F’DIFIúA ×AD-DIVINITÀ TAT-TLIET PERSUNI F’ALLA WIEóEDchurchofchristmalta.com/docs/trinita.pdf · Xi eÚempji: Elah Yerush’lem – Alla ta’ íerusalem (Esdra 7:19). Elah

F’DIFIúA ×AD-DIVINITÀ

TAT-TLIET PERSUNI

F’ALLA WIEóED

Minn George Ebejer

2

KONTENUT 1. Kelmtejn Qabel...........……………………... 6 2. Ismijiet Ta’ Alla Jirrevelawh ……………… 9 3. Niddefinixxu t-Trinità Mqaddsa .………….. 14

GÓaliex il-Kelma “Trinità” Mhix fil-Bibbja… 15 It-Trinità Hija tliet Persuni ………………….. 18 It-Tliet Persuni tat-Trinità Mfissra ………….. 18

4. X’GÓandna NgÓidu Dwar dan il-Bniedem ... 43 5. It-Trinità fix-XogÓol tal-fidwa …………….. 46 6. F’DifiÚa gÓad-Divinità Ta’ Kristu ……..….. 61

Kristu BÓala Figura Storika ...........………... 63 Kristu fit-Testment il-Qadim .……......….….. 64 Kristu fit-Testment il-ídid …….…….……. 66 Kristu BÓala Bniedem ……….…………….. 68 L-Emozzjonijiet Ta’ íesù …………………. 70 Kristu BÓala Alla ………………………….... 74

7. GÓaÚliet Dwar id-Divinità Ta’ Kristu …...… 80 Kien Kristu Giddieb? …………………….…. 81 Kien Kristu MiÍnun? ……………………….. 83 Kien Kristu Divinità? ……………………….. 85

8. Xhieda GÓad-Divinità Ta’ Kristu …………. 86 Twettiq tal-Profeziji tat-Testment il-ídid …. 87 Esekuzzjoni (GÓamil) ta’ Mirakli íenwini ... 88 Qawmien u d-Dehriet Ta’ Wara l-Qawmien .. 89

9. Il-Limitazzjonijiet Ta’ Kristu bÓala Bniedem..92 10. Id-Divinità Ta’ íesù Kristu ………………… 97 11. Prova Biblika Dwar id-Divinità Ta’ íesù

Kristu ………………………………………. 99 12. Id-Divinità Ta’ íesù Kristu Spjegata …...… 107 13. Attakki Fuq id-Divinità Ta’ íesù ……….… 120 14. Il-Personalità Fi Tlieta Ta’ Alla …………... 123

3

15. L-Ispirtu s-Santu—it-Tielet Persuna tad- Divinità—(l-ewwel parti) …...….….……… 175 L-Ispirtu s-Santu Hu Alla ………………..... 175

16. Il-Personalità u d-Divinità Ta’ L-Ispirtu s-Santu (It-tieni parti) ……………………… 177 I. Veduti foloz dwar l-Ispirtu s-Santu ….. 181 II. Huwa l-Ispirtu s-Santu Personifikazz-

joni tal-Qawwa ta’ Alla? …………..…. 182 III. L-Ispirtu s-Santu Hu Persuna! …...…... 185 IV. L-Ispirtu s-Santu Hu EÚistenza Divina . 187 X’mhuwiex l-Ispirtu s-Santu …………….... 188

17. L-Ispirtu s-Santu Persuna (it-tielet parti) ….. 200 Jekk l-Ispirtu s-Santu huwa sempliÐiment qawwa, mela: …………………………...…. 202 L-Ismijiet TiegÓu ………………………….. 205 L-Attributi TiegÓu …………………….…… 205 Simboli Ta’ ………………………………... 205 Dnubiet kontra …………………………….. 205 Qawwa fil-óajja Ta’ Kristu ……………….. 206 L-Opri Ta’ l-Ispirtu s-Santu …………….…. 206

18. L-Ispirtu s-Santu (ir-raba’ parti) …………... 208 Ideat Foloz Dwar l-Ispirtu s-Santu …….…... 208 I. L-Ispirtu s-Santu Mhux Persuna …...… 208 II. L-Ispirtu s-Santu GÓadu QiegÓed

JagÓmel Il-Mirakli …………………… 211 III. Operazzjoni diretta fil-KonverÚjoni ….. 213 IV. Illuminazzjoni speÐjali Ta’ l-Ispirtu …. 215 Sorsi ……………………….………….…… 218

19. Id-Don u d-Doni Ta’ l-Ispirtu s-Santu (il-Óames parti) …………………………….. 219 1. Id-Doni Ta’ l-Ispirtu s-Santu …………… 220

4

X’inhu “d-Don ta’ l-Ispirtu s-Santu?” ….. 221 Kif AÓna Nafu li GÓandna l-Ispirtu s-

Santu? ………………………………... 221 Xi Jfisser GÓalina Dan id-don? …….…… 222 “Kun Mimli bl-Ispirtu” ………………..... 223

1. Id-Don Ta’ l-Ispirtu s-Santu ……….…… 223 GÓaliex l-Ispirtu s-Santu Ta Doni BÓal

Dawn? …………………………...…… 224 X’Kellu JiÍri Minn Dawn id-doni? …….. 224 Meta Dawn id-Doni Jieqafu? …………… 224 X’Kien l-Iskop Ta’ Dawn id-doni SpeÐ-

jali …………………………………..... 226 20. Min Kien “l-AnÍlu tal-Mulej” (Jahweh) fit-

Testment il-Qadim? ……………………….. 229 Introduzzjoni ………………………….…… 229 KaratteristiÐi Ta’ l-AnÍlu ………….….…… 231 Attivitajiet Ta’ l-anÍlu Ta’ Jahweh ………... 231 Sommarju tal-Fatti Dwar l-AnÍlu Ta’

Jahweh ……………………………..…… 238 Min, Mela, Hu l-anÍlu tal-Mulej (Jahweh) ... 239

21. Il-Mulej íesù Kristu u l-AnÍlu Mikiel …… 244 22. Il-Missier—L-Iben—L-Ispirtu s-Santu ….… 260

Alla—l-Missier ………………………….… 260 íesù—l-Iben ……………………….……… 261 L-Ispirtu s-Santu …………………...……… 262

23. Studju Dwar il-Pluralità …………………… 263 Pluralità Ta’ Alla ………………………….. 263 Dehriet Ta’ Alla ………………………...…. 264 Ma Tistax Tara lil Alla ……..……………... 266

24. It-Trinità Mqaddsa u l-Bibbja (l-ewwel parti) ……………………………………….. 272

5

Jekk íesù Hu Alla, Allura lil Min Hu Talab? ………………………………...…. 272

L-Inkarnazzjoni ……………………………. 273 BÓala Alla—BÓala Bniedem ………....…… 274

25. It-Trinità (it-tieni parti) …………………..... 276 26. Il-Missier—L-Iben—L-Ispirtu s-Santu

(it-tielet parti) …………………………….... 278 27. GÓaliex Xi WÓud JirriÍettaw it-Trinità? …... 283

It-Trinità Hija KonÐett diffiÐli …………….. 283 28. AvviÐinar Li x-Xhieda Ta’ Jehovah JuÚaw

GÓall-Bibbja ………………………………. 284 29. Min Hu Alla? ……………………………… 297

íesù Kristu Stqarr li Hu Alla …………….... 301 30. Hu íesù Jahweh? …………………………. 303 31. Id-Divinità ……………………………….… 312 32. L-Attributi Ta’ Alla Kif Evidenti f’Kull

Persuna tad-Divinità ……………………..... 320 Omnipotenti ……………………………….. 320 OmnipreÚenti …………………………….... 320 Omnixjenti ………………………………… 320 Immutabbli ………………………………… 321 Etern …………………………………….…. 321

6

KELMTEJN QABEL Li wieÓed jemmen f’Alla bÓala li Hu fi Tliet Per-

suni huwa importanti Óafna. Li temmen fi Kristu bÓala li Hu l-Iben ta’ Alla huwa wkoll importanti Óafna, gÓaliex dan huwa l-qofol tar-reliÍjon Kristjana. Il-Mulej tagÓna jgÓidilna:

“…Jekk ma temmnux li jiena hu, tmu-tu fi dnubietkom” (íwanni 8:24).

GÓal din ir-raÍuni huwa importanti Óafna li wieÓed ikun jaf xi ÓaÍa dwar l-identità, il-personalità u d-Divinità tat-Tliet Persuni tad-Divinità, il-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu. Ebda persuna ma tista’ ssalva jekk ma tkunx mgÓammda fit-Tliet Persuni. Il-Mulej tagÓna jordna:

“Morru, mela, agÓmlu dixxipli mill-Ínus kollha, u gÓammduhom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu” (Mattew 28:19)

It-tlieta huma ndaqs u Óadd ma jista’ jiÐÓad li xi wie-Óed mit-tlieta huwa inqas jew akbar mit-tnejn l-oÓra! Dwar dan naraw fl-istudju tagÓna aktar ’il quddiem

GÓalhekk, jiena Óassejt li hemm ÓtieÍa kbira li jkun hemm xi nformazzjoni Ðara dwar dan is-suÍÍett hekk importanti li minÓabba nuqqas kbir ta’ tagÓrif Skrittu-rali, Óafna qegÓdin jaÐÐettaw tagÓlim li hu Úbaljat gÓal kollox u li jkun ta’ Ósara kbira gÓall-Óajja spiritwali tagÓhom. Dan ikun ifisser Óajja jew mewt. Il-Kelma ta’ Alla, il-Bibbja Mqaddsa, tgÓidilna,

“GÓamel mill-aÓjar biex iÍÍib ruÓek quddiem Alla, bÓala bniedem li gÓadda

7

mill-prova, bÓala bniedem li m’gÓan-dux imniex jistÓi, li jxandar bir-reqqa l-kelma tal-verità” (2 Timotju 2:15).

WieÓed gÓandu jistudja l-Kelma ta’ Alla biex jifhim-ha u jobdiha u b’hekk jidher quddiem Alla bÓala wie-Óed ippruvat minn Alla. Dan gÓandu wkoll joqgÓod attent u jagÓti kaÚ tat-twissijiet li nsibu fil-Bibbja:

“Dehru wkoll profeti foloz fost il-pop-lu ta’ Alla, kif gÓad ikun hemm gÓal-liema foloz fostkom. Dawn idaÓÓlu fir-diet, li jÍibu l-qerda, sa jaslu biex jiÐ-Ódu s-Sid li gÓalih kisibhom u malajr iÍibu l-qerda fuqhom infushom. Ikun hemm Óafna li jimxu skond l-imÍieba bla raÚan tagÓhom, u Ótija tagÓhom tkun imkasbra t-triq tal-verità” (2 Piet-ru 2:1-2).

Hija Óasra li Óafna nies, li gÓall-bidu ma kellhom ebda tagÓlim sod dwar id-Divinità tat-Tliet Persuni, dawn, mingÓajr ma Óasbu xi ftit dwar dak li ntqal lil-hom accettaw tagÓlim li jÍib Ósara kbira u rovina gÓa-lihom infushom. Jiena Ðert li tkun ÓaÍa tqila Óafna li wieÓed, ukoll jekk jintebaÓ li qiegÓed fit-triq il-ÓaÚi-na, li jitlaq minn dik it-triq. GÓalkemm huwa diffiÐli, dan iÚda mhuwiex impossibbli, u jekk dan ifittex bl-onestà kollha u bis-sinÐerità kollha, il-verità tista’ teÓ-ilsu, allura dan il-pass ma jkun iebes xejn. Il-Kelma ta’ Alla twissina b’dan il-mod:

“Qisu li Óadd ma jassarkom b’filosofi-ja u kliem qarrieq u fieragÓ skond dak

8

li hu Íej mill-bnedmin; skond il-prin-Ðipji tad-dinja u mhux ta’ Kristu” (Ko-lossin 2:8).

Ukoll:

“TÓallu li Óadd iqarraq bikom bi kliem fieragÓ, gÓaliex minÓabba f’hekk tin-Úel il-korla t’Alla fuq dawk li ma jisi-mgÓux” (Efesin 5:6).

Jiena nittama li bl-imÓabba u bit-talb, din il-kitba tiegÓi ma sservix Ólief ta’ Íid gÓal kull min jaqraha.

George Ebejer

9

ISMIJIET TA’ ALLA JIRRIVELAWH Ismijiet ta’ Alla: Mod óalli Tifhem in-Natura u l-Karattru Ta’ Alla.

L-Ismijiet ta’ Alla wÚati fil-Bibbja jservu bÓala mappa tat-triq Óalli nitgÓallmu dwar il-karattru ta’ Alla. Billi l-Bibbja hija l-Kelma ta’ Alla gÓalina, l-ismijiet li Hu gÓaÚel fl-Iskrittura huma biex ifissru l-vera natura TiegÓu gÓalina.

Ismijiet ta’ Alla: It-Titli TiegÓu fl-Iskrittura 1. “ELOHIM” (Jew Elohay) huwa l-ewwel isem

gÓal Alla li jinsab fil-Bibbja, u huwa wÚat matul it-Testment il-Qadim gÓal aktar minn 2,3000 darba. Elohim Íej mill-gÓerq Ebrajk li jfisser “saÓÓa” jew “setgÓa,” u gÓandu l-karatteristika mhux tas-soltu ta’ li tkun fil-forma plurali. F’íe-nesi 1:1, aÓna naqraw, “Fil-bidu Elohim Óalaq is-sema u l-art.” sewwasew minn dan il-bidu, din il-forma plurali gÓal l-isem ta’ Alla hija wÚata Óalli tiddeskrivi ’l Alla WieÓed, misteru li hu mikxuf matul il-kumplament tal-Bibbja. Matul l-Iskrit-tura, Elohim huwa magÓqud ma’ kliem ieÓor Óal-li jiddeskrivi Ðerti karatteristiÐi ta’ Alla. Xi eÚem-pji: Elohay Kedem – Alla tal-bidu (Dewteronom-ju 33:27). Elohay Mishpat – Alla tal-íustizzja (Isaija 30:18). Elohay Selichot – Alla tal-MaÓfra (NeÓemija 9:17). Elohay Marom – Alla Ta’ l-GÓoli (Mikea 6:6). Elohay Mikarov – Alla Li QiegÓed Qrib (íeremija 23:23). Elohay Mauzi – Alla Ta’ SaÓÓti (Salm 43:2). Elohay Tehilati – Alla tat-TifÓir TiegÓi (Salm 109:1). Elohay Yishi

10

– Alla tas-Salvazzjoni TiegÓi (Salm 18:46; 25:5). Elohay Kedoshim – Alla Qaddis (Levitku 19:2; íoÚwè 24:19). Elohay Chaiyim – Alla óaj (íer-emija 10:10). Elohay Elohim – Alla Ta’ l-Allat (Dewteronomju 10:17).

2. “EL” huwa isem ieÓor uÚat gÓal Alla fil-Bibbja, jidher madwar 200 darba fit-Testment il-Qadim. El huwa l-forma sempliÐi ÓierÍa minn Elohim, hu spiss huwa mgÓaqqad ma’ kliem ieÓor gÓal enfazi deskrittiva. Xi eÚempji: El HaNe’eman – Alla l-Fidil (Dewteronomju 7:9). El HaGadol – ’L Alla l-Qaddis (Isaija 5:16). El Yisrael – ’L Alla Ta’ IÚrael (Salm 68:35). El HaShamayim – ’L Alla tas-Smewwiet (Salm 136:26). El De’ot – ’L Alla Tal-GÓerf [GÓarfa] (1 Samwel 2:3). El Emet – ’L Alla tal-Verità [tas-Sewwa] (Salm 31: 5). El Yeshuati – ’L Alla tas-Salvazzjoni TiegÓi (Isaija 12:2). El Elyon – ’L Alla l-aktar GÓoli (íenesi 14:18. Immanu El – Alla MagÓna (Isaija 7:14). El Olam – ’L Alla Ta’ l-Eternità (íenesi 21:33). El Echad – ’L Alla WieÓed (Malakija 2: 10).

3. “ELAH” huwa isem ieÓor gÓal alla, wÚat mad-war 70 darba fit-Testment il-Ídid. Ukoll, meta magÓqud ma’ kliem ieÓor, aÓna naraw attributi differenti ta’ Alla. Xi eÚempji: Elah Yerush’lem – Alla ta’ íerusalem (Esdra 7:19). Elah Yisrael – Alla Ta’ IÚrael (Esdra 5:1). Elah Sh’maya – Alla tas-Smewwiet (Esdra 7:23). Elah Sh’maya V’Arah – Alla tas-Sema u l-Art (Esdra 5:11).

11

4. “YHVH” hija l-kelma Ebrajka li tittraduÐi bÓala “MULEJ.” Tinsab aktar spiss fit-Testment il-Qadim minn kull isem ieÓor gÓal Alla (bejn wieÓed u ieÓor 7,000 darba), it-titlu huwa rriferut ukoll bÓala “t-Tetragrammaton,” li tfisser “L-Erba’ Ittri”. YHVH Íej mill-verb Ebrajk “li tkun” u huwa l-isem speÐjali li Alla rrivela lil Mosè fis-siÍra taqbad. “U Alla qal lil Mosè, “JIEN LI JIEN; u Hu qal: Hekk gÓandek tgÓid lil ulied IÚrael: JIEN bagÓatni gÓandkom… Dan hu ismi gÓal dejjem, u hekk gÓandi nkun imfakkar minn nisel gÓal nisel” (EÚodu 3:14-15). GÓal-hekk, YHVH jiddikjara l-eÚistenza assoluta ta’ Alla—is-sors ta’ kollox, mingÓajr bidu u min-gÓajr tmiem. GÓalkemm xi wÓud jippronunzjaw YHVH bÓala “Jehovah” jew “Yaweh,” l-iskulari ma jafux il-prononuzja proprja. L-isem “Jeho-vah” jaf il-bidu tiegÓu fis-sena 1270 fejn l-ewwel li dan l-isem kien uÚat kien minn patri Spanjol Kattoliku ta’ l-Ordni Dumnikana fis-seklu tletax li kien jismu C. E. Raymudus Martini, fejn uÚah fil-ktieb tiegÓu Pugeo Fidei tas-sena. GÓalhekk dak mhuwiex isem Skritturali u gÓandu jkun im-warrab. Il-Lhud waqfu milli jkomplu jippronun-zjaw dan l-isem gmadwar is-sena 200 W.K., minÓabba l-biÚa’ li jiksru l-kmandamenti “La ssemmix isem JHVH Alla tiegÓek, fil-batal” (EÚodu 20:7). (Illum ir-rabbi tipikament juÚaw “Adonai” minflok YHVH.) Hawn huma xi eÚem-pji ta’ YHVH wÚat fl-Iskrittura: YHVH Elohim – MULEJ Alla (íenesi 2:4). YHVH M’kadesh –

12

Il-MULEJ Li Jqaddes (EÚekjel 37:28). JHVH Yireh – Il-MULEJ Li Jara/Jipprovdi (íenesi 22: 14). JHVH Nissi – Il-MULEJ l-Istandard TiegÓi (EÚodu 17:15). JHVH Shalom – Il-MULEJ tal-PaÐi (ImÓallfin 6:24). JHVH Tzidkaynu – Il-MULEJ il-íustizzja TagÓna (íeremija 33:16). YHVH O’saynu – Il-MULEJ il-óallieq TagÓna (Salm 95:6).

Ismijiet ta’ Alla: Il-Mulej Irrivelat f’YHVH huwa l-Mulej Irrivelat f’Yeshua (íesù)

Il-Mulej li rrivela Lilu Nnifsu bÓala YHVH fit-Testment il-Qadim huwa rrivelat bÓala Yeshua (íesù) fit-Testment il-ídid. íesù jaqsam l-istess attributi bÓal YHVH u jistqarr bl-aktar mod Ðar li Hu YHVH. Fi íwanni 8:56-59 íesù jippreÚenta Lilu Nnifsu bÓala l-“JIEN HU.” Meta sfidat minn xi mexxejja Lhud dwar l-istqarrija TiegÓu li ra lil Abraham (li gÓex xi 200 sena aktar qabel), íesù wieÍeb,

“Tassew, tassew, ngÓidilkom, qabel ma kien Abraham, JIEN HU” (v. 58).

Dawk il-mexxejja Lhud fehmu li íesù kien qiegÓed jistqarr li huwa JHVH. Dan hu stabbilit Ðar meta hu-ma qabdu l-Íebel biex jitfgÓuh GÓalih biex joqtluh gÓal dak li huma kkunsidrawh bÓala dagÓwa taÓt il-LiÍi Lhudija. Illum, sfortunatament, gÓad hawn mex-xejja reliÍjuÚi li gÓadhom fl-istess poÚizzjoni li kienu dawk il-mexxejja Lhud, ma jridux jaÐÐettaw li Sidna íesù Kristu Hu tabilÓaqq YHVH! F’Rumani 10:9, l-appostlu Pawlu jiddikjara,

13

“Jekk int tistqarr b’fommok, ‘Yeshua [íesù] hu l-MULEJ…inti ssalva.”

Immedjatament wara dak, f’Rumani 10:13, Pawlu jap-poÍÍja din id-dikjarazzjoni billi jikkwota t-Testment il-Qadim,

“Kull min isejjaÓ isem IL-MULEJ (YHVH) isalva” (íoel 2:32).

Li ssejjaÓ fuq Yeshua (íesù) bÓala Mulej huwa l-istess bÓallikieku qiegÓed issejjaÓlu YHVH, gÓaliex Yeshua (íesù) huwa YHVH (MULEJ), il-Messija imbassar matul it-Testment il-Qadim kollu kemm hu.

14

NIDDEFINIXXU T-TRINITÀ MQADDSA Webster jiddefinixxi t-Trinità fl-aktar termini sem-

pliÐi:

“L-gÓaqda ta’ tliet figuri divini, il-Mis-sier, l-Iben, u l-Ispirtu s-Santu, f’Divi-nità (Godhead) waÓda.” (Webster’s II New Riverside University Dictionary, Riverside, CA: The Riverside Publish-ing Company, 1976.)

EÚatta mill-punt di vista tal-Bibbja? Iva. Li jifhmuha l-biÐÐa l-kbira tan-nies? Le. TagÓti idea jew impress-joni Úbaljata? Possibbli. (Aktar deskrizzjoni hija neÐe-ssarja, il-kelma “spirtu” [ghost] biddlet it-tifsira matul l-aÓÓar ftit sekli u issa tagÓti l-impressjoni ÓaÚina, u ma hemm xejn imsemmi dwar in-natura ugwali ndaqs, u personali tat-Trinità.

Definizzjoni wisq aÓjar u kompluta tat-Trinità hija mogÓtija minn dizzjunarju teoloÍiku magÓruf sewwa. Dan jiddefinixxi t-Trinità bÓala:

“It-terminu li jindika Alla wieÓed fi tliet persuni. GÓalkemm mhux hu nnif-su terminu bibliku,…[huwa] titlu kon-venjenti gÓal ’l Alla wieÓed li rrivela Lilu Nnifsu fl-Iskrittura bÓala l-essen-za waÓda tad-Divinità (Godhead). AÓ-na gÓandna niddistingwu tliet “persu-ni” li la huma tliet allat fuq naÓa waÓ-da, lanqas ma huma tliet partijiet jew modi ta’ Alla fuq in-naÓa l-oÓra, imma Alla ugwali ndaqs u minn dejjem in-

15

daqs.” (Elwell, Walter A. (Editor), Ev-angelical Dictionary of theology Grand Rapids, MI: Baker Book House Co., 1984.

GóALIEX IL-KELMA “TRINITÀ” MHIX FIL-BIBBJA?

Kif id-definizzjoni ta’ fuq tgÓid, gÓalkemm il-kel-ma “Trinità” qatt ma tidher fil-Bibbja, il-konÐett huwa “rrivelat fih innifsu” minn Alla, kif se jkun muri Ðar matul dan il-ktieb. Skulari bibliÐi sempliÐiment taw il-konÐett tlieta f’Alla wieÓed isem Óalli b’hekk ikun faÐli Óalli tirreferi gÓalih u tiddiskutih.

Hemm konÐetti oÓra fil-Bibbja li kienu Íew mogÓ-tija isem li ma jidhirx fil-Bibbja. BÓala eÚempju, l-omnipotenza (“setgÓa bla tarf) ta’ Alla hija Ðara Óafna mill-Iskrittura (per eÚempju, f’íob 38 u 39). Ebda Kristjan ma jiÐÓad din id-dottrina—madankollu l-kel-ma “omnipotenza” qatt ma hija wÚata fil-Bibbja. Biex ikun aktar faÐli meta nagÓmlu riferenza gÓas-“setgÓa bla tarf” ta’ Alla kien mogÓti l-isem “omnipotenza.” L-istess huwa minnu dwar il-kelma “Trinità.”

GÓalkemm tat-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah, kif issemmilhom il-kelma “Trinità” mill-ew-wel jippruvaw jgÓidulek li mhix fil-Bibbja u ma tistax tkun aÐÐettata, huma jÓallu lis-segwaÐi tagÓhom fil-agÓma dwar l-isem “Jehovah.” Is-segwaÐi tagÓhom lanqas biss jirrealizzaw li l-isem tagÓhom mhuwiex Skritturali. L-isem “Jehovah” imkien ma jinsab fil-Bibbja oriÍinali imma huma mhux talli ma warbuÓx talli kitbuh 6,973 fit-Testment il-Qadim u 237 fil-

16

ídid. Imma dan ma jimpurtax gÓalihom. Jekk wieÓed jaqra fil-verÚjoni tagÓhom tal-Bibbja, in-New World Translation, dan isib hekk miktub, nikkwota: “While inclining to view the pronunciation “Yah-weh’” as the more correct way, we have retained the form “Jeho-vah” because of people’s familiarity with it since the 14th century….” (Enfasi tiegÓi.) Bil-Malti: “waqt li ninklinaw Óalli nÓarsu lejn il-pronunzja “Yah-weh’” bÓala l-mod l-aktar korrett, aÓna Úammejna l-forma “Jehovah” minÓabba l-familjarità tan-nies magÓha sa mis-seklu 14.…” (Enfasi tiegÓi.) Il-mistoqsija hawn hija din: GÓaliex mela, tat-Torri ta’ l-GÓassa abbandunaw l-eÚattezza Óalli juÚaw il-kelma Jehovah, li bdiet (skond huma stess) tintuÚa fis-seklu erbatax? It-tweÍiba tagÓhom hija, “minÓabba l-familjarità tan-nies magÓha.” Dan hu mod ieÓor li huma Úammew it-tradizzjonijiet tal-bnedmin sa mis-seklu erbatax gÓas-spejjeÚ tal-verità u l-eÚattezza, li huma kienu jafu dwarhom. Huma ppreferew li jkunu familjari man-nies aktar milli jkunu familjari ma’ Alla! Imma min kienet l-ewwel persuna li wÚat dan l-isem, jiÍifieri, “Jehovah”? Jiena Ðert li dan se jkun ta’ sorpriÚa kbira gÓal Óafna mis-segwaÐi tat-Torri ta’ l-GÓassa. L-ewwel li dan l-isem kien uÚat kien minn patri Spanjol Kattoliku ta’ l-Ordni Dumnikana fis-seklu tletax li kien jismu C. E. Raymudus Martini, fejn uÚah fil-ktieb tiegÓu Pugeo Fidei tas-sena 1270. Issa jidde-pendi minn kull individwu li qiegÓed imsieÓeb mat-Torri ta’ l-GÓassa jekk jibqax f’dik is-sÓubija mhux Skritturali jew le!

17

Ukoll il-kelma “system” (sistema) mkien ma tinstab fil-Bibbja imma tat-Torri ta’ l-GÓassa poÍÍewha fil-Bibbja gÓal madwar gÓaxar darbiet, bÓal per eÚempju, Salmi 17:14; 49:1; Mattew 13:39; 24:3; 28:20; Mark 10:30; Luqa 18:30; 2 Korintin 4:4; 1 Timotju 6:17 u Lhud 1:2). Imma s-segwaÐi tagÓhom lanqas biss jafu dan u jaÐÐettaw dak il-bdil fil-Kelma ta’ Alla b’gÓaj-nejhom magÓluqa gÓal kollox. WieÓed jista’ faÐilment ikun jaf dwar dan billi jfittex f’dizzjunarju tal-Grieg tat-Testment il-ídid u jara gÓalih innifsu jekk dan hux minnu jew le. AÓna rridu nkunu attenti li ma nkunux fil-kategorija ta’ dawk li l-Ispirtu s-Santu qal kemm permezz tal-profeta Isaija u kemm permezz ta’ l-appostlu Pawlu:

“…TisimgÓu kemm tisimgÓu ma tifh-mux, u tÓarsu kemm tÓarsu ma tarawx. GÓax il-qalb ta’ dan il-poplu twebbset: kienu tqal biex jisimgÓu b’widnejhom, u gÓalqu gÓajnejhom, li ma jmorrux jaraw b’gÓajnejhom u jisimgÓu b’wid-nejhom u jifhmu b’moÓhom, u hekk ibiddlu Óajjithom u jiena nfejjaqhom” (Isaija 6:9-10; Atti 28:25-27).

Xi wÓud, ukoll gÓalkemm jaraw li qegÓdin fl-iÚball u li qegÓdin jiÍu ngannati, huma ma jkunux lesti li jwar-rbu dak it-tagÓlim Úbaljat jbiddlu Óajjithom! Huma jkunu lesti li jaÐÐettaw l-interpretazzjonijiet u l-opin-jonijiet tal-mexxejja tagÓhom b’gÓajnejhom magÓluqa aktar milli jaÐÐettaw dak li tgÓid il-Kelma ta’ Alla, il-

18

Bibbja Mqaddsa! Imma jkun tajjeb li dawk li jagÓmlu dan jaqraw it-twissija ta’ f’Efesin 5:6!

IT-TRINITÀ HIJA TLIET PERSUNI

“Persuna” hija xi Óadd li jista’ jkun jafek, jista’ jagÓtik parir u jgÓinek, jista’ jieÓu Ósiebek, u saÓan-sitra jista’ jissagrifika lilu nnifsu gÓalik. Mela s-suÍÍ-eriment li Alla huwa, kif jingÓad fl-IngliÚ, “it” (dal-pronom personali jingÓad gÓal annimal, jew ÓaÍa li tkun qed issir referenza gÓaliha) jew li l-Ispirtu s-San-tu (kif juru x-Xhieda ta’ Jehovah fil-Bibbja tagÓhom [NWT]) huwa “it,” huwa essenzjalment li tkun qiegÓ-ed tgÓid li Alla huwa “qawwa” li ma (1) tafx, (2) ma tieÓux Ósieb, (3) ma tgÓinx, jew (4) ma tissagrifikax lilha nfisha gÓall-bnedmin. Il-Bibbja ripetutament tgÓid li Alla jaf lil kull wieÓed u waÓda minna, li Hu b’mod ta’ mÓabba jieÓu Ósieb tagÓna, li Hu jagÓtina l-pariri u jgÓinna, u li Hu saÓansitra ssagrifika Lilu Nnifsu gÓalina. BiÐ-Ðar, Alla mhuwiex “it.”

Il-pesuni tat-Trinità (Missier Iben u Spirtu s-Santu [Mattew 28:19]), waqt li huma egwali u ndaqs u koll-ha kienu minn dejjem, iwettqu rwoli differenti.

IT-TLIET PERSUNI TAT-TRINITÀ MFISSRA

Il-Missier—L-Ewwel Persuna tad-Divinità Deskrizzjoni preÐiÚa tal-persuna tal-Missier hija lil

hinn mill-abbiltà u l-komprensjoni tal-bniedem. GÓal-kemm kien emmnut li kull min “jara l-wiÐÐ ta’ Alla jmut” (íenesi 32:30; Isaija 6:1-5), il-glorja ta’ Alla kienet murija fit-Testment il-Qadim bosta drabi (íen-esi 18:1-15; 22:11, 12; EÚodu 3:2; 14:19; 19:18, 19;

19

40:34; 33:11; Isaija 6:1-5; Danjel 3:25). Din kienet ukoll espressa b’mod li jista’ jinstema’ fil-magÓmud-ija ta’ íesù (Mattew 3:17) u fit-trasfigurazzjoni (Mat-tew 17:5).

Ir-rivelazzjoni ta’ íwanni minn íesù tipprovdi xi Ójiel dwar id-dehra tal-Missier. Hu jiddeskrivih bÓala “xi Óadd” li qiegÓed bilqiegÓda fuq tron fis-smew-wiet. Hu gÓandu d-dehra “ta’ Íaspru u kornalin,” u mit-tron TiegÓu joÓorÍu “beraq” u “Ósejjes ta’ ragÓ-ad” (Rivelazzjoni 4:3, 5)—simili gÓall-glorja ta’ Alla fil-Muntanja Sinaj (EÚodu 19:16-18). Fl-aÓÓar, Alla spiss huwa rriferut GÓalih bÓala “dawl” (per eÚempju, fl-1 íwanni 1:5). Kemm jekk din hija riferenza gÓall-Missier waÓdu jew gÓad-divinità kollha mhix Ðara. Madankollu, Alla Nnifsu huwa msejjaÓ dawl tant in-kredibbli li jelimina l-ÓtieÍa gÓax-xemx jew gÓal lam-pi (Rivelazzjoni 22:5).

Huwa importanti li nuru lit-tagÓlim tal-Bibbja jen-fasizza l-essenza ta’ Alla l-Missier, mhux bÓala li Hu missier fiÚiku, imma bÓala li Hu Missier tas-Smew-wiet—Il-óallieq tal-ÓwejjeÍ kollha (íob 38:4-7; Salm 33:6).

L-Iben—It-Tieni Persuna tad-Divinità íesù, l-Iben, kien kollu uman u kollu Alla “Jiena u

l-Missier ÓaÍa waÓda aÓna” (íwanni 10:30). Xi wÓud jippruvaw jagÓtu interpretazzjonijiet gÓal dan il-vers, imma tkun xi tkun l-interpretazzjoni tal-bnedmin, aÓ-na gÓandna naÐÐettaw dak li jgÓidilna Alla fil-Kelma TiegÓu u mhux xi interpretazzjoni tal-bnedmin. Huma jippruvaw iÍibu eÚempji billi jqabblu dak li jintqal fi íwanni 17:21, 22 fejn íesù talab lil Alla li d-dixxipli

20

TiegÓu “jistgÓu lkoll ikunu ÓaÍa waÓda, sewwasew bÓalma int, Missier, qiegÓed f’gÓaqda miegÓi u jien qiegÓed f’gÓaqda miegÓek,…biex huma jistgÓu jkunu ÓaÍa waÓda sewwa sew bÓalma aÓna ÓaÍa waÓda.” ImbagÓad huma jagÓmlu l-mistoqsija: “Kien íesù qed jitlob lid-dixxipli TiegÓu kollha kellhom isiru ent-ità waÓda?” U huma stess jagÓtu t-tweÍiba t-tajba fejn jgÓidu, “Le, ovvjament íesù kien qed jitlob li huma jkunu magÓqudin fil-Ósieb u fil-gÓan, bÓalma kienu hu u Alla.—Ara wkoll 1 Korintin 1:10.” (GÓandek Int Temmen fit-Trinità?, p. 24, Watch Tower, 1990.) Il-kuntest hekk igÓallem imma d-differenza bejn l-gÓaqda tad-dixxipli hija li íesù u l-Missier huma ÓaÍa waÓda f’sens ieÓor ukoll li d-dixxipli qatt ma jistgÓu jkunu hekk. JistgÓu d-dixxipli jkunu mogÓtija qima? LE! Imma kemm il-Missier u kemm íesù gÓandhomn ikunu mogÓtija l-qima li hija lil Alla waÓdu.

Ara jekk dan jistax ikun applikat gÓad-dixxipli:

“Biex il-bnedmin kollha jweÍÍhu l-Iben, bÓal ma jweÍÍhu l-Missier. Min ma jweÍÍahx l-Iben, ma jweÍÍahx il-Missier li bagÓtu” (íwanni 5:23; en-fasi tiegÓi).

Mela skond l-argumentar tal-Watch Tower, (Tax-Xhieda ta’ Jehovah) dan il-vers jista’ jinqara wkoll: “Biex il-bnedmin kollha jweÍÍhu lil xulxin bÓal ma jweÍÍhu l-Missier. Min ma jweÍÍahx wieÓed lil ieÓor, ma jweÍÍahx il-Missier…” Taqbel int ma’ dan?

21

Ara wkoll jekk dan jistax ikun applikat gÓad-dix-xipli:

“U raÍa’, meta Íieb l-iben il-kbir fid-dinja, qal: óa jqimuh l-anÍli kollha ta’ Alla” (Lhud 1:6; enfasi tiegÓi).

Mela skond l-argumentar tal-Watch Tower dan il-vers jista’ jinqara wkoll: “U raÍa’, meta Íieb id-dixxipli TiegÓu fid-dinja, qal: óa jqimuhom l-anÍli kollha ta’ Alla” gÓax huma ÓaÍa waÓda MiegÓi. Taqbel int ma’ dan?

ErÍa’ ara jekk dan jistax ikun applikat gÓad-dix-xipli:

“U, ara, Íie wieÓed imÍiddem u tah qima, billi qal: Mulej, jekk trid, tista’ tnaddafni” (Mattew 8:2; enfasi tiegÓi).

Mela skond l-argumentar tat-Torri ta’ l-GÓassa, Pietru mar kontra r-rieda ta’ Alla meta f’Atti 10:25 kif Kor-nejlu ltaqa’ miegÓu, u waqa’ f’riÍlejh, u qiemu, qajmu u qallu:

“Qum, jien bniedem ukoll.”

Skond l-argumentar Úbaljat tax-Xhieda ta’ Jehovah, billi Pietru “bniedem ukoll” x’differenza hemm jekk aÓna ÓaÍa waÓda mal-Missier l-istess kif íesù Kristu Hu ÓaÍa waÓda MiegÓu? AÓna lkoll “ÓaÍa waÓda” (skond it-Torri ta’ l-GÓassa) kif Kristu u l-Missier hu-ma “ÓaÍa waÓda” allura nistgÓu nkunu mogÓtija qima wkoll! QiegÓed tara l-ingann fejn qiegÓed?

Imma gÓal darb’oÓra ara jekk dan jistax ikun app-likat gÓad-dixxipli:

22

“U jien íwanni rajt dawn il-ÓwejjeÍ, u smajthom. U meta rajt u smajt, inxÓett biex inqim f’riÍlejn l-anÍlu li wrieni dawn il-ÓwejjeÍ. ImbagÓad qalli: Ara li ma tagÓmilx dan: gÓax jien il-qaddej tiegÓek, u ta’ Óutek il-profeti, u ta’ dawk li jÓarsu l-kliem ta’ dak il-ktieb: agÓti qima ’l Alla” (Rivelazzjoni 22: 8-9; ara wkoll 19:10; enfasi tiegÓi).

Imma jekk aÓna lkoll ÓaÍa waÓda l-istess kif huma íesù u l-Missier, gÓaliex l-anÍlu qal lil íwanni: “ara li ma tagÓmilx dan?” Il-kliem ta’ l-anÍlu, skond l-argumentar ta’ dawk l-gÓalliema foloz kellu jkun: “Sewwa qiegÓed tagÓmel tagÓtini qima gÓaliex aÓna lkoll ÓaÍa waÓda l-istess kif huma íesù u l-Mis-sier u gÓandna nagÓtu qima lil xulxin. Temmnu dan int?

Ukoll, ara jekk dan jistax ikun applikat gÓad-dix-xipli:

“Meta hu [íesù] ra l-fidi tagÓhom, qallu: ‘óabib, dnubietek maÓfura.” Il-kittieba u l-FariÚej qabdu jaÓsbu u jgÓidu bejnhom u bejn ruÓhom: ‘Dan min hu biex jitkellem hekk? Din da-gÓwa! GÓax min jista’ jaÓfirhom id-dnubiet Ólief Alla waÓda?” (Luqa 5: 20-21; ara versi 17 sa 25; enfasi tie-gÓi).

Jekk aÓna, bÓala dixxipli ta’ íesù aÓna l-istess ÓaÍa waÓda kif huma íesù u l-Missier, kif isostnu l-gÓal-

23

liema foloz moderni, allura aÓna nistgÓu naÓfru d-dnubiet ukoll u Luqa kien Úbaljat meta kiteb fil-Van-Íelu tiegÓu: “Din dagÓwa! GÓax min jista’ jaÓfirhom id-dnubiet Ólief Alla waÓda?” Imma l-Bibbja tagÓ-tina l-eÚempji Óalli Óadd ma jqarraq bina: Meta Pietru u íwanni, ÚewÍ appostli, kienu fis-Samarija u Xmun is-saÓÓar ried jixtri s-setgÓa tat-tqegÓid ta’ l-idejn ta’ l-appostli, x’kienet it-tweÍiba ta’ Pietru?

“Indem mela minn dal-ÓaÚen tiegÓek, u itlob lill-Mulej biex forsi l-Ósieb ta’ qalbek jinÓafirlek” (Atti 8:22; ara ver-si 18-24; enfrasi tiegÓi).

Imma jekk aÓna, bÓala dixxipli ta’ íesù aÓna l-istess ÓaÍa waÓda kif huma íesù u l-Missier, kif isostnu tat-Torri ta’ l-GÓassa, allura Pietru kellu s-setgÓa li jaÓfir-lu d-dnub lil Xmun is-saÓÓar gÓaliex, billi íesù u l-Missier huma ÓaÍa waÓda, u gÓalkemm “min jista’ jaÓfirhom id-dnubiet Ólief Alla waÓda?” íesù xorta kellu s-setgÓa li “jaÓfer id-dnubiet fuq l-art” (Luqa 5: 24), hekk ukoll id-dixxipli, billi huma ÓaÍa waÓda l-istess (skond it-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jeh-ovah) kif íesù u l-Missier huma ÓaÍa waÓda, allura gÓandhom is-setgÓa li jaÓfru d-dnubiet huma wkoll fuq l-art. Imma l-appostlu Pietru ma jaqbilx mat-tagÓ-lim falz modern, u qal lil Xmun biex jitlob lill-Mulej Óalli jinÓafirlu d-dnub u mhux bagÓtu gÓand íwanni! Imma tal-Watch Tower ukoll ma jemmnux li xi dixxi-plu gÓandu s-setgÓa li jaÓfer id-dnubiet fuq l-art ukoll gÓalkemm, skond huma, id-dixxipli kollha huma lkoll ÓaÍa waÓda l-istess kif huma íesù u l-Missier!

24

GÓalhekk il-Kelma ta’ Alla, il-Bibbja Mqaddsa fiha Óafna twissijiet Óalli nkunu attenti dwar l-gÓalliema foloz u t-tagÓlim falz tagÓhom (Ara Mattew 24:24; Mark 13:22; 2 Korintin 11: 13-14; Galatin 1:6-9; Kol-ossin 2:18-19; Efesin 5:6; 2 Tessalonikin 2:8-12; 1 Ti-motju 4:1-3; 2 Timotju 3:13; Titu 3:13; Rivelazzjoni 13:11-14; 16: 12-16; 19:19-20). Mela jekk gÓal Lhud kienet dagÓwa gÓal xi Óadd li jieÓu s-setgÓa fuqu nnifsu bÓala bniedem u jaÓfer id-dnubiet fuq l-art, kemm aktar u aktar hija dagÓwa li tgÓid lid-dixxipli huma lkoll ÓaÍa waÓda l-istess kif huma íesù u l-Missier! Mela jew íesù Hu tassew Alla li Jista’ Kollox jew inkella Hu alla falz u impostur!

U jekk aÓna, bÓala dixxipli, ninsabu ÓaÍa waÓda l-istess kif huma ÓaÍa waÓda l-Missier u l-Iben, allura aÓna ninsabu f’poÚizzjoni li aÓna daqs Alla l-Missier:

“Alla wieÓed, u Missier kulÓadd, li hu fuq kulÓadd, u f’kulÓadd, u Ío fikom ilkoll” (Efesin 4:6; enfasi tiegÓi)

NistgÓu nkunu ÓaÍa waÓda mal-Missier aktar minn hekk? Il-Missier jinsab “Ío fina lkoll.” Imma lkoll na-fu xi jfisser dan u m’aÓniex sejrin nippruvaw nagÓtu xi interpretazzjoni Óalli nuÚawha bÓala appoÍÍ gÓal xi tagÓlim Úbaljat kif jagÓmlu tat-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah!

GÓalhekk, huwa preÐedent perikoluÚ Óafna, li tikk-wota passaÍÍ mill-Bibbja Mqaddsa f’appoÍÍ gÓall-veduti Úbaljati tiegÓek, meta t-tifsira ta’ l-awtur (fil-kaÚ tagÓna l-Awtur Hu l-Ispirtu s-Santu [2 Pietru 1: 20, 21]) li kitbu kienet differenti minn dik li dak li

25

jkun japplikaha gÓalih. U sfortunatament, dak hu li qiegÓed isir mit-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jeh-ovah dwar id-Divinità tat-Tliet Persuni tat-Trinità!

GÓalhekk, l-eÚistenza fiÚika ta’ íesù hija kompleta-ment dik ta’ bniedem. íesù kien imnissel mill-Ispirtu s-Santu Íewwa Íisem uman—il-Íisem ta’ Marija (Luqa 1:35; Mattew 1:20). Madankollu, gÓan-natura kompluta umana ta’ íesù kien hemm imsieÓba n-nat-ura ta’ Alla, u Ú-ÚewÍ naturi kienu f’persuna waÓda, íesù Kristu. L-appostlu Pawlu jgÓidilna b’ispirazzjo-ni mill-Ispirtu s-Santu:

“óa jkollkom fikom dan il-Ósieb, li kien fi Kristu íesù: Li, gÓalkemm kien f’sura ta’ Alla, ma qishiex bÓala ÓaÍa misruqa li jkun daqs Alla: IÚda xejjen lilu nnifsu, u Óa fuqu s-sura ta’ qad-dej, u kien magÓmul fix-xbieha tal-bnedmin. U wara li minn barra nstab bÓala bniedem, umilja lilu nnifsu, u sar ubbidjenti sal-mewt, u sal-mewt tas-salib.” (Filippin 2:5-8)

Dan il-passaÍÍ ukoll gÓadda minn taÓt idejn it-teologi tat-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah imma t-tagÓlim tiegÓu huwa Ðar li “gÓalkemm [íesù] kien f’sura ta’ Alla, ma qishiex bÓala ÓaÍa misruqa li jkun daqs Alla: IÚda xejjen lilu nnifsu, u Óa fuqu s-sura ta’ qaddej, u kien magÓmul fix-xbieha tal-bnedmin.” Il-mistoqsija hawn hija: Min jista’ jkun “daqs Alla”? Imma íesù kien! Kien “daqs Alla” u “xejjen lilu nnifsu u sar bniedem.” Ma kienx maÓluq

26

imma kien daqs Alla! Kien íesù f’sura ta’ Alla jew ma kienx? Kien íesù f’sura ta’ qaddej jew ma kienx? Tat-Torri ta’ l-GÓassa jippruvaw jagÓtu interp-retazzjoni dwar xi tfisser li íesù kien “f’sura ta’ Alla” imma dwar xi tfisser li íesù kien “f’sura ta’ qaddej” huma m’gÓandhom bÚonn jagÓtu l-ebda interpretazz-joni lis-segwaÐi tagÓhom. Imma jekk il-Bibbja Mqad-dsa tgÓidilna li íesù “KIEN F’SURA TA’ ALLA” u hemm biss Alla wieÓed allura íesù kien fis-sura ta’ dak ’l Alla wieÓed u ta’ Óadd aktar!

Il-kuntrast huwa li minn daqs Alla sar daqs bnie-dem. Dik hija l-umiltà tal-Mulej. Dan gÓamilha faÐli gÓalina Óalli nirrelataw lil Alla, u gÓal íesù Óalli jes-perjenza dak kollu li aÓna nesperjenzaw (Lhud 2:9, 12, 18) Dan ipprovda wkoll is-sagrifiÐÐju neÐessarju gÓal kollox u perfett gÓad-dnub (Lhud 10:1-14).

íesù mhux biss Hu sempliÐiment ir-Ras tal-knisja jew Sultan tas-saltna TiegÓu, imma hemm poÚizzjoni-jiet oÓra li Hu gÓandu u li dawk il-poÚizzjonijiet huma ta’ Alla waÓdu:

íesù Hu Alla (Divinità) íwanni 1:1, 14; 20:28, 29; Filippin 2:6-8; Kolossin 2: 9.

íesù Hu Sultan tas-slaten u Sid tas-sidien Rivelazzjoni 17:14; 1:5; 19:16.

íesù Hu l-óallieq tal-ÓwejjeÍ kollha íwanni 1:1-3; Kolossin 1:16.

íesù Hu Mulej u Mexxej ta’ kulÓadd

27

Mattew 28:18; íwanni 3:31; Atti 10:36; Rumani 9:5; 10:12; Filippin 3:20, 21; Efesin 1:21; íwanni 17:2; Filippin 2:9-11.

íesù Hu l-ImÓallef ta’ kulÓadd Atti 17:30, 31; íwanni 5:22-29; 2 Korintin 5:10; Mat-tew 25:31-46; íwanni 12:48; 2 Tessalonikin 1:8, 9.

Il-LiÍi ta’ íesù u l-LiÍi ta’ Alla huma l-istess íwanni 12:49, 50; 17:8, 20, 21, 10; 16:15; Luqa 10: 16.

íesù Kristu jistÓoqqlu l-qima li gÓandha tkun mogÓtija lil Alla WaÓdu Mattew 4:10; Atti 10:25, 26; Rivelazzjoni 19:10; 22:8, 9; íwanni 5:23; 9:39; Mattew 2:2, 8, 11; 8:2; 9:18; 14:33; 15:25; 20:20; 28:9, 17; Lhud 1:6.

Forsi l-aktar ÓaÍa diffiÐli dwar íesù hija li wieÓed jifhem mill-Óarsa llimitata tagÓna bÓala bnedmin l-eÚ-istenza minn qabel ta’ íesù. AÓna nafu li íesù Kristu kien etern ma’ Alla, billi Hu kien hemm fil-bidu u mbagÓad Íie fid-dinja.

PrinÐipju baÚiku ta’ l-interpretazzjoni huwa li jekk xi Óadd jagÓti xi interpretazzjoni ta’ xi vers jew versi mill-Iskrittura Mqaddsa li tikkontradixxi xi vers jew versi oÓra fl-Iskrittura, allura l-interpretazzjoni tiegÓu tkun Úbaljata.

Il-Bibbja Mqaddsa tgÓid bl-aktar mod Ðar li hemm biss Alla wieÓed. Li l-allat l-oÓra kollha, bla ebda ebda eÐÐezzjoni, huma allat foloz. Mela, jekk xi Óadd jipprova juri li barra dak ’l Alla wieÓed hemm xi wieÓed alla ieÓor inqas minnu u li lilu aÓna wkoll gÓandna naccettawh u nirrispettawh u nqimuh, allura

28

dik l-interpretazzjoni tagÓhom tkun qed tmur kontra t-tagÓlim Ðar ta’ l-Iskrittura u gÓalhekk tkun Úbaljata gÓal kollox u aÓna, bla tlaqlieq ta’ xejn, gÓandna nwa-rrbuha fil-Íenb! úomm dan f’moÓÓok hekk kif aÓna nistudjaw dwar dak li jintqa fi íwanni 1:1.

“Fil-bidu kienet il-Kelma.”

“Il-Kelma saret bniedem u gÓammret fostna” (íwanni 1:14).

íesù bÓala l-Iben qatt ma rrifera gÓar-relazzjoni spe-Ðjali TiegÓu mal-Missier f’mod li jista’ jimplika lid-dixxipli kellhom relazzjoni egwali. íesù stqarr li kien l-Iben etern li kien jeÚisti qabel kull ÓaÍa maÓluqa (u gÓalhekk Hu ma jistax li jkun maÓluq, kif sejrin naraw aktar ’il quddiem), Alla gÓalkollox u gÓalkol-lox egwali mal-Missier, inkarnat biex iwettaq l-iskop ta’ Alla li jipprovdi s-salvazzjoni. GÓal din ir-raÍuni Hu kien appuntat bÓala l-uniku medjatur bejn il-bned-min u Alla l-Missier (Mattew 11:17; íwanni 5:22; 8:58; 10:30, 38; 14:9; 16:28). BÓala bniedem li kien ukoll Alla gÓalkollox, íesù aÐÐetta t-talb u l-qima (Mattew 14:33; 28:9; íwanni 14:14; Lhud 1:6-8).

Dan il-vers huwa wieÓed mill-versi l-aktar lit-Torri ta’ l-GÓassa ppruvaw igÓawwÍuh.

NeÚaminaw l-GÓaÚliet ta’ íwanni 1:1 L-ewwel, l-argument jagÓtini biss ÚewÍ gÓaÚliet—

jew íesù huwa ’l Alla wieÓed veru (YHWH) jew Hu (kif isejÓulu x-Xhieda ta’ Jehovah fil-ktieb tagÓhom) “wieÓed alla”. Ma hemmx gÓaÚliet oÓra miftuÓa meta wieÓed jittratta ma’ íwanni 1:1. Billi t-tnejn, kemm il-KritjaneÚmu u kemm il-íudaiÚmu jaffermaw il-mo-

29

notejiÚmu (it-twemmin li hemm biss Alla veru wieÓed [ukoll tax-Xhieda ta’ Jehovah jaÐÐettaw dan, ara paÍ-na 12 tal-ktieb tagÓhom imsemmi f’paÍna 9 ta’ dan il-ktieb), mela li tittraduÐi íwanni 1:1 bÓala “wieÓed alla” (kif jagÓmlu x-Xhieda ta’ Jehovah) jÓalli lill-qarrej bi problema u jagÓmel lil dak li jkun politeista (wieÓed li jemmen li hemm aktar minn Alla wieÓed fis-saltna tad-dawl). Xi kwalità ta’ alla huwa íesù? Fl-isforzi tagÓhom tal-Watch Tower jew it-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah Óalli jippruvaw isibu poÚizzjoni tajba gÓal íesù huma jsejÓulu “bÓal xi alla,” jew “wieÓed alla,” jew “divin,” jew wieÓed “Alla SetgÓan.” (Ara paÍni 27 u 28 tal-ktieb tagÓhom “GÓandek Int Temmen fit-Trinità?”) Imma dawn hu-ma kollha sforzi bla ebda saÓÓa ta’ xejn gÓaliex imor-ru direttament kontra t-tagÓlim Ðar tal-Bibbja Mqadd-sa. Jew hemm Alla veru WieÓed jew hemm tnejn. Imma jekk hemm tnejn li jissejÓu Alla allura wieÓed minnhom gÓandu jkun dak ’l Alla veru u l-ieÓor bla ebda dubju ta’ xejn gÓandu jkun alla falz!

“Il-Mulej Alla tagÓna, hu Mulej wie-Óed” (Dewteronomju 6:4).

“…u tifhmu li jien hu: qabli l-ebda alla ma ssawwar, u lanqas Óadd ma jkun hemm warajja” (Isaija 43:10).

“Hekk igÓid il-Mulej is-Sultan ta’ IÚra-el, u l-feddej tiegÓu, il-Mulej ta’ l-eÚer-Ðti: Jien l-ewwel u jien l-aÓÓar; u m’hemmx alla ieÓor gÓajri…Hemm

30

alla ieÓor gÓajri?…Jekk hemm, ma nafx” (Isaija 44:6, 8).

“Jien il-Mulej, u m’hemmx ieÓor, m’hemmx Alla ieÓor gÓajri…” (Isai-ja 45:5).

“Ftakru fil-ÓwejjeÍ ta’ Úmien ilu: gÓax jien Alla, u Óadd Óliefi m’hemm” (Isaija 46:9).

“Alla wieÓed, u Missier kulÓadd, li hu fuq kulÓadd, u f’kulÓadd, u Ío fikom ilkoll” (Efesin 4:6).

“GÓax hemm Alla wieÓed, u medjatur wieÓed bejn Alla u l-bnedmin: il-bnie-dem Kristu íesù” (1 Timotju 2:5).

Minn dawn il-passaÍÍi jidher b’mod l-aktar Ðar li fis-saltna tad-dawl, is-saltna ta’ Alla hemm Alla veru wieÓed biss u ma jista’ jkun hemm Óadd aktar li jista’ b’xi mod ikun imsejjaÓ “bÓal xi alla,” jew “wieÓed alla,” jew “divin,” jew wieÓed “Alla SetgÓan” (kif na-qraw f’paÍni 27 u 28 tal-ktieb tax-Xhieda ta’ Jehovah, “GÓandek Int Temmen fit-Trinità?”) gÓaliex inkella nkunu qegÓdin ingiddbu lil Alla meta qal:

“…u tifhmu li jien hu: qabli l-ebda alla ma ssawwar, u lanqas Óadd ma jkun hemm warajja” (Isaija 43:10).

Jekk íesù Kristu hu maÓluq “bÓal xi alla,” jew “wie-Óed alla,” jew “divin,” jew wieÓed “Alla SetgÓan” allura dan ifisser li sar “alla” wara ’l Alla veru imma

31

Isaija 43:10 jgÓidilna “u lanqas Óadd ma jkun hemm warajja.” Lil min aÓna gÓandna nemmnu? Il-kelma “wieÓed” qatt ma tista’ tagÓmilha li tkun tfisser “tnejn.” Dak il-WieÓed biss hu Íenwin, l-oÓrajn koll-ha huma foloz.

Issa Óalli nkomplu fuq íwanni 1:1. Jekk íesù Hu Alla li Jista’ Kollox, mela Hu ma jistax ikun kreatura maÓluqa (kif jgÓallmu x-Xhieda ta’ Jehovah u xi oÓrajn) gÓaliex Alla huwa etern. Salm 90:2 jgÓidilna:

“Qabel ma twieldu l-muntanji, jew qa-bel ma int gÓamilt l-art u d-dinja, minn dejjem gÓal dejjem, int Alla.”

Jekk íesù hu xi xorta oÓra ta’ alla (jew hu mfisser xi ÓaÍa oÓra meta nuÚaw it-terminu “alla” gÓal íesù), allura Hu jkun kreatura maÓluqa, u alla falz.

Minn dan il-punt, jiena naÓseb li l-aÓjar mod biex niÐÐaraw íwanni 1:1 huwa billi nÓarsu lejh fil-kuntest tiegÓu. L-aktar vers interessanti b’mod li jÍagÓlek tib-qa’ tinteressa ruÓek fih li jiena sibt gÓal íesù li jkun ’l Alla li Jista’ Kollox huwa attwalment íwanni 1:3. Hemm aÓna naqraw,

“Kollox sar bih, u xejn ma sar min-gÓajru milli sar.”

íwanni 1:3 isir kruÐjali gÓad-dibattitu tagÓna gÓal-iex dan jagÓmel stqarrija speÐifika. Jekk xi ÓaÍa kell-ha xi xorta ta’ bidu, din kienet bdiet minn íesù. Int lanqas ma tista’ tissuÍÍerixxi l-kelma “[ÓwejjeÍ] oÓ-ra” fit-test gÓaliex l-aÓÓar parti tal-vers tgÓid “u xejn ma sar mingÓajru milli sar.” Fi kliem ieÓor, íwanni jgÓid li hemm ÚewÍ gruppi ta’ ÓwejjeÍ; dawk il-Ówe-

32

jjeÍ kollha li gÓandhom bidu u dawk il-ÓwejjeÍ kollha li huma eterni, u íesù mhuwiex wieÓed minn dawk il-ÓwejjeÍ li gÓandhom bidu.

Forsi mod sempliÐi li taÓseb dwar dan huwa biÐÐa karta b’sinjal magÓmul l-isfel fin-nofs. Fuq naÓa waÓ-da hemm ÓwejjeÍ eterni mingÓajr bidu u fuq in-naÓa l-oÓra hemm ÓwejjeÍ maÓluqa. Is-sezzjoni tal-ÓwejjeÍ maÓluqa hija vojta gÓal kollox sakemm íesù beda jaÓdem u jpoÍÍi ÓwejjeÍ fiha. Dan ifisser li íesù di-Ía’ qiegÓed hemm—imma Hu ma jistax ikun fuq in-naÓa tal-ÓwejjeÍ maÓluqa gÓaliex aÓna gÓedna li din kienet vojta. Mela Hu gÓandu jkun fuq in-naÓa tal-ÓwejjeÍ mhux maÓluqa. Jekk dan hu hekk, mela íesù huwa etern. Jekk íesù Hu etern, dan jagÓmlu Alla li Jista’ Kollox. Kif gÓedna aktar qabel, ma hemm ebda gÓaÚla oÓra disponibbli ikunu xi jkunu l-argumenti ta’ dawk li jippruvaw iniÚÚlu lil Mulej tagÓna íesù Kristu fil-livell ta’ xi alla. Jekk íesù Hu Alla li Jista’ Kollox, mela íwanni 1:1 hija moqrija b’mod xieraq “Il-Kelma kienet Alla” minflok “wieÓed alla” (“a god”) gÓax dik it-traduzzjoni tqiegÓed dwalità ta’ allat, u dik hija dagÓwa kbira, kif sfortunatament jagÓ-mlu x-Xhieda ta’ Jehovah u xi oÓrajn.

íwanni 1:1 fi traduzzjoni letterali taqra hekk:

“Fil-bidu kienet il-Kelma, u l-Kelma kienet ma’ Alla, u Alla kienet il-Kelma.”

Din hija t-traduzzjoni attwali ta’ kelma gÓall-kelma. Din mhix tgÓid li “wieÓed alla kienet il-kelma” (“a god was the word”). Dak ma jagÓmel ebda sens. óalli jiena npoÍÍiha fi tliet stqarrijiet. WieÓed gÓandu

33

jkun attent Óafna meta huwa jaqra xi letteratura miktu-ba mill-bnedmin. Hu l-ewwel ÓaÍa li gÓandu jagÓmel hija li jaqbad il-Grieg u jqabbel miegÓu. B’hekk ikun jista’ jara jekk qiegÓedx jiÍi ngannat jew le!

1. “Fil-bidu kienet il-kelma…” (en arche en ho logos)

• Stqarrija sempliÐi Óafna li l-Kelma kienet fil-bidu.

2. “u l-Kelma kienet ma’ Alla…” (kai ho logos en pros ton theon)

• Din l-istess Kelma kienet ma’ Alla. 3. “u Alla kienet il-kelma.”—tradotta b’mod

(kai theos en ho logos) xieraq bÓala “u l-kelma kienet Alla.”

• Din l-istess Kelma kienet Alla.

Dwar l-istqarrija 3 fuq, it-traduzzjoni korretta hija “…u l-Kelma kienet Alla,” mhux “u Alla kienet il-Kelma.” Dan hu gÓaliex jekk hemm biss artiklu defi-nit wieÓed (“ho”=“il”) fi klawsola fejn ÚewÍ nomi qegÓdin fil-forma (“suÍÍett”) nominattiva (“theos” u “logos”), mela n-nom bl-artiklu definittiv (“ho”= “il”) huwa s-suÍÍett. F’dan il-kaÚ “ho logos” tfisser li “l-kelma” hija s-suÍÍett tal-klawsola. GÓalhekk, “…il-Kelma kienet Alla” hija t-traduzzjoni korretta, mhux “Alla kien il-Kelma” (Ara Chapman, B. [1994]. Greek New Testament Insert).

Hemm malajr malajr alla Ídid fit-test ta’ íwanni 1:1? Huwa l-istess Alla li jintqal dwaru f’parti 2 u f’parti 3. Kif ix-Xhieda ta’ Jehovah jsostnu li l-kelma b’xi mod saret wieÓed alla (a god) f’dan il-kuntest,

34

billi hemm biss Alla wieÓed imsemmi? Ftakar, lix-Xhieda ta’ Jehovah jgÓallmu li íesù kien Mikiel l-ArkanÍlu. Mela, hemm xi post fil-Bibbja fejn anÍlu huwa msejjaÓ “wieÓed alla,” (a god) barra minn Sata-na jkun imsejjÓ l-alla ta’ din id-dinja fit-Tieni Korin-tin 4:3-5?

íwanni 20:28 – “U Tumas wieÍeb u qallu: ‘Mu-lejja u Alla tiegÓi!”

Fil-Grieg fi íwanni 20:28 Tumas qal lil íesù, “ho kurios mou, kai ho theos mou,” “Il-Mulej tiegÓi, u ’l Alla tiegÓi.” Jekk íesù ma kienx Alla, imma “wieÓ-ed” alla ([“a”] god), allura ma kellux íesù jikkorrieÍi lil Tumas? Ma kienx íesù jgÓidlu, “Le, Tumas, Jiena m’inhix ’l Alla. Jiena wieÓed alla.” (a god)? Imma íesù dan m’gÓamlux. úgur li íesù m’gÓamilx dan biex iqarraq bina! Li jagÓmel hekk kien ikun stramb u tad-daÓk. Madankollu, ix-Xhieda ta’ Jehovah jgÓidu li Tumas kien tant mistagÓÍeb bid-dehra ta’ íesù, li hu Óalef. Dan huwa redikolu gÓaliex dan ikun ifisser li Tumas, raÍel devot ta’ Alla, Óalef quddiem íesù u uÚa l-isem tal-Mulej fil-batal fi ksur ta’ EÚodu 20:7. Dan bilkemm jista’ jkun il-kaÚ billi aÓna ma nsibu ebda ekwivalent tat-Testment il-ídid fejn dixxiplu ta’ Kristu uÚa l-Isem ta’ Alla fil-batal.

F’konkluÚjoni, íwanni 1:1 huwa l-aÓjar tradott mi-ngÓajr il-“wieÓed” (“a”) imdaÓÓal fit-test. “Il-Kelma kienet Alla” hija t-traduzzjoni t-tajba. B’dan il-mod aÓna ma mmorrux fil-periklu, kif jagÓmlu x-Xhieda ta’ Jehovah, tal-politeiÚmu, jiÍifieri, li nemmnu f’ak-tar minn Alla wieÓed, b’íesù jkun “wieÓed alla,” u l-Missier ikun “Alla.” AÓna m’gÓandiex lil Tumas id-

35

dixxiplu jaÓlef u juÚa l-isem ta’ Alla fil-batal. U, aÓna m’gÓandniex il-problema li íesù jkun wieÓed “alla qawwi” (Isaija 9:6) u madankollu mhux ’l Alla—ukoll gÓalkemm Alla Nnifsu huwa msejjaÓ Alla Qaw-wi. Tajjeb hawn li naqraw it-tliet passaÍÍi li jitkellu dwar ’l Alla Qawwi Óalli wieÓed ikun jista’ jifhem u jara aktar Ðar l-iÚball kbir li jagÓmlu tat-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah fl-interpretazzjonijiet tagÓhom dwar min hu ’l Alla veru:

Isaija 9:6,

“GÓax tweldilna tifel; ingÓatalna iben u s-setgÓa tkun fuq spallejh, u jissem-ma ismu Kunsillier tal-GÓaÍeb, Alla Qawwi, Missier gÓal dejjem, il-Prin-Ðep tal-paÐi.” (enfasi tiegÓi.)

Isaija 10:21,

“Bqija tarÍa’ tiÍi, il-bqija ta’ íakobb lejn Alla l-Qawwi.” (enfasi tiegÓi.)

íeremija 32:18,

“Int turi tjieba ma’ eluf, u tÓallas il-ÓaÚen tal-missirijiet fi Ódan uliedhom warajhom: int Alla l-Kbir, Alla l-Qa-wwi li ismu hu l-Mulej ta’ l-eÚerÐti.”

• F’Isaija 9:6 íesù Kristu huwa msejjaÓ “Alla Qawwi” li fl-Ebrajk hija ’El Gib-bohr.

• F’Isaija 10:21 Alla li Jista’ Kollox huwa msej-jaÓ “Alla Qawwi” li fl-Ebrajk hija wkoll ’El Gib-bohr.

36

• F’íeremija 32:18 Alla li Jista’ Kollox huwa msejjaÓ ukoll hag-Gib-bhor’.

Issa, jekk wieÓed jara l-verÚjoni tal-Bibbja tax-Xhieda ta’ Jehovah (New World Translation of the Holy Scri-ptures, Revised 1984) dan isib li f’Isaija 9:6, fin-nota ta’ taÓt hemm li “Mighty God” hija “El-Gibbor” u jgÓid li (mhux ’El Shaddai’ bÓal íeremija 17:1, fejn ara ftn); Sy, “Mighty God ta’ Úminijiet indefiniti.” Ebr. ’Avi ‘adh’.)

Issa jekk imur imbagÓad gÓal Isaija 10:21, fin-nota ta’ taÓt isib hekk, “’l Alla Qawwi.” Ebr. ’El Gib-bor.’ Ara 9:6 ftn, “Alla.”

Il-mistoqsija hawn tiÍi weÓidha: “Alla Qawwi” kemm-il wieÓed hemm? WieÓed biss, Sidna íesù Kristu, (Isaija 9:6), jew tnejn, Sidna íesù Kristu u Ja-hweh li Hu msemmi f’Isaija 10:21 u f’íeremija 32: 18 bÓala “’l Alla Qawwi,” jiÍifieri, bÓala ’El Gib-bohr’? Jekk it-tweÍiba tkun “wieÓed” (kif fil-fatt hemm), allura íesù Kristu Hu Alla li Jista’ Kollox, JHWH. Isaija 9:6 ma jgÓidx, kif jippruvaw idaÓÓlu fl-imÓuÓ tas-segwaÐi tagÓhom tat-Torri ta’ l-GÓassa, “wieÓed alla qawwi” kif huma ppurvaw jagÓmlu fi íwanni 1:1, “u Kelma kienet wieÓed alla.” Imma Isa-ija 9:6 jgÓid li íesù Kristu Hu “Alla Qawwi” u mhux “wieÓed alla qawwi.” Dan gÓandu jkun biÚÚejjed Óalli dak li jkun jinduna bil-qerq ta’ l-gÓalliema foloz mod-erni! Huma jippruvaw iqarrqu billi juÚaw ittri kapitali u ittri mhux kapitali, jiÍifieri, Alla u alla Óalli jagÓmlu distinzjoni bejn íesù Kristu u l-Missier. (Ara l-ktejjeb GÓandek Int Temmen fit-Trinità?, p. 28, taÓt it-titlu Ebda Konflitt). Imma aÓna lkoll nafu lit-Testment il-

37

ídid meta nkiteb ma kienx fih ittri kapitali, u dan tat-Torri ta’ l-GÓassa jafuh sewwa! U hawn jidher il-qerq ta’ minn jagÓmel dawn il-ÓwejjeÍ. Imma dan mhux biÚÚejjed. óalli naraw xi provi oÓra dwar l-ittri kapi-tali u dawk li mhumiex fejn juru l-iÚbalji kbar tagÓ-hom u l-qerq tagÓhom. L-isfortuna hija li Óafna nies sinÐiera jinqabdu fihom.

F’Isaija 7:14 naqraw

“GÓalhekk is-Sid, hu nnifsu, jagÓtikom sinjal; Ara xebba titqal, u tiled iben, u ssemmih GÓimmanu-el.”

Fin-New World Translation of the Holy Scriptures, Revised 1984, in-nota isfel tgÓid hekk: 14 “Immanu-el.” Heb., ’Im-ma’nu ’El, meaning “With Us Is God”; Em-ma-nou-el’; Vgc(Lat.), Em-ma’-nu-el. See Mt 1:23.

F’Mattew 1:23 naqraw:

“Ara, xebba titqal, u tiled iben, u jsem-muh GÓimmanu-el, li jfisser: Alla Ma-gÓna.” (Enfasi tiegÓi.)

Fil-Bibbja tax-Xhieda ta’ Jehovah (il-verÚjoni kkwo-tata fuq) naqraw hekk: “Look! The virgin will become pregnant and will give birth to a son, and they will call his name Im-man’u-el,” which means, when tran-slated, “With Us Is God.” (enfasi tiegÓi.) GÓal darb’ oÓra, il-mistoqsija hawn hija: Huwa ’l Alla MagÓna ta’ Mattew 1:23 l-istess wieÓed li naqraw fi íwanni 1:1? U jekk huwa l-istess liema wieÓed mit-tnejn li, skond ix-Xhieda ta’ Jehovah hemm fi íwanni 1:1? Fi íwanni 1:1 naqraw hekk:

38

“Fil-bidu kienet il-Kelma, u l-Kelma kienet ma’ Alla, u l-Kelma kienet Alla.”

Fil-verÚjoni tagÓhom imsemmija aktar qabel, huma juru hekk:

“In [the] beginning the Word was, and the Word was with God, and the Word was a god.” (enfasi tiegÓi.)

Huma jgÓidu li l-Kelma, íesù Kristu, kien “wieÓed alla” u mhux “Alla.” Imma gÓal darb’oÓra l-mistoq-sija hija din: Huwa ’l “Alla” ta’ Mattew 1:23, b’A kapitali, l-istess “wieÓed alla” ta’ íwanni 1:1 b’a mhux kapitali? Ifisser dan li hemm tliet allat, “Alla” ta’ Mattew 1:23; “Alla ta’ íwanni 1:1; u “wieÓed alla” ta’ íwanni 1:1”? Biex ma nsemmux ukoll ’l Alla Qawwi ta’ Isaija 9:6! QiegÓed tara fejn ikun l-ingann u t-taÓwid? Imma mhux dan biss, Óalli naraw passaÍÍ ieÓor. F’Atti 20:28 naqraw,

“óarsu lilkom infuskom mela u l-mer-Óla kollha, li fuqha l-Ispirtu s-Santu gÓamilkom gÓassiesa, biex tirgÓaw il-knisja t’Alla, li xtara b’demmu stess.” (enfasi tiegÓi.)

Il-verÚjoni tax-Xhieda ta’ Jehovah (NWT) tgÓid, nikk-wota:

“Pay attention to yourselves and to all the flock, among which the holy spirit has appointed you overseers, to sheph-erd the congregation of God which he

39

purchased with the blood of his own [Son].” (Enfasi tiegÓi.)

Hawn ukoll tat-Torri ta’ l-GÓassa ppruvaw jingaw bil-li ma juÚawx ittri kapitali gÓal l-Ispirtu s-Santu, imma dwar dan nitkellmu aktar tard. Il-kelma “Son” hija miÚjuda u mhix fl-oriÍinal, gÓalhekk hija fil-parentesi. Huma poÍÍewha hemm Óalli jippruvaw ibiddlu s-sens tal-passaÍÍ u jagÓmluh bÓallikieku qiegÓed jgÓid li “Alla xtara l-knisja bid-demm ta’ Ibnu stess.” Imma l-passaÍÍ hu Ðar biÚÚejjed u jgÓid li “Alla xtara b’de-mmu stess.” Imma, nerÍa’ nistaqsi, min huwa dan ’l Alla msemmi hawn li “xtara l-knisja b’demmu stess? Hawn m’gÓandniex “…biex tirgÓaw il-knisja ta’ wieÓed alla, li xtara b’demmu stess.” Jew bl-IngliÚ, “…the congregation of a god which he purchased with the blood of his own.” (enfasi tiegÓi.) Il-Kelma ta’ Alla, il-Bibbja Mqaddsa hija Ðara biÚÚejjed imma l-bnedmin iÓamÍuha bl-interpretazzjonijiet tagÓhom. Jew íesù Kristu Hu ’l Alla li Jista’ Kollox jew inkella Hu alla falz! Ma jista’ jkun hemm ebda tifsira oÓra! Mela Óalli nerÍgÓu naraw dak li gÓidna:

1. Isaija 9:6 – “Alla Qawwi.” 2. Isaija 10:20 – “Alla Qawwi.” 3. íeremija 32:18 – “Alla ’l Qawwi.” 4. Isaija 7:14; Mattew 1:23 – “Alla MagÓna.” 5. íwanni 1:1 – “Alla…wieÓed alla.” 6. Atti 20:28 – “Alla.”

Kemm Allat taÓseb int li hawn imsemmija f’dawn il-passaÍÍi? Skond l-argumentar tat-Torri ta’ l-GÓassa, wieÓed jista’ jgÓid li hemm xi 4.

40

1. Isaija 9:6 – “Alla Qawwi” hu íesù Kristu imma muri b’A kapitali. (WieÓed.)

2. Isaija 10:20 – “Alla Qawwi” hu l-Missier li wkoll hu muri b’A kapitali. (Tnejn.)

3. íeremija 32:18 – “Alla ’l Qawwi” hu l-Mis-sier muri b’A kapitali. (Tlieta.)

4. Isaija 7:14; Mattew 1:23 – “Alla MagÓna” huwa íesù Kristu, imma hawn ukoll hu muri b’A kapitali.

5. íwanni 1:1 – “Alla…wieÓed alla” huma l-Missier u l-iben imma íesù hu muri bÓala “wieÓed alla” ÚgÓir (ErbgÓa) u l-Missier hu muri b’A kapitali!

6. Atti 20:28 – “Alla.” huwa íesù Kristu imma Alla ftit akbar minn dak ta’ íwanni li hu msej-jaÓ “wieÓed alla.”

Hija ÓaÍa tassew tad-daÓk! QiegÓed tara kif il-bne-dmin jirredikolaw il-Kelma ta’ Alla. Mhux ta’ b’xejn li dawk li ma jemmnux jippruvaw jirredikolawha! Imma dawn kollha huma l-Istess Alla WieÓed li Jista’ Kollox gÓaliex hemm biss ALLA WIEóED! La hemm TNEJN, la hemm TLIETA, u lanqas ma hemm ERBGóA.

Tajjeb hawn li nerÍa’ nfakkar dak li gÓedt f’paÍna 17: PrinÐipju baÚiku ta’ l-interpretazzjoni huwa li jekk xi Óadd jagÓti xi interpretazzjoni ta’ xi vers jew versi mill-Iskrittura Mqaddsa li tikkontradixxi xi vers jew versi oÓra fl-Iskrittura, allura l-interpretazzjoni tiegÓu tkun Úbaljata.

Hemm biss WIEóED u dak il-WIEóED jismu: Il-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu:

41

“Morru mela, u agÓmlu dixxipli mill-Ínus kollha, u gÓammduhom FL-ISEM tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu…” (Mattew 28:19; en-fasi tiegÓi).

GÓalhekk Tliet Persuni f’Alla WieÓed! Trid eÚemp-ju Óafif:

“GÓax bÓalma l-Íisem hu wieÓed, u gÓandu Óafna membri, u l-membri ko-llha ta’ dak il-Íisem, gÓalkemm huma Óafna, huma Íisem wieÓed, hekk uk-oll hu Kristu” (1 Korintin 12:12; enfasi tiegÓi. Ara versi 4-6).

Il-membri tal-Íisem huma differenti minn xulxin im-ma huma Íisem wieÓed. It-tliet Persuni tad-Divinità huma distinti minn xulxin imma huma ’l Alla WieÓed li Jista’ Kollox!

Il-konkluÚjoni mela gÓandha tkun li hemm biss ÚewÍ kategoriji fejn fihom aÓna nistgÓu npoÍÍu lill-Mulej tagÓna íesù Kristu, L-ewwel waÓda hija: • Alla veru WieÓed: 2 Kronaki 15:3; íeremija 10:

10; íwanni 17:3; 1 Tessalonikin 1:9; 1 íwanni 5: 20-21.

It-tieni waÓda hija: • “L-allat” l-oÓra KOLLHA gÓalhekk huma allat

foloz, ma huma allat xejn: Dewteronomju 32:21; 1 Samwel 12:21; Salm 96:5; Isaija 37:19; 41:23-24, 29; íeremija 2:11; 5:7; 16:20; 1 Korintin 8:4; 10: 20; Galatin 4:8.

42

Issa staqsi lilek innifsek u pprova agÓti t-tweÍiba int lilek innifsek u mhux tÓalli lil xi Óadd ieÓor iwieÍeb gÓalik: “Ma’ liema kategorija jiena nqiegÓed lill-Mulej tiegÓi íesù Kristu, ma’ ta’ l-ewwel kategorija, jiÍifieri, li Hu Alla li Jista’ Kollox u li Hu l-Veru Alla, jew ma’ tat-tieni kategorija, jiÍifieri, li Hu “wieÓed alla” u b’hekk ikun fl-istess kategorija ta’ l-allat foloz u mhux ’l Alla Veru li Jista’ Kollox? Ma hemm ebda kategorija oÓra! Jew íesù Kristu Hu Alla Veru li Jista’ Kollox jew Hu alla falz!

“GÓax il-Mulej, Alla tiegÓek, hu nar qerriedi, Alla gÓajjur” (Dewteronomju 4:24; 6:15; EÚodu 20:5; enfasi tiegÓi).

Jista’ Sidna íesù Kristu jkun “wieÓed alla” ieÓor fis-Saltna tad-Dawl meta ’l Alla ta’ dik is-saltna Hu “Alla gÓajjur”? Meta EÚodu 15:11 jgÓidlna:

“Min hu bÓalek, o Mulej, fost l-allat …?” (enfasi tiegÓi.)

Jekk Sidna íesù Kristu mhuwiex ’l Alla li Jista’ Kol-lox (WieÓed mit-Tliet Persuni tat-Trinità [Mattew 28: 19]) allura ma hemm ebda triq oÓra Ólief li ngÓidu li Hu wieÓed minn “fost l-allat”! Jiena ma naÓsibx li jis-ta’ jkun hemm spjega oÓra gÓal dan Ólief li ngÓidu li dik tkun dagÓwa kbira, jiÍifieri, li npoÍÍu lill-Mulej tagÓna “fost l-allat”!

GÓalhekk il-Kelma ta’ Alla tgÓidilna:

“TÓallu ’l Óadd min iqarraq bikom bi kliem fieragÓ: gÓax minÓabba dawn il-ÓwejjeÍ jiÍi l-gÓadab t’Alla fuq ulied id-diÚubbidjenza” (Efesin 5:6).

43

X’GóANDNA NGóIDU DWAR DAN IL-BNIEDEM?

Hu aÐÐetta d-dikjarazzjoni ta’ rispett ta’ Pietru, “Inti l-Kristu, Bin Alla l-Óaj” (Mattew 16:16, 17). Hu Óalla lil-Lhud biex jaqbdu l-Íebel biex iÓaÍÍruh talli stqarr li Hu kien Bin Alla u b’hekk gÓamel lilu nnifsu daqs Alla (íwanni 5:17, 18; 10:33, 36; 19:7; Filippin 2:5-7). Hu kien konxju dwar li Hu kien divin. (íwan-ni 5:18, 23, 26; 8:24, 58; 9:5; 1 íwanni 1:5; íwanni 10:30, 33). Hu Óafer id-dnubiet, li hija prerogattiva ta’ Alla waÓdu (Luqa 5:20, 21). Hu wiegÓed mistrieÓ lill-qalb gÓajjiena, lit-Testment il-Qadim qiegÓed ’il qud-diem bÓala d-don ta’ Alla Nnifsu (Mattew 11:28-30; íeremija 6:16; 31:25). Hu qal li Hu Íie biex jagÓti l-Óajja ta’ dejjem, gÓalkemm Alla Hu Dak li jagÓti l-Óajja (íwanni 3:36; 5:21, 24, 26; 20:31). Hu qal li Óadd ma jista’ jkun jaf lill-Missier Ólief permezz TiegÓu (íwanni 14:6, 7). Hu qal ukoll li dak kollu li jagÓmel il-Missier jagÓmlu huwa wkoll (íwanni 5: 19). Hu qal li dak kollu li hu tal-Missier huwa wkoll TiegÓu (íwanni 17:10). Hu kellem lil Alla dwar il-glorja li qasmu flimkien qabel ma kienet id-dinja fejn Isaija jgÓidilna li Jahweh jgÓid li “l-glorja TiegÓi ma nagÓtihiex lil Óadd ieÓor” (Isaija 48:11; íwanni 17:5). Hu qal li jekk wieÓed ikun jaf Lilu jkun jaf lill-Mis-sier (íwanni 8:19). JgÓid ukoll li min ra Lilu ra lill-Missier (íwanni 14:8-9). Qal ukoll li l-Missier Fih u Hu fil-Missier (íwanni 10:38). Hu qal biex “ma nsej-Óu lil Óadd missierna (f’sens spiritwali) fuq l-art gÓax wieÓed hu missierna, li hu fis-smewwiet,” waqt li Hu msejjaÓ “Missier gÓal dejjem” (Mattew 23:9; Isaija

44

9:6). Hu qal li “Óadd mhu tajjeb, Ólief wieÓed, Alla” meta Hu Nnifsu huwa mingÓajr ebda dnub u msejjaÓ bÓala “r-RagÓaj it-Tajjeb” (Luqa 18: 19; Lhud 4:15; 1 Pietru 2:22; 1 íwanni 3:5; íwanni 10:11; Salm 23:1). íesù aÐÐetta li jkun imsejjaÓ “il-blata” meta Alla wa-Ódu Hu l-blata (Dewteronomju 32:4; Isaija 26:4; 44:8; 2 Korintin 10:4). Hu l-istess WieÓed li Isaija qal GÓa-lih, “LeÓen ta’ wieÓed iniedi fid-deÚert: Hejju t-triq il-Mulej (Jahweh), wittu fid-deÚert triq lil Alla tagÓna” u li Mark, Luqa, u íwanni rriferew gÓal Jahweh u Alla bÓala li kien íesù Kristu (Isaija 40:3; Mark 1:14, 15; Luqa 3:4; íwanni 1:23). Ukoll Hu “L-ewwel u l-aÓÓ-ar” l-istess kif Hu “l-ewwel u l-aÓÓar” Jahweh (Isaija 41:4; 44:6; 48:11-12; Rivelazzjoni 1:8, 18; 22:13, 16). Huwa wkoll dak li fit-Testment il-Qadim úakkarija rrifera gÓalih bÓala li kien Jahweh li kien imniffed im-ma li íwanni jgÓidilna li kien íesù Kristu (úakkarija 12:10; Rivelazzjoni 1:7). Hu dak li aÐÐetta li Hu kien “il-Qaddis” meta huwa Jahweh waÓdu li Hu “Qaddis” (Salm 111:9; Isaija 48:17; 49:7; íwanni 17:11; Rivel-azzjoni 15:4; Mark 1:24).

Kif aÓna nikkunsidraw dawn il-ÓwejjeÍ kollha u Óafna oÓrajn bÓalhom, ma jibqalniex triq oÓra Ólief dik li nistqarru li Sidna íesù Kristu Hu tassew ’l Alla li Jista’ Kollox. Fil-qalba ta’ Dan l-aktar safi fost il-bnedmin, hemm il-konxjoÚità kustanti u Ðara, li Hu kien divin u li Hu dejjem tkellem u aÍixxa konsis-tentament b’din il-konxjoÚità. Uniku fil-karattru, Hu gÓamel talbiet li kienu jimmarkaw lil kull raÍel ieÓor bÓala impostur. Umiltà u maestà jgÓammru flimkien Fih. Hu kien jista’ jgÓid “Jiena ta’ qalb Óelwa u umili”

45

u wkoll “Jiena u l-Missier ÓaÍa waÓda aÓna” (Mattew 11:29; íwanni 10:30). Hu jsejjaÓ lill-bnedmin “Óutu” u madankollu jaÐÐetta minn gÓandhom il-kliem “Il-Mulej tiegÓi u ’l Alla tiegÓi” (Lhud 2:11; íwanni 20:28). Hu issa qiegÓed fuq l-istess tron tal-Missier isaltna gÓal dejjem ta’ dejjem (Rivelazzjoni 3:21).

Il-bnedmin jippruvaw kemm jistgÓu Óalli jnaqqsu l-poÚizzjoni tal-Mulej tagÓna íesù Kristu billi jseÓulu “wieÓed alla,” jew li Hu l-anÍlu Mikiel, eÐÐ., imma b’hekk dak kollu li huma jkunu qegÓdin jagÓmlu hu-wa biss li huma jkunu qegÓdin jikkundannaw lilhom infushom gÓat-telfien ta’ dejjem! L-Iskrittura tgÓidil-na li “Alla hu l-ImÓallef” (Salm 7:11; 9:8; EkkleÚjaÚti 3:17; 1 Korintin 5:13; 1 Pietru 1:17). Alla waÓdu Hu l-ImÓallef! Imma Pawlu jgÓidlna li Kristu Hu l-imÓal-lef (Rumani 14:10). Naqraw fit-2 Korintin 5:10,

“GÓax aÓna lkoll jaÓtieÍ li nidhru qud-diem it-tribunal ta’ Kristu; biex kull wieÓed jieÓu l-Ólas tal-ÓwejjeÍ li kien gÓamel meta kien gÓadu fil-Íisem, sew tajjeb, kemm ÓaÚin.”

46

IT-TRINITÀ FIX-XOGóOL FIL-FIDWA F’kull faÚi maÍÍura tal-fidwa, kull Persuna tad-

Divinità hi nvoluta direttament. L-involviment tagÓh-om f’kull faÚi suÐÐessiva tista’ tkun imqiegÓda kif Íej: 1. Inkarnazzjoni. Il-Missier inkarna l-Iben fil-Íuf ta’

Marija permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara Luqa 1:35).

2. MagÓmudija fix-Xmara íordan. L-Ispirtu niÚel fuq l-Iben, u l-Missier qal l-approvazzjoni TiegÓu mis-smewwiet (ara Mattew 3:14-17).

3. Ministeru Pubbliku. Il-Missier dilek l-Iben bl-Ispirtu s-Santu (ara Atti 10:38).

4. Il-KurÐifissjoni. íesù offra Lilu Nnifsu lill-Mis-sier permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu (ara Lhud 9:14).

5. Il-Qawmien. Il-Missier qajjem lil l-Iben permezz ta’ l-Ispirtu (ara Atti 2:32; Rumani 1:4).

6. Pentekoste. Mill-Missier, l-Iben irÐieva l-Ispirtu s-Santu, li mbagÓad Hu sawwab fuq id-dixxipli Tie-gÓu (ara Atti 2:33).

GÓal dawk l-istudenti tal-Bibbja li tassew iridu li jku-nu jafu l-verità kif jgÓidha Alla fil-Kelma TiegÓu u mhux kif jgÓiduha l-bnedmin, u li huma lesti li jfittxu fil-paÍni tal-Bibbji tagÓhom, hawn huma xi riferenzi Óalli huma jaqrawhom. Kull titlu jagÓti x-xogÓol ta’ Alla, u r-riferenzi juru kif il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu huma nvoluti f’kull xogÓol. Il-Kelma ta’ Alla turina bl-aktar mod Ðar dwar min tassew Hu Alla, jiÍifieri, Il-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu (Mattew 28:19). Aqbad il-Bibbja tiegÓek u aqra l-Iskritturi!

47

ImsejjaÓ Alla: Filippin 1:2 / íwanni 1:1, 14; Kolos-sin 2:9/Atti 5:3,4.

óallieq: Isaija 64:8 / íwanni 1:3; Kolossin 1:15-17 / íob 33:4; 26:13

Qawmien: 1 Tessalonikin 1:10 / íwanni 2:19; 10:17 / Rumani 8:11.

IgÓammar: 2 Korintin 6:16 / Kolossin 1:27 / íwanni 14:7

Kullimkien: 1 Slaten 8:27 / Mattew 28:20 / Salm 139:7-10

Jaf Kollox: 1 íwanni 3:20 / íwanni 16:30; 21:17 / 1 Korintin 2:10, 11

Li Jqaddes: 1 Tessalonikin 5:23 / Lhud 2:11 / 1 Pietru 1:2

JagÓti l-óajja: íenesi 2:7; íwanni 5:21 / íwanni 1:3; 5:21 / 2 Korintin 3:6-8

SÓubija: 1 íwanni 1:3 / 1 Korintin 1:9 / 2 Korintin 13:14; Filippin 2:1

Etern: Salm 90:2 / Mikea 5:1-2 / Rumani 8:11; Lhud 9:14

Rieda: Luqa 22:42 / Luqa 22:42 / 1 Korintin 12:11

Jitkellem: Mattew 3:17; Luqa 9:35 / Luqa 5:20; 7:48 / Atti 8:29; 11:12; 13:2

IÓobb: íwanni 3:16 / Efesin 5:25 / Rumani 15:30

Ifittex il-Qlub: íeremija 17:10 / Rivelazzjoni 2:23 / 1 Korintin 2:10

48

“Jiena l-Mulej, u m’hemmx ieÓor, m’hemmx Alla ieÓor gÓajri…” (Isaija 45:5).

Li Íej huwa lista fuq fuq ta’ versi tal-Bibbja li juru kif it-Trinità hija murija f’modi differenti:

1. Min igÓammar f’dawk li jemmnu?

Il-Missier u l-Iben.

“íesù wieÍeb u qallu: Jekk wieÓed iÓobbni, iÓares kliemi: u Missieri jÓob-bu, u aÓna niÍu gÓandu, u ngÓammru miegÓu” (íwanni 14:23).

L-Ispirtu s-Santu u l-Missier.

“Ma tafux li intom it-tempju ta’ Alla, u li l-Ispirtu ta’ Alla jgÓammar fikom? Jekk xi bniedem iÓassar it-tempju ta’ Alla, Alla jeqirdu; gÓax it-tempju ta’ Alla, li huwa intom, hu mqaddes” (1 Korintin 3:16, 17).

Il-Missier.

“U xi ftehim hemm bejn it-tempju ta’ alla u l-idoli? GÓax intom it-tempju ta’ Alla Óaj; bÓal ma qal Alla: NgÓammar fosthom, u nimxi fosthom, u nkun Alla tagÓhom, u huma jkunu l-poplu tiegÓi” (2 Korintin 6:16 [EÚodu 29:45; íere-mija 31:33; EÚekjel 37:27]).

Il-Missier u l-Ispirtu s-Santu.

49

“…Jekk inÓobbu ’l xulxin, Alla jgÓam-mar fina, u l-imÓabba tiegÓu fina tkun perfetta. Minn dan nagÓrfu li aÓna ngÓammru fih, u hu fina, gÓaliex hu tana mill-Ispirtu tiegÓu. U aÓna rajna u nixhdu li l-Missier bagÓat ’l Ibnu biex ikun Salvatur tad-dinja. Kull min jist-qarr li íesù hu l-Iben t’Alla, Alla jgÓa-mmar fih, u hu f’Alla. U aÓna gÓarafna u emminna fl-imÓabba li gÓandu Alla gÓalina. Alla hu mÓabba; u min igÓam-mar fl-imÓabba jgÓammar f’Alla, u Alla jgÓammar fih” (1 íwanni 4:12-16).

L-Ispirtu s-Santu.

“U jien nitlob ’il Missier, u hu jagÓ-tikom Avukat ieÓor, biex jibqa’ magÓ-kom gÓal dejjem. Li hu l-Ispirtu tal-verità, li d-dinja ma tistax tilqgÓu, gÓax la tarah, u lanqas tafu: iÚda intom tafuh; gÓax ighammar magÓkom, u jkun fikom” (íwanni 14:16-17; Ara íwanni 14:18 aktar l-isfel).

L-Ispirtu s-Santu.

“Imma intom ma tgÓixux fil-Íisem, iÚ-da fl-Ispirtu, jekk l-Ispirtu t’Alla jgÓix fikom. Issa jekk wieÓed m’gÓandux l-Ispirtu ta’ Kristu, dan mhux wieÓed minn tiegÓu. U jekk Kristu hu fikom,

50

il-Íisem hu mejjet minÓabba d-dnub; iÚda l-Ispirtu hu Óaj minÓabba l-Óaqq. Imma jekk l-Ispirtu ta’ dak li qajjem ’il íesù mill-imwiet igÓammar fikom, dan li qajjem ’il Kristu mill-imwiet jagÓti wkoll il-Óajja lil Íisimkom li jmut bl-Ispirtu tiegÓu li jgÓammar fi-kom” (Rumani 8:9-11).

L-Ispirtu s-Santu.

“Issa aÓna ma Óadniex l-ispirtu tad-dinja; iÚda Óadna l-Ispirtu li hu ta’ Alla; biex nagÓrfu l-ÓwejjeÍ mogÓtijin lilna b’xejn minn Alla” (1 Korintin 2:12).

L-Ispirtu s-Santu.

“Ma tafux li intom it-tempju ta’ Alla, u li l-Ispirtu t’Alla jgÓammar fikom?” (1 Korintin 3:16)

“X’inhu? Ma tafux li Íisimkom hu tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu li qiegÓed fikom, li gÓandkom mingÓand Alla, u li intom mintomx tagÓkom infuskom?” (1 Korintin 6:19

L-Iben.

“U billi intom ulied, Alla bagÓat l-Ispirtu t’Ibnu f’qalbkom, igÓajjat: Ab-ba, Missier” (Galatin 4:6).

51

L-Ispirtu s-Santu.

“…U minn dan nagÓrfu li hu jgÓam-mar fina, mill-Ispirtu li tana” (1 íwan-ni 3:24).

Il-Missier u l-Ispirtu s-Santu.

“Minn dan nagÓrfu li aÓna ngÓammru fih, u hu fina, gÓaliex hu tana mill-Ispirtu tiegÓu” (1 íwanni 3:24). (Ara wkoll NeÓemija 9:20; íwanni 14:26; 15:26; 16:7-8, 13-25; Rumani 8:14; 2 Korintin 13:14).

L-Iben.

“Ma nÓallikomx iltiema, niÍi gÓand-kom” (íwanni 14:18; Ara íwanni 14:16-17 fuq).

L-Iben u l-Missier.

“Dak in-nhar intom tagÓrfu li jiena f’Missieri, u intom fija, u jiena fikom” (íwanni 14:20).


“…Jekk wieÓed iÓobbni,m iÓares kel-mti: u Missieri jÓobbu, u aÓna niÍu gÓandu, u ngÓammru miegÓu” (íwan-ni 14:23).


52

“IbqgÓu fija, u jiena fikom. BÓalma l-fergÓa ma tistax tagÓmel frott minnha nfisha, gÓajr jekk tibqa’ fid-dielja; hekk intom lanqas tistgÓu, gÓajr jekk tibqgÓu fija” (íwanni 15:4).


“Jiena fihom u inti fija: biex ikunu ÓaÍa waÓda gÓal kollox” (íwanni 17:23).

L-Iben u l-Ispirtu s-Santu.

“U jekk Kristu hu fikom, il-Íisem hu mejjet minÓabba d-dnub; iÚda l-Ispirtu hu Óaj minÓabba l-Óaqq” (Rumani 8: 10; ara Rumani 8:9 aktar qabel).

Il-Missier.

“U min iÓares il-kmandamenti tiegÓu jgÓammar fih…” (1 íwanni 3:24).

2. Min Qajjem lil íesù mill-Mewt?

Il-Missier.

“…Alla l-Missier, li qajmu minn bejn l-imwiet” (Galatin 1:1; 1 Tessalonikin 1:10).

L-Ispirtu s-Santu.

“…l-Ispirtu ta’ dak li qajjem ’il íesù mill-imwiet igÓammar fikom” (Rum-ani 8:11).

53

L-Iben.

“íesù wieÍeb, u qalilhom: ‘óottu dat-tempju, u fi tlitt ijiem inwaqqfu” (íwanni 2:19).

L-Iben.

“GÓalhekk iÓobbni l-Missieri, gÓax nagÓti Óajti, biex narÍa’ neÓodha. Óadd ma jeÓodhieli, iÚda jien nagÓtiha minni nnifsi. GÓandi s-setgÓa narÍa’ neÓodha. Dan il-kmandament Óadt minn gÓand Missieri” (íwanni 10:17-18).

3. Min Ifittex l-ImÓuÓ u l-Qlub?

Il-Missier.

“Jien, il-Mulej infittex fil-qalb, u ngÓarbel il-moÓÓ, biex ngÓati lil kulÓadd skond triqatu, u skond il-frott ta’ egÓmilu” (íeremija 17:10).

L-Ispirtu s-Santu.

“Imma Alla gÓarrafhomlna bl-Ispirtu tiegÓu; gÓax l-Ispirtu jfittex kollox, iva, sa l-gÓammieq ta’ Alla” (1 Korintin 2:10).

L-Iben.

“U noqtol bil-mewt lil uliedha; u jagÓrfu l-knejjes kollha li jien hu dak li jfittex fil-Íew-wieni u l-qlub; u li nagÓti lil kull wieÓed minn-kom skond egÓmilkom” (Rivelazzjoni 2:23).

4. Min Iqaddisna?

Il-Missier.

54

“U l-istess Alla tas-sliem iqaddiskom gÓalkollox; u jien nitlob ’l Alla li l-ispirtu kollu tagÓkom, u r-ruÓ, u l-Íisem, ikunu mÓarsin bla Ótija sal-miÍ-ja ta’ Sidna íesù Kristu” (1 Tessalonikin 5:23).

L-Ispirtu s-Santu.

“MaÓturin skond il-gÓarfa minn qabel ta’ Alla l-Missier, bit-tqadis ta’ l-Ispirtu, biex jisimgÓu min íesù Kristu, u jitraxxu b’demmu: Grazzja likom, u sliem bil-kotra” (1 Pietru 1:2).

L-Iben.

“GÓax íesù wkoll, biex iqaddes lill-poplu b’de-mmu stess, bata barra mill-bieb” (Lhud 13:12).

5. Min JagÓtina Kliem óalli Nitkellmu?

Il-Missier.

“IÚda meta jagÓtukom f’idejhom, titÓassbux kif u x’sejrin tgÓidu: gÓax f’dik is-siegÓa jingÓatal-kom x’gÓandkom titkellmu. GÓax mhux intom li titkellmu, iÚda l-Ispirtu ta’ Missierkom li jitkellem fikom” (Mattew 10:19-20).

L-Ispirtu s-Santu.

“U meta jÍibukom quddiem is-sinagogi, u l-maÍistrati, u l-Óakkiema, la tÓabblux raskom kif u x’sejrin twieÍbu, jew x’sa tgÓidu: GÓax l-Ispirtu s-Santu jgÓallimkom dak il-Óin stess x’gÓandkom tgÓidu” (Luqa 12:11-12).

“Imma meta jiÍi l-Avukat, li jiena nibgÓatilkom minn gÓand il-Missier, l-Ispirtu tas-sewwa, li Íej mill-Missier, hu jixhed gÓalija” (íwanni 14:26)

55

“IÚda meta jeÓdukom, u jagÓtukom f’idejhom, la toqogÓdux taÓsbu minn qabel x’sejrin tgÓidu, u lanqas titÓassbu minn qabel: iÚda tkellmu dak kollu li jingÓatalkom f’dak il-waqt: gÓax ma tkunux intom li titkellmu, iÚda l-Ispirtu s-Santu” (Mark 13:11).

L-Iben.

“úommu mela dan f’qalbkom, li ma toqogÓdux taÓsbu minn qabel kif sa twieÍbu: GÓax jien nagÓtikom kliem u gÓerf, li l-egÓdewwa kollha tagÓkom ma jkunux jistgÓu jmeruhom u lanqas jieqfu gÓalihom” (Luqa 21:14-15).

6. Min Ta’ l-Patt il-ídid?

Il-Missier.

“IÚda din tkun ir-rabta li nagÓmel ma’ dar IÚrael: Wara dawk il-jiem, igÓid il-Mulej, inqiegÓed il-liÍi Ío fihom, u niktibha f’qalbhom; u jien inkun Alla tagÓhom, u huma jkunu l-poplu tiegÓi. U ma jgÓallmux aktar wieÓed lil gÓajru, u kull wieÓed lil Óuh, billi jgÓid: AgÓrfu l-Mulej: gÓax huma lkoll jagÓrfuni, miÚ-ÚgÓir sal-kbir fosthom, igÓid il-Mulej: gÓax jien naÓfrilhom il-ÓaÚen tagÓhom, u ma niftakarx aktar dnubhom” (íeremija 31:33-34).

L-Ispirtu s-Santu u l-Missier.

“U ta’ dan hemm xhieda wkoll l-Ispirtu s-Santu: gÓax wara dan kien qal qabel: ‘Din hi r-rabta li nagÓmel magÓhom wara dawk il-jiem, igÓid il-Mulej: InqiegÓed il-liÍijiet tiegÓi f’qalbhom, u

56

f’moÓÓhom niktibhomlhom; U fi dnubiethom u Ótijiethom ma niftakarx aktar” (Lhud 10:15-17).

L-Iben.

“U lejn íesù l-medjatur ta’ rabta Ídida, u lejn id-demm tat-traxxix, l jgÓid ÓwejjeÍ aÓjar mid-demm t’Abel” (Lhud 12:24; ara wkoll Lhud 8:1-13; 10:29; 13:20).

7. Min Hu l-óallieq?

Il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu.

“Fil-bidu Alla Óalaq is-sema u l-art” (íenesi 1: 1).

“Hekk qal il-Mulej, il-feddej teigÓek, u dak li sawrek mill-Íuf: Jien il-Mulej li gÓamilt kollox; li meddejt is-smewwiet waÓdi; li frixt l-art minni nnifsi Isaija 44:24).

“Alla li gÓamel id-dinja u l-ÓwejjeÍ kollha li fi-ha, billi ra li hui Sid is-sema u l-art, ma jgÓam-marx f’tempji magÓmulin bl-idejn” (Atti 17:24).

“U biex nuri lil kulÓadd x’inhi x-xirka tal-mis-terju, li sa mill-bidu tad-dinja kien moÓbi f’Alla, li Óalaq kollox b’íesù Kristu” (Efesin 3:9).

“L-Ispirtu t’Alla gÓamilni, u nifs Min jista’ kollox jagÓtini l-Óajja” (íob 33:4).

“Kollox sar biha; [il-Kelma] u xejn ma sar mingÓajrha milli sar” (íwanni 1:3).

“GÓax bih kienu maÓluqin il-ÓwejjeÍ kollha, li huma fis-sema, u li huma fuq l-art, li jidhru u li

57

ma jidhrux, sew jekk huma tronijiet, kemm jekk huma dominji jew prinÐipati, jew setgÓat: kull ÓaÍa maÓluqa bih, u gÓalih” (Kolossin 1:16).

“Imma gÓall-Iben qal: It-tron tiegÓek, o Alla, hu gÓal dejjem ta’ dejjem: xettru ta’ Óaqq ta’ salt-natek…U, Int, Mulej, fil-bidu qegÓidt is-sisien ta’ l-art; u xogÓol idejk huma s-smewwiet” (Lhud 1:8, 10).

8. Min Hu l-GÓajjutant TagÓna?

Il-Missier, l-Iben, u l-Ispirtu s-Santu.

“Biex hekk ikollna l-Óila ngÓidu: Il-Mulej l-gÓaj-nuna tiegÓi, u ma nibÚax x’jista’ jagÓmilli bnie-dem” (Lhud 13:6).

“Hekk ukoll l-Ispirtu jgxÓin id-dgÓufijiet tagÓna: gÓax aÓna ma nafux x’nitolbu kif jinÓtieÍ; iÚda l-Ispirtu stess jitlob gÓalina bi tnehid li ma jistax jingÓad” (Rumani 8:26).

“óa nersqu mela bla biÚa’ lejn it-tron tal-grazzja, biex naqilgÓu Óniena, u nsibu grazzja ta’ gÓajnu-na fil-Úonnijiet tagÓna” (Lhud 4:16).

9. F’Isem Min aÓna MgÓammdin?


“Morru, mela, u gÓamlu dixxipli mill-Ínus koll-ha, u gÓammduhom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu” (Mattew 28:19).

10. Min IfarraÍna?


58

“Imbierek Alla, Missier Sidna íesù Kristu, Missier il-Óniniet, u Alla ta’ kull faraÍ; Li jfar-raÍna fin-niket kollu tagÓna, biex inkunu nistgÓu nfarrÍu lil dawk li huma fil-gÓali, bil-faraÍ li bih aÓna nfusna mfarrÍin minn Alla” (2 Korintin 1:3-4).

“ImbagÓad il-knejjes kellhom is-sliem fil-Lhud-ija kollha, u fil-Galilija, u fis-Samarija, u gÓad-dew ’il quddiem; u mmexxija fil-biÚa’ tal-Mulej, u bil-hena ta’ l-Ispirtu s-Santu, tkattru” (Atti 9: 31).

“GÓax bÓalma t-tbatijiet ta’ Kristu joktru fina, hekk joktor bi Kristu l-faraÍ tagÓna wkoll” (2 Korintin 1:5)

“Madankollu jien ngÓidilkom is-sewwa: Jaqblil-kom li jien immur: gÓax jekk ma mmurx, l-Avu-kat ma jiÍix gÓandkom; iÚda jekk immur, nibgÓ-atulkom. U meta jiÍi hu, juri li d-dinja gÓandha Ótija gÓad-dnub, gÓall-Óaqq, u gÓall-kundanna: GÓad-dnub, gÓax ma emmnux fija; GÓall-Óaqq, gÓax sejjer gÓand Missieri, u ma tarawnix iÚjed; GÓall-kundanna, gÓax il-prinÐep ta’ did-dinja hu ikkundannat. GÓad gÓandi bosta ÓwejjeÍ x’ingÓi-dilkom, iÚda issa ma tistgÓux tifhmuhom. Imma meta jiÍi hu, l-Ispirtu tas-sewwa, imexxikom fis-sewwa kollha: gÓax hu ma jitkellimx minnu nnif-su iÚda dak kollu li jisma’, dak igÓid hu: u jgÓar-rfilkom x’gÓandu jiÍi” (íwanni 16:7-13).

11. Min JagÓtina l-PaÐi?

59


“U s-sliem ta’ Alla, l;ijisboq kull dehen, iÓarsil-kom qalbkom u moÓÓkom fi Kristu íesù” (Filip-pin 4:7).

“GÓax Alla mhux l-awtur tat-taÓwid, iÚda tas-sliem, bÓalma fil-knejjes kollha tal-qaddisin” (1 Korintin 14:33).

“IÚda l-frott ta’ l-Ispirtu huma l-imÓabba, il-ferÓ, is-sliem, is-sabar fit-tul, il-Óniena, it-tjieba, il-fidi” (Galatin 5:22).

“Kieku gÓaraftuni, kontu tagÓrfu ’l Missieri wkoll; minn issa tagÓrfuh, u rajtuh” (íwanni 14: 27).

“GÓax hu s-sliem tagÓna, u t-tnejn gÓamilna wieÓed, u waqqa’ l-Óajt tan-nofs li kien jifridna” (Efesin 2:14).

12. Min JibgÓat lill-Kristjani Barra?


“Itolbu mela lis-Sid tal-Ósad, biex jibgÓat Óaddie-ma fil-Ósad tiegÓu” (Mattew 9:38).

“ (Atti 13:4).

“Ara, jien qiegÓed nibgÓatkom bÓala ngÓaÍ fost l-ilpup: kunu mela gÓaqlin bÓas-sriep, u safjin bÓall-Óamiem” (Mattew 10:16).

“U gÓamel tnax, biex ikunu miegÓu, u biex jib-gÓathom ixandru” (Mark 3:14).

60

“RaÍa’ qalilhom íesù: Is-sliem gÓalikom: bÓal ma bagÓatni Missieri, hekk nibgÓat lilkom” (íwanni 20:21).

13. Min IsejjaÓ lill-Kristjani GÓall-Ministeru?


“U aÓna nafu li l-ÓwejjeÍ kollha jaÓdmu flimkien gÓall-Íid ta’ dawk li jÓobbu ’l Alla; gÓal dawk li huma msejÓin skond il-pjan tiegÓu. GÓax dawk li kien jaf minn qabel, ukoll iddestinahom minn qabel biex ikunu jaqblu max-xbieha ta’ Ibnu, biex ikun hu l-kbir fost Óafna aÓwa. Barra minn hekk, lil dawk li iddestinahom minn qabel, lil dawn hu wkoll sejÓilhom: u lil dawk li sejÓil-hom, lil dawn ukoll iÍÍustifikahom; u dawk li iÍÍustifikahom, lil dawn ukoll igglorifikahom” (Rumani 8:28-30).

“IÚda meta gÓoÍob ’l Alla, li gÓaÚilni minn Íuf ommi, u sejjaÓli bil-grazzja tiegÓu” (Galatin 1:15).

“Huma u jagÓtu qima lill-Mulej, u jsumu, al l-Ispirtu s-Santu: Ifirduli ’l Barnaba u ’l Sawl gÓax-xogÓol lil gÓaliha sejjaÓtilhom” (Atti 13:2).

“GÓax jien manistÓix mill-evanÍelju ta’ Kristu: gÓax hu l-qawwa t’Alla gÓas-salvazzjoni ta’ kull min jemmen; l-ewwel tal-Lhud, u tal-Griegi wkoll” (Rumani 1:6).

F’Ðertu mod indirett it-tagÓlim Úbaljat tar-reliÍjoni-jiet foloz jista’ jkun ta’ gÓajnuna gÓal dik il-persuna li tkun qed tfittex il-verità f’dak li huma spiss tant jist-

61

qarru b’mod Ðar Óafna l-veduti ÓÚiena tagÓhom li wie-Óed ikun jista’ jsib dak li huwa korrett aktar faÐilment. F’mod simili huwa aktar faÐli li tara l-kwiekeb meta s-sema hija mudlama. Per eÚempju, jekk wieÓed iÓares lejn il-Bibbja bÓala li hija tassew, aktar ma xi Óadd ikun insistenti lir-riinkarnazzjoni hija tassew, jista’ aktar ikun li l-Bibbja gÓandha xi veduta oÓra. Dan hu gÓaliex dak kollu li Alla jgÓid fil-Kelma TiegÓu bla dubju ta’ xejn Satana jew xi bnedmin sejrin jippruvaw jgÓawwÍuh u jÐajpruh. Dejjem hekk kien il-kaÚ, minn mindu Satana Óa l-kmand Ðar ta’ Alla lil Adam u l-Eva u Úied jew naqqas xi ÓaÍa minnu.

62

F’DIFIúA ×AD-DIVINITÀ TA’ KRISTU Fil-jum tat-Tlieta, qabel il-kurÐifissjoni tal-Mulej,

fil-jum tal-íimÆa ta’ wara, íesù kien jinsab f’dis-kussjoni mal-FariÚej, li ma Óbew xejn mill-mibeÆda taÆhom Lejh. Meta Mattew irreÍistra din ix-xena fil-VanÍelu tieÆu, l-ewwel hu kkummenta fuq taqbida li kellu l-Mulej mas-SadduÐej. Hu jÆid,

“Il-FariÚej, meta semÆu kif lis-Saddu-Ðej kien saddilhom Óalqhom, inÍabru madwaru” (Mattew 22:34).

íesù—b’loÍika li tippenetra u b’Æarfien li ma tista’ tqabblu ma’ xejn ta’ l-Iskrittura tat-Testment il-Qadim—sikket Æal kollox lis-SadduÐej. Bla dubju l-FariÚej Óasbu li huma setÆu jaÆmlu aÓjar mis-Sad-duÐej. IÚda huma kienu se jÆaddu mill-istess trat-tament iebes u skomdu li minnu Æaddew is-SadduÐej.

F’nofs id-diskussjoni TieÆu mal-FariÚej, íesù staqsa:

“Intom x’taÓsbu dwar il-Kristu? Bin min hu?” (Mattew 22:42).

Huma ma kinux kapaÐi jwieÍbu l-mistoqsijiet b’mod sodisfaÐenti Æaliex l-ipokrisija taÆhom Úammithom milli jifhmu t-tnejn, kemm in-natura ta’ íesù kif ukoll il-missjoni TieÆu. Il-mistoqsijiet maÆmula f’dak il-jum, iÚda, huma mistoqsijiet li kull persuna razzjonali u f’sensiha Æandha eventwalment tweÍiba Æalihom.

IÚ-ÚewÍ mistoqsijiet kienu intenzjonati biex iqajmu s-suÍÍett tad-Divinità ta’ Kristu. It-tweÍibiet—kieku l-Æajnejn spiritwali tal-FariÚej ma kinux imÐajpra u Úammewhom milli jwieÍbu b’mod korrett—kienu int-

63

enzjonati biex jikkonfermawha (id-Divinità). Illum, dawn il-mistoqsijiet Æadhom iqajmu l-ispettru ta’ l-identità ta’ Kristu. Min Hu Kristu? Huwa Hu, kif Hu stqarr, Bin Alla? Kien Hu, kif Óafna ta’ madwaru stqarrew, Alla inkarnat? Huwa Hu, kif timplika l-kelma “Divinità,” ta’ natura u rank Divini? Illum, Óafna Æandhom l-istess idea dwar íesù li kellhom il-FariÚej u s-SadduÐej, jiÍifieri, li íesù mhuwiex Alla, imma kreatura, jiÍifieri, li Hu kien maÓluq! Imma l-Kelma ta’ Alla turina Ðar li íesù Hu kemm Alla u kemm bnie-dem! L-iÚball isir Æaliex dawn in-nies, ma jaÆrfux iÚ-ÚewÍ naturi ta’ íesù, dik ta’ Alla u dik ta’ bniedem.

KRISTU BóALA FIGURA STORIKA

Is-serje ta’ Írajjiet li kellhom iwasslu li íesù jsir l-aktar figura storika u maÆrufa fid-dinja kellhom jib-dew fl-ewwel seklu fil-Palestina. Hemm erba’ indika-turi primarji ta’ dan il-fatt. L-ewwel, meta Danjel kien mistoqsi mis-sultan Nebukadnessar biex jinterpreta l-Óolma immaÍinattiva Óafna tieÆu, Danjel irrivela li Alla kien se jwaqqaf is-saltna tal-Messija matul iÚ-Úmien ta’ l-Imperu Ruman (jiÍifieri, ir-raba’ saltna ir-rappreÚentata fil-Óolma tas-sultan; ara Danjel 2:24-25). Il-Óakma Rumana tal-Palestina bdiet fis-sena 63 Q.K., u kompliet sas-sena 476 W.K. It-tieni, il-Kristu kien imwieÆed li kellu jiÍi qabel “max-xettru” jkun tneÓÓa minn íuda (íenesi 49:10). Studenti tal-Bibbja jaÆrfu li din il-profezija Æandha riferenza Æall-Messija (“Shilok”) li jasal qabel mal-Lhud tilfu s-sovranità nazzjonali taÆhom u s-setÆa Íudizzjarja taÆhom (ix-“xettru” ta’ íenesi 49). GÓalhekk, Kristu kellu jiÍi

64

qabel mal-Lhud jitilfu s-setÆa taÆhom biex jesegwix-xu l-kastig kapitali (íwanni 18:31). Meta Ruma neÓÓiet lil Arkelaws fis-sena 6 W.K., Koponjus kien impoÍÍi bÓala l-ewwel prokuratur tal-Lhudija. Ta’ inte-ress, “il-prokuratur kellu s-setÆa ta’ Íurisdizzjoni dwar il-kastig kapitali” (Solomon, 1972, 13:117). GÓalhekk, Kristu kien imbassar li kellu jiÍi f’xi Úmien qabel is-sena 6 W.K. (ara wkoll McDowell, 1972, p.p. 176-178). It-tielet, Danjel bassar li l-Messija jÍib fit-tmiem is-“sagrifiÐÐju u l-offerti” qabel il-qirda ta’ íerusalem (Danjel 9:24-47 u Mattew 24:15; ara wkoll Jackson, 1997). L-istorja tirreÍistra lit-Tempju kien meqrud Æal kollox minn Ruma fis-sena 70 W.K. Ir-raba’, il-Messija kellu jitwieled f’Betlehem tal-Lhudija (Mikea 5:2). Hija wkoll kustjoni ta’ reÍistrar li íesù twieled f’Betlehem waqt li l-Palestina kienet taÓt il-Óakma Rumana, qabel íuda tilfet is-setÆa Íudizzjali, u qabel il-qirda ta’ íerusalem (ara wkoll Mattew 2:3-6; Luqa 2:2-6).

KRISTU FIT-TESTMENT IL-QADIM It-Testment il-Qadim u t-Testment il-ídid juru stam-

pa ta’ Kristu li tippreÚenta xhieda ta’ valur kbir Æall-persuna li tixtieq li twieÍeb il-mistoqsijiet, “X’taÓsbu intom dwar Kristu?,” u “Iben min hu?” F’Isaija 7:14, per eÚempju, il-profeta iddikjara li verÍni titqal, u tiled iben u ssemmih “GÓimmanu-El” li jfisser “Alla maÆ-na” (profezija li kienet imwettqa fit-twelid ta’ íesù Kristu; Mattew 1:22-23). Wara, Isaija rrifera Æal dan l-Iben bÓala “Alla Qawwi” (Isaija 9:6). Fil-fatt, fis-sena lis-sultan GÓuÚÚija miet, Isaija ra “lill-Mulej” qieÆed

65

bil-qieÆda fuq tron (ara Isaija 6). MeÆlub b’din ix-xena, il-qaddej ta’ Alla esklama:

“JaÓasra Æalija, mitluf jien;…Æax Æajnejja raw lis-Sultan, lill-Jahweh ta’ l-eÚerÐti” (Isaija 6:5)

Fit-Testment il-ídid, íwanni kiteb,

“Dawn il-ÓwejjeÍ qal Isaija, meta ra l-glorja tieÆu (ta’ Kristu) u tkellem fuqu” (íwanni 12:41).

Isaija ÓeÍÍeÍ lill-poplu ta’ Alla biex iqaddsu lil “Mulej ta’ l-eÚerÐti” (Isaija 8:12-14). Barra minn dan, “Yahweh ta’ Isaija kellu jsir Íebla ta’ tiÍrif u blata ta’ tfixkil (Isaija 8:14), deskrizzjoni li l-kittieba tat-Test-ment il-ídid applikawha Æal Kristu (Rumani 9:33; 1 Pietru 2:8). Isaija bassar li íwanni l-Battista kellu jÓejji t-triq Æall-miÍja ta’ YAHWEH (40:3) (Xi wÓud juÚaw l-Isem “Jehovah” imma dan mhuwiex fl-oriÍinal. Jeho-vah beda jintuÚa fis-seklu tlettax fejn patri Kattoliku ta’ l-Ordni Dumnikana, C.E. Raymundus Martini, uÚah fil-ktieb tiegÓu Pugeo Fidei tas-sena 1270. Ara wkoll “The Kingdom Interlinear Transaltion of the Greek Scrip-tures” foreword, p. 23, fejn gÓid: “While inclining to view the pronunciation “Yah-weh’” as the more correct way, we have retained the form “Jehovah” because of people’s familiarity with it since the 14th century…”). Huwa maÆruf sewwa li íwanni kien dak li Óejja t-triq Æal Kristu (Mattew 3:3; íwanni 1:23).

Isaija wera lil Kristu mhux biss bÓala “óaruf” li ma fetaÓx fommu (Isaija 53:7 ), imma bÓala raÍel li “qasba mÍelÍla ma jiksirhiex, musbieÓ inemnem ma jitfiÓx”

66

(Isaija 42:3; Mattew 12:20). J.W. McGravey spjega din it-tixbiha f’dawn il-versi kif Íej:

Qasba mÍelÍla, lanqas m’Æandha saÓ-Óa biex tieqaf dritta...musbieÓ inem-nem, il-fjamma tieÆu spiÐÐat u n-nar tieÆu kwaÚi ntefa’, sewwa din tirrapp-reÚenta lill-morda, zopop, u Æomja li kienu miÍjuba Æand íesù bÇx ikunu mfejqa. …Hu jfejjaq il-feriti taÆhom u jrewwaÓ l-enerÍiji taÆhom li qed imutu fi fjamma (1875, p. 106).

Kittieba oÓra tat-Testment il-Qadim illuminaw lil Kristu fil-kitba taÆhom ukoll. Is-salmista ssuÍÍerixxa li Hu jkun maÆruf bÓala mÓeÍÍeÍ Æall-Óaqq (Salm 69:9), li jkun mibÆud minÆajr ebda kawÚa (Salm 22), u li Hu jittrijonfa fuq il-mewt (Salm 16:8-11). Danjel irrifera Æall-miÍja tas-saltna TieÆu bÓala waÓda li “tibqa’ Æal dejjem” (Danjel 2:44). L-istampa ta’ Kristu tal-profeti kienet intenzjonata mhux biss biex tbassar il-miÍja TieÆu, imma biex taÆmlu aktar viÚibbli Æan-nies fiÚ-Úminijiet tat-Testment il-ídid ukoll.

KRISTU FIT-TESTMENT IL-íDID It-Testment il-ídid huwa l-istess espliÐitu fil-kumm-

entarju tieÆu dwar il-Kristu, u joffri konferma esten-siva tad-dikjarazzjonijiet tat-Testment il-Qadim dwar Kristu. Il-profeti pinÍew lill-Messija bÓala mÆoddi mhux Íust, bl-uÍiÆ, u li Óa post oÓrajn (Isaija 53:4-6; Salm 22). Fit-Testment il-ídid, l-appostlu Pawlu irri-peta dak il-fatt fejn qal:

67

“BÓalma wkoll jÆid David li mbierek hu l-bniedem, li Alla jÆoddlu l-Óaqq minÆajr opri. Billi jÆid: Imberkin dawk li Ótijiethom maÓfura, u li dnu-biethom mÆottija. Imbierek ir-raÍel li l-Mulej ma jÆoddlux dnub” (Rumani 5:6-8).

Il-profeti bassru li Hu jkun ittradut minn Óabib (Salm 41:9) Æal sempliÐiment tletin biÐÐa tal-fidda (úakkarija 11:12), u íesù hekk kien ittradut (Luqa 22:47-48; Mat-tew 26:15). Huma qalu li íesù jkun imwaqqa’ ÆaÚ-Úufjett (Salm 22:7-8), jobÚqulu (Isaija 50:6), meqjus fost kriminali komuni (Isaija 53:12), ikun imniffed (úakkarija 12:10), u abbandunat minn Alla (Salm 22:1), u Hu hekk kien (Luqa 23:35; Mattew 26:67; 27:46; Mark 15:27-28; íwanni 19:37; 20:25; Mark 15:34). MinÆajr ebda spjega, profeta ispirat bassar li l-idejn tal-qaddej ibati u riÍlejh ikunu mniffda (Salm 22:16). Rivelazzjoni aktar wara tirrivela r-raÍuni Æal stqarrija bÓal din: Hu kien imsammar ma’ salib (Luqa 23:33).

Il-profeti kienu qalu li íesù jkun imqajjem mill-mewt biex b’hekk ikun jista’ joqÆod fuq it-tron ta’ David (Isaija 9:7). Dan Íara, kif qal Pietru fil-priedka tieÆu f’Pentekoste wara l-qawmien ta’ íesù (Atti 2: 30). Hu jmexxi jew jaÓkem, mhux lil íuda, imma l-aktar saltniet qawwija fuq l-Art. BÓala Sultan, Kristu kellu jaÓkem (mis-sema) is-saltna li “qatt ma tkun meq-ruda” u li “tfarrak u teqred dawn is-saltniet kollha [tad-dinja], u hi tibqa’ Æal dejjem” (Danjel 2:44). It-Test-ment il-ídid jistabbilixxi l-leÍittimità tas-saltna TieÆu (Kolossin 1:13; 1 Korintin 15:24-25). Is-suÍÍetti tal-

68

qasam irjali TieÆu kellhom ikunu minn kull nazzjon fuq l-Art (Isaija 2:2), u kienu pprofetizzati biex igawdu Óajja ta’ paÐi u armonija li tinjora xi jew kull distinz-jonijiet umani, preÍudizzji, jew inklinazzjonijiet (Isaija 2:4; Galatin 3:28). Dan is-Sultan ikun imlibbes mhux fil-vjola rjali ta’ sultan karnali, imma fil-libsa umli ta’ qassis qaddis (Salm 110:4; Lhud 5:6). BÓal Melkise-dek, il-Messija, kellu jkun kemm Qassis u kemm Sultan (íenesi 14: 18), jiggarantixxi lis-suÍÍetti TieÆu jkunu jistÆu jersqu lejn Alla minÆajr l-indÓil ta’ klassi ta’ xi kleru. Minflok, kif jafferma t-Testment il-ídid, il-Kris-tjani joffru t-talbiet taÆhom direttament lil Alla per-mezz tas-Sultan taÆhom, íesù Kristu—li jidÓol Æali-hom (Mattew 6:9; íwanni 14:13-14; 1 Timotju 2:5; Lhud 10:12, 19-22). Ikun impossibbli Æall-kittieba tat-Testment il-ídid li jipprovdu tweÍibiet aktar Ðari milli huma pprovdew Æall-mistoqsijiet li Kristu staqsa lill-FariÚej.

KRISTU BóALA BNIEDEM L-Iskrittura tÆallem li íesù kellu ÚewÍ naturi—

natura divina u natura umana. Dan huwa importanti Óa-fna li wieÓed jaÆraf sewwa Æaliex jekk ma nifhmux sewwa dawn iÚ-ÚewÍ naturi, nistÆu naqÆu fl-istess Úball li Óafna waqÆu fih, jiÍifieri, jew nÆidu li íesù Kristu mhuwiex Alla, kif fil-fatt jÆidu xi wÓud, jew inkella nÆidu li Marija hija omm Alla, kif ukoll jemmnu Óafna. Dawn iÚ-ÚewÍ stqarrijiet it-tnejn huma Úbaljati u r-raÍuni li huma Úbaljati hija Æaliex dawk li jsostnuhom ma jaÆmlux distinzjoni bejn dawn iÚ-ÚewÍ naturi ta’ íesù Kristu.

69

1. BÓala EÚistenza Eterna (Isaija 9:6; Mikea 5:2; íwanni 1:1), íesù Kristu kien Alla; madankollu, Hu sar bniedem (íwanni 1:14; 1 Timotju 3:16; 2:5), maÆ-mul fix-xbieha tal-Íisem tad-dnub (Rumani 8:3), Æal-kemm minÆajr dnub (Lhud 4:15). Isaija osserva li Kristu kellu jkun “raÍel” (bniedem) tan-niket, u maÆf-us bil-mard.” Li jikber “bÓala rimja tarija, u bÓal Æerq li joÓroÍ mill-art” (Isaija 53:2-3).

2. BÓala bniedem, il-profeti qalu, Kristu kellu jkun in-nisel tal-mara (íenesi 3:15), u dixxendent ta’ Abra-ham, IÚakk, íakobb, u David (íenesi 22:18; 26:4; 28: 14; 2 Samwel 7:12-13). It-Testment il-ídid jikkonfer-ma li Hu kien imwieled minn mara (Galatin 4:4) li kienet verÍni (Mattew 1:23), u li Hu kien dixxendent ta’ Abraham, IÚakk, íakobb, u David (Mattew 1:1-19). L-appostlu íwanni qal li íesù sar bniedem u Æammar fost il-bnedmin (íwanni 1:14). Pawlu kiteb li Kristu kien “maÆmul fix-xbieha tal-bnedmin” (Filippin 2:7-8). Mill-poÚizzjoni TieÆu bÓala tabib, Luqa kiteb li Kristu:

“kiber fil-Æerf u fit-tul, u fil-grazzja ma’ Alla u mal-bnedmin” (Luqa 2:52).

Hu kien jista’ jitÆallem (Lhud 5:8). Hu kien esperjen-za l-ÍuÓ (Mattew 4:2), l-Æatx (íwanni 19:28), l-Æeja (íwanni 4:6), ir-rabja (Mark 3:5), frustrazzjoni (Mark 9:19), ferÓ (íwanni 15:11), dieqa (íwanni 11:35), u niket (Luqa 19:41; Lhud 5:7). íesù kien “imÍarrab f’kollox bÓalna iÚda bla dnub” (Lhud 4:15). IÚda l-aktar ta’ sinjifikat huwa li Hu kien jista’ jmut (Mark 15:44). F’kull rispett, íesù kien uman daqs kemm aÓna umani

70

aÓna, li huwa Æaliex Hu kien jista’, u hekk Æamel, irrefera GÓalih innifsu bÓala “Bin il-Bniedem” (ara Mattew 1:20; 9:6; eÐÐ.).

IÚda l-impatt li kellu íesù fuq id-dinja ma kienx minÓabba d-dehra fiÚika TieÆu. Fil-fatt, Isaija qal minn qabel li Hu:

“Ebda sura ma kellu, u ebda Ímiel biex inÓarsu lejh, jew xi sura biex nitÆaxx-qu bih” (Isaija 53:2)

X’differenza mill-Óafna stampi fejn juru lil íesù bÓala raÍel ta’ Ímiel fiÚiku u wiÐÐ mill-isbaÓ! Pjuttost, kienu n-natura u l-karattru TieÆu li gÓamluh daqshekk li jsa-ÓÓar, figura li tant tikkmanda, u tant tistÓoqq l-unur, ir-rispett, u l-qima. Hawn aÓna naraw raÍel—imma mhux raÍel komuni, Æaliex Hu huwa l-uniku bniedem li kien imwieled minn verÍni (Isaija 7:14; Mattew 1: 18), u li fuqu l-profeti ispirati kellhom il-kuraÍÍ japplikaw l-isem ivvenerat ta’ “JaÓweh” (Isaija 40:3).

L-EMOZZJONIJIET TA’ íESÙ Deskrizzjoni

B’Úieda ma’ li kellu natura divina, íesù Kristu kien ukoll laÓam u demm (íwanni 1:14), kreatura umana. GÓalhekk Hu qasam magÓna l-limiti kollha ta’ l-emoz-zjonijiet umani. Hu kien jista’ jkun ferÓan u mnikket. X’Ðirkustanzi tal-Óajja gÓamlu lill-Mulej tagÓna jibki? X’gÓamlu ferÓan? Studju ta’ din it-tema huwa kemm eÐÐitanti u li jippremja.

Il-ktieb ta’ Isaija (kif rajna aktar qabel) profetika-ment jitkellem dwar il-Mulej íesù bÓala “raÍel” (bnie-

71

dem) tan-niket, u maÆfus bil-mard.” (Isaija 53:2). Tliet darbiet fit-Testment iil-ídid hemm ir-rakkont ta’ íesù jibki. óalli nikkunsidraw kull wieÓed minn dawn.

1. íwanni 11:25 (li hu l-iqsar vers fil-Bibbja kollha) jgÓid bl-aktar mod qawwi:

“U íesù beka.”

It-terminu Grieg gÓal “beka” huwa darkuo, uÚat biss f’dan il-vers ta’ íwanni. Dan letteralment ifisser “li xxerred id-dmugÓ.” Dan jissuÍÍerixxi biki silenzjuÚ u li ÓiereÍ minn qalb maqsuma. L-okkaÚjoni ta’ din ix-xena ta’ qsim-il qalb hija f’konnessjoni mal-mewt ta’ LaÚÚru. X’kien li ÍiegÓel id-dmugÓ tal-Mulej joÓroÍ f’dak il-waqt? ðertament li ma kienx in-niket ta’ nuqqas ta’ tama gÓal LaÚÚru gÓaliex aÓna naqraw fl-1 Tessaloni-kin 4:13,

“IÚda ma rridkomx ma tkunux tafu, Óu-ti, fuq dawk li huma reqdin fil-mewt, biex ma ssewdux qalbkom, bÓal oÓ-rajn li m’gÓandhomx tama.” (Enfasi tiegÓi.)

LaÚÚru kien fi stat ta’ eÚistenza aÓjar. Lanqas ma kien il-biki ta’ xi Óadd li kien fi stat waÓdu, gÓaliex il-Mulej kien jaf li l-Óabib TiegÓu se jkun lura mal-familja u l-Óbieb tiegÓu preÚentament.

Xi wÓud issuÍÍerew li íesù beka minÓabba li Hu gÓaraf li Hu kien se jÍib lura lil LaÚÚru gÓall-Óajja ta’ tbatija (íwanni 12:10). IÚda, aktar tista’ tkun il-veduta li tissuÍÍerixxi li íesù beka minÓabba simpatija pura gÓal dawk li qalbhom kienet maqsuma f’dak il-waqt. íwanni jikteb:

72

“Mela meta íesù raha tibki, u l-Lhud li Íew magÓha jibku wkoll, tniegÓed fl-ispirtu, u kien imqanqal, u qal, Fejn qegÓidtuh?” (íwanni 11:33-34).

Hu ta’ faraÍ kbir li l-Qassis il-Kbir tagÓna jaqsam magÓna s-sentimenti tagÓna (Lhud 2:17). Jekk irridu li nkunu bÓal Kristu, aÓna gÓandna nitgÓallmu li tassew nissimpatizzaw ma’ oÓrajn (Rumani 12:13).

2. Meta l-Iben ta’ Alla ikkontempla d-destin li kien qiegÓed jersaq fuq il-maÓbuba TiegÓu íerusalem, Hu beka b’mod li jinstama’ (gÓax hekk tindika l-kelma Griega klaio) f’dieqa Íenwina. Luqa jgÓidilna,

“U meta qorob, lemaÓ il-belt, u beka gÓaliha” (Luqa 19:41).

MingÓajr dubju, il-Mulej hawn ra niket kbir hekk kif Hu antiÐipa l-orruri li kellhom jinÚlu fuq il-Lhud ribell-uÚi li kienu fix-xifer li joqtlu lill-Messija tagÓhom stess. Aktar traÍiku saÓansitra mit-tbatija fiÚika tagÓhom stess kien l-aÓÓar riÐeviment ta’ l-gÓadab ta’ Alla bÓala kon-segwenza tad-diÚÚubbidjenza tagÓhom (Mattew 23:34-36; 1 Tessalonikin 2:16). Tassew, aÓna wkoll gÓandna nitnikktu gÓall-mitlufin.

3. GÓalkemm ir-rakkonti tal-VanÍeli ma jsemmux speÐifikament dan, kittieb ieÓor ispirat jindika li íesù beka f’dawk is-siegÓat mudlama qabel il-kurÐifissjoni. Il-kittieb ta’ l-Ittra lil-Lhud jgÓid,

“Hu, li fil-jiem tal-Íisem tiegÓu, meta offra talb tÓannin b’leÓen gÓoli u bid-dmugÓ lil dak li seta’ jsalvah mill-

73

mewt, kien mismugÓ minÓabba t-tjieba tiegÓu” (Lhud 5:7).

Jista’ jkun lid-dmugÓ TiegÓu kien gÓall-bnedmin mit-lufa li lanqas biss ma kienu jagÓtu kaÚ gÓat-traÍedja li kienet se ssir. Probabbilment, iÚda, il-biki TiegÓu rrif-letta wkoll il-biÚa’ kbir tar-ruÓ qaddisa TiegÓu hekk kif Hu kkontempla fuq li kellu jarfa’ l-konsegwenzi tad-dnub fuq l-gÓuda misÓuta (Galatin 3:13; Lhud 12:2). Jista’ jkun li kien hemm konnessjoni bejn id-dmugÓ TiegÓu u dik l-gÓajta ta’ agunija mis-salib, “Alla tiegÓi, Alla tiegÓi, gÓaliex tlaqtni.” (Mattew 27:46.)

GÓaliex l-Iskrittura tpoÍÍi importanza fuq in-natura umana ta’ Kristu? Kieku Kristu ma sarx bniedem, Hu ma kienx ikun jista’ jmut. Id-Divinità, bÓala essenza safja spiritwali, tippossiedi l-immortalità. Fl-Ewwel Timotju 6:16 naqraw,

“Li hu biss ma jmut qatt u jÆammar f’dawl li Óadd ma jista’ jersaq lejh, hu li ebda bniedem qatt ma rah u anqas qatt jista’ jarah. Lilu ÍieÓ u setÆa Æal dejjem! Amen”

Il-kittieb ta’ Lhud jaÆmilha Ðara b’mod ta’ l-ÆaÍeb li Kristu Óa “Íisem u demm” biex:

“b’mewtu jeqred is-setÆa ta’ dak li kellu l-mewt f’idejh, jiÍifieri, ix-xitan” (Lhud 2:14).

Kieku Kristu ma mietx, ma kien ikun hemm ebda Ólas bi tpattija, ebda maÓfra tad-dnubiet—il-familja umana kienet tkun mitlufa bla ebda tama Æal dejjem! Grazzi Æal Alla Æall-umanità ta’ Kristu.

74

KRISTU BóALA ALLA IÚda, l-Iskrittura ma titkellimx biss dwar Kristu bÓa-

la bniedem. L-Iskrittura taÆraf ukoll in-natura divina TieÆu. F’Óafna mill-waqtiet, fejn f’xi traduzzjonijiet tal-Bibbja nisbu l-isem “Jehovah,” li fl-oriÍinal huwa YHWH, dan huwa applikat Æall-ewwel Persuna tad-Divinità (jiÍifieri, il-Missier—Mattew 28:19). Per eÚempju,

“Yahweh jÆid lil Sidi: OqÆod fuq il-lemin tieÆi, sama nqieÆed l-Æedew-wa tieÆek mirfes taÓt riÍlejk” (Salm 110:1).

íesù wara spjega li dan il-vers juri lill-Missier qieÆed jindirizza lil Kristu (Luqa 20:42).

Madankollu, l-isem “Yahweh” huwa wÚat ukoll f’okkaÚjoni biex jirriferi Æal Kristu. Per eÚempju, Isaija ipprofetizza dwar il-missjoni ta’ íwanni l-Bat-tista:

“LeÓen ta’ wieÓed iÆajjat: hejju t-triq Æal Yahweh fid-deÚert; wittu Æal Alla taÆna moÆdija fix-xaÆri” (Isai-ja 40:3; Mattew 3:3; Mark 1:3; Luqa 3: 4).

íwanni l-Battista kien mibÆut biex jipprepara t-triq Æal Kristu (íwanni 1:29-34). IÚda Isaija qal li íwanni l-Battista kien mibÆut biex ihejji t-triq Æal YaÓweh. GÓalkemm xi wÓud ma jaÐÐettawx id-Divinità tal-Mulej tagÓna íesù Kristu, huma jippruvaw idawru dan il-kliem ta’ Isaija billi jaÆmluh interpretazzjoni li tik-kontradixxi t-taÆlim Ðar ta’ l-Iskrittura Mqaddsa dwar

75

dan is-suÍÍett, imma biÐ-Ðar, l-Iskrittura tÆid li íesù Kristu u Yahweh huma l-istess. Huwa minnu li íesù qal, “…Missieri akbar minni” (íwanni 14:28b), iÚda huwa minnu wkoll li íesù qal, “Jiena u Missieri ÓaÍa waÓda aÓna” (íwanni 10:30). Jekk aÓna ma nifhmux iÚ-ÚewÍ naturi ta’ Kristu allura dawn iÚ-ÚewÍ siltiet ma nifhmuhomx u naÆmlu l-Iskrittura tikkontradixxi lilha nfisha! Dwar dan nitkellmu aktar ’il quddiem.

Il-kittieb ta’ Lhud ikkwota l-Missier bÓala li qieÆed jindirizza lil Ibnu f’dan il-mod:

“U, Int, Mulej [Yahweh—Salm 102: 25], fil-bidu qeÆidt is-sisien ta’ l-art; u xoÆol idejk huma s-smewwiet” (Lhud 1:10).

Mhux biss dan il-vers japplika l-isem “Yahweh” Æal íesù Kristu, imma dan attwalment jattribwixxi l-kwot-azzjoni Æall-fomm ta’ Alla. GÓal darb’oÓra, íesù u Jahweh huma wÚati li jfissru l-istess.

Barra minn dan íesù tkellem u aÍixxa bÓala Alla. Hu afferma li Hu kien “ÓaÍa waÓda” mal-Missier:

“JÇn u l-Missier aÓna ÓaÍa waÓda” (íwanni 10:30).

F’dan il-kapitlu, waqt li íesù kien qieÆed jÆid dan il-kliem il-Lhud riedu jÓaÍÍruh u r-raÍuni Æal dan kienet Æaliex, tÆidilna l-ispirazzjoni nfisha, fejn naqraw minn vers 31 sa 33,

“Il-Lhud reÍÆu qabdu l-Íebel biex iÓaÍÍruh. Imma íesù qalilhom: “Kien hemm Óafna Æemejjel tajba li jiena wrejtkom minÆand il-Missier; Æal

76

liema Æemil minnhom tridu tÓaÍÍ-runi? WeÍbuh il-Lhud: “Mhux Æal xi Æemil tajjeb irridu nÓaÍÍruk, iÚda minÓabba d-daÆwa li dÆajt, u Æax int, li mintix Ólief bniedem, qieÆed taÆmel lilek innifsek Alla.” (enfasi tiegÓi.)

Hawn íesù iddikjara li Hu tassew kien Alla imma l-Lhud li kienu jafu sewwa li kien hemm Alla wieÓed u qalulu li Hu kien qieÆed jidÆi. AÓna nafu sewwa li íesù ma kienx qieÆed jidÆi imma kien qieÆed jÆid il-verità Æaliex Hu tabilÓaqq kien Alla (íwanni 1:1; Rumani 9:5; Lhud 1:6, 8; eÐÐ.). GÓalkemm xi wÓud li ma jaÐÐettawx li íesù Hu Alla u jippruvaw li jpoÍÍuh fl-istess livell ta’ l-allat l-oÓra msemmija fil-versi ta’ wara, jiÍifieri, íwanni 10:34, 35, dawn huma Úbaljati Æal kollox Æaliex f’EÚodu Æandna l-mistoqsija minn Mosè u minn ulied IÚrael, waqt li Æannew lil Alla,

“Min hu bÓalek, o Mulej, fost l-allat? …” (EÚodu 15:11).

Il-konkluÚjoni li wieÓed jista’ jasal Æaliha, mela, hija din: Jew íesù Hu tassew Alla li Jista’ Kollox, jew inkella Hu wieÓed minn dawk ta’ “fost allat.” óaÍa bÓal din hija assurda li wieÓed jemmina. Satana wkoll hu msejjaÓ alla imma Ðertament li íesù mhuwiex fl-istess livell ta’ Satana bÓala Alla! Yahweh, permezz ta’ Isaija qal,

“…Qabli l-ebda Alla ma ssawwar, u lanqas Óadd ma jkun hemm warajja” (Isaija 43:10b).

77

Jekk Kristu kien imsawwar wara Alla, jiÍifieri li kien maÓluq, u Hu msejjaÓ Alla Æal bosta drabi (Isaija 9:6; Mattew 1:23; íwanni 1:1; 10:30-33; Lhud 1:8; eÐÐ.), allura jew Yahweh kien Úbaljat, Æaliex issawwar Alla ieÓor warajh li hu Kristu íesù jew inkella Kristu íesù tabilÓaqq Hu Alla. U hekk hu Æaliex Alla jÆid li “ma hemmx Alla ÇÓor Æajri” (Isaija 44:6). Fil-fatt, f’Isaija 44:8b, Alla jÆid,

“…Hemm xi alla ieÓor Æajri, jew xi blata oÓra Óliefi? Jekk hemm, ma nafx.”

AÓna nafu li Alla waÓdu Hu l-blata (Dewteronomju 32:1-4; 2 Samwel 22:13, 32; Salm 18:2; 31:3; 78:34-35; 80:26; Isaija 17:10-11). Imma Alla qal li “ma jafx li hemm oÓra.” Mela jekk hemm oÓra, jew din hi Alla jew ma jistax ikun li hemm Æaliex Alla jaf kollox u Hu qal li ma hemmx oÓra li jaf biha. Kristu Hu msejjaÓ blata wkoll fl-Iskrittura Mqaddsa u dan juri li tassew Hu Alla (ara Mattew 16:17-19; Isaija 28:16; Atti 4:11-12; 1 Korintin 10:4; Numri 20:1-11; Efesin 2:20-22; 1 Pietru 2:6-8). Dan Æandu jkun eÚempju Ðar biÚÚejjed dwar id-Divinità ta’ íesù Kristu. Ikun kollu gÓal xejn li xi Óadd jipprova jÍib xi eÚempji dwar li l-Iskrittura ssemmi allat oÓra, u gÓalhekk, Kristu hu alla! Alla veru WieÓed hemm u jekk Kristu mhuwiex dak l-Alla veru allura Hu alla falz! Temmen int li Kristu Hu alla falz?

Ukoll, biex íesù Kristu juri kemm Hu kien tassew Alla, Hu Óafer id-dnubiet—prerogattiva ta’ Alla waÓdu. Naqraw fil-VanÍelu ta’ Mark,

78

“Meta ra l-fidi taÆhom, íesù qal lill-mifluÍ: “Ibni, dnubietek maÓfura.” Mela kien hemm bil-qieÆda xi wÓud mill-kittieba, u f’qalbhom bdew jÆi-du: Dan kif qieÆed jitkellem hekk? Dan qieÆed jidÆi! Min jista’ jaÓfir-hom id-dnubiet Ólief Alla waÓdu?” (Mark 2:5-7, enfasi tieÆi).

Mela, jew íesù kien tabilÓaqq Alla, inkella kien ikun tassew qieÆed jidÆi li kieku ma kienx!

óaÍa oÓra li turi kemm íesù kien tassew Alla, kellu n-natura Divina ta’ Alla, hija li Hu aÐÐetta l-qima tal-bnedmin li din Æandha tinÆata biss lil Alla. (Mattew 4:10; Atti 10:25; Rivelazzjoni 19:10; 22:8-9). íwanni jÆid dwar ir-raÍel aÆma mit-twelid,

“U qal: Mulej, nemmen. U tah qima” (íwanni 9:38).

F’Lhud 1:6, ukoll Æandna eÚempju Ðar Óafna kemm Kristu Hu tassew Alla, Naqraw, fejn Alla qal,

“óa jqimuh l-anÍli kollha ta’ Alla.” GÓall-anÍli tieÆu jÆid: “L-anÍli tieÆu jaÆmilhom irjieÓ lill-qaddejja tieÆu ilsna tan-nar.” Imma Æall-Iben jÆid: “It-Tron tieÆek, O Alla, Æal dejjem ta’ dejjem, ix-xettru tal-Íustiz-zja hu x-xettru ta’ saltnatek.” (Lhud 1: 6-8; enfasi tiegÓi)

Xi wÓud jÆallmu li íesù Kristu fl-Iskrittura Hu l-anÍlu Mikiel. IÚda dan il-kliem minn fomm Alla Nnifsu juri kemm dan it-taÆlim huwa Úbaljat. Meta jgÓid “l-

79

anÍli KOLLHA” jfisser li Kristu mhuwiex anÍlu Æa-liex il-qima Æandha tkun lil Alla WaÓdu u l-anÍli ma jaÐÐettawx qima (Rivelazzjoni 22:8-9) lanqas il-bned-min, kif diÍa rajna aktar qabel (Atti 10:25-26). Kristu aÐÐetta l-qima u dan Æamlu Æaliex Hu tassew Alla (ara Mattew 2:2, 8, 11; 8:2; 9:18; 14:33; 15:25; 20:20; 28:9, 17; eÐÐ.).

Ukoll, íesù Kristu Hu msejjaÓ “Alla” Æal bosta drabi fit-Testment il-ídid kif ukoll fil-Qadim. Fi íwa-nni 1:1, Dak li sar bniedem u Æammar fost il-bnedmin (íwanni 1:14), il-Bibbja tÆid, “…Il-Kelma kienet Alla.” U fi íwanni 20:28, wieÓed mid-dixxipli TieÆu, Tumas, wara li ra xhieda Ðara Æall-qawmien tal-Mulej qal, “Mulej tieÆi u Alla tieÆi!” Sinjifikament, u b’mod xieraq, Kristu aÐÐetta dak li qal Tumas. Ðerta-ment li Tumas kien jaf li hemm Alla wieÓed, imma l-ispirazzjoni poÍÍiet il-kliem ta’ Tumas fil-Kelma ta’ Alla, il-Bibbja Mqaddsa, Æaliex Alla kien jaf li jasal iÚ-Úmien li Kristu ma jkunx aÐÐettat bÓala Alla li Jista’ Kollox u ried li juri Ðar li Hu tabilÓaqq Alla. Skritturi oÓra li juru Ðar li Kristu Hu Alla, eÚempju, Rumani 9:5,

“Li tagÓhom huma l-patrijarki, li minn-hom skond il-Íisem, Íie Kristu, li hu fuq kollox, Alla mbierek gÓal dejjem. Amen.” (enfasi tiegÓi.)

“Imma gÓall-Iben qal: It-tron tiegÓek, o Alla, hu gÓal dejjem ta’ dejjem: xett-ru ta’ Óaqq hu x-xettru ta’ saltnatek.” (Lhud 1:89.)

Ara wkoll Filippin 2:5-10; Kolossin 1:15.

80

×AúLIET DWAR ID-DIVINITÀ TA’ KRISTU

Meta íesù kien meÓud quddiem il-kunsill tas-San-hedrin, il-qassis il-kbir Lhudi staqsih:

“Inti l-Kristu, Bin l-Imbierek?” (Mark 14:61).

GÓal dik il-mistoqsija Kristu wieÍeb sempliÐiment,

“Jiena hu” (Mark 14:62).

B’Óarsa lejn in-natura eÚaltata Æal stqarrija bÓal din, u r-riÚultati uniÐi taÆha, hemm biss tliet veduti possibbli li wieÓed jista’ jÚomm f’riferenza Æall-istqarrija ta’ Kristu li jkun Divinità: (1) Jew Hu kien giddieb u attur qarrieqi (2) Jew Hu kien raÍel miÍnun; jew (3) Hu kien eÚattament Dak li qal li Hu kien.

Fil-ktieb tieÆu, Evidence That Demands a Verdict, (Xhieda Li Titlob Verdett), Josh McDowell intitola kapitlu wieÓed: “The Trilemma—Lord, Liar, or Luna-tic?” (It-Trilemma—Mulej, Giddieb, jew MiÍnun?). L-iskop tieÆu kien biex juri li, tikkonsidra n-natura gran-djuÚa ta’ l-istqarrijiet ta’ Kristu, Hu jew kien giddieb, jew miÍnun, jew il-Mulej. Dawk li ma jaÐÐettawx lil Kristu bÓala Alla jÆidulek ‘Iva, Kristu Hu Mulej’, im-ma huma ma jirrealizzawx li hemm biss Mulej wieÓed u mhux tnejn. L-Appostlu Pawlu jÆid, “Mulej wieÓed …” (Efesin 4:5), kif ukoll “Alla wieÓed” hemm (Efesin 4:6), imma fl-Iskrittura Mqaddsa Kristu Hu l-Mulej kif ukoll Alla Hu l-Mulej (ara Rumani 10:12-13). McDow-el introduÐa l-kapitlu tieÆu fuq id-divinità ta’ Kristu bi kwotazzjoni mill-apoloÍista famuÚ IngliÚ ta’ l-Univer-sità ta’ Cambridge, C.S. Lewis, li kiteb:

81

Jiena hawn qieÆed nipprova bÇx nev-ita lil xi Óadd milli jÆid il-ÓaÍa tabil-Óaqq minÆajr ebda Æaqal lin-nies ta’ spiss jÆidu Dwaru: “Jiena lest li naÐÐ-etta lil íesù bÓala Æalliem kbir mora-li, imma jiena ma naÐÐettax it-talba TieÆu li Hu Alla.” Din hija l-unika ÓaÍa li m’Æandniex nÆidu. Bniedem li sempliÐiment kien bniedem u qal ix-xorta ta’ ÓwejjeÍ li qal íesù ma jkunx Æalliem kbir morali. Hu jew ikun mi-Ínun—fuq livell tal-bniedem li jÆid li huwa bajda mfesdqa—jew inkella hu jkun ix-Xitan ta’ l-Infern. Int Æandek taÆmel l-ÆaÚla tieÆek. Jew dan ir-raÍel kien u Hu, l-Iben ta’ Alla: jew in-kella raÍel miÍnun jew xi ÓaÍa aÆar. Inti tista’ ÚÚommu bÓala ibleh, inti tis-ta’ tobÚoqlu; jew tista’ tinÚel f’riÍlejh u ssejjaÓlu Mulej u Alla. Imma Óalli ma niÍux b’xi bluha setÆana dwar li Hu jkun Æalliem kbir uman. Dan Hu ma ÓalliÓx miftuh Æalina. Hu m’Æandux il-Ósieb li jaÆmel dan (1952, pp. 40-41).

Kien Kristu Giddieb? Kien Kristu giddieb? ðarlatan? “Manipulatur messja-niku”? Hugh J. Schonfield, fid-The Passover Plot (Il-Kumplott ta’ L-Ikla Ta’ l-GÓid) stqarr li Hu kien it-tlieta kollha. Schonfield issuÍÍerixxa li íesù imma-

82

nipula óajtu f’tali mod biex iqarraq il-Írajjiet imfissra fil-profeziji tat-Testment il-Qadim dwar il-Messija. F’waqtiet, dan kien jeÓtieÍ “tivvinta dawk il-Írajjiet meta jkun neÐessarju, targumenta ma’ Óbieb u Æedew-wa biex tiÚgura li t-tbassir ikun imwettaq” (1965, P. 7). Schonfield akkuÚa li íesù “ikkumplotta u Æamel skemi bl-aktar senÆa kbira u b’riÚorsi, xi kultant jaÆ-mel arranÍamenti sigrieti, jÇÓu vantaÍÍ ta’ kull Ðirkus-tanza li tkun ta’ Æajnuna Æall-ksib ta’ l-aspirazzjo-nijiet TieÆu” (p. 155). Hu kompla jÆid li íesù ppjana wkoll biex iqarraq bil-mewt TieÆu stess fuq is-salib. Sfortunatament, iÚda, íesù ma basarx li suldat Ruman iniffidlu Íenbu b’lanza Rumana. GÓalhekk, minflok ma qaleb Æall-aÓjar mill-istat ta’ l-heda TieÆu, íesù miet mhux mistenni. Fis-Sibt fil-Æaxija, il-Íisem TieÆu kien meÓud Æall-post sigriet biex il-qabar TieÆu jkun vojt fil-jum ta’ wara, b’hekk iÓalli l-impressjoni tal-qawmien TieÆu u, simultanjament, id-Divinità TieÆu (pp. 161-165).

Imma tinstema din ir-rikostruzzjoni tal-Óajja ta’ Kristu bÓala li hija tassew? Ukoll jekk Ðarlatan ikun jista’ jqarraq bi ftit segwaÐi tieÆu f’li jemmnu li hu wettaq ftit mill-profeziji (jew b’koinÐidenza, jew b’in-venzjoni), kif jista’ huwa possibbilment iwettaq dawk li kienu ’l fuq mill-kontroll tieÆu? Per eÚempju, kif jista’ impostur ippjana l-prezz tat-tradiment tieÆu? Kif kien jista’ jkun jaf li l-flus kienu se jiÍu wÚati biex tinxtara Æalqa ta’ wieÓed jaÓdem il-fuÓÓar (úakkarija 11:13; Mattew 27:7)? Kif hu seta’ jkun jaf li nies jitfÆu x-xorti Æal ÓwejÍu (Salm 22:17-18; Mattew 27:35-36)? Madankollu, dawn huma biss kampjun mill-Óafna pro-

83

feziji li fuqhom hu ma jkollu ebda kontroll. íesù, iÚda, wettaq kull waÓda minnhom.

F’li kkonsidra l-possibbiltà li Kristu kien ftit aktar minn giddieb imÚejjen b’kollox, l-istoriku maÆruf Bibliku, Philip Scaff, staqsa:

Kif f’isem il-loÍika, sens komuni, u es-perjenza, jista’ impostur, li huwa qar-rieqi, egoista, raÍel imÓassar—ivvinta, u konsistentament Úamm mill-bidu sat-tmien, l-aktar karattru safi u nobbli maÆruf fl-istorja bl-aktar arja perfetta ta’ verità u realtà? Kif Hu seta’ Óaseb u wettaq pjan b’suÐÐess ta’ benefiÐenza, kobor morali, u sublimità li ma hawnx bÓalhom u s-sagrifika Óajtu Æalih, quddiem l-aktar preÍudizzji qawwija tan-nies tieÆu u taÚ-Úminijiet? (1931, pp. 94-95).

Barra minn dan, il-mistoqsija Æandha ssir: Liema bniedem f’sensieh huwa lest li jmut Æal dak li hu jaf il-Óin kollu li attwalment huwa gidba? Xi Óadd li Æex kif Æex íesù, Æallem kif Æallem íesù, u miet kif miet íesù ma setax kien giddieb”

Kien Kristu MiÍnun? Kien íesù Kristu sempliÐiment miÍnun psikomatiku

li sinÐerament (Úbaljat Æal kollox) Óares Lejh innifsu bÓala Alla nkarnat? Veduta bÓal din rari li kienet miÚ-muma minn xi Óadd li Æandu taÆrif fuq il-Óajja ta’ Kristu u t-taÆlim TieÆu. Schaff staqsa:

84

Huwa ntellett bÓal dan—Ðar daqs is-sema, jaÆti s-saÓÓa daqs l-arja tal-muntanja, jaqta’ u jippenetra daqs xab-la, b’saÓÓtu u sÓiÓ kemm jista’ jkun, dejjem jiddependi minnu nnifsu—suÍ-Íett Æall-qerq dwar il-karattru u l-mis-sjoni TieÆu nnifsu? ImmaÍinazzjoni assurda! (1913, pp. 97-98)

Sejjer miÍnun komplut jÆallem li aÓna Æandna naÆmlu lil oÓrajn kif irriduhom li huma jaÆmlu lilna? Sejjer miÍnun jÆallem li aÓna Æandna nitolbu Æall-Æedewwa taÆna? Sejjer miÍnun jÆallem li Æandna “ndawwru wiÐÐna n-naÓa l-oÓra, u mbaÆad jaÆti eÚempju kif naÆmlu dan—ukoll sal-mewt? Sejjer miÍ-nun jippreÚenta kodiÐi etiÐi/morali bÓal dik li tinsab fit-test tal-Priedka fuq il-Muntanja? Bil-kemm il-kemm! íenn tal-kwalità moÆtija lil Kristu minn dawk li jridu jÐekknuh ma jipproduÐiex Íenju bÓal dan. Schaff kiteb:

Li tkun ingannat bik innifsek f’xi ÓaÍa ta’ importanza kbira, u b’intellett f’kull rispett tant Ðar u sod, huwa l-istess bar-ra minn loku. Kif jista’ Hu jkun entuÚ-jaÚmat jew raÍel miÍnun li qatt ma tilef il-bilanÐ ta’ moÓÓu, li mexa bis-serenità kollha fuq il-problemi kollha u fuq il-persekuzzjonijiet kollha, bÓax-xemx fuq is-sÓab, li dejjem dar Æall-aktar tweÍiba Æaqlija Æall-mistoqsi-jiet li jÓajru, li bil-kalma u bil-Ósieb bassar il-mewt TieÆu fuq is-salib, il-

85

qawmien TieÆu fit-tielet jum, it-tis-wib ta’ l-Ispirtu s-Santu, it-twaqqif tal-Knisja TieÆu, il-qirda ta’ íerusalem —tbassir li kien imwettaq letteral-ment? Karattru tant oriÍinali, tant kom-plut, tant perfett, tant uman u madan-kollu tant ’il fuq mill-kobor kollu uman, ma jista’ li jkun la frodi lanqas stÓajjil. Il-poeta, kif intqal tajjeb, f’dan il-kaÚ ikun aqwa mill-eroj. JieÓu aktar minn íesù biex jivvinta íesù (1910, p. 109)

Kien Kristu Divinità? Jekk íesù ma kienx giddieb jew miÍnun allura l-

mistoqsijiet li íesù staqsa lill-FariÚej Æadhom hemm:

“X’taÓsbu intom fuq Kristu? Bin min hu?” (Mattew 22:42).

Kien íesù, fil-fatt, eÚattament Dak li Hu qal li kien? Kien Hu Alla inkarnat? Ix-xhieda turi li kien.

86

XHIEDA ×AD-DIVINITÀ TA’ KRISTU F’Mark 10 nsibu rakkont dwar ÚaÆÚuÆ Æani li

waqt li kien qieÆed ikellem lil Kristu, indirizzah bÓala, “MÆallem tajjeb.” Kif íesù sema’ din ir-riferenza, Hu staqsa lir-raÍel:

“GÓax tÆidli tajjeb? M’hemm Óadd tajjeb Æajr wieÓed, Alla” (Mark 10: 17-18).

Kien íesù qieÆed jissuÍÍerixxi li l-lealtà ta’ dak ir-raÍel kienet Úbaljata u li Hu (íesù) ma kienx jistÓoqqlu li jkun imsejjaÓ “tajjeb” (fis-sens li fl-aÓÓar Alla biss jimmeritah nomina bÓal din)? Le, fil-fatt, Kristu kien qieÆed jissuÍÍerixxi li Hu kien jistÓoqqlu dak it-titlu. íesù ried lill-mexxej (u lilna wkoll), li jifhem is-sinjifikat tat-titlu li hu kien uÚa. R.C. Foster spjega fi kliem ieÓor it-tweÍiba ta’ íesù kif Íej: “Taf int it-tifsira ta’ din il-kelma li inti qieÆed tapplikaha Æalija u li inti tuÚaha tant liberament? Ma hemm Óadd tajjeb Ólief Alla; jekk inti tapplika dak it-terminu GÓalija, u tifhem dak li tfisser, inti tafferma li Jien Alla” (1971, p. 1022. enfssi tiegÓi).

Imma mhux hekk biss, taf int li l-Ispirtu s-Santu wkoll Hu msejjaÓ tajjeb. Naqraw f’NeÓemija 9:20

“…int tajt ukoll l-Ispirtu tajjeb tiegÓek biex tgÓallimhom,…” (Enfasi tiegÓi.)

Ukoll naqraw f’Salm 143:10,

“GÓallimni nagÓmel ir-rieda tiegÓek; gÓax int Alla tiegÓi: tajjeb l-Ispirtu

87

tiegÓek; mexxini fuq art wietja.” (enfa-si tiegÓi.)

Imma “M’hemm Óadd tajjeb Æajr wieÓed, Alla” (Mark 10:18). Imma aÓna nafu li Alla HU l-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu (Mattew 28:19) u hekk l-Iskrit-tura ma fiha ebda kontradizzjoni meta hija ssejjaÓ lil íesù “tajjeb” (íwanni 10:14) u meta hija sejjaÓ lill-Ispirtu s-Santu “tajjeb” (Nehemija 9:20; Salm 143:10) gÓaliex it-TLIETA flimkien huma ’l Alla WieÓed!

X’xhieda tistabbilixxi d-Divinità ta’ Kristu? Fost ÓwejjeÍ oÓra, din tinkludi t-twettiq ta’ Kristu tal-pro-feziji tat-Testment il-Qadim, il-konferma TieÆu li Hu l-Iben ta’ Alla permezz tal-qawmien sussegwenti Tie-Æu, u d-dehriet TieÆu ta’ wara l-qawmien.

Twettiq tal-Profeziji tat-Testment il-ídid Skulari iddokumentaw aktar minn 300 profezija me-

ssjanika fit-Testment il-Qadim (Lockyer, p. 21). Minn íenesi Æal Malakija, l-istorja ta’ íesù tintqal fl-inqas dettall. KritiÐi tal-Bibbja li jixtiequ jiddiÚapprovaw id-Divinità ta’ Kristu, Æandhom jirrifjutaw it-twettiq tal-profezija. Biex jikseb dan, wieÓed Æandu jikkontenda li íesù ma wettaqx il-profeziji Íenwinament, imma biss deher li wettaqhom. Madankollu, b’aktar minn 300 profezija relatati Æal Kristu—ebda waÓda minn-hom ma tista’ tkun imwarba bis-serjetà —din hija biÐ-Ða xoÆol impossibbli.

Sata’ Kristu wettaq 300+ profezija jew tlissin ta’ profeziji b’Ðans? P.W. Stoner u R.C. Newman ÆaÚlu sempliÐiment tmien profeziji speÐifiÐi, u kkalkulaw il-probabbiltà ta’ raÍel wieÓed iwettaqhom kollha. Il-

88

konkluÚjoni taÆhom kienet dik ta’ raÍel 1 f’1017 jista’ jaÆmel dan (1971, p. 106). Il-probabbiltà li raÍel wie-Óed jista’ jwettaq—b’Ðans—il-profeziji kollha li Æan-dhom x’jaqsmu ma’ Kristu u l-ministeru TieÆu tkun prattikament inkalkulabbli, u l-idea li raÍel wieÓed Æamel hekk tkun assurda Æal kollox.

Esekuzzjoni (GÓamil) Ta’ Mirakli íenwini Kristu ddefenda u appoÍÍja t-talba TieÆu billi

Æamel il-mirakli. Matul l-istorja, Alla ta s-setÆa lil nies oÓra biex jaÆmlu l-mirakli. IÚda, waqt li l-mirakli taÆhom kienu kkonfermaw li huma kienu qaddejja ta’ Alla, il-mirakli ta’ íesù kienu intenzjonati biex jaÆtu prova li Hu kien Alla (ara íwanni 10:34, 37-38; 20:28, 30-31).

Waqt li kien fil-Óabs, íwanni l-Battista baÆat lid-dixxipli tieÆu biex jistaqsu lil íesù:

“Inti huwa dak li Æandu jiÍi, jew nis-tennew lil ÓaddieÓor?” (Mattew 11:3).

It-tweÍiba ta’ íesù kienet:

“Morru Æidu lil íwanni…l-Æomja jaraw, iz-zopop jimxu, l-imÍiddmin ifi-qu, it-torox jisimÆu, il-mejtin iqumu, l-EvanÍelju jixxandar lill-foqra” (Mat-tew 11:4-5)

Aktar minn 700 sena qabel, Isaija kien bassar li dawk il-ÓwejjeÍ stess ikunu maÆmula mill-Messija (Isaija 35:5-6; 61:1). íesù ma kienx qieÆed sempliÐiment jÆid: “óarsu lejn il-ÓwejjeÍ tajba li Jiena qieÆed naÆmel.” Pjuttost, Hu kien qieÆed jÆid: “Jiena Hu

89

Dak li qieÆed naÆmel eÚattament dak li Hu Íej suppost li jaÆmel!”

Meta Pietru ndirizza sewwasew lin-nies li kienu poÍÍew lil íesù Æall-mewt, hu fakkarhom li l-iden-tità unika ta’ Kristu kienet ippruvata fejn qal,

“…permezz tal-mirakli u l-ÆeÍubijiet u s-sinjali li Æamel bih f’nofskom, kif intom stess tafu” (Atti 2:22).

Il-fraÚi tal-qofol hawn hija “kif intom stess tafu.” Il-Lhud kienu raw il-mirakli ta’ Kristu jiÍru fosthom prattikament fuq baÚi ta’ kuljum. U, mhux bÓal mirak-li foloz allegament inwettqa mill-“ispiritwalisti” tal-lum, il-mirakli ta’ íesù kienu opri kbar li tabilÓaqq sfidaw spjega naturali. Fil-preÚenza ta’ Óafna xhieda, íesù mhux biss ta d-dawl lil Æomja, fejjaq lil l-imÍ-iddmin, tema’ l-eluf minn ftit ikel, u Æamel liz-zopop jimxu, imma kkalma wkoll ibÓra mqallba u qajjem il-mejtin! GÓalhekk ma tantx kienu lesti li jammettuh dan, il-kritiÐi ta’ íesù spiss kienu miÍjuba wiÐÐ im-b’wiÐÐ mal-verità li Óadd ma kien jista’ jaÆmel dak li íesù Æamel jekk Alla ma kienx mieÆu (íwanni 3: 2; ara wkoll íwanni 9).

Il-Qawmien u d-Dehriet ta’ Wara l-Qawmien Aktarx, l-aktar miraklu mpressjonanti li jinvolvi lil

íesù kien il-qawmien TieÆu mill-mewt. Fi qbil ma’ profezija tat-Testment il-Qadim, u eÚattament kif Hu kien wieÆed, Kristu ÓareÍ ’il quddiem mill-qabar tlitt ijiem wara l-kurÐifisjoni brutali TieÆu (Mattew 16: 21; 27:63; 28:1-8). Il-qawmien TieÆu rawh suldati li kienu appuntati biex jÆassu l-qabar ta’ íesù. Fl-

90

aÓÓar, dawn is-suldati kellhom jinxtraw bil-flus biex ibiddlu l-istorja taÆhom dwar il-qabar vojt, biex b’hekk il-mexxejja Lhud ma jitilfux il-kredibbiltà ta-Æhom, u biex ma jÓallux lil-Lhud milli jaÆrfu l-veru Messija taÆhom (Mattew 28:11-15). Hija kustjoni ta’ storja li l-qabar ta’ Kristu kien vojt f’dak il-jum tal-óadd filÆodu aktar minn elfejn sena ilu. Kieku íesù ma kienx imqajjem mill-mewt, kif il-qabar TieÆu ssiÍillat u mÆasses sewwa mis-suldati nstab vojt?

Li Kristu kien imqajjem mill-mewt hemm bÓala xhieda Óafna tipi ta’ nies differenti: is-suldati li Æas-sew il-qabar TieÆu; il-mara li marret filÆodu kmieni biex tidilku bil-fwejjaÓ; Ódax-il appostlu; u aktar minn 500 xhud ieÓor (ara 1 Korintin 15:4-8). Meta huma raw lil íesù Óaj, jieÓu n-nifs—jiem wara l-mewt Tie-Æu—huma kellhom prova konkreta li Hu kien Dak li stqarr li kellu jkun—ukoll dawk ta’ kontrih ma kinux jistÆu jiÐÓdu b’suÐÐess il-fatt, u s-sinjifikat, tal-qabar vojt.

Eluf ta’ nies kull sena jmorru fl-oqbra tal-fundaturi tal-BuddiÚmu u tar-reliÍjon Musulmana u reliÍjonijiet oÓra bÓal dawn Óalli jaÆtu qima u rispett lill-mex-xejja reliÍjuÚi tagÓhom. Madankollu, il-Kristjani ma jaÆtux qima u rispett fil-qabar ta’ Kristu—Æas-sem-pliÐi fatt li l-qabar huwa vojt. Salvatur mejjet mhu-wiex tajjeb, daqs kemm mhuwiex tajjeb Salvatur ma-Óluq! Dawk kollh ali jemmnu li Kristu Hu maÓluq it-tama tagÓhom hija fiergÓa gÓaliex kif jista’ jew kif tista’ kreatura ssalva lill-kreaturi l-oÓra kollha meta hija nfisha hija maÓluqa! X’tama jista’ jkollna aÓna fi kreatura? GÓal dawk li jaÐÐettaw, u jaÍixxu fuq ix-

91

xhieda tad-Divinità ta’ Kristu pprovduta bil-qawmien, il-Óajja Æandha tifsira, Æanja, u sÓiÓa (ara d-diskuss-joni ta’ l-appostlu Pawlu fl-Ewwel Korintin 15). GÓal dawk li jirriÍettaw il-qawmien u d-Divinità ta’ Sidna íesù Kristu, il-qabar vojt jieqaf Æal dejjem bÓala l-akbar misteru ta’ l-eternità, u jum wieÓed iservi bÓala l-imÓallef silenzjuÚ taÆhom.

92

IL-LIMITAZZJONIJIET TA’ KRISTU BóALA BNIEDEM

Min Hu íesù ta’ NaÚaret? Hu ma kellu ebda taÓriÍ formali tar-rabbi (íwanni 7:15). Hu ma kellu ebda Íid materjali (Luqa 9:58; 2 Korintin 8:9). Madankollu, permezz tat-taÆlim TieÆu, Hu dawwar id-dinja ta’ taÓt fuq (Atti 17:6). BiÐ-Ðar, kif ix-xhieda tiddoku-menta, Hu kien, u Hu, kemm Bin il-Bniedem u Bin Alla, jiÍifieri, kemm bniedem u kemm Alla. Hu Æex, u miet, biex jifdi l-umanità mitlufa. Hu ta Lilu Nnifsu bÓala Ólas bi tpattija Æad-dnubiet tal-bnedmin kollha (Mattew 20:28). Hu Alla, li kien qabel iÚ-Úmien u jib-qa’ sa wara Ú-Úmien, Æal l-eternità kollha. Il-Kelma ta’ Alla, titkellem dwar l-umiltà TieÆu, tÆidilna dan:

“AÓsbu bÓalma kien jaÓseb Kristu íesù: hu li Æad kellu n-natura ta’ Alla, ma qaÆadx ifittex li hu daqs Alla, iÚda xejjen lilu n-nifsu billi Óa n-natura ta’ lsir; sar jixbaÓ lill-bnedmin, u deher minn barra bÓala bniedem; Ðekken lilu nnifsu, billi obda sal-mewt, anzi sal-mewt tas-salib. GÓalhekk Alla Æollieh sas-smewwiet, u Úejnu bl-Isem li hu fuq kull isem, biex fl-isem ta’ íesù—fis-sema, fl-art u f’qieÆ l-art—il-Ólejjaq kollha jinÚlu Æarrkobb-tejhom, u kull islien jistqarr: “íesù Kristu hu Mulej Æall-glorja ta’ Alla l-Missier.” (Filippin 2:5-11).

93

Dan ifisser li l-Logos, l-Iben ta’ Alla, ma qiesx il-ÓaÍa TiegÓu “li jkun f’egwalità ma’ Alla ÓaÍa li gÓan-dha tkun maÓtufa, jiÍifieri, li tkun maqbuda u li tibqa’ ÚÚomm magÓha—sempliÐiment gÓaliex din kienet TiegÓu min-natura u bi dritt. GÓaliex Hu mhux biss kien ma’ Alla “fil-bidu,” imma Hu kien Alla. Jintqal lilna li Hu “battal, Úvojtja Lilu Nnifsu, jieÓu l-forma ta’ qaddej, ikun magÓmul fix-xbieha tal-bniedem; u jinsab f’sura bÓala bniedem, umilja Lilu Nnifsu, isir ubbidjenti sal-mewt, iva, il-mewt fuq is-salib.”

Forsi gÓandu jkun spjegat lid-dottrina tal-Kenosi jew l-Umiljazzjoni tal-Logos pre-inkarnat matul il-perjodu ta’ l-Inkarnazzjoni TiegÓu tikklarifika Ðerti Skritturi oÓra li jistgÓu jidhru li jeÓduha kontra l-fatt ta’ l-egwaljanza TiegÓu mal-Missier. Is-siltiet f’din il-ÓaÍa jindikaw li íesù Kristu kien suÍÍett gÓal Ðerti li-mitazzjonijiet matul il-ministeru TiegÓu. IÚda wieÓed gÓandu jifhem, li dawn il-limitazzjonijiet ma kinux magÓquda jew li jmorru man-natura oriÍinali u eterna TiegÓu. Lanqas ma dawn kienu sfurzati Fuqu, imma pjuttost kienu imponuti Minnu Nnifsu f’adattazzjoni gÓan-natura inkarnata TiegÓu. Per eÚempju, íesù illi-mita Lilu Nnifsu bid-debbulizza tal-Íisem, bÓall-ÍuÓ, gÓeja, Óedla, u ÓwejjeÍ oÓra bÓal dawn. EÚempju ta’ dan inisbuh fi íwanni 4:6, fejn naqraw,

“…íesù gÓajjien kif kien bil-mixi, qagÓad bil-qiegÓda Ódejn il-bir.”

Hemm bosta siltiet oÓra bÓal din li wieÓed jista’ jik-kwota. Ikun qerq kbir, kif fil-fatt isir minn xi wÓud, li

94

tikkwota siltiet bÓal dawn biex tipprova turi li íesù Kristu mhuwiex Alla!

íesù wkoll illimita Lilu Nnifsu bl-emozzjonijiet umani tagÓna, b’hekk jagÓmel Lilu Nnifsu suÍÍett gÓad-dipressjoni, mentali u gÓad-dieqa. EÚempju ta’ dan huwa dak li íesù esperjenza fil-ínien ta’ íetse-mani, meta Hu talab,

“Missier, jekk jista’ jkun, biegÓed min-ni dan il-kalÐi” (Mattew 26:39)

L-istess ÓaÍa kienet id-dieqa kbira mentali TiegÓu, b’sens ta’ iÚolazzjoni, meta Hu kien fuq is-salib fejn nisimgÓu lil íesù jitlob lil Alla:

“Alla tiegÓi, Alla tiegÓi, gÓaliex tlaqt-ni?” (Mattew 27:46).

Ukoll, íesù illimita Lilu Nnifsu f’Ðerti ÓwejjeÍ ta’ gÓarfien, per eÚempju, meta Hu qal f’okkaÚjoni waÓ-da, dwar it-tieni miÍja TiegÓu,

“Dwar dak il-jum u s-siegÓa Óadd ma jaf meta se jaslu, anqas l-anÍli fis-se-ma, u anqas l-Iben, Óadd Ólief il-Mis-sier” (Mark 13:32).

Kemm din is-silta hija wÚata sabiex jintwera li Sidna íesù Kristu mhuwiex Alla, imma dan huwa kollu qerq u ma fih ebda verità fih!

Fl-aÓÓarnett, íesù illimita Lilu Nnifsu uffiÐjalment, matul it-tliet snin TiegÓu fil-Íisem fiÚiku, billi qagÓ-ad gÓall-Missier u gÓall-Ispirtu s-Santu. Naqraw hekk dwar dan:

95

“…il-Missier hu akbar minni” (íwan-ni 14:28)

“Jien Íejt f’isem Missieri” (íwanni 5: 43).

“GÓax jiena nÚilt mis-sema mhux biex nagÓmel ir-rieda tiegÓi, imma r-rieda ta’ min bagÓatni” (íwanni 6:38).

“…wara li, permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu, ta l-ordnijiet tiegÓu lil l-appostli li hu kien gÓaÚel” (Atti 1:2).

“Kristu, li bl-Ispirtu ta’ dejjem offra lilu nnifsu vittma safja lil Alla” (Lhud 9:14).

Dawn il-limitazzjonijiet kollha imponuti minnu Nnif-su kienu f’adattar jew f’aÍÍustament gÓall-missjoni TiegÓu fid-dinja bÓala ’l Alla-Bniedem. Kien essenz-jali li Hu jidentifika Lilu Nnifsu magÓna l-mortali sabiex Hu jkun jista’ jikkwalifika Lilu Nnifsu gÓas-SaÐerdozju l-Kbir li Hu kellu jassumi wara l-qawmien TiegÓu mill-mewt. íesù Óa sehem fin-natura tal-Íis-em tagÓna biex b’hekk jagÓmilna kapaÐi Óalli nieÓdu sehem fin-natura Divina TiegÓu, permezz ta’ l-effi-kaÐja tat-Tpattija jew tal-ólas li Hu pprovda gÓalina. Dawk li ma jarawx din l-umiljazzjoni ta’ íesù Kristu ma jifhmux il-kobor t’Alla u l-imÓabba kbira TiegÓu. Huma mhux talli jwarrbu d-Divinità ta’ Alla, imma talli jbaxxuha billi jpoÍÍu lill-Mulej tagÓna fl-istess livell ta’ allat oÓra billi jgÓidu li Hu ma kienx Alla imma kien alla! Dan hu dnub kbir u insult kbir gÓall-

96

integrità ta’ Sidna íesù Kristu u ta’ Alla Nnifsu gÓaliex l-Alla li naqraw dwaru fl-Iskrittura Mqaddsa hu l-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu (Mattew 28:19). Ma tistax tgÓid li Sidna íesù Kristu Hu inqas mill-Missier jew mill-Ispirtu s-Santu daqs kemm ma tistax tgÓid li l-Ispirtu s-Santu Hu inqas mill-Missier u minn Sidna íesù Kristu kif ukoll ma tistax tgÓid li l-Missier Hu inqas minn Sidna íesù Kristu u mill-Ispirtu s-San-tu gÓaliex IT-TLIETA gÓandhom L-ISTESS ISEM! Ma hemm ebda differenza f’xi wieÓed minnhom. Jekk xi Óadd (kif fil-fatt jippruvaw li jagÓmlu xi mexxejja reliÍjuÚi) jipprova jagÓti xi interpretazzjoni oÓra ta’ Mattew 28:19, dan ikollu jÓabbat wiÐÐu ma’ l-ImÓal-lef tas-Smewwiet. Trid tkun tassew pruÚuntuÚ Óalli tipprova tagÓti xi tifsira oÓra dwar l-ISEM li gÓand-hom it-Tliet Persuni tat-Trinità Mqaddsa! L-appostlu Pawlu jgÓid, fit-2 Korintin 4:4,

“Li fosthom alla ta’ did-dinja gÓema moÓÓ dawk li ma jemmnux, biex id-dawl ta’ l-evanÍelju glorjuÚ ta’ Kristu, li hu x-xbieha ta’ Alla, ma jiddix fuq-hom.” (Enfasi tiegÓi.)

NaÓseb li diÍa’ nnutajt hawn li hemm tnejn, wieÓed imsejjaÓ alla u l-ieÓor imsejjaÓ Alla. Imma wieÓed biss hu ’l Alla veru. Issa lill-Mulej tagÓna, Sidna íesù Kristu, tat-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah u xi oÓrajn ipoÍÍuh fuq l-istess livell ta’ l-alla ta’ did-dinja billi jseÓulu alla u mhux Alla. Mela, Sidna íesù Kristu u l-alla ta’ did-dinja huma ta’ l-istess keffa? QiegÓed tara fejn jasal il-bniedem! (Ara paÍni 25-33).

97

ID-DIVINITÀ TA’ íESÙ KRISTU óalli issa naraw punt importanti Óafna dwar id-

Divinità tal-Mulej tagÓna íesù Kristu. Fil-bidu ta’ dan l-istudju, aÓna rajna x’kienet il-fehma tal-FariÚej u s-SadduÐej dwar il-mistoqsija li íesù gÓamlilhom, jiÍifieri,

“Intom x’taÓsbu dwar il-Kristu? Bin min kien?” (Mattew 22:42).

F’Mattew 16:15, íesù gÓamel mistoqsija lid-dixxipli TiegÓu fejn staqsiehom:

“Imma intom min tgÓidu li Jien?”

Din il-mistoqsija magÓmula minn Kristu lid-dixxipli TiegÓu, mhux biss gÓandha tiddetermina d-destin etern tad-dixxipli TiegÓu, imma gÓandha wkoll, u dan jiddependi fuq it-tweÍiba tagÓna, tiddetermina d-des-tin tagÓna. L-Iskrittura Mqaddsa tgÓidilna Ðar Óafna, kif rajna aktar qabel f’dan l-istudju, li kull min jafda fi Kristu jkollu l-Óajja ta’ dejjem (íwanni 4:13, 14; 20: 31; eÐÐ.). Il-mistoqsija li gÓandna quddiemna, magÓ-mula minn íesù Kristu Nnifsu, l-istess kif kienet magÓmula lid-dixxipli TiegÓu u lis-SadduÐej u l-Fari-Úej hija,

“Min tgÓidu intom li hu Kristu?”

Hemm biss ÚewÍ poÚizzjonijiet li wieÓed jista’ jieÓu. Íesù Kristu jew Hu Alla inkarnat, jew kreatura maÓluqa. Jekk Hu Alla, u madankollu, aÓna dan niÐÓ-duh u nemmnu li Hu sempliÐiment kreatura maÓluqa, allura ma nkunux fdajna fi Kristu tal-Bibbja Mqaddsa u diÍa aÓna kkundannati. Il-Kelma ta’ Alla tgÓidilna:

98

“Min jemmen fih ma jkunx ikkundan-nat; iÚda min ma jemminx huwa Ía kkundannat, gÓax ma emminx fl-isem ta’ l-Iben il-waÓdieni ta’ Alla” (íwan-ni 3:18).

X’ried ifisser íwanni meta qal, b’ispirazzjoni minn Alla, “…min ma jemminx huwa Ía kkundannat…”? It-tweÍiba jagÓtihilna l-Mulej Innifsu:

“Kif gÓedtilkom jien, intom tmutu fi dnubietkom. GÓax jekk intom ma tem-mnux li jien hu, tmutu fi dnubietkom” (íwanni 8:24).

IÚda, jekk íesù Kristu kien sempliÐiment, kif jgÓall-mu x-Xhieda ta’ Jehovah, kreatura maÓluqa u aÓna nagÓtuh qima bÓala Alla veru, allura nkunu qegÓdin nikkommettu idolatrija, gÓaliex kif diÍa rajna, il-qima gÓandha tinagÓta lil Alla biss. AÓna wkoll inkunu nqasna milli nafdaw fil-Kristu ta’ l-Iskrittura, u nkunu kkundannati. Kif inwieÍbu din il-mistoqsija, mela, gÓandu jiddetermina gÓal dejjem id-destin tagÓna—jew inkunu fis-Smewwiet, (Mattew 5:12; 7:21 Filip-pin 3:20; eÐÐ.), jew inkunu fl-Infern ma’ Satana u d-demonji tiegÓu. (Mattew 25:46; Rivelazzjoni 20:10; eÐÐ.).

Kif se nkomplu naraw f’dan l-istudju tagÓna, aÓna sejrin insibu li l-Iskrittura Mqaddsa tgÓallem Ðar Óaf-na, mingÓajr ebda ambigwità, li íesù Kristu Hu Alla; u li dawk kollha li jirriÍettaw id-Divinità TiegÓu jirri-Íettaw Lilu, u gÓalhekk ikunu kkundannati.

99

PROVA BIBLIKA DWAR ID-DIVINITÀ TA’ íESÙ KRISTU

“Fil-bidu kienet il-Kelma, u l-Kelma kienet ma’ Alla, u l-Kelma kienet Alla. Din kienet fil-bidu ma’ Alla” (íwanni 1:1, 2).

X’jista’ jkun aktar Ðar minn dan? íwanni, b’ispi-razzjoni minn Alla, jiddeskrivi lil íesù bÓala li huwa kemm Alla u kemm etern, u jeÚisti ma’ Alla. Hawn, íwanni jafferma t-tnejn, id-Divinità ta’ Kristu u t-Tliet Persuni f’Alla WieÓed (Mattew 28:19). Walter Martin, fil-ktieb klassiku tiegÓu, “The Kingdom of the Cults,” jikteb dwar it-traduzzjoni ta’ qerq tax-Xhieda ta’ Jehovah ta’ íwanni 1:1:

“Kuntrarju gÓat-traduzzjonijiet ta’ The Emphatic Diaglott u n-New World Translation of the Holy Scriptures, il-kostruzzjoni grammatika tal-Grieg ma tÓalli ebda dubju, ikun xi jkun li din hija l-unika tifsira possibbli tat-test. Is-suÍÍett tas-sentenza huwa l-Kelma (Logos) il-verb kien. Ma jista’ jkun hemm ebda oÍÍett dirett isegwi ‘kien’ billi skond l-uÚu grammatiku verbi ntrasittivi ma jieÓdu ebda oÍÍetti imma minflok jieÓdu nominattivi predikati li jirreferixxu lura gÓas-suÍÍett, f’dan il-kaÚ, il-Kelma (Logos). Fil-fatt l-iskular tal-Grieg tat-Testment il-ídid Colwell, ifformola regola li tgÓid Ðar li nomin-

100

attiv definit predikat (f’dan il-kaÚ, theos—Alla) qatt ma jieÓu l-artiklu meta dan jiÍi qabel il-verb (kien) kif aÓna nsibu fi íwanni 1:1. Huwa mela faÐli li tara li ebda artiklu ma hu meÓ-tieÍ gÓal Theos (Alla) u li tittraduÐi “a god” huwa kemm grammatikament in-korrett kif ukoll Grieg fqir billi Theos hija n-nominattiv predikat ta’ ‘kien’ fil-klawsola tat-tielet sentenza tal-vers u gÓandha tirreferi lura gÓas-suÍÍett, Kelma (Logos). Kristu, mela, jekk Hu l-Kelma magÓmula Íisem (íwanni 1: 14) ma jista’ jkun Óadd aktar Ólief Alla sakemm it-test Grieg u konsegwentam-ent il-Kelma ta’ Alla jkunu miÐÓuda.”

Ix-Xhieda ta’ Jehovah fil-verÚjoni tagÓhom ‘The New World Transaltion of the Christian Greek Scrip-tures’ fl-appendiÐi paÍni 773-77, jippruvaw biex jiddi-skreditaw it-test Grieg fuq dan il-punt, gÓax huma jirrealizzaw li jekk íesù Kristu u Jahweh huma “Wie-Óed” fl-essenza, it-teoloÍija tagÓhom ma tistax iÚ-Úomm billi huma jiÐÓdu l-gÓaqda, l-unità tan-natura. L-irrifjutar ta’ l-argumenti tagÓhom fuq dan il-punt hu konklussiv.

Huma jistqarru li ladarba l-artiklu definit huwa wÚat ma’ Theon fi íwanni 1:1, mela l-ommissjoni hija magÓmula Óalli turi differenza; id-differenza alle-gata hija li fl-ewwel kaÚ ’l Alla WieÓed Veru (Jeho-vah) huwa mfisser, waqt li fit-tieni “alla” (a god), ieÓ-or minn, wieÓed minn, u inferjuri gÓall-ewwel huwa

101

mfisser li dan l-alla ta’ l-aÓÓar huwa íesù Kristu. Jiena se nkompli nuÚa l-IngliÚ biex infisser dwar din il-bidla, jiÍifieri, se nirreferi gÓal bidla bÓala ‘a god’ u mhux ‘alla’ biex inkun aktar konÐiÚ u jidher aktar Ðar l-artiklu.

F’paÍna 776b, it-talba hija magÓmula lit-traduzzjo-ni ta’ ‘a god’ (wieÓed alla u mhux Alla) hija korretta gÓaliex ‘…id-dottrina kollha ta’ l-Iskrittura sagra ÍÍib it-tajjeb ta’ din it-traduzzjoni.’ Din ir-rimarka tiÍbed l-attenzjoni fuq il-fatt li l-problema kollha nvoluta tmur ’il bogÓod wisq minn dan it-test. L-Iskrittura fil-fatt tgÓallem id-Divinità sÓiÓa u egwali ta’ Kristu, kif diÍa rajna aktar qabel. GÓaliex, mela, jintqal dan kollu fuq dan il-vers wieÓed (íwanni 1:1)? Probabbilment dan huwa minÓabba l-effett b’sorpriÚa mnissel mill-wiri ta’ studju falz u Úbaljat tat-test familjari. In-nuqqas ta’ l-artiklu ma’ Theos ma jfissirx li ‘a god’ ifisser ieÓor barra mill-veru Alla. óalli wieÓed jeÚamina dawn l-Iskritturi fejn l-artiklu mhuwiex uÚat ma’ Theos u jara jekk li tittraduÐi ‘a god’ jagÓmilx sens: Mattew 5:9; 6:24; Luqa 1:35, 78; 2:40; íwanni 1:6, 12, 13, 18; 3:2, 21; 9:16, 33; Rumani 1:7, 17, 18; 1 Korintin 1:30; 15:10; Filippin 2:11, 13; Titu 1:1 u Óafna u Óafna oÓ-rajn. IÚ-Úamma tal-fehma ta’ ‘a god’ (wieÓed alla) hija debboli wisq u hija inkonsistenti. Biex ikunu konsis-tenti f’din it-traduzzjoni, ta’ ‘a god,’ ix-Xhieda ta’ Jehovah gÓandhom jittraduÐu kull waqt fejn l-artiklu huwa assenti bÓala ‘a god’ (nominattiv), ‘of a god’ (Íenettiv), ‘to’ jew ‘for a god’ (dattiv), eÐÐ. Dan huma ma jagÓmluhx f’Mattew 5:9; 6:24; Luqa 1:35, 78; íwanni 1:6, 12, 13, 18; Rumani 1:7, 17; eÐÐ. (Ara fin-

102

New World Translation u f’The Emphatic Diaglott l-Iskritturi msemmija fuq).

Int ma tistax onestament tittraduÐi theos ‘a god’ (wieÓed alla) fi íwanni 1:1, u mbagÓad theou ‘of God’ (ta’ Alla) (Jehovah), f’Mattew 5:9, Luqa 1:35, 78; íwanni 1:6; eÐÐ., meta theou hija l-kaÚ Íenittiv ta’ l-istess nom (it-tieni deklinazzjoni), mingÓajr artiklu u gÓandha tkun tradotta (issegwi l-argument tax-Xhieda ta’ Jehovah) ‘of a god’ mhux ‘of God’ kif ipoÍÍuha kemm The Emphatic Diaglott kif ukoll in-New World Transaltion of the Holy Scriptures. WieÓed jista’ jagÓ-mel lista twila Óafna dwar dan, imma nissuÍÍerixxi konsultazzjoni tal-Greek New Testament jew minn D. Erwin jew ta’ Westcott & Hort, flimkien ma’ The elements of Greek minn Francis Kingsley Ball (New York: MacMillian, 1948, pp. 7, 14), fuq tmiem tan-nomi, eÐÐ. Mela, jekk ix-Xhieda ta’ Jehovah jippersis-tu fuq din it-traduzzjoni falza ta’ ‘a god’ huma jistgÓu gÓallinqas ikunu konsistenti, li fil-fatt mhumiex, u jittraduÐu kull darba fejn l-artiklu hu assenti fl-istess mod. Il-verità tal-kustjoni f’dan hija, lix-Xhieda ta’ Jehovah juÚaw u jneÓÓu l-enfasi li tgÓaqqad kull meta din tkun taqbel max-xewqa tagÓhom inkwantu l-liÍi-jiet tal-grammatika li juru l-kontra. Fi traduzzjoni li hija importanti daqs il-Kelma ta’ Alla, kull liÍi gÓand-ha tkun osservata. Ix-Xhieda ta’ Jehovah ma kinux konsistenti fl-osservanza tagÓhom ta’ dawk il-liÍijiet.

óaÍa oÓra li hija komuni gÓax-Xhieda ta’ Jehovah hija, dik li jikkwotaw nofs jew li jikkwotaw ÓaÚin aw-torità magÓrufa biex tgÓin tagÓti palata t-traduzzjoni li mhix skond il-grammatika. Din nistgÓu nsejÓula ‘diÚ-

103

onestà skolastika.’ L-appendiÐi tan-New World Trans-altion, li jiddefendi t-traduzzjoni tat-Torri ta’ l-GÓassa ta’ íwanni 1:1, turi Óafna skulari bibliÐi magÓrufa sewwa biex jappoÍÍjaw it-tifsira mhux korretta. Fost dawk imsemmija huma Dana u Mantey, James Moff-att, Jay Green, u A.T. Robertson. Spiss, sentenzi mill-kitba ta’ dawn l-iskulari kienu meÓuda barra mill-kuntest tagÓhom biex jagÓmluha tidher bÓallikieku huma kienu jappoÍÍjaw il-poÚizzjoni tat-Torri ta’ l-GÓassa. EÚempju ta’ dan hija l-kwotazzjoni ta’ A. T. Robertson f’paÍna 776 ta’ l-appendiÐi tan-New World Transaltion of the Christian Greek Scriptures li taqra, nikkwota:

“among the ancient writers ho theos was used of the god of absolute relig-ion in distinction from the mythologi-cal gods”

Fil-Malti dan jgÓid hekk:

“fost il-kittieba antiki ho theos kienet uÚata dwar l-alla tar-reliÍjon assoluta f’distinzjoni mill-allat tal-mitoloÍija.”

It-Torri ta’ l-GÓassa jonqos, u b’intenzjoni, milli jin-nota li fit-tieni sentenza ta’ wara, Dr. Robertson jgÓid, u nikkwota:

“In the New Testament however, while we have proston theon (John 1:1,2) it is far more common to find simply theos, especially in the Epistles.”


104

“Fit-Testment il-ídid, iÚda, waqt li gÓandna proston theon (íwanni 1: 1, 2) huwa wisq aktar komuni li ssib sem-pliÐiment theos, speÐjalment fl-Epis-toli).

Robertson kien qiegÓed jagÓmel il-punt illi l-kittieba tat-Testment il-ídid uÚaw l-artiklu f’mod differenti mill-kittieba antiki Griegi. In-New World Translation tonqos milli ssemmi l-punt reali ta’ Robertson u dan huwa ngann kbir!

EÚempju ieÓor ta’ diÚonestà skolastika hija l-kwot-azzjoni ta’ l-appendiÐi tal-Manual Greek Grammar ta’ Dana u Mantey. F’paÍna 774 ta’ l-appendiÐi, ix-Xhie-da ta’ Jehovah jikkwotaw lil Dana u Mantey f’attentat Óalli jagÓtu prova li huma jemmnu li íwanni 1:1 ma jistax jittieÓed indefinitament. Dr. Mantey wara wieÍ-eb f’ittra gÓall-uÚu ÓaÚin tal-kwotazzjoni tiegÓu tas-SoÐjetà tat-Torri ta’ l-GÓassa. Hu qal, nikkwota:

“In Jehovah’s Witnesses translation of the New Testament where I am quoted in a footnote on John 1:1 (cf. D-M, Greek Grammar, p. 148), I was writing on how the article ‘distinguishes the subject from the predicate in a copula-tive sentence,’ not on the significance of the absence of the article before theos. My closing statement in the par-agraph was ‘As it stands, the other per-sons of the Trinity may be implied in theos.’ My interpretation of John 1:1 in

105

that same paragraph was ‘The word was deity,’ i.e., that Christ is of the same essence as the Father, the same family. So I was quoted out of context. Is that honest scholarship?”


“Fit-traduzzjoni tax-Xhieda ta’ Jehov-ah tat-Testment il-ídid fejn jiena qie-gÓed ikkwotat f’nota f’qiegÓ tal-paÍna fuq íwanni 1:1 (cf. D-M, Greek Gra-mmar, p. 148), jien kont qiegÓed nikt-eb fuq kif l-artiklu ‘jiddistingwi s-suÍ-Íett mill-predikat f’sentenza kopulat-tiva,’ mhux fuq is-sinjifikat tan-nuqqas ta’ l-artiklu qabel theos. L-istqarrija tiegÓi ta’ l-gÓeluq fil-paragrafu kienet: ‘kif inhi s-sitwazzjoni, il-persuni l-oÓra tat-Trinità jistgÓu jkunu implikati f’theos.’ L-interpretazzjoni ta’ íwanni 1:1 f’dak l-istess paragrafu kienet ‘Il-kelma kienet divinità,’ jiÍifieri, li Kristu hu ta’ l-istess essenza daqs il-Missier, ta’ l-istess familja. GÓalhekk jiena kont ikkwotat barra mill-kuntest. Huwa dan studju akkademiku onest?

Hu poÚittiv li tinnota lix-Xhieda ta’ Jehovah m’gÓad-homx aktar jikkwotaw lil A. T. Robertson jew lil Dr. Mantey fil-kitba aktar Ídida tagÓhom fuq íwanni 1:1! IÚda huma gÓadhom jistampaw il-kotba l-antiki min-gÓajr ma gÓamlu xi reviÚjonijiet gÓall-kwotazzjoni-

106

jiet. Li nistaqsi jien huwa, kemm mill-membri tagÓ-hom jafu dwar dawn il-ÓwejjeÍ li permezz tagÓhom huma qegÓdin jiÍu mqarrqa? WieÓed m’gÓandux jinsa li l-injoranza hija dnub (ara Atti 17:30, 31; Rumani 1:20). GÓandu jkun jaf ukoll illi li tÓalli min iqarraq bik huwa dnub ukoll (ara Efesin 5:6). Imma l-periklu l-kbir huwa, li wkoll meta xi membri, biex ma ngÓidx il-membri kollha, jindunaw b’dan il-qerq huma xorta waÓda jibqgÓu jaÐÐettaw dak it-tagÓlim falz!

Fi kliem ieÓor, minn dan li rajna fuq, il-kittieba tat-Testment il-ídid ta’ spiss ma juÚawx l-artiklu ma’ theos u madankollu t-tifsira hija Ðara perfettament fil-kuntest, jiÍifieri, li dak li huwa intenzjonat Hu l-Alla WieÓed Veru. Óalli wieÓed jeÚamina r-riferenzi li Íej-jin fejn fil-versi suÐÐessivi u wkoll fl-istess sentenza l-artiklu huwa wÚat f’waqt wieÓed ma’ theos u mhux uÚat ma’ forma oÓra, u jkun assolutament Ðar li ebda inferenza drastika bÓal din ma tkun tista’ tinÓareÍ mill-uÚu ta’ íwanni fi íwanni 1:1, 2. (Ara Mattew 4:3, 4; 12:28; 28:43; Luqa 20:37, 38; íwanni 3:2; 13: 3; Atti 5:29, 30; Rumani 1:7, 8, 17-19; 2:16, 17; 3:5, 22, 23; 4:2, 3; eÐÐ.).

107

ID-DIVINITÀ TA’ íESÙ KRISTU SPJEGATA

“Fil-bidu kienet il-Kelma, u l-Kel-ma kienet ma’ Alla, u l-Kelma kien-et Alla.

…U l-Kelma saret Íisem, u gÓamm-ret fostna….” (íwanni 1:1-3, 14).

F’dan l-istudju inti mitlub/a li taqra l-Iskritturi mse-mmija kollha mill-Bibbja tiegÓek. L-Iskritturi murija diÍa’ kienu kkwotati aktar qabel f’dan il-ktieb imma issa jkun ta’ gÓajnuna kbira gÓalik jekk inti taqrahom mill-Bibbja tiegÓek hekk kif tkun gÓaddej/ja minn dan l-istudju.

I. íesù Kristu kien aktar minn sempliÐiment “raÍel tajjeb.” Hu Alla.

Filippin 2:6; Lhud 1:8.

A. Hu Nnifsu stqarr li Hu Alla. íwanni 4:26; 8:23; 10:30; 13:13; 14:7-10.

A. Hu aÐÐetta qima. Mattew 8:2; 9:18; 14:33; 15:25; 18:26; 28: 9, 17; Mark 5:6; Luqa 24:52; íwanni 5: 22, 23; 9:38.

B. Hu stqarr is-setgÓa u l-awtorità li jaÓfer id-dnubiet li huma ta’ “Alla waÓdu.”

Mattew 9:6; Mark 2:7; Luqa 5:20-24

C. “Hu [Alla] deher fil-Íisem” (1 Timotju 3:15, 16), “gÓax Fih tgÓammar il-milja kollha tad-Divinità fil-Íisem” (Kolossin 2:9).

108

D. “Alla kien fi Kristu” (2 Korintin 5:19), li hu “d-dija tal-glorja tiegÓu, u x-xbieha perfetta ta’ l-essenza tiegÓu…” (Lhud 1:3).

E. íesù mela Hu rriferut matul l-Iskrittura bÓala “x-xbieha perfetta ta’ Alla.”

íwanni 1:18; 2 Korintin 4:4; Kolossin 1: 15; Filippin 2:6

II. Permezz ta’ l-ismijiet attribwiti Lilu fl-Iskrittura wieÓed jista’ jara li íesù Kristu kien tassew Alla kif ukoll bniedem.

A. “Alla Qawwi.” Isaija 9:6.

B. Il-Kelma ta’ Alla. íwanni 1:1; Rivelazzjoni 19:13, 16.

C. “GÓimmanu-El” li jfisser “Alla magÓna.” Isaija 7:14; Mattew 1:23.

D. Dak li Jista’ Kollox. Rivelazzjoni 1:8.

E. Il-“JIEN HU.” íwanni 8:58 ma’ EÚodu 3:14.

F. “Il-Mulej tiegÓi u ’l Alla tiegÓi” (íwanni 20: 28.

í. L-“Alfa u l-Omega” (l-ewwel u l-aÓÓar). Isa-ija 44:6; 48:12; Rivelazzjoni 1:8, 11, 17; 2:8; 21:6; 22:13.

G. Iben ta’ Alla. Mattew 17:5; Mark 1:1; Luqa 1:35; 1 íwanni 4:15

III. íesù Kristu ippossieda l-attributi kollha ta’ Alla.

A. Hu kien omnixjenti (li jaf kollox)

109

íwanni 4:25, 26; 6:64; 13:11; 19:28; 21: 17 1. Hu kien jaf il-Ósibijiet tagÓhom.

Mattew 9:4; 12:25; 22:18; Mark 2: 8; 12:15; Luqa 5:22; 6:8; 9:47; 11: 17; íwanni 2:24, 25; 5:42; 6:6; 16: 19, 30; Atti 1:24.

2. Hu saÓansitra bassar il-mewt TiegÓu stess permezz tal-kurÐifissjoni.

Mattew 16:21; 17:22, 23; 20:18, 19 íwanni 2:19, 21; 12:23, 24, 32-33

B. Hu omnipreÚenti (jinsab kullimkien). Mattew 18:20; 28:20; Efesin 1:23

C. Hu omnipotenti (li jista’ kollox) Danjel 7:13, 14; Mattew 28:18; íwanni 3: 31, 35; 17:2; 1 Pietru 3:22

D. Hu etern. 1 Timotju 1:17; 6:16; Rivelazzjoni 1:4, 5

1. L-Iskrittura tistqarr li Kristu kien jeÚisti minn qabel il-Óolqien tad-dinja, li Hu kien preÚenti mal-Missier sa mill-bidu taÚ-Úmien, jiÍifieri, li kien minn dejjem.

íenesi 1:26; 3:22; 11:7, (“… nagÓmlu l-bniedem fuq xbihietna, u fuq suritna: … minna … ninÚlu …”); Proverbji 8:22-36; Isaija 48:12, 16; Mikea 5:2; íwanni 1:1-3, 10; 3:13; 6:62; 17:5, 24; 8:35, 58; 1 Korintin 8:6; Efesin 3: 9; Filippin 2:5; Kolossin 1:15-19;

110

Rumani 11:36; Lhud 1:2; Rivelazzjoni 3:14.

2. íesù huwa “l-ewwel u l-aÓÓar” (Isaija 44:6; 48:12; Rivelazzjoni 1:11, 17), “l-Alfa u l-Omega, il-bidu u t-tmiem” (Ri-velazzjoni 1:8, 11; 2:8; 21:6; 22:13).

E. Hu li ma jinbidilx. Lhud 13:8; íwanni 8:58; 18:6 ma’ EÚodu 3:14 (“JIEN HU”); Rivelazzjoni 1:17, 18 (“il-óaj”).

IV. Xi wÓud jistqarru li l-mewt ta’ íesù fuq is-Salib hija prova li Hu ma setgÓax li kien Alla. X’evi-denza hija mogÓtija fl-Iskrittura Óalli tirrifjuta dan l-argument?

A. Il-mewta ta’ íesù fuq is-salib ma kinetx minÓabba l-falliment jew dugÓfija min-naÓa TiegÓu. Din kienet volontarja gÓalkollox.

Mattew 26:39, 42; Luqa 22:42; íwanni 10:17, 18; Filippin 2:5-9

B. Kienet ir-rieda ta’ Alla li Hu jbati u jmut. Isaija 53:10 – “IÚda l-Mulej gÓoÍbu jisÓ-qu…”

C. Hu saÓansitra bassar il-mewt TiegÓu stess permezz tal-kurÐifissjoni.

Mattew 20:18, 19; 16:21; Mark 8:31; 9: 31; 10:32-34; íwanni 2:19, 21, 22; 12: 23, 24, 32, 33.

D. Hu qal li Hu kellu s-setgÓa li jagÓti Óajtu u li jerÍa’ jeÓodha.

111

íwanni 10:17, 18.

E. Ma kienx meÓtieÍ GÓalih li jkun iddefendut, Hu qal, gÓax li ried kien jista’ jitlob lill-Mis-sieru u jibgÓatlu aktar minn tnax-il leÍjun ta’ anÍli gÓall-protezzjoni TiegÓu.

Mattew 26:50-54.

F. Hu gÓeleb il-mewt billi reÍa’ qam. Il-qaw-mien waÓdu gÓandu jkun xhieda biÚÚejjed tad-Divinità TiegÓu (ara sezzjoni VI-E).

V. GÓaliex kien neÐessarju li Hu jsir bniedem u jmut?

A. “…biex permezz tal-mewt, jeqred lil dak li kellu l-Óakma tal-mewt, jiÍifieri, ix-xitan.”

Lhud 2:14

B. Biex “jeÓles lil dawk li minÓabba l-biÚa’ tal-mewt kienu suÍÍetti gÓall-jasar Óajjithom kollha.”

Lhud 2:15

C. “… li jkun u fidil fil-ÓwejjeÍ kollha li gÓand-hom x’jaqsmu ma’ Alla … billi Hu Nnifsu bata billi kien imÍarrab, jista’ jgÓin lil dawk li huma mÍarrbin.”

Lhud 217, 18; 4:14-16

D. “… biex iÓallas gÓad-dnubiet tal-poplu.” Lhud 2:17

VI. Id-dettalji speÐifiÐi tat-twelid, Óajja, ministeru, mewt, u qawmien TiegÓu, kollha fi twettiq ta’ profeziji MessjaniÐi tat-Testment il-Qadim, hu-ma prova tad-Divinità tal-Mulej íesù Kristu.

112

A. It-twelid TiegÓu. 1. It-twelid verÍni.

a. Profezija tat-Testment il-Qadim: Isai-ja 7:14

b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew 1:23, 24; Luqa 1:27, 31, 34, 35

2. Post tat-twelid: Betlehem. a. Profezija tat-Testment il-Qadim: Mi-

kea 5:2 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

2:1, 6

3. Data tat-twelid. a. Profezija tat-Testment il-Qadim: b. Danjel 9:24

4. Il-ÍenealoÍija ta’ íesù Kristu. a. Min-nisel ta’ Abraham.

(1) Profezija tat-Testment il-Qadim: íenesi 12:2, 3; 22:18

(2) Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew 1:1; Galatin 3:16; Lhud 2:16

b. Dixxendenti ta’ IÚakk (1) Profezija tat-Testment il-Qadim:

íenesi 21:12 (2) Twettiq tat-Testment il-ídid:

Mattew 1:2; Luqa 3:23, 24

c. Dixxendenti ta’ íakobb. (1) Profezija tat-Testment il-Qadim:

íenesi 35:10-12

113

(2) Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew 1:2; Luqa 1:33; 3:23, 24

d. Mit-tribù ta’ íuda. (1) Profezija tat-Testment il-Qadim:

íenesi 49:10 (2) Twettiq tat-Testment il-ídid:

Mattew 1:3; Luqa 3:33; Rivelaz-zjoni 5:5

e. Dixxendenti ta’ íessi (1) Profezija tat-Testment il-Qadim:

Isaija 11:1, 10 (2) Twettiq tat-Testment il-ídid:

Mattew 1:6; Luqa 3:23, 32

f. Mil-linja ta’ David. (1) Profezija tat-Testment il-Qadim:

2 Samwel 7:12-14; íeremija 23: 5

(2) Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew 1:1; 9:27; 15:22; eÐÐ.; Atti 13:22, 23; Rivelazzjoni 5:5; 22:16

5. Il-Óarba fl-EÍittu. (1) Profezija tat-Testment il-Qadim:

HosegÓa 11:1 (2) Twettiq tat-Testment il-ídid:

Mattew 2:14, 15

B. Il-Óajja TiegÓu. íesù waÓdu gÓex Óajja bla dnub u per-fetta, imÐieda gÓal kollox gÓall-Missier.

114

íwanni 8:29; 14:30; 2 Klorintin 5:21; Lhud 4:15; 7:26; 9:14; 10:7; 1 Pietru 2:22; 1:19; 1 íwanni 3:5

C. Il-ministeru TiegÓu. 1. Il-mod tiegÓu tat-tagÓlim kien simpliÐis-

tiku. Hu tkellem fil-parabboli. a. Profezija tat-Testment il-Qadim: Sal-

mi 49:1-4; 78:1, 2 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

13:34, 35; íwanni 16:25

2. Hu tkellem bl-awtorità. Mattew 7:28, 29; Luqa 4:32; íwanni 7:46

3. L-egÓmejjel TiegÓu, l-gÓeÍubijiet li Hu wettaq waqt li kien hawn fuq l-art, huma prova li íesù kien wisq aktar minn bnie-dem.

Mattew 4:23, 24; 11:3-5; Mark 1:34; íwanni 9:32, 33; 10:37, 38; 21:25

D. Il-mewt tiegÓu. 1. Tradiment ta’ Óabib.

a. Profezija tat-Testment il-Qadim: Salm 41:9

b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew 26:21-23; Mark 14:10

2. Imwarrab mid-dixxipli. a. Profezija tat-Testment il-Qadim:

úakkarija 13:7

115

b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew 26:31, 32

3. Ittradut gÓal tletin biÐÐa tal-fidda. a. Profezija tat-Testment il-Qadim: úa-

kkarija 11:12 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

26:15

4. GÓalqa ta’ fuÓÓari mixtrija bil-flus. a. Profezija tat-Testment il-Qadim: úa-

kkarija 11:13 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

27:1-8

5. AkkuÚat b’mod falz minn testimonjanzi ta’ Óafna xhieda. a. Profezija tat-Testment il-Qadim:

Salm 35:11 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

26:59, 60

6. Ma tkellimx quddiem dawk li qabduh. a. Profezija tat-Testment il-Qadim: Isai-

ja 53:7 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

26:62, 63; 27:12, 14

7. Imsawwat. a. Profezija tat-Testment il-Qadim: Isa-

ija 50:6 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

26:67; 27:26

8. Imsallab.

116

a. Profezija tat-Testment il-Qadim: Salm 22:16

b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mark 15:24

9. Ma’ min gÓamel il-ÓaÚen. a. Profezija tat-Testment il-Qadim: Isa-

ija 53:12 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

27:38; íwanni 19:18

10. Kliemu waqt li kien qiegÓed imut. a. Profezija tat-Testment il-Qadim:


27:46

11. Inbid b’taÓlita morra. a. Profezija tat-Testment il-Qadim:

Salm 22:15; 69:21 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

27:34, 48; íwanni 19:28

12. ImÚeblaÓ min-nies. a. Profezija tat-Testment il-Qadim:

Salm 22:6-8 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

27:39-44

13. Ferut fl-idejn u f’Íenbu. a. Profezija tat-Testment il-Qadim: úa-

kkarija 12:10; 13:6 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: Mattew

27:35; íwanni 19:34

117

14. Ebda waÓda minn gÓadmu ma kienet mi-ksura. a. Profezija tat-Testment il-Qadim:

Salm 34:20 b. Twettiq tat-Testment il-ídid: íwan-

ni 19:32, 33, 36

15. Xorti mitfugÓa gÓal ilbiesu a. Profezija tat-Testment il-Qadim:


27:57-60; Mark 15:24

E. Il-qawmien TiegÓu. 1. Ipprofetizzat: Salm 16:10 (Atti 2:27; 13:

35-37); Mattew 16:21 (Mark 8:31); Mat-tew 12:38-40; 17:9, 22, 23; 20:18-19; 26: 32; 27:63; Mark 9:10, 31; 10:32-34; 14: 28, 58; Luqa 9:22; íwanni 2:19, 21, 22

2. Imwettaq: Mattew 28:6, eÐÐ.; Atti 13:30-37

3. Prova li Hu kien imqajjem bil-Íisem: Atti 1:1-4 – “Hu urihom Lilu Nnifsu Óaj!” Luqa 24:36, 39 – “….íesù Nnifsu waqaf f’nofshom…” íwanni 2:19, 21 – “…Hu tkellem dwar it-tempju ta’ Íismu!” a. Hu deher b’mod viÚibbli lil Óafna

nies. Atti 13:30-31 (1) L-ewwel lil Marija ta’ Maddale-

na. íwanni 20:14, 18

118

(2) ImbagÓad lin-nisa l-oÓra. Mat-tew 28:9

(3) Lil Pietru. Luqa 24:34; 1 Korin-tin 15:5

(4) LiÚ-ÚewÍ dixxipli fit-triq gÓal GÓemmaws. Luqa 24:15.

(5) Fil-kamra magÓluqa, lil gÓaxar dixxipli. Luqa 24:36-43; íwan-ni 20:19, 20

(6) Lil Ódax. íwanni 20:26, 29. (7) Fil-muntanji, lil Ódax. Mattew

28:10, 17 (8) Fil-baÓar, lil Pietru, Tumas, Nat-

anael, ulied úebedew, u ÚewÍ dixxipli oÓra.

(9) Lil Óames mitt aÓwa flimkien. 1 Korintin 15:6

(10) Lil íakbu, u lil l-appostli koll-ha. Atti 1:1-4; 1 Korintin 15:7.

(11) Lil Pawlu. Atti 9:3-6; 22:17-21; 23:11; 1 Korintin 15:8.

b. Hu tkellem magÓhom. Mattew 28:10, 18; Luqa 2415-17, 25-27, 36-49; íwanni 20:15-18, 22, 23, 26-29; 21:5, 6, 10-22; Atti 1:3.

c. Hu kiel magÓhom. Luqa 24:30, 35, 41-43; íwanni 21:12, 15; Atti 1:3, 4

d. Huma messewh.

119

(1) In-nisa. Mattew 28:9 (2) Id-dixxipli. Luqa 24:39 (3) Tumas. íwanni 20:27

VII. Id-dottrina tad-Divinità ta’ íesù, wieÓed mill-aktar prinÐipji baÚiÐi tat-twemmin Kristjan, hija mÓassra minn Óafna reliÍjonijiet li b’mod falz jassumu l-isem ta’ “Kristjan” (jiÍifieri, Xhieda ta’ Jehovah/SoÐjetà tat-Torri ta’ l-GÓassa; Mor-moniÚmu; Christadelphians, eÐÐ.), u “jgÓawÍu l-Iskrittura gÓat-telfien tagÓhom” (2 Pietru 3:16). Huwa essenzjali, gÓalhekk, li emmiena tassew ikollhom pedament sod fl-Iskrittura li gÓandu x’jaqsam ma’ dan it-tagÓlim hekk importanti.

120

ATTAKKI FUQ ID-DIVINITÀ TA’ íESÙ Dawk li ma jagÓrfux id-differenza bejn in-natura

Divina u n-natura umana ta’ íesù, jagÓmlu dawn l-akkuÚi kontra dawk li jemmnu bit-Trinità:

2. GÓaliex íesù talab lill-Missier? (íwanni 17)

A. GÓaliex bÓala bniedem Hu kien jeÓtieÍlu li jitlob lill-Missier.

B. GÓaliex Hu kien kemm Alla u kemm bnie-dem (Kolossin 2:9; íwanni 8:24, 58 ma’ EÚodu 3:14)

i. IÚ-ÚewÍ naturi ta’ Kristu huma r-raÍuni gÓaliex aÓna gÓandna ÚewÍ tipi ta’ Skrit-turi dwar íesù: dawk li jidhru li jiffokaw fuq in-naÓa Divina TiegÓu, u dawn li jid-hru li jiffokaw fuq in-naÓa umana Tie-gÓu.

ii. Ix-Xhieda ta’ Jehovah qegÓdin sempliÐi-ment jinjoraw jew ibiddlu, l-Iskritturi tan-naÓa Divina u jikkonÐentraw fuq dawk li jiddeskrivu n-naÓa umana TiegÓu. Kull ma wieÓed gÓandu jagÓmel hu li jiÐÐekk-ja l-Iskritturi li jitkellmu dwar id-divinità ta’ íesù fil-VerÚjoni tal-Bibbja tax-Xhie-da ta’ Jehovah (NWT) u jara kif dawn kwaÚi kollha huma mibdula b’xi mod mill-Grieg oriÍinali tagÓhom!

3. GÓaliex Hu qal li l-Missier kien akbar Minnu? (íwanni 14:28)

121

A. Dan hu gÓaliex il-poÚizzjoni TiegÓu kienet differenti minn dik ta’ Alla, mhux in-natura TiegÓu.

B. Jintqal f’Lhud 2:9 li íesù gÓal ftit taÚ-Úmien kien imniÚÚel ftit inqas mill-anÍli; jiÍifieri, Hu sar bniedem. Il-Missier bagÓat lil Iben (1 íwanni 4:10).

4. GÓaliex íesù qal, “GÓaliex issejjaÓli tajjeb?” (Luqa 18:19a) – “óadd mhu tajjeb, Ólief Alla waÓdu.” (Luqa 18:19b).

A. íesù hawn kien qiegÓed jikkonferma d-Divinità TiegÓu stess gÓaliex dak li Hu kien qiegÓed jagÓmel kien tajjeb.

B. Staqsihom lix-Xhieda ta’ Jehovah: “Kien íesù Tajjeb?”

i. Jista’ xi Óadd li Hu bla ebda dnub ma jkunx Tajjeb?

ii. íesù waÓdu kien mingÓajr ebda dnub (Lhud 4:15; 2 Korintin 5:21; 1 Pietru 2:22; 1 íwanni 3:5) u gÓalhekk Hu kien “tajjeb” u dan gÓaliex Hu tassew ’l Alla li Jista’ Kollox.

iii. Jew íesù Hu “tajjeb” u gÓalhekk Hu Alla li Jista’ Kollox, jew inkella íesù mhuwiex tajjeb u gÓalhekk ikun l-akbar impostur. Ma hemmx triq oÓra! (Ara minn paÍna 65.)

122

iv. Imma íesù jgÓid li Hu kien jista’ jagÓ-mel dak kollu li Hu ra lill-Missier jagÓ-mel (íwanni 5:19).

5. GÓaliex íesù jgÓid li Hu jista’ jagÓmel biss dawk il-ÓwejjeÍ li Hu ra lill-Missier jagÓmel? (íwanni 5:19).

A. Dan huwa vers interessanti Óafna u huwa wieÓed li jagÓti prova Ðara tad-Divinità ta’ Kristu, u mhux li Hu ma kienx Alla.

B. Staqsi lix-Xhieda ta’ Jehovah “min jista’ jagÓmel l-istess ÓwejjeÍ li jista’ jagÓmilhom il-Missier?

i. Jista’ anÍlu? Úgur li le!

ii. Jista’ bniedem? úgur li le!

iii. Imma íesù jgÓid li Hu kien jista’ jagÓ-mel dak kollu li Hu ra lill-Missier jagÓ-mel

iv. “Tassew, tassew, ngÓidilkom: L-Iben ma jista’ jagÓmel xejn minnu nnifsu, gÓajr dak li jara l-Missier jagÓmel: gÓax dawk il-ÓwejjeÍ kollha li jagÓmel, dawn l-Iben jagÓmel ukoll” (íwanni 5:19).

6. It-tweÍiba gÓal dan kollu hija li íesù gÓandu ÚewÍ naturi. íesù kien bniedem gÓal kollox kif ukoll Alla gÓal kollox u bÓala bniedem ikun hemm versi li juru l-umanità TiegÓu.

123

IL-PERSONALITÀ FI TLIETA TA’ ALLA AÓna nemmnu f’Alla wieÓed, imma f’Alla lis-sura

ta’ l-eÚistenza TieÆu hija f’tali mod li Hu jista’ jÆid b’riferenza GÓalih Innifsu “Jiena,” “Inti,” “Hu,” “AÓ-na.” Il-Missier jista’ jÆid, “Jiena nibaÆtu, l-Ispirtu, permezz TieÆek, l-Iben” (íwanni 14:16, 26). Din hi-ja d-dottrina ta’ Alla li normalment hija aÐÐettata mill-Kristjani. Ebda bniedem ma jista’ jifhem xi jfisser Kristjan “b’Alla” sakemm hu jpoÍÍi “f’Alla” dak kol-lu li huwq mfisser bit-termini separati ta’ “Missier,” “Iben,” u “Spirtu.”

F’din il-konnessjoni, wieÓed jista’ jiÐÐita dik l-att-ribuzzjoni liturÍika fi tlieta quddiem it-Tron ta’ Alla fis-Smewwiet:

“Qaddis, Qaddis, Qaddis, hu l-Mulej Alla li Jista’ Kollox” (Isaija 6:3).

Ukoll,

“Qaddis, Qaddis, Qaddis, il-Mulej Alla, li jista’ kollox, li kien, u li hu, u li Íej” (Rivelazzjoni 4:8).

FiÚ-Úminijiet tat-Testment il-Qadim Alla fittex il-Óin kollu biex jimpressjona fuq l-imÓuÓ tal-poplu maÆÚul TieÆu dak il-fatt li Bóalu ma hawnx.

“Isma’, O IÚrael: Alla taÆna l-Mulej, il-Mulej waÓdu. óobb, mela, lill-Mulej, Alla tieÆek, b’qalbek kollha, b’ruÓek kollha u b’saÓÓtek kollha” (Dewteronomju 6:4-5)

124

Ma hemm xejn, iÚda, f’din l-affermazzjoni ta’ mono-teiÚmu biex teskludi l-fatt tal-personalità fi tlieta ta’ Alla. Ovvjament din it-tÓabbira tat-Testment il-Qa-dim, li ’l Alla taÆna Hu Alla WieÓed, hija essenzjal-ment l-affermazzjoni TieÆu ta’ li m’hawnx ieÓor BÓalu bÓala ’l Alla Óaj u veru. Din l-idea ta’ li m’hemmx ieÓor BÓalu (jiÍifieri, “Jien Yahweh, u m’hemmx ieÓor, m’hemmx Alla ieÓor Æajri…”) hija enfasizzata matul it-Testment il-Qadim u t-Testment il-ídid. (Dewteronomju 4:35, 39; Isaija 43:10; 45:5-6; 46:9-11).

Fit-Testment il-ídid naqraw li meta wieÓed mill-iskribi f’okkaÚjoni minnhom staqsa lil íesù dwar l-akbar u l-aqwa kmandament fil-liÍi, íesù wieÍbu:

“L-ewwel wieÓed huwa dan: Isma’ IÚ-rael; il-Mulej Alla taÆna, Mulej wie-Óed hu, u int Æandek tÓobb lill-Mulej, Alla tieÆek, b’qalbek kollha, b’ruÓek kollha, b’moÓÓok kollu, u bil-qawwa tieÆek kollha.”

GÓal dan l-iskriba wieÍeb:

“Sewwa qieÆed tÆid, MgÓallem: Æandek raÍun tÆid li wieÓed hemm, u li ma hemmx ieÓor Óliefu” (Mark 12: 28-34).

Il-lingwa ma tistax tkun aktar espliÐita. Il-fatt jibqa’, iÚda, li l-personalità fi tlieta ta’ l-EÚis-

tenza Divina ma kinetx irrivelata Ðara fiÚ-Úminijiet tat-Testment il-Qadim; din kienet biss imtarrfa. Fit-Test-ment il-Qadim, aÓna Æandna Alla, l-Ispirtu ta’ Alla, u

125

l-Kelma (jew l-GÓerf) ta’ Alla, bÓala eÚempju, fl-ewwel kapitlu ta’ íenesi; imma mkien fl-Iskrittura Lhudija ma huma rrivelati bÓala sussistenzi distinti. Ir-raÍuni hija Ðara: il-maÓturin ta’ Alla kienu Æad-hom mhumiex ippreparati Æall-wiri bÓal dan. Kieku r-rivelazzjoni kienet maÆmula lil ulied IÚrael, imd-awwra minn kull naÓa kif kienu bil-politeiÚmu pagan, bla dubju huma kienu jÓalltu r-reliÍjon taÆhom f’qima ta’ tliet Allat. GÓalhekk ma kienx qabel ma aÓ-na naslu fid-dawl Ðar tar-rivelazzjoni tat-Testment il-ídid li Alla, il-Kelma ta’ Alla, u l-Ispirtu ta’ Alla tat-Testment il-Qadim, saru l-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu. Huwa sinjifikanti, ukoll, li kien íesù Nnifsu, li l-ewwel irrivela din il-verità fil-milja kollha taÆha. Waqt li ta l-Kummisjoni l-Kbira fejn qal Ðar Óafna lil l-appostli TieÆu:

“L-awtorità kollha hija moÆtija lili fis-sema u fl-art. Morru, mela, aÆmlu dixxipli mill-Ínus kollha, u Æammdu-hom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu” (Mattew 28:18-19).

Fi kliem ieÓor, immersjoni waÓda ÍÍib lil emmieni penitent fl-isem, jiÍifieri, Ío, jew taÓt l-awtorità, tal-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu. Il-mistoqsija hawn hija, “GÓaliex is-singulari—“isem”? Ovvjament, Æa-liex it-Tlieta huma fl-essenza WIEóED; huma Æan-dhom biss isem wieÓed, regola waÓda, awtorità jew setÆa waÓda. InÐidentalment, dan il-fatt innifsu, l-uÚu tas-singulari “isem,” pjuttost minn “ismijiet”—

126

jinvalida l-hekk imsejÓa “immersjoni fi tlieta” jew tliet Æaddsiet, li hija pprattikata b’mod Úbaljat minn Ðerti nies reliÍjuÚi kif ukoll jinvalida t-taÆlim tax-Xhieda ta’ Jehovah dwar it-Tliet Persuni tad-Divinità fejn huma ma jemmnux li Kristu Hu Alla kif ukoll l-Ispirtu s-Santu Hu Alla. Il-mistoqsija hawn hija: Jista’ xi Óadd jÆid hawn li l-Iben huwa inqas mill-Missier? Jew li l-Ispirtu s-Santu huwa inqas jew differenti mit-tnejn l-oÓra? Jekk huma l-istess (“fl-isem”) allura Æalfejn tÆallmu li l-Iben mhuwiex Alla daqs il-Mis-sier u li l-Ispirtu s-Santu huwa biss qawwa? Ðerta-ment li dan mhuwiex it-taÆlim tal-Kelma ta’ Alla, il-Bibbja Mqaddsa imma huwa t-taÆlim tal-bniedem u Æandna nwarrbuh.

Id-dottrina ta’ l-Iskrittura Mqaddsa dwar il-person-alità fi tlieta ta’ Alla tista’ tkun murija f’sommarju fil-propoÚizzjonijiet li Íejjin:

• Il-Missier Hu rikonoxxut bÓala Alla. Per eÚem-pju: íwanni 6:27,

“…Æax fuq Alla l-Missier qieÆed is-siÍill tieÆu” (ara wkoll Mattew 6:9).

Pietru jÆid,

“MaÓturin skond il-Æarfa minn qabel ta’ Alla l-Missier…” (1 Pietru 1:2).

Hemm Óafna Skritturi oÓra fejn il-Missier Hu magÓruf bÓala Alla.

• L-Iben, li l-Isem TieÆu huwa l-Kelma (Logos), ukoll Hu rikonoxxut bÓala Alla. Per eÚempju, íwanni 1:1, 2, 14,

127

“Fil-bidu kienet il-Kelma, u l-Kelma kienet ma’ Alla, u l-Kelma kienet Alla. Hu kien fil-bidu ma’ Alla,…U l-Kelma saret bniedem u Æammret fostna u Aó-na rajna l-glorja li Æandu mill-Missier bÓala Ibnu l-waÓdieni, mimli bil-grazzja u l-verità.”

Hawn, il-kittieb ispirat hu espliÐitu: “Fil-bidu,” jÆid hu, “kienet il-Kelma u l-Kelma kienet ma’ Alla,” jiÍifieri, kien hemm tnejn, imbaÆad, biex jekk ikun hemm xi Óadd li jipprova jifhem li l-Kelma kienet inferjuri Æal Alla, hu jÚid, “u l-Kelma kienet Alla.” Dan ifisser, dwar l-essenza, il-Kelma hija Divinità daqs kemm hu tassew li Alla Hu Divinità. Innota wkoll l-ommisjoni ta’ l-artiklu hawn: Il-Kelma ma ki-netx xi alla (kif xi wÓud daÓÓlu l-artiklu fil-verÚjoni taÆhom tal-Bibbja b’mod makakk, jiÍifieri, in-New World Translation. Ara minn paÍna 25), imma Alla, Æaliex hemm biss Alla WIEóED. Isaija jaÆmilha Ðara Óafna meta jÆid,

“…biex taÆrfu u temmnu, u tifhmu li jien hu: qabli l-ebda Alla ma ssawwar, u lanqas Óadd ma jkun hemm warajja” (Isaija 43: 10b).

íesù Kristu, jekk Hu maÓluq, skond it-taÆlim tax-Xhieda ta’ Jehovah, u Hu alla u mhux Alla, allura Isaija kien Úbaljat Æaliex “issawwar alla ieÓor” u kien hemm alla ieÓor wara Alla! Imma Isaija ma kienx Úbaljat Æaliex íesù Kristu Hu tabilÓaqq Alla. íesù Kristu jew Hu Alla jew Hu xi alla falz. Ma jistax li

128

jkun xi alla inqas minn Alla kif jÆallmu x-Xhieda ta’ Jehovah. F’EÚodu 15:11 naqraw,

“Min hu bÓalek, O Mulej, fost l-allat?”

Nistaqsi jien lix-Xhieda ta’ Jehovah, Huwa Kristu wieÓed minn “fost l-allat”? Fi íwanni 20:28 naqraw dwar Tumas:

“U Tumas wieÍeb u qalu: ‘Mulejja u Alla tieÆi.”

Il-fatt li íesù aÐÐetta din l-attribuzzjoni tad-Divinità GÓalih Innifsu, minÆajr ebda kelma ta’ Ðanfir, huwa xhieda prima facie li Kristu tassew Hu Alla. L-appos-tlu Pawlu wkoll jitkellem dwar id-Divinità ta’ Kristu fejn jÆid f’Rumani 9:5,

“Li taÆhom huma l-patrijarki, li minn-hom skond il-Íisem, Íie Kristu, li hu fuq kollox, Alla mbierek Æal dejjem. Amen.”

Dan ifisser, li Æalkemm íesù rÐieva n-natura umana TieÆu miÚ-ÚerrieÆa ta’ Abraham permezz ta’ Mari-ja, li kienet l-istrumentalità passiva ta’ l-inkarnazzjoni TieÆu; madankollu, fin-natura eterna TieÆu Hu “Alla mbierek Æal dejjem. Amen.” Jista’ xi Óadd jiÐÓdu dan? Ukoll, naqraw f’Lhud 1:8-9,

“Imma Æall-Iben qal: It-tron tieÆek, O Alla, hu Æal dejjem ta’ dejjem: xettru ta’ Óaqq hu xettru ta’ saltnatek. Int Óabbejt il-Óaqq, u bÆadt il-ÓaÚen: Æalhekk Alla, Alla tieÆek dehnek biÚ-Úejt tal-ferÓ aktar minn sÓabek.”

129

F’din is-silta l-kittieb ispirat jikkwota Salm 54:6-7 bÓala li jirreferi espressament Æal l-Iben ta’ Alla. Din hija dikjarazzjoni Ðara tad-Divinità ta’ íesù Kristu li bilkemm tista’ tkun sfidata minn xi angolu ta’ konsi-derazzjoni. Fi íwanni 8:58, íesù qal,

“…Tassew, tassew, nÆidilkom: Qabel ma kien Abraham, Jien hu.”

Hawn íesù Hu ppreÚentat bÓala li qieÆed jieÓu Fuqu Nnifsu l-Isem Kbir u li ma jistax ikun moÆti lil ÓaddieÓor tad-Divinità. Dan ukoll, xi wÓud jippruvaw jinterpretawh b’mod qarrieqi llum iÚda EÚodu 3:13-15 Æandu jkun tweÍiba Ðara Óafna Æal dawk li tassew iridu joÆÍbu lil Mulej,

“U Mosè qal lil Alla: Ara, jien sejjer Æand ulied IÚrael, u nÆidilhom: Alla ta’ missirijietkom baÆatni Æandkom. Issa jekk jÆiduli: X’jismu? X’nÆidil-hom? U Alla qal lil Mosè: JIEN LI JIEN: u qal: Hekk Æandek tÆid lil ulied IÚrael: JIEN li baÆatni Æand-kom. U qal ukoll Alla lil Mosè: Hekk Æandek tÆid lil ulied IÚrael: Il-Mulej, Alla ta’ missirijietkom, Alla ta’ Abra-ham, Alla ta’ IÚakk, u Alla ta’ íakobb, baÆatni Æandkom. Dan hu ismi Æal dejjem, u din hi t-tifkira tieÆi minn nisel Æal nisel.”

Jiena nista’ nuÚa dan l-isem “Jien hu” Æalija nnifsi, imma ma jkollu ebda qawwa. Xi wÓud hawn ukoll jippruvaw iÍibu dan l-eÚempju biex juru li l-isem li

130

uÚa íesù Kristu GÓalih ma jfissirx li Hu Alla imma sempliÐiment biex juri riferenza GÓalih. Dan mhux minnu. Ejja nÓallu l-Iskrittura twieÍeb dan: íwanni 18:4-6,

“Mela íesù, billi kien jaf dak kollu li kellu jiÍi fuqu, ÓareÍ, u qalilhom: Lil min qeÆdin tfittxu? WiÍbuh: Lil íesù ta’ NaÚaret. Qalilhom íesù: Jien hu. U íuda wkoll, li ittradih, kien maÆ-hom. Mela malli qalilhom: Jien hu; marru lura, u waqÆu ma’ l-art.” (en-fasi tiegÓi.)

GÓaliex waqÆu ma’ l-art? MinÓabba l-isem il-kbir ta’ “Jien hu.” Fi íwanni 8:24 íesù qal,

“GÓalhekk Æidtilkom, li tmutu fi dnu-bietkom: Æax jekk ma temmnux li Jiena Hu, tmutu fi dnubietkom.” (en-fasi tiegÓi.)

Jiena Ðert li Óadd mhu se jaqa’ ma’ l-art jekk jiena ngÓid gÓalija li “jien hu” jekk xi Óadd jistaqsi gÓalija. Sfortunatament ix-Xhieda ta’ Jehovah ma jemmnuÓx dan imma jemmnu l-interpretazzjoni tat-Torri ta’ l-GÓassa. ÓaÍa Ðerta, iÚda, hija, li Óafna sejrin ikunu sorpriÚi fil-Íudizzju dwar dan! Mhix xi ÓaÍa ta’ skantament li l-kontemporanji Lhud ta’ íesù akku-Úawh bÓala li kien qieÆed jidÆi meta Hu qal li kien l-Iben ta’ Alla, fejn dan kien ifisser li Hu kien daqs Alla! (íwanni 5:18). Hemm biss ÚewÍ toroq gÓal dak li qal íesù, jew íesù Kristu kien dak li Hu qal li kien,

131

jew inkella Hu kien l-akbar impostur li qatt deher fid-dinja! Jew waÓda jew l-oÓra!

Ukoll, hemm Óafna Skritturi li fihom l-attributi kollha tad-Divinità huma moÆtija b’mod Ðar Óafna lil Iben, bÓal, per eÚempju:

óajja Infinità—íwanni 1:4,

“Kellu l-Óajja fih, u l-Óajja kienet id-dawl tal-bnedmin.”

íwanni 14:6,

“WieÍbu íesù: “Jien hu t-Triq, il-Ver-ità, u l-óajja. óadd ma jmur Æand il-Missier jekk mhux permezz tieÆi.”

íwanni 11:25,

“Qalilha íesù: “Jien hu l-qawmien u l-Óajja. Kull min jemmen fija, wkoll jekk imut, iÆix.”

Rivelazzjoni 1:17-18,

“Jien, kif rajtu, waqajt qisni mejjet f’ri-Ílejh. IÚda hu ressaq idu fuqi u qalli: “TibÚax: jien hu l-Ewwel u l-AÓÓar, jiena l-óaj; jien kont mejjet, u ara, jien issa Óaj Æal dejjem ta’ dejjem, u Æan-di jinsabu l-imfietaÓ tal-mewt u ta’ post il-mejtin.”

Eternità—íwanni 17:5,

“U issa, Missier, igglorifika lili Æan-dek, bil-glorja li kelli mieÆek qabel ma kienet id-dinja.”

132

Kolossin 1:17,

“Kollox bih u Æalih kien maÓluq, hu li hu qabel kollox, u kollox fih qieÆed iÚomm.”

Rivelazzjoni 21:6,

“U qalli mbaÆad: “MaÆmula huma. Jiena l-Alfa u l-Omega, il-Bidu u t-Tmiem. Lil min hu bil-gÓatx jiena nis-qih b’xejn mill-Æajn tal-óajja.”

EÚistenza Fih Innifsu—íwanni 8:58,

“Qalilhom íesù: “Tassew, tassew ngÓ-idilkom, qabel ma kien Abraham, jiena hu dak li hu.”

(Ara minn paÍna 215, gÓal aktar tagÓrif dwar it-tifsira tal-fraÚi qawwija dwar id-Divinità ta’ Kristu: “qabel ma kien Abraham, jiena hu dak li hu,” Studju Dwar il-Pluralità).

íwanni 5:26,

“GÓax bÓalma l-Missier Æandu l-Óajja fih innifsu, hekk ukoll ta lil Iben li jkollu l-Óajja fih innifsu.”

íwanni 10:17-18,

“GÓalhekk iÓobbni l-Missier, Æax jien naÆti Óajti, biex nerÍa’ neÓodha. Óadd ma jeÓodieli, iÚda jien naÆtiha minn rajja. GÓandi s-setÆa li naÆti-ha, u Æandi s-setÆa li nerÍa’ neÓodha; din hi l-ordni li Óadt minÆand il-Missier.”

133

Lhud 7:16, “Hu sar qassis mhux b’liÍi tan-nisel tal-Íisem, imma bil-qawwa ta’ Óajja li ma tintemmx.”

Immutabilità (bla ma qatt jista’ jitbiddel)—Lhud 13: 8,

“íesù Kristu hu dak li kien, fl-imÆod-di, issa u Æal dejjem.”

Mattew 28: 20,

“…U ara, jiena maÆkom dejjem, sa l-aÓÓar taÚ-Úmien.”

Efesin 1:22-23,

“Iva, qieÆed kollox taÓt riÍlejh, u Æamlu Ras fuq il-knisja kollha, li hi Íismu, il-milja ta’ dak li jimla kollox f’kollox.”

Omnixjenza (li jaÆraf kollox ukoll dawk il-ÓwejjeÍ moÓbija)—íwanni 2:24-25,

“Imma íesù, min-naÓa tieÆu, ma kienx jafda fihom, Æax hu kien jaf lil kulÓadd u ma kellux bÚonn min jaÆtih xhieda fuq il-bniedem, Æax hu stess kien jaf x’hemm fil-bniedem.”

(Ara wkoll Mattew 12:25; 22:18; Mark 2:8).

Atti 1:24,

“U talbu hekk: “Mulej, int li taÆraf il-qalb ta’ kulÓadd, uri liema minn dawn it-tnejn int ÆaÚilt.”

134

OmnipreÚenza—Mattew 28:20,

“…u ara, jien magÓkom dejjem, sa l-aÓÓar taÚ-Úmien.”

Omnipotenza—Lhud 1:3,

“Hu, l-Iben, li hu d-dija tal-glorja ta’ Alla u x-xbieha ta’ l-essenza tiegÓu, u li jÚomm id-dinja kollha bil-kelma setgÓana tiegÓu, wara li naddafna minn dnubietna, qagÓad fuq il-lemin tal-ko-bor ta’ Alla fil-gÓoli tas-smewwiet.”

Verità Infinita—íwanni 14:6,

“WieÍbu íesù: “Jien hu t-Triq, il-Ver-ità u l-óajja. óadd ma jmur Æand il-Missier jekk mhux permezz tieÆi.”

íwanni 6:63,

“Hu l-ispirtu li jaÆti l-Óajja, il-Íisem ma jiswa Æal xejn. Il-kliem li jiena Æidtilkom huwa spirtu u Óajja.”

Mattew 24:35,

“Is-sema u l-art jÆaddu, imma kliemi ma jÆaddix.”

íwanni 18:37,

“Pilatu qallu: “Mela int sultan?” U íesù wieÍeb: “QieÆed tÆidu int: jien sultan. Jien Æalhekk twelidt, u Æal-hekk Íejt fid-dinja, biex nixhed Æall-verità.”

135

ImÓabba Infinita—íwanni 15:13,

“óadd ma Æandu mÓabba akbar minn din: li wieÓed jaÆti Óajtu Æal Óbie-bu.”

1 íwanni 3:16,

“B’dan naslu biex naÆarfu x’inhi l-imÓabba: li Kristu ta Óajtu Æalina….”

Qdusija Infinita—Luqa 1:35,

“WieÍeb l-anÍlu u qalilha: “L-Ispirtu s-Santu jiÍi fuqek, u l-qawwa tal-GÓoli tixÓet id-dell tagÓha fuqek. U gÓalhekk dak li jitwieled minnek ikun qaddis, u jissejjaÓ Bin Alla.”

íwanni 6:68-69,

“WieÍbu Xmun Pietru: “Mulej, Æand min immorru? Int Æandek il-kliem tal-Óajja ta’ dejjem. U aÓna emminna u Æarafna li inti l-Qaddis ta’ Alla.”

Atti 2:27 (Salm 16:10),

“GÓax inti ma titlaqx fl-imwiet lil ruÓi, u ma tÓallix il-Qaddis tieÆek jara t-taÓsir.”

Lhud 7:26,

“Dan hu, tabilÓaqq, il-qassis il-kbir li kien jÆodd Æalina: qaddis, innoÐenti, safi, maqtuÆ mill-midinbin, merfuÆ ’il fuq mis-smewwiet.”

136

Jista’ xi Óadd li hu sinÐier japplika dawn l-attributi kollha Æal xi kreatura, Æal xi maÓluq!

Fit-tielet post, l-Iskrittura tattribwixxi Æal l-Iben l-opri tad-Divinità, bÓal dawn li Íejjin:

óolqien—íwanni 1:3,

“Kollox biÓ sar, u xejn ma sar min-Æajru; kull ma sar kellu l-Óajja fih, u l-Óajja kienet id-dawl tal-bnedmin.”

Kolossin 1:16-17,

“GÓax fih kien maÓluq kollox, fis-sema u fl-art, dak kollu li jidher u dak kollu li ma jidhirx, troni u Óakmiet, prinÐipati u setÆat. Kollox bih u Æa-lih kien maÓluq, hu li hu qabel kollox u kollox fih qieÆed iÚomm.”

1 Korintin 8:6,

“GÓalina Alla wieÓed hemm: il-Mis-sier li minnu Íej kollox u aÓna neÚistu Æalih; u wieÓed is-Sid: íesù Kristu, li permezz tieÆu sar kollox u aÓna Æa-lih neÚistu.”

Lhud 1:8-10,

“Imma Æal l-Iben iÆid “It-tron tieÆ-ek, O Alla, Æal dejjem ta’ dejjem, ix-xettru tal-Íustizzja hu x-xettru ta’ salt-natek. “óabbejt is-sewwa u bÆadt il-ÓaÚen: Æalhekk, O Alla, dilkek Alla tieÆek b’Úejt ta’ ferÓ akbar minn sÓa-bek”. U wkoll: “Int, Mulej, waqqaft l-

137

art fil-bidu, u Æemil idejk huma s-smewwiet.”

úamma tal-óolqien FiÚiku—Kolossin 1:17,

“Kollox bih u Æalih kien maÓluq, hu li hu qabel kollox, u kollox fih qieÆed iÚomm.”

Lhud 1:3,

“Hu, l-Iben, li hu d-dija tal-glorja ta’ Alla u x-xbieha ta’ l-essenza tieÆu, u li jÚomm id-dinja kollha bil-kelma set-Æana tieÆu, wara li naddafna minn dnubietna, qaÆad fuq il-lemin tal-kob-or ta’ Alla fil-Æoli tas-smewwiet.”

JiÍÍudika d-Dinja—íwanni 5:25-27,

“Tassew, tassew nÆidilkom, li tiÍi s-sieÆa, anzi issa hi, meta l-mejtin jisimÆu l-leÓen ta’ l-Iben ta’ Alla, u dawk li jisimÆuh jÆixu. GÓax bÓal-ma l-Missier Æandu l-Óajja fih innifsu, hekk ukoll ta lil Iben li jkollu l-Óajja fih innifsu, u tah ukoll is-setÆa li ja-Æmel Óaqq, Æax hu Bin il-bniedem.”

íwanni 5:22,

“GÓax il-Missier ma jaÆmel Óaqq minn Óadd, iÚda ta kull Óaqq lil Ibnu.”

íwanni 11:26,

“U kull min jÆix u jemmen fija, dan ma jmut qatt…”

138

Mattew 25:31-32,

“Meta jiÍi Bin il-bniedem fil-glorja tie-Æu u bl-anÍli kollha mieÆu, imbaÆ-ad joqÆod fuq it-tron glorjuÚ tieÆu, U quddiemu jinÍabru l-Ínus kollha, u hu jifridhom minn xulxin, bÓalma r-raÆaj jifred in-nÆaÍ mill-moÆoÚ.”

2 Tessalonikin 1:7-9,

“U Æad iserraÓ lilkom li qeÆdin issofru, kif ukoll lilna, dak in-nhar li Sidna íesù jfeÍÍ mis-smewwiet imda-wwar bl-anÍli tal-qawwa tieÆu, b’nar iÓeÍÍeÍ, biex iÓallas lil dawk li ma ja-Æarfux lil Alla, u ’l dawk li ma jobdux l-EvanÍelju ta’ Sidna íesù. Dawn Æad jitÓallsu bil-piena tat-telfien ta’ dejjem, ’il boÆod minn wiÐÐ Alla u mis-sebÓ tal-qawwa tieÆu.”

Fir-raba’ post, hemm Skritturi li jippreÚentaw lil l-Iben bÓala li jirÐievi unur u qima li Æandhom ikunu moÆtija biss lid-Divinità, lil Alla waÓdu. F’Mattew 4:10 naqraw fejn íesù jÆid li l-qima hija lil Alla biss:

“Qallu mbaÆad íesù: Itlaq ’il hemm, Satana, Æax hu miktub: Aæti qima lill-Mulej Alla tieÆek, u lilu biss aqdi.”

KulÓadd jaqbel li dik ix-xorta ta’ qima gÓandha tin-agÓta lil Alla biss. Imma aÓna nsibu wkoll fl-Iskrittura

139

Mqaddsa passaÍÍi oÓra fejn Æandna l-istess kelma Griega Æall-qima, proskuneo, li hija moÆtija lil Kristu, per eÚempju:

íwanni 5:23,

“Biex il-bnedmin kollha jweÍÍhu l-Iben, bÓal ma jweÍÍhu l-Missier. Min ma jweÍÍahx l-Iben, ma jweÍÍhax il-Missier li baÆtu.”

íwanni 9:38,

“U qal: Mulej, nemmen. U tah qima.”

Mattew 2:2, 8, 11,

“Iæidu: Fejn hu dak li twieled Sultan tal-Lhud? GÓax aÓna rajna l-kewkba tieÆu fil-lvant, u Íejna biex naÆtuh qima…U baÆathom Betlehem, u qal: Morru fittxu tajjeb it-tarbija; u meta ssibuh erÍÆu Æiduli, biex niÍi u naÆtih qima wkoll…U meta daÓlu d-dar, raw it-tarbija m’ommu Marija; u xteÓtu fl-art, u tawh qima.”

Mattew 8:2,

“U ara, Íie wieÓed imÍiddem u tah qima, billi qal: Mulej, jekk trid, tista’ tnaddafni.”

Mattew 9:18,

“Waqt li kien ikellimhom fuq dawn il-ÓwejjeÍ, ara, Íie wieÓed kap tas-sina-

140

goga, u tah qima, hu u jÆid: Binti Æadha kemm mietet issa: iÚda ejja, u qieÆed idek fuqha, u tÆix.”

Mattew 14:33,

“ImbaÆad dawk li kienu fid-dÆajsa Íew u tawh qima, billi qalu: Tassew, int l-Iben ta’ Alla.”

Mattew 15:25,

“ImbaÆad dik Íiet u tatu qima, hi u tÆidlu: Mulej, Æinni.”

Mattew 20:20,

“ImbaÆad resqet lejh omm ulied úeb-edew ma’ wliedha, taÆtih qima, u tixtieq xi ÓaÍa minn Æandu.”

Mattew 28:9, 17

“U huma u sejrin biex jÆidu lid-dix-xipli tieÆu, ara, íesù ltaqa’ maÆ-hom, u qalilhom: Is-sliem Æalikom. U resqu, u qabdulu riÍlejh, u qimuh…U malli rawh, qimuh: iÚda wÓud tÓass-bu.” (ara Luqa 24:52).

Lhud 1:6,

“U raÍa’, meta Íieb l-iben il-kbir fid-dinja, qal: óa jqimuh l-anÍli kollha ta’ Alla” (Enfasi tiegÓi fis-siltiet kollha).

141

ðertament li minn dawn il-versi mill-Iskrittura Mqaddsa, wieÓed gÓandu jara kemm hija Úbaljata d-dottrina tax-Xhieda ta’ Jehovah li tÆid li Kristu Hu l-anÍlu Mikiel. Ebda anÍlu ma jista’ jinagÓta qima. Meta anÍlu kien moÆti qima dan irrifjutaha. Naqraw f’Rivelazzjoni 19:10; u 22:8-9,

“U jiena nÚilt f’riÍlejh quddiemu u nxÓett naÆtih qima: iÚda hu qalli: “Hekk le! Jiena qaddej bÓalek u bÓal Óutek li Æandhom ix-xhieda ta’ íesù. Il-qima lil Alla taÆtiha.’ Ix-xiehda ta’ íesù hi l-ispirtu tal-profezija.”

“Kont jiena stess, íwanni, li smajt u rajt dawn il-ÓwejjeÍ kollha. U, wara li smajthom u rajthom, inÚilt quddiem l-anÍlu li wrihomli biex naÆtih qima f’riÍlejh, imma qalli: “Hekk le! Jiena qaddej bÓalek u bÓal Óutek il-profeti, u bÓal dawk li jÓarsu l-kelmiet ta’ dan il-ktieb. Il-qima lil Alla aÆtiha.”

Minn dawn l-Iskritturi naraw li íesù Kristu ma jis-tax li jkun l-anÍlu Mikiel! Kif jista’ jintqal gÓal anÍlu dak li jintqal gÓal Kristu f’Efesin 1:20-22; 3:10; Kol-ossin 1:16; 3:102:10; Lhud 1:4; 1 Timotju 3:14-16; 1 Pietru 1:12; eÐÐ. Úgur li ebda anÍlu ma jista’ qatt jok-kupa dik il-poÚizzjoni! Ukoll l-appostlu Pietru ma AÐÐettax qima bÓal din fejn naqraw f’Atti 10:25-26,

“X’Óin daÓal Pietru, Kornelju mar jil-qÆu u ntefa’ f’riÍlejh jaÆtih qima.

142

Imma Pietru qajmu u qallu: “Qum, Jien bniedem ukoll.”

Imkien ma naqraw fejn íesù rrifjuta l-qima, u dan juri kemm huwa tassew li íesù Kristu Hu tabilÓaqq Alla.

Fil-Óames post, hemm Skritturi li fihom l-egwal-janza ta’ l-Iben mal-Missier hija ddikjarata b’mod espliÐitu: íesù jiddikjaraha huwa Nnifsu meta jÆid,

“…Missieri Æadu jaÓdem sa issa: mela naÓdem jien ukoll.” U minÓabba f’hekk il-Lhud wisq iÚjed minn qabel bdew ifittxu li joqtluh, mhux biss Æax kien jikser is-Sibt, imma wkoll Æax lil Alla kien jÆidlu Missieru u jqis ruÓu daqs Alla” (íwanni 5:17-18).

Mistoqsija: B’dan il-kliem, qies íesù Lilu Nnifsu daqs Alla? It-tweÍiba hija IVA, gÓaliex kieku l-Lhud ma kinux “ifittxu bil-wisq iÚjed minn qabel biex joqt-luh.” Íesù ma ÐaÓadx l-akkuÚa tal-Lhud. Sfortunata-ment illum dawk li ma jemmnux li íesù Kristu Hu Alla li Jista’ Kollox jagÓmlu l-istess akkuÚa li gÓamlu l-Lhud.

L-appostlu Pawlu jaÆti xhieda ta’ dan biex ma jÓalli l-ebda dubju dwar id-Divinità ta’ Kristu fejn jÆid,

“Hu li Æad li kellu n-natura ta’ Alla, ma qaÆadx ifittex tieÆu li hu daqs Alla, iÚda xejjen lilu nnifsu billi Óa n-natura ta’ lsir; sar jixbaÓ lill-bnedmin, u deher minn barra bÓala bniedem….” (Filippin 2:5-8).

143

Il-Lhud kienu jafu sewwa illi li tÆid li int l-Iben ta’ Alla kien ifisser li qieÆed tÆid li int daqs Alla (íwanni 5:18b). Imma Kristu kien tabilÓaqq Alla. Hu kellu n-natura ta’ Alla u n-natura ta’ bniedem. Il-mistoqsija hija: Kien Kristu, skond il-Kelma ta’ Alla, DAQS ALLA? Il-Kelma ta’ Alla twieÍeb Ðar Óafna li kien. Xi reliÍjonisti jwarrbu l-Kelma ta’ Alla u jwieÍ-bu li ma kienx. Imma aÓna Æandna nobdu lil Alla aktar milli lill-bnedmin (Ara Atti 4:19 u 5:29). Dak li l-Kelma ta’ Alla tÆid f’Filippin 2:5-8 jfisser li l-Logos, l-Iben ta’ Alla, ma qiesx li Hu jkun “daqs Alla bÓala ÓaÍa misruqa,” jiÍifieri, li taqbad maÆha u tibqa’ ÚÚomm maÆha—sempliÐiment Æaliex dan kien TieÆu minn natura u bi dritt. GÓax Hu mhux biss kien ma’ Alla fil-bidu,” imma “kien Alla” wkoll. (íwanni 1:1). Kemm jippruvaw jinterpretaw dawn is-siltiet b’modi oÓra dawk li jbaxxu lil Kristu u jpoÍÍuh fuq l-istess livell ta’ l-allat l-oÓra li naqraw dwarhom fl-Iskrittura. F’EÚodu 15:11 naqraw,

“Min hu bÓalek, O Mulej, fost l-allat?”

Jew Kristu Hu daqs u bÓal Alla jew inkella Hu wieÓed minn “fost l-allat.” X’temmen int li Kristu Hu wieÓed minn “fost l-allat” jew le? Ðertament li le! Mela, int Æandek taÆmel l-ÆaÚla tieÆek, jew temmen li Kristu Hu tassew Alla jew inkella tpoÍÍih fost l-allat. Tinsiex, li:

“L-Kelma ta’ Alla hi Óajja u qawwija, taqta’ aktar minn xabla b’ÚewÍt ixfar; hija tinfed sa tifred minn xulxin ir-ruÓ u l-ispirtu, u l-Íogi u l-mudullun; u

144

tÆarbel il-Ósibijiet u l-fehmiet tal-qalb. Xejn ma hemm fil-Óolqien li hu moÓbi Æalih, imma kollox hu miftuÓ Æal Æajnejn Alla, li lilu rridu naÆtu kont” (Lhud 4:12-13).

Huwa tassew li íesù Kristu tkellem Dwaru Nnifsu bÓala bniedem u f’dan il-kuntest Hu qal li Missieru Hu akbar Minnu, eÐÐ. Imma hu tassew ukoll li Kristu qal,

“Min ra lili ra ’l Missier…” (íwanni 14:9).

“Jien u l-Missier ÓaÍa waÓda” (íwan-ni 11:30).

Tant kemm íesù Kristu u l-Missier huma ÓaÍa waÓda li fit-talba TieÆu lill-Missier íesù talab biex id-dix-xipli wkoll ikunu ÓaÍa waÓda fil-fehma taÆhom kif Hu u l-Missier huma ÓaÍa waÓda fid-Divinità taÆ-hom (ara íwanni 17:17, 21). Jekk wieÓed ma jaÆm-ilx distinzjoni bejn in-natura Divina u n-natura umana ta’ íesù Kristu allura dan jaqa’ fl-istess Úball kbir li waqÆu fih il-Lhud ta’ Úmien Kristu u dawk tal-lum li ma jemmnux li Kristu Hu Alla li Jista’ Kollox, jiÍifie-ri, ix-Xhieda ta’ Jehovah u minn naÓa l-oÓra, il-Kat-toliÐi Rumani li jÆallmu li Marija hi omm Alla! It-tnejn huma Úbaljati. Ix-Xhieda ta’ Jehovah iÓarsu lejn Kristu bÓala maÓluq, Æalhekk mhuwiex Alla. Il-KattoliÐi Rumani jÓarsu Lejh bÓala Alla, Æalhekk Marija omm Alla. Imkien fl-Iskrittura kollha ma nsibu li Kristu hu maÓluq. Imkien fl-Iskrittura ma nsibu li Marija hi omm Alla. JiÍu kkwotati xi Skritturi minn

145

Kolossin u Rivelazzjoni biex jintwera li Kristu hu maÓluq imma dawn huma biss interpretazzjonijiet u mhux dak li jÆidu dawk l-Iskritturi. It-tnejn, kemm ix-Xhieda ta’ Jehovah kif ukoll il-KattoliÐi Rumani jÓarsu lejn natura waÓda ta’ íesù Kristu. Jekk Kristu Hu maÓluq, x’tama aÓna jista’ jkollna fi Kreatura maÓluqa biex insalvaw? It-tama taÆna hija fuq id-Divinità u mhux fuq kreatura maÓluqa!

Óalli naÆti eÚempju dwar IÚ-ÚewÍ naturi ta’ íesù Kristu li naqraw dwarhom f’Filippin 2:5-8.

Nassumu li hemm kumpanija li l-proprjetarji taÆha huma tlitt irÍiel. It-tlieta huma ndaqs. Ix-xoÆolijiet jew ir-responsabbiltajiet taÆhom huma differenti. WieÓed jieÓu Ósieb il-finanzi, wieÓed it-tqassim tax-xoÆol, u l-ieÓor il-kuntratti ta’ xoÆolijiet. It-tlieta huma ndaqs imma b’responsabbiltajiet differenti. Hemm kumpanija waÓda biss imma hemm tlieta li jmexxuha. Il-Óaddiema li huma mpjegati maÆhom Ðertament li huma inqas minnhom fil-poÚizzjoni ta-Æhom. L-istess fil-kaÚ tad-Divinità, fil-kaÚ ta’ Alla. Meta nÆidu Alla, x’nifhmu? L-Iskrittura Mqaddsa tÆidilna li Alla Hu l-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu (Mattew 28:19). Dan il-Kelma ta’ Alla tÆidu u mhux jien! It-tlieta flimkien huma Alla. L-istess kif fil-kaÚ tal-kumpanija, it-tliet proprjetarji flimkien huma s-sidien tal-kumpanija waÓda. Kumpanija waÓda imma tliet proprjetarji. Alla wieÓed imma tliet Persuni, il-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu. Jekk wieÓed jinnota, f’Mattew 28:19, il-magÓmudija hija fl-Isem u mhux fl-ismijiet tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu. Li titgÓammed “fl-Isem ta’ íesù Kristu” jfisser

146

li titgÓammed fl-Isem tal-Missier u ta’ l-Ispirtu s-San-tu. Dan l-eÚempju nisbuh f’Atti 2:38. In-nies intqal lilhom biex jitgÓammdu “fl-isem ta’ íesù Kristu.” Ma hemm ebda kontradizzjoni bejn Atti 2:38 u Mattew 28:19. Il-kontradizzjoni tkun jekk aÓna ngÓallmu t-tagÓlim falz li íesù Kristu mhuwiex Alla, jew li Hu alla imma mhux Alla li Jista’ Kollox, jekk aÓna ngÓal-lmu li l-Alla tal-Bibbja huwa l-Missier waÓdu u mhux it-tlieta, jiÍifieri, il-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu, kif fil-fatt tgÓallem l-Iskrittura Mqaddsa.

Issa, ix-xoÆol tal-Missier huwa l-Fidi:

“Imma l-Avukat, li hu l-Ispirtu s-Santu, li l-Missier jibÆatu f’ismi, hu jÆallimkom kollox, u jfakkarkom kul-ma Æidtilkom” (íwanni 14:26).

Ix-xoÆol ta’ l-Iben huwa d-Dottrina:

“U dak in-nhar titolbu f’ismi: u ma nÆidilkomx li nitlob lill-Missier Æali-kom” (íwanni 15:26).

Ix-xoÆol ta’ l-Ispirtu s-Santu huwa x-Xhieda,

“Imma meta jiÍi hu, l-Ispirtu tal-verità, imexxikom fis-sewwa kollha: Æax hu ma jitkellimx minnu nnifsu; iÚda dak kollu li jisma’, dak iÆid hu: u jÆar-rfilkom x’Æandu jiÍi. Hu jigglorrifi-kani: Æax jieÓu minn tieÆi, u jÆarra-fulkom. Kulma Æandu l-Missier hu tieÆi. GÓalhekk Æidt: JieÓu minn tieÆi, u jÆarrafulkom” (íwanni 16: 13-15).

147

Il-Missier jintqal li huwa l-KawÚa li t’oriÍina tal-Pjan ta’ l-Univers (Isaija 46:9-11). Il-Kelma jew l-Iben jin-tqal li hija l-KawÚa li tesegwixxi; u l-Ispirtu s-Santu l-KawÚa li tirrealizza jew li ttemm, it-tmien ta’ l-aÓÓar ikun univers qaddis, univers li fih il-mortalità nfisha tkun mixruba mill-Óajja (2 Korintin 5:4). GÓalhekk, fejn l-Epoka Patrijarka kienet essenzjalment iÚ-Úmien tal-Missier, u l-Epoka Lhudija (MoÚajka) kienet esse-nzjalment iÚ-Úmien ta’ l-Iben, l-Epoka preÚenti, Krist-jana, hija Ú-Úmien ta’ l-Ispirtu s-Santu.

ðertament ma jistax ikollna prova aktar Ðara minn dawn dwar lit-tlieta huma ndaqs u jaÓdmu flimkien. L-gÓan huwa wieÓed, li jsalvaw lil umanità mid-dnub u mit-telfien ta’ dejjem. L-gÓan tal-proprjetarji, gÓal-kemm b’responsabbiltajiet differenti, huwa wieÓed ukoll, li l-kumpanija timxi ’l quddiem jew li ma taqax fil-falliment. Sa hawn tidÓol biss in-natura Divina.

Issa Óalli niÍu gÓan-natura umana ta’ íesù. Nas-sumu li f’din il-kumpanija, hemm tim tal-futbol li se jieÓu sehem f’kompetizzjoni organizzata fost bosta kumpaniji. It-tim huwa kompost mill-Óaddiema tal-kumpanija iÚda billi ma kienx hemm nies biÚÚejjed li kienu jafu jilagÓbu l-futbol u wieÓed mill-proprjetarji kien jaf jilgÓab, dan, biex isalva lit-tim tal-kumpanija tiegÓu daÓal fit-tim bÓala plejer. Dan hu gÓamlu min-gÓajr ebda pressjoni mill-proprjetarji l-oÓra iÚda gÓa-liex ried hu, minn jeddu. Hu illimita lilu nnifsu gÓal dak il-perjodu tal-kompetizzjoni. GÓalkemm hu kien wieÓed mill-proprjetarji tal-kumpanija, waqt il-logÓob huwa kien meqjus l-istess daqs il-plejers l-oÓra koll-ha. Hu kellu joqgÓod gÓar-regolamenti kollha ta’ l-

148

àrbitru. Waqt li kien qiegÓed jilgÓab fil-grawnd, hu kien imÍarrab f’kollox bÓal kull plejer ieÓor, imma billi hu kien ukoll il-proprjetarju dan ma waqax gÓat-tentazzjoni. Wara li l-logÓba spiÐÐat, hu reÍa’ daÓal fl-uffiÐÐju tiegÓu bÓala wieÓed mill-proprjetarji u reÍa’ Óa l-poÚizzjoni li kellu qabel. Waqt il-logÓob, hu ma kellux dritt li jikkmanda imma li jobdi r-regola-menti kollha. Imma wara huwa reÍa’ Óa l-poÚizzjoni tiegÓu. Mela hawn gÓandna persuna li f’waqt wieÓed hija kienet sid u f’waqt ieÓor dik l-istess persuna kie-net qaddejja, f’dan il-kaÚ, qaddejja tat-tim tal-futbol tal-kumpanija.

Issa Óalli napplikaw dan gÓal íesù Kristu. íwanni jgÓidilna li fil-bidu íesù kien il-Logos, il-Kelma, li kien ma’ Alla, u li kien Alla (íwanni 1:1). Hu kien wieÓed mit-tlieta (Mattew 28:19) li flimkien huma msejÓa Alla li Jista’ Kollox. Kien wieÓed mill-propr-jetarji, biex ngÓidu hekk, imma meta l-umanità kienet fil-bÚonn ta’ Salvatur, “Hu, li gÓad li kellu n-natura ta’ Alla, ma qagÓadx ifittex tiegÓu li hu daqs Alla, iÚda sar bniedem, Óa n-natura ta’ bniedem” (Filippin 2:6-7; íwanni 1:1, 14). íesù Íie fid-dinja minn jeddu, Hu illimita Lilu Nnifsu gÓal dak il-perjodu ta’ Úmien li fih Hu kellu jgÓaddi fuq l-art. Waqt li íesù kien fid-dinja huwa kellu joqgÓod gÓar-regoli tal-liÍi MoÚajka. íesù “kien imÍarrab f’kollox bÓalna, min-barra fid-dnub” (Lhud 4:15). íesù obda sal-mewt (Filippin 2:8) waqt li kien fin-natura ta’ bniedem (Lhud 5:8). L-istess bÓall-proprjetarju li waqt il-logÓba kien ittantat biex jimbotta, jagÓti gambetti, eÐÐ., imma billi kien il-proprjetarju kellu jkun ta’

149

eÚempju, hekk ukoll íesù ma dinibx gÓaliex Hu kien wieÓed mit-tliet Sid-ien tagÓna. Wara li íesù lesta mill-missjoni TiegÓu fuq l-art, Hu reÍa’ mar lura fl-uffiÐÐju TiegÓu fis-Smew-wiet fejn issa qiegÓed isaltan, qiegÓed imexxi, l-istess kif gÓamel, fil-kaÚ ta’ l-eÚempju tagÓna, il-proprjetarju. íesù Kristu gÓandu n-natura ta’ Alla u kellu n-natura ta’ bniedem. L-àrbitru kien fuq il-proprjetarju waqt il-logÓba, imma wara ma kellu ebda setgÓa fuqu. L-istess, Marija kienet omm íesù waqt li Hu kien fuq l-art bÓala bniedem imma wara li Hu tela’ fis-Smewwiet hija ma kellha u ma gÓandha ebda setgÓa Fuqu. íesù kien bniedem u talab lil Alla bÓala bniedem. (Dwar dan naraw aktar ’il-quddiem.) Imma bÓala Alla Hu qal biex:

“Biex il-bnedmin jweÍÍhu l-Iben, bÓa-lma jweÍÍhu l-Missier. Min ma jweÍ-Íahx l-Iben ma jweÍÍahx il-Missier li bagÓtu” (íwanni 5:23).

Xi Óadd jista’ jistaqsi, u bir-raÍun: “Imma íesù waqt li kien hawn fuq l-art, x’kien, Alla jew bniedem, jew it-tnejn? It-tweÍiba hija, it-tnejn. Óalli morru lura gÓall-eÚempju tagÓna tal-proprjetarju tal-kumpanija, u nagÓmlu l-istess mistoqsija: Il-proprjetarju, waqt li kien mat-tim tal-futbol, x’kien proprjetarju jew plejer, jew it-tnejn? Ðertament lit-tweÍiba hija, it-tnejn. Íesù wera n-natura Divina TiegÓu f’bosta waqtiet. Hu Óafer id-dnubiet u l-kittieba qalu li Hu kien qiegÓed jidgÓi! U komplew jgÓidu:

150

“Min jista’ jaÓfirhom id-dnubiet Ólief Alla waÓdu?” (Mark 2:5-7).

L-istess kif il-proprjetarju, waqt li kien liebes il-flokk tat-tim tiegÓu, mar fuqu xi Óadd minn tal-kumpanija fil-Óin tal-mistrieÓ u talbu biex jiffirma xi dokument, u dan iffirmah, gÓalkemm diÍa kienet bdiet il-logÓba, u forsi jkun hemm xi Óadd li ma jafux, gÓaliex iÓares lejh bÓala plejer, jgÓid, “min jista’ jiffirma d-doku-ment Ólief il-proprjetarju waÓdu?” hekk ukoll íesù Kristu kien gÓad kellu dik is-setgÓa waqt li kien bnie-dem, imma l-Lhud Óarsu Lejh bÓala bniedem. Waqt il-logÓba, il-proprjetarju qala’ bis-sieq, kien hemm min gÓajjru, waqa’ ma’ l-art, eÐÐ. IÚda fl-uffiÐÐju tiegÓu dan ma jsirx. Hekk ukoll íesù Kristu. Waqt li kien bniedem, kien hemm min sawtu, min gÓajjru, min beÚaqlu, iddieÓku Bih, sa qatluh. IÚda waqt li Hu qiegÓed fl-uffiÐÐju TiegÓu fis-Smewwiet dan ma jsirx. F’dan il-mod wieÓed jista’ jifhem IÚ-ÚewÍ naturi ta’ íesù Kristu biex b’hekk ikun jista’ jifhem aÓjar min Hu l-Alla ta’ l-Iskrittura Mqaddsa. Il-biÐÐa l-kbira tan-nies reliÍjuÚi joÓolqu alla tagÓhom. Meta wieÓed jgÓ-allem (kif jgÓallmu x-Xhieda ta’ Jehovah u xi oÓrajn) li Alla Hu l-Missier waÓdu u li l-Iben u l-Ispirtu s-Santu mhumiex Alla, dan ma jkun qiegÓed jagÓmel xejn Ólief li jkun qiegÓed joÓloq alla hu! L-Alla tal-Bibbja Hu l-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu (ara Mattew 28: 18-20; íwanni 14:16, 26; 1 Pietru 1:2; Mattew 3:16-17; Luqa 4:17-19; Rumani 1:1-7; 2 Korintin 13:13; 1 Tessalonikin 1:1-6; 2 Timotju 1:1, 14; Titu 3:4-7; eÐÐ.). It-Tlieta flimkien jagÓmlu ’l Alla li nsibu fil-Bibbja Mqaddsa. L-istess bÓal meta

151

nitkellmu dwar l-univers. X’nifhmu aÓna meta ngÓidu l-univers? L-univers jikkonsisti minn spazju, materja u Óin (Úmien). Ma tistax tneÓÓi xi waÓda minnhom, per eÚempju, l-materja, u tgÓid li l-univers huwa l-ispazju u l-Óin. Dan ikun univers maÓluq minnek u mhux il-veru univers. L-istess l-ispazju. Inti gÓandek it-tul, il-wisa’, u l-gÓoli. NeÓÓi t-tul jew xi wieÓed mit-tnejn l-oÓra, xi jkollok? Ukoll dan nistgÓu nap-plikawh gÓall-Óin. Fil-Óin jew Úmien inti gÓandek il-passat, il-preÚent u l-futur. Issa napplikaw dan gÓal Alla. Meta ngÓidu Alla tal-Bibbja aÓna gÓandna l-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu. (Mattew 28:19). Ne-ÓÓi wieÓed minnhom u tkun Óloqt alla tiegÓek, kif fil-fatt gÓamlu x-Xhieda ta’ Jehovah bit-tagÓlim Úbaljat tagÓhom li Alla hu l-Missier waÓdu. Alla Hu WieÓed. Naqraw hekk fil-Kelma ta’ Alla,

“GÓax wieÓed hu Alla, u wieÓed hu l-medjatur bejn Alla u l-bniedem, il-bniedem Kristu íesù” (1 Timotju 2:5)

Huwa minnu li hemm Alla WIEóED gÓax hekk tgÓid l-Iskrittura Mqaddsa. Huwa minnu wkoll li l-Iskrittura tgÓid li “hemm Óafna allat…” (1 Korintin 8:5). Imma Ðertament li la l-Missier bÓala Alla (1 Korintin 8:6); la l-Iben bÓala Alla (Isaija 6:9; íwanni 1:1; Lhud 1:8; eÐÐ.); u l-anqas l-Ispirtu s-Santu bÓala Alla (Atti 5:3-4) ma nistgÓu npoÍÍu lil xi wieÓed minnhom fl-istess keffa ta’ dawk il-Óafna allat! Fis-saltna tad-dawl (Kol-ossin 1:12, 13) hemm Alla WieÓed bissu l-oÓrajn koll-ha huma foloz! Naqraw f’EÚodu 15:11 il-mistoqsija:

152

“Min hu bÓalek, O Mulej, fost l-allat? Min hu bÓalek? Int kbir fil-qdusija, tal-biÚa’ fit-tifÓir, int li tagÓmel l-gÓeÍu-bijiet?”

Mela hawn qegÓdin naraw li hemm Óafna allat oÓra. QegÓdin naraw li jekk hemm Alla wieÓed biss imma hemm ukoll Óafna allat oÓra, dawk kollha li huma msejÓa alla, barra mill-veru Alla jinsabu kollha fil-keffa ta’ dawk l-allat foloz l-oÓra kollha! Mhux hekk? Mela kemm Kristu u kemm l-Ispirtu s-Santu lit-tnejn huma msejÓa Alla u mhux alla ma jistgÓux ikunu fl-istess keffa ta’ l-allat l-oÓra kollha inkella jkunu allat foloz! Temmen int, li qiegÓed taqra dan il-ktejjeb, li Kristu u l-Ispirtu s-Santu huma allat foloz? Jiena dan ma nemmnux gÓaliex jekk nemmnu, skond il-Mulej tiegÓi íesù Kristu, se nkun ikkundannat (íwanni 8: 24; Atti 10:19-20). Int gÓandek tagÓmel gÓaÚla hawn, bejn dak it-tagÓlim falz li jgÓallem il-bniedem u t-ta-gÓlim veru li tgÓallem il-Bibbja Mqaddsa (Atti 5: 29).

Mela la l-Iskrittura tgÓid li l-Missier Hu Alla (íwanni 6:7; 1 Pietru 1:2; eÐÐ.), la l-Iskrittura tgÓid li Kristu Hu Alla (íwanni 1:1; Lhud 1:8; eÐÐ.), u la l-Iskrittura tgÓid li l-Ispirtu s-Santu Hu Alla wkoll (Atti 5:3-4; 1 Korintin 6:11; eÐÐ.), allura l-unika konkluÚ-joni hija li la hemm Alla WIEóED u mhux tlieta, Alla Hu l-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu (it-Tlieta flim-kien u mhux xi wieÓed minnhom waÓdu kif igÓallmu xi wÓud b’mod Úbaljat gÓalkollox u mhux Skritturali) li fil-fatt meta wieÓed jitgÓammed gÓandu jitgÓam-med f’dak l-Isem (u mhux fl-ismijiet) ta’ Alla

153

(Mattew 28:19). EÚempju ieÓor Ðar insibuh f’íenesi fejn naqraw f’kapitlu 1:1,

“Fil-bidu Alla Óalaq is-sema u l-art.”

Min hu dan ’l Alla wieÓed imsemmi f’dan l-ewwel vers ta’ íenesi? GÓalkemm wieÓed jifhem li Hu Alla wieÓed, meta naqraw vers 26 u passi oÓra mill-Iskritt-ura jkollna tifsira aÓjar dwar min Hu dan l-Alla wie-Óed. Hawn Alla juÚa l-pronom plurali:

“U Alla qal: óalli nagÓmlu l-bniedem fuq is-sura u x-xbieha tagÓna” (enfasi tiegÓi).

Hawn wieÓed gÓandu jinnota li gÓalkemm Hu Alla li qiegÓed jitkellem, Hu ma qalx “Óalli nagÓmel il-bnie-dem fuq is-sura u x-xbieha tiegÓi” imma Hu qal “Óal-li nagÓmlu l-bniedem fuq is-sura u x-xbieha tagÓna.”

Mistoqsija: GÓaliex Alla qiegÓed jgÓid “nagÓmlu” u mhux “nagÓmel” u “tagÓna” u mhux “tiegÓi”? NaÓ-seb li minn dak li diÍa qrajt f’dan l-istudju inti diÍa gÓandek it-tweÍiba. Ukoll, f’íenesi 3:22 naqraw hekk,

“U l-Mulej Alla qal: Ara, il-bniedem sar bÓal wieÓed minna” (enfasi tiegÓi).

Hawn ukoll nagÓmlu l-istess mistosija: “GÓaliex Alla qal “sar bÓal wieÓed minna” u ma qalx “sar bÓali”? Ukoll f’íenesi 11:5-7 gÓandna l-istess eÚempju car dwar it-tliet Persuni tad-Divintà:

“U l-Mulej niÚel jara l-belt u t-torri, li wlied il-bnedmin kienu jibnu. U l-Mulej qal: ara, il-poplu wieÓed, u lkoll

154

gÓandhom ilsien wieÓed; u dan hu l-bidu tax-xogÓol tagÓhom; issa xejn ma jÚommhom milli jagÓmlu kulma jfettli-lhom. Ejja, Óa ninÚlu, u hemm inÓaw-dulhom ilsienhom, biex wieÓed ma jifhimx ilsien sieÓbu.”

GÓaliex Alla qal, “Ejja, Óa ninÚlu” u mhux “Ejja, Óa ninÚel” u “hemm inÓawdulhom” u mhux “hemm in-Óawdilhom”? F’Isaija 6:8 naqraw ukoll:

“U smajt ukoll leÓen Sidi, igÓid: Lil min nibgÓat, u min sa jmurilna?…”

“Min se jmurilna?” u mhux “min se jmurli?” GÓa-liex? It-tweÍiba nsibuha f’vers 3 ta’ Isaija 6,

“U wieÓed kien jgÓajjat lil ieÓor, u jgÓid: Qaddis, Qaddis, Qaddis, hu l-Mulej ta’ l-eÚerÐti! L-art kollha mimli-ja bil-glorja tiegÓu.” (ara wkoll Rivel-azzjoni 4:8).

“Qaddis (il-Missier íwanni 17:11), Qaddis (l-Iben, Isaija 16:10; Atti 4:27, 30), Qaddis (L-Ispirtu s-Santu, Atti 11:14, eÐÐ). Dawn it-tlieta flimkien huma ’l Alla wieÓed tal-Bibbja Mqaddsa. GÓalkemm xi wÓud jip-pruvaw jinterpretaw dak li nsibu f’íenesi bÓal li qie-gÓed jirreferi gÓall-Maestà ta’ Alla, imkien fl-Iskrit-tura ma juri dan. GÓal kuntrarju, Isaija 6:3 u Rivelazz-joni 4:8 juru Ðar li qiegÓed jirriferi gÓat-Tliet Persuni tad-Divinità. GÓaliex Qaddis, Qaddis, Qaddis, u mhux Qaddis darba biss? GÓaliex Qaddis Hu l-Missier, Qa-ddis Hu l-Iben, u Qaddis Hu l-Ispirtu s-Santu. Ikunu xi jkunu l-interpretazzjonijiet li jippruvaw jingÓataw

155

lil din is-silta, jibqa’ Ðar li tlieta huma u mhux wieÓed li flimkien huma Alla. U hawn ukoll l-Iskrittura ta-gÓtina l-interpretazzjoni tagÓha dwar dan, l-istess kif tagÓtina dwar íenesi 1:1; 3:22, 11:5-7 (fil-plural) u f’Mattew 28:19 (fis-singular). F’Salm 111:9 naqraw:

“BagÓat il-fidwa lill-poplu tiegÓu: wet-taq gÓal dejjem ir-rabta tiegÓu. Qaddis u tal-biÚa’ hu ismu!” (enfasi tiegÓi)

QiegÓed tinnota int hawn li l-Isem ta’ Alla huwa “Qaddis”? GÓaliex hawn l-isem “Qaddis” huwa fis-singular u mhux fil-plural kif insibuh f’Isaija 6:3 u f’Rivelazzjoni 4:8, jiÍifieri fil-plural? It-tweÍiba hija sempliÐi jekk wieÓed jaÐÐetta li ’l Alla tal-Bibbja Mqaddsa huwa l-Missier l-Iben u l-Ipirtu s-Santu. Imma jekk ma jaÐÐettax li huma t-Tlieta allura dan jagÓmel l-Iskrittura li tikkontradixxi lilha nfisha u jrid jara kif jipprova jinterpretaha hu minflok ma jÓaliha li tinterpreta lilha nfisha (2 Pietru 1:20-21). Dwar dan inkomplu naraw aktar lura.

EÚempju ieÓor li huwa prova oÓra Ðara gÓad-Divi-nità ta’ íesù Kristu huma dawk is-siltiet li fihom l-GÓerf huwa ppreÚentat bÓala li jeÚisti minn dejjem ta’ dejjem ma’ Alla, gÓalkemm apparentament distint minn Alla: íob 28:20-23; Proverbji 8:1-6, 35-36; 9:1-5; Mattew 11:19; Luqa 11:49; Luqa 7:35; Proverbji 3: 19; Proverbji 8:22-31; eÐÐ. Luqa jgÓidilna:

“Kien gÓalhekk li l-GÓerf ta’ Alla qal, ‘Jien nibagÓtilkom profeti u app-ostli u huma joqtlu u jippersegwitaw lil xi wÓud minnhom” (Luqa 11:49).

156

Mattew jgÓid,

“íie Bin il-Bniedem, jiekol u jixrob, u qegÓdin jgÓidu, ‘Araw, xi bniedem wi-kkiel u sakranazz, Óabib tal-publikani u l-midinbin.’ Imma l-GÓerf ta’ Alla tawh raÍun l-opri tiegÓu stess” (Mat-tew 11:19).

Mistoqsija: Jista’ “l-Gherf ta’ Alla” jkollu inqas Úmien minn Alla? ðertament li le! Jekk Alla kien minn dejjem ta’ dejjem hekk ukoll huwa l-GÓerf TiegÓu. Taqbel int ma’ dan? L-apostlu Pawlu jgÓid, b’ispirazzjoni minn Alla:

“Forsi Alla ma bellahx il-gÓerf tad-dinja? U billi, fil-gÓerf ta’ Alla, id-dinja b’gÓerfha ma gÓarfitx lil Alla, Alla gÓoÍbu jsalva lil min jemmen bil-bluha tal-predikazzjoni. GÓax il-Lhud jitolbu s-sinjali, u l-Griegi jfittxu l-gÓerf, imma aÓna nxandru Messija msallab, skandlu gÓal-Lhud u bluha gÓall-Griegi; iÚda gÓal dawk li huma msejÓin, sew Lhud sew Griegi, Kristu huwa l-qawwa ta’ Alla u l-gÓerf ta’ Alla” (1 Korintin 1:21-24).

Mistoqsija: Jekk “l-GÓerf ta’ Alla” gÓandu Úmien daqs kemm gÓandu Alla Nnifsu, jiÍifieri, kien minn dejjem ta’ dejjem, u billi íesù Kristu Hu “l-GÓerf ta’ Alla,” kif ukoll “il-qawwa ta’ Alla” allura m’hemm ebda konkluÚjoni oÓra Ólief li íesù Kristu kien minn dejjem ta’ dejjem u mhux maÓluq gÓaliex kemm il-

157

qawwa kif ukoll l-gÓerf ta’ Alla kienu minn dejjem ta’ dejjem l-istess daqs kemm Alla kien minn dejjem ta’ dejjem! Temmnu dan int?

Xi whud jippruvaw jikkwotaw minn Proverbji 8: 22-26 fejn jinterpretaw b’mod falz gÓal kollox li l-gÓerf imsemmi f’dan il-kapitlu jirreferi gÓal Kristu u li dan juri li Kristu gÓandu bidu, li kien maÓluq. Imma kemm hija qasira l-vista tagÓhom dwar dan! GÓal kuntrarju ta’ dak li jgÓidu, dan il-kapitlu qiegÓed isaÓ-ÓaÓ l-eternità ta’ íesù Kristu. L-ewwel ÓaÍa, jekk l-gÓerf (Kristu) kellu bidu allura niÍu gÓall-konkluÚjoni Úbaljata li Alla ma kienx gÓaref minn dejjem gÓaliex Kristu jingÓad fil-Kelma ta’ Alla li Hu “l-gÓerf ta’ Alla”! Imma xi jgÓidu dawn il-versi? óalli naraw sewwa x’jgÓidu:

Vers 22:

“GÓand il-Mulej jien kont fil-bidu ta’ l-atti tiegÓu, qabel l-opri tiegÓu, sa mill-qedem.”

Hawn qiegÓed juri li l-GÓerf gÓadu qiegÓed jitkellem. L-GÓerf mhuwiex xi ÓaÍa Ídida, xi ÓaÍa li kien biss riÐentament li Íiet. Dan jieÓu preÐidenza fil-valur fuq il-ÓwejjeÍ l-oÓra minÓabba l-eÚistenza tiegÓu qabel ma xi ÓaÍa kienet hawn u gÓaliex l-GÓerf huwa att-ribut ta’ Alla. F’dan il-vers gÓandna kumment fuq l-GÓerf ta’ Alla u mhux fuq gherf ta’ xi bniedem.

Vers 23:

“Jien kont imwaqqaf sa minn dejjem, sa mill-bidu, qabel ma nbdiet id-dinja.”

158

L-GÓerf hu “minn dejjem”, “mill-bidu,” “qabel ma kienet id-dinja.” X’jista’ aktar jitlob eÚistenza daqs-hekk lura? Dawk il-ÓwejjeÍ biss li huma attributi ta’ Alla (bÓall-Qawwa u l-GÓerf TiegÓu), gÓaliex Hu WaÓdu kien jeÚisti. TweÍiba ta’ dan inisbuha fi Pro-verbji 3:19-20 fejn naqraw dwar l-gÓerf ta’ Alla:

“Bil-gÓerf il-Mulej (Jahweh) waqqaf l-art; bid-dehen saÓÓah is-smewwiet; bil-gÓerf tiegÓu nfetÓu qigÓan il-baÓar, u s-sÓab iraxxax il-qtar tan-nida.”

Jista’ xi Óadd jgÓid li l-GÓerf ta’ Alla msemmi hawn gÓandu bidu jew kien maÓluq u ma kienx minn dej-jem? U min Hu l-GÓerf ta’ Alla? It-tweÍiba jagÓti-hilna Alla Nnifsu fil-Kelma TiegÓu u mhux xi mexxej reliÍjuÚ:

“IÚda gÓal dawk li huma msejÓin, sew Lhud sew Griegi, Kristu huwa l-qawwa ta’ Alla u l-gÓerf ta’ Alla” (1 Korintin 1:24; enfasi tiegÓi).

Mela kif nista’ jiena naÐÐetta t-tagÓlim falz li Sidna íesù Kristu kien maÓluq u Hu l-anÍlu Mikiel? Kristu la jista’ jkun maÓluq u lanqas ma jista’ jkun l-anÍlu Mikiel gÓaliex il-Kelma ta’ Alla tgÓidilna li Kristu HU L-GóERF TA’ ALLA! Temmnu dan int? TÓallix lil min iqarraq bik (Efesin 5:6).

Vers 24:

“Kien gÓad m’hemmx l-ibÓra l-kbar, meta tnissilt jien, kien gÓad m’hemmx gÓejun inixxu l-ilma; qabel ma tqie-

159

gÓdu l-muntanji, qabel l-gÓoljiet jien twelidt.”

Il-Bibbja spiss taqsam il-Óolqien ta’ l-univers fi tliet partijiet: is-sema, l-art u l-baÓar (NeÓemija 9:6; EÚodu 20:11; Rivelazzjoni 14:7; eÐÐ.). Jibda b’dan il-vers dawn it-tlieta huma kkunsidrati bÓala li huma ta’ dew-mien inqas mill-GÓerf: baÓar (vers 24), l-art (versi 25, 26), u s-sema (vers 27). Jekk aÓna naÐÐettaw it-tagÓlim Úbaljat li Kristu Hu maÓluq billi nuÚaw dawn il-versi bÓala prova gÓal dan, allura nkunu qegÓdin nagÓmlu l-Kelma ta’ Alla li tikkontradixxi lilha nfisha gÓaliex kif diÍa rajna, l-GÓerf ta’ Alla ma jistax ikol-lu bidu. Alla kien minn dejjem u hekk ukoll l-GÓerf TiegÓu gÓandu jkun minn dejjem!

F’Luqa 11:49 naqraw hekk:

“Kien gÓalhekk li l-gÓerf ta’ Alla qal, ‘Jien nibagÓtilhom profeti u appostli, u huma joqtlu u jippersegwitaw lil xi wÓud minnhom.”

Il-mistoqsija hawn li nixtieq nagÓmel jien hija din: “Huwa dan l-GÓerf ta’ Alla msemmi hawn l-istess GÓerf ta’ Alla msemmi fi Proverbji tmienja?” Ma jis-tax li ma jkunx gÓaliex l-GÓerf ta’ Alla hu wieÓed u mhux ÚewÍ kwalitajiet differenti, huwa attribut Tie-gÓu, mhux hekk? Allura temmen int li l-GÓerf ta’ Alla li naqraw dwaru fi Proverbji tmienja kellu bidu jew li kien l-anÍlu Mikiel? (ara wkoll Rumani 11:33; 1 Kor-intin 1:21, 24, 30; eÐÐ.).

Imma ara xi jgÓid vers 25,

160

“Qabel ma tqiegÓdu l-muntanji, qabel l-gÓoljiet jien twelidt.”

AÓna nuÚaw il-muntanji u l-gÓoljiet bÓala qies biex inqabblu xi ÓaÍa li hija antika Óafna, “antik daqs l-gÓoljiet” (jew il-muntanji). Imma l-GÓerf ta’ Alla eÚista saÓansitra qabel l-gÓoljiet u l-muntanji gÓaliex kien minn dejjem. Mela billi l-GÓerf ta’ Alla ma jistax ikun separat minn Alla, dan gÓandu jkun antik daqs kemm hu Alla Nnifsu, l-istess daqs kemm hi antika t-tjieba ta’ Alla (Salm 103:17) li ma tistax tkun separata minn Alla! Sfortunatament dan xi wÓud ma jridux li jarawh u jifhmuh! Imma jekk int tassew trid tkun taf jekk Kristu kienx minn dejjem jew le, ara xi jgÓid Mikea 5:2,

“IÚda int, Betlehem ta’ Efrata, gÓal-kemm l-iÚgÓar fost l-eluf ta’ íuda, minnek joÓroÍli wieÓed li jkun jaÓkem fuq IÚrael; li nislu jkun mill-qedem, mill-jiem ta’ dejjem” (enfasi tiegÓi).

Ara Mattew 2:5-6 gÓat-twettiq ta’ din il-profezija. Il-kliem “mill-jiem ta’ dejjem” fis-Settanta nsibu “mill-eternità.” Jista’ jkun mill-eternità u jkollu bidu?

TÓallix it-tagÓilm tal-bnedmin itellfek il-Óajja ta’ dejjem. Il-Mulej wissa dwar dan f’mod Ðar Óafna meta qal,

“Kif gÓedtilkom jien, intom tmutu fi dnubietkom. GÓax jekk ma temmnux li jien hu dak li hu, tmutu fi dnubi-etkom”(íwanni 8: 24). (enfasi tiegÓi).

161

Minkejja d-distinzjonijiet ovvji li nsibu fl-Iskrittura Mqaddsa tat-Tliet Persuni (íwanni 15:26; 14:26; Atti 1:4; Galatin 4:6; Atti 2:32-33; Luqa 1:30-35; íwanni 3:1-15; Mattew 3:16-17; 28:19; 2 Korintin 13:14; 1 Pietru 1:2; 1 Korintin 12:4-6; Efesin 4:4-6; Rivelazz-joni 1:4-5; eÐÐ.), madankollu, il-fatt m’gÓandux jitlef l-gÓarfien tagÓna li din id-dottrina tat-tliet persona-litajiet ta’ Alla mhijiex triteiÚmu, jiÍifieri, tliet Allat. Ma hemmx tliet Allat: imma hemm Alla wieÓed biss bÓala essenza, imma din l-essenza tiÍbor fiha t-Tliet Persuni. Il-Missier waÓdu, mhuwiex Alla, gÓaliex Alla huwa wkoll l-Iben u l-Ispirtu s-Santu. L-Iben waÓdu, mhuwiex Alla, gÓaliex Alla huwa wkoll il-Missier u l-Ispirtu s-Santu. L-Ispirtu s-Santu waÓdu, mhuwiex Alla, gÓaliex Alla huwa wkoll il-Missier u l-Iben. Dan hu li tgÓid, li hemm Tliet Persuni, li kull wieÓed minnhom bÓala essenza huwa Alla, imma l-ebda wieÓed minnhom ma huwa d-Divinità (’l Alla fit-Tliet Persuni) sÓiÓa mingÓajr it-Tnejn l-oÓra. óadd ma jfisser dak kollu li Kristjan ifisser ‘b’Alla,’ sa-kemm hu ma jpoÍÍix ‘f’Alla’ dak kollu li huwa mfisser bit-termini separati ‘Missier,’ ‘Iben,’ ‘Spirtu.’ Kif gÓedt aktar qabel, jekk xi Óadd isostni li ’l Alla tal-Bibbja huwa l-Missier waÓdu, dan ikun Óoloq alla huwa nnifsu!

Imma xi Óadd forsi jgÓid, ma jgÓidx Kolossin 1:15 li Kristu Hu “l-ewwel fost il-Ólejjaq”? L-appostlu Pawlu jgÓid hekk dwar il-Óolqien:

“Li hu x-xbieha ta’ Alla li ma jidhirx, l-ewwel fost il-Ólejjaq kollha: GÓax bih kienu maÓluqin il-ÓwejjeÍ kollha,

162

li huma fis-sema, u li huma fuq l-art, li jidhru u li ma jidhrux, sew jekk huma tronijiet, kemm jekk huma dominji jew prinÐipati, jew setgÓat: kull ÓaÍa maÓ-luqa bih, u gÓalih. Hu qabel il-ÓwejjeÍ kollha, u bih il-ÓwejjeÍ kollha huma miÚmumin flimkien” (Kolossin 1:15-17).

Din hija silta favorita gÓax-Xhieda ta’ Jehovah fejn jagÓtuha l-interpretazzjoni Úbaljata tagÓhom mit-Torri ta’ l-GÓassa u Óafna jaÐÐettawha b’gÓajnejhom magÓ-luqa mingÓajr lanqas biss jippruvaw jezminaw dik l-interpretazzjoni!

F’paÍni 408 u 409, tal-ktieb ta’ interpretazzjoni tat-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah (Reasoning from the Scriptures), naraw kemm dawn jippruvaw igÓawwÍu t-tifsira tal-Kelma ta’ Alla bl-interpretazz-joni tagÓhom. L-ewwel ma jippruvaw jinterpretaw hija l-fraÚi “l-ewwel fost il-Ólejjaq kollha” fejn jgÓidu li din tfisser li “íesù huwa l-akbar fost l-ulied fil-familja ta’ Jehovah” imma jew mingÓajr ma kienu jafu l-vera tifsira tal-ÓwejjeÍ kollha jew biex jingan-naw huma taw it-tifsira t-tajba tal-fraÚi “l-ÓwejjeÍ kol-lha” li fil-Grieg hija “pan´ta.” Hawn huma jikkontra-dixxu lilhom infushom mhux ÓaÚin! Imma jaÓasra gÓas-segwaÐi tagÓhom gÓaliex dan huma ma jafuhx!

Óalli l-ewwel naraw it-tifsira ta’ “l-ewwel fost il-Ólejjaq kollha.” Jekk aÓna mmorru gÓal Salm 89:27 insibu li din il-kelma hija applikata gÓal David. Hawn naqraw hekk:

163

“U jiena nagÓmlu ibni l-kbir (‘first-born’ [New World Translation], l-ewwel fost il-Ólejjaq) l-ogÓla fost is-slaten ta’ l-art.”

Ifisser dan li David kien qabel kull kreatura oÓra? Qabel Adam, Eva, Kajjin, Abel, Noè, Abraham, eÐÐ.? Dan int ma temmnux, mhux hekk? Imma hekk jintqal gÓal David, l-istess kif jintqal gÓal íesù Kristu f’Kol-ossin 1:16!

Kristu hu msejjaÓ “l-ewwel fost il-Ólejjaq” fi tliet tifsiriet differenti gÓal kollox: L-ewwel, din il-fraÚi hija wÚata fis-sens tar-rank jew tal-poÚizzjoni tiegÓu ta’ preÐidenza f’dik li hija relazzjoni lejn il-ÓwejjeÍ kollha (Kolossin 1:15). Innota: L-appostlu Pawlu ma jgÓidx “l-ewwel maÓluq.” Jekk aÓna nieÓdu l-fraÚi “l-ewwel fost il-Ólejjaq” bÓala li tfisser “l-ewwel minn klassi ta’ kreaturi jew ÓwejjeÍ,” kif jippruvaw jinterp-retawha x-Xhieda ta’ Jehovah, allura, mingÓajr dubju, huwa l-Mulej Messija—kreatura—il-kliem “il-Ólejjaq kollha” jiÍbru fihom il-klassi kollha msejÓa kreaturi, Ólejjaq. Il-Messija huwa l-ewwel ta’ dik il-klassi, jiÍi-fieri, “l-ewwel minn fost il-kreaturi.” Hekk jgÓallmu x-Xhieda ta’ Jehovah. Imma jaÓasra gÓal teorija bÓal din!

L-ewwel fost il-Ólejjaq huwa l-Mulej ta’ kulÓadd, allura l-Messija Hu l-Mulej ta’ kulÓadd. L-appostlu ispirat minnufih jagÓti r-raÍuni gÓall-preÐidenza fil-kliem li jiÍi wara:

164

“GÓax (kongjunzjoni) bih kienu maÓ-luqin il-ÓwejjeÍ kollha…kull ÓaÍa ma-Óluqa bih u gÓalih” (Kolossisn 1:16).

Tkun tant puerili li tgÓid li Hu, li Bih u GÓalih kienu maÓluqin “il-ÓwejjeÍ kollha”, Huwa Nnifsu kien maÓ-luq, kreatura! Dan ifisser li l-óallieq ikun huwa Nnif-su kreatura maÓluqa wkoll!! Din hija assurdità mill-aqwa!

Imma Óalli nÓallu lit-Torri ta’ l-GÓassa nnifsu jinte-rpretalna t-tifsira ta’ dan kollu. GÓalkemm huma ju-Úaw il-kelma l-Griega t-tajba bÓala tifsira tal-fraÚi “il-ÓwejjeÍ kollha,” jiÍifieri, il-kelma “pan´ta,” u jgÓidu li din hija inflessjoni ta’ “pas” (ara Reasoning from the Scriptures, TRINITY, (3) paÍna 408), it-tifsira ta’ din il-kelma jagÓtuha ÓaÚina. Le, din ma tfissirx kif jinterpretawha tat-Torri ta’ l-GÓassa! Fil-fatt huma jagÓtu xi siltiet bÓala eÚempju fejn dawn juru l-kontra ta’ dak li huma jridu jgÓallmu! Is-siltiet li juÚaw bÓala eÚempju wkoll ma jfissrux dak li huma jgÓidu! (Luqa 13:2; 21:29; Filippin 2:21). Din l-istess kelma nsibuha fi íwanni 1:3; 1 Korintin 8:6; Lhud 3:4; eÐÐ. F’Lhud 3:4 naqraw,

“GÓax kull dar hi mibnijja minn xi bniedem; imma dak li jibni kollox (pan´ta, pas) hu Alla”

Ifisser dan li Alla Hu maÓluq? Hawn gÓandna l-istess kelma li hija applikata gÓal íesù Kristu f’Kolossin 1:16, ukoll fl-Ewwel Korintin 8:6 l-istess kelma hija applikata gÓat-tnejn, u dan it-Torri ta’ l-GÓassa jsost-nuh fit-tifsira tagÓhom stess!

165

Il-kelma Griega pas, (il-ÓwejjeÍ kollha, kull, eÐÐ.) lix-Xhieda ta’ Jehovah jikkwotaw fiha aktar minn tif-sira waÓda fl-Iskrittura Mqaddsa. Din fiha erba’ tif-sriet u hemm erba’ kelmiet Griegi differenti gÓaliha. Óalli naraw xi eÚempji dwar kull waÓda. Jiena sejjer nikkwota Skrittura waÓda minn kull kelma, iÚda hemm Óafna li wieÓed jista’ jiÐÐekkja dwar kull kel-ma. Dawn huma:

• “pas” – Mattew 4:4,

“IÚda hu wieÍeb u qal: Hu miktub: Il-bniedem ma jgÓix biss bil-ÓobÚ, iÚda b’kull (pas) kelma li toÓroÍ minn fomm Alla.”

Din il-kelma tfisser li l-kliem kollu ta’ Alla huwa importanti gÓall-Óajja Kristjana, mhux xi parti minnu biss. Kollu (pas) kemm hu! Din hija l-istess kelma Griega li nsibu f’Kolossin 1:16. Jekk aÓna nÓallu l-Iskrittura tinterpreta lilha nfisha, Ðertament li ma jkol-lna ebda diffikultà dwar dan.

• “heis hekastos” – Atti 2:6,

“Issa meta dan instama’ barra, inÍem-gÓet il-kotra tan-nies, u tÓawdet, gÓax kull wieÓed (heis hekastos) kien jisma-gÓhom jitkellmu bi lsienu stess.”

Din il-klema tapplika biss gÓal dawk li kienu preÚenti u gÓal Óadd aktar. Imma kemm fl-IngliÚ (all, every) u kemm fil-Malti (kull wieÓed, kull, jew kollha) gÓand-na l-istess kelma fis-siltiet kollha.

• “hekastos” – Atti 2:8,

166

“Mela kif qegÓdin nisimgÓu, kull wieÓed (hekastos) f’ilsinna stess, li fih twelidna?”

Din il-kelma li nsibu hawn tapplika f’mod individ-wali. Ma tistax tpoÍÍi l-kelma “pas” jew “heis hekas-tos” jew “kath hen” u jkollok l-istess tifisra.

• “kath hen” – Rumani 12:5,

“Hekk aÓna, billi aÓna Óafna, Íisem wieÓed fi Kristu, u kull wieÓed (kath hen) membri ta’ xulxin.”

Din, gÓalkemm gÓandna l-istess kelma IngliÚa jew Maltija (every, all, jew kull), it-tifsira hija differenti minn dawk ta’ qabel.

Biex íesù Kristu jkun impoÍÍi fil-kategorija tal-kreaturi, il-kelma wÚata gÓall-ÓwejjeÍ kollha f’Kolo-ssin 1:16 ma tistax tkun “pas” jew “pan`ta” kif fil-fatt jammettu x-Xhieda ta’ Jehovah stess li hi, gÓaliex din tfisser li kull ÓaÍa maÓluqa kienet magÓmula minnu, u jekk Hu kien maÓluq allura l-konkluÚjoni gÓandha tkun li íesù Kristu Óalaq Lilu Nnifsu. Temmnu dan int? Din tkun assurdità ta’ l-ewwel grad! Ix-Xhieda ta’ Jehovah, it-Torri ta’ l-GÓassa, mingÓajr ma ndunaw (?), qegÓdin juru Ðar kemm it-tagÓlim tagÓhom dwar li íesù ma kienx minn dejjem, iÚda maÓluq, huwa falz. Int gÓandek tagÓmel gÓaÚla, jew taÐÐetta dak li tassew tgÓid il-Kelma ta’ Alla jew dak li jgÓid il-bniedem (Ara Atti 4:19; 5:29).

It-tieni, Kristu huwa msejjaÓ “l-ewwel fost il-Ólej-jaq” fis-sens ta’ l-inkarnazzjoni TiegÓu—b’miraklu tnissel mill-Ispirtu s-Santu u twieled fid-dinja minn

167

verÍni (Luqa 1:35; íwanni 1:14). GÓalhekk, Hu sar “l-Iben ta’ Alla” jew “l-Iben il-waÓdieni tal-Missier, mimli bil-grazzja u l-verità.” íesù Kristu Hu l-Iben ta’ Alla biss fir-relazzjoni TiegÓu gÓall-fidwa tal-bniedem; íesù Kristu Hu l-Iben ta’ Alla biss f’dak li Hu kien imwieled minn mara. Hu eÚista bÓala Alla sa mill-eternità u ma kienx “l-Iben ta’ Alla” qabel ma Hu sar bniedem; Hu kien “fil-bidu” il-Kelma (Logos, íwanni 1:1), membru tad-Divinità. Imma minn min-du íesù sar bniedem, sofra u miet u kien imqajjem mill-imwiet, Hu kien imsejjaÓ bÓala “l-Iben” ta’ Alla. Id-Divinità u n-natura ta’ Alla li gÓandu íesù Kristu huma mill-eternità. Naqraw fi íwanni 3:16,

“GÓax Alla hekk Óabb lid-dinja, li ta l-Iben waÓdieni tiegÓu, biex kull min jemmen bih ma jintilifx, iÚda jkollu l-Óajja ta’ dejjem.”

Fil-VanÍelu ta’ íwanni naqraw hekk:

“Qallu íesù: Jiena t-triq, u s-sewwa, u l-Óajja: Óadd ma jiÍi gÓand il-Missier, Ólief bija. Kieku gÓaraftuni, kontu ta-gÓrfu ’l Missier ukoll; minn issa ta-gÓrfuh, u rajtuh. Qallu Filippu: Mulej, urina ’l Missier, u biÚÚejjed gÓalina. Qallu íesù: Ilni daÚ-Úmien kollu ma-gÓkom, u gÓadek ma tafnix, Filippu? Min ra lili ra ’l Missier; u kif tgÓid int mela: Urina ’l Missier? Il-kliem li ngÓ-idilkom ma ngÓidux minni nnifsi: iÚda l-Missier li jgÓammar fija, hu jagÓmel

168

l-egÓmejjel. Emmnuni li jien fil-Mis-sier, u l-Missier fija, jew gÓallinqas emmnuni minÓabba l-egÓmejjel infus-hom” (íwanni 14:6-11).

Nistaqsi jien, x’ried jgÓid íesù meta qal lil Filippu,

“Ilni daÚ-Úmien kollu magÓkom, u gÓadek ma tafniex, Filippu?”

X’ried íesù li Filippu jkun jaf Dwaru? Li Hu kien kreatura maÓluqa? Li Hu kien biss bniedem komuni? Jew li Hu kien Alla, daqs il-Missier?

íesù kien l-aktar xbieha sÓiÓa u perfetta ta’ Alla li tista’ tkun murija lill-bniedem. Tassew lil Alla Óadd ma rah bÓala Spirtu, imma íesù kien Alla “manifestat fil-Íisem” (íwanni 1:14; Filippin 2:5-11). Il-verità sÓiÓa hawn hija, li tkun taf lil Alla jekk tkun taf lil Kristu. GÓalhekk, f’íesù Kristu, Alla libbes Lilu Nnifsu bÓala bniedem biex b’hekk il-bniedem jgÓix u jsir jafu. Filippu ried dehra letterali ta’ Alla li Hu “Spirtu” bl-gÓajnejn naturali tiegÓu. GÓajnejn naturali ma jistgÓux jaraw lil Alla li huwa “Spirtu” daqs kemm ma jistgÓux jaraw ir-ruÓ tal-bniedem. Il-bniedem ma “jistax jara lil Alla u jgÓix,” iÚda hu jista’ jara u jifhem “Alla manifestat fil-Íisem.” Kristu ma kienx ambaxxatur minn Alla, imma kien “GÓimmanu-El,” “Alla magÓna” (Isaija 9:6; Mattew 1:23), id-Divinità b’forma ta’ Íisem, tkun xi tkun l-interpretazzjoni li jippruvaw jagÓtu dawk li ma jemmnux dwar id-Divi-nità tal-Mulej tagÓna!

It-tielet, íesù Hu msejjaÓ “il-kbir li qam mill-imwiet” jew “l-ewwel fost il-mejtin” (Kolossin 1:18;

169

Rivelazzjoni 1:5). Dan ifisser, l-ewwel wieÓed li qam f’Íisem igglorifikat (mhux forma ta’ spirtu, ara Luqa 24:39-40), xorta ta’ Íisem li l-Kristjani gÓandhom ukoll ikollhom xi darba (1 íwanni 3:2). Mela l-Mulej tagÓna íesù Kristu Hu msejjaÓ “l-ewwel fost il-Ólejjaq” mhux f’sens li Hu maÓluq imma f’sens ta’ preÐidenza.

Imma biex wieÓed jara sa fejn il-bniedem jasal Óalli jgÓallem it-tagÓlim tiegÓu, u jneÓÓi lil Kristu mill-poÚizzjoni TiegÓu bÓala Alla u jpoÍÍih fil-livell ta’ kreatura, it-Torri ta’ l-GÓassa babas dak li naqraw f’Rivelazzjoni 3:14 u biddel sempliÐiment kelma b’ÚewÍ ittri biex jinbidel is-sens kollu tas-silta.

GÓal darb’oÓra, fil-ktieb tagÓhom “Reasoning from the Scriptures, f’paÍna 409, huma taw il-kelma Griega t-tajba. Imma Óalli naraw x’gÓamlu. Rivelazzjoni 3:14 jiddikjara bis-sÓiÓ li Kristu huwa “l-Bidu tal-óolqien ta’ Alla” imma mhux “il-bidu tal-Óolqien minn Alla.” (enfasi tiegÓi). Il-kelma Griega hawn hija ar-khe´ li tista’ tkun imfissra sewwa b’oriÍini. Huwa nteressanti wkoll lit-traduzzjoni New World Transaltion iÍÍib dan il-vers bÓala li jaqra, “il-bidu tal-Óolqien minn Alla.” Il-kelma “ta’” kienet mibdula mal-kelma “minn.” Hawn wieÓed mill-ewwel jistaqsi, “X’kien l-iskop gÓal din il-bidla? FaÐli li tkun taf it-tweÍiba meta tara x’jemmnu dawk li gÓamlu din il-bidla dwar id-Divinità ta’ Kristu u x’inhi t-tifsira taÚ-ÚewÍ kel-miet, u liema waÓda minnhom taqbel mat-tagÓlim tagÓhom! Kieku Kristu kien “il-bidu tal-Óolqien minn Alla” allura Hu tassew huwa maÓluq, kreatura, jfisser li l-óallieq kien Alla, u mhux Kristu. Imma jekk

170

Kristu Hu “l-bidu tal-Óolqien ta’ Alla,” allura Hu mhuwiex maÓluq imma kien minn dejjem. Imma biex “minn Alla” tkun traduzzjoni tajba, il-Grieg gÓandu jkun “hupo theo’. AÓna sempliÐiment gÓandna l-kel-ma gÓall-“Óolqien” fil-kaÚ Íenetiku. “Ta’ Alla” mela hija t-tajba. Imma Óalli l-Iskrittura tfissrilna dan b’mod aktar Ðar. F’Rivelazzjoni 1:8, 17,18 naqraw.

“Jien hu l-Alfa u l-Omega, il-bidu u t-tmiem, igÓid il-Mulej, li hu, u li kien, u li Íej, Dak li jista’ kollox…U meta rajtu, waqajt f’riÍlejh bÓal mejjet. U qiegÓed idu l-leminija fuqi, hu u jgÓi-dli: La tibÚax; jiena l-ewwel u l-aÓÓar: Jien hu l-Óaj, u kont mejjet; u, ara, jien Óaj gÓal dejjem ta’ dejjem. Amen; u gÓandi l-imfietaÓ ta’ mkien il-mejtin u tal-mewt”

Dan Hu Alla li qiegÓed jitkellem hawn. Imma Hu Kristu wkoll gÓaliex kien Kristu li kien mejjet u qam, huma t-tnejn l-istess WieÓed, Alla, Divinità, “il-Mis-sier fija, u jien fih” (íwanni 10:38); “Jien u Missieri aÓna ÓaÍa waÓda” (íwanni 10:30, 33). Hu qiegÓed jgÓid li Hu l-Alfa u l-Omega, l-ewwel u l-aÓÓar, il-bidu u t-tmiem. Alfa hija l-ewwel ittra ta’ l-alfbet Grieg waqt li l-Omega hija l-aÓÓar ittra. NistgÓu aÓna ngÓidu li billi Alla qiegÓed jgÓid li Hu l-bidu u t-tmiem allura Hu gÓandu bidu, maÓluq? Hekk ukoll dak li naqraw f’Rivelazzjoni 3:14 fejn gÓandna l-istess kelma Griega, dan ma jfissirx li Kristu Hu maÓ-luq imma li kien minn dejjem ta’ dejjem.

171

Kolossin 1:19 jgÓid,

“GÓax gÓoÍbu lill-Missier li tgÓammar fih il-milja kollha.”

Il-finit ma jistax ikun hemm fih l-infinit; l-anqas ma jista’ jkollu fih l-aqwa. GÓalhekk it-taqbil tal-Missier u l-Iben (íwanni 5:18, 23; 10:30; 13:7-10; 17:21; 18: 5-6; eÐÐ.).

Mela, kif rajna, huwa Ðar li fid-Divinità aÓna nsibu Tliet Persuni li flimkien huma msejÓa Alla li Jista’ Kollox. Xi wÓud jgÓidu, imma kif tista’ tispjegah dan? Mhuwiex faÐli imma wieÓed jista’ jifhem sewwa mill-Iskrittura li hemm tlieta u mhux wieÓed li jagÓm-lu l-Alla tal-Bibbja Mqaddsa. BÓala eÚempju nistgÓu nieÓdu n-numri. Óalli nimmaÍinaw tliet settijiet infi-niti. Set A jikkonsisti minn numri kollha reali (0, 1, 2, 3, 4, 5, 6, eÐÐ.), waqt li set B jikkonsisti minn numri kollha ÚewÍ (0, 2, 4, 6, 8, 10, 12, eÐÐ.), u set ð jikkon-sisti minn numri kollha fard (1, 3, 5, 7, 9, 11, 13, eÐÐ.). Billi s-settijiet A, B, ð huma attwalment infiniti, dawn huma ndaqs fil-qies! Xi Óadd jista’ jaÓseb li set B u set ð huma kull wieÓed nofs id-daqs ta’ set A, im-ma dan mhuwiex il-kaÚ billi dawn attwalment huma settijiet infiniti. Ukoll gÓalkemm set B huwa parti minn sett A u sett ð huwa parti minn sett A, dawn kollha huma ndaqs fil-qies. Inti tista’ saÓansitra ÚÚid jew tnaqqas numru minn sett attwali infinit u ma tib-dilx in-numru tal-membri fis-sett. Mela jekk kull wie-Óed mit-tliet personalitajiet tad-Divinità hu maÓsub bÓala infinit fih innifsu, allura ebda limiti ma japp-likaw. Waqt li huma distinti f’xi mod, kif in-numri

172

ÚewÍ u fard huma differenti, il-Missier mhuwiex akbar mill-Iben u l-Iben mhuwiex akbar mill-Ispirtu s-Santu u l-Ispirtu s-Santu mhuwiex akbar mill-Missier, l-istess kif set A, B, u ð huma ndaqs fil-qies. L-Iben jista’ jkun inkarnat; madankollu, Alla ma kienx im-naqqas jew imÐekken. WieÓed jista’ jaÓseb dwar id-Divinità, Alla, bÓala s-sett attwali infinit u l-Missier, l-Iben, u l-Ispirtu s-Santu huma settijiet inferjuri. BÓala tliet sottosettijiet, biex insejÓulhom hekk, ta’ in-finità fihom infushom huma kollha ndaqs, kull wieÓed huwa l-istess daqs is-sett sÓiÓ, u t-tlieta flimkien jagÓ-mlu s-sett kollu, huma ndaqs daqs is-sett kollu. L-is-tess il-Missier, l-Iben, u l-Ispirtu s-Santu huma kollha ndaqs, madankollu, it-Tlieta huma WieÓed, u t-Tlieta jagÓmlu Alla. GÓalhekk meta wieÓed jitgÓammed, dan jitgÓammed f’Isem it-tlieta (ara Mattew 28:19).

EÚempju ieÓor Óafif li wieÓed jista’ juÚa, ma’ dawk li diÍa rajna aktar qabel, Óalli jgÓin lil dak li jkun jifhem aktar tajjeb xi ÓaÍa dwar it-Tliet Persuni f’Alla WieÓed huwa dan: “Kemm jagÓmlu 1 + 1 + 1?” It-tweÍiba hija sempliÐi, tlieta. “Kemm jagÓmlu 1 x 1 x 1?” Din ukoll gÓandha tweÍiba sempliÐi Óafna, jiÍi-fieri, wieÓed. Mela, ’l Alla li naqraw Dwaru fil-Bibbja Mqaddsa Hu l-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu, im-ma hemm Alla WieÓed biss. Il-Missier waÓdu mhu-wiex ’l Alla tal-Bibbja. L-Iben waÓdu mhuwiex ’l Alla tal-Bibbja u lanqas l-Ispirtu s-Santu waÓdu mhu-wiex ’l Alla tal-Bibbja imma t-Tlieta flimkien (Mat-tew 28:19) huma ’l Alla li naqraw Dwaru fil-Bibbja. Kif diÍa spjegajt, gÓandna nkunu attenti Óafna li ma naÐÐettawx tagÓlim dwar xi alla li jkun maÓluq mill-

173

bniedem u mhux mill-Kelma ta’ Alla, il-Bibbja Mqad-dsa.

Xi Óadd qal illi li tipprova tispjega t-Tliet Persuni f’Alla WieÓed tista’ titlef moÓÓok. Imma li tipprova tiÐÓad dan, inti titlef ruÓÓek (íwanni 8:24). Ipprova ifhem u pprova spjega t-Tliet Persuni f’Alla WieÓed (Trinità), ukoll gÓalkemm spjega sÓiÓa hija impos-sibbli, imma tiÐÓadx il-verità tagÓhom.

F’Isaija 9:6 íesù Kristu Hu msejjaÓ “Missier gÓal dejjem.” Mela Óadd ma jista’ jiÐÓad li íesù Kristu Hu Missier gÓal dejjem! Imma f’Malakija 2:10 naqraw,

“Mhux ikoll aÓna gÓandna missier wieÓed? Mhux Alla wieÓed Óalaqna? GÓaliex mela nqarqu wieÓed bl-ieÓor.”

íesù qal, f’Mattew 23:9,

“U ssejÓu l-ebda bniedem missierkom fuq l-art: gÓax wieÓed hu Missierkom, li hu fis-smewwiet” (enfasi tiegÓi).

Min Hu dak il-Missier il-WIEóED li hu fis-smeww-iet, Kristu jew Alla? Ma hemmx tnejn missirijiet imma hemm WIEóED biss. Pawlu jgÓid, f’Efesin 4:6,

“Alla wieÓed u Missier kulÓadd…”

Mela aÓna nafu li hemm Alla WIEóED biss. Nafu wkoll li Hemm Missier WIEóED biss. Imma nafu wkoll li Kristu Hu msejjaÓ “Missier gÓal dejjem” f’Isaija 9:6. Jekk Kristu mhuwiex Alla li Jista’ Kollox, allura Isaija 9:6 huwa Úbaljat gÓaliex hemm biss ALLA WIEóED u MISSIER WIEóED. Imma aÓna nafu li dan ma jistax ikun gÓaliex Isaija 9:6 huwa is-

174

pirat minn Alla (2 Timotju 3:16). Tkun xi tkun l-inter-pretazzjoni ta’ dawk l-gÓalliema foloz dwar dan aÓna gÓandna nwarbuha gÓal kollox. L-Iskrittura hija Ðara Óafna. Jew Kristu Hu Alla li Jista’ Kollox jew mhux!

Mela ejja ma nÓallux li min jisirqilna l-premju tal-Óajja ta’ dejjem b’tagÓlim falz u qarrieqi! Mela:

“Qisu li Óadd ma jassarkom b’filosofi-ja u kliem qarrieq u fieragÓ skond dak li hu Íej mill-bnedmin; skond il-prin-Ðipji tad-dinja u mhux ta’ Kristu” (Kol-ossin 2:8).

175

L-ISPIRTU S-SANTU—IT-TIELET PERSUNA TAD-DIVINITÀ

(L-ewwel parti) Il-kliem oriÍinali Ebrajk u Grieg li jirreferi gÓal l-

Ispirtu s-Santu (ruwach u pneuma) jfissru “riÓ” u “nifs.” AÓna ma nistgÓux naraw ir-riÓ, imma nafu li dan jeÚisti.

L-Ispirtu s-Santu Hu Alla L-Ispirtu s-Santu: 1. Hu kkunsidrat daqs Alla:

a. Atti 5:3-4; 2 Korintin 3:17-18. 2. Hu kkunsidrat daqs Kristu:

a. íwanni 14:16-17. 3. GÓandu l-attributi inkomunikabbli ta’ Alla:

a. Etern: Lhud 9:14 b. OmnipreÚenti (li jisab kullimkien fl-istess

Óin): Salm 139:7 c. Omnixjenti (jaf kollox): 1 Korintin 2:10-11

4. Involut fl-opri kollha ta’ Alla: a. Fil-óolqien: íenesi 1:2; Salm 104:30 b. Fl-Inkarnazzjoni: Mattew 1:18; Luqa 1:35 c. Fil-Qawmien: Rumani 1:4; 8:11 d. Fis-Salvazzjoni: Rumani 8:1-27

5. Hu Persuna: a. GÓandu isem: Mattew 28:19. (Hawn wieÓed

gÓandu jinnota li “isem” hija wÚata f’kon-Íunzjoni mal-Missier u l-Iben gÓalhekk dan gÓandu jkun uÚat bÓala persuna.

b. Hu d-“Difensur”: íwanni 14:16; 1 íwanni 2:1. innota wkoll li “Difensur” [parakletos)

176

fil-Grieg kienet uÚata dejjem jew kwaÚi dej-jem dwar persuni.

c. Hu mibgÓut f’isem íesù, biex igÓallem: íwanni 14:26

d. JiÍi, u jagÓti xhieda: íwanni 15: 26-27 e. Hu mibgÓut minn Kristu Óalli juri d-dnub,

jitkellem mhux Minnu Nnifsu, imma gÓan-nom ta’ Kristu, jigglorifika lil Kristu, b’hekk juri l-umiltà: íwanni 16:7-14

6. Hu l-Ispirtu Qaddis f’kuntrast gÓal spirti ÓÚiena: Mark 3:22-30; Mattew 12:23; 1 Timotju 4:1; 1 íwanni 3:24—4:6

7. Jitkellem, huwa kkwotat bÓala qiegÓed jitkell-em: íwanni 16:13; Atti 1:16; 8:29; 10:19; 11: 12; 13:2; 16:6; 20:23; 21:11; 28:25-27; 1 Timo-tju 4:1; Lhud 3:7-11; 10:15-17; 1 Pietru 1:11; Rivelazzjoni 2:7, 11, 17, 29; 3:6, 13, 22

8. WieÓed jista’ jigdiblu: Atti 5:3 9. Jista’ jieÓu deÐiÚjonjiet, Íudizzji: Atti 15:28

10. JinterÐiedi gÓall-Kristjani mal-Missier: Rumani 8:26

11. Lingwa “impersonali” wÚata dwar l-Ispirtu im-qabbla b’lingwa wÚata dwar persuni oÓra a. L-Ispirtu s-Santu bÓala nar: Mattew 3:11;

Luqa 3:16; EÚodu 3:2-4; Dewteronomju 4: 24; 9:3; Lhud 12:29

b. L-Ispirtu s-Santu msawwab: Atti 2:17, 33; Isaija 53:12; Filippin 2:17; 2 Timotju 4:6

c. Tkun mimli bl-Ispirtu s-Santu: Efesin 5:18; eÐÐ; Efesin 3:17, 19; 14:10

177

IL-PERSONALITÀ U D-DIVINITÀ TA’ L-ISPIRTU S-SANTU

(It-tieni parti) Aktar qabel, aÓna tkellimna dwar l-umiljazzjoni tal-

Logos hekk ukoll ma nistgÓux inÓallu barra l-fatt li hemm umiljazzjoni bÓal din ta’ l-Ispirtu s-Santu f’kull waqt li Hu jinÚel Óalli jgÓammar f’emmieni penitenti. Jekk aÓna nkunu lesti li nÓallu l-Kelma ta’ Alla tmex-xina hi, allura nkunu nistgÓu nifhmu sewwa dak li Alla jridna li nkunu nafu dwar l-Ispirtu s-Santu.

L-abitazzjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu mal-Íisem ta’ Kristu hija nÚul universali li gÓandu jqanqal lil qlubna gÓal ringrazzjament profond u jikkawÚana biex inÚo-mmu l-iÍsma tagÓna safja, Óalli jaqdu u jservu bÓala lqugÓ gÓall-preÚenza TiegÓu. Dan hu muri f’mod l-aktar Ðar fl-Iskrittura Mqaddsa gÓalkemm sfortunata-ment xi wÓud dan ma jarawÓx jew ma jridux li jar-awh! AÓna naqraw dan li Íej dwar dan:

• 1 Korintin 6:19-20,

“Jew ma tafux li Íisimkom hu tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu, li jinsab jgÓammar fikom, li gÓandkom minn Alla? Ma ta-fux li intom mintomx tagÓkom infus-kom? Bil-gÓoli kontu mixtrija! Mela agÓtu Íieh lil Alla permezz ta’ Íisim-kom.”

• 1 Korintin 3:16-17,

“Ma tafux li intom tempju ta’ Alla, u li l-Ispirtu ta’ Alla jgÓammar fikom?

178

Jekk xi Óadd jeqred it-tempju ta’ Alla, Alla jeqred lilu. GÓax qaddis hu t-tem-pju ta’ Alla, li huwa intom.”

• 1 Pietru 2:5,

“U intom ukoll, bÓal Íebel Óaj, inbnew f’dar spiritwali, saÐerdozju qaddis biex toffru sagrifiÐÐji spiritwali, li jogÓÍbu ’l Alla permezz ta’ íesù Kristu.”

• Efesin 2:19-22,

“GÓalhekk ma gÓadkomx aktar barra-nin u frustieri, imma Ðittadini flimkien mal-qaddisin u nies tad-dar ta’ Alla, mibnija lkoll fuq is-sisien ta’ l-appostli u tal-profeti, fejn Kristu hu l-Íebla tax-xewka. Fih, il-bini kollu jintrabat sew-wa, jitla’ f’tempju qaddis fil-Mulej; fih, intom ukoll fl-Ispirtu, tinbnew flimkien f’dar fejn jgÓammar Alla.”

Jista’ l-kliem ikun aktar Ðar minn hekk? Lanqas ma gÓandna nÓallu barra l-fatt li ‘dawn il-wegÓdiet huma ndirizzati biss lill-qaddisin (Kristjani) ta’ Alla.’

Fit-Testment il-ídid, l-Ispirtu s-Santu wkoll Hu magÓruf bÓala Alla. Billi wieÓed jagÓmel korrelazz-joni ta’ diversi Skritturi dan gÓandu jsib li dak li jint-qal dwar Alla assolutament f’post wieÓed, xi mkien ieÓor jintqal gÓall-Ispirtu s-Santu.

• EÚempju: F’Isaija 6:8 l-profeta jgÓid,

179

“MbagÓad smajt leÓed Sidi jgÓid: ‘Lil min se nibgÓat? Min se jmurilna.”

Billi nqabblu vers 3 ta’ l-istess kapitlu, aÓna nsibu li l-Mulej hawn hu “l-Mulej ta’ l-eÚerÐti.” F’Atti 28:25-27, l-appostlu Pawlu jikkwota din is-silta minn Isaija fejn jgÓid,

“…sewwa qal l-Ispirtu s-Santu lil mis-sirijietkom permezz tal-profeta Isaija” (enfasi tiegÓi fiÚ-ÚewÍ passaÍÍi).

Tista’ l-lingwa tkun aktar Ðara minn hekk? “Sewwa QAL l-Ispirtu s-Santu.” Trid tkun persuna biex “tgÓid” u mhux sempliciment qawwa attiva kif jgÓall-mu b’mod Úbaljat xi reliÍjuÚi! Imkien fil-Bibbja koll-ha ma nsibu li l-Ispirtu s-Santu Hu qawwa attiva! Tat-Torri ta’ l-GÓassa biddlu dak li naqraw f’íenesi 1:2 dwar l-Ispirtu ta’ Alla u minflok gÓamlu “God’s act-ive force” (“Il-qawwa attiva ta’ Alla). Imma ta’ din il-bidla fil-Kelma ta’ Alla gÓad iridu jwieÍbu lill-Mulej!

Kif diÍa gÓadni kif ikkwotajt aktar qabel, l-appostlu Pawlu, meta jitkellem dwar it-tempju ta’ Alla, jgÓid fl-Ewwel Korintin 3:16-17,

“Ma tafux li intom tempju ta’ Alla, u li l-Ispirtu ta’ Alla jgÓammar fikom? Jekk xi Óadd jeqred it-tempju ta’ Alla, Alla jeqred lilu. GÓax qaddis hu t-tempju ta’ Alla, li huwa intom.”

Biex nifhmu aktar Ðar, l-ispirazzjoni tgÓidilna,

“Jew ma tafux li Íisimkom hu tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu, li jinsab jgÓammar

180

fikom, li gÓandkom minn Alla…?” (1 Korintin 6:19).

“L-Ispirtu ta’ dak li qajjem lil Kristu mill-imwiet jgÓammar fikom” (Ruma-ni 8:11).

GÓaliex “l-Ispirtu ta’ Alla?” GÓaliex l-Ispirtu s-Santu Hu wieÓed mit-Tliet Persuni tad-Divinità li flimkien huma Alla (ara Mattew 28:19). GÓaliex f’vers 16 ta’ kapitlu 3 jintqal lit-tempju huwa ta’ Alla waqt li f’ka-pitlu 6:3 jintqal lit-tempju huwa ta’ l-Ispirtu s-Santu? Mhux hekk biss, imma fit-2 Korintin 13:5 naqraw:

“Ma tafux intom li Kristu íesù jinsab fikom?”

GÓaliex huwa t-tempju ta’ Alla? GÓaliex Alla, fit-tot-alità TiegÓu jgÓammar fina. It-tweÍiba hija Ðara biÚ-Úejjed. It-tempju huwa ta’ Alla fis-sens li Alla Hu l-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu (Mattew 28:19) u gÓalhekk it-tlieta jgÓammru fina, fl-istess tempju li hu l-Íisem tagÓna.

Jiena naÓseb, li sakemm aÓna ninsabu nfurmati per-mezz tar-rivelazzjoni u bl-esperjenza, hemm tliet ord-nijiet, u tlieta biss, ta’ persuni (meta ngÓid persuni ma nkunx qiegÓed infisser gÓall-Íisem tad-demm u tal-laÓam imma gÓall-attributi), li huma: (1) Dawk il-Persuni li jikkostitwixxu d-divinità, li gÓalihom biss it-terminu “Divinità” huwa applikabbli. (2) L-anÍli li huma murija fl-Iskrittura bÓala “spirti li jamminis-traw” (Lhud 1:14), ordni ta’ kreaturi tas-sema, u, (3) il-bnedmin—kull wieÓed gÓaqda ta’ Íisem—spirtu—li huma murija bÓala “erwieÓ Óajja” (íenesi 2:7).

181

Issa, jekk l-Ispirtu s-Santu Hu Persuna, kif diÍa raj-na u sejrin inkomplu naraw li hekk Hu, il-mistoqsija li tqum f’din il-konnessjoni hija din: “GÓal liema rank jew ordni ta’ persuni l-Ispirtu s-Santu jappartjeni?”

óalli l-ewwel niddiskutu dwar il-Personalita’ l-Ispirtu s-Santu. L-uniku metodu xieraq li naÐÐertaw in-natura essenzjali ta’ l-Ispirtu s-Santu huwa li nsibu dwar dan mit-tagÓlim tal-Bibbja Mqaddsa, u partiko-larment mit-Testment il-ídid dwar x’jagÓmel l-Ispirtu s-Santu.

I. Veduti foloz dwar l-Ispirtu s-Santu: Imma qabel inkomplu tajjeb li naraw xi veduti Úbal-

jati dwar l-Ispirtu s-Santu.

• L-Ispirtu s-Santu huwa l-inqas membru mifhum tad-Divinità. Jintqal hekk dwar l-Ispirtu s-Santu: 1. AÓna nifhmu r-relazzjoni tal-Missier u l-Iben,

imma l-Ispirtu s-Santu? 2. AÓna nafu li Hu kien Óadem fil-passat gÓall-

benefiÐÐju tal-bniedem, imma kif? 3. Hemm aktar nuqqas ta’ gÓarfien dwar l-ISPIR-

TU S-SANTU milli hemm dwar il-Missier u l-Iben magÓqudin flimkien.

4. WieÓed minn dan in-nuqqas ta’ gÓarfien jittratta man-natura nfisha ta’ l-ISPIRTU S-SANTU, u ÍÍib fid-dubju l-eÚistenza nfisha TiegÓu.

B. Katalgu ta’ veduti foloz/apostati: 1. Christadelphians: “L-Ispirtu s-Santu mhuwiex

Alla personali distint mill-Missier, imma l-qaw-wa jew enerÍija tiddi, inviÚibbli tal-Missier.”

2. Xhieda ta’ Jehovah:

182

• “L-Ispirtu s-Santu huwa qawwa attiva ta’ Alla li Jista’ Kollox li tqanqal lill-qaddejja TiegÓu Óalli jagÓmlu r-rieda TiegÓu.”

• “Huwa (it) [l-Ispirtu s-Santu] l-qawwa attiva imper-sonali u inviÚibbli li ssib ir-riÚorsa u r-reservwar f’Jehovah Alla u li hu juÚa biex iwettaq ir-rieda TiegÓu wkoll f’distanzi kbar.” 3. OÓrajn jgÓidu li l-Ispirtu s-Santu mhuwiex eÚis-

tenza personali imma pjuttost terminu wÚat gÓat-total kollu tal-qawwa ta’ Alla. Skritturi li jidhru li jindikaw li l-Ispirtu s-Santu huwa eÚist-enza personali jistgÓu jkunu mifhuma bÓala pe-rsonifikazzjoni. GÓalhekk l-Ispirtu s-Santu mhu xejn aktar milli l-Personifikazzjoni tal-qawwa ta’ Alla.

II. Huwa l-Ispirtu s-Santu Personifikazzjoni tal-Qawwa ta’ Alla?

• Definizzjoni: “Figura rettorika li fiha ÓaÍa, kwalità jew idea hija rrappreÚentata bÓala persuna. Li titkellem dwar ÓaÍa bÓala li gÓandha l-Óajja jew personalità”

• EÚempji li aÓna familjari magÓhom: 1. L-istatwa ta’ Malta, il-personifikazzjoni tar-reb-

Óa ta’ l-1565. 2. Kupidu (fil-mitoloÍija Rumana) personifikazz-

joni ta’ l-imÓabba. 3. Espressjonijiet bÓal “Il-wiÐÐ tal-qamar.”

ð. Il-Bibbja tuÚa Óafna l-personifikazzjoni: 1. “óalli x-xmajjar iÐapÐpu jdejhom: Óa jifirÓu l-

muntanji flimkien” (Salm 98:8).

183

2. “L-gÓerf bena d-dar tiegÓu, waqqaf is-seba kol-onni tagÓha” (Proverbji 9:1).

3. “Ja art, art, art, isma’ l-kelma tal-Mulej” (íere-mija 22:29).

• Veduti foloz simili dwar in-natura ta’ Sata-na. Huma jÓarsu lejn ix-xitan, mhux bÓala eÚistenza ÓaÚna personali separata imma bÓala l-personifikazzjoni tad-dnub u l-mard. Meta l-Bibbja tgÓid li “x-xitan bÓal iljun igÓajjat, idu, ifittex lil min jibla’” (1 Pietru 5:8), din hi personifikazzjoni huma jgÓidu.

• Xi wÓud jgÓidu li l-Ispirtu s-Santu l-perso-nifikazzjoni tal-Bibbja. Huma jagÓmlu dan billi joÓolqu ta-bella bÓal dik li Íejja u juru lit-tnejn gÓandhom Óafna mill-kwalitajiet li jsalvaw. ImbagÓad huma jikkonkludu li billi huma gÓandhom l-istess kwalitajiet, huma l-istess ÓaÍa u joqgÓodu fuq din it-tabella bÓala prova.

4. Kwalitajiet simili ma jfissrux li ÚewÍ affarijiet huma l-istess. Tewmin identiÐi gÓandhom kwa-litajiet simili imma huma distinti.

5. Hemm bosta kwalitajiet li l-Ispirtu s-Santu gÓa-ndu u li l-Kelma m’gÓandix: • Rumani 8:26 – L-ISPIRTU S-SANTU jin-

terÐiedi. • 1 Korintin 2:10 – L-ISPIRTU S-SANTU

jfittex il-ÓwejjeÍ kollha.

184

• 1 Korintin 12:11 – L-ISPIRTU S-SANTU jqassam lil kull wieÓed kif Huwa jrid.

6. L-ISPIRTU S-SANTU rrivela l-Bibbja (2 Pietru 1:20-21). • Hu r-Rivelatur. • Il-Bibbja hija r-rivelazzjoni TiegÓu.

7. Il-Bibbja hija x-xabla ta’ l-Ispirtu, mhux l-Ispirtu Nnifsu (Efesin 6:17)

Ix-Xabla ta’ l-Ispirtu

L-Ispirtu s-Santu xogÓol/azzjoni Il-Bibbja 2 Korintin 3:6 imnissla íak. 1:18 íwanni 3:5-8 imwieled mill-Ídid 1 Pt. 1:23 1 Korintin 6:11 inaddaf 1 íw. 15:2-3 Atti 9:31 ifarraÍ 1 Tess. 4:8 íwanni 16:8 jiddikjara l-Ótija Titu 1:9 Galatin 5:22 Fidi Rum. 10:17 NeÓemija 9:20 jagÓti struzzjonijiet 2 Tim. 3:17 1 Korintin 6:11 jiÍÍustifika Gal. 2:16; Rum. 3:28 Rum. 8:14; Gal. 5:18 imexxi Salm 43:3; 119:105 Rumani 15:13 Qawwa Lhud 1:3; Rum. 1:16 1 Pietru 1:22 Isaffi 1 Pietru 1:22-25 1 Pt. 3:18; íw. 6:63 JagÓti l-Óajja Salm 119:50 Rumani 8:11 Qajjem íw. 5:28-29 íwanni 16:8 iÐanfar 2 Tim. 4:2 Atti 7:51 jirreÚisti 2 Tim. 3:8 1 Korintin 6:11 iqaddes íw. 17:13 Titu 3:5 isalva íakbu 1:21 Efesin 3:16 isaÓÓaÓ Salm 119:28 1 Korintin 2:13 igÓallem 2 Tim. 3:16-17 íwanni 15:26 jixhed íwanni 5:39 Galatin 5:16 jimxi fi Salm 119:10 Rumani 8:16 jixhed íw. 5:39; 1 íw. 5:6-8

185

III. L-Ispirtu s-Santu Hu Persuna!

• X’inhi persuna: 1. Definizzjoni ta’ persuna: “WieÓed li gÓandu su-

stanza, kompletezza, eÚistenza fih innifsu, indi-vidwalità u razzjonalità.”

2. óames testijiet Óalli tiddetermina persuna: • SUSTANZA: esseri eÚistenza realtà. • KOMPLETEZZA: dak li hu parti ma jisso-

disfax id-definizzjoni (driegÓ). • EúISTENZA FIH INNIFSU: tkompli bih

innifsu, mhux b’Óadd ieÓor: robot. • INDIVIDWALITÀ: mhux xi eÚistenza uni-

versali. • RAZZJONALITÀ: teskludi dak li mhux int-

ellettwali: blat u xtieli. 3. Huwa l-Ispirtu s-Santu kif jingÓad fl-IngliÚ “it”

jew “Hu”? íwanni 16:12-14.

• L-Ispirtu s-Santu Hu Persuna: 1. Li gÓandu moÓÓ: Rumani 8:27 – “IL-FEHMA

ta’ l-Ispirtu.” 2. Li gÓandu rieda: 1 Korintin 12:11 – “l-Ispirtu

jqassam KIF IRID Hu.” 3. Li jista’ jkun imsieÓeb: 2 Korintin 13:14 – “IS-

SóUBIJA ta’ l-Ispirtu” 4. Li GÓandu l-emozzjonijiet:

• Rumani 15:30 – “InÓeÍÍiÍkom, Óuti,…bl-IMóABBA ta’ l-ISPIRTU S-SANTU”

• Efesin 4:30 (Isaija 63:10) – “U la TNIKK-TUX lill-ISPIRTU S-SANTU”

186

5. Li jbati tmaqdir u offiÚi: • Mattew 12:31 – “DAGóWA kontra L-IS-

PIRTU S-SANTU.” • Lhud 10:29 – “U jagÓmel GóAJB lill-Ispir-

tu tal-grazzja.” • Atti 5:3 – “Int GDIBT lill-ISPIRTU S-

SANTU.” • Atti 7:51 – “Ja nies…intom dejjem IúúOM-

MU IEBES lill-ISPIRTU S-SANTU.” • L-ISPIRTU S-SANTU huwa Persuna li

tagÓmel affarijiet: • íwanni 15:26 – “HU JIXHED GÓalija.” • íwanni 16:8 – “Hu JURI lid-dinja gÓandha

Ótija.” • íwanni 16:13 – “Dak kollu li JISMA’ dak

Hu JgóID.” • íwanni 16:13 – “Hu JMEXXIKOM Jigg-

widakom)” • íwanni 16:14 – “Hu JIGGLORIFIKANI.” • Atti 13:3, 4 – “Kienu MIBGóUTIN mill-

ISPIRTU S-SANTU.” • Atti 15:28 – “GÓax lill-ISPIRTU S-SANTU

u lilna dehrilna SEWWA li m’gÓandniex …”

• Atti 16:6 – “u NúAMMU mill-ISPIRTU S-SANTU.”

• Rumani 8:14 – “li huma MMEXXIJIN mill-ISPIRTU ta’ Alla.”

187

• Rumani 8:16 – “L-ISPIRTU NNIFSU JIX-HED.”

• Rumani 8:26 – “Hekk ukoll L-ISPIRTU JGóIN id-dgÓufijiet tagÓna.”

• Rumani 8:26 – “L-ISPIRTU JITLOB U JIDóOL gÓalina.”

• 1 Korintin 2:10 – “GÓax l-ISPIRTU JFIT-TEX il-ÓwejjeÍ kollha.”

• 1 Korintin 2:13 – “Kliem…li JGóALLEM L-ISPIRTU.”

• 1 Korintin 12:11 – “L-ISPIRTU JQASSAM lil kull wieÓed kif IRID.”

• Galatin 6:8 – “Mill-ISPIRTU JAóSAD il-Óajja TA’ DEJJEM.”

• 1 Timotju 4:1 – “L-ISPIRTU JGóIDHA Ðar.”

• Rivelazzjoni 22:12 – “U L-ISPIRTU u l-GÓarusa JGóIDU.”

IV. L-Ispirtu s-Santu Hu EÚistenza Divina

• Fl-isem: 1. Atti 5:3, 4 – “Inti gdibt lill-Ispirtu s-Santu

[ALLA]” 2. Mattew 12:28 [Luqa 11:20] – “Imma jekk bl-

Ispirtu [saba’] ta’ Alla nkeÐÐi x-xjaten.” 3. íwanni 14:16 – íesù bagÓat “Avukat ieÓor.”

(Ara paÍni 142-145 gÓat-tifsira tal-kelma Grie-ga “ieÓor.”

B. FIS-SETGóA:

188

1. Biex joÓloq: Salm 104:30 – “Int tibgÓat l-Ispir-tu tiegÓek, u huma JINóOLQU.”

2. Li jagÓmel il-mirakli: 1 Korintin 12:11. 3. Li jispira lill-profeti: 2 Pietru 1:21 – “niex

kienu MQANQLIN mill-ISPIRTU S-SANTU, tkellmu minn Alla.”

ð. FIL-KARATTRU: 1. Lhud 9:14 – “Li permezz” ta’ l-Ispirtu ET-

ERN.” 2. NeÓemija 9:20 – “L-ISPIRTU TAJJEB TiegÓ-

ek.” (GÓal tifsira dwar “min hu tajjeb” ara paÍ-ni 64-65).

3. Hu omnipreÚenti: Salm 139:7-10 – “Fejn im-mur bogÓod mill-Ispirtu tiegÓek…”

4. Hu jaf kollox – 1 Korintin 2:11 – “Hekk dak li hemm f’Alla ma jafu Óadd, Ólief l-Ispirtu ta’ Alla.”

X’mhuwiex l-Ispirtu s-Santu: • Sommarju ta’ x’mhuwiex l-Ispirtu s-Santu:

1. L-Ispirtu s-Santu mhuwiex xi ÓaÍa bÓal sustan-za Óafifa mistika, indefinita, u indefinibbli tas-smewwiet li tiksi u timla l-univers bÓal Ðpar.

2. Hu mhuwiex sempliÐiment influwenza jew qawwa vaga u impersonali merÓija f’rispons gÓall-bÚonnijiet umani.

3. Hu mhuwiex il-personifikazzjoni tal-qawwa ta’ Alla jew tal-Bibbja.

B. L-Ispirtu s-Santu Hu eÚistenza Divina li tÓobb u li Hu interessat personalment dwarek!

189

Issa Óalli nkomplu naraw aktar dwar l-Ispirtu s-Santu u xi tgÓid il-Kelma TiegÓu, il-Bibbja Mqaddsa, Dwaru Nnifsu.

Il-bniedem li jippresiedi fi klassi huwa msejjaÓ gÓalliem. WieÓed li jipprattika l-liÍi huwa msejjaÓ avukat. WieÓed li jiÚra’ u jieÓu Ósieb ir-raba’ huwa msejjaÓ bidwi; u l-kumplament. AÓna nistgÓu naÐÐer-taw xi jkun bniedem b’dak li huwa jagÓmel. U hekk ukoll, gÓalkemm l-analoÍija hija l-bogÓod minn preÐi-Úa, aÓna nistgÓu naÐÐertaw in-natura ta’ l-Ispirtu s-Santu billi nsibu x’jagÓmel l-Ispirtu s-Santu.

Billi nÓarsu fl-Iskrittura Mqaddsa, aÓna nsibu li l-Ispirtu s-Santu huwa ppreÚentat bÓala li jagÓmel Ðerti ÓwejjeÍ, kif sejrin naraw.

Atti 5:3-4. Hawn l-appostlu Pietru qiegÓed jgÓid lil Ananija:

“Ananija, dan kif Óallejt lix-xitan jid-Óollok f’qalbek biex gdibt lill-Ispirtu s-Santu?…”

Ma’ dan, Pietru jÚid fl-istess nifs,

“Mhux lill-bnedmin gdibt, imma lil Alla” (enfasi tiegÓi).

Mela, li tigdeb lill-Ispirtu s-Santu huwa li tigdeb lil Alla! Il-lingwa ma tistax tkun aktar Ðara minn hekk. GÓal darb’oÓra, jista’ xi Óadd jigdeb lil sempliÐiment qawwa? Trid tkun persuna biex tigdbilha!

L-Ispirtu s-Santu Hu ippreÚentat fl-Iskrittura Mqad-dsa bÓala li Hu assoÐjat f’livell ta’ egwaljanza kemm mal-Missier u kemm ma’ l-Iben. Dwar dan diÍa tkel-limt aktar qabel, imma Óalli niffriskaw il-memorja

190

tagÓna: Fil-formula tal-magÓmudija, f’Mattew 28:19, íesù ordna:

“u gÓammduhom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu.”

WieÓed gÓandu jinnota hawn li wara l-kliem “tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu” il-virgola (,) ma teÚistiex. U dan gÓaliex? GÓaliex il-magÓmu-dija hija “fl-isem” u mhux “fl-ismijiet.” GÓaliex it-Tlieta, il-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu huma WIEóED, ALLA.

Fl-isem, fis-singular u mhux fil-plural. Kif f’íenesi 1:1 gÓandna Elohim, fil-plural, hawn, f’Mattew 28:19, t-tlieta kollha kemm huma jÍibu l-istess isem, fis-singular. MingÓajr dubju dak l-Isem huwa YAHWEH tat-Testment il-Qadim, u Alla tat-Testment il-ídid. Barra minn dan, dan il-vers huwa prova tad-Divinità ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu kif ukoll tal-Missier. Min jista’ jiÐÓdu dan? (Dwar dan naraw aktar fl-aÓÓar lezzjoni tagÓna).

MagÓmudija “fl-isem” tfisser ÚewÍ affarijiet: (1) DÓul f’relazzjoni u gÓaqda mal-persuni li gÓalihom l-isem ikun, u (2) li wieÓed jiddependi fuqu u sottomis-sjoni gÓal dak li jÍib l-isem. Billi t-tlieta kemm huma jÍibu dan l-isem aÓna nikkonkludu, li wieÓed jaÐÐetta t-tlieta kemm huma u jiddependi fuqhom bÓala ’l Alla li aÓna nqimu u naduraw.

Mela, l-Iskrittura tgÓallem li Alla Hu WIEóED imma huma TLIETA li jagÓmlu lil dan Alla. It-Tlieta kollha huma msemmija flimkien bosta drabi fl-Iskrit-

191

tura. Fil-magÓmudija ta’ íesù, it-tlieta huma msem-mija flimkien:

“íesù, wara li tgÓammed, minnufih tela’ mill-ilma; u ara, is-smewwiet in-fetÓu, u ra’ l-Ispirtu ta’ Alla nieÚel qisu Óamiema u jieqaf fuqu. U mis-smew-wiet instema’ leÓen igÓid: “Dan hu Ibni l-gÓaÚiÚ; fih sibt il-gÓaxqa tiegÓi” (Mattew 3:16-17).

Fil-barka appostolika fit-Tieni Korintin 13:13-14, naqraw,

“Il-grazzja ta’ Sidna íesù Kristu, l-imÓabba ta’ Alla u l-gÓaqda fl-Ispirtu s-Santu jkunu magÓkom ilkoll” (ara wkoll 1 Pietru 1:2).

Din hija talba ndirizzata lit-Tliet Persuni kollha. Il-personalità distinta u d-divinità tal-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu huma hawn murija u mfissra Ðari Óafna. Il-benedizzjoni hija gÓarfa Ðara Óafna tat-Tliet Persuni f’Alla WieÓed, id-dottrina fundamentali tal-KristjaneÚmu Bibliku. Mistoqsija importanti hawn hi: Sejjer l-appostlu ispirat Pawlu jassoÐja l-isem ta’ xi anÍlu jew ta’ xi maÓluq ma’ dak ta’ Alla? Sejjer hu jgÓid, “il-grazzja tal-Mulej, l-imÓabba ta’ Alla, u l-barka ta’ Pietru jew ta’ l-anÍlu Mikiel ikunu magÓ-kom ilkoll?” Imkien fl-Iskrittura Mqaddsa ma hemm xi assoÐÐjazzjoni bÓal din ta’ ismijiet divini ma’ ismi-jiet umani. Sfortunatament, il-bnedmin, mexxejja reli-ÍjuÚi, jippruvaw jieÓdu titli reliÍjuÚi gÓalihom infus-hom, bÓal per eÚempju, Holy Father, Reverendu, u

192

oÓrajn, imma dawn kollha huma titli li jappartjenu lil Alla waÓdu u lil ebda bniedem (ara Salm 111:9 u Mattew 23:9; íwanni 17:11). OÓrajn jippruvaw jgÓal-lmu, u Óafna jinqabdu fit-tagÓlim Úbaljat tagÓhom, li Sidna íesù Kristu Hu l-anÍlu Mikiel u li kien maÓluq. Imma Alla, fil-Klema TiegÓu jÍib fix-xejn dan it-tagÓlim fejn jgÓid, dwar Kristu:

“IÚda int, Betlehem ta’ Eferata, gÓal-kemm l-iÚgÓar fost l-eluf ta’ íuda, minnek joÓroÍli wieÓed li jkun jaÓkem fuq IÚrael: li nislu jkun mill-qedem, mill-jiem ta’ dejjem” (Mikea 5:2).

Il-Mulej tagÓna íesù Kristu kien minn dejjem u mhux maÓluq. Dwar dan, gÓalkemm diÍà tkellimna, inkomplu nitkellu aktar ’il quddiem. Ukoll fl-Ewwel Pietru 1:2, naqraw,

“MagÓÚulin minn qabel bl-Ispirtu s-Santu biex joqogÓdu gÓall-kelma ta’ íesù Kristu u jkunu mraxxin b’dem-mu. Lilkom grazzja u sliem bil-kotra.”

F’íuda 20:21, naqraw,

“IÚda intom, gÓeÚieÚ, ibnu lilkom in-fuskom fuq il-fidi l-aktar qaddisa tagÓ-kom, itolbu fl-Ispirtu s-Santu; Úommu rwieÓkom fl-imÓabba ta’ Alla, stennew il-Óniena ta’ Sidna íesù Kristu gÓall-Óajja ta’ dejjem.”

Jekk l-Ispirtu s-Santu huwa sempliÐiment qawwa attiva u mhux Persuna (kif jgÓallmu x-Xhieda ta’ Je-

193

hovah), ara tistax tapplika dawn l-Iskritturi gÓall-qaw-wa jew inkella gÓall-Persuna (nerÍa’ nfakkar li meta ngÓid Persuna ma nkunx qiegÓed infisser persuna tad-demm u l-laÓam, kif jaÓsbu xi wÓud, imma li l-attri-buti rriferuti gÓall-Ispirtu s-Santu jagÓmluh Persuna. Dawn l-istess attributi huma applikati wkoll fl-Iskrit-tura Mqaddsa kemm gÓall-Missier kif ukoll gÓall-Iben):

• íwanni 14:16-17, 26,

“U jien nitlob ’il Missier, u hu jagÓti-kom Avukat ieÓor, biex jibqa’ magÓ-kom gÓal dejjem: Li hu l-Ispirtu tal-verità, li d-dinja ma tistax tilqgÓu, gÓax la tarah, u lanqas tafu: iÚda intom tafuh; gÓax igÓammar magÓkom, u jkun fikom…Imma l-Avukat li hu l-Ispirtu s-Santu, li l-Missier jibgÓat f’ismi, hu jgÓallimkom kollox, u jfa-kkarkom kulma gÓidtilkom” (enfasi tiegÓi).

Mistoqsija: Tista’ sempliÐiment qawwa tkun Avu-kat li jgÓallem kollox, u jfakkar kollox? L-Ispirtu s-Santu gÓandu jkun Persuna. Imma l-aktar kelma imp-ortanti f’din is-silta hija l-kelma “ieÓor,” fejn íesù qal, “…u hu jibgÓatilkom Avukat ieÓor.” Qatt int ipp-ruvajt tara sewwa x’inhi t-tifsira ta’ din il-kelma? Fil-Grieg din il-kelma gÓandha ÚewÍ tifsiriet. Dawn IÚ-ÚewÍ kelmiet li fil-Malti gÓandna kelma waÓda gÓali-hom, jiÍifieri, il-kelma “ieÓor” huma fil-Grieg, “allos” u “heteros.” Jekk inti tfittex din il-kelma f’dizzjunarju

194

tal-Grieg tal-kliem tat-Testment il-ídid, inti ssib li “allos” u “heteros” gÓandhom tifsiriet differenti, ÓaÍa li hija osservata f’Óafna passi fl-Iskrittura. “Allos” tfisser differenza numerika u turi ieÓor ta’ l-istess kwalità, waqt li “heteros” turi differenza fil-kwalità, ieÓor ta’ kwalità oÓra. Kristu wiegÓed li jibgÓat “Avu-kat ieÓor” (allos Parakleton, ieÓor Bóalu Nnifsu, ieÓor Íeneriku u mhux ieÓor numeriku). Ta’ min jinnota hawn li l-kelma “Avukat,” Parakleton, hija applikata wkoll gÓal Kristu fl-Ewwel íwanni 2:1 fejn naqraw li

“…aÓna gÓandna Avukat (Parakleton) quddiem il-Missier, lil íesù Kristu, il-Íust.”

ðertament li Kristu mhuwiex sempliÐiment qawwa attiva u la Kristu mhuwiex sempliÐiment qawwa attiva lanqas l-Ispirtu s-Santu ma jista’ jkun sempliÐiment qawwa attiva gÓaliex l-istess kelma hija applikata gÓat-tnejn! Jew it-tnejn huma qawwa attiva jew it-tnejn huma Persuni! L-appostlu Pawlu jgÓid, f’Rum-ani 7:23, “Imma jien nara liÍi oÓra (heteros),” liÍi differenti minn dik ta’ l-Ispirtu tal-Óajja (mhux allos, liÍi ta’ l-istess kwalità). Wara l-mewt ta’ íuÚeppi “tala’ sultan ieÓor,” “heteros,” wieÓed gÓal kollox differenti fil-karattru (Atti 7:18). Ukoll, meta Pawlu jitkellem dwar l-EvanÍelju, huwa juÚa din il-kelma fiÚ-ÚewÍ tifsiriet tagÓha fl-istess nifs, fejn jgÓid:

“Jiena nistagÓÍeb bikom kif daqshekk malajr tbegÓidtu minn min sejÓilkom fil-grazzja ta’ Kristu u dortu lejn

195

EvanÍelju ieÓor; (heteros) mhux gÓax hemm xi EvanÍelju ieÓor (allos), imma hemm xi wÓud li qegÓdin iÓaw-dukom u jridu jaqilbu l-EvanÍelju ta’ Kristu” (Galatin 1:6-7).

QiegÓed tara meta tÓalli l-Iskrittura tinterpreta lilha nfisha u ma tÓallix lil min jaqleb l-EvanÍelju ta’ Kristu u jÓawdek kemm ikun faÐli li tifhem sewwa t-tagÓlim veru! Hawn, il-kelma “ieÓor” hija wÚata darbtejn iÚda mhix l-istess kelma Griega li hija wÚat fiÚ-ÚewÍ waqtiet. Fl-ewwel waqt il-kelma “ieÓor” hija “heteros” waqt li fit-tieni l-kelma hija “allos.” Jiena Ðert lit-tifsira hija Ðara biÚÚejjed. (ara wkoll Mattew 11:3; Atti 27:1). L-istess kelma (heteroi) hija wÚata dwar IÚ-ÚewÍ Óallelin li kienu msallba ma’ Kristu (ara Luqa 23:32).

Dan gÓandu jkun biÚÚejjd biex nifhmu li meta íesù Kristu qal , “U jien nitlob ’il Missier u hu jagÓtikom Avukat ieÓor (allos Parakleton),” íesù gÓamel stqar-rija qawwija kemm Dwaru Nnifsu kif ukoll dwar l-Ispirtu s-Santu, dwar id-Divinità tagÓhom u tal-Mis-sier, gÓaliex “allos” hawn timplika l-personalità ta’ l-Ispirtu s-Santu mal-Missier. Biex inkun aktar eÚatt, allos timplika l-personalità ta’ l-Ispirtu s-Santu, u t-taqbil (egwaljanza) kemm ta’ íesù Kristu u l-Ispirtu s-Santu mal-Missier. Hawn, gÓal darb’oÓra nsibu tifsira l-aktar Ðara tat-Tliet Persuni f’Alla WieÓed u naraw kemm huwa tagÓlim falz li tgÓid li l-Ispirtu s-Santu huwa sempliÐiment qawwa hu mhux Persuna! Óalli nagÓmilha Ðara xi jridu jfissru x-Xhieda ta’ Jeh-ovah meta jgÓidu li l-Ispirtu s-Santu Hu sempliÐiment

196

il-qawwa attiva ta’ Alla. Kif rajna aktar qabel, íesù Kristu huwa msejjaÓ bÓala li Hu “l-qawwa ta’ Alla.” Ifisser dan li íesù huwa sempliÐiment il-qawwa attiva ta’ Alla? Ix-Xhieda ta’ Jehovah ma jemmnux li íesù Hu l-qawwa attiva ta’ Alla imma jemmnu li Hu Per-suna! QiegÓed tara fejn qiegÓed it-taÓwid li semma l-appostlu Pawlu f’Galatin 1:6-8? It-tifsira hija lit-tnejn, kemm l-Ispirtu s-Santu u kemm íesù Kristu bÓala li huma l-qawwa ta’ Alla jfisser li huma dawk li jeÚer-Ðitaw il-qawwa ta’ Alla biex isalvaw lil dawk li jemm-nu. L-EvanÍelju gÓandu qawwa loÍika, il-qawwa tal-fatti ta’ l-EvanÍelju li jipproduÐu l-fidi, huwa gÓandu qawwa emozzjonali, il-qawwa tal-motivi ta’ l-Evan-Íelju li tipproduÐi l-indiema; huwa gÓandu qawwa li tifdi, il-qawwa tad-demm ta’ íesù Kristu biex tnaddaf mid-dnub. Jekk “Spirtu” tfisser qawwa attiva allura Alla Nnifsu Hu qawwa attiva u mhux persuna gÓaliex fi íwanni 4:24 íesù jgÓid li “Alla huwa spirtu…” Li tipprova tilgÓab bil-kliem, kif fil-fatt gÓamlu tat-Torri ta’ l-GÓassa fil-ktejjeb tagÓhom, “Reasoning from the Scriptures,” f’paÍni 380-281, biex jippruvaw jispje-gaw dwar l-Ispirtu s-Santu, huwa li tinganna lill-qar-rejja tiegÓek. Hija drawwa perikoluÚa Óafna, li tik-kwota (kif gÓamlu tat-Torri ta’ l-GÓassa) siltiet mill-Iskrittura f’appoÍÍ gÓall-veduti tiegÓek, meta t-tifsira ta’ l-awtur (fil-kaÚ tal-Bibbja l-Awtur Hu Alla) li kit-eb kienet differenti minn dik li inti tapplika gÓalihom.

Mistoqsija: Jekk l-Ispirtu s-Santu hu sempliÐiment qawwa attiva, allura gÓaliex Alla huwa wkoll imsejjaÓ “Spirtu Qaddis (Santu)” (íwanni 4:24; Salm 111:9),

197

nistgÓu ngÓidu li Hu qawwa attiva? QiegÓed tara fejn qiegÓed il-qerq!

• íwanni 16:13-15,

“Madankollu jien ngÓidilkom il-verità: Jaqblilkom li jien immur: gÓax jekk ma mmurx, l-Avukat ma jiÍix gÓand-kom: iÚda jekk immur, nibgÓatulkom. U meta jiÍi hu, juri li d-dinja gÓandha Ótija gÓad-dnub, gÓall-Óaqq, u gÓall-kundanna…. Imma meta jiÍi hu, l-Ispirtu tal-verità, imexxikom fil-verità kollha: gÓax hu ma jistax jitkellem minnu nnifsu; iÚda dak kollu li jisma’, dak jgÓid hu; u jgÓarrfilkom x’gÓan-du jiÍi. Hu jigglorifikani: gÓax Hu jieÓu minn tiegÓi, u jgÓarrafulkom” (enfasi tiegÓi).

Mistoqsija: Tista’ qawwa tkun indirizzata bÓala “Hu”? Seba’ darbiet il-pronom “Hu” huwa applikat gÓall-Ispirtu s-Santu fi íwanni 16:13-15. Ukoll fit-traduzzjoni tax-Xhieda ta’ Jehovah (in-New World Translation) dan il-pronom (he) huwa wÚat gÓal seba’ darbiet f’dawn il-versi. Jista’ dan il-pronom ikun uÚat gÓall-qawwa attiva? Le! Pronom jintuÚa biss flok nom jew isem ta’ persuna! QiegÓed tara fejn qiegÓed l-ingann! Tista’ sempliÐiment qawwa tkun Avukat, turi, tmexxi, tisma’, titkellem jew tgÓid, tgÓarraf, tigglorifika, jew tieÓu? Ðertament li trid tkun Per-suna biex tagÓmel dawn il-ÓwejjeÍ kollha u mhux xi

198

persuna komuni! L-Ispirtu s-Santu jitkellem, u min jitkellem jekk mhux persuna?

3. Atti 13:2, 4,

“Huma u jagÓtu qima lill-Mulej, u jsu-mu, qal l-Ispirtu s-Santu: Ifirduli ’l Ba-rnaba u ’l Sawl gÓax-xogÓol li gÓalih sejjaÓtilhom… GÓalhekk huma, billi kienu mibgÓutin mill-Ispirtu s-Santu telqu gÓal Selewkija…” (enfasi tiegÓi).

Mistoqsija: Temmen int li meta l-Kelma ta’ Alla tgÓid li “qal l-Ispirtu s-Santu,” li l-Ispirtu s-Santu “sejÓilhom” u “bagÓathom” li sempliÐiment qawwa attiva ma tistax tagÓmel dan u li l-Ispirtu s-Santu gÓandu jkun Persuna? Il-Kelma ta’ Alla hekk tgÓid!

4. Efesin 4:30,

“U la tnikktux lill-Ispirtu mqaddes ta’ Alla, li bih intom issiÍillati gÓal jum il-fidwa.”

Mistoqsija: Jista’ xi Óadd inikket lill-qawwa atti-va? Trid tkun persuna biex tkun imnikkta! Min is-siÍilla? Qawwa jew Persuna? WieÍeb int.

5. Atti 20:28,

“óarsu lilkom infuskom mela, u l-mer-Óla kollha, li fuqha l-Ispirtu s-Santu gÓamilkom gÓassiesa, biex tirgÓaw il-knisja ta’ Alla, li xtara b’demmu stess.”

199

Mistoqsija: Temmen int li kienet sempliÐiment qawwa attiva li gÓamlithom gÓassiesa jew Persuna? (Nota: “…il-knisja ta’ Alla li xtara b’demmu stess.” Mhux Kristu kien li xtara l-knisja b’demmu stess? Hawn jgÓidilna li Alla xtara l-knisja b’demmu stess! Mela jew Kristu Hu Alla jew din is-silta hija Úbaljata!) It-tweÍiba gÓandek tweÍibha int. Jippruvaw xi wÓud idaÓÓlu f’dan il-vers il-kelma “Iben” imma din mhix fl-oriÍinal. GÓalhekk, tÓallix ’il min iqarraq bik! (ara Efesin 4:14-15; 5:6; Kolossin 2:8). AÐÐetta dak li tgÓid il-Kelma ta’ Alla u mhux l-interpretazzjonijiet tal-bnedmin!

6. 1 Timotju 4:1,

“Issa l-Ispirtu jgÓid fi kliem car, li fl-aÓÓar Úminijiet x’uÓud jitilqu mill-fidi, billi jagÓtu widen gÓal spirti qarrieqa u tagÓlim tax-xjaten.”

Mistoqsija: Trid tkun persuna tabilÓaqq biex tkun tista’ “tgÓid fi kliem car,” mhux hekk? Hawn l-Ispirtu s-Santu jintqal li jitkellem permezz tal-kittieb ispirat, l-appostlu Pawlu.

7. Lhud 3:7,

“GÓalhekk, kif jgÓid l-Ispirtu s-Santu: “Jekk illum tisimgÓu leÓnu, la twebb-sux qalbkom…”

Mistoqsija: Min jista’ ‘jgÓid’ qawwa attiva jew Persuna?

Hemm bosta Skritturi oÓra li wieÓed jista’ jsemmi dwar dan imma dawn gÓandhom ikunu bizzejjed biex

200

aÓna naraw Ðar kemm gÓandna naÐÐettaw id-Divinità ta’ l-Ispirtu s-Santu bÓala verità rrivelata divinament, bÓala wieÓed mill-prinÐipji fundamentali tal-fidi Kris-tjana u bÓala prova Ðara dwar min Hu tassew ’l Alla tal-Bibbja Mqaddsa.

201

L-ISPIRTU S-SANTU PERSUNA (It-tielet parti)

L-Ispirtu s-Santu Hu t-tielet Persuna fit-Trinità. Hu Alla gÓal kollox. Hu etern, omnixjenti, omnipreÚenti, gÓandu rieda, u jista’ jitkellem u jiggwida. Hu Óaj. Hu persuna. Hu mhuwiex partikolarment viÚibbli fil-Bib-bja gÓaliex il-ministeru TiegÓu huwa biex jixhed gÓal íesù (íwanni 15:26).

Xi kulti bÓax-Xhieda ta’ Jehovah jgÓidu li l-Ispirtu s-Santu mhu xejn aktar minn sempliÐiment qawwa (Reasoning from the Scriptures, 1985, pp. 406-407). Dan hu falz gÓal kollox. Jekk l-Ispirtu s-Santu kien sempliÐiment qawwa, Hu ma kienx ikun jista’ jit-kellem (Atti 13:2; 10:19); Hu ma kienx ikun jista’ jkun imnikket (Efesin 4:30); Hu ma kienx ikun jista’ jkollu rieda (1 Korintin 12:11).

Billi l-Ispirtu s-Santu KIEN JAF li ’l quddiem kienu se jinÓolqu gÓaqdiet reliÍjuÚi li jwasslu tagÓlim falz kontra TiegÓu, Hu wissa minn qabel dwar dawn l-gÓalliema foloz fejn qal, permezz ta’ Pawlu,

“óarsu lilkom infuskom mela, u l-mer-Óla kollha, LI L-ISPIRTU S-SANTU GóAMILKOM gÓassiesa, biex tirgÓ-aw il-knisja ta’ Alla, li xtara b’demmu stess. GÓax JIEN NAF DAN, li wara t-tluq tiegÓi lpup Óorox jidÓlu fostkom, u ma jaÓfruhiex lill-merÓla. Ukoll minn fostkom stess iqumu xi rÍiel, jit-kellmu ÓwejjeÍ imgÓawÍa, biex jiÍbdu dixxipli warajhom. GÓalhekk, gÓassu.” (Atti 20:28-31a).

202

“Issa l-ispirtu JGóID FI KLIEM Ðar, li fl-aÓÓar Úminijiet x’uÓud jitilqu mill-fidi, billi jagÓtu widen gÓal spirti qar-rieqa, u tagÓlim tax-xjaten. Li jgÓidu ÓaÍa b’oÓra bl-ipokresija:” (1 Timotju 4:1, 2a).

Mhuwiex dan preÐiÚament li qiegÓed jiÍri permezz tat-tagÓlim falz li qiegÓed jingÓad illum? “L-Ispirtu s-Santu GóAMILKOM gÓassiesa” tgÓid il-Kelma ta’ Alla imma t-Torri ta’ l-GÓassa jgÓid li dan ma jistax ikun gÓaliex l-Ispirtu s-Santu mhuwiex Persuna imma sempliÐiment qawwa! Il-Kelma ta’ Alla tgÓid li “L-Ispirtu s-Santu “JGóID FI KLIEM Ðar” imma l-gÓalliema foloz moderni jgÓidu li dan ma mhux min-nu gÓaliex l-Ispirtu s-Santu mhuwiex Persuna u gÓal-hekk ma jistax JGóID FI KLIEM Ðar. Lil min aÓna gÓandna nemmnu? Jekk nemmnu dak li jintqal fl-Iskrittura Mqaddsa, kif fil-fatt gÓandna nagÓmlu, allu-ra gÓandna nemmnu li l-Ispirtu s-Santu Hu Persuna. Ma hemm ebda konkluÚjoni oÓra dwar dan. Sempli-Ðiment qawwa ma tistax TAGóMEL jew TGóID FI KLIEM Ðar.

Ix-Xhieda ta’ Jehovah jiÐÓdu li l-Ispirtu s-Santu Hu Óaj, li Hu persuna. Dan, naturalment huwa gÓaliex hu-ma jiÐÓdu t-Trinità. Madankollu,

Jekk l-Ispirtu s-Santu huwa sempliÐiment qawwa, mela…

1. GÓaliex Hu msejjaÓ Alla (Atti 5:3-5)? 2. GÓaliex Hu gÓandu isem (Mattew 28:19)? 3. Kif inhu li Hu jista’ jgÓallem (íwanni 14:26)?

203

4. Kif jista’ jkun li wieÓed jista’ jidgÓi kontra Tie-gÓu (Mattew 12:31, 32)?

5. Kif jista’ Hu jkun Dak li jfarraÍ (Atti 9:31)? 6. Kif inhu possibbli GÓalih li jitkellem (íwanni

16:13; Atti 8:29; 10:19; 13:2; 28:25; 1 Timotju 4:1)?

7. Kif, mela, jista’ li xi Óadd jieqaflu (Atti 7:51)? 8. Kif Hu jista’ jkun imnikket (Efesin 4:30)? 9. Kif Hu jista’ jgÓinna fid-dugÓfijiet tagÓna (Ru-

mani 8:26)? 10. Kif Hu jista’ jkollu fehma (Rumani 8:27)? 11. Kif Hu jista’ jÓobb (Rumani 15:30)? 12. Kif Hu jista’ jaÓtaf lil xi Óadd (Atti 8:39)? 13. Kif Hu jista’ jgÓallem (íwanni 14:26)? 14. Kif Hu jista’ jfakkar (íwanni 14:26)? 15. Kif Hu jista’ jiggwida (íwanni 16:13)? 16. Kif Hu jista’ jiddikjara (íwanni 16:13)? 17. Kif Hu jista’ jisma’ (íwanni 16:13)? 18. Kif Hu jista’ jigglorifika lil Kristu (íwanni 16:

13)? 19. Kif Hu jista’ jirÐievi (íwanni 16:14, 15)? 20. Kif Hu jista’ jkun Avukat Difensur (íwanni 14:

16; 16:7)? 21. Kif jista’ Hu jagÓti lil ÓaddieÓor li jitkellem

(Atti 2:4)? 22. Kif Hu jista’ jagÓti d-don TiegÓu (Atti 2:38)? 23. Kif tista’ tigdeb kontrih (Atti 5:3)? 24. Kif Hu jista’ jÚomm (Atti 16:6)? 25. Kif Hu jista’ jfittex (1 Korintin 2:10)? 26. Kif Hu jista’ jkun jaf (1 Korintin 2:11)? 27. Kif Hu jista’ jqassam kif irid (1 Korintin 12:11)?

204

28. Kif Hu jista’ jagÓti l-barka TiegÓu flimkien ma’ íesù u l-Missier (2 Korintin 13:14)?

Jekk l-Ispirtu s-Santu Hu sempliÐiment qawwa bÓal dik ta’ radar, mela kif jista’ jkun possibbli li dawk kollha msemmija fuq ikunu attribwiti Lilu? Qawwa ma titkellimx, ma tgÓallimx ma tigwidax, eÐÐ. L-anqas int ma tista’ tidgÓi kontra qawwa! Jekk wieÓed jista’ jidgÓi kontra l-Missier u kontra l-Iben u kontra l-Ispirtu s-Santu allura jew it-Tlieta huma Persuna jew l-ebda wieÓed minnhom! (Mattew 12:31-32). Hawn naqraw li:

“Kull min jgÓid kelma kontra BIN IL-BNIEDEM, tinÓafirlu: iÚda kull min jgÓid kontra L-ISPIRTU S-SANTU, ma tinÓafirlux la’ f’did-dinja, u lanqas fid-dinja li Íejja” (enfasi tiegÓi).

L-unika konkluÚjoni li wieÓed jista’ jasal gÓaliha wara li jkun qara dawn il-versi hija din: Jekk BIN IL-BNIE-DEM huwa PERSUNA, u dan gÓaliex wieÓed jista’ “jgÓid kelma kontra TiegÓu,” hekk ukoll l-ISPIRTU S-SANTU gÓandu jkun PERSUNA gÓaliex wieÓed ukoll jista’ “jgÓid kelma kontra TiegÓu” l-istess kif jista’ jgÓid kelma kontra Bin il-bniedem. Ma tistax taÓrab minn din il-konkluÚjoni gÓaliex jekk int tgÓid li l-Ispirtu s-Santu Hu sempliÐiment qawwa allura awto-matikament tkun qiegÓed tgÓid li Bin il-Bniedem, íesù Kristu huwa wkoll sempliÐiment qawwa gÓaliex kontra t-tnejn jista’ jintqal xi kliem! QiegÓed tara kif il-Kelma ta’ Alla tgÓeleb u ÍÍib fix-xejn kull tagÓlim falz tal-bniedem.

205

Minn dawn naraw li l-verità hija li l-Ispirtu s-Santu Hu Persuna l-istess kif il-Missier u l-Iben huma fit-Trinità (Mattew 28:19). Hawn taÓt gÓandna prova oÓra kontra t-tagÓlim Úbaljat u falz li l-Ispirtu s-Santu mhuwiex Alla imma Hu sempliÐiment qawwa: L-Ismijiet TiegÓu:

1. Alla – Atti 5:3-4 2. Mulej – 2 Korintin 3:18 3. Spirtu – 1 Korintin 2:10 4. Spirtu ta’ Alla – 1 Korintin 3:16 5. Spirtu tal-Verità – íwanni 14:17; 15:26 6. Avukat (Difensur) – íwanni 14:16; 15:26 7. Spirtu Etern – Lhud 9:14

L-Attributi TiegÓu: 1. Etern – Lhud 9:14 2. Omnipotenti – Luqa 1:35 3. OmnipreÚenti – Salm 139:7-10 4. GÓandu r-Rieda – 1 Korintin 12:11 5. IÓobb – Rumani 15:30 6. Jitkellem – Atti 13:2

Simboli Ta’: 1. óamiema – Mattew 3:16 2. RiÓ – íwanni 3:8 3. Nar – Atti 2:3

Dnubiet Kontra: 1. TidgÓi – Mattew 12:31 2. TirreÚisti (Nuqqas ta’ twemmin) – Atti 7:51 3. Tinsulta – Lhud 10:29 4. Tigdeb Lilu – Atti 5:3

206

5. Tnikket – Efesin 4:30 6. Tberred – 1 Tessalonikin 5:19

Qawwa fil-óajja Ta’ Kristu: 1. IkkonÐeputa minn – Mattew 1:18, 20 2. MagÓmudija – Mattew 3:16 3. MeÓud minn – Luqa 4:1 4. Mimli bil-Qawwa – Luqa 4:14, 18 5. Xhud Ta’ íesù – íwanni 15:26 6. Qajjem lil íesù – Rumani 8:11

L-OPRI TA’ L-ISPIRTU S-SANTU

1. AÐÐes gÓal gÓand Alla – Efesin 2:18 2. Jidlek gÓas-Servizz – Luqa 4:18 3. Jassigura – Rumani 8:15, 16; Galatin 4:6 4. Awtur ta’ l-Iskrittura – 2 Pietru 1:20-21 5. JgÓammed – íwanni 1:32-34; 1 Kor. 12:13-14 6. Emmiena Mwielda Mill- – íwanni 3:3-6 7. IsejjaÓ u Jikkummissjona – Atti 13:24; 20:28 8. Inaddaf – 2 Tessalonikin 2:13; 1 Pietru 1:2 9. Juri l-Ótija tad-dnub – íwanni 16:9, 14

10. JoÓloq – íenesi 1:2; íob 33:4 11. JagÓti s-setgÓa – 1 Tessalonikin 1:5 12. Jimla – Atti 2:4; 4:29-31; 5:18-20 13. JagÓti d-doni – 1 Korintin 12:8-11 14. Jigglorifika lil Kristu – íwanni 16:14 15. Jiggwida fil-verità – íwanni 16:13 16. JgÓin id-dgÓufijiet tagÓna – Rumani 8:26 17. Jispira t-talb – Efesin 6:18; íuda 20 18. JinterÐiedi – Rumani 8:26

207

19. Jinterpreta l-Iskrittura – 1 Korintin 2:1, 14; Efes-in 1:17

20. Imexxi – Rumani 8:14 21. JeÓles – Rumani 8:2 22. Jifforma l-Karattru – Galatin 5:22-23 23. JipproduÐi l-frott – Galatin 5:22-23 24. JagÓti l-Qawwa lil l-Emmiena – Luqa 24:49 25. Iqajjem mill-mewt – Rumani 8:11 26. IÍedded – Titu 3:5 27. Iqaddes – Rumani 15:16 28. JissiÍilla – Efesin 1:13-14; 4:30 29. IsaÓÓaÓ – Efesin 3:16; Atti 1:8; 2:4; 1 Kor. 2:4 30. JgÓallem – íwanni 14:26 31. Jixhed gÓal íesù – íwanni 15:26 32. RebÓa fuq il-Íisem – Rumani 8:2-4; Galatin 4:6

Issa, wara li int rajt dawn il-provi kollha mill-Kel-ma ta’ Alla stess, lil min int se temmen, lill-bnedmin jew lil Alla? L-gÓaÚla li int tagÓmel tista’, jew issal-vak gÓall-eternità jew tikkundannak gÓall-eternità!

Ikun xieraq li ngÓalaq dan l-istudju bil-barka li fiha t-tliet Persuna tad-Divinità huma msemmija:

“Il-grazzja ta’ Sidna íesù Kristu, l-imÓabba ta’ Alla u l-gÓaqda fl-Ispirtu s-Santu jkunu magÓkom ilkoll” (2 Korintin 13:13, 14).

208

L-ISPIRTU S-SANTU (Ir-raba’ parti)

IDEAT FOLOZ DWAR L-ISPIRTU S-SANTU L-appostlu Pietru, b’ispirazzjoni mill-Ispirtu s-San-

tu, jgÓid hekk dwar l-gÓalliema foloz:

“Imma kien hemm ukoll profeti qar-rieqa fost il-poplu, bÓal ma jkun hemm ukoll gÓalliema qarrieqa, li jdaÓÓlu minn taÓt ereÚiji misÓutin, billi jiÐÓdu wkoll is-sid li xtrahom, u jÍibu minnu-fih fuqhom it-telfien.”

GÓalliema foloz tabilÓaqq jeÚistu llum ukoll, u l-ideat li huma jÓaddnu huma perikoluÚi Óafna. F’dan l-istudju aÓna sejrin naraw xi tagÓlim ieÓor falz li gÓan-du x’jaqsam ma’ l-Ispirtu s-Santu.

íesù wissa:

“óarsu ruÓkom mill-profeti foloz, li jiÍu gÓandkom lebsin ta’ ngÓaÍ, imma minn Íewwa huma lpup imÍewÓa” (Mattew 7:15).

óalli naraw erba’ ideat Úbaljati li llum l-aktar li huma mgÓallma, jiÍifieri, (1) L-Ispirtu s-Santu Mhux Persuna, (2) L-Ispirtu s-Santu GÓadu QiegÓed JagÓ-mel il-Mirakli, (3) Operazzjoni Diretta fil-KonverÚ-joni, u (4) Illuminazzjoni SpeÐjali ta’ l-Ispirtu.

I. L-Ispirtu s-Santu Mhux Persuna WieÓed mill-aktar Úbalji fundamentali rigward l-

Ispirtu s-Santu huwa t-tendenza ta’ xi reliÍjonijiet li

209

jiÐÓdu l-personalità ta’ l-Ispirtu s-Santu. Pubblikazz-joni tat-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah tgÓid li “l-ispirtu s-santu huwa forza (jew qawwa) attiva ta’ Alla. Mhuwiex (“it”, jgÓidu huma) persuna imma forza qawwija li Alla jikkawÚa toÓroÍ minnu nnifsu Óalli twettaq ir-rieda qaddisa tiegÓu” (Reason-ing, p. 381).

Mary Baker Eddy, fundatriÐi tal-“Christian Scien-ce,” ikkaratterizzat lit-tielet Persuna tat-Trinità bÓala “Xjenza Divina” (p. 55). Parley Pratt, wieÓed mill-“appostli” oriÍinali tal-MormoniÚmu, darba ddeskriva lil l-Ispirtu s-Santu bÓala qawwa bÓal “manjetiÚmu” jew “elettriÐità.” Hu kompla jitlellem dwar l-Ispirtu bÓala “fluwidu divin” u “enerÍija impersonali” (ara Jackson, 1993, p. 26).

Kull waÓda minn dawn l-ideat hija barranija gÓall-verità. L-Ispirtu s-Santu huwa Persuna Divina, u dan huwa evidenti mill-fatturi li Íejjin, li Óafna minnhom diÍa’ tkellimna dwarhom aktar qabel:

1. L-Ispirtu jaÍixxi f’mod personali. Hu jista’ jit-kellem (Mattew 10:20; 1 Timotju 4:1), igÓallem (íwanni 14:26), jagÓti xhieda (íwanni 15:26), jiggwida, jisma’ u jiddikjara (íwanni 16:13), jibgÓat (Atti 10:20), iÚomm, ma jÓallix (Atti 16: 6), ifittex u jaf (1 Korintin 2:11), kif irid (1 Kor-intin 12:11), u jÓobb (Rumani 15:30). Interpre-tazzjoni tajba biblika ma tippermettix il-qerq ta’ xi wÓud, permezz tal-veduti tagÓhom (kif jin-gÓad f’paÍna 380 ta’ Reasoning, il-Pubblikazz-joni tat-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jeho-vah li tgÓid li “l-ispirtu s-santu huwa ippersoni-

210

fikat”) li dawn ir-riferenzi mhumiex Ólief semp-liÐiment personifikazzjonijiet. Fl-1 Korintin 1: 24 naqraw li Kristu Hu “l-qawwa ta’ Alla, u l-gÓerf ta’ Alla.” Ifisser dan li billi Kristu Hu l-qawwa u l-gÓerf ta’ Alla allura Hu mhuwiex Persuna? GÓal kuntrarju, dawn ifissru li Kristu Hu etern gÓaliex jekk Alla Hu etern, il-qawwa u l-gÓerf TiegÓu gÓandhom ikunu eterni wkoll!

2. Hemm Óafna passaÍÍi li jiddeskrivu lil l-Ispirtu s-Santu bÓala li huwa r-reÐipjent ta’ azzjonijiet li huma applikabbli biss gÓal entità personali. L-Ispirtu jista’ jkun imnikket (Efesin 4:30), wieÓed jista’ jigdiblu (Atti 5:3), wieÓed jista’ jitkellem kontrih (Mattew 12:23), wieÓed jista’ jirreÚistih (Atti 7:15), u nsulentat (Lhud 10:29). Jista’ wieÓed “jigdeb” lil l-elettriÐità, “jnikket” il-manjetiÚmu, jew “jinsulta” l-fluwidu?

3. L-Ispirtu s-Santu huwa spiss imsemmi f’kun-testi li fihom persuni oÓra huma diskussi. Dwar l-Ispirtu, íesù qal: “Hu jigglorifikani” (íwanni 16:14). Jekk il-“jigglorifikani,” jiÍifieri, “jigg-lorifika Lili,” (Kristu) tirrappreÚenta persuna, gÓaliex mhux il-“Hu” (l-Ispirtu) wkoll ma turix persuna? ðerti mexxejja ispirati fil-knisja tal-bidu kitbu: “GÓax lill-Ispirtu s-Santu, u lilna, dehrilna sewwa…” (Atti 15:28). L-Ispirtu s-Santu Hu personali daqs “lilna.” Trid tkun tas-sew pruÚuntuÚ biex tagÓmel xi distinzjoni bejn wieÓed u l-ieÓor! Jew it-tnejn huma persuni jew it-tnejn mhumiex!

211

II. L-Ispirtu s-Santu GÓadu QiegÓed JagÓmel il-Mirakli

Kull student devot tal-Bibbja hu konxju mill-fatt li l-mirakli kienu applikat minn Alla fl-iskema divina tal-ÓwejjeÍ. Permezz tal-mirakli, il-Óolqien u l-organi-zzazzjoni ta’ l-Univers kienu effettwati (íenesi 1; Salm 33:6-9; Lhud 11:3). Addizzjonalment, meta Alla beda l-proÐess TiegÓu ta’ rivelazzjoni progressiva, jikkomunika r-rieda TiegÓu lill-familja umana, Hu ddokumenta l-awtentiÐità tal-messaÍÍ permezz ta’ fenomenu sopranaturali. “Sinjali” mirakoluÚi kienu mfassla Óalli jivvaliditaw il-messaÍÍ miktub (Mark 16:17-20). Imma l-fatt tal-ÓaÍa hu, Alla mhuwiex qie-gÓed jesibixxi s-setgÓa TiegÓu llum f’mod mirakoluÚ, u dak hu muri permezz tal-linja li Íejja ta’ argumen-tar.

1. Ma hemm ebda Írajja fid-dinja tal-llum li saÓa-nsitra tixbaÓ b’mod rimot ix-xorta ta’ “sinjali” li huma komuni gÓar-reÍistrar tat-Testment il-ídid. Fejn hija l-persuna b’parti minn Íisimha maqtugÓha li instantanjament u perfettament kienet imqiegÓda f’postha lura mill-Ídid (Luqa 22:50, 51)? Fejn hu l-individwu, erbat ijiem mejjet, li ÓareÍ ’il quddiem mill-qabar (íwanni 11:38-44)? Min iÓallas it-taxxi tiegÓu llum b’fondi misjuba f’Óalq ta’ Óuta (Mattew 17:27)? EÚami ta’ l-hekk imsejÓa “mirakli” moderni gÓandu jirrivela li dawn virtwalment m’gÓand-hom xejn komuni max-xorta ta’ “sinjali” mfiss-ra fil-Bibbja.

212

2. L-allegazzjoni li l-Ispirtu s-Santu qiegÓed jaÓ-dem il-mirakli llum hija kuntrarju gÓat-tagÓlim espliÐitu bibliku gÓall-iskop li gÓalih kienu mo-gÓtija l-mirakli. Kif kien indikat aktar qabel, is-sinjali kienu mfassla Óalli jivvaliditaw ir-rivel-azzjoni tar-rieda ta’ Alla gÓall-bnedmin (Mark 16:20; Lhud 2:2-4). Meta l-proÐess tar-rivelazz-joni kien Íie fit-tmiem bit-tlestija tar-rakkont tat-Testment il-ídid, il-mirakli ma kinux aktar meÓtieÍa, gÓalhekk, gÓaddew (ara 1 Korintin 13:8-13). óadd ma jista’ b’mod konsistenti jar-gumenta gÓall-mirakli llum mingÓar ma jsostni lir-rivelazzjoni divina gÓandha sejra, u lit-Test-ment il-ídid gÓadu mhux komplut.

3. Il-mezzi gÓal ilqugÓ tad-doni spiritwali llum fl-epoka Kristjana mhumiex operattivi llum. Doni, fl-ewwel seklu, kienu msawba permezz tal-magÓmudija ta’ l-Ispirtu s-Santu (Atti 2; 10), u permezz tat-tqegÓid ta’ l-idejn ta’ l-appostli biss (Atti 8:17, 18; 19:6; 2 Timotju 1:6). Billi llum ma hemmx magÓmudija ta’ l-Ispirtu s-Santu gÓaliex il-Bibbja tgÓidilna li hemm biss “magÓ-mudija waÓda” (Efesin 4:5; Mattew 28:19, 20), dik ta’ l-ilma (Atti 8:36-39), u billi llum ma hemm ebda appostli Óajjin, huwa ovvju li, sa-kemm ix-xhieda biblika hija kkonÐernata, ebda doni spiritwali ma huma mogÓtija lil emmiena llum. (Ara l-Istudju …, minn paÍna 209)

4. Kif kien issuÍÍerit aktar qabel, it-Testment il-ídid espliÐitament jafferma lit-tiswib bid-doni

213

mirakoluÚi kellhom jieqfu, jisktu (Efesin 4:11-16; 1 Korintin 13:8-13).

III. Operazzjoni Diretta fil-KonverÚjoni Denominazzjonalisti spiss iÓaqquha li l-Ispirtu s-

Santu, f’mod dirett u misterjuÚ, jopera fuq il-midneb fil-proÐess tal-konverÚjoni. Fid-dibattitu tiegÓu ma N. B. Hardeman, il-predikatur magÓruf Battista, Ben M. Bogard, afferma: “Il-Bibbja tgÓallem li fil-konvinz-joni u konverÚjoni l-Ispirtu s-Santu jeÚerÐità qawwa jew influwenza f’Úieda gÓall-kelma miktuba” (p. 7). Jekk l-Ispirtu s-Santu jopera fuq ir-ruÓ tal-midneb in-dipendentament mill-Kelma miktuba, gÓaliex qatt ma nstab Kristjan wieÓed f’dawk il-postijiet fejn l-EvanÍ-elju qatt ma kien imÓabbar? GÓaliex li tribujiet f’reÍ-juni primittivi ma jafu xejn dwar il-Mulej íesù, barra mill-influwenza tar-rivelazzjoni biblika? Din iÐ-Ðirku-stanza hija li ma tistax tagÓti raÍuni gÓaliha fid-dawl tat-teorija msemmija aktar qabel.

ðertament li huwa tassew li l-Ispirtu s-Santu huwa strumentali fir-riÍenerazzjoni ta’ dawk li huma mitlu-fa. Imma l-influwenza TiegÓu hija eÚerÐitata permezz tar-rivelazzjoni TiegÓu, l-Iskrittura Mqaddsa, u mhux barra minn dawn id-dokumenti,

“U aqbdu l-elmu tas-salvazzjoni, u x-xabla ta’ l-Ispirtu, li hi l-kelma ta’ Alla” (Efesin 6:17).

BÓala eÚempju, huwa permezz ta’ l-Ispirtu li wieÓed ikun immexxi Óalli jkun mgÓaddas (mgÓammed) fil-Íisem ta’ Kristu. L-appostlu Pawlu jgÓid hekk dwar dan,

214

“GÓax bi Spirtu wieÓed aÓna lkoll, sew Lhud u kemm íentili, sew lsiera u kemm Óielsa, konna mgÓammdin f’Íi-sem wieÓed; u aÓna lkoll xrobna minn Spirtu wieÓed” (1 Korintin 12:13).

Fl-istess mod, huwa permezz tal-Kelma li dan ir-riÚultat identiku huwa affettwat:

“Biex iqaddisha u jnaddafha bil-Óasil ta’ l-ilma bil-kelma” (Efesin 5:26).

Fil-proÐess tal-konverÚjoni, li hu muri simbolikament bÓala li “titwieled mill-Ídid (íwanni 3:3), huwa per-mezz ta’ l-aÍenzija ta’ l-Ispirtu s-Santu li “t-tnissil” hu iniÚjat. Madankollu innota din l-affermazzjoni:

“Wara li naddaftu ruÓkom, billi smajtu mis-sewwa, permezz ta’ l-Ispirtu, biex tÓobbu ’l xulxin bÓal aÓwa bla qerq, qisu li tÓobbu ’l xulxin b’qalb safja bil-ÓeÍÍa kollha. Billi twelidtu mill-Ídid, minn nisel mhux li jitÓassar, imma li ma jitÓassarx, permezz tal-kelma ta’ Alla Óajja, u li tibqa’ gÓal dejjem” (1 Pietru 1:22, 23).

íakbu jiddikjara:

“Bir-rieda tiegÓu stess wilidna bil-kelma tal-verità,…” (íakbu 1:18).

Ma’ dan il-fatt, Pawlu jaqbel. L-appostlu jiddeskrivi lill-Korintin bÓala dawk li kienu mqaddsa, u ÍÍustifi-kati permezz ta’ l-Ispirtu (1 Korintin 6:11); u madan-kollu, hu kien jista’ jiddikjara fl-istess ittra:

215

“…gÓax jien nissiltkom fi Kristu íesù permezz ta’ l-evanÍelju” (1 Korintin 4: 15).

BiÐ-Ðar, l-Ispirtu s-Santu, f’li jmexxi nies onesti gÓall-Mulej, jeÚerÐità l-influwenza TiegÓu permezz tal-mes-saÍÍ ta’ l-EvanÍelju. Li xi Óadd jafferma li xi ÓaÍa addizzjonali hija meÓtieÍa gÓas-salvazzjoni, huwa li jisraq lil l-EvanÍelju mill-qawwa tiegÓu fil-proÐess tal-fidwa (Rumani 1:16).

IV. Illuminazzjoni SpeÐjali Ta’ l-Ispirtu Huwa Íeneralment argumentat li l-Bibbja mhijiex

Ðara biÚÚejjed biex tmexxi lin-nies fit-taqbida ta’ Óajja qaddisa. AÓna gÓandna nistudjaw l-Iskrittura, jintqal, imma sabiex nifmuha, aÓna neÓtieÍu wkoll l-illumin-azzjoni speÐjali ta’ l-Ispirtu ta’ Alla. Roy Zuck tas-Seminarju tat-Teologija f’Dallas kiteb: “L-interpretu [tal-Bibbja] gÓandu jiddependi wkoll fuq l-Ispirtu s-Santu.” Hu jikkwota lil H. C. G. Moule: “L-Ispirtu Mbierek mhux biss hu l-Awtur veru tal-Kelma miktu-ba imma wkoll il-Kummentatur suprem u veru tagÓ-ha” (Zuck, p. 23). Jekk din il-veduta hi korretta, hawn hija mistoqsija interessanti. Huwa l-Ispirtu infallibli fl-espoÚizzjoni TiegÓu daqs kemm Hu fir-rivelazzjoni inizjali TiegÓu? Jekk it-tweÍiba hija iva, allura dawk kollha li huma illuminati mill-Ispirtu gÓandhom ikunu bla ebda difett, perfetti fl-eseÍesi tagÓhom tal-Bibbja, u magÓqudin gÓalkollox fl-gÓarfien tagÓhom ta’ l-Isk-rittura. Imma ÓaÍa bÓal din mhuwiex il-kaÚ. óafna skulari li jistqarru l-illuminazzjoni ta’ l-Ispirtu huma kontinwament f’nuqqas ta’ qbil bejniethom fl-opinjo-

216

nijiet teoloÍiÐi tagÓhom. Barra minn dan, huwa l-mudell ta’ l-inkonsistenza li targumenta gÓal “illumin-azzjoni sopranaturali,” u mbagÓad tipprovdi ktieb (uÚat bÓala test fl-istudju) li jqiegÓed ’il quddiem ir-regoli ta’ interpretazzjoni korretta—kif Dr. Zuck kien gÓamel. Il-fatt huwa, il-Bibbja tgÓallem Ðar Óafna li wieÓed jista’ jaqra u jifhem ix-xhieda ta’ l-Iskrittura Mqaddsa:

“Li bihom, meta taqraw, tistgÓu tifh-mu x’naf jien mill-misteru ta’ Kristu” (Efesin 3:4).

“GÓalhekk tkunux bla gÓaqal, imma ifhmu x’inhi r-rieda tal-Mulej” (Efesin 5:17).

“Dawn kienu aktar ÍeneruÚi minn dawk ta’ Tessalonika, billi laqgÓu l-kelma bil-ÓeÍÍa kollha, u fittxu kul-jum fl-Iskrittura, jekk dawk il-Ówej-jeÍ kinux hekk” (Atti 17:11) (Enfasi tiegÓi).

Imma jintqal lilna li Pawlu gÓallem li “l-bniedem naturali” (jiÍifieri, wieÓed mhux illuminat mill-Ispir-tu) ma jistax ikun “jaf” il-ÓwejjeÍ ta’ Alla (1 Korintin 2:14), It-teorija ta’ l-“illuminazzjoni” timponi fuq dan il-kuntest Ósieb li sempliÐiment mhux qiegÓed hemm. F’dan it-test Pawlu qiegÓed jissuÍÍerixxi li l-bniedem naturali (jiÍifieri, wieÓed mhux mgÓallem mill-Ispirtu permezz tal-kelliem appuntat ta’ Alla—vers 10) ma jirÐevix il-ÓwejjeÍ ta’ Alla (jiÍifieri, veritajiet spirit-

217

wali). ówejjeÍ bÓal dawn huma blugÓa gÓalih, u hu ma jistax ikun “jafhom” (ginosko—li tkun taf esperi-mentalment). Affarijiet bÓal dawn wieÓed gÓandu ja-gÓrafhom spiritwalment (jiÍifieri, huma kkomunikati permezz tal-proÐess tar-rivelazzjoni—fl-aÓÓarnett qe-gÓdin miÍubra fl-Iskrittura). Il-“bniedem naturali” mhuwiex mostur gÓall-verità spiritwali intuwittiva-ment. óadd, naturalment (jiÍifieri, barra mir-rivelazz-joni), ma jista’ jkun jaf il-moÓÓ ta’ Alla.

Ma hemm ebda riferenza f’dan il-kuntest gÓall-“illuminazzjoni” ta’ l-Ispirtu bÓala rekwiÚit gÓall-gÓarfien ta’ l-Iskrittura. Pjuttost, l-enfasi hija fuq il-fatt li l-verità hija miksuba permezz ta’ rivelazzjoni divina, mhux intuwizzjoni (jiÍifieri, gÓarfien tal-moÓÓ immedjat mingÓajr ÓtieÍa ta’ raÍunar).

218

Sorsi: Bogard, Ben M. (1938), Hardeman-Bogard Debate

(Nashville, TN: Gospel Advocate Co.). Eddy, Mary Baker (75th Anniversary Edition), Science

and Health With Key to the Scriptures (Boston: First church of Christ, Scientist).

Jackson, Wayne (1992), “The Miracles of Christ Vs. Modern Miracles,” Essays in Apologetics, Bert Thompson & Wayne Jackson, Eds. (Montgomery, AL: Apologetics Press), Vol. V.

Jackson, Wayne (1993), “Mormonism and the God-head,” The Spiritual Sword, July.

Reasoning from the Scriptures (Brooklyn, NY: Watch Tower Bible & Tract society), 1985.

Zuck, Roy B. (1991), Basic Bible Interpretation (Wheaton, IL: Victor books).

219

ID-DON U D-DONI TA’ L-ISPIRTU S-SANTU

(Il-óames parti)

“U Pietru weÍibhom: “Indmu, u jit-Æammed kull wieÓed minnkom fl-isem ta’ íesù Kristu Æall-maÓfra ta’ dnubietkom; u intom tirÐievu D-DON TA’ L-ISPIRTU S-SANTU. GÓax il-weÆda qieÆda Æalikom Æal ulied-kom u Æal dawk kollha li huma fil-boÆod, dawk kollha li l-Mulej Alla taÆna sejÓilhom.” (Atti 2:38-39)

“Kif nistÆu neÓilsuha aÓna jekk in-warrbu salvazzjoni hekk kbira? Din is-salvazzjoni li nÆatat l-ewwel bil-fomm tal-Mulej stess, u mbaÆad was-sluha sÓiÓa lilna dawk li semÆuh. Ma’ taÆhom Alla Úied ix-xhieda tieÆu b’sinjali u ÆeÍubijiet u Óafna Æe-mejjel setÆana, kif ukoll BID-DONI TA’ L-ISPIRTU S-SANTU mqassmin skond ir-rieda tieÆu” (Lhud 2:3-4)

óafna nies iÓalltu D-DON TA’ L-ISPIRTU S-SAN-TU u D-DONI TA’ L-ISPIRTU S-SANTU. óalli naraw kif l-Ispirtu s-Santu juÚa dawn il-fraÚijiet fil-Kelma Mqaddsa TieÆu u t-tifsira ta’ kull waÓda ssir Ðara. AÓna gÓandna nÓallu l-Kelma TiegÓu tfissrilna dak li Hu jgÓidilna u li jridna li aÓna nifhmu u mhux lill-mexxejja reliÍjuÚi moderni!

220

1. ID-DON TA’ L-ISPIRTU S-SANTU Permezz ta’ l-appostli, l-Ispirtu s-Santu qal li dawk

li jemmnu f’íesù, jindmu u jitÆammdu, jirÐievu l-maÓfra tad-dnubiet u “d-don ta’ l-Ispirtu s-Santu.”

Din il-weÆda kienet maÆmula disponibbli “Æal dawk kollha li l-Mulej Alla taÆna sejÓilhom” (Atti 2: 38-39)

U Alla Æadu jsejjaÓ permezz ta’ l-EvanÍelju. L-appostlu Pawlu jÆid,

“Jiena ma nistÓix mill-evanÍelju: Æax l-evanÍelju hu qawwa ta’ Alla Æas-salvazzjoni ta’ dawk kollha li jemmnu, l-ewwel Lhud, u mbaÆad Griegi, u fih tidher il-Íustizzja ta’ Alla minn fidi Æal fidi, skond ma hemm miktub: “Il-Íust jÆix bil-fidi.”(Rumani 1:16; ara wkoll Rumani10:13-14; 2 Pietru 3:9).

Din il-weÆda kienet Æan-nies kollha, ÆaÚ-Úmien kollu. íesù qal,

“…Lili nÆatat kull setÆa fis-sema u fl-art. Morru, mela, aÆmlu dixxipli mill-Ínus kollha, u Æammduhom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Isp-irtu s-Santu, u Æallmuhom iÓarsu dak kollu li ordnajtilkom jien. U, ara, jiena maÆkom dejjem, sa l-aÓÓar taÚ-Úmien” (Mattew 28:18-20).

GÓalhekk kull persuna li tobdi s-sejÓa ta’ Alla Æandha l-weÆda ta’:

221

“l-Ispirtu s-Santu li Alla ta lil dawk li jobduh” (Atti 5:32).

X’Inhu “d-Don Ta’ l-Ispirtu s-Santu?”

Huwa l-Ispirtu s-Santu Nnifsu li jiÍi biex iÆammar f’kull wieÓed u waÓda li jemmnu.

Waqt li kiteb lill-Kristjani f’Ruma, l-appostlu Paw-lu fakkarhom li

“l-Ispirtu ta’ dak li qajjem lil Kristu mill-imwiet jÆammar fikom” (Ruma-ni 8:11).

U, lill-Kristjani f’Korintu, li

“Íisimkom hu tempju ta’ l-Ispirtu s-Santu, li jinsab jÆammar fikom, li Æandkom minn Alla” (1 Korintin 6: 19).

Kif AÓna Nkunu Nafu li GÓandna

l-Ispirtu s-Santu? GÓaliex Alla ma jigdibx (Titu 1:2) u l-Ispirtu s-

Santu TÇÆu jinfurmana li

“Intom ulied Alla lkoll kemm intom, permezz tal-fidi fi Kristu íesù. Intom, li intom mÆammda fi Kristu, ilbistu ’l Kristu…U Æax intom ulied, Alla ba-Æat l-Ispirtu ta’ Ibnu f’qalbna jÆajjat: Abba! Missier!” (Galatin 3:26-27; 4:6).

222

Il-Kristjani Æandhom ikunu jafu li huma Æand-hom l-Ispirtu s-Santu Æaliex Alla hekk jÆid!

Xi Jfisser GÓalina Dan id-Don? 4. L-Ispirtu s-Santu jiggarantixxi l-wirt etern taÆ-

na. (Aqra Efesin 1:13-14). 5. L-Ispirtu s-Santu jaqddisna fil-Óajja taÆna. (Ru-

mani 15:16; 1 Korintin 6:11; Galatin 6:8-9). 6. L-Ispirtu s-Santu jinterÐiedi (jidÓol) Æalina fit-

talb. (Rumani 8:26-27). 7. L-Ispirtu s-Santu jmexxina permezz tal-Kelma

TieÆu. a. Fl-1 Pietru 1:10-12 aÓna nfurmati li l-Ispirtu

ta’ Kristu kien fil-profeti tat-Testment il-Qadim ibassar il-miÍja TieÆu.

b. L-istess Spirtu kien fl-appostli tat-Testment il-ídid jÆidilna l-messaÍÍ tal-Kristu li kien Íie.

c. Qabel il-mewt TieÆu, íesù wieÆed lil l-appostli TieÆu li l-Ispirtu s-Santu kellu jiÍi u “jÆallimkom kollox u jfakkarkom dak kol-lu li Æidtilkom” (íwanni 14:26), u “iwassal-kom Æall-verità kollha” (íwanni 16:13).

AÓna naslu biex nemmnu f’íesù permezz tal-mes-saÍÍ ta’ l-appostli (íwanni 17:20), li huwa “l-verità kollha” minn íesù permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu biex aÓna naÆtu widen Æalih.

Mela, aÓna kkmandati biex: “nieÓdu x-xabla ta’ l-Ispirtu li hi l-Kelma ta’ Alla” bÓala parti mill-“arma-tura sÓiÓa ta’ Alla” biex taÆmilna “b’saÓÓitna fil-Mulej” (ara Efesin 6:10-18).

223

U b’hekk aÓna Æandna nkunu bÓal dawk l-ewwel emmiena billi kontinwament “inÚommu sÓiÓ fit-taÆ-lim ta’ l-appostli” (Atti 2:42), sabiex nitÆallmu u na-pplikaw it-taÆlim ta’ l-Ispirtu s-Santu fil-Óajja taÆna (Galatin 5:22-25).

“Kun Mimli bl-Ispirtu” Alla jikkmanda lil kull Kristjan biex “jimtela bl-

Ispirtu” (Efesin 5:18). Dan jiÍri meta intom “tÓallu l-bxara ta’ Kristu tÆa-

mmar sÓiÓa fikom” (Kolossin 3:16). GÓalhekk, “dawk li jÆixu skond l-Ispirtu, Ósieb-

hom fil-ÓwejjeÍ ta' l-Ispirtu”(Rumani 8:5). Billi nkunu nafu l-Kelma ta’ Alla, aÓna nkunu ma-

Æmula Æaqlin Æas-salvazzjoni u nkunu maÆmula mhejjija Æal kollox Æal kull opra tajba (2 Timotju 3: 16-17).

Dan hu li tiÚra’ biex toÆÍob lil l-Ispirtu s-Santu, sabiex tkun effettiv f’li taÆmel it-tajjeb lil l-oÓrajn (Galatin 6:8-10).

2. ID-DONI TA’ L-ISPIRTU S-SANTU Dawn kienu doni speÐjali mirakoluÚi moÆtija mill-

Ispirtu s-Santu lil xi Kristjani fiÚ-Úminijiet appostoliÐi, li huma mfissra fit-Testment il-ídid bÓala li Æand-hom qawwiet differenti (ara 1 Korintin 12:4-11).

Mhux il-Kristjani kollha rÐevew doni bÓal dawn mill-Ispirtu s-Santu (1 Korintin 12:28:30).

TabilÓaqq, li wieÓed kellu dawn id-doni ma kienx jaÆti superjorità spiritwali fuq il-Kristjan; dak ma kienx l-iskop tad-doni (1 Korintin 13:1-3). Lanqas ma

224

kien l-iskop tad-doni biex jikkonfermaw li dak li kellu dawn id-doni kien Kristjan iÚda biex jikkonfermaw il-Kelma ta’ Alla.

GÓaliex l-Ispirtu s-Santu Ta Doni BÓal Dawn?

“U huma telqu, u xandru ma’ kullim-kien, waqt li l-Mulej baqa’ jaÓdem ma-Æhom, billi wettaq il-kelma, bis-sinja-li li jakkumpanjawha” (Mark 16:20).

“Kif nistÆu neÓilsuha aÓna jekk in-warrbu salvazzjoni hekk kbira? Din hi s-salvazzjoni li nÆatat l-ewwel bil-fomm tal-Mulej stess, u mbaÆad was-sluha sÓiÓa lilna dawk li semÆuh. Ma’ taÆhom Alla Úied ix-xhieda tieÆu b’sinjali u ÆeÍubijiet setÆana, kif ukoll bid-doni ta’ l-Ispirtu s-Santu mqassmin skond ir-rieda tieÆu” (Lhud 2:3-4).

X’Kellu JiÍri minn Dawn id-Doni?

“L-imÓabba ma tintemm qatt. JÆibu l-profeziji, jisktu l-ilsna, jÆib il-Æerf” (1 Korintin 13:8).

Meta Dawn id-Doni Jieqfu?

“GÓalissa nafu biÐÐa, u l-profezija ta-Æna hi nÇqsa; imma meta jfeÍÍ dak li hu sÓiÓ, jÆib dak li hu nieqes. Meta kont tarbija, kont nitkellem ta’ tarbija, inÓoss ta’ tarbija, naÓseb ta’ tarbija.

225

BÓalissa naraw bÓallikieku f’mera, imÐajpar, imma mbaÆad naraw wiÐÐ imb’ wiÐÐ. Issa naÆraf biÐÐa, imba-Æad naÆraf bÓalma jien maÆruf issa. Issa hawn fidi, tama u mÓabba, it-tlieta jibqÆu. Il-kbira fosthom l-imÓabba” (1 Korintin 13:9-13).

L-appostlu Pawlu kien infallibilment ispirat f’kull kelma li hu ÆaÚel. F’din l-ittra Pawlu ma kellu l-ebda diffikultà f’li jesprimi f’mod Ðar li xi ÓaÍa kien-et se tkompli sakem Kristu jerÍa’ jiÍi. Hekk Æamel rigward l-Ikla tal-Mulej, fejn kiteb,

“GÓax kull darba li tieklu dal-ÓobÚ, u tixorbu dal-kalÐi, tÓabbru mewt il-Mu-lej sakemm jiÍi” (1 Korintin 11:26).

Mela, aÓna nistÆu nistaqsu b’mod leÍittmu, “GÓa-liex Pawlu ma uÚax l-istess lingwa fl-1 Korintin 13 li kieku huwa ried li jesprimi l-istess ÓaÍa. Mhuwiex hu qieÆed juri li jrid jesprimi xi ÓaÍa ta’ natura diffe-renti fil-kapitlu 13? Meta l-appostlu jirriferi Æat-tieni miÍja ta’ Kristu hu mixÓut aktar lejn li jitkellem dwar persuna li Íejja pjuttost milli lejn Írajja.

L-appostlu Pawlu ma kellu ebda diffikultà f’din l-ittra f’li jirriferi Æat-tmiem (telos), li biÐ-Ðar ifisser it-tieni miÍja ta’ Kristu. GÓalhekk hu jÆid sewwa-sew f’ÚewÍ kapitli wara,

“ImbaÆad jiÍi t-tmiem, meta hu jaÆti s-saltna ’l Alla l-Missier, wara li jkun qered kull Óakma u kull setÆa u qawwa” (1 Korintin 15:24).

226

GÓaliex Pawlu reÍa’ deliberament evita milli juÚa din il-kelma fl-1 Korintin 15? Nemmnu aÓna li kull kel-ma ta’ Skrittura hija deliberament u bi skop maÆÚula b’superviÚjoni ta’ l-Ispirtu s-Santu? Nemmnu aÓna li kull differenza f’dell ta’ tifsira hija importanti?

L-appostlu Pawlu kien iggwidat minn Alla biex juÚa l-kelma ‘to teleion’ f’vers 10 Æal ‘sÓiÓ’. Din hija kelma fin-newtru (mod stramb Óafna li tirreferi Æal Kristu) u tfisser ‘il-ÓaÍa kompluta’. Jekk wieÓed ifittex f’dizzjunarju tal-Grieg isib li din il-kelma hija wÚata tmintax-il darba fit-Testment il-ídid u qatt f’xi waqt ma tirriferi Æas-smewwiet. Din spiss hija tra-dotta bÓala ‘matur’ u dan hu l-kaÚ fl-1 Korintin 2:6.

X’Kien l-Iskop Ta’ Dawn id-Doni SpeÐjali

L-iskop ta’ dawn id-doni speÐjali kien biex “jikko-nfermaw il-kelma” fi Úmien meta dik il-Kelma kienet “biÐÐa.” L-appostlu Pawlu jÆid hekk f’Efesin 3:1-5,

“GÓalhekk jiena, Pawlu, il-priÍunier ta’ Kristu minÓabba fikom il-pagani… jekk, kif tassew Íara, intom smajtu bil-pjan tal-grazzja li Alla tani Æall-Íid taÆkom, jiÍifieri, li permezz ta’ rive-lazzjoni Æarrafni l-misteru, bÓalma Ía ktibtilkom fil-qosor. Minn dak li qrajtu tistÆu tifhmu sewwa kemm jiena dÓalt fil-qalba tal-misteru ta’ Kristu. Dan hu l-misteru li fil-Íenerazzjonijiet l-imÆoddija ma kienx mÆarraf lill-bnedmin bÓalma issa Íie irrivelata lil

227

l-appostli qaddisa tieÆu u lill-profeti fl-Ispirtu.”

Dawn id-doni kellhom jieqfu “meta s-sÓiÓ [= perfett jew komplut] jiÍi.” Il-Kelma perfetta jew sÓi-Óa ta’ Alla hija “l-liÍi perfetta tal-Óelsien” (íakbu 1: 25), hija “l-fidi li nÆatat darba Æal dejjem lill-qaddisin” (íuda 3). La l-liÍi hija “perfetta” u “nÆa-tat darba Æal dejjem lill-qaddisin” ebda rivelazzjoni oÓra ma hija mwieÆda jew meÓtieÍa!

Pietru wkoll tkellem dwar dak li hu sÓiÓ jew perfett meta qal fl-1 Pietru 1:22-23,

“Intom naddaftu rwieÓkom billi qÆa-dtu Æall-kelma tal-verità biex ikoll-kom l-imÓabba sinÐiera ta’ l-aÓwa; Óo-bbu ’l xulxin b’qalbkom kollha u bil-qawwa kollha. Ma twelidtux mill-Ídid minn nisel li jitÓassar imma minn nisel li ma jitÓassarx, bis-saÓÓa tal-kelma ta’ Alla li tÆix u tibqa’ Æal dej-jem.” (Enfasi tiegÓi.)

Ma ddikjarax l-appostlu Pawlu lil Timotju li fil-Kelma ta’ Alla hemm proviÚjon sÓiÓ u adegwat li jilqa’ l-eventwalitajiet kollha meta qal:

“L-Iskrittura kollha hija mnebbÓa minn Alla u tiswa biex wieÓed iÆallem, iÐa-nfar, iwideb irawwem fis-sewwa, biex hekk il-bniedem ta’ Alla jkun perfett, imhejji Æal kull Óidma tajba” (2 Timotju 3:16-17).

228

Jekk dawn ma nÓarsux lejhom bÓala deskrizzjoni ta’ ÓaÍa kompluta u perfezzjoni fl-isfera ta’ rivelazzjoni moÆtija minn Alla fl-Iskrittura, aÓna nkunu mÍie-Æla nistaqsu x’termini aktar qawwija u aktar Ðari jistÆu jintuÚaw?

Il-vers li jikkonkludi ta’ 1 Korintin 13, vers 13, juri Ðar li dawn id-dooni kellhom jieqfu. Dan jaqra hekk:

“Imma issa baqa’ dawn it-tlieta: il-fidi, it-tama u l-imÓabba; iÚda l-akbar fost-hom hi l-imÓabba.”

L-ewwel, aÓna ninnutaw li f’kuntrast Æall dawk il-ÓwejjeÍ li jispiÐÐaw, (u l-uniku ÓwejjeÍ fil-kapitlu li sejrin jieqfu huma d-doni straordinarji) tliet ÓwejjeÍ sejrin jibqÆu. Imma vers 13 Æandu jfisser ‘jibqÆu f’din il-Óajja’, billi fis-smewwiet il-fidi ssir viÚjoni u, l-appostlu Pawlu jÆid f’post ieÓor,

“Tama li tidher mhix tama; Æax dak li wieÓed jarah, Æalfejn jittama fih?” (Rumani 8:24).

“GÓax aÓna nimxu bil-fidi, mhux bil-viÚjoni:” (2 Korintin 5:7).

L-imÓabba mhix biss hija Æal hawn imma Æal l-eternità kollha—ukoll wara li l-fidi tkun saret ‘viÚ-joni’ u t-tama tkun saret ‘twettiq.’

Mela, l-implikazzjoni Ðara hija lid-doni kellhom jieqfu meta dak li hu sÓiÓ jiÍi, waqt li l-fidi, t-tama, u l-imÓabba jibqÆu. Illum aÓna Æandna f’idejna dak li hu ‘sÓiÓ’ u Æalhekk dawk id-doni mirakoluÚi waqfu!

229

MIN KIEN “L-ANíLU TAL-MULEJ (JAóWEH)”

FIT-TESTMENT IL-QADIM?

I. INTRODUZZJONI Hemm persunaÍÍ misterjuÚ li jidher minn Úmien

gÓal Úmien fit-Testment il-Qadim li huwa magÓruf bÓala “l-anÍlu ta’ JaÓweh [Mulej],” jew “l-anÍlu tal-patt.” L-ewwel, aÓna gÓandna nosservaw li l-kelma tradotta “anÍlu” sempliÐiment tfisser messaÍÍier, u n-natura ta’ dik l-eÚistenza gÓandha tkun iddeterminata permezz tal-kuntest li fih tkun tinsab id-deskrizzjoni.

Din l-entità dehret lil óagar (íenesi 16:3-16), lil Abraham íenesi 22:15-19, lil íakobb (íenesi 22:11-22), lil Mosè (EÚodu 3:2-22), u, fil-kuntest ta’ ImÓall-fin 13:2, 9, 13, 15, 16, 21-22, lil l-omm Sansun, kif ukoll lil nies fuq okkaÚjonijiet numeruÚi.

F’ImÓallfin 13, din il-persuna eÚaltata hija murija bÓala “l-anÍlu ta’ JaÓweh” (13:2, 13, 15, 16, 21) u wkoll “l-anÍlu ta’ Alla” (13:9). Huwa evidenti wkoll li dan “l-anÍlu” kien assuma l-forma ta’ raÍel, gÓal-hekk, huwa msejjaÓ bÓala “r-raÍel ta’ Alla” (13:6, 8). Madankollu, mill-kuntest hawn, u postijiet oÓra fejn l-istess eÚistenza tidher, huwa apparenti li din il-persu-na mhijiex anÍlu ordinajru. BiÐ-Ðar dan “il-messaÍ-Íier” gÓaliex hekk gÓandu t-terminu jkunu muri f’din iÐ-Ðirkustanza—kien EÚistenza Divina. Fil-konkluÚjo-ni ta’ l-episodju, Manuwah, missier Salamun, iddik-jara: “AÓna rajna lil Alla” (ImÓallfin 13:22), u sagri-fiÐÐji u qima kienu offruti lil viÚitatur tas-sema. GÓal-hekk, biex wieÓed jifhem min kien “l-anÍlu ta’ JaÓ-

230

weh” f’vers 3 ta’ ImÓallfin kapitlu 13, dan gÓandu jaqra versi 21-23 gÓat-tweÍiba. Hawn naqraw hekk:

“IÚda l-anÍlu tal-Mulej ma deherx iÚ-jed lil Manuwah u lil martu. ImbagÓad Manuwah gÓaraf li kien anÍlu tal-Mulej. U Manuwah qal lil martu: úgur immutu gÓax rajna ’l Alla. IÚda martu qaltlu: Kieku l-Mulej xtaq joqtolna, ma kienx jil-qa’ offerta maÓruqa, u offerta tal-qamÓ minn idejna, u lanqas kien jurina dan kollu, u bÓal issa jgÓidilna dan.”

Meta l-informazzjoni biblika kollha tkun miÍbura flimkien, kif sejrin nagÓmlu aktar ’il quddiem, ix-xhieda ssir aktar konvinta li din il-Persuna Qaddisa ma kienet Óadd aktar Ólief il-Kelma Divina (íwanni 1:1-3, 14), il-Kristu pre-inkarnat, EÚistenza li kienet Hija Nfisha Divina, u madankollu, kienet qed topera f’isem Persuna oÓra sagra, JaÓweh, identifikata bÓala l-Missier. Dan speÐjalment isir Ðar fl-aÓÓar ktieb tat-Testment il-Qadim li fih huwa affermat li JaÓweh kien se jibgÓat “il-messaÍÍier” TiegÓu, li huwa “l-messaÍ-Íier [anÍlu] tal-patt” jew gÓaqda, li “jidÓol fit-tempju tiegÓu” (Malakija 3:1-3). Bla dubju, din hija riferenza gÓall-miÍja tal-Messija. GÓalhekk, biex wieÓed jif-hem aktar minn kien “l-anÍlu tal-Mulej” f’ImÓallfin 13:21-22 tajjeb li jaqra wkoll Malakija 3:1-3—Il-MessaÍÍier huwa Kristu.

Mela, kif rajna fuq fuq, wieÓed mill-aktar perso-nalitajiet interessanti u li jaffaxxinaw tal-Bibbja kollha

231

huwa “l-anÍlu tal-Mulej” jew aÓjar, “l-anÍlu ta’ JaÓ-weh.” Forsi ebda karattru ieÓor tal-Bibbja ma hu daqs-hekk ftit magÓruf jew mifhum daqs kemm hu “l-anÍlu tal-Mulej.” Min huwa dan l-anÍlu tal-Mulej? It-tweÍiba gÓal dik il-mistoqsija sejra tkun imwieÍba aktar fid-dettall.

II. IL-KARATTERISTIðI TA’ L-ANíLI Biex nifhmu sewwa dwar l-anÍlu, l-ewwel aÓna

gÓandna l-bÚonn li nirrivedu l-karatteristiÐi ta’ l-anÍli nÍenerali. L-anÍli huma kreaturi maÓluqa. Huma kie-nu magÓmula permezz ta’ Kristