego planu pomocy albo 2) rozstrzygnięcia o braku

zasadności podejmowania działań.” Jednak z wypowiedzi badanych wynika, że Zespołom

Interdyscyplinarnym potrzebne są kryteria pozwalające jasno określić, że powyższe

warunki zamknięcia danej procedury faktycznie zachodzą. Poszczególne Zespoły

wypracowywały własne regulaminy działania. Robiły to w mniej lub bardziej formalny

sposób. Niektórzy przewodniczący Zespołów uważają, że działania takie powinny być

wykonane przez przedstawicieli władz Warszawy: my się wewnętrznie przymierzyliśmy

i wspólnie z przedstawicielami organizacji pozarządowych, którzy specjalizują się w tej

dziedzinie staraliśmy się wypracować takie wewnętrzne wytyczne. I one owszem istnieją, ale

w sposób nieformalny, zostały po prostu spisane takie wewnętrzne zalecenia, gdzie sami

siebie wspomagamy i staramy się jakoś wspólnie pomóc, ale myślę, że dobrze by było, gdyby

w takim standardzie, czy w takim regulaminie pracy, gdzieś znalazłyby się takie wytyczne,

które by pomogły ludziom, którzy czują, że ciąży na nich olbrzymia odpowiedzialność – kiedy

i jak można by było uznać z dużym prawdopodobieństwem, bo pewności nigdy nie ma, że ta

przemoc się nie powtórzy, albo że nic niebezpiecznego się zadzieje, ale gdzie spełnimy te

podstawowe wymogi, gdzie możemy uznać rzeczywiście procedura została zamknięta

w sposób prawidłowy. Tym bardziej że kontrola Mazowieckiego Urzędu Wojewódzkiego (…)

wykazała, że w bardzo wielu przypadkach te karty są zamykane w sposób nieprawidłowy.

Czyli problem jest ale ten temat nie jest podjęty w żaden sposób [grupa 2]; to miasto powinno

142

opracować zasady pracy Zespołów Interdyscyplinarnych (…) nie było żadnych wytycznych

miasta, czyli każdy Zespół został jakby, nie chcę powiedzieć pozostawiony sam sobie, ale

dostał bardzo dużą dozę dowolności, żeby te swoje zasady pracy regulować w dowolny

sposób. Biuro po jakimś czasie zebrało te regulaminy i dostaliśmy zalecenie, żeby zamiast

regulaminów stworzyć zasady pracy. Czyli ktoś chyba stwierdził, że prawnie taki regulamin

pracy Zespołu powinien być jednak opracowany na poziomie miasta i to czego mi brakuje

i myślę, że wielu Zespołom, to taki regulamin pracy Zespołu Interdyscyplinarnego i grup

roboczych opracowany dla całego miasta, jednolity, bo są bardzo duże różnice w realizacji

różnych zadań na terenie poszczególnych dzielnic [grupa 2]; uporządkowałbym jednak zasady

pracy Zespołów Interdyscyplinarnych i grup roboczych (…). Wspólny regulamin, ja nie

mówię, że on musi jakby porządkować i określać wszystkie szczegółowe wszystkie aspekty

pracy Zespołów i grup, ale warto byłoby jednak umówić się na pewne wspólne działania,

wspólne zasady, poszukać rozwiązań, które były by do wspólnego zastosowania na terenie

wszystkich dzielnic [grupa 2]; nigdzie nie jest to ujednolicone, moje też takie pytanie, czy im

więcej nas tym lepiej, bo moim zdaniem im większy Zespół to jest trudniej i z nim pracować,

trudniej jest go prowadzić. Zarządzanie małym Zespołem ludzi daje łatwiejsze możliwości

widzenia tego co się dzieje i w jakiś sposób reagowania. Im większy Zespół, tym więcej rzeczy

może umykać. Nie wiem co było celem, pomysłem, że te Zespoły mają mieć dwadzieścia

i więcej osób [grupa 2].

Brak jednolitych wytycznych powoduje nie tylko dyskomfort pracy w poszczególnych

Zespołach, niepewność, czy wszystkie elementy procedury są wykonywane właściwie

i obawy przed narażeniem się na negatywne wyniki kontroli (jak wspomniane wyżej

nieprawidłowe zamykanie Niebieskich Kart). Pojawiły się, wprawdzie pojedyncze, ale

wydaje się istotne głosy, że powoduje to także problemy z prowadzeniem niektórych

Niebieskich Kart w Zespołach. Dotyczy to w szczególności osób, które w trakcie procedury

zmieniają miejsce zamieszkania przenosząc się z dzielnicy do dzielnicy – porównują one

sposoby pracy różnych Zespołów i mają pretensje o prawidłowość prowadzonych wobec nich

działań. Bez jednolitych, choćby minimalnych, standardów trudno jest jednoznacznie

wskazać, który sposób działania jest prawidłowy: interpretacje są różne prawne, że nie ma

jednolitej…, Zespół jeden się zwróci do prawnika i dostaje jedną odpowiedź, drugi się zgłosi

do drugiego prawnika i dostaje drugą odpowiedź. Jeden Zespół działa tak, drugi tak. I jeden

uważa, że działa dobrze i drugi też, a właściwie jak by przyszedł trzeci prawnik, to by

powiedział jeszcze inaczej. Brakuje też centralizacji całego tego systemu [grupa 2]; ogólne

143

zasady pracy Zespołów powinny jednak istnieć. Dlatego, że później w przypadkach, zwłaszcza

takich, kiedy ktoś ma wątpliwości, czy Zespół pracował prawidłowo, czy procedura była

prowadzona prawidłowo, to jeżeli mamy opracowane jakieś zasady Zespołu, które są wydane

przez Ministerstwo w ramach jakiegoś rozporządzenia, komunikatu, czegokolwiek, no to

mamy na co się powołać. Bardzo proszę, działamy zgodnie z wytycznymi, które są. Jeżeli tych

wytycznych nie mamy, to jeden Zespół będzie prowadził procedurę tak, drugi inaczej, trzeci

jeszcze inaczej (…). Sprawcy przemocy coraz częściej piszą skargi, że procedura jest

prowadzona nieprawidłowo wg nich, powołując się na to, że w innym Zespole robione jest to

inaczej. I wtedy też: który Zespół pracuje prawidłowo? [grupa 2].

Potrzeba wytycznych dotyczących sposobu realizowania procedury „Niebieskie Karty” na

poziomie praktycznym, operacyjnym, wybrzmiała także w trakcie konsultacji wstępnych

wyników badania ewaluacyjnego. Realizatorzy Programu mieli wskazać rozwiązania, które

przyczynią się do usprawnienia działań i prawidłowej realizacji swoich funkcji przez Zespoły

Interdyscyplinarne. Większość konsultowanych realizatorów (38 na 53 osoby) uznała, że

bardzo potrzebne jest upowszechnienie jasnych reguł dla procedury „Niebieskie Karty”

(reguły zamykania, przenoszenia, wymiany informacji). Taki wynik potwierdza, że istniejące

dokumenty prawne nie wyczerpują potrzeb realizatorów (są im albo nieznane albo za

mało jednoznaczne, albo po prostu nie przekładają się w oczywisty dla wszystkich sposób na

codzienne sposoby postępowania).

Znaczenie ujednolicenia sposobów funkcjonowania Zespołów Interdyscyplinarnych,

zwłaszcza w tak dużym mieście, jakim jest Warszawa podkreślał również ekspert. Upatrywał

on inicjującej roli dla takiego ujednolicenia dla wojewódzkiego koordynatora krajowego

programu, ale zarazem wyrażał obawy, czy wojewoda takie działania w ogóle chciałby

podejmować. Niezależnie jednak od tego, kto miałby zająć się ujednoliceniem niektórych

aspektów funkcjonowania Zespołów Interdyscyplinarnych, wskazane zostały trzy obszary,

które powinny takim działaniom podlegać. Zestandaryzowany powinien być chroniący

autonomię jednostki sposób rozmawiania z osobą doznającą przemocy, sposób

postępowania ze sprawcami oraz kwestie proceduralne: oczywiście stanem idealnym

i docelowym byłaby jednolita procedura, jednolite sposoby działania, zwłaszcza w jednym

mieście takim jak Warszawa, bo rzeczywiście to nie może być tak, że w jednej gminie osoba

dotknięta przemocą jest traktowana w jakiś sposób, w innej z kolei gminie w zupełnie inny,

gorszy powiedzmy. Pamiętajmy, że to są gminy czyli samorządy, dużą rolę upatrywałem

144

przynajmniej do tej pory w wojewódzkich koordynatorach krajowego programu

przeciwdziałania przemocy w rodzinie (…) wskazanym byłoby ujednolicenie w Warszawie we

wszystkich dzielnicach procedury i sposobu działania, tym niemniej, w jaki sposób to zrobić

i kto miałby to robić, pozostaje pytaniem otwartym. Oczywiście jedyną osobą, która może to

spoić jest właśnie wojewódzki koordynator, natomiast w jaki sposób w chwili obecnej on

będzie mógł funkcjonować, w jaki sposób wojewoda będzie do tego podchodził, to jest także

problem niestety polityczny, który znowu przekłada się na obszar naszego działania. (…)

Najważniejszym elementem jest sposób traktowania, sposób rozmowy, a także sposób

oferowania różnego rodzaju rozwiązań osobie dotkniętej przemocą w rodzinie. To nie budzi

u mnie żadnych wątpliwości, czyli standard postępowania z osobą dotkniętą przemocą

w rodzinie jako pierwszy powinien być opracowany. Pamiętajmy, że bardzo różnie Zespoły

Interdyscyplinarne i grupy robocze podchodzą do tego, to wynika też z różnych doświadczeń

uczestników, niektórzy np. starają się narzucać osobom dotkniętym przemocą w rodzinie

jakieś rozwiązania, ponieważ mają doświadczenie, wiedzą jak to powinno wyglądać, ale

pamiętajmy że to jest życie zupełnie kogoś innego, ten ktoś może mieć zupełnie inny pomysł na

rozwiązanie tego zjawiska przemocy, co dalej z tym zrobić (…) Jako pierwszy powinien być

zestandaryzowany sposób postępowania z osobą dotkniętą przemocą w rodzinie, jako drugi

sposób postępowania z osobą stosującą przemoc w rodzinie, kwestia organizowania

programów korekcyjno-edukacyjnych, czyli współpraca z powiatem, kierowania tych ludzi

tam, a dopiero na samym końcu kwestie proceduralne, które też dałoby się ujednolicić

z pewnością, kwestia obiegu dokumentacji pomiędzy członkami grupy roboczej, kwestie

organizacji spotkań samych czy posiedzeń, zapraszania czy wzywania uczestników. Jednym

słowem kwestie już, może z jednej strony drugorzędne, z innej z kolei mające też znaczenie

dla samych uczestników [ekspert].

Realizatorzy Programu zwracają uwagę, że potrzebują pewnego ujednolicenia swoich

działań, ramy, która zapewni poczucie bezpieczeństwa. Paradoksalnie jednak, należy

podkreślić, że taka standaryzacja, jeśli będzie za daleko posunięta, może napotkać opór,

ponieważ poszczególne Zespoły na poziomie dzielnic wypracowały wygodne dla siebie

sposoby działania i mogą być do nich przywiązane: uważam, że potrzebny jest dokument

jednak z poziomu miasta i tak, jak zresztą jest w innych miastach, że jest jednak miejski

dokument regulamin pracy Zespołu Interdyscyplinarnego i grup roboczych, coś co wyraźnie

by uporządkowało prace Zespołów [grupa 2]; a nie tak jak teraz to jest rozrzucone na

18 dzielnic, na 18 Zespołów, każdy Zespół pracuje inaczej, każdy ma wypracowane jakieś

145

inne modele działania, każda dzielnica inaczej pracuje w Zespołach, każdy ma inny plan

pracy, te struktury są różne. Dla mnie to jest chaos. Nie ma w tym porządku, osoba, która

zmienia miejsce zamieszkania, współpracowała z jednym Zespołem, przechodzi do drugiego

robi wielkie oczy na terenie tego samego miasta (…). Każdy Zespół ma inny sposób patrzenia

na realizację tego zadania. Spotykają się w różny sposób, jedne Zespoły dzielą się na

podzespoły, inne nie, jedne omawiają indywidualne przypadki, w innych to się te przypadki

przekazuje komuś tam, w jednych Zespołach są tworzone grupy robocze w jednych

dzielnicach, a w drugich nie ma, tych grup jest mniej, raczej Zespół czymś się zajmuje.

Naprawdę każda dzielnica ma wypracowany inny styl pracy. Ja nie mówię, że to jest dla tych

dzielnic złe, bo każda dzielnica powie, że to co sobie wypracowali dla nich jest bardzo dobre.

Ale z punktu widzenia koordynacji, zarządzania takim tematem w mieście, tak poważnym

jakim jest przemoc, wydaje się że raczej powinno, przynajmniej standardy powinny być

ujednolicone [grupa 2]; w Warszawie po stworzeniu Zespołów, każdy Zespół miał opracować

własny, początkowo miało to się nazywać regulamin, potem organizacja pracy. W każdym

razie każdy Zespół miał swoją organizację pracy opracować. Wydawałoby się, że właściwie

we wszystkich dzielnicach w Warszawie ta współpraca interdyscyplinarna i to

przeciwdziałanie przemocy wygląda tak naprawdę bardzo podobnie, jeżeli nie tak samo

w wielu miejscach. Każdy Zespół opracował zupełnie inną organizację pracy, zupełnie w inny

sposób działamy. Zespoły wysyłały organizację pracy do miasta i właściwie nie dostaliśmy do

tej pory informacji zwrotnej, która z tych organizacji jest właściwa i czy pracujemy właściwie

czy nie. Wymieniamy się z innymi Zespołami różnymi doświadczeniami, ale tak do końca nie

wiemy, czy te organizacje, które opracowały plan pracy, czy nie dałoby się jakoś zebrać

w całość, jakąś zrobić kombinację, która jest prawidłowa. Organizacje jakoś tam są

w zgodzie z obowiązującymi przepisami, ale jednak w niektórych przypadkach ta praca

Zespołów jest zupełnie inna [grupa 2]; Zespoły mają już swoje procedury wewnętrzne. Tak

jak pan usłyszał 18 dzielnic, myślę, że każdy z nas, każdy Zespół pracuje inaczej (…).

Natomiast problem jest taki, że jak już zaczęliśmy wypracowywać, to już nam się trudno

przenieść na system ogólnomiejski, bo już mamy lokalnie wypracowane różne rzeczy, no nie

wiem, trudno jest mi powiedzieć na to, podejrzewam, bo ja rozumiem też, że założeniem

takiego programu, krajowego programu przeciwdziałania przemocy, czy programu

ogólnomiejskiego czy warszawskiego programu przeciwdziałania przemocy są sprawy no

ogólne tak. Więc nie wiem czy one są sensowne. Dla mnie są sensowne o tyle że wskazują

mnie jako realizatora [grupa 2].

146

Tę potencjalną dwoistość podejścia do powstania wspólnych wytycznych widać także

w wynikach konsultacji. O ile wspomniana wcześniej potrzeba upowszechnienia jasnych

reguł dla procedury „Niebieskie Karty” (reguły zamykania, przenoszenia, przepływu

informacji) jest powszechnie podnoszona przez realizatorów, o tyle już wprowadzenie

jednoznacznych wytycznych / jednolitego regulaminu w zakresie funkcjonowania Zespołów

Interdyscyplinarnych zostało wskazane przez 19 realizatorów (na 53) jako działanie potrzebne

dla usprawnienia pracy Zespołów, a wprowadzenie jednolitej metody tworzenia regulaminu

Zespołów (obligatoryjne zagadnienia, regulacje, które muszą się w nim znaleźć) przez

16 realizatorów. Kiedy jednak potraktuje się obie te odpowiedzi łącznie, okaże się, że za jakąś

formą ujednolicenia regulaminu Zespołów Interdyscyplinarnych opowiada się 28 realizatorów

(na 53, a więc ponad połowa) – po prostu większość z nich wybierała jedną lub drugą opcję,

rzadko wskazywano obie jednocześnie.

W przebiegu pracy Zespołów dostrzec można pojawiające się problemy wynikające

z wymogów interdyscyplinarności. Nikt nie neguje zalet i potrzeby takiej współpracy,

jednak w praktyce niekiedy trudno jest zgromadzić wszystkich członków w jednym miejscu

właśnie z powodu różnych miejsc pracy – kłopotem jest zwykła kwestia uzgodnienia

kalendarzy: cała praca Zespołów Interdyscyplinarnych powinna być mocno zmodyfikowana.

Samo to, że w Zespołach pracują ludzie z różnych organizacji, z różnych służb, z różnych

instytucji i nawet technicznie spotykanie się ich tak często jakby to wynikało z konieczności

prowadzenia różnych prac Zespołu, no jest czasem problematyczne, dlatego że część osób,

trzeba pamiętać, że w Zespołach pracuje zupełnie charytatywnie. Jeżeli są przedstawicielem

OPS, to często jest tak, że nie dostają żadnego wynagrodzenia za tą pracę. Niektóre osoby

przychodzą na spotkania Zespołu poza godzinami swojej pracy takiej zawodowej, znowu nie

mają żadnego wynagrodzenia. Inne osoby są w swoich godzinach pracy, czyli właściwie

dostają wynagrodzenie (…). Więc już samo coś takiego powoduje taką różnorodność, jakby

w tych pracownikach [grupa 2]; niezależnie od naszych starań te służby nie zawsze są obecne,

to każdy Zespół powie w Warszawie, że to jest problem, żeby wszyscy byli razem no w tej

samej godzinie i w tym samym miejscu i mówili na ten sam temat. Jest to więc najważniejszy

problem jak myślę [grupa 2].

W II Części Raportu Ewaluacyjnego opisana została kwestia obciążenia członków Zespołów

Interdyscyplinarnych pracą w czasie służbowym i odrywania od codziennych zadań. Jak

wiadomo, wynika ona z zapisów ustawowych precyzujących wprost, że „członkowie zespołu

147

interdyscyplinarnego oraz grup roboczych wykonują zadania w ramach obowiązków

służbowych lub zawodowych”: w Zespołach, gdzie tak ciężko przewidzieć zakres pracy do

wykonania i ustawodawca w ogóle nie wyobrażał sobie tego jak połączyć chciał obowiązki

zawodowe i służbowe, całą tą procedurę i pracę Zespołu (…), pracodawca i zwierzchnik nie

docenia tego, nie zabiera im tych obowiązków z innej półki, nawet krzywo na nich patrzy, jak

trzeba na grupę gdzieś tam pójść, że jakieś dodatkowe zadania (…). Ciągle jest ten taki

zakłamany obraz tego, co to znaczy w obowiązkach służbowych i pracodawca pięknie wypuści

[grupa 1]. Taka sytuacja sprawia, że praca w Zespołach nie jest wynagradzana w żaden

sposób – w praktyce bowiem zadania te, chociaż wykonywane w godzinach pracy, nie

zmniejszają zwykłych obowiązków, a zatem są zwiększonym obciążeniem wykonywanym

za tę samą pensję: w godzinach pracy, ale też jest pytanie, czy ich bezpośredni szefowie

np. im odejmują obowiązków w związku z tym, no bo to się połączyć nie da. Najczęściej

właśnie nie, no zdarzają się pojedyncze przypadki, że ktoś tam się pochyli rzeczywiście

i wtedy np. odejmuje tych obowiązków bieżących, ale to się bardzo rzadko zdarza. No więc

wtedy to jest mało możliwe [grupa 4]; to, że członkowie pracują za darmo to jest w ogóle

porażka myślę, że całego tego rozporządzenia (…). Bo wiadomo, że niby jest w ramach

obowiązków służbowych, ale nikt nie zwolni z dotychczasowych obowiązków. Ani nie są

premiowani dodatkowo, ani nic z tych rzeczy. Więc jak mi dyrektor szkoły przychodzi na

grupę, którą prowadzi na 2 godziny, no to jak wróci, to musi te 2 godziny, co on miałby

zrobić, uzupełnić [grupa 2]; są Zespoły, gdzie notorycznie nie przychodzi policjant,

notorycznie nie przychodzi, nie wiem, pracownik socjalny, czy notorycznie nie przychodzi

kurator, bo mają swoje obowiązki [grupa 2].

W wypowiedziach badanych widać, że ich zdaniem powoduje to znaczące skutki dotyczące

takich obszarów jak:

jakość wykonywanej pracy – spada efektywność, część członków Zespołów

wykonuje tyle pracy, ile jest niezbędne: ci pracownicy OPS, ciężar ogromny na nich

spoczywa, też żeby mieli dodatek czy 200 zł czy 100 zł za grupę, w której są, to też by

było inaczej. A tak, no każdy to traktuje jako pracę i tak jak pani powiedziałem, no

lepiej mieć 10 NK, bo nie dołożą niż szybko skończyć i znowu od nowa się zacząć

bawić [grupa 3]; jeżeli Zespół działa gratis, to chce to co ma do zrobienia, zrobić jak

najszybciej i dodatkowo sobie jeszcze nie daje pracy. Więc jak powołuje grupę to

spoza swojego składu [grupa 2]; ludzie w tych Zespołach, szczególnie, gdzie jest dużo

148

kart, chcieliby widzieć, że to jest tak: konkretna robota, konkretny czas i konkretne

wynagrodzenie (…). My z kolei byśmy mieli łatwość egzekwowania tego. Jeden udaje,

że pracuje, drugi udaje że płaci, no i w sumie nikt nic nie robi tak jak trzeba (…)

praktycznie nie mamy żadnych procedur, żeby finansowo im cokolwiek [grupa 2];

udział specjalistów i poziom zaangażowania w Zespole: trudniej jest zachęcić do

pracy w Zespole specjalistów, dokonuje się, zdaniem niektórych badanych, selekcja

negatywna (coraz więcej jest osób przypadkowych, o mniejszym doświadczeniu

w problematyce przemocy): Zespoły Interdyscyplinarne, ponieważ jak pan wie, one

funkcjonują pro bono, ludzie są często z łapanki. Więc po pierwsze, nie ma wymogu,

żeby ci ludzie mieli przynajmniej jakiś podstawowy poziom wykształcenia czy też

szkolenia i tutaj jakby pan sobie pogrzebał, to będzie bardzo różny obraz przez całą

Warszawę, przejrzawszy. Kolejna rzecz to pro bono jeżeli są specjaliści, co ja widzę

np. w naszym Zespole, to w którymś momencie po prostu odpływają, z wolontariatu się

nie stworzy dobrego Zespołu [grupa 2]. Zdaniem jednego badanego dokonująca się

selekcja ma charakter pozytywny (pozostają w Zespołach osoby mające silne poczucie

misji): duża rotacja była w Zespole. I zostały takie osoby, które mam wrażenie, że

pomimo, że są obciążone też swoimi obowiązkami, w swoich zakładach pracy, to

przychodzą tutaj, bo chcą coś naprawdę dobrego zrobić. I też to ma odzwierciedlenie

w tym, jak ludzie włączają się w tą procedurę [grupa 2];

dostępność dla beneficjentów Programu: konieczność udziału w procedurze

odbywającej się w godzinach pracy zmusza pracujące ofiary i sprawców przemocy do

zwalniania się z pracy, co może wpływać negatywnie na ich sytuację na rynku pracy:

jeżeli to ma działać od 8-16, to z osoby stosującej i doświadczającej przemocy

stworzymy jeszcze długotrwale bezrobotną. Jeśli ci ludzie są już ludźmi

niedysfunkcyjnymi, dodatkowo bezrobotnymi, tylko normalnie pracujący, a przemoc

domowa się dzieje w obliczu ich domu, to żeby im pomóc, to 90% działań, które jest

do nich adresowanych jest od 8-16. W związku z czym każdy pracodawca powie

w którymś momencie: kochana, czy kochany, a ty gdzie? No albo pracujesz albo sobie

pomagasz [grupa 2]; może by było warto zrobić to po 16, tak też by było to ułatwienie

dla osób, które są ofiarami, czy też domniemanymi sprawcami przemocy, bo te osoby

też często gęsto pracują i nie mogą przyjść do 16. A my ich wzywamy czy zapraszamy

do 16. Muszą się tam zwalniać [grupa 2].

149

Problem działania Zespołu Interdyscyplinarnego w godzinach służbowych nie ma zatem

jedynie wymiaru finansowego, wynagrodzenia dla jego członków. Na koniec tego wątku

należy zatem podkreślić, że ta istotna i często podnoszona kwestia może stanowić

potencjalną barierę dla rozwoju Programu w przyszłości, ze względu na rosnący poziom

frustracji. Zdecydowanie dominują opinie wskazujące, że jest to narastający problem, który

bywał już podnoszony w rozmowach na terenie miasta, a znany jest nie tylko w instytucjach

samorządowych, podobnie są widziane wynikające z tego faktu problemy: gros z tych ludzi,

czyli pedagogów, OPS, wszyscy że tak powiem angażują się poza swoimi głównymi

obowiązkami i mają figę z tego. I muszę pani powiedzieć, że tu narasta pewne niechęć i do

tych spotkań i do udziału w tych grupach (…). W efekcie Zespół Interdyscyplinarny co roku

się zmienia, ten skład jest zupełnie inny. Bo ludzie wycofują się, bo w imię czego ma

poświęcać swój prywatny czas, nic z tego nie ma, tu się musi angażować w czasie prywatnym,

bo dla tych instytucji pomocowych to nie jest tylko, że przyjdą na ten Zespół

Interdyscyplinarny, tylko musi jakieś sprawozdanie napisać, po godzinach przyjść,

porozmawiać z tymi rodzicami np. jeżeli chodzi o dzieci. Jest gdzieś ten czas prywatny,

a z tego nic nie ma, a obok jest komisja alkoholowa, która ma. No i to bardzo ludzi boli

i irytuje tak szczerze mówiąc. Nawet u nas jedna z pań mówiła, że ponoć pani Hanna

Gronkiewicz-Waltz dwa lata temu już obiecała, że będzie to tak, jak w komisjach, ale do

dzisiaj nie jest (…), co roku ta grupa ewoluuje. Nawet jeżeli gdzieś wyrobimy sobie te

kontakty partnerskie, to za chwilę umierają, bo okazuje się, że tamta pani już nie jest, nie

wiem coś tam, kogoś nie ma bo coś tam. To też jest problem, że idzie ten policjant, ma jakiś

przygotowany materiał, prośbę do zamknięcia, to jest 1, 2 i 3 miesiąc, bo się kworum nie

może zebrać (…) I to powoduje jedną rzecz, może nie powinienem tego mówić, ale w mojej

ocenie, coraz słabsi ludzie są w tych Zespołach Interdyscyplinarnych. No bo ten, który miał

gdzieś wiedzę, doświadczenie, jak zobaczył że to jest jednak pracochłonne, trochę czasu

jednak trzeba temu poświęcić, ktoś coś mu tam obiecał, a nie dostał, no to mówi: w imię

czego? [grupa 3]; praca w Zespole Interdyscyplinarnym do spraw przeciwdziałania przemocy

w rodzinie, jest pracą, która nie wiąże się z żadną dodatkową gratyfikacją finansową. Jest to

dość istotny problem i on często gdzieś tam przebrzmiewa, takie głosy bardzo często się

pojawiają [grupa 2].

Pojawił się też przeciwny głos, który warto, aby został przytoczony – dyskusja w tej kwestii

na pewno będzie istotna dla przyszłości Programu: w każdej pracy jest wypalenie zawodowe.

I tłumaczenie, że to nie jest płatne…, nie spotkałam kogoś, kto powiedział, nie wypaliłem się

150

zawodowo, bo mi dobrze płacą. Jest to jakieś tłumaczenie. Jeżeli jestem pracownikiem

socjalnym, przedstawicielem służby zdrowia, pedagogiem tak, czy ja muszę wkładać w to…, to

jest trywializm, ale pracujemy też na pewnych ideach, ideałach. Ja uważam, że mi pani

prezydent bardzo mało płaci za moje zaangażowanie tzn. że ja mam co, zmniejszyć

zaangażowanie, bo mi mało płacą? (…). Bo to dyskusja jest w całej Polsce. Skoro tamta

ustawa nakazuje płatność to i ta powinna. Tylko jest jeden wyjątek o czym powiedziałam na

początku. Tu jesteś przedstawicielem instytucji wybranym przez dyrektora i pracujesz

w godzinach pracy. Czyli to nie jest tak, można traktować jako przywilej, bo ja jeżeli deleguję

swojego pracownika, to nie najsłabsze ogniwo (…). Czyli… kij ma dwa końce. Już ja oczami

wyobraźni widzę, wszystkich i mnie też, że ja po godzinach pędzę do OPS-u tak i się nie

wypalę, bo dostanę 100 zł. Brutto [grupa 2].

Wydaje się, że w ramach obowiązujących przepisów istnieją dwa sposoby poradzenia sobie

z nadmiernym obciążeniem obowiązkami członków Zespołów Interdyscyplinarnych:

pierwszy z nich to zmiana zakresu obowiązków służbowych w podstawowym

miejscu pracy i uznanie przez instytucje macierzyste, że reprezentowanie ich

w pracach Zespołów w zakresie, który w pewnym stopniu należy do obowiązków

danej instytucji takie działanie uzasadnia. Jest to rozwiązanie preferowane przez

realizatorów Programu (jak wspomniano w części II Raportu Ewaluacyjnego oraz

w Raporcie z Konsultacji, w trakcie konsultacji opowiedziało się za nim 40 z 53

realizatorów). O takim rozwiązaniu wspomina również ekspert wskazując, że problem

braku wynagradzania członków Zespołów Interdyscyplinarnych jest problemem

systemowym. Jego zdaniem nie ma wątpliwości, że praca w Zespołach powinna być

wynagradzana, ale jest raczej za rozwiązaniami organizacyjnymi, a nie legislacyjnymi.

Problem ten powinien być rozwiązywany na szczeblu gminy poprzez porozumienia

z instytucjami delegującymi pracowników do Zespołów Interdyscyplinarnych

o zmianie zakresu ich obowiązków: jeżeli chodzi o wynagrodzenia członków Zespołów

Interdyscyplinarnych i grup roboczych był ten problem poruszany wielokrotnie, to jest

problem systemowy, który oczywiście powinniśmy rozwiązać. Powinniśmy rozwiązać

w ten sposób, że każdy kto wykonuje jakieś czynności, powinien być za te czynności

nagradzany. Oczywiście można to rozwiązać w ramach czynności służbowych już

swoich własnych, ale wtedy zakres czynności takiego pracownika w jego miejscu

pracy, np. pracownika socjalnego bądź funkcjonariusza policji, także powinien zostać

151

zmieniony. (…) uważam, że każdej gminie powinno na tym zależeć, każdej służbie

powinno na tym zależeć i ona sama w chwili obecnej przynajmniej, mówimy tutaj nie

o zmienianiu przepisów, powinna rozwiązać to poprzez uregulowania organizacyjne.

Wiem o tym, że w Polsce bardzo często powstają specjalne sekretariaty, są osoby,

które wykonują zadania wyłącznie na użytek i dla Zespołów Interdyscyplinarnych, dla

grup roboczych, tworzy się właśnie sekretariaty, etaty, dodatkowo przekierowuje się…

(…) Natomiast to jest zawsze problem z tym, żeby systemowo uregulować

np. odpłatność za tego typu działania, ponieważ wtedy też można mówić o selekcji

pozytywnej bądź negatywnej, dlatego że nie ukrywajmy tego, w mniejszych zwłaszcza

miejscowościach, ale nie tylko, do płatnych zadań może być skierowany pracownik,

który niekoniecznie zna się na rzeczy ale powiedzmy ma lepsze przełożenie

np. u swojego przełożonego, bądź jest znajomym itd., a zatem mamy tutaj takie

negatywne doświadczenia np. z gminnymi komisjami rozwiązywania problemów

alkoholowych, gdzie oni dostają takie środki, natomiast czy rzeczywiście są super

skuteczne, trudno mi powiedzieć [ekspert];

drugi sposób to wprowadzenie różnego typu gratyfikacji niefinansowych dla

członków Zespołów Interdyscyplinarnych. Rozwiązania takie są stosowane

w niektórych dzielnicach Warszawy, są to np. dyplomy lub książki wręczane przez

burmistrza na corocznej uroczystości. W trakcie konsultacji wstępnych wyników

badania ewaluacyjnego tego typu rozwiązania zostały uznane przez wielu realizatorów

za potrzebne i usprawniające działanie Zespołów – za wprowadzeniem jednolitych

form takich gratyfikacji niefinansowych opowiedziało się 19 realizatorów (na 53), a za

zapewnieniem dzielnicom budżetów na pokrycie kosztów takich gratyfikacji w formie

wybranej już lokalnie 15 realizatorów. Co najmniej jedną z tych dwóch odpowiedzi

wybrało 30 realizatorów na 53. Formy gratyfikacji niefinansowej, jakie pojawiły się

w wypowiedziach badanych oraz w trakcie konsultacji, oprócz wspomnianych wyżej

dyplomów i książek, to listy gratulacyjne oraz gadżety dostępne w budżetów

promocyjnych dzielnic.

W niektórych dzielnicach problem docenienia pracy i zaangażowania członków Zespołów

Interdyscyplinarnych już jest dostrzegany i jest im wyrażane uznanie w sposób

pozafinansowy – listem pochwalnym, książką z podziękowaniem, skierowaniem na

szkolenia: my oczywiście sobie radzimy z tym i staramy się, tak jak mówię, żeby to jedno

szkolenie było wyjazdowe, taka gratyfikacja dla tych członków, jakieś fajne miejsce, gdzie ci

152

ludzie też nawiążą współpracę lub się poznają wzajemnie bardziej, a z drugiej strony też już

ja jako przewodnicząca, moja rola jest taka, że ja mogę wymagać, rozmawiać z burmistrzem,

żeby takie podziękowania roczne też zostały wręczone, ostatnio jakieś książki dostałyśmy, tak

że to też w jakiś sposób motywuje. I jakiś taki szacunek za wykonywaną pracę dla tych ludzi

się należy [grupa 2]; my rekompensowaliśmy to w ten sposób, że szczególnie, służba zdrowia

i inne służby, raz w roku dostawali dyplom podpisany przez pana Burmistrza i taki moment

podziękowania [grupa 2]. Warto jednak podkreślić, że szkolenia nie mogą być traktowane

wyłącznie jako forma gratyfikacji niefinansowej za pracę w Zespole – członkowie

Zespołów potrzebują szkoleń, aby podnosić kwalifikacje i lepiej pracować.

Należy pamiętać, że praca w Zespołach Interdyscyplinarnych to nie tylko czas poświęcany

w czasie służbowym, ale także wiele formalnych obowiązków, z którymi wiąże się duża

odpowiedzialność – zarówno o charakterze moralnym, jak i prawnym: jeżeli chodzi

o pracę w grupie roboczej, o to żeby jej liderować także jest kwestia właśnie tej

odpowiedzialności. Lider grupy roboczej odpowiada za to, żeby zebrać wszystkich członków

grupy w jednym miejscu, a to jest bardzo trudne np. w przypadku policjantów, dzielnicowych

czy w przypadku pracowników oświaty. Lider grupy roboczej odpowiada za to, żeby grupa

dokonała diagnozy, żeby przygotowała plan pewnych działań współpracy z rodziną, ale też

żeby ten plan realizowała. Też kwestia przygotowania protokołu z takiego spotkania czy

tworzenia raz na jakiś czas sprawozdań dla Zespołów Interdyscyplinarnych. Są to takie

sprawy przyziemne, ale jednak tak po pierwsze pochłaniają sporo czasu, a po drugie niosą ze

sobą sporą odpowiedzialność. To jest też kwestia korespondowania z Sądem Rejonowym

Wydziałem rodziny i nieletnich. Osoby, które podpisują się na sprawozdaniach, wytwarzają

pisma w imieniu grup roboczych bardzo często są potem zapraszane czy wzywane przez

prokuraturę, przez policję czy przez sądy. To jest też kwestia zeznawania. Jakby szereg takich

obowiązków praktycznych, też działań konkretnej pracy, ciężkiej pracy [grupa 2]; to jest kupa

roboty. Są ciągłe sprawozdania pewnie dla nich, cała ta dokumentacja, biurokracja, te

kontrole, które oni później przechodzą. To się znikąd nie bierze, to konkretne osoby za to

odpowiadają (…). Ja sobie wyobrażam teraz, że jak taki Zespół jest decyzyjny, bo jednak on

odpowiedzialnie musi zapoznać się, musi delegować zadania, podjąć decyzję co dalej, czy

przypadkiem nie będzie źle jak zamkniemy tę procedurę, to jest też duża odpowiedzialność, no

to powinni mieć trochę luźną głowę. Mieć takie poczucie, że też są za to sensownie

wynagradzani [grupa 4].

153

Wszystkie te kwestie przekładają się z jednej strony na rotację członków Zespołów,

z drugiej na poziom ich kwalifikacji. Z wypowiedzi badanych wynika, że po pierwsze, nie

ma reguły, kto będzie pracować w Zespole, nie ma żadnych wymogów, które należy

spełnić, aby wejść w skład Zespołu: powinny być pewne standardy postępowania, natomiast

pewien standard kwalifikacji wg mnie (…) kwalifikacji człowieka, który ma brać udział

w Zespole Interdyscyplinarnym [grupa 2], po drugie, składy Zespołów są bardzo

zróżnicowane łącząc w sobie profesjonalistów od spraw przemocy oraz osoby nie mające

bezpośrednich doświadczeń pracy z osobami uwikłanymi w przemoc, a samo zjawisko

postrzegającymi niekiedy stereotypowo: powinno się dążyć do pewnej takiej

profesjonalizacji (…), przynajmniej trzon. Znaczy i tak to działa tak, że na 20 osób jest potem

5 tak naprawdę zaangażowanych, a jeszcze jeśli mają sensownych pracodawców, którzy dali

im motyw, żeby tak się podzielili zadaniami, że nie spoczywa na tym człowieku cała reszta

tylko podzielili, no to super. Ale niestety, to nie jest taka powszechna praktyka, tym ludziom

jest najzwyczajniej w świecie ciężko bo się nie wyrabiają z robotą [grupa 4]; są ludzie bardzo

różni, praktyków jest mało. Tu w dzielnicy X jest troszkę więcej. Bo chodzą przedstawiciele

n organizacji pozarządowych, natomiast w dzielnicy Y są 2 osoby z organizacji

pozarządowych. Pozostałe osoby, no często to są osoby z działów specjalistycznych i to też są

praktycy, oni klienta na oczy widzieli, oni wiedzą z czym to się je, ale są też panie urzędniczki

np. z wydziału spraw społecznych i zdrowia, które klienta na oczy przemocowego czy

nieprzemocowego nie widziały nigdy. To samo jest z paniami z oświaty [grupa 4]; tam też

ludzie są na zupełnie różnym poziomie, bo z jednej strony są doświadczeni specjaliści

z długoletnim doświadczeniem w zakresie przeciwdziałania przemocy w rodzinie, pomocy

konkretnym rodzinom, z drugiej strony są po prostu urzędnicy, no biegli w jakiś tam sposób

w realizacji procedur, przepisów itd., natomiast w pracy z rodziną zupełnie niedoświadczeni

[grupa 2]; to są ludzie, że z łapanki zostali i nie wiedzą czym jest interwencja, czym jest

terapia, czym jest motywowanie. W związku z tym pracują, jak potrafią, jak im kazali. Kierują

się własnymi stereotypami, przekonaniami itd. [grupa 2].

Osobną kwestią jest sposób zarządzania pracą Zespołu Interdyscyplinarnego. Tak

zróżnicowany skład osób musi nauczyć się ze sobą współpracować, poznać się nawzajem,

zaufać sobie: trzeba tych ludzi nauczyć współpracy, tzn. dać im tę chwile czasu, żeby oni

mogli z siebie zrobić jakąś konstruktywnie działającą grupę. Tak to są zbieraniną

przypadkowych osób, które w celach zawodowych się spotkały, bo ktoś im nakazał, bo bardzo

często jest taki w tych grupach opór, że oni się nawzajem między sobą, wie pan krygują.

154

W jednej takiej grupie uczestniczyłam tak, czy on będzie mądrzejszy ode mnie, czy nie, czy

mnie wyda, że ja jestem głupszy a się szef dowie, a może muszę wyjść wcześniej, a po co my

się właściwie tu spotkali (…). Jakimś procesem jest mówienie jednym głosem, uświadomienie

sobie, jak jest 5 czy 6 osób w grupie, kto jest naszym klientem, czy pracujemy na rzecz tej

osoby która jest wskazana, czy rzeczywiście tam dochodzi do przemocy. Często to są różnice

w diagnozowaniu tej przemocy, Jeden uważa za przemoc zupełnie co innego itd., itd. No tych

problemów jest mnóstwo [grupa 4]. Ma to, jak widać olbrzymie znaczenie nie tylko dla pracy

samych Zespołów, ale przekłada się na relacje z osobami uwikłanymi w przemoc.

Tymczasem szefowie Zespołów nie dysponują żadnymi narzędziami wpływu, zarządzania

członkami tych Zespołów. Okazuje się, że muszą zarządzać ludźmi w sposób bardzo miękki

i bardziej namawiać, prosić o współpracę, niż ją egzekwować: członkowie Zespołu

Interdyscyplinarnego na tyle angażują się w prace Zespołów, na ile uważają, że mogą (…).

Nie ma żadnych takich realnych narzędzi. To mogą być tylko prośby i na zasadzie

dobrowolnego działania. Oczywiście troszkę inaczej wygląda to w przypadku takich służb jak

policja czy kuratorska służba sądowa. Dlatego, że tak jak pomoc społeczna, jednak jesteśmy

rozliczani, też przez zwierzchników i rozmaite kontrole. Tak, że jakby badają ten obszar

realizacji procedury „Niebieskie Karty”, przeciwdziałania przemocy w rodzinie i to jest

troszeczkę inaczej, natomiast pozostałe inne służby, instytucje organizacje no nie są

monitorowane czy kontrolowane tak jak my. I też nie do końca czują ten obowiązek [grupa 2];

tylko drogą uzgodnień, ustaleń, szkoleń, integracji możemy wzmacniać to ich zaangażowanie

w pracy na efekt, no to jest ciągła praca po prostu trudna. I taka też myślę niewdzięczna

poprzez też bardzo nieścisłe zapisy, bo tak jak mówię, nie ma wprost zapisanego nadzoru.

Przewodniczący jest, przewodniczy kolegialnemu ciału a nie kieruje, nie jest kierownikiem,

nie jestem przełożoną prawda (…). Kontrola NIK, mówi o np. niedostatecznym nadzorze, przy

czym ten nadzór nie jest zapisany w ustawie, prawda. No także mówię dlatego, że to

kierowanie Zespołem, właśnie przewodniczenie, to jest trudna sprawa. No albo się ich

pozyska i oni zrozumieją i się będą chcieli zaangażować, po pierwsze oni, bo kto to są oni, to

nie są ci, którzy są w Zespole, na Niebieską Kartę pracują głównie ich ludzie, zresztą nie

pracuje sam komendant czy naczelnik, tylko ludzie tzw. pierwszego kontaktu. Także to jest

bardzo trudna ustawowo sprawa [grupa 2]; kompetencje są niejasne, które nie mają do końca

siły oddziaływania, które nie mają żadnych mechanizmów nakazowych, które właściwie, że się

spotkają i mogą omówić jakieś problemy nie mają żadnych kompetencji [grupa 2].

155

Kwestie związane z brakiem narzędzi wpływu dotyczą także relacji z osobami uwikłanymi

w przemoc, zwłaszcza w odniesieniu do sprawców. Zespół nie ma możliwości nakazania

sprawcy określonego działania, nie został wyposażony przez ustawodawcę w stosowne

uprawnienia. W połączeniu ze wspomnianą wcześniej kwestią kwalifikacji osób angażujących

się w działania np. grup roboczych prowadzi to niekiedy do niewłaściwego sposobu pracy

z rodziną: jest to tylko takie ciało, nie wiem, pomocowe, doradcze, tak można by to nazwać.

My nie mamy narzędzi wymagania od sprawcy zaprzestania przemocy, czy tam żeby się

stosował do jakichś wytycznych. Nie jesteśmy sądem, który może tego wymagać i tutaj

wezwanie nie obliguje, albo brak pojawienia się na spotkaniu Zespołu Interdyscyplinarnego

czy jakiejś współpracy, nie obliguje, czy tam nie ma żadnych konsekwencji ten sprawca

wskutek tego [grupa 2]; grupy robocze będące pod Zespołem Interdyscyplinarnym nie pytają

o potrzeby, tylko lecą procedurą. Nie pytają czego pani potrzebuje, jakie ma pani

oczekiwania, nie dostosowują tej oferty indywidualnie do kobiety tylko, to źle brzmi, ale lecą

schematem. Im jest wszystko jedno, czy oni napiszą, że to jest pani Kowalska czy pani

Malinowska, dla nich to jest kilka liter albo takich albo takich, dla mnie to jest życie

i bezpieczeństwo tej kobiety i tych dzieci. I dla mnie tu brakuje, to się nazywa że oni to robią,

indywidualny plan pomocy. Ale jak się czyta w procedurze „Niebieskie Karty”, to

indywidualny plan pomocy nie ma nic wspólnego z indywidualnym planem pomocy (…). To

jest karta C z procedury „Niebieskie Karty” i ludzie sobie tam zaznaczają co sobie chcą,

zadając zupełnie niepotrzebnie wiele pytań, a pani tym bardziej siedzi wystraszona i się

zastanawia: no tak, w domu mam osobę która stosuje wobec mnie przemoc i tu też ma

poczucie, że siedzi np. 5 osób i są ekspertami od jej życia. Niefajnie [grupa 3]; jeżeli ten

człowiek (sprawca) przychodzi na Zespół Interdyscyplinarny i tam na niego 4 czy 5 osób

krzyczy, to ja na jego miejscu bym albo wyszła i trzasnęła drzwiami albo jeszcze bardziej

zawzięła. No bo żeby ten człowiek chciał dokonać w sobie jakiejś zmiany, to jest trudny

proces, wymagający paru ładnych godzin pracy z tym człowiekiem, żeby jakiekolwiek

wątpliwości w nim się zasiały, żeby zapoczątkować ten proces zmian, a myślę że na to gdzieś

nie ma miejsca. Bo spotyka się z nim grupa robocza, no to znowu jest to grupa, spotyka się

Zespół Interdyscyplinarny – jest grupa. A ja czasem mam takie wrażenie, że pracując

z klientem, niezależnie od tego po której stronie on tej przemocy jest, ten Zespół nie powinien

być większy niż dwuosobowy (…). Żeby nie budzić oporu tego klienta, a z drugiej strony, żeby

mieć szansę zapoczątkowania jakiegoś takiego motywowania do zmiany. No jeśli człowiek

przychodzi, a przed nim ława przysięgłych, 12 gniewnych ludzi, to albo on jest zastraszony,

156

albo jeszcze bardziej wkurzony wychodzi. Na pewno nie jest to dobry klimat do budowania

jakiejkolwiek zmiany [grupa 2].

Pojawił się także głos wskazujący, że mimo wspomnianych wcześniej ograniczeń Zespoły

Interdyscyplinarne mogłyby robić więcej i jednak wpływać na motywacje sprawców

przemocy poprzez podejmowanie inicjatyw kierowanych do wymiaru sprawiedliwości:

widzę ogromne pole do popisu dla Zespołów Interdyscyplinarnych, które w dalszym ciągu

wg mnie, też na terenie Warszawy, nie wnioskują o stosowanie środków zapobiegawczych czy

do prokuratury, czy do sądu wiktymizując w ten sposób osoby doświadczające przemocy

mówiąc: to niech pani złoży. Po to jest system, żeby osobę, która doświadcza przemocy

chronić i dla mnie to jest w ogóle podstawowe ABC, żeby to miało ręce i nogi. Na tym ma

polegać pomoc, żeby skutki nie spadały na tą kobietę jak ona wystąpi z doniesieniem, bo od

tego jest cały Zespół Interdyscyplinarny, od tego są grupy robocze, od tego jest wymiar

sprawiedliwości. My mamy te narzędzia, tylko mam poczucie, że wiele osób obawia się

sprawców [grupa 3].

Zgodnie z zapisem ustawy, obsługa formalna i organizacyjno-techniczna Zespołów

została przypisana Ośrodkom Pomocy Społecznej. Stanowi to dla tych instytucji duże

obciążenie: natomiast Zespół Interdyscyplinarny, to jest to zupełnie nowa struktura, która

funkcjonuje od kilku lat, i ma istotne przeniesienie na ośrodek z punktu widzenia

proceduralnego, czyli jakby nadanie nam dodatkowego zadania, które nie tyle wiąże się

z realizacją zadań ukierunkowanych na przemoc, bo to robiliśmy od lat i będziemy robić

nadal niezależnie od tych nowych pomysłów, natomiast Zespół wprowadza procedury

formalne i administracyjne. Tak naprawdę, czyli to, że trzeba się spotykać, że trzeba to

protokółować, że trzeba robić grupy robocze, że one też się muszą spotykać, no i jest to dużo

dodatkowej pracy dla pracowników ośrodka. No bo też taka prawda, że do nas należy

organizowanie tych spotkań, informowanie o tych spotkaniach, przygotowywanie terminów

tych spotkań, no kombinowanie, żeby się zgodzić z innymi instytucjami w danym terminie,

motywowanie innych do udziału w pracach Zespołów i tych grup. Tak że to ogromna taka

część techniczna, którą trzeba w związku z tym wykonać [grupa 2].

Na koniec należy podkreślić, że działania Zespołów Interdyscyplinarnych są zawieszone

w próżni budżetowej – Zespoły nie dysponują pieniędzmi, zatem nie mają szans zająć się

wieloma zadaniami wpisanym w artykule ustawy, który był przywołany na początku

157

rozdziału. W praktyce działanie Zespołów Interdyscyplinarnych sprowadza się zatem do

realizacji procedury „Niebieskie Karty”, pomimo, że zapisy ustawowe definiują ich

zadania znacznie szerzej: nie robimy diagnozy jako Zespół. Jak możemy robić diagnozę? My

pracujemy bezpośrednio, diagnoza może być to ilość założonych Niebieskich Kart, nie wiem

ulice, na których się dzieje przemoc, bo może tam karta została założona (…). My jako Zespół

nie robimy tych diagnoz, dlaczego, bo to też wnosi za sobą koszty. A my nie mamy żadnych

pieniędzy na to, na utrzymanie [grupa 2]; nie wiem czy są dzielnice, które jakoś wykonują, ale

Zespół Interdyscyplinarny, to jest Zespół, który nie posiada budżetu. Tam zasiadają

przedstawiciele wielu różnych instytucji. On może o wiele rzeczy wnioskować do zarządu

dzielnicy i za jego pośrednictwem do Wydziału Spraw Społecznych i Zdrowia, ale to jest

dosyć okrężna droga [grupa 2].

2. Procedura „Niebieskie Karty”

Najpoważniejszym problemem związanym z funkcjonowaniem procedury „Niebieskie Karty”

(NK) jest wspomniany wcześniej brak praktycznych wytycznych, reguł, kryteriów jej

inicjowania, diagnozowania, a przede wszystkim zamykania. Sprawia to, że wiele kart jest

prowadzonych za długo lub wręcz zakładanych bez realnego powodu, „na życzenie”. W tym

obszarze pojawiają się następujące zjawiska:

zakładanie NK w sytuacji konfliktu, najczęściej małżeńskiego związanego z rozwodem.

Dotyczy to obu stron, zarówno zakładania Kart mężczyznom przez żony jako szantaż

mający wymusić lepsze warunki rozwodu, jak i zakładanie Kart kobietom przez mężów

jako działanie odwetowe: kiedy pojawiają się karty, gdzie się pojawia mężczyzna jako

ofiara czy osoba doznająca przemocy, to albo dochodzimy do tego, że to jest konflikt

okołorozwodowy, albo dochodzimy do tego, że to jest Karta założona na Kartę, czyli

najpierw zakłada ją kobieta, która doznaje przemocy, a później partner czy tam

mężczyzna w odwecie, bądź w szukaniu jakiegoś rozwiązania na to, też przychodzi

i stwierdza, że on też doznaje przemocy ze strony kobiety [grupa 4]; Pani przyszła na

policję, powiedziała, że mąż ją wyzywa, założyli Niebieską Kartę. Jak się okazało potem,

grzebiemy w tej sprawie, sprawa dotyczy sytuacji konfliktu okołorozwodowego i jak

patrzymy na strony, no to pan, który miał być sprawcą przemocy, jest zupełnie odwrotne

przeniesienie, to przemoc jest stosowana psychiczna na nim, bo jak nie zostawi konta i nie

zostawi mieszkania, no to pani go straszy, że go posadzi jako sprawcę przemocy, bo

158

założyła Niebieską Kartę. Więc myślę, że to nie powinno być narzędzie dla rozwodzących

się, na żądanie [grupa 2];

opór przed zamykaniem Niebieskiej Karty wynikający z obawy przed koniecznością

zajęcia się kolejną procedurą, a tym samym nową rodziną i nową sprawą –

utrzymywanie kart służy jako alibi dla członków Zespołów i chroni ich przed zarzutami

o uchylanie się od obowiązków, a zarazem zapewnia faktycznie mniej pracy: jeżeli tych

Niebieskich Kart jest dużo, nikt nie chce kończyć i skupiać się na nowych, bo w nowych

trzeba wykonać kawał dobrej roboty. Trzeba napisać program pomocowy, trzeba

próbować go zrealizować, a w kartach powiem szczerze, gdzie powinno się je dawno

zarchiwizować i zapomnieć o tym temacie, trzymają to dlatego, że nie dostają nowych.

I pracy mają o wiele mniej (…). I później się napiętrza, bo ja tych ludzi też jestem

w stanie zrozumieć, ale później to się napiętrza, gdzieś tam te osoby nie wyrabiają się, nie

chcą nowych mimo tego, że pół roku temu ta Niebieska Karta powinna być skończona, nie

jest. Bo wolę trzymać, bo jak ktoś zobaczy, że ja mam 10, to mi 11 nie da. I tu jest pies

pogrzebany [grupa 3];

opór przed zamykaniem Niebieskiej Karty wynikający z obawy przed

konsekwencjami podjęcia złej decyzji i tego co może się zdarzyć, jeśli zamknie się kartę

rodziny, w której jest realna przemoc: to nie jest blokada w prawie, to jest blokada

w ludziach i w strachu (…). Wszystko zależy jaki jest przewodniczący. Bo jeżeli

przewodniczący jest odważny i nie boi się podjęcia tej decyzji, nie boi się skarg (…),

potrzebne są wyraźne procedury, które by pozwoliły przewodniczącym Zespołów

Interdyscyplinarnych, czy w ogóle grupom roboczym podejmować decyzje, żeby

wyeliminowały trochę tego strachu. Jeżeli przewodniczący jest osobą, no ja też ich

rozumiem, która jakby no wie, że gdzieś tam spoczywa, coś się wydarzy itd. Kwestia jest

tego typu, że poczucie tej odpowiedzialności, a że nie daj Boże [grupa 3]; w mojej ocenie

procedura „Niebieskie Karty” nie do końca spełnia swoje rolę (…), jest bardzo drażliwy

jest fakt, że w tym całym natłoku, czy w tej całej procedurze mogą nam umknąć osoby czy

rodzina, która naprawdę potrzebują tego wsparcia czy pomocy. Ta procedura „Niebieskie

Karty” jest nadużywana, bo wielokrotnie mamy tutaj takie przypadki, że przychodzi pan

czy pani (…), gdzieś jest sprawa rozwodowa jest ewidentny konflikt (…). Największym

problemem, jest nieumiejętność, przez Zespoły Interdyscyplinarne odsianie tej faktycznie

przemocy domowej od tych konfliktów okołorozwodowych, czy majątkowych (…).

159

W Zespołach Interdyscyplinarnych (…) jest duży strach przed zamykaniem Niebieskich

Kart (…). Jest gdzieś ten strach bo przekaz medialny był zły. [grupa 3].

Remedium na te zjawiska byłyby wytyczne, najlepiej mające postać algorytmów

postępowania. Z jednej strony powinny one dotyczyć podpowiedzi dotyczących, jakie

wymogi muszą być spełnione w związku z zakładaniem Niebieskiej Karty. Niebieska Karta A

zawiera w sobie elementy diagnozy sytuacji, ale zdaniem części badanych nie w pełni

adekwatnie opisują one zaistniałą sytuację przemocową. Ich zdaniem przydatne byłoby

podsumowanie składające się na wstępną diagnozę sytuacji sporządzoną w sposób bardziej

opisowy (można by do tego wykorzystać punkt XX oraz punkt XXI Niebieskiej Karty A).

Takie działanie dałoby szansę wyeliminowania z jednej strony zakładania kart, które stają się

narzędziem w sprawach rozwodowych, z drugiej strony zakładania kart rodzinom

pozostającym w silnym nawet konflikcie, ale bez wyraźnych znamion przemocy: jeżeli

instytucja zakłada, to z pełną taką świadomością, przynajmniej ze wstępną diagnozą i myślę,

że warto by było. Niebieska Karta nie zawiera czegoś takiego, ale może to by zwiększyło

odpowiedzialność instytucji, która zakłada, żeby była taka podsumowująca diagnoza, co

wynika z tej interwencji czy z założenia Niebieskiej Karty. Bo samo krzyżykami zaznaczenie:

stosuje, nie stosuje, pani powiedziała, że nie bije, to nie bije, pani powiedziała, że wyzywa, że

zagraża jej życiu, że ją nęka, to są same krzyżyki. Ale gdyby było miejsce takie na wstępną

diagnozę, to myślę, że część osób, które zakłada te karty, zastanowiłaby się co robi (…). Tu

jest problem w tej procedurze „Niebieskie Karty”, zakładaniu, czynniku ludzkim [grupa 2].

Drugim obszarem wymagającym zmiany jest wprowadzenie jasnych, praktycznych

wytycznych lub wręcz algorytmów określających moment i czynności, jakie trzeba

podjąć, aby zamknąć Niebieską Kartę. Jest to potrzebne, aby wyeliminować opisane

wcześniej zjawiska niepożądane (unikanie obowiązków przez członków Zespołów),

a z drugiej dać poczucie bezpieczeństwa i obniżyć poziom lęku przed popełnieniem błędu:

gdyby był gdzieś przepis, który mówi wyraźnie że na żądanie prośby jednej czy dwóch stron,

jeśli się porozumiały, możemy kończyć tę kartę, pewnie większość by tych Zespołów

Interdyscyplinarnych to kończyła. A w tej chwili jest na siłę, a poczekamy rok, poczekamy

dwa (…) cały świat posługuje się pewnymi procedurami. No u nas jeszcze tak nie jest, ale

może kiedyś tak będzie (…). Tu będzie ciężko opracować takie procedury, które rozwiążą nam

wszystkie problemy, to się nie da (…), ale procedura ułatwia myślenie, albo jeżeli ktoś ma

trudności z myśleniem, to może mu pomóc odpalić tę komórkę, która właściwie zareaguje.

160

Myślę, że jeżeli te procedury zostałyby opracowane na jakiś konstruktywnych przykładach, to

jest też element który jest ważny i pomógł by podjąć decyzję przewodniczącej (…),

optowałbym za procedurami, które pozwolą w całej Polsce mniej więcej działać na tym

samym poziomie. Każde województwo, każdy Zespół Interdyscyplinarny, każdy

przewodniczący interpretuje to wszystko tak jak chce (…). Każdy ma inną interpretację

przepisów, inaczej w ogóle robią te procedury, bo np. byłem na szkoleniu gdzie przyjechały

osoby z Katowic i u nich, jeżeli w ciągu 3 miesięcy nie dochodzi do następnego zdarzenia

przemocowego, to jest procedura kończona (…). Sensowne byłoby założenie, że w procedurze

NK powinny być takie kamienie milowe, czyli takie momenty że obowiązkowo raz na trzy

miesiące, oceniamy czy aby nie zamknąć. Na początku rozpatrzmy sprawę, nie piszmy od

razu, że będziemy kierować przez 2 lata gdzieś tam na terapię, napiszmy, że w ciągu

pierwszego czy tam drugiego miesiąca jest diagnoza sytuacji. Ten pracownik niech idzie

z policjantem (…), niech zdiagnozują tą sytuację rzetelnie i dogłębnie. Jeżeli uznają, że dalej

mimo wszystko coś trzeba robić, to od tej tamy piszmy następną, że spróbujmy skierować na

terapię, która może pomóc itd. bo mają problemy wychowawcze, nie umieją dzieci chować

itd. (…). Teraz jest tak, piszemy program pomocowy i czy on ma racje bytu czy on nie ma

racji bytu, ale jest i każdy tam się stara na terapię, a tak szczerze mówiąc może ta terapia nie

jest nikomu potrzebna [grupa 3]; powinna być taka procedura, kiedy można zamknąć kartę,

kiedy nie można, jakie czynności można wykonać żeby procedować nad tą kartą, jakie

kwalifikacje mają mieć członkowie Zespołu Interdyscyplinarnego [grupa 2].

Wprowadzenie algorytmów zamykania Niebieskich Kart jest potrzebne także ze względu na

odmienne interpretacje różnych służb i osób, czy w danej rodzinie jest przemoc lub

zagrożenie przemocą (wymagająca interwencji, wsparcia, korekty itp.) czy też jest

konflikt niewyczerpujący znamion i definicji przemocy. Obecnie odbywa się to bardziej na

podstawie indywidualnych ocen poszczególnych służb i w efekcie, jak wskazują badani,

zdarza się kilkukrotne otwieranie i zamykanie procedury w stosunku do tej samej rodziny:

zwykle kolejne procedury tak naprawdę, to mamy w tych rodzinach, gdzie jest konflikt. Jakby

z mojej wiedzy, co jest w moim Zespole. Jest tak, że jeżeli są wszczynane kolejne Niebieskie

Karty w rodzinie, to jednak w większości przypadków są to takie sytuacje, że tam był konflikt.

My zamykaliśmy procedurę no bo to nie jest przemoc tylko konflikt i ta procedura była znowu

wszczynana przez kolejną służbę, instytucję czy kolejną osobę i to rzeczywiście te karty są po

3, 4 razy prowadzone i tam nic się w tych rodzinach nie zmienia. Tam cały czas jest konflikt,

161

tam nie ma nierównowagi sił, ta rodzina funkcjonuje nieprawidłowo, ale tam się właściwie

nic nie da zrobić [grupa 2].

Na znaczenie algorytmów dla ujednolicenia i usprawnienia pracy Zespołów

Interdyscyplinarnych, zwłaszcza w kwestii zamykania procedury „Niebieskie Karty”

wskazywał także ekspert. Ważnym elementem jego opinii, przy całym docenieniu wagi takich

narzędzi, jest przestroga, aby algorytm nie wprowadzał zbyt łatwego i zbyt automatycznego

trybu zamykania procedury: sądzę, że algorytmy postępowania są bardzo, bardzo przydatne.

Mamy takie doświadczenia, chociażby ze służby policyjnej, gdzie wprowadzono algorytm

w zakresie zatrzymania sprawcy przemocy w rodzinie na podstawie szybkiej oceny ryzyka

działań przemocowych kolejnych. Ocena ryzyka w ogóle to jest odrębny temat, który warto by

było w Polsce promować, czyli profesjonalna ocena powrotności do zachowań

przemocowych, więc algorytm jest wspaniały. Przestrzegałbym jednak przed zbytnim

rygoryzmem w zakresie zwłaszcza dat końcowych. Ponieważ ok., możemy przyjąć, że jeżeli po

upływie 3 miesięcy, 4, pół roku, w zależności od sytuacji, możemy sprawdzić, tzn. to jest data

np. po której grupa robocza powinna się zastanowić dopiero, czyli nie robić z automatu,

ponieważ w każdej rodzinie sytuacja może być zupełnie inna, np. sprawca przemocy wyjeżdża

do Anglii, pracuje gdziekolwiek, ale on za chwilę wróci. Więc jeżeli my zamkniemy

z automatu wiedząc o tym, że jak wróci znowu zacznie się dziać, wtedy trzeba będzie wszcząć

procedurę „Niebieskie karty” na nowo. Więc wydaje mi się, że raczej to by była kwestia..,

oczywiście ustalenie jakiegoś tam terminu końcowego w każdej sprawie, ale po którym my się

dopiero zastanowimy i określimy, czy rzeczywiście to robimy, czy też kontynuujemy.

Pamiętajmy, że to grupa robocza zawsze musi podjąć decyzję w formie uchwały, czy w formie

jakiejś innej, co do tego, że zamykamy tę kartę. To nigdy nie jest działanie jednego człowieka,

czy przewodniczącego Zespołu Interdyscyplinarnego. A zatem sądzę, że wprowadzenie

algorytmów zadań jest bardzo dobrym pomysłem, zwłaszcza pozwoli to ujednolicić działania

w całej Warszawie, tym niemniej z tymi datami kończenia byłbym bardzo ostrożny [ekspert].

Generalnie kwestia rozróżnienia przemocy w rodzinie od występowania konfliktu w rodzinie

wydaje się ważnym tematem. Zdarzają się odmienne interpretacje tych samych sytuacji, ale

zdarza się także świadome prowadzenie procedury w rodzinie, w której nie ma przemocy, ale

są np. zaniedbania wychowawcze wobec dzieci i utrzymując procedurę można tę sytuację

monitorować i próbować korygować: czasem ciągniemy Niebieskie Karty, chociaż jesteśmy

przekonani, że one nie są, że w rodzinie nie występuje przemoc, a są poważne problemy

162

rodzinne i brak umiejętności wychowawczych czy też stosowanie, nie wiem, właściwych

wzorców. I można by to nazwać krzywdzeniem dzieci, bo dzieci odnoszą jakby, nie odnoszą

z tego korzyści, jakie w rodzinie powinny, natomiast nie są to działania intencjonalne. Nie jest

to przemoc, która ma wywołać konkretny skutek. Sprawca nie działa tutaj z intencją

krzywdzenia ofiary, sprawca ma jak najlepsze intencje, chce wychować swoje dziecko, tylko

robi to w sposób absolutnie niezgodny z naszą oceną i z naszymi normami [grupa 2].

Wprowadzenie algorytmów w praktycznym wymiarze ułatwiających realizację procedur

zakładania i zamykania Niebieskich Kart ma zatem dwa podstawowe aspekty:

po pierwsze, urealniłoby liczbę Niebieskich Kart i pokazało zjawisko przemocy

w rodzinie w sposób bardziej zbliżony do rzeczywistości: więc jest to bardzo trudne,

jeżeli nie będziemy w jakiś sposób głębiej analizować tych Niebieskich Kart i głębiej

analizować tych procedur, to nasze wnioski też są powierzchowne, i wyciąganie takich

wniosków czy coś rośnie czy maleje z uwagi na to, że mamy więcej papierów do

obrobienia, to jest takie płytkie. Więc tak naprawdę dzisiaj wyciąganie wniosków

wyłącznie na poziomie statystycznym no jest obarczone bardzo dużym błędem [grupa 2];

po drugie, uwolniłoby zasoby (czasowe i kadrowe) Zespołów i pozwoliło adresować je

do rodziny najbardziej potrzebujących interwencji i wsparcia. Ten drugi aspekt jest

dużo ważniejszy, jeśli za prawdziwą uznamy ocenę jednego z rozmówców, że tylko jedna

trzecia otwartych Niebieskich Kart dotyka rodzin wymagających uwagi: szczerze? (…).

Jeżeli mamy w prowadzeniu powiedzmy 60 kart, to z doświadczenia tak na dobrą sprawę,

to jak 1/3 powinna być prowadzona i na nich się powinniśmy skupiać, to jest wszystko.

20 to na pewno są te rodziny, czy te osoby, gdzie trzeba zaangażować maksymalną ilość

sił, żeby próbować im pomóc (…). Reszta kart, ja nie mówię, że one nie powinny być

wszczęte, powinny być, ale powinny być w miarę szybkim terminie zakończone.

Wszczynamy-diagnoza, diagnoza mówi-zamykamy, koniec? I idziemy dalej i skupiamy się

tak naprawdę na tych osobach, które tej pomocy potrzebują. W mojej ocenie rozmywamy

się w natłoku tych Niebieskich Kart, giną nam te osoby, które tej pomocy naprawdę

potrzebują. I ja nie mówię tutaj tylko o sprawach przemocowych, ale takiej pomocy,

choćby psychologicznej, żeby gdzieś się wygadać, wypłakać (…). Przy natłoku gdzieś to

ginie. Bo nawet jeżeli dzisiaj będę o tym pamiętał, ale jak ja za dwa dni dostanę, nie

wiem, następne 10 spraw, to ja po tygodniu już o tej pani zapomnę. Jeżeli ona mi się nie

163

przypomni, to ja może sobie przypomnę za miesiąc, półtora, będę wracał do tej teczki,

a może być już po wszystkim [grupa 3].

3. Dominujące oceny podmiotów kluczowych dla realizacji programu

Niezależnie od wskazanych w Części II różnic w postrzeganiu przede wszystkim koordynacji

Programu, zasadniczo wskazać można spójne oceny dotyczące poszczególnych

realizatorów zaangażowanych w jego realizację na terenie poszczególnych dzielnic.

W oparciu o analizę temperatur emocjonalnych udało się pogrupować podmioty

wg dominujących ocen: pozytywnych, negatywnych i ambiwalentnych, co nie zmienia faktu,

że w odniesieniu do poszczególnych podmiotów, obok dominującej narracji, pojawiają się

także zdania odrębne.

3.1. Podmioty z dominacją ocen pozytywnych

3.1.1. Ośrodek Pomocy Społecznej

Ośrodek Pomocy Społecznej to faktyczne „centrum dowodzenia” i zaplecze

organizacyjne Zespołu Interdyscyplinarnego. Zwykle to pracownicy socjalni przyjmują

funkcje przewodniczących, najczęściej też kierują pracami grup roboczych: Liderami grup

roboczych, właściwie w 100%, przynajmniej na terenie naszej dzielnicy, są pracownicy

socjalni [grupa 2]. W opinii większości respondentów oceniany jest pozytywnie, dominują

takie sformułowania jak bardzo dobry OPS [grupa 4]; bardzo dobrze wyszkoleni ludzie [grupa

4]; można z nimi współpracować i to jest taka fajna współpraca [grupa 4]; to jest taka

instytucja, która jest naszym prawym ramieniem albo my jesteśmy jej prawym ramieniem

[grupa 3].

Zapewne właśnie dobre doświadczenia sprawiają, że nie brakuje opinii, że OPS to właściwe

miejsce ulokowania działań antyprzemocowych:

po pierwsze dlatego, że przeciwdziałanie przemocy w rodzinie to ustawowe, naturalne

i od dawna realizowane zadanie systemu pomocy społecznej: tutaj realizujemy swoje

działania jak dotychczas; tak naprawdę czy taki program istnieje czy nie istnieje to i tak

są to nasze zadania [grupa 2]; to co robi Zespół zazębia się z tym co robi OPS [grupa 2].

W efekcie OPS dysponuje ogromnym doświadczeniem, zarówno w sferze pomocowej:

o tyle było łatwiej wejść w pewne działania, że my mieliśmy praktykę, jak i w zakresie

lokalnej współpracy: uczyliśmy się właśnie dopraszania, rozszerzania w pewnych

164

zakresach działań, poprzez takie spotkania, wymianę informacji, poznanie dokładne

zasobów, kto co ma, czym dysponuje [grupa 2];

po drugie dysponuje przygotowanym do tego personelem: mamy pracowników

socjalnych, mamy psychologa, mamy specjalistę ds. przemocy pracownicy socjalni też się

specjalizują w różnych dziedzinach, tak że jest specjalista ds. Rodziny, jest specjalista do

osób niepełnosprawnych, więc w zależności od tego gdzie ta przemoc i w jaki sposób,

gdzieś się tam sytuuje te osoby włączają się w pomoc [grupa 2]; oni są wyspecjalizowani

[grupa 3] oraz równie istotną stabilną bazą także materialną i lokalową, która może być

wykorzystana dla stworzenia zaplecza działań antyprzemocowych: to że jesteśmy

pracownikami OPS też zwalnia z pewnych kosztów bo my w ramach swoich obowiązków

służbowych, czy przenikania się tych obowiązków robimy te rzeczy. Tak. I najczęściej są to

rzeczy bezkosztowe. Proszę dyrektora o zakup szafy pancernej na dokumenty no, bo on

użycza nam lokalu, użycza nam sprzętu, użycza nam materiałów biurowych, no wszystko

co jest na potrzeby Zespołu [grupa 2];

po trzecie jest najbliżej problemów obywateli: OPS-y i Zespół jednocześnie jest jakby

na końcu tej całej drogi urzędowej, legislacyjnej i to my mamy kontakt z klientem i my

rozmawiamy z osobą, która potrzebuje wsparcia i my, co by nie było napisane we

wszystkich dokumentach od góry do dołu od rządu do miasta to my jesteśmy w tym

kontakcie bezpośrednim [grupa 2];

po czwarte jest instytucją niejako z definicji interdyscyplinarną: każdy z tych

problemów gdzieś tutaj znajdzie swoją odpowiedź i próbę jego rozwiązania [grupa 2].

Nie zmienia to faktu, że włączenie zadań antyprzemocowych do funkcjonowania OPS

znacznie zwiększyło w tej instytucji skalę tego rodzaju działań: pomoc czy wspieranie

rodzin zagrożonych przemocą, to jest jedno z zadań, które zawsze było realizowane, tak.

Oczywiście nie w takim szerokim wymiarze [grupa 2], wymusiło zmiany organizacyjne:

dopracowaliśmy się na przestrzeni tych ostatnich lat szeregu różnych procedur

wewnętrznych, wytycznych, które pozwalają nam na coraz sprawniejsze wypełnianie zadań

jeżeli chodzi o realne możliwości pomocy i wsparcia dla rodzin uwikłanych w przemoc

domową [grupa 2] i niejako wyodrębniło spośród pozostałych działań, podczas, gdy

wcześniej nie był to temat jakby oddzielnie traktowany, oddzielnie wyodrębniony, po prostu

jedna z wielu dysfunkcji które uruchamiały działania pomocowe [grupa 2].

165

Niestety, dociążenie OPS bez dodatkowego wsparcia finansowego i kadrowego bardzo

często oznacza po prostu przeciążenie tej instytucji: coraz więcej się nakłada obowiązków

a nie ma zwiększonej ilości siły ludzkiej, która mogłaby to przerobić [grupa 3]; warto byłoby

pomyśleć o jakimś wzmocnieniu jednak kadrowym przedstawicieli jednostek organizacyjnych

pomocy społecznej [grupa 2]. W pewnym stopniu taki stan rzeczy wynika też

z niewłaściwego przypisania zadań, których Ośrodek nie jest w stanie wykonywać,

ponieważ nie lokują się ani w ramach ustawowych zadań tej instytucji, ani tym bardziej

kompetencji jej pracowników: biorąc pod uwagę wytyczne i standardy prowadzenia terapii,

to to nie jest placówka do prowadzenia terapii. Ona ma określone wymagania [grupa 2].

Warto zwrócić uwagę, że to nie samo działanie w obrębie przeciwdziałania przemocy jest

problemem, lecz głównie czynności stricte administracyjne, czasem będące wynikiem

niewłaściwego działania w tym zakresie samego Zespołu: dwudziesto-paro osobowy, który

sobie nie radzi, ma zaległości, sztab ludzi w OPS zatrudniony do jego obsługi. [grupa 2],

a czasem po prostu całokształtu nałożonych ustawowo skomplikowanych procedur

biurokratycznych: Zespół (…) ma istotne przeniesienie na ośrodek z punktu widzenia

proceduralnego czyli jakby nadanie nam dodatkowego zadania, które nie tyle wiąże się

z realizacja zadań, ukierunkowanych na przemoc (…) natomiast Zespół wprowadza

procedury formalne i administracyjne, czyli to że trzeba się spotykać, że trzeba to

protokółować, że trzeba robić grupy robocze, że one też się muszą spotykać (…). Do nas

należy organizowanie tych spotkań, informowanie o tych spotkaniach, przygotowywanie

terminów tych spotkań, no kombinowanie, żeby się zgodzić z innymi instytucjami w danym

terminie, motywowanie innych do udziału w pracach Zespołów i tych grup. Tak że to ogromna

taka część techniczna, którą trzeba w związku z tym wykonać [grupa 2]; na naszych

pracownikach ośrodka ciąży obowiązek żeby wszystkie szczegółowe informacje dotyczące

rodziny podejmowanych w stosunku do niech działań wprowadzać do systemu

informatycznego i generować sprawozdania kwartalne dla Mazowieckiego Urzędu

Wojewódzkiego, półroczne dla miasta i roczne dla miasta przekazywane do Biura Pomocy

i Projektów Społecznych [grupa 2]. Problem istotnie nasila się wówczas, gdy wśród

przedstawicieli pozostałych podmiotów dominuje postawa: niech to zrobią inni, ci którzy

mają łatwiej, którzy mają bliżej. No oczywiście ci łatwiej i bliżej to jest OPS [grupa 2]; każdy

traktuje to w ten sposób, że jak u nas są dokumenty to jest to tak naprawdę nasze zadanie i my

właściwie powinniśmy za to odpowiadać [grupa 2]. Niezależnie od konsekwencji

ponoszonych przez OPS i pracowników socjalnych takie podejście istotnie wypacza ideę

166

działań antyprzemocowych, które z założenia miały być interdyscyplinarne i miały opierać

się na ścisłej współpracy służb i instytucji. Współpraca oznacza także to, że dzielimy się

odpowiedzialnością [grupa 2], a tymczasem bardzo trudno jest się podzielić tą

odpowiedzialnością, bardzo trudno jest zaangażować przedstawicieli innych służb i instytucji

w realizację procedury [grupa 2].

Co więcej faktyczne obciążenie OPS jest większe, niż wynika to z formalnych zapisów:

mimo że powiedzmy mamy tylko nadzór merytoryczny, to faktycznie zajmujemy się całą

obsługa Zespołów Interdyscyplinarnych [grupa 2]; ustawa nałożyła na ośrodek obowiązek

obsługi Zespołu. Ale ja uważam, że to był cały świadomy zabieg, że piszą o obsłudze,

a naprawdę to jest w dużej mierze w ogóle zawieszone na barkach, bo to jest grupa

najbardziej zaangażowana we wszystkie działania [grupa 2]; zadanie, które troszeczkę no

wykracza poza te takie dodane zadanie [grupa 2]. Takiego stanu rzeczy nie ratuje fakt, że

czasem kierownictwo Ośrodka dokonuje koniecznych zmian w zakresie obowiązków,

ponieważ nie jest to w żadnym stopniu regulacja systemowa, po prostu zależy od dobrej

woli zwierzchników: pani dyrektor jest bardzo otwarta na różne propozycje zmian nawet

w funkcjonowaniu samego ośrodka (…), żeby zmienić zakres obowiązków (…). Są

pracownicy socjalni, którzy są oddelegowani właśnie do zajmowania się przemocą w rodzinie

[grupa 2].

Takie przeciążenie (dodajmy bez żadnej dodatkowej gratyfikacji finansowej) czasem

prowadzi niestety nawet do obniżania jakości działań OPS, czy to w zakresie gotowości

przyjmowania nowych obowiązków czy to generowanych przez procedurę „Niebieskie

Karty”: ciężar ogromny na nich spoczywa, też żeby mieli dodatek czy 200 zł czy 100 zł za

grupę w której są to też by było inaczej. A tak, no każdy to traktuje jako pracę i tak jak pani

powiedziałem, no lepiej mieć 10 bo nie dołożą niż szybko skończyć i znowu od nowa się

zacząć bawić [grupa 3], czy po prostu innych zadań przypisanych do poszczególnych

stanowisk: jako osoba na pewnym stanowisku w OPS ja nie mam czasu czasami zająć się

rzeczami moimi zawodowymi ponieważ uchwały, zarządzenia, spotkania itd. I to jest to. Może

gdyby to był osobny zawód czy funkcja płatna to byłoby łatwiej bo może by się kogoś

zatrudniło [grupa 2]. Trudno powiedzieć, na ile pojawiające się negatywne oceny działań

OPS wynikają właśnie z tego przeciążenia pracą, które zamiast wprowadzać poczucie

wzajemności i współpracy powoduje irytację. I takie poczucie przerzucania właśnie

odpowiedzialność [grupa 2]. W każdym razie pojawiały się także głosy krytyki wobec działań

167

pomocy społecznej, jednak najczęściej dotyczyły one nie tyle samych działań pracowników

socjalnych, co raczej wskazywały na to, że OPS po prostu nie jest właściwym miejscem do

ulokowania w nim działań antyprzemocowych w tak znacznym zakresie. Najważniejszym

argumentem jest dominujący wizerunek pomocy społecznej, który powoduje opór zarówno

potencjalnych partnerów: szereg organizacji na temat OPS nie chce słyszeć [grupa 1], jak

i przede wszystkim osób doświadczających przemocy: już sam fakt, że w ogóle usytuowanie

procedury jest w OPS, jest zaskakujące i jest opór przed współpracą (…). OPS niestety nie

kojarzy się jako taka instytucja dla szerokiego ogółu tylko dla pewnej grupy osób. Mnie to nie

dotyczy, to nie jest dla mnie, ja tutaj nie przyjdę (…). trzeba bardzo dużo pracy włożyć w to,

żeby takie osoby jednak zechciały z nami rozmawiać i współpracować [grupa 2]. Z trudności

tego rodzaju zdają sobie sprawę również sami pracownicy socjalni, którzy jednocześnie

wskazują na konsekwencje wynikające z ich podwójnej roli: z jednej strony rozmawiają ze

sprawcą przemocy i mówią mu, że on będzie ponosił konsekwencje, a z drugiej strony muszą

mu wypłacić pieniądze socjalne, bo mu się one należą [grupa 2] oraz na naturalne

ograniczenia w zakresie docierania przez nich do ogółu mieszkańców: te rzeczy dzieją się też

w tych środowiskach, których my nie obejmujemy pomocą [grupa 2]. Efekty takiej sytuacji

mają przełożenie na jakość pozyskiwanych informacji o rodzinie: pracownik socjalny (…)

daje te świadczenia i to jest ten, kto robi wywiad pod te świadczenia i przed nim trzeba wiele

rzeczy ukryć. No nie można np. się przyznać, że się pracuje na czarno, bo nie dadzą. Jest

kwestia teraz nowego tematu, na co się wydaje 500 zł. I to jest ten wróg przy którym się nie

pokazuje takich rzeczy [grupa 1], a w połączeniu z nawałem pracy często prowadzi też do

tego, że ośrodek wypracowuje swoje standardy, natomiast dużo jest tam takiej sztywnej

struktury, gdzie gubi się człowiek i z tą trwałością wiąże się to, że bardziej pracownikowi

zależy na tym, żeby mieć krystalicznie fajną dokumentację, niż żeby zatrzymać przemoc [grupa

3]. Z całą pewnością wiele mogłoby pomóc – postulowane od dawna przez badaczy, ale

także przez znaczną część środowiska pracowników socjalnych – rozdzielenie pracy

socjalnej i zasiłków: żeby pracownik socjalny nie zajmował się wszystkim w tej rodzinie,

tylko żeby się zajmował konkretnie działką przemocy [grupa 2]. I chociaż niezależnie od

zapisów ustawowych, w których ten postulat wciąż nie znalazł odzwierciedlenia, ale które też

wprost tego nie zakazują dzieje się tak w niektórych polskich OPS-ach, to niewątpliwie

w mocno scentralizowanym systemie jasny przepis w tej sprawie mógłby wiele pomóc

(co wymagałoby jednak zarówno istotnych zmian organizacyjnych, jak i nakładów

finansowych na nowe stanowiska pracy). Dla realizacji działań antyprzemocowych

168

niewątpliwie równie ważne byłoby też zwiększenie uprawnień pracowników socjalnych,

choćby o to, żeby móc bez zgody rodzica porozmawiać z dzieckiem, teraz takiej możliwości

nie ma. A myślę, że powinien mieć, bo w wielu sytuacjach by to bardzo wiele zmieniło [grupa

2].

3.1.2. Organizacje pozarządowe (NGO)

Ocena organizacji pozarządowych z natury rzeczy nie może być jednoznaczna, ich specyfiką

i jedną z głównych cech – odróżniającą je od systemu instytucji publicznych – jest całkowita

swoboda działania i wyznaczania sobie celów, co w oczywisty sposób prowadzi do

ogromnego zróżnicowania w obrębie tzw. trzeciego sektora.

Nie zmienia to faktu, że niewiele można wskazać miejskich programów, w których rola

organizacji pozarządowych byłaby tak doceniana, znacząca i oczywista, jak ma to miejsce

w odniesieniu do PPPwRwW: ten głos organizacji pozarządowych jest bardzo mocny [grupa

4]; jest takim stałym punktem w tej chwili już na mapie [grupa 4]. Wiąże się to

z przekonaniem o niezastępowalności organizacji, które istotnie uzupełniają publiczną

ofertę, zwłaszcza w zakresie tak złożonych problemów, jak przemoc w rodzinie: są

ogromnym wsparciem i zapleczem i tak naprawdę wykonują zadania publiczne, te które

powinno zapewniać państwo. Gdyby nie OP w tym kraju, to ja nie wiem jakby to w ogóle

wyglądało? Przecież to im się zleca mnóstwo zadań, które w swoich zadaniach ma zapewniać

państwo [grupa 3]. Warto w tym miejscu podkreślić, że system projektowy niestety nie

gwarantuje im stabilności i znacząco utrudnia ich pracę: państwo w ogóle w żaden sposób nie

docenia pracy tych ludzi (…). Jak ci ludzie nie napiszą sobie projektu, to nikt się nie pyta, czy

państwo wykonujecie dla nas potężne zadanie do jakiego my jesteśmy zobowiązani (…)

nikogo nie obchodzi z czego ci ludzie żyją. A tak naprawdę wykonują kawał potężnej pracy na

rzecz przeciwdziałania przemocy w rodzinie [grupa 3].

Organizacje często wskazywane są jako najważniejszy partner działań antyprzemocowych

i określane jako:

gotowe do współpracy i dostępne dla innych partnerów: bardzo uzupełniają się ze

wszystkim, co tu się dzieje [grupa 2]; nigdy nie odmawiają współpracy [grupa 2]; Ja wiem

jakie propozycje ma organizacja pozarządowa mam to na bieżąco, wiem co robi [grupa

2]; dzwonią, załatwiają, pomagają w kontakcie, asystują [grupa 1]. Współpraca ta odbywa

169

się zarówno w ramach prac Zespołu: ich przedstawiciele weszli w skład Zespołu

Interdyscyplinarnego, ale są aktywnymi członkami. Czyli monitorują procedury,

rozmawiają z pracownikami socjalnymi, spotykają się z grupami biorą na siebie aktywny

obowiązek prowadzenia rozmów z ofiarami i sprawcami przemocy [grupa 2], jak

i w innych ramach organizacyjnych: jest to też taka bardzo bezpośrednia współpraca,

gdzie (…) wytworzyła się już od jakiegoś czasu taka praktyka, że (…) tworzymy sobie

właśnie swoje własne wewnętrzne grupy tworzące konkretnego problemu, rodziny [grupa

4].

kompetentne: wkłada taki merytoryczny, bardzo duży zasób wiedzy i takiej empirycznej

wiedzy [grupa 2]; to takie guru nasze [grupa 2]; bardzo dobre miejsce gdzie możemy

niezależnie od tej publicznej pomocy kierować [grupa 2];

innowacyjne: oni po prostu chyba jako pierwsi podjęli ten temat, starając się

wypracować pewne, nie wiem, standardy, praktyki [grupa 2]; to jest ponadstandardowe

działanie i jakby unikatowe w Polsce [grupa 1];

skuteczne: bardzo sprawdza się to że przedstawiciele organizacji pozarządowych

wchodzą w skład Zespołu Interdyscyplinarnego (…), bo tylko indywidualny osobisty

kontakt z tymi rodzinami pozwala na przyciągnąć je do oferty np. poradni rodzinnej czy

dzieci do skorzystania z oferty placówki dziennego wsparcia dla dzieci i młodzieży.

[grupa 2];

dobrze przygotowane do specyfiki działań antyprzemocowych: są to w stanie lepiej

zrobić niż pracownik socjalny z dzielnicowym i kuratorem, o wszystkie te służby mają

w sobie element jakiś taki interwencyjny i w związku z tym jak oni odeślą do nas to my nie

mamy tego zaburzenia w tych celach. Tak, że my możemy udzielać wsparcia i nie musimy

tych ludzi poganiać [grupa 4].

Kontrowersje pojawiają się, gdy mowa o proponowanej przez NGO ofercie działań. Z jednej

strony nie brakuje opinii, że jest ona właściwa i dostosowana lokalnie do realnych potrzeb

tutaj mieszkańców i naszych rodzin, a ich programy są realnie potrzebne i wiemy że te środki

będą właściwie wydane [grupa 2], a także w przypadku niektórych organizacji kompleksowa:

oferta jest taka dość szeroka, też z takim wątkiem zaopiekowania dziećmi, zaopiekowania

psychologicznego, takiego socjoterapeutycznego (…), ale też z wątkami aktywizacji

zawodowej (…). Nam pasuje, że jest taka całościowa [grupa 2]. Badani podawali też wiele

przykładów bardzo konkretnych aktywności, takich jak poradnictwo prawne [grupa 2],

mieszkanie, takie interwencyjne dla ofiar przemocy [grupa 2], wsparcie psychologa,

170

terapeuty, grupy umiejętności wychowawczych [grupa 2], pomoc prawna [grupa 2],

organizowanie kampanii społecznych [grupa 2] i konferencji z udziałem ekspertów

zajmujących się obszarem przemocy w stosunku do dziecka z całego świata [grupa 2],

zagospodarowanie czasu wolnego (…) realizują, czy to też poprzez prowadzenie takich

placówek wsparcia dziennego, czy to poprzez prowadzenie warsztatów profilaktycznych dla

młodzieży (…), w szkołach między innymi też licealnych [grupa 2], a nawet tworzenia całych

programów prowadzących do wypracowania uznawanych standardów działania innych

podmiotów, takich jak: program Chrońmy Dzieci, który mówi o tym, że mamy 7 standardów

dla placówek oświatowych (…). Okazało się, że jak była rekrutacja dzieci do przedszkola, to

rodzice pytali, ale czy państwo mają certyfikat Chrońmy Dzieci? (…), więc gdzieś tam to

działa i o to chodzi [grupa 2], czy Warszawska Sieć Pomocy Dzieciom wykorzystywanym

seksualnie [grupa 1].

Wobec organizacji pozarządowych formułowano jednak również oceny krytyczne, które

dotyczyły:

nadmiernej specjalizacji niektórych NGO, która prowadzi do tego, że ich oferta nie jest

kompleksowa, mimo, że kompleksowość jest często wymogiem konkursowym:

organizacje oczywiście przez lata wypracowały jakąś swoją misję i specjalizują się w tym

czy w tamtym (…), niemniej jednak my robimy wszystko, żeby oni działali jednak

systemowo [grupa 1]. Generalnie mają się zaopiekować klientem we wszystkich aspektach,

to jest najlepiej [grupa 1]. Okazuje się, że mimo to specjalizacja postępuje: jedne

organizacje się wyspecjalizowały w pracy ze sprawcami, drugie z osobami dorosłymi,

trzecie z dziećmi, czwarte w takie działalności powiedzmy no w jakąś super specyficzną,

np. osobami starszymi [grupa 4];

znacząco ograniczonej puli organizacji współdziałających w ramach przeciwdziałania

przemocy mniej więcej to jest jakaś taka grupa ok. 10 organizacji takich bardziej

znaczących w tym obszarze [grupa 4], co czasem prowadzi nawet do niemożności zlecenia

jakiegoś zadania, konkretnie (chodzi o programy dla sprawców przemocy): od wielu,

wielu lat utrzymuje się tylko jedna organizacja, która jest mega wyspecjalizowana w tej

działce. Ale miasto by dało komu innemu też dotację, nie uszczuplając tej jednej, bo są

takie potrzeby i nie wyłonił się partner [grupa 2]; takich organizacji można wymienić tylko

kilka, tylko część tych organizacji rzeczywiście realnie angażuje się w taką, taką

współpracę [grupa 2];

171

rywalizacji pomiędzy NGO o publiczne pieniądze: najgorsza, najtrudniejsza współpraca

jest między organizacjami pozarządowymi. To dlatego, że niestety staramy się o te same

środki (…), trochę walczymy o te pieniądze [grupa 4].

Wydaje się, że możliwe rozwiązanie wskazanych powyżej kłopotów stanowić może

ogłaszanie konkursów przeznaczonych nie dla pojedynczych organizacji, lecz dla

zawiązywanych przez nie partnerstw, czy konsorcjów. Oczywiście współpraca w ramach

jednego projektu nie jest łatwa, często wymaga dodatkowego wysiłku i z tego powodu takie

konkursy powinny mieć zapewnione kilkuletnie finansowanie, bowiem „docieranie” się na

jeden rok, to potencjalnie strata czasu i energii, kosztem konkretnych działań. Jednak wydaje

się, że zalety takiego rozwiązania przeważają: partnerstwo kilku organizacji mogłoby

wspólnie zgłosić ofertę kompleksowych działań (dzieląc się nimi w ramach projektu).

Dodatkowym argumentem na rzecz takiego rozwiązania jest to, że organizacje chcąc uzyskać

finansowanie swoich działań, czasem podejmują się zadań, do których nie są wystarczająco

przygotowane: czasem mają omnipotencję i uważają, że się na wszystkim znają co przynosi

środki, a niekoniecznie jeżeli ktoś się zajmuje, nie wiem, kobietami, to powinien się też

zajmować przeciwdziałaniem przemocy, czy ktoś kto zajmuje się bezdomnymi, to też się zna

na przeciwdziałaniu… A u nas jak się okazuje organizacje mają poczucie, że się znają na

wszystkim i są ekspertami [grupa 2].

Pojedyncze krytyczne wypowiedzi dotyczyły też takich zagadnień jak:

niskie kwalifikacje części personelu NGO: niekoniecznie posiadają kwalifikacje, a moim

zdaniem, jeżeli masz pracować z człowiekiem i to z człowiekiem mocno poranionym, to nie

możesz być hobbystą, musisz mieć kwit na rozum i pewne doświadczenie. [grupa 2];

braku gotowości do większego zaangażowania na rzecz merytorycznego wsparcia innych

podmiotów, których działania głośno krytykują: jak zaproponowano takie spotkania

(szkolenia dla socjalnych o motywowaniu do skorzystania z oferty) padła informacja

o tym że niczego nie opracują i oni takich szkoleń i warsztatów się nie podejmą (…). Ci,

którzy mówią o tym, że tego nie ma albo mówią, że to jest nie do końca właściwe, czyli

wiedzą, jak to ma wyglądać (…). Wycofali się z tego [grupa 2];

niewydolności w dostarczaniu pomocy, co oczywiście nie jest jedynie winą samych

organizacji, ale przede wszystkim wynika z ograniczeń finansowych: jeżeli sprawca

przemocy zgłasza się do Niebieskiej Linii na Jaktorowską i słyszy „dziękuję, że pan

172

zadzwonił, proszę zadzwonić za dwa miesiące, bo jest pan wpisany na listę rezerwową” to

on za dwa miesiące nie zadzwoni [grupa 2].

3.1.3. Biura Urzędu m.st. Warszawy

Jak zostało to już powiedziane w Części II Raportu Ewaluacyjnego, w PPPwRwW kluczową

rolę odgrywa Biuro Pomocy i Projektów Społecznych (głównie Wydział Przeciwdziałania

Przemocy w Rodzinie) oraz Biuro Edukacji. Ze względu na fakt, że Biuro Edukacji to ważny

partner tylko dla części realizatorów Programu, przeważająca większość wypowiedzi dotyczy

BPiPS. Na wstępie trzeba podkreślić, że sformułowano wiele ocen jednoznacznie

pozytywnych, Biuro określano jako otwarte, współpracujące, świadome, wyrozumiałe

[grupa 4], takie, które się stara i prowadzi bardzo różnych działań, różnym stopniu trudności

[grupa 2], jako grono zaangażowanych ludzi, którzy podążają za pewnymi zmianami więc to

siłą rzeczy musi wpływać na to, że to jest jakkolwiek sensowne [grupa 4], jako bardzo

zaangażowane w tę pracę [grupa 2]. Wskazywano na ogromne zrozumienie i poparcie tych

działań naszych [grupa 4] oraz na szacunek, zrozumienie i takie podobne myślenie [grupa 4].

Za podsumowanie tych ogólnie pozytywnych ocen posłużyć może stwierdzenie: współpracę

z miastem oceniam bardzo dobrze, ja współpracuję głównie z tym wydziałem i ta praca jest

w porządku, ta współpraca jest naprawdę w porządku [grupa 4].

W praktyce takie podejście przekłada się na szereg działań podejmowanych przez Biuro,

ważnych z punktów widzenia realizatorów Programu. Należą do nich przede wszystkim:

udzielanie informacji: w każdej chwili możemy zawsze wykonać telefon do Wydziału

przeciwdziałania przemocy i zapytać o swoje jakieś tam niepokoje czy coś jak któraś inna

dzielnica robi, i to takie informacje dostajemy [grupa 2]; my jesteśmy informowani

rzeczywiście na bieżąco [grupa 2]; informacja, zarówno ta którą mamy bezpośrednio

z miasta, wykazy, efekty, zaraz po podpisywaniu umów po konkursie, potem kiedy te

programy ruszają, to zarówno informacje z miasta (…), wg mnie to działa ok. [grupa 2];

na bieżąco mamy informację w tabelach: gdzie, co, na jakich zasadach, z czego można

skorzystać [grupa 2];

wsparcie merytoryczne, głównie poprzez umożliwianie wymiany doświadczeń: takie

cykliczne spotkania, które służą wymianie doświadczeń, mówieniu o tym co udaje się

zrobić, ale także o tym co nie do końca funkcjonuje [grupa 2], doradztwo

i zorganizowanie supewizji dla realizatorów Programu takie jakieś doradztwo pasuje mi

173

i chciałabym może nawet więcej (…), doradztwo i np. taka informacja, która jest

natychmiast upubliczniana do wszystkich mailowo, np. jakaś tam opinia prawna, coś tam,

jakaś interpretacja [grupa 2]; pojawiła się jednak ta superwizja, miasto finansuje też od

zeszłego roku np. indywidualne czy grupowe konsultacje dla członków grup roboczych.

Głównie korzystają z tego pracownicy socjalni i to jest ważne, należałoby to kontynuować

[grupa 2];

budowanie realnej płaszczyzny współpracy zmierzającej do uwspólnienia działań:

tworzeniem takiej płaszczyzny do tego, żebyśmy my znali się, wymieniali i też wtedy może

byśmy byli wzajemnie sobie bliżsi, uwspólnieni [grupa 2]; w tym kontekście podkreślano

także tworzenie zewnętrznych warunków sprzyjających współpracy na poziomie

realizacji działań: są niezbędne różne ustalenia międzyresortowe, co do współpracy. Więc

to, że ja mam dobry kontakt z poradnią i jest za zgodą dyrekcji przekazywanie też danych

pewnych, tak. Że ja mam dobry kontakt z policją, to jest za zgodą komendanta. I biuro

obsługi projektów podpisało stosowne podpisy i stosowne umowy, uchwały nie wiem co

oni tam, porozumienia partnerstwa, że my możemy te dane przekazywać (…), to

niezbędne do tego, żebyśmy mieli pewność, że ta współpraca jest jakoś sankcjonowana też

prawnie [grupa 2];

wsparcie finansowe, głównie poprzez szeroką współpracę z NGO, która, co

podkreślano, nie jest wszędzie taka oczywista: No to się troszkę pokrywa ale tutaj jednak

miasto stara się też dofinansowywać różne takie rzeczy które, no właśnie, wykraczają

poza ten system związany z realizacją procedury [grupa 4]; Warszawa jest inna niż inne

miasta, bo zleca dużo działań organizacjom pozarządowym [grupa 2];

pełnienie roli koordynacyjnej dla działań antyprzemocowych w Warszawie: Biuro to

wzięło na siebie [pełną koordynację Zespołów] i robi to bardzo dobrze [grupa 2];

koordynowanie z poziomu miasta w tym programie jest jednym z najlepszych (…).

Dlatego, że jest stały monitoring pracy Zespołów Interdyscyplinarnych, stały monitoring

działań edukacyjnych, stały monitoring realizacji programu na poziomie dzielnic [grupa

2].

Nie sposób pominąć jednak pojedynczych negatywnych wypowiedzi, dotyczyły one

niewystarczających działań w zakresie wpływania na świadomość społeczną

w odniesieniu do przemocy miasto nie łoży żadnych pieniędzy na, nie wiem, kwestie

świadomościowe, nie wiem, kampanii, działania w kierunku zmiany przekonań no bo to

wszystko (…). To znaczy były jakieś drobne kompanijki nazwijmy to, ale ja osobiście uważam

174

że to były pieniądze wyrzucone w błoto, bo moim zdaniem to nie zaistniało w świadomości

ludzi [grupa 4]; braków w odniesieniu do wsparcia Zespołów w zakresie działań

informacyjnych i diagnostycznych: to zadanie, które spoczywa na Zespołach, czyli takie

upowszechnianie wiedzy o samym zjawisku, też przekazy informacji o miejscach i instytucjach

mogłoby być bardziej wsparte jednak z poziomu miasta, chodzi o kwestie finansowe, i tak

samo jeśli chodzi o diagnozę i badania [grupa 2]; braku informacji zwrotnej w zakresie

właściwego sposobu prowadzenia prac Zespołów: Zespoły wysyłały organizację pracy do

miasta i właściwie nie dostaliśmy do tej pory informacji zwrotnej, która z tych organizacji jest

właściwa i czy pracujemy właściwie czy nie [grupa 2].

W trakcie konsultacji wstępnych wyników badania ewaluacyjnego pojawiły się głosy

wskazujące na potrzebę kadrowego i budżetowego wzmocnienia BPiPS (a w jego ramach

Wydziału Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie), po to, by możliwe stało się podniesienie

jakości pełnienia ważnych funkcji w warszawskim systemie przeciwdziałania przemocy

w rodzinie.

Na koniec warto podkreślić, że badani jako bezpośredniego partnera postrzegają konkretne

osoby pracujące w Wydziale Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie BPiPS. W tym

kontekście uzasadnione jest przytoczenie opinii, która nie dotyczyła ich bezpośrednio, lecz

odnosiła się do zwierzchnictwa Biura, a nawet władz Warszawy: żeby władze miasta, żeby

pan dyrektor Biura Pomocy i Projektów Społecznych uzmysłowił sobie, że przemoc domowa

czy jak ją zwał, wśród osób bliskich jest naprawdę poważnym problemem społecznym, który

konkretne pieniądze kosztuje. I warto robić działania profilaktyczne (…). Te środki

zwiększone, którymi dysponuje Wydział Przeciwdziałania Przemocy, to wynika tylko

i wyłącznie z osobistego zaangażowania pani tej naczelnik, która zarządza tym, która po

prostu jak lwica tam walczy o te środki. Nie mam poczucia, że osoby decydujące na poziomie

dyrektora doceniają ten problem (…), wagę tego Programu, raczej to jest działka

stygmatyzowana i my musimy się przebijać, żeby różne rzeczy wprowadzić tylnymi drzwiami.

[grupa 4].

3.1.4. Kuratorzy sądowi

Kurator sądowy to jedyna postać z obszaru wymiaru sprawiedliwości, która nie jest przez

badanych oceniana przede wszystkim negatywnie: to jest wymiar sprawiedliwości, ale

jednak specyficzna jego gałąź. Dość dobrze mi się z nimi współpracuje i oni mają taki styl

175

taki bardziej dyrektywny, ale też są elastyczni [grupa 4]. Oczywiście możliwość tej

współpracy bezpośrednio zależy od innych instytucji, czyli od – generalnie ocenianych

negatywnie – sądów i prokuratur. Nie zmienia to faktu, że mimo ograniczonej roli kuratora

badani mówią o nich dużo dobrego: ta współpraca rzeczywiście wygląda bardzo dobrze

[grupa 2], chociaż czasem dla specyfiki i ograniczeń ich działania brakuje zrozumienia:

kuratorzy są oporni, to jest oczywiste, w sytuacji, że nie mają nadzoru nad tą rodziną. Mimo

to oczekuje się w niektórych Zespołach, że oni będą w grupie roboczej, bo ich będą wspierać

tylko nie wiadomo jak [grupa 1; my byśmy chcieli żeby oni wykonywali nie tylko te zadania,

które sąd na nich narzucił, ale chcielibyśmy, żeby jako członkowie grup roboczych, byli

właśnie inicjatorami tego połączenia sprawcy z tym miejscem, o którym my mówimy

korekcyjne czy terapeutyczne, czy jakikolwiek program i na takim etapie, żeby bezpośrednio

sprawdzali czy człowiek z tego korzysta, nie żeby raz poszedł [grupa 1].

Kuratorzy, zarówno zawodowi, jak i społeczni, zarówno karni, jak i rodzinni postrzegani są

zarówno jako cenny element współpracy i ważny podmiot w działaniach Zespołu:

wspomagają nas w kierowaniu spraw (…) do sądu rejonowego, w przypadkach trudnych,

wymagających interwencji z kierownikami kuratorskiej służby sądowej omawiamy część

spraw na posiedzeniu Zespołu [grupa 2]: jak i cenne źródło informacji zarówno na temat

rodzin: kurator zbiera informacje o takich sprawach w sytuacji szkolnej, zdrowotnej dzieci,

socjalnej, wychowawczej (…), opowiada, co dzieci robią na zewnątrz domu, to wszystko jest

w wywiadach kuratora [grupa 3]; to jest kopalnia informacji o tej rodzinie, zwłaszcza jeżeli

chodzi o sprawców przemocy [grupa 2], jak i w odniesieniu do samej decyzji sądu

o rozpoczęcia nadzoru kuratorskiego: my się dowiadujemy o tym, że jest nadzór kuratorski od

kuratora. Bo kurator wiedząc, że to jest na wniosek Zespołu, natychmiast przychodzi do nas,

mówi ze ma nadzór, czy tu jest Niebieska Karta i przychodzi do nas dowiedzieć się czegoś

o tej rodzinie. I to jest okrężna droga [grupa 2].

I chociaż według części badanych kontakty z kuratorami sądowymi są tak sporadyczne, że

trudno to nazwać współpracą. Ja bym to określił po prostu potrzebną wymianą doświadczeń

[grupa 3], to jednak dominuje przekonanie, że po pierwsze z kuratorami jest lepiej czy gorzej,

ale my sobie to wszystko wypracowujemy [grupa 2] oraz, że czasem stanowią konieczne

wsparcie dla działań innych służb społecznych: taka osoba tego sprawcę umie nam

ustawić. To jest taka osoba, która nam bardzo pomaga w pracy z tym sprawcą [grupa 2].

176

3.2. Podmioty z dominacją ocen ambiwalentnych

Ambiwalencja ocen w tej grupie podmiotów oznacza, że albo pojedynczy badani nie potrafili

sformułować jednoznacznej oceny na ich temat, albo oceny te pomiędzy poszczególnymi

badanymi znacząco się różniły, bez jednoznacznej przewagi w pozytywnym lub negatywnym

kierunku.

3.2.1. Urzędy Dzielnicowe/Wydziały Spraw Społecznych i Zdrowia

Wydział Spraw Społecznych i Zdrowia w każdej dzielnicy finansuje i – przynajmniej

formalnie – koordynuje realizację PPPwR, a potem się z tego sprawozdaje: to robienie polega

na tym, że nie robimy własnymi rękoma (…), dotyczy działań takich koncepcyjnych (…),

robimy, tzn. że zlecamy (…). Wydział pełni rolę koordynacyjną, nie nadzorczą, nie sprawczą,

tylko koordynacyjną [grupa 2]. Na pierwszy rzut oka wydaje się, że zarówno działania, jak

i w konsekwencji ich oceny nie powinny się zasadniczo różnić między sobą, wszak mówimy

tu o mocno sformalizowanych i przewidzianych prawem relacjach. Tymczasem w zebranym

materiale badawczym daje się zauważyć istotne różnice w ocenach Wydziałów

w poszczególnych dzielnicach.

Respondenci, którzy oceniali Wydziały pozytywnie, wskazywali na to, że:

są otwarte na współpracę z bezpośrednimi realizatorami programu: mamy tutaj też

i to od bardzo wielu lat, bardzo dobrą współpracę (…) na poziomie planowania działań

(…), uczestniczymy wtedy w przygotowaniach do konkursów, pracujemy nawet tam nad

jakimiś zapisami, żeby właśnie jakąś tam grupę objąć [grupa 2]; ja się jeszcze nie

spotkałam z jakąś niechęcią (…). Organizujmy z dzielnicą wspólnie jakieś konferencje.

Mamy swoje prelekcje, możemy się czymś pochwalić [grupa 2]; bardzo mocno jako tutaj

policjanci współpracujemy z urzędem gminy naszym [grupa 3];

organizują akcje informacyjne o ogólnospołecznym odziaływaniu: są organizowane

takie..., może kampanie to za dużo powiedziane, ale takie akcje. Ta informacja towarzyszy

przy okazji organizacji jakichś tam festynów, pikników, ale też (…) na całym takim dużym

obszarze, dużym osiedlu, co polegało na dostarczeniu ulotek dosłownie, indywidualnie

pod każde drzwi i to było też skuteczne [grupa 2];

stanowią istotne wsparcie dla bezpośrednich realizatorów działań, zarówno poprzez

potrzebne dzielnicowe konkursy dla NGO, a tym samym źródło finansowania ich

177

działań: te zadania realizowane także przez organizacje pozarządowe konkursów, no

stanową istotny element uzupełnienia pracy innych służb i instytucji realizujących

procedury „Niebieskie Katy” [grupa 2]; jak i wsparcie merytoryczno-szkoleniowe

przede wszystkim dla służb, które się zajmują przeciwdziałaniem przemocy (…) dla

dzielnicowych i pracowników socjalnych. Co ważne są to zarówno specjalistyczne

warsztaty psychologiczne, prawne wykłady, jak i szkolenia z procedury „Niebieskiej

Karty”, żeby ta współpraca lepiej wychodziła, żeby lepiej rozumieli i procedurę i ustawę

[grupa 2].

Niestety w zebranym materiale badawczym, nie brakuje też negatywnych opinii o pracy

Wydziałów Spraw Społecznych i Zdrowia, którym badani zarzucali przede wszystkim:

nieprzywiązywanie należytej uwagi do działań antyprzemocowych i nadmierne

skupienie na własnych działaniach, zamiast na realnych potrzebach mieszkańców:

dzielnica patrzy na to jakby wyżej niż OPS, jest trochę dalej od ludzi (…), mają trochę

inne priorytety i trochę to się robi bardziej właśnie ze strony miasta i jakby całego

systemu, niż jakby mieszkańców [grupa 2];

brak partnerskiego podejścia: Wydział się nie konsultuje z takimi szarakami jak my tutaj

(…). My jako Zespół powinniśmy być takim organem doradczym (…),a tego nie ma,

i myślę że chyba w żadnej dzielnicy tego nie ma, chyba, że gdzieś tak może na innych

zasadach to się odbywa [grupa 2]. Oznacza to w konsekwencji niewysłuchiwanie

postulatów i w efekcie odmowę wsparcia dla realizatorów działań antyprzemocowych:

były postulaty na przestrzeni tych lat do władz dzielnicy, nie zawsze spotykały one się

z akceptacją [grupa 2];

nadmierny formalizm, który utrudnia zaspakajanie potrzeb mieszkańców: jeżeli

dzielnica się nie zaangażuje, nawet jeżeli my jako OPS stworzymy piękny program

dzielnicowy czy ogólnomiejski bez zaangażowania ludzi to jest tylko papier (…). My

możemy napisać wszystko, wskazać realizatorów, natomiast formalizm jest formalizmem

(…), wszystko jest dalej taką teorią jeżeli chodzi o praktykę [grupa 2];

W efekcie pojawiały się opinie, że to jest chyba takie najsłabsze ogniwo i to od strony

dzielnic, które mają wydziały, do których się wszystko wrzuca bez kadry [grupa 2]. Wśród

formułowanych pod adresem Urzędów/Wydziałów postulatów warto zwrócić uwagę na

rozwiązanie, które wprawdzie na pierwszy rzut oka oczywiście wykracza poza nie same,

178

jednak, jak się wydaje nie jest możliwe do zorganizowania nawet bez jasno sformułowanych

nadrzędnych wytycznych: nałożyłabym obowiązek na burmistrzów wyznaczenia osoby

w wydziale spraw społecznych i zdrowia (…) osoby, która zajmuje się koordynacją tego

programu (…). Żeby on był programem żywym, potrzebna jest osoba, która będzie o nim

myślała (…). Na poziomie lokalnym musi być koordynacja. Bo jeżeli nie ma koordynacji, to

też nie ma wiedzy i nie można zmienić rzeczywistości. (…) Bo się nie rozmawia i nie

rozwiązuje problemów. I nie nazywa…, bo nie ma na to czasu. Bo każdy macha ręką, a bo tak

jest, tak jest, to nic nie zmieniajmy będzie ok [grupa 2]. Warto wspomnieć, że rola

reprezentantów Wydziałów w Zespołach Interdyscyplinarnych stała się też przedmiotem

ożywionej dyskusji podczas pierwszego spotkania konsultacyjnego. Osoba reprezentująca

jeden z dzielnicowych Wydziałów zakwestionowała sensowność swojego udziału w pracach

Zespołu, tymczasem inna osoba zaprotestowała, twierdząc, że taki udział jest pożądany

i pozwala Zespołowi realizować więcej działań, niż tylko prowadzenie procedury „Niebieskie

Karty”.

3.2.2. Policja

Policja to z oczywistych względów niezwykle istotny element działań antyprzemocowych,

przy czym występuje w tym obszarze niejako w dwóch równorzędnych rolach – jako

samodzielny podmiot interwencyjny, często inicjator działań, w tym rozpoczynania

procedury „Niebieskie Karty”, jak i jako istotne wsparcie dla działań innych służb

społecznych, głównie pracowników socjalnych i kuratorów sądowych, którym zapewnia

bezpieczeństwo. Generalnie policja w tym programie musi uczestniczyć, bez policji się tego

po prostu nie da [grupa 2]; mówiąc kolokwialnie są umoczeni w tę procedurę, bo wyjścia nie

mają [grupa 2].

Nie zmienia to faktu, że policja, jako służba mundurowa, silnie zhierarchizowana rządzi

się swoimi prawami – w rezultacie mamy do czynienia z podmiotem ważnym, lecz

jednocześnie specyficznym: oni bardzo często mają też swoje cele, czyli cele policji jako

formacji co rozbieżne czasami z zadaniami, są (…) jakieś tam wydarzenia (…), więc oni są

w całości, można powiedzieć oddelegowani (…), nie można na nich tak w 100% liczyć [grupa

4]; to nie z ich winy ich nie ma na grupie roboczej, bo mają nagle rzucone dodatkowe

obowiązki [grupa 2]; dzielnicowy ma obowiązki dodatkowe (…), więc tam nie przychodzi albo

daje notatki suche. To jest już trudne [grupa 2]; policja też jest często angażowana w różne

inne zadania, czy to wydarzenia o charakterze sportowym, różnego rodzaju manifestacje, czy

179

tak jak w ostatnim okresie przygotowania do szczytu NATO. Poważnie zaburzyło to możliwość

współpracy z policją m.in. w ramach grup roboczych i zarówno, częstotliwość kontaktów

policji z rodzinami jak ich udział w pracach grup roboczych uległy znacznemu obniżeniu

[grupa 2]. W konsekwencji pojawia się opinia, że wprawdzie współpraca jest dobra, jednak

nie są to osoby, które pociągną robotę. Jest bardzo trudno aby byli liderami w tych grupach

roboczych, są to wykonawcy pewnych zadań, zrobią uczciwie, dobrze, tak jak trzeba, ale musi

być ktoś, kto to będzie pilotował [grupa 1]. Oczywiście hierarchiczność policji rodzi nie tylko

problemy, to także istotna szansa w poprawianiu jakości jej działań, bo jak góra jest dobrze

wyedukowana (…), to się przekłada na służby, które z nami współpracują (…), na służby

dzielnicowe, na służby patrolowe, na wydział dochodzeniowo-śledczy [grupa 2].

Oprócz koniecznego, a często nieprzewidywalnego zaangażowania policjantów w innych

obszarach działania, co utrudnia współpracę z tą formacją, specyfika policji ma jeszcze jedną

ważną konsekwencję: nie oczekujmy za dużo od policjanta, że on wejdzie w role jakiegoś

empatycznego pomagacza, bo on im musi się kojarzyć, że on jest od tego żeby odizolował,

zabrał, zawiózł, wszedł do domu i popatrzył [grupa 1]. Nie zmienia to faktu, że od policji

także należy wymagać zachowań adekwatnych do sytuacji przemocowych, nie każde

zachowanie da się usprawiedliwić specyfiką służby policyjnej. W wielu wypowiedziach

pojawiają się zarzuty dotyczące sposobu interweniowania w sytuacjach przemocowych.

Policjanci często są od strony emocjonalnej i empatycznej totalnie niegotowi żeby się z takimi

przypadkami stykać (…), jest im trudno podążać, jest im trudno wykazać się cierpliwością czy

pokorą wobec tej osoby [grupa 4]; w wielu wypadkach kobiety mówią o takiej nawet

stronniczości policjantów, że wzruszają ramionami, nic nie mogą zrobić i wychodzą [grupa

1]. Oprócz głosów o niedoskonałości prawa, które wcale nie ułatwia policji interwencji

(chodzi o ograniczenia dotyczące natychmiastowej izolacji sprawcy) pojawiały się opinie

źródeł takich zachowań poszukujące w tym, że wśród policjantów też są osoby mocno

przemocowe, bo policja z urzędu jako jedyny organ, poza służbą więzienną i wojskiem, jest

uprawniona do stosowania przemocy i oni sami często mają problemy [grupa 3]. Nie są to

jednak jedyne zarzuty pod adresem policjantów. Wskazywano na:

brak konkretnych działań, pozostawanie na poziomie bezużytecznych ogólników:

Policjant dzielnicowy mówi że on mu powiedział, że tak nie wolno. Ja mówię, ale co mu

powiedziałeś? No, że nie wolno. No tak, a co on ma zmienić? No ma się zmienić. Ale

powiedz mi konkretnie co ma zmienić? [grupa 3];

180

zbytnie szafowanie procedurą „Niebieskie Karty”, zakładanie Niebieskiej Karty

każdemu i na wszystko, na żądanie. Z ostrożności, żeby klient nie napisał skargi, czy może

żeby to nie okazało się zbagatelizowane (…), potem jak ja czytam te Niebieskie Karty od

strony Zespołu Interdyscyplinarnego, to się włosy rwą [grupa 2];

nieprzestrzeganie zasady szybkiego informowania o swoich działaniach innych służb:

nie jesteśmy powiadamiani na czas o sposobie albo o przesłaniu do prokuratury. Oni

powinni informować, zwłaszcza jak my składamy doniesienie, no czasami to nie jest

robione [grupa 2].

Jak widać trudno o jednoznaczną ocenę roli i konkretnych działań policji w zakresie

realizacji Programu. Równie często, jak poddawana krytyce, policja bywa w tym

kontekście oceniana bardzo pozytywnie. Nie brakuje wypowiedzi w rodzaju: bardzo dobrze

współpracuje nam się z policją [grupa 2]; mamy takie drożne te kanały współpracy [grupa 2];

koordynacja na poziomie osób decyzyjnych odbywa się i w takich sprawach, które wymagają

natychmiastowej interwencji jesteśmy w stanie ze sobą ściśle współpracować, wymieniać się

informacjami [grupa 2]; nasza współpraca tutaj (…), głównie z rewirem dzielnicowych jest

rewelacyjna. To są ludzie, którzy naprawdę moim zdaniem to gdzieś tam daleko wychodzą

poza ich podstawowe zakresy działań (…). Oni wchodzą w jakby całą profilaktykę właśnie.

[grupa 2]. Podkreślano nie tylko ogólnie pozytywne nastawienie i gotowość do współpracy,

ale wskazywano też na konkretne działania, takie jak:

szybkie i adekwatne reagowanie nawet w niejednoznacznych sytuacjach: policja bardzo

fajnie jest wyczulona tutaj na te sprawy, bardzo mi się to podoba. Oni jak słyszą, że są na

awanturze domowej i słyszą, że dziecko do matki odzywa się wulgarnie albo do ojca, to

oni nas zawiadamiają, byliśmy tam, słyszeliśmy [grupa 3];

uruchomienie dostępnych dla obywateli kanałów zgłaszania kryzysowych sytuacji

różnego rodzaju: specjalne linie które ogłosiła policja i straż miejska żeby zgłaszać

przypadki no właśnie jeżeli się coś zadzieje. Niekoniecznie przemoc, ale w ogóle takie

sytuacje [grupa 2];

gotowość do podnoszenia kwalifikacji i uzupełniania wiedzy: oni chętnie też szkolą się,

my dla nich robimy różne szkolenia, co pewien czas im przypominamy różne rzeczy,

zwracamy uwagę [grupa 2];

gotowość do zaangażowania nawet poza godzinami pracy: bardzo często poza swoimi

godzinami pracy, jeżeli jest grupa robocza powołana, to oni mówią: przyjdę, akurat nie

181

będzie mnie w pracy ale przyjdę bo to jest ważna sprawa, trzeba tej rodzinie pomóc

[grupa 2];

włączanie się w potrzebne działania wspierające inne służby społeczne: dyżurują

policjanci u nas w fundacji, udzielając informacji, pomocy kobietom, wypełniając

Niebieskie Karty. One już nie muszą gdzieś tam gubić się tak na komendzie czy na jakimś

komisariacie policji [grupa 4].

Koniecznie trzeba też podkreślić, że wiele wypowiedzi badanych świadczy o zmianie na

lepsze w zakresie działań policji: policja była mocno niedostępna, był problem ze

zgłoszeniem, jakiejś sprawy, czy zgłoszeniem też Niebieskiej Karty czy zawiadomienia (…).

Teraz te właśnie niedostępne służby w jakiś sposób też się otworzyły na inne organizacje czy

na inne instytucje, czy też na samych klientów [grupa 4]; w tej współpracy interdyscyplinarnej

to naprawdę coraz lepiej nam się współpracuje z policją, tutaj chylę czoła ich działań

odgórnych, które się w policji zadziały przez ostatnie lata ale i tutaj naszych środowiskowych.

Że rzeczywiście obecność komendanta, zastępcy komendanta naszej komendy dzielnicowej

w Zespole pomogła nam się zrozumieć. Ale no też komendant też nie pracuje indywidualnie

z rodzinami tylko zarządza swoim personelem. Zarządza swoimi podwładnymi w związku

z czym przez ten czas wspólnych spotkań, na tyle świadomość się zmieniła że my nie mamy

żadnych problemów jeśli chodzi o kwestie interwencji, reakcji, zastosowanie pewnych

mechanizmów, jeśli chodzi o dzielnicowych [grupa 2]; bardziej udało nam się nawiązać lepszy

kontakt z policją (…), mamy tam zaangażowanego pana w zespole, który podąża za

potrzebami tego Zespołu tyle ile może [grupa 4]; w ostatnim czasie to się zmieniło, że (…)

policjanci już wiedzą gdzie i po co skierować te osoby, które przychodzą tutaj po pomoc.

[grupa 3]. Zmiany dotyczą także najbardziej drażliwej kwestii bezpośrednich relacji

z osobami doświadczającymi przemocy: policjanci są szkoleni, czują ten problem, nie

mówią rzeczy, które kiedyś mocno blokowały osoby, które doświadczały przemocy więc

szukały pomocy gdzieś dalej. Bo zdarzało się, no nie wiem, tekst typu: co pani zrobiła, że on

tak panią pobił? Więc to już teraz to..., ja o tym nie słyszę [grupa 2].

W kontekście hierarchicznej struktury zaskakująco liczna grupa wypowiedzi wskazuje na

fakt, że w policji bardzo wiele zależy od osobistego nastawienia konkretnych osób:

policja pół na pół zależy od ludzi [grupa 4]; zdarzyło mi się mieć parę razy kontakt z różnymi

komendantami i na całe szczęście nie wszyscy zamiatali pod dywan [grupa 3]; to już zależy od

ludzi od dzielnicy, mam przykłady bardzo dobrej współpracy i mam przykłady totalnego

182

braku współpracy [grupa 4]. Dotyczy to funkcjonariuszy na szczeblach dowódczych:

naczelnicy prewencji się zmieniają, no i w zależności od zaangażowania danego naczelnika

[grupa 2], całych Zespołów: przepisy są ok, a za przepisem stoi człowiek. W zależności od

tego jaka ekipa przyjedzie, tak się nam potoczy współpraca [grupa 2], aż do poziomu

pojedynczych funkcjonariuszy: od pojedynczych funkcjonariuszy to tak naprawdę zależy i od

ich empatii i zrozumienia samego zjawiska [grupa 4]. W tym kontekście nie dziwi

oczekiwanie, żeby były wytyczne też u nich odgórne, albo jakieś zrozumienie na potrzeby

działalności Zespołu (…), żeby jakieś ustalenia u nich wewnętrzne współgrały z nami [grupa

2]. Pewnym wytłumaczeniem takiego stanu rzeczy jest podkreślana przez badanych częsta

rotacja funkcjonariuszy, która powoduje, że nie da się współpracy ułożyć na długi czas,

a także generuje niemal ustawiczną konieczność prowadzenia szkoleń: Niestety duża jest

rotacja, szczególnie w tym wydziale patrolowym [grupa 2]; w policji są duże zmiany, co się

ułożymy, wyjaśnimy tę współpracę, no to albo to się naczelnicy zmieniają, a to zastępca

komendanta, a to sam się komendant zmienia (…) i to troszkę tak utrudnia [grupa 2]; spora

jest rotacja w tej policji, więc oni tak na okrągło powinni być szkoleni, ze względu na to że

charakter ich służby jest interwencyjny często wkraczają na samym początku, kiedy no bardzo

delikatna jest ta sytuacja [grupa 4].

Na koniec warto wskazać, że w sytuacji, gdy możliwości do zaangażowania we współpracę

w zakresie działań antyprzemocowych jest w oczywisty sposób ograniczony, warto nie

marnować ich działań poprzez konieczność podejmowania interwencji w natłoku spraw

potwierdzonych, które już dawno nie powinny istnieć (…), bo tej przemocy nie ma, albo te

osoby się już domagają, straszą tego policjanta konsekwencjami, ten policjant mimo wszystko,

jeżeli grupa robocza ustaliła, że on ma chodzić raz na 2 tygodnie tam, to on musi tam być.

On musi tą notatkę, że go nie wpuścili, słyszał głosy, cokolwiek ale coś musi napisać. Nie

chodzi tu jedynie o stratę czasu konkretnego funkcjonariusza, lecz o to, by było większe

zaufanie do tej instytucji policji (…), myślę, że byłoby to wszystko troszkę sprawniejsze.

Dlatego, że ci policjanci nie lekceważą w tej chwili sygnałów, a jeżeli policjant mówi, że nie

ma sensu, to nie ma sensu (…). Zamiast zająć się 5 rodzinami, gdzie naprawdę trzeba by było

poświęcić im nie raz w tygodniu, czy dwa razy w miesiącu, tylko powinien być trzy razy

w tygodniu albo tak na dobrą sprawę po pół godziny każdego dnia. Bo takie przypadki też się

zdarzają (…). Ci dzielnicowi starają się podchodzić do tego w sposób taki rzetelny

i informują grupy robocze, że to nie ma sensu. A mimo wszystko ten głos tego policjanta jest

słabo doceniany [grupa 3].

183

3.2.3. System edukacyjny

Zakwalifikowanie systemu edukacyjnego do puli podmiotów z dominującą oceną

ambiwalentną wynika poniekąd z faktu, że generalnie wypada on lepiej niż niemal

powszechnie oceniany negatywnie system opieki zdrowotnej, z którym bardzo często

w wypowiedziach badanych był porównywany. Na pewno warto też zwrócić uwagę na to, że

podobnie, jak miało to miejsce w odniesieniu do policji badani często podkreślali zachodzące

w obrębie instytucji edukacyjnych zmiany na lepsze: tego nam brakuje ale to się też powoli

poprawia [grupa 2]; do tych działań w obszarze przeciwdziałania przemocy, oświata

dołączyła niedawno, dopiero po nowelizacji ustawy, ale ona znajduje się, rozpoznaje się, jest

chętna, chce się uczyć. Widzimy wyraźny wzrost i zakładania Niebieskich Kart, ale też potem

i zaangażowania i też potem swojej roli w tej tzw. grupie roboczej [grupa 2]; kwestia kilku lat

działania Zespołów też swoje robi (…) i jakoś te szkoły współpracują (…). Myślę i to widzę

też na naszych grupach że to się poprawia i pedagodzy się pojawiają. Bywa tak, że ten czas

przez pedagogów on się wydłuża zwołania grupy roboczej bo jest trudno ustalić jakiś termin

itd. Ale to jest rzeczywiście jest duża poprawa [grupa 4]; pedagodzy reagują, już się tak nie

boją, jakoś oswoili lęk w procedurze „Niebieskie Karty” [grupa 3]; z tego co wiem to już teraz

jest zupełnie inaczej [grupa 2]; troszkę ta oświata nam się ruszyła (…), coś się dzieje i to jest

takie inicjatywne, fajne, pomysłowe, no więc być może to jest kropla w morzu potrzeb, ale

(…) nie jest to zupełnie martwy teren [grupa 4]; (dawniej) bardzo trudno było uzyskać

obecność pedagoga szkolnego, wychowawcy klasy na grupie roboczej, zasłaniali się właśnie

czy obowiązkami, czy tym, że tajemnica zawodowa i oni nie mogą brać udziału. Teraz jednak

coraz częściej uczestniczą, coraz częściej widzą, że to ma sens, że ta grupa działa, że

rzeczywiście mogą mieć realny wpływ na to co z tym dzieckiem się dzieje [grupa 2]. Można

domniemywać, że zmiany te wynikają z wielu działań podejmowanych na rzecz placówek

edukacyjnych, mających na celu włączenie ich do Programu, takich jak działania

edukacyjne: bardzo duża kampania edukacyjna skierowana najpierw do nauczycieli

przedszkoli i szkół podstawowych (…), w każdej dzielnicy spotkania warsztatowe (…), po to,

żeby zaprezentować scenariusze zajęć (…). Ta kampania miała służyć uwrażliwieniu na ten

problem, pokazanie, że są pewne metody, że są pewne narzędzia i że jest sieć, do której można

się zwrócić [grupa 1]; programy certyfikujące program Bezpiecznych Placówek, czyli

przedszkoli, szkół i też wszystkich innych placówek, to są domy dziecka. [grupa 4], a nawet

udostępnienie bezpośredniego wsparcia dla pedagogów ze strony grupy interwentów

i mediatorów, która jest powołana przy biurze, czyli przeszkolonych odpowiednio

184

pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych (…), wtedy interwent lub mediator

idzie do konkretnej szkoły [grupa 1].

W rezultacie nie brakuje jednoznacznie pozytywnych opinii o placówkach edukacyjnych,

które:

powiadamiają odpowiednie służby o zaobserwowanych nieprawidłowościach:

powiadamia nas szkoła, że dziecko zachowuje się wulgarnie. My w (…) 99 % spraw

wysyłamy kuratora i kurator musi dotknąć środowiska domowego [grupa 3];

uczestniczą w pracach Zespołów: oświata jest w tych Zespołach Interdyscyplinarnych

i w grupach roboczych dla każdego dziecka powoływanych w konkretnych przypadkach,

tam ponad 1400 osób [grupa 1];

realizują działania z zakresu przeciwdziałania przemocy, prowadzą działania

profilaktyczne, takie jak szkolny program profilaktyki, rozładowanie agresji, praca na

pozytywach, rozwijanie poczucia własnej wartości [grupa 2]; każda szkoła ma obowiązek

posiadania programu profilaktyki, w którym będą elementy przemocy [grupa 1];

zakładają Niebieskie Karty i uczestniczą w pracach grup roboczych: nie ma problemu

w zakładaniu tych Kart i uczestnictwem w grupach roboczych, pedagodzy przychodzą do

nas na grupy, rzadko się zdarza żeby ktoś tam nie dotarł [grupa 2].

Mimo tylu pozytywnych opinii, są one jednak często przez badanych formułowane

z licznymi zastrzeżeniami: mamy całkiem fajne relacje, ale myślę że poziom kompetencji jest

jeszcze ciągle nie wystarczający [grupa 2]. Niestety jednoznacznie negatywnych opinii także

nie brakuje, oprócz wspomnianego poziomu kompetencji w odniesieniu do reagowania na

przemoc pojawiają się następujące zarzuty:

braku wyczucia w delikatnej sytuacji: oni widzą (…), że na to dziecko trzeba zwrócić

uwagę. Ale trzeba uważać z tą reakcją (…), że nie można jakby przekraczać granic, że to

raczej ma być wspieranie, a nie interweniowanie co 2 minuty. Bo to doprowadza w końcu

do tego, że dziecko, które gdzieś zostało skrzywdzone, jeszcze jest dodatkowo

stygmatyzowane w szkole [grupa 2];

opóźniania przekazania służbom informacji: mamy taką kartę gdzie dziecku została

założona Niebieska Karta, i od momentu stwierdzenia, że jest dziecko pobite dnia 16 maja

karta wpłynęła 16 czerwca. Pytam się co się działo. No bo próbowaliśmy ustalić z ojcem,

185

i ojciec nie przychodził, nie przychodził dopiero karta była po kontakcie z ojcem [grupa

2];

reagowania dopiero w sytuacjach ekstremalnych: dopiero jak jedna z nich przyszła

posiniaczona z naderwanym uchem, to dopiero zawiadomienie szkoła zrobiła [grupa 4];

nieregularnego zaangażowania w okresach urlopowych: okres różnych ferii, świąt, czy

wakacji to jest tak naprawdę okres martwy, gdzie przedstawiciele szkół deklarują, że nie

będą w stanie przyjść, napisać opinii, o funkcjonowaniu dziecka o współpracy z rodziną.

[grupa 2];

stosowania swoistej „spychologii” w odniesieniu do procedury „Niebieskie Karty”:

obawiają się samego wszczęcia procedury. Czyli do nas kierują rodzinę nie podejmując

interwencji i nie wszczynają procedury [grupa 2]; jeżeli są wszczynane Niebieskie Karty

przez oświatę to zwykle brakuje dalszego działania. To jest na zasadzie wypełnienia

formularza, wysłania a potem: my już zrobiliśmy swoje [grupa 2]. Tymczasem pojawia się

oczekiwanie, że pedagog, który ma częsty kontakt z rodzicami, ma dziecko w szkole

a rodzina nie jest znana w OPS powinien brać na siebie odpowiedzialność lidera grupy

roboczej. I określenie plan pracy i pomocy tej rodzinie. Tego nie ma [grupa 2];

braku wiedzy o dostępnych możliwościach wsparcia: nie wie jaka jest oferta tych

instytucji pomocowych w tym zakresie [grupa 1];

wycofywania się z procedury, mimo wcześniej zgłoszonych sytuacji przemocowych: że

może się myliły, że może to raz, takie ciągłe bagatelizowanie (…). Ja myślę, że ze strachu

przed tym, że się bierze na swoje barki rozbicie rodziny i zagrożenie dla spójności rodziny

[grupa 4].

Warto zwrócić uwagę na ostanie stwierdzenie, które pokazuje ciekawą tendencję obecną

w ocenach formułowanych przez badanych pod adresem instytucji oświaty – często

wskazywane są uzasadnienia dla ocenianych negatywnie zachowań. Dotyczą one właśnie

obawy o dalszy los rodziny, czasem po prostu zwykłego strachu i braku gotowości na konflikt

z rodzicami uczniów: duży lęk, opór, pracownicy oświaty no jakoś boją się rozmów

z osobami, które mogą być uznane za trudne w relacji. Albo jeszcze co gorsza niebezpieczne

[grupa 2]. Innym problemem jest źle pojmowana troska o wizerunek placówki, w której jest

wszystko w porządku, u nas nic się nie dzieje itd. I to słyszeliśmy oddolnie od nauczycieli, od

pedagogów, ja w swojej szkole mamy nie zakładać Niebieskich Kart [grupa 4]. Zwłaszcza

dotyczy to placówek prywatnych: przedszkole jest prywatne, to pani dyrektor jej mówi: tylko

186

spróbuj to zgłosić! W naszym przedszkolu nie ma takich problemów (…). W wielu miejscach,

wstyd to mówić, ale w wielu miejscach nadal działają takie stereotypy, że się zamiata pod

dywan. To jest tak jak w prywatnych szkołach: nie ma problemu z narkotykami,

z dopalaczami, tam nie ma. [grupa 3]. To niewątpliwie istotna kwestia, zwłaszcza

w zestawieniu z informacją, że w przedszkolach niepublicznych one biorą udział w różnych

działaniach edukacyjnych i informacyjnych ogólnych, natomiast tam nie wchodzimy

z programami. Ale to ze względów typowo finansowych, tak. Bo samorząd niespecjalnie może

dofinansowywać ten program [grupa 2].

Biorąc pod uwagę pisane wcześniej okoliczności warto pochylić się nad sugestią, że być

może od pracowników placówek edukacyjnych wcale nie należy oczekiwać samodzielnego

podejmowania działań: myślę, że nie ma potrzeby, żeby ich do tego zmuszać. Bo od tego są

inne służby, które to robią profesjonalnie i wiedzą jak takie rozmowy prowadzić. Więc też te

naciski, i to mieszanie, też nie idzie do końca w dobrym kierunku [grupa 2]. W ogóle

w materiale pojawia się stosunkowo duża liczba wskazówek, jak można by zaradzić nie do

końca zadawalającej sytuacji w tym zakresie. Proponowano m.in. zwiększenie koordynacji

w tym zakresie: fajnie byłoby o tyle kogoś wziąć z wydziału oświaty, żeby koordynował

placówki. Bo mamy teraz dyrektorów, czy pedagogów poszczególnych szkół, które przecież

nie mają wpływu na inne szkoły (…), chodzi o taką koordynacje odgórną [grupa 2]. Jednak

najwięcej postulatów wcale nie dotyczyło kwestii reagowania na sytuacje przemocowe, co –

jak w większości stwierdzano – generalnie się polepszyło. Najważniejsze postulowane przez

badanych działania systemu oświaty w przeciwdziałaniu przemocy powinny dotyczyć

zapobiegania, prowadzenia działań profilaktycznych: powinno się pracować z dziećmi na

poziomie np. dziewczynek, chłopców, ról, pierwszych związków (…). Więcej takich

oddziaływań wychowawczych w tych normalnych kontaktach, nie już tam w grupie zagrożonej

(…), u nas się mówi o przygotowaniu do życia w rodzinie ale to wszystko są namiastki. Dużo

też rozmawialiśmy na temat przygotowania się do roli męża, żony, rodzica, czyli te młode

związki [grupa 1]. Na marginesie warto przytoczyć pogląd, wedle którego tych działań wcale

nie jest mało, a jedynie nie są one właściwie sprawozdawane: Ja mówię: no to dlaczego nie

wpisujecie tego jako działania, które rozwijając młodą osobę, uwrażliwiają je na pewne

rzeczy, a są działaniem profilaktycznym, przeciwdziałają (…). A oni mówią: a bo tu nie jest

tak napisane. Więc tam gdzieś brak tej precyzji, czy za mało precyzyjnie rozpisane, powoduje

że wiele działań, które się dzieją, nie jest potem oddane w sprawozdaniu [grupa 2].

187

Wśród możliwych sposobów zaradzenia sytuacji niedostatecznego zaangażowania placówek

oświatowych badani wskazywali na konieczność dalszych szkoleń, przy czym warty uwagi

jest zarówno postulowany, bardzo konkretny zakres tych szkoleń, ponieważ: znowu brakuje

konkretnego określenia roli. Do którego momentu i w jakim zakresie pracownik oświaty jest

niezbędny w tej procedurze. I on to powinien wiedzieć i ja powinnam to wiedzieć, czego mam

od niego oczekiwać [grupa 2]; trzeba skonkretyzować poziom tej współpracy. Jakie

informacje naprawdę są adekwatne do tej sytuacji, jakie informacje są pomocne w udzielaniu

pomocy [grupa 2], jak i włączenie do tych działań pomijanych grup pracowników:

przedstawicielem oświaty, który jest mocno niedoceniany jest np. woźna w szkole – bardzo

dużo wie o dziecku, ona nie ma żadnego szkolenia z tego. Ona jak widzi, że pan panią szarpie

w szatni, ona nie powie pani dyrektor ani pedagogowi, ona w ogóle nie ma szkoleń żadnych

jako woźna. Tak samo jest z zawodem pielęgniarki środowiskowej, które są wg mnie w ogóle

niedoceniane [grupa 3] oraz niedostatecznie przeszkolonych placówek przedszkolnych: o ile

edukacja była przeszkolona, w rozumieniu szkoły, to gdzieś zapomniano o przedszkolach (…),

zapomniana grupa rodziców i dzieci przedszkolnych [grupa 2].

3.2.4. Komisja Dialogu Społecznego ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

Ostatnim podmiotem zakwalifikowanym do puli z przewagą ocen ambiwalentnych jest KDS

ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie. Jednak tym razem nie oznacza to, że wśród

badanych nie pojawiła się jednoznaczna przewaga ocen pozytywnych lub negatywnych,

Komisja znalazła się w tej puli ze względu na fakt, że zaskakująco niewiele wypowiedzi

jakkolwiek dotyczyło jej działania, w związku z czym trudno jest jednoznacznie

wnioskować o jej znaczeniu w systemie i roli w Programie, poza stwierdzeniem, że, jak się

wydaje, powinna być ona znacznie większa. To przede wszystkim ciało doradcze i miejsce

konsultacji oraz współpracy głównie dla organizacji pozarządowych oraz forum, na łamach

którego podejmowana jest dyskusja o Programie: z nimi opiniujemy tam zadania, wymyślamy

to wszystko, co się wiąże z programem (…). To jest ciało doradcze jeszcze w różnych innych

rzeczach, np. w lobbowaniu różnych rozwiązań prawnych, one mają swój głos i to taki, który

dochodzi tam szybciej [grupa 1]. Poczucie realnego wpływu potwierdzają także uczestnicy ze

strony pozarządowej: mamy wpływ, ja to tak odczuwam, komisja dialogu społecznego na

konstruowanie i corocznych i tych wieloletnich zadań (…), mamy możliwość kreowania tych

zadań (…), organizacje pozarządowe zrzeszone w tej komisji one stanowią bardzo ważny

punkt jakby w proponowaniu działań [grupa 4].

188

Komisja pełni także funkcję kanału informacyjnego: my też tutaj jesteśmy (…), wiemy co

się dzieje. Ja myślę, że znamy te przepisy, znamy te ustalenia, no one są nam bliskie.

Współpracujemy też przy tworzeniu różnych rzeczy [grupa 4] oraz miejsca nawiązywania

użytecznych kontaktów: to jest taki rodzaj nawiązania kontaktów już takich osobistych,

bezpośrednich z przedstawicielami innych podmiotów, które realizują zadania z poziomu

przeciwdziałania przemocy w rodzinie, zapoznanie się z ofertą [grupa 2].

I chociaż pojawia się obawa o zmniejszenie w przyszłości roli KDS, zwłaszcza na forum

krajowym: no teraz wszyscy przeżywany frustrację, niemniej jednak no naprawdę mają

doświadczenie i takie wieloletnie też pomysły, że byli zapraszani do wielu ciał eksperckich

przy Ministerstwie i jakby w bezpośrednich kontaktach, parę rzeczy mogli [grupa 1], to jednak

na podstawie przytoczonych wypowiedzi można wnioskować o bardzo pozytywnej roli, jaką

w Programie odgrywa Komisja. Problem w tym, że w całym bogatym materiale badawczym

wypowiedzi na ten temat było tylko kilka, co niestety wskazuje na to, że znaczenie Komisji

w postrzeganiu większości realizatorów działań antyprzemocowych w Warszawie nie

jest istotne.

3.3. Podmioty z dominacją ocen negatywnych

Zakwalifikowanie poszczególnych podmiotów do tej grupy wiązało się z przewagą

formułowanych pod ich adresem ocen negatywnych. Nie zmienia to faktu, że znaczenie ma

także liczba i objętość wypowiedzi, którą można potraktować jako wskaźnik ważności

danego podmiotu, a w konsekwencji skali negatywnych konsekwencji braku współpracy lub

niewłaściwej współpracy z nimi. Podmioty zostały więc generalnie uszeregowane wg tego

właśnie kryterium.

3.3.1. Służba zdrowia

Sama objętość w materiale badawczym wypowiedzi na temat służby zdrowia wskazuje na to,

że braki we współpracy z tymi instytucjami stanowią dla badanych jeden z największych

problemów zarówno w działaniu Programu, jak i całego systemu przeciwdziałania

przemocy. Badani jednoznacznie wskazywali na czym polega rola personelu medycznego

w Programie i podkreślali, że jest to właściwie ogniwo niezastępowalne, co najmniej z trzech

powodów:

189

po pierwsze, jako niezastąpione źródło informacji o sytuacjach przemocowych: nie każdy

wzywa policję, nie każdy pójdzie do OPS-u, a do lekarza chodzi bardzo dużo ludzi czy to

starszych, czy to matek z małymi dziećmi i tak naprawdę lekarz jest to to pierwsze ogniwo,

które może wychwycić że coś tam się złego dzieje. Niekoniecznie przemoc fizyczna. Bo, ta

psychiczna jest bardzo często i czy jakaś tam materialna [grupa 2];

po drugie, ze względu na unikalną wiedzę i kompetencje: mi bardzo brakuje tej

perspektywy medycznej osób, które doświadczają przemocy (…): osoby doświadczające

przemocy są w różnych kondycjach w zależności od cyklów przemocy, od faz przemocy, od

w ogóle ogólnego funkcjonowania indywidualnej sytuacji rodzinnej (…). Jeżeli nie będzie

współpracy z żadnym z przedstawicieli ochrony zdrowia, to my nie wiemy że pani miała

próbę samobójczą, że była w szpitalu, że jest na silnych psychotropach. To jest mocno

znaczące w całym postępowaniu [grupa 3];

po trzecie, jako miejsce informowania mieszkańców o problemie i sposobach

przeciwdziałania: to też byłby to doskonały kanał informacyjny tak mnóstwo ludzi się

przez przychodnie, przez placówki ochrony zdrowia przewija [grupa 2].

Niestety, krytyczne wypowiedzi pod adresem placówek zdrowotnych pojawiały się w niemal

w każdym wywiadzie, co więcej, w większości były to wypowiedzi samobieżne,

niesprowokowane pytaniami badaczy: oni się opancerzyli, otorbili i nie chcą żadnej

współpracy (…), otorbili się takim najwyższej klasy parasolem z włoskiej najgrubszej satyny,

pt. niech wszyscy inni to robią, my nie mamy na to czasu. [grupa 3]; ogromna rzesza: nie mój

problem, nie widzę, znaczy się nie ma problemu [grupa 2]; to jest najbardziej oporna grupa

z którą nam się trudno współpracuje [grupa 2]; służba zdrowia bardzo słabo i jest bardzo

niechętna [grupa 4]; to systemowo nie chodzi, jest totalna niemoc ogólna [grupa 1]. Uzyskany

w ten sposób materiał jest zaskakująco spójny, zarzuty sprowadzają się generalnie do czterech

kontekstów:

niedostrzegania przejawów przemocy, „odwracania głowy”, postawy, według której

rolą lekarza jest tylko leczenie, a nie dociekanie, jak doszło do sytuacji, w której pacjent

potrzebuje pomocy i ewentualna pomoc pozamedyczna, np. w zgromadzeniu potrzebnej

dokumentacji: obdukcja nie jest dostępna, jest płatna, a takie zaświadczenie, które lekarz

ma obowiązek wystawić jest z tym problem [grupa 4]; lekarze są asekuracyjni. I jak

przychodzi do nich matka i mówi: a spadł mi tam z krzesła itd. to lekarz tego nie zgłasza

nam [grupa 3]; lekarz widzi pewne symptomy i woli odwrócić głowę niż zapytać co się

190

stało i chwilę podrążyć. Więc myślę, że diagnostyka na poziomie POZ pewnie mogłaby

być lepsza i tu jest sporo do zrobienia [grupa 2]; panie doktor internistki mówiły, że one

mają 15 minut na pacjentkę i jej to nie obchodzi czy panią uderzyła szafka, czy pani

spadła ze schodów, tylko że mają się zająć jej obrażeniami, wypisać receptę, wpisać do

systemu. [grupa 3]; lekarze pierwszego kontaktu i pediatrzy niestety nie reagują. I wydaje

mi się, że w wypadku małych dzieci to pediatrzy częściej powinni reagować na to co

widzą. [grupa 4]; pojawił się problem zaświadczeń, obdukcji [grupa 2]; ja kończyłam

studia żeby pomagać ludziom i chronić ich zdrowie i życie, a nie po to, żeby chodzić

gdzieś i zeznawać czy tak było, czy tak nie było [grupa 3];

niechęci do całego systemu, w tym zakładania Niebieskiej Karty i w ogóle uczestnictwa

w pracach Zespołów i grup roboczych: mamy problem z członkami grup roboczych nie

przychodzą [grupa 4]; jak już się uda powołać do tego Zespołu Interdyscyplinarnego, bo

cudem jest jak do grupy roboczej, pielęgniarkę albo lekarza pediatrę albo internistę, to

jest cud. Drugim cudem jest jak ta osoba się pojawi [grupa 3]; procedury są rzadko

wszczynane, to są jakieś pojedyncze procedury, które do nas docierają od ochrony

zdrowia. A z drugiej strony, jeżeli próbujemy wciągnąć jakiegoś pracownika ochrony

zdrowia do grupy roboczej, to bardzo często się spotykamy z odmową (…). Chcieliśmy

swego czasu, żeby pielęgniarki środowiskowe uczestniczyły w grupach roboczych, bo to są

osoby, które też mogą iść do domu i się okazało, że to nie, to nie działa. Bo ona by

musiała dostać wolny czas w ramach swoich godzin pracy, a one są też na tyle obciążone

obowiązkami, że nie są w stanie [grupa 2]; same statystyki pokazują oni w ogóle nie

zakładają Niebieskich Kart (…). Albo jeżeli to robią to w jakimś bardzo minimalnym

stopniu [grupa 2]; ci lekarze nie chcą się w tę procedurę angażować [grupa 2]; absolutne

zanegowanie przez panią dyrektor ZOZ-u sensowności ustawy, zapisów i absolutnie brak

zgody [grupa 2]; nie ma takiej gotowości w tej służbie do tego, żeby skorzystać z tego co

system daje. Czyli założyć Kartę, wydać zaświadczenie, zgłosić do Zespołu i podjąć

jeszcze jakieś współdziałania [grupa 1]. Co ważne, dzieje się tak, mimo, że

wg ustawodawcy mają identyczny obowiązek jak pozostałe służby [grupa 3]; jest

uporządkowana kwestia tego w jaki sposób przedstawicie ochrony zdrowia są wyłaniani,

w jakiś sposób są włączani w Zespoły Interdyscyplinarne, stają się ich członkami.

Natomiast funkcjonowanie programu w żaden sposób nie przyczyniło się do tego (…),

żeby to zaangażowanie przedstawicieli ochrony zdrowia jakoś znacząco się zwiększyło

[grupa 2];

191

braku kompetencji w zakresie przeciwdziałania przemocy i obowiązujących w tym

zakresie procedur: kompletnie nie wiedzą, w jaki sposób i na jakich drukach opisać stan

zdrowia osoby, która ewidentnie została pobita, która nosi wyraźne ślady tego, że ktoś

używał wobec niej przemocy [grupa 2]; o ile pracownicy socjalni, policjanci, pedagodzy,

szkoły są przesyceni wiedzą, to tam jest tej wiedzy mało. I tu nawet dobre chęci mogą być,

ale oni nie korzystają z tego. I to jest też zadanie myślę, w przyszłym programie co zrobić

[grupa 2]. W kontekście niewiedzy pojawiła się też pojedyncza wypowiedź wskazująca na

pokutujące stereotypy dotyczące występowania przemocy: został taki u nich stereotyp.

Generalizuję, ale to jest problem (…). No przecież nigdy pani generałowa, która właśnie

mówi, że się przewróciła, to nie jest ofiara przemocy [grupa 2];

niechęci do kształcenia się w zakresie przeciwdziałania przemocy i obowiązujących

w tym zakresie procedur: próbowałyśmy robić z koleżanką szkolenia dla ochrony zdrowia

(…), zaproponowałyśmy szkolenia na miejscu, takie krótkie 1,5 godzinne (…). Żadna

przychodnia nie zgodziła się żeby wejść do nich takie szkolenie przeprowadzić [grupa 4];

żeby im wytłumaczyć na czym polega ta procedura „Niebieskie karty”, bo nie każdy wie

[grupa 2]; oni się zachowywali jakby byli z innego świata. O tak bym to powiedziała, tak

że potrzebowali trochę ośmielenia w tym temacie [grupa 4]; co ważne sytuacji w tym

zakresie nie zmienia fakt, że ilość szkoleń, wiedzy przekazanej do różnych środowisk przez

te lata jest ogromna [grupa 2], być może dlatego, że jakiejś takiej otwartości, bo tak jak

mamy spotkania, konferencje, szkolenia no to chociażby na takie spotkania nikt nie

przychodzi [grupa 4].

W tym kontekście oczywiste i kluczowe jest pytanie o przyczyny takiego stanu rzeczy.

Badani wskazują na pięć podstawowych, w większości są to zresztą przyczyny podawane im

przez samych przedstawicieli służby zdrowia:

pierwsza to brak czasu: nawet nie wiem ile tam jest średnia na pacjenta – 7 minut, czy ile

i następny. A oni mają swoje obowiązki, te punkty na kontrakcie z NFZ [grupa 2]; mają za

dużo pracy innego typu [grupa 2]; mają tylu pacjentów, że nie wyrabiają się i jakby

pacjent po pacjencie [grupa 4]; lekarz nie opuści swojego gabinetu, on ma zapisanych

ludzi, on nie przyjdzie na grupę roboczą [grupa 2]; są obciążeni swoimi obowiązkami

[grupa 4]; nie przychodzą, bo no nie mogli wyjść z pracy, mieli za dużo obowiązków (…),

lekarz nam mówi, że on i tak siedzi w pracy 2, 3 godziny dłużej niż powinien, więc nie

192

będzie dodatkowo poświęcał swojego prywatnego czasu na przyjście na grupę roboczą.

Bo to będzie związane z tym, ze będzie jeszcze dłużej potem zostać w pracy [grupa 2];

druga to kwestie finansowe, ściśle związane z kształtem kontraktów z Narodowym

Funduszem Zdrowia i zakresem czynności oraz procedurami, które zostały nich

wycenione: finansowanie służby zdrowia z NFZ-tu jest finansowaniem za konkretne

działania. Działania dla pacjenta. Cała profilaktyka przeciwdziałania przemocy

w rodzinie są to działania miękkie, więc dyrektor ZOZ-u chociaż najbardziej jakby był

wrażliwy, on posyłając swoich pracowników na spotkanie, zebranie płaci mówiąc brzydko

z własnej kieszeni [grupa 2]; nie ma takich usług opłacanych w katalogu tym NFZ-owskim,

za to im nie płacą [grupa 4]; to, że Rada Ministrów rozporządzenie takie daje, pisze

Ochrona Zdrowia, a fundusz nie przewiduje nic takiego, takiej czynności pracowników

Ochrony Zdrowia. Brak zapisów takich w kontrakcie. Oni nie mają za to płacone [grupa

2]. Warto w tym kontekście przytoczyć opinię, że brak pieniędzy to nie jest właściwe

uzasadnienie: ochrona zdrowia mówi, że nikt im za to nie płaci, nie jest to świadczenie

medyczne, w związku z czym nie będą się w to bawili. No i to można powiedzieć tak samo

Zespół Interdyscyplinarny, ale też nam nikt nie płaci, to się nie będziemy w to bawili. To

można przełożyć na całą ta ustawę i wyrzucić ją do kosza (…). Jest to problem systemowy

[grupa 2];

trzecia to wciąż niedostateczny poziom wiedzy (wcześniej opisany jako zarzut, jednak

często traktowany był także jako wyjaśnienie, przyczyna istniejącego stanu rzeczy):

lekarze mają trudności ze zdiagnozowaniem objawów, które mogą wynikać z przemocy

fizycznej [grupa 2]; jeżeli chodzi o świadomość (…), oni nie mają szkoleń z tego zakresu

[grupa 3]; ci ludzie mówili, oni w natłoku swoich obowiązków pojęcia nie mają, co to jest

przemoc w rodzinie, nie wiedzą tak do końca, że oni powinni uczestniczyć w tej

procedurze „Niebieskie Karty”, nikt im tego nie powiedział [grupa 4]; szkolenia dla

lekarzy i pielęgniarek to jest pole, w którym my nawet nie pełzamy, my nawet nie

raczkujemy. Jeżeli lekarz z 25 letnim doświadczeniem do mnie mówi, że ona na studiach

nie miała nic z przemocy i to co ona ma, to wiedzę ogólną (…), to ja też rozumiem, że ona

ma prawo nie wiedzieć [grupa 3];

czwarta to brak tzw. „przełożenia”: nie mają żadnego przełożenia np. na umożliwienie

kontaktu Zespołu Interdyscyplinarnego z poszczególnymi placówkami ochrony zdrowia

(…), byli to przedstawiciele placówek, którzy byli w naszym Zespole też osoby nie do

końca decyzyjne [grupa 2]; była pielęgniarka oddziałowa, to był przez moment lekarz

193

jednego ze szpitali. I trudno było też od nich wymagać, żeby koordynowali współpracę

Zespołu z wszystkimi placówkami ochrony zdrowia na terenie dzielnicy [grupa 2];

publiczne zakłady opieki zdrowotnej nie podlegają tutaj w żaden sposób burmistrzom

dzielnic [grupa 2];

piąta to złe doświadczenia, a w ich efekcie strach: jest to taka obawa o swoje fizyczne

bezpieczeństwo (…). Bardzo często się boją, dlatego że np. się okazuje że znają sprawcę,

bo to jest akurat ich sąsiad (…). I to też są takie obawy czysto osobiste [grupa 2], lub

przekonanie, że to i tak nic nie da: mają złe doświadczenie albo słyszą o złych

doświadczeniach (…), gdy chodzi o wszelkie kontakty z organami ścigania, w ogóle

kontakty z prawem. Dlatego, że każdy lekarz który chociaż raz poszedł do sądu

w charakterze świadka, wspomina to potem jako bardzo nieprzyjemne doświadczenie. Za

kolejnym razem się mocno zastanawia, czy na pewno chce się angażować w jakąś taką

sprawę (…). Bardzo często dostaję takie sygnały zwrotne negatywne, że właśnie nie

warto, że nie działają różne rzeczy, za mało jest przykładów pozytywnych, że jednak

procedura została wszczęta, że została zakończona, że rodzina funkcjonuje prawidłowo

(…), za mało takich informacji dociera (…), ciągle słyszymy o tym, a to napisaliśmy

pismo do sądu, prokuratury i nic się nie dzieje, ta rodzina cały czas tam samo funkcjonuje,

dziecko po raz kolejny jest przyjmowane do szpitala z objawami przemocy [grupa 2]. Tego

rodzaju złe doświadczenia czasem skutkują zjawiskiem tzw. dyfuzji odpowiedzialności:

Jak ja nie zgłoszę, to może ktoś inny to zrobi, tyle osób jest wokół tej rodziny (…), często

jest tak, że jest pracownik socjalny na miejscu, on wzywa policję, policja jeszcze wzywa

pogotowie, pogotowiem dziecko przyjeżdża do szpitala, potem wchodzi na oddział, potem

okazuje się, że w tym całym procesie brało udział kilka, kilkanaście osób i każda z nich

myśli, no już wszyscy o tym wiedzą, to ja już nie będę się wygłupiał i kolejnych papierów

pisał i każdy tak pomyśli. Potem się okazuje, że to dziecko wraca do domu i nikt nic nie

zrobił w tej sprawie [grupa 2].

W kontekście przyczyn braku zaangażowania służby zdrowia należy przytoczyć jeszcze jedną

opinię, wskazująca na całkowicie zewnętrzne uwarunkowanie: na poziomie miasta mamy

dwa wielkie księstwa, Biuro Polityki Zdrowotnej i Biuro Pomocy i Projektów. Na poziomie

miasta to okopanie się Polski resortowej jest straszliwe, straszliwe. Dlatego w Warszawie

dobrze zrobiono, że położono nacisk na Zespoły Interdyscyplinarne konkretnie z tego

Wydziału. Od dołu się zaczyna. Natomiast jeżeli Program Przeciwdziałania Przemocy

w Rodzinie nie jest współtworzony przez Biuro Polityki Zdrowotnej, on jest tylko na etapie

194

konsultacji, a czym innym jest konsultacja, kiedy ja dostaję gotowy produkt i mogę go sobie

ołóweczkiem, czy czerwoną kreską wykreślić, bo mi się nie podoba. I to nie jest tak, że BPiPS

nie zaprasza. Przeciwdziałanie przemocy w rodzinie to nie jest problem zdrowia, jaki to

problem? (…) Warszawa ma ten problem, przez te podziały kompetencyjne przede wszystkim

[grupa 2].

Najwyższa pora przytoczyć pozytywne opinie na temat działania służby zdrowia. Wcale ich

w materiale badawczym nie brakuje, problem w tym, że nie dotyczą rozwiązań

systemowych, a przede wszystkim zachowań poszczególnych osób: ci którzy

współpracują, to są wyjątki, tzw. perełki [grupa 3]. Całkowicie odmiennie, niż w odniesieniu

do instytucji edukacyjnych bardzo nieliczne opinie w bogatym materiale wprost dotyczyły

tego, że sytuacja się poprawia: widzę, że jest wzrost i widzę, że coraz więcej mamy takich

sytuacji że coraz więcej zakładają i szpitale i przychodnie i poradnie rehabilitacyjne, a jeżeli

nie zakładają to przynajmniej dzwonią, pytają, informują [grupa 2], można dostać pierwsze

sygnały, że coś się dzieje (…). Coś się tam zadzieje i to widać [grupa 2], rzadko też

podkreślono, że: nie jest też tak, że to nie ma, że to w ogóle nie funkcjonuje, że nie można

znaleźć tam informacji czy o programie, czy o jakiś tam instytucjach świadczących pomoc

[grupa 2].

Dobra współpraca to jednak najczęściej efekt indywidualnych kontaktów z konkretnymi

przedstawicielami systemu ochrony zdrowia: mamy też dobre doświadczenia, bo

współpracujemy z konkretnymi lekarzami psychiatrami, którzy też są naszymi tutaj

konsultantami i przyjmują też tutaj u nas pacjentów (…). Mamy i ordynatora jednego

z oddziałów do współpracy, który nam konsultuje pilnie przypadki [grupa 4]; mamy w Zespole

dwie bardzo odpowiedzialne no pod tym kątem, i rozumiejące temat pielęgniarki [grupa 2];

mamy przedstawiciela ZOZ-u, panią dyrektor [grupa 2]; mamy dobre też doświadczenia,

oczywiście bywa różnie, no bo zależy od ludzi konkretnie, ale my mamy, powiedziałabym,

swoje przyczółki [grupa 4]; są lekarze pierwszego kontaktu, którzy zwracają na to uwagę. Są

pediatrzy, którzy, jak dziecko przyjdzie, też dopytują [grupa 2]; wszystko opiera się na tym, że

ja zadzwonię do pani doktor, powiem jej kim jestem, przedstawię się i poproszę o informację.

Czy ona chce, czy ona może, czy ona uzna że może przekazać mi pewne informacje to już jest

jej sprawa [grupa 2]; te koleżanki, które są w Zespołach Interdyscyplinarnych bardzo dobrze

współpracują, przychodzą, aktywnie biorą udział w pracy więc to trudno jest generalizować

195

na środowisko [grupa 2]; odwołujemy się zawsze do naszych kontaktów bezpośrednio [grupa

4].

I chociaż pojawiają się w materiale informacje o pojedynczych dobrze współpracujących

instytucjach, to niestety są sporadyczne i dotyczą wciąż tych samych przykładów, przez

samych badanych wskazywanych zresztą jako wyjątkowe: mamy jako konsultanta lekarza

pediatrę, który jest naszym konsultantem i który też pracuje ze swoim Zespołem,

wypracowywał też standardy rozpoznawania problemu, reagowania w oddziałach szpitalnych

pediatrycznych na takie przypadki [grupa 4]; okazało się, że Niepubliczny Zakład Opieki

Zdrowotnej to bardzo istotny element takiego programu, od nich można dostać pierwsze

sygnały, że coś się dzieje (…), ta współpraca bardzo fajnie się układa, takie środowisko.

[grupa 2]: poza szpitalem Bielańskim, gdzie to jest duży pozytywny kontrast do całej reszty

ochrony zdrowia [grupa 3]; z poradniami zdrowia psychicznego również współpracujemy, ze

szpitalami, ze szpitalem głównie dziecięcym, bo mamy głównie dzieci, w Józefowie,

z poradnia ginekologiczną dla dzieci przy szpitalu Bielańskim, z Centrum Zdrowia Dziecka

[grupa 4]; udało nam się 3 tutaj duże szpitale śródmiejskie przeszkolić i to było bardzo fajne

doświadczenie [grupa 4]; pojedyncze przypadki nam się zdarzają, bardzo pojedyncze (…), są

szpitale, gdzie w sumie mają też podobnie, bo przecież też odchodzą jakoś od tego łózka. Ale

jak zakładają Niebieską Kartę, dziecko trafia do szpitala i tam dokonuje się tego wstępnego

rozpoznania, to potem uczestniczą, oczywiście nie przez cały czas, bo w ogóle nie ma takiej

potrzeby żeby uczestniczyli cały czas, tylko w tej takiej części diagnostycznej [grupa 2].

Wiele wypowiedzi dotyczących ochrony zdrowia dotyczyło propozycji rozwiązań, które

mogłyby sytuację w tym resorcie poprawić. Najważniejsze wskazania dotyczyły:

przygotowania klarownych, powszechnie dostępnych procedur postępowania na

poziomie konkretnej placówki: jeżeli ktoś chce to ma procedurę, jest to w Internecie

szpitalnym, wystarczy usiąść do komputera, wpisać, przeczytać, jak się ma wątpliwości

jest ten numer tel. można zadzwonić, dopytać się [grupa 2]; pewnie pełniejsza byłaby ta

wiedza lekarza, gdy zobaczy kogoś z nie wiem, zasinieniem itd. to od razu po prostu wie,

bo ma pod ręką kontakt do instytucji pomocowej czy wręcz do osoby konkretnej, do której

może skierować taka osobę [grupa 2]; jeżeli lekarz ze szpitala ma podejrzenie, że w danej

rodzinie występuje przemoc, to nawet jeżeli do końca nie bardzo wie co dalej ma z tym

robić, to wie gdzie ma szukać procedury, która krok po kroku mu pokazuje co ma robić,

196

jakie są przepisy (…). Jest dość szczegółowo opisane łącznie z dołączeniem Niebieskiej

Karty, żeby też każdy tego nie szukał nie wiadomo gdzie, z dołączonymi przepisami

z których to wszystko wynika (…). Uważam, że każdy podmiot leczniczy powinien mieć

tego typu procedurę zorganizowaną [grupa 2];

wyznaczenia konkretnych osób w placówkach, które będą odpowiadały za te

zagadnienia: najlepiej żeby to była jedna konkretna osoba, która się tym zajmuje w

szpitalu, która zbiera informacje, oczywiście to nie musi być lekarz, to może być

psycholog, pracownik socjalny, pielęgniarka środowiskowa [grupa 2]; żeby w ochronie

zdrowia przy każdej poradni rejonowej, którą ma na swoim terenie Zespół

Interdyscyplinarny był jeden przedstawiciel [grupa 3];

przeprowadzenia pogłębionego badania wśród białego personelu, mającego na celu

dokładne zdiagnozowanie przyczyn takiego stanu rzeczy: fajnie by było, gdyby ktoś kiedyś

zrobił takie badania, wszedł w to środowisko. I z ich punktu widzenia posłuchał jak to jest.

Bo być może my wszyscy się myślimy i nie rozumiemy ich [grupa 2];

zintensyfikowania różnego rodzaju działań edukacyjnych wobec środowiska

medycznego. Dotyczy to dalszego rozpowszechniania materiałów pisanych: taka

procedura w pigułce, ale też algorytmy postępowania w przypadku, kiedy mamy do

czynienia z dorosłą osobą doznającą przemocy i małoletnią (…). Pielęgniarki, położne,

były zainteresowane bardzo [grupa 2]; prowadzenia specjalistycznych warsztatów, które

oprócz waloru edukacyjnego sprzyjają także integracji i ułatwiają dalszą współpracę: takie

warsztaty z pielęgniarkami z lekarzami, gdzie przekazywaliśmy że oni mają takie

obowiązki, przekazywaliśmy im druki, różnego rodzaju ulotki tak. Mieliśmy do dyspozycji

ten przewodnik, „Lekarzu reaguj na przemoc” (…). Jeżeli wyjeżdżamy na szkolenia to

(…) staramy się zabierać jak najwięcej osób z różnych grup zawodowych, żeby się jednak

zintegrować. Wiadomo że jak osobiście się z kimś rozmawia i zna się człowiek nie jest

anonimowy w załatwianiu jakiejkolwiek sprawy (…). Myślę że to właśnie też jest ta

połowa naszego sukcesu [grupa 2]; włączania kwestii antyprzemocowych do programu

studiów medycznych: mamy program taki adresowany do studentów IV i V roku

medycyny, program rozpoznawania tzw. zespołu syndromu dziecka maltretowanego, jak

to tam w kartach medycznych może być opisywane i my o tym im już mówimy [grupa 4], a

także upowszechniania dobrych praktyk i prezentowania pozytywnych przykładów

działania procedury: osoba, która chciałaby to robić musi mieć takie poczucie, że to

rzeczywiście do czegoś służy i czemuś działa [grupa 2];

197

przekonania przede wszystkim osób zarządzających poszczególnymi placówkami,

które zarówno swoim przykładem, jak i podejmowaniem konkretnych decyzji powodują,

że podległy im personel decyduje się włączyć w działania antyprzemocowe: pani dyrektor

po prostu uważa, że wszystko co robimy dla pacjenta, to co może pomóc, jest godne

najwyższej uwagi i zawsze angażuje nas w takie działania, które przynoszą korzyść przede

wszystkim pacjentom, a tym samym nam. Dzięki temu wiem coś o tej przemocy, a gdybym

nie dostała nawet polecenia, żebym uczestniczyła w tym, to byłoby to zjawisko obok wielu

innych, które jeszcze są przecież [grupa 2].

Osobną kwestię stanowią postulaty dotyczące rozwiązań z poziomu ponad Programem,

w tym: wprowadzenia rozwiązań ustawowych, które w jednoznaczny sposób

rozstrzygałyby zobowiązania w zakresie przeciwdziałania przemocy: gdyby była jakaś taka

formuła, ale to chyba bardziej na poziomie ustawowym wręcz nawet, to tutaj rzeczywiście

chyba jest ta rezerwa największa [grupa 2] oraz wykorzystania istniejących mechanizmów

certyfikacyjnych: w tej chwili kiedy są te różne audyty, kiedy szpitale ubiegają się

o certyfikaty, myślę że coraz częściej przy okazji wydawania im certyfikatu dla szpitala pojawi

się pytanie: no dobrze, a czy macie procedurę co zrobić, jak się zgłasza osoba

doświadczająca przemocy, osoba molestowana seksualnie. I nagle się okazuje, że te

procedury są potrzebne [grupa 2]. Nie bez znaczenia wydaje się też postulat zaproszenia do

tworzenia tego programu, kolejnej jego edycji przedstawicieli ochrony zdrowia [grupa 2].

Na koniec warto przytoczyć kilka kontrowersyjnych kwestii, co do których badani mieli

odrębne opinie. Dotyczyło to takich zagadnień, jak:

konieczności osobistego zakładania Niebieskiej Karty przez personel medyczny:

pojawiła się opinia, że mogą napisać do sądu, dlatego, że sąd jest takim organem, który

nie skupia się na jednym problemie, tylko ogląda dziecko całościowo ze wszystkich stron.

(…). Najlepszym takim miejscem jest sąd rodzinny i opiekuńczy [grupa 3], ale także

stwierdzenie, że ta osoba, która się zetknęła z tą przemocą, ona jednak powinna wziąć

jakąś odpowiedzialność za to, bo wszczynając tę procedurę ma się poczucie, że trzeba

potem w niej jakoś tam uczestniczyć, a poza tym dostaje się jakąś informację zwrotną, że

coś się zadziało [grupa 2];

zakresu koniecznej współpracy ze służbą zdrowia – obok wielu wypowiedzi

o konieczności pełnego udziału w pracach Zespołu i grup roboczych pojawiła się opinia,

198

że przedstawiciel służby zdrowia jest mi potrzebny do tego żeby zareagował, jeśli coś

widzi, żeby podjął swoje działania zgodne ze swoją profesją, żeby to zanotował,

i przekazał do mi tę informację (…). Natomiast na grupach roboczych, w Zespołach na

tych godzinach spotkań naprawdę nie są mi ci ludzie potrzebni [grupa 2];

roli niepublicznych placówek ochrony zdrowia. Z jednej strony twierdzono, że

niepubliczne zakłady zdrowotne to jest pełna, wolna amerykanka (…), tam lekarze są

inaczej kontraktowani i ci lekarze nam nie przyjdą na posiedzenie grupy roboczej, żeby

powiedzieć, bo to jest ich praca zawodowa bardziej zarobkowa i oni nie mają czasu

[grupa 2], a jednocześnie jeden z badanych stwierdził, że to często lepiej działa

w niepublicznych zakładach, dlatego, że ich organem założycielskim jest jakaś firma,

która jeszcze ma gdzieś tam kapitał zagraniczny i dla nich jest to takie dosyć oczywiste, że

na wszystko muszą być procedury. W publicznej ochronie zdrowia jeszcze nie do końca to

tak funkcjonuje [grupa 2].

3.3.2. Wymiar sprawiedliwości: sądy

Wiele zastrzeżeń dotyczących roli sądów w działaniach antyprzemocowych, podobnie

zresztą, jak w odniesieniu do prokuratury wynika z jednoznacznych rozstrzygnięć

ustawowych i przepisów zawartych w kodeksach, którymi te instytucje muszą się kierować

i w obrębie których ich elastyczność jest bardzo ograniczona: sędzia musi rozstrzygnąć ten

problem i to jest najbardziej obiektywne, bo nigdy nie wolno posługiwać się takim

schematem, że jedna pani powie drugiej pani. Muszą mieć dowody [grupa 3]. Nie zmienia to

faktu, że bardzo wielu badanych dostrzega poważne mankamenty w pracy sądu, uzasadnienia

których trudno byłoby odnaleźć w przepisach prawa. Najważniejsze zarzuty dotyczą

właściwie dwóch obszarów:

braku komunikacji, współpracy, pochylenia się nad materiałem zebranym w ramach

prac Zespołu i grup roboczych: my możemy skierować sprawę do sądu my możemy

napisać zawiadomienie czy policja to czasem robi z automatu, ale nie mamy przełożenia

na niektóre działania właśnie już dalej [grupa 4]; materiał dowodowy, który my zbieramy

(…) jest ignorowany przez wymiar sprawiedliwości. Czyli ja uważam że w 100% prawie

tych spraw które powinny zapadać postanowienia nie właśnie żadnego tam pozbawiania

wolności itd. Tylko nakazywania tym ludziom oddziaływań korekcyjnych [grupa 4];

sprawca po 2,3 latach wychodzi i natychmiast jest znowu przemoc, a my nie wiemy o tym,

że sprawca przemocy wychodzi na wolność. Przedterminowe zwolnienie chociażby (…),

199

natychmiast powinna być informacja, może nawet nie do Zespołu, ale chociażby do

pracownika społecznego, do dzielnicowego, żeby taka informacja poszła. Sprawca

wychodzi i nikt o tym nie wie. Dopóki nie będzie kolejnej przemocy [grupa 2]; nie ma

w ogóle żadnej współpracy bo to z wymiarem sprawiedliwości, czyli sądy, prokuratury

[grupa 4]; piszemy wielokrotnie do sądu kolejne wnioski o to, żeby jednak przyspieszył

swoje działanie, żeby jakoś zabezpieczyć dobro dzieci, żeby przebadać psychologicznie,

bo rodzice się jednak nie zgadzają, żeby z dzieckiem porozmawiał psycholog, a my

uważamy że to jest konieczne. Sąd cały czas, jeżeli jest jakaś sprawa, są przewlekane

postepowania, kolejne terminy wyznaczane i w niektórych sprawach jest tak, że mija rok

i właściwie mimo wielu naszych pism, cały czas to dziecko w tej rodzinie jest nieobjęte

żadną pomocą (…). A powinno być tak, że sąd np. nas informuje, że jakieś działanie

podjął, to jest czasem tak, że my się tego musimy dowiadywać od tej rodziny, że np. sąd

wydał nakaz badania psychologicznego dziecka, my o tym nie wiemy (…). Powinna być

jakaś informacja zwrotna. Żeby jakaś ta komunikacja była lepsza, ale ja wiem, że do tego

są potrzebne chyba zmiany przepisów [grupa 2]; w tym systemie zupełnie nie funkcjonuje

wymiar sprawiedliwości, zupełnie nie mamy ani kontaktu, ani wpływu, ani te zadania

które deleguje ustawa, że oni powinni z nami współpracować. Powinni

np. w postępowaniu dowodowym brać pod uwagę to co zbiorą inne podmioty, które się

daną rodziną zajmują. W ogóle tego nie biorą pod uwagę (…), mam na myśli sądy

zarówno rodzinne jak i karne i cywilne również jakby one były w innej rzeczywistości.

Tak. Czyli to jest rzeczywistość równoległa [grupa 4];

nieskuteczności, często wynikającej albo z zasądzania zbyt łagodnych wyroków lub ich

nieegzekwowania, albo z przewlekłości postępowania: nie ma egzekucji prawa. Ja

daleka bym była od tego, że mi chodzi o jakąś sprawiedliwość naprawczą, ale dla mnie

niedopuszczalne jest wydawanie takich wyroków, bo cierpi na tym nadal rodzina [grupa

3]; o ile nawet sąd wypełni swoje zadania jak wypełni, to czego tutaj mi z kolei brakuje?

Takiego aparatu egzekucji. Co mi po tym, że pan został uznany winnym stosowania

przemocy w okresie od do i za to skazuje się go na dwa lata w zawieszeniu na cztery,

np. pod dozorem kuratora i nałożenie obowiązku udziału w programie korekcyjno-

edukacyjnym, jak nie ma egzekucji, co się stanie jak on tego nie robi (…). Jeżeli ja słyszę,

że za trzy lata udowodnionej przemocy nad rodziną, człowiek dostaje, uwaga! 8000 zł

grzywny, wraca z kobietą do domu i mówi: chciałaś to masz, będziesz spłacała, to mnie

się wyć chce [grupa 3]; rzadko sądy też orzekają izolację, tak, albo zakaz zbliżania się

200

[grupa 3]; w większości tych wyroków, jak już do nich dojdzie, to są w zawieszeniu, to my

byśmy chcieli żeby każdy sprawca w programie wziął udział obowiązkowo, korektywno-

edukacyjnym i żeby ktoś to sprawdzał. Bo jeżeli to nie jest w wyroku, to ten kurator też się

nie czuje zobowiązany, żeby tego pilnować (…), to jest powtórne krzywdzenie, bo proszę

sobie wyobrazić, że pracuje cały Zespół na rzecz, żeby pomóc tej osobie, składają

doniesienie. Okazuje się, że albo się coś tam zawiesza, albo się umarza, bo wyrok jest

w zawieszeniu i to krzywdzi tą osobę przede wszystkim i to jest takie przerażające (…),

więcej się mówi, wypełnia tych dokumentów, przekonuje te osoby (…), a w efekcie

końcowym są albo w ogóle nie podjęte albo zupełnie nieskuteczne te działania karne

i właściwie nic z tego nie wynika [grupa 1]; jest do sądu skierowanie o badanie biegłego,

biegły zasądza tak że jest sprawa oczywiście o przymusowe leczenie, po roku trwania

procedury, jest nakaz zgłoszenia się na jakiś termin, a pan jest pijany więc dzielnicowy

przychodzi i go też nie zawiezie, bo pan jest pijany, albo on zostaje zawieziony i wychodzi

po 3 minutach [grupa 2]; przewlekłość mamy też takie rodziny, gdzie tą przemoc widzimy,

gdzie chcielibyśmy żeby coś się zadziało, zwłaszcza w rodzinach w których są dzieci

i stykamy się niestety z bardzo dużą przewlekłością procesów chociażby sądowych [grupa

2]. Warto podkreślić, że tego rodzaju złe doświadczenia mają wpływ na zaangażowanie

przedstawicieli innych służb i instytucji: każdy lekarz który chociaż raz poszedł do sądu

w charakterze świadka, wspomina to potem jako bardzo nieprzyjemne doświadczenie. Za

kolejnym razem się mocno zastanawia, czy na pewno chce się angażować w jakąś taką

sprawę [grupa 2].

Co ciekawe, okazuje się, że mimo tak sztywnych zasad, jakimi kieruje się wymiar

sprawiedliwości, zdaniem badanych wiele zależy od indywidualnego nastawienia sędziów:

bardzo dobrze jest z karnymi, z rodzinnymi bym powiedziała że jest średnio, natomiast jest

słabo z sędziami (…). Chcemy przybliżać sędziom, zarówno karnym jak i rodzinnym obszar

przemocy tutaj u nas w środowisku lokalnym, bo myślę, że oni cały czas nie znają (…).

Trudno ich nazwać partnerem w programie [grupa 2]; brak też jakiegoś kręgosłupa u sędziów

rodzinnych i tam się rozbijamy naprawdę.., musi dojść do potwornego dramatu, żeby znowu

wszystkim profesjonalistom, w tym sędziom wylać wiadro wody na głowę, żeby oni

oprzytomnieli [grupa 4].

201

Zaprezentowane opinie stoją w rażącej sprzeczności z tymi, które sformułował

przedstawiciel wymiaru sprawiedliwości, który:

mówił o skuteczności działań sądu: ja go pouczam i on to przyjmuje inaczej ode mnie niż

od żony, że ja pójdę na policję. I to przynosi efekty w bardzo dużym %, nie wiem czy nie

w 70% spraw. Moim zdaniem to jest ogromnie dużo [grupa 3]; w postępowaniu

o demoralizację takiego nieletniego ten dzieciak może się zderzyć ze mną. Ja wtedy

spinam się, dwoję i troję, żeby ten dzieciak nie miał wątpliwości co do tego, że większego

dziada to w życiu swoim nie spotkał, który będzie go prześladował z tego powodu, że nie

realizuje obowiązku szkolnego, niegrzecznie odzywa się do matki (…). Te dzieci

generalnie ulegają sprostowaniu (…), odsetek wyhamowania tego pogłębiania się

procesu demoralizacyjnego jest ogromny [grupa 3];

wskazywał na zindywidualizowane i empatyczne podejście do osób, które mają z nim

styczność: w sądzie rodzinnym walczymy o to, żeby ludzi motywować pozytywnie, nigdy

nie mówić że jesteśmy mądrzejsi i że oni są źli. Tylko, że źle postępują i trzeba to zmienić.

To od tej strony, nigdy z góry. Bo jeżeli my udajemy mądrzejszych i ładniejszych, to ludzie

nie przyjmą tego. My musimy bardzo delikatnie z nimi rozmawiać i tak jak mówię, jest

ogromny postęp [grupa 3]; to są ludzie często z ubogich rodzin, z ubogich środowisk, bez

szans na cokolwiek, więc tych ludzi trzeba szanować i też im trzeba podać na kartce taki

sposób postępowania, jak mają robić. I my to w sprawach opiekuńczych zwyczajnie

robimy [grupa 3];

oraz informował o włączaniu w obszar działań antyprzemocowych innych instytucji:

o każdym takim przypadku sądy powinny powiadomić prokuratora. Prokurator generalnie

będzie przychodził na takie postepowania z prostego powodu, bo jak sąd powiadomi

o takiej sprawie, a prokurator nie przyjdzie, to Ryszard Cebula w Uwadze zlinczuje szefa

prokuratorów (…). Obecność prokuratora na sali jest niezwykle pożądana, bo taka osoba,

sprawca przemocy widzi urzędnika prokuratury, który mówi tak: chwilowo odstępuję, nie

będę podejmowała czynności, będę pana miała na oku [grupa 3].

Badany swoje rozważania podsumował stwierdzeniem, że miejscem koordynującym te

wszystkie działania musi być sąd jednak, to jest moim zdaniem najlepsze miejsce do tego.

Wpływa taka sprawa do sądu i ja zastanawiam się co tutaj robić w tej sprawie [grupa 3].

202

3.3.3. Wymiar sprawiedliwości: prokuratura

Zarzuty formułowane pod adresem prokuratury w znacznym stopniu pokrywają się

z tymi, które dotyczyły sądów, badani często wręcz wymieniali te organy wspólnie

i formułowali pod ich adresem jedną wspólną opinię. Mamy tu zatem zarówno wskazania

dotyczące braku współpracy i komunikacji: nie mamy informacji zwrotnych [grupa 2];

wnioski przewodniczącego są lekceważone (…), pani prokurator nie wszczyna bo nie ma

podstaw, albo właśnie nie chroni ofiary [grupa 2]; brakuje nam współpracy wtedy np. kiedy te

sprawy są takie mocno delikatne, kiedy np. mamy wątpliwości czy ta osoba doświadczająca

przemocy się zdecyduje na to złożenie zeznań, mimo tego że na grupie roboczej z nią

pracujemy, mimo tego że ta osoba twierdzi, że jest już gotowa. My piszemy do prokuratury

zawiadomienie o podejrzeniu popełnienia przestępstwa, osoba doświadczająca przemocy jest

wzywana i odmawia składania zeznań. Prokurator umarza postępowanie, tu jest ten problem.

Zamiast się z nami skontaktować i przesłuchać chociażby członków grupy roboczej jako

świadków. Osoba odmawia zeznań i na tym się postepowanie kończy. Tu nie ma tej

współpracy [grupa 2], negatywnego wpływu na inne instytucje zaangażowane w działania

antyprzemocowe: procedura jest prowadzona 3 lata i różne tam organizacje współdziałają,

a prokuratura umarza sprawę [grupa 4]; mamy takie poczucie, że gdzieś te dwie strony się nie

rozumieją, prokuratura i my (…), bo my tylko koordynujemy te działania i jak widzimy, że

jakby coś złego się dzieje, to po to wysyłamy do prokuratury to zawiadomienie, żeby

prokuratura coś z tym dalej zrobiła, wysłała do sądu sprawę itd. A jak jest umarzana no to nie

jest to fajnie. I to trochę spowodowało że trochę mniej tych spraw jest wysyłanych do

prokuratury ponieważ gdzieś tam widzimy bezsens tego po prostu [grupa 2] oraz

przewlekłości postępowań: brakuje też większej przepustowości, większej liczby osób, które

by się zajęły sprawą, wszczęły to śledztwo, nie po 2 miesiącach [grupa 2].

Z jednej strony wskazywane są zewnętrzne źródła takiego stanu rzeczy: trzeba

zawiadamiać, tylko potem brakuje organom ścigania tych dowodów zazwyczaj bezpośrednich.

Osoby, które rozmawiają czy ze świadkiem czy z osobą doświadczającą przemocy, to nie jest

wystarczający dowód. Zazwyczaj to jest jeden z powodów niekarania sprawcy, umorzenia

śledztwa, no też oczywiście później wycofanie się tych osób doświadczających przemocy

z całego tego zeznania [grupa 2]; prokurator działa jakby na naszej bazie materiałów więc on

musi się opierać na pewnym materiale dowodowym. On nie może tak jak my tutaj

domniemywać czy przypuszczać, że coś tam.., on musi mieć konkretne argumenty, stąd

203

dlatego czasami te nasze prośby czy błagania się rozmijają [grupa 3], z drugiej jednak badani

wskazują na irracjonalność tak formalnego podejścia: czasami słyszałam od prokuratorów,

że dopóki nie ma czarno-białego materiału dowodowego, tzn. klientka ma się dać pobić? To

jest absurdalne, żeby w ogóle można mówić o realnym wystawieniu aktu oskarżenia.

Przepraszam, ale ja nie mam na to zgody [grupa 3]; prokuratura nie podejmie decyzji mimo

naszego wniosku odizolowanie sprawcy od ofiary, ponieważ nie ma uszkodzeń ciała i nie ma

obdukcji (…). I co my możemy zrobić. Nic. Możemy zaproponować ofierze żeby się

wyprowadziła. Z dziećmi, żeby je chronić, żeby chronić siebie (…). To właśnie prokuratura

ma możliwość taką, żeby tak zadziałać, postanowić dać ten środek zapobiegawczy, ale czeka

na nie wiem na co [grupa 2].

Pewną nadzieję budzi fakt, że obok informacji, że nic nie zmienia się na lepsze: tu się nic nie

zmieniło [grupa 2], w materiale pojawiły się także wskazania, że jednak coś się poprawia,

chociaż niekoniecznie z inicjatywy samych prokuratorów: prokuratura też po kilku sprawach

medialnych, jej podejście też się troszkę zmieniło w ostatnim czasie, ale potrzeba było spraw

medialnych [grupa 3]. W materiale badawczym pojawia się też istotny wątek wskazujący na

działania w kierunku poprawy takiego stanu rzeczy, które dotyczą zacieśniania współpracy

w ramach Zespołu Interdyscyplinarnego – w odróżnieniu do sędziów prokuratorzy mogą

włączać się w ich prace: szczęśliwie to się teraz zmienia, bo Zespoły znajdą człowieka, który

chce pracować i w dwóch mamy w tej chwili [grupa 1]; fajnie mieć takie doradcze ciało i też

możliwość jakiejś tam współpracy, że jest ona w stanie sprawdzić u siebie jakieś tam

szczegóły, co do pracy nad danym przypadkiem i nam jakoś podpowiedzieć ze swojej praktyki

co działa, co nie działa. Natomiast ona też nie ma wpływu na różne tam narzędzia śledcze, że

nie wiem, jakie są tam wytyczne, że dzięki czemu można umarzać bądź nie umarzać. Może

nam tylko podpowiedzieć jak pisać te zawiadomienia, co jest ważne, o co możemy

wnioskować [grupa 2].

Na koniec warto zauważyć – nie do końca spójne – głosy dotyczące relacji pomiędzy

policją i prokuraturą. Z jednej strony dotyczą one kłopotów policji we współpracy

z prokuraturą, zakłóceń w koordynacji i wzajemnym zrozumieniu: czasami priorytety policji,

a priorytety prokuratury się rozmijają (…). Mamy gro przypadków takich, gdzie warto by

było zastosować ten środek izolacji w postaci aresztu tymczasowego, czy zakazu zbliżania się.

Udaje się zebrać ten materiał, co jest do zebrania w te 48 godzin (…). I nie zawsze, jest wola

prokuratury, żeby pochylić się i mądrze czy rzetelnie ocenić ten materiał i czy jednak warto

204

kierować ten wniosek do sądu czy nie warto (…). Te nasze działania izolacyjne, które

chcielibyśmy zastosować, czasami w prokuraturze są traktowane jak niepotrzebne koło

u wozu, bo a to jest piątek, załóżmy, a to nie widzą… może się wycofa za tydzień, a może

odwoła i coś tam [grupa 3], a z drugiej niezbędnych dla wszczęcia postępowania prokuratur

czynności policyjnych: prokurator mówi: proszę państwa przepraszam, ale jeżeli do mnie

wpływa nawet państwa pismo tak z dokumentami ze wszystkim, to ja nie mogę wszcząć

postępowania ponieważ mamy taki przepis, że przez 2 miesiące muszę to zlecić wydziałowi

dochodzeniowo-śledczemu w policji. Więc my nawet nie dajemy sygnatury, sygnaturze

prokuratorskiej tym sprawom tylko przekazujemy do policji. Tylko policja, jak co ustali,

dopiero możemy się zająć i dopiero to ściągamy po 3 miesiącach nakaz prokuratorski (…).

I dopiero jeżeli policja uzna, że to jest zasadne lub nie zasadne prokuratura się tym zajmuje

[grupa 2]. Być może antidotum na taki stan rzeczy mogłyby stanowić wspólne szkolenia

policjantów i prokuratorów: warto jeżeli chodzi o tę instytucję przemocy w rodzinie również

wprowadzić jakby element szkolenia prokuratorów, choćby tych tylko, którzy się tą

problematyką będą zajmować [grupa 3]. [A takie szkolenie by się przydało wspólnie

z policjantami?] Myślę, że to jest dobry pomysł. Tylko to szkolenie musiało by być

organizowane okręgowo, że jeżeli by byli np. moi policjanci, to prokuratorzy, którzy

obsługują moją jednostkę. Bo to wtedy ma sens, bo na takich spotkaniach nawet jeżeli to

szkolenie miałoby być nudne, to mimo wszystko zacieśniają się jakieś tam kontakty,

znajomości. Łatwiej jest zadzwonić prywatnie do tego prokuratora, porozmawiać że taka

i taka sprawa, pochylmy się… [Zaufanie się też zwiększa?] Dokładnie. W ogóle uważam, że

mimo wszystko szkolenia są bardzo potrzebne i to wszystkim, nie tylko policjantom, ale każdej

osobie, która bierze udział w tych programach pomocowych. Warto jest szkolić, bo to musi

ewoluować [grupa 3].

3.3.4. Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych

Członek alkoholówki nam nie przychodzi, bo coś tam, coś tam i to jest trudne [grupa 2]; to jest

dla mnie państwo w państwie [grupa 3]. Przytoczone cytaty doskonale odzwierciedlają stan

rzeczy, chociaż w żadnym stopniu nie wyjaśniają przyczyn, dla których oczywista na

pierwszy rzut oka współpraca pomiędzy Komisjami Rozwiązywania Problemów

Alkoholowych a Zespołami Interdyscyplinarnymi okazuje się niemal niewykonalna,

mimo, że jest postrzegana, jako potrzebna: byłoby to potrzebne, bo często na przykład komisje

przeciwdziałania problemów alkoholowych w sytuacjach, gdzie występuje obok przemocy

205

alkohol, uzależnienie, to bardzo dobrze by było, żeby nie po prostu dublować swoich działań.

Jakoś tam się wpasować żeby się wzajemnie uzupełniać [grupa 4] i w gruncie rzeczy nakazana

przepisami: są zapisy dotyczące współpracy (…), te dzielnicowe Zespoły realizacji

i rozwiązywania problemów alkoholowych, ściśle powinny być skorelowane z programem

tym przemocowym, nazwijmy go tak umownie [grupa 2].

Podawane przez badanych, najważniejsze przyczyny tego, że jednak trudno tu mówić

o współpracy dotyczą:

kwestii wynagrodzenia, tego, że w odróżnieniu od członkostwa w Zespole uczestnictwo

w pracach Komisji jest płatne: wynagradzana, pracuje po godzinach, inna jest motywacja

tych ludzi do pracy, inaczej ten Zespół ze sobą współpracuje, jest inna jakość. Jest

niewielkie wynagrodzenie [grupa 2]; członkowie Zespołu Interdyscyplinarnego pracują za

darmo, a członkowie Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, którzy realizują

1/10 tego co Zespół Interdyscyplinarny zarabiają na tym [grupa 2]; oni dostają pieniądze

za swoją pracę, w związku z tym za to za co dostają pieniądze to dostają i nic więcej nie

chcą robić niż za to co dostają pieniądze [grupa 4];

odmiennego trybu pracy: oni pracują po godzinie 16, my mamy wszystko robić do 16-

tej. No i członkowie, którzy byliby zapraszani do współpracy, czy tam do obradowania na

tych posiedzeniach grup roboczych do poszczególnych rodzin, no to mogą nie przyjść, no

bo są gdzie indziej zatrudnieni i to jest trudne do przeskoczenia. Koronny argument, co

nie wiadomo jak ruszyć [grupa 2];

wątpliwości dotyczących kwalifikacji członków Komisji: jest pytanie (…), skąd się

rekrutuje tamte osoby. Czy to są rzeczywiście specjaliści i od czego są to specjaliści. Czy

to są osoby po prostu przypadkowe, które sobie dorabiają (…). One mogą być niechętne

do ujawniania tej swojej przypadkowości, do której ujawnienia mogłoby dojść, kiedy

weszłyby kwestie merytoryczne w dyskusji o rodzinie prawda [grupa 4];

wynikającego z braku wiedzy niechętnego stosunku do innych instytucji: oni tworzą

taki zamknięty klan i to jest takie na zasadzie, lęków związanych z tym, oni nie wiedzą co

my robimy my nie wiemy dokładnie co oni, nie ma tej płaszczyzny wymiany [grupa 4]; żeby

komisja alkoholowa działała prężniej, szybciej, nie wiem, bardziej przychodziła na nasze

spotkania (…), na to wpływu już nikt nie ma [grupa 2], co nawet bywa sankcjonowane

poprzez oficjalne stanowiska: sama Komisja wyprodukowała taki dokument chyba rok

temu (…), gdzie wprost wskazano, że przedstawiciele Komisji nie mogą brać regularnie

206

udziału w pracach grup roboczych (…). Czyli jakby już sama Komisja dostrzegła ten

problem niemożności pełnego zaangażowania się [grupa 2].

W efekcie dominuje przekonanie, że Komisje i Zespoły, pomimo oczywistej zbieżności

celów, to zupełnie odmienny sposób działania i widzenia problemu: dla mnie do dzisiaj

jest niezrozumiałe, mimo tego że jest to jedna z najstarszych ustaw o wychowaniu

w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, jak to jest możliwe, że w tym kraju Gminne

Komisje Rozwiązywania Problemów Alkoholowych, które mają jedne z największych

pieniędzy w systemie, nie zakładają, nie uruchamiają procedury „Niebieskie Karty”. Mają

taki obowiązek, ale w ogóle tego nie robią, bo (…) działa wg mnie taki syndrom gorącego

ziemniaka. Otóż jest pan, który pije i stosuje przemoc, więc wyślijmy go do pomocy

społecznej, a jeszcze lepiej do Zespołu i to nie nasz problem. Pozamiatane [grupa 3].

Na koniec warto powtórzyć wielokrotnie już przytaczaną zasadę, że jednak wszystko zależy

od ludzi i bezpośrednich relacji. W materiale badawczym znalazły się bowiem dwa

przykłady niemal wzorowej współpracy Komisji z Zespołem: teraz omawiamy na

posiedzeniu Zespołu Kartę, nową Kartę która wpłynęła do Zespołu i patrzymy, że w rodzinie

jest alkohol, to zgłasza się np. przedstawiciel Komisji i rozwiązywania problemów

alkoholowych i mówi: ja to wezmę, bo tam jest alkohol, (…) ja to poprowadzę [grupa 2];

w naszym Zespole mamy aktualnie dwóch przedstawicieli komisji alkoholowej. I to są osoby,

które znamy od lat, które współpracują z nami od lat, i nie mamy większych problemów, żeby

uczestniczyli w spotkaniach Zespołu [grupa 2]. Być może warto dokładnie zbadać, jak do tego

doszło i przekazać innym dobre praktyki w tym zakresie.

3.3.5. Środki masowego przekazu

Media generalnie nie są przez badanych traktowane jako potencjalny partner, przez

większość z nich nie zostały nawet wspominane. W tym sensie umieszczenie ich w grupie

podmiotów o przewadze ocen negatywnych jest nie do końca uzasadnione, w gruncie rzeczy

plasują się na granicy kolejnej grupy podmiotów nieobecnych. Jednak większość

nielicznych opinii o mediach była negatywna, mediom zarzucano:

włączanie się dopiero w drastycznych sytuacjach i braku codziennego zainteresowania

problemem przemocy: wcale nie jest tak łatwo przebić się z takimi problemami do

mediów. Wtedy jak się będzie działo coś złego, to tak. To wyciągną sami i automatem

207

pokażą, natomiast to, że coś się robi, to nie są takie medialne tematy. To nie jest coś, kto

by się tam pochylił, zachwycił: o, fajnie zrobili taką sieć, jedyna w Polsce [grupa 1]; jak

media to już jest za późno, bo to są skrajne sytuacje [grupa 1];

propagowanie zachowań przemocowych i w efekcie obniżanie wrażliwości w tym

zakresie: dzieci wynoszą (…) z mediów, z Internetu, z katastrofalnych bajek w skutkach,

no to niestety wszystko zaczyna się otorbiać na plecach i jest ten efekt kuli śnieżnej [grupa

3];

wypaczony sposób informowania o sytuacjach przemocowych, który w centrum stawia

ofiarę, a nie faktyczną przyczynę, czyli sprawcę: Media nie pomagają. Nie wiem czy pani

zwróciła uwagę na nagłówki w gazetach: Anna została zgwałcona, przepraszam co ją

zgwałciło? Szpilki ją zgwałciły, adidasy ją zgwałciły, głęboki dekolt, mini spódniczka,

majtki ja zgwałciły? Nie ma, że kto zgwałcił Annę, po prostu w Polsce nie istnieje

sprawca, który gwałci. Przekaz społeczny jest: nie daj się zgwałcić, nie ma przekazu: nie

gwałć [grupa 3];

stawanie po niewłaściwej stronie bez kompetentnego rozeznania, co faktycznie się

wydarzyło: dziecko, które było w wieku niemowlęcym i było na urazówce mniej więcej co

dwa tygodnie: komora nosowa przesunięta, żeberko uszkodzone, wywichnięte biodro,

wywichnięta rączka, bez przerwy. W momencie jak się znalazło w placówce, skończyły się

jakiekolwiek urazy (…). Zrobiła się awantura medialna, że jak to, cudownej matce, która

jak coś się działo, to natychmiast do szpitala, z interwencją, przy łóżeczku trwała

cierpliwie dziecka, zabrali dziecko! [grupa 4];

Nieliczne wypowiedzi wskazywały na pozytywne działania, takie jak wplatanie wątków do

seriali, co zwykle jest uzyskiwane dzięki prywatnym kontaktom osób zaangażowanych, czy

wymuszenie właściwych działań na organach ścigania: po kilku sprawach medialnych

podejście prokuratury też się troszkę zmieniło w ostatnim czasie, ale potrzeba było spraw

medialnych [grupa 3].

Osobny wątek stanowią tylko raz przywołane w charakterze partnera media lokalne, co –

jak się wydaje – może stanowić ciekawą podpowiedź możliwego do powielenia sposobu

działania (dobrej praktyki): nasi pomagacze przygotowują raz na 2 miesiące, artykuły takie

edukacyjne. My tworzymy też sami dodatek do gazety lokalnej, dodatek profilaktyczny.

Kolegium redakcyjnym jestem ja, jest dyrektor OPS-u, koordynator PIK-u i przewodnicząca

Zespołu dzielnicowego zespołu komisji i różni pomagacze w zależności od potrzeb. Pojawiają

208

się artykuły profesjonalne. Przez nasze służby robione. My nie zamawiamy, nie

przedrukowujemy, tylko specjaliści robią jakieś artykuły informacyjne i to jest nasza wkładka

do gazety lokalnej (…), to jest taka nasza kolejna edukacja [grupa 2]. Niestety, w całym

materiale badawczym nie znalazło się jakiekolwiek odwołanie do mediów

społecznościowych, nawet w odniesieniu do działań nakierowanych na zwiększanie wiedzy

i świadomości społecznej.

3.4. Podmioty (niemal lub całkowicie) nieobecne w narracji badanych

Związki wyznaniowe, kościoły, stowarzyszenia religijne: nieliczne wypowiedzi dotyczyły

możliwości oddziaływania poprzez treści głoszone przez Kościół w czasie nabożeństw,

przede wszystkim ochrony osób doznających przemocy [grupa 1], jednak bez zbytniej

nadziei, ze względu na to, że ta praca idzie bardzo wolno, bo są te względy no religijne nie

tak pojmowane, że pewne rzeczy są dane i nie do zmiany. I mało ten głos w kościele

katolickim jest słyszalny [grupa 2]. Jako stan pożądany przedstawiona została sytuacja

księdza, który odpowiednio skieruje słowo do tych osób, które mogłyby ewentualnie

skorzystać, żeby spojrzały nieco inaczej na swoją rodzinę, na związek małżeński itd. To taki

ksiądz do współpracy też by się przydał. Ale oczywiście nie każdy tylko taki, który ma

otwartość [grupa 2]. Niestety, obecnie takiej współpracy nie ma w zasadzie, co nie zmienia

faktu, że warto szukać tej współpracy, włączać do współpracy i nawiązywać [grupa 4].

Oprócz wypowiedzi o charakterze postulatywnym sporadycznie pojawiły się wskazujące na

podjętą współpracę z instytucjami religijnymi: pomoc prawna dla osób doświadczających

przemocy w rodzinie, z rodzin dysfunkcyjnych, takie konsultacje prawne. I one się dzieją

w parafii po sąsiedzku, tam ksiądz nam pozwala korzystać bezkosztowo z takiej sali [grupa 2].

Wypowiedzi dotyczyły nie tylko Kościoła katolickiego: pozyskanie do pracy kogoś ze zboru

świadków Jehowy by się bardzo przydało; tam wszedł ksiądz nie katolicki, tylko jakiś tam

kościół protestancki. I on był bardzo zainteresowany (…) i absolutnie był do współpracy

gotowy (…), się tak ucieszył, że tam tyle się dzieje i że on mógłby informacją służyć, czy

poradnictwem, czy jakoś przekierować [grupa 2]. Zabrakło, nawet w odniesieniu do

postulowanych działań placówek edukacyjnych jakiegokolwiek dostrzeżenia roli katechetów

w zapobieganiu przemocy choćby w wymiarze rówieśniczym.

Punkty Informacyjno-Konsultacyjne pojawiały się w narracji badanych jeszcze rzadziej,

chociaż jak już, to wypowiedzi na ten temat miały wydźwięk pozytywny: przy Punkcie

Informacyjno-Konsultacyjnym była grupa wsparcia dla ofiar przemocy [grupa 2];

209

współpracujemy z naszym Punktem Informacyjno-Konsultacyjnym (…), oni to robią w czasie

wolnym, więc to dla nas jest korzyść. Mamy szerszą wiedzę np. na temat problematyki tak,

i co się dzieje [grupa 2].

Podobnie nieliczne, ale pozytywne wskazania dotyczyły poradni psychologiczno-

pedagogicznych: wszystkie działania służące zwiększaniu dostępności poradni, zmianie czasu

pracy na bardziej popołudniowy, uruchomieniu poradni np. w sobotę, pośrednio też służyły

programowi przeciwdziałania przemocy, bo poradnie były bardziej dostępne dla rodziców,

szczególnie rodziców, którzy pracują [grupa 1]; też tam znajdują się takie zajęcia z zakresu

przemocy w rodzinie. W tym roku na pewno 2 są takie, ich nie jest dużo 14, 15 takich

programów rocznie (…). To nie jest dużo uczestników, bo poradnie z reguły działają z małymi

grupami (…). Więc są też takie w zakresie przeciwdziałania przemocy oprócz tych zadań,

które mają obowiązkowo, obligatoryjnie [grupa 1]; pracujemy ze wszystkimi właściwie

poradniami psychologiczno-pedagogicznymi w Warszawie [grupa 4]; jesteśmy w kontakcie,

oni mają te programy edukacyjne dla rodziców [grupa 4].

Opinie na temat roli instytucji szczebla wojewódzkiego miały generalnie wydźwięk

negatywny. Wskazano na kłopoty w przepływie informacji: nawet nie mamy wiedzy, nie jest

to przez nas przesyłane, jaka jest oferta szkoleniowa, czy jakichś spotkań roboczych,

absolutnie w tym nie uczestniczymy zastrzegając jednocześnie, że to idzie tak bezpośrednio

czasem do OPS-ów [grupa 1] oraz na nieco zaskakujące wymogi w zakresie

sprawozdawczości: wymaga i jeśli chodzi o przedział wiekowy i wymaganie peseli do tego,

żeby te indywidualne przypadki opisać. Właściwie nie opisać, tylko potem statystyki z tego

wykonać. No i to, myślę, że to jest jakieś tam czasem utrudnienie [grupa 2].

Tylko jedna wypowiedź dotyczyła możliwej współpracy z komornikiem, którego działania

zostały ocenione jako skuteczne, użyteczne i trwałe: tego pana wyprowadził komornik,

zresztą bardzo przemiły człowiek, tez starał się tak robić, żeby pomóc tej kobiecie [grupa 3].

Czasem mówiono o zaangażowaniu pojedynczych prawników, jednak nie pojawiły się

wypowiedzi dotyczące potrzeby systematycznej współpracy ze środowiskiem prawniczym,

poza jednym stwierdzeniem, że bardzo pożyteczna byłaby stała obecność adwokata w OPS

właściwy człowiek na właściwym miejscu (…) opłacany za pieniądze z miasta [grupa 3].

Zaskakująco niewiele wypowiedzi dotyczyło pracy asystentów rodziny, jedna była bardzo

krytyczna: to była wyłącznie forma zarobkowania i szkodzenia (…), bo ta osoba przychodziła

210

w środowisko rodzinne przez długi okres czasu wielokrotnie i ta osoba nie zobaczyła tego, co

zobaczyła incydentalnie przychodząca kurator społeczna, nawet nie zawodowa. I ta asystent

rodziny racjonalizowała to, co się w tym domu działo, niektóre sytuacje [grupa 3]. Częściej

wskazywano na to, że są potencjalnie użyteczni w przeciwdziałaniu przemocy, ponieważ

mogą prowadzić swego rodzaju stały monitoring rodzin zagrożonych przemocą: mają jakoś

tam wyznaczone środowisko z którym współpracują (…), to nie jest tylko takie pochylenie się

nad rodziną od czasu do czasu, raz na dwa miesiące, tylko też by bycie w kontakcie z rodziną,

czas na te relacje [grupa 2].

Poza sporadycznymi wskazaniami, za właściwie nieobecne w narracji badanych należy uznać

takie podmioty, jak:

lokalne instytucje kultury: warsztaty organizowane były nie w miejscach tych

niepublicznych, ale np. w Urzędzie, w Domu Kultury, to tutaj tak myślę, że warto było, bo

tam są w większości nasi mieszkańcy [grupa 2]; w naszym programie działa biblioteka,

ponieważ udostępnia miejsce dla rodzin, gdzie (…) może dojść do przemocy. Biblioteka

razem z nami organizuje zajęcia (…). Teraz mamy zajęcia muzyczne (…), potem są

zajęcia plastyczne dla razem: dzieci i rodziny. Rok temu była klasyka bajki, bo tak sobie

wymyśliliśmy że te dzieci nie znają podstawowych bajek polskich [grupa 2];

Straż Miejska: nie widziałam tam Straży Miejskiej, z tego co mi się wydaje, że nie

zauważam tego podmiotu (…) Oni też mogą zasygnalizować różne rzeczy (…). Ich

kompetencje są jakoś w jasny sposób określony, natomiast, chyba to troszeczkę, no mają

czasami szerszy zakres. I widać czasami nawet to, co się dzieje, na określonych okolicach,

skupiskach itd [grupa 2]; ze Strażą Miejską nie współpracujemy. Nie wiem czy chcemy, bo

mamy z policją [grupa 2];

świetlice środowiskowe: mimo, że pojawiło się stwierdzenia, że to już jest potencjał

środowiskowy (…), jest to bardzo duży partner, dlatego, że w tej chwili się dzieją bardzo

dużo rzeczy skierowanych do różnych środowisk, do rodzin, do dzieci [grupa 2];

Urząd Pracy: był taki moment, że kluby pracy współpracowały z UP, po czym bezrobocie

spadło i UP obawiając się konkurencji przysłał takie ogólne ustalenie na poziomie

zarządu miasta, które zapadło, że dzielnice mają zlikwidować kluby pracy, nasz OPS

zostawił. W związku z czym jest taka szansa, szczególnie jeśli są to kobiety

doświadczające przemocy, żeby też im dać tę wędkę, że wyjściem też jest uniezależnienie

się ekonomiczne. Jest to taki dość mocny fundament budowania autonomii [grupa 2];

211

uczelnie wyższe: wprost nie pojawiła się żadna wypowiedź na ten temat, a jedynie

wspomniano: jakieś badania tam robiliśmy niedawno, to już poza tym protokołem, poza

wywiadem. Robiliśmy badania, jedna też z organizacji z uczelni robiła wśród… takie

potrzeb dzieci. To chodziło o różne takie… fajny program stypendialny (…), wyszły fajne

rzeczy (…) to, o czym mówię, to wiem z tych badań, wiem, że tu jest duży potencjał, ci

ludzie mają duży potencjał (…). Czyli stać tych ludzi na więcej [grupa 2]. Wydaje się, że

to poważny niewykorzystany potencjał, że bardzo użyteczne, zwłaszcza w kontekście

wskazanych braków w zakresie lokalnych diagnoz mogłoby być nawiązanie współpracy

z uczelniami, co pozwoliłoby uzyskać badaczy, choćby w ramach zajęć prowadzonych na

takich kierunkach jak socjologia, pedagogika, resocjalizacja, psychologia, czy

kryminologia;

system penitencjarny: mamy też takie swoje przyczółki w więziennictwie tam, gdzie się

pracuje z tymi osadzonymi już za przemoc stosowaną wobec dzieci. Chociażby na

Rakowieckiej ten oddział, stamtąd mamy psychologa, który z nami współpracuje i często

zdarza się, że jest to sprawca przemocy wobec tych osób, które są u nas pod opieką.

[grupa 4].

212

Część IV: ANALIZA SWOT, WNIOSKI I REKOMENDACJE

1. Analiza SWOT

1.1. Mocne strony Programu

Program wprowadził systemową zmianę w Warszawie, zmienił sposób postrzegania

problemu przemocy w rodzinie, z zagadnienia podlegającego osobno poszczególnym

podmiotom przypisanym do różnych resortów na zagadnienie ogólnospołeczne,

interdyscyplinarne, w sposób umożliwiający współpracę służb z różnych resortów oraz

zbudował fundamenty pod stabilny system, który teraz można rozbudowywać

i udoskonalać.

Poprzez podejście kompleksowe pełni funkcję porządkującą działania antyprzemocowe

w Warszawie oraz stanowi ramę odniesienia dla działań podejmowanych przez

poszczególne instytucje i organizacje w oparciu o oddzielne przepisy organizujące ich

działania.

Dzięki istniejącemu klimatowi koalicji Program stanowi formalne ułatwienie współpracy

pomiędzy poszczególnymi podmiotami/realizatorami, obniża bariery

międzyinstytucjonalne, a w razie potrzeby stanowi instancję odwoławczą, w sytuacji, gdy

jakiś zobowiązany do tego podmiot nie chce podjąć współpracy.

Wielu członków Zespołów Interdyscyplinarnych reprezentuje wysoki poziom

zaangażowania oraz dobre merytoryczne przygotowanie. Należy podkreślić

doświadczenie pracowników socjalnych, poprawę jakości działania policji oraz wzrost

zaangażowania sektora edukacji. Znaczącą rolę w działaniach odgrywają traktowane

partnersko organizacje pozarządowe.

Program zapewnia szeroką i zróżnicowaną ofertę wsparcia dla ofiar przemocy,

adresowaną do poszczególnych członków rodzin. Jako przykład dobrej praktyki należy

wskazać Warszawską Sieć Pomocy Dzieciom umożliwiającą wymianę doświadczeń

i współpracę specjalistów.

1.2. Słabe strony Programu

Obecna struktura Programu jest dla realizatorów mało przydatna na co dzień, zawiera zbyt

dużo celów szczegółowych i nie zawsze precyzyjnych wskaźników. Program cechuje

niska elastyczność i dynamika.

213

Wśród realizatorów brakuje poczucia konsekwentnej, systematycznej koordynacji

Programu na poziomie Miasta, co w sytuacji przeciążenia biurokracją i skomplikowanej

sprawozdawczości utrudnia realizatorom codzienne funkcjonowanie oraz ogranicza

skuteczność ich działań.

W realizacji Programu nad procedurami przeważają relacje osobiste. Część podmiotów

zaangażowanych w działania jest nadmiernie obciążona (przede wszystkim OPS

i policja), a do realizacji zadań nie są wystarczająco włączone podmioty posiadające

zasoby mogące znacząco wpłynąć na poziom realizacji zadań (przede wszystkim system

ochrony zdrowia i wymiar sprawiedliwości, a także media, instytucje religijne, instytucje

kultury, instytucje rynku pracy, uczelnie wyższe).

Zespołom Interdyscyplinarnym brakuje jednolitych wytycznych postępowania, obecnie

pracują na różne sposoby i w różnych trybach, co powoduje problemy zwłaszcza

w sytuacji konieczności podejmowania działań wykraczających poza obręb dzielnicy.

Wykonywanie zadań antyprzemocowych w Zespołach Interdyscyplinarnych bez

dodatkowego wynagrodzenia, w godzinach pracy i w ramach obowiązków służbowych

(bez zmiany ich zakresu) przyczynia się do rotacji ich składów, wypalenia zawodowego

członków, a także ograniczenia oddziaływania na pracujące ofiary i sprawców, którzy

muszą zwalniać się z pracy, aby wziąć udział w pracach zespołów, a tym samym obniża

efektywność działań podejmowanych wobec konkretnych rodzin.

Zespołom Interdyscyplinarnym brakuje narzędzi wpływu na członków ze strony

przewodniczących Zespołów, co uniemożliwia dyscyplinowanie tych osób, które nie

wywiązują się z obowiązków, a także narzędzi wpływu na sprawców przemocy, co

powoduje, że skuteczność oddziaływania w znaczącym stopniu zależy od ich dobrej woli.

W Programie w zbyt małym stopniu (w odniesieniu do potrzeb) podejmowane są

działania edukacyjne i kampanie społeczne, w szczególności brakuje przekazu

kierowanego do potencjalnych sprawców.

Oferta dla ofiar przemocy jest zbyt rozproszona, charakteryzuje się nadmierną

specjalizacją w zakresie oferowanych usług, czasem zbyt długim czasem oczekiwania na

usługi w stosunku do potrzeb klientów. Za mało jest kompleksowego wsparcia

dostępnego dla całej rodziny, brakuje możliwości równoległej pracy z ofiarą i sprawcą.

Oferta działań skierowana do sprawców jest ograniczona i wymaga zbyt długiego okresu

oczekiwania, brakuje też diagnozowania przyczyn stosowania przemocy i wynikającego

z tego różnicowania kierowanej do nich oferty.

214

Realizatorzy Programu nie dysponują wystarczającymi informacjami: brakuje pogłębionej

diagnozy zjawiska przemocy w rodzinie na poziomie całej Warszawy, jak

i poszczególnych dzielnic, nie ma wystarczającej diagnozy zasobów, nie zostały

przeprowadzone niektóre badania i pomiary, które miały stanowić źródło danych dla

wielu wskaźników.

W Programie nie przewidziano osobnego budżetu na działania Zespołów

Interdyscyplinarnych, koszty funkcjonowania Programu pokrywane są przede wszystkim

ze środków z rocznych opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów

alkoholowych, tzw. „korkowego”, co wzmacnia stereotypizację łączącą przemoc domową

z uzależnieniami.

Działania podejmowane w Programie mają głównie interwencyjny i krótkoterminowy,

a nie długofalowy charakter.

1.3. Szanse Programu

Uczynienie Programu bardziej zrozumiałym i użytecznym dla realizatorów można

uzyskać poprzez ograniczenie liczby celów i wskaźników, sformułowanie ich w sposób

możliwy do realizacji i pomiaru oraz określenie dla nich wartości bazowych

i oczekiwanych, preferowanych trendów zmiany, ograniczenie liczby źródeł danych do

oceny wskaźników.

Należy zadbać o utrzymanie wysokiego poziomu zaangażowania części realizatorów,

którzy stanowią najważniejszy zasób kadrowy Programu oraz o napływ kolejnych

realizatorów i sojuszników, dziś nieobecnych lub zbyt mało zaangażowanych.

Należy podtrzymywać szeroką akceptację dla idei współpracy międzyinstytucjonalnej,

m.in. poprzez prezentowanie wymiernych korzyści, efektu synergii i upowszechnianie

dobrych praktyk.

Warto upowszechniać już istniejące oraz tworzyć nowe sieci i partnerstwa, a także mapy:

zarówno działających podmiotów, jak i – czasem nakładających się w obrębie celów

i działań – programów miejskich i dzielnicowych.

Konieczne jest podjęcie działań na rzecz zmniejszenia obciążenia obowiązkami członków

Zespołów Interdyscyplinarnych oraz docenienia ich pracy. Można to uzyskać na drodze

porozumień z pracodawcami dotyczących zmiany zakresu obowiązków, wydzielenia

215

stanowisk lub nawet jednostek organizacyjnych ds. przeciwdziałania przemocy w ramach

istniejących podmiotów oraz wprowadzenia systemu gratyfikacji niefinansowych.

Codzienne funkcjonowanie realizatorów można znacząco usprawnić poprzez

ujednolicenie wytycznych w zakresie postępowania Zespołów Interdyscyplinarnych,

zwłaszcza poprzez sprecyzowanie pełnionej przez nie funkcji w systemie (koordynacja

czy praca z konkretnymi rodzinami) oraz opracowanie jasnych reguł/algorytmów dla

realizacji procedury „Niebieskie Karty”, które w sposób bardziej przystępny, niż

Rozporządzenie wyjaśniałyby i porządkowały reguły zamykania, przenoszenia pomiędzy

dzielnicami, przepływu informacji.

Pożądany jest wzrost zakresu koordynacji działań przez BPiPS, co wymaga wzmocnienia

finansowego i kadrowego oraz stworzenia osobnego miejskiego budżetu na działania

antyprzemocowe.

Zapewnienie minimum kwalifikacji członków Zespołów Interdyscyplinarnych możliwe

jest poprzez oferowanie (dostosowanego do sygnalizowanych potrzeb) doradztwa

i superwizji oraz materiałów informacyjno-edukacyjnych, a także zapewnienie

zróżnicowanej, dostępnej oferty szkoleniowej/ wymiany doświadczeń/ upowszechniania

dobrych praktyk.

Pozytywny wpływ na skuteczność Programu miałoby zapewnienie kompleksowej

i dostępnej oferty wsparcia: albo w ramach jednego programu/projektu albo poprzez

koordynację działań NGO i położenie nacisku na programy wieloletnie, a także na

budowanie partnerstw oraz zapewnienie większej, bardziej zróżnicowanej oraz szybko

dostępnej oferty, także adresowanej do sprawców przemocy.

Należy podejmować systematyczne działania umożliwiające wprowadzenie tematu

przemocy w rodzinie do debaty publicznej, poprzez społeczne kampanie informacyjne

i reklamowe oraz rozszerzenie edukacji publicznej w szkołach (dotyczącej zarówno

kwestii przemocowych, jak i propagowania pozytywnych zachowań).

Dla uzyskania przez realizatorów Programu wiedzy koniecznej do podejmowania

skutecznych i adekwatnych do potrzeb działań, niezbędne jest zrealizowanie miejskiej

i dzielnicowych pogłębionych diagnoz zjawiska przemocy w rodzinie (wg spójnej

metodologii) oraz systematyczne gromadzenie danych istniejących w systemie i/lub

możliwych do uzyskania przez realizatorów bez dodatkowych kosztów, tworzenie

lokalnych/dzielnicowych map: placówek, zasobów, potrzeb, zagrożeń.

216

1.4. Zagrożenia Programu

Wśród realizatorów Programu rośnie przekonanie o braku stabilności systemu

(ze względów politycznych, finansowych, organizacyjnych) oraz o jego możliwym

załamaniu z przeciążenia, doświadczanego przede wszystkim przez głównych

realizatorów, czyli pracowników socjalnych i policję. Taki stan rzeczy, bez

wystarczającego wsparcia systemowego, grozi rezygnacją najbardziej zaangażowanych

i doświadczonych osób. Pojawiają się także obawy dotyczące zmian prawnych

prowadzących do ograniczenia lub zlikwidowania podstaw prawnych Programu, w tym

procedury „Niebieskie Karty” i funkcjonowania Zespołów Interdyscyplinarnych.

Wśród realizatorów Programu wzrasta poziom frustracji wynikający z przekonania

o braku długofalowej skuteczności działań. Składają się na to: przekonanie o braku

skutecznych narzędzi monitoringu sytuacji rodzin, które skorzystały ze wsparcia,

obowiązujących zapisów ustawowych (niejasne funkcje podmiotów, brak gratyfikacji

finansowej), przewlekłości w zakresie egzekucji prawa i niedostatecznej współpracy ze

strony instytucji wymiaru sprawiedliwości.

Utrzymuje się niska wiedza i świadomość społeczna na temat przejawów przemocy

(zwłaszcza niefizycznej), wciąż występuje zbyt wysokie przyzwolenie na stosowanie

przemocy, w efekcie prowadzące do niskiego poziomu wrażliwości i reagowania

społecznego.

W sytuacji, gdy oferta dla osób uwikłanych w przemoc (ofiar i sprawców) nie jest

dostępna tu i teraz, albo nie spełnia oczekiwań możliwy jest spadek zaufania wobec

instytucji pomocowych.

Brak diagnozy uniemożliwia trafne formułowanie celów i wskaźników oraz dokonanie

rzetelnej oceny rezultatów, a tym samym modyfikowanie sposobów działania.

Brak gwarancji wydzielonego budżetu dla działań obligatoryjnych z zakresu

przeciwdziałania przemocy w rodzinie i wymuszone w ten sposób łączenie (poprzez

korzystanie ze środków z rocznych opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów

alkoholowych, tzw. „korkowego”) przeciwdziałania przemocy z uzależnieniami powoduje

utrwalanie stereotypów groźnych dla budowania właściwego podejścia społecznego.

217

2. Wnioski i rekomendacje

2.1. Wnioski i rekomendacje dotyczące funkcjonowania systemu przeciwdziałania

przemocy w Warszawie

Wniosek: brakuje jednoznacznego i powszechnie podzielanego określenia funkcji Programu

w systemie przeciwdziałania przemocy w Warszawie, a sam Program jest przez realizatorów

postrzegany jako raczej zamknięta formuła utrudniająca dokonywanie modyfikacji będących

odpowiedzią na zmieniające się w ciągu czterech lat uwarunkowania.

Rekomendacja: Program powinien w systemie pełnić funkcję mapy drogowej,

prawidłowego, spójnego postępowania w zakresie przeciwdziałania przemocy w Warszawie

z pozostawieniem zakresu elastyczności dla realizatorów: kolejna edycja Programu powinna

mieć bardziej elastyczną formułę, umożliwiającą zarówno wypełnienie oczekiwań części

realizatorów dotyczących wskazania prawidłowego sposobu realizacji regulacji ustawowych,

jak i pozwalającą na uwzględnienie działań rozszerzających lub uzupełniających

obowiązkowe zadania.

Wniosek: brakuje jednolitego sposobu funkcjonowania Zespołów Interdyscyplinarnych na

terenie Warszawy, poszczególne Zespoły różnią się sposobem procedowania, składem,

formułą postępowania w procedurze „Niebieskie Karty”.

Rekomendacja: potrzebne jest opracowanie wytycznych i/lub algorytmów dotyczących

funkcjonowania Zespołów Interdyscyplinarnych, proces ich powstawania musi mieć

charakter partycypacyjny, co pozwoli ograniczyć ewentualne nieporozumienia w przyszłości.

W pierwszej kolejności powinny one dotyczyć praktycznych wskazówek stosowania

procedury „Niebieskie Karty”.

Wniosek: w obecnym kształcie Programu ewidentnie nadmierne obciążenie obowiązkami

dotyka pracowników socjalnych i funkcjonariuszy policji, a w mniejszym zakresie także

pozostałych członków Zespołów Interdyscyplinarnych. Najważniejsze konsekwencje takiej

sytuacji to frustracja spowodowana niemożnością pogodzenia obowiązków, obniżenie jakości

działań i rutyna (zarówno w podstawowym miejscu pracy, jak i działaniach na rzecz Zespołu)

oraz odpływ najbardziej kompetentnych, doświadczonych i zaangażowanych osób.

218

Rekomendacja: w sytuacji braku prawnych możliwości wynagradzania finansowego za

pracę w Zespole Interdyscyplinarnym należy dążyć do odciążenia jego członków poprzez

wprowadzanie uzgadnianych z pracodawcami rozwiązań organizacyjnych w miejscach

zatrudnienia (tworzenie osobnych stanowisk, zmiana zakresu podstawowych obowiązków).

Należy także upowszechniać stosowanie gratyfikacji niefinansowych.

Wniosek: Członkowie Zespołów Interdyscyplinarnych nie mają pełnego rozeznania

w funkcjonalnościach dostępnych im narzędzi informatycznych.

Rekomendacja: zadbać o upowszechnienie wśród realizatorów wiedzy na temat dostępnych

funkcjonalności Pomostu oraz zaprojektować nowe rozwiązania/narzędzia informatyczne

usprawniające przepływ informacji, które odpowiadałyby na wcześniej szczegółowo

zdiagnozowane zapotrzebowanie realizatorów w tym zakresie

Wniosek: kończący się Program, zgodnie ze swoją nazwą, w dużej mierze koncentrował się

na ofiarach przemocy. Doświadczenia realizatorów wskazują jednak, że skuteczne

przeciwdziałanie przemocy w rodzinie, a w szczególności uzyskanie długotrwałych efektów

w tym zakresie wymaga równoległej pracy także ze sprawcami przemocy i zmiany ich

zachowań.

Rekomendacja: należy zadbać o przygotowanie większej, bardziej zróżnicowanej oraz

dostępnej w możliwie krótkim czasie oferty dla sprawców przemocy, poprzedzonej diagnozą

przyczyn stosowania przemocy.

Wniosek: budżet przewidziany na realizację zadań w Programie jest niewystarczający,

co w efekcie:

generuje ukryte koszty po stronie realizatorów, w postaci wydawania pieniędzy na

obsługę Zespołów Interdyscyplinarnych;

koncentruje praktyczną stronę realizacji Programu na prowadzeniu procedury „Niebieskie

Karty”, w niewystarczający sposób kładąc nacisk na działania diagnostyczne,

profilaktyczne, edukacyjne i kampanijne;

w konsekwencji Program opiera się głównie na interwencji w sytuacji zaistniałej

przemocy, w mniejszym stopniu skupiając się na działaniach prewencyjnych.

219

Rekomendacja: potrzebne jest wzmocnienie koordynacji działań antyprzemocowych na

poziomie Miasta, co nie jest możliwe bez wzmocnienia Wydziału Przeciwdziałania Przemocy

w Rodzinie BPiPS pod względem kadrowym i finansowym, np. poprzez wydzielenie budżetu

na działania antyprzemocowe.

Wniosek: realizatorzy wciąż spotykają się z przejawami niskiej świadomości społecznej

w zakresie zachowań przemocowych (zwłaszcza innych niż przemoc fizyczna), ich przyczyn

i skutków, a także możliwych sposobów reagowania.

Rekomendacja: należy zadbać o prowadzenie systematycznych działań informacyjnych,

edukacyjnych i kampanijnych w tym zakresie. Jednocześnie należy podkreślić, że nie

powinny one być adresowane wyłącznie do potencjalnych ofiar i świadków przemocy,

konieczne jest zaprojektowanie przekazu kierowanego do potencjalnych sprawców.

Wniosek: kończący się Program zdecydowany nacisk kładzie na działania dedykowane

poszczególnym grupom ofiar, jednocześnie niedostatecznie organizując wsparcie

kompleksowe dla całych rodzin.

Rekomendacja: oprócz kontynuowania zbudowanej już w ramach systemu specjalistycznej

oferty dedykowanej poszczególnym grupom ofiar, pożądane jest zapewnienie kompleksowej

i dostępnej oferty wsparcia dla całych rodzin, albo w ramach jednego programu/projektu, albo

poprzez koordynację działań (w ramach działań NGO należy w tym celu położyć nacisk na

budowanie partnerstw, które pozwolą im wspólnie zbudować skoordynowane działania

kompleksowe).

220

2.2. Wnioski i rekomendacje dotyczące zapisów Programu Przeciwdziałania

przemocy w Warszawie na lata 2012-2016

Wniosek: wiele zapisów Programu, w tym jego cele z jednej strony są nieznane lub

niezrozumiałe dla realizatorów Programu, a z drugiej niemożliwa jest ocena stopnia ich

realizacji:

sformułowano zbyt wiele celów szczegółowych i przypisano do nich zbyt wiele

wskaźników;

część wskaźników jest sformułowana nieadekwatnie do treści celu, w niektórych

przypadkach nie przewidziano jednoznacznych miar wskaźników;

nie zrealizowano wielu badań i pomiarów, mających być źródłem danych dla

wskaźników;

dla wskaźników nie zostały określone wartości bazowe, wartości oczekiwane/pożądane

ani oczekiwane trendy zmian.

Rekomendacja: w kolejnej edycji Programu należy:

ograniczyć liczbę celów i wskaźników i sformułować je zgodnie z metodą SMART, jako

możliwe do realizacji i pomiaru;

stworzyć metryki celów, w których zostaną one opisane oraz wskazane zostaną

m.in. czynniki warunkujące ich osiągnięcie oraz ryzyka wpływające na ich realizację.

Metryki powinny zawierać: wartości bazowe, przewidywane wykonanie, coroczne

prognozy, preferowane trendy oraz podmioty odpowiedzialne za realizację celu;

ograniczyć liczbę źródeł, z których czerpane są dane do oceny wskaźników na rzecz

badań dedykowanych dla potrzeb Programu, danych istniejących w systemie lub takich,

które niewielkim wysiłkiem są możliwe do uzyskania przez samych realizatorów

(np. poprzez sformułowanie wspólnego bloku pytań stosowanego w ewaluacjach

wewnętrznych wszystkich działań realizowanych w ramach Programu).

221

ANEKS

Metodologia badania

1. Cele projektu badawczego: pytania badawcze

Badanie ewaluacyjne dotyczyło przede wszystkim przebiegu realizacji Programu i oceny jego

rezultatów w odniesieniu do zakładanych celów. Celem było nie tylko dokonanie ewaluacji

Programu na lata 2012-2016, ale również odpowiedź na pytanie o to, jakie działania

realizowane w ramach Programu należy kontynuować, jakie rozwijać lub zmieniać, by

podnieść jego skuteczność. Tym samym konieczne było dokonanie diagnozy wpływu

czynników wewnętrznych (związanych z realizatorami Programu) i zewnętrznych

(uwarunkowań prawnych, rozwiązań systemowych) na jego realizację. Odrębne zagadnienie

dotyczyło systemu sprawozdawczości oraz adekwatności przyjętych w Programie

wskaźników realizacji celów.

2. Wykorzystane źródła

2.1. Materiały przekazane przez Zamawiającego

Analizie poddane zostały dane wytworzone przez samych realizatorów Programu, instytucje

i organizacje współpracujące, dostępne raporty, opracowania, ewaluacje. Były to następujące

dokumenty:

Program Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie

na lata 2012-2016 i sprawozdania z jego realizacji oraz realizacji poszczególnych działań;

dane z realizacji procedury „Niebieskie Karty” Zespołów Interdyscyplinarnych;

wyniki badań sondażowych, jakościowych i ewaluacyjnych dotyczących problematyki

przemocy w rodzinie na terenie m.st. Warszawa;

sprawozdania i dane z realizacji różnych zadań zlecanych w ramach Programu (programy

profilaktyczne, edukacyjno-korekcyjne, Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom

Wykorzystywanym Seksualnie, itp.);

inne dokumenty (np. raport NIK-u, wyniki audytu wewnętrznego, dane o prowadzonych

kampaniach, informacje o ofercie doradztwa dla członków Zespołów

Interdyscyplinarnych i Grup Roboczych itp.).

222

Szczegółowe zestawienie wykorzystanych materiałów znajduje się w części 1 Raportu

Ewaluacyjnego.

2.2. Wywiady pogłębione

Indywidualne wywiady pogłębione (IDI) zostały przeprowadzone z przedstawicielami

następujących podmiotów:

Biura Pomocy i Projektów Społecznych Urzędu m.st. Warszawy, Wydziałów Spraw

Społecznych i Zdrowia w dzielnicach oraz Biura Edukacji Urzędu m.st. Warszawy;

zespołów interdyscyplinarnych ds. przeciwdziałania przemocy w rodzinie w dzielnicach

m.st. Warszawy;

ośrodków pomocy społecznej i innych jednostek zajmujących się problematyką

przemocy w rodzinie, w tym sędzią rodzinnym, przedstawicielem policji i kuratorem

sądowym;

organizacji pozarządowych.

Dobór osób badanych odbywał się dwustopniowo – najpierw w oparciu o wstępną analizę

danych zastanych wytypowano dzielnice i typy instytucji, w których należałoby

przeprowadzić wywiady, następnie listy te zostały skonsultowane z przedstawicielami BPiPS,

a po nieznacznej korekcie wynikającej z tych konsultacji, dobrano badanych realizujących

różne zadania w ramach Programu. Dobór zakładał równomierną reprezentację badanych

z poszczególnych typów instytucji, jednak wiele z tych osób jednocześnie pełniło kilka

funkcji (np. jednocześnie przewodniczyli Zespołom Interdyscyplinarnym i kierowali

jednostkami organizacyjnymi zajmującymi się problematyką przemocy w rodzinie w swoim

miejscu pracy). W badaniu wzięli udział przedstawiciele różnych urzędów z jedenastu

dzielnic Warszawy.

Ponadto przeprowadzony został wywiad o charakterze eksperckim (z tzw. sędzią

kompetentnym) z osobą niezwiązaną z realizacją Programu, ale znającą bardzo dobrze

problematykę przeciwdziałania przemocy w rodzinie, którą poproszono o skomentowanie

wyników analiz przeprowadzonych przez badaczy.

223

2.3. Wyniki konsultacji z realizatorami Programu

Ze względu na to, że ważnym celem projektu badawczego było dostarczenie informacji

pozwalających zaprojektować kolejną edycję Programu, kluczowe było skonfrontowanie

wyników badań z szerszym gronem realizatorów programu. W tym celu zostały

zorganizowane dwa spotkania konsultacyjne o zróżnicowanym charakterze:

spotkanie w gronie 57 osób, które odbyło się 7 września 2016 roku w siedzibie Urzędu

Dzielnicy Ursynów i miało na celu prezentację najważniejszych wniosków

z przeprowadzonych badań;

spotkanie w gronie 20 osób, które odbyło się 13 września 2016 roku w siedzibie BPiPS

i miało na celu dyskusję dotyczącą sposobu zapisania celów i wskaźników ich realizacji

w kolejnej edycji Programu.

Podczas obu spotkań ich uczestnicy mieli możliwość zarówno wypowiadać się w dyskusji,

jak i – ze względu na ograniczony czas trwania spotkań – zaznaczyć swoje odpowiedzi

w rozdawanej ankiecie, dotyczącej najważniejszych dylematów koniecznych do

rozstrzygnięcia podczas projektowania kolejnej edycji Programu. Łącznie udało się w ten

sposób zebrać 53 ankiety. Wyniki konsultacji zawiera Raport z konsultacji, niektóre

informacje zostały też wykorzystane w obrębie niniejszego Raportu Ewaluacyjnego.

3. Zrealizowana koncepcja badawcza: rozszerzone badanie ewaluacyjne

Ze względu na specyfikę analizowanej problematyki (zjawisko przemocy w rodzinie), jak

i znaczenie wyników dla praktyki społecznej (przełożenie na zapisy Programu, a następnie

konkretne działania wpływające na życie mieszkańców) dokonano triangulacji podejść

metrologicznych z uwzględnieniem:

metodycznego i systematycznego podejścia naukowego, zakładającego przede

wszystkim wrażliwe podejście do procesu zbierania danych, po to, by nie pozostać na

poziomie stereotypów i obiegowych sądów badanych, ale dokonać analizy ich głębokich

przekonań, ocen i emocji w zakresie badanej problematyki. Osadzenie badań

w paradygmacie klasycznych naukowych badań jakościowych pozwoliło na

przeprowadzenie pogłębionej diagnozy stanu faktycznego;

224

badań ewaluacyjnych, których celem podstawowym było określenie mocnych i słabych

stron realizowanego Programu oraz sformułowanie wniosków i rekomendacji

dotyczących ewentualnych modyfikacji w tym zakresie.

4. Zastosowane metody zbierania i analizy danych, przebieg badania i napotkane

problemy

4.1. Analiza danych zastanych

Zasadniczym celem analizy wskazanych wcześniej materiałów było z jednej strony

pozyskanie danych pozwalających opracować diagnozę zjawiska przemocy w rodzinie na

terenie m.st. Warszawy, z drugiej przeprowadzenie ewaluacji Programu. Zależnie od

charakteru danych zostały zastosowane zróżnicowane metody analizy. Były to analizy

statystyczne, głównie w odniesieniu do raportów z badań opinii, ale także do innych

materiałów (np. statystyk z realizacji procedury „Niebieskie Karty” itp.). Z uwagi na fakt, że

zdecydowana większość materiałów miała charakter danych liczbowych, nie została

zastosowana planowana analiza zawartości ani analiza treści pod kątem sposobu realizacji

Programu, pojawiających się problemów (np. dotyczących współpracy), szans, itp. Przyjęto

natomiast procedurę bezpośredniego zestawienia dostępnych danych z zapisami Programu –

celami i odpowiadającymi im wskaźnikami, aby móc ocenić nie tylko to, co udało się

osiągnąć przez realizację Programu, ale także to, jak w praktyce przebiegała ta realizacja

i jaki obraz wyłania się z dokumentacji powstałej w trakcie tej realizacji.

4.2. Pogłębione wywiady indywidualne (IDI)

W okresie od 12 lipca 2016r. do 18 sierpnia 2016r. zrealizowane zostały 22 wywiady

indywidualne z realizatorami Programu oraz jedna dyskusja grupowa w gronie trzech osób

z BPiPS, która zastąpiła planowane 2 wywiady indywidualne. 14 września 2016r.

zrealizowano wywiad z zewnętrznym ekspertem na temat Programu oraz wybranych

wyników uzyskanych w trakcie ewaluacji. Ekspertem tym był sędzia Michał Lewoc, który

poprzednio pełnił funkcję Naczelnika Wydziału ds. Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

w Ministerstwie Sprawiedliwości, a zarazem był Koordynatorem ds. Realizacji

w Ministerstwie Sprawiedliwości Krajowego Programu Przeciwdziałania Przemocy

w Rodzinie (w momencie realizacji wywiadu sędzia był w trakcie likwidowania tego

stanowiska). Wywiady indywidualne miały charakter jakościowy i swobodny, były

225

prowadzone z wykorzystaniem scenariuszy dostosowanych do poszczególnych kategorii

rozmówców, przewidzianych w koncepcji badawczej. Pogłębione wywiady indywidualne

(IDI) były prowadzone przez doświadczonych moderatorów, zostały nagrane, a następnie

poddane transkrypcji (w sposób pozwalający na zachowanie przez osobę badaną

anonimowości). W ich trakcie zastosowane zostały także narzędzia pisemne umożliwiające

dokonanie zagregowanych ocen realizacji Programu na zaproponowanych skalach. Oprócz

tego zastosowano metodę projekcyjną, polegającą na sformułowaniu przez badanych

porównania przeciwdziałania przemocy w rodzinie w Warszawie do jakiegoś zjawiska lub

przedmiotu z dowolnej dziedziny. Jako narzędzia pomocnicze dla analizy zebranego

materiału wykorzystane zostały elementy takich metod semantycznych jak inwentarze JA-

MY-ONI oraz analiza temperatur emocjonalnych.

Zamieszczone w raporcie cytaty z wypowiedzi badanych zaznaczone są kursywą.

Nie odnotowano żadnych problemów w trakcie realizacji badania ewaluacyjnego. Ewentualne

braki np. dotyczące materiałów do analizy danych zastanych były szybko uzupełniane przez

przedstawicieli BPiPS. Nie było także żadnych problemów z dotarciem do osób badanych

i przeprowadzeniem wywiadów (nikt nie odmówił zgody na nagrywanie rozmowy). Jedynym

kłopotem było dobranie odpowiedniej osoby do wywiadu eksperckiego – z przedstawicielami

BPiPS omawiano kilka kandydatur (jedna osoba nie odpowiedziała na próbę nawiązania

kontaktu, jedna odmówiła udziału z uwagi na ograniczenia wynikające z pełnionej obecnie

funkcji). Problem ten jednak został rozwiązany we współpracy z przedstawicielami BPiPS

i wywiad ekspercki ostatecznie został zrealizowany i dostarczył cennego komentarza do

przeprowadzonych badań.

4.3 Analiza SWOT

W oparciu o zgromadzony materiał badawczy została przeprowadzona analiza SWOT, jako

z jednej strony użyteczne narzędzie podsumowujące i porządkujące materiał pochodzący

z różnych źródeł i umożliwiająca wyciąganie przekrojowych wniosków, a z drugiej

praktyczny sposób zaprezentowania zebranych wyników podczas pierwszego spotkania

konsultacyjnego.

226

5. Nota o autorach raportu

Magdalena Arczewska: doktor socjologii, prawnik, adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk

Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego, ewaluator z kilkunastoletnim doświadczeniem

w pracy w Polsce i za granicą, ekspert Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej w zakresie

oceny merytorycznej ofert składanych w ramach Programu Fundusz Inicjatyw Obywatelskich

oraz w ramach Rządowego Programu na rzecz Aktywności Społecznej Osób Starszych,

członek Międzynarodowego Stowarzyszenia Sędziów Sądów Nieletnich i Rodzinnych,

specjalizuje się w tematyce dotyczącej polityki rodzinnej oraz współpracy administracji

publicznej z organizacjami pozarządowymi.

Magdalena Dudkiewicz: dr hab. socjologii, adiunkt w Instytucie Stosowanych Nauk

Społecznych Uniwersytetu Warszawskiego. Członek zespołu Obserwatorium Żywej Kultury,

ekspert Instytutu Spraw Publicznych. Sekretarz redakcji kwartalnika Trzeci Sektor. Wspólnie

z mężem, Markiem Dudkiewiczem prowadzi firmę badawczą MMD Milanowa S.C.

(http://www.dudkiewicz-milanowa.pl). Specjalizuje się w problematyce organizacji

pozarządowych, animacji kultury, pomocy społecznej i pracy socjalnej oraz metodologii

badań jakościowych.

Marek Dudkiewicz: psycholog i socjolog z kilkunastoletnim doświadczeniem w planowaniu,

realizacji, analizie i raportowaniu badań ilościowych i jakościowych – zarówno

marketingowych, jak i społecznych. Wieloletni menedżer w kilku polskich

i międzynarodowych agencjach badania rynku. Wspólnie z żoną, Magdaleną Dudkiewicz

prowadzi firmę badawczą MMD Milanowa S.C. (http://www.dudkiewicz-milanowa.pl).

Prowadził liczne projekty ewaluacyjne oraz badania i ekspertyzy z zakresu współpracy

międzysektorowej (współautor Indeksu Jakości Współpracy między jednostkami samorządu

terytorialnego i organizacjami pozarządowymi), ekonomii społecznej, biznesu

odpowiedzialnego społecznie. Ekspert Instytutu Spraw Publicznych.



227

Analiza SWOT – wersja poszerzona

W Raporcie Ewaluacyjnym zamieszczona została analiza SWOT w wersji skondensowanej,

w Aneksie jest ona bardziej rozbudowana i uszczegółowiona, została też podzielona na

poszczególne obszary tematyczne.

1. Ogólna ocena Programu

Ogólna ocena programu: mocne strony

systemowa zmiana w Warszawie: Program zmienił sposób postrzegania problemu

przemocy, z zagadnienia resortowego na ogólnospołeczne

zbudowane fundamenty pod stabilny system, który teraz można rozbudowywać

i udoskonalać

uspołeczniony, partycypacyjny sposób powstawania, uchwalenie Programu zostało

poprzedzone konsultacjami z realizatorami

podejście kompleksowe: poprzez określenie ról, zadań, kompetencji poszczególnych

instytucji (realizatorów) Program ma funkcję porządkującą działania antyprzemocowe

w Warszawie

Program stanowi ramę odniesienia dla działań podejmowanych przez poszczególne

instytucje i resorty w oparciu o oddzielne przepisy organizujące ich działania

akceptowalny poziom realizacji: skuteczność w przeciwdziałaniu przemocy, wynikająca

przede wszystkim z efektu synergii działań poszczególnych podmiotów

konkretne zdefiniowanie obszaru działań i odbiorców umożliwiające wyodrębnienie

przemocy w rodzinie spośród wielu innych, ogólnych programów miejskich

wzorzec dla innych samorządów lokalnych

źródło wiedzy dla mieszkańców, które pozwala w ramach jednego dokumentu poznać

złożoną ofertę działań antyprzemocowych

realne wsparcie merytoryczne dla realizatorów dzięki dostępnej ofercie poradniczej,

konsultacyjnej i szkoleniowej

228

Ogólna ocena programu: słabe strony

niska przydatność Programu na co dzień: dla części realizatorów w szczegółach jest

nieznany lub niezrozumiały

znaczne skomplikowanie, wysoki poziom trudności, trudny język, często

nieprzystosowany do potrzeb realizatorów-praktyków

nadmiar celów szczegółowych i wskaźników, czasem nietrafnie przypisanych i brak

wyznaczenia jednoznacznych miar, które pozwoliłyby oszacować stopień ich osiągania

brak wyznaczenia dla wskaźników wartości bazowych, wartości oczekiwanych,

oczekiwanych trendów zmian

niska elastyczność, dynamika Programu, który nie jest w stanie na bieżąco dostosowywać

się do potrzeb i propozycji działań zgłaszanych przez realizatorów

niedoskonały przepływ informacji pomiędzy BPiPS a realizatorami Programu

w poszczególnych instytucjach, co czasem skutkuje niezrozumieniem jego zasad lub

możliwości wykorzystania istniejących narzędzi

niskie poczucie wśród realizatorów skutecznej koordynacji programu przez Miasto,

w efekcie mają oni głównie perspektywę dzielnicy, nie dostrzegając często całości

prowadzonych działań

przeciążenie biurokracją, skomplikowana sprawozdawczość

Ogólna ocena programu: szanse

ograniczenie liczby celów i sformułowanie ich w sposób możliwy do realizacji i pomiaru,

zrozumiały i w konsekwencji możliwy do zastosowania przez realizatorów

stworzenie metryki każdego celu: wartości bazowe, przewidywane wykonanie, coroczne

prognozy, preferowane trendy zmiany, podmioty odpowiedzialne za realizację, czynniki

ryzyka

ewaluacja i dalsze wykorzystanie nabytych doświadczeń dla rozwoju Programu

(m. in. przez dokumentowanie i upowszechnianie dobrych praktyk)

utrzymanie wysokiego poziomu zaangażowania części realizatorów, którzy stanowią

najważniejszy zasób kadrowy Programu

zadbanie o napływ kolejnych realizatorów i sojuszników, dziś nieobecnych (m.in. wymiar

sprawiedliwości, media, zwłaszcza lokalne, samorządowe, instytucje religijne, instytucje

kultury – samorządowe i pozarządowe, instytucje rynku pracy, uczelnie wyższe)

229

Ogólna ocena programu: zagrożenia

rosnące wśród realizatorów Programu przekonanie o braku stabilności systemu

(ze względów politycznych, finansowych, organizacyjnych)

załamanie systemu z przeciążenia, doświadczanego przede wszystkim przez głównych

realizatorów, czyli pracowników socjalnych i policję

ograniczenia ustawowe, m. in. uniemożliwiające finansowanie działań ZI, czy

ograniczające przepływ informacji

kontekst polityczny: możliwy wzrost przyzwolenia na przemoc w imię stabilności rodziny

możliwość zmian prawnych w złym kierunku, ograniczania lub zlikwidowania podstaw

prawnych Programu, w tym procedury „Niebieskie Karty” i funkcjonowania Zespołów


utrzymująca się niska wiedza, świadomość społeczna na temat przejawów przemocy

(zwłaszcza niefizycznej) oraz możliwości reagowania

wysokie przyzwolenie na stosowanie przemocy, w efekcie prowadzące do wciąż zbyt

niskiego poziomu wrażliwości i reagowania społecznego

obniżenie skuteczności ze względu na zbyt mały udział działań edukacyjnych

i profilaktycznych, istotnie wpływających na świadomość i zachowania społeczeństwa

w dłuższej perspektywie czasowej

2. Współpraca międzyinstytucjonalna

Współpraca międzyinstytucjonalna: mocne strony

istniejący klimat koalicji, dzięki czemu w realizacji Programu uczestniczy szerokie grono

podmiotów współpracujących

formalne ułatwienie, a czasem wymuszenie współpracy pomiędzy poszczególnymi

podmiotami / realizatorami Programu

instancja odwoławcza, możliwa do zastosowania w sytuacjach, gdy jakiś zobowiązany do

tego podmiot nie chce podjąć współpracy

istnienie formalnej podstawy do zniesienia, a co najmniej obniżenia barier

międzyinstytucjonalnych w kwestii przekazywania informacji, co umożliwia współpracę

w ramach oddziaływania na konkretne rodziny

230

logistyka współpracy, umożliwiająca poznanie, a następnie wykorzystanie oferty innych

podmiotów i osiąganie efektu synergii

silna pozycja i rola NGO, traktowanych w Programie w sposób podmiotowy, a nie tylko

jako zleceniobiorców zadań

współpraca BPiPS z Biurem Edukacji m.st. Warszawy

Współpraca międzyinstytucjonalna: słabe strony

otoczenie formalno-prawne jako podstawowe ograniczenie współpracy (zwłaszcza

w zakresie pełnego przekazywania informacji o losach beneficjentów)

niejasności kompetencyjne w zakresie realizacji zadań pomiędzy Miastem i dzielnicami:

brak wpływu Miasta na decyzje administracyjne i finansowe poszczególnych dzielnic

ograniczona władza dzielnic wobec służb/podmiotów zewnętrznych (NGO, policja,

kuratorzy)

przewaga relacji osobistych nad wspólnie uzgodnionymi i wszystkim znanymi

procedurami, co może prowadzić do ograniczenia poszczególnych funkcjonalności

systemu w sytuacji zmniejszenie/zakończenia zaangażowania konkretnych osób

szerokie grono instytucji nieobecnych lub zbyt słabo zaangażowanych (m.in. system

ochrony zdrowia, wymiar sprawiedliwości, media, zwłaszcza lokalne, samorządowe,

instytucje religijne, instytucje kultury – samorządowe i pozarządowe, instytucje rynku

pracy, uczelnie wyższe)

postrzeganie przez realizatorów programu w skali dzielnicy, a nie miasta, co prowadzi do

braku orientacji w działaniach w szerszej skali oraz ogranicza możliwe efekty synergii

(np. poprzez wymianę doświadczeń)

nadmierne obciążenie niektórych instytucji i ich personelu, przede wszystkim OPS

i policji

Współpraca międzyinstytucjonalna: szanse

wykorzystanie długiego doświadczenia współpracy interdyscyplinarnej jeszcze sprzed

Programu, co umożliwia realizację zadań w oparciu o doświadczenia i relacje

poszczególnych podmiotów od bardzo dawna zaangażowanych w przeciwdziałanie

przemocy

231

dbanie o utrzymanie – mimo istniejących ograniczeń – szerokiej akceptacji dla idei

współpracy międzyinstytucjonalnej, poprzez prezentowanie wymiernych korzyści, jakie

przynosi oraz sposobów radzenia sobie z możliwymi trudnościami w tym zakresie

dbanie o utrzymanie silnego przekonania o efekcie synergii, poprzez upowszechnianie

dobrych praktyk pozwalających na jej osiąganie i tym samym wzmacnianie pozytywnego

oddziaływania Programu

wydzielenie stanowisk lub nawet jednostek organizacyjnych ds. przeciwdziałania

przemocy w ramach istniejących podmiotów

upowszechnienie wśród realizatorów wiedzy na temat dostępnych funkcjonalności

Pomostu

zaprojektowanie nowych rozwiązań/narzędzi informatycznych usprawniających przepływ

informacji, które odpowiadałyby na wcześniej szczegółowo zdiagnozowane

zapotrzebowanie realizatorów w tym zakresie

tworzenie map, sieci, partnerstw: zarówno działających podmiotów, jak i – czasem

nakładających się w obrębie celów i działań – programów miejskich i dzielnicowych

upowszechnianie modelu platform współpracy profesjonalistów na wzór Warszawskiej

Sieci Pomocy Dzieciom

zróżnicowana, dedykowana oferta szkoleniowa dla podmiotów słabo zaangażowanych

(np. służba zdrowia, prokuratura)

Współpraca międzyinstytucjonalna: zagrożenia

mało dyrektywna rola Biur miejskich wobec dzielnic, co w sytuacji rozrastania się

Programu grozi postępującym brakiem wpływu na sposób jego realizacji

sektorowe rozbicie działań miejskich: brak kooperacji z Biurem Polityki Zdrowotnej

przeciążenie (przede wszystkim w zakresie nałożonych obowiązków) Wydziału

Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie

odmienne perspektywy postrzegania Programu przez Biura Miejskie i realizatorów

terenowych (dzielnicowych)

wypalenie dobrej woli realizatorów, co bez wystarczającego wsparcia systemowego grozi

rezygnacją najbardziej zaangażowanych i doświadczonych osób

232

3. Realizatorzy

Realizatorzy: mocne strony

Zespoły Interdyscyplinarne: wysoki poziom zaangażowania części członków

Zespoły Interdyscyplinarne: dobre merytoryczne przygotowanie i doświadczenie części

członków

znacząca rola NGO, w tym o zasięgu ogólnokrajowym, co umożliwia korzystanie z ich

zasobów merytorycznych (wiedza, doświadczenie) wykraczających poza te, które

wynikają z pracy na terenie Warszawy

doświadczenie pracowników socjalnych, którzy problematyką przeciwdziałania przemocy

w rodzinie zajmują się od dawna w oparciu o ustawę o pomocy społecznej

poprawa jakości działania policji zarówno w zakresie współpracy z innymi podmiotami,

jak i sposobu reagowania w sytuacjach przemocowych

wzrost zaangażowania sektora edukacji, rosnące zrozumienie roli pracowników oświaty

w diagnozowaniu sytuacji przemocowych, jak i gotowości właściwego reagowania

Realizatorzy: słabe strony

Zespoły Interdyscyplinarne: brak jednolitych wytycznych postępowania, co powoduje

problemy w sytuacji konieczności podejmowania działań wykraczających poza obręb

dzielnicy

wykonywanie zadań antyprzemocowych w Zespołach Interdyscyplinarnych bez

dodatkowego wynagrodzenia, w ramach obowiązków służbowych, bez zmiany ich

zakresu

Zespoły Interdyscyplinarne: rotacja składów, wypalenie członków, a w efekcie nieustanna

konieczność wprowadzania nowych osób w zasady i zakres działania Zespołu

Zespoły Interdyscyplinarne: zróżnicowane zaangażowanie i kompetencje członków, co

czasem utrudnia współpracę, a tym samym obniża efektywność działań podejmowanych

wobec konkretnych rodzin

Zespoły Interdyscyplinarne: brak narzędzi wpływu na członków ze strony

przewodniczących Zespołów, co uniemożliwia dyscyplinowanie tych osób, które nie

wywiązują się z obowiązków

233

Zespoły Interdyscyplinarne: brak narzędzi wpływu na sprawców przemocy, co powoduje,

że skuteczność oddziaływania w znaczącym stopniu zależy od ich dobrej woli

Zespoły Interdyscyplinarne: spotkania w godzinach pracy, a tym samym ograniczanie

oddziaływania na osoby wykonujące w tym czasie obowiązki zawodowe, które muszą

zwalniać się z pracy

OPS: przeciążenie obowiązkami, przede wszystkim w zakresie obsługi biurokratycznej

funkcjonowania Zespołów, co często koliduje z realizacją przez pracowników socjalnych

podstawowych obowiązków zawodowych

NGO: brak stabilizacji finansowej, wynikający przede wszystkim z funkcjonowania wielu

rocznych programów oraz czasami opóźnień w przekazywaniu środków finansowych

brak współpracy ze strony instytucji służby zdrowia i wymiaru sprawiedliwości

nieobecność (lub w bardzo ograniczonym zakresie) wielu potencjalnie cennych partnerów

Realizatorzy: szanse

zawieranie porozumień z pracodawcami, dotyczących zmniejszania obciążenia w zakresie

podstawowych obowiązków zawodowych pracą członków Zespołów


wzrost koordynacji działań przez BPiPS, co wymaga wzmocnienia finansowego

i kadrowego

Zespoły Interdyscyplinarne: jednoznaczne określenie funkcji w systemie (koordynacja

czy praca z konkretnymi rodzinami), uporządkowanie zasad pracy w obrębie całego

miasta

Zespoły Interdyscyplinarne: wprowadzenie systemu gratyfikacji niefinansowych dla

członków

Zespoły Interdyscyplinarne: upowszechnienie jasnych reguł/algorytmów dla realizacji

procedury „Niebieskie Karty”, który by w sposób bardziej przystępny, niż

Rozporządzenie wyjaśniał i porządkował reguły zamykania, przenoszenia pomiędzy

dzielnicami, przepływu informacji

Zespoły Interdyscyplinarne: zapewnienie minimum kwalifikacji członków poprzez

oferowanie (dostosowanego do sygnalizowanych potrzeb) doradztwa i superwizji oraz

materiałów informacyjno-edukacyjnych

234

sugerowanie dzielnicowym Wydziałom Spraw Społecznych i Zdrowia możliwych

sposobów doceniania realizatorów w ramach obowiązujących przepisów

wypracowanie i upowszechnianie metod włączenia podmiotów niezaangażowanych

zróżnicowana, dostępna oferta szkoleniowa/ wymiany doświadczeń/ upowszechniania

dobrych praktyk/ superwizji

NGO: położenie nacisku na programy wieloletnie, a także na budowanie partnerstw

poprzez ogłaszanie konkursów, które w sytuacji ograniczonej, wyspecjalizowanej oferty

poszczególnych NGO pozwolą im wspólnie zbudować skoordynowane działania

kompleksowe

Realizatorzy: zagrożenia

obowiązujące zapisy ustawowe (niejasne funkcje podmiotów, brak gratyfikacji

finansowej)

wzrost poziomu frustracji: przekonanie o braku długofalowej skuteczności działań, co

wynika m.in. z braku skutecznych narzędzi monitoringu sytuacji rodzin, które skorzystały

ze wsparcia

wyczerpanie zasobów kadrowych o odpowiednich kwalifikacjach – wypalenie zawodowe

najbardziej zaangażowanych, doświadczonych osób, a w efekcie negatywna selekcja

wśród realizatorów

skupienie się podmiotów na własnych zadaniach i działaniach, co znacząco może

ograniczać efekt synergii Programu

niewykorzystanie zasobów i możliwości partnerów nieobecnych (nie tylko w zakresie

bieżącej realizacji działań, ale także np. wpływania na świadomość społeczną)

przewlekłość w zakresie egzekucji prawa, częsty brak gotowości do „przejęcia pałeczki”

przez wymiar sprawiedliwości

nieadekwatne w stosunku do zróżnicowanych potrzeb szkolenia: obniżenie jakości pracy

wzrost codziennej rutyny działań realizatorów wynikający z przeciążenia w sytuacji

jednoczesnego prowadzenia działań wobec wielu rodzin i osób, co często uniemożliwia

zindywidualizowane podejście

235

4. Oferta merytoryczna

Oferta merytoryczna: mocne strony

szeroka i zróżnicowana oferta wsparcia dla ofiar przemocy, adresowana do

poszczególnych członków rodzin (dorosłych i dzieci, a także całych rodzin), w tym

poradnictwo, interwencja, wsparcie i pomoc psychologiczna, prawna, socjalna, materialna

istnienie miejsca udzielającego długoterminowej pomocy i wsparcia

funkcjonowanie Warszawskiej Sieci Pomocy Dzieciom umożliwiającej wymianę

doświadczeń i współpracę specjalistów

Oferta merytoryczna: słabe strony

niewystarczające (w odniesieniu do potrzeb) oddziaływanie na świadomość społeczną,

poprzez właściwie adresowane działania edukacyjne i kampanie społeczne, np. brak

przekazu kierowanego do potencjalnych sprawców

ograniczona oferta dla sprawców i długi okres oczekiwania na oddziaływania

stereotypizacja wobec sprawców w tym łączenie przemocy z uzależnieniami oraz

przyjmowanie poglądu, że bez uprzedniego uznania własnej winy przez sprawcę nie jest

możliwe jakiekolwiek oddziaływanie na sprawcę

brak diagnozy przyczyn stosowania przemocy przez sprawców, brak możliwości

równoległej pracy z ofiarą i sprawcą

niedostateczny przepływ informacji na temat oferty wsparcia, brak szczegółowej,

aktualnej i łatwo dostępnej dla każdego informacji – co, gdzie i kiedy jest dostępne

niska dostępność oferty wsparcia (czasem zbyt długi czas oczekiwania w stosunku do

potrzeb klientów)

rozproszenie, nadmierna specjalizacja w zakresie oferowanych usług

niedostatecznie kompleksowe wsparcie dedykowane poszczególnym grupom: dzieci,

seniorzy, osoby z niepełnosprawnością oraz w szczególnych sytuacjach np. agresji dzieci

wobec dorosłych członków rodziny

niedostatecznie kompleksowe wsparcie dostępne dla całej rodziny

doraźność, sporadyczność, incydentalność i niski status działań edukacyjnych

i profilaktycznych

236

Oferta merytoryczna: szanse

zapewnienie kompleksowej i dostępnej oferty wsparcia, albo w ramach jednego

programu/projektu, albo poprzez koordynację działań

większa, bardziej zróżnicowana oraz szybko dostępna oferta dla sprawców przemocy

rozszerzenie edukacji publicznej w szkołach dotyczącej zarówno kwestii przemocowych,

jak i propagowania pozytywnych zachowań, np. w sytuacjach konfliktowych

włączenie działań z zakresu przeciwdziałania agresji rówieśniczej jako potencjalnego

przejawu doświadczania przemocy w rodzinie

wprowadzenie tematu przemocy do debaty publicznej: społeczne kampanie informacyjne

dla mieszkańców; społeczne kampanie reklamowe, pokazujące efekty działań i budujące

poparcie; społeczne kampanie świadomościowe (informujące, że Program nie ogranicza

się jedynie do realizowania procedury „Niebieskie Karty”, upowszechnianie pozytywnych

zachowań)

Oferta merytoryczna: zagrożenia

spadek zaufania wobec instytucji w sytuacji, gdy oferta nie jest dostępna tu i teraz, albo

nie spełnia oczekiwań

interwencyjny, a nie długofalowy charakter działań – stosowanie najczęściej dwóch

rozwiązań: izolacji sprawców i/lub ochrony ofiar

spadek motywacji sprawców: zagrożenie dla skuteczności działań w sytuacji, gdy nie są

oni w stanie skorzystać z oferty tu i teraz

5. Diagnoza

Diagnoza: mocne strony

powtarzalne badania sondażowe pozwalające na śledzenie niektórych wskaźników

przeprowadzone badania jakościowe pogłębiające odbiór oferty pomocy przez ofiary

przemocy

gotowość do poddawania działania Programu pogłębionej ewaluacji

237

Diagnoza: słabe strony

brak wystarczającej diagnozy zasobów, co utrudnia przepływ informacji oraz szybkie

i trafne kierowanie osób doświadczających przemocy w inne miejsca w sytuacji braku

zasobów poszczególnych instytucji

brak pogłębionej diagnozy zjawiska, co wynika zarówno z obiektywnych trudności

diagnozowania zjawiska przemocy, jak i jednolitego sposobu zbierania danych w obrębie

całej Warszawy

brak części badań i pomiarów, które wg złożeń Programu miały stanowić źródło danych

dla wielu wskaźników

brak pogłębionych diagnoz lokalnych/dzielnicowych, co powoduje, że dane są cząstkowe,

nieporównywalne oraz niemożliwe do zagregowania, a także znacząco utrudnia

dostawanie działań do lokalnych potrzeb

niedopasowanie części pytań zadawanych w ramach prowadzonych diagnoz do

założonych w Programie wskaźników i celów

Diagnoza: szanse

realizacja miejskiej i dzielnicowych pogłębionych diagnoz zjawiska przemocy w rodzinie

(wg spójnej metodologii, co umożliwi porównywanie i agregowanie danych) oraz pozwoli

dostosować działania do specyficznych potrzeb

tworzenie lokalnych/dzielnicowych map: placówek, zasobów, potrzeb, zagrożeń

ograniczenie liczby źródeł danych do oceny wskaźników: należy realnie oszacować, jakie

dane można i należy pozyskać i na nich opierać monitoring działania Programu

systematyczne gromadzenie danych istniejących w systemie i/lub możliwych do

uzyskania przez realizatorów bez dodatkowych kosztów

Diagnoza: zagrożenia

brak diagnozy uniemożliwia trafne formułowanie celów i wskaźników

brak diagnozy uniemożliwia dokonanie rzetelnej oceny rezultatów, a tym samym

modyfikowanie sposobów działania

238

obniżenie skuteczności działań na poziomie lokalnym/dzielnicowym z powodu

konieczności działania „po omacku” lub w oparciu o jeden uniwersalny schemat często

nieprzystający do specyfiki zjawiska w danej dzielnicy

problem ze zdiagnozowaniem zachowań przemocowych w rodzinie spowodowany

trudnością w odróżnieniu ich od sytuacji konfliktu i/lub zagrożenia przemocą

zastąpienie diagnozy przez bieżącą weryfikację sensowności działań

6. Finanse

Finanse: mocne strony

rozbudowany system grantów (konkursy dla organizacji pozarządowych

Finanse: słabe strony

brak osobnego budżetu na działania Zespołów Interdyscyplinarnych

pokrywanie działań antyprzemocowych przede wszystkim ze środków z rocznych opłat za

korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych, tzw. „korkowego”

niewystarczające zasoby lokalowe do prowadzenia grup roboczych

Finanse: szanse

stworzenie osobnego miejskiego budżetu na działania antyprzemocowe, co umożliwiłoby

wsparcie działań z zakresu kształtowania świadomości, edukacji , diagnozy

Finanse: zagrożenia

„próżnia finansowa”: brak gwarancji budżetu dla działań obligatoryjnych

łączenie poprzez korzystanie ze środków z rocznych opłat za korzystanie z zezwoleń na

sprzedaż napojów alkoholowych, tzw. „korkowego” przeciwdziałania przemocy

z uzależnieniami, co powoduje utrwalanie stereotypów groźnych dla budowania

właściwego podejścia społecznego

niezapewnienie środków własnych m.st. Warszawy na działania antyprzemocowe poza

środkami z rocznych opłat za korzystanie z zezwoleń na sprzedaż napojów alkoholowych,

tzw. „korkowego”

naginanie przepisów dla pozyskania środków na działania antyprzemocowe

239

zagrożenie dla ciągłości działań z powodu braku możliwości ich finansowych podstaw do

ich realizowania

obniżenie jakości realizacji podstawowych obowiązków służbowych przez osoby

pracujące w Zespołach Interdyscyplinarnych

240

Propozycja założeń i wskaźników do projektu Programu Przeciwdziałania

Przemocy w Rodzinie i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st. Warszawa na

lata 2017-2020

Punktem wyjściowym propozycji założeń i wskaźników był opracowany przez zespół

realizatorów Programu materiał określany jako Harmonogram. Jest to wypracowany przez ten

zespół zestaw celów Programu na lata 2017-2020, wskaźników, działań, realizatorów,

produktów, terminów realizacji i zaleceń. Ewaluatorzy do tego materiału zgłosili szereg

propozycji, które zostały poddane konsultacji. Ich przebieg jest opisany w Raporcie

z konsultacji. Podstawą tych propozycji były rekomendacje zawarte w Raporcie

Ewaluacyjnym, które obejmowały następujące zalecenia:

ograniczenie liczby celów i wskaźników oraz sformułowanie ich zgodnie z metodą

SMART, jako możliwych do realizacji i pomiaru;

stworzenie metryk celów, w których zostaną one opisane oraz wskazane zostaną

m.in. czynniki warunkujące ich osiągnięcie oraz ryzyka wpływające na ich realizację.

Metryki powinny zawierać: wartości bazowe, przewidywane wykonanie, coroczne

prognozy, preferowane trendy oraz podmioty odpowiedzialne za realizację celu;

ograniczenie liczby źródeł, z których czerpane są dane do oceny wskaźników na rzecz

badań dedykowanych, danych istniejących w systemie lub takich, które niewielkim

wysiłkiem są możliwe do uzyskania przez samych realizatorów (np. poprzez

sformułowanie wspólnego bloku pytań stosowanego w ewaluacjach wewnętrznych

wszystkich działań realizowanych w ramach Programu).

Materiał zaproponowany na kolejnych stronach nie obejmuje metryk celów – powinny one

zostać stworzone przez samych realizatorów w oparciu o wyniki badań (część z nich zostanie

zrealizowana zapewne dopiero w 2017 roku – będą podstawą do wyznaczenia wartości

bazowych niektórych wskaźników) oraz doświadczenia samych realizatorów.

Propozycje ewaluatorów po uwzględnieniu wyników konsultacji zaznaczone są

KAPITALIKAMI.

241

Obszar Cele szczegółowe Wskaźniki celu Źródła danych Działania Realizatorzy Termin

realizacji

Produkty Zalecenia

dotyczące

wspieranych

przedsięwzięć

Profilaktyka

i edukacja

społeczna

1. Zwiększenie

wiedzy

mieszkańców m.st.

Warszawy o

zjawisku

przemocy

w rodzinie oraz

możliwościach

i miejscach

uzyskania pomocy.

Odsetek MIESZKAŃCÓW

W-WY MAJĄCYCH

wiedzę o zjawisku


Odsetek MIESZKAŃCÓW

W-WY POTRAFIĄCYCH

WSKAZAĆ MIEJSCA, W

KTÓRYCH MOŻLIWE

JEST UZYSKANIA

WSPARCIA W

SYTUACJACH

PRZEMOCY W RODZINIE

na terenie m.st.

Warszawy

SONDAŻ NA LOSOWEJ,

REPREZENTATYWNEJ

PRÓBIE DOROSŁYCH

MIESZKAŃCÓW W-WY

(PYTANIA O WIEDZĘ O

ZJAWISKU PRZEMOCY

W RODZINIE POWINNY

OBEJMOWAĆ TAKIE

OBSZARY JAK:

IDENTYFIKOWANIE

ZACHOWAŃ

PRZEMOCOWYCH,

ZNAJOMOŚĆ

KONSEKWENCJI

PRZEMOCY,

POWODÓW

ZACHOWAŃ OFIAR

PRZEMOCY,

POWODÓW

NIEREAGOWANIA NA

PRZEMOC PRZEZ

ŚWIADKÓW). W

WERSJI MINIMUM –

NA POCZĄTKU I NA

KOŃCU REALIZACJI

PROGRAMU. WERSJA

OPTYMALNA –

DODATKOWY POMIAR

W ŚRODKU

REALIZACJI

PROGRAMU.

1. Prowadzenie diagnoz,

analiz i badań

dotyczących zjawiska

przemocy w rodzinie

oraz upowszechnianie

wyników wśród

mieszkańców

Warszawy.

2. Prowadzenie

kampanii społecznych

informujących

o zjawisku przemocy

w rodzinie i

możliwościach

uzyskania pomocy.

3. Realizacja działań

informacyjno-

edukacyjnych

kierowanych do

ogółu społeczności

i środowisk

zagrożonych

wystąpieniem

przemocy w rodzinie,

w tym m.in.

- prowadzenie stron

internetowych

poświęconych

przeciwdziałaniu

przemocy w rodzinie

i informujących

o miejscach pomocy

Biuro Pomocy


Zarządy dzielnic

Jednostki organizacyjne

pomocy społecznej i

oświaty

Punkty informacyjno-

konsultacyjne

Dzielnicowe zespoły

interdyscyplinarne ds.

przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy

zewnętrzni zapraszani do

współpracy w zależności

od celu i rodzaju zadania

2017-2020

2017-2020

2017-2020

Liczba

diagnoz/analiz/b

adań.

Liczba

publikacji

/publikatorów

upowszechniają

cych wyniki.

Liczba i

adresaci

kampanii.

Zasięg

kampanii:

ogólnomiejski/

dzielnicowy

Liczba i rodzaj

działań

informacyjno-

edukacyjnych.

Liczba stron

internetowych.

Liczba

Diagnozę

należy

przeprowadzić

dla Warszawy

z rozbiciem na

poszczególne

dzielnice.

Kampanie

należy

kierować do

ogółu

mieszkańców

Warszawy,

albo do

wybranych

grup, np.

dzieci, osób

starszych,

kobiet

doznających

przemocy ,

świadków,

osób

stosujących

przemoc

w rodzinie.

Unikalne

adresy

242

na terenie

miasta/dzielnic ,

- przygotowanie

i upowszechnienie

materiałów

informacyjnych ,

m.in. plakatów,

ulotek, informatorów

dotyczących zjawiska

i miejsc pomocy ,

- promowanie

ośrodków pomocy

społecznej jako

ważnych miejsc w

systemie

przeciwdziałania


4. Organizowanie

spotkań ze

społecznością lokalną

( np. konsultacji

społecznych, debat,

pikników, spotkań

plenerowych)

promujących model

rodziny bez

przemocy.

5. Podejmowanie

działań medialnych

np. udzielanie

wywiadów w

lokalnych

rozgłośniach,

zamieszczanie

artykułów w lokalnej

prasie

uwrażliwiających na

problem przemocy

2017-2020

2017-2020

plakatów,

ulotek,

informatorów,

Liczba i rodzaj

materiałów

informacyjnych.

Liczba spotkań,

debat, pikników

itd.

Liczba

uczestników

spotkań, debat,

pikników itd.

Liczba i rodzaj

działań

medialnych.

dotyczące

problematyki

przemocy w

rodzinie

243

w rodzinie oraz

promujących wartości

i postawy

alternatywne do

postaw

przemocowych.

2. Zwiększenie

społecznej

akceptacji DLA

reagowania na

przypadki

przemocy

w rodzinie.

ODSETEK

MIESZKAŃCÓW W-WY

DEKLARUJĄCYCH, ŻE

INSTYTUCJE

ZEWNĘTRZNE MAJĄ

PRAWO REAGOWAĆ NA

POSZCZEGÓLNE

PRZEJAWY PRZEMOCY

W RODZINIE I

INGEROWAĆ W

WEWNĘTRZNE SPRAWY

RODZINY W TAKICH

PRZYPADKACH

ODSETEK

MIESZKAŃCÓW W-WY

GOTOWYCH OSOBIŚCIE

REAGOWAĆ NA

PRZEJAWY PRZEMOCY

W RODZINIE

OBSERWOWANE W

SWOIM OTOCZENIU

SONDAŻ NA LOSOWEJ,

REPREZENTATYWNEJ

PRÓBIE DOROSŁYCH

MIESZKAŃCÓW W-

WY. W WERSJI

MINIMUM – NA

POCZĄTKU I NA

KOŃCU REALIZACJI

PROGRAMU. WERSJA

OPTYMALNA –

DODATKOWY POMIAR

W ŚRODKU

REALIZACJI

PROGRAMU

1. Edukowanie

społeczeństwa na

temat mitów i

stereotypów

sprzyjających

powstawaniu

wzorców zachowań

przemocowych oraz

ich skutków dla

rodziny

i społeczeństwa, m.in.

poprzez media,

kampanie społeczne i

informacyjne.

2. Informowanie

mieszkańców

Warszawy o

sposobach i drogach

zgłaszania

przypadków

przemocy w rodzinie

m.in. poprzez ulotki,

plakaty,

upowszechnianie

numerów telefonów

interwencyjnych.

3. Promowanie postaw

społecznych

wspierających osoby

doznające przemocy

w rodzinie.

4. Promowanie

Biuro Pomocy


Zarządy dzielnic


pomocy społecznej

i oświaty


konsultacyjne



przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020

2017-2020

2017-2020

2017-2020

Liczba i rodzaj

działań

edukacyjnych.

Liczba

ulotek/plakatów

/

innych

materiałów

edukacyjnych.

Liczba i rodzaj

działań.

Liczba

odbiorców.

Liczba filmów,

wystaw/materiał

ów

instruktażowych

itd.

Liczba

Np. Konkursy:

np.„Policjant,

który mi

pomógł”,

„Konkurs

białej wstążki”

244

skutecznych form

interwencji i pomocy

osobom doznającym


m.in. poprzez filmy,

wystawy, materiałów

instruktażowych.

odbiorców.

3. Zwiększenie

kompetencji

interpersonalnych

i opiekuńczo-

wychowawczych

w rodzinach

zagrożonych

przemocą.

Odsetek osób

uczestniczących

w programach,

u których nastąpił

wzrost kompetencji

INTERPERSONALNYCH

(W RELACJACH W

RODZINIE) I

OPIEKUŃCZO-

WYCHOWAWCZYCH.

EWALUACJE

WEWNĘTRZNE

REALIZATORÓW

PROGRAMÓW

(WSZYSCY WEDŁUG

JEDNOLITEGO

WZORCA: TE SAME

PYTANIA O

KONKRETNE RODZAJE

KOMPETENCJI

ZADAWANE ALBO W

FORMULE PRE-TEST I

POST-TEST ALBO JAKO

SAMOOCENA

UCZESTNIKÓW NA

KONIEC PROGRAMU)

1. Realizacja

programów

profilaktycznych, w

tym warsztatów,

treningów,

ukierunkowanych na

poprawę komunikacji

i umiejętności

konstruktywnego

rozwiązywania

konfliktów bez użycia

przemocy.

2. Realizacja

programów

profilaktycznych dla

rodziców

ukierunkowanych na

zwiększenie

kompetencji

opiekuńczo-

wychowawczych oraz

promujących metody

wychowawcze

alternatywne wobec

przemocy.

3. Realizacja

programów

edukacyjnych dla

młodych osób w

związkach w zakresie

profilaktyki przemocy

Biuro Pomocy


Warszawskie Centrum

Pomocy Rodzinie

Zarządy dzielnic

Biuro Edukacji

Biuro Polityki

Zdrowotnej

Podmioty lecznicze


pomocy społecznej

i oświaty

Żłobki

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020

2017-2020

2017-2020

2017-2020

Liczba i formy

programów

profilaktycznyc

h.

Liczba

uczestników

programów.

Liczba

programów.

Liczba

uczestników

programów.

Liczba

programów.

Liczba

uczestników

programów.

Liczba rodzin,

w których

przeprowadzono

Realizacja

zgodnie

z wytycznymi

Ministra

Zdrowia z

dnia 29

sierpnia 2009

r.

w sprawie

świadczeń

245

w rodzinie.

4. Diagnozowanie

czynników ryzyka

krzywdzenia małych

dzieci podczas wizyt

patronażowych

i motywowanie

rodziców do udziału

w zajęciach

edukacyjnych.

5. Realizacja

programów

profilaktycznych w

rodzinach, w których

zdiagnozowano

czynniki ryzyka

krzywdzenia małych

dzieci.

6. Wspieranie rodzin/

osób zagrożonych

przemocą m.in.

poprzez konsultacje,

poradnictwo, pomoc

psychologiczną,

objęcie pomocą przez

asystenta rodziny,

rodzinę wspierającą.

2017-2020

2017-2020

diagnozę.

Liczba rodzin,

w których

zdiagnozowano

czynniki ryzyka

podczas wizyt

patronażowych.

Liczba

programów.

Liczba

uczestników

programów.

Liczba i formy

udzielanego

wsparcia.

Liczba

rodzin/osób

uczestniczących

w różnych

formach

wsparcia.

Liczba osób

objętych usługą

asystenta/

rodziny

wspierającej.

gwarantowany

ch

z zakresu

podstawowej

opieki

zdrowotnej.

4. Zmniejszenie

przyzwolenia dla

stosowania

przemocy

w rodzinie, w tym

stosowania

przemocy wobec

SŁABSZYCH

CZŁONKÓW

ODSETEK

MIESZKAŃCÓW W-WY,

KTÓRZY NIE

DOPUSZCZAJĄ

STOSOWANIA

PRZEMOCY W RODZINIE

W ŻADNEJ SYTUACJI

WOBEC

KTÓREGOKOLWIEK

SONDAŻ NA LOSOWEJ,

REPREZENTATYWNEJ

PRÓBIE DOROSŁYCH

MIESZKAŃCÓW W-

WY. W WERSJI

MINIMUM – NA

POCZĄTKU I NA

KOŃCU REALIZACJI

PROGRAMU. WERSJA

1. Przekazywanie

wiedzy

o konsekwencjach

prawnych i skutkach

stosowania przemocy

w rodzinie, w tym

stosowania klapsa

jako metody

wychowawczej

Biuro Pomocy


Zarządy dzielnic

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy

2017-2020

Liczba i formy

działań

informacyjno-

edukacyjnych.

246

RODZINY (DZIECI,

OSÓB STARSZYCH, Z

NIEPEŁNOSPRAWNO

ŚCIAMI)

CZŁONKA RODZINY

ODSETEK

MIESZKAŃCÓW W-WY,

KTÓRZY NIE

DOPUSZCZAJĄ

STOSOWANIA

PRZEMOCY WOBEC

DZIECI W ŻADNEJ

SYTUACJI

OPTYMALNA –

DODATKOWY POMIAR

W ŚRODKU

REALIZACJI

PROGRAMU

w formie

różnorodnych działań

informacyjno-

edukacyjnych np.

kampanii, prezentacji

wyników badań,

filmów.




5. Rozwijanie

kompetencji dzieci

i młodzieży

w zakresie

reagowania na

zagrożenia

związane

Z SYMPTOMAMI I

PRZEJAWAMI

PRZEMOCY

W RODZINIE

Odsetek dzieci i

młodzieży

uczestniczących w

programach, które

zdobyły wiedzę

i umiejętności

reagowania na

ZAGROŻENIA

ZWIĄZANE Z

SYMPTOMAMI I

PRZEJAWAMI

PRZEMOCY W RODZINIE

EWALUACJE

WEWNĘTRZNE

REALIZATORÓW

PROGRAMÓW

(WSZYSCY WEDŁUG

JEDNOLITEGO

WZORCA: TE SAME

PYTANIA O

KONKRETNE RODZAJE

KOMPETENCJI

ZADAWANE ALBO W

FORMULE PRE-TEST I

POST-TEST ALBO JAKO

SAMOOCENA

UCZESTNIKÓW NA

KONIEC PROGRAMU)

1. Realizacja

programów

edukacyjnych dla

dzieci i młodzieży

ukierunkowanych na

rozwój umiejętności

społecznych np. w

formie warsztatów,

treningów.

2. Prowadzenie

kampanii medialnych

informujących o

zagrożeniach dla

dzieci i młodzieży

związanych

z przemocą w

rodzinie oraz o

możliwościach

uzyskania pomocy ,

np. poprzez telefon

zaufania.

3. Realizacja

programów

edukacyjnych dla

młodzieży

promujących

Biuro Pomocy


WCPR

Biuro Edukacji

Zarządy dzielnic


pomocy społecznej

i oświaty

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020

2017-2020

2017-2020

Liczba

programów.

Liczba

uczestników

programów.

Liczba

kampanii.

Liczba i formy

programów.

Liczba

uczestników

programów.

Realizacja

programów

o potwierdzon

ej

skuteczności,

np.

posiadających

rekomendacje

i promowanyc

h jako dobre

praktyki.

247

partnerskie relacje w

związkach, m.in.

poprzez poradnictwo,

warsztaty, treningi,

debaty.

Ochrona

i pomoc

osobom

doznającym

przemocy

w rodzinie.

1. ZWIĘKSZENIE

LICZBY OSÓB

DOZNAJĄCYCH

PRZEMOCY W

RODZINIE, KTÓRE

ZGŁOSIŁY SIĘ

SAME LUB

ZOSTAŁY

ZGŁOSZONE

PRZEZ INNYCH DO

PODMIOTÓW

ZAJMUJĄCYCH SIĘ

PRZEMOCĄ W

RODZINIE JAKO

WYMAGAJĄCE

POMOCY

Odsetek osób

doznających przemocy

w rodzinie, KTÓRE

ZOSTAŁY ZGŁOSZONE

LUB ZGŁOSIŁY SIĘ SAME

DO PODMIOTÓW

ZAJMUJĄCYCH SIĘ

PRZEMOCĄ W RODZINIE

SONDAŻ NA LOSOWEJ,

REPREZENTATYWNEJ

PRÓBIE DOROSŁYCH

MIESZKAŃCÓW W-

WY. PYTANIA

POWINNY BYĆ

ZADAWANE POD

KONIEC KAŻDEGO

ROKU (LISTOPAD,

GRUDZIEŃ LUB

STYCZEŃ) REALIZACJI

PROGRAMU

DANE

REALIZATORÓW

PROGRAMU O LICZBIE

OSÓB DOZNAJĄCYCH

PRZEMOCY W

RODZINIE (OFIAR)

ZGŁASZAJĄCYCH SIĘ

DO ICH PLACÓWEK I

OBJĘTYCH POMOCĄ

W OPARCIU O

SONDAŻ BĘDZIE

SZACOWANA LICZBA

MIESZKAŃCÓW W-WY

DOZNAJĄCYCH

PRZEMOCY W

RODZINIE –

ZESTAWIENIE LICZBY

OSÓB

ZGŁASZAJĄCYCH SIĘ

1. Prowadzenie działań

informacyjno-

edukacyjnych

przekazujących

wiedzę mieszkańcom

Warszawy

o procedurze

„Niebieskie Karty”

oraz o sposobach

i miejscach

zgłaszania

przypadków

przemocy, m.in.

poprzez prowadzenie

telefonów

informacyjnych,

telefonów zaufania,

kampanii

edukacyjnych,

spotkań

informacyjnych ze

społecznością

lokalną.

2. Upowszechnianie

/promowanie wśród

pracowników

oświaty, ochrony

zdrowia oraz

funkcjonariuszy

policji i krpa

kwestionariuszy do

szacowania

zagrożenia przemocą

Biuro Pomocy


Biuro Polityki

Zdrowotnej

Biuro Edukacji

Zarządy dzielnic



przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

Komisja Rozwiązywania

Problemów

Alkoholowych

m.st. Warszawy


pomocy społecznej

i oświaty

Podmioty lecznicze


konsultacyjne

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy

2017-2020

2017

2017-2018

Liczba i formy

działań

informacyjno-

edukacyjnych.

Liczba działań

promujących.

Opracowane

narzędzie.

Zgodnie

z

Rozporządzeni

em Rady

Ministrów z

dnia 13

września 2011

r. w sprawie

procedury

„Niebieskie

Karty” oraz

wzorów

formularzy

„Niebieska

Karta”

248

DO PLACÓWEK

REALIZATORÓW Z TĄ

OGÓLNĄ LICZBĄ

POZWOLI OKREŚLIĆ

ODSETEK

ZDEFINIOWANY WE

WSKAŹNIKU

i algorytmów

postępowania

w przypadkach

zdiagnozowanej


3. Opracowanie dla

ośrodków pomocy

społecznej

kwestionariuszy

szacowania ryzyka

zagrożenia życia

i zdrowia w związku

z przemocą w

rodzinie oraz

sposobów

postępowania.

4. Monitorowanie

zgłaszalności

przypadków





2017-2020

Liczba osób

z problemem

przemocy, które

zgłosiły się do

miejsc

pomocowych.

Liczba

zakładanych

„Niebieskich

Kart–A” przez

przedstawicieli

uprawnionych

podmiotów.

Liczba

„Niebieskich

Kart- C”.

2. Zapewnienie

dostępności

i różnorodności

oferty pomocy dla

osób doznających

przemocy

w rodzinie.

Odsetek osób

doznających przemocy,

które oceniły

otrzymaną pomoc jako

adekwatną DO SWOICH

OCZEKIWAŃ I POTRZEB

EWALUACJE

WEWNĘTRZNE

REALIZATORÓW

OFERUJĄCYCH POMOC

DLA OSÓB

DOZNAJĄCYCH

PRZEMOCY W

RODZINIE (WSZYSCY

WEDŁUG

JEDNOLITEGO

WZORCA: TE SAME

PYTANIA ZADAWANE

OSOBOM

OTRZYMUJĄCYM

POMOC)

1. Tworzenie

i wspieranie

miejsc/programów

pomocy

specjalistycznej.

2. Udzielanie bezpłatnej

pomocy dzieciom

i młodzieży oraz

osobom dorosłym

doznającym


w szczególności

poprzez prowadzenie

Biuro Pomocy


WCPR

Biuro Edukacji

Biuro Polityki

Zdrowotnej

Zarządy dzielnic

Warszawski Ośrodek

Interwencji Kryzysowej

Specjalistyczny Ośrodek

Wsparcia dla Ofiar

2017-2020

2017-2020

Liczba

wspieranych

miejsc/program

ów pomocy

specjalistycznej,

w tym

dostępnych dla

osób

z niepełnospraw

nościami.

Liczba i formy

pomocy

specjalistycznej.

Liczba osób

korzystających

z

poszczególnych

Działania

należy

realizować

w formie

indywidualnej

i grupowej.

Rekomenduje

się

dostosowanie

dni

tygodnia/godzi

n pracy

instytucji, np.

249

poradnictwa

psychologicznego,

pedagogicznego,

prawnego, socjalnego

, medycznego,

zawodowego i

rodzinnego oraz

interwencji

kryzysowej.

3. Diagnozowanie oraz

udzielanie różnych

form wsparcia i

pomocy

psychologicznej

dzieciom, młodzieży i

dorosłym doznającym


w tym dzieciom

wykorzystywanym

seksualnie i ich

rodzinom.

4. Zapewnienie osobom

doznającym

przemocy w rodzinie

dostępu do opieki

medycznej w celu

ustalenia przyczyn

i rodzaju uszkodzeń

ciała związanych z

użyciem przemocy w

rodzinie oraz

wydania

zaświadczenia w tej

sprawie.

5. Realizacja

programów

terapeutycznych dla

osób doznających

Przemocy w Rodzinie

Ośrodek dla Matek

z Małoletnimi Dziećmi

i Kobiet w Ciąży


pomocy społecznej

i oświaty

Podmioty lecznicze

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020

2017-2020

2017-2020

form pomocy, w

tym kobiet,

mężczyzn i

dzieci.

Liczba form

wsparcia

psychologiczne

go.

Liczba

odbiorców,

w tym kobiet,

mężczyzn

i dzieci.

Liczba

zaświadczeń.

Liczba

podmiotów

realizujących

programy

terapeutyczne.

Liczba

programów.

OPS

i innych

miejsc

pomocy do

potrzeb

klienta.

Realizacja

zgodnie

z

Rozporządzeni

em Ministra

Zdrowia z

dnia 22

października

2010 r. w

sprawie wzoru

zaświadczenia

lekarskiego

o przyczynach

i rodzaju

uszkodzeń

ciała

związanych z

użyciem

250


w tym

uczestniczących

w programach terapii

uzależnienia od

alkoholu i innych

substancji

psychoaktywnych.

Liczba

odbiorców

programów, w

tym kobiet i

mężczyzn.

przemocy w

rodzinie.

3. Zwiększenie

poczucia

bezpieczeństwa

osób

w rodzinach,

w których

występuje

przemoc.

Odsetek osób

doznających przemocy

w rodzinie

korzystających z usług

instytucji i organizacji,

deklarujących wzrost

poczucia

bezpieczeństwa.

EWALUACJE

WEWNĘTRZNE

REALIZATORÓW I

PODMIOTÓW

OFERUJĄCYCH

WSPARCIE (WSZYSCY

WEDŁUG

JEDNOLITEGO

WZORCA: TE SAME

PYTANIA ZADAWANE

OSOBOM

OTRZYMUJĄCYM

POMOC)

1. Realizacja procedury


przez zobowiązane do

tego instytucje,

służby i organizacje

pozarządowe.

2. Zapewnienie

bezpiecznego

schronienia osobom

doznającym


pomocy w uzyskaniu

mieszkania,

dodatkowych

kwalifikacji

zawodowych i

zatrudnienia oraz

wsparcia

finansowego.



przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

Komisja Rozwiązywania

Problemów

Alkoholowych m.st.

Warszawy


pomocy społecznej

i oświaty

Podmioty lecznicze

Organizacje

pozarządowe

Policja

Sądy

Inni partnerzy




Warszawski Ośrodek

2017-2020

2017-2020

Liczba osób

wskazanych w

„Niebieskiej

Karcie-A” jako

doznające

przemocy, w

tym kobiet,

mężczyzn

i dzieci.

Liczba

zamkniętych

procedur z

powodu ustania

przemocy

w rodzinie.

Liczba

placówek

zapewniających

schronienie.

Liczba miejsc

schronienia.

Liczba osób

korzystających z

miejsc

schronienia, w

tym kobiet,

mężczyzn

W ramach

realizacji

procedury

oczekuje się

opracowania

planu

bezpieczeństw

a i odbywania

wizyt

w środowisku

domowym,

monitorującyc

h stan

bezpieczeństw

a rodziny.

251

3. Zapewnienie edukacji

prawnej osobom

doznającym


w tym wiedzy

o funkcjonujących

środkach

zapobiegawczych,

karnych

i probacyjnych oraz

możliwości

stosowania nakazu

opuszczenia

mieszkania przez

sprawcę przemocy w

rodzinie.

4. Towarzyszenie

osobom doznającym

przemocy w rodzinie

przy załatwianiu

spraw różnego typu

w instytucjach, w tym

w sądach.

5. Odebranie dziecka

z rodziny w

sytuacjach zagrożenia



Wsparcia dla Ofiar

Przemocy w Rodzinie

Ośrodek dla Matek


i Kobiet w Ciąży

Warszawskie Centrum

Pomocy Rodzinie

2017-2020

2017-2020

2017-2020

2017-2020

i dzieci.

Liczba osób,

które uzyskały

pomoc

mieszkaniową.

Liczba osób,

które uzyskały

dodatkowe

kwalifikacje

zawodowe/

zatrudnienie.

Liczba osób,

które otrzymały

wsparcie

finansowe.

Liczba osób,

które

skorzystały z

edukacji

prawnej.

Liczba osób,

które otrzymały

dodatkowe

wsparcie.

Liczba rodzin,

którym

Zgodnie z art.

12a ustawy o

przeciwdziała

niu przemocy

w rodzinie

z dnia 29 lipca

2005 r.

252

życia lub zdrowia w

związku z przemocą

w rodzinie

i umieszczenie go u

innej osoby najbliżej,

w rodzinie zastępczej

lub w całodobowej

placówce

opiekuńczo-

wychowawczej.

6. Monitorowanie

sytuacji w rodzinie

przez przedstawicieli

zespołu

interdyscyplinarnego/

grupy roboczej w

trakcie trwania i przez

służby po zamknięciu

procedury

„Niebieskie Karty”.

odebrano dzieci

na podstawie

art.12a ustawy.

Liczba dzieci

odebranych z

rodziny na

podstawie art.12

a ustawy.

Liczba rodzin,

w których

monitorowano

sytuację po

zamknięciu

procedury.

Liczba rodzin,

w których

ponownie

rozpoczęto

procedurę.

W ramach

kompetencji

służb w

okresie co

najmniej 6 m-

cy od

zamknięcia

procedury

„Niebieskie

Karty”

4. Poprawa

funkcjonowania

osób doznających

przemocy

w rodzinie

w różnych

sferach życia,

m.in. rodzinnej,

zawodowej,

społecznej.

Odsetek osób

doznających przemocy,

które skorzystały z

pomocy i wsparcia

deklarujących poprawę

funkcjonowania.

EWALUACJE

WEWNĘTRZNE

REALIZATORÓW

PROGRAMÓW

(WSZYSCY WEDŁUG

JEDNOLITEGO

WZORCA: TE SAME

PYTANIA O

KONKRETNE OBSZARY

FUNKCJONOWANIA

ZADAWANE ALBO W

FORMULE PRE-TEST I

POST-TEST ALBO JAKO

SAMOOCENA

UCZESTNIKÓW NA

KONIEC PROGRAMU)

1. Prowadzenie różnych

programów wsparcia

i pomocy w formie

oddziaływań

indywidualnych

i grupowych, m.in.

grup wsparcia, grup

psychoedukacyjnych,

socjoterapeutycznych,

samopomocowych,

warsztatów

kształtujących

kompetencje

interpersonalne,

umiejętności

społeczne

i opiekuńczo-

Biuro Pomocy


Biuro Edukacji

Zarządy dzielnic


pomocy społecznej

i oświaty

Warszawski Ośrodek



Wsparcia dla Ofiar

Przemocy w Rodzinie

2017-2020

2017-2020

Liczba i rodzaj

programów/for

m pomocy.

Liczba

odbiorców

poszczególnych

form wsparcia,

w tym kobiet,

mężczyzn,

dzieci i osób z

niepełnosprawn

osciami.

253

wychowawcze.

2. Realizacja

programów

doskonalących

kompetencje

i umiejętności

zawodowe osób

doznających

przemocy w rodzinie/

programów

aktywizacji

zawodowej.

3. Realizacja

programów

ukierunkowanych na

poprawę komunikacji

w rodzinie i

rozwiązywanie

konfliktów bez użycia

przemocy.

Ośrodek dla Matek


i Kobiet w Ciąży

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020

Liczba

programów,

Liczba

odbiorców,

w tym kobiet

i mężczyzn.

Liczba

programów.

Liczba

uczestników,

w tym kobiet

i mężczyzn.

Oddziaływa

nia

skierowane

do osób,

wobec

których

istnieje

podejrzenie,

że stosują

przemoc

w rodzinie

i sprawców

przemocy.

1. Zapewnienie

dostępności

i różnorodności

oferty kierowanej

do osób, wobec

których istnieje

podejrzenie, że

stosują przemoc

w rodzinie

i sprawców

przemocy.

Odsetek sprawców

korzystających

z pomocy,

którzy ocenili ją jako

adekwatną

EWALUACJE

WEWNĘTRZNE

REALIZATORÓW

PROGRAMÓW

(WSZYSCY WEDŁUG

JEDNOLITEGO

WZORCA: TE SAME

PYTANIA ZADAWANE

SPRAWCOM PO

UKOŃCZENIU

UCZESTNICTWA W

PROGRAMIE)

1. Tworzenie nowych

i wspieranie

istniejących

miejsc/programów

oddziaływań

kierowanych do osób

podejrzanych

o stosowanie

przemocy w rodzinie

i sprawców

przemocy, w

szczególności

w ramach działań

lokalnych.

2. Realizacja

programów


Biuro Pomocy


Zarządy dzielnic


konsultacyjne


pomocy społecznej

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020

2017-2020

Liczba

programów,

Liczba

podmiotów

realizujących

programy.

Liczba

uczestników,

w tym kobiet,

mężczyzn i osób

z niepełnospraw

nościami.

Liczba i formy

pomocy.

Liczba

odbiorców

poszczególnych

Rekomenduje

się

dostosowanie

godzin pracy

instytucji i

innych miejsc

pomocy do

potrzeb

klienta.

254

skłonnych do

zachowań

agresywnych w

stosunku do osób

bliskich,

prowadzonych m.in.

w formie poradnictwa

indywidualnego,

programów

psychoedukacyjnych,

treningów

umiejętności

społecznych,

Treningu

Zastępowania

Agresji, warsztatów

umiejętności

opiekuńczo-

wychowawczych

i komunikacji.

form, w tym

kobiet

i mężczyzn.

2. Zmiana

niepożądanych

zachowań i postaw

osób, wobec

których istnieje

podejrzenie, że

stosują przemoc

w rodzinie

i sprawców

przemocy.

Odsetek uczestników

programów, którzy

zaprzestali stosowania

przemocy.

EWALUACJE

WEWNĘTRZNE

REALIZATORÓW

PROGRAMÓW

(WSZYSCY WEDŁUG

JEDNOLITEGO

WZORCA: TE SAME

PYTANIA ZADAWANE

SPRAWCOM PO

UKOŃCZENIU

UCZESTNICTWA W

PROGRAMIE LUB

BADANIE W FORMIE

PRE-TESTU I POST-

TESTU – OSTATECZNY

WYBÓR METODY

ZALEŻNIE OD

MOŻLIWOŚCI


informacyjno-

edukacyjnych, w tym

m.in. kampanii

informujących

o konsekwencjach

stosowania przemocy,

możliwościach

skorzystania

z pomocy i ofercie

realizowanej na

terenie miasta.

2. Realizacja procedury


przez instytucje do

tego uprawnione.

Biuro Pomocy


Zarządy dzielnic



przeciwdziałania

przemocy w rodzinie


konsultacyjne


pomocy społecznej

Podmioty lecznicze,

w szczególności

2017-2020

2017-2020

Liczba i formy

działań.

Liczba

sprawców

wskazanych

w „Niebieskiej

Karcie –A”, w

tym kobiet

i mężczyzn.

Rekomenduje

się

zobowiązanie

przedstawiciel

i służb do

motywowania

osób wobec

których

istnieje

255

REALIZATORÓW)


/programów

motywujących osoby,

wobec których

istnieje podejrzenie

stosowania przemocy

w rodzinie i

sprawców przemocy

do skorzystania

z oferty pomocy

psychoterapeutycznej.

3. Realizacja

programów

oddziaływań

korekcyjno-

edukacyjnych

i psychologiczno-

terapeutycznych


stosujących przemoc

w rodzinie.

4. Realizacja

programów

psychologicznych dla

absolwentów

programów

korekcyjno-

edukacyjnych

utrwalających

dokonane zmiany.

placówki lecznictwa

odwykowego

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020

2017-2020

2017-2020

2017-2020

Liczba

sprawców

w „Niebieskiej

Karcie –D”, w

tym kobiet

i mężczyzn.

Liczba osób

zmotywowanyc

h do udziału w

programach.

Liczba

sprawców

którzy

rozpoczęli/ukoń

czyli program,

w tym kobiet i

mężczyzn.

Liczba

podmiotów

realizujących

programy.

Liczba i rodzaj

programów.

Liczba

uczestników

rozpoczynający

ch

/kończących

program, w tym

kobiet

i mężczyzn.

Liczba

programów.

Liczba

podejrzenie,

że stosują

przemoc

w rodzinie

i sprawców

przemocy

do udziału

w programach

pomocowych

i

monitorowani

a

uczestnictwa.

Realizacja

programów

korekcyjno-

edukacyjnych

zgodnie

z

Rozporządzeni

em Ministra

Pracy

i Polityki

Społecznej z

dnia 22 lutego

2011 r.

Rekomenduje

się zlecanie

programów

organizacjom

pozarządowy

256

5. Współdziałanie

zespołów

interdyscyplinarnych/

grup roboczych z

realizatorami

programów

korekcyjno-

edukacyjnych, w tym

motywowanie do

uczestnictwa

w programach oraz

monitorowanie

sytuacji w rodzinie w

trakcie trwania i po

zamknięciu procedury


uczestników,

w tym kobiet

i mężczyzn.

Liczba i

sposoby

współpracy.

Liczba

monitorowanyc

h rodzin po

zamknięciu

procedury

m w umowach

wieloletnich,

w formie

oddziaływań

indywidualnyc

h i grupowych

oraz realizację

programów

w trybie

otwartym

i zamkniętym.

Należy

monitorować

sytuację

w rodzinie

w ramach

kompetencji

służb.

3. Zwiększenie

wykorzystania

środków

zapobiegawczych,

karnych

i probacyjnych

przez organy

ścigania i wymiar

sprawiedliwości

Odsetek osób objętych

działaniami organów

ścigania

i wymiaru

sprawiedliwości,

wobec których

zastosowano środki

zapobiegawcze, karne i

probacyjne.

DANE INSTYTUCJI

WYMIARU

SPRAWIEDLIWOŚCI

1. Współpraca z

organami ścigania i

wymiarem

sprawiedliwości w

zakresie:

- przekazywania

informacji o ofercie

pomocy m.st.

Warszawy kierowanej

do osób doznających i


w rodzinie oraz

zgłaszanych

zawiadomieniach o

podejrzeniu

Biuro Pomocy




przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

Policja

Sąd

Prokuratura

2017-2020 Liczba

przekazanych

informacji.

Liczba

podmiotów,

którym

przekazano

informację.

Liczba

zgłoszonych do

wymiaru

sprawiedliwości

podejrzeń

o popełnieniu

przestępstwa

257

popełnienia

przestępstwa z

użyciem przemocy,

- pozyskiwania

informacji o

zastosowanych

środkach

zapobiegawczych,

karnych i

probacyjnych.

z użyciem

przemocy.

Liczba

zastosowanych

środków

zapobiegawczyc

h, karnych

i probacyjnych

Liczba osób,

wobec których

zastosowano

środki

zapobiegawcze,

karne

i probacyjne.

2. Upowszechnianie

wyników badań,

analiz oraz

rekomendacji

dotyczących

problematyki

przemocy w rodzinie

wśród przedstawicieli

policji, sądów i

prokuratury.

Biuro Pomocy


Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020 Liczba

podmiotów i

drogi

upowszechniani

a.

Kompetencj

e i

współpraca

podmiotów

realizującyc

h zadania

z zakresu

przeciwdział

ania

przemocy

w rodzinie.

1. Zwiększenie

wiedzy

i umiejętności

pracowników

PODMIOTÓW

zajmujących się

przeciwdziałaniem

przemocy

w rodzinie.

Odsetek uczestników

szkoleń deklarujących

zwiększenie

kompetencji.

EWALUACJE

WEWNĘTRZNE

PROWADZĄCYCH

SZKOLENIA (TE SAME

PYTANIA ZADAWANE

UCZESTNIKOM

SZKOLEŃ NA TEMAT

KONKRETNYCH

RODZAJÓW

KOMPETENCJI)

1. Przygotowanie

i upowszechnianie

materiałów

informacyjno-

edukacyjnych

i szkoleniowych

kierowanych do

profesjonalistów

udzielających

pomocy osobom i

rodzinom

zagrożonym i

dotkniętym

Biuro Pomocy


Biuro Edukacji

Zarządy dzielnic

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy



2017-2020

2017-2020

Liczba i rodzaj

materiałów.

Liczba

podmiotów,

który

przekazano

materiały.

Liczba

Rekomenduje

się

prowadzenie

258

problemem

przemocy.

2. Organizowanie

szkoleń z zakresu

przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

obejmujących m.in.

zagadnienia

nawiązywania

kontaktu z członkami

rodzin, w których

dochodzi do

przemocy, diagnozy,

podejmowania

interwencji i pomocy,

realizacji programów

oddziaływań



w rodzinie.

3. Organizowanie i

współpraca w

organizacji

konferencji,

seminariów, narad

roboczych

upowszechniających

nowe metody pracy w

obszarze

przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

w ramach wymiany

doświadczeń

i dobrych praktyk.


2017-2020

zorganizowanyc

h szkoleń przez

miasto/dzielnice

.

Liczba

uczestników

szkoleń.

Liczba

uczestników

szkoleń

organizowanych

przez inne

podmioty.

Liczba

konferencji/sem

inariów/ narad.

Liczba

uczestników

konferencji/

seminariów/nara

d.

szkoleń

zgodnie z

Wytycznymi

do

prowadzenia

szkoleń na lata

2016-2017

opracowanymi

przez Zespół

Monitorujący i

MRPiPS.

Oczekuje się,

aby

w szkoleniach

wykorzystywa

no techniki

aktywizujące

uczestników

(warsztaty,

ćwiczenia),

umożliwiające

nabycie

praktycznych

umiejętności

oraz ćwiczenie

różnych metod

pracy

z klientem.

2. Zwiększenie

efektywności

działań

podejmowanych na

Odsetek osób

pracujących w obszarze

przeciwdziałania

przemocy (W

BADANIE

PROFESJONALISTÓW Z

PODMIOTÓW

PRACUJĄCYCH W

1. Zapewnienie różnych

form doradztwa i

wsparcia

edukacyjnego np.

Biuro Pomocy


Zarządy dzielnic

2017-2020

Liczba i formy

doradztwa/wspa

rcia

edukacyjnego.

Rekomenduje

się, aby osoby

pracujące

z członkami

259

rzecz

przeciwdziałania

przemocy

w rodzinie PRZEZ

ZESPOŁY

INTERDYSCYPLINA

RNE I GRUPY

ROBOCZE

TU CHYBA

POWINIEN BYĆ

DODATKOWY CEL

SKIEROWANY DO

REALIZATORÓW

PROGRAMU SPOZA

ZI / GR

ZESPOŁACH

INTERDYSCYPLINARNY

CH I GRUPACH

ROBOCZYCH)

deklarujących

użyteczność

uzyskanego wsparcia.

Odsetek osób


przeciwdziałania

przemocy (INNYCH NIŻ

W ZESPOŁACH

INTERDYSCYPLINARNY

CH I GRUPACH

ROBOCZYCH)

deklarujących

użyteczność

uzyskanego wsparcia.

OBSZARZE

PRZECIWDZIAŁANIA

PRZEMOCY W

RODZINIE W W-WIE

(W PODZIALE NA

CZŁONKÓW

ZESPOŁÓW

INTERDYSCYPLINARN

YCH I GRUP

ROBOCZYCH ORAZ

POZOSTAŁYCH

PROFESJONALISTÓW)

superwizja, coaching

dla członków

zespołów

interdyscyplinarnych,

grup roboczych i

realizatorów oferty

pomocowej.

2. Koordynacja pracy

warszawskich

zespołów

interdyscyplinarnych,

w tym m.in.

promowanie

skutecznych

lokalnych rozwiązań i

oferty organizacji

pozarządowych.

3. SUPERWIZJA W

PROGRAMACH

POMOCOWYCH

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020

Liczba

uczestników

poszczególnych

form.

Liczba spotkań

z przewodnicząc

ymi.

Liczba

uczestników.

Liczba spotkań

konsultacyjnych

.

Liczba

uczestników.

rodzin

z problemem

przemocy

posiadały

potwierdzone

kwalifikacje

do pracy

w tym

obszarze, np.

certyfikaty,

zaświadczenia

o ukończeniu

szkoleń ze

wskazaną

liczbą godzin i

tematyką

szkolenia.

3. Zwiększenie

efektywności

współpracy

interdyscyplinarnej

w zakresie

przeciwdziałania

przemocy

w rodzinie.

Odsetek osób


przeciwdziałania

przemocy POZYTYWNIE

OCENIAJĄCYCH

WSPÓŁPRACĘ

INTERDYSCYPLINARNĄ

BADANIE

PROFESJONALISTÓW Z

PODMIOTÓW

PRACUJĄCYCH W

OBSZARZE

PRZECIWDZIAŁANIA

PRZEMOCY W

RODZINIE W W-WIE

(NA POCZĄTKU I NA

KOŃCU DZIAŁANIA

PROGRAMU

1. Organizowanie

spotkań, seminariów,

narad roboczych

służących poznaniu i

integracji środowiska

profesjonalistów w

ramach lokalnych

systemów.

2. Organizowanie

wymiany

doświadczeń w

ramach

ogólnomiejskich

spotkań dyskusyjnych

z udziałem

przedstawicieli

różnych środowisk,

np. uczelni, innych

Biuro Pomocy


Zarządy dzielnic



przeciwdziałania

przemocy w rodzinie

Organizacje

pozarządowe

Inni partnerzy




2017-2020

2017-2020

2017-2020

Liczba i formy

działań.

Liczba

uczestników

poszczególnych

form.

Liczba spotkań.

Liczba

uczestników.

260

samorządów, agend

rządowych.

3. Współdziałanie służb,

instytucji i

organizacji

pozarządowych w

ramach realizacji

procedury


4. Nawiązanie

współpracy

w realizacji programu

ze wspólnotami

wyznaniowymi.

2017-2020

Liczba

członków

zespołów

interdyscyplinar

nych

w podziale na

poszczególne

służby.

Liczba spotkań

zespołów

interdyscyplinar

nych/

podzespołów.

Liczba

powołanych

grup roboczych.

Liczba

przedstawicieli

poszczególnych

służb

pracujących w

grupach

roboczych.

Liczba spotkań

grup roboczych.

Liczba

zamykanych

procedur z

powodu braku

zasadności

działań.

Liczba i rodzaj

wspólnot

pozyskanych do

współpracy.

261

Propozycja narzędzi oraz sposobu przeprowadzenia monitoringu i ewaluacji

Programu na lata 2017-2020

Jednym z wyników badania ewaluacyjnego realizacji Programu na lata 2012-2016 było

stwierdzenie, że liczne cele i wskaźniki nie były monitorowane lub były mierzone w sposób

niewłaściwy. Przyczyny takiej sytuacji często były niezależne od realizatorów Programu

(np. nie mieli oni wpływu na decyzje o budżetach na prowadzenie badań sondażowych oraz

na przedłużające się procedury zlecania badań), które były zaplanowane jako źródło danych

do wskaźników). Podstawowym założeniem monitoringu Programu na lata 2017-2020

powinno być ograniczenie liczby źródeł, z których czerpane są dane do oceny wskaźników na

rzecz badań dedykowanych, danych istniejących w systemie lub takich, które niewielkim

wysiłkiem są możliwe do uzyskania przez samych realizatorów (np. poprzez sformułowanie

wspólnego bloku pytań wykorzystywanego w ewaluacjach wewnętrznych wszystkich działań

realizowanych w ramach Programu).

1. Źródła danych do pomiaru celów i przypisanych do nich wskaźników

Projekt Programu na lata 2017-2020 obejmuje 4 obszary, w których sformułowano łącznie

15 celów szczegółowych, do których przypisano w sumie 19 wskaźników. Zaproponowane

w projekcie Programu na lata 2017-2020 cele szczegółowe i przypisane do nich wskaźniki

możliwe są do uzyskania z następujących źródeł:

1.1. Sondaż na losowej, reprezentatywnej próbie dorosłych mieszkańców Warszawy

(N=1000)

W wersji minimum badanie takie powinno być zrealizowane na początku i na końcu realizacji

Programu, w wersji optymalnej zasadnym byłoby przeprowadzenie dodatkowego pomiaru

w połowie jego realizacji. Sondaż dostarczy danych do monitorowania czterech celów, do

których przypisanych jest siedem wskaźników, powinien zawierać pytania dotyczące:

wiedzy na temat zjawiska przemocy w rodzinie w Warszawie, w rozbiciu na takie

obszary jak: identyfikowanie zachowań przemocowych, znajomość konsekwencji

przemocy, powody zachowań ofiar przemocy, powody niereagowania na przemoc

przez świadków (około 5 pytań);

znajomości miejsc, w których możliwe jest uzyskanie wsparcia w sytuacjach

przemocy w rodzinie na terenie m.st. Warszawy;

262

opinii na temat tego, czy w sytuacji zaistnienia przemocy instytucje zewnętrzne mają

prawo ingerować w wewnętrzne sprawy rodziny;

deklaracji dotyczących gotowości oraz faktycznego osobistego reagowania na

przejawy przemocy w rodzinie obserwowane w swoim otoczeniu;

postaw i opinii o dopuszczalności stosowania przemocy w rodzinie wobec

któregokolwiek członka rodziny, w szczególności dzieci w zależności od sytuacji,

w tym dopuszczalności stosowania klapsów;

deklaracji o doznawaniu przejawów przemocy w swojej rodzinie.

Pytania używane w sondażu wszędzie tam, gdzie to możliwe powinny pozwalać na

zachowanie porównywalności z wynikami badań prowadzonych w latach poprzednich,

a zatem mieć niezmienioną treść. Całość badania potrzebnego do zebrania danych do pomiaru

wskaźników będzie liczyć około 20 pytań plus standardowe pytania metryczkowe. Wydaje

się, że skala takiego badania uzasadnia zamawianie osobnych badań dedykowanych

monitorowaniu Programu (mogą to być badania telefoniczne wymagające niższych budżetów

niż badania face-to-face).

Dane do jednego ze wskaźników (vide: zestawienie powyżej, obszar: Ochrona i pomoc

osobom doznającym przemocy w rodzinie, cel 1) w wersji optymalnej powinny być zbierane

corocznie w badaniu realizowanym pod koniec lub na początku każdego roku

kalendarzowego. Skala takiego badania jest tak mała (wskaźnik wymaga zadania dwóch

pytań dotyczących doznawania różnych przejawów przemocy we własnej rodzinie), że nie

uzasadnia zamawiania osobnego badania. Pytania te powinny być zatem dołączane do

regularnie zamawianych przez m.st. Warszawa badań o charakterze omnibusowym lub do

innych badań realizowanych na losowej próbie dorosłych mieszkańców Warszawy (o ile

stosowana metodologia i treść tych badań na to pozwoli). Jeśli nie będzie to możliwe trzeba

będzie poprzestać na badaniach dedykowanych do Programu.

1.2. Dane realizatorów z ewaluacji prowadzonych przez nich programów oraz monitoringu

własnych działań

Ewaluacje takie dostarczą danych do monitorowania siedmiu celów (dwóch w obszarze

programów profilaktycznych – po jednym dla dorosłych i dzieci – oraz trzech w obszarze

programów kierowanych do ofiar przemocy i dwóch w obszarze programów kierowanych do

263

sprawców przemocy), do których przypisanych jest siedem wskaźników (w analogicznym jak

w opisie celów podziale pomiędzy rodzaje programów).

Wszyscy realizatorzy zadań objętych Programem powinni zostać zobowiązani do

prowadzenia ewaluacji lub oceny prowadzonych przez siebie działań. Elementem tych działań

powinno być zastosowanie jednolitego narzędzia do zbierania danych potrzebnych do

śledzenia poszczególnych wskaźników. Zależnie od przyjętego w gronie realizatorów

i wspólnie zaakceptowanego schematu badawczego, powinno to mieć postać albo tych

samych pytań zadawanych uczestnikom programów na początku i na końcu programu (pre-

test i post-test pozwalający ocenić efekty programów w pewnym uniezależnieniu się od

samooceny uczestników), albo pytań zadawanych tylko na koniec programu (samoocena

uczestników efektów, jakie w ich ocenie przyniósł dla nich program). Wszyscy realizatorzy

powinni zadawać takie same pytania (dostosowane oczywiście do charakteru uczestników

i samych programów). Pytania takie powinny zostać wypracowane w gronie realizatorów

z uwzględnieniem ich dotychczasowych doświadczeń i możliwości, aby ostatecznie przyjęty

schemat badawczy był faktycznie realizowany. Ten wspólny schemat badawczy nie ogranicza

poszczególnych realizatorów – poza obowiązkowym zestawem pytań mogą oni prowadzić

ewaluacje i ocenę własnych działań w szerszym zakresie.

Do jednego celu i przypisanego do niego wskaźnika (vide: zestawienie powyżej, obszar:

Ochrona i pomoc osobom doznającym przemocy w rodzinie, cel 1) potrzebne będą dane

realizatorów Programu o liczbie osób doznających przemocy w rodzinie (ofiar) zgłaszających

się do ich placówek i objętych pomocą. Dane takie są standardowo zbierane i raportowane

przez realizatorów. Należy jedynie pamiętać, aby w przypadku organizacji pozarządowych

uwzględniać także analogiczne dane o ofiarach zgłaszających się poza działaniami

realizowanymi przez te instytucje w Programie.

1.3. Ocena szkoleń

Dane do monitorowania jednego celu i jednego przypisanego do niego wskaźnika powinny

pochodzić z ewaluacji wewnętrznych organizatorów szkoleń dotyczących problematyki

przeciwdziałania przemocy w rodzinie. W przypadku szkoleń finansowanych przez jednostki

m.st.Warszawa w ramach zlecania szkoleń wszyscy ich organizatorzy powinni być

zobowiązani do przeprowadzenia ewaluacji z zastosowaniem jednolitych pytań dotyczących

mierzonego wskaźnika i dostarczenia wyników do zleceniodawców. Obowiązek taki

264

powinien być elementem umowy na przeprowadzenie szkolenia. W przypadku szkoleń

organizowanych przez podmioty zewnętrzne wobec m.st.Warszawa (np. Urząd Wojewódzki)

trudno wyobrazić sobie wdrożenie systemu włączania pytań Warszawy do ewaluacji tych

podmiotów i efektywnego zbierania tych danych (dodatkowym kłopotem jest to, że w takich

szkoleniach mogą uczestniczyć także osoby spoza Warszawy). Wypełnienie ankiety

ewaluacyjnej powinno być zatem zadaniem uczestnika – w miarę możliwości powinien być to

element rozliczenia delegowania pracownika na takie szkolenie. Powinna powstać aplikacja

komputerowa dostępna dla realizatorów Programu, w której można będzie dokonywać takiej

oceny w sposób zdalny.

1.4. Badanie profesjonalistów

Badanie takie dostarczy danych do monitoringu dwóch celów, do których przypisane są trzy

wskaźniki. Badanie powinno mieć charakter ankiety np. internetowej (możliwe jest

wykorzystanie dostępnych platform zbierania danych w ten sposób), wypełnianej

samodzielnie przez badanych, realizowanej przynajmniej dwa razy w ciągu trwania

Programu. Dla potrzeb pomiaru wskaźników potrzebne będzie zadanie około pięciu – siedmiu

pytań, ale można sobie wyobrazić, że narzędzie to może posłużyć do zebrania również innych

danych dotyczących profesjonalistów zaangażowanych w realizację Programu.

1.5. Dane instytucji wymiaru sprawiedliwości

Dane potrzebne są dla monitorowania jednego celu i przypisanego do niego wskaźnika. Jest

to jedyne źródło danych, które pozostaje poza bezpośrednią kontrolą jednostek

m.st. Warszawa. Dane te powinny być dostępne w statystykach prowadzonych przez

instytucje wymiaru sprawiedliwości i nie muszą być przez te instytucje generowane

specjalnie dla potrzeb Programu warszawskiego.

265

2. Inne badania

Jednym z podstawowych wniosków płynących z ewaluacji Programu na lata 2012-2016 jest

brak pogłębionej diagnozy zjawiska przemocy w rodzinie zarówno na poziomie całej

Warszawy, jak i poszczególnych dzielnic. Istnieje potrzeba przeprowadzenia takiej diagnozy,

która powinna:

objąć wszystkie dzielnice Warszawy i zostać w nich zrealizowana według tej samej

metodologii dla zapewnienia porównywalności wyników i utrzymania możliwości

sporządzenia diagnozy dla całego miasta;

obejmować zarówno obszar skali zjawiska przemocy, jego przejawów, mapy

występowania, czynników współwystępujących itp., jak i obszar zagrożenia

wystąpieniem przemocy, istnienia konfliktów mogących przerodzić się w przemoc,

sygnałów zwiastujących takie zagrożenie itp. (można w tym zakresie wykorzystać

doświadczenia np. programu Dobry Rodzic – dobry start dla oszacowania zagrożenia

krzywdzeniem małych dzieci i stworzyć analogiczne narzędzie dla osób dorosłych);

uwzględniać również obszar instytucji wsparcia, dostępnej oferty i oceny jej zakresu

pod wzgędem dostępności i jakości.

Diagnozę taką warto zrealizować we współpracy z ośrodkiem akademickim przy udziale

przedstawicieli realizatorów Programu i z wykorzystaniem ich zasobów i doświadczeń.

W trakcie realizacji Programu w latach 2017-2020 warto zrealizować także badania zarówno

ofiar, jak i sprawców przemocy. Badania takie nie byłyby nastawione na zbieranie danych do

oceny celów i wskaźników, ale miałyby charakter diagnostyczny pozwalający lepiej

zrozumieć potrzeby obu grup, ich oczekiwania wobec systemu przeciwdziałania przemocy

w rodzinie oraz ocenę otrzymywanego wsparcia.

Program powinien przewidywać także realizację ewaluacji – pogłębionej na koniec realizacji

(w 2020 roku) oraz typu on-going dla oceny przebiegu realizacji Programu z nastawieniem na

ewentualne modyfikacje działań (najlepiej w połowie 2018 roku).

266

Podsumowując:

W ramach realizacji Programu powinien być prowadzony bieżący monitoring realizowanych

działań. Wszystkie podmioty realizujące zadania w ramach Programu (instytucje

i organizacje) powinny zbierać i raportować (w cyklu rocznym) dane pokazujące zakres

wykonanych zadań zgodnie z zapisami zawartymi w kolumnie „Produkty” harmonogramu

Programu.

Badanie ewaluacyjne Programu powinno zostać zrealizowane w połowie 2018 roku (jako

ewaluacja on-going pozwalająca na wprowadzenie ewentualnych modyfikacji

w prowadzonych działaniach) oraz na koniec 2020 roku jako ewaluacja kończącego się

Programu pod kątem oceny jego trafności, skuteczności, użyteczności i trwałości osiągniętych

efektów.

W trakcie realizacji Programu powinny zostać zrealizowane następujące projekty badawcze:

badania sondażowe prowadzone na losowej, reprezentatywnej próbie dorosłych

mieszkańców Warszawy (badanie dedykowane dla potrzeb Programu), wywiad

telefoniczny, próba N=1000, realizacja: początek 2017 roku, druga połowa 2018 roku,

koniec 2020 roku;

o ile to możliwe z powodów metodologicznych i budżetowych moduł dwóch pytań

dołączonych do badań omnibusowych prowadzonych na losowej, reprezentatywnej

próbie dorosłych mieszkańców Warszawy, próba N=1000, realizacja: pod koniec lub

na początku każdego roku realizacji Programu;

ewaluacje wewnętrzne wszystkich programów realizowanych w ramach Programu,

wykonywane według jednolitej metodologii i z wykorzystaniem tego samego zestawu

pytań przez wszystkich realizatorów programów;

ewaluacje szkoleń z obszaru przeciwdziałania przemocy w rodzinie zlecane przez

instytucje m.st. Warszawa – wszyscy organizatorzy takich szkoleń w ramach

obowiązków wynikających z realizacji umowy z m.st. Warszawa powinni w ramach

prowadzonych przez siebie ewaluacji wewnętrznych stosować ten sam zestaw pytań

dostarczony przez m.st. Warszawa i przekazywać zebrane dane (jako warunek

prawidłowego wykonania zleconej usługi);

267

badanie profesjonalistów zajmujących się na terenie Warszawy problematyką

przeciwdziałania przemocy w rodzinie, realizowane metodą samodzielnie wypełnianej

przez badanego ankiety internetowej, realizacja w 2017 roku i w 2019 roku;

diagnoza zjawiska przemocy w rodzinie na terenie Warszawy z uwzględnieniem

specyfiki poszczególnych dzielnic – realizacja w 2017 roku;

badanie ofiar przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji uczestniczących

w Programie – realizacja w 2018 roku;

badanie sprawców przemocy korzystających z usług instytucji i organizacji

uczestniczących w Programie – realizacja w 2018 roku.

Documents

Ewaluacja Programu Przeciwdziałania Przemocy w Rodzinie i …politykaspoleczna.um.warszawa.pl/sites/politykaspoleczna... · 2017-04-20 · i Ochrony Ofiar Przemocy w Rodzinie m.st