i

UNIVERSITETI “ALEKSANDËR MOISIU” DURRËS

FAKULTETI I BIZNESIT

PROGRAMI I DOKTORATURËS "SHKENCA EKONOMIKE"

Dizertacion

Në kërkim të gradës ‘Doktor Shkencash’

FAKTORËT PËRCAKTUES TË PËRFITUESHMËRISË

SË BANKAVE: SHQIPËRIA

Udhëheqës Shkencor Doktoranti:

Prof. Dr. Kristaq KUME MSc. Arjeta HALLUNOVI

Durrës, 2016

ii

©Copyright

i

Arjeta HALLUNOVI

2016

iii

Udhëheqësi i Arjeta Hallunovi vërteton se ky është versioni i miratuar i dizertacionit të

mëposhtëm:

FAKTORËT PËRCAKTUES TË PËRFITUESHMËRISË SË

BANKAVE: SHQIPËRIA

Prof.Dr. Kristaq Kume

iv

FAKTORËT PËRCAKTUES TË PËRFITUESHMËRISË SË

BANKAVE: SHQIPËRIA

Përgatitur nga Arjeta HALLUNOVI MSc

Dizertacion i paraqitur në

Fakultetin e Biznesit

Universiteti “Aleksandër Moisiu”, Durrës

Në përputhje të plotë

me kërkesat

për Gradën “Doktor”

Universiteti “Aleksandër Moisiu” Durrës

Prill, 2016

v

Dedikim!

….mamit tim, Teuta, që nuk jeton më!

vi

Falenderime dhe Mirënjohje!

Falenderoj përzemërsisht udhëheqësin e temës së doktoraturës, Prof.Dr.Kristaq Kume për

mbështetjen e pakursyer, inkurajimin në ditë të vështira dhe këshillat e vyera. Mirënjohje për një

njëri të thjeshtë dhe profesionist të shkëlqyer, pa të cilin finalizimi i këtij punimi nuk do të kishte

qënë i mundur.

Shpreh mirënjohje të madhe për miken time të ndjerë, nxitësen kryesore për fillimin e rrugëtimit

tim akademik dhe fillimit të studimeve doktorale, Prof.Dr.Esmeralda Uruçi.

Dëshiroj gjithashtu të falenderoj miken time Prof.As.Dr Blerta Dragusha, e cila me shumë

dashamirësi më ka inkurajuar gjatë realizimit të këtij punimi, për pozitivitetin e saj në çdo

kërkesë timen dhe për sugjerimet e vlefshme.

Falenderoj Prof. Dr. Elez Osmani, bashkëpunëtorin tim më të mirë në fushën akademike, për

kohën e shpenzuar dhe suportin e vazhdueshëm.

Së fundi, por jo nga rëndësia, ky falenderim është për bashkёshortin tim Gojard dhe babain tim

Ilir, të cilët më janë gjendur afër në mënyrë të pakushtëzuar. Gjithashtu, kërkoj ndjesë fëmijëve

të mi Azalea dhe Gohar për mungesat e gjata.

Arjeta Hallunovi

vii

Deklaratë mbi origjinalitetin

Arjeta HALLUNOVI

Deklaroj se kjo tezë përfaqëson punën time origjinale dhe nuk kam përdorur burime të tjera, përveç

atyre të shkruara nëpërmjet citimeve.

Të gjitha të dhënat, tabelat, figurat dhe citimet në tekst, të cilat janë riprodhuar prej ndonjë burimi

tjetër, duke përfshirë edhe internetin, janë pranuar në mënyrë eksplicide si të tilla.

Jam e vetëdijshme se në rast të mospërputhjeve, Këshilli i Profesorëve të UAMD-së është i ngarkuar

të më revokojë gradën “Doktor”, që më është dhënë mbi bazën e kësaj teze, në përputhje me

“Rregulloren e programeve të studimit të ciklit të tretë (Doktoratë) të UAMD-së, neni 33, miratuar

prej Senatit Akademik të UAMD-së me Vendimin nr. , datë ________

Durrës, më ___________ Firma________________

viii

PËRMBLEDHJE

Ky studim shqyrton përcaktuesit e përfitueshmërisë të bankave tregtare në Shqipëri. Këto

përcaktues janë kategorizuar në dy grupe, faktorët e brendshëm që janë faktorët specifikë

bankarë dhe faktorët e jashtëm, që më tej janë ndarë në faktorë makroekonomikë dhe faktorët

specifikë të industrisë. Objektivi kryesor i studimit është përcaktimi i faktorëve që ndikojnë

përfitimin e bankave tregtare shqiptare dhe të bërit e rekomandimeve, menaxhimit për marrjen e

vendimeve dhe hartimin e politikave. Një panel të dhënash me 16 banka tregtare shqiptare është

analizuar për periudhën kohore 2009-2014. Janë përdorur dy tregues (variabla të varura) për

matjen e përfitueshmërisë, kthimi nga aktivet (ROA) dhe kthimi nga kapitali (ROE). Faktorët

specifik bankarë që janë përdorur në këtë studim përfshijnë variabla të tilla si madhësia e bankës,

menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, mjaftueshmëria e kapitalit, efiçenca

operacionale dhe kosto e financimit. Nga ana tjetër është marrë në konsideratë vetëm një faktor

specifik i industrisë, i cili është përqëndrimi dhe faktorët makroekonomikë si aktiviteti

ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit. Për të përmbushur objektin kryesor të

kërkimit, studimi është bazuar kryesisht në metodën sasiore të hulumtimit, e cila është plotësuar

edhe nga një metodë cilësore. Të dhënat sasiore janë marrë kryesisht nga pasqyrat financiare të

bankave tregtare, nga INSTAT, Banka e Shqipërisë, Banka Botërore dhe Bankscope, në mënyrë

që të bëhen analizat empirike të nevojshme për të identifikuar dhe matur përcaktuesit e

përfitimit të bankave. Në veçanti, analiza e regresionit të shumëfishtë është përdorur për të

matur efektin e përcaktuesve të përfitimit bankarë nga ana sasiore. Nga ana tjetër, të dhënat

cilësore janë mbledhur përmes intervistës së pastrukturuar kryer me drejtuesit e financës në

bankat tregtare shqiptare. Gjithashtu për të dy modelet u ndërmor testi i shkakësisë Granger për

të identifikuar lidhjen shkakësore midis variablave të varura dhe të pavarura. Krahas analizës

empirike të zbatuar për të gjithë panelin e të dhënave duke konsideruar të gjitha bankat sëbashku,

më tej është ndërmarrë një tjetër analizë më e hollësishme sipas ndarjes së bankave në grupe, për

të parë se si variojnë rrezultatet e analizës sipas grupbankave. Sigurisht, që para se të ndaheshin

të dhënat e panelit sipas grupeve u ndërmor një analizë diskriminante për të parë nëqoftëse të

dhënat tona realisht i përkisnin grupimeve të caktuara. Nga ku u vu re se disa të dhëna devijonin

nga qëndra e grupeve, kështu që mbi këtë bazë ato u hoqën nga paneli i të dhënave dhe analiza

sipas grupeve të bankave u krye për 74 vëzhgime (nga 96 të tilla që ishin fillimisht). Për

realizimin e analizave empirike për modelet u përdorën softwarët SPSS 22 dhe Eviews 7.

Rrezultatet treguan për një marrëdhënie pozitive të mjaftueshmërisë së kapitalit dhe

përfitueshmërisë në të dy modelet (ROA/ROE), por me rëndësi të fortë statistikore vetëm në

modelin ROA. Për një lidhje negative midis efiçencës operacionale dhe përfitimit (ROA/ROE),

por me rëndësi të fortë statistikore vetëm për modelin ROE. Logaritmi natyror i totalit të

aktiveve kishte një ndikim pozitiv tek përfitueshmëria (ROA/ROE), me koefiçient të dobët

rëndësie për modelin ROA dhe statistikisht i rëndësishmë me 1% për modelin ROE. Ndërsa

likuiditeti i aktiveve kishte një marrëdhënie negative në të dy modelet (ROA/ROE), por në

modelin ROA ishte i parëndësishëm kurse në modelin ROE ishte statistikisht i rëndësishëm në

1% nivel rëndësie. Kurse risku kreditor kishte një lidhje të zhdrejtë me përfitueshmërinë në të dy

modelet, statistikisht i rëndësishëm me 5% dhe 1% nivel rëndësie në modelin ROA dhe ROE

përkatësisht. Përqëndrimi si i vetmi faktor specifik i industrisë siç pritej, kishte një lidhje

negative më përfitimin (ROA/ROE), por statistikisht i parëndësishëm. Ndërsa, përsa i përket

faktorëve makroekonomikë, aktiviteti ekonomik kishte një marrëdhënie pozitive me përfitimin

(ROA/ROE) dhe rrezultoi statistikisht i rëndësishëm për të dy modelet. Nga ana tjetër,

ix

inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit treguan për një lidhje pozitive me përfitimin

(ROA/ROE) por statistikisht të parëndësishëm për modelet.

Fjalët kyçe: ROA, ROE, Faktorët spëcifikë bankarë, Faktorët spëcifikë të industrisë, Faktorët

Makroekonomikë, Përfitueshmëria, Shqipëria.

x

SUMMARY

This study examines the determinants of profitability of commercial banks in Albania. These

determinants are categorized into two groups, internal factors that are the bank specific factors

and external factors that are further divided into macroeconomic factors and industry specific

factors. The main objective of the study is to determine the factors affecting the profitability of

commercial banks and making some recommendations, that maybe can help the management

and policy making. A panel data with 16 commercial banks in Albania is analyzed for the period

2009-2014. Two indicators are used (dependent variables) for the measurement of profitability,

return on assets (ROA) and return on equity (ROE). Banking specific factors that are used in this

study include variables such as bank size, asset management, credit risk, liquidity of assets,

capital adequacy, operational efficiency and cost of financing. On the other hand is taken into

consideration only one industry specific factor, which is the concentration and macroeconomic

factors such as GDP, inflation and exchange rate. To meet the main object of the research, the

study is based mainly on quantitative research method, which is supplemented by a qualitative

method. Quantitative data were obtained mainly from the financial statements of commercial

banks, by INSTAT, Bank of Albania, the World Bank and Bankscope, in order to make

empirical analysis needed to identify and measure the determinants of bank profitability. In

particular, multiple regression analysis was used to measure the impact of the determinants of

bank profitability. On the other hand, qualitative data were collected through unstructured

interviews conducted with executives of finance in the albanian commercial banks. Also for both

models was undertaken Granger causality test to identify the causal connection between the

dependent and independent variables. After the empirical analysis was applied to all data panel

considering all banks together, further, the banks were analyzed by dividing into groups. Also,

before sharing the panel data by group was realized a discriminant analyzes to evaluate the data.

The findings showed that some data deviated from the center of the group, so the analysis by

groups was conducted for 74 observations (from 96). To realize empirical analysis were used the

software SPSS 22 and Eviews 7.

The results showed a positive relationship between capital adequacy and profitability in both the

models (ROA/ROE), but with strong statistical significance only in the ROA model. It results a

negative correlation between operational efficiency and profitability (ROA/ROE), but with

strong statistical significance only for the ROE model. Natural logarithm of total assets had a

positive impact on profitability (ROA/ROE), with low coefficient of importance to ROA model

and statistically important for ROE model. While liquidity assets has a negative relationship

with probitability in both the models (ROA/ROE), but for the ROA model was insignificant and

for the ROE model was statistically significant at 1%. Credit risk had an inverse relation with

profitability in both models, statistically significant at 5% and 1% for ROA and ROE model,

respectively. Concentration as the only industry specific factor as expected, had a negative

relationship with profitability (ROA/ROE), but statistically insignificant.While, in terms of

macroeconomic factors, GDP had a positive relationship with profitability (ROA/ROE) and

statistically significant for both models. On the other hand, inflation and exchange rate showed a

positive relation with profitability (ROA/ROE) but statistically insignificant for the models.

Keywords: Albania, Bank specific factors, Industry specific factors, Macroeconomic factors,

Profitability, ROA, ROE.

xi

PËRMBAJTJA E LËNDËS

KAPITULLI I PARË

1.1 Një vështrim i përgjithshëm.......................................................................................................1

1.2 Shtrimi i problemit…………………………………………..…………………………….......6

1.3 Objektivi i gjerë i studimit.........................................................................................................7

1.3.1 Pyetjet kërkimore....................................................................................................................8

1.4 Hipotezat e studimit...................................................................................................................8

1.5 Korniza konceptuale………………………………..…………………………………….…...9

1.6 Metodologjia dhe të dhënat…………………………………….……………………….…...10

1.7 Kufizimet e studimit……………………………………..……………………………….….11

1.8 Rëndësia e studimit………………………………………..…………………………………11

1.9 Organizimi i studimit……………………………...………………………………………....11

KAPITULLI I DYTË

2.1 Historik i shkurtër i sistemit bankar shqiptar…………………………………………….......13

2.2 Rëndësia ekonomike e bankave tregtare............................................... ...............................14

2.3 Struktura e sistemit financiar/bankar......................................................................................................15

2.4 Zhvillimet kryesore në ecurinë e sistemit bankar shqiptar .....................................................18

KAPITULLI I TRETË

3.1 Hyrje........................................................................................................................................27

3.2 Analiza teorike e përfitueshmërisë...........................................................................................30

3.2.1 Treguesit e Përfitueshmërisë Bankare..................................................................................38

3.2.1.1 Kthimi nga aktivet (ROA).................................................................................................39

3.2.1.2 Kthimi mbi kapitalin (ROE)..............................................................................................40

3.2.1.3 Marzhi neto i interesave.....................................................................................................40

3.3 Faktorët përcaktues të përfitueshmërisë...................................................................................40

3.3.1 Bilanci kontabël dhe pasqyra e të ardhurave.……………………………………………...41

xii

3.4. Faktorët e brendshëm………………………………………………………………………..42

3.4.1 Madhësia e bankës dhe përfitueshmëria……………………………...................................42

3.4.2 Menaxhimi i aktiveve dhe përfitueshmëria………………..…………………………….....44

3.4.3 Risku kreditor dhe përfitueshmëria……………………………………………………..….44

3.4.4 Likuiditeti i aktiveve dhe përfitueshmëria………………………………………………....45

3.4.5 Efiçenca operacionale………………………………………………...................................46

3.4.6 Mjaftueshmëria e kapitalit………………………………..……………………………......47

3.4.7 Kosto e financimit……………………………………………………………………….....49

3.5 Faktorët e jashtëm …………………………………..…………………………………...…..49

3.5.1 Faktorët e strukturës financiare.............................................................................................50

3.5.1.1 Përqëndrimi dhe përfitueshmëria.......................................................................................50

3.5.2 Faktorët makroekonomik………………………………......................................................50

3.5.2.1 Aktiviteti ekonomik dhe përfitueshmëria…………………………………………...…...51

3.5.2.2 Inflacioni dhe përfitueshmëria…………………………………………………………..51

3.5.2.3 Norma e kursit të këmbimit dhë përfitueshmëria………………………………………..52

KAPITULLI I KATËRT

4.1 Qasjet e kërkimit…………………………………………………..……………………...….55

4.1.1 Qasja sasiore kërkimore………………………….………………………………………...55

4.1.2 Qasja cilësore kërkimore……………………………….……………………………..........56

4.1.3 Qasja e përziera kërkimore………………………………………………………………...57

4.2 Metoda e zbatuar………………………………………………………………………….....57

4.2.1 Metoda e kërkimit: Aspekti cilësorë………………….........................................................58

4.2.2 Metoda e kërkimit: Aspekti sasiorë. Dizenjimi i mostrës……………………………….....59

4.3 Mbledhja e të dhënave…………………………………………………………………….....59

4.4 Analiza e të dhënave dhe specifikimi i modelit……………………………………………...60

4.5 Ekzaminimi statistikore i përcaktuesve……………………………………………………...62

4.6 Testet diagnostikuese të modelit………………………………………..................................62

4.7 Hipotezat e studimit………………………………………………………………………....64

xiii

KAPITULLI I PESTË

5.1 Testet për vlefshmërinë e modeleve (ROA/ROE)…………………………………………...66

5.2 Analiza e korrelacionit për modelet e përfitueshmërisë (ROA/ROE)……………………....70

5.3 Statistika përshkruese e të dhënave për modelet e përfitueshmërisë (ROA/ROE)……...…...71

5.4 Testi i shkakësisë Granger për modelin ROA..........................................................................74

5.5 Rrezultatet e analizës së regresionit për modelin (ROA)………………………………….....77

5.6 Testi i shkakësisë Granger për modelin ROE..........................................................................81

5.7 Rrezultatet e analizës së regresionit për modelin (ROE)……………...........................……..84

5.8 Analiza e përfitueshmërisë së bankave (ROA/ROE) sipas grupeve………………………....87

5.8.1 Analiza diskriminante e të dhënave…………………………………………………….….88

5.8.2 Analiza e përfitueshmërisë së bankave (ROA/ROE) sipas grupit 1……………………….89

5.8.3 Analiza e përfitueshmërisë së bankave (ROA/ROE) sipas grupit 2…………………….....93

5.8.4 Analiza e përfitueshmërisë së bankave (ROA/ROE) sipas grupit 3….................................97

5.9 Përfundimet e intervistave…………………………………………………………….........101

KAPITULLI I GJASHTË

6.1 Konkluzione……………………………………………………………………………….. 103

6.2 Rekomandime………………………………………………………...................................107

BIBLIOGRAFIA.......................................................................................................................110

APENDIKS……………………………………..………………………………………….......125

LISTA E TABELAVE

Tabela 2.1 Numri i subjekteve të liçencuara nga BSH sipas viteve (2009-2014)…………..….125

Tabela 2.2 Treguesit e shtrirjes së rrjetit të bankar në fund të vitit..............................................17

Tabela 2.3 Pesha specifike e secilës bankë në sistemin bankar…………...................................125

Tabela 2.4. Pesha e sektorit bankar ndaj PBB në vite..................................................................18

Tabela 2.5 Pesha e totalit të aktiveve dhe portofolit të kredive të sistemit bankar ndaj PBB.......20

Tabela 2.6 Treguesi mjaftueshmëria e kapitalit në vite, në përqindje...........................................21

Tabela 2.7 Ecuria e kostove të financimit ndër vite, në përqindje................................................22

xiv

Tabela 2.8 Treguesi i likuiditetit të aktiveve në vite, në përqindje................................................24

Tabela 2.9 Indeksi H (Herfindahl) i përqendrimit të aktiveve, depozitave dhe kredisë...............25

Tabela 2.10 Treguesit kryesorë të përfitueshmërisë, në përqindje...............................................25

Tabela 2.11 Ecuria ne vite (2009-2014) e treguesve makroekonomik..........................................26

Tabela 3.1 Përshkrimi i variablave……………………………………….…………………….53

Tabela 4.1 Përmbledhje e hipotezave të studimit për modelet (ROA/ROE)……………………64

Tabela 5.1 Testimi për heteroskedasticitet për modelin ROA. Testi White………......................68

Tabela 5.2 Testimi për heteroskedasticitet për modelin ROE. Testi White……………......... ….68

Tabela 5.3 Testi për autokorrelacionin për modelin ROA. Testi Durbin Watson………..……...69

Tabela 5.4 Testi për autokorrelacionin për modelin ROE. Testi Durbin Watson……….........….69

Tabela 5.5 Rezultatet e testit Reset Ramsey për modelit ROA…………………………………69

Tabela 5.6 Rezultatet e testit Reset Ramsey për modelit ROE………………………………….69

Tabela 5.7 Testet për vlefshmërinë e modelit ROA…………………..…...................................70

Tabela 5.8 Testet për vlefshmërinë e modelit ROE……………………...……………………...70

Tabela 5.9 Matrica e korrelacionit……………………………………….....................................71

Tabela 5.10 Statistika përshkruese e variablave……………………………………………......72

Tabela 5.11 Rezultatet e testit Granger për modelin ROA.........................................................126

Tabela 5.12 Analiza e regresionit për modelin ROA………………………………………….....78

Tabela 5.13 Rezultatet e testit Granger për modelin ROE.........................................................127

Tabela 5.14 Analiza e regresionit për modelin ROE…………………......……………………...84

Tabela 5.15 Përmbledhje e variablave statistikisht të rëndësishme për modelet e

përfitueshmërisë………………………………………………………………………………….87

Tabela 5.16 Përmbledhje e hipotezave të studimit për modelin ROA…..……………………..128

Tabela 5.17 Përmbledhje e hipotezave të studimit për modelin ROE…….................................129

Tabela 5.18 Rezultatet e të dhënave të shpërndara sipas grupeve (96 vëzhgime)…………..….130

Tabela 5.19 Rezultatet e të dhënave të shpërndara sipas grupeve (74 vëzhgime)……….……..130

Tabela 5.20 Statistika përshkruese e variablave për bankat e grupit 1….....................................90

Tabela 5.21 Analiza e regresionit për modelin ROA për bankat në grupin 1……………….....91

Tabela 5.22 Analiza e regresionit për modelin ROE për bankat në grupin 1…………………..91

Tabela 5.23 Statistika përshkruese e variablave për bankat e grupit 2…....................................93

Tabela 5.24 Analiza e regresionit për modelin ROA për bankat në grupin 2…..………………..95

xv

Tabela 5.25 Analiza e regresionit për modelin ROE për bankat në grupin ..................................95

Tabela 5.26 Statistika përshkruese e variablave për bankat e grupit 3….....................................97

Tabela 5.27 Analiza e regresionit për modelin ROA për bankat në grupin 3…………….…......99

Tabela 5.28 Analiza e regresionit për modelin ROE për bankat në grupin 3………….………..99

Tabela 5.29 Përmbledhje e vendimeve për nënhipotezat e grupit 1,2 dhe 3 të bankave……....131

LISTA E GRAFIKËVE

Grafiku 2.1 Struktura e kapitalit në sistemin bankar sipas origjinës............................................20

Grafiku 2.2 Raporti kosto/të ardhura për të gjitha bankat dhe sipas grupeve bankare.................21

Grafiku 2.3 Ecuria e normës së mjaftueshmërisë së kap. dhe komponentëve të saj ndër vite......22

Grafiku 2.4 Fondet rezervë për mbulimin e humbjeve nga kreditë me probleme.........................23

Grafiku 2.5 Ecuria e raportit kredi me probleme neto/kapital......................................................23

Grafiku 2.6 Treguesi “aktive likuide ndaj totalit të aktiveve” sipas grupeve ………………...24

Grafiku 2.7 Ecuria e treguesve të përfitueshmërisë (ROE dhe ROA) sipas grupeve të bankave,

në përqindje...................................................................................................................................25

LISTA E FIGURAVE

Figura 1.1 Marrëdhëniet mes përfitueshmërisë dhe përcaktuesve të saj………………………...10

Figura 2.1 Struktura e sektorit bankar/financiar...........................................................................17

Figura 4.1 Intervalet e refuzimit ose jo të testit Durbin-Watson. ……………………………….63

Figura 5.1 Testimi për shpërndarje normale për modelin ROA dhe histograma...........................67

Figura 5.2 Testimi për shpërndarje normale për modelin ROE dhe histograma...........................67

Figura 5.3 Shpërndarja e të dhënave sipas grupeve të bankave (96 vëzhgime)……………......130

Figura 5.4 Shpërndarja e të dhënave sipas grupeve të bankave (74 vëzhgime)………………..131

SHKURTIME

ROA-Kthimi nga aktivet

ROE-Kthimi nga kapitali

MADH – Madhwsia e bankës

MAK – Menaxhimi i aktiveve

xvi

RKR – Risku kreditor

LIK – Likuiditeti i aktiveve

EOP – Efiçenca operacionale

KAP – Mjaftueshmëria e kapitalit

KFN – Kosto e financimit

PRQ - Përqëndrimi

AEK – Aktiviteti ekonomik

INF - Inflacioni

NKK – Norma e kursit të këmbimit

BSH- Banka e Shqipërisë

JB -Jarque Bera

DW - Durbin Watson

1

KAPITULLI I PARË

Ky kapitull fillon me një përshkrim të shkurtër të temës së studimit e cila pasohet nga shtrimi i

problemit. Në çështjen e shtrimit të problemit, thekson arsyet pse po kryhet ky studim. Më tej

përcaktohet objektivi i përgjithshëm dhe ato specifikë të këtij studimi. Pas kësaj, pjesa tjetër

paraqet pyetjet kërkimore. Së fundi, paraqitet rëndësia dhe kufizimet e studimit, si dhe mënyra e

organizimit të dizertacionit.

1.1 Një vështrim i përgjithshëm.

Në dekadat e fundit, shumica e vendeve të Evropës Qëndrore dhe Lindore kanë adoptuar

reformat strukturore në funksion të rritjes së madhësisë, stabilitetit dhe efikasitetit të sistemeve

financiare. Hapja me pjesën e jashtme dhe reformat e brendshme strukturore të sektorit financiar

kanë përkrahur zhvillimin e një sistemi financiar konkurrues dhe efikas. Disa autorë si Berger

dhe Humphrey (1997), Kumbhakar et al., (2001), Isik dhe Hassan (2003), Brisimis et al., (2008),

Wanzenried dhe Dietrich (2009), Sami dhe Zouari (2011), Melkamu (2012) treguan se

liberalizimi financiar ka një ndikim pozitiv në performancën e bankave, ndërkohë që autorë të

tjerë si Wheelock dhe Wilson (1999), Betty dhe Jones, (2007), Vong dhe Chan (2009), Mensi

dhe Zouari (2010), Davydenko (2010), Sufian (2011), Sima (2013) konsiderojnë se liberalizimi

ka një ndikim negativ, duke përcaktuar një rënie të efikasitetit të alokimit ose duke marrë

parasysh se liberalizimi financiar më shpesh çon në kriza financiare.

Sistemi financiar ndërkombëtar po ndryshon me shpejtësi, ekonomitë dhe sistemet financiare

janë duke kaluar nëpër vite traumatike. Globalizimi dhe teknologjia janë në shpejtësi të

vazhdueshme, arenat financiare po bëhen më të hapura me produktet dhe shërbimet e reja

(Sandeep, Patel dhe Lilicare, 2002; Guntz, 2011). Një valë ndërkombëtare e bashkimeve dhe

blerjeve ka përfshirë industrinë bankare, sa që kufinjtë ndërmjet sektorëve financiarë dhe

produkteve janë të paqarta dramatikisht (Amdemikael, 2012). Në këtë botë të re e të guximshme,

një fakt mbetet i pandryshuar: Ekziston nevoja që vendet të kenë sisteme të shëndosha bankare

me qeverisje të mirë të korporatave, të cilat mund të forcojnë dhe përmirësojnë institucionin, për

të mbijetuar në një mjedis gjithnjë e më të hapur (Belayneh, 2011). Faktorët që ndikojnë

përfitimin e bankave janë të rëndësishëm për palët e interesuara të tilla si, bankat qëndrore,

qeveritë, shoqatat e bankierëve dhe autoritetet e tjera financiare, si edhe për drejtuesit e bankave

(Rajan dhe Zingales 1998; Levine 1998; Pasiouras dhe Kosmidou, 2007; Ayayi, 2012; Birnahu,

2012).

Krijimi i një sistemi financiar efektiv dhe të fortë përbën një objektiv të rëndësishëm të proçesit

të reformave dhe tranzicionit nga një ekonomi e centralizuar në një ekonomi të tregut në vendet

e Europës Qëndrore dhe Lindore. Liberalizimi prej çmimeve, liberalizimi i qarkullimit të

mallrave, shërbimeve dhe kapitalit, liberalizimi i sistemeve financiare, globalizimi dhe

mutacionet në nivelin e mjedisit ekonomik, social dhe politik patën një ndikim të rëndësishëm

në zhvillimin e sistemit bankar të bankave të Europës Qëndrore dhe Lindore. Sistemet bankare

të vendeve në zhvillim pësuan mutacione të shumta me qëllim të krijimit të disa institucioneve

2

bankare efikase, me një shkallë të lartë të saktësisë të afta për të lehtësuar rritjen ekonomike

(Yildirim and Philippatos, 2007).

Në industrinë financiare bankat përfaqësojnë institucionet financiare të një rëndësie të lartë, ku

niveli i përfitimit gjithmonë ka një ndikim të madh në ekonominë globale. Në historinë bankare,

operacionet e para bankare janë përmendur në vitet 3000-2000 para Krishtit në veprën "Kodi i

Hamurabit", shkruar në periudhën 1792-1750 para Krishtit (Isik and Hassan, 2003). Vlerësimi i

performancës së bankave u prezantua më vonë me zhvillimin e matematikës dhe shkencave të

biznesit. Në ditët e sotme, në shekullin modern të diversitetit global dhe konkurrencës, rëndësia e

vlerësimit të saktë dhe të shumëllojshëm të përfitimit bankar është duke u bërë e domosdoshme.

Vlen të përmendet, se para vitit 1933 bankat nuk kanë qenë të ndara në bazë të funksionit të tyre

(Halligan, 2009).

Studimi i përfitueshmërisë është i rëndësishëm jo vetëm për shkak të informacionit që jep në

lidhje me shëndetin e ekonomisë çdo vit, por edhe për shkak se fitimet janë një përcaktues

kryesor i rritjes dhe punësimit në periudhën afatmesme (Dissanayake, 2012). Ndryshimet në

përfitueshmëri janë një kontribues i rëndësishëm në progresin ekonomik nëpërmjet ndikimit që

fitimet kanë mbi vendimet për investime dhe kursime të kompanive (Damena, 2011). Kjo për

shkak se një rritje në fitime përmirëson pozitën e rrjedhës së parave të gatshme të kompanive dhe

ofron fleksibilitet më të madh në burimin e financave për investime të korporatave (p.sh.

nëpërmjet fitimit të pashpërndarë). Qasja më e lehtë në financa lehtëson investimet në një nivel

më të madh duke nxitur produktivitetin, aftësinë prodhuese, konkurrencën dhe punësimin

(Ogunleye, 1995; Said dhe Tumin, 2011; Francis, 2010; Gul, Irshad dhe Zaman, 2011).

Ekzistenca, rritja dhe mbijetesa e një organizate biznesi kryesisht varet nga fitimi që një

organizatë është në gjendje për të gjeneruar. Është e vërtetë që kur rritet përfitueshmëria, vlera e

aksionerëve mund të rritet në një masë të konsiderueshme. Termi përfitueshmëri i referohet

aftësisë së shoqërisë tregtare për të mbajtur fitimin e saj vit pas viti (Iezza, 2010).

Përfitueshmëria e organizatës patjetër do të kontribuojë në zhvillimin ekonomik të vendit me anë

të sigurimit të punësimit shtesë dhe të ardhurave tatimore për thesarin e qeverisë. Për më tepër,

ajo do të kontribuojë në të ardhurat e investitorëve duke pasur një divident më të lartë dhe në

këtë mënyrë do të përmirësojë standardin e jetesës së njerëzve (Heffernan dhe Fu, 2008;

Jorgensen, 2011).

Në mënyrë që një njësi biznesi (qoftë publike apo private në pronësi), të vazhdojë të përparojë,

ka nevojë që të ardhurat e saj të jenë relativisht të qëndrueshme për zgjerimin e saj dhe rritjen me

kalimin e kohës. Përveç nivelit të saj të të ardhurave, mjedisi i jashtëm duhet të kuptohet me

kujdes dhe të parashikohet në mënyrë të besueshme. Shoqëritë tregtare duhet të sigurohen se një

teknologji e drejtë është ndjekur për të arritur objektivat organizative (Burns dhe Mitchell, 1946;

Sabo, 2003; Aremu, Mejabi, dhe Gbadeyan, 2011; Sami dhe Zouari, 2011, Aremu, 2012).

Fitimet dhe mjediset e biznesit janë çështje kaq serioze që një biznes duhet të studiojë dhe

kuptojë në mënyrë që të përballet me mundësitë dhe sfidat e tij me energji dhe vendosmëri.

Prandaj, ndoshta kjo shpjegon se pse ka pasur kërkime të vazhdueshme nga bizneset moderne në

botë për të përmirësuar metodat e tyre të prodhimit të nevojshme për të shkurtuar shpenzimet dhe

për të zhvilluar produkte të reja ose për t’i shtuar atribute produkteve ekzistuese, të cilat mund t’i

sjellin kënaqësi më të madhe klientëve të tyre. Nga ana tjetër, kushtet mjedisore dhe ciklike

zakonisht janë të paqëndrueshme dhe dinamike (Sabo, 2003; Aremu, 2006; Aremu, 2012).

3

Kjo nënvizon nevojën për firmat e biznesit që të jenë në gjendje për të kryer në mënyrë të

besueshme parashikimin jo vetëm për kërkesat e tyre të ardhshme ose për shitjen e mallrave dhe

shërbimeve të tyre, por edhe për variablat e tjerë që ndikojnë tek ata drejtpërdrejtë të tilla si

personeli dhe fitimet e ardhshme të tyre (Sargent, 1987).

Proçesi i liberalizimit financiar kishte si qëllim rritjen e nivelit të konkurrencës, efikasitetin e

proçesit të ndërmjetësimit financiar dhe rritjen e stabilitetit financiar (Bonin dhe Wachtel, 2003;

De Haas dhe Van Lelyveld, 2006). Në rastin e vendeve në zhvillim, studimet përqëndrohen në

lidhje me ndikimin e liberalizimit, të privatizimit të bankave shtetërore, të hyrjes së bankave të

huaja dhe efekteve të tyre në performancën bankare (Jildirim dhe Philippatos 2007; Asaftei dhe

Kumbhakar, 2008; Koutsomanoli - Filippaki et al., 2009; Pasiouras et al., 2009).

Studimet në fushën e kryer në vendet e Evropës Qëndrore dhe Lindore kanë treguar se reformat

strukturore në nivelin e sistemeve bankare kanë përcaktuar përmirësimin e efikasitetit të

ndërmjetësimit financiar. Fries et al., (2005) kanë treguar, bazuar në një analizë të performancës

të një grupi me 289 bankave nga 15 shtete në tranzicion gjatë viteve 1995-2004 se liberalizimi

financiar, shihet në formën e privatizimit të bankave dhe të hyrjes të bankave të huaja, duke patur

si rrjedhojë, uljen e kostos bankare dhe rritjen e tregut të shërbimeve financiare.

Prania e bankave të huaja mund të jetë e dobishme për konsumatorët duke ofruar produkte dhe

shërbime superiore, për industrinë financiare duke rritur cilësinë e shërbimeve dhe për

ekonominë duke rritur efikasitetin (Jildirim dhe Philippatos, 2007). Megjithatë, hyrja e bankave

të huaja nuk është pa rreziqe, sidomos në rastin kur kjo hyrje është kryer pa një konsolidim të

mëparshëm të kornizës institucionale. Claessens et al., (1998) kanë treguar se prania e bankave të

huaja mund të lehtësojë rritjen e konkurrencës, përmirësimin e shpërndarjes së kredive dhe

qasjes në tregjet ndërkombëtare të kapitalit. Por, gjithashtu, kjo sjell edhe shpenzime lidhur me

hyrjen e bankave të huaja, kostot të cilat mund të përbëhen nga rritja e rrezikut sistematik të

shkaktuar nga rritja e konkurrencës.

Interes i veçantë i është kushtuar performancës financiare të bankave evropiane (Molyneux dhe

Thornton, 1992; Hellmann et al., 2000; Altunbas et al., 2003; Bos dhe Schmiedel, 2007).

Megjithatë, gjatë dekadave të fundit ka edhe një interes në rritje për pëfitueshmërinë dhe marrjen

përsipër të rrezikut të bankave në tregjet në zhvillim (Said dhe Tumin, 2011; Olson dhe Zoubi,

2011; Sufian, 2011). Së bashku me globalizimin e tregjeve financiare gjithnjë e më shumë interes

është vënë në të kuptuarit e ndikimit dhe rëndësisë së divergjencave ndërkombëtare (Berger,

2007) dhe ndërveprimeve (Claessens, Demirgüç-Kunt dhe Huizinga, 2001; Carbo et al., 2009;

Hannan dhe Prager, 2009). Për shëmbull, Hannan dhe Prager (2009) vërejtën se përfitueshmëria

në banka në tregjet më pak konkurruese vendore ndikohej pozitivisht kur banka më të larmishme

hynin në treg. Një shpjegim mund të jetë se bankat gjeografikisht të larmishme nuk i adoptojnë

çmimet në tregun lokal.

Është një fakt i njohur se bankat janë faktori kryesor kontribues në zhvillimin ekonomik të çdo

vendi pasi ato qëndrojnë në qendër të ekonomisë për shkak të rolit të tyre si ndërmjetës

financiarë (Ramlall, 2009). Sektori bankar mund të konsiderohet si një derivat për përparimin e

ardhshëm dhe zhvillimin e ekonomive vendore dhe ndërkombëtare (Kyj dhe Isik, 2008).

Gjatë dy dekadave të fundit, sektori bankar ka pësuar transformime të mëdha në mbarë botën në

mjedisin e vet operativ. Të dy, si faktorët e jashtëm dhe të brendshëm kanë ndikuar në strukturën

4

dhe performancën e saj. Përkundër trendit në rritje drejt kryerjes direkte të transaksioneve

bankare të vërejtur në shumë vende, roli i bankave mbetet qëndror në financimin e aktivitetit

ekonomik në segmente të përgjithshme dhe të ndryshme të tregut në veçanti (Fries dhe Taci,

2005).

Vlerësimi i performancës bankare është një proçes, që kërkon vëmendje të veçantë të faktorëve

të ndryshëm, duke ndikuar në nivelet makroekonomike dhe mikroekonomike. Në vendet në

zhvillim është shumë e dëshirueshme që të ketë një progres ekonomik të mirë, të qëndrueshëm

dhe të shpejtë, që mund të intensifikohet duke rritur përfitimet e të gjitha institucioneve

financiare. Është e domosdoshme që çdo vend të ketë sektorin bankar, të mirë strukturuar dhe

fitimprurës në mënyrë që ai të jetë konkurrues dhe i suksesshëm. Për ekzistencën e këtij lloj

sektori, e një rëndësie të veçantë është shkalla e përfitimit që realizohet nga bankat. Stabiliteti i

sistemit financiar varet nga përfitueshmëria e sektorit bankar (Fries dhe Taci, 2002; Letenah,

2009).

Përcaktuesit e përfitueshmërisë janë empirikisht të hulumtuar edhe pse përkufizimi i

përfitueshmërisë ndryshon midis studimeve. Pa marrë parasysh mënyrat e matjes së

përfitueshmërisë, shumica e studimeve bankare kanë vënë re se raporti i kapitalit, provigjionet e

huave të humbura dhe efiçenca operacionale janë treguesit më të rëndësishëm për një

përfitueshmëri të lartë (Lislevand, 2012). Në këtë studim, faktorët që do të merren parasysh janë

të ndarë në dy kategori përkatësisht faktorët endogjen (të brendshëm) dhe ekzogjene (të jashtëm)

ose faktorët e përfitueshmërisë.

Gjithashtu, kriza bankare ka pasur një ndikim shumë të ndryshëm mbi bankat e vendeve të

zhvilluara në krahasim me bankat e ekonomive në zhvillim. Ndër faktorët që ulin ndikimin e

krizës aktuale financiare në tregjet e reja, ne mund të konsiderojmë mbizotërimin e më pak

aktiveve të rrezikshme dhe investimet më të vogla në biznesin bankar, dhe gjithashtu ekzistencën

e raporteve të larta të kapitalit dhe raportit të ulët të kredive ndaj depozitave. Për më tepër,

ndikimi i krizës aktuale është i ndryshëm nëpër bankat e vendeve në zhvillim. Deri tani, shumë

pak punime kanë analizuar ndikimin e krizës së fundit financiare mbi përcaktuesit e

performancës bankare. Ku disa studime kanë analizuar lidhjen ndërmjet ciklit të biznesit dhe

performancës bankare (Athanasoglou et al., 2008; Albertazzi dhe Gambacorta, 2009; Bolt et al.,

2010).

Megjithatë duket se hulumtimet e mëparshme empirike kanë sugjeruar një lidhje të mundshme

mes përfitueshmërisë bankare dhe përcaktuesve të ndryshëm, të brendshëm dhe të jashtëm, si

aktivet e bankës, provigjionet e kredive të humbura, totali i depozitave dhe inflacioni. Prandaj,

ky studim është një përpjekje për të hedhur më shumë dritë mbi këtë çështje të diskutueshme

duke shqyrtuar më shumë literaturën empirike në anët e kundërta të kësaj teme.

Në përmbledhje, nga hulumtimi i literaturës u vu re se shumica e studimeve të huaja mbi

përcaktuesit e përfitimit janë përqëndruar në vendet e zhvilluara, ndërsa shumë pak studime janë

kryer për vendet në zhvillim për të shqyrtuar përfitueshmërinë e bankave. Ndërsa trajtimi i

performancës bankare në kushtet e Shqipërisë është fare pak, ose aspak i diskutuar në literaturën

financiare, kryesisht i drejtuar në diskutime të ngushta dhe jo gjithëpërfshirëse. Në një kohë ku

sektori bankar i Shqipërisë ka ndryshuar rrënjësisht pas reformave. Prandaj, ky studim në mënyrë

modeste do të përpiqet të studiojë përfitueshmërinë bankare dhe përcaktuesit e saj në kontekstin

5

shqiptar, duke e parë në një këndvështrim më të gjërë situatën. Për këtë arsye, shpresohet se tema

e disertacionit me rezultatet e saj empirike sepse mund të kontribuojë tek disa aktorë.

Bankat mobilizojnë, shpërndajnë dhe investojnë pjesën më të madhe të kursimeve të agjentëve

ekonomikë. Prandaj, performanca e tyre ka pasoja të konsiderueshme në shpërndarjen e kapitalit,

zgjerimin e firmës, rritjen industriale dhe zhvillimin ekonomik. Prandaj, efikasiteti dhe

përfitueshmëria e bankave është me interes jo vetëm në nivel të bankave individuale, por është

e rëndësishme edhe në një nivel më të gjerë makroekonomik (Damena, 2011).

Roli kryesor i sistemit financiar është për të kanalizuar fondet nga kursimtarët të huamarrësit.

Nëse ky proçes është bërë në mënyrë efiçente, atëherë përfitimi do të përmirësohet, rrjedhet e

fondeve do të rriten, gjithashtu, edhe do të ketë shërbime më cilësore për konsumatorët. Në të

vërtetë, ndërmjetësimi financiar përcakton, ndër të tjera, shpërndarjen efiçente të kursimeve, si

dhe kthimin e kursimeve dhe investimeve (Aremu dhe Mejabi, 2013). Në vendet e zhvilluara,

tregjet financiare dhe sistemi bankar punojnë së bashku për të arritur këtë qëllim kryesor.

Ndryshe nga kjo, në vendet në zhvillim tregjet financiare janë zakonisht të pazhvilluara dhe të

vogla, kështu që në këtë rast, bankat plotësojnë boshllëkun midis huamarrësve dhe depozituesve

dhe sigurojnë kanalizimin e sigurtë dhe fitimpurës të fondeve. Duke marrë në konsideratë se

kursimet dhe investimet janë përcaktuesit më të rëndësishëm të rritjes ekonomike, shëndeti i

ekonomisë së përgjithshme të një vendi varet në mënyrë të konsiderueshme nga mirë

funksionimi i sistemit financiar. Kjo është veçanërisht e vërtetë për vende si Shqipëria, ku

sektori bankar është shtylla kurrizore e ekonomisë. Sektori financiar i Shqipërisë karakterizohet

nga roli dominues i bankave tregtare.

Ka aspekte të shumta të bankave të cilat mund të analizohen, por ky studim do të fokusohet në

mënyrë specifike në përfitueshmërinë e bankave. Përfitueshmëria është një reflektim se si

bankat drejtohen, duke pasur parasysh mjedisin në të cilin ata operojnë. Më saktësisht, ajo

pasqyron cilësinë e menaxhimit të bankës dhe sjelljen e aksionerëve, strategjitë konkurruese të

bankës, efiçencën dhe aftësitë e menaxhimit të riskut (Aburime, 2007). Fitimet në banka

ndikojnë koston e rritjes së kapitalit në të dy mënyra, si një kontribues i drejtpërdrejtë për

financimin e kapitalit dhe si tregues për vlerësimin e investitorëve të jashtëm të fuqisë financiare

të bankës. Përfitueshmëria e ulët dobëson kapacitetin e bankës për të absorbuar goditjet negative,

të cilat eventualisht do të ndikonin në aftësinë paguese. Në përgjithësi, përfitueshmëria e

qëndrueshme është jetike në ruajtjen e stabilitetit të sistemit bankar dhe kontribuon në gjendjen

e sistemit financiar. Prandaj, përcaktuesit e performancës së bankës kanë tërhequr interesin e

studiuesve akademik, si dhe të menaxhimit të bankës, tregjeve financiare dhe mbikëqyrësve

bankarë. Përcaktuesit e përfitueshmërisë janë analizuar empirikisht edhe pse përkufizimi i

përfitueshmërisë ndryshon ndërmjet studimeve. Duke mos marrë parasysh, mënyrat e matjes së

përfitueshmërisë, shumica e studimeve bankare kanë vënë në dukje se si mjedisi i brendshëm i

organizatës dhe mjedisi i jashtëm janë ndikuesit më të rëndësishëm të përfitueshmërisë. Prandaj,

në këtë studim, drejtimi kryesor lidhet me marrjen në konsideratë të dy kategorive, të quajtura të

brendshme dhe të jashtme ose ndryshe faktorët e përfitueshmërisë.

Faktorët e brendshëm të performancës bankare ose përfitimit mund të përkufizohen si faktorë që

janë të ndikuar nga vendimet e menaxhimit të bankës. Efekte të tilla të menaxhimit patjetër do të

ndikojnë në rezultatet operative të bankave. Edhe pse një menaxhim cilësor do të çonte në një

performancë të mirë të bankës, është e vështirë, në mos e pamundur, për të vlerësuar cilësinë e

menaxhimit në mënyrë të drejtpërdrejtë. Në fakt, është supozuar në mënyrë të nënkuptuar se një

6

cilësi e tillë do të reflektohet në performancën operative. Si e tillë, nuk është e pazakontë për të

shqyrtuar një performancë bankare në drejtim të atyre variablave financiarë gjetur në pasqyrat

financiare, të tilla si bilanci kontabël dhe pasqyra e të ardhurave (Krakah dhe Ameyaw, 2010).

Përcaktuesit e jashtme të përfitueshmërisë bankare janë faktorë që janë jashtë kontrollit të

menaxhimit bankarë. Ata përfaqësojnë ngjarjet jashtë ndikimit të bankës. Megjithatë, menaxhimi

mund të parashikojnë ndryshimet në mjedisin e jashtëm dhe të përpiqet të pozicionojë

institucionin për të përfituar nga zhvillimet e parashikuara. Dy komponentet kryesore të

përcaktuesve të jashtëm janë faktorët makroekonomikë dhe faktorët e strukturës financiare

Krakah dhe Ameyaw (2010).

Në kuadër të diskutimeve të mësipërme, qëllimi i këtij studimi është të identifikojë dhe vlerësojë

faktorët që ndikojnë në performancën financiare (veçanërisht përfitueshmërinë) e bankave

tregtare në Shqipëri. Diskutimet e mbetura në këtë kapitullin janë të trajtuara në seksionet në

vazhdim.

1.2 Shtrimi i problemit.

Besohet gjerësisht se sistemi financiar luan një rol të rëndësishëm në rritjen dhe zhvillimin

ekonomik të një vendi (Claessens dhe Hore, 2012). Rëndësia e një sektori financiar efiçent

qëndron në faktin se, ai siguron mobilizimin e burimeve të brendshme, gjenerimin e kursimeve

dhe investimeve në sektorët më produktiv. Në fakt, është sistemi me të cilin një vend i drejton

sektorët e tij më fitimprurës dhe efiçent drejt burimeve më produktive, që sjell rritjen në të

ardhmen. Roli kryesor i një sistemi financiar nuk është vetëm për të transferuar fonde nga

kursimtarët për tek investitorët, por edhe për të siguruar se fondet janë duke u transferuar në

sektorët të cilët janë më të rëndësishëm për një ekonomi (Lindblom, Olsson dhe Willesson,

2011). Bankat janë ndërmjetësit më të rëndësishëm financiarë në shumicën e ekonomive që japin

përgjigje me paketa të shërbimeve të ndryshme. Ekonomitë që kanë një sektor bankar fitimprurës

janë më të afta për t'i bërë ballë goditjeve negative dhe të kontribuojë në stabilitetin e sistemit

financiar (Athanasoglou, Brissimis dhe Delis, 2008). Prandaj, është e rëndësishme për të kuptuar

faktorët që me të vërtetë ndikojnë në përfitimin e sektorit bankar. Sektori financiar i Shqipërisë,

si shumica e vendeve në zhvillim, është e dominuar nga industria bankare. Sektori bankar zë

aktualisht 90.4% të aktiveve të sistemit financiar dhe 91.7% të PBB-së së vendit (Banka e

Shqipërisë, 2014).

Një numër i konsiderueshëm studimesh janë kryer në fushën e përfitimit të bankave tregtare dhe

përcaktuesve të saj, duke pasur parasysh rëndësinë e kësaj fushe në nivel ndërkombëtar. Ata

verifikuan se ka një lidhje të drejtpërdrejtë midis përfitimit në industrinë e bankave tregtare dhe

përcaktuesve të saj të brendshëm dhe të jashtëm (Bourke, 1989; Rajan dhe Zingales, 1998;

Eichengreen dhe Gibson, 2001; Meyer, 2002; Letenah, 2009; Jorgensen, 2011; Melkamu, 2012).

Megjithëse shumë kërkues kanë kryer studime në këtë fushë, përcaktuesit e përfitueshmërisë

kanë qënë në qëndër të debateve për shumë vite dhe janë akoma një çështje e pazgjidhur në

literaturën financiare. Në të vërtetë ajo që e bën debatin për përcaktuesit e përfitueshmërisë është

fakti se këto përcaktues janë dinamike nga koha në kohë dhe ndryshojnë me natyrën e operimit

të firmës nga një vend në tjetrin (Flamini et al., 2009; Ommeren, 2011).

Për të përmbledhur, nuk ka gjetje të pranuara universalisht për përcaktuesit e përfitueshmërisë të

sektorit bankar. Për shkak se vendet ndryshojnë me njëri-tjetrin nga sistemet e tyre ekonomike,

sistemet financiare, sistemet politike dhe mjediset operative. Kështu, studimi, do të jetë përpjekje

7

në një mënyrë modeste për të ekzaminuar empirikisht përcaktuesit kryesorë të përfitueshmërisë

të të gjitha bankave tregtare shqiptare duke marrë në konsideratë faktorët specifikë bankarë,

specifik të industrisë dhe makroekonomik gjatë periudhës 2009-2014. Periudha kohore e vitit

2009-2014, është përzgjedhur për shkak se, vetëm pas 2009 të dhënat e bankave mund t' i

konsiderojmë si homogjene. Për këtë qëllim duke u konsultuar me rishikimin e literaturës dhe

analizën qualitative, janë përdorur një diversitet variablash si madhësia e bankës, menaxhimi i

aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i kapitalit, kosto e

financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit që

mendohet të jenë potencialisht përgjegjëse për përcaktimin e përfitimit në banka. Përzgjedhja e

të cilave është përforcuar edhe në sajë të përgjigjeve të intervistave nga ana e drejtuesve të

financës. Edhe pse, numri i studimeve empirike po shtohet dita-ditës për këtë fushë duke

kontribuar në teorinë e përfitimit, ata kryesisht priren drejt analizimit të ekonomive të

zhvilluara, dhe më pak drejt vendeve në zhvillim, si Shqipëria. Kështu ndërmjet këtij studimi

mund të arrihet që të mbushet sadopak boshlleku në literaturë.

1.3 Objektivi i gjerë i studimit.

Ka shumë aspekte të bankave të cilat mund të analizohen, por ky studim fokusohet në mënyrë

specifike në përfitueshmërinë e bankave. Përfitimi është një reflektim se si drejtohen bankat,

duke pasur parasysh mjedisin në të cilin ata veprojnë. Më saktësisht, ai pasqyron cilësinë e

menaxhimit të një banke dhe sjelljen aksionerëve, strategjitë konkurruese të bankës, efiçencën

dhe aftësinë e menaxhimit të rrezikut (Aburime, 2007; Songul, 2013). Fitimet ndikojnë koston e

bankës për rritjen e kapitalit në të dy mënyra, si një kontribues i drejtpërdrejtë për financimin e

kapitalit dhe si tregues për vlerësimin e investitorit të jashtëm si një fuqi financiare potenciale e

bankës. Për më tepër, edhe në qoftë se aftësia paguese është e lartë, përfitimi i varfër ndikon në

dobësimin e kapacitetit të bankës për të absorbuar goditjet negative, të cilat eventualisht do të

ndikojnë në aftësinë paguese. Përgjithësisht, përfitimi i shëndetshëm dhe i qëndrueshëm është

jetik në ruajtjen e stabilitetit të sistemit bankar dhe kontribuon në gjendjen e sistemit financiar.

Prandaj, përcaktuesit e performancës së bankave kanë tërhequr interesin e hulumtimeve

akademike, si dhe të drejtimit të bankës, tregjeve financiare dhe mbikëqyrësve bankarë.

Në këtë konstekst, objektivi kryesor i këtij studimi është identifikimi i faktorëve të brendshëm

dhe të jashtëm (specifik të industrisë dhe makroekonomik) që ndikojnë përfitueshmërinë e të

gjitha bankave tregtare që operojnë në Shqipëri. Studimi ka disa objektiva specifikë si mëposhtë:

Për të identifikuar përcaktuesit e përfitimit të të gjithë bankave tregtare që operojnë në

vend përmes analizave të posaçme empirike.

Për të kontrolluar efektet e përcaktuesve të jashtëm (si specifik të industrisë edhe

makroekonomik) të përfitueshmërisë të bankave tregtare.

Për të identifikuar sjelljen e strukturës së tregut të sektorit bankar shqiptar gjatë dekadës

së kaluar.

Për të bërë një analizë empirike në nivel grupbankash dhe krahasuar me rezultatet e

gjetura si tërësi.

Të bëhen rekomandime në lidhje me përaktuesit kryesorë të përfitueshmërisë duke u

bazuar në gjetjet empirike.

8

1.3.1 Pyetjet kërkimore.

Për të siguruar përgjigje për objektivin e gjerë të kërkimit të përshkruar më lart, janë përshtatur

pyetjet kërkimore të mëposhtme:

Cilët janë faktorët përcaktues që ndikojnë në vlerësimin e përfitueshmërisë (ROE dhe

ROA) së bankave në Shqipëri?

Sa ndikim kanë faktorët e brendshëm dhe të jashtëm në përfitueshmërinë e bankave

tregtare?

Si paraqiten rezultatet e kërkimit sipas ndarjes së bankave tregtare në grupe?

1.4 Hipotezat e studimit.

Në përputhje me përcaktimin e qëllimit të gjerë në dizertacion, janë formuluar edhe hipotezat e

për kërkimin në studim, të cilat janë paraqitur gjërësisht në kapitullin e katërt, tabela 4.1.

Hipotezat e studimit mbështeten mbi teoritë që kanë lidhje me përfitimin bankave dhe që janë

zhvilluar gjatë viteve nga studiues të sektorit bankarë dhe studime të tjera empirike të lidhura më

përfitimin në banka. Rezultatet nga rishikimi i literaturës (që do të trajtohen në kapitullin e tretë)

janë përdorur për të vendosur pritjet për marrëdhëniet mes përcaktuesve të ndryshëm në studim.

Cdo hipotezë e hulumtimit është trajtuar përmes pyetjeve të duhura të trajtuara në sondazh dhe

ndërmjet dokumenteve zyrtare të bankave, si pasqyrat financiare. Në përgjithësi, bazuar në

problemet kërkimore dhe objektivat e studimit është zhvilluar një hipotezë kryesore dhe

njëmbëdhjetë nënhipoteza për secilin model (ROA/ROE). Më poshtë paraqiten dy hipotezat

kryesore të studimit, për modelin e parë (ROA) dhe për modelin e dytë (ROE):

Ho: Faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik nuk ndikojnë tek përftueshmëria

(ROA) e bankave.

H1: Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave .

dhe

Ho: Faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik nuk ndikojnë tek përftueshmëria

(ROE) e bankave.

H1: Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave .

1.5 Korniza konceptuale.

Provat e ndryshme empirike sugjerojnë se përfitueshmëria e bankave tregtare ndikohet nga

faktorët e brendshëm (specifikë bankarë) dhe faktorët e jashtëm (të industrisë dhe

makroekonomik). Ky studim ka përdorur sikurse përcaktuesit e brendshëm ashtu edhe ato të

jashtëm të përfitimit të bankave tregtare, duke përfshirë variabla si madhësia e bankës,

9

menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i

kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të

këmbimit. Marrëdhëniet midis përfitueshmërisë dhe përcaktuesve të saj të analizuar në kapitujt

në vijim janë si mëposhtë.

Figura 1.1. Marrëdhëniet mes përfitueshmërisë dhe përcaktuesve të saj.

Burimi: Autori.

1.6 Metodologjia dhe të dhënat.

Për realizimin e këtij punimi, janë ndjekur disa faza të cilat janë përshkruar mëposhtë. Nga ku

mund të konkludohet që shqyrtimi i literaturës, burimi dhe cilësia e të dhënave kanë kontribuar

në kryerjen e analizave të besueshme.

Faza 1: Shqyrtimi i literaturës. Konkretisht janë shqyrtuar tekste të fushës së studimit të

autorëve të ndryshëm ndërkombëtarë dhe artikuj shkencorë teorik dhe empirik që analizojnë në

nivel praktik përfitueshmërinë e bankave për shtete të ndryshme apo grup shtetesh.

Faza 2: Përzgjedhja e të dhënave. Shqyrtimi i literaturës së gjerë, e shoqëruar edhe me

mendimet e drejtuesve të financave në intervista ka ndihmuar në përcaktimin e faktorëve më të

rëndësishëm që eventualisht mendohet se mund të ndikojnë edhe në Shqipëri si dhe më tej janë

ngritur hipotezat përkatëse. Variablat e varuara për të matur përfitueshmërinë janë konsideruar

Faktori specifik i

industrisë

Përqëndrimi

Faktorët specifik

bankarë

Madhësia e bankës

Menaxhimi i aktiveve

Risku kreditor

Likuiditeti i aktiveve

Efiçenca operacionale

Raporti i kapitalit

Kosto e financimit

Faktorët makroekonomik

Aktiviteti ekonomik

Inflacioni

Norma e kursit të këmbimit

Përfitueshmëria e

bankave tregtare ROA ROE

10

kthimi nga aktivet dhe kthimi nga kapitali, ndërsa variablat e pavarura janë të ndara në dy lloj

faktorësh, të brendshëm dhe të jashtëm. Ndër faktorët e brendshëm janë madhësia e bankës,

menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale,

majftueshmëria e kapitalit, kosto e financimit, ndërsa për faktorët e jashtëm janë aktiviteti

ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit, kurse për faktorët e industrisë është

konsideruar përqëndrimi.

Faza 3: Mbledhja e të dhënave. Për të arritur objektivat kryesore të hulumtimit është përdorur

një metodë e përzier. Për të mbledhur të dhëna mbi faktorët e brendshëm dhe jashtëm për

përfitueshmërinë, është bërë një shqyrtim i strukturuar i dokumentave zyrtarë vjetorë i të gjitha

bankave tregtare. Prandaj, për të marrë të dhënat e nevojshme janë përdorur pasqyrat financiare

të audituara si bilanci kontabël dhe pasqyra e të ardhurave, që të ndërtohet një bazë të dhënash

për të përcaktuar rëndësinë e faktorëve që potencialisht ndikojnë tek përfitueshmëria e bankave

në Shqipëri. Studimi është bazuar kryesisht nga të dhënat dytësore, por të dhënat e nxjerra nga

intervistat me drejtuesit e financës në të gjitha bankat kanë shërbyer në përcaktimin e faktorëve

të studimit dhe në nxjerrjen e konkluziove dhe përforcimin e rrezultateve.

Për studimin e faktorëve përcaktues të përfitueshmërisë në Shqipëri, të dhënat mbi variablat

varura dhe pavarura janë marrë nga: 1. Raportet financiare të audituara të bankave tregtare që

operojnë në vend; 2. INSTAT; 3. Banka e Shqipërisë; 4. Bankscope dhe 5. Banka Botërore.

Por, meqënëse fillimisht përzgjedhja e faktorëve përcaktues është bërë nga shqyrtimi i literaturës,

e cila tërësisht është e huaj, u mendua, që për ta bërë sa më të prekshme temën me situatën reale

të ekonomise tonë, të ndërmerreshin disa intervista drejtuar drejtuesve të financës të 16 bankave

tregtare që operojnë në vend. Të dhënat e gjeneruara nga intervistat janë përdorur për të

mbështetur përzgjedhjen e variablave si dhe përforcimin e konkluzioneve nga analiza empirike.

Faza 4: Analiza e të dhënave. Për realizimin e analizave të ndryshme gjatë studimit janë

përdorur softwerët statistikor SPSS versioni 22 dhe Eviews 7. Për analizën empirike, të dhënat

për variablat e përzgjedhura janë analizuar për periudhën 2009-2014, ku është përdorur metoda e

katrorëve më të vegjël (metoda me efekte fikse) për vlerësimin e parametrave të regresionit të

shumëfishtë. Fillimisht, janw zbatuar testet diagnostikuese për të vlerësuar vlefshmërinë e

modeleve. Pastaj është gjeneruar statistika përshkruese dhe më tej analiza e korrelacionit, dhe në

vijimsi analiza e regresionit për të dy modelet (ROA/ROE). Niveli i zgjedhur i rëndësisë alpha,

do të jetë 5% për të gjitha analizat empirike. Për testimin e rëndësisë së modelit dhe rëndësisë

individuale të variablave është përdorur testi i Fisherit dhe vlera e probabilitetit. Kurse për të

parë nivelin e shpjegueshmërisë së variablit të varur nga variablat e pavarur është përdorur

koefiçienti i përcaktueshmërisë.

1.7 Kufizimet e studimit.

Kufizimi i parë i studimit buron nga fakti se edhe pse ka shumë variabla që ndikojnë në

përfitimin e bankave tregtare, studimi do të përqendrohet vetëm në njëmbëdhjetë të tilla si

madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca

operacionale, raporti i kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni

dhe norma e kursit të këmbimit. Së dyti, përgjigjet e intervistave të pastrukturuara mund të

11

interpretohen në mënyrë subjektive përmes përshkrimeve duke përdorur fjalët më tepër se

numrat gjë që mund të shkaktojë interpretim të njëanshëm të rrezultateve.

1.8 Rëndësia e studimit.

Duke patur në konsideratë objektivin kryesor të këtij dizertacioni, pritet që ai të ofrojë dëshmi

empirike mbi përfitueshmërinë e të gjitha bankave tregtare në Shqipëri. Për më tepër, mendohet

që në mënyrë modeste shumë palë mund të përfitojnë nga rrezultatet që do të dalin nga ky

studim, si rrjedhim këto palë janë: Menaxhimi: Administrimi është i interesuar në identifikimin e

indikatorëve të suksesit dhe dështimit në banka, për të ndërmarrë veprimet e nevojshme për të

përmirësuar performancën e institucionit financiarë dhe për të zgjidhur vendimet e drejta.

Qeveria: Qeveria është e interesuar për të ditur se cilat institucione bankare operojnë me sukses

apo dështim, që të marrë masat e nevojshme për të shmangur krizën e falimentimit në këto

institucione. Investitorët: Investitorët janë të interesuar për studime të tilla për të mbrojtur

investimet e tyre, dhe për t'i drejtuar investimet e tyre në investimin potencial më të mirë.

Konsumatorët: Konsumatorët janë të interesuar për të ditur aftësinë e bankave tregtare për të

depozituar, sepse depozitat e tyre i vendosin bazuar edhe në treguesit e suksesit të bankave.

Ky hulumtim mund të luaj një rol modest për të nxjerrë në dritë/për të kuptuar më mirë se çfarë

përcakton përfitueshmërinë e institucioneve financiare, veçanërisht të bankave tregtare në

vendin tonë. Për më tepër, ky studim mund të ketë një rëndësi në sigurimin e një bazë të mirë për

menaxherët e bankave, profesionistët e biznesit, iniciativat e biznesit dhe politikë-bërësit. Për më

tepër, ndërmjet këtij dizertacioni me studimin përkatës ai do të kontribuojë potencialisht si një

hap për kërkime të mëtejshme në këtë fushë.

1.9 Organizimi i studimit.

Ky punim është organizuar në gjashtë kapituj. Duke patur në vëmendje parësore objektivin e

studimit, pjesa tjetër e këtij studimi është organizuar si më poshtë. Kapitulli i parë: Paraqet një tablo teorike për studimin, vë në dukje problemin, përcakton

objektivat dhe qëllimin e studimit, si dhe rëndësinë dhe përfitimet që në mënyrë modeste mund

të gjenerohen. Kapitulli i dytë: Paraqitet një tablo të detajuar të zhvillimeve të sistemit

financiar/bankar gjatë periudhës së analizës, 2009-2014. Duke ilustruar përmes tabelave,

grafikëve dhe figurave faktorët e përfitueshmërisë të konsideruar për modelin. Kapitulli i tretë:

Shqyrtimi i literaturës që përfshin punën konceptuale në kuadër të përfitueshmërisë, teoritë e

përgjithshme të ndikimit në përfitueshmërinë bankare, përcaktuesit e përfitimit, studimet e

mëparshme në këtë fushë dhe më në fund përcakton hendekun e njohurive për këtë tematikë.

Kapitulli i katërt: Në këtë kapitull përshkruhen të dhënat, identifikohen burimet dhe shpjegohet

metodologjia e përdorur për studimin. Këtu gjithashtu përcaktohet dhe nxjerret në pah mënyrat e

matjes së përfitimit, si dhe variablat e brendshme dhe të jashtme të përzgjedhura për studim.

Kapitulli i pestë: Rrezultatet e metodave të ndryshme të përdorura janë të paraqitura në kapitull.

Fillimisht, është matur përfitueshmëria (ndërmjet dy treguesve: ROA dhe ROE) duke

konsideruar të gjitha bankat së bashku dhe pastaj, në pjesën e dytë, është analizuar

përfitueshmëria sipas grupbankave. Kapitulli i gjashtë: Së fundi, në këtë kapitull paraqiten

përfundimet e analizave duke dhënë konkluzionet dhe rekomandimet përkatës

12

KAPITULLI I DYTË

2 SEKTORI BANKAR SHQIPTAR

Ky kapitull fillon me një historik të shkurtër të sistemit bankar shqiptar, që paraqitet në seksionin

2.1. Në seksionin 2.2 diskutohet në lidhje me rëndësinë ekonomike të bankave tregtare, ndërmjet

analizimit të funksionit kryesorë të tyre, që është ndërmjetësimi. Më tej në seksionin 2.3 bëhet një

trajtim i sistemit financiar në tërësi dhe atij bankar në veçanti, duke ilustruar edhe strukturën

përkatëse të tyre, si dhe në vazhdim bëhet një paraqitje tabelare e treguesit të shtrirjes së rrjetit

të bankar në fund të vitit 2014. Në seksionin 2.4 jepet një tablo e zgjeruar e zhvillimeve kryesore

në ecurinë e sistemit bankar shqiptar përgjatë viteve të konsideruara në studim 2009-2014, duke

ilustruar me grafikë, tabela dhe figura treguesit e trajtuar. Së fundi, trajtohet një përmbledhje

me gjithë konkluzionet e kapitullit.

2.1 Historik i shkurtër i sistemit bankar shqiptar.

Ecuria e sistemit bankar mund të grupohet lidhur me tre momente: a) krijimi i bankave të

mirëfillta tregtare; b) zhvillimi i bankave pas rënies së firmave piramidale dhe c) zhvillimi i

bankave pas nisjes së procesit të privatizimit të bankave shtetërore.

Megjithëqë përpjekjet e para për monedhën, pagesat dhe bankat datojnë që në fillim të shekullit

XIX, por në fakt, vetëm nga fundi i këtij shekulli dhe fillimi i shekullit XX filluan veprimtarinë e

tyre institucionet e para bankare me hapjen e degëve të Bankës Agrare (Bujqësore) Turke dhe të

Bankës Kombëtare (Perandorake) Otomane. Në fillimin e shekullit XX shfaqen idetë për

krijimin e një banke në Shqipëri, ku përveç ideve të rilindësve tanë, shfaqen dhe projektet e para.

Natyrisht, me shpalljen e Pavarësisë së Shqipërisë u shtua shumë interesimi jo vetëm i

shqiptarëve, por edhe i të huajve për ngritjen e institucioneve bankare. Përpjekjet më serioze u

bënë nga qeveria e kryesuar nga Ismail Qemali, me një projekt koncesionar për të huajt që

rezultoi në ngritjen e bankës së parë në Shqipëri, megjithëse jetëshkurtër.

Me interes të veçantë është projekti i krijimit të Bankës Kombëtare të Shqipërisë, një projekt që

zë fill në vitin 1922, kur qeveria shqiptare iu drejtua Lidhjes së Kombeve për vlerësimin e

mundësive për investime të huaja në Shqipëri, me përfundimet e raportit ku propozohej krijimi i

një banke, me dërgimin e ekspertëve të huaj për ngritjen e bankës dhe që mbaron me

marrëveshjen përkatëse dhe me fillimin e funksionimit të kësaj banke në vitin 1925. Po interes të

veçantë, paraqesin edhe faktet rreth veprimtarisë së kësaj banke deri në vitin 1944. Por, pas

Pavarësisë, deri në vitin 1944, në Shqipëri kanë funksionuar edhe disa institucione të tjera

bankare. Shumë nga këto institucione kontrolloheshin vetëm nga kapitali i huaj, të tjerat nga

kapitali i huaj dhe ai vendas.

13

Përgjatë periudhës 1944 deri në vitin 1991 banka me e rëndësishme në vend ishte Banka e Shtetit

Shqiptar. Ajo ishte bankë e shtetit (Bankë Qëndrore), por edhe bankë tregtare. Fillimisht kjo

bankë ka pasur monopolin e kreditimit e të pagesave në Shqipëri, por shkallë-shkallë në

përputhje me fazat e zhvillimeve ekonomike ky monopol iu hoq dhe disa nga veprimtaritë e saj

iu kaluan bankave të tjera, si për shëmbull Bankës Bujqësore. Depozitimi nga popullsia i

kursimeve të lira ishte një funksion monopol i Institutit të Arkave të Kursimit dhe të Sigurimeve.

Ndërsa Banka Bujqësore gëzonte monopolin e kreditimit të ndërmarrjeve dhe të kooperativave

bujqësore. Lidhjet ndërmjet këtyre institucioneve bankare ishin shumë të forta e të kushtëzuara.

Depozitat e popullsisë në Institutin e Arkave të Kursimit e të Sigurimeve përdoreshin nga Banka

e Shtetit Shqiptar dhe Banka Bujqësore për kreditimin e klientëve të tyre. Instituti i Arkave të

Kursimit dhe të Sigurimeve nuk kreditonte ekonominë, kurse dy bankat e tjera nuk grumbullonin

depozita nga popullsia. Sistemi i bankave tregtare në Shqipëri pas vitit 1991 dallohet për një

hyrje shkallë-shkallë, por të konsiderueshme të bankave me kapital të huaj nga vende të

ndryshme evropiane dhe vende të tjera, duke filluar me banka që hynë në tregun shqiptar

nëpërmjet marrëveshjeve të ndryshme, me banka që u futën nëpërmjet një procesi të pastër

liçencimi dhe me banka që u krijuan me kapital privat shqiptar1.

2.2 Rëndësia ekonomike e bankave tregtare.

Rëndësia e rolit të bankave tregtare dhe përfshirja e përditshme e shërbimeve bankare në jetën e

njerëzve ka qenë e njohur që më përpara (Hughes, 2002). Bankat tregtare përmes funksionimit të

tyre ndikojnë në zhvillimin e sistemit ekonomik, ndërmjet funksioneve të ndryshme si

ndërmjetësimi financiarë, krijimi i likuiditetit, vlerësimi dhe ndjekja e kërkesave për kredi,

zgjidhja e problemeve të informacionit asimetrik, përmirësimi i efikasitetit të politikës monetare,

stabilizimi ekonomik, përmirësimi i efikasitetit të sistemeve të pagesave, financimi i tregtisë së

jashtme dhe inkurajimi i eksportit, duke kryer aktivitetet e tyre me motivin e fitimit si një firmë

biznesi (Yagcilar, 2011).

Bankë quhet institucioni financiar, themelimi i të cilit liçensohet me proçedurë dhe kushte të

posaçme, nga autoriteti më i lartë monetar i vendit, me objektiv kryesor grumbullimin nga njëra

anë të kursimeve e të kapitaleve të lira të individëve, kompanive, institucioneve etj., në formë

depozitash monetare të llojeve të ndryshme (me një interes të caktuar) dhe nga ana tjetër, vënien

e tyre, nëpërmjet huadhënies dhe kreditimit (por me një interes tjetër), në shërbim të veprimtarisë

ekonomike të atyre që kanë nevojë për kapitale shtesë (Uruçi, 2006). Banka është një ndërmarrje

që realizon detyrën për të furnizuar klientelën me mjete të pagesës dhe ndërmjetëson ofertën dhe

kërkesën për kapitale, duke qënë njëkohësisht në rolin e huamarrësit dhe të huadhënësit

(Zanichelli, 1983, Rahman et. al., 2007).

Heffernan (1996) i përkufizon bankat (si një ndërmjetës të veçantë financiar) si ndërmjetës midis

depozituesve dhe huamarrësve që marrin pjesë në ekonomi. Bankat dallohen nga llojet e tjera të

firmave financiare, sepse ato ofrojnë depozita dhe kredi. Për të plotësuar këtë përkufizim,

Bossone (2001) sugjeron se bankat janë një ndërmjetës i veçantë duke qënë se ata kanë një

kapacitet të veçantë për të financuar prodhimin, nga kreditimi, tek agjentët që janë të gatshëm ta

pranojnë atë. Si të tilla, bankat menaxhojnë detyrimet, por edhe japin para hua dhe në këtë

mënyrë ata krijojnë vlerat bankare. Në përgjithësi, ndërmjetësimi i bankave ka të bëjë me ofrimin

1 Shoqata Shqiptare e Bankave.

14

e shërbimeve të pagesave për konsumatorët. Bankat gjithashtu mund të definohen si transaksione

furnizimi dhe menaxher të portofolit të shërbimeve sipas Fama (1980).

Një ndërmjetës financiar është përcaktuar si një institucion që vepron si një ndërmjetës në tregjet

e kapitalit (Beck, 2001). Kjo arrihet nëpërmjet krahasimit të ofertës dhe kërkesës në tregun e

kapitalit. Për këtë arsye, një ndërmjetës financiar është një institucion ndërmjetës midis

huadhënësve dhe huamarrësve. Ai siguron transparencë të tregut ndërmjet rolit të tij. Kështu,

ndërmjetësuesit lehtësojnë transferimin e rrezikut, meqënëse janë të pozicionuar mirë për t'u

marrë me instrumentet e ndërlikuara financiare dhe tregjet (Allen dhe Santomero, 1997; Rose,

1999; Beck, 2001). Në të njëjtën kohë, ndërmjetësit financiarë zvoglojnë shpenzimet e

pjesëmarrjes, që janë shpenzimet e përfshira për të mësuar në lidhje me përdorimin e tregjeve si

dhe marrjen pjesë në to rregullisht. Sigurisht, ky është një shpjegim i rëndësishëm i ndryshimeve

që kanë ndodhur (Jan, 2012).

Megjithatë, Kareken (1985) i ka kushtuar më shumë vëmendje rolit të bankave në menaxhimin e

sistemit të pagesave. Në të njëjtën kohë, ka një tipar të veçantë të bankave që veprojnë si

monitoruese të deleguara të huamarrësve, në urdhër të huadhënësit përfundimtar, aty ku

monitorimi është i kushtueshëm (Corrigan, 1982). Në thelb, bankat prodhojnë një përfitim social

neto duke shfrytëzuar ekonomitë e shkallës në përpunimin e informacionit të përfshirë në

monitorimin dhe zbatimin e kontratave me huamarrësit. Ato reduktojnë kostot e delegimit

nëpërmjet diversifikimit të mjaftueshëm të portofolit të tyre të kredisë (Fama, 1985).

Duke qënë se huamarrësit mbajnë depozita tek ato, bankat mund të vëzhgojnë lëvizjet e

qarkullimit të parasë dhe të fitojnë informacion privat mbi huamarrësit, të cilat më pas mund t'i

përdorin në dhënien e kredive të reja (Bossone, 2001). Kështu, bankat krijojnë para në formë të

kërkesave të borxhit të tyre dhe i injektojnë në sistem me anë të kreditimit, gjë që ekonomizon

përdorimin e parave nga jashtë me detyrimet e tyre ndaj depozitave (Heffernan, 1996).

Integrimi i kreditimit dhe pagesave të shërbimeve të informacionit intensive dallon bankat nga

ndërmjetës të tjerë, sipas Goodfriend (1991). Me pak fjalë, bankat janë në biznesin e menaxhimit

të riskut - ata vlerësojnë, marrin përsipër dhe menaxhojnë rrezikun. Rreziqet me të cilat përballen

bankat përfshijnë rrezikun e likuiditetit, rrezikun e interesit, rrezikun e kreditit, etj.. Fokusi

tradicional i menaxhimit të rrezikut në sistemin bankar ka qenë në menaxhimin e rrezikut të

normës së interesit dhe të likuiditetit, ku rreziku i kredisë të një banke zakonisht menaxhohet nga

një departament i veçantë ose divizion (Heffernan, 1996). Përveç rolit si ndërmjetësues

financiarë bankat luajnë edhe një rol të rëndësishëm në funksionimin e ekonomive të mëdha.

Levine (1997) kreu një studim dhe rezultati zbuloi se efikasiteti i ndërmjetësimit financiar mund

të ndikojë në rritjen ekonomike. Ç'është më e rëndësishmja, ndërmjetësimi financiar ndikon

kthimin neto të kursimeve dhe kthimin bruto të investimeve (Demirgiic-Kunt, 1999). Shumë nga

autorët të përmendur në literaturë theksojnë se efikasiteti i ndërmjetësimit financiar ndikon në

rritjen ekonomike të vendit (p.sh. Rajan dhe Zingales, 1998; Levin, 1997, 1998).

15

2.3 Struktura e sistemit financiar2/bankar.

Në Shqipëri, reformat bankare kanë filluar me një ritëm të ngadaltë. Në fillim të viteve 1990,

vendi u karakterizua nga një nivel i ulët i ndërmjetësimit financiar dhe probleme në pastrimin e

parave. Përpjekjet për harmonizimin e aktivitetit bankar në Shqipëri me reformat dhe zhvillimet

e proçesit të ri historik filluan me tranzicionin gjatë viteve 90’ e më tej u zhvendosën drejt

ekonomisë së tregut. Me miratimin e Ligjit për Bankën e Shqipërisë, në prill 1992 dhe më vonë

të Ligjit për Sistemin Bankar, reforma u fokusua në ngritjen dhe vënien në funksion të sistemit

bankar me dy nivele nga Banka e Shqipërisë, si organi më i lartë përgjegjës për projektimin dhe

mbikëqyrjen e zbatimit të politikave monetare, sistemit bankar të të gjithë vendit dhe bankave

tregtare, kryesisht të tipit universal (Hallunovi, 2008).

Sistemi bankar shqiptar u karakterizua nga zhvillime të rëndësishme. Rritja e numrit të bankave

në sistem, ristrukturimi dhe privatizimi i bankave shtetërore, themelimi i bankave të reja me

kapital vendas krahas rritjes së investimeve në bankat me kapital të huaj, i kanë dhënë sistemit

bankar shqiptar një mjedis dinamik, ku të gjitha bankat luftonin për të marrë një pozitë sa më të

mirë në treg. Në ditët e sotme, bankat janë duke punuar në një ambient dinamik të biznesit, ku

ata po përjetojnë eksperiencat e konkurencës dhe ndryshimet në kërkesat e konsumatorëve,

prandaj kuptimi i nevojave në ndryshim dhe pritshmërive të konsumatorëve është një parakusht

thelbësor për sektorin financiar (Joseph et al., 2005).

Miratimi i ligjit “Për Bankën e Shqipërisë”, si dhe i ligjit “Për sistemin bankar në Republikën e

Shqipërisë” shënuan kalimin e sistemit bankar nga një nivelor në një sistem bankar me dy nivele.

Në nivelin e parë bën pjesë Banka e Shqipërisë ose e emisionit dhe në nivelin e dytë bëjnë pjesë

bankat e tjera (ato tregtare dhe të specializuara). Më poshtë paraqitet në mënyrë skematike

struktura e sistemit bankar dhe financiar, në fund të vitit 2014, e cila përbëhet nga 16 banka

tregtare, 22 subjekte financiare jobanka, 356 zyra të këmbimit valutor, 113 shoqëri të kursim-

kreditit dhe 2 unione të shoqërive të kursim-kreditit3.

Figura 2.1 Struktura e sektorit bankar/financiar.

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Të gjitha bankat tregtare dhe të specializuara kanë si qëllim kryesor të aktivitetit të tyre fitimin

(që jepet si diferencë mes të ardhurave të siguruara nga veprimet aktive dhe pagesave të kryera

2 Sistemi financiar përbëhet nga bankat, institucionet financiare jobanka, shoqëritë e kursim-kreditit, shoqëritë e

sigurimit, fondet e pensioneve suplementare, si dhe fondet e investimit. 3 Apendiks I. Tabela 2.1.

Sistemi bankar dhe Financiar

Banka tregtare (16)

Subjekte financiare

jobanka (22)

Zyra të këmbimit

valutor (356)

Shoqëri të kursim-kreditit (113) dhe Unione kursim-

kreditit (2)

Zyra përfaqësimi (1)

16

nga veprimet pasive e shpenzimet të funksionimit të bankës) (Ëang et al., 2003). Bankat tregtare

e të specializuara kryejnë dy lloje veprimesh kryesore: a) veprimet pasive dhe b) veprimet aktive.

Në të parat, përfshihen të gjitha veprimet për të cilat banka u paguan të tretëve interesa ose bën

shpenzime nga fondet e veta. Në veprimet aktive, përfshihen të gjithë interesat që banka arkëton,

komisione dhe të ardhura të tjera (Bikker dhe Bos, 2005).

Bankat zhvillojnë aktivitetin e tyre me paratë e personave të tjerë, duke i bërë ato më të veçanta

por edhe të ndjeshme ndaj bizneseve të tjera. Sepse falimentimi i një banke, do të prekte një

numër të madh individësh. Eksperiencat botërore kanë treguar që krizat bankare janë një

fenomen që kanë shoqëruar dhe shoqërojnë zhvillimin e sistemit bankar, e megjithatë ato

shoqërohen edhe me kosto të mëdha. Siç ishte kriza aziatike, gjatë vitit 1980-1982 e cila u

shoqërua me një kosto prej 55% të PBB (Haderi, 2006).

Në fund të vitit 2014, bankat e ushtrojnë veprimtarinë nëpërmjet 500 degëve/agjencive të shtrira

brenda territorit të vendit, ndërkohë që vetëm një bankë vijon të ketë një degë jashtë territorit të

RSH, përkatësisht Banka Kombëtare Tregtarë në Kosovë. Më poshtë paraqiten edhe treguesit e

shtrirjes së rrjetit bankar për gjithë sistemin bankar:

Tabela 2.2. Treguesit e shtrirjes së rrjetit të bankar4 në fund të vitit 2014.

Nr. i degëve

brenda

vendit

Nr.

i agjencive

Nr. i degëve jashtë

Shqipërisë

Nr. i degëve dhe

Agjencive

gjithsej

1. Banka Raiffeisen 45 45 90

2.Banka Kombëtare Tregtare 60 3 1 64

3. Banka e Bashkuar e Shqipërisë 4 2 6

4. Banka Veneto 15 15

5. Banka Tirana 42 3 45

6. Banka NBG Albania 27 1 28

7. Banka Ndërkombëtare Tregtare 6 6

8. Banka Alpha Albania 40 40

9. Banka Intesa Sanpaolo Albania 28 3 31

10. Banka ProCredit 17 7 24

11. Banka Credit Agricole Shqiperi 12 8 20

12. Banka e Kreditit të Shqipërisë 1 2 3

13. Banka Credins 39 10 49

14. Banka Societe Generale Albania 42 42

15. Banka Union 14 14 28

16. Banka e Parë e Investimeve 5 4 9

TOTALI 397 102 1 500

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Përsa i përket zgjerimit të sistemit bankar deri në vitin 2014, Tirana (sipas shpërndarjes

gjeografike të degëve dhe agjensive bankare brenda territorit të RSH sipas prefekturave), ende

4 Apendiks I. Tabela 2.3. Jep një përmbledhje e peshës specifike të secilës bankë në sistemin bankar shqiptar.

17

mbetet vendi me numrin më të madh të degëve dhe agjencive me 40%, duke qënë se ka

përqendrimin më të lartë të popullsisë dhe bizneseve me 27%, nga ku vihet re që shperndarja e

degëve dhe agjencive bankare është në përpjesetim të drejtë me popullsinë (Banka e Shqipërisë,

2014).

Gjatë vitit 2014, raporti i aktiveve të sistemit financiar ndaj PBB, pra, ndërmjetësimi financiar

është zgjeruar në mënyrë të moderuar krahasuar me vitin 2013, ku ai në Shqipëri është 101.4%,

duke rritur peshën e tij në aktivitetin ekonomik të vendit. Zgjerimi i moderuar i sektorit bankar

dhe rritja e fondeve private të investimeve kanë ndikuar në diversifikimin e sistemit financiar.

Sektori bankar vlerësohet të jetë i ekspozuar në mënyrë të konsiderueshme, nga segmentet

financiare jobankare (shoqëritë e sigurimit, shoqëritë e kursim-kreditit dhe institucionet

financiare jobanka). Por megjithatë këto segmente nuk paraqesin rrezik direkt në sektorin bankar.

Por nga ana tjetër, ekspozimi i sektorit bankar ndaj segmenteve të tjera të sistemit financiar

(kryesisht në formën e huave dhe pjesëmarrjes në kapital të institucioneve financiare jobankare

dhe në trajtën e fondeve të mbledhura prej tyre) përbërën vetëm 1% të vlerës së aktiveve, duke

treguar për një nivel të papërfillshëm.

Bankat luajnë rolin kryesor në strukturën e aktiveve të sistemit financiar. Në fund të vitit 2014,

90.4% të aktiveve të sistemit financiar dhe 91.7% të PBB-së së vendit, i përkisnin sektorit

bankar. Prandaj, për vlerësimin e stabilitetit financiar është mjaft i rëndësishëm identifikimi dhe

vlerësimi i rreziqeve që burojnë nga aktiviteti bankar. Në tabelën më poshtë ilustrohet pesha e

sektorit bankar ndaj PBB ndër vite (2009-2014).

Tabela 2.4. Pesha e sektorit bankar ndaj PBB në vite.

Sektori/Vitet 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Sektori bankar 77.5 80.9 84.7 89.6 90.5 91.7

Burimi: Banka e Shqipërisë, Autoriteti i Mbikëqyrjes Financiare, 2014.

2.4. Zhvillimet kryesore në ecurinë e sistemit bankar shqiptar.

Sipas analizave të treguesve ekonomikë të Bankës së Shipërisë dhe Shoqatës Shqiptare të

Bankave në këtë seksion paraqitet një përmbledhje e zhvillimeve kryesore të veprimtarisë

bankare gjatë vitit 2014. Në aspektin financiar, ekonomia shqiptare dhe sistemi i saj financiar

njohën progres gjatë vitit 2014, në drejtim të përmirësimit të treguesve të likuiditetit, të

përfitueshmërisë dhe të cilësisë së aktiveve. Megjithatë, aktiviteti ndërmjetësues i sektorit bankar

mbetet i ulët dhe bilancet e tij vazhdojnë të vuajnë nga kreditë me probleme.

Aktiviteti ekonomik në fund të vitit 2014, vlerësohet të jetë rritur me 2.42% ose 1.12% në

krahasim me tremujorin e tretë të po atij viti, por, edhe aktiviteti ekonomik botëror është

përmirësuar gradualisht, por me një ritëm më të ulët nga sa pritej dhe me diferenca të dukshme

mes rajoneve. Nga rënia e çmimit të naftës, aktiviteti ekonomik botëror pritet të përmirësohet por

me ritme të ngadalta.

Vlerësohet se komponenti kryesor i rritjes ekonomike mbetet rritja e kërkesës së brendshme.

Faktorë si përmirësimi i besimit të agjentëve ekonomikë krahas uljes së primeve të rrezikut dhe

kushtet monetare stimuluese kanë nxitur kërkesën e brendshme, përpos faktit se kërkesa e huaj

ka rezultuar më e dobët se pritjet. Inflacioni vjetor ka zbritur në nivelin 0.7%, në dhjetor 2014

18

duke reflektuar presione inflacioniste të ulta, si nga ekonomia e brendshme ashtu edhe nga ajo e

jashtme. Prandaj, politika monetare e Bankës së Shqipërisë ka vijuar të mbetet stimuluese

përgjatë gjithë vitit.

Defiçiti buxhetor vlerësohet rreth 5.1% të PBB-së dhe është financuar me 58.5% kryesisht

nga burime të brendshme. Të dhënat për investimet e huaja direkte tregojnë se ato regjistruan një

fluks neto prej 229 milionë euro, pra, rreth 93% të llogarisë financiare. Për vitin 2014, norma e

papunësisë është rritur e cila shënuar vlerën 18% nga 17.1% që shënonte një vit më parë. Sipas,

parashikimeve për të ardhmen vlerësohet se rritja ekonomike do të forcohet, e mbështetur nga

kërkesa e brendshme, norma interesit e ulët dhe përmirësimi i kredisë. Kontributi i kërkesës së

huaj në ekonomi, do vijojë të mbetet jofavorizues.

Normat e interesit kanë vijuar në rënie, veçanërisht në tregun primar të letrave me vlerë, në

produktet e kredisë dhe të depozitave të sektorit bankar, si edhe në tregun ndërbankar në tregjet

financiare, në sajë të politikës monetare lehtësuese të BSH dhe gjithashtu vlera nominale e lekut

në këmbim me shportën e valutave kryesore ka rënë. Duke ndjekur kryesisht zhvillimet në tregjet

ndërkombëtare të këmbimit, kursi i këmbimit të lekut ka qenë i qëndrueshëm ndaj euros, por nga

ana tjetër është nënçmuar ndaj dollarit amerikan dhe valutave që e ndjekin atë. Monedha

evropiane është nënçmuar ndaj monedhave kryesore, veçanërisht ndaj dollarit amerikan.

Në fund të vitit 2014, sektori bankar ka patur nivele të kënaqshme të likuiditetit dhe

kthyeshmërisë, por ndonëse raporti i kredive me probleme pati rënie, rreziku i kredisë vlerësohet

i lartë dhe shqetësues. Pozicionet valutore përgjithësisht “në blerje” të sektorit bankar kanë

zbutur disi ekspozimin ndaj nënçmimit të kursit të këmbimit. Pavarësisht uljes së normave të

interesit, duke ndikuar në përmirësimin aftësinë paguese të huamarrësve, duhet marrë në

konsideratë rreziku i rritjes përsëri të tyre. Gjithashtu edhe pozicioni i kapitalizimit të sistemit

bankar rezulton i kënaqshëm, duke siguruar një mbrojtje të qëndrueshme nga ekspozimet e

bankës ndaj rreziqeve. Rezultati financiar i sistemit financiar është rritur ndjeshëm, pavarësisht

rritjes së provigjioneve për mbulimin e humbjeve nga kreditë. Përpos rritjes së portofolit të

kredive është kostatuar edhe ritja e veprimtarisë bankare në instrumente të letrave me vlerë me

rreth 8.2%.

Aktiviteti kreditues dha sinjale të forta për rimëkëmbje, në kuadër të hapave të implementuara

për proçesin e shlyerjes së pagesave të prapambetura të qeverisë dhe ekzekutimit të kolateralit,

ku duhet përmendur edhe ndikimi nga përmirësimi i aktivitetit ekonomik. Mesatarisht në vitet

2012 dhe 2013 portofoli i kredisë përbëhej nga 48% të totalit të aktivit të bankave, ndërkohë që

në 2014 përfaqësohet nga rreth 45% e totalit të aktivit të bankave. Rreth 60% e totalit të borxhit

të brendshëm emetuar nga qeveria jonë zotërohet nga sektori bankar shqiptar.

Ndërkohë që rreth 82% të totalit të aktiveve të sektorit bankar përbëhet nga depozitat (për rritjen

e së cilës kanë kontribuar depozitat në lekë dhe valutë, si dhe depozitat e individëve dhe

biznesëve), duke qënë edhe financuesi kryesor i aktivitetit bankar. Depozitat e sektorit bankar

patën një rritje vjetore me 4.6% dhe u rritën më shpejtë se një vit më parë (3.4%), ku kjo rritje i

atribuohet faktit se 60% e depozitave u realizuan në muajin dhjetor dhe ku gjysma e tyre ishte

produkt i një banke të madhe që bën pjesë në bankat e grupit 3. Nga ku sigurisht 73.4% të totalit

të depozitave gjatë vitit 2014 janë mbledhur nga bankat e grupit 3.

19

Shikohet tendenca që normat e interesit në bankat e mëdha janë më të ulta kundrejt normave më

të larta të kthimit në bankat e mesme dhe të vogla. Përgjatë tremujorit të fundit rritjen më të

lartë, prej rreth 10% e patën depozitat e bizneseve dhe institucioneve, ndërkohë që edhe depozitat

e individëve kanë vijuar në rritje të qëndrueshme, me një mesatare vjetore rreth 2.6%.

Zhvendosja e kursimeve nga tregu i letrave me vlerë dhe depozitat afatshkurtra drejt produkteve

të depozitave me afate maturimi mbi dy vjet, që ofrojnë dhe norma fitimi më të larta, ka ndikuar

në ecurinë e depozitave, kryesisht në tremujorin e tretë të vitit 2014.

Kapitali i paguar në sistemin bankar gjatë vitit 2014 është rritur me 3.2% kundrejt një viti më

parë. Struktura e kapitalit vijon të dominohet nga kapitali i huaj, duke dominuar strukturën e

kapitalit, duke përfaqësuar rreth 89,5% të kapitalit të paguar të sistemit bankar, por e krahasuar

me vitin 2013 me një rënie prej rreth 2,5 pikë përqindjeje.

Grafiku 2.1. Struktura e kapitalit në sistemin bankar sipas origjinës.

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Të dhënat financiare për bankat tregtare për vitin 2014 tregojnë se totali i aktiveve të sistemit

bankar pati një rritje prej 4.8% ose 59.4 miliardë lekësh përkundrejt 3.9% që ishte në vitin 2013,

ose 1.7% më shumë se tremujori i tretë i vitit 2014. Ndërkohë që portofoli i kredive është rritur

me 28 miliardë lekë ose 4.9%. Në ekonominë shqiptare, prania e sistemit bankar është shfaqur

dominuese, duke qënë se ka patur rritje të peshës së totalit të aktiveve ndaj PBB, ku siç mund të

ilustrohet edhe nga tabela më poshtë, duke patur prirje rritëse nga viti në vit (periudha e studimit

në punim 2009-2014). Edhe raporti i kredive ndaj PBB, shfaq tendenca rritëse për shkak të

rritjes më të lartë të totalit të kredisë në krahasim me rritjen e PBB.

Tabela 2.5. Pesha e totalit të aktiveve dhe portofolit të kredive të sistemit bankar ndaj PBB.

Treguesit/Vitet 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Totali i aktiveve (në mld lekë) 886.30 990.60 1,120.20 1,187.98 1,234.32 1,293.72

Totali i aktiveve/PBB (në %) 77.50 81.00 86.10 89.61 91.13 91.56

Totali i kredive/PBB (në %) 39.30 40.10 40.00 43.58 41.88 42.12

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

20

Teprica e kredisë dhënë nga bankat për sektorin privat përgjatë vitit 2014, shënoi rritjen më të

lartë me rreth 17.9 miliardë lekë ose 3.1%. Kredia e re e disbursuar në fund të vitit 2014 ishte

10% më shumë se në tremujorin e tretë të vitit, ndërkohë që totali i kredisë së re të disbursuar

përgjatë gjithë vitit 2014 ishte rreth 16.4%, më e lartë se ai i disbursuar në 2013. Rreth 48% e saj

është disbursuar në lekë, duke konstatuar kështu zhvendosje drejt huadhënies në monedhën

vendase, edhe pse me rritme të ngadalta. Nevojat për likuiditet kanë qënë edhe arsyeja kryesore e

kredimarrjes nga individët dhe bizneset. Niveli i provigjionimit vijon te paraqitet në rritje, duke

shfaqur rritje më të lartë se rritja e kredive me probleme. Në fund të vitit 2014, raporti i mbulimit

me provigjione i kredive me probleme rezulton në 67.1%, nga 65.2% që ishte një vit me parë

(2013). Ajo ç’është më e rëndësishme ka të bëjë me cilësinë e portofolit të kredisë i cili pati një

përmirësim të lehtë por të rëndësishëm nga 25% të kredive me probleme ndaj totalit të kredive në

tremujorin e tretë të vitit 2014, në 22.8% në fund të vitit 2014. Ku treguesi i kredive me

probleme ne terma bruto ka rënë me 0.7 pikë përqindjeje në 2014 krahasuar me një vit më parë.

Sigurisht, që ky përmirësim është reflektuar edhe në uljen e kostove të provigjionimit dhe rritjen

e përfitueshmërisë së bankave.

Sektori bankar sinjalizoj për një rezultat financiar pozitiv me një rritje të konsiderueshme

kundrejt vitit 2013-të. Ku sigurisht shkaku kryesor ishin përmirësimi i të ardhurave neto nga

interesi (ku ky përmirësim i atribuohet tkurrjes për arsye të ecurisë negative të kreditimit dhe

normave të ulëta të interesit në tregjet e huaja financiare) dhe rënia e provigjionimit për humbje

nga aktiviteti. Megjithatë bankat kanë tentuar të ruajnë të ulët raportin kosto ndaj të ardhurave,

duke e përqendruar kryesisht te bankat e mëdha dhe të vogla. Siç, ilustrohet edhe nga grafiku

mëposhtë.

Grafiku 2.2. Raporti kosto/të ardhura për të gjitha bankat dhe sipas grupeve bankare.

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Sistemi bankar vazhdon të mbetet likuid dhe i qëndrueshëm, me raport të mjaftueshmërisë së

kapitalit prej 16.8 % në fund të muajit dhjetor 2014 nga 17.9% që ishte ne fund të vitit 2013, pra,

raporti i mjaftueshmerisë së kapitalit është mbi nivelin minimal rregullator prej 12% që është

norma minimale e kërkuar nga Banka e Shqipërisë. Ku sigurisht ka ndikuar rritja e përshpejtuar

e aktiveve të ponderuara me rrezik, duke u zgjeruar me 8% në terma vjetorë, prandaj, mund të

themi që niveli i kapitalizimit është në nivele të moderuara, dhe gjithshtu edhe kapitali

rregullator ka patur një ecuri pozitive i ndikuar nga përmirësimi i rezultatit financiar të sektorit

dhe shtimi i kapitalit.

21

Tabela 2.6. Treguesi mjaftueshmëria e kapitalit në vite, në përqindje.

Treguesi/Vitet 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Kapitali aksioner/Totalit të aktiveve 9.57 9.40 8.69 8.57 8.37 8.58

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Grafiku 2.3. Ecuria e normës së mjaftueshmërisë së kapitalit dhe komponentëve të saj ndër vite.

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Ndërkohë, që kontributin kryesor në marzh e mbajnë kostot e financimit, të cilat, kanë ndjekur

zhvillimet në vëllimin e depozitave më një ritëm më të ulët rritjeje në vitet e fundit dhe kryesisht

rënien e normave të interesit për to. Më poshtë jepen vlerësimet e kostove të financimit ndër

vite.

Tabela 2.7. Ecuria e kostove të financimit ndër vite, në përqindje.

Kosto/Vitet 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Kosto e financimit 4.2 3.9 3.6 3.5 3.2 1.9

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Për vitin 2014, raporti i kredive me probleme ka rënë në nivelin 22.8% nga një vit më parë që

ishte 24.1%. Përmirësimi lehtësisht i cilësisë së portofolit, kryesisht erdhi nga rritja e portofolit të

kredisë (vlerësohet 5% për vitin 2014, rritje kryesisht në valutë) por edhe nga fakti që bankat

janë treguar më të arsyeshme duke larguar nga bilanci kreditë e humbura.

Por nëqoftëse ka nivele të mira të fondeve rezervë (provigjioneve), atëherë kjo mund të ndikoj

pozitivisht në zbutjen e rrezikut të kredisë. Për sektorin bankar, raporti i mbulimit me provigjione

në fund të 2014 arriti në 67.1% nga 65.2% të një viti më parë, duke u rritur me 1.9 pikë

përqindjeje, duke treguar që bankat krahasuar me një vit më parë kanë ruajtur dhe/ose rritur

normën e mbulimit me provigjione për kreditë me probleme. Në nivel sektori, raporti i kredive

me probleme neto ndaj tepricës së kredisë është ulur në 7.5% nga 8.2% të një viti më parë

(2013). Gjithashtu, raporti “hua me probleme neto/kapital rregullator”në fund të vitit 2014,

ndikuar kryesisht nga zgjerimi i kapitalit rregullator, pati rënie. Fondet rezerve per mbulimin e

humbjeve nga kredite rezultojne në rreth 91.7 miliarde lekë, me një rritje prej rreth 4.1 miliardë

lekësh nga fundi i vitit 2013.

22

Grafiku 2.4. Fondet rezervë për mbulimin e humbjeve nga kreditë me probleme.

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Por vihet re që ka patur rënie të peshës së kredive me problem neto ndaj kapitalit nga 40.2% në

2013 në 38.3% në fund viti 2014, duke treguar rritje të aftësisë së sistemit për të mbuluar me

kapital humbjet që mund të vijnë nga përkeqësimi i kredisë.

Grafiku 2.5. Ecuria e raportit kredi me probleme neto/kapital.

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Situata e likuiditetit të sistemit bankar mbetet e kënaqshme, treguesi i likuiditetit arriti ne nivelin

40.4% në fund të vitit 2014, me një rritje prej 5.7 pikë përqindjeje në krahasim me fundin e vitit

të kaluar. Aktivet likuide përbëjnë 31.9% të totalit të aktiveve të sektorit bankar në fund të 2014,

duke patur një rënie të pallogaritshme gjatë pjesës së parë të vitit, por megjithatë 4.3 pikë

përqindje më shumë se në të njëjtën periudhë të një viti më parë (2013). Bankat e grupit 3, kanë

kontribuar në masë më të madhe për këtë tregues, të cilat kanë një raport të zgjeruar 10.8 pikë

përqindje krahasuar me një vit më parë, në nivelin 37.8%. Më poshtë paraqiten në tabelë të

dhënat e treguesit të likuiditetit të aktiveve dhe grafikisht lëvizja e tij sipas grupeve bankare ndër

vite.

23

Tabela 2.8. Treguesi i likuiditetit të aktiveve në vite, në përqindje.

Likuiditeti i aktiveve/Vitet 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Aktive likuide/Totalit të aktiveve 27.65 25.95 26.53 29.37 27.64 31.94

Burimi:Banka e Shqipërisë, 2014.

Sektori bankar e parashikon të administrueshëm ndikimin direkt nga zhvillimet e kursit të

këmbimit dhe normës së interesit, por është i ndjeshëm nga ndikimet negative që mund të

shkaktojnë lëvizjet e pafavorshme në kursin e këmbimit dhe në normën e interesit tek klientët.

Sepse një nënçmim i kursit të këmbimit ose një rritje e normës së interesit, mund të dëmtojë

aftësinë paguese të klientëve të sektorit bankar, kryesisht të sektorit të biznesit. Indeksit i

modifikuar i mospërputhjeve valutore5, mat ekspozimin e bankave ndaj rrezikut të drejtpërdrejtë

dhe të tërthortë të kursit të këmbimit.

Grafiku 2.6. Treguesi “aktive likuide ndaj totalit të aktiveve” sipas grupeve bankare.

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Ky indeks u përkeqësua lehtësisht në nivelin -10.2% në fund vitit 2014 kundrejt një viti më parë

ku indeksi shënonte nivelin -11.1%, si rezultat i zgjerimit më të madh të pasiveve në valutë së

bashku me kredinë e pambrojtur në krahasim me aktivet në valutë. Bankat e grupit 3 u

pozicionuan në “blerje” të valutës, duke shtuar më tej ekspozimin ndaj një mbiçmimi të kursit të

këmbimit të lekut. Ndërkohë bankat e grupit 1 dhe 2 janë më pak të ekspozuara ndaj kursit të

këmbimit.

Treguesi i efikasitetit të sistemit në fund të vitit 2014 është rritur me 3.5 pikë përqindjeje në

krahasim me vitin paraardhës, në kushtet kur të ardhurat operacionale janë ulur me 1.3 miliardë

lekë ose 2.9%, dhe shpenzimet operacionale janë rritur me vetëm 0.8 miliardë lekë ose 3%.

Treguesit e përqëndrimit të shprehur nëpërmjet indeksit Herfindahl të përllogaritur për totalin e

aktiveve, depozitave dhe kredive edhe gjatë vitit 2014, vijojnë të mbeten në nivele të

qëndrueshme, duke treguar për një përqëndrim të ulët dhe konstant.

5 Indeksi përllogaritet si: Pasive të pambuluara neto në valutë të transformuar / totali i aktiveve= {[aktive në

jorezidente në valutë + aktive rezidente në valutë] – [detyrime jorezidente në valutë + detyrime rezidente në valutë]

– [hua e pambuluar në valutë për individë + hua e pambuluar në valutë për biznese]} / [totali i aktiveve bankare].

24

Tabela 2.9. Indeksi H (Herfindahl) i përqendrimit të aktiveve, depozitave dhe kredisë.

Treguesit/Vitet 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Indeksi H (aktivet) 0.14 0.14 0.15 0.15 0.14 0.14

Indeksi H (depozita) 0.15 0.16 0.16 0.15 0.14 0.14

Indeksi H (kredia) 0.11 0.11 0.12 0.12 0.12 0.12

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Monedha vendase me baza vjetore është mbiçmuar me rreth 0.4% ndaj monedhës evropiane dhe

është nënçmuar rreth 3.9% ndaj dollarit amerikan. Në të njëjtën periudhë, kursi nominal efektiv i

këmbimit ka rënë në terma mesatarë, duke shprehur një mbiçmim të lekut me rreth 0.5% në

terma vjetorë. Në fund të vitit 2014, në terma realë, monedha vendase u mbiçmua mesatarisht me

1.7% në bazë vjetore. Më poshtë paraqiten në mënyrë të përmbledhur disa nga treguesit

ekonomikë që tregojnë për shëndetin financiar të një ekonomie.

Rezultati financiar i vitit 2014 ishte pozitiv, me një vlerë prej rreth 11.2 miliardë lekësh ose 4.6

miliardë lekë më i lartë se ai i vitit 2013. Fakti që rezultati financiar është pozitiv dhe më i lartë

se vitin e kaluar, edhe ecuria e treguesve kryesore të përfitueshmërisë shfaqet në rritje gjatë vitit

2014. Treguesit kryesorë të përfitueshmërisë, kthimi mbi aktivet (ROA) dhe kthimi mbi kapitalin

(ROE) u vlerësuan respektivisht në 0.89% dhe 10.53% për fund vitin 2014.

Tabela 2.10. Treguesit kryesorë të përfitueshmërisë, në përqindje.

Treguesit/Vitet 2009 2010 2011 2012 2013 2014

ROA 0.42 0.72 0.07 0.33 0.54 0.89

ROE 4.58 7.58 0.67 3.78 6.43 10.53

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Sipas vlerësimeve, bankat e grupit 3, kanë kontribuar në rritjen e treguesve të përfitueshmërisë

(ROA dhe ROE), përkundrejt bankave të grupeve të vogla dhe mesme që kanë vlera negative.

Më poshtë është dhënë edhe paraqitja grafike e treguesve të përfitueshmërisë sipas bankave të

grupit 1, 2 dhe 3.

Grafiku 2.7. Ecuria e treguesve të përfitueshmërisë (ROE dhe ROA) sipas grupeve të bankave, në përqindje.

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

25

Treguesit e stabilitetit ekonomik e financiar të vendit shënuan përgjithësisht përmirësime,

ndonëse ekonomia shqiptare vazhdon të operojë me kapacitet jo të plotë dhe të përballet me një

ambient të jashtëm të pafavorshëm. Në aspektin makroekonomik, inflacioni dhe pritjet

inflacioniste vazhduan të qëndrojnë në nivele të ulëta ndërsa kursi i këmbimit u shfaq i

qëndrueshëm. Në tabën më poshtë paraqite ecuria në vite e treguesve makroekonomik të

përfshirë në studim si variabla të pavaruara.

Tabela 2.11. Ecuria ne vite (2009-2014) e treguesve makroekonomik.

Treguesi/Vitet 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Rritja reale e PBB-së (në %) 3.70 3.75 3.17 1.00 1.45 2.42

Inflacioni total (në %) 2.28 3.56 3.45 2.04 1.94 1.63

Kursi nominal efektiv, NEER 107.1 113.4 113.8 113.3 113.7 112.2

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Prandaj, përmbledhtazi themi se sektori bankar mbetet segmenti kryesor i ndërmjetësimit

financiar në Shqipëri dhe mbizotërohet nga pesë banka, të cilat së bashku përbëjnë 68.4% të

portofolit të kredisë së sistemit dhe 73.4% të depozitave. Nga ku aktivet e tij në fund të dhjetorit

2014, vlerësohen 91.7% të Prodhimit të Brendshëm Bruto, duke u llogaritur me një rritje prej

1.2 pikë përqindje ndaj vitit 2013. Ecuria e sektorit bankar vlerësohet e qëndrueshme. Rezultati

financiar shfaqi përmirësim dhe treguesit e kapitalizimit e të likuiditetit të veprimtarisë janë në

nivele të qëndrueshme. Sektori bankar mbetet relativisht i mbrojtur nga rreziku direkt i tregut,

ndërsa është i ekspozuar ndaj rrezikut të kredisë. Financimi i veprimtarisë është siguruar prej

rritjes së depozitave nga publiku, të cilat zënë 82.3% të totalit të aktivit të sektorit bankar.

Prodhimi i brendshëm bruto vlerësohet të jetë rritur duke shënuar përmirësim nga viti

paraardhës. Norma mesatare vjetore e inflacionit rezultoi 1.63% për vitin 2014, duke mbetur

poshtë objektivit 3% të Bankës së Shqipërisë. Në një ambient ekonomik me inflacion të ulët dhe

me rritje të ekonomisë nën potencial u ndjekja e një politikë monetare stimuluese. Ndërsa nga

ana tjetër kursi nominal efektiv i këmbimit u shfaq i qëndrueshëm.

26

KAPITULLI I TRETË

3 LITERATURA E SHQYRTUAR

Kapitulli i mëparshëm paraqiti një tablo të plotë të historisë të evoluimit të sistemit bankar

shqiptar, rolit dhe rëndësisë të bankave tregtare dhe zhvillimit ekonomik të sistemit bankar në

terma ekonomikë për periudhën e studiuar 2009-2014. Në këtë kapitull do të bëhet një përpjekje

për të shqyrtuar literaturën e gjërë për tëmen e dizertacionit. Nga rrezultatet e shqyrtimit të

literaturës mund të parashikojmë për marrëdhëniet e përcaktuesve të ndryshëm në studim ndaj

përfitueshmërisë bankare. Ky kapitulli është organizuar si më poshtë. Seksioni 3.1 bën një

analizë të rëndësisë së studimit të përfitueshmërisë; seksioni 3.2 bën një analizë teorike të disa

prej punimeve më të rëndësishme të përfitueshmërisë ndër vite dhe përcakton treguesit e

përfitueshmërisë kryesorë të përdorur në studime të ndryshme, seksioni 3.3, 3.4 dhe 3.5 bën në

mënyrë të zgjeruar një shqyrtim të faktorëve përcaktues të përfitueshmërisë, faktorëve specifikë

bankarë (madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca

operacionale, mjaftueshmëria e kapitalit, kosto e financimit), faktorit specifik të industrisë

(përqëndrimi) dhe faktorëve makroekonomik (aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit

të këmbimit).

3.1 Hyrje

Përfitueshmëria është një nga arsyet kryesore për ekzistencën e ndërmarrjeve të biznesit, dhe

ndërmarrjet e biznesit vazhdojnë funksionimin e tyre duke siguruar fitime. Bankat janë

ndërmarrje biznesi, që kanë për qëllim të sigurojnë fitime njësoj si ndërmarrjet e tjera. Në këtë

drejtim, performanca e përfitueshmërisë së bankave tregon suksesin e menaxhimit të bankës.

Prandaj, përfitueshmëria bankare është një nga treguesit më të rëndësishme për investitorët

(Melkamu, 2012).

Prej krijimit të Programeve Strukturore të Rregullimit6, në fund të vitit 1980, sektori bankar në të

gjithë botën ka përjetuar transformime të mëdha në mjedisin e vet operativ. Shtetet e ndryshme

kanë lehtësuar kontrollet në normat e interesit, reduktuar përfshirjen e qeverisë dhe kanë hapur

dyert e tyre për bankat ndërkombëtare (Olweny dhe Shipho, 2011). Për shkak të kësaj reforme,

kompanitë e shteteve të zhvilluara janë bërë më të dukshme në vendet në zhvillim nëpërmjet

filialeve dhe degëve të tyre ose ndërmjet blerjes së kompanive të huaja.

Më konkretisht, prania e bankave të huaja në vendet e tjera në të gjithë globin ka ardhur me një

rritje të jashtëzakonshme. Që nga viti 1980, shumë banka të huaja kanë krijuar degët apo filialet

e tyre në pjesë të ndryshme të botës (Claessens dhe Hore, 2012). Edhe në Shqipëri në dekadën e

fundit, numri i bankave të huaja është rritur në mënyrë të konsiderueshme. Në të kundërtën,

numri i bankave vendase ka rënë (Shoqata e Bankave Shqiptare, 2012). Ky fenomen në botë ka

6 Programet strukturore Rregullimit janë politika ekonomike për vendet në zhvillim që janë promovuar nga Banka

Botërore (BB) dhe Fondi Monetar Ndërkombëtar (FMN) që nga fillimi i viteve 1980 në provizionimin e kredive të

kushtëzuara mbi adoptimin e politikave të tilla. Marrw nga: (http:// www. who.int/trade/glossary/story084/en/)

27

tërhequr interesin e studiuesve për të shqyrtuar ecurinë e sistemit bankar në lidhje me këto

reforma. Ndërsa në Shqipëri numri i studimeve të mirëfillta është i paëprfillshëm. Është vënë re

një ndryshim i rëndësishëm në konfigurimin financiar të shteteve në përgjithësi dhe efektin e tyre

në përfitueshmërinë e bankave tregtare në veçanti.

Roli i bankës mbetet në qëndër të financimit të aktivitetit ekonomik dhe efikasiteti i tij mund të

ushtrojë ndikim pozitiv në ekonominë e përgjithshme. Meqënëse një sektor bankar fitimprurës

dhe i shëndoshtë është në gjendje të përballojë më mirë goditjet negative dhe të kontribuojë në

stabilitetin e sistemit financiar (Athanasoglou et al., 2005). Prandaj, përcaktuesit e performancës

bankare kanë tërhequr interesin e kërkuesve akademike, si dhe të drejtimit të bankave, tregjeve

financiare dhe mbikëqyrësve të bankave duke qënë se njohuritë për përcaktuesit e brendshëm

dhe të jashtëm të përfitueshmërisë bankare janë thelbësore për palë të ndryshme.

Ndërmjet funksionit të ndërmjetësimit, performanca financiare e bankave ka ndikime kritike për

rritjen ekonomike të vendeve. Meqënëse ndërmjetësimi luan një rol jetik në ndarjen efikase të

burimeve të vendeve nëpërmjet mobilizimit të burimeve për aktivitetet prodhuese, duke

transferuar fondet nga ata që nuk kanë përdorim produktiv të tyre, tek ata me sipërmarrje

produktive. Përveç shpërndarjes së burimeve, performanca e mirë e bankave i shpërblen

aksionerët me kthim të mjaftueshëm për investimet e tyre. Kjo, nga ana tjetër, inkurajon

investime shtesë dhe sjell rritjen ekonomike. Prandaj, një performancë financiare e dobët

bankare mund të çojë në dështimin bankar dhe në kriza, të cilat kanë pasoja negative në rritjen

ekonomike. Kriza bankare mund të sjellë kriza financiare, e cila nga ana tjetër sjell situata të

vështira ekonomike siç ndodhi në SHBA në vitin 2007 (Marshall, 2009). Kjo është arsyeja pse

qeveritë rregullojnë sektorin bankar nëpërmjet bankave të tyre qëndrore për të nxitur një sistem

bankar të shëndoshtë dhe për të shmangur krizat bankare dhe mbrojtjen e depozituesve dhe

ekonominë në tërësi (Heffernan, 1996; Shekhar dhe Shekhar, 2007).

Kështu, për të shmangur krizat një vëmendje e duhur i kushtohet performancës bankare. Një

studim më i organizuar i performancës bankare filloi në fund të viteve 1980 (Olweny dhe

Shipho, 2011) me aplikimin e teorive të Fuqisë së Tregut (MP) dhe Strukturës së Efikasitetit

(ES) (Athanasoglou et al., 2005). Nga teoritë e mësipërme, u arrit në përfundimin se

performanca bankare është e ndikuar nga faktorët e brendshëm dhe të jashtëm të tregut.

Sipas Athanasoglou et al., (2005) faktorët e brendshëm përfshijnë madhësinë bankare, kapitalin,

efiçencën operacionale dhe menaxhimin e kapaciteteve të rrezikut. Të njëjtët studiues thonë se

faktorët kryesor të jashtëm që ndikojnë në performancën bankare janë variablat makroekonomikë

të tilla si normat e interesit, inflacioni, norma e kursit të këmbimit, rritja ekonomike dhe faktorë

të tjerë si pronësia. Përfitueshmëria e bankave është një tregues shumë i rëndësishëm i fuqisë së

sistemit financiar dhe zhvillimit të tij, sidomos në vendet e Europës Qëndrore dhe Lindore,

(p.sh. në 2012 të dhënat në lidhje me pjesën e totalit të aktiveve të sektorit të sistemit bankar ndaj

PBB ishin: Shqipëria 90%, Sllovenia 126%, Republika Çeke 124%, Hungaria 108%, Serbia

94%, Bosnja e Hercegovina 87%).

Short (1979) dhe Bourke (1989) ndërmorren studimet e para për të analizuar përfitueshmërinë

bankare. Në vijim të punës së hershme të tyre një sërë studimesh më të reja janë përpjekur të

identifikojnë disa nga përcaktuesit kryesorë të përfitueshmërisë bankare. Studimet empirike

përkatëse kanë përqendruar analizat e tyre në vende të veçanta ose/dhe ndërmjet vendeve. Shumë

studime janë përqendruar në sektorin bankar për të identifikuar faktorët më të rëndësishëm të

28

përfitimit të bankës si p.sh., Demirguc-Kunt dhe Huizinga (1999); Mamatzakis dhe Remoundos

(2003); Micco et al., (2007); Pasiouras dhe Kosmidou (2007); Athanasoglou et al., (2008);

Naceur dhe Goaied (2001, 2008); Athanasoglou et al., (2008); Garcia-Herrero et al., (2009);

Fadzlan, (2010); Alper dhe Anbar, (2011); Suminto dhe Yasushi, (2011); Dietrich dhe

Wanzenried, (2011); Kanas et al., (2012); Ani, Ugwunta, Ezeudu dhe Ugwuanyi (2012); Bolt et

al., (2012); Lee dhe Hsieh (2013).

Studimet mbi përcaktuesit e përfitimit bankar mund të ndahen në dy grupe: Studimet e fokusuara

në një vend të veçantë. Punimet kryesore për këtë grup u përkasin Berger et al., (1987);

Molyneux dhe Thornton (1992); Berger (1995); Angbazo (1997); Neely dhe Wheelock (1997);

Barajas et al., (1999); Demirguc-Kunt dhe Huizinga (1999); Guru, Staunton dhe

Balashanmugam (1999); Naceur dhe Goalied (2001); Abreu dhe Mendes (2002); Naceur (2003);

Mamatzakis dhe Remoundos (2003); Staikouras dhe Wood (2004); Goddard et al., (2004);

Athanasoglou, Brissmis dhe Delis (2006); Micco et al., (2007); Pasiouras dhe Kosmidou (2007);

Aburime (2008); Athanasoglou et al., (2008); Stork dhe Vries (2010); Deger dhe Adem (2011);

Alper dhe Anbar (2011); Tan dhe Floros (2012); Wubitu (2012); Abuzar (2013); Obamuyi

(2013); Weersainghe dhe Ravinda ( 2013) etj.. Rrezultatet empirike të këtyre studimeve të

lartpërmendura ndryshojnë për nga: grupet e të dhënave, afatet kohore, mjedisi i hetuar dhe

vendet e marra në analizë. Megjithatë ekzistojnë disa elemente të përbashkëta që lejojnë që të

kategorizojnë më tej përcaktuesit e përfitueshmërisë bankare. Punimet në përcaktimin e

përfitueshmërisë bankare brenda një vendi të vetëm përfshijnë punimet e Berger (1995) dhe

Angbazo (1997) të cilët studiuan veprimtaritë bankare në Shtetet e Bashkuara; Guru et al., (1999)

e përqendruan punën e tyre për të studiuar përfitimin e bankave në Malajzi; Afanasieff et al.,

(2002); Mamatzakis dhe Remoundos (2003); Koeva ( 2003); Kosmidou dhe Pasiouras (2005),

studiuan përfitueshmërinë bankare në Greqi; Pasiouras et al., (2005); Sanyal dhe Sankar (2007)

analizuan përfitimin e bankave në Australi, Barajas et al., (1999) në Kolombi; Afanasieff et al.,

(2002) në Brazil; Heffernan dhe Fu (2008) në Kinë; Ramlall (2009) në Taivan; Dietrich dhe

Wanzenried (2009) në Zvicër; Javaid, Anwar, Zaman dhe Gafoor (2011) në Pakistan; Lui dhe

Wilson (2010) në Japoni; Sufian (2011) në Kore etj.. Studimet që analizojnë përfitueshmërinë

bankare duke përfshirë disa banka në të njëjtën kohë sigurojnë një literaturë më të detajuar.

Studimet e fokusuara në faktorë të veçantë brenda një sërë vendesh. Punimet e Haslem (1968);

Short (1979); Berger et al., 1987; Bourke (1989); Molyneux dhe Thornton (1992); Neely dhe

Wheelock, 1997; Demirguc-Kunt dhe Huizinga (1999); Bashir (2000); Abreu dhe Mendes

(2001); Demirguc-Kunt dhe Huizinga (2001); Abreu dhe Mendes (2002); Staikouras dhe Wood

(2003); Hassan dhe Bashir (2003); Goddard, Molyneux dhe Wilson (2004); Sabo (2007);

Pasiouras dhe Kosmidou (2007); Micco, Panizza dhe Yanez (2007); Koutsomanoli-Filippaki,

Margaritis dhe Staikouras (2009); Lindblom, Olsson dhe Willesson (2011); Liu dhe Ëilson

(2010); Ommeren (2011); Radulescu dhe Tanascovici (2012); dhe të tjera punime që mund të

klasifikohen në këtë grup. Të gjitha studimet e mësipërme shqyrtojnë kombinimet e ndryshme të

përcaktuesve të brendshëm dhe të jashtëm të përfitueshmërisë bankare.

Si përfundim, variabla si mjaftueshmëria e kapitalit, likuiditeti, efiçenca operacionale, rritja e

depozitave bankare, madhësia e bankës, pjesa e të ardhurave nga interesi, rreziku i kredisë,

pronësia, përqendrimi, ndërhyrja e bankës qendrore, norma e inflacionit, rritja e PBB, norma

efektive e tatimit dhe struktura kohore e normave të interesit kanë një ndikim të madh ose më

pak në përfitueshmërinë e bankave.

29

3.2 Analiza teorike e përfitueshmërisë.

Sipas përfundimeve të Sanni (2006), përfitueshmëria pasqyron një situatë ku të ardhurat e

krijuara gjatë një periudhe të caktuar tejkalojnë shpenzimet e bëra gjatë të njëjtit interval kohor,

me të vetmin qëllim, gjenerimin e të ardhurave. Ku sigurisht kërkohet të ardhurat dhe shpenzimet

duhet të ndodhin gjatë të njëjtit interval kohor dhe të ardhurat të jenë një pasojë e direkte e

shpenzimeve. Rëndësia e përfitimit, ka të bëjë me faktin se përbën qëllimin kryesor të një

biznesi. Nëqoftësë fitimi mendohet si një objektiv i paarritshëm, atëherë zhgjidhja më e mirë do

të ishte dalja nga biznesi.

Përfitueshmëria në sektorin bankar është një temë që ka marrë shumë vëmendje në vitet e fundit

në botë. Por nuk mund të lihet pa përmendur fakti se shumica e studimeve janë realizuar për

vendet e zhvilluara dhe në të kundërt pak studime janë kryer për vendet në zhvillim.

Christensen, Jorgensen dhe Lau, (1970) ishin studiuesit e parë që vlerësuan një funksion

fleksibël të fitimit. Megjithatë, kur llogaritën funksionin fleksibël të fitimit ata përdorën teknikën

e katrorëve, ose variante të teknikës së katrorëve më të vegjël, në të cilën termat e gabimit ishin

supozuar të jenë të shpërndarë simetrikisht me mesatare zero (Kumbhakar dhe KnoxLovell,

2000). Megjithatë, mund të thuhet se vlefshmëria e hulumtimit të tyre është komprometuar nga

supozimi që është bërë në lidhje me shpërndarjen e termit të gabimit.

Duca dhe McLaughlin (1990), ndër të tjera, arritën në përfundimin se ndryshimet në

përfitueshmërinë e bankave në masë të madhe i atribuohen ndryshimeve në rrezikun e kredisë,

pasi ekspozimi i rritur i rrezikut të kredisë është i lidhur zakonisht me uljen e përfitueshmërisë të

firmës. Kjo shkakton një diskutim jo në lidhje me vëllimin, por me cilësinë e kredive të bëra.

Molyneux dhe Thornton (1992) ishin të parët që eksploruan përcaktuesit e përfitueshmërisë

bankare në një sërë vendesh. Ata përdorin një mostër prej 18 vende evropiane gjatë periudhës

1986-1989. Ata gjejnë një marrëdhënie pozitiv të rëndësishëm midis kthimit nga kapitali dhe

nivelit të normave të interesit në çdo vend, përqendrimit bankarë dhe pronësinë.

Berger (1995) hetoi marrëdhëniet mes kthimit nga kapitali dhe raportit të kapitalit ndaj aktiveve

në bankat amerikane për periudhën 1983-1992 dhe gjetën një marrëdhënie pozitive mes të dy

variablave.

Angbazo (1997) shqyrtoi marzhin neto të interesit në bankat amerikane për periudhën kohore

1989-2003 dhe për të gjeti se efiçenca e menaxhimit dhe leva financiare ishin të lidhura

pozitivisht me treguesin e perfitueshmërisë.

Bourke (1989) dhe Jiang et al.,, (2003), nga studimet e tyre gjetën një lidhje negative midis

shpenzimeve dhe fitimit, duke lënë të kuptohet se bankat fitimprurese janë në gjendje të operojnë

me kosto më të ulët.

Miller dhe Noulas (1997) sugjeruan për një marrëdhënie të zhdrejtë midis kredive me rrezik të

lartë dhe përfitueshmërisë, duke konkluduar se sa më i lartë do të jetë akumulimi i kredive të

papaguara dhe aq më e ulët është përfitueshmëria.

Demirguc-Kunt dhe Maksimoviq (1998) sugjerojnë se shkalla në të cilën faktorët e ndryshëm

financiarë dhe ligjore ndikojnë përfitueshmërinë bankare janë të lidhur ngushtë me madhësinë e

firmës.

30

DemirgucKunt dhe Huizing (1998) përdorën të dhënat e bankave të tetëdhjetë vendeve në

periudhën 1988-1995 dhe analizuan se si karakteristikat bankare dhe mjedisi i përgjithshëm

bankar ndikojnë në marzhet e normave të interesit dhe kthimin e bankës. Gjatë shqyrtimit të të

dy matjeve, ky studim ofroi një zbërthim të efekteve të të ardhurave në një numër të

konsiderueshëm të faktorëve përcaktues që ndikojnë sjelljen e depozituesit dhe huamarrësit, në

krahasim me atë të aksionerëve. Rezultatet sugjeruan se kushtet makroekonomike dhe

rregullatore kanë një ndikim të theksuar tek përfitueshmëria. Raportet e ulëta të përqendrimit të

tregut çonin në marzhe dhe fitime më të ulta, ndërsa efekti i pronësisë së huaj varionte midis

vendeve të industrializuara dhe atyre në zhvillim. Në veçanti, bankat e huaja kanë marzhe dhe

fitime më të larta, në krahasim me bankat vendase në vendet në zhvillim, ndërsa e kundërta

ndodh në vendet e zhvilluara.

Guru et al., (2002) hetoi për përcaktuesit e përfitueshmërisë bankare në Malajzi. Ata përdoren

një mostër prej 17 bankave tregtare gjatë periudhës 1986-1995. Përcaktuesit e përfitueshmërisë

ishin të ndarë në dy kategori kryesore, përkatësisht përcaktuesit e brendshëm (likuiditeti,

mjaftueshmëria e kapitalit dhe menaxhimi i shpenzimeve) dhe përcaktuesit e jashtëm (pronësia,

madhësia e firmës dhe kushtet ekonomike). Gjetjet treguan se menaxhimi efiçent i shpenzimeve

ishte një nga më të rëndësishmit në shpjegimin e përfitueshmërisë bankare. Ndër treguesit

makroekonomik, norma e lartë e interesit ishte e lidhur me një nivel të ulët të përfitueshmërisë

bankare dhe inflacioni u gjet që kishte një efekt pozitiv në performancën bankare.

Cooper (2003), tregoj se ndryshimet në rrezikun e kredisë mund të reflektojnë ndryshimet në

shëndetin e portofolit të kredisë të një banke, duke ndikuar në performancën e institucionit.

Bikker dhe Hu (2002) dhe Goddard et al., (2004) lidhën madhësinë e bankës me raportin e

kapitalit ndaj aktiveve, dhe ata argumentuan se raportet më të larta të kapitalit reflektonin

qëndrueshmërinë dhe sigurinë e bankave si dhe me rritjen e kapitalit, përfitueshmëria rritej sepse

bankat relativisht të mëdha kishin tendencë për të rritur kapitalin në një mënyrë më pak të

shtrenjtë, dhe kështu ato ishin më të dobishme.

Bikker (2002) në studimin e tij tregoj se bankat e diversifikuara në Hong Kong duket të jetë më

fitimprurëse. Kur bankat janë më të larmishme, ato mund të gjenerojnë burime të ardhurash,

duke reduktuar varësinë nga të ardhurat e interesit të cilat ndikohen lehtësisht nga mjedisi

negativ makroekonomik.

Guru et al., (2002) dhe Naceur (2003), përkatësisht në Malajzi dhe Tunzi, gjetën një marrëdhënie

pozitive midis përfitueshmërinë dhe shpenzimeve, duke argumentuar se bankat janë në gjendje të

kalojnë shpenzimet e përgjithshme të tyre për tek depozituesit dhe huamarrësit, në drejtim të

normave të ulëta të depozitave dhe/ose aktiveve më të mëdha të kreditimit.

Demirguc-Kunt dhe Huizinga (1999), Bashir (2000) dhe Jiang et al., (2003) në studimet e tyre

për përfitueshmërinë, arritën në një konkluzion të rëndësishëm për marrëdhënien midis normës

së tatimit mbi fitimet dhe përfitueshmërisë. Një marrëdhënie të tillë pozitive ka midis variablit të

taksave dhe përfitueshmërisë. Edhe pse norma e tatimit mbi fitimet e korporatave nuk është një

zgjedhje për bankat, menaxhimi i të bankës duhet të jetë në gjendje të caktojë portofolin e saj për

të minimizuar tatimin e saj. Që kur konsumatorët përballen me një kërkesë joelastike për

shërbimet bankare, shumica e bankave janë në gjendje për të kaluar barrën e taksave tek

konsumatori.

31

Abreu dhe Mendes (2002) investiguan mbi influencën e faktorëve specifikë bankarë në

përfitueshmërinë bankarë, në bankat e katër vendeve europiane për periudhën 1986-1999. Ata

gjetën që bankat e mirëkapitalizuara kanë kosto të vogël të falimentimit. Kostoja operacionale

kishte një marrëdhënie pozitve me përfitimin.

Jiang et al., (2003) analizuan përfitueshmërinë e industrisë bankare në Hong Kong midis viteve

1990 dhe 2002, rezultatet empirike treguan se të dy si faktorët specifikë bankarë dhe faktorët

makroekonomikë janë përcaktues të rëndësishëm në përfitueshmërinë e bankave. Përsa i përket

faktorëve makroekonomikë, rritja reale e PBB, inflacioni dhe normat reale e interesit kishin një

ndikim pozitiv. Nga ana tjetër, madhësia, e përfaqësuar nga kreditë ose depozitat, kishte një

marrëdhënie negative me përfitueshmërinë, duke sugjeruar se, mesatarisht, bankat më të mëdha

kanë një ROA më të ulët se ato më të vogla. Përfundimi i këtij studimi tregoi se një sektor

bankarë fitimprurës është më i aftë të përballojë goditjet negative dhe të kontribuojë në

stabilitetin e sistemit financiar.

Koeva (2003) ofroi dëshmi të reja empirike mbi ndikimin e liberalizimit financiar në

performancën e bankave në bankat private indiane. Analiza fokusohej në shqyrtimin e sjelljes

dhe përcaktuesve të kostos së ndërmjetësimit të bankave me përfitueshmërinë në periudhën e

liberalizimit. Rezultatet empirike sugjeruan se lloji i pronësisë ka një efekt të rëndësishëm në

disa tregues të performancës dhe se rritja e vërejtur në konkurrencë gjatë liberalizimin financiar

ka qenë e lidhur me kosto më të ulët të ndërmjetësimit dhe përfitueshmërisë së bankave private

indiane.

Goddard et al., (2004) studioj përfitueshmërinë e industrisë bankare evropiane. Studimi empirik

është kryer në gjashtë shtete evropiane: Danimarka, Franca, Gjermania, Italia, Spanja dhe

Britania e Madhe (665 banka gjithsej) dhe zbuloi se marrëdhënia midis raportit të kapitalit dhe

përfitueshmërisë (ROE) ishte pozitive.

Staikouras dhe Wood, (2004) hulumtuan mbi përcaktuesit e përfitimit në 685 banka evropiane.

Analiza e tyre u përqëndrua në variabla si: rreziku i kredisë, mjaftueshmëria e kapitalit, norma e

interesit, efiçenca operacionale, madhësia e bankës, norma e rritjes së PBB-së, dhe të ardhurat

bruto për frymë për secilin vend evropian. Autorët konkluduan se mjaftueshmëria e kapitalit dhe

madhësia e bankës ndikonin pozitivisht në përfitimin bankarë (ROA), ndërsa rreziku i kredisë

ishte i lidhur negativisht me përfitimin e bankës. Sa për variablat makroekonomike,normat e

interesit kishte një efekt pozitiv, ndërsa rritja e PBB kishte një efekt negativ në përfitueshmërinë

e bankave.

Chantapong (2005) hetoi performancën e bankave vendase dhe të huaja në Tajlandë gjatë

periudhës 1995-2000. Në të gjitha bankat u gjetën që kishin reduktuar ekspozimin e tyre ndaj

kredisë gjatë viteve të krizës dhe kishin përmirësuar gradualisht përfitimin e tyre gjatë viteve të

pas krizës. Rezultatet treguan se niveli i përfitueshmërisë në bankat e huaja është më i lartë se

mesatarja e përfitueshmërisë në bankat vendase, në periudhën pas krizës, hendeku midis

përfitueshmërisë së bankave të huaja dhe vendase bankare u zvoglua, duke sugjeruar se programi

i ristrukturimit financiar dha disa rezultate pozitive.

Athanasoglou et al., (2005) hetuan përfitueshmërinë e bankave greke midis 1985-2001 dhe

gjetën se rreziku i kredisë dhe shpenzimet operative kanë një ndikim negativ në përfitueshmëri,

ndërsa inflacioni ishte i lidhur pozitivisht me performancën financiare.

32

Athanasoglou et al., (2006) studiuan sjelljen e përfitueshmërisë së bankave në europën juglindore

gjatë periudhës 1998-2002. Rezultatet empirike sugjeruan se rritja e përfitimit të bankave në ato

vende kërkonte standarde të reja në menaxhimin e riskut dhe efiçencën operacionale, të cilat, në

bazë të provave të paraqitura në studim, ndikonin fitimet. Një rezultat i rëndësishëm është se

efekti i përqendrimit të tregut është pozitiv, ndërsa tabloja në lidhje me variablat

makroekonomike është e përzier.

Athanasoglou et al., (2006) aplikuan një model dinamik të të dhënave panel për të studiuar

përfitimin bankar të bankave greke gjatë periudhës 1985-2001, dhe nga rezultatet gjetën se

struktura e tregut nuk është krejtësisht konkurruese. Rezultatet, gjithashtu, treguan bankat greke

janë të mirëkapitalizuara, ndëra struktura e industrisë nuk duket të kishte ndikim të dukshëm tëk

përfitueshmëria.

Sanyal dhe Sankar (2007) kanë studiuar ndikimin e pronësisë dhe të konkurrencës në

performancën e tetëdhjetë e nëntë bankave indiane në periudhën 1990- 2001. Rrezultatet treguan

se bankat e sektorit privat kishin të ardhura të konsiderueshme në krahasim me bankat e sektorit

publik në drejtim të përfitimit si dhe bankat e huaja kishin përformancë më të mirë sesa bankat

private indiane. Nga studimi u gjet se bankat fitimprurëse ka më shumë të ngjarë të kenë një

gamë të ndryshme të prodhimit, që të jenë efiçente nga ana operacionale, dhe të kenë një

përhapje të lartë. Produktiviteti është rritur në të gjitha kategoritë bankare, por ndikimi i tij ishte

relativisht i vogël në madhësi, kur krahasohet me variablat e zgjerimin të prodhimit. Kjo tregon

se bankat në Indi janë drejtuar në zgjerimin e prodhimit dhe jo në rritjen e efikasitetit si një

strategji për të rritur fitimet. Studimi gjithashtu gjeti se përfitueshmëria e bankave të sektorit

publik ishte përmirësuar në përgjigje të konkurrencës në një nivel më të madh. Përveç kësaj, kur

konkurrenca ishte marrë në konsideratë, rezultatet treguan se bankat private kishin përhapje më

të ulët se bankat publike dhe nuk kishte dallim mes bankave private të vjetra dhe të reja.

Gjithashtu, të gjitha kategoritë e bankave vendore kishin përhapje më të ulët se sa homologët e

tyre të huaj. E fundit, produktiviteti e ulte përhapjen, edhe pse madhësia ishte relativisht e vogël.

Athanasoglou et al., (2008) studiuan sjelljen e përfitueshmërisë në industrinë bankare të Evropës

Juglindore gjatë periudhës 1998-2002. Rezultatet empirike sugjeruan se rritja e përfitueshmërisë

bankare në këto vende, kërkonte standarde të reja në menaxhimin e riskut dhe efiçencën

operative, të cilat, ç'është më e rëndësishmja në bazë të rezultateve ndikonin fitimet. Një rezultat

i rëndësishëm ishte se efekti i përqendrimit të tregut ishte pozitiv, ndërsa rezultatet në lidhje me

variablave makroekonomikë ishin të përziera.

Brissimis et al., (2008) shqyrtuan marrëdhëniet ndërmjet reformës së sektorit bankar dhe

performancës bankare, e matur në aspektin e efiçencës, rritjes së faktorit të përgjithshëm të

produktivitetit dhe marzhit neto nga interesat, duke llogaritur efektet nëpërmjet konkurrencës dhe

marrjes përsipër të rrezikut bankar. Modeli është aplikuar në një panel të dhënash bankare nga

dhjetë vendet e sapo aderuara në BE. Rezultatet treguan se të dy reformat e sektorit bankar dhe

konkurrenca ushtronin një ndikim pozitiv në efiçencën e bankës, ndërsa efekti i reformës në

rritjen totale të përfitueshmërisë ishte faktor i rëndësishëm vetëm në fund të proçesit të reformës.

Popovska (2008) siguroi një analizë komplekse të performancës së sektorit bankar. Gjetjet e saj

treguan se problemet themelore në sektorin bankar të Maqedonisë janë: konkurrenca e

pamjaftueshme, përqendrimi i lartë i kapitalit të bankës në një numër të vogël të bankave të

mëdha dhe struktura e pazhvilluar e shërbimeve për klientët.

33

Syeda et al., (2008) analizuan faktorët e brendshëm dhe të jashtëm për të matur në

përfitueshmërinë e 11 bankave që vepronin në Pakistan për periudhën 2005-2009. Në studim u

përdor analiza e regresionit për të sqaruar hipotezat e ngritura. Gjetjet nga ky studim treguan se

faktorët e brendshëm ndikonin përfitimin e bankave, ndërsa faktorët e jashtëm nuk ndikonin

përfitueshmërinë.

Tregenna (2009) shqyrtoj përfitueshmërinë e sektorit bankar në SHBA në periudhën para krizës

nga viti 1994 deri në vitin 2005. Studimi përdori modelin e regresionit linear, teknikën vlerësimit

të të dhënave dhe metodën e përgjithshme të momentit (GMM) teknikë që vepron me ndihmën e

paketës ekonometrike. Rezultatet e e regresionit treguan se përqëndrimi i bankave, fuqia e tregut

dhe madhësia e bankës rritin përfitueshmërinë e bankës. Megjithatë, efiçenca operacionale nuk

ishte një përcaktues i fuqishëm i përfitueshmërisë së bankave në SHBA.

Sayilgan dhe Yildirim (2009) analizuan përfitimin e bankave në Turqi gjatë periudhës 2002-

2007 duke përdorur të dhëna mujore. Rezultatet treguan se inflacioni dhe raporti i transaksioneve

jashtë bilancit ndaj totalit të aktiveve ndikonte treguesit e përfitueshmërisë negativisht, por në

mënyrë statistikisht të rëndësishme, ndërsa raporti i kapitalit ndaj totalit të aktiveve ndikonte

treguesit e përfitimit pozitivisht në mënyrë statistikisht të rëndësishme.

Gjetjet e Davçev dhe Hourvouliades (2009) treguan se përcaktuesit më të rëndësishëm të

përfitueshmërisë bankare në ROE janë: kthimi nga aktivet totale, humbja totale nga kreditë dhe

shpenzimet operative.

Qëllimi i studimit të bërë nga Alexiou et al., (2009) ishte për të identifikuar faktorët vendimtare

që ndikonin përfitueshmërinë e gjashtë bankave tregtare greke më të mëdha duke përdorur

analizën e të dhënave në panel gjatë periudhës 2000- 2007. Në këtë rast, ROA dhe ROE ishin

variablat e varur, ndërsa kapitali i bankës, rreziku i kredisë, madhësia e bankës, rreziku i

likuiditetit, shpenzimet operative, norma e inflacionit, normat e interesit, PBB-së, konsumi privat

dhe investimet ishin variablat e pavarura.Faktorët makroekonomikë si inflacioni dhe konsumi

privat luanin një rol të rëndësishëm në performancën e institucioneve bankare. Përveç kësaj,

variablat specifikë bankarë, si kapital ose shpenzimet operative, gjithashtu luanin një rol të

rëndësishëm në përcaktimin e përfitueshmërisë bankare.

Në Lindjen e Mesme, Srairi (2009) shqyrtoj faktorët që ndikojnë në përfitueshmërinë e bankave

tregtare konvencionale dhe islamike për vendet e Bahreinit, Kuvajtit, Omanit, Katarit të Arabisë

Saudite dhe Emiratet e Bashkuara Arabe. Studimi ishte kryer me një mostër prej 66 bankash

tregtare (48 konvencionale dhe 18 islamike) për periudhën prej vitit 1999 deri në vitin 2006. Ky

studim përdori modelin e regresionit dhe paneli i të dhënave u përpunua në paketën SPSS.

Rezultatet empirike treguan se likuiditeti dhe rreziku i kreditit kishin një ndikim të rëndësishëm

pozitiv në përfitueshmërinë e bankave konvencionale. Por, likuiditeti dhe rreziku i kreditit kishin

ndikim të parëndësishëm negativ në përfitueshmërinë e bankave islame.

Dietrich dhe Wanzenried (2009) për të analizuar perfitimit e bankave tregtare në Zvicër morën

një mostër prej 453 banka me 1.919 vëzhgime për periudhën 1996 - 2006. Qëllimi i autorëve

ishte për të përcaktuar lidhjen ndërmjet perfitimit të bankave tregtare dhe disa variabla

makroekonomikë dhe specifikë bankarë. ROAA dhe ROAE u përdoren si variabla të varura,

ndërsa variablat bankare: kapitali mbi totalin e aktiveve, raporti kosto-të ardhura, provigjone mbi

totalin e kredive, rritja vjetore e depozitave, madhësia e bankës, pronësia e bankës, kombësia,

34

rajoni, kategoria bankare dhe variabla makroekonomike si: norma tatimore, rritja reale e PBB,

kapitalizimit të tregut të aksioneve, përqendrimi u përdorën si variabla të pavarura. Si përfundim,

u vu re se bankat e mirëkapitalizuara ishin më fitimprurëse. Bankat e huaja ishin më pak

fitimprurëse se ato zviceriane dhe bankat private kishin përfitim më të madh se bankat

shtetërore. Rritja e PBB ishte e lidhur pozitivisht me ROAA dhe ROAE ndërsa norma efektive

tatimore dhe shkalla e përqendrimit të tregut kishin një ndikim negativ në përfitimin e bankave.

Dietrich dhe Wanzenried (2010) studioi përfitueshmërinë e 453 bankave në Zvicër gjatë

periudhës 1999–2008. Në mënyrë që të merrnin në konsideratë ndikimin e krizës së fundit

financiare, ata gjithashtu e konsideruan periudhën para dhe pas viteve të krizës më vete. Norma

e kapitalit, e cila ishte definuar si kapital mbi totalin e aktiveve, kishte një efekt pozitiv dhe të

rëndësishëm në përfitueshmërinë bankare e matur me ROAA, dhe kjo qëndronte për të tri

periudhat kohore që u konsideruan. Koefiçienti i raportit kosto-të ardhura, një masë e efiçencës

operacionale, ishte negativ dhe shumë i rëndësishëm për të gjithë periudhën, si dhe për vitet e

para të krizës. Sa më efiçente të jetë një bankë, aq më e lartë është përfitueshmëria e saj. Raporti

i provigjioneve për kreditë e humbura ndaj totalit të kredive, u përdor si një matës i cilësisë së

kredisë, i cili nuk kishte një efekt statistikisht të rëndësishëm në përfitueshmërinë bankare para

krizës. Provigjionet e kredive të humbura, të cilat gjithashtu ishin rritur ndjeshëm gjatë krizës,

ndikonin negativisht në ROA.

Graham dhe Bordeleau (2010) gjithashtu shqyrtuan impaktin e likuiditetit në 55 banka në SHBA

dhe në 10 banka kanadeze nga 1997 deri 2009. Ky studim shfrytëzoj të dhënat panel dhe modelin

linear të regresionit me ndihmën e SPSS. Rezultatet e regresionit treguan se përfitueshmëria e

disa bankave që kishin aktive likuide u përmirësuar. Megjithatë, kjo ndodhte deri në një farë

pike, sepse kishte një pikë në të cilën mbajtja e aktiveve të tjera likuide zvogëlonte

përfitueshmërinë e bankave.

Davydenko (2010) shqyrtoi përcaktuesit e përfitueshmërisë bankare në Ukrainë. Ku për qëllime

studimi mori në konsidetarë, faktorët specifikë bankarë, faktorët specifikë të industrisë dhe

treguesit makroekonomikë për të matur përfitueshmërinë e bankave ukrainase. Studimi përdori

një panel të dhënash nga pasqyrat financiare të bankave nga viti 2005 deri në vitin 2009. Sipas

rezultateve empirike, bankat e Ukrainës vuajnë nga cilësia e ulët e kredive dhe nuk arrijnë të

nxjerrin fitime të konsiderueshme nga rritja e vëllimit të depozitave. Pavarësisht nga fitimet e

ulëta nga aktivitetet kryesore bankare, ato arrijnë të përfitojnë nga nënçmimi i kursit të

këmbimit. Ky studim gjeti prova për ndryshime në modelet e përfitueshmërisë të bankave me

kapital të huaj kundrejt bankave me pronësi vendase. Rezultatet gjithashtu treguan se ka hapësirë

për konsolidimin e bankave të Ukrainës në mënyrë që të përfitojnë nga ekonomitë e shkallës.

Coffinet dhe Lin (2010) kanë studiuar përfitueshmërinë e bankave në Francë nga viti 1993 në

vitin 2008. Ky studim përdori modelin e regresionit shumëpërmasor dhe vlerësimin e të dhënave

duke përdorur paketën ekonometrike statistikore. Rezultati tregoi se PBB, inflacioni dhe kapitali

kanë efekt pozitiv në përfitueshmërinë e bankave. Edhe pse, madhësia e bankave dhe rreziku i

kreditit shfaqën efekte negative në përfitueshmërinë e bankave në Francë.

Liu et al., (2010), provuan empirikisht se likuiditeti, i matur nga totali i kredive ndaj totalit të

aktiveve, ndikonte negativisht matësit e përfitueshmërisë bankare si ROA, ROE dhe NIM.

35

Halil, Mehmet dhe Buket (2011) studiuan përfitueshmërinë bankare duke analizuar 22 private

dhe shtetërore në Turqi nga viti 2003 - 2008. Si variabla të pavarura autorët zgjodhën pjesën e

tregut dhe numrin e degëve. Sipas rezultateve empirike variablat e pavarura shpjeguan 43% të

variablit të varur (ROA). Në të njëjtën kohë u vu re një marrëdhënie pozitive midis pjesës së

tregut dhe perfitueshmërisë bankare dhe numrit të degëve dhe përfitueshmërisë. Autorët

theksojnë se rritja e numrit të degëve mund të ul përfitimin e bankave për shkak se ata do të

duhet të ndërmarrin kosto të reja.

Deger dhe Adem (2011) shqyrtuan përcaktuesit specifikë bankar dhe makroekonomike të

përfitimit të bankave në Turqi gjatë periudhës kohore 2002-2010. Përfitueshmëria e bankave u

mat me kthimin nga aktivet (ROA) dhe kthimi nga kapitali (ROE), si një funksion përcaktuesve

specifikë bankarë dhe makroekonomik. U përdor panel të dhënash të balancuara, rezultatet

treguan se madhësia e bankës kishte një ndikim pozitiv dhe të rëndësishëm në përfitimin e

bankave. Megjithatë, madhësia e portofolit të kredive kishte një ndikim negativ dhe të

rëndësishëm në përfitimin e bankave. Për sa i përket variablave makroekonomike, vetëm norma

reale e interesit ndikonte në performancën e bankave pozitivisht.

Gul et al., (2011) shqyrtuan marrëdhëniet midis faktorëve specifikë të bankës (kapitali ndaj

totalit të aktiveve) dhe faktorëve makroekonomike (rritja reale e PBB-së, inflacioni dhe

kapitalizimi i tregut) tek treguesit mbi përfitueshmërinë (ROA, ROE dhe marzhi neto nga

interesat) duke përdorur të dhënat e 15 bankave tregtare më të mira të Pakistanit gjatë periudhës

2005-2009. Konkluzionet ishin se midis totalit të kredive, depozitave, inflacionit, PBB-së nga

njëra anë dhe ROA nga ana tjetër kishte një marrëdhënie pozitive, ndërsa midis kapitalizimit të

tregut dhe ROA korrelacioni ishte negativ.

Fang et al., (2011) gjetën se zhvillimi institucional, përfaqësohet nga progresi në reformat

bankare rregullatore, privatizimi dhe ristrukturimi i ndërmarrjeve të qeverisjes së korporatave, të

cilat kishin një ndikim pozitiv në efektivitetin e bankës.

Hoffmann (2011) shqyrtoi përcaktuesit e përfitueshmërisë së bankave amerikane gjatë periudhës

1995-2007. Analiza empirike kombinoj faktorët specifikë bankarë dhe ato makroekonomikë.

Gjetjet empirike dokumentuan një lidhje negative midis normës së kapitalit dhe përfitueshmërisë,

duke mbështetur idenë që bankat janë duke operuar me shumë kujdes.

Dietrich dhe Wanzenried (2011) nuk gjetën asnjë lidhje reciproke midis kapitalit ndaj totalit të

aktiveve, si një përfaqësim i mjaftueshmërisë së kapitalit, dhe përfitueshmërisë bankare, dmth,

koefiçienti ishte gjithmonë negativ, por kurrë statistikisht i rëndësishëm kur përdorej kthimi nga

kapitali mesatar (ROAE) dhe koefiçienti ishte gjithmonë pozitiv, por kurrë nuk ishte statistikisht

i rëndësishme kur përdoret marzhi neto i interesit (NIM).

Al-Khouri (2011) gjeti se norma e inflacionit ishte e parëndësishme dhe nuk ishte e lidhur në

mënyrë të konsiderueshme me përfitueshmërinë.

Ramadan et al., (2011) mori në konsideratë përcaktuesit përfitueshmërisë së 10 bankave në

Jordani për periudhën 2001-2010. Ata përdoren kthimin nga kapitali (ROE) dhe kthimi nga

aktivet (ROA) si variablave të varura, si dhe faktorët e brendshëm dhe faktorët e jashtëm si

variabla të pavarura. Rezultatet treguan se përfitueshmëria e e bankave të Jordanit varej sesa të

mirë kapitalizuara ishin bankat, se si ishin aktivitetet e huamarrjes, si ishte rreziku i kredise dhe

36

efiçenca e menaxhimit të kostos. Gjetjet shprehën se madhësia nuk rrit përfitueshmërinë e

bankave Jordanit.

Javaid et al., (2011) shqyrtuan përfitimin e 10 bankave tregtare më me peshë në Pakistan për

periudhën 2004-2008. Ata përdorën metodën e katrorëve më të vegjël për të kontrolluar

ndikimin e faktorëve të brendshëm duke përfshirë aktivet, kreditë, kapitalin dhe depozitat në

përfitueshmërinë e bankave me variablin e varur të quajtur kthim nga aktivet (ROA). Studimi

gjeti se disa përfundime për faktorët e brendshëm, ku madhësia e bankës nuk ndikonte

përfitueshmërinë e bankave tregtare, por kapitali dhe depozitat kishin një ndikim të rëndësishëm

në përfitueshmërinë e bankave.

Syafri (2012) kontrolloi përfitueshmërinë e bankave tregtare të Indonezisë të listuara në bursë

për periudhën 2002-2011 duke përdorur të dhëna në grup nga bankat tregtare. Ai argumentoi në

studimin e tij që raporti i kredive ndaj totalit të aktiveve, dhe raporti i kapitalit ndaj totalit të

aktiveve kishin efekte pozitive tek përfitueshmëria, ndërsa në anën tjetër madhësia e bankës dhe

raporti kosto-të ardhura kishin efekt negativ, kurse rritja ekonomike nuk kishte asnjë efekt.

Wu et al., (2012) hetuan përcaktuesit e përfitueshmërisë të bankave tregtare në Nigeri për

periudhën dhjetë vjeçare 2001-2010, duke përfshirë vëzhgimin e 147 bankave. Përdorën metodën

e katrorëve më të vegjel për të vlerësuar koefiçientin. Studimi konstatoi se madhësia e bankave

nuk ndikon në rritjen e fitimit në asnjë bankë për bankat tregtare të Nigerisë. Rritja e raportit

kapitalit ndaj aktiveve ndikonte në rritjen e përfitueshmërisë së bankave.

Almumani (2013) analizoi faktorët e brendshëm që ndikojnë në përfitueshmërinë e bankave

tregtare të listuara në Aman Stock Exchange në Jordani për kohëzgjatjen 2005-

2011. Studimi tregoi se raporti kosto-të ardhura ka një ndikim të rëndësishëm në

përfitueshmërinë e bankave në Jordani.

Lee dhe Hsieh (2013) arritën në përfundimin se letërsia ekzistuese paraqet një ndikim të dyfishtë

për kapitalin e bankës në përfitueshmërinë bankare. Ato përdorën të dhëna që mbulonin 2276

banka për 42 vende aziatike gjatë periudhës 1994-2008, autorët gjetën se bankat e investimeve

kishin efektin më të ulët dhe pozitiv të kapitalit në përfitueshmërinë bankare dhe bankat në

vendet me të ardhura të ulta kishin një efekt më të lartë të kapitalit në përfitueshmërinë bankare.

Trujillo-Ponce (2013) gjeti një koefiçient të dukshëm negativ midis madhësisë së bankës dhe

marzhit neto të interesave në një panel prej 431 bankave nga 39 vende.

Madishetti et al., (2013) analizoi përcaktuesit e përfitueshmëria së bankave në Tanzani për

periudhën 2006-2012. Përcaktuesit e brendshëm që u morën në konsideratë ishin rreziku i

likuiditetit, rreziku i kreditit, efiçenca operacionale, aktivet e biznesit dhe mjaftueshmëria e

kapitalit dhe përcaktuesit e jashtëm ishin norma e rritjes të PBB-së dhe norma e inflacionit.

Studimi gjeti se variablat e faktorëve të brendshëm përcaktonin

përfitueshmërisë e bankës ndërsa faktorët e jashtëm nuk ndikonin në përfitueshmërinë e bankave.

Abuzar (2013) ka studiuar përcaktuesit e përfitueshmërisë të bankave islamike që veprojnë në

Sudan. Ky studim ka gjetur se vetëm faktorët e brendshëm kanë një ndikim të konsiderueshëm

në përfitueshmërinë e bankave tregtare. Kostoja, likuiditeti dhe madhësia e bankave kishin

marrëdhënie pozitive me përfitimin e bankës. Faktorët makroekonomikë apo të jashtëm nuk

kishin ndikim të rëndësishëm tek përfitueshmëria.

37

Hasan et al., (2013) kanë studiuar ndikimin e komponentëve specifikë bankarë dhe

makroekonomikë ndaj kthimit nga kapitali (ROE), tek dhjetë banka të Malajzisë për 2004-2012.

Rezultati i vlerësimit tregoi se raporti i efiçencës operacionale, raporti i likuiditetit, indeksi i

çmimeve të konsumit dhe kriza financiare ishin të lidhura në mënyrë të zhdrejtë me

përfitueshmërinë e bankave në Malajzi.

3.2.1 Treguesit e Përfitueshmërisë Bankare.

Fitimi është qëllimi përfundimtar i bankave tregtare. Të gjitha strategjitë e projektuara dhe

aktivitetet e kryera prej saj kanë për qëllim realizimin e këtij objektivi të madh. Megjithatë, kjo

nuk do të thotë se bankat tregtare nuk kanë qëllime të tjera. Bankat tregtare mund të kenë qëllime

të tjera sociale dhe ekonomike. Megjithatë, qëllimi i këtij studimi është i lidhur me objektivin e

parë, përfitimin. Studimet e bëra mbi përfitueshmërinë e bankave, kryesisht, kanë përdorur si

matës tre tregues: ROA, ROE dhe NIM (Ezra, 2013). Megjithatë, ka pikëpamje kontradiktore në

mesin e dijetarëve për superioritetin e një treguesi mbi të tjerët, si një masë më e mirë për të

matur përfitueshmërinë. Për shëmbull, Modigliani dhe Miller (1958), Goudreau dhe Whitehead

(1989) dhe Uchendu (1995) besojnë se të tre treguesit janë të mirë. Hancock (1989) përdori

vetëm ROE për të matur përfitueshmërinë në studimin e saj. Gjithashtu, Odufulu (1994) ka

përdorur vetëm marzhin e fitimit bruto në matjen e përfitueshmërinë. Ogunleye (1995) ka

përdorur për të matur përfitueshmërinë ROA dhe ROE. Përcaktuesit e përfitueshmërisë bankare

në një kontinent janë të ndryshme nga një tjetër kontinent. Dhe edhe në një kontinent, vendet

variojnë në llojin e përcaktuesve të përfitueshmërisë së bankave.

Në literaturë, përfitueshmëria bankare, është matur në përgjithësi nga kthimi nga aktivet (ROA)

(Molyneux dhe Thornton, 1992; Sathye, 2005; Loukoianova, 2008; Alexious, 2009;

Athanasoglou et al., 2005; Idriz, 2011; Damena, 2011; Haslem, 2012; Yilmaz, 2013; Govori,

2013) dhe/ose kthimi nga kapitali (ROE) (Berger, 1995; Abreu dhe Mendes, 2002; Francis,

2010; Lindblom, Olsson dhe Willesson, 2011; Radulescu dhe Tanascovici, 2012; Caestro, 2013)

dhe marzhi neto nga interesat (Angbazo, 1997; Demirgüç-Kunt dhe Huizinga, 1999; Saunders

dhe Schumacher, 2000; Heffernan, 2005; Kaya, 2002; Geda, 2006; Sastrosuëitoand dhe Suzuki,

2011; Bentu, 2012; Rachdi, 2013), dhe që zakonisht shprehet si një funksion me përcaktues

(Angbazo, 1997; Neely dhe Wheelock, 1997; Guru, Staunton dhe Balashanmugam, 1999; Abreu

dhe Mendes, 2001, Hassan dhe Bashir, 2003, Goddard, Molyneux dhe Wilson, 2004;

Athanasoglou, Brissmis dhe Delis, 2006; Hubbard dhe O'Brien, 2012).

Siç është theksuar nga Pasiouras dhe Kosmidou (2007); Athanasoglou et al., (2008); Olweny dhe

Shipho (2011); Lui dhe Wilson (2010); Sufian (2011), Yadollahzadeh, Ahmadi dhe Soltan

(2013), shumë studiues sugjerojnë se ROA është raporti kryesor për vlerësimin e përfitimit të

bankës duke pasur parasysh se ROA nuk është shtrembëruar nga shumëzuesit e lartë të kapitalit,

ndërsa ROE shpërfill levën financiare. Prandaj, në shumë punime të viteve të fundit ROE nuk po

përdoret më si masë kryesore e përfitimit në sistemin bankar. Rumler dhe Wasiczek (2010) është

një nga shembujt. Punime të tjera shfrytëzojnë ROE për kontrollin e konsistencës me ROA, psh

Ben Naceur dhe Omran (2011); Sufian (2011) si dhe Nassreddine, Fatman dhe Anis (2013).

Megjithatë, në shumë studime për të matur përfitueshmërinë e bankave tregtare përdoren dy

raporte ROA dhe ROE, (psh. Ravid dhe Sarig, 1991; Kumbhakar dhe KnoxLovell 2000;

Dewenter dhe Hess, 2000; Iannotta, Nocera dhe Sironi, 2007; Shekhar dhe Lekshmy, 2007;

Alexandru et al., 2008; Zou, Miller dhe Bernie, 2008; Abdel-Baki, 2010; Siregar, Vincent dhe

38

Pontines 2011; Lee dhe Hsieh, 2013), duke patur si qëllim plotësimin e njëri-tjetrit. Dhe

pikërisht për këtë arsye, edhe në këtë studim për të matur përfitueshmërinë bankare do të

përdoret kthimi nga aktivet (ROA) dhe kthimi nga kapitali (ROE), si variabla të varura.

Metoda tradicionale e vlerësimit të performancës së bankës është ndërmjet analizës së të dhënave

të kontabilitetit nga pasqyrat financiare, si dhe raporteve të përfitueshmërisë, të cilat ofrojnë

informacion të vlefshëm mbi pozicionin financiar të bankave. Wirnkar dhe Tanko (2008)

zhvilluan një analizë empirike të performancës së bankave duke përdorur qasjen në raportin e

përfitueshmërisë. Megjithatë, kjo metodë nuk arriti të hetojë dhe të shpjegojë efikasitetin e

bankave. Për këtë arsye, studiuesit filluan të përdornin qasjet ekonometrike të modelimit, të tilla

si teknikat e ndryshme të regresionit, të cilat u bënë gjithashtu konvencionale në vlerësimin e

faktorëve, duke ndikuar në performancën bankave (Sharif, 2000). Aktualisht, shumica e

studiuesve hetojnë ndikimin e më shumë se dy parametrave të panjohur të përfitueshmërisë së

bankave duke aplikuar regresionin e shumëfishtë linearë (Mullineux dhe Green, 1999; Tu dhe

Chen, 2000; Mendez dhe Abreu, 2003; Naceur, 2003; Bashir, 2003; Naaborg dhe Lensink, 2008;

Simpson dhe Westaway, 2010; Dietrich dhe Wanzenried, 2010; Masood dhe Ashraf, 2012).

Duke konsideruar gamën e gjërë të punimeve në këtë çeshtje, dhe më tej, por duke parë edhe

diversitetin e përfundimeve në vende të ndryshme, në këtë studim, do të kufizohemi te dy matjet

e përdorura gjerësisht për përcaktimin e përfitueshmërisë, përkatësisht, kthimin nga aktivet

(ROA) dhe kthimin mbi kapitali (ROE).

3.2.1.1 Kthimi nga aktivet (ROA)

ROA është një raport financiar që mat përfitueshmërinë e bankës (Tan et al. 2012). ROA matet si

fitimi neto pas tatimit pjestuar me totalin e aktiveve ose të ardhura neto/totalin e aktiveve

(Olweny dhe Shipho, 2011; Khrawish, 2011). Ky raport është treguesi i kthimit nga aktivet,

dhe shërben për të kuptuar sesa përfitim gjeneron institucioni nga investimet tij në aktive. Ai

mat aftësinë e menaxhimit të bankës për të gjeneruar të ardhura duke shfrytëzuar pasuritë e

kompanive në dispozicion të tyre. Me fjalë të tjera, ai tregon se sa në mënyrë efikase burimet e

kompanisë janë përdorur për të gjeneruar të ardhura. Ai më tej tregon efiçencën e menaxhimit të

një kompanie në gjenerimin e të ardhurave neto nga të gjitha burimet e institucionit (Khrawish,

2011). Wen (2010), thekson se një ROA më e lartë tregon se kompania është më efiçente në

përdorimin e burimeve të saj. Edhe pse ROA jep informacion të dobishëm rreth përfitueshmërisë

bankare, nuk është ajo që aksionerëve u intereson më shumë. Ata janë më të shqetësuar sa banka

është duke fituar në investimet e tyre të kapitalit që matet nga kthimi nga kapitali (ROE)

(Mishkin, 2012).

3.2.1.2 Kthimi nga kapitali (ROE)

ROE është një raport financiar që mat përfitueshmërinë e bankës (Tan et al. 2012). Ai është një

raport financiar që tregon se sa fitim një kompani gjeneron në krahasim me shumën totale të

kapitalit aksioner të investuar apo të gjetur në bilancin kontabël (Petkovski, 2009; Khrawish,

2011). ROE matet si fitimi para tatimit pjestuar me kapitalin ose të ardhura neto/kapitali aksioner

(Frederic, 2014). Kthimi nga kapitali është ajo që aksionerët presin në këmbim për investimet e

tyre. Një biznes që ka një kthim të lartë nga kapitali ka më shumë mundësi që të bëhet i aftë për

39

gjenerimin e të ardhura. Ai përfaqëson normën e kthimit të fituar nga fondet e investuara në

bankë nga aksionerët. ROE tregon se sa në mënyrë efektive menaxhimi i bankës është duke

përdorur fondet e aksionerëve. Sipas Dietrich et al. (2009), bankat me një raport të levës të ulët

(kapital më të lartë) raportojnë një ROA më të lartë, por një ROE më të ulët. Duke qënë se, ROE

shpërfillë rrezikun e lartë që është i lidhur me raportin e levës të lartë. Edhe pse ROE është

përdorur shpesh në studime të ndryshme, ai nuk është treguesi më i mirë për matjen e përfitimit

(Ghazouani et al. 2013). Prandaj, investitorët mund të krahasojnë ROA dhe ROE e një banke me

ato të bankave të tjera për të parë se si ajo performon financiarisht në krahasim me bankat e tjera.

Raportet e të një banke për disa vite mund të rishikohen për të përcaktuar nëse ato kanë mbetur të

njëjta, rritur, ose ulur. Raportet e një banke që ulen apo qëndrojnë të njëjta janë shkak për

shqetësim (Campayne, 1990).

3.2.1.3 Marzhi neto i interesave

NIM tregon dallimin mes të ardhurave nga interesi dhe shpenzimeve të interesit, si përqindje e

totalit të aktiveve (Flamini et al., 2009; Khrawish, 2011). Sipas Okoth et al. (2013), NIM

reflekton koston e shërbimeve të ndërmjetësimit të bankave dhe efiçencën e bankës. Sa më i

lartë marzhi neto nga interesat, aq më i lartë është fitimi i gjeneruar nga banka si dhe banka është

më e qëndrueshme.

3.3 Faktorët përcaktues të përfitueshmërisë.

Ky nënseksion përshkruan variablat e pavarura që janë përdorur në modelin ekonometrik për të

vlerësuar variablat e varura, të përcaktuara mësipër. Pas hulumtimeve paraprake ndaj

përcaktuesve të përfitimit të bankave, variablat e pavarur janë klasifikuar në variabla specifikë

bankarë, të industrisë dhe makroekonomike (Athanasoglou et al., 2008; Flamini et al., 2009;

Suzuki, 2011; Lamarana, 2012). Variablat bankarë specifikë janë faktorë të brendshëm dhe të

kontrollueshëm për menaxherët e bankave ndërsa variablat makroekonomike janë të

pakontrollueshme dhe kështu të jashtëm. Theksohet se disa marrëdhënie midis variablave të

pavarura të përzgjedhura dhe përfitimit janë mjaft të drejtpërdrejta. Megjithatë, përfshirja e

variablave të parëndësishme nuk çon në koefiçientë të njëanshëm apo devijimeve standarde,

ndërsa lënia jashtë e variablave përkatëse e bën këtë gjë. Për këtë arsye, disa variabla që duken

mjaft të parashikueshëm në shikim të parë janë përfshirë për të parandaluar rezultate të

njëanshme.

Gjatë dy dekadave të fundit, sektori bankar ka pësuar transformime të mëdha në mbarë botën në

mjedisin e vet operativ. Të dy faktorët e jashtëm dhe të brendshëm kanë ndikuar në strukturën

dhe performancën e saj. Përkatësisht, në literaturë, përfitueshmëria bankare zakonisht shprehet

si funksion i përcaktuesve të brendshëm dhe të jashtëm. Përcaktuesit e brendshëm i referohen

faktorëve që e kanë origjinën nga llogaritë bankare (bilancet dhe/ose fitimet dhe llogaritë e

humbura) dhe për këtë arsye mund të cilësohen si përcaktues mikro apo specifik të

përfitueshmërisë bankare. Përcaktuesit e brendshëm të përfitimit të bankave mund të

përkufizohet si ata faktorë që janë ndikuar nga vendimet e menaxhimit të bankës dhe

objektivave të politikave të brendshme. Efektet e menaxhimit janë rezultatet e dallimeve në

objektivat e menaxhimit të bankave, politikave, vendimeve dhe veprimeve që pasqyrohen në

ndryshimet e rezultateve operative të bankave, duke përfshirë përfitueshmërinë. Përcaktuesit e

përfitueshmërisë janë rreziku i nivelit të kredisë, politikat e provizioneve, mjaftueshmëria e

40

kapitalit, shpenzimet e menaxhimit, madhësia e bankave etj.. Përcaktuesit e jashtëm janë variabla

që nuk janë të lidhura me menaxhimin e bankës, por pasqyrojnë mjedisin ekonomik dhe ligjor që

ndikon në funksionimin dhe performancën e institucioneve financiare. Një numër i variablave

shpjeguese janë propozuar për të dy kategoritë, sipas natyrës dhe qëllimit të çdo studimi. Në

mesin e studimeve të ndryshme të bëra deri më tani, fushat kryesore të studimeve kanë të bëjnë

me identifikimin e përcaktuesve të përfitimit, ndikimit të menaxhimit të aktiveve në

përfitueshmëri, menaxhimin e rrezikut të kredisë, menaxhimin e rrezikut të normës së interesit

etj., paragrafët e mëposhtëm do të të japin një përmbledhje të literaturës kërkimore mbi

përcaktuesit e përfitueshmërisë së bankave. Më poshtë përshkruhen shkurtimisht burimet

kryesore të gjenerimit të bazës së të dhënave.

3.3.1 Bilanci kontabël dhe pasqyra e të ardhurave.

Bilanci kontabël është një pjesë integrale e pasqyrave financiare që nxjerr në pah pozitën

financiare të një banke në një moment të vetëm (Kasman, 2010). Ai reflekton politikat e

menaxhimit të bankës dhe vendimet në shpërndarjen e burimeve. Zërat e bilancit janë tregues të

drejtpërdrejtë të fuqisë së fituar dhe kostos së bankave. Nga pasqyrat financiare, mund të

dallohen një shumëllojshmëri variablavesh të afta për të ndikuar në performancën e bankës

(Popovska, 2008).

Ndërsa bilanci kontabël përqendrohet në gjendjen financiare të bankës, pasqyra e të ardhurave

mat suksesin e operacioneve të saj bankare për një periudhë të caktuar kohe. Raportet e marra

nga pasqyrat e të ardhurave janë të njohura edhe si raportet e operacioneve sepse ato ilustrojnë

efiçencën e menaxhimit në gjenerimin e të ardhurave dhe në të njëjtën kohë kontrollin e kostos.

Një nga faktorët më të rëndësishëm të brendshëm që mund të merret nga pasqyrat e të ardhurave

është efikasiteti i menaxhimit të shpenzimeve.

3.4. Faktorët e brendshëm7.

Si ente financiare, bankat janë nën ndikimet e vazhdueshme makroekonomike, si dhe ndikimet e

mjedisit mikroekonomik në nivel global dhe lokal. Studimet e kryera mbi ndikimin e

përcaktuesve të brendshëm në përformancën e bankave janë të shumta si psh Haslem (1968),

Short (1979), McLeay dhe Molyneux, 1988; Bourke, 1989; Campayne, 1990; Demirguc-Kunt

dhe Huizinga 2000; Naceur dhe Goaied, 2005; Abdou, El-Masry dhe Pointon, 2007; Naaborg,

2007; Loukoianova, 2008; Stork and Vries, 2010; Dietrich dhe Wanzenried, 2010; Simpson dhe

Westaway, 2010; Lindblom, Olsson dhe Willesson, 2011; Idriz, 2011; Damena, 2011; Hubbard

dhe O'Brien, 2012; Radulescu dhe Tanascovici, 2012; Haslem, 2012; Yilmaz, 2013; Govori,

2013; Caestro, 2013; Ongore dhe Kusa, 2013 etj.. Studimet që merren me përcaktuesit e

brendshëm të përfitueshmërisë bankare përdorin variabla të tilla si madhësia, kapitali,

menaxhimi i riskut, menaxhimi i shpenzimeve etj..

Sipas Husni (2011) përcaktuesit brendshëm të përfitueshmërisë së bankave janë zakonisht të

përbërë nga faktorët që janë brenda kontrollit të bankave tregtare. Ata janë faktorë që ndikojnë

në të ardhurat dhe shpenzimet e bankave. Disa studime i klasifikojnë ato në dy kategori

përkatësisht variablat e pasqyrave financiare dhe variablat jo-financiare. Variablat e pasqyrave

7 Variablat specifike bankare.

41

financiare përfshijnë faktorët që janë të lidhur drejtpërdrejtë me bilancin e bankës dhe pasqyrën e

të ardhurave. Ndërkohë, variablat e pasqyrave jo-financiare përfshijnë faktorë si numri i degëve

të një banke të veçantë, vendndodhja dhe madhësia e bankës (Haron, 2004).

Variablat specifikë bankarë janë përzgjedhur duke përdorur disa indikatorë kyç të

përfitueshmërisë si të ardhurat, efiçenca, rreziku i marrë dhe levat. Përfitueshmëria nxitet nga

aftësia e një banke në gjenerimin e të ardhurave të mjaftueshme apo në uljen e kostos

operacionale, duke lënë të kuptohet që është më efiçente në këtë mënyrë. Pjesa në vijim e këtij

seksioni paraqet një tablo të variablave bankarë specifikë që janë përdorur në këtë studim dhe

marrëdheniet e tyre me përfitueshmërinë sipas literaturës.

3.4.1 Madhësia e bankës dhe përfitueshmëria.

Në studim madhësia e bankës është matur me logaritmin natyror të totalit të aktiveve (Idriz,

2011). Në shumicën e studimeve, që tentojnë të analizojnë përcaktuesit e përfitueshmërisë

bankare, aktivet totale janë përdorur si një masë për madhësinë e bankës (Marshall, 2009).

Dëshmitë empirike tregojnë se ky variabël ka ndikim në përfitueshmërinë e bankave tregtare

(Naceur, 2003; Athanasoglou, Brissimis dhe Delis, 2005; Srairi, 2008; Kosmidou, 2008;

Hubbard dhe O'Brien, 2012; Haslem, 2012; Yilmaz, 2013). Smirlock (1985), Akhavein et al.,

(1997) dhe Goddard et al., (2004) gjetën një marrëdhënie pozitive të rëndësishme midis

madhësisë së bankës dhe përfitueshmërisë. Pasiouras dhe Kosmidou (2007), Dietrich dhe

Wanzenried (2011), Alper dhe Anbar (2011) kanë gjetur një marrëdhënie pozitive dhe

statistikisht të rëndësishme midis madhësisë së bankës dhe përfitimit të bankave për shkak se

bankat e mëdha kanë shkallë më të lartë të kredive dhe diversifikimit të produktit sesa bankat e

vogla dhe të mesme. Micco et al., (2007) gjetën, gjithashtu, një korrelacion pozitiv por jo të

rëndësishëm. Sipas Berger et al., (1987), kursimet e vogla në kosto mund të arrihen duke rritur

madhësinë e një firme bankare, e cila sugjeron se përfundimisht se bankat shumë të mëdha mund

të përballen me joefikasitetin e shkallës. Por, një nga pyetjet më të rëndësishme në politikën e

një banke ka të bëjë me përcaktimin e madhësisë optimale për të maksimizuar përfitueshmërinë

bankare.

Në përgjithësi, efekti i madhësisë së bankës tek përfitueshmëria pritet të jetë pozitiv, deri në një

farë niveli (Hanweck dhe Humphrey, 1987). Megjithatë, për bankat që kanë si objektiv të bëhen

jashtëzakonisht të mëdha, ato mund të shfaqin lidhje negative midis madhësisë dhe përfitimit, si

pasojë e burokracisë dhe kostove të agjensisë (Kaheeru, 2001; Siregar, Vincent dhe Pontines

2011).

Madhësia e bankës është përdorur zakonisht për të treguar për ekonomitë apo disekonomitë e

mundshme të shkallës në sektorin bankar (Ravid dhe Sarig, 1991). Një marrëdhënie pozitive

tregon se banka gëzon ekonomitë e shkallës (Hanweck dhe Humphrey, 1987; Boyd dhe Runkle,

1993; Miller dhe Noulas, 1997; Athanasoglou, Brissimis dhe Delis, 2008) të cilët janë

përmendur nga Sufian et al., (2008). Ekonomitë e shkallës zvogëlojnë koston e mbledhjes dhe

përpunimit të informacionit (Boyd et al., 1993), kështu që pritet të ketë një efekt pozitiv mes

madhësisë së bankës dhe përfitimit. Ndërsa një marrëdhënie negative nënkupton se banka vuan

nga disekonomitë e shkallës kur ajo zgjerohet në një madhësi më të madhe (Sufian et al., 2008).

Përveç kësaj, madhësia e bankës është e lidhur me diversifikimin, i cili mund të ndikojë në

mënyrë të favorshme treguesin e rrezikut dhe portofolin e produktit (Sandeep, Patel dhe

42

Lilicare, 2002). Rritja e diversifikimit mund të zvogëlojë rrezikun në portofolin e kredive duke

zvogëluar kthimin (Shekhar dhe Lekshmy, 2007).

Haslem (1968), Short (1979), Bourke (1989), Molyneux dhe Thornton (1992), Kumbhakar dhe

KnoxLovell (2000), Bikker dhe Hu (2002), Goddard et al., (2004), Zou, Miller dhe Bernie,

(2008) dhe Abdel-Baki, (2010) argumentojnë, se madhësia është e lidhur ngushtë me

mjaftueshmërinë e kapitalit të një banke, meqënëse bankat relativisht të mëdha kanë tendencë për

të rritur kapitalin në mënyrë më pak të shtrenjtë dhe kështu, duken më me përfitim. Këto

rezultate nënkuptojnë që kur rritet madhësia e bankës, rritet edhe përfitimi. Kjo është veçanërisht

e vërtetë në rastin e bankave të vogla dhe të mesme (Bonin dhe Wachtel, 2003).

Haslem (1968), Short (1979), Bourke (1989), Molyneux et al., (1992) Bikker et al., (2002) dhe

Goddard et al., (2004) kanë lidhur të gjithë, variablin e pavarur (madhësia e bankës) me raportin

e kapitalit. Këto rezultate tregojnë që meqënëse madhësia rritet, po ashtu rritet edhe përfitimi.

Duke u mbështetur në autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia midis madhësisë së

bankës dhe përfitueshmërisë pritet të jetë pozitive.

3.4.2 Menaxhimi i aktiveve dhe përfitueshmëria.

Në studim menaxhimi i aktiveve është matur me raportin e të ardhura operative/totalin e

aktiveve. Ky variabël i pavarur është përdorur për të shpjeguar se si aktivet janë në gjendje për të

gjeneruar të ardhura (Miller dhe Noulas, 1997; Chirwa, 2003; Indranarain, 2009; Radulescu dhe

Tanascovici, 2012; Haslem, 2012; Yilmaz, 2013; Okoth dhe Gemechu (2013); Caestro, 2013).

Sipas, studimeve të ngjashme, menaxhimi i aktiveve mund të ndikoj në një shkallë të madhe në

përfitueshmërinë e bankës (Bikker et al., 2002 dhe Goddard et al., 2004). Duke u mbështetur në

autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia midis menaxhimit të aktiveve dhe

përfitueshmërisë pritet të jetë pozitive.

3.4.3 Risku kreditor dhe përfitueshmëria.

Në studim risku kreditor është matur me raportin e provigjoneve për humbjen e kredive/totalit të

kredive. Ky variabël shërben si matës për cilësinë e kredive të një banke dhe përdoret për të

parashikuar rrezikun e kredive që bankat janë të ekspozuara (Uchendu, 1995; Mendes dhe

Abreu, 2003; Sabo, 2007; Kyj dhe Isik, 2008; Radulescu dhe Tanascovici, 2012; Kanas,

Vasiliou dhe Eriotis, 2012; Haslem, 2012; Mohana dhe Tekeste (2012); Yilmaz, 2013).

Bankat pritet të përmirësojnë përfitueshmërinë duke monitoruar rrezikun e kredisë dhe të

politikave të tilla që përfshijnë parashikimin e niveleve të ardhshme të rrezikut. Përveç kësaj,

bankat qendrore vendosin disa standarde të veçanta për nivelin e provigjioneve për kreditë me

humbje që duhet të plotësohen nga sistemi bankar i vendit. Në funksion të këtyre standardeve,

menaxhimi i bankës përcakton provigjionet që duhen mbajtur për kreditë me humbje, niveli i të

cilave vendoset në fillim të çdo periudhe. Kështu, rreziku i kredisë duhet të modelohet si një

variabël i paracaktuar. Në studimet e analizave ndërmjet vendeve, gjithashtu reflektohet

ndryshimi i rregulloreve të provizionimit (Demirgiic-Kunt, 1999; Miller dhe Bernie, 2008;

Abdel-Baki, 2010). Për më tepër, Thakor (1987) po ashtu deklaroi se niveli i provigjone për

humbjen e kredive është një tregues i cilësisë së aktiveve të bankës dhe ndikon në ndryshimet e

performancës së ardhshme.

43

Marrëdhënia mes riskut kreditor dhe përfitueshmërisë pritet të jetë negative duke interpretuar

konceptin se sa më shumë kredi të këqija të jenë aq më shumë do të reduktohet përfitueshmëria

e bankave (Bolt, Haan, Hoeberichts, Oordt dhe Swank, 2012). Një raport më i lartë shkon së

bashku me një cilësi më të ulët të kredisë dhe, për rrjedhojë, një përfitueshmëri më të ulët

(Mendes dhe Abreu, 2003; Radulescu dhe Tanascovici, 2012). Teoria sugjeron se ekspozimi i

rritur ndaj rrezikut të kreditit është i lidhur zakonisht me rënie të fortë në përfitueshmërinë e

firmës dhe, në këtë mënyrë, pritet një marrëdhënie negative midis ROA (ROE) dhe raportit të

privigjioneve mbi totalin e kredive. Sipas Miller dhe Noulas (1997) dhe Karkrah dhe Ameyaw

(2010), ato kanë dokumentuar se ekspozimi i bankave tregtare me nivele të larta të rrezikut të

kredisë rritet, për shkak të sasive të madhe të kredive të papaguara, të cilat ndikojnë në uljen e

përfitueshmërisë. Ata më tej pohojnë se rënia e provigjioneve për humbjen e kredive në shumë

raste çon në rritjen e marzheve të fitimit. Prandaj, duke përmirësuar mbikëqyrjen e rrezikut të

kredisë, bankat presin që të përmirësojnë fitimet e tyre (Hirtle dhe Stiroh, 2007). Duke u

mbështetur në autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia midis riskut kreditor dhe

përfitueshmërisë pritet të jetë negative.

3.4.4 Likuiditeti i aktiveve dhe përfitueshmëria.

Në studim likuiditeti i aktiveve matet me raportin e aktiveve likuide/totalin e aktiveve. Ky

variabël është përdorur si një matës i likuiditetit të bankës (Mathuva, 2009). Sa më i lartë të jetë

ky raport aq më likuide është banka. Cilësia e dobët e aktiveve dhe nivelet e ulëta të likuiditetit

janë dy shkaqet kryesore të dështimeve të bankës dhe përfaqësojnë burimet kryesore të rrezikut

në drejtim të kredisë dhe rrezikut të likuiditetit, të cilat kanë tërhequr vëmendje të madhe nga

hulumtuesit për të shqyrtuar ndikimin e tyre në përfitimin e bankës (Olweny dhe Shipho, 2011).

Pa likuiditetin e nevojshëm dhe financimin për të përmbushur detyrimet, një bankë mund të

dështojë (Bhuyan dhe Williams, 2006). Rregullatorët bankarë e shohin likuiditetin si një

shqetësim të madh (Ommeren, 2011). Kjo për shkak se bankat pa likuiditet të mjaftueshëm për të

përmbushur kërkesat e depozituesve përjetojnë rreziqe për të drejtuar bankën (Banwo, 1997;

Ongore dhe Kusa, 2013). Një bankë konsiderohet likuide kur ajo ka para të gatshme dhe të

aktiveve të tjera likuide, së bashku me aftësinë për të gjetur fonde nga burime të tjera, për t’i

mundësuar asaj përmbushjen e detyrimeve të saj të pagesave dhe angazhimeve financiare në

kohën e duhur (Kumbhakar dhe Lovell, 2000).

Likuiditeti është aftësia për të ofruar para sipas kërkesës (Anyanwu, 1993). Shim dhe Siegel

(2007) përcaktojnë likuiditetin si aftësinë e kompanisë për të përmbushur detyrimet e saj

afatshkurtër dhe nëse likuiditeti është i pamjaftueshëm, vështirësi serioze financiare mund të

ndodhin. Golin (2001) në Yuqi (2008) theksojnë se likuiditeti është rreziku i të mos pasurit

pasuri të mjaftueshme aktuale (cash dhe letra me vlerë me shitje të shpejtë) për të plotësuar

detyrimet aktuale të depozituesve, veçanërisht gjatë kohës së stresit ekonomik. Pandey (2010)

parashtron se likuiditeti është aktiv real që duhet të menaxhohet në mënyrë efikase për të

mbrojtur firmën kundër rrezikut të mungesës së likuiditetit. Mungesa e likuiditetit në situata

ekstreme mund të çojë në paaftësi paguese të firmës. Ai më tej thotë se ekziston konflikt mes

likuiditetit dhe përfitueshmërisë. Nëse firma nuk ka investuar fonde mjaftueshme në aktivet

aktuale, ajo mund të bëhet jolikuide, e cila është gjë shumë e rrezikshme. Ajo mund të humbas

përfitimin nëse disa aktive aktuale boshe nuk fitojnë asgjë. Sipas Rasiah (2010) bankat tregtare

kërkohet që të mbajnë një nivel të caktuar të aktiveve likuide.

44

Përveç mbajtjes të rezervave të parave të gatshme me Bankën Qendrore, bankat tregtare janë

gjithashtu të detyruara për të mbajtur një nivel minimal të aktiveve likuide. Ndërsa arsyeja

kryesore prapa imponimit të raportit minimal të likuiditetit është që të sigurojë që bankat tregtare

të kenë në çdo kohë, një rezervuar të likuiditetit, i cili mund të përdoren për të përmbushur

tërheqjet e pazakonta të depozitave, raporti mund të përdoret gjithashtu edhe si një mjet për të

ndikuar në gjendjen monetare në vend (Saunders dhe Cornett, 2008). Kur kërkesa totale për

likuiditet tejkalon furnizimin e saj të plotë, bankat tregtare do të përballen me defiçit të

likuiditetit. Në një situatë të tillë, këto institucione do të detyrohen për të ngritur fonde likuide

shtesë nga huazimet apo asgjësimi i disa prej pasurive të tyre likuide (Heffernan dhe Fu, 2008).

Bazuar në hipotezën rrezik- kthimi, rreziku i likuiditetit është shoqëruar me kthime më të larta të

pritshme. Ose ndryshe, më shumë cash dhe pasuritë e tjera likuide jofitimprurëse rezultojnë me

një kthim më të ulët të pritshëm, sepse këto active nuk gjenerojnë ndonjë kthim. Mbajtja e

aktiveve në një formë shumë likuide ka tendencë për të ulur të ardhurat, pasi aktivet likuide janë

të lidhura me norma më të ulëta të kthimit. Për shëmbull, cash-i që është aktivi më likuid i të

gjitha aktiveve por ai është një aktiv jofitimprurës (Ahmed, 2003). Për këtë arsye pritet që

likuiditeti i lartë do të lidhet negativisht me përfitueshmërinë.

Short (1979) përdori të dhëna ndërkombëtare gjatë viteve 1972-1981. Ai gjeti se likuiditeti është

i lidhur negativisht me përfitimin. Bourke (1989) si dhe Kosmidou dhe Pasiouras (2005) gjetën

një lidhje të rëndësishme negative midis likuiditetit dhe fitimeve bankare. Molyneux dhe Thorton

(1992) shqyrtuan përcaktuesit e bankave evropiane që ndikuan në përfitimin bankar gjatë

periudhës 1986-1989, ndër të tjera, gjetën një marrëdhënie negative dhe të rëndësishme midis

nivelit të likuiditetit dhe përfitimit.

Në të vërtetë, Steinherr dhe Huveneers (1994) por edhe Guru et al., (1999) zbuluan se një

korrelacion negativ ekziston midis nivelit të likuiditetit dhe përfitueshmërisë së bankës. Rreziku i

likuiditetit është një nga llojet e rrezikut për bankat; në rastin kur bankat mbajnë një sasi më të

ulët të aktiveve likuide ata janë më të prekshme nga tërheqjet e mëdha të depozitave (Goudrean

dhe Whitehead, 1989). Pas hulumtimit paraprak të Pasiouras dhe Kosmidou (2007), një

marrëdhënie negative për raportin e aktiveve likuide ndaj totalit të aktiveve dhe përfitueshmërisë

është hipotizuar. Edhe pse bankat shpesh mbajnë një nivel të papranueshëm të riskut (Pasiouras

dhe Kosmidou, 2007), pritet që ky raport të lidhet negativisht me përfitimin e bankave matur me

ROA dhe ROE.

Gjithashtu, në përputhje me rezultatet e tyre, Sayilgan dhe Yildrim, (2009); Liu et al., (2010);

Alper dhe Anbar (2011); Sastrosuwitoand dhe Suzuki (2011); Kosak dhe Zoric, (2011);

Radulescu dhe Tanascovici, (2012); Ommeren, (2011); Haslem, (2012); Yilmaz, (2013), gjetën

një lidhje negative dhe të rëndësishme midis likuiditetit dhe përfitimit bankar.

Bazuar në hipotezën e rrezik - kthimit, një nivel më i lartë i likuiditetit është i shoqëruar me

kthime të pritshme më të larta (Srairi, 2008). Nga ana tjetër, sa më shumë cash dhe aktive të tjera

jofitimprurësë të ketë, aq më shumë kthime të pritshme më të ulta pritet të ketë, sepse këto

aktivet jolikuide nuk gjenerojnë kthime (Ogunleye, 1995). Duke u mbështetur në autorët e

lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia midis likuiditetit të aktiveve dhe përfitueshmërisë

pritet të jetë negative.

45

3.4.5 Efiçenca operacionale.

Në studim efiçenca operacionale është matur përmes raportit kosto-të ardhura, ku ky variabël

jepet me raportin e totalit të shpenzimeve/totalin e të ardhurave të gjeneruara (Yuqi, 2008;

Srairi, 2008; Uzhegova, 2010; Caestro, 2013). Raporti kosto-të ardhura është përcaktuar si kosto

operative (të tilla si kostot administrative, pagat e stafit dhe kostot e pronësisë, duke përjashtuar

humbjet për shkak të kredive të këqija dhe me probleme) mbi totalin e të ardhurave të gjeneruara

(De Haas dhe Lelyveld, 2006). Është përdorur për të matur ndikimin e efiçencës në

përfitueshmërinë bankare.

Sa më i lartë ky raport, aq më pak efiçente është banka dhe kështu mund të ndikoj negativisht

kthimin nga aktivet ose/dhe kthimin nga kapitali, në varësi nga shkalla e konkurrencës në treg.

Ai është përdorur si një masë për të matur efiçencën dhe tregon se si kostoja ndryshon në

krahasim me ndryshimet në të ardhura (Agusma, Monroe, Gasbarr dhe Zumwalt, 2008). Ky

raport tregon se sa shpejt shpenzimet rriten apo ulen, kur ndryshimet në të ardhura ndodhin

(Alper dhe Anbar, 2011). Fitime më të larta janë arritur kur shpenzimet janë minimizuar. Ky

raport është një përfaqësim i kostove të drejtimit të bankave dhe pritet të ketë një ndikim negativ

në përfitueshmëri, pasi menaxhimi i përmirësuar i këtyre shpenzimeve do të rrisë efikasitetin dhe

për këtë arsye do të rrit fitimet. Nëse ky raport është i lartë, ai është një dëshmi e shpenzimeve

joefiçente të menaxhimit (Srairi, 2008; Uzhegova, 2010; Said dhe Tumin, 2011). Megjithatë,

kjo mbase nuk mund të jetë rasti, që shuma më të larta të kostos operative pasqyrojnë vëllimin

më të madh të aktiviteteve bankare.

Hess dhe Francis, (2004); Pasiouras dhe Kosmidou (2007); Athanasoglou et al., (2008); Goddard

et al., (2009); Davcev dhe Hourvouliades, (2009); Ponce (2012) dhe të tjerë, kanë përdorur

raportin kosto - të ardhura për të matur efiçencën operacionale në banka. Ai është përdorur

gjithashtu për të dhënë informacion mbi ndryshimin e kostove të bankës në sistemin bankar.

Ndërmjet studimeve të tyre nxorrën në pah një korrelacion negativ ndërmjet raportit kosto – të

ardhura dhe përfitimit të bankave. Dietrich dhe Wanzenried (2011) gjetën një marrëdhënie

negative dhe shumë të rëndësishme midis efiçencës operacionale dhe përfitimit, të matur nga

ROA dhe ROE, në bankat zvicerane gjatë periudhës 1999-2006. Ky korrelacion negativ tregoi se

kosto më të larta operative përkthehen në fitime më të ulta dhe anasjelltas. Duke u mbështetur në

autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia midis efiçencës operacionale dhe

përfitueshmërisë pritet të jetë negative.

3.4.6 Mjaftueshmëria e kapitalit.

Në studim mjaftueshmëria e kapitalit është matur me raportin e kapitalit aksioner/totalin e

aktiveve që ka banka në dispozicion (Naceur, 2003; Athanasoglou, Brissimis, and Delis, 2005;

Dietrich and wanzenried, 2010), dhe është konsideruar si një nga raportet themelore për të matur

forcën e kapitalit (Golin, 2001; Zainol dhe Kassim, 2010; Olson dhe Zoubi, 2011).

Sipas Indranarain (2009) ky variabël përfshihet në shumë sudime mbi përcaktuesit e përfitimit të

bankave, sepse kapitali shërben si një burim i fondeve së bashku me huatë dhë depozitat. Ky

raport mat përqindjen e aktiveve totale që është financuar me kapital. Prandaj, mjaftueshmëria e

kapitalit përshkruan mjaftueshmërinë e shumës së kapitalit, që mund të thithin bankat nga

goditjet që mund të përjetojnë gjatë veprimtarisë së tyre. Pritet që sa më i lartë të jetë raporti i

kapitalit ndaj totalit të aktiveve, aq më e ulët është nevoja për financime të huaja dhe për këtë

arsye më i lartë përfitimi i bankës. Përveç kësaj, bankat e mirëkapitalizuar përballen me një kosto

46

më të ulët ndaj falimentimit, gjë që redukton koston e tyre të financimit Kosmidou (2008). Por

kjo nuk është e gjitha. Bankat me raportin e kapitalit ndaj aktiveve të lartë konsiderohen

relativisht të sigurta, kështu duke qënë me përfitim edhe në kohë të vështira ekonomike. Në anën

tjetër, bankat me mjaftueshmërinë e kapitalit të ulët janë konsideruar me rrezik në krahasim me

bankat e mirëkapitalizuara. Në rastin e variablave të brendshme, ka një marrëdhënie të qartë

pozitive midis kapitalit dhe përfitueshmërisë (Altunbas, Carbo, Gardener dhe Molyneux, 2007;

Iannotta, Nocera dhe Sironi, 2007).

Bourke (1989), në studimin e tij të përcaktuesve të performancës së bankave për dymbëdhjetë

vende të zgjedhura nga Evropa, Amerika e Veriut dhe Australia, vuri re një lidhje të rëndësishme

pozitive ndërmjet mjaftueshmërisë së kapitalit dhe përfitueshmërisë. Ai tregoi se sa më i lartë të

jetë raporti i kapitalit, aq më fitimprurëse do të jetë një bankë . Në mënyrë të ngjashme, studimet

e Berger (1995) dhe Anghazo (1997) arritën në përfundimin se bankat që janë të mirë

kapitalizuara janë më fitimprurëse se të tjerat në SHBA. Ato kanë pohuar se niveli më i ulët i

kapitalit i vendos bankat në pozitë të rrezikshme dhe ndikon negativisht në përfitueshmërinë e

bankës. Lidhja pozitive midis normës së kapitalit dhe përfitueshmërisë nuk është e kufizuar

vetëm në industrinë bankare amerikane. Në studimin për përfitueshmërinë bankare nëpër

tetëmbëdhjetë vende evropiane për periudhën 1986-1989, Molyneux dhe Thornton (1992)

gjithashtu gjetën se raporti i kapitalit ndikon përformancën bankare pozitivisht edhe pse një

marrëdhënia e tillë është e kufizuar vetëm në bankat me kapital shtetëror.

Demirguc-Kunt dhe të Maksimovic (1998) deklaruan se kapitali i bankës është vija e fundit e

mbrojtjes kundër rrezikut të falimentimit teknik të bankës. Pritet që sa më i lartë të jetë kapitali

në raport ndaj aktiveve, aq më e ulët është nevoja për financime të huaja dhe për këtë arsye më e

e lartë përfitueshmëria e bankës. Përveç kësaj, bankat të mirë kapitalizuara përballen me kosto

më të ulëta kur shkojnë drejt falimentimit duke reduktuar kostot e tyre të

financimit.

Demirguc-Kunt dhe Huizinga (1999) kryen një studim më të plotë i cili shqyrtoj faktorët

përcaktues të performancës bankare për 80 vende, të zhvilluara dhe në zhvillim, gjatë periudhës

1988-1995. Ata arritën në përfundimin se bankat e huaja kanë përfitueshmërinë më të lartë se

bankat vendase për vendet në zhvillim, ndërsa e kundërta u vu re për vendet e zhvilluara.

Megjithatë, rezultatet e tyre të përgjithshme treguan një mbështetje për marrëdhënien pozitive

midis normës së kapitalit dhe të performancës financiare.

Goddard et al., (2004) hetuan përcaktuesit e përfitimit në Spanjë, Itali, Francë, Danimarkë dhe

Britani të Madhe, për periudhën 1992-1998. Ata gjetën se përfitueshmëria kishte një marrëdhënie

pozitive me mjaftueshmërinë e kapitalit.

Lee dhe Hsieh (2013), nga përdorimi i të dhënave që mbulojnë 2276 banka për 42 vendet

aziatike gjatë periudhës 1994 deri në vitin 2008, autorët gjetën se bankat e investimeve kanë

efektin më të ulët dhe pozitiv të kapitalit në përfitueshmërinë e bankave dhe vendet me të

ardhura të ulëta kanë një efekt më të lartë të kapitalit në përfitueshmërinë e bankave.

Studime të tjera, si Demirguc-Kunt dhe Huizinga (1999), Garcia-Herrero et al. (2009), Fadzlan

(2010), Liu et al. (2010), Suminto dhe Yasushi (2011), arritën në përfundimin se bankat që

performojnë më mirë janë ata që mbajnë një nivel të lartë të kapitalit të vet në raport me pasuritë

47

e tyre, sepse ata mund të përballen me kosto më të ulët të financimit për shkak të kostove më të

ulëta të falimentimit të ardhshëm.

Sufian et al., (2008) argumentoi se bankat në vendet në zhvillim kanë nevojë për një strukturë të

fortë të kapitalit, sepse ajo u jep atyre forcë për t'i bërë ballë krizave financiare dhe ofron

depozituesve një rrjet të mirë të sigurisë në kohë të falimentimit dhe i përshtatet kushteve

makroekonomike. Përveç kësaj, të dyja marrëveshjet Basel I dhe II pranojnë se falimentimi i

bankave më shpesh ndodh nga humbjet e kredisë dhe për këtë arsye është e nevojshme për

bankat tregtare që të kenë një cilësi më të lartë të kapitalit në mënyrë që të jenë në gjendje t'i

bëjnë ballë humbjeve më mirë në periudhat e stresit (Komitet i Bazelit, 2010).

Në një studim të viteve të fundit Karkrah dhe Ameyaë (2010) mbi përcaktuesit e

përfitueshmërisë së bankave tregtare zbuloi se raporti i kapitalit i cili është masa e forcës së

kapitalit të bankave kishte një marrëdhënie pozitive me ROA-në e bankave dhe kjo ishte në

përputhje edhe me studimin e Suffian et al., (2008), i cili zbuloi se ekziston një marrëdhënie

pozitive midis nivelit të kapitalizimit të bankave dhe të përfitueshmërisë. Duke u mbështetur në

autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia midis mjaftueshmërisë së kapitalit dhe

përfitueshmërisë pritet të jetë pozitive.

3.4.7 Kosto e financimit.

Në studim kosto e financimit është matur me rapotin e shpenzimeve të interesit/depozitat totale

(Suminto dhe Yasushi, 2011). Norma e interesit e paguar nga bankat tregtare për fondet që ato

përdorin në biznesin e tyre është kostoja e fondeve, e cila është një nga shpenzimet më të

rëndësishme të paraqitura për një institucion financiar, meqënëse nga një kosto më e ulët pritet të

gjenerohet një kthim më i mirë, kur fondet janë vendosur në formë e afatshkurtër dhe afatgjatë si

kredi për huamarrësit (Claessens dhe Hore, 2012). Diferenca midis kostos së fondeve dhe

normës së interesit të ngarkuar për huamarrësit përfaqëson një nga burimet kryesore të fitimit për

shumicën e institucioneve financiare (Dewaelheyns dhe Van Hulle, 2007). Raporti më i

zakonshëm i përdorur për të shqyrtuar kostot e financimit është raporti i shpenzimeve të interesit

të depozitave ndaj totalit të depozitave (Lindblom, Olsson dhe Willesson, 2011).

Teoria makroekonomike thotë se do të ketë një lidhje negative midis kostove të financimit dhe

fitimeve sepse një kosto më e ulët do të gjenerojë kthime më të mira për bankat, duke sjellë

kështu fitime jashtë kredive për huamarrësit (Lee dhe Hsieh, 2013).

Dietrich dhe Wanzenried (2011) në Zvicër, dhe Lindblom et al., (2010) në Suedi, gjetën një

marrëdhënie negative duke konkluduar se normat në rënie gjatë periudhave të krizave kanë

kosto të financimit më të ulët për bankat. Ky rezultat është në përputhje me teorinë që bankat

përshtatin normat e depozitave të tyre në përputhje me normat e tregut në rënie (Suminto dhe

Yasushi, 2011). Duke u mbështetur në autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia

midis kostos së financimit dhe përfitueshmërisë pritet të jetë negative.

3.5 Faktorët e jashtëm

Faktorët e jashtëm të përfitueshmërisë bankare janë ato faktorë që janë jashtë kontrollit të

menaxhimit të bankave tregtare. Përcaktuesit e jashtëm të përfitueshmërisë së bankave tregtare

48

janë faktorë të tërthortë, të cilat janë të pakontrollueshëm, por kanë një ndikim të madh në

përfitueshmërinë bankare. Sipas Karkrah dhe Ameyaw (2010) variablat makroekonomikë kanë

qenë një komponent kryesor i përcaktuesve të jashtëm fitimprurës në shumicën e studimeve.

Shumica e faktorëve që janë të paraqitur në studime përfshijnë konkurrencën, pjesën e tregut,

inflacionin, rritjen e PBB, normën e interesit dhe normën e kursit të këmbimit (Sudin, 2004;

Yildirim dhe Philippatos, 2007). Dy komponentet kryesore të përcaktuesve të jashtëm janë

faktorët makroekonomikë dhe faktorët e strukturës financiare (Wanzenried dhe Dietrich, 2009).

3.5.1 Faktorët e strukturës financiare.

Ky nënseksion diskuton faktorin specifik të industrisë që është përqëndrimi, duke qënë në një

fare mase faktor i jashtëm. Kjo do të thotë që menaxherët nuk mund të ndryshojnë këtë variabël

menjëherë siç mund të bëjnë me variablat specifikë bankarë. Shumë studime në literaturën

bankare hetojnë për strukturën financiare, e cila është përcaktuar si e një rëndësie relative për

bankat, duke luajtur një rol në përcaktimin e performancës bankare.

3.5.1.1 Përqëndrimi dhe përfitueshmëria.

Në studim përqendrimi është matur nga raporti i totalit të aktiveve të mbajtura nga pesë bankat

më të mëdha ndaj të totalit të aktiveve të të gjithë sektorin bankar (Mullineux dhe Green, 1999;

Naceur, 2003; Athanasoglou, Brissimis dhe Delis, 2005; Srairi, 2008). Përqendrimi është

përdorur si një tregues për strukturën e tregut. Dy teori janë propozuar për të shpjeguar se si

shkalla e përqendrimit të sektorit ndikon në përfitimin bankarë. Hipoteza SCP thekson se një

sektor më i përqendruar favorizon përfitimin bankarë motivuar nga përfitimet e fuqisë më të

madhe të tregut. Nga ana tjetër, teoria efiçencës shpjegon marrëdhënien pozitive mes

përqendrimit dhe përfitimit si një pasojë indirekte e efiçencës. Sipas Short (1979) dhe Molyneux

et al., (1996), tregjet me përqëndrim të lartë pritet të bashkëpunojnë në mënyrë që të gjenerojnë

përfitime monopolistike. Për më tepër, studime nga Smirlock (1985), Bourke (1989), Aydogan

(1990), Staikouras dhe Wood (2003) sugjerojnë se përqendrimi i industrisë ka një ndikim pozitiv

në performancën bankare. Sa më shumë e përqendruar të jetë industria, aq më e madhe do të jetë

fuqia monopoliste e firmave. Kjo, nga ana tjetër, përmirëson marzhet e fitimit të bankave. Duke

u mbështetur në autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia midis përqëndrimit dhe

përfitueshmërisë pritet të jetë pozitive.

3.5.2 Faktorët makroekonomik.

Mjediset në të cilat operojnë bankat mund të ndikojnë në performancën e tyre dhe gjithashtu në

pozicionimin e tyre strategjik. Përcaktuesit e jashtëm paraqesin ngjarjet jashtë fushës dhe

ndikimit të bankave. Mjedisi i jashtëm përcakton tablonë juridike, politike, ekonomike,

teknologjike dhe sociale në të cilën operojnë bankat. Këta faktorë quhen të jashtëm për shkak se

bankat nuk kanë kontroll mbi to, edhe pse bankat mund të parashikojnë ndryshimet në mjedisin e

jashtëm dhe të pozicionohen në mënyrë strategjike për të përfituar prej tyre. Përcaktuesit

makroekonomikë pasqyrojnë faktorët makroekonomikë të përgjithshëm dhe kushtet e tregut në

vend. Kushtet makroekonomike sipas evidencave empirike ndikojnë performancën bankare

(Bourke, 1989; Guru et al., 2002; Gerlach et al., 2004; Bashir, 2000; Nier, 2000; Yildirim dhe

Philippatos, 2007; Zainol dhe Kassim, 2010; Suminto dhe Yasushi, 2011) . Zakonisht, në

49

literaturë në kontekstin e faktorëve makroekonomik, tre variabla makroekonomik përdoren:

norma vjetore e rritjes së PBB-së reale; norma vjetore e inflacionit dhe norma efektive e kursit të

këmbimit. Edhe në studim, gjithashtu janë marrë në konsideratë keto tre faktorë.

3.5.2.1 Aktiviteti ekonomik dhe përfitueshmëria.

Në studim aktiviteti ekonomik është matur me normën vjetore të rritjes së PBB-së reale (Srairi,

2008; Zainol dhe Kassim, 2010; Sufian, 2011). Produkti i brendshëm bruto është masa e

aktivitetit të përgjithshëm ekonomik brenda ekonomisë dhe ai përdoret zakonisht si një masë e

kushteve makroekonomike (Graham dhe Bordeleau, 2010). Rritja e prodhimit të brendshëm

bruto është ndryshimi vjetor në PBB-në reale (Poposka dhe Trpkoski, 2013).

Kushtet e dobëta ekonomike mund të përkeqësojnë cilësinë e portofolit të kredisë, duke

gjeneruar humbje të kreditit dhe rritjen e provigjioneve që bankat duhet të mbajnë, duke

reduktuar kështu përfitimin bankarë. Në të kundërt, një përmirësim në kushtet ekonomike,

përveç përmirësimit të aftësisë paguese të huamarrësve, rrit kërkesën për kredi nga ana e

individëve dhe firmave, duke sjellë efekte pozitive në përfitueshmërinë e bankave (Athanasoglou

et al., 2008). Kështu, ky variabël pritet të shfaqin marrëdhënie pozitive me përfitueshmërinë e

bankave.

Sipas Demirguc Kunt et al., (1998); Bikker et al., (2002); Naceur, (2003); Pasiouras dhe

Kosmidou, (2007); Athanasoglou et al., (2008); Srairi, (2008); Sufian et al., (2008); Staikouras et

al., (2008); Asaftei dhe Kumbhakar (2008); Vong et al., (2009); Dietrich dhe Wanzenried,

(2010); Francis, (2011) ekziston një lidhje pozitive midis rritjes ekonomike dhe përfitueshmërisë

së bankave tregtare. Duke u mbështetur në autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia

midis aktivitetit ekonomik dhe përfitueshmërisë pritet të jetë pozitive.

3.5.2.2 Inflacioni dhe përfitueshmëria.

Në studim inflacioni është matur me normën vjetore të inflacionit (Athanasoglou, Brissimis dhe

Delis, 2005; Stork dhe Vries, 2010; Sami dhe Zouari, 2011). Një tjetër tregues i rëndësishëm

makroekonomik që ndikon në vlerën reale të të dyjave, si shpenzimeve ashtu edhe të ardhurave

të bankave është norma e inflacionit (Kosmidou, Pasiouras dhe Tsaklanganos, 2007). Në

përgjithësi, normat e larta të inflacionit janë të lidhur me normat e larta të interesit të kredisë dhe

kështu të ardhura më të larta. Nga ana tjetër, rritjet e papritura të inflacionit shkaktojnë vështirësi

në rrjedhjen e parasë për huamarrësit, të cilat mund të çojnë në ndërprerjen e parakohshme të

marrëveshjeve të kredisë dhe të përshpejtojnë humbjet nga kreditë. Në të vërtetë, në qoftë se

bankat janë të ngadalta në rregullimin e normat e tyre të interesit, ka një mundësi që kostot

bankare mund të rriten më shpejt se të ardhurat bankare. Hoggarth et al., (1998) konkludoi se

inflacioni i lartë dhe i ndryshueshëm mund të shkaktojë vështirësi në planifikimin dhe në

negocimin e kredive. Duke përfshirë normën e inflacionit në analizën e studimit kjo lejon që të

shihet nëse politika monetare ndikon në përfitimin bankarë (Grigorian dhe Manole, 2006).

Gjetjet empirike mbi marrëdhënien mes inflacionit dhe përfitueshmërisë janë të përziera. Në

këtë drejtim, disa autorë e prezantojnë çështjen e marrëdhënies ndërmjet përfitimit të bankës dhe

inflacionit, duke deklaruar se efekti i inflacionit në përfitueshmërinë e bankave varet se si

inflacioni ndikon tek pagat dhe kostot e tjera operative të bankës (Albertazzi dhe Gambacorta,

2008). Në këtë kontekst, Staikouras dhe Wood (2003) theksojnë se inflacioni mund të ketë efekte

50

të drejtpërdrejta, (si, rritja në çmimin e punës, dhe efektet indirekte, që janë, ndryshimet në

normat e interesit dhe çmimet e aktiveve), në përfitueshmërinë e bankave. Pyetja është se sa e

shëndoshtë duhet të jetë një ekonomi në mënyrë që inflacioni në të ardhmen mund të

parashikohet me saktësi dhe në këtë mënyrë bankat mund menaxhojnë në përputhje me rrethanat

kostot e tyre operative (Revell, 1979).

Perry (1992) sugjeron gjithashtu se si efektet e inflacionit në ecurinë e bankës varen nëse

inflacioni është i parashikueshëm ose i paparashikueshëm. Në rastin e parë, normat e interesit

janë të rregulluara në përputhje me rrethanat, duke rezultuar në rritje të të ardhurave më shpejt

se të shpenzimeve dhe më pas, duke pasur ndikim pozitiv në përfitueshmërinë e bankave

(Chantapong, 2005). Nga ana tjetër, në rastin e dytë, bankat mund të kenë një qasje më të

ngadaltë në përshtatjen e normave të interesit, duke rezultuar në një rritje më të shpejtë të

kostove bankare se sa të ardhurave bankare dhe rrjedhimisht, duke pasur efekte negative në

përfitimin e bankave (Kosak dhe Zoric, 2011). Kështu, shenja e pritur e inflacionit është e

paparashikueshme në bazë të hulumtimeve paraprake (Fang, Hasan dhe Marton, 2011).

Një rritje në inflacion bën që bankat të rritin normën e kreditimit për të kompensuar ndonjë kosto

të lidhur me të, në mënyrë që të mbajnë ose të kenë të ardhura më të larta (Abuzar, 2013). Në

situata të tilla inflacioni pritet të ushtrojë një efekt pozitiv në përfitim (Huizinga, 1999; Sudin ,

2004; Pasiouras dhe Kosmidou , 2007; Uhomoibhi, 2008; Karkrah dhe Ameyaë , 2010; Goaied,

2010). Studimet e Guru et al., (2002) në Malajzi dhe Jiang et al., (2003) në Hong Kong tregojnë

se norma më të larta të inflacionit çojnë në nivele më të larta të përfitueshmërisë bankare.

Nga ana tjetër, një koeficient negativ pritet kur shpenzimet të lidhura me inflacionin janë më

shumë se të ardhurat e bankës (Tregenna, 2009). Studimi i Abreu dhe Mendes (2000),

megjithatë, raporton një koeficient negativ për variablin e inflacionit në vendet e Europës. Përveç

kësaj, Demirguc-Kunt dhe Huizinga (1999) vunë re se bankat në vendet në zhvillim janë më pak

fitimprurese në mjedise inflacioniste, sidomos kur ata kanë një raport të lartë të kapitalit. Në këto

vende, kostot bankare në të vërtetë rriten më shpejt se të ardhurat bankare. Duke u mbështetur në

autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia midis inflacionit dhe përfitueshmërisë pritet

të jetë pozitive/negative.

3.5.2.3 Norma e kursit të këmbimit dhë përfitueshmëria.

Në studim norma e kursit të këmbimit është matur nga kursi nominal efektiv i këmbimit, i cili

llogaritet kundrejt monedhave të pesë vendeve/partnerëve tregtarë kryesorë: Italia, Greqia,

Gjermania, Turqia dhe Kina (Kakilli, 2013; Evans, 2014). Një rritje e kursi nominal efektiv i

këmbimit do të thotë nënçmim i lekut. Rreziku i shkëmbimit të jashtëm lind kur një bankë mban

aktive ose pasive në monedhë të huaj dhe kjo ndikon të ardhurat dhe kapitalin e bankës së huaj

për shkak të luhatjeve në kurset e këmbimit. Askush nuk mund të parashikojë se çfarë kursi i

këmbimit do të ketë në periudhën e ardhshme, ai mund të lëviz në drejtime të ndryshme lart ose

poshtë, pavarësisht nga vlerësimet dhe parashikimet. Kjo lëvizje e pasigurt përbën një kërcënim

për të ardhurat dhe kapitalin e bankës, në qoftë se një lëvizje e tillë është e padëshiruar dhe në

drejtim të papritur (Evans, 2014). Sipas studimit nga Kekilli (2013) të faktorëve të

përfitueshmërisë të sektorit bankar Turk u gjet një lidhje pozitive midis normës së kursit të

këmbimit dhe përfitueshmërisë. Kështu, ky variabël ka ndikim të rëndësishëm dhe pozitiv në

përfitimin bankarë. Duke u mbështetur në autorët e lartpërmendur, në këtë studim marrëdhënia

midis noemës së këmbimit dhe përfitueshmërisë pritet të jetë pozitive.

51

Në tabelën e mëposhtme paraqitet një përmbledhje të shenjave të pritura për marrëdhëniet

ndërmjet variablave shpjeguese (variablave të pavarura) dhe përfitueshmërisë bankare

(variablave të varura).

Tabela 3.1. Përshkrimi i variablave.

Variablat Matja Simbolika Shënja

Variablat e varur (Përfitueshmëria)

Kthimi nga aktivet

Kthimi mbi kapitalin

Të ardhura neto/Totali i aktiveve

Të ardhura neto/Kapitali

ROA

ROE

Variablat e pavarura

Faktorët specifikë bankarë

Madhësia e bankës Logaritmi natyral i totalit të

aktiveve

MADH Pozitive (Smirlock,

1985; Akhavein et al.,

1997, Srairi, 2008);

Andreas dhe Gabrielle,

2011) etj..

Negative (Short, 1979;

Naceur, 2003; Sufian et

al., 2008) etj..

Menaxhimi i aktiveve Të ardhura operative/Totali i

aktiveve

MAK Pozitive (Miller dhe

Noulas, 1997; Sufian dhe

Habibullah, 2009)

Risku kreditor

(Cilësia e kredisë)

Provizioni për humbjen e

kredive/Totali i kredive

RKR Negative (Uchendu,

1995; Sabo, 2007;

Abdou, El-Masry dhe

Pointon, 2007; Kyj dhe Isik, 2008; Radulescu

dhe Tanascovici, 2012;

Kanas, Vasiliou dhe

Eriotis, 2012).

Likuiditeti i aktiveve Aktiveve likuide/Totali i aktiveve

LIK Negative (Molyneux et

al., 1992; Guru et al.,

1999; Liu et al., 2010).

Efiçenca Operacionale

(Raporti kosto të ardhura)

Totali i kostove operative/Totali i

të ardhurave të gjeneruara

EOP Negative (De Haas dhe

Lelyveld, 2006; Agusma,

Monroe, Gasbarr dhe

Zumëalt, 2008; Alper

dhe Anbar, 2011; Ponce,

2012).

Raporti i mjaftueshmërisë së kapitalit Kapitali aksioner/Totali i aktiveve KAP Pozitive (Spathis, 2002,

Athanasoglou, Brissimis,

dhe Delis, 200; Naceur,

2003; Kosmidou, 2008; Wanzenried, 2010

Kosto e financimit Shpenzimet e interesit/Depozita Totale

KFN Negative (Suminto dhe Yasushi, 2011).

Faktorët specifikë të industrisë

Përqëndrimi Asetet e pesë bankave më të mëdha

/ totali i aktiveve

PRQ Pozitive (Naceur, 2003;

Athanasoglou, Brissimis

52

dhe Delis, 2005; Srairi,

2008)

Faktorët makroekonomikë

Aktiviteti ekonomik Norma vjetore e rritjes së PBB-së

reale

PBB Pozitive (Srairi, 2008;

Zainol dhe Kassim,

2010).

Inflacioni Norma vjetore e inflacionit INF Pozitive (Athanasoglou,

Brissimis dhe Delis,

2005);

Negative (Demirguc-

Kunt dhe Huizinga,

1999; Pasiouras dhe

Kosmidou, 2007).

Norma e kursit të këmbimit Kursi nominal efektiv i këmbimit NKK Pozitive (Kakilli, 2013;

Evans, 2014).

Burimi: Autori.

53

KAPITULLI I KATËRT

4 METODOLOGJIA E NDJEKUR DHE

INSTRUMENTAT E PËRDORUR

Në kapitullin e mëparshëm u paraqit shqyrtimi i provave ekzistuese mbi faktorët që ndikojnë në

përfitueshmërinë e bankave dhe u identifikua boshllëku i njohurive. Rezultatet e literaturës së

shqyrtuar u përdorën për të identifikuar pritshmëritë për marrëdhëniet e përcaktuesve të

ndryshëm kundrejt përfitueshmërisë së bankave në Shqipëri. Prandaj, qëllimi i këtij kapitulli

është të paraqesë parimet themelore të metodologjisë hulumtuese dhe zgjedhjen e metodës së

duhur kërkimore për t’u aplikuar në dizertacion. Ai përfshin qasjen e përshatur për të shqyrtuar

efektin e përcaktuesve kryesorë në përfitueshmërinë e bankave, llojin e të dhënave të përdorura

dhe teknikat e zbatuara për të mbledhur të dhënat, mekanizmin e marrjes së mostrave, duke

përfshirë madhësinë e mostrës, metodat që do të shfrytëzohen për të menaxhuar dhe analizuar të

dhënat, dhe proçesin e ndërtimit të modelit empirik me identifikimin dhe matjen e komponentëve

të tij. Ky kapitulli është organizuar si më poshtë. Seksioni 4.1 paraqet një tablo të llojeve të

qasjeve të kërkimit. Seksioni 4.2 diskuton për metodën kërkimore të zbatuar në studim, ndërsa

seksioni 4.3 paraqet mbledhjen e të dhënave. Seksioni 4.4 bën një analizë të të dhënave dhe

parashtron specifikimin e modelit, seksioni 4.5 paraqet ekzaminimin statistikor të përcaktuesve.

Seksioni 4.6 bën një analizë të testeve diagnostikuese të përdorura për modelin dhe së fundi

seksioni 4.7 bën një përmbledhje të hipotezës kryesore dhe nënhipotezave për modelet

(ROA/ROE).

4.1 Qasjet e kërkimit.

Në kushtet e një studimi hulumtues në biznes apo në fushën sociale ekzistojnë dy qasje (1) Qasja

deduktive – e cila për të testuar hipotezat e studimit zhvillon teoritë dhe hipotezat e ndjekura nga

një strategji kërkimi. Kjo qasje paraqet një nivel të lartë të objektivitetit në punën kërkimore,

nëpërmjet vëzhgimit të jashtëm, për aq sa zgjedhja e pyetjeve nuk është subjektive. dhe (2) Qasja

induktive – e cila gjen të dhëna dhe zhvillon teoritë si rezultat i analizës së të dhënave. Kjo qasje

ofron një nivel të lartë subjektiviteti dhe një numër të mundësive teorike bazuar në kontekstin e

situatës individuale kërkimore (Saunders et al., 2003). Për studimin do të përdoret qasja

deductive, meqënëse fillimisht do të shqyrtohen gjetjet e mëparshme në literaturë, dhe pastaj do

të aplikohen rrezultatet në parametrat aktuale praktikë. Prandaj, vlerësohet se kjo qasje do të

përdoret për të ndërtuar modelet empirike duke testuar hipotezat për të përcaktuar marrëdhëniet e

variablave të pavarura ndaj atyrë të varura (ROA dhe ROE) që do të matin përfitueshmërinë e

bankave. Në varësi të qëndrimit filozofik, strategjitë e hetimit dhe metodat specifike, në një qasje

të hulumtimit mund të kategorizohen si qasje sasiore kërkimore, qasje cilësore kërkimore dhe

qasje të përziera të hulumtimit. Diskutimet në seksionet vijuese paraqesin këto tri qasje të

hulumtimit.

54

4.1.1 Qasja sasiore kërkimore

Hulumtimi sasior është i bazuar në pretendimin që kryesisht reflekton metodën shkencore të

shkencave natyrore. Studiuesi i mbledh të dhënat nga mjedisi i botës reale dhe pastaj i analizon

të dhënat statistikore për të mbështetur apo hedhur poshtë hipotezën (Blanche dhe Durrheim,

1999). Hulumtuesit që të përdorin një qasje deduktive, aplikojnë teori për të realizuar hartimin e

studimit dhe interpretimin e rezultateve. Në përputhje me këtë, objektivi i përgjithshëm i

hulumtimit sasior është verifikimi i një teorie, në vend të zhvillimit të një të tille. Prandaj, teoria

ofron një kuadër konceptual për të gjithë studimin, dhe ajo gjithashtu shërben si një model

organizimi për të gjithë proçedurën e mbledhjes së të dhënave. Shaw (2006) i sheh teknikat

sasiore si një përpjekje për të testuar një hipotezë duke inkorporuar atë në kornizën e kërkimit

dhe duke j'u përgjigjur asaj ndërmjet matjes së forcës dhe dobësive, që i japin matjet numerike të

të dhënave të mbledhura. Firestone (1987) ka deklaruar se të dhënat sasiore janë ato të cilat

mund të ndahen, të klasifikohen, maten në një mënyrë rreptësisht objektive. Ata janë gjithashtu

të afta për të qenë saktësisht të përshkrueshme nga një sërë rregullash apo formulash, të cilat më

pas përbëjnë përkufizimin e tyre (mbase jo gjithmonë interpretimin e tyre) të qartë dhe të

pavarur ndaj vendimeve individuale. Hulumtuesit sasiore vënë theksin e tyre në proçedurat,

metodologjitë dhe statistikat. Si rezultat, ato mbështeten në teknikat statistikore duke u ndihmuar

nga algoritmet kompjuterike dhe paketat software për analizën e problemit nën studim.

Hulumtimi sasior është ai në të cilin hetuesit kryesisht përdorin pretendimet pozitiviste për

zhvillimin e njohurive dhe të strategjive të cilat janë të lidhura me metodat eksperimentale dhe

studimet kërkimore. Creswell (2009) përmendi se hulumtimet eksperimentale kërkojnë të

përcaktojnë nëse një trajtim specifik ndikon rezultatin. Ndërsa, studimi hulumtues ofron

përshkrim sasior apo numerik të qëndrimeve të trendeve kërkimore apo mendimeve të

popullsisë, duke studiuar një mostër të popullatës. Një hulumtim sasior i mirë planifikuar dhe

implementuar, është në gjëndje të bëjë përgjithësime, për një popullsi më të gjerë, bazuar në

gjetjet nga mostra. Për të arritur në përgjithësimin e gjetjeve, metodat sasiore kërkimore të

ndjekura, të paktën teorikisht, standardizojnë proçedurat në përzgjedhjen e mostrës, dizenjimin e

instrumentit, zbatimin dhe analizën. Ky standardizim nga ana tjetër rrit mundësinë e përsëritjes

së proçedurave dhe besueshmërisë së gjetjeve dhe gjithashtu mund të zbut ndikimin e të

intervistuesve (nëse administrohet nëpërmjet intervistave të drejtpërdrejta) dhe intervistimin e

njëanshëm (duke minimizuar subjektivitetin e gjykimit). Pavarësisht avantazheve më lart,

dizenjimi i hulumtimit sasior ka disa kufizime. Së pari, ai nënvlerëson individualitetin e njeriut

dhe aftësinë për të menduar. Së dyti, ai nuk arrin të japë një studim me informacion në

kontekstin e situatës kur fenomeni i studiuar ndodh.

4.1.2 Qasja cilësore kërkimore.

Qasja cilësore është përqëndruar në interpretimin paradigmës së shkencave sociale. Metodologjia

cilësore e hetimeve ka tendencë të jetë e bazuar në njohjen e rëndësisë së eksperimenteve

subjektive të qënieve njerëzore (Blanche dhe Durrheim, 1999). Prandaj, kjo paradigmë

fokusohet në kontekstin dhe kapjen mënyrave në të cilat njerëzit interpretojnë ngjarjet, përvojat

dhe marrëdhëniet. Smith et al., (1991) përmenden se detyra e një metodologjisti cilësorë është që

të kap atë që njerëzit thojnë dhe ta kthej në një produkt se si ata e interpretojnë kompleksitetin e

botës së tyre, dhe për të kuptuar ngjarjet nga këndvështrimet e pjesëmarrësve. Greener (2008)

dhe Creswell (2009) kanë deklaruar se qasja cilësore kërkimore përdor strategjitë e hetimit të

tilla si raste studimore, hulumtime narrative, fenomenologjia, etnogjeografia, hulumtimi i

55

veprimit dhe teoritë e bazuara. Greener (2008) i përshkroi rastet studimore si strategji të hetimit

në të cilat hulumtimi do të përfshijë më shumë se një mënyrë për të dhënë të dhëna në lidhje me

rastin ose organizatën/njësinë nën studim për një periudhë kohe të gjatë. Kjo mund të përfshijë

mbledhjen dhe analizimin e dokumenteve, bisedat me njerëzit, të dhënat e studimit, pjesëmarrësit

në vëzhgim, studimin e tregut dhe të gjitha teknikat e tjera të grumbullimit të të dhënave të cilat

ofrojnë informacion cilësor në lidhje me rastin. Hulumtimi kualitativ përdor metoda të mbledhjes

së të dhënave të tilla si intervista, vëzhgimi i pjesëmarrësve, pyetësorë të hapur, dokumentar dhe

studime të materialeve audiovizuale dhe në fund, rezultatet janë përcjellje subjektive përmes

përshkrimeve duke përdorur fjalët në vend të numrave. Kjo do të thotë, se në një kërkim cilësor

theksi kryesor është në përshkrimin dhe zbulimin induktiv të teorisë së përfshirë që mund të lindi

pas vëzhgimit që është kryer ose kur të dhënat janë mbledhur. Sikurse metoda kërkimore sasiore,

qasja kualitative e hulumtimit ka anët e forta dhe dobësitë e veta. Është një mënyrë fleksibël për

të kryer mbledhjen e të dhënave, analizën e mëvonshme, dhe interpretimin e informacionit të

mbledhur. Megjithë avantazhin e mësipërm, dizajni i hulumtimit cilësorë ka kufizimet e veta. Së

pari, ajo kërkon shumë kohë për mbledhjen e të dhënave, analizën dhe interpretimin dmth,

studiuesi ka për të shpenzuar një sasi të konsiderueshme të kohës në vendosjen e hulumtimit në

mënyrë që të shqyrtojë në mënyrë tërësore, ndërveprimet, reagimet dhe aktivitetet (Babbie,

1995). Së dyti, mungesa e rregullave të standardizuara në projektimin e kërkimit dhe theksi mbi

të dhënurit kuptim dhe interpretim ngjarjeve dhe gjërave redukton objektivitetin. Së treti, në

hulumtimin kualitativ studiuesit arrijnë në përfundime të ndryshme, bazuar në të njëjtin

informacion, në varësi të karakteristikave personale të studiuesve (subjektivitetit) dhe

pamundësisë për të hetuar rastësitë midis fenomeneve të ndryshme të kërkimit. Katër, gjetjet e

hulumtimit kualitativ nuk mund të përgjithësohen statistikisht për një popullsi të gjerë të

interesit, sepse ato janë bazuar në një numër të vogël dhe jo përfaqësues të rasteve të hetuara.

4.1.3 Qasja e përziera kërkimore.

Metoda trekëndëshe ka të bëjë me ekspozimin potencial të perspektivave të analizave

kontradiktore duke treguar se të dhënat mund të integrohen dhe të ndër-referohen për të nxjerrë

në pah qëndrueshmërinë. Pervez dhe Kjell (2005) theksuan se për të rritur vlefshmërinë, ekziston

një nevojë për të mbledhur ose analizuar të dhënat me anë të metodës trekëndëshe ku saktësia

është mëse e rëndësishme. Babbie (1995) ka përmendur se një kombinim i metodave kualitative

dhe kuantitative duhet të shihet si një qasje e pranueshme metodologjike për hulumtimet.

Creswell (2009) përcaktohen se qasja e përzier është ajo në të cilën studiuesit kanë tendencë, që

të bazojnë pretendimet e njohurive mbi baza pragmatike. Ajo përdor strategjitë e hetimit që

përfshijnë mbledhjen e të dhënave ose në të njëjtën kohë ose të njëpasnjëshme për të kuptuar më

mirë problemin e hulumtimit. Mbledhja e të dhënave gjithashtu përfshin mbledhjen e të dyjave,

si informacionin numerik (p.sh., mbi instrumentet), ashtu edhe informacionin tekst (p.sh., në

intervista dhe pyetësorë të hapur), kështu që baza e të dhënave përfundimtare përfaqëson të dyja

si informacionin sasiorë ashtu edhe atë cilësorë. Si rezultat, kur metodat janë të kombinuara,

avantazhet e secilës metodologji plotësojnë atë të tjetrës, duke e bërë një dizajn të fortë

kërkimorë që do të japë përfundime më të vlefshme dhe të besueshme. Në të vërtetë, kështu

mospërputhjet e metodave të veçanta ulen.

56

4.2 Metoda e zbatuar.

Zgjedhja në mes të tri qasjeve kërkimore udhëhiqet kryesisht nga problemi i hulumtuar

pavarësisht nga filozofia bazë e së secilës metodë kërkimore (Mc Kerchar, 2008). Domethënë,

nëse problemi i hulumtimit është bazuar në një kuadër të zhvilluar deduktiv nëpërmjet rishikimit

të literaturës dhe mbledhjes së informacionit përpara studimit ose për të lejuar atë që të dalë nga

pjesëmarrësit në proçesin kërkimor. Gjithashtu lloji i të dhënave mund të jetë informacion

numerik që mblidhet në shkallët e instrumenteve apo më shumë informacion tekst, që regjistron

dhe raporton zërin e pjesëmarrësve. Duke patur parasysh objektivin kërkimorë dhe hipotezat e

paraqitura në fillim të këtij kapitulli së bashku me filozofinë themelore të çdo qasje kërkimore,

në këtë studim, do të përdoret qasja e përzier kërkimore. Argumenti vendimtar për zgjedhjen e

kësaj qasje është se përdorimi i kombinuar i të dyja qasjeve sasiore dhe cilësore, mendohet se do

të siguroj një kuptim më të mirë të problemeve të kërkimit, se sa secila qasje më vete. Metoda e

qasjës së përzier fokusohet në mbledhjen, analizimin dhe përzierjen e të dhënave sasiore dhe

cilësore në një studim të vetëm ose një seri studimesh. Kjo metodë është një qasje në të cilën

studiuesit përcaktojnë problemin kërkimor dhe përdorin të gjitha metodat në dispozicion për të

kuptuar problemin (Creswell, 2003).

