SADRAJ:UVOD2Faza tehnolokog i naunog
razvoja3ESRI4Intergraph5LANSAT6Ekspanzija i komercijalizacija
GIS-a8IKONOS9SATELIT9SPEKTRALNA
REZOLUCIJA10QuickBird10Literatura:14
UVOD
Jo prije oko 30.000 godina na zidovima u peinama
blizuLascauxauFrancuskojkromanjonskilovci su crtali slike ivotinja
koje su lovili. Pridruene ivotinjskim crteima su i staze za koje se
pretpostavlja da prikazuju migracijske putove. Ti rani zapisi
slijedili su dvoelementnu strukturu modernog geografskog
informacijskog sustava: slikovna datoteka povezana je
satributnombazom podataka.
Peinski crte iz Lascauxa
Geografski informacioni sistem je nastao kao potreba za
preciznim sagledavanjem procesa u realnom geosistemu gde rastu
sloenost dogaaja i potreba za pravovremenom kontrolom i
upravljanjem. Njihov razvoj je spregnut sa napretkom raunarske
tehnike, namenskog softvera i digitalne kartografije. U temelju
GIS-a je tehnologija za bazine operacije merenja, kartiranja i
analize realnog, odnosno geografskog prostora. Razvoj i njegova
primena odvija se veoma brzo, onako kakom zahtevaju prirodne i
drutvene promene. Dananji civilizacijski razvoj zahteva bolju
tehnologiju, bolje sisteme, nauku, bolji menadment i racionalno
korienje ukupnih potencijala ivotne sredine. Sloen razvoj
antropogenih procesa, samo tokom 20. veka, dramatino je izmenio
geografski prostor. Problemi kojima pristupa savremena nauka
dobijaju dimenzije globalnih promena i ogledaju se u stanju u
ivotnoj sredini, urbanim koncentracijama i rastu gradova, vodi -
najveem stratekom problemu, geografiji trita, transferu kapitala,
znanju i informacijama. Geografska informaciona nauka je nastala u
cilju traenja puta ka boljem razumevanju i predvianju snaga u svetu
gde je ljudski faktor u neprekidnoj interakciji sa fizikim
okruenjem. Geografski informacioni sistemi opisuju, analiziraju,
tumae i predviaju pojave i procese koji nastaju u realnom
geografskom prostoru. Oni su u savremenom informatikom,
kompjuterskom i akademskom okruenju prepoznatljivi kao nauka,
tehnologija, disciplina i tehnoloka podrka. Istovremeno,
specijalizovani informacioni sistemi, kao to je GIS, savladali su
put od sistema (systems) do geografske informacione nauke (science)
i dovedeni do mogunosti rukovanja geografskim informacijama na
naunim principima. Geografska informaciona nauka je ustanovljenana
principima koji koordiniraju tehniko-tehnoloke segmente razvijane
za rukovanjeprostornim podacima, specijalne metode analize kljune
za prostorne podatke i naroito organizovanje (management) i
rukovanje prostornim podacima.
Faza tehnolokog i naunog razvojaTokom ezdesetih i sedamdesetih
godina 20. veka nastali su novi trendovi u nainima korienja
podataka o prirodnim resursima tla i zemljita. Shvatanjem da
razliiti vidovi zemljine povrine ne funkcioniu nezavisno jedni od
drugih, a u trenutku kad se nije raspolagalo dovoljnim sredstvima
za rad sa velikom koliinom razliitih podataka, ljudi su nastojali
da ih procenjuju integrisanim, multidisciplinarnim pristupom
(Burrough and McDonnell 2006).GIS je zapravo iznikao iz aktivnosti
u okviru etiri razliite discipline (Slika 1): kartografije, koja je
pokuavala da automatizuje proces pravljenja karata zamenom crtea
vektorskom digitalizacijom; kompjuterske grafike, koja je imala
brojne aplikacije digitalnih vektorskih podataka izvan
kartografije, posebno u dizajnu graevina, maina i industrijskih
postrojenja; baza podataka, koje su kreirale opte matematike
strukture koje su mogle reavati probleme predstavljene raunarskom
grafikom i raunarskom kartografijom; i daljinske detekcije, koja je
stvorila veliki broj digitalnih podataka (Konecny, 2003).
Slika 1: Meusobni odnosi izmeu razliitih disciplina i GIS-a
(Izvor: Konecny, 2003)Istorija GIS-a zapoinje 1959. godine
koncipiranjem kompjuterskog kartografskog modela autora Walda
Toblera nazvanog MIMO (map in-map out), zasnovanog na principima
geokodiranja, naina prikupljanja podataka, analize i prikazivanja.
Roger Tomlinson, otac GIS-a (Gilfoyle, Thorpe, 2004; Taylor,
Lauriault, 2007), kreirao je prvi Kanadski geografski informacioni
sistem za poljoprivrednu agenciju (Canada Geographic Information
System CGIS) 1968. godine (Konecny, 2003). Cilj prvog GIS-a bio je
da se uradi taan inventar prirodnih resursa i potencijala drave.
Tada je GIS razvijan kao merni alat (prevoenje analognih u
digitalne podatke) i kao sistem za uvanje sakupljenih
podataka.Godine 1963. formirana je asocijacija (RegionalInformation
System Association - URISA) sa ciljemda radi na upotrebi
informacionih tehnologija ureavanju problema planiranja, javnih
poslova, ivotnesredine, slubi hitnih intervencija,
poslovimalokalnih uprava. Najoptije, ova organizacija radilaje na
integraciji tehnologija i prouavanju prostorau funkciji poboljanja
kvaliteta ivota u regionalnomokruenju.U Ujedinjenom Kraljevstvu
1965. godine osnovanoje Odeljenje za eksperimentalnu kartografiju
(TheExperimental Cartography Unit ECU) Istraivakog saveta za
prirodno okruenje (Natural Environment Roger TomlinsonResearch
Council - NERC). Odeljenje je bilo pod vostvom David-a Bickmore-a
koji se od 1963. godine bavio pokuajima da automatizuje
kartografiju (Konecny, 2003). Tokom 1960-tih godina Howard Taylor
Fisher osnovao je laboratoriju za kompjutersku grafiku na Harvardu
(Harvard Lab for Computer Graphic), vaan istraivaki centar koji
zapoinje kreiranje softvera za rukovanje prostornim podacima. Ovaj
istraivaki centar postavlja teorijske osnove uspenog industrijskog
ravoja GIS-a, kroz razvoj Simepa (Synagraphic3 Mapping System
Symap), pionirskog programa za automatsko kompjutersko kartiranje.
Howard Taylor Fisher je bio urednik i saradnik prestine publikacije
Harvard Papers in Theoretical Cartography. Godine 1971. objavio je
knjigu Mapping Quantitative Information. U razvoju Symapa-a
uestvovali su i David Sinton (Intergraf), Jack Dangermond (ESRI),
itd.Pre skoro dve decenije (Franklin 1992. godine) je proraunato da
80 % svih podataka ima georeferenciranu, odnosno prostornu
odrednicu. Dostupnost geografskim podacima i informacijama rasla je
zajedno sa zahtevima korisnika IT alata i instrumenata. Baze
prostornih podataka su se razvijale u funkciji reavanja realnih
zahteva korisnika i nisu bile stalno prisutni element pri donoenju
prostornih odluka. Razvoj baza podataka za geografske informacione
sisteme pokrenuo je aktivnosti koje su realizovane u popisnom birou
SAD (US Bureau of Census). Projekat AUTOMAP razvijen je u amerikoj
agenciji CIA (Central Intelligence Agency) kao i transportni
informacioni sistem amerike mornarice.
ESRI
Jack i Laura Dangermond 1969. godine osnivaju Institut za
istraivanje ivotne sredine (Environmental Systems Research
Institute ESRI), kao privatnu konsultantsku grupu.
Jack i Laura Dangermon
ESRI je meunarodni proizvoa Geographic Information System (GIS)
softvera i veb GIS-a. Sjedite kompanije je u Redlandu u
Kaliforniji.
Logo ESRI kompanijeKompanija je osnovana kao kao Institut za
istraivanje okoline (Environmental Systems Research Institute) u
1969.. Proizvodi ESRI kompanije (posebno ArcGIS Desktop) zauzimaju
40.7% globalnog trita GIS-a. U 2002 godini ESRI je zauzimao
priblino 30 % svjetskog trita GIS-a, vie nego ijedan drugi proizvoa
GIS softvera. Drugi izvori procjenjuju da 70% GIS korisnika
trenutno koriste proizvode ESRI kompanije. Kompanija ima 10
regionalnih kancelarija u SAD-u, i mreu od 80 meunarodnih
distributera, sa otprilike milion korisnika u 200 zemalja. Firma
ima 3000 zaposlenih u SAD-u, i jo je u vlasnitvu osnivaa. U 2006
godini, prihodi su bili 600 miliona. Kompanija. Kompanija ESRI na
svjetskom tritu GIS-a predstavila je mnoge od svojih verzija
proizvoda, a to su:ArcGIS, Desktop GIS, Server GIS, Mobile GIS,
Developer GIS, Online GIS (ArcGIS Onlin).IntergraphIste godine Jim
Meadlock ustanovljava Intergraf korporaciju (Intergraph
Corporation).
Jim MeadlockIntergraph Korporacija je Amerika kompanija za
razvoj softvera i usluga. Sjedite kompanije je u Nantsvilu,
Alabama, SAD. U 2008 godini, Intergraph je bio jedna od stotinu
najveih softver kompanija u svijetu. Intergraph je poznat po svom
glavnom GIS softverskom paketu GeoMedia Professional, koji je
baziran na vektorskim podacima. Postoje posebni modaliteti ovog
paketa kao to su GeoMedia Terrain za rad sa povrinama, Grid za rad
sa rasterima, Image za rad sa skeniranim slikama i satelitskim
podacima, WebMap Professional za prikazivanje karata na Web-u.
Logo Intergraph-
Dve navedene kompanije i kompanija Simens (Siemens)
predstavljaju prve lidere meu kompanijama koje su doprinele
znaajnom razvoju GIS-a (Konecny, 2003).Sedamdesete godine 20. veka
obeleene su realizovanim GIS projektima u Amerikom odeljenju za
poljoprivredu na univerzitetu Berkli (US Department of Agriculture
at Berkley); u Odeljenju za transport (Highnway Inventory
Information Systems) na Hebrejskom univerzitetu u Jerusalimu- Urban
Atlas of Jerusalem; GEOMAP projekat na teritoriji vajcarske, itd.
Prvi simpozijum, workshop i konferencija o geografskim
informacionim sistemima odrana je 1970. godine u Otavi, Kanada.
Razvoj i primena geografskog informacionog sistema je ubrzala
nastanak i kreiranje baza podataka o Zemlji. U tu svrhu, godine
1972. NASA je lansirala Lansat ptogram.
LANSAT
SatelitDatum lansiranjaDatum prestanka rada
Landsat 123. srpnja1972.1978.
Landsat 222. sijenja19751981.
Landsat 35. oujka1978.1983.
Landsat 416. srpnja1982.1993.
Landsat 51. oujka1984.funkcionalan
Landsat 65. listopada1993.nije dostigao visinu orbite
Landsat 715. travnja1999.funkcionalan
Landsat 811. veljae1999.funkcionalan
Landsatje najstariji postojei sustav za snimanjeZemljeizsvemira.
Prvisatelitmisije Landsat lansiran je1972.godine, dok je
posljednji,Landsat 7, lansiran15. travnja1999.godine. Instrumenti
na Landsatovim satelitima do sada susnimilimilijune snimaka. Ovi
snimci, koji su arhivirani uSjedinjenim Dravamai
Landsatovimzemaljskim stanicama, koje se nalaze irom svijeta,
jedinstven su izvor globalne promjene u istraivanju i primjeni
snimaka u poljoprivredi,kartografiji,geologiji,umarstvu,prostornom
planiranju, nadgledanju, edukaciji i nacionalnoj sigurnosti.
Satelit Landsat 7 ima osam spektralnih kanala sa prostornom
rezolucijom koja varira od 15 do 60 metara.
Godine 1997. NASA je objavila program istraivanja i prikupljanja
podataka o Zemlji pod nazivom NASA New Millennium program. 4 GIS
sistemi su se u poetnoj fazi sporije razvijali, sve do kasnih
sedamdesetih godina kada ih je tehnoloki upliv i nia cena
kompjutera uinila dostupnim irokom krugu korisnika. Istorijski
posmatrano, GIS se paralelno razvijao u Severnoj Americi, Evropi i
Australiji, ali uvek sa naglaskom na prvobitnom amerikom doprinosu
njegovom razvoju koji je publikovan najranijim radovima. Kanadski
zemljini popis (Canada Land Inventory) rezultat je napora
federalnih i lokalnih vlasti u cilju identifikacije nacionalnih
zemljinih resursa i potencijala za dalje korienje. GIS je zamiljen
kao kompjutersko-kartografski merni sistem. Nacionalne kartografske
agencije kao to su: Britanski osnovni zemljini premer (Britains
Ordnance Survey), Francuski nacionalni geografski institut (Frances
Institut Gographique national), Ameriki centar za geoloka
istraivanja (US Geological Survey) svoje su investicije usmerile na
nabavku raunarskih tehnologija i njihovu primenu u kartografskoj
produkciji.Proces izrade karata se viestruko ubrzao u odnosu na
dotadanju runu izradu i redizajn. Period izmeu 60-tih i 70-tih
godina 20. veka vreme je prve automatizacije i kompjuterskog naina
kreiranja karata. Velika Britanija je prva zemlja koja je 1995.
godine imala kompletnu digitalnu kartu svoje teritorije sa bazom
podataka. Daljinska detekcija (Remote Sensing) je vaan segment u
razvoju GIS-a, kako kao tehnoloka podrka, tako i kao izvor
podataka. Prvi satelit, 1950. godine razvijan je i instaliran u
velikoj tajnosti za prikupljanje obavetajnih i poverljivih
informacija. Uz nadzor vojnih slubi i obavetajnih zajednica
prikupljeni materijali su otvoreni za civilnu upotrebu i razvoj
GIS-a. Od 70-tih godina 20. veka poinje progresivan razvoj
daljinske detekcije za civilnu upotrebu. Razvija se serija LANDSAT
programa. Time se dobijaju ogromni resursi novih podataka o izgledu
zemljine povrine uz korienje tehnologija, klasifikacija i
prepoznavanja oblika koji su prethodno primenjivani u vojne svrhe.
Vojni centri su razvijali daljinsku detekciju u funkciji
jedinstvenog sistema merenja lokacija u cilju preciznog odreivanja
lokacija za upotrebu interkontinentalnih balistikih raketa. Ovaj
tehnoloki razvoj je vodio direktno do pozicione kontrole vojnih i
civilnih operacija. Vojne potrebe su kasnije dovele do razvoja
sistema za globalno pozicioniranje (GPS- Global Positioning System)
koji je, kao i daljinska detekcija, uveliko uao u civilnu
upotrebu.
Ekspanzija i komercijalizacija GIS-aPrvi vei uspon GIS doivljava
osamdesetih godina 20. veka, kada poinje faza koju karakterie
komercijalizacija GIS-a. Razvoju GIS-a u ovom periodu znatno
jedoprinela rastua mo raunara, irenje raunarskih mrea i smanjenje
cena hardvera. Na irinu upotrebe GIS-a takoe je uticala ekspanzivna
upotreba personalnih raunara, za kojom je sledila i upotreba
personalnih GIS reenja (Martin, 2005). Prva velika preduzea koja
poinju sa korienjem GIS-a u svojim svakodnevnim aktivnostima bila
su iz oblasti umskog gazdinstva i agencija za praenje eksploatacije
i kvaliteta prirodnih resursa. Softverski paketi koji su neophodni
za korienje GIS-a postaju sve kompleksniji ali i dostupniji.
Njihova cena varira od par stotina dolara do vie desetina hiljada
dolara, u zavisnosti od toga ta se u paketu dobija (Http://
georgije.ekof.bg.ac.yu).Era komercijalizacije zapoinje 1981. godine
sa razvojem prvog komercijalizovanog softvera pod nazivom ArcInfo.
Godine 1985, Sistem za globalno pozicioniranje (Global Positioning
System - GPS) postepeno postaje glavni izvor podataka za
navigaciju, geodetska merenja i kartiranje. U ovoj fazi pojavljuje
se prvi udbenik o GIS principima (Principles of Geographical
Information Systems for Land Resources Assessment, 1986). Godine
1987. pojavio se meunarodni asopis o geografskim informacionim
sistemima International Journal of Geographic Information Systems,
koji predstavlja prvi akademski asopis koji je potpuno bio posveen
razvoju GIS-a. Ubrzo potom veliki broj akademskih asopisa je
posvetio veu panju GIS-u (pojedini su modifikovali svoje nazive da
bi to eksplicitnije inkorporirali GIS u svoju tematiku). Godine
1994. formiran je OpenGIS konzorcijum izmeu GIS prodavaca, vladinih
agencija i korisnika radi poboljanja interoperabilnosti. Tokom
devedesetih godina desilo se nekoliko vanih tehnikih i
organizacionih inovacija koje su znatno pomogle irokoj primeni i
shvatanju GIS-a. Prva je svest mnogi ljudi sada znaju zato je vano
biti u mogunosti da se efikasno rukuje velikim koliinama prostornih
informacija, iako jo mnogo vie njih treba ubediti u to. Prikupljeno
je mnotvo znanja o tome kako treba efikasno poeti sa kartiranjem
pomou raunara i GIS-a. Drugo, od sredine devedesetih godina
raunarska tehnologija je obezbedila veliku mo obrade i memorijske
kapacitete sa umerenim cenama personalnih raunara, omoguujui na taj
nain da GIS bude korien i od strane pojedinaca i organizacija sa
ogranienim budetima. Tree, mnogi raunari su povezani elektronskom
mreom, to omoguava da podaci i softver budu na raspolaganju svima.
etvrto, standardizacija u povezivanju izmeu programa za baze
podataka i drugih kompjuterskih programa znatno je olakala
obezbeivanje funkcionalnostiu obradi velike koliine podataka. Peto,
osnovna funkcionalnost koja je neophodna za obradu prostornih
podataka iroko je prihvaena do nivoa gde tritem dominira ogranien
broj komercijalnih sistema, to dovodi do najveeg stepena
uniformnosti (Burrough and McDonnell 2006). Brz rast primene GIS-a
90-tih godina doveo je do pojave velikog broja GIS standarda i
prezasienih trita. GIS softverska preduzea su konstantno plasirala
nova programska reenja i inovacije. Naalost, to je dovelo do
konfuzije korisnika po pitanju pravog GIS reenja i jedinstvenog
korisnikog okruenja. Pored nepostojanja jedinstvenog korisnikog
okruenja, veliki problem prilikom primene GIS-a je i sam nain
savladavanja osnovnih operacija. Veina korisnika GIS-a, kako meu
poetnicima tako i meu naprednijim korisnicima, upotrebljava samo
pojedine funkcionalne delove GIS programskih sistema. Istovremeno,
postoji veliki broj onih koji odbijaju upotrebu GIS-a verujui da je
upotreba suvie komplikovana, suvie tehniki i vremenski zahtevna.
Glavni problem je obuka korisnika GIS-a parcijalnim uenjem
pojedinih operacija, jer za dostizanje maksimuma ovog sistema
potrebno je razumevanje njegovog ukupnog potencijala. ak i
razumevanje osnovnih koncepata moe sutinski pomoi prilikom prenosa,
analize i konane upotrebe geografskih informacija. Razvoj GIS-a
prvenstveno je bio uzrokovan tehnikim dostignuima, a manje
teorijskim doprinosom. Mnogo godina glavni izvor literature bili su
zbornici radova sa konferencija koje su odravale organizacije kao
to su Auto Carto ili Ameriko drutvo za fotogrametriju i daljinsku
detekciju (The American Society for Photogrammetry and Remote
Sensing - ASPRS). Fokus ovih konferencija bio je na specifinim
tehnikim dostignuima i projektnim aplikacijama. Sredinom
devedesetih godina 20. veka vanost hardverskih trokova i njegove
mogunosti sve vie su bile potiskivane temema koje su se bavile
organizacionim faktorima koji odreuju pravce i mogunosti GIS-a.
Pojavile su se nove meunarodne organizacije koje su organizovale
kongrese kojima je GIS bio primarni fokus. Ovaj period je bio vreme
kada se irila GIS zajednica. Istovremeno, komercijalni magazini kao
to su Mapping Awareness, GIS World i GIS Europe doiveli su znaajan
rast tiraa. Poetkom devedesetih godina objavljeno je i 50-tak
knjiga koje su se bavile GIS-om (Kent and Lancour, 1982; Martin,
2005). Trea faza razvoja GIS-a - faza eksploatacije - poinje 1999.
godine, lansiranjem nove generacije satelitskih senzora IKONOS
(rezolucija 90 cm) i 2001. godine Quickbird (rezolucija 62 cm).
IKONOS
IKONOS je komercijalni sistem satelita za snimanje Zemlje.
Poznat je po tome to je prvi ponudio snimke visoke rezolucije, koja
je iznosila od 1 - 4 m, i to i multispektralne i panhromatske
snimke. U Njujork tajmsu je o ovom sistemu pisalo: Ovo je jedan od
najznaajnijih proizvoda u istoriji svemirske ere. Naziv sistema
potie od grke rei eikn, to znai slika.
Snimak IKONOS satelita
SATELIT
IKONOS je troosno stabilizovan satelit, koga je dizajnirao
Lokhid Martin. Dizajn je kasnije postao poznat kao satelitski
sistem LM900. Poloaj satelita meri se pomou dva zvezdana sistema za
praenje i sunevog senzora, koji kontroliu etiri reakciona kola;
informacije o lokaciji dobijaju se pomou GPS prijemnika. Trajanje
misije satelita je 7 godina; S/C dimenzije satelita su 1.83 m x
1.57 m (heksagonalna konfiguracija); S/C masa je 817 kg; snaga od
1.5 kW obezbeuje se pomou tri solarne baterije.Satelitski sistem
LM900 jeste troosno stabilizovan, ali je dizajniran da nosi naune
sisteme u LEO orbitama. To omoguava precizno postavljanje na ultra
stabilnoj visoko agilnoj platformi. Sistemi za brojne naune primene
i primene u daljinskoj detekciji mogu se sastojati iz laserskih
senzora, fotoptikih senzora, radara, elektrooptikih i astronomskih
senzora, kao i planetarnih senzora. Sistem LM900 potie od hardvera
iz satelita Iridijum, koji je osnova ovog sistema.
IKONOS Satelit
SPEKTRALNA REZOLUCIJA
1 ()0.450.90 m0.445-0.516 m
2 ()*0.506-0.595 m
3 ()*0.632-0.698 m
4 ( )*0.757-0.853 m
QuickBird
QuickBird je satelit za nadgledanje Zemlje. Vlasnitvo je
kompanije DigitalGlobe. Lansiran je 2001. godine kao prvi od tri
planirana satelita u orbiti do 2008. godine. Snima snimke vrlo
visoke rezolucije, i po tome je drugi po kvalitetu meu
komercijalnim satelitima. Satelit moe da snima panhromatske (crno
bele) snimke, sa rezolucijom 60-70 cm, i multispektralne snimke sa
rezolucijom od 2,4 m u centralnom delu i 2.8 metara u perifernim
delovima snimaka.Sa ovom rezolucijom mogu biti vidljivi i detalji
kao to su zgrade, ili drugi objekti infrastrukture. Ipak, ona je
nedovoljna za rad sa manjim objektima, kao to su registarske
tablice na vozilima. Snimci mogu biti korieni u programima za
procesiranje snimaka u daljinskoj detekciji, ali i u GIS paketima
za analizu. Snimci se, takoe, mogu koristiti i kao pozadina u
aplikacijama kao to je Gugl mape.
QuickBird
DigitalGlobe
18. 2001
7
- 2
1018 kg
98
93,4
450 km
450 km
2001-047A
Snimak IKONOS satelita QuickBird SatelitSAD su objavile online
Nacionalni atlas 2002. godine. Godinu dana kasnije UK objavljuje
online nacionalnu statistiku (ekonomsku, demografsku i drutvenu na
lokalnom i regionalnom nivou). Elektronska vlada SAD, 2003. godine,
objavljuje geoprostorne podatke na sajtu www.geodata.gov. Razvoj
tri primarne tehnologije za obradu prostornih podataka
(kompjuterske kartografije, obrade slika i GIS-a) doveo je do
situacije da postoje tri razliita komercijalna trita za svaku od
tehnologija, ali sa rastuom tendencijom njihove integracije.
Istovremeno, postoji veliki broj GIS paketa namenjenih za
personalne raunare. Sofisticiranije verzije GIS programa razvijaju
se na univerzitetima i u strukovnim agencijama i preduzeima koje ih
globalno distribuiraju. Iako je poveana mo personalnih raunara
omoguila primenu naprednih funkcija GIS-a na ovim platformama, mone
radne stanice (workstations) su i dalje omiljene platforme glavnih
GIS dobavljaa.Iako postoji ve vie decenija GIS svoju potpunu
upotrebu doivljava tek u poslednjih10-tak godina. Slika 8.
prikazuje klasini model difuzije GIS-a, originalno razvijen od
strane Everrett Rogers-a 2003. godine (Longley et al.,
2005).Rogers-ov model deli osobe koje usvajaju inovacije u pet
kategorija:1. smeli inovatori voljni da prihvate rizik i trpe
nerazumevanje od strane okruenja;2. grupa koja rano prihvata
inovacije formiraja miljenja i predstavlja model za uzor;3. oprezna
veina koja ranije prihvataju inovacije voljni su da razmotre
prihvatanje inovacija tek posle prihvatanja od strane modela za
uzor;4. skeptina veina koja kasnije prihvata inovacije kod ove
grupe je neophodan iri pritisak i ubeivanje od strane okoline pre
nego to prihvate inovaciju i5. spori tradicionalisti grupa osoba
orijentisanih na prolost.
Klasini Rogers-ov model difuzije inovacija primenjen na
GIS(Izvor: autori na osnovu Longley et al., 2005).Upotreba GIS-a se
trenutno nalazi u fazi prihvatanja skeptine veine koja kasnije
prihvata inovacije, iako postoje podruja primene koja su
razvijenija od drugih. Inovatori, koji su dominirali na ovom polju
tokom 70-tih godina, uglavnom su bili zaposleni na univerzitetima i
u istraivakim organizacijama. Grupa onih koji rano prihvataju
inovacije pojavila se u toku 80-tih godina i veinu su inili
pojedinci iz vladinih ustanova i vojnog establimenta. Oprezna veina
onih koji rano prihvataju inovacije, uglavnom iz privatnog sektora,
istakla se sredinom 90-tih godina (Longleyet al., 2005). U 1995.
godini bilo je procenjeno da su GIS tehnika reenja bila instalirana
na vie od 93.000 mesta irom sveta. Dok Severna Amerika (65%) i
Evropa dominiraju (22%) ovom korisnikom bazom, mnoge druge zemlje
tek poinju da eksploatiu mogunosti GIS-a (Burrough and McDonnell,
2006). Glavno pitanje koje se danas postavlja pri odluivanju o
primeni GIS-a je: Da li elimo da ostvarimo konkurentsku prednost
time to emo biti deo veine ili da ekamo da se tehnologija u
potpunosti prihvati? (Longley et al., 2005). U svetu postoji oko
milion stalnih korisnika GIS-a i oko 5 miliona povremenih
korisnika. Kompanije koje proizvode i pruaju GIS usluge godinje
zarade oko 6,9 milijardi dolara (2004. godina), sa 10% rasta na
godinjem nivou (Http://georgije.ekof.bg.ac.yu). Predvia se da e
narednih 10-tak godina oznaiti novu eru upotrebe geografskih
informacija, koje e GIS ukljuiti u svakodnevni ivot (Martin,
2005).
Literatura:
1. B.urev, V. Jovanovic, Z. Srdi, U. Stankov; Geografski
informacioni sistemi, Beograd, 20122. www. wikipedia.org3.
www.esri.com4. www.intergraph.com
14