Siç është theksuar nga Greene et al., (1989) dhe Yesegat (2009), përdorimi i një qasje të përzier

kërkimore ka një sërë përfitimesh. Përfitimi i parë është se metoda trekëndëshe siç quhet ndryshe

tregon për një situate ku studiuesit kërkojnë konvergjencë, vërtetim dhe korrespondencë të

rezultateve nga metoda sasiore dhe cilësore për të rritur vlefshmërinë e modelit dhe rezultateve.

Së dyti, nga përzirja e metodave, studiuesit kërkojnë përpunimin, rritjen, ilustrimin, dhe

qartësimin e rezultateve të një metodë me rezultatet e metodës tjetër. Së treti, nga përzierja e

metodave me qëllim zhvillimin, studiuesit kërkojnë të përdorin rezultatet nga një metodë për të

ndihmuar në zhvillimin apo informimin e metodës tjetër. Për këtë arsye, seksionet në vijim

paraqesin në mënyrë të njëpasnjëshme aspektet sasiore dhe cilësore të metodës kërkimore.

4.2.1 Metoda e kërkimit: Aspekti cilësorë.

Në përputhje me objektivin e studimit, është zgjedhur që fillimisht si strategji e hetimit të

përdoret kërkimi përmes intervistës. Sipas Fowler (1986), Leedy dhe Ormrod (2005) si dhe

Semu (2010), përdorimi i një interviste, në studim, do të ketë përfitimet e mëposhtme; së pari,

krahasimi i një kërkimi cilësorë me atë sasiorë. Duke qënë se në këtë lloj kërkimi është marrë në

konsideratë e gjitha popullata e sektorit që po analizohet, mund të identifikohen atributet e një

popullsie të madhe (gjitha bankat tregtare) nga një grup i vogël individësh (të intervistuarit). Së

dyti, do të jetë një shans i mirë për studimin që krahas të dhënave empirike, të sigurohen edhe të

dhëna të tjera ndërmjet intervistës, në një kohë të shkurtër me një kosto të ulët.

Në këtë studim, të dhënat cilësore u mblodhën si një shtesë/ndihmesë ndaj të dhënave sasiore.

Intervista u përdor si teknikë kryesore për mbledhjen e të dhënave primare në studim, duke

grumbulluar të dhënat përmes metodologjisë cilësore. Intervistat janë zhvilluar me drejtorët

ose/dhe shefat e financave në çdo bankë tregtare (dmth, Banka Raiffeisen sh.a, Banka e

Bashkuar e Shqipërisë sh.a, Veneto Banka sh.a, Banka Kombëtare Tregtare sh.a, Banka Tirana

sh.a, Banka NBG Albania sh.a, Banka Ndërkombëtare Tregtare sh.a, Banka Alpha Albania sh.a,

Banka Intesa Sanpaolo Albania sh.a, Banka Procredit sh.a, Banka Credit Agricole Albania sh.a,

Banka e Kreditit te Shqipërisë sh.a, Banka Credins sh.a, Banka Societe Generale Albania sh.a,

Banka Union sh.a, Banka e Parë e Investimeve Albania sh.a) që operon në vend. Në këtë studim,

intervista ishte krejtësisht e pastrukturuar. Të intervistuarit u kontaktuan vetëm një herë dhe

57

secili intervistues u kontaktua në kohë të ndryshme. Intervistat u kryen për të ditur për efektet e

faktorëve të brendshëm dhe të jashtëm që ndikojnë përfitueshmërinë e bankave tregtare në

Shqipëri dhe për të përcaktuar masën e ndikimit që ato kanë në përfitueshmërinë e bankave.

Intervista j’u drejtua drejtorëve ose/dhe shefave të financës së bankave tregtare në mënyrë që ato

të jepnin mendimin e tyre për cilët ishin faktorët kryesorë përcaktues të përfitueshmërisë në

bankat tregtare, efektin që kishin faktorët e identifikuar në përfitueshmëri dhe masat që duhen

marrë për të ulur efektin e faktorëve që ndikonin përfitimin bankarë negativisht, sigurisht duke

marrë në konsideratë edhe sesi varionin përgjigjet e tyre nga banka në bankë. Si rezultat i kësaj,

përgjigjet e drejtorëve ose/dhe shefave të financës në intervitë u përdoren për të mbështetur

rezultatin e analizës empirike dhe/ose si argumente.

4.2.2 Metoda e kërkimit: Aspekti sasiorë. Dizenjimi i mostrës.

Ky studim synon të përshkruajë të dy faktorët, të brendshëm dhe të jashtëm, që potencialisht

mund të ndikojnë në përfitueshmërinë e bankave tregtare shqiptare. Kështu që, në dizertacion,

popullata e fokusuar do të jetë e përbërë nga të gjitha bankat tregtare të regjistruara nga Banka e

Shqipërisë, të cilat zhvillojnë aktivitetin e tyre në vend. Aktualisht, në Shqipëri ka 16 banka

tregtare, ku sipas strukturës8 së pronësisë tyre pjesa më e madhe janë me kapital privat dhe me

pronësi të huaj, të cilat janë analizuar për periudhën kohore 2009-2014, duke marrë në shqytim

11 variabla të pavarura (7 variabla specifikë bankarë, 1 specifikë të industrisë dhe 3 variabla

makroekonomikë) dhe duke krijuar në këtë mënyrë një databazë me 96 vëzhgime. Në këtë aspekt

mendohet se madhësia e mostrës është 100% e popullsisë së përgjithshme dhe është më

optimalja për të bërë përfundime të shëndoshta për popullatën dhe qëllimin e studimit. Të dhënat

për variablat specifikë bankarë dhe specifik të industrisë për bankat janë marrë nga pasqyrat

financiare te audituara, raportet periodike dhe raportet vjetore të bankave dhe Bankscope, kurse

për variablat makroekonomike nga Banka e Shqipërisë, INSTAT dhe Banka Botërore.

4.3 Mbledhja e të dhënave.

Për shkak të disponueshmërisë së të dhënave, studimi është i bazuar në të dhëna sasiore dytësore,

të cilat janë marrë nga databazat publike. Sipas Andreas dhe Gabrielle (2011) përdorimi i të

dhënave dytësore, shihet më me përparësi, pasi ato kanë një cilësi më të lartë në krahasim me të

dhënat primare të mbledhura nga studiuesit dhe njëkohësisht janë më të besueshmme, meqënëse

janë burim i të dhënave të përhershme dhe në dispozicion në një format publik.

Për të analizuar efektin e faktorëve specificë bankarë dhe atyre të specikë të industrisë në

përfitueshmërinë e bankave, janë përdorur të dhënat e marra nga pasqyrat financiara të audituara

(bilanci kontabël dhe pasqyra e të ardhurave) të bankave të përfshira në studim (Banka

Raiffeisen sh.a, Banka e Bashkuar e Shqipërisë sh.a, Veneto Banka sh.a, Banka Kombëtare

Tregtare sh.a, Banka Tirana sh.a, Banka NBG Albania sh.a, Banka Ndërkombëtare Tregtare sh.a,

Banka Alpha Albania sh.a, Banka Intesa Sanpaolo Albania sh.a, Banka Procredit sh.a, Banka

Credit Agricole Albania sh.a, Banka e Kreditit te Shqipërisë sh.a, Banka Credins sh.a, Banka

Societe Generale Albania sh.a, Banka Union sh.a, Banka e Parë e Investimeve Albania sh.a) dhe

Bankscope për 6 vite (2009-2014). Për më tepër, për të analizuar marrëdhënien që ekziston

8 Raporti Vjetor, (2014), Banka e Shqipërise, fq.67.

58

ndërmjet variabla makroekonomikë me përfitueshmërinë, janë mbledhur për të njëjtat vite, të

dhënat nga raportet zyrtare të Bankës së Shqipërisë, INSTAT dhe Bankës Botërore.

4.4 Analiza e të dhënave dhe specifikimi i modeleve (ROA/ROE).

Për përmbushjen e objektivit të gjerë kërkimorë, studimi është bazuar kryesisht në të dhënat e

panelit, të cilat janë mbledhur me anë të rishikimit të strukturuar të raporteve. Kështu, të dhënat

panel të mbledhura janë analizuar duke përdorur statistikat përshkruese, analizën e korrelacionit

dhe analizën e regresionit linear të shumëfishtë. Vlerat mesatare dhe devijimet standarde janë

përdorur për të analizuar trendet e përgjithshme të të dhënave nga viti 2009 deri në vitin 2014,

bazuar në mostrën e sektorit me 16 banka9 dhe një matricë korrelacioni është përdorur për të

shqyrtuar marrëdhëniet ndërmjet variablave të varura dhe variablave shpjeguese.

Një model i shumëfishtë i regresionit linear dhe F-statistika është përdorur për të përcaktuar

rëndësinë relative të secilit variabël të pavarur në ndikimin ndaj përfitimit. Për këtë studim,

analiza e regresionit e njohur si metoda e katrorëve më të vegjël do të përdoret për të vlerësuar

marrëdhënien ndërmjet përfitueshmërisë dhe përcaktuesve të saj. Është përdorur modeli me

efekte fikse, mbi bazën e supozimit kryesorë që të gjithë koefiçientët janë konstantë për çdo

bankë dhe përgjatë gjithë periudhës kohore. Specifikimi i modelit është i bazuar në

informacionin përkatës të disponueshëm për studimin në fjalë. Kjo do të thotë, që formulimi i një

modeli ekonomik është i varur nga informatat në dispozicion në studim siç parashikohet në

teoritë standarde dhe të dhëna empirike, apo përndryshe, modeli do të ishte teorik.

Specifikimi i modelit përfshin përcaktimin e variablave të varura dhe shpjeguese të cilat janë të

përfshira në model dhe pritshmëritë në lidhje me shenjat dhe madhësinë e parametrave të

funksionit (Koutsoyiannis, 2003; Onwumere, 2008). Për të përcaktuar marrëdhënien dinamike

dhe të njëkohshme ndërmjet përfitueshmërisë në industrinë bankare dhe përcaktuesve të saj, një

model empirik i përdorur nga Berger et al., (1995), Demirguc-Kunt dhe Huizinga (1999) i

popullarizuar më tej nga autorë të tjerë si Athanasoglou et al., (2005), Ben Naceur dhe Goaied

(2008), Athanasoglou et al., (2008), Krakah dhe Ameyaw (2010), Davydenko (2010),

Sastrosuwito dhe Suzuki (2011) është përshtatur dhe modifikuar për të arritur objektivat e këtij

dizertacioni. Mënyra të ndryshme të matjes së përfitueshmërisë janë sugjeruar në literaturë

(Hasanin dhe Bashir, 2003). Megjithatë, studimi përdor kthimin nga aktivet (ROA) dhe kthimin

nga kapitali (ROE) si masë e matjes së përfitueshmërisë. Përfitueshmëria e bankës është

supozuar që do të përcaktohet nga tre lloje faktorësh 1) faktorët specifikë bankare, 2) faktorët

specifikë të industrisë dhe 3) faktorët makroekonomikë. Një model ekonomik është një

përfaqësim i tipareve themelore të një fenomeni ekonomik; ai është një abstraksion i botës reale

(Fanta et al., 2009). Për të arritur objektivave kërkimorë është formuluar modeli i mëposhtëm

ekonometrik.

Yit = c + βXit + εit (Ekuacioni 4.1)

9 Që përbën tërë popullatën e sektorit.

59

Ku:

Yi10

t11

- është një variabli i varur dhe i referohet kthimit nga kapitali (ROE)12

dhe kthimit nga

aktivet (ROA)13

të një banke i në një vit të caktuar t;

c – intercepti;

Xit14

- përfaqëson faktorët specifikë bankarë, specifikë të industries dhe makroekonomikë të

bankës i, gjatë vitit t;

β15

– koefiçenti i funksionit, përkatësisht, për faktorët e specifikë bankarë, të industrisë dhe

faktorët makroekonomikë;

εit16

- përfaqëson termin e gabimit.

Modelet empirike: Modelet empirike të përdorura në studim për të identifikuar faktorët që

mund të ndikojnë përfitueshmërinë (matur me treguesit ROA dhe ROE) e bankave janë dhënë si

më poshtë:

Modeli i parë (ROA):

ROAit = c + β1(MADH)it + β2(MAK)it + β3(RKR)it + β4(LIK)it + β5(EOP)it + β6(KAP)it +

β7(KFN)it + β8(PRQ)t + β9(PBB)t + β10(INF)t + β11(NKK)t + εit

(Ekuacioni 4.2)

Modeli i dytë (ROE):

ROEit = c + β1(MADH)it + β2(MAK)it + β3(RKR)it + β4(LIK)it + β5(EOP)it + β6(KAP)it +

β7(KFN)it + β8(PRQ)t + β9(PBB)t + β10(INF)t + β11(NKK)t + εit

(Ekuacioni 4.3)

Ku:

ROAit dhe ROEit – treguesi i përfitueshmërisë së bankave;

c – intercepti (termi konstant);

β – koefiçenti i funksionit, përkatësisht, për faktorët specifikë bankarë, të industrisë dhe faktorët

makroekonomikë;

MADH - Logaritmi natyral i totalit të aktiveve;

MAK - Të ardhura operative/Totali i aktiveve;

10

Ku i -i referohet institucionit financiar (bankës tregtare) në studim. 11 Ku t - i referohet vitit në studim. 12 Variabli i varur që do të përdoret nga modeli ekonometrik për të matur përfitueshmërinë e bankave tregtare në studim. 13 Idem. 14 Variablat e pavarur të modeleve (ROA/ROE) të bankës i gjatë vitit t. 15 Shpreh kontributin një variabli të pavarur për parashikimin e variablit të varur. 16 Konsideron efektin e të gjitha variablave të tjera, krahas variablave (të varur dhe pavarur) të studimit.

60

RKR - Provizioni për humbjen e kredive/Totali i kredive;

LIK - Aktiveve likuide/Totali i aktiveve;

EOP - Totali i kostove operative/Totali i të ardhurave të gjeneruara;

KAP - Kapitali aksioner/Totali i aktiveve;

KFN - Shpenzimet e interesit/Depozita Totale;

PRQ - Asetet e pesë bankave më të mëdha / Totali i aktiveve;

AEK - Norma vjetore e rritjes së PBB-së reale;

INF - Norma vjetore e inflacionit;

NKK - Kursi nominal efektiv i këmbimit.

εit - përfaqëson termin e gabimit.

4.5 Ekzaminimi statistikore i përcaktuesve.

Për të vlerësuar forcën/rëndësinë e ndikimit të variablave të pavarura mbi variablin e varur, pra,

përfitueshmërinë (e matur me ROA dhe ROE e bankave), në dizertacion eshtë përdorur për qasje

vlera p (Albright, Winston dhe Zappe, 2009) për verifikimin e besueshmërisë të hipotezës bazë.

Vlerat empirike e koefiçientëve të regresionit, të paraqitura në analizën e regresionit të

mëposhtme janë të justifikuara si statistikisht të rëndësishme në nivelin 1% të rëndësisë, nëse p

<0.01 (varion nga 0.000 - 0.005); në nivelin 5% të rëndësisë, në qoftë se p <0.05 (varion nga

0.006 - 0.010); ose në 10% nivel rëndësi, në qoftë se p <0.10 nivel rëndësie (varion nga 0,011 -

0.099) (Khrawish et al., 2011; Sufian, 2011). Kur e kundërta është e vërtetë (P-value > 0.1 nivel

rëndësie) vlerat koefiçientëve të regresionit, janë konsideruar si jo të rëndësishme (Gujarati,

2004).

Sipas rezultateve të mëposhtme të regresionit, koefiçientët e regresionit, mund të jenë negativ

apo pozitiv; ato tregojnë nivelin e ndikimit të çdo variabli tek variabli i varur. Për të testuar

hipotezat, ne i pranojmë hipotezat bazë (H0) nëse rezultatet e këtij studimi janë të njëjta me

hipotezat e deklaruara në 1%, 5% dhe 10% nivel rëndësie; përndryshe do të refuzojmë hipotezat

bazë (H0). Kjo do të mundësojë që në ndërmjet studimit të testohen efektet e variablave specifike

bankarë, specifikë të industrisë dhe makroekonomikë në përfitueshmërinë (ROA dhe ROE) e

bankave në Shqipëri.

4.6 Testet diagnostikuese të modelit.

Siç është theksuar nga Brooks (2008) ka supozime themelore të nevojshme për të treguar se

teknika e vlerësimit, ka një numër karakteristikash të dëshirueshme, në mënyrë që testet e

hipotezave në lidhje me vlerësimet e koefiçientëve të mund të kryhen në mënyrë të vlefshme.

Pra, për qëllimin e këtij studimi, janë kryer testet diagnostikuese për të siguruar nëse supozimet e

modelit të regresionit linear klasik janë shkelur apo jo në model. Kështu, seksioni i mëposhtëm

diskuton në lidhje me natyrën dhe rëndësinë e testeve për specifikimin e modelit ekonometrik.

61

1. Testi për normalitetin.

Një provë e rëndësishme diagnostikuese e kryer në këtë punim është supozimi i normalitetit.

Brooks (2008) deklaroi se supozimi i normalitetit (ut~ N (0, σ2) është i nevojshëm për të kryer

teste të vetme ose të përbashkëta të hipotezës në lidhje me parametrat e modelit. Një nga testet

më të zakonshme që aplikohet për normalitetin është testi Jarque Bera. Edhe në rastin e këtij

studimi, është përdorur testi JB për normalitetin për të testuar hipotezën zero të supozimeve për

shpërndarjen e gabimeve normalisht. Hipoteza përkatëse për këtë test diagnostikues është: H0:

Shpërndarja e termit të gabimit është normale.

2. Testi për heteroskedasticitetin.

Heteroskedascitetin mund ta përkufizojmë si problemin kur varianca ndryshon ndër observime.

Nëse gabimet nuk kanë një variancë të vazhdueshme, ata thuhet se janë heteroskedastik. Ajo që

është supozuar deri tani është se varianca e gabimeve është konstante. Ka shumë teste për të

testuar heteroskedascitetin, megjithatë nuk ka një përgjigje se cili prej tyre është më i miri. Në

rast kur testi nuk refuzon hipotezën zero atëherë nuk kemi prova të dyshojmë për

heteroskedascitet. Në rastin e kundërt do të duhet të rishqyrtohet modeli ose do të përdoren

vlerësues të derivuar për gabimet standarte që modeli të jetë më i mirë, linear dhe i

pazhvendosur. Për të testuar për praninë e heteroskedasticitetit në studim, është përdorur testi më

popullor i quajtur testi bardhë (White test). Hipoteza përkatëse për këtë test diagnostikues është:

H0: Varianca e gabimeve është homoscedasticite.

3. Testi për korrelacionin serial.

Autokorrelacioni ose korrelacioni serial është një nga supozimet që duhet të testohet përpara se

të fillohet me interpretimin e modelit. Në rast se ekziston lidhje midis termave të gabimit të

serive të ndryshme ateherë paraqitet problemi i lidhje serike ose i quajtur si autokorrelacion. Me

fjalë të tjera, është supozuar se gabimet janë të palidhura me njëra-tjetrën. Nëse gabimet janë të

lidhura me njëri-tjetrin, do të thuhet se ato janë të "auto lidhura", apo se ata janë "të lidhura në

seri". Një test për këtë supozim është i nevojshëm. Për të provuar praninë e autokorrelacionit,

është përdorur testi Durbin-Watson. Hipoteza përkatëse për këtë test diagnostikues është: H0:

Gabimet nuk paraqesin korrelacion serial. Siç është theksuar edhe nga Brooks (2008) rregulli

për refuzimin ose jo, mund të vlerësohet duke zgjedhur intervalin e duhur në figurën e

mëposhtme:

Figura 4.1 Intervalet e refuzimit ose jo të testit Durbin-Watson.

Burimi: Mohana dhe Tekeste, 2012.

62

Në figurën 4.1 tregohet se testi Durbin-Watson ka 2 vlera kritike: vlerën më lartë kritike (Du)

dhe vlerën më të ulët kritike (dL).

4. Testi për multikolinearitetin.

Ky supozim ka të bëjë me marrëdhëniet që ekzistojnë ndërmjet variablave shpjeguese. Në qoftë

se një variabël i pavarur është një kombinim i saktë linear i variablave të tjera të pavarura,

atëherë ne themi se modeli vuan nga kolineariteti i përsosur, dhe nuk mund të vlerësohet me

metodën e katrorëve më të vegjël (Brooks, 2008). Kushti i multikolinearitetit ekziston kur ka një

korrelacion të lartë por jo perfekt mes dy ose më shumë variablave shpjeguese (Wooldridge,

2006; Cameron dhe Trivedi, 2009). Sipas Churchill dhe Iacobucci (2005), kur ka

multikolinearitet, sasia e informacionit në lidhje me efektin e variablave shpjeguese për variablat

e varura zvogëlohet. Si rezultat, shumë nga variablat shpjeguese mund të gjykohen se nuk kanë

lidhje me variablat e varura, kur në fakt ata kanë. Ky supozim lejon variablat e pavarura të jenë

të lidhura; por ata thjesht nuk mund të lidhen në mënyrë të përkryer. Në qoftë se ne nuk kemi

lejuar asnjë korrelacion midis variablave të pavarura, atëherë regresioni i shumëfishtë nuk do të

jetë shumë i dobishëm për analizën ekonometrike. Se sa korrelacioni shkakton multikolinearitet,

nuk është e përcaktuar qartë. Ndërsa Hair et al., (2006) argumenton se koefiçienti i korrelacionit

poshtë 0.9 nuk mund të shkaktojë probleme serioze multikolineariteti. Malhotra (2007) ka

deklaruar se problemi i multikolinearitetit ekziston kur koefiçienti i korrelacionit mes variablave

është më i madh se 0.75. Kennedy (2008) sugjeron se çdo koefiçient i korrelacionit mbi 0.7

mund të shkaktojë një problem serioz multikolineariteti që mund të çoj në vlerësime joefikase

dhe rezultate më pak të besueshme. Kjo tregon se nuk ka asnjë argument të qëndrueshëm për

nivelin e korrelacionit që shkakton multikolinearitet. Hipoteza përkatëse për këtë test

diagnostikues është: H0: Forma funksionale e modelit është lineare.

4.7 Hipotezat e studimit.

Në kontekstin e problemeve të theksuara, objektivi i gjerë i këtij studimi është identifikimi i

faktorëve që ndikojnë përfitueshmërinëe bankave tregtare në Shqipëri. Gjithashtu për t’ju

përgjigjur pyetjeve kërkimorë të parashtruara në kapitullin e parë, janë formuluar dy hipoteza

kryesore (për dy treguesit që do të përdoren për të matur përfitueshmërinë: ROA dhe ROE dhe

njëmbëdhjetë nënhipoteza, ku përmes analizave të zbatuara në kapitullin e pestë, do të tentohet

që ndërmjet provave empirike të vlerësohet besueshmëria e tyre dhe të merret vendimi për

pranimin e hipotezës bazë apo jo. Nga sa u tha më lart, mëposhtë është paraqitur në mënyrë të

përmbledhur ngritja e të gjitha hipotezave dhe qëllimi i testimit të tyre.

Tabela 4.1. Përmbledhje e hipotezave të studimit për modelet (ROA/ROE).

Hipotezat e studimit Qëllimi i testimit

Ho: Faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik

nuk ndikojnë tek përftueshmëria (ROA/ROE) e bankave. H1: Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe

makroekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROA/ROE) e

bankave .

Hipoteza kryesore për modelet

ROA/ROE.

H0: β1=0 Madhësia e bankës nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

H1: β1≠0 Madhësia e bankës ndikon tek përfitueshmëria

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

madhësisë së bankës.

63

(ROA/ROE) e bankave.

H0: β2=0 Menaxhimi i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

H1: β2 ≠ 0 Menaxhimi i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

menaxhimit të aktiveve.

H0: β3=0 Risku kreditor nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

H1: β3 ≠ 0 Risku kreditor ndikon tek përfitueshmëria (ROA/ROE) e

bankave.

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

riskut kreditor.

H0: β4=0 Likuiditeti i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

H1: β 4 ≠ 0 Likuiditeti i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

likuiditetit të aktiveve.

H0: β 5=0 Efiçenca operacionale nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

H1: β5 ≠ 0 Efiçenca operacionale ndikon tek përfitueshmëria (ROA/ROE) e bankave.

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

efiçencës operacionale.

H0: β6=0 Mjaftueshmëria e kapitalit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA/ROE) e bankave.

H1: β6 ≠ 0 Mjaftueshmëria e kapitalit ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

Për të testuar lidhjen midis përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

mjaftueshmërisë së kapitalit.

H0: β7=0 Kosto e financimit nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

H1: β7 ≠ 0 Kosto e financimit ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

kostos së financimit.

H0: β8=0 Përqëndrimi nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA/ROE)

e bankave.

H1: β8≠0 Përqëndrimi ndikon tek përfitueshmëria (ROA/ROE) e

bankave.

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

përqëndrimit.

H0: β9=0 Aktiviteti ekonomik nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

H1: β9≠0 Aktiviteti ekonomik ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

aktivitetit ekonomik.

H0: β10=0 Inflacioni nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA/ROE)

e bankave.

H1: β10≠0 Inflacioni ndikon tek përfitueshmëria (ROA/ROE) e

bankave.

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe

inflacionit.

H0: β11=0 Norma e kursit të këmbimit nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROA/ROE) e bankave. H1: β11≠0 Norma e kursit të këmbimit ndikon tek përfitueshmëria

(ROA/ROE) e bankave.

Për të testuar lidhjen midis

përfitueshmërisë (ROA/ROE) dhe normës së kursit të këmbimit.

Burimi: Autori.

64

KAPITULLI I PESTË

5 ANALIZA E TË DHËNAVE DHE GJETJET

Në kapitullin e mëparshëm u prezantua metoda kërkimore e aplikuar në studim, modeli i

përdorur, testet diagnostikuese dhe një përmbledhje e hipotezave bazë dhe nënhipotezave për të

dy modelet e përfitueshmërisë. Ndërsa qëllimi i këtij kapitulli është që të paraqesë rrezultatet e

analizës empirike për matjen e përfitueshmërisë ndërmjet dy treguesve, kthimi nga aktivet dhe

kthimi nga kapitali. Gjatë kapitullit do të analizohen përcaktuesit e përfitimit të bankave

tregtare, duke përdorur të dhënat vjetore të databazës së mbledhur, ku të gjitha variablat janë

trajtuar për çdo periudhë kohore të përfshirë në këtë kërkim. Studimi është i mbështetur në një

segment kohor që shtrihet nga periudha 2009 deri në vitin 2014 dhe merr në konsideratë të

gjitha bankat tregtare17

që operojnë në sistemin bankar në Shqipëri. Objektivi kryesor në

zgjedhjen e kësaj periudhe të veçantë studimore si mostër është se vetëm nga viti 2009 e më tej

mund të flasim për të dhëna homogjene. Më tej është aplikuar analiza diskriminante për të parë

në qoftë se të dhënat e databazës janë më të vërtet të vendosura në grupin e duhur, sipas ndarjes

në grupe të bankave tregtare nga klasifikimi zyrtar i BSH. Që analiza të jetë sa më konsistente në

fund janë analizuar variablat e varur të përfitueshmërisë (ROA/ROE) sipas ndarjes së bankave

në grupe, duke mos marrë në konsideratë ato të dhëna të databazës që nuk ishin në grupin e

duhur. Në seksioni 5.1 do të paraqiten testet që justifikojnë vlefshmërinë e modeleve

(ROA/ROE). Seksioni 5.2 bën një analizë të koefiçëntëve Pearson në matricën e korrelacionit.

Seksioni 5.3 paraqet statistikën përshkruese të të dhënave për modelet e përfitueshmërisë

(ROA/ROE). Në seksionin 5.4 ilustrohet testi i shkakësisë Granger për modelin ROA. Seksioni

5.5 jep rrezultatet e analizës së regresionit për modelin ROA. Seksioni 5.6 interpreton testin e

shkakësisë Granger për modelin ROE. Në seksionin 5.7 paraqiten rrezultatet e analizës së

regresionit për modelin (ROE). Në seksionin 5.8 zbatohet analiza diskriminante tek të dhënat

dhe pastaj analizohen përcaktuesit e përfitueshmërisë (ROA/ROE) të bankave sipas grupeve.

Dhe së fundi, në seksionin 5.9 bëhet një përmbledhje e konkluzioneve të intervistës.

5.1 Testet për vlefshmërinë e modeleve (ROA/ROE).

Para se të vazhdohet më tej me analizën ekonometrike të të dhënave, hapi i parë që do të

ndërmerret është testimi i vlefshmërisë së modeleve (ROA/ROE), duke verifikuar ndërmjet

testeve përkatëse nëqoftëse janë përmbushur supozimet e modelit klasik të regresionit linear

(CLRM).

1. Një nga kriteret që duhet të përmbushin modelet (ROA/ROE) të përzgjedhur është që mbetjet

duhet të jenë rastësore dhe prandaj duhet të studiohet shpërndarja e tyre. Një nga testet më të

zakonshme që aplikohet për normaliten është testi Jarque-Bera. Edhe në rastin e këtij studimi,

17 Sistemi bankar shqiptar përbëhet nga 16 banka tregtare.

65

është përdorur testi JB për normalitetin për të testuar hipotezën zero të supozimeve për

shpërndarjen normale të gabimeve, ku do të vlerësohet vlera p e testit për të kontrolluar

normalitetin e të dhënave dhe gjithashtu do të ilustrohet edhe forma e histogramës. Nëse mbetjet

kanë shpërndarë normale, histograma duhet të jetë në formën e këmbanës (Brooks, 2008).

2

2

2

2 ~4

3

6

KS

nJB

E cila shërben për testimin e hipotezës 2

0 ,0~: NuH i,

Hipoteza përkatëse për këtë test është: H0: Shpërndarja e termit të gabimit është normale.

Rrezultatet për testimin e normalitetit për modelin ROA paraqiten në figurën 5.1 mëposhtë:

Figura 5.1 Testimi për shpërndarje normale për modelin ROA dhe histograma.

Burimi: Llogaritje të autorit.

Për mostrën e studimit me 96 vëzhgime, duke konsideruar nivelin e rëndësisë 5%, në figurën 5.1

shikohet që skeëness është -0.255, kurtosis 2.425 statistika JB 2.36 me probabilitet

0.306790>0.05, që do të thotë se kriteri përmbushet. Gjithashtu, po t’i hedhim një sy edhe

histogramës shikohet se është e ngjashme me formën e këmbonës, që tregon se mbetjet kanë

shpërndarje normale. Pra, meqënëse hipoteza bazë e ngritur qëndron, thuhet që mbetjet e modelit

ROA janë rastësore dhe kanë shpërndarje normale.

Në po të njëjtën mënyrë testojmë modelin ROE për normalitet. Për mostrën e studimit me 96

vëzhgime, duke konsideruar nivelin e rëndësisë 5%, në figurën 5.2 më lart shikohet që skeëness

është 0.099, kurtosis 3.841 statistika JB 2.98 me probabilitet 0.224324>0.05, që do të thotë se

kriteri përmbushet. Përveç rrezultateve empirike, po t’i hedhim një sy edhe histogramës shikohet

se është e ngjashme me formën e këmbonës, që tregon se mbetjet kanë shpërndarje normale. Pra,

meqënëse hipoteza bazë e ngritur qëndron, thuhet që mbetjet e modelit ROE janë rastësore dhe

kanë shpërndarje normale.

Rrezultatet për testimin e normalitetit për modelin ROE paraqiten në figurën 5.2 mëposhtë:

0

2

4

6

8

10

12

-0.010 -0.005 0.000 0.005 0.010

Series: Standardized Residuals

Sample 2009 2014

Observations 96

Mean 3.87e-19

Median 0.000251

Maximum 0.010760

Minimum -0.011892

Std. Dev. 0.005205

Skewness -0.255395

Kurtosis 2.425641

Jarque-Bera 2.363184

Probability 0.306790

66

Figura 5.2 Testimi për shpërndarje normale për modelin ROE dhe histograma.

Burimi: Llogaritje të autorit.

2. Një supozim tjetër i modelit të regresionit linear është që mbetjet duhet të kenë të njëjtën

variancë për disa zgjedhje, pra, duhet të plotësohet kriteri i homoskedasticitetit. Për të testuar për

praninë e heteroskedasticitetit në studim, është përdorur testi më popullor i quajtur testi bardhë

(Ëhite test). Hipoteza përkatëse për këtë test diagnostikues është: H0: Varianca e gabimeve është

homoscedasticite.

Table 5.1 Testimi për heteroskedasticitet për modelin ROA. Testi White18

.

F-statistic 9.668707 Prob. F(74,21) 0.2393

Obs*R-squared 93.26267 Prob. Chi-Square(74) 0.2713

Scaled explained SS 130.9754 Prob. Chi-Square(74) 0.2183

Burimi: Llogaritje të autorit.

Sipas rrezultateve në tabelën 5.1, testi ka llogaritur Obs*R-squared=0.2713 që është më e madhe

se 0.05, pra, hipoteza bazë e ngritur qëndron. Prandaj, thuhet se varianca e gabimeve është

homoskedasticite dhe modeli ROA plotëson kushtin për mbetjet me variancë të njëjtë.

Në po të njëjtën mënyrë testojmë modelin ROE për heteroskedasticitet. Rrezultatet për testimin e

heteroskedasticitetit për modelin ROE paraqiten në tabelën 5.2 mëposhtë:

Table 5.2 Testimi për heteroskedasticitet për modelin ROE. Testi White19

.

F-statistic 1.274416 Prob. F(54,41) 0.2106

Obs*R-squared 60.15904 Prob. Chi-Square(54) 0.2627

Scaled explained SS 49.98005 Prob. Chi-Square(54) 0.6301

Burimi: Llogaritje të autorit.

18 Rrezultatet e plota të testit në apendiks II. 19 Idem.

0

2

4

6

8

10

12

14

-0.010 -0.005 0.000 0.005 0.010

Series: Standardized Residuals

Sample 2009 2014

Observations 96

Mean -7.23e-20

Median 9.44e-05

Maximum 0.012566

Minimum -0.011490

Std. Dev. 0.004120

Skewness 0.099172

Kurtosis 3.841423

Jarque-Bera 2.989329

Probability 0.224324

67

Sipas rrezultateve në tabelën 5.2, testi ka llogaritur Obs*R-squared=0.2627 që është më e madhe

se 0.05, pra, hipoteza bazë e ngritur qëndron. Prandaj, thuhet se varianca e gabimeve është

homoskedasticite dhe modeli ROE plotëson kushtin për mbetjet me variancë të njëjtë.

3. Hapi tjetër për vlefshmërinë e modelit është që termat e gabimit t’i vlerësojmë për

autokorrelacion ose korrelacion serial. Për të testuar termat e gabimit për autokorrelacion

përdorim testin Durbin Watson. Nësë termat e gabimit do të krijojnë korrelacion serial atëherë

koefiçentët e llogaritur me metodën e katrorëve më të vegjël nuk do të jenë efiçent kundrejt

koefiçentëvetë tjerë, edhe nëqoftëse janë linear, të pazhvendosur dhe kanë shpërndarje normale.

Hipoteza përkatëse për këtë test diagnostikues është: H0: Gabimet nuk paraqesin korrelacion

serial. Do të përdoren tabelat e sinjifikancës DW duke konsideruar 95 vëzhgime si përafrimin e

96 vëzhgimeve me 11 variabla shpjeguese për nivelin e rëndësisë 5%, për të përcaktuar vlerat dL

dhe dU, që janë 1.418 dhe 1.93020

respektivisht. Vlerwsohet se intervali dU me 4dU, wshtw

zona ku nuk hidhet hipoteza bazw, pra, 1.930 dhe 2.07.

Tabela 5.3 Testi për autokorrelacionin për modelin ROA. Testi Durbin Watson21

.

Variablat Testi DW

Variablat specifike bankare, të industrisë dhe makroekonomike 1.975

Burimi: Llogaritje të autorit.

Tabela 5.4 Testi për autokorrelacionin për modelin ROE. Testi Durbin Watson.

Variablat Testi DW

Variablat specifike bankare, të industrisë dhe makroekonomike 2.037

Burimi: Llogaritje të autorit.

Duke j’u referuar intervaleve të refuzimit ose jo të testit DW, në figurën 4.1, thuhet që si për

modelin ROA dhe për modelin ROE, vlerat e DW e gjetura në tabelat 5.3 dhe 5.4 për secilin

model janë midis intervalit ku nuk ka autokorrelacion, kështu që nuk e hedhim poshtë hipotezën

bazë. Prandaj, thuhet që gabimet nuk krijojnë autokorrelacion ose korrelacion serial.

4. Dhe së fundi, vlerësojmë formën funksionale të modelit. Hipoteza përkatëse për këtë test

diagnostikues është: H0: Forma funksionale e modelit është lineare. Më poshtë në tabelat 5.5

dhe 5.6 paraqiten rrezultatet e testit për secilin model.

Tabela 5.5 Rrezultatet e testit Reset Ramsey për modelit ROA.

Ramsey RESET

Value Probability

t-statistic 1.737221 0.0861

F-statistic 3.017937 0.0861

Likelihood ratio 3.428663 0.0641 Burimi: Llogaritje të autorit.

20 https://www3.nd.edu/~wevans1/econ30331/Durbin_Watson_tables.pdf 21 Apendiks II.

68

Duke u mbeshtetur në testin Fisher shihet që hipoteza bazë është e vërtetë, meqënëse vlera p

(0.0861) është më e madhe se alpha (0.05). Pra, forma funksionale për modelin ROA është

lineare.

Tabela 5.6 Rezultatet e testit Reset Ramsey për modelit ROE.

Ramsey RESET

Value Probability

t-statistic 1.637000 0.0941

F-statistic 3.017837 0.0961

Likelihood ratio 3.328753 0.0541 Burimi: Llogaritje të autorit.

Duke u mbeshtetur në testin Fisher shihet që hipoteza bazë është e vërtetë, meqënëse vlera p

(0.0941) është më e madhe se alpha (0.05). Pra, forma funksionale për modelin ROE është

lineare. Më poshtë në tabelat 5.7 dhe 5.8 paraqiten rrezultatet përmbledhëse të testeve për

vlefshmërinë e secilin model (ROA/ROE).

Tabela 5.7 Testet për vlefshmërinë e modelit ROA.

Testi Lloji i testit Statistika Hipoteza

Testi i normalitetit Jarque - Bera JB=2.36

Prob 0.306790

Shpërndarja e termave të

gabimit është normale.

Testi i heteroskedasticitetit White Test Obs*R-

squared=0.2713

Mbetjet kanë variancë të

njëjtë.

Testi për autokorrelacion Durbin Watson d>dU

2.039>1.930

Gabimet nuk kanë

korrelacion serial.

Testi për formën funksionale Ramsey RESET Prob 0.0861 Forma funksionale është

lineare.

Burimi: Llogaritje të autorit.

Tabela 5.8 Testet për vlefshmërinë e modelit ROE.

Testi Lloji i testit Statistika Hipoteza

Testi i normalitetit Jarque - Bera JB= 2.98

Prob 0.224324

Shpërndarja e termave të

gabimit është normale.

Testi i heteroskedasticitetit White Test Obs*R-

squared=0.2627

Mbetjet kanë variancë të

njëjtë.

Testi për autokorrelacion Durbin Watson d>dU

2.358>1.930

Gabimet nuk kanë

korrelacion serial.

Testi për formën funksionale Ramsey RESET Prob 0.0941 Forma funksionale është

lineare.

Burimi: Llogaritje të autorit.

Pas testimit të hipotezave për verifikimin e supozimeve të modelit klasik të regresionit linear për

vlefshmërinë e modeleve, u konstatua se hipotezat bazë të ngritura nuk u hodhën poshtë. Prandaj,

me bindje mund të thuhet se modeli linear është më i përshtatshmi nga ana funksionale sipas

testeve të gjeneruara dhe modelet e përdorura për të analizuar lidhjen ndërmjet variablave të

përdorura janë të duhurat.

69

5.2 Analiza e korrelacionit për modelet e përfitueshmërisë (ROA/ROE).

Korrelacioni është një mënyrë për të matur shkallën në të cilën dy ose më shumë variabla janë të

lidhura me njëra-tjetrën. Gjerësisht korrelacioni statistikor më i përdorur është koefiçienti

Pearson, zakonisht quhet korrelacioni Pearson i cili është përdorur edhe në këtë studim.

Koefiçienti i korrelacionit ndërmjet dy variablave varion nga + 1 (dmth, marrëdhënie pozitive

perfekte) në -1 (dmth, marrëdhënie negative perfekte). Në këtë kontekst, për të testuar lidhjen

mes variablit të varur dhe variablave të pavarur në matricën e korrelacionit, kemi parasysh që sa

më i lartë të jetë koefiçenti Pearson aq më e fortë është lidhja. Kurse për të testuar lidhjen midis

variablave të pavarura, kemi parasysh në këtë rast që koefiçenti Pearson duhet të jetë sa më i

vogël, përndryshe një vlerë e lartë midis variablave do ta dëmtonte modelin. Tabela 5.9 më

poshtë tregon matricën e korrelacionit midis variablave të varur ROA/ROE dhe variablave të

pavarura.

Tabela 5.9 Matrica e korrelacionit.

Burimi: Llogaritje të autorit.

Tabela 5.9 paraqet matricën e korrelacionit ndërmjet variablave të varura (ROA/ROE) dhe

variablave të pavarura të konsideruara në studim, në kolonën e parë përshkruhet lidhja midis

ROA dhe gjitha variablave shpjeguese, kurse në kolonën e dytë përshkruhet lidhja midis ROE

dhe gjitha variablave shpjeguese. Në këtë mënyrë analizojmë secilën marrëdhënie duke parë

koefiçentët Pearson dhe vërejmë se lidhja më e fortë pozitive është midis ROA-ROE (0.7), ROA-

AEK (0.527), kurse lidhja negative më e fortë është midis ROA – LIK (-0.505), po ashtu lidhja

pozitive më e fortë është midis ROE-AEK (0.542), kurse lidhja negative më e fortë është midis

ROE – LIK (-0.690).

Ndërsa përsa i përket marrëdhënieve të variablave të pavarura mund të themi se kemi një lidhje

pozitive të moderuar midis NKK dhe MADH (0.446), KAP dhe MAK (0.481) dhe KFN dhe

KAP (0.484). Nga ana tjetër kemi lidhje negative të moderuar midis variablit makroekonomik

INF dhe atij specifik bankar LIK (0.444) dhe mes variablave specifik bankarë LIK dhe MADH

ROA ROE MADH MAK RKR LIK EOP KAP KFN PRQ AEK INF NKK

ROA 1

ROE .700 1

MADH .324 .376 1

MAK .260 .271 -.377 1

RKR -.150 -.108 -.013 -.029 1

LIK -.505 -.690 -.495 .021 -.085 1

EOP .208 .346 .329 -.100 .423 -.418 1

KAP .309 .286 -.188 .481 -.057 .089 .092 1

KFN -.246 -.221 -.404 .215 -.084 .450 -.383 .484 1

PRQ .431 .500 .382 .114 -.137 -.345 .226 .382 .132 1

AEK .527 .542 .317 -.059 .072 -.309 .298 .057 -.316 .263 1

INF .384 .456 .390 .044 .083 -.444 .179 .162 -.101 .472 .307 1

NKK .372 .438 .446 .119 -.112 -.271 .247 .480 .173 .076 .167 .356 1

70

(0.495). Sipas Kennedy (2008) theksohet se ka problem të multikolinearitetit kur koefiçentët e

korrelacionit janë më të mëdhenj se 0.7. Prandaj, këto vlera të ulta në matricën e korrelacionit

vertetojnë përsëri se studimi nuk ka problem të multikolinearitetit.

5.3 Statistika përshkruese e të dhënave për modelet e përfitueshmërisë (ROA/ROE).

Për analizën empirike janë marrë në studim 16 banka tregtare për periudhën 6 vjeçare (2009-

2014), me një bazë të dhënash panel prej 96 vezhgimesh. Për të ndërtuar këtë bazë të dhënash

panel janë përdorur raportet financiare të llogaritura për variablat e varura dhe të pavarura të

marra në konsideratë. Për llogaritjet e raporteve financiare janë përdorur të dhënat nga pasqyrat

financiare të audituara të bankave tregtare, si, bilanci kontabël, pasqyra e të ardhurave dhe

shpenzimeve, sikurse të dhënat për variablat makroekonomike janë përdorur burimet si INSTAT,

BSH dhe Bankscope22

. Të dhënat për të ndërtuar modelin e përfitueshmërisë së bankave

shqiptare në këtë dizertacion, janë analizuar dhe përpunuar duke përdorur softwerët SPSS 22

dhe Eviews 7. Metoda e zakonshme e katrorëve më të vegjël është përdorur për vlerësimin e

modeleve të regresionit linear të shumëfishtë. Sipas Brooks (2008), Verbeek (2004) dhe

Wooldridge (2006), thuhet se modeli me efekte të rastësishme është më i përshtatshëm, kur

subjektet në mostër janë zgjedhur rastësisht nga popullsia, kurse modeli me efekte fikse është më

i besueshëm kur subjektet në mostër përbëjnë të gjithë kuadrin e popullsisë/mostrës. Prandaj,

mostra për këtë studim nuk është zgjedhur rastësisht por ajo është e barabartë me gjithë

popullatën meqënëse janë marrë në konsideratë të gjitha bankat tregtare të sistemit bankar,

prandaj modeli me efekte fikse mendohet se është më i përshtatshëm. Modelet me efekte fikse

rrezultojnë të jenë efiçente pasi ato pasqyrojnë për çdo bankë modele me intercept të ndryshëm.

Për testimin e rëndësisë si për koefiçentët ashtu dhe për modelet e ndërtuara është përdorur një

nivel besueshmërie p = 95% ose niveli rëndësisë 5%. Ndërsa nw studim janw pwrdorur

paraprakisht disa teste qw që masin vlefshmwrinw e modelit si: testin për formën funksionale,

korrelacionin serial, heteroskedasticitetin dhe normalitetin e mbetjeve; R2, i cili shpjegon

variacionin e treguesve të përfitueshmërisë ndaj variablave të marra në studim; Statistika F, për

të treguar se sa i përshtatshëm është modeli etj.

Në tabelën 5.10 më poshtë janë paraqitur rrezultatet për statistikën përshkruese të variablave të

pavarura (specifikë bankarë, specifikë të industrisë dhe makroekonomikë) të përdorur për të

shpjeguar përfitueshmërinë e bankave (ROA dhe ROE) në këtë dizertacion. Variablat e varura

janë ROA dhe ROE, kurse variablat e tjera janë të pavarura si, madhësia e bankës, menaxhimi i

aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i kapitalit, kosto e

financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit. Për çdo

variabël në tabelë është dhënë mesatarja, devijimi standart, minimumi dhe maksimumi i vlerës.

Tabela 5.10. Statistika përshkruese e variablave.

Nr.

Vëzhg

Mesat. Min Max Dev. st.

ROA 96 .023710 .0023 .0402 .0096

ROE 96 .024589 .0034 .0403 .0092

22 Databazë të dhënash (akses i limituar).

71

MADH 96 22.266814 19.5649 26.0070 1.2950

MAK 96 .112549 .0112 .2803 .0412

RKR 96 .494831 .2153 .7820 .1427

LIK 96 .714353 .5008 2.0000 .1794

EOP 96 .403944 .1818 .6136 .0906

KAP 96 .010401 .0049 .0177 .0030

KFN 96 .023717 .0107 .0597 .0069

PRQ 96 .264667 .1406 .4997 .1121

AEK 96 .090758 -.0200 .1264 .0434

INF 96 .142022 -.1057 .3640 .1268

NKK 96 11.332650 8.5425 18.1947 3.6249

Burimi: Llogaritje të autorit.

Sipas tabelës 5.10, të gjitha variablat e përbërë nga 96 vëzhgime dhe përfitueshmëria e matur në

këtë studim përkatësisht; me ROA dhe ROE tregojnë se bankat shqiptare arriten, mesatarisht,

një fitim pas tatimit pozitiv gjatë gjashtë viteve të marra në analizë23

. Për mostrën totale,

mesatarja e ROA është 2.37% me një minimum prej 0.23% dhe një maksimum prej 4.02%. Kjo

do të thotë se banka më fitimprurëse në mesin e bankave të marra në konsideratë ka fituar 4.02%

të fitimit pas tatimit për një lek të vetëm të investuar në aktivet e firmës. Nga ana tjetër, banka

më pak fitimprurëse e bankave të analizuara ka fituar 0.23 cent të fitimit pas tatimit për çdo lek

të investuar në aktivet e firmës. Statistika për devijimin standard për ROA është (0.0096), e cila

tregon se variacioni i përfitueshmërisë midis bankave të zgjedhura është shumë i vogël. Ky

rrezultat nënkupton se këto banka kanë nevojë për të optimizuar përdorimin e aktiveve të tyre për

rritjen e kthimit të aktiveve.

Për mostrën e konsideruar, mesatarja e ROE është 2.45% me një minimum prej 0.34% dhe një

maksimum prej 4.03%. Kjo do të thotë se banka më fitimprurëse në mesin e bankave të marra në

konsideratë ka fituar 4.03% të fitimit pas tatimit për një lek të vetëm të investuar në kapitalin e

firmës. Ndërkohë që, banka më pak fitimprurëse e bankave të studiuara ka fituar 0.34 cent të

fitimit pas tatimit për çdo lek të investuar në kapitalin e firmës. Statistika për devijimin standard

për ROE është (0.0092), e cila edhe në këtë rast tregon për një variacion të përfitueshmërisë

midis bankave të zgjedhura shumë të vogël. Ky rrezultat nënkupton se këto banka kanë nevojë

për të optimizuar përdorimin e kapitalit të tyre për rritjen e kthimit nga kapitali. Përsa i përket

variablave shpjeguese24

të modelit ka disa statistika interesante që duhet të përmenden.

Përkundër dispersionit të vogël në vlerat minimale dhe maksimale të ROA dhe ROE

mund të shihet një variacion relativisht i lartë në raportin e provizioneve për humbjen e

kredive/totali i kredive (0.1427). Provigjionet që mbajnë bankat tregtare shqiptare për

kreditë e humbura janë mesatarisht 49.5% të totalit të kredive të klasifikuara brenda një

viti. Ku edhe nga të dhënat e BSH niveli i provigjioneve vazhdon të ketë rritje nga viti në

vit, duke shfaqur një rritje më të madhe se rritja e kredive me probleme. Në fund të vitit

23

Edhe sipas treguesve të sistemit bankar gjatë viteve të analizës në punim. Shih kapitullin 2. 24 Madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i

kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit.

72

2014 raporti provizione për humbjen e kredive/totalit të kredive llogaritet 67.1% nga

65.2% që ishte një vit më parë25

. Prandaj, bankat janë të detyruara të mbajnë veçmas

fonde rezervë për të përballuar humbjet nga rritjet e kredive me probleme, duke ndikuar

kështu negativisht në përfitueshmërinë bankare.

Nga analiza përshkruese e variablave konkludojmë se bankat tregtare në Shqiptari kanë

mjaftueshmërinë e kapitalit, me një mesatare prej 10.4% dhe një devijim standart

(0.0030). Përkundrejt minimumit rregullator të kërkuar nga BSH prej 12%26

, raporti i

mjaftueshmërisë së kapitalit si tregues thelbësor i mbikëqyrjes në fund të 2014 raportohet

16.8%27

. Kjo dëshmon për një kapitalizim të mirë të sistemit bankar shqiptar.

Nga ana tjetër, rezultatet e statistikave përshkruese tregojnë se, raporti i aktiveve likuide

ndaj totalit të aktiveve është 71.4%, mesatarisht, me një minimum prej 50%. Sipas të

dhënave treguesi i likuiditetit arriti ne nivelin 40.4% ne fund te vitit 201428

.

Sipas tabelës 5.1 tregohet gjithashtu se rritja mesatare e PBB-së reale në Shqipëri për

gjashtë vitet e studimit (2009-2014) ka qenë 9.07%, me një maksimum prej 12.64% dhe

një minimum prej -2% me një devijim të vogël standard (0.0434); kjo nënkupton se rritja

ekonomike në Shqipëri gjatë periudhës së vitit 2009 deri në vitin 2014 mbetet relativisht

e qëndrueshme dhe si rezultat i kësaj rritje të qëndrueshme ekonomike, ajo ka tendencë të

kontribuoj pozitivisht në përfitimin e bankave tregtare. Variabli tjetër makroekonomik në

studim është inflacioni, i cili ka deri diku një devijim standart më të lartë (0.126) në

krahasim me PBB; kjo nënkupton se norma e inflacionit në Shqipëri gjatë periudhës së

studimit mbetet disi e paqëndrueshme. Variabli i fundit makroekonomik i përdorur në

këtë studim, ka devijimin standard më të lartë (3.625) krahasuar me variablat e tjera

analizës; kjo nënkupton se norma e kursit të këmbimit gjatë periudhës së studimit mbetet

shumë e paqëndrueshme.

5.4 Testi i shkakësisë Granger për modelin ROA.

Në këtë çështje është përdorur testi i shkakësisë Granger, me qëllim evidentimin në mënyrë

empirike të drejtimit të lidhjes shkakësore midis dy variablave, variablit të varur (ROA) dhe

secilit prej variablave të pavarura. Nw studim, është përdorur testi standart i shkakësisë Granger

(Granger, 1988), që të testohet nëse një tregues ekonomik shkakton një tjetër, duke u përpjekur

të përcaktojë se si vlerat e shkuara të një variabli ndihmojnë në parashikimin e ndryshimeve të

një variabli tjetër. Thuhet se, variabli Y është pasojë Granger e variablit X, nëse variabli X

ndihmon në parashikimin e vlerës së variablit Y. Hipoteza zero që testohet në këtë test është se:

variabli X nuk shkakton Granger variablin Y dhe variabli Y nuk shkakton Granger variablin X.

Shprehja “Granger shkakton” nuk do të thotë se treguesi që shkaktohet është efekt apo rrezultat i

treguesit që shkakton. Kjo pasi shkakësia Granger mat preçedentët dhe përbërjen e informacionit

25 Raporti i Mbikëqyrjes së Bankës së Shqipërisë, 2014. 26 Për disa banka ky nivel është kërkuar më i lartë se minimumi rregullator. 27 Tregues ky që i krahasuar me një vit më parë ka shfaqur trend rënës me 1.1 pikë përqindje, duke u kthyer në

nivelin e vitit 2006. 28 Raporti i Mbikëqyrjes së Bankës së Shqipërisë, 2014.

73

dinamik të një serie kohore dhe nuk do të thotë shkakësi në kuptimin e mirëfilltë. Nëpërmjet

testit Granger janë testuar hipotezat e mëposhtme për modelin ROA:

1. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe MADH:

1.1 Ho: ROA nuk shkakton MADH

H1: ROA shkakton MADH

1.2 Ho: MADH nuk shkakton ROA

H1: MADH shkakton ROA

2. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe MAK:

2.1 Ho: ROA nuk shkakton MAK

H1: ROA shkakton MAK

2.2 Ho: MAK nuk shkakton ROA

H1: MAK shkakton ROA

3. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe RKR:

3.1 Ho: ROA nuk shkakton RKR

H1: ROA shkakton RKR

3.2 Ho: RKR nuk shkakton ROA

H1: RKR shkakton ROA

4. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe LIK:

4.1 Ho: ROA nuk shkakton LIK

H1: ROA shkakton LIK

4.2 Ho: LIK nuk shkakton ROA

H1: LIK shkakton ROA

5. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe EOP:

5.1 Ho: ROA nuk shkakton EOP

H1: ROA shkakton EOP

5.2 Ho: EOP nuk shkakton ROA

H1: EOP shkakton ROA

6. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe KAP:

6.1 Ho: ROA nuk shkakton KAP

H1: ROA shkakton KAP

6.2 Ho: KAP nuk shkakton ROA

H1: KAP shkakton ROA

7. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe KFN:

7.1 Ho: ROA nuk shkakton KFN

H1: ROA shkakton KF

7.2 Ho: KFN nuk shkakton ROA

H1: KFN shkakton ROA

8. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe PRQ:

74

8.1 Ho: ROA nuk shkakton PRQ

H1: ROA shkakton PRQ

8.2 Ho: PRQ nuk shkakton ROA

H1: PRQ shkakton ROA

9. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe AEK:

9.1 Ho: ROA nuk shkakton AEK

H1: ROA shkakton AEK

9.2 Ho: AEK nuk shkakton ROA

H1: AEK shkakton ROA

10. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe INF:

10.1 Ho: ROA nuk shkakton INF

H1: ROA shkakton INF

10.2 Ho: INF nuk shkakton ROA

H1: INF shkakton ROA

11. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROA dhe NKK:

11.1 Ho: ROA nuk shkakton NKK

H1: ROA shkakton NKK

11.2 Ho: NKK nuk shkakton ROA

H1: NKK shkakton ROA

Testimi i hipotezave mund të kryhet duke u bazuar në krahasimin e vlerës p (e cila gjendet në

tabelën e testit Granger), ku në qoftëse vlera p>α=0.05 => H0 nuk hidhet poshtë.

Nga rrezultatet e testit Granger29

për modelin ROA, për hipotezën 1.1 të testit Granger vërejmë

se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.8072) është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, që

do të thotë se ka evidenca të mjaftueshme që hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke konkluduar

se, ROA nuk shkakton MADH. Ndërsa për hipotezën 1.2 vërejmë se vlera p (0.0062) është më e

vogël se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidence të mjaftueshme të pranojmë se,

hipoteza bazë hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se: MADH ndikon në vlerën e ROA

në periudha afatshkurtëra. Për hipotezën 2.1 të testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të

parë vlera p (0.3023) është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca që

hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke konkluduar se, ROA nuk shkakton MAK. Ndërsa për

hipotezën 2.2 vërejmë se vlera p (0.0214) është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon

që ka evidence të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se:

MAK ndikon në vlerën e ROA. Për hipotezën 3.1 të testit Ganger vërejmë se në të dhënat e

rreshtit të parë vlera p (0.6658) është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka

evidenca që hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke konkluduar se, ROA nuk shkakton RKR.

Ndërsa për hipotezën 3.2 vërejmë se vlera p (0.0384) është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%,

kjo tregon që ka evidence të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet poshtë, duke arritur në

konkluzionin se: RKR ndikon në vlerën e ROA. Për hipotezën 4.1 të testit Granger vërejmë se në

të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.0581) është pak më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, që do

të thotë se ka evidenca që hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke konkluduar se, ROA nuk

29 Rrezultatet e plota të Testit Ganger për modelin ROA, në apendiks II tabela 5.11.

75

shkakton LIK. Ndërsa për hipotezën 4.2 vërejmë se vlera p (0.0076) është më e vogël se niveli i

rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet poshtë, duke

arritur në konkluzionin se: LIK ndikon në vlerën e ROA. Për hipotezën 5.1 të testit Granger

vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.1797) është më e madhe se niveli i rëndësisë

5%, që do të thotë se ka evidenca që hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke konkluduar se, ROA

nuk shkakton EOP. Ndërsa për hipotezën 5.2 vërejmë se vlera p (0.0479) është më e vogël se

niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet poshtë,

duke arritur në konkluzionin se: EOP ndikon në vlerën e ROA. Për hipotezën 6.1 të testit

Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.0061) është më e vogël se niveli i

rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca që hipoteza bazë hidhet poshtë, duke konkluduar se,

ROA shkakton EOP. Ndërsa për hipotezën 6.2 vërejmë se vlera p (0.0013) është më e vogël se

niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet poshtë,

duke arritur në konkluzionin se: EOP ndikon në vlerën e ROA. Për hipotezën 7.1 të testit

Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.0443) është më e vogël se niveli i

rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca që hipoteza bazë hidhet poshtë, duke konkluduar se,

ROA shkakton KFN. Ndërsa për hipotezën 7.2 vërejmë se vlera p (0.0024) është më e vogël se

niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet poshtë,

duke arritur në konkluzionin se: KFN ndikon në vlerën e ROA. Për hipotezën 8.1 të testit

Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.4464) është më e madhe se niveli i

rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca që hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke konkluduar

se, ROA nuk shkakton PRQ. Ndërsa për hipotezën 8.2 vërejmë se vlera p (0.6797) përsëri është

më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të pranojmë se, hipoteza bazë

nuk hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se: PRQ nuk shkakton ROA. Për hipotezën 9.1 të

testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.3828) është më e madhe se

niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca që hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke

konkluduar se, ROA nuk shkakton AEK. Ndërsa për hipotezën 9.2 vërejmë se vlera p (0.7635)

përsëri është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të pranojmë se,

hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se: AEK nuk shkakton ROA. Për

hipotezën 10.1 të testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.0065) është

më e vogël se niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca që hipoteza bazë hidhet poshtë,

duke konkluduar se, ROA shkakton INF. Ndërsa për hipotezën 10.2 vërejmë se vlera p (0.0058)

përsëri është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të pranojmë se,

hipoteza bazë hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se: AEK shkakton ROA. Për hipotezën

11.1 të testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.6054) është më e

madhe se niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca që hipoteza bazë nuk hidhet poshtë,

duke konkluduar se, ROA nuk shkakton NKK. Ndërsa për hipotezën 11.2 vërejmë se vlera p

(0.0591) përsëri është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të

pranojmë se, hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se: NKK nuk

shkakton ROA.

5.5 Rrezultatet e analizës së regresionit për modelin (ROA).

Rrezultatet e vlerësimit të analizës së regresionit për modelin e parë (ku si variabël i varur është

përdorur kthimi nga aktivet), me të dhënat panel të përdorura janë paraqitur në tabelën 5.12. Nga

rrezultatet e gjeneruara nga softwari Eviews mund të vërejmë se statistika R2 dhe R

2 e korrigjuar

e modelit janë 56.6% dhe 50.9% respektivisht. Rezultati tregon se ndryshimet në variablat e

76

pavarura shpjegojnë 50.9% të ndryshimeve në variablin e varur (ROA). Domethënë, variablat e

pavarura të përdorura për analizën si madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor,

likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi,

aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit shpjegojnë 56.6% të ndryshimeve

në përfitueshmërinë e bankave të matur me kthimin nga aktivet. Pjesa e mbetur prej 49.1% e

ndryshimeve shpjegohet nga faktorë të tjerë që nuk janë përfshirë në model. Kështu këto variabla

bashkërisht, duket të jenë variabla të mirë shpjeguese të përfitimit të bankave tregtare në

Shqipëri.

Në tabelën 5.12 jepet informacion mbi koefiçientët e variablave të pavarur të modelit, statistikën

e studentit dhe Fisher si dhe vlerat e sinjifikancës së secilit prej tyre. Sipas rezultateve të

mëposhtme të analizës së regresionit, koefiçienti beta mund të jetë negativ ose pozitiv; beta

tregon për nivelin e ndikimit të secilit variabël në variablin e varur (ROA) kur variablat e tjerë

mbahen në nivele konstante; vlera p tregon probabilitetin e llojit të dytë, vlerat R2 tregon fuqinë

shpjeguese të modelit. Përsa i përket vlerës së sinjifkancës së statitikës Fisher ajo është (0.000),

që tregon rëndësinë e fortë statistikore të modelit të vlerësuar, e cila zgjeron besueshmërinë dhe

vlefshmërinë e modelit ROA.

Duke ju referuar, tabelës 5.12, të statistikës së regresionit, vërejmë se risku kreditor ka një

marrëdhënie negative me përfitueshëwrinë (ROA) dhe është statistikisht i rëndësishëm në 5%.

Kështu, rritja riskut kreditor me një njësi do të çojë në një rënie të ROA përkatësisht me 0.0131

njësi.

Nga ana tjetër madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, mjaftueshmëria e kapitalit dhe aktiviteti

ekonomik, kanë një lidhje pozitive më përfitueshmërinë e bankës, përkatësisht me koefiçentët

(0.001949), (0.058057), (1.064200), (0.081546) dhe (0.081546). Kështu, rritja e madhësisë së

bankës, menaxhimit të aktiveve, mjaftueshmërisë së kapitalit dhe aktivitetit ekonomik me një

njësi do të çojë në një rritje të ROA përkatësisht me 0.001949, 0.058057, 1.064200 dhe 0.081546

njësi.

Bazuar në rrezultatet e paraqitura në tabelën 5.12, në grupin e variablave të pavarura, ato

specifikë bankarë si menaxhimi i aktiveve (MAK) dhe mjaftueshmëria e kapitalit (KAP) kanë

ndikim të rëndësishëm statistikor në përfitueshmërinë bankare (ROA), përkatësisht në nivelin e

rëndësisë 1%. Variabli i pavarur, menaxhimi i aktiveve ka një lidhje pozitive me treguesin e

përfitueshmërisë (ROA), mbështetur edhe nga studimeve të autorëve të tjerë si Miller dhe Noulas

(1997); Chirwa, (2003); Sufian dhe Habibullah (2009); (Indranarain, 2009).

Nga ana tjetër, variabli raporti i kapitalit dhe përfitueshmëria e bankave të shprehur me ROA

kanë një lidhje positive midis tyre, rrezultate të pritshme dhe të ngjashme me studime të autorëve

të tjerë si, Spathis, (2002), Athanasoglou, Brissimis, dhe Delis, (2002); Naceur, (2003);

Kosmidou, (2008); Wanzenried, (2010); Karkrah dhe Ameyaw, (2010); Syafri, (2012); Obamuy,

(2013); Ongore dhe Kusa, (2013). Pritet që sa më i lartë të jetë raporti i kapitalit ndaj totalit të

aktiveve, aq më e mirëkapitalizuar është banka si rrjedhim banka përballet me kosto më të ulët

ndaj falimentimit (duke qënë se mjaftueshmëria e kapitalit është një raport që tregon për aftësinë

e bankës për të absorbuar humbjet dhe trajtuar ekspozimin e rrezikut me aksionerët) meqënëse ka

më pak rrezik, aq më e ulët është nevoja për financime të huaja dhe për këtë arsye aq më i lartë

është përfitimi i bankës. Ku sigurisht, që një nivel më i lartë i raportit të kapitalit (ku, ky raport

nxjerr në pah mjaftueshmërinë e kapitalit dhe tregon për qëndrueshmërinë e institucionit

financiar), nxit për një nivel më të lartë të përfimit, dhe në këtë mënyrë një bankë mund t’i

përmbahet lehtësisht standarteve të kapitalit rregullator, duke ofruar si kredi, kapitalin e tepërt.

77

Tabela 5.12. Analiza e regresionit për modelin ROA.

Dependent variable: ROA

Method: Panel Least Squares

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C -0.026813 0.025354 -1.057544 0.2933

MADH 0.001949 0.001068 1.825340 0.0715

MAK 0.058057 0.021729 2.671866 0.0091

RKR -0.013100 0.005839 -2.243605 0.0275

LIK -0.009329 0.006910 -1.350195 0.1806

EOP -0.005847 0.010994 -0.531782 0.5963

KAP 1.064200 0.381358 2.790557 0.0065

KFN -0.216281 0.191121 -1.131645 0.2610

PRQ -0.055812 0.044213 -1.262357 0.2103

AEK 0.081546 0.020542 3.969718 0.0002

INF 0.011908 0.007973 1.493613 0.1390 NKK 0.001398 0.001232 1.134442 0.2598

R-squared 0.566116 Mean dependent var 0.023710

Adjusted R-squared 0.509298 S.D. dependent var 0.009657

S.E. of regression 0.006765 Akaike info criterion -7.037617

Sum squared resid 0.003844 Schwarz criterion -6.717073

Log likelihood 349.8056 Hannan-Quinn criter. -6.908048

F-statistic 9.963662 Durbin-Watson stat 1.975234

Prob(F-statistic) 0.000000

Burimi: Llogaritje të autorit.

Risku kreditor (0.0275) në studim është i rëndësishëm në nivelin e rëndësisë 5% dhe ekziston një

lidhje negative midis tij dhe përfitueshmërisë (ROA) në banka. Risku kreditor, deri tani është

risku më i rëndësishëm me të cilin përballen bankat dhe suksesi i biznesit të tyre varet nga matja

e saktë dhe menaxhimi efiçent i tij, në një masë më të madhe se çdo lloj risku tjetër (Giesecke,

2004). Rritja e riskut të kredisë do të rrit koston marxhinale të borxhit dhe kapitalit, të cilat nga

ana tjetër e rritin koston e fondeve për bankën (Agoraki, Delis dhe Pasiouras, 2011). Për të matur

riskun e kredisë, ka disa raporte të përdorura nga hulumtuesit. Në këtë studim risku i kredisë

është matur nga provizionet për humbjen e kredive ndaj totalit të kredive (Altunbas, 2005). Pritej

që risku kreditor të kishte një ndikim negative mbi përfitueshmërinë (ROA) duke interpretuar

konceptin se sa më shumë kredi të këqija të ketë banka aq më shumë do të reduktohet

përfitueshmëria e saj. Ky është një përfundim i ngjashëm edhe me studime të autorëve të tjerë si

Uchendu, (1995); Sabo, (2007); Abdou, El-Masry dhe Pointon, (2007); Kyj dhe Isik, (2008);

Radulescu dhe Tanascovici, (2012); Kanas, Vasiliou dhe Eriotis, (2012); Bolt, Haan,

Hoeberichts, Oordt dhe Swank, (2012).

Rrezultatet nga analiza empirike tregojnë se midis madhësisë së bankës dhe përfitueshmërisë

(ROA) ka një lidhje statistikore (0.0715) të rëndësishme në nivelin 10%, dhe ato janë lidhur

pozitivisht midis tyre. Një marrëdhënie pozitive tregon se banka gëzon ekonominë e shkallës, e

cila zvogëlon koston e mbledhjes dhe përpunimit të informacionit. Ky përfundim refletohet edhe

sipas të dhënave në litëraturë, nga studime të autorëve të tjerë si Hanweck dhe Humphrey,

(1987); Boyd dhe Runkle, (1993); Miller dhe Noulas, (1997); Athanasoglou, Brissimis dhe Delis,

(2008); Sufian et al., (2008), Srairi, (2008); Andreas dhe Gabrielle, (2011).

78

Aktiviteti ekonomik (0.0002) si një faktor makroekonomik në studim është statistikisht i

rëndësishëm me nivelin e rëndësisë 1% dhe është i lidhur pozitivisht me përfitueshmërinë (ROA)

sikurse evidentohet edhe nga provat empirike të autorëve të tjerë si Alexiou dhe Sofoklis, (2009);

Zainol dhe Kassim, (2010).

Mbështetur në analizën e regresionit për modelin ROA, likuiditeti i aktiveve (0.1816) është i

parëndësishëm si dhe lidhet negativisht me përfitueshmërinë (ROA) të bankave. Mbajtja e

aktiveve në një formë shumë likuide ka tendencë për të ulur të ardhurat, pasi aktivet likuide janë

të lidhura me norma më të ulëta të kthimit. Kështu që ulja e nivelit të aktiveve likuide do të sjell

në mënyrë të pashmangshme edhe rritjen e fitimit. Edhe sipas hulumtimit në literaturë nga

Heffernan dhe Fu (2008) dhe Syafri (2012) pritej një marrëdhënie e anasjelltë midis likuiditetit të

aktiveve dhe përfitueshmërisë bankare.

Të dhënat nga analiza empirike për raportin kosto të ardhura (0.5986) tregojnë që është një

variabël i parëndësishëm, por që është i lidhur negativisht më përfitueshmërinë. Ky faktor është

përdorur si një tregues i aftësisë së drejtimit për të kontrolluar kostot dhe siç pritej ai ka një lidhje

negative me fitimin, pasi menaxhimi i përmirësuar i këtyre shpenzimeve do të rrisë efiçencën

dhe për këtë arsye do të rrit fitimet në banka. Edhe sipas studimeve të tjera nga Agusma,

Monroe, Gasbarr dhe Zumwalt, (2008); Davcev dhe Hourvouliades, (2009) dhe Ponce, (2012),

pritej një marrëdhënie negative midis variablave.

Kosto e financimit (0.262) rrezulton statistikisht e parëndësishme por negative në marrëdhënien

e saj më përfitimin (ROA), duke konkluduar se një kosto më e ulët pritet të gjenerojë një kthim

më të mirë, kur fondet janë vendosur në formë afatshkurtër dhe afatgjatë si kredi për huamarrësit.

Rrezultate të pritshme edhe nga hulumtimet e autorëve Claessens dhe Hore, (2012) dhe

Lindblom, Olsson dhe Willesson, (2011).

Përqëndrimi (0.2103) si i vetmi variabël specifik i industrisë nuk është statistikisht i rëndësishëm

për fitimin (ROA) në bankat tregtare dhe ka një lidhje negative me të, përfundim i ngjashëm me

studimin e Berger (1995). Pavarësisht se nga literatura nuk ka një përfundim të qartë për lidhjen

e përqëndrimit me përfitueshmërinë sepse psh. sipas Naceur (2003), pritej një marrëdhënie

pozitive midis variablit shpjegues dhe ROA. Sa më shumë e përqendruar të jetë industria, aq më

e madhe do të jetë fuqia monopoliste e firmave. Kjo, nga ana tjetër, përmirëson marzhet e fitimit

të bankave.

Ndërsa faktorët makroekonomik inflacioni (0.1390) dhe norma e kursit të këmbimit (0.2598) nuk

janë statistikisht të rëndësishme me ROA si variabël i varur për të matur përfitueshmërinë dhe

ekziston një lidhje positive midis tyre. Edhe sipas literaturës autorë si Huizinga, (1999); Sudin,

(2004); Pasiouras dhe Kosmidou, (2007); Uhomoibhi, (2008); Karkrah dhe Ameyaw, (2010);

Goaied, (2010), inflacioni mund të ushtrojë një efekt pozitiv në përfitim, ku, një rritje në

inflacion bën që bankat të rritin normën e kreditimit për të kompensuar ndonjë kosto të lidhur me

të, në mënyrë që të kenë të ardhura më të larta. Në lidhje me literaturën e mëparshme rrezultatet

për koefiçentët pozitiv të normës së kursit të këmbimbit ndaj ROA, janë të ngjashme me

studimet e kërkuesve Evans (2014) dhe Kekilli (2013). Modeli ekonometrik ROA shkruhet si

mëposhtë:

79

ROAit = -0.026813 + 0.001949 (MADH)it + 0.058057 (MAK)it - 0.013100 (RKR)it -0.009329

(LIK)it - 0.005847 (EOP)it + 1.064200 (KAP)it - 0.216281 (KFN)it - 0.055812 (PRQ)it + 0.081546

(AEK)t + 0.011908 (INF)t + 0.001398 (NKK)t + εit

(Ekuacioni 5.1)

Në modelin ekonometrik ROA konstatojmë që pesë variabla janë statistikisht të rëndësishme në

1%, 5% dhe 10% nivel rëndësie. Më poshtë jepen disa konkluzione për modelin ROA.

Madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, mjaftueshmëria e kapitalit dhe aktiviteti

ekonomik kanë koefiçientët pozitiv përkatësisht me vlerat 0.001949, 0.058057, 1.064200

dhe 0.081546, duke nënkupton që për një rritje prej 1 njësi të madhësisë së bankës,

menaxhimit të aktiveve, mjaftueshmërisë së kapitalit dhe aktivitetit ekonomik,

përfitueshmëria rritet me 0.001949, 0.058057, 1.064200 dhe 0.081546 njësi

respektivisht.

Risku kreditor ka koefiçient negativ përkatësisht prej 0.013100 duke nënkupton që për

një rritje prej 1 njësi të riskut kreditor, bën që përfitueshmëria të zvoglohet me 0.013100

njësi.

5.6 Testi i shkakësisë Granger për modelin ROE.

Në këtë çështje është përdorur testi i shkakësisë Granger, me qëllim evidentimin e drejtimit të

shkakësisë Granger midis dy variablave, variablit të varur (ROE) dhe secilit prej variablave të

pavarura. Qëllimi i përdorimit të testit standart të shkakësisë Granger (Granger, 1988), është që

të testohet nëse një tregues ekonomik shakton një tjetër, duke u përpjekur të përcaktohet se si

vlerat e shkuara të një variabli ndihmojnë në parashikimin e ndryshimeve të një variabli tjetër.

Nëpërmjet testit Granger janë testuar hipotezat e mëposhtme për modelin ROE:

1. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe MADH:

1.1 Ho: MADH nuk shkakton ROE

H1: MADH shkakton ROE

1.2 Ho: ROE nuk shkakton MADH

H1: ROE shkakton MADH

2. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe MAK:

2.1 Ho: MAK nuk shkakton ROE

H1: MAK shkakton ROE

2.2 Ho: ROE nuk shkakton MAK

H1: ROE shkakton MAK

3. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe RKR:

3.1 Ho: RKR nuk shkakton ROE

H1: RKR shkakton ROE

3.2 Ho: ROE nuk shkakton RKR

H1: ROE shkakton RKR

4. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe LIK:

4.1 Ho: LIK nuk shkakton ROE

80

H1: LIK shkakton ROE

4.2 Ho: ROE nuk shkakton LIK

H1: ROE shkakton LIK

5. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe EOP:

5.1 Ho: EOP nuk shkakton ROE

H1: EOP shkakton ROE

5.2 Ho: ROE nuk shkakton EOP

H1: ROE shkakton EOP

6. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe KAP:

6.1 Ho: KAP nuk shkakton ROE

H1: KAP shkakton ROE

6.2 Ho: ROE nuk shkakton KAP

H1: ROE shkakton KAP

7. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe KFN:

7.1 Ho: KFN nuk shkakton ROE

H1: KFN shkakton ROE

7.2 Ho: ROE nuk shkakton KFN

H1: ROE shkakton KFN

8. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe PRQ:

8.1 Ho: PRQ nuk shkakton ROE

H1: PRQ shkakton ROE

8.2 Ho: ROE nuk shkakton PRQ

H1: ROE shkakton PRQ

9. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe AEK:

9.1 Ho: AEK nuk shkakton ROE

H1: AEK shkakton ROE

9.2 Ho: ROE nuk shkakton AEK

H1: ROE shkakton AEK

10. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe INF:

10.1 Ho: INF nuk shkakton ROE

H1: INF shkakton ROE

10.2 Ho: ROE nuk shkakton INF

H1: ROE shkakton INF

11. Hipoteza mbi lidhjen shkakësore, midis ROE dhe NKK:

11.1 Ho: NKK nuk shkakton ROE

H1: NKK shkakton ROE

11.2 Ho: ROE nuk shkakton NKK

H1: ROE shkakton NKK

81

Testimi i hipotezave mund të kryhet duke u bazuar në krahasimin e vlerës p (e cila gjendet në

tabelën e testit Granger), ku në qoftëse vlera p>α=0.05 => H0 nuk hidhet poshtë.

Nga rrezultatet e testit Granger30

për modelin ROE, për hipotezën 1.1 të testit Granger vërejmë

se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.0043) është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%, që

do të thotë se ka evidenca të mjaftueshme që hipoteza bazë hidhet poshtë, duke konkluduar se,

MADH ndikon në vlerën e ROE në periudha afatshkurtëra. Ndërsa për hipotezën 1.2 vërejmë se

vlera p (0.3509) është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të

mjaftueshme të pranojmë se, hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se:

ROE nuk shkakton MADH. Për hipotezën 2.1 të testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit

të parë vlera p (0.0045) është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca

të mjaftueshme që hipoteza bazë hidhet poshtë, duke konkluduar se, MAK ndikon në vlerën e

ROE. Ndërsa për hipotezën 2.2 vërejmë se vlera p (0.3607) është më e madhe se niveli i

rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të mjaftueshme të pranojmë se, hipoteza bazë nuk

hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se: ROE nuk shkakton MAK. Për hipotezën 3.1 të

testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.0006) është më e vogël se

niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca të mjaftueshme që hipoteza bazë hidhet

poshtë, duke konkluduar se, RKR ndikon në vlerën e ROE. Ndërsa për hipotezën 3.2 vërejmë se

vlera p (0.0662) është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të

mjaftueshme të pranojmë se, hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se:

ROE nuk shkakton RKR. Për hipotezën 4.1 të testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të

parë vlera p (0.0007) është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca të

mjaftueshme që hipoteza bazë hidhet poshtë, duke konkluduar se, LIK ndikon në vlerën e ROE.

Ndërsa përsëri për hipotezën 4.2 vërejmë se vlera p (0.0327) është më e vogël se niveli i

rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të mjaftueshme të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet

poshtë, duke arritur në konkluzionin se: ROE shkakton LIK. Për hipotezën 5.1 të testit Granger

vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.0000) është më e vogël se niveli i rëndësisë

5%, që do të thotë se ka evidenca të mjaftueshme që hipoteza bazë hidhet poshtë, duke

konkluduar se, EOP ndikon në vlerën e ROE. Ndërsa për hipotezën 5.2 vërejmë se vlera p

(0.3955) është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të mjaftueshme të

pranojmë se, hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se: ROE nuk

shkakton EOP. Për hipotezën 6.1 të testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë

vlera p (0.0071) është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca të

mjaftueshme që hipoteza bazë hidhet poshtë, duke konkluduar se, KAP ndikon në vlerën e ROE.

Ndërsa për hipotezën 6.2 vërejmë se vlera p (0.0023) është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%,

kjo tregon që ka evidenca të mjaftueshme të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet poshtë, duke

arritur në konkluzionin se: ROE shkakton KAP. Për hipotezën 7.1 të testit Granger vërejmë se

në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.0006) është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%, që do

të thotë se ka evidenca të mjaftueshme që hipoteza bazë hidhet poshtë, duke konkluduar se, KFN

ndikon në vlerën e ROE. Ndërsa për hipotezën 7.2 vërejmë se vlera p (0.1741) është më e madhe

se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të mjaftueshme të pranojmë se, hipoteza bazë

nuk hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se: ROE nuk shkakton KFN. Për hipotezën 8.1

të testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.4262) është më e madhe se

niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca të mjaftueshme që hipoteza bazë nuk hidhet

poshtë, duke konkluduar se, PRQ nuk ndikon në vlerën e ROE. Ndërsa për hipotezën 8.2

30 Rrezultatet e plota të Testit Ganger për modelin ROE, në apendiks II tabela 5.13.

82

vërejmë se vlera p (0.7287) është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca

të mjaftueshme të pranojmë se, hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se:

ROE nuk shkakton PRQ. Për hipotezën 9.1 të testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të

parë vlera p (0.3828) është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca të

mjaftueshme që hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke konkluduar se, AEK nuk ndikon në

vlerën e ROE. Ndërsa për hipotezën 9.2 vërejmë se vlera p (0.0012) është më e vogël se niveli i

rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të mjaftueshme të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet

poshtë, duke arritur në konkluzionin se: ROE shkakton AEK. Për hipotezën 10.1 të testit

Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera p (0.0075) është më e vogël se niveli i

rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca të mjaftueshme që hipoteza bazë hidhet poshtë, duke

konkluduar se, INF ndikon në vlerën e ROE. Ndërsa për hipotezën 10.2 vërejmë se vlera p

(0.0068) është më e vogël se niveli i rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të mjaftueshme të

pranojmë se, hipoteza bazë hidhet poshtë, duke arritur në konkluzionin se: ROE shkakton INF.

Dhe së fundi, për hipotezën 11.1 të testit Granger vërejmë se në të dhënat e rreshtit të parë vlera

p (0.6054) është më e madhe se niveli i rëndësisë 5%, që do të thotë se ka evidenca të

mjaftueshme që hipoteza bazë nuk hidhet poshtë, duke konkluduar se, NKK nuk ndikon në

vlerën e ROE. Ndërsa për hipotezën 11.2 vërejmë se vlera p (0.0491) është më e vogël se niveli i

rëndësisë 5%, kjo tregon që ka evidenca të mjaftueshme të pranojmë se, hipoteza bazë hidhet

poshtë, duke arritur në konkluzionin se: ROE shkakton NKK.

5.7 Rrezultatet e analizës së regresionit për modelin (ROE).

Rrezultatet e vlerësimit të analizës së regresionit për modelin e dytë (ku si variabël i varur është

përdorur kthimi nga kapitali), me të dhënat panel të përdorura janë paraqitur në tabelën 5.14.

Nga rrezultatet e gjeneruara nga softwari Eviews mund të vërejmë se statistika R2 dhe R

2 e

përshtatur e modelit janë 75.4% dhe 72.2% respektivisht. Rrezultati tregon se ndryshimet në

variablat e pavarura shpjegojnë 75.4% të ndryshimeve në variablin e varur (ROE). Domethënë

madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca

operacionale, raporti i kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni

dhe norma e kursit të këmbimit shpjegojnë 75.4% të ndryshimeve në përfitueshmërinë e bankave

të matur me kthimin nga kapitali. Pjesa e mbetur prej 24.6% e ndryshimeve është shpjeguar nga

faktorë të tjerë që nuk janë përfshirë në model. Prandaj, variablat së bashku, janë variabla të

shumë të mira shpjeguese të përfitimit të bankave tregtare në Shqipëri.

Tabela 5.14. Analiza e regresionit për modelin ROE.

Dependent Variable: ROE

Method: Panel Least Squares

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob. C -0.021675 0.018340 -1.181822 0.2406

MADH 0.002027 0.000772 2.624454 0.0103

MAK 0.067374 0.015718 4.286383 0.0000

RKR -0.017036 0.004224 -4.033350 0.0001

LIK -0.034726 0.004998 -6.947471 0.0000

EOP -0.019486 0.007953 2.450168 0.0164

KAP 0.378384 0.275864 1.371631 0.1738

KFN -0.486624 0.138252 3.519831 0.0007

83

PRQ -0.045932 0.031982 -1.436171 0.1547

AEK 0.055227 0.014859 3.716641 0.0004

INF -0.007600 0.005767 1.317877 0.1911

NKK 0.000839 0.000891 0.941226 0.3493

R-squared 0.754095 Mean dependent var 0.024597

Adjusted R-squared 0.721893 S.D. dependent var 0.009280

S.E. of regression 0.004894 Akaike info criterion -7.685274

Sum squared resid 0.002012 Schwarz criterion -7.364731

Log likelihood 380.8932 Hannan-Quinn criter. -7.555705

F-statistic 23.41774 Durbin-Watson stat 2.037458

Prob(F-statistic) 0.000000

Burimi: Llogaritje të autorit.

Në tabelën 5.14 jepet informacion mbi koefiçientët e variablave të pavarur të modelit ROE,

statistikën e studentit dhe Fisher si dhe vlerat e sinjifikancës së tyre. Sipas rrezultateve të

mësipërme të analizës së regresionit, koefiçienti beta mund të jetë negativ ose pozitiv; beta

tregon për nivelin e ndikimit të secilit variabël në variablin e varur (ROE); vlera p tregon në

çfarë përqindje apo niveli rëndësie secili variabël është i rëndësishëm; vlera R2 tregon fuqinë

shpjeguese të modelit. Përsa i përket vlerës së sinjifikancës së statitikës Fisher ajo është (0.000),

që tregon rëndësinë e fortë statistikore të modelit të vlerësuar, e cila zgjeron besueshmërinë dhe

vlefshmërinë e modelit të parë (ROE).

Duke ju referuar, tabelës 5.14 më lart, të analizës së regresionit, vërejmë se risku kreditor,

likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale dhe kosto e financimit ndaj ROE janë negativë

prandaj koefiçientët për këto variabla janë negativë, respektivisht, (0.017036), (0.034726),

(0.019486) dhe (0.486624). Kjo tregon se ka një marrëdhënie të anasjelltë ndërmjet tre

variablave të pavarura të lartpërmendura dhe ROE. Kështu, rritja me një njësi e riskut kreditor,

likuiditetit të aktiveve dhe efiçencës operacionale do të çojë në një rënie të ROE me 0.017036,

0.034726, 0.019486 dhe 0.486624 njësi respektivisht.

Nga ana tjetër madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve dhe aktiviteti ekonomik, kanë një

marrëdhënie pozitive më përfitueshmërinë e bankës, përkatësisht me koefiçentët (0.002027),

(0.067374) dhe (0.055227). Kjo tregon se ka një marrëdhënie të drejtpërdrejtë midis katwr

variablave të pavarura të mësipërme dhe ROE. Kështu, rritja me një njësi e madhësisë së bankës,

menaxhimit të aktiveve, kostos së financimit dhe aktivitetit ekonomik do të çojë në një rritje të

ROE me 0.002027, 0.067374 dhe 0.055227 njësi respektivisht.

Në modelin e dytë të regresionit, përfitueshmëria është matur me treguesin ROE (kthimi nga

kapitali), ku madhësia e bankës (0.0103) vlerësohet se ka një ndikim statistikor të fortë me një

nivel rëndësie 1% tek përfitueshmëria, dhe është pozitive, sikurse pritej edhe nga studime të tjera

në literaturë nga Hanweck dhe Humphrey, (1987); Boyd dhe Runkle, (1993); Miller dhe Noulas,

(1997); Athanasoglou, Brissimis dhe Delis ( 2008); Sufian et al., (2008).

Variablat e pavarura, specifikë bankarë si menaxhimi i aktiveve (0.0000), risku kreditor

(0.0001), likuiditeti i aktiveve (0.0000), efiçenca operacionale (0.0164), kosto e financimit

(0.0007) dhe aktiviteti ekonomik (0.0004) verehet se janë statistikisht të rëndësishme në nivelin

1%.

84

Likuiditeti i aktiveve në studim siç pritej edhe nga literatura nga Srairi (2008), është i

rëndësishëm dhe ka marrëdhënie negative me përfitueshmërinë (ROE) të bankave. Për këtë

raport ka edhe prova empirike se likuiditeti, i matur nga Aktiveve likuide/Totali i aktiveve,

ndikon negativisht në përfitimin e bankave matur me ROE, sipas, Guru et al., (1999) dhe Liu et

al., (2010). Duke u bazuar tek rrezultatet e analizës vërehet se variabli i pavarur menaxhimi i

aktiveve (0.0000) është statistikisht i rëndësishëm për nivelin e rëndësisë 1%, dhe ka një lidhje

pozitive midis tij dhe përfitueshmërisë. Sipas, Suminto dhe Yasushi (2011), menaxhimi i

aktiveve tregon se si aktivet ndikojnë në gjenerimin e të ardhurave. Një përfundim i tillë pritej

edhe nga hulumtimet paraprake sipas Sufian dhe Habibullah ( 2009).

Risku kreditor (0.0001) në studim është shumë i rëndësishëm dhe ekziston një lidhje negative

midis tij dhe përfitueshmërisë (ROE) në banka. Kjo lidhje midis variablave pritej nga literatura,

në studimet e autorëve si Uchendu, (1995); Sabo, (2007); Abdou, El-Masry dhe Pointon, (2007);

Kyj dhe Isik, (2008); Radulescu dhe Tanascovici, (2012); Kanas, Vasiliou dhe Eriotis, (2012 )

sepse sa më i ulët të jetë risku i kredisë aq më i lartë do të jetë fit imi dhe

rrjedhimisht banka do të ketë një performancë më cilësore. Ky raport është një matës

për cilësinë e kredive të një banke dhe përdoret për të parashikuar riskun e kredive (Mendes dhe

Abreu, 2003). Teoria sugjeron se ekspozimi i rritur ndaj rrezikut të kreditit është i lidhur

zakonisht me rënie të fortë në përfitueshmërinë e firmës dhe, prandaj, kjo tregon për një

marrëdhënie negative midis ROE dhe raportit të privigjioneve mbi totalin e kredive.

Nga të dhënave empirike të përfituara nga analiza e regresionit shikohet që raporti i kapitalit

(0.1738) nuk ka domethënie statistikore dhe ka lidhje pozitive me përfitueshmërinë (ROE).

Rrezultate të njëjta me studime të mëparshme nga autorë si Berger, (1995), Demirguc-Kunt dhe

Huizinga (1999), Staikouras dhe Wood (2003), Goddard et al., (2004), Pasiouras dhe Kosmidou

(2007) si dhe Kosmidou (2008).

Të dhënat nga analiza empirike për raportin kosto të ardhura (0.0164) tregojnë që është një raport

shumë i rëndësishëm, dhe që është i lidhur negativisht më përfitueshmërinë (ROE). Raporti

kosto-të ardhura është përcaktuar si kosto operative (të tilla, si kostot administrative, pagat e

stafit dhe kostot e pronësisë, duke përjashtuar humbjet për shkak të kredive të këqija dhe me

probleme) mbi totalin e të ardhurave të gjeneruara. Ky raport është përdorur për të matur

ndikimin e efiçencës në përfitueshmërinë bankare. Një korrelacion negativ pritej midis kostove

operacionale dhe përfitimit që nënkupton se kosto më të larta operative përkthehen në fitim më të

ulët dhe anasjelltas sipas studimeve të Davcev dhe Hourvouliades (2009).

Kostoja e financimit (0.0007) në analizën e punimit është statistikisht e rëndësishme dhe tregon

për një lidhje negative me përfitimin. Sipas teorisë makroekonomike pritej të ekzistonte një

lidhje negative midis kostos së financimit dhe fitimeve sepse një kosto më e ulët do të gjenerojë

kthime më të mira për bankat, duke sjellë kështu fitime jashtë kredive për huamarrësit sipas

studiuesve Lee dhe Hsieh (2013).

Aktiviteti ekonomik (0.0004) është domethënës nga ana statistikore dhe tregon për një lidhje

pozitive me përfitueshmërinë e bankave tregtare. Sipas shumë autorëve Bikker dhe Hu, (2002);

Vong et al., (2009); Francis, (2011) pritej një lidhje pozitive. Sipas parashikimeve në literaturë

niveli i inflacionit ishte i papërcaktuar, megjithatë në analizën e modelit ROE ka një lidhje

negative me përfitueshmërinë dhe është statistikisht i parëndësishëm. Shenja negative tregon që

85

sa më shumë rritje të nivelit të përgjithshëm të çmimeve të kemi aq më shumë përkeqësohet

gjendja financiare e individëve dhe subjekteve të tjera që kanë lidhje me bankat nga ku në

mënyrë indirekte, bankat gjenerojnë fitime më të vogla. Kurse norma e kursit të këmbimit

mendohej të kishte lidhje pozitive me përfitueshmërinë, sikurse rrezultoj edhe nga analiza, në

përputhje me autorë si Athanasoglou, Brissimis and Delis, (2005), ndërkohë që paraqitet

statistikisht e parëndësishme. Modeli ekonometrik ROE shkruhet si mëposhtë:

ROEit = -0.021675 + 0.002027 (MADH)it + 0.067374 (MAK)it - 0.017036 (RKR)it - 0.034726

(LIK)it - 0.019486 (EOP)it + 0.378384 (KAP)it - 0.486624 (KFN)it - 0.045932(PRQ)it + 0.055227

(AEK)t - 0.007600 (INF)t + 0.000839 (NKK)t + εit

(Ekuacioni 5.2)

Në modelin ekonometrik ROE konstatohet që shtatë variabla janë statistikisht të rëndësishme në

1% nivel rëndësie. Më poshtë jepen disa konkluzione për modelin ROE.

Madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve dhe aktiviteti ekonomik kanë koefiçientët

pozitiv përkatësisht prej 0.002027, 0.067374 dhe 0.055227 duke nënkupton që për një

rritje prej 1 njësi të madhësisë së bankës, menaxhimit të aktiveve, dhe aktivitetit

ekonomik, përfitueshmëria rritet me 0.002027, 0.067374 dhe 0.055227 njësi

respektivisht.

Risku kredior, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale dhe kosto e financimit kanë

koefiçientët negativ përkatësisht prej 0.017036, 0.034726, 0.019486 dhe 0.486624 duke

nënkupton që për një rritje prej 1 njësi të riskut kreditor, likuiditetit të aktivev, efiçencës

operacionale dhe kostos së financimit, përfitueshmëria zvoglohet me 0.017036,

0.034726, 0.019486 dhe 0.486624 njësi respektivisht.

Në tabelën 5.15 më poshtë jepet një përmbledhje e rëndësisë që kanë variablat e pavaruara të

marra në studim ndaj përfitueshmërisë së bankave për të dy modelet.

Tabela 5.15. Përmbledhje e variablave statistikisht të rëndësishme për modelet e përfitueshmërisë.

Niveli i rëndësisë Variablat/Shënja e koefiçentëve

Kthimi nga aktivet ROA

1% MAK (+), KAP (+), AEK (+)

5%

10%

RKR (-),

MADH (+)

Kthimi nga kapitali ROE

1% MADH (+), MAK (+), RKR (-), LIK (-), EOP (-),

KFN (-), AEK (+)

Burimi: Autori.

86

Në tabelat 5.16 dhe 5.1731

paraqitet një përmbledhje e testimit të hipotezave për të dy modelet e

përfitueshmërisë të trajtura në çështjet e mësipërme.

5.8 Analiza e përfitueshmërisë së bankave (ROA/ROE) sipas grupeve.

Në analizën empirike të përshkruar më lart u përfshinë së bashku të gjitha bankat e konsideruara

për studimin (16 banka tregtare) duke u mos u marrë në konsideratë ndarja e tyre sipas grupeve

(totalit të aktiveve që zënë në sektorin bankar shqiptar) 1, 2 dhe 3, të përcaktuara nga Banka e

Shqipërisë32

. Në përpjekje për të arritur në një konkluzion sa më cilësor dhe real në këtë punim,

në vazhdim do të bëhet një analizë për të parë nqs rrezultatet e marra më lart kanë konsistencë

edhe me një analizë më të hollësishme sipas ndarjes së bankave në grupe.

Sipas Bankës së Shqipërisë, në dhjetor 201433

, bankat në sektorin shqiptar ndahen sipas

madhësisë së aktivitetit në:

banka të Grupit 1 (secila zotëron 0-2% të totalit të aktiveve të sektorit):

Banka e Bashkuar e Shqipërisë, Veneto Banka, Banka Ndërkombëtare Tregtare, Banka e

Parë e Investimeve, Banka e kreditit të Shqipërisë, duke zënë rreth 4.5% të totalit të

aktiveve të sektorit.

banka të Grupit 2 (secila zotëron 2-7% të totalit të aktiveve të sektorit):

Banka Procredit, Banka Credit Agricole, Banka kombëtare e Greqisë, Banka Societe

Generale - Albania, Banka Alfa - Shqipëri, Banka Union, duke zënë rreth 16.2% të

totalit të aktiveve të sektorit.

banka të Grupit 3 (secila zotëron mbi 7% të totalit të aktiveve të sektorit):

Banka Raiffeisen, Banka Credins, Banka Kombëtare Tregtare, Banka Intesa Sanpaolo -

Shqipëri, Banka Tirana, duke zënë rreth 73.8% të totalit të aktiveve të sektorit.

Sikurse më lart, do të bëhet një analizë duke konsideruar për secilin grup të bankave, dy modelet,

pra, ku si matës i përfitueshmërisë së bankave do të jetë kthimi nga aktivet dhe kthimi nga

kapitali. Në secilin prej grupeve do të interpretohet statistika përshkruese dhe analiza e

regresionit, nga do të mund të konkludohet për shënjat e variablave shpjeguese dhe për faktin se

nqs ato jane statistikisht të rëndësishme sipas vlerësimit në grupe të veçanta (1,2 dhe 3) ndaj

vlerësimit si tërësi.

5.8.1 Analiza diskriminante e të dhënave.

Fillimisht, do të testojmë ndërmjet analizës diskriminante bazën e të dhënave, për të parë

nëqoftëse të dhënat që kemi në dispozicion, me të vertëtë janë klasifikuar në grupbankat

përkatëse sipas ndarjes së servirur nga Banka e Shqipërisë. Nëqoftëse i hedhim një sy34

shpërndarjes së të dhënave sipas grupeve të bankave mund të vërejmë që disa të dhëna janë larg

31 Në apendiks II. 32

Duke konsideruar këtë ndarje si të më të mirën. 33 Raporti i Stabililitetit Financiar për gjashtëmujorin e dytë të vitit 2014. 34 Apendiks II. Figura 5.3.

87

qëndrës së grupeve përkatëse ku i kemi konsideruar, pra, ato kanë devijuar nga klasifikimi që

është marrë si i mirëqënë edhe për këtë studim.

Në tabelën 5.1835

paraqiten rrezultatet e të dhënave të shpërndara sipas grupeve, ku 72.9% e të

dhënave janë klasifikuar korrekt në grupet përkatëse nga funksioni diskriminant. Në bankat që

bëjnë pjesë në grupin 1, nga 30 të dhëna 17 janë klasifikuar korrekt, në grupin 2 nga 36 të dhëna

32 janë klasifikuar korrekt dhe në grupin 3 janë klasifikuar korrekt 21 nga 30 të tilla.

Ajo që mund të bëjmë në këtë rast është që të mos marrim në konsideratë disa nga të dhënat36

të

cilat janë klasifikuar në grupin jo të duhur sipas klasifikimit të Bankës së Shqipërisë të

konsideruar si më optimali. Mbas një ndërhyrje të tillë, u hoqën nga baza e të dhënave të studimit

22 të dhëna (sigurisht, ato të dhëna të cilat u vlerësuan më larg qëndrës së grupimeve) dhe

vlerësimet e analizës së përfitueshmërisë së bankës sipas grupeve do të bëhen ndaj bazës së re të

të dhënave me 74 vëzhgime. U aplikua edhe njëherë analiza diskriminante me 74 vëzhgime dhe

ajo që u vu re ishte se rrezultatet e të dhënave të shpërndara sipas grupeve u klasifikuan korrekt

me 90.5%37

. Shpërndarja e cila është e pasqyruar qartësisht edhe në scatter plot38

për të gjitha

grupet, nga ku konstatohet se të dhënat e përdorura janë me të vërtet të vendosura afër qëndrës së

grupeve të tyre. Saktësia e modelit prandaj mund të konsiderohet e përshtatshme. Kjo tregon për

një kapacitet shumë të mirë parashikues të funksionit diskriminant, duke patur aftësinë e ndarjes

së të dhënave në grupbankat përkatëse.

5.8.2 Analiza e përfitueshmërisë së bankave (ROA/ROE) sipas grupit 1.

Siç u tha edhe më lart në bankat e grupit 1 bëjnë pjesë ato banka që zotërojnë 0-2% të totalit të

aktiveve të sektorit. Prandaj, më poshtë do të analizohet statistika përshkruese dhe analiza e

regresionit për secilin nga modelet e trajtuara edhe më sipër, pra, ku përfitueshmeria është matur

nga kthimi nga aktivet dhe kthimi nga kapitali.

Duke j’u referuar tabelës 5.20 më poshtë të statistikës përshkruese për bankat e grupit 1,

mesatarja e ROA është 2.4% me një minimum prej 0.32%, maksimum prej 3.52% dhe devijim

standard (0.0089). Kjo do të thotë se banka më fitimprurëse në mesin e bankave të grupit 1, ka

fituar 3.52% të fitimit pas tatimit për një lek të vetëm të investuar në aktivet e firmës. Nga ana

tjetër, banka më pak fitimprurëse e bankave të analizuara ka fituar 0.32 cent të fitimit pas tatimit

për çdo lek të investuar në aktivet e firmës.

Për bankat e grupit 1, mesatarja e ROE është 2.34% me një minimum prej 0.34%, maksimum

prej 3.42% dhe devijim standard (0.0093). Kjo do të thotë se banka më fitimprurëse në mesin e

bankave të grupit 1 ka fituar 3.42% të fitimit pas tatimit për një lek të vetëm të investuar në

kapitalin e firmës. Ndërkohë që, banka më pak fitimprurëse e bankave të grupit 1 ka fituar 0.34

cent të fitimit pas tatimit për çdo lek të investuar në kapitalin e firmës. Përsa i përket variablave

shpjeguese39

të modelit ka disa statistika që duhet të përmenden.

35 Apendiks II. 36 Të cilat e kanë distancën nga qëndra më të madhe. Tabela 5.30. 37 Apendiks II. Tabela 5.19. 38 Apendiks II. Figura 5.4. 39 Madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i

kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit.

88

Tabela 5.20. Statistika përshkruese e variablave për bankat e grupit 140

.

Nr.

Vëzhg.

Min Max Mesat. Dev.

St.

ROA 16 .0032 .0352 .0243 .0089

ROE 16 .0034 .0342 .0234 .0093

MADH 16 20.6635 26.0070 23.2661 1.7712

MAK 16 .0459 .1100 .0801 .0193

RKR 16 .2153 .5868 .3643 .1073

LIK 16 .5008 2.0000 .7386 .3561

EOP 16 .1818 .4815 .3462 .0735

KAP 16 .0049 .0133 .0880 .0029

KFN 16 .0132 .0597 .0232 .0122

PRQ 16 .1406 .4997 .2956 .1252

AEK 16 -.0200 .1264 .0936 .0393

INF 16 -.1057 .3640 .1633 .1257

NKK 16 8.5425 18.1947 12.3001 4.0863

Burimi: Llogaritje të autorit.

Provigjionet për kreditë e humbura që mbajnë bankat e grupit 1 janë mesatarisht 36.43%

të totalit të kredive dhe kanë devijimin standart të lartë (0.1073), ku sigurisht që ky nivel i

lartë ndikon negativisht tek përfitueshmëria (ROA/ROE), mqs banka është e detyruar të

mbajë fonde rezerve për mbulimin e humbjeve të mundshme nga kreditë me probleme.

Nga analiza përshkruese e variablave për bankat e grupit 1 konkludohet se kanë raportin

e kapitalit, me një mesatare prej 8.8% dhe një devijim standart (0.0029). Përkundrejt

minimumit rregullator të kërkuar nga BSH prej 12%.

Gjithashtu, rrezulton se raporti i aktiveve likuide ndaj totalit të aktiveve është 73.86%

dhe me devijim standart (0.3561). Mbajtja e aktiveve në një formë shumë likuide ka

tendencë për të ulur të ardhurat, pasi aktivet likuide janë të lidhura me norma më të ulëta

të kthimit.

Për variablat makroekonomike të marra në konsideratë në analizë, rritja mesatare e PBB

reale në Shqipëri për gjashtë vitet e studimit (2009-2014) për bankat e grupit 1 është

9.36% dhe me një devijim standard të vogël (0.0393); inflacioni, me një devijim standart

më të lartë (0.1257) në krahasim me PBB dhe norma e kursit të këmbimit ka devijimin

standard më të lartë (4.0863), duke treguar se ky variabël makroekonomik ka patur

shumë luhatje gjatë gjashtë viteve të konsideruara për studimin.

Më poshtë paraqiten përkatësisht në tabelat 5.21 dhe 5.22 analizat e regresionit për modelin ROA

dhe ROE.

Nga tabela më poshtë e analizës së regresionit për modelin ROA vërejmë se statistika R2 dhe R

2

e korrigjuar është 95.1% dhe 81.6% respektivisht. Rrezultati tregon se ndryshimet në variablat e

pavarura shpjegojnë 95.1% të ndryshimeve në variablin e varur (ROA). Domethënë, madhësia e

bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti

i kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të

këmbimit shpjegojnë 95.1% të ndryshimeve në përfitueshmërinë e bankave të grupit 1 të matur

40 Banka e Bashkuar e Shqipërisë, Veneto Banka, Banka Ndërkombëtare Tregtare , Banka e Parë e Investimeve ,

Banka e kreditit të Shqipërisë.

89

me kthimin nga aktivet. Pjesa e mbetur prej 4.9% e ndryshimeve është shpjeguar nga faktorë të

tjerë që nuk janë përfshirë në model.

Tabela 5.21. Analiza e regresionit për modelin ROA për bankat në grupin 1.

Dependent Variable: ROA

Method: Least Squares

Included observations: 16

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C -0.077183 0.140184 -0.550582 0.6112

MADH 0.004283 0.005931 0.722122 0.5102 MAK -0.075364 0.189889 -0.396884 0.7117

RKR -0.029262 0.021349 -1.370618 0.0324

LIK -0.041058 0.037165 -1.104734 0.3313

EOP 0.004854 0.033494 0.144910 0.8918

KAP -0.396517 3.925194 -0.101018 0.0364

KFN 1.512131 1.647061 0.918078 0.4105

PRQ -0.088971 0.094439 -0.942102 0.3995

AEK 0.205846 0.150854 1.364531 0.0441

INF 0.021439 0.017571 1.220137 0.2894

NKK 0.001557 0.001822 0.854654 0.4409

R-squared 0.951025 Mean dependent var 0.024388

Adjusted R-squared 0.816346 S.D. dependent var 0.008931

S.E. of regression 0.003827 Akaike info criterion -8.179540

Sum squared resid 5.86E-05 Schwarz criterion -7.600099

Log likelihood 77.43632 Hannan-Quinn criter. -8.149868

F-statistic 7.061376 Durbin-Watson stat 1.679328

Prob(F-statistic) 0.043293

Burimi: Llogaritje të autorit.

Ndërsa për modelin ROE statistika R2 dhe R

2 e korrigjuar është 97.9% dhe 92.3% respektivisht.

Rrezultati tregon se ndryshimet në variablat e pavarura shpjegojnë 97.9% të ndryshimeve në

variablin e varur (ROE). Domethënë, madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor,

likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi,

aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit shpjegojnë 97.9% të ndryshimeve

në përfitueshmërinë e bankave të grupit 1 të matur me kthimin nga kapitali. Pjesa e mbetur prej

2.1% e ndryshimeve është shpjeguar nga faktorë të tjerë që nuk janë përfshirë në model.

Pavarësisht, se grupi 1 i bankave përbëhet nga banka që zënë 4.5% të totalit të aktiveve të

sektorit bankar, vlera e R2 është e lartë si për modelin ROA ashtu edhe për ROE, prandaj, mund

të konkludohet se variablat bashkërisht, janë variabla shpjeguese shumë të mira, të përfitimit

(ROA/ROE) për bankat tregtare në grupin 1 në Shqipëri.

Tabela 5.22. Analiza e regresionit për modelin ROE për bankat në grupin 1.

Dependent Variable: ROE

Method: Least Squares

Included observations: 16

90

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C -0.338374 0.094726 -3.572149 0.0233

MADH 0.015593 0.004008 3.890600 0.0177

MAK -0.499282 0.128312 -3.891153 0.0177

RKR -0.076163 0.014426 -5.279549 0.0062

LIK -0.098108 0.025113 -3.906623 0.0174

EOP 0.026039 0.022633 1.150498 0.3140 KAP 4.761348 2.652336 1.795153 0.1471

KFN 4.016755 1.112954 3.609094 0.0226

PRQ -0.215578 0.063815 -3.378193 0.0278

AEK 0.471513 0.101936 4.625598 0.0098

INF 0.035500 0.011873 2.989930 0.0403

NKK 0.000695 0.001231 0.564726 0.6024

R-squared 0.979634 Mean dependent var 0.023475

Adjusted R-squared 0.923627 S.D. dependent var 0.009358

S.E. of regression 0.002586 Akaike info criterion -8.963490

Sum squared resid 2.68E-05 Schwarz criterion -8.384049 Log likelihood 83.70792 Hannan-Quinn criter. -8.933818

F-statistic 17.49126 Durbin-Watson stat 1.516438

Prob(F-statistic) 0.002586

Burimi: Llogaritje të autorit.

Vlerësojmë hipotezën kryesore të ngritur për bankat e grupit të 1:

Ho: Faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik nuk ndikojnë tek ROA/ROE e

bankave të grupit 1.

H1: Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik ndikon tek

ROA/ROE e bankave të grupit 1.

Marrim vendimin duke j’u përmbajtur rregullit: Nëqoftëse vlera p është më e madhe se alpha

5%, atëherë pranojmë hipotezën bazë.

Për modelin ROA shikojmë nga statistikat më lart se vlera p (0.043293) është më e vogël se 5%,

kështu që hedhim poshtë hipotezën bazë dhe pranojmë atë alternative, duke konkluduar se të

paktën një nga faktorët specifikë bankarë, të industrisë dhe makroekonomik ndikon në modelin

ROA, për bankat e grupit 1.

Gjithashtu, për modelin ROE shikojmë nga statistikat më lart se vlera p (0.002586) është më e

vogël se 5%, kështu që hedhim poshtë hipotezën bazë dhe pranojmë atë alternative, duke

konkluduar se të paktën një nga faktorët specifikë bankarë, të industrisë dhe makroekonomik

ndikon në modelin ROE, për bankat e grupit 1. Modelet ekonometrike ROA/ROE sipas analizës

empirike të bankave të grupit 1:

ROAit = -0.077183 + 0.004283 (MADH)it - 0.075364 (MAK)it - 0.029262 (RKR)it-0.041058

(LIK)it + 0.004854 (EOP)it - 0.396517 (KAP)it + 1.512131 (KFN)it - 0.088971 (PRQ)it + 0.205846

(AEK)t + 0.021439 (INF)t + 0.001557 (NKK)t + εit

(Ekuacioni 5.3)

91

ROEit = -0.338374 + 0.015593 (MADH)it - 0.499282 (MAK)it - 0.076163 (RKR)it - 0.098108

(LIK)it + 0.026039 (EOP)it + 4.761348 (KAP)it + 4.016755 (KFN)it - 0.215578 (PRQ)it +

0.471513 (AEK)t + 0.035500 (INF)t + 0.000695 (NKK)t + εit

(Ekuacioni 5.4)

Në tabelat 5.21 dhe 5.22 më lart, në grupin e variablave të pavarura, ndër ato specifikë bankarë,

risku kreditor ka ndikim të rëndësishëm statistikor me 5% dhe 1% nivel rëndësie për modelin

ROA dhe ROE respektivisht dhe ekziston një lidhje negative midis tij dhe përfitueshmërisë

(ROA/ROE). Pra, një rritje me 1 njësi të provigjioneve të kredive me probleme, do të ulë

përfitueshmërinë (ROA/ROE) me 0.029262 njësi dhe 0.076163 njësi respektivisht. Niveli i

provigjoneve për humbjen e kredive është një tregues i cilësisë së aktiveve të bankës dhe ndikon

në ndryshimet e performancës së ardhshme, prandaj, duke përmirësuar mbikëqyrjen e rrezikut të

kredisë, bankat mund të përmirësojnë fitimet e tyre.

Mjaftueshmëria e kapitalit është statistikisht e rëndësishme në 5% nivel rëndësie për modelin

ROA dhe është e lidhur negativisht me përfitueshmërinë (ROA) ndërsa në modelin ROE, nuk

është statistikisht e rëndësishme. Pra, një rritje me 1 njësi e mjaftueshmërisë së kapitalit do të

sjellë një rënië më 0.396517 njësi në përfitueshmëri (ROA). Pritet që sa më i lartë të jetë raporti

i kapitalit ndaj totalit të aktiveve, aq më e ulët është nevoja për financime të huaja dhe për këtë

arsye më i lartë përfitimi i bankës. Likuiditeti i aktiveve është domethënës në 1% nivel rëndësie

në modelin ROE.

Kurse ndër faktorët makroekonomik, aktiviteti ekonomik është i rëndësishëm më 5% në modelin

ROA dhe 1% në modelin ROE, si dhe inflacioni është statistikisht domethënës në 5% nivel

rëndësie në modelin ROE. Sigurisht, që fakti që variablat e tjera nuk janë të rëndësishme për

modelet do të thotë se ato nuk kanë ndikim në përfitueshmërinë e matur me ROA/ROE për

bankat e grupit 1 dhe gjatë kohës së analizës së punimit (2009-2014) mbase nuk kanë patur

luhatje të ndjeshme që të mund të sjellin ndikime në modelet e studimit.

5.8.3 Analiza e përfitueshmërisë së bankave (ROA/ROE) sipas grupit 2.

Në bankat e grupit 2 bëjnë pjesë ato banka që zotërojnë 2-7% të totalit të aktiveve të sektorit

bankar. Prandaj më poshtë analizojmë statistikën përshkruese dhe analizën e regresionit për

secilin nga modelet, duke matur përfitueshmërinë me kthimin nga aktivet dhe kthimin nga

kapitali.

Tabela 5.23 Statistika përshkruese e variablave për bankat e grupit 241

.

Nr.

Vëzhg.

Min Max Mesat. Dev.

Std.

ROA 33 .0034 .0402 .0253 .0101

ROE 33 .0045 .0403 .0290 .0079

MADH 33 20.0959 23.7063 22.3262 .9054

41 Banka Procredit, Banka Credit Agricole, NBG, Banka Societe Generale - Albania, Banka Alfa - Shqipëri, Banka

Union.

92

MAK 33 .0909 .1922 .1318 .0277

RKR 33 .2847 .7820 .5407 .1357

LIK 33 .5987 .9259 .6647 .0743

EOP 33 .1875 .6136 .4116 .1049

KAP 33 .0060 .0177 .0109 .0033

KFN 33 .0168 .0374 .0249 .0043

PRQ 33 .1406 .4997 .2934 .1128

AEK 33 -.0200 .1264 .0974 .0320

INF 33 -.1057 .3640 .1700 .1353

NKK 33 8.5425 18.1947 12.2623 3.7407

Burimi: Llogaritje të autorit.

Duke j’u referuar tabelës 5.23 më lart të statistikës përshkruese për bankat e grupit 2, mesatarja e

ROA është 2.53% me një minimum prej 0.34%, maksimum prej 4.02% dhe devijimin standard

(0.0101). Kjo do të thotë se banka më fitimprurëse në mesin e bankave të marra në konsideratë

ka fituar 4.02% të fitimit pas tatimit për një lek të vetëm të investuar në aktivet e firmës. Nga ana

tjetër, banka më pak fitimprurëse e bankave të analizuara ka fituar 0.34 cent të fitimit pas tatimit

për çdo lek të investuar në aktivet e firmës. Për bankat e grupit të 2, mesatarja e ROE është 2.9%

me një minimum prej 0.45%, maksimum prej 4.03% dhe devijim standart (0.0079). Kjo do të

thotë se banka më fitimprurëse në mesin e bankave të marra në konsideratë ka fituar 4.03% të

fitimit pas tatimit për një lek të vetëm të investuar në kapitalin e firmës. Ndërkohë që, banka më

pak fitimprurëse e bankave të studiuara ka fituar 0.45 cent të fitimit pas tatimit për çdo lek të

investuar në kapitalin e firmës. Përsa i përket variablave shpjeguese42

të modelit ka disa statistika

që duhet të nënvizohen.

Provigjionet për kreditë e humbura që mbajnë bankat e grupit 2 janë mesatarisht 54.07%

të totalit të kredive dhe me devijim standart të lartë (0.1357), nga ku konstatojmë që

niveli i provigjioneve pësoi një rritje nga bankat e grupit të 1 në atë të 2.

Nga analiza përshkruese e variablave konkludohet se bankat e grupit 2 kanë raportin e

kapitalit, me një mesatare prej 10.9% dhe një devijim standart (0.0033). Që sikurse në

grupin e mëparshëm është përsëri nën minimumin rregullator të kërkuar nga BSH prej

12%.

Nga ana tjetër, rezultatet e statistikave përshkruese tregojnë se, raporti i aktiveve likuide

ndaj totalit të aktiveve ka qenë 66.47% dhe devijimin standart (0.0743).

Përsa i përket variablave makroekonomike, rritja mesatare e PBB-së reale në Shqipëri për

gjashtë vitet e studimit për bankat e grupit të 2 është 9.74% dhe me një devijim standard

të vogël (0.0320); inflacioni ka një devijim standart më të lartë (0.1353) në krahasim me

PBB dhe norma e kursit të këmbimit ka devijimin më të lartë standard (3.8117) krahasuar

me variablat e tjera shpjeguese; duke nënkuptuar se norma e kursit të këmbimit ka qënë

shumë e paqëndrueshme gjatë viteve të studimit.

Në tabelat 5.24 dhe 5.25 më poshtë paraqiten analizat e regresionit për modelin ROA dhe ROE

për bankat e grupit 2. Nga statistikat e mëposhtme për modelin ROA, shohim që R2 dhe R

2 e

korrigjuar është 79.5% dhe 68.7% respektivisht. Rrezultati tregon se ndryshimet në variablat e

pavarura shpjegojnë 79.5% të ndryshimeve në variablin e varur (ROA). Domethënë, madhësia e

bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti

42 Madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i

kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit.

93

i kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të

këmbimit shpjegojnë 79.5% të ndryshimeve në përfitueshmërinë e bankave të grupit të 2 të

matur me kthimin nga aktivet. Pjesa e mbetur prej 20.5% e ndryshimeve është shpjeguar nga

faktorë të tjerë që nuk janë përfshirë në model.

Tabela 5.24 Analiza e regresionit për modelin ROA për bankat në grupin 2.

Dependent Variable: ROA

Method: Least Squares

Included observations: 33

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C 0.097932 0.127365 0.768906 0.4505

MADH -0.005626 0.005489 -1.025031 0.0170 MAK 0.005394 0.122447 0.044050 0.0653

RKR -0.001434 0.014973 -0.095755 0.0166

LIK 0.004458 0.038951 0.114454 0.9100

EOP -0.012731 0.020207 -0.630043 0.5355

KAP 2.568918 1.340374 1.916568 0.0690

KFN -0.155440 0.329541 -0.471688 0.6420

PRQ -0.070145 0.101425 -0.691596 0.4968

AEK 0.210781 0.074225 2.839750 0.0098

INF 0.012373 0.012030 1.028521 0.3154

NKK 0.002369 0.002552 0.928289 0.3638

R-squared 0.795180 Mean dependent var 0.025330

Adjusted R-squared 0.687893 S.D. dependent var 0.010173

S.E. of regression 0.005684 Akaike info criterion -7.227192

Sum squared resid 0.000678 Schëarz criterion -6.683007

Log likelihood 131.2487 Hannan-Quinn criter. -7.044090

F-statistic 7.411716 Durbin-Ëatson stat 1.547577

Prob(F-statistic) 0.000049

Burimi: Llogaritje të autorit.

Tabela 5.25 Analiza e regresionit për modelin ROE për bankat në grupin 2.

Dependent Variable: ROE

Method: Least Squares

Included observations: 33

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C 0.079833 0.042622 1.873052 0.0750

MADH -0.000706 0.001837 -0.384287 0.0906

MAK 0.020045 0.040976 0.489185 0.0548 RKR -0.004035 0.005011 -0.805254 0.0147

LIK -0.082058 0.013035 -6.295410 0.0000

EOP 0.011886 0.006762 1.757673 0.0934

KAP 0.587627 0.448549 1.310063 0.2043

KFN -0.234226 0.110279 2.123939 0.0457

PRQ -0.013161 0.033941 -0.387752 0.7021

AEK 0.000223 0.024839 0.008992 0.0999

94

INF 0.002475 0.004026 0.614814 0.5453

NKK 0.000435 0.000854 0.509358 0.6158

R-squared 0.962025 Mean dependent var 0.029085

Adjusted R-squared 0.942134 S.D. dependent var 0.007907

S.E. of regression 0.001902 Akaike info criterion -9.416565 Sum squared resid 7.60E-05 Schwarz criterion -8.872380

Log likelihood 167.3733 Hannan-Quinn criter. -9.233463

F-statistic 48.36337 Durbin-Watson stat 1.843726

Prob(F-statistic) 0.000000

Burimi: Llogaritje të autorit.

Ndërsa për modelin ROE, statistika R2 dhe R

2 e përshtatur është 96.2% dhe 94.2% respektivisht.

Rezultati tregon se ndryshimet në variablat e pavarura shpjegojnë 96.2% të ndryshimeve në

variablin e varur (ROE). Domethënë, madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor,

likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi,

aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit shpjegojnë 96.2% të ndryshimeve

në përfitueshmërinë e bankave të grupit të 2 të matur me kthimin nga kapitali. Pjesa e mbetur

prej 3.8% e ndryshimeve është shpjeguar nga faktorë të tjerë që nuk janë përfshirë në model. Në

këtë kontekst duke vlerësuar R2 shumë të lartë për modelin ROE mund të konkludohet se

variablat bashkërisht, janë variablat shpjeguese optimale për të matur përfitueshmërinë (ROE) e

bankave tregtare të grupit të 2 në Shqipëri.

Vlerësohet hipotezën kryesore të ngritur për bankat e grupit të 2:

Ho: Faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik nuk ndikojnë tek ROA/ROE e

bankave të grupit 2.

H1: Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik ndikon tek

ROA/ROE e bankave të grupit 2.

Marrim vendimin duke j’u përmbajtur rregullit: Nëqoftëse vlera p është më e madhe se alpha

5%, atëherë pranojmë hipotezën bazë.

Për modelin ROA shikojmë nga statistikat më lart se vlera p (0.000049) është më e vogël se 5%,

kështu që hedhim poshtë hipotezën bazë dhe pranojmë atë alternative, duke konkluduar se të

paktën një nga faktorët specifikë bankarë, të industrisë dhe makroekonomik ndikon në modelin

ROA, për bankat e grupit 2. Gjithashtu, për modelin ROE shikojmë nga statistikat më lart se

vlera p (0.000000) është më e vogël se 5%, kështu që hedhim poshtë hipotezën bazë dhe

pranojmë atë alternative, duke konkluduar se të paktën një nga faktorët specifikë banakë, të

industrisë dhe makroekonomi ndikon në modelin ROE, për bankat e grupit 2. Modelet

ekonometrike ROA/ROE sipas analizës empirike të bankave të grupit 2:

ROAit = 0.097932 - 0.005626 (MADH)it + 0.005394 (MAK)it - 0.001434 (RKR)it + 0.004458

(LIK)it - 0.012731 (EOP)it + 2.568918 (KAP)it - 0.155440 (KFN)it - 0.070145 (PRQ)it + 0.210781

(AEK)t + 0.012373 (INF)t + 0.002369 (NKK)t + εit

(Ekuacioni 5.5)

95

ROEit = 0.079833 - 0.000706 (MADH)it + 0.020045 (MAK)it - 0.004035 (RKR)it + 0.082058

(LIK)it - 0.011886 (EOP)it + 0.587627 (KAP)it - 0.234226 (KFN)it -0.013161 (PRQ)it + 0.000223

(AEK)t + 0.002475 (INF)t + 0.000435 (NKK)t + εit

(Ekuacioni 5.6)

Mbi bazën e rrezultateve të përfituara dhe të paraqitura në tabelat 5.24 dhe 5.25 më lart, në

grupin e variablave të pavarura, variabli specifikë bankarë, madhësia e bankës është një variabël

i rëndësishëm edhe për modelin ROA dhe ROE, me 1% dhe 10% nivel rëndësie respektivisht dhe

shenja ndërmjet madhësisë së bankës dhe përfitueshmërisë në të dyja modelet është negative,

duke na sinjalizuar se bankat në grupin e 2 vuajnë nga disekonomitë e shkallës, kjo kryesisht

vjen si pasojë e tendencës së bankave kur përpiqen të zgjerohen.

Mjaftueshmëria e kapitalit është statistikisht e rëndësishme në 10% nivel rëndësie për modelin

ROA dhe ka një lidhje pozitive me përfitueshmërinë (ROA). Pra, rritja me 1 njësi e raportit të

kapitalit do të sjellë rritjen me 2.568918 njësi të përfitueshmërisë (ROA).

Në modelin ROE, likuiditeti i aktiveve është domethënës në 1% nivel rëndësie. Likuiditeti i

aktiveve e ka koefiçentin (-0.082058), prandaj një rritje me 1 njësi e likuiditetit të aktiveve do të

sillte një ulje prej 0.082058 njesi në përfitimin (ROE).

Teoria makroekonomike thotë se do të ketë një lidhje negative midis kostove të financimit dhe

fitimeve sepse një kosto më e ulët do të gjenerojë kthime më të mira për bankat, duke sjellë

kështu fitime jashtë kredive për huamarrësit. Prandaj një rritje me 1 njësi në koston e financimit

do të sillte një ulje me 0.234226 njësi në përfitim (ROE). Gjithashtu për modelin ROE, efiçenca

operacionale është statistikisht e rëndësishme në 10%.

Kurse ndër faktorët makroekonomik, vetëm aktiviteti ekonomik është i rëndësishëm më 1% në

modelin ROA dhe në 10% në modelin ROE. Sigurisht, që fakti që variablat e tjera nuk janë të

rëndësishme për modelet do të thotë se ato nuk kanë ndikim në përfitueshmërinë e matur me

ROA/ROE për bankat grupit 2, meqënëse mbase gjatë periudhës gjashtë vjeçare të studimit nuk

kanë patur shumë fluktacione.

5.8.4 Analiza e përfitueshmërisë së bankave (ROA/ROE) sipas grupit 3.

Në bankat e grupit 3 bëjnë pjesë ato banka që zotërojnë mbi 7% të totalit të aktiveve të sektorit

bankar shqiptar. Prandaj më poshtë analizojmë statistikën përshkruese dhe analizën e regresionit

për secilin nga modelet, duke matur përfitueshmërinë me kthimin nga aktivet dhe kthimin nga

kapitali.

Tabela 5.26. Statistika përshkruese e variablave për bankat e grupit 343

.

Nr.

Vëzhg

Min Max Mesat. Dev.

St.

ROA 24 .0038 .0352 .0205 .0105

ROE 24 .0093 .0373 .0211 .0091

MADH 24 19.5649 24.4950 21.7223 1.4402

MAK 24 .0420 .2803 .1095 .0484

43 Banka Raiffeisen, Banka Credins, Banka Kombëtare Tregtare, Banka Intesa Sanpaolo –Shqipëri dhe Banka

Tirana.

96

RKR 24 .2996 .7806 .4978 .1392

LIK 24 .5603 1.2500 .7412 .1638

EOP 24 .2469 .5402 .4198 .0720

KAP 24 .0050 .0155 .0129 .0029

KFN 24 .0107 .0388 .0208 .0070

PRQ 24 .1406 .2901 .1859 .0327

AEK 24 -.0200 .1264 .0823 .0579

INF 24 -.1057 .2530 .0765 .0838

NKK 24 8.5425 12.8909 8.8449 2.8735

Burimi: Llogaritje të autorit.

Sipas tabelës 5.26 më lart të statistikës përshkruese për bankat e grupit 3, mesatarja e ROA është

2.05% me një minimum prej 0.38%, maksimum prej 3.52% dhe devijimin standard (0.0105). Kjo

do të thotë se banka më fitimprurëse në mesin e bankave të grupit 3, ka fituar 3.52% të fitimit

pas tatimit për një lek të vetëm të investuar në aktivet e firmës. Nga ana tjetër, banka më pak

fitimprurëse e bankave të analizuara ka fituar 0.38 cent të fitimit pas tatimit për çdo lek të

investuar në aktivet e firmës. Për bankat e grupit 3, mesatarja e ROE është 2.11% me një

minimum prej 0.93%, maksimum prej 3.73% dhe devijim standart (0.0091). Kjo do të thotë se

banka më fitimprurëse në mesin e bankave të grupit 3 ka fituar 3.73% të fitimit pas tatimit për

një lek të vetëm të investuar në kapitalin e firmës. Ndërkohë që, banka më pak fitimprurëse e

bankave të grupit të 3, ka fituar 0.93 cent të fitimit pas tatimit për çdo lek të investuar në

kapitalin e firmës. Përsa i përket variablave shpjeguese44

të modelit ka disa statistika që duhet të

përmenden.

Provigjionet për kreditë e humbura që mbajnë bankat e grupit 3 janë mesatarisht 49.78%

të totalit të kredive dhe me devijim standart të lartë (0.1392), nga ku konstatohet që niveli

i provigjioneve ka pësuar rënie në bankat e grupit të 3, krahasuar me nivelin e

provigjioneve për kreditë me probleme në bankat e grupeve 1 dhe 2.

Nga analiza përshkruese e variablave vihet re se bankat e grupit të 3 kanë raportin e

kapitalit, me një mesatare prej 12.09% dhe një devijim standart (0.0029), që është afër

nivelit të minimumit rregullator të kërkuar nga BSH prej 12%.

Nga ana tjetër, rrezultatet e statistikave përshkruese tregojnë se, raporti i aktiveve likuide

ndaj totalit të aktiveve është 74.12% me devijimin standart (0.1638).

Madhësia e bankës që është matur në studim me logaritmin natyror i totalit të aktiveve ka

devijimin standart më të lartë (1.4402) pas normës së kursit të këmbimit, që do të thotë se

është variabli më i derivuar nga mesatarja në krahasim me variablat e tjera shpjeguese.

Përsa i përket variablave makroekonomike, rritja mesatare e PBB-së reale në Shqipëri për

gjashtë vitet e studimit (2009-2014) për bankat e grupit 3 është 8.23% dhe me një

devijim standard të vogël (0.0579); inflacioni me mesatare 7.65% dhe me një devijim

standart më të lartë (0.0838) në krahasim me PBB, kurse norma e kursit të këmbimit ka

devijimin më të lartë standard (2.8735) krahasuar me variablat e tjera shpjeguese; duke

nënkuptuar se norma e kursit të këmbimit ka qënë shumë e paqëndrueshme gjatë viteve të

studimit (2009-2014) të analizuara.

44 Madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i

kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit.

97

Në tabelat 5.27 dhe 5.28 më poshtë paraqiten analizat e regresionit për modelin ROA dhe ROE

për bankat e grupit 3. Nga statistikat e mëposhtme për modelin ROA, shohim që R2 dhe R

2 i

korrigjuar është 70.9% dhe 44.3% respektivisht. Rrezultati tregon se ndryshimet në variablat e

pavarura shpjegojnë 70.9% të ndryshimeve në variablin e varur (ROA). Domethënë, madhësia e

bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti

i kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi, aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të

këmbimit shpjegojnë 70.9% të ndryshimeve në përfitueshmërinë e bankave të grupit të 3 të

matur me kthimin nga aktivet. Pjesa e mbetur prej 29.1% e ndryshimeve është shpjeguar nga

faktorë të tjerë që nuk janë përfshirë në model.

Ndërsa për modelin ROE statistika R2 dhe R

2 e korrigjuar është 86% dhe 73.3% respektivisht.

Rrezultati tregon se ndryshimet në variablat e pavarura shpjegojnë 86% të ndryshimeve në

variablin e varur (ROE). Domethënë, madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor,

likuiditeti i aktiveve, efiçenca operacionale, raporti i kapitalit, kosto e financimit, përqëndrimi,

aktiviteti ekonomik, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit shpjegojnë 86% të ndryshimeve

në përfitueshmërinë e bankave të grupit 3, të matur me kthimin nga kapitali. Pjesa e mbetur prej

14% e ndryshimeve është shpjeguar nga faktorë të tjerë që nuk janë përfshirë në model. Kështu

këto variabla bashkërisht, janë variabla shpjeguese mjaft të mira të përfitimit (ROE) të bankave

tregtare të grupit të 3 në Shqipëri.

Tabela 5.27 Analiza e regresionit për modelin ROA për bankat në grupin 3.

Dependent Variable: ROA

Method: Least Squares

Included observations: 24 after adjustments

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C -0.023347 0.120609 -0.193574 0.8497

MADH 0.000152 0.004133 0.036724 0.0713

MAK 0.034874 0.071012 0.491100 0.0322

RKR -0.011521 0.031790 -0.362410 0.0233

LIK 0.008743 0.028992 0.301579 0.7681

EOP 0.008347 0.049021 0.170270 0.8676

KAP 0.875495 1.448095 0.604583 0.0567

KFN 0.123411 0.741681 0.166394 0.8706

PRQ 0.131236 0.341017 0.384836 0.7071 AEK 0.089684 0.067895 1.320923 0.0112

INF 0.034523 0.060034 0.575060 0.5759

NKK -0.001493 0.008908 -0.167623 0.8697

R-squared 0.709515 Mean dependent var 0.020554

Adjusted R-squared 0.443237 S.D. dependent var 0.010580

S.E. of regression 0.007894 Akaike info criterion -6.538456

Sum squared resid 0.000748 Schwarz criterion -5.949430

Log likelihood 90.46148 Hannan-Quinn criter. -6.382187

F-statistic 2.664564 Durbin-Watson stat 1.836604

Prob(F-statistic) 0.033293 Burimi: Llogaritje të autorit.

98

Tabela 5.28 Analiza e regresionit për modelin ROE për bankat në grupin 3.

Dependent Variable: ROE Method: Least Squares

Included observations: 24 after adjustments

Variable Coefficient Std. Error t-Statistic Prob.

C -0.029367 0.071827 -0.408854 0.6898

MADH 0.003243 0.002461 1.317554 0.0123

MAK 0.096689 0.042290 2.286352 0.0412

RKR -0.019011 0.018932 -1.004171 0.0351

LIK -0.048858 0.017266 -2.829754 0.0152

EOP -0.003569 0.029194 -0.122252 0.9047 KAP 0.936064 0.862385 1.085436 0.0991

KFN 0.294145 0.441694 0.665947 0.5180

PRQ 0.073442 0.203086 0.361629 0.0239

AEK 0.008866 0.040434 0.219276 0.0301

INF 0.003317 0.035752 0.092764 0.9276

NKK -0.001520 0.005305 -0.286549 0.7793

R-squared 0.860716 Mean dependent var 0.021158

Adjusted R-squared 0.733040 S.D. dependent var 0.009099

S.E. of regression 0.004701 Akaike info criterion -7.575062

Sum squared resid 0.000265 Schwarz criterion -6.986035 Log likelihood 102.9007 Hannan-Quinn criter. -7.418793

F-statistic 6.741377 Durbin-Watson stat 2.289784

Prob(F-statistic) 0.001305

Burimi: Llogaritje të autorit.

Vlerësohet hipoteza kryesore të ngritur për bankat e grupit të 3:

Ho: Faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik nuk ndikojnë tek ROA/ROE e

bankave të grupit 3.

H1: Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe makroekonomik ndikon tek

ROA/ROE e bankave të grupit 3.

Marrim vendimin duke j’u përmbajtur rregullit: Nëqoftëse vlera p është më e madhe se alpha

5%, atëherë pranojmë hipotezën bazë.

Për modelin ROA shikojmë nga statistikat më lart se vlera p (0.033293) është më e vogël se 5%,

kështu që hedhim poshtë hipotezën bazë dhe pranojmë atë alternative, duke konkluduar se të

paktën një nga faktorët specifikë bankar, të industrisë dhe makroekonomik ndikon në modelin

ROA, për bankat e grupit 3. Kurse për modelin ROE shikojmë nga statistikat më lart se vlera p

(0.001305) është më e vogël se 5%, kështu që hedhim poshtë hipotezën bazë dhe pranojmë atë

alternative, duke konkluduar se të paktën një nga faktorët specifikë bankar, të industrisë dhe

makroekonomik ndikon në modelin ROE, për bankat e grupit 3. Modelet ekonometrike

ROA/ROE sipas analizës empirike të bankave të grupit 3:

ROAit = 0.023347 + 0.000152 (MADH)it + 0.034874 (MAK)it - 0.011521 (RKR)it + 0.008743

(LIK)it + 0.008347 (EOP)it + 0.875495 (KAP)it + 0.123411 (KFN)it + 0.131236 (PRQ)it +

0.089684 (AEK)t + 0.034523 (INF)t - 0.001493 (NKK)t + εit

(Ekuacioni 5.7)

99

ROEit = -0.029367 + 0.003243 (MADH)it + 0.096689 (MAK)it - 0.019011 (RKR)it - 0.048858

(LIK)it - 0.003569 (EOP)it + 0.936064 (KAP)it + 0.294145 (KFN)it + 0.073442 (PRQ)it + 0.008866

(AEK)t + 0.003317 (INF)t - 0.001520 (NKK)t + εit

(Ekuacioni 5.8)

Bazuar në rrezultatet e paraqitura në tabelat 5.27 dhe 5.28 më lart, në grupin e variablave të

pavarura, tek ato specifikë bankarë, madhësia e bankës është një variabël i rëndësishëm edhe për

modelin ROA dhe për modelin ROE, e rëndësishme me 10% dhe 1% nivel rëndësie respektivisht

për secilin model. Menaxhimi i aktiveve është statistikisht i rëndësishëm në 5% nivel rëndësie

për të dy modelet dhe ka një lidhje pozitive me përfitueshmërinë. Gjithashtu risku kreditor ka

ndikim relativisht të rëndësishëm statistikor me 5% nivel rëndësie për të dy modelet në analizën

e bankave të grupit të 3 dhe ekziston një lidhje negative midis tij dhe përfitueshmërisë

(ROA/ROE), shenjë e pritur edhe nga literatura dhe analiza qualitative. Pra, një rritje me 1 njësi

të provigjioneve të kredive me probleme, do të ulë përfitueshmërinë (ROA/ROE) me 0.011521

njësi dhe 0.019011 njësi respektivisht.

Mjaftueshmëria e kapitalit është statistikisht e rëndësishme në 5% nivel rëndësie për modelin

ROA dhe siç parashikohej ka një lidhje pozitive me përfitueshmërinë (ROA). Bankat e

mirëkapitalizuar përballen me një kosto më të ulët ndaj falimentimit, gjë që redukton koston e

tyre të financimit, duke sjellë rritje të përfitimit.

Kurse ndër faktorët makroekonomik, vetëm aktiviteti ekonomik është i rëndësishëm më 1% në

të dy modelet. Sigurisht, që fakti që variablat e tjera nuk janë të rëndësishme për modelet do të

thotë se ato nuk kanë ndikim në përfitueshmërinë e matur me ROA/ROE për bankat grupit 3,

mbase meqënëse nuk ka patur shumë luhatje të këtyre variablave specifikë bankarë, të industrisë

dhe makroekonomike, gjatë periudhës së studimit. Në mënyrë të përmbledhur në formë tabelare

paraqiten në apendiks II në tabelën 5.29 nënhipotezat për grupin 1,2 dhe 3 të bankave.

5.9 Përfundimet e intervistave.

Intervistat janë zhvilluar me 16 drejtues finance të bankave tregtare në Shqipëri, ku secili prej

tyre përfaqësonte një nga 16 bankat e marra në konsideratë për studimin. Ato janë intervistuar në

mënyrë të pavarur dhe në kohë të ndryshme. Pyetjet e intervistës ishin plotësisht të

pastrukturuara por të fokusuara në identifikimin e faktorëve që ndikojnë përfitueshmërinë e

bankave tregtare në përgjithësi. Më konkretisht, pyetjet e intervistës kishin si qëllim gjithashtu që

të identifikonin se si këta faktorë mund të ndikojnë përfitueshmërinë, se cilët ishin faktorët

kryesorë përcaktues midis faktorëve me ndikim, masat që duhen marrë nga bankat për të

reduktuar ndikimin negativ të faktorëve të kontrollueshëm dhe mendimin e tyre të përgjithshëm

në lidhje me këtë çështje.

Sipas intervistave me drejtuesit e financave të lartpërmendur, faktorët që mund të ndikojnë

përfitueshmërinë e bankave shqiptare mund të grupohen në përgjithësi në dy kategori të mëdha.

Kategoria e parë përfshin përcaktuesit e brendshëm të cilët kanë origjinën nga llogaritë bankare

dhe për këtë arsye mund të quhet përcaktues mikro apo specific bankarë të përfitimit. Ky grup

përcaktuesish të përfitimit përfshin variabla të tilla si kredia, madhësia e bankës, kapitali, rreziku

i likuiditetit, likuiditeti i aktiveve, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, kosto e financimit,

efiçenca operacionale, depozitat, niveli i kredive me probleme, mosha e bankave, dhe rrjeti i

degëve.

100

Nga sa më sipër, kategoria e dytë e faktorëve që mund të ndikojnë përfitueshmërinë e bankave

shqiptare sipas intervistës së kryer përfshin faktorët e jashtëm. Përcaktuesit e jashtëm janë

variabla të cilat nuk kanë të bëjnë me menaxhimin e bankave, por pasqyrojnë mjedisin ekonomik

dhe ligjor që ndikon në funksionimin dhe punën e institucioneve financiare. Përcaktuesit e

klasifikuar në këtë kategori përfshin variabla të tilla si sistemi i taksave, teknologjia, prodhimi i

brendshëm bruto, rregullimet qeveritare, ndryshimi i normës së interesit dhe norma e kursit të

këmbimit. Përveç kësaj, mungesa e një tregu dytësor aktiv për aksionet, ka tendencë të rrit

nivelin e konkurrencës dhe mungesën e ndërgjegjësimit të publikut në lidhje me kursimet, duke

kontribuar për ekzistencën e performancës së mirë apo të keqe të bankave në vend.

Sipas intervistës së zhvilluar me drejtuesit e financës në bankat shqiptare, ndër faktorët specifik

bankarë të listuara më sipër për shëmbull, rritja e sasisë së kredisë ndikon në rritjen e përfitimit,

duke qënë se gjeneron të ardhura nga interesat e aplikuara. Për më tepër, variabla të tilla si

madhësia e bankës dhe kapitali kanë një efekt konstruktiv në përfitimin e bankave shqiptare edhe

pse kontributi i madhësisë nuk është gjithmonë i njëjtë. Arsyeja e një marrëdhënie të mirë midis

kapitalit dhe përfitimit është si rrezultat kryesisht i emrit të mirë të krijuar, i cili nga ana tjetër i

jep bankave aftësinë e huamarrjes pa kolateral, duke treguar për ekzistencën e një marrëdhënie të

drejtpërdrejtë midis kapitalit dhe performancës në përgjithësi dhe përfitueshmërisë në mënyrë të

veçantë. Përveç kësaj, faktorë të tjerë specifik bankarë si depozitat dhe të ardhurat jo nga interesi

ndikojnë përfitimin bankarë fuqimisht.

Nga ana tjetër, faktorët e tjerë me ndikim janë rreziku i likuiditetit, efiçenca operacionale dhe

niveli i kredive me probleme të cilët kanë një rrezultat të zhdrejtë mbi përfitueshmërinë e

bankave. Një rrezultat interesant i gjeneruar nga intervista me drejtuesit e financës ishte se

pavarësisht rregjistrimit të një raporti të likuiditetit të lartë, bazuar në statistikat përshkruese,

sipas intervistës së realizuar ato theksuan faktin se aktualisht bankat karakterizohen nga një nivel

likuiditeti i ulët. Arsyeja për ekzistencën e likuiditetit të lartë si rrezultat i statistikave

përshkruese ishte klasifikimi i disa llogarive si rezervë apo i bonove të thesarit, si aktive likuide

mbi të cilat bankat nuk kanë të drejtë për kreditim apo për qëllime të tjera. Në mënyrë të

ngjashme, mungesa e produkteve të reja nga bankat dhe frika e bankave për të investuar në fusha

të rrezikshme janë gjithashtu faktorë që ndikojnë përfitimin e bankave negativisht.

Rrezultatet e intervistave gjithashtu treguan se si efekti i faktorëve të jashtëm mund të jetë i

drejtpërdrejtë apo i tërthortë në përfitimin e bankave shqiptare. Kjo do të thotë se një rritje në

disa faktorë të jashtëm ose të pakontrollueshëm mund të rrezultoj në një rritje në përfitimin e

bankave dhe ndërkohë që faktorë të tjerë mund të veprojnë në një mënyrë të kundërt. Ndër

faktorët e jashtëm për shëmbull tatimi i padrejtë i vendosur mbi huamarrësit e bankave, direkt

rrezulton në një reduktim të sasisë së kredisë të marrë nga klientët për investime dhe kjo mund

të rrezultojë në një rritje të nivelit të kredive me probleme. Kjo tregon qartë ekzistencën e një

marrëdhënie të kundërt midis tatimit të padrejtë të vendosur mbi huamarrësit dhe përfitimit të

bankave. Nga ana tjetër, efekti i variablave si inflacioni dhe kursi i këmbimit mund të kenë

ndikim të drejtpërdrejtë apo të tërthortë në varësi të situatës. Variabli i produktit të brendshëm

bruto dhe teknologjia kontribuojnë pozitivisht tek përfitimi.

Sipas intervistës së zhvilluar me drejtuesit e financave pothuajse të gjitha variablat e

lartpërmendur të brendshme dhe të jashtme përcaktojnë përfitimin, duke pasur një ndikim të

drejtpërdrejtë ose të tërthortë mbi të. Nga ana tjetër, ka edhe disa masa të ndërmarra nga

menaxhimi i bankave për të zvogëluar ndikimin e faktorëve të kontrollueshme që mund të

101

ndikojnë negativisht përfitimin e bankave. Në mënyrë të ngjashme, në mënyrë që të zvogëlohet

efekti i anasjelltë i likuiditetit në përfitueshmërinë e bankave, përpiqen që të kenë gjithnjë e më

shumë mundësi të ndryshme të investimit pavarësisht ekzistencës së më pak likuiditeti në

realitet. Në përgjithësi, të gjithë faktorët e mësipërm të identifikuar kontribuojnë në ekzistencën e

një performance të dobët apo të mirë të bankave.

102

KAPITULLI I GJASHTË

6 KONKLUZIONE DHE REKOMANDIME

Në kapitullin e mëparshëm u paraqit analiza e gjetjeve, duke trajtuar të dhënat e databazës për

gjithë bankat sëbashku dhe më tej duke bërë ndarjen e bankave sipas grupeve në mënyrë që të

bëhen krahasime paralele për ndikimin dhe rëndësinë e faktorëve përcaktues në përfitueshmëri

sipas secilit grup bankash. Ndërkohë në këtë kapitull në seksionet e mëposhtme do të diskutohet

në seksion 6.1 për konkluzionet e studimit, dhe në seksionin 6.2 për rekomandimet e mundshme.

6.1 Konkluzione.

Përfitueshmëria është një kriter i rëndësishëm për të matur performancën e bankave, veçanërisht

në një mjedis të ndryshueshëm të sistemit bankar. Ky studim shqyrtoi përcaktuesit e

përfitueshmërisë të të gjitha bankave tregtare që operojnë në sektorin bankar në Shqipëri. Dy

matësit kryesorë të përfitueshmërisë, të cilët përdoren gjerësisht në ditët e sotme në industrinë

bankare janë kthimi nga aktivet (ROA) dhe kthimi nga kapitali (ROE) (Nahang dhe Araghi,

2013). Prandaj, matja e perfitueshmërisë në këtë dizertacion u realizua përmes këtyre dy

variablave të varura, ROA dhe ROE (psh, edhe në studime të ngjashme të Ramlall, 2009;

Koasmidou, 2008; Sufian dhe Habibullah, 2009; Sayilgan dhe Yildirim, 2009; Wubitu, 2012;

Yadollahzadeh, Ahmadi dhe Soltan, 2013; Nassreddine, Fatman dhe Anis, 2013 ) etj..

ROA është përcaktuar si e ardhura neto pas taksave, si përqindje e aktiveve mesatare të mbajtura

gjatë një viti dhe tregon se sa e dobishme është një bankë për aktivet e saj, edhe pse mund të jetë

e njëanshme për shkak të aktiviteteve jashtë bilancit (Athanasoglou et al., 2008). ROE është një

tregues i rëndësishëm që tregon për rëndësinë në maksimizimin e kthimit të aksionerëve, duke

pasqyruar aftësinë e një banke në shfrytëzimin e kapitalit të saj për të gjeneruar fitime. Studimi i

përfitueshmërisë në banka është i rëndësishëm jo vetëm për shkak të informacionit që jep për

shëndetin e ekonomisë në çdo vit të dhënë, por edhe për shkak se fitimet janë një përcaktues

kryesor i rritjes dhe punësimit në periudhën afatmesme. Ndryshimet në përfitueshmëri janë një

kontribues i rëndësishëm për përparimin ekonomik nëpërmjet ndikimit që ajo ka në vendimet për

investime dhe kursime të një banke. Është e vërtetë se kur rritet përfitimi, vlera e aksionerëve

mund të rriten në masë të konsiderueshme. Përfitueshmëria është termi që i referohet aftësisë së

organizatës për të mbajtur fitimin e saj vit pas viti (Ongore dhe Kusa, 2013).

Ky studim kishte për qëllim identifikimin e faktorëve kryesorë specifikë bankarë, specifikë të

industrisë dhe makroekonomikë që mund të ndikojnë përfitueshmërinë e bankave shqiptare dhe

të zbuloj se deri në çfarë masë këto përcaktues ushtronin ndikim tek përfitimi. Në këtë kontekst,

janë shqyrtuar studime të mëparshme mbi përfitimin e bankave dhe është arritur në përfundimin

që përfitimi i bankave zakonisht shprehet si funksion i përcaktuesve të brendshëm dhe të

jashtëm. Përcaktuesit e brendshëm kanë të bëjnë me faktorët që e kanë origjinën nga llogaritë

bankare dhe për këtë arsye mund të quhen përcaktues mikro apo specifikë bankarë të përfitimit.

Përcaktuesit e jashtëm janë variabla të cilat nuk kanë të bëjnë me menaxhimin e bankave, por

103

pasqyrojnë mjedisin ekonomik dhe ligjor që ndikon në funksionimin dhe punën e institucioneve

financiare.

Rezultatet empirike nga studimet e mëparshme arriten në përfundimin se faktorët e brendshëm

shpjegojnë një pjesë të madhe të përfitueshmërisë së bankave, megjithatë edhe faktorët e jashtëm

kanë gjithashtu një ndikim në përfitueshmëri. Një numër i madh variablash shpjeguese janë

propozuar për të dy kategoritë, në përputhje me natyrën dhe qëllimin e çdo studimi. Studimet që

janë marrë me përcaktuesit e brendshëm kanë përdorur variabla të tilla si, madhësia, kapitali,

risku kreditor, cilësia e aktiveve, kosto e financimit, efiçenca operacionale, likuiditeti i aktiveve

etj., ndërsa për përcaktuesit e jashtëm, është bërë dallimi midis variablave të kontrollit që

përshkruajnë mjedisin makroekonomik, të tilla si inflacioni, normat e interesit, rritjes ekonomike

dhe normës së këmbimit dhe variablave që përfaqësojnë karakteristikat e tregut si përqëndrimi,

madhësia e industrisë dhe statusi i pronësisë.

Në bazë të rishikimit të studimeve të mëparshme dhe teorive bankare, ky studim hetoi ndikimin e

disa faktorëve të ndarë në faktorë specifikë bankarë, specifik të industrisë dhe makroekonomik

në bankat tregtare shqiptare gjatë periudhës 2009-2014. Faktorët specifik bankarë që janë

përdorur në këtë studim përfshijnë variabla të tilla si madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve,

risku kreditor, likuiditeti i aktiveve, mjaftueshmëria e kapitalit, efiçenca operacionale dhe kosto e

financimit. Nga ana tjetër në këtë studim është marrë në konsideratë vetëm një faktor specifik i

industrisë, i cili është përqëndrimi dhe faktorët makroekonomikë si aktiviteti ekonomik,

inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit. Për të përmbushur objektin kryesor të kërkimit,

studimi është bazuar kryesisht në metodën sasiore të hulumtimit, e cila është plotësuar nga një

metodë cilësore.

Të dhënat sasiore janë marrë kryesisht nga pasqyrat financiare të bankave tregtare, nga INSTAT,

Banka e Shqipërisë, Banka Botërore dhe Bankscope, në mënyrë që të bëhen analizat empirike të

nevojshme për të identifikuar dhe matur përcaktuesit e përfitimit të bankave. Në veçanti, analiza

e regresionit të shumëfishtë është përdorur për të matur efektin e përcaktuesve të përfitimit

bankarë nga ana sasiore. Nga ana tjetër, të dhënat cilësore janë mbledhur përmes intervistës së

pastrukturuar kryer me drejtuesit e financës në bankat tregtare shqiptare. Literatura në

përgjithësi ka arritur në përfundimin se forma e duhur funksionale për testim është një funksion

linear edhe pse ka mendime të kundërta. Short (1979) hetoi mbi këtë çështje dhe arriti në

përfundimin se funksionet lineare prodhojnë rrezultate më të mira se çdo formë tjetër

funksionale.

Për testimin e hipotezave kërkimore, është konsideruar e gjithë popullata me 16 banka tregtare

dhe të dhënat e nevojshme financiare janë mbledhur për periudhën kohore prej vitit 2009 deri në

vitin 2014. Objektivi kryesor në zgjedhjen e kësaj periudhe të veçantë studimore si mostër është

se vetëm nga viti 2009 e më tej mund të flasim për të dhëna homogjene. Analizat empirike u

kryen për dy modele, meqënëse në konsideruam dy tregues (ROA dhe ROE) për të matur

përfitueshmërinë. Gjithashtu për të dy modelet u ndërmorr testi i shkakësisë Ganger për të

identifikuar lidhjen shkakësore midis variablave të varura dhe të pavarur. Krahas analizës

empirike të zbatuar për të gjithë panelin e të dhënave duke konsideruar të gjitha bankat sëbashku,

më tej është ndërmarrë një tjetër analizë më e hollësishme sipas ndarjes së bankave në grupe, për

të parë se cila nga grup bankat ka ndikimin më të madh në sistemin bankar në tërësi. Sigurisht,

që para se të ndaheshin të dhënat e panelit sipas grupeve u ndërmorr një analizë diskriminante

për të parë nëqoftëse të dhënat tona realisht i përkisnin grupimeve të caktuara. Nga ku u vu re se

104

disa të dhëna devijonin nga qëndra e grupeve, kështu që mbi këtë bazë ato u hoqën nga paneli i të

dhënave dhe analiza sipas grupeve të bankave u krye për 74 vëzhgime (nga 96 të tilla që ishin

fillimisht). Për realizimin e analizave empirike për modelet u përdorën softwerët SPSS 22 dhe

Eviews 7. Gjetjet empirike për përcaktimin e faktorëve që ndikojnë përfitimin sugjerojnë

përfundimet e mëposhtme.

Së pari, rezultatet treguan për një marrëdhënie pozitive të mjaftueshmërisë së kapitalit

dhe përfitueshmërisë në të dy modelet (ROA/ROE), por me rëndësi të fortë statistikore

vetëm në modelin ROA. Ky përfundim është në përputhje me pritjet, meqënëse një bankë

me një pozicion të fortë të kapitalit është në gjendje për të ndjekur mundësitë e biznesit

në mënyrë më efiçente dhe ka më shumë kohë dhe fleksibilitet për t'u marrë me

problemet që dalin nga humbjet e papritura, duke sjellë edhe rritjen e përfitimit. Gjatë

analizimit të informacionit të marrë nga baza e të dhënave për të gjitha bankat tregtare të

cilat operojnë në sistemin bankar shqiptar, ajo që vihet re është përqendrimi i lartë i

kapitalit të bankave në një numër të vogël të bankave të mëdha.

Së dyti, nga gjetjet empirike rezultoi një lidhje negative midis efiçencës operacionale dhe

përfitimit (ROA/ROE), por me rëndësi të fortë statistikore vetëm për modelin ROE. Duke

treguar se minimizimi i kostove operacionale në bankat tregtare me siguri ndikon në

përmirësimin e performancës së bankave. Efiçenca operacionale është përdorur për të

treguar se si kostoja ndryshon në krahasim me ndryshimet në të ardhura, për të treguar se

sa shpejt shpenzimet rriten apo ulen, kur ndryshimet në të ardhura ndodhin.

Së treti, logaritmi natyror i totalit të aktiveve ka një ndikim pozitiv tek përfitueshmëria

(ROA/ROE), me koefiçient të dobët rëndësie për modelin ROA dhe statistikisht i

rëndësishëm me 1% për modelin ROE. Kjo marrëdhënie e drejtpërdrejtë midis madhësisë

së bankës dhe përfitimit tregon se bankat tregtare të mëdha performojnë më mirë se

bankat tregtare të vogla për shkak se bankat e mëdha mund të përfitojnë nga ekonomitë e

shkallës dhe gjithashtu me rritjen e madhësisë disa shpenzime mund të reduktohen.

Ndryshe, thuhet se bankat e mëdha kanë avantazh madhësinë e tyre për të gjeneruar më

shumë kthim.

Së katërti, likuiditeti i aktiveve ka një marrëdhënie negative në të dy modelet me

përfitimin (ROA/ROE), por në modelin ROA është i parëndësishëm kurse në modelin

ROE është statistikisht i rëndësishëm në 1% nivel rëndësie. Mbajtja e aktiveve në një

formë shumë likuide ka tendencë për të ulur të ardhurat, pasi aktivet likuide janë të

lidhura me norma më të ulëta të kthimit. Kështu që, ulja e nivelit të aktiveve likuide do të

sjell në mënyrë të pashmangshme edhe rritjen e fitimit.

Së pesti, risku kreditor ka një lidhje të zhdrejtë me përfitueshmërinë në të dy modelet dhe

është statistikisht i rëndësishmë përkatësisht me 5% dhe 1% nivel rëndësie në modelin

ROA dhe ROE përkatësisht. Risku kreditor, deri tani është risku më i rëndësishëm me të

cilin përballen bankat tregtare dhe suksesi i një biznesi varet nga matja e saktë dhe

menaxhimi efiçent i tij, në një masë më të madhe se çdo lloj risku tjetër. Marrëdhënia

mes riskut kreditor dhe përfitueshmërisë (ROA/ROE) pritej të ishte negative duke

interpretuar konceptin se sa më shumë kredi të këqija të ketë banka aq më shumë do të

reduktohet përfitueshmëria e saj.

Së gjashti, përqëndrimi si i vetmi faktor specifik i industrisë ndryshe nga literature, ka një

lidhje negative më përfitimin (ROA/ROE) dhe është statistikisht i parëndësishëm.

Së fundi, përsa i përket faktorëve makroekonomikë, aktiviteti ekonomik ka marrëdhënie

pozitive me përfitimin (ROA/ROE) dhe është statistikisht i rëndësishëm për të dy

105

modelet. Nga ana tjetër, inflacioni dhe norma e kursit të këmbimit janë faktorë që janë

të lidhur pozitivisht me përfitimin për modelin ROA por janë statistikisht të

parëndësishëm për modelin. Ndërsa për modelin ROE inflacioni është i lidhur negativisht

me përfitimin kurse norma e kursit të këmbimit ka lidhje pozitive me përfitimin por

përsëri si më lart janë të parëndësishme nga ana statistikore. Kjo mund të sugjerojë se për

shkak të pamundësisë së bankave tregtare për të parashikuar saktë nivelet e inflacionit,

ato humbasin mundësinë për të përfituar nga mjedisi inflacionist për të rritur fitimet.

Ndërsa ndikimi i drejtpërdrejtë nga zhvillimet në kursin e këmbimit është i

administrueshëm dhe sektori bankar paraqitet i ndjeshëm ndaj ndikimit negativ që mund

të shkaktojnë lëvizjet e pafavorshme në kursin e këmbimit në gjendjen e klientëve.

Mbasi u analizuan ndikimi dhe rëndësia e variablave shpjeguese të konsideruara si më lart

ndaj variablave të varura (ROA/ROE), u shikua e nevojshme që të bëhej një analizë më e

hollësishme duke klasifikuar bankat tregtare në grupe (sipas ndarjes nga Banka e Shqipërisë),

për të parë se cili nga grupet ka ndikimet më të forta ndaj analizës që konsideron të gjitha

bankat tregtare sëbashku. Fillimisht u ndërmorr një analizë diskriminante duke përdorur

softwarin SPSS 22, për të konstatuar nëqoftëse të dhënat tona realisht ishin klasifikuar në

grupet e duhura, nga ku u konstatua se disa të dhënave të databazës devijonin nga grupet,

prandaj u pa e nevojshme largimi i tyre nga databaza. Prandaj, pas largimit të 22 të dhënave,

për analizën e bankave në grupe u përdor databaza e re me 74 vëzhgime. Më tej mbasi u

analizuan secili grup bankash me vete, u arrit në disa konkluzione si mëposhtë:

Nga analizat empirike te bankave tregtare sipas grupeve (bankat e grupit 1, 2 dhe 3),

rezultoi se variablat e pavarura të marra për studimin ishin shpjeguese shumë të mira për

të dy modelet (ROA/ROE) në bankat e grupit 1 dhe 2. Ndërkohë që, dy variabla

statistikisht të rëndësishme në analizën sipas grupbankave ishin mjaftueshmëria e

kapitalit dhe risku kreditor, me nivele rëndësie të mira kryesisht për bankat e grupit të 3.

Ndërmjet grupeve të bankave vejmë re se, numri i variablave statistikisht të rëndësishme

ishte më i madh për modelin e dytë ku përfitueshmëria shprehet përmes ROE dhe si

variabla të pavarura të përbashkëta dallojnë madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve,

risku kreditor, likuiditeti i aktiveve dhe aktiviteti ekonomik me nivele të ndryshme

rëndësie.

Nga të dhënat e studimit për periudhën e analizuar, provigjionet për kreditë e humbura

paraqiten në nivele më të larta për bankat e grupit të 2, ndjekur nga bankat e grupit të 3

dhe duke konkluduar për bankat e grupit të 1 se niveli i provigjone për humbjen e kredive

është relativisht më i ulët. Nga rezultatet, interpretojmë se ekspozimi i bankave të grupit 2

ndaj niveleve më të larta të riskut kreditor, mund të jetë për shkak të sasive të madhe të

kredive të papaguara, ku kjo sigurisht ndikon edhe në uljen e përfitueshmërisë.

Raporti i aktiveve likuide ndaj totalit të aktiveve paraqitet mjaftueshëm i lartë për bankat

e grupit 1 dhe 3, duke u ndjekur nga bankat e grupit 2.

6.2 Rekomandime.

Më poshtë janë listuar disa rekomandime bazuar mbi hulumtimet dhe gjetjet e studimit:

Variablat specifike bankare paraqiten fuqimisht më të rëndësishme sesa faktorët e

jashtëm për të shpjeguar ndryshueshmërinë në modelet e përfitueshmerisë (ROA/ROE)

106

për bankat tregtare në Shqipëri. Megjithatë në mesin e faktorëve të jashtëm të përfshirë

në këtë studim, aktiviteti ekonomik paraqitet si një matës statistikisht i rëndësishëm i

përfitimit të bankave tregtare shqiptare. Prandaj, rekomandohet për të gjitha bankat

tregtare që të marrin parasysh edhe mjedisin makroekonomik gjatë hartimit të strategjive

për të përmirësuar performancën e tyre apo fitimet në veçanti.

Madhësia e bankës, menaxhimi i aktiveve, risku kreditor, mjaftueshmëria e kapitalit dhe

aktiviteti ekonomik janë tregues të rëndësishëm të përfitimit të bankave tregtare në

Shqipëri. Rekomendohet, se duke u përqëndruar në përmirësimin e këtyre treguesve

mund të rritet mundësia për përmirësimin e përfitueshmërisë së bankave tregtare, si dhe

performancës së tyre.

Ekonomia e shkallës rrjedh nga madhësia e bankës që luan një rol vendimtar në

përfitueshmërinë e bankave tregtare. Përfitimi nga madhësia e bankës reflektohet në

aftësinë për të arritur në tregje më të gjëra. Prandaj, bankat tregtare duhet të inkurajohen

për të parë përtej tregut vendor dhe të zgjerojnë operacionet e tyre në tregje të tjera

gjeografike dhe sektorë të tjerë të ekonomisë. Rekomandohet që bankat tregtare mund të

zgjerojnë veprimtarinë operacionale të tyre në Kosovë. Gjithashtu, rekomandohet që

sektori i bujqësisë dhe turizmit mund të jetë ende një treg potencial për bankat tregtare.

Kapitalizimi i bankave duhet inkurajuar në mënyrë që performanca bankare të mund të

rritet. Një sistem bankar i mirëkapitalizuar do të sigurojë stabilitetin financiar dhe do të

bëjë industrinë më elastike ndaj goditjeve të jashtme dhe rreziqeve. Kjo është për shkak

se bankat e mirë kapitalizuara kanë rrezik më të ulët financiar dhe kështu kanë më shumë

gjasa për të mbijetuar krizave financiare. Duke j’u referuar analizës së bankave sipas

grupeve rekomandohet që menaxherët e banka tregtare të grupit të 1 dhe 2 duhet të

vlerësojnë me kujdes nevojën për kapital shtesë.

Rekomandohet menaxherëve të bankave tregtare që të sigurohen që të kenë një

menaxhim efiçent të likuiditetit në mënyrë që bankat tregtare të jenë të afta për të paguar

detyrimet e tyre në periudhat afatshkurta dhe afatgjata. Kjo mbështetur në një rezultat

interesant i gjeneruar nga intervistat me drejtuesit e financës të bankave tregtare, të cilët

pohuan se realisht bankat tregtare karakterizohen nga nivele likuiditeti të ulta, pavarësisht

se në studim evidentohet një raport likuiditeti i lartë, bazuar në statistikat përshkruese.

Sipas, tyre arsyeja për ekzistencën e likuiditetit të lartë si rezultat i statistikave

përshkruese ka të bëjë me klasifikimin e disa llogarive si rezervë apo i bonove të thesarit,

si aktive likuide mbi të cilat bankat tregtare në fakt nuk kanë të drejtë për kreditim apo

për qëllime të tjera.

Përqëndrimi si variabël specifik i industrisë bankare në studim ndikon negativisht

përfitueshmërinë duke nënkuptuar që bankat tregtare nuk janë efiçente dhe inovative.

Kështu që, rekomandohet se sektori bankar duhet të liberalizohet pak më shumë duke

lejuar investitorët të bëhen pjesë e tij. Kjo jo vetëm që do të nxiste konkurrencën, por do

të ishte një vlerë shtesë për shërbimet e kryera ndaj konsumatorëve. Përqendrimi i lartë

mund të pengojë arritjen e objektivave të politikës monetare.

Siç mbështetet edhe nga literatura, një ekonomi e shëndetshme është një parakusht për

një sistem bankar të shëndetshëm. Prandaj, marrëdhënia pozitive midis produktit të

brendshëm bruto dhe përfitueshmërisë bankare është në përputhje me teorinë. Kështu,

politikat e qeverisë për punësimin dhe investimet duhet të intensifikohen për të rritur

përfitueshmërinë e bankave tregtare. Në një ekonomi, ku qeveria stimulon krijimin e

107

vendeve të punës dhe krijon klimën e duhur të investimeve për investitorët vendas dhe të

huaj, bankat tregtare ka të ngjarë të forcohen edhe më shumë.

Ekspozimi i sektorit bankar ndaj lëvizjeve të pafavorshme në kursin e këmbimit, duhet

vlerësuar rregullisht dhe ndjekur me kujdes. Meqënëse levizjet e padëshiruara dhe në

drejtim të papritur të kursit nominal efektiv të këmbimit përbëjnë një kërcënim për të

ardhurat dhe kapitalin e bankës. Një nënçmim i ndjeshëm i kursit të këmbimit mund të

dëmtojë aftësinë paguese të klientëve të sektorit bankar, veçanërisht të sektorit të biznesit.

Ku kanali kryesor i transmetimit të këtij rreziku përfaqësohet nga kredia në valutë, kur

burimi kryesor i shlyerjes së saj është në monedhën vendase.

Në punët e ardhshme kërkimore, mund të jetë e dobishme për të kuptuar faktorët që

ndikojnë në efektivitetin e politikës monetare të Bankës Qëndrore, meqënëse sipas

literaturës oferta e parasë ndikon në mënyrë të konsiderueshme dhe negativisht përfitimin

e bankave tregtare. Kjo për shkak se Banka Qëndrore mund të ketë objektiva të drejta në

politikën e saj, por disa faktorë mbizotërues në industri mund të jenë një pengesë për

realizimin e këtyre objektivave.

Së fundi, në analizën statistikore të këtij studimi për të hetuar faktorët përcaktues që

ndikojnë përfitueshmërinë e bankave tregtare në Shqipëri, nuk janë përfshirë të gjithë

faktorët e mundshëm. Kështu që, si detyrë për hulumtimet e ardhshme është përfshirja e

faktorëve të tillë si, pronësia, depozitat, politikat qeveritare, numri i degëve, norma e

interesit, teknologjia, taksat etj..

108

BIBLIOGRAFIA

Punime shkencore

1. Abdou, H., El-Masry, A. dhe Pointon, J. (2007). On the applicability of credit scoring

models in Egyptian Banks, Banks and Bank Systems, Vol. 2, Issue 1.

2. Abdel-Baki M.A. (2010). Assessing the Effectiveness of Banking reform endeavours on

the performance of Egyptian Banks, International Research Journal of Finance and

Economics, ISSN 1450-2887, Issue 41.

3. Abreu. M. dhe Mendes. V. ( 2002). Commercial Bank Interest Margins and

Profitability: Evidence from E.U. Countries. University of Porto Working Paper no. 245.

4. Abuzar, M.A. (2013). Internal and external determinants of profitability of Islamic banks

in Sudan: evidence from panel data, Afro-Asian, Journal of Finance and Accounting,

2013 Vol.3, No.3, 222 – 240.

5. Agoraki, M., Delis, M.D., dhe Pasiouras, F. (2011). Regulations, competition and bank

risk-taking in transition countries. Journal of Financial Stability, 7(1).

6. Ahmed, H.I. (2003). Trend in the profitability of banks in Nigeria before and during

interest rate deregulation: A comparative analysis. NDIC Quarterly, 13, 62.

7. Allen, A. J., Shaik, S., Myles, A. E. dhe Yeboah, O. A. (2011). Determinants of

Profitability Performance: An Analysis of Class I Railroads in the United States.

8. Albertazzi, U. dhe Gambacorta, L. (2008). Bank profitability, the business cycle.

Journal of Financial Stability.

9. Alper, D. dhe Anbar, A., (2011). Bank Bank specific and macroeconomic determinants of

commercial bank profitability: empirical evidence from Turkey. Business and Economics

Research Journal 2(2), 139-152.

10. Athanasoglou, P.P., Sophocles, N.B. dhe Matthaios, D.D. (2005). Bank-specific,

industry-specific and macroeconomic determinants of bank profitability . Working paper,

Bank of Greece.

11. Athanasoglou, P. Delis. M. dhe Staikouras, C. (2006). Determinants of Bank

Profitability in the Southern Eastern European Region. Bank of Greece Working

Paper no. 47.

12. Athanasoglou, P. P., Brissimis, S. N. dhe Delis, M. D. (2007). Bank specific, industry

specific and macroeconomic determinants of bank profitability. Journal of International

Financial Markets, Institutions and Money 18(2), 121-136.

13. Athanasoglou, P. Brissimis, S. dhe Delis, M. (2008). Bank-specific. industry-specific

and macroeconomic determinants of bank profitability. Journal of International Financial

Markets. Institutions and Money.

14. Altunbas, Y., Carbo, S., Gardener, E.P.M., dhe Molyneux, P. (2007). Examining the

Relationships between Capital, Risk and Efficiency in European Banking. European

Financial Management.

15. Agusman, A., Monroe, G.S., Gasbarro, D., dhe Zumwalt, J.K. (2008). Accounting and

capital market measures of risk: evidence from Asian banks during 1998-2003. Journal

of Banking and Finance, 32(4).

109

16. Aminu, A.B. (2013). The Determinants of Banks’ Profitability in Nigeria. Institute of

Graduate Studies and Research, North Cyprus.

17. Ani, W. U., Ugwunta, D. O., Ezeudu, I. J. dhe Ugwuanyi, G. O. (2012). An empirical

assessment of the determinants of bank profitability in Nigeria: Bank characteristics

panel evidence, Journal of Accounting and Taxation Vol. 4(3), 38-43.

18. Angbazo, L., (1997). Commercial bank net interest margins, default risk, interest-rate

risk, and off-balance sheet banking, Journal of Banking and Finance 21, 55-87.

19. Asaftei, G. dhe Kumbhakar, S. (2008). Regulation and efficiency in transition: the

case of Romanian banks, J. Regulatory Economics, 33(3), 253–282.

20. Bobakova, I.V. (2003). Raising the Profitability of Commercial Banks. Journal of

International Finance, Volume XI, 21-25.

21. Barajas, A., Steiner, R. dhe Salazar, N. (1999). Interest Spreads in Banking in Colombia

1974– 96. IMF Staff Papers, 46, 196-224.

22. Bashir, A.H.M. (2003). Assessing the Performance of Islamic Banks: Some evidence

from the Middle East., Grambling State University”, Islamic Economic Studies. Vol. 11,

No. 1.

23. Banwo, S. (1997). The Funds flow Statement: Towards Enhanced Utility. 1997 ICAN

News, July/September, 23-29.

24. Beck, T. Cull, R. dhe Afeikhena, J. 2005. Bank privatization and performance:

empirical evidence from Nigeria. Journalof Banking and Finance 29 (8-9). 2355–2379.

25. Berger, A.N. dhe Humphrey, D.B. (1997). Efficiency of Financial Institutions:

International survey and directions for future research, European Journal of Operational

Research, 98, 175-212.

26. Berger, A. (1995). The Relationship Between Capital and Earnings in Banking. Journal

ofMoney, Credit and Banking, Vol. 27, 404-431.

27. Berger, A. N. dhe Loretta J. M. (1997). Inside the Black Box: What Explains Differences

in the Efficiencies of Financial Institutions. Journal of Banking and Finance, 895-947.

28. Berger, A. dhe Humphrey, D. (1997). Efficiency of financial institutions: International

survey and directions for future research, European Journal Operational Research, 98,

175–212.

29. Betty, D. dhe Jones, J. (2007). Financial liberalization and banking crises in

emerging economies, Journal of International Economics, 72(1), 202-221.

30. Bikker, J.A. dhe Hu, H. (2002). Cyclical patterns in profits, provisioning and lending of

banks and procyclicality of the new Basel capital requirements. BNL Quarterly Review

221, 143-175.

31. Bikker, J.A. dhe J.W.B. Bos (2005). “Trends in competition and profitability in the

banking industry: A basic framework.” SUERF – The European Money and Finance

Forum.

32. Bikker, J.A. dhe Groeneveld, J.M. (1998). Competition and concentration in the EU

Banking industry, Research Series Supervision no. 8, De Nederlandsche Bank, 1-29.

33. Ben. S. dhe Kandil, M., (2009). The impact of capital requirements on banks’ cost of

intermediation and performance: The case of Egypt, Journal of Economics and

Business 61. 70-89.

34. Bonin, J. dhe Wachtel, P. (2003). Financial sector development in transition countries:

Lessons from the first decade, Financial Market Institution and Instruments, 12, 1–66.

35. Bos, J. dhe Schmiedel, H. (2007). Is there a single frontier in a single European

110

market?, Journal of Banking and Finance, Vol. 31, 2081–2102.

36. Bourke, P. (1989). Concentration and other determinants of bank profitability in

Europe, North America and Australia. Journal of Banking and Finance, 13.

37. Boyd, J. dhe Runkle, D. (1993). Size and performance of banking firms: testing the

predictions of theory’, Journal of Monetary Economics, Vol.31, 47-67.

38. Bhuyan, R. dhe Williams, D. L. (2006). Operating performance of the US Commercial

Banks after IPOs: An empirical evidence. Journal of Commercial Banking and Finance

5(1/2): 68-95.

39. Brissimis, S. N., Delis, M. D. dhe Papanikolaou, N. I. (2008). Exploring the

nexus between banking sector reform and performance: Evidence from newly acceded

EU countries. Journal of Banking and Finance 32(12): 2674-2683.

40. Campayne P., (1990). “An analysis of some determinants of multinational bank

performance”, University of Reading, Department of Economics.

41. Coffinet, J., Lin, S. dhe Matins, C. (2010). Stress Testing Banks Profitability: Evidence

from France. French Bank Commission.

42. Claessens, S. dhe Hore, N. (2012). Foreign Banks: Trends, Impact and Financial

Stability. IMF Working Paper, Research Department.

43. Chantapong, S. (2005). Comparative study of domestic and foreign bank performance in

Thailand: The regression analysis. Economic Change and Restructuring 38(1), 63-83.

44. Davydenko A. (2010), Determinants of Bank Profitability in Ukraine, Undergraduate

Economic Review, Volume 7, Issue 1.

45. Davcev, L., dhe Hourvouliades, N. (2009). Profitability Parameters in the Banking

System of Macedonia. Proceedings of International Conference on Applied Economics.

46. Demirguc-Kunt, A. dhe Huizinga, H. (2000). Financial Structure and Bank Profitability,

World Bank Policy Research Working Paper no. 2430.

47. De Haas, R. dhe Van Lelyveld, I. (2006). Foreign banks and credit stability in Central

and Eastern Europe. A panel data analysis, Journal of Banking and Finance, 30, 1927–

1952.

48. Deger, A. dhe Adem, A. (2011). Bank-Specific and Macroeconomic Determinants of

Commercial Bank Profitability: Empirical Evidence from Turkey. Business and

Economic Research Journal, Vol.2, No. 2, 139-152.

49. DeYoung, R. dhe Rice, T. (2004). Non-interest income and financial performance at US

Commercial Banks. Financial Review 39(1).

50. Dewaelheyns N. dhe Van Hulle, C. (2007). Internal capital markets and capital

structure: Bank versus internal debt. SSRN Working paper.

51. Dewenter, K.L. dhe Hess, A.C. (2000). Risks and returns in relationship and transactional

banks: Evidence from Banks’ returns in Germany, Japan, the UK, and the U.S., in

Performance of Financial Institutions: Efficiency, Innovation, Regulation, Cambridge

University Press, 443-462.

52. Dietrich, A. dhe Wanzenried, G. (2010). Determinants of bank profitability before and

during the crisis: evidence from Switzerland, 1-41.

53. Dietrich, A. dhe Wanzenried, G. (2011). Determinants of bank

profitability before and during the crisis: Evidence from Switzerland. Journal

International Financial Markets Institutions and Money.

54. Duca, J. dhe M. McLaughlin (1990). “Developments affecting the profitability of

commercial banks.” Federal Reserve Bulletin.

111

55. Demirguc-Kunt, A. dhe Huizinga, H. (1999). Determinants of commercial bank

Interest margins and profitability: some international evidence. World Bank Economic

Review13 (2).

56. Eichengreen, B. dhe Gibson, H.D. (2001). Greek banking at the dawn of the new

millennium. CEPR discussion Paper.

57. García-Herrero, A. Gavilá, S. dhe Santabárbara, D. (2009). What explains the low

profitability of Chinese banks? Journal of Banking and Finance 33 (11).

58. Goddard, J. Liu, H. Molyneux, P. dhe Wilson, J. (2009). Do bank profits converge?

Working Paper.

59. Goddard, J., Molyneux, P., dhe Wilson, J. O. S. (2004). The profitability of European

banks: a cross-sectional and dynamic panel analysis. The Manchester School, 72(3).

60. Golin, J. (2001). The Bank Credit Analysis Handbook: A Guide for Analysts, Bankers

and Investors.

61. Goudrean, R.E. dhe Whitehead D.D. (1989). Commercial bank profitability improved

in 1988.Economic Review, Federal Reserve Bank of Atlanta.

62. Grigorian, D. dhe Manole, V. (2006). Determinants of commercial bank performance

in transition: An application of data envelopment analysis. Comparative

Economic Studies 48, 497-522.

63. Guru, B. K., Staunton, J. dhe Balashanmugam, B. (2002). Determinants of

Commercial Bank Profitability in Malaysia. Working Paper. Multimedia University.

64. Gul, S., Irshad, F. dhe Zaman, K. (2011). Factors affecting bank profitability in Pakistan.

The Romanian Economic Journal, XIV (39), 61-87.

65. Graham, C. dhe Bordeleau, E.(2010). The Impact of Liquidity on Bank Profitability.

Bank Canada Working Papers.

66. Hallunovi. A, (2008). Cilësia e shërbimeve bankare, një premisë për zhvillimin e

mirëqënies ekonomike. Temë diplome. Universiteti i Shkodrës.

67. Hannan, T.H. dhe Prager, R.A. (2009). The profitability of small single-market banks in

an era of multi-market banking, Journal of Banking & Finance, Vol. 33(2), 263–271.

68. Hassan, K. dhe Bashir M. (2003). Determinants of Islamic Banking Profitability,

International Seminar on Islamic Wealth Creation, University of Durham, U.K.

69. Haslem, J.A. (1968). A statistical analysis of the relative profitability of commercial

banks. Journal of Finance 23, 167-176.

70. Hancock, D. (1989). Bank Profitability, Deregulation and the Production of Financial

Services. Research working Paper, Federal Reserve Bank of Kansas City, December,

1998.

71. Haron, S. (2004). Determinants of Islamic Banking Profitability. Global Journal of

Finance and Economics; Vol 1, No 1.

72. Hellmann. T. Kevin, M. dhe Stiglitz, J. (2000). Liberalization, Moral Hazard in

Banking and Prudential Regulation: Are Capital Requirements Enough?, American

Economic Review, 90(1), 147–165.

73. Heffernan, S. (1996). Modern banking in Theory and Practice. England: Published by

John Wiley and Sons Ltd, West Sussex PO19 1UD.

74. Heffernan, S. dhe Fu, M. (2008). The Determinants of Bank-Performance in China.

EMG Working Paper Series No. 032008.

75. Heggested, A.J. (1977). Market Structure, Risk, and Profitability in Commercial

Banking, Journal of Finance, Vol.32: 1207-1216.

112

76. Hirtle, B. J. dhe Stiroh, K. J. (2007). The return to retail and the performance of

US Banks. Journal of Banking and Finance 31(4): 1101-1133.

77. Ho, M. T. dhe Tripe, D. (2002). Factors influencing the performance of foreign owned

banks in New Zealand. Journal of International Financial Markets, Institutions and

Money 12(4/5): 341-357.

78. Fadzlan, S. (2010). Financial depression and the profitability of the banking sector of the

republic of Korea: Panel evidence on bank-specific and macroeconomic determinants.

Asia-Pacific Development Journal 17 (2). 65-92.

79. Fang, Y., Hasan, I. dhe Marton, K. (2011). Bank efficiency in South-Eastern

Europe. Economics of Transition, 19: 495–520.

80. Fethi, M.D. dhe Pasiouras F. (2009). Assessing bank efficiency and performance with

operational research and artificial intelligence techniques: A survey, European Journal of

Operational Research, Vol. 204, Issue 2,189-198.

81. Frederic, N. K. (2014). Factors affecting performance of commercial banks in Uganda: A

case for domestic commercial banks. International Business Research Conference, South

Africa.

82. Fries, S., dhe Taci, A. (2002). Banking reform and development in transition economies.

European Bank of Reconstruction and Development Economic Working Papers, no. 71.

83. Fries, S. dhe Taci, A. (2005). Cost efficiency of banks in transition: Evidence from 289

banks in 15 post-communist countries, Journal of Banking and Finance, 29, 55–81.

84. Lamarana, M (2012). Financial Performance of the Malaysian Banking Industry

Domestic vs Foreign Banks, Eastern Mediterranean University.

85. Lindblom, T., Olsson, M., dhe Willesson, M. (2011). Financial Crisis and Bank

Profitability, Bank Performance. In P. Molyneux (Ed.), Risk and Firm Financing.

Palgrave Macmillan.

86. Lannotta, G Nocera, G. dhe Sironi, A. (2007). Ownership structure, risk and performance

in the Europian banking industry. Journal of Banking and Finance.

87. Lee, C. dhe Hsieh, M. (2013). The impact of bank capital on probitability and risk in

Asian Banking. Journal of International Money and Finance.

88. Liu, H dhe Wilson, J.O. (2010). The probitability of banks in Japan. Applied Financial

Economics.

89. Isik, I. dhe Hassan, M. (2003). Financial deregulation and total factor productivity

change: An empirical study of Turkish commercial banks, Journal of Banking and

Finance, 27, 1455–1485.

90. Ismi, A. (2004) Impoverishing a Continent: The World Bank and the IMF in Africa.

91. Marshall, J. (2009). The financial crisis in the US: key events, causes and responses,

Research Paper.

92. Mathuva, D.M. (2009). Capital adquacy, Cost income ratio and the performance of

commercial Banks; The Kenyan scenario. International Journal of Applied Economics

and Finance, Vol. 3, No. 2, 35 – 47.

93. Mamatzakis, E dhe Remoundos, P. (2003). Determinants of Greek Commercial Banks

Probitability. 1989-200. University of Piraeus Working Paper.

94. Masood, O dhe Ashraf, M (2012). Bank Specific and Macroeconomic Profitability

Determinants of Islamic Banks, Qualitative Research in Financial Markets, Vol.4, no.2/3.

95. Mendes, V. dhe Abreu M. (2003). Do macro-financial variables matter for European

Bank interest margins and profitability?, 2nd CIEF Workshop “European integration and

113

Banking efficiency”, Lisbon, 4-12.

96. Micco, A. Panizza, U. dhe Yanez, M. (2007). Bank ownership and performance. Does

politics matter? Journal of Banking and Finance.

97. Miller, S dhe Noulas, A (1997). Portfolio mix and large-bank probitability in the

USA.Applied Economics.

98. Modigliani, F dhe Miller, M.H (1958). The Cost of capital, corporation finance and the

theory of investment, The American Review, vol. 48, no. 3, 261-297.

99. Molyneux, P. dhe Thornton, J. (1992). Determinants of European Bank Profitability: A

Note. Journal of Banking and Finance, 16: 1173-1178.

100. Mullineux, A.W. dhe Green C. J. (1999). Economic Performance and Financial

Sector Reform in Central and Eastern Europe, Capital flows, Bank and Enterprise

Restructuring, Elgar, Cheltenham, UK, 149-161.

101. Mcleay, S. dhe Molyneux, P. (1988). Bank profitability and structure in France,

the United Kingdom, West Germany and Japan: some preliminary findings, Research

Papers in Banking and Finance, University College of North Wales, Bangor.

102. Mohana, K dhe Tekeste, B (2012). Determinants of profitability of Commercial

Banks in Developing country, Evidence from Ethiopia, International Journal of

Accounting and Finance ,Vol.2, Issue 3.

103. Naaborg, I. dhe Lensink R. (2008). Banking in transition economies: does foreign

ownership enhance profitability?, The European Journal of Finance, Vol. 14, No 7, 545-

562.

104. Naceur, S. B. (2003). The Determinants of the Tunisian banking industry

profitability: Panel evidence, 1-33.

105. Naceur, S.B. dhe Goaied, M. (2001). The Determinants of the Tunisian Deposit

Banks’ Performance. Applied Financial Economics, 11, 317-319.

106. Naceur, S. B. dhe Goaied, M. (2005). The Determinants of Commercial Bank

Interest Margin and Profitability: Evidence from Tunisia, SSRN Working paper series.

107. Nassreddine, G, Fatman, S dhe Anis, J (2013). Determinants of Banks

performance. International Review of Management and Business Research,Vol.2, Issue.1

108. Neely, M. dhe Wheelock, D. (1997). Why does bank performance vary across

states? Federal Reserve Bank of St. Louis Review, 27-38.

109. Obamuyi, T. M. (2013). Determinants of banks’ profitability in a developing

economy: Evidence from Nigeria. Organizations and Markets in Emerging Economies, 4,

2(8), 97-111.

110. Olweny, T. dhe Shipho, T.M. (2011). Effects of Banking Sectoral Factors on the

Profitability of Commercial Banks in Kenya. Economics and Finance Review, Vol. 1,

No. 5, 1-30.

111. Ommeren, V. (2011). Banks' Profitability: An Examination of the Determinants

of Banks' Profitability in the European Banking Sector. Masters Thesis, Erasmus

University.

112. Ongore, V. O. dhe Kusa, G. B. (2013). Determinants of financial performance of

commercial banks in Kenya. International Journal of Economics and Financial Issues,

3(1), 237-252.

113. Pasiouras, F., dhe Kosmidou, K. (2007). Factors influencing the profitability of

domestic and foreign commercial banks in the European Union. International Business

and Finance, 21(2), 222–237.

114

114. Perry, P. (1992). Do Banks Gain or Lose From Inflation. Journal of Retail

Banking, 14(2), pp 25-30.

115. Petkovski, M. (2009). Financial markets and Institutions. Skopje, Faculty of

Economics.

116. Pilloff, S.J. dhe Rhoades, S.A. (2002). Structure and Profitability in Banking

markets, Review of Industrial Organization, Vol. 20, No.1: 81-98.

117. Popovska, K. (2008). Commercial Banking – Success and profitability. Skopje,

“Institute of economics” – Skopje.

118. Poposka, K. dhe Trpkoski, M. (2013). Secondary Model for Bank Profitability

Management – Test on the Case of Macedonian Banking Sector. Research Journal of

Finance and Accounting, Vol.4, No.6.

119. Isik, I. dhe K. Hassan (2003). Financial deregulation and total factor

productivity change: An empirical study of Turkish commercial banks" Journal

of Banking and Finance, 27(8): 1455-1485.

120. Radulescu, M., dhe Tanascovici, M. (2012). Profitability of the CEE banking

systems during the crisis period, Annals of the University of Petroşani. Economics, 12,

274-291.

121. Ravid, A. S dhe Sarig, O. H (1991). Financial Signalling by Committing to Cash

Outfloës, Journal of Financial and Quantitative Analysis, Vol. 26, No. 2, 165-180.

122. Rime, B. dhe Stiroh, K.J. (2003).The Performance of Universal Banks: Evidence

from Switzerland. Journal of Banking and Finance, Vol. 22, 2121-2150.

123. Kanas, A., Vasiliou, D. dhe Eriotis, N. 2012. Revisiting bank profitability:

A semi-parametric approach. Journal of International Financial markets,

Institutions and Money (22)4, 990-1005.

124. Kasman, A. (2010). Consolidation and Commercial bank net interest margins:

evidence from the old and new European union members and candidate countries.

Economic Modeling 27. 648-655.

125. Kaheeru, V. (2001). Institute of Corporate Governance of Uganda. Manual.

Lipton, M. and J.W.

126. Kosmidou, K., Pasiouras, F., Doumpos, M., dhe Zopounidis, C. (2006). A

Multivariate analysis of the financial characteristics of foreign and domestic banks in the

UK. Omega, 34(2), 189–195.

127. Kosmidou, K., Pasiouras, F. dhe Tsaklanganos, A. (2007). Domestic and

multinational determinants of foreign bank profits: The Case of Greek Banks operating

abroad. Journal of Multinational Financial Management 17(1): 1-15.

128. Kosmidou, K. dhe Zopounidis, C. (2008). Measurement of bank performance

in Greece. South Eastern Europe Journal of Economics 6(1): 79-95.

129. Kosmidou, K. (2008). The determinants of Bank’s profit in Greece during the

period of EU Financial Integration. Manegerial Finance, Issue, 34, 146 – 159.

130. Kumbhakar, S., Lozano-Vivas, A., Lovell, C. dhe Hasan, I. (2001). The effects

of deregulation on the performance of financial institutions: The case of Spanish savings

banks, Journal of Money, Credit Banking, 33, 101–120.

131. Khrawish, H. (2011). Determinants of Commercial Banks Performance Evidence

from Jordan. International Research Journal of Finance and Economics, 149-158.

132. Kosak, M. dhe J. Zoric (2011). Accounting for heterogeneity in cross-

country bank efficiency comparisons. Economics of Transition, 19: 473–494.

115

133. Kumbhakar, S.C dhe Lovell, C.A.K (2000). Stochastic Frontier Analysis,

Cambridge University Press.

134. Koutsomanoli-Filippaki, A., Margaritis, D. dhe Staikouras, C. (2009). Efficiency

and productivity growth in the banking industry of Central and Eastern Europe, Journal

of Banking and Finance, 33, 557–567.

135. Kyj, L., dhe Isik, I. (2008). Bank x-efficiency in Ukraine: An analysis of service

characteristics and ownership. Journal of Economics and Business, 60, 369–393.

136. Ramlall, I. (2009). Bank-Specific, Industry-Specific and Macroeconomic

Determinants of Profitability in Taiwanese Banking System: Under Panel Data

Estimation, International research Journal of Finance and Economics, Issue 34.

137. Loukoianova, E. (2008). Analysis of the Efficiency and Profitability of the

Japanese Banking”, IMF Working Paper No. 08/63.

138. Lui, H., dhe Wilson, J., (2010). The Profitability of Banks in Japan. Applied

Financial Economics 20(24), 1851-1866.

139. Sabo, B. (2007). An Assessment of the Determinants of the Nigerian Banking

Industry Profitability: Using Panel Evidence from Nigerian Commercial Banks. The

Information Manager Vol. 7 (2) 2007.

140. Sayilgan, G. dhe Yildrim, O. (2009). Determinants of Profitability in Turkish

Banking Sector: 2002-2007. International Research Journal of Finance and Economics,

ISSN 1450-2887, Issue 28, 207-214.

141. Salloum, A. dhe Hayek, J. (2012). Analysing the Determinants of Commercial

Bank Profitability in Lebanon. International Research Journal of Finance and Economics,

ISSN 1450-2887, Issue 93, 123-135.

142. Said, R.M. dhe Tumin, M.H. (2011). Performance and Financial Ratios of

Commercial Banks in Malaysia and China, International Review of Business Research

Papers, Vol.7(2), 157-169.

143. Sastrosuwitoand, S. dhe Suzuki, Y. (2011). Post Crisis Indonesian Banking

System Profitability: Bank-Specific, Industry-Specific, and Macroeconomic

Determinants. 2nd International Research Symposium in Service Management

Yogyakarta, Indonesia.

144. Sathye, M. (2005). Market Structure and Performance in Australian Banking,

Revieë of Accounting and Finance, Vol. 4, No 2, 107-122.

145. Sandeep, A., Patel, A. B., dhe Lilicare, B. (2002). Measuring Transparency

And Disclosure at Firm-Level in Emerging Markets. Journal of Finance, Vol. 24, No.4.

146. Sanni, M.R. (2006). Consolidated Accounts Made Simple. Ilaro, Ogun State,

Nigeria, IPS Educational Press, 178-180.

147. Sanni, M.R. (2009). The effects of the 2006 consolidation on profitability of

Nigerian Banks.Nigerian Research Journal of Accountancy (NRJA), a Publication of

The Institute of Chartered Accountants of Nigeria (ICAN), Lagos, 1(1): 107-120.

148. Samuelson, P. A. (1945). The Effect of Interest Rate Increases on the Banking

System. American Economic Review, 35, 16-27.

149. Stanger, A.M. (2000). Determinants of Home-based Business Sales

Performance, School of Commerce Research Paper Series no.18, Australia.

150. Stiroh, K. J. dhe Rumble, A. (2006). The dark side of diversification: The Case

of US Financial Holding Companies. Journal of Banking and Finance

30(8).

116

151. Siregar, R., Vincent, L.C.S. dhe Pontines, V. (2011). Post Global Financial

crisis: Issues and Challenges for Central Banks of Emerging Markets, The South East

Asian Central Banks Research and Training Centre, Kuala Lumpur, Malaysia.

152. Simpson, J. dhe Westaway, J. (2010). Why have Australian Banks survived the

recent global financial crisis?, in The Banking crisis Handbook, CRC Press, 417-436.

153. Suminto, S. dhe Yasushi, S. (2011). Post crisis Indonesian banking

system profitability: bank- specific. industry-specific. and macroeconomic

determinants. International Research Symposium in Service Management

Yogyakarta. Indonesia. 451-454.

154. Sufian, F. dhe Parman, S. (2009). Specialization and other determinants of non-

commercial bank financial institutions’ profitability: Empirical evidence from Malaysia.

155. Sufian, F. (2011). Profitability of the Korean Banking Sector: Panel

Evidence on Bank-Specific and Macroeconomic Determinants, Journal of Economics and

Management, 7(1):43-72.

156. Steinherr, A. dhe Huveneers, C. (1994). On the performance of differently

regulated financial institutions: Some empirical evidence. Journal of banking and finance,

18(2), 271-306.

157. Stigler, A. (1964). A Theory of Oligopoly, Journal of Political Economy, Vol.72,

44-61.

158. Stork, P.A. dhe Vries, C.G. (2010). The stability of the Australian Banking

sector, in The Banking crisis Handbook, 397-416.

159. Syafri (2012). Factors Affecting Bank Profitability in Indonesia, International

Conference on Business and Management, Phuket – Thailand.

160. Smirlock, M. (1985). Evidence of the (Non) Relationship between Concentration

and Profitability in Banking. Journal of Money, Credit and Banking 17(1): 69-83.

161. Staikouras, Ch. dhe Wood, G. (2003), The determinants of bank profitability in

Europe, European Applied Business Research Conference, Venice.

162. Sharif, A.M. (2000). An investigation into the extent and determinants of bank

profitability: a comparison between Kuwaiti and GCC commercial banks. University of

Wales.

163. Sharma, P. dhe Gounder, N. (2012). Profitability Determinants of Deposit

Institutions in Small, Underdeveloped Financial Systems: The Case of Fiji.

164. Short, B. ( 1979). The relation between commercial bank profit rates and

banking concentration in Canada Banking and Finance 3 (3). 209-219.

165. Tan, Y dhe Floros, Ch (2012). Bank profitability and Inflation, The case of

China, Journal of Economic Studies, vol.39, No.6, 675-696.

166. Taani, K (2013), ‘Capital Structure Effects on Banking Performance’, A Case

Study of Jordan, International Journal of Economics, Finance and Management Sciences,

Vol. 1, No. 5, 2013, pp. 227-233.

167. Toddard, J., Molyneux, P. dhe Wilson, J.O.S. (2004). Dynamics of Growth and

Profitability in Banking. Journal of Money, Credit, and Banking, Vol. 36 (6).

168. Tu. A.H. dhe Chen, S.Y. (2000). Bank Market structure and performance in

Taiwan before and after the 1991 liberalization, Review of Pacific Basin Financial

Markets and Policies, Vol. 3, No 4, 475-490.

169. Tregenna, F. (2009). The Fat Years: The Structure and Profitability of the US

Banking Sector on the Pre- crises Period. Oxford Journal of Economics, Vol.33, issue

117

4, 609–632.

170. Odufulu, O. (1994). Monetary Policy and Banks‟ Profitability in Nigeria. First

Bank of Nigeria Plc Bi-Annual Review.

171. Ogunleye, R.W. (1995). Monetary Policy Influence on Banks‟ Profitability.

NDIC Quarterly, 5 (4), December.

172. Okoth ,V dhe Gemechu, B (2013). Determinants of Financial Performance of

Commercial Banks in Kenya, International Journal of Economics and Financial, Issues

Vol. 3, no. 1

173. Olson, D. dhe Zoubi, A.T. (2011). Efficiency and bank profitability in MENA

countries, Emerging Markets Review, Vol. 23, 94–110.

174. Uchendu, O.A. (1995). Monetary policy and the performance of commercial

banking in Nigeria.Monograph, Research Department, CBN.

175. Uzhegova, O. (2010). The Relative Importance of Environmental Factors for

Bank Profitability in Developed and Emerging Economies. Working Paper.

176. Yildirim, S. H. dhe G. Philippatos (2007). Efficiency of Banks: Recent

Evidence from the Transition Economies of Europe, 1993–2000. The European

Journal of Finance 13(2): 123-143.

177. Vong, A. P. I. dhe Chan, H. S. (2009). Determinants of Bank Profitability in

Macao Faculty of Business Administration, University of Macau.

178. Zainol, Z. dhe Kassim, S.H. (2010). An Analysis of Islamic Banks Exposure to

Rate of Return Risk. Journal of Economic Cooperation, 31(1), 59-84.

179. Wanzenried, G. dhe Dietrich, A. (2009). What Determines the Profitability of

Commercial Banks? New Evidence from Switzerland, Research Paper, Institute of

Financial Services IFZ, Lucerne University of Applied Sciences.

180. Weersainghe, V dhe Ravinda, T ( 2013). Determinants of profitability of

Commercial Banks in Srilanka, International Journal of Arts and commerce, vol.2

No.10.

181. Williamson, O. (1963). Managerial Discretion and Business Behavior. 1032-

1057.

182. Wirnkar, A.D dhe Tanko, M. (2008). CAMEL(S) and Banks Performance

Evaluation: The Way Forward.

183. Wheelock, D. dhe Wilson, P. (1999). Technical progress, inefficiency and

productivity change in US banking, 1984–1993, Journal of Money, Credit, Banking, 31,

213–234.

184. Wubitu , E (2012). Factors Determining commercial Bank Deposit: An Empirical

study on Commercial Bank of Ethiopia, Addis Abeba university.

185. Yadollahzadeh, N, Ahmadi, M dhe Soltan, M, (2013). The Effective Factors on

profitability of Commercial Banks in Iran, World of Sciences Journal.

186. Yadollahzadeh, N, Ahmadi, M dhe Soltan, M, (2013), ‘The Effective Factors on

profitability of Commercial Banks in Iran’, World of Sciences Journal.

187. Yu, P. dhe Neus, W. (2005). Market Structure, Scale Efficiency and Risk as

Determinants of German Banking Profitability. Faculty of Economics and Business.

University of Tuebingen. Germany. Working Paper.

118

Libra

1. Baye M. R. (2010). Managerial Economics and Business Strategy, Seventh Edition,

McGraw Hill, International Edition: 253-254.

2. Brooks, C. ( 2008), Introductory Econometrics for Finance, 2nd edition, Cambridge

University Press, New York.

3. Cooper, D. C. dhe Schindler, P. S. (2009). Business Research Methods. 9th edition.Tata

McGraw-Hill. New Delhi.

4. Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., Anderson, R. E. dhe Tatham, R. L. (2006),

Multivariate Data Analysis, 6th edition., New Jersey: Pearson Education.

5. Mishkin, F. (2012). The economy of money, banking and financial markets, 10th edition.

Pearson Education, Inc., USA.

6. Rose P. dhe Hudgins S. (2005). Bank Management and Financial Services, 6th Edition,

New York: McGraw-Hill.

7. Shekhar, K., d h e Lekshmy, S. (2007) Banking Theory and Practice, 20th edition,

VIKAS publishing House, New Delhi.

8. Pindyck, R. S. dhe Rubinfeld, D. L. (1991), Econometric Models and Economic

Forecasts, N.Y, McGraw-Hill.

9. Verbeek, M. (2004). A Guide to Modern Econometrics. 2nd edition. Rotterdam: Erasmus

University.

10. Worthington, I., Chris Briton, dhe Andy R. (2001). Economics for Business: Blending

Theory and Practice; London Prentice Hall.

Raporte Vjetore

1. Raiffeisen Bank e Shqipërisë, Raportet Vjetore, 2009. www.raiffeisen.al

2. Raiffeisen Bank e Shqipërisë, Raportet Vjetore, 2010. www.raiffeisen.al

3. Raiffeisen Bank e Shqipërisë, Raportet Vjetore, 2011. www.raiffeisen.al

4. Raiffeisen Bank e Shqipërisë, Raportet Vjetore, 2012. www.raiffeisen.al

5. Raiffeisen Bank e Shqipërisë, Raportet Vjetore, 2013. www.raiffeisen.al

6. Raiffeisen Bank e Shqipërisë, Raportet Vjetore, 2014. www.raiffeisen.al

7. Banka Kombëtare Tregtare, Treguesit Financiarë, Raportet Vjetore, 2009.

www.bkt.com.al

8. Banka Kombëtare Tregtare, Treguesit Financiarë, Raportet Vjetore, 2010.

www.bkt.com.al

9. Banka Kombëtare Tregtare, Treguesit Financiarë, Raportet Vjetore, 2011.

www.bkt.com.al

10. Banka Kombëtare Tregtare, Treguesit Financiarë, Raportet Vjetore, 2012.

www.bkt.com.al

11. Banka Kombëtare Tregtare, Treguesit Financiarë, Raportet Vjetore, 2013.

www.bkt.com.al

12. Banka Kombëtare Tregtare, Treguesit Financiarë, Raportet Vjetore, 2014.

www.bkt.com.al

13. Banka e Bashkuar e Shqipërisë, Shkarkime, Raportet Vjetore, 2009. www.uba.com.al

14. Banka e Bashkuar e Shqipërisë, Shkarkime, Raportet Vjetore, 2010. www.uba.com.al

15. Banka e Bashkuar e Shqipërisë, Shkarkime, Raportet Vjetore, 2011. www.uba.com.al

119

16. Banka e Bashkuar e Shqipërisë, Shkarkime, Raportet Vjetore, 2012. www.uba.com.al

17. Banka e Bashkuar e Shqipërisë, Shkarkime, Raportet Vjetore, 2013. www.uba.com.al

18. Banka e Bashkuar e Shqipërisë, Shkarkime, Raportet Vjetore, 2014. www.uba.com.al

19. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporte Vjetore, 2009. www.bankofalbania.org

20. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporte Vjetore, 2010. www.bankofalbania.org

21. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporte Vjetore, 2011. www.bankofalbania.org

22. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporte Vjetore, 2012. www.bankofalbania.org

23. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporte Vjetore, 2013. www.bankofalbania.org

24. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporte Vjetore, 2014. www.bankofalbania.org

25. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes, 2009. www.bankofalbania.org

26. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes, 2010. www.bankofalbania.org

27. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes, 2011. www.bankofalbania.org

28. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes, 2012. www.bankofalbania.org

29. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes, 2013. www.bankofalbania.org

30. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti Vjetor i Mbikëqyrjes, 2014. www.bankofalbania.org

31. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti i Stabilitetit Financiare , 2009.

www.bankofalbania.org

32. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti i Stabilitetit Financiare 6-mujori i dytë, 2010.

www.bankofalbania.org

33. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti i Stabilitetit Financiare 6-mujori i dytë, 2011.

www.bankofalbania.org

34. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti i Stabilitetit Financiare 6-mujori i dytë, 2012.

www.bankofalbania.org

35. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti i Stabilitetit Financiare 6-mujori i dytë, 2013.

www.bankofalbania.org

36. Banka e Shqipërisë, Botime, Raporti i Stabilitetit Financiare 6-mujori i dytë, 2014.

www.bankofalbania.org

37. Veneto Banka, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2009. www.venetobanka.al

38. Veneto Banka, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2010. www.venetobanka.al

39. Veneto Banka, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2011. www.venetobanka.al

40. Veneto Banka, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2012. www.venetobanka.al

41. Veneto Banka, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2013. www.venetobanka.al

42. Veneto Banka, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2014. www.venetobanka.al

43. Banka Tirana, Publikime, Raportet Vjetore, 2009. www.tiranabank.al

44. Banka Tirana, Publikime, Raportet Vjetore, 2010. www.tiranabank.al

45. Banka Tirana, Publikime, Raportet Vjetore, 2011. www.tiranabank.al

46. Banka Tirana, Publikime, Raportet Vjetore, 2012. www.tiranabank.al

47. Banka Tirana, Publikime, Raportet Vjetore, 2013. www.tiranabank.al

48. Banka Tirana, Publikime, Raportet Vjetore, 2014. www.tiranabank.al

49. Banka NBG Albania, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2009. www.nbgbank.al

50. Banka NBG Albania, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2010. www.nbgbank.al

51. Banka NBG Albania, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2011. www.nbgbank.al

52. Banka NBG Albania, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2012. www.nbgbank.al

53. Banka NBG Albania, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2013. www.nbgbank.al

54. Banka NBG Albania, Pasqyrat Financiare, Raportet Vjetore, 2014. www.nbgbank.al

120

55. International Commercial Bank, Publikime, Raportet Vjetore, 2009. www.icbank-

albania.com

56. International Commercial Bank, Publikime, Raportet Vjetore, 2010. www.icbank-

albania.com

57. International Commercial Bank, Publikime, Raportet Vjetore, 2011. www.icbank-

albania.com

58. International Commercial Bank, Publikime, Raportet Vjetore, 2012. www.icbank-

albania.com

59. International Commercial Bank, Publikime, Raportet Vjetore, 2013. www.icbank-

albania.com

60. International Commercial Bank, Publikime, Raportet Vjetore, 2014. www.icbank-

albania.com

61. Alpha Bank, Raportet Vjetore, 2009. www.alphabank.al

62. Alpha Bank, Raportet Vjetore, 2010. www.alphabank.al

63. Alpha Bank, Raportet Vjetore, 2011. www.alphabank.al

64. Alpha Bank, Raportet Vjetore, 2012. www.alphabank.al

65. Alpha Bank, Raportet Vjetore, 2013. www.alphabank.al

66. Alpha Bank, Raportet Vjetore, 2014. www.alphabank.al

67. Intesa San Paolo Albania, Raporte, 2009. www.intesasanpaolobank.al

68. Intesa San Paolo Albania, Raporte, 2010. www.intesasanpaolobank.al

69. Intesa San Paolo Albania, Raporte, 2011. www.intesasanpaolobank.al

70. Intesa San Paolo Albania, Raporte, 2012. www.intesasanpaolobank.al

71. Intesa San Paolo Albania, Raporte, 2013. www.intesasanpaolobank.al

72. Intesa San Paolo Albania, Raporte, 2014. www.intesasanpaolobank.al

73. Procredit Bank, Informacion Ligjor, Raporte Vjetore, 2009. www.procreditbank.com.al

74. Procredit Bank, Informacion Ligjor, Raporte Vjetore, 2010. www.procreditbank.com.al

75. Procredit Bank, Informacion Ligjor, Raporte Vjetore, 2011. www.procreditbank.com.al

76. Procredit Bank, Informacion Ligjor, Raporte Vjetore, 2012. www.procreditbank.com.al

77. Procredit Bank, Informacion Ligjor, Raporte Vjetore, 2013. www.procreditbank.com.al

78. Procredit Bank, Informacion Ligjor, Raporte Vjetore, 2014. www.procreditbank.com.al

79. Credit Agricole Shqipëri, Raporte Vjetore/Pasqyra Financiare, 2009. www.credit-

agricole.al

80. Credit Agricole Shqipëri, Raporte Vjetore/Pasqyra Financiare, 2010. www.credit-

agricole.al

81. Credit Agricole Shqipëri, Raporte Vjetore/Pasqyra Financiare, 2011. www.credit-

agricole.al

82. Credit Agricole Shqipëri, Raporte Vjetore/Pasqyra Financiare, 2012. www.credit-

agricole.al

83. Credit Agricole Shqipëri, Raporte Vjetore/Pasqyra Financiare, 2013. www.credit-

agricole.al

84. Credit Agricole Shqipëri, Raporte Vjetore/Pasqyra Financiare, 2014. www.credit-

agricole.al

85. Banka e Kreditit e Shqipërisë, Treguesit Financiarë, Raporte Vjetore, 2009.

www.creditbankofalbania.al

86. Banka e Kreditit e Shqipërisë, Treguesit Financiarë, Raporte Vjetore, 2010.

www.creditbankofalbania.al

121

87. Banka e Kreditit e Shqipërisë, Treguesit Financiarë, Raporte Vjetore, 2011.

www.creditbankofalbania.al

88. Banka e Kreditit e Shqipërisë, Treguesit Financiarë, Raporte Vjetore, 2012.

www.creditbankofalbania.al

89. Banka e Kreditit e Shqipërisë, Treguesit Financiarë, Raporte Vjetore, 2013.

www.creditbankofalbania.al

90. Banka e Kreditit e Shqipërisë, Treguesit Financiarë, Raporte Vjetore, 2014.

www.creditbankofalbania.al

91. Credins Bank, Publikime, Raporte Vjetore, 2009. www.bankacredins.com

92. Credins Bank, Publikime, Raporte Vjetore, 2010. www.bankacredins.com

93. Credins Bank, Publikime, Raporte Vjetore, 2011. www.bankacredins.com

94. Credins Bank, Publikime, Raporte Vjetore, 2012. www.bankacredins.com

95. Credins Bank, Publikime, Raporte Vjetore, 2013. www.bankacredins.com

96. Credins Bank, Publikime, Raporte Vjetore, 2014. www.bankacredins.com

97. Societe Generale Albania, Publikime, Raporte Vjetore, 2009. www. societegenerale.al

98. Societe Generale Albania, Publikime, Raporte Vjetore, 2010. www. societegenerale.al

99. Societe Generale Albania, Publikime, Raporte Vjetore, 2011. www. societegenerale.al

100. Societe Generale Albania, Publikime, Raporte Vjetore, 2012. www.

societegenerale.al

101. Societe Generale Albania, Publikime, Raporte Vjetore, 2013. www.

societegenerale.al

102. Societe Generale Albania, Publikime, Raporte Vjetore, 2014. www.

societegenerale.al

103. Union Bank, Raporte Vjetore, 2010. www.unionbank.al

104. Union Bank, Raporte Vjetore, 2011. www.unionbank.al

105. Union Bank, Raporte Vjetore, 2012. www.unionbank.al

106. Union Bank, Raporte Vjetore, 2013. www.unionbank.al

107. Union Bank, Raporte Vjetore, 2014. www.unionbank.al

108. First Investment Bank, Pasqyrat Financiare, 2012. www.fibank.al

109. First Investment Bank, Pasqyrat Financiare, 2013. www.fibank.al

110. First Investment Bank, Pasqyrat Financiare, 2014. www.fibank.al

122

APENDIKS

Apendiks I

Tabela 2.1 Numri i subjekteve të liçencuara nga BSH sipas viteve (2009-2014).

Subjektet/Vitet 2009 2010 2011 2012 2013 2014

Banka dhe degë të bankave të huaja 16 16 16 16 16 16

Subjekte financiare jobanka 13 17 19 21 21 22

Zyra të këmbimit valutor 221 284 301 322 333 356

Shoqëri të kursim-kreditit 135 126 126 126 121 113

Unione të shoqërive të kursim-kreditit 2 2 2 2 2 2

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Tabela 2.3. Pesha specifike e secilës bankë në sistemin bankar.

Totali i

bilancit

Burimet e

përhershme

Kapitali

aksioner

Teprica

e

kredisë

Kredi me

probleme

Bono

thesari

Letra

me

vlerë

Totali i

depozitave

145

. 20.9 22.4 20.6 20.5 23.4 17.3 23.3 21.4

246

. 0.5 0.9 1.2 0.3 0.2 1 - 0.4

347

. 2 2.5 2.9 3.1 2.2 0.7 0.4 2

448

. 24.3 19.9 21.9 17.7 8.7 25.4 34.2 23

549

. 7.2 6.8 7.9 7.4 14.4 13.7 5.1 7.3

650

. 0.7 1 1.2 0.6 0.2 0.4 0.9 0.6

751

. 11.2 11.9 14. 7.9 9.6 6.6 16.4 11.3

852

. 2.8 4 3.6 4 2.6 2.9 0.1 2.8

953

. 1.9 2.5 1.8 2.9 5 1.1 - 1.9

1054

. 3.1 3.6 2.4 4.6 7.2 3.5 1.5 3

1155

. 5.6 5. 3.9 5.7 8.2 8.2 8 6.1

1256

. 1.2 1.1 1.2 1.1 0.7 0.4 1.4 1.3

45

Banka Raiffeisen 46 Banka e Bashkuar e Shqipërisë 47 Banka Veneto 48 Banka Kombëtare Tregtare 49

Banka Tirana 50 Banka Ndërkombëtare Tregtare 51 Banka Intesa Sanpaolo Albania 52 Banka ProCredit 53

Banka Credit Agricole Shqiperi 54

Banka NBG Albania 55

Banka Alpha Albania 56 Banka e Parë e Investimeve

123

1357

. 0.2 0.8 1. 0 0 0.1 - 0.1

1458

. 10.2 10.5 8.2 14.9 12.9 12.9 0.7 10.4

1559

. 5.4 5.1 5.9 6.8 2.9 3.8 5 5.5

1660

. 2.7 1.9 2.3 2.5 1.7 2.1 3.1 2.8

TOTALI 100 100 100 100 100 100 100 100

Burimi: Banka e Shqipërisë, 2014.

Apendiks II

Tabela 5.3 Testi për autokorrelacionin për modelin ROA. Testi Durbin Watson.

Model Summaryb

Model R R Square

Adjusted R

Square

Std. Error of the

Estimate Durbin-Watson

1 .752a .566 .509 .0067656 1.975

a. Predictors: (Constant), NKK, RKR, MAK, AEK, KFN, INF, EOP, KAP, LIK, MADH,

PRQ

b. Dependent Variable: ROA

Burimi: Llogaritje të autorit.

Tabela 5.4 Testi për autokorrelacionin për modelin ROE. Testi Durbin Watson.

Model Summaryb

Model R R Square

Adjusted R

Square

Std. Error of the

Estimate Durbin-Watson

1 .869a .754 .722 .0048915 2.037

a. Predictors: (Constant), NKK, RKR, MAK, AEK, KFN, INF, EOP, KAP, LIK, MADH,

PRQ

b. Dependent Variable: ROE

Burimi: Llogaritje të autorit.

57

Banka e Kreditit të Shqipërisë 58

Banka Credins 59

Banka Societe Generale Albania 60 Banka Union

124

Tabela 5.11 Rrezultatet e testit Granger për modelin ROA.

Pairwise Granger Causality Tests

Null Hypothesis: F-Statistic Prob.

ROA does not Granger Cause MADH 0.05995 0.8072

MADH does not Granger Cause ROA 7.40079 0.0062

ROA does not Granger Cause MAK 1.07848 0.3023

MAK does not Granger Cause ROA 5.51333 0.0214

RKR does not Granger Cause ROA 0.18794 0.6658

ROA does not Granger Cause RKR 4.43644 0.0384

LIK does not Granger Cause ROA 3.70053 0.0581

ROA does not Granger Cause LIK 7.50906 0.0076

EOP does not Granger Cause ROA 1.83291 0.1797

ROA does not Granger Cause EOP 4.04010 0.0479

KAP does not Granger Cause ROA 7.14195 0.0061

ROA does not Granger Cause KAP 11.1959 0.0013

KFN does not Granger Cause ROA 4.18283 0.0443

ROA does not Granger Cause KFN 9.89227 0.0024 PRQ does not Granger Cause ROA 0.58586 0.4464

ROA does not Granger Cause PRQ 0.17182 0.6797

AEK does not Granger Cause ROA 0.77041 0.3828

ROA does not Granger Cause AEK 0.09116 0.7635

INF does not Granger Cause ROA 7.86108 0.0065

ROA does not Granger Cause INF 8.05986 0.0058

NKK does not Granger Cause ROA 0.26907 0.6054

ROA does not Granger Cause NKK 3.67099 0.0591

Burimi: Llogaritje të autorit.

Tabela 5.13 Rrezultatet e testit Granger për modelin ROE.

Pairwise Granger Causality Tests

Null Hypothesis: F-Statistic Prob.

MADH does not Granger Cause ROE 5.98925 0.0043

ROE does not Granger Cause MADH 1.06610 0.3509

MAK does not Granger Cause ROE 5.94030 0.0045

ROE does not Granger Cause MAK 1.03753 0.3607

RKR does not Granger Cause ROE 8.41953 0.0006

ROE does not Granger Cause RKR 2.84459 0.0662

125

LIK does not Granger Cause ROE 8.15210 0.0007

ROE does not Granger Cause LIK 3.62798 0.0327

EOP does not Granger Cause ROE 9.66250 0.0000

ROE does not Granger Cause EOP 0.94229 0.3955

KAP does not Granger Cause ROE 7.14195 0.0071

ROE does not Granger Cause KAP 11.1959 0.0023

KFN does not Granger Cause ROE 7.75450 0.0006

ROE does not Granger Cause KFN 1.80067 0.1741

PRQ does not Granger Cause ROE 0.58586 0.4262

ROE does not Granger Cause PRQ 0.17182 0.7287

AEK does not Granger Cause ROE 9.22736 0.3828

ROE does not Granger Cause AEK 7.55963 0.0012

INF does not Granger Cause ROE 7.86108 0.0075

ROE does not Granger Cause INF 8.05986 0.0068

NKK does not Granger Cause ROE 0.27907 0.6054

ROE does not Granger Cause NKK 3.67099 0.0491

Burimi: Llogaritje të autorit.

Tabela 5.16. Përmbledhje e hipotezave të studimit për modelin ROA.

Hipotezat e studimit Vendimi Shenja

Ho: Faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe

makroekonomik nuk ndikojnë tek përftueshmëria

(ROA) e bankave.

H1: Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të

industrisë dhe makroekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave .

Pranohet H161

Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe

makroekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave .

H0: β1=0 Madhësia e bankës nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β1≠0 Madhësia e bankës ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β2=0 Menaxhimi i aktiveve nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β2 ≠ 0 Menaxhimi i aktiveve ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β3=0 Risku kreditor nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β3 ≠ 0 Risku kreditor ndikon tek përfitueshmëria

(ROA) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β4=0 Likuiditeti i aktiveve nuk ndikon tek Pranohet H0 Negative

61 Modeli ROA është i rëndësishëm statistikisht, pra variablat e pavarura në model bashkërisht janë statistikisht të

ndryshme nga zero.

126

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β 4 ≠ 0 Likuiditeti i aktiveve ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H0: β 5=0 Efiçenca operacionale nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β5 ≠ 0 Efiçenca operacionale ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H0 Negative

H0: β6=0 Mjaftueshmëria e kapitalit nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β6 ≠ 0 Mjaftueshmëria e kapitalit ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β7=0 Kosto e financimit nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β7 ≠ 0 Kosto e financimit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H0 Negative

H0: β8=0 Përqëndrimi nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β8≠0 Përqëndrimi ndikon tek përfitueshmëria

(ROA) e bankave.

Pranohet H0 Negative

H0: β9=0 Aktiviteti ekonomik nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β9≠0 Aktiviteti ekonomik ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β10=0 Inflacioni nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β10≠0 Inflacioni ndikon tek përfitueshmëria

(ROA) e bankave.

Pranohet H0 Pozitive

H0: β11=0 Norma e kursit të këmbimit nuk ndikon

tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β11≠0 Norma e kursit të këmbimit ndikon tek

përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H0 Pozitive

Burimi: Autori.

Tabela 5.17. Përmbledhje e hipotezave të studimit për modelin ROE.

Hipotezat e studimit Vendimi Shenja

Ho: Faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe

makroekonomik nuk ndikojnë tek përftueshmëria

(ROE) e bankave.

H1: Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të

industrisë dhe makroekonomik ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave .

Pranohet H162

Të paktën një nga faktorët specifik bankarë, të industrisë dhe

makroekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave .

H0: β1=0 Madhësia e bankës nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave. H1: β1≠0 Madhësia e bankës ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β2=0 Menaxhimi i aktiveve nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β2 ≠ 0 Menaxhimi i aktiveve ndikon tek

Pranohet H1 Pozitive

62 Modeli ROE është i rëndësishëm statistikisht, pra variablat e pavarura në model bashkërisht janë statistikisht të

ndryshme nga zero.

127

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H0: β3=0 Risku kreditor nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β3 ≠ 0 Risku kreditor ndikon tek përfitueshmëria

(ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β4=0 Likuiditeti i aktiveve nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β 4 ≠ 0 Likuiditeti i aktiveve ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β 5=0 Efiçenca operacionale nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β5 ≠ 0 Efiçenca operacionale ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β6=0 Mjaftueshmëria e kapitalit nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β6 ≠ 0 Mjaftueshmëria e kapitalit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H0 Pozitive

H0: β7=0 Kosto e financimit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β7 ≠ 0 Kosto e financimit ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β8=0 Përqëndrimi nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β8≠0 Përqëndrimi ndikon tek përfitueshmëria

(ROE) e bankave.

Pranohet H0 Negative

H0: β9=0 Aktiviteti ekonomik nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β9≠0 Aktiviteti ekonomik ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β10=0 Inflacioni nuk ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β10≠0 Inflacioni ndikon tek përfitueshmëria

(ROE) e bankave.

Pranohet H0 Negative

H0: β11=0 Norma e kursit të këmbimit nuk ndikon

tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β11≠0 Norma e kursit të këmbimit ndikon tek

përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H0 Pozitive

Burimi: Autori.

128

Figura 5.3 Shpërndarja e të dhënave sipas grupeve të bankave (96 vëzhgime).

Burimi:Autori.

Tabela 5.18 Rezultatet e të dhënave të shpërndara sipas grupeve (96 vëzhgime).

Classification Resultsa,c

GRUPE Predicted Group Membership Total

1 2 3

Original Count 1 17 7 6 30

2 3 32 1 36

3 2 7 21 30

% 1 56.7 23.3 20.0 100.0

2 8.3 88.9 2.8 100.0

3 6.7 23.3 70.0 100.0

Cross-validatedb

Count 1 14 9 7 30

2 9 21 6 36

3 5 9 16 30

% 1 46.7 30.0 23.3 100.0

2 25.0 58.3 16.7 100.0

3 16.7 30.0 53.3 100.0

Burimi:Autori.

Tabela 5.19 Rezultatet e të dhënave të shpërndara sipas grupeve (74 vëzhgime).

Classification Resultsa,c

GRUPE Predicted Group Membership Total

1 2 3

Original Count 1 15 1 1 17

2 1 31 1 33

3 0 3 21 24

% 1 88.2 5.9 5.9 100.0

129

2 3.0 93.9 3.0 100.0

3 .0 12.5 87.5 100.0

Cross-

validatedb

Count 1 9 5 3 17

2 1 31 1 33

3 1 4 19 24

% 1 52.9 29.4 17.6 100.0

2 3.0 93.9 3.0 100.0

3 4.2 16.7 79.2 100.0

Burimi:Autori

Figura 5.4 Shpërndarja e të dhënave sipas grupeve të bankave (74 vëzhgime).

Burimi:Autori.

Tabela 5.29 Përmbledhje e vendimeve për nënhipotezat e grupit 1,2 dhe 3 të bankave.

Nënhipotezat grupi 1/Modeli ROA Vendimi Pozitive/Negative

H0: β1=0 Madhësia e bankës nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β1≠0 Madhësia e bankës ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β2=0 Menaxhimi i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β2 ≠ 0 Menaxhimi i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Negative

H0: β3=0 Risku kreditor nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave. H1: β3 ≠ 0 Risku kreditor ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β4=0 Likuiditeti i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β 4 ≠ 0 Likuiditeti i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet Ho Negative

H0: β 5=0 Efiçenca operacionale nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

130

H1: β5 ≠ 0 Efiçenca operacionale ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H0: β6=0 Mjaftueshmëria e kapitalit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA)

e bankave.

H1: β6 ≠ 0 Mjaftueshmëria e kapitalit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β7=0 Kosto e financimit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β7 ≠ 0 Kosto e financimit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β8=0 Përqëndrimi nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β8≠0 Përqëndrimi ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Negative

H0: β9=0 Aktiviteti ekonomik nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β9≠0 Aktiviteti ekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β10=0 Inflacioni nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β10≠0 Inflacioni ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β11=0 Norma e kursit të këmbimit nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA) e bankave.

H1: β11≠0 Norma e kursit të këmbimit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

Nënhipotezat grupi 1/Modeli ROE

H0: β1=0 Madhësia e bankës nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave. H1: β1≠0 Madhësia e bankës ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β2=0 Menaxhimi i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β2 ≠ 0 Menaxhimi i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β3=0 Risku kreditor nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β3 ≠ 0 Risku kreditor ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β4=0 Likuiditeti i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β 4 ≠ 0 Likuiditeti i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β 5=0 Efiçenca operacionale nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β5 ≠ 0 Efiçenca operacionale ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β6=0 Mjaftueshmëria e kapitalit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE)

e bankave.

H1: β6 ≠ 0 Mjaftueshmëria e kapitalit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β7=0 Kosto e financimit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β7 ≠ 0 Kosto e financimit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β8=0 Përqëndrimi nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β8≠0 Përqëndrimi ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β9=0 Aktiviteti ekonomik nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β9≠0 Aktiviteti ekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β10=0 Inflacioni nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β10≠0 Inflacioni ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β11=0 Norma e kursit të këmbimit nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROE) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

131

H1: β11≠0 Norma e kursit të këmbimit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Nënhipotezat grupi 2/Modeli ROA

H0: β1=0 Madhësia e bankës nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β1≠0 Madhësia e bankës ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β2=0 Menaxhimi i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β2 ≠ 0 Menaxhimi i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β3=0 Risku kreditor nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β3 ≠ 0 Risku kreditor ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β4=0 Likuiditeti i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β 4 ≠ 0 Likuiditeti i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β 5=0 Efiçenca operacionale nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β5 ≠ 0 Efiçenca operacionale ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Negative

H0: β6=0 Mjaftueshmëria e kapitalit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA)

e bankave.

H1: β6 ≠ 0 Mjaftueshmëria e kapitalit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β7=0 Kosto e financimit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β7 ≠ 0 Kosto e financimit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Negative

H0: β8=0 Përqëndrimi nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β8≠0 Përqëndrimi ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Negative

H0: β9=0 Aktiviteti ekonomik nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β9≠0 Aktiviteti ekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β10=0 Inflacioni nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β10≠0 Inflacioni ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β11=0 Norma e kursit të këmbimit nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA) e bankave.

H1: β11≠0 Norma e kursit të këmbimit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

Nënhipotezat grupi 2/Modeli ROE

H0: β1=0 Madhësia e bankës nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β1≠0 Madhësia e bankës ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β2=0 Menaxhimi i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β2 ≠ 0 Menaxhimi i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β3=0 Risku kreditor nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β3 ≠ 0 Risku kreditor ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β4=0 Likuiditeti i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β 4 ≠ 0 Likuiditeti i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β 5=0 Efiçenca operacionale nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e Pranohet H1 Pozitive

132

bankave.

H1: β5 ≠ 0 Efiçenca operacionale ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H0: β6=0 Mjaftueshmëria e kapitalit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE)

e bankave.

H1: β6 ≠ 0 Mjaftueshmëria e kapitalit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β7=0 Kosto e financimit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β7 ≠ 0 Kosto e financimit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β8=0 Përqëndrimi nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β8≠0 Përqëndrimi ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet Ho Negative

H0: β9=0 Aktiviteti ekonomik nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β9≠0 Aktiviteti ekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β10=0 Inflacioni nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β10≠0 Inflacioni ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β11=0 Norma e kursit të këmbimit nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROE) e bankave.

H1: β11≠0 Norma e kursit të këmbimit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

Nënhipotezat grupi 3/Modeli ROA

H0: β1=0 Madhësia e bankës nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β1≠0 Madhësia e bankës ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β2=0 Menaxhimi i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β2 ≠ 0 Menaxhimi i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β3=0 Risku kreditor nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β3 ≠ 0 Risku kreditor ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β4=0 Likuiditeti i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β 4 ≠ 0 Likuiditeti i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β 5=0 Efiçenca operacionale nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

H1: β5 ≠ 0 Efiçenca operacionale ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β6=0 Mjaftueshmëria e kapitalit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA)

e bankave.

H1: β6 ≠ 0 Mjaftueshmëria e kapitalit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β7=0 Kosto e financimit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave. H1: β7 ≠ 0 Kosto e financimit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β8=0 Përqëndrimi nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave. H1: β8≠0 Përqëndrimi ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β9=0 Aktiviteti ekonomik nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β9≠0 Aktiviteti ekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β10=0 Inflacioni nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

H1: β10≠0 Inflacioni ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

133

H0: β11=0 Norma e kursit të këmbimit nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROA) e bankave.

H1: β11≠0 Norma e kursit të këmbimit ndikon tek përfitueshmëria (ROA) e

bankave.

Pranohet Ho Negative

Nënhipotezat grupi 3/Modeli ROE

H0: β1=0 Madhësia e bankës nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β1≠0 Madhësia e bankës ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β2=0 Menaxhimi i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β2 ≠ 0 Menaxhimi i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β3=0 Risku kreditor nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β3 ≠ 0 Risku kreditor ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β4=0 Likuiditeti i aktiveve nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β 4 ≠ 0 Likuiditeti i aktiveve ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet H1 Negative

H0: β 5=0 Efiçenca operacionale nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave. H1: β5 ≠ 0 Efiçenca operacionale ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet Ho Negative

H0: β6=0 Mjaftueshmëria e kapitalit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE)

e bankave.

H1: β6 ≠ 0 Mjaftueshmëria e kapitalit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β7=0 Kosto e financimit nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β7 ≠ 0 Kosto e financimit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β8=0 Përqëndrimi nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β8≠0 Përqëndrimi ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β9=0 Aktiviteti ekonomik nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

H1: β9≠0 Aktiviteti ekonomik ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet H1 Pozitive

H0: β10=0 Inflacioni nuk ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

H1: β10≠0 Inflacioni ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e bankave.

Pranohet Ho Pozitive

H0: β11=0 Norma e kursit të këmbimit nuk ndikon tek përfitueshmëria

(ROE) e bankave.

H1: β11≠0 Norma e kursit të këmbimit ndikon tek përfitueshmëria (ROE) e

bankave.

Pranohet Ho Negative

Burimi:Autori.

134

Apendiks -III

Universiteti ”Aleksandër Moisiu”

Departamenti i Financë-Kontabilitetit

Programi i Doktoraturës

Pyetje të intervistës për drejtuesit e bankave tregtare shqiptare

1. Cilët janë faktorët që në përgjithësi mund të ndikojnë në përfitueshmërinë e bankës suaj?

2. Si mundet që këto faktorë të identifikuar të ndikojnë në përfitueshmërinë e bankës suaj

në përgjithësi?

3. Ndër faktorët e identifikuar që mund të ndikojnë në përfitueshmërinë e bankës suaj, cilët

prej tyre janë përcaktuesit kryesorë të përfitueshmërisë së bankës suaj?

4. Çfarë lloj masash janë marrë në bankën tuaj për të zvogëluar ndikimin e faktorëve që

ndikojnë negativisht përfitueshmërinë?

5. A mendoni se faktorët e identifikuar kontribuojnë në ekzistencën e performancës së dobët

apo të mirë të bankave, kur maten në termat e përfitimit? Dhe, në qoftë se po, si

kontribuojnë?

6. A keni ndonjë koment?

Ju faleminderit!

135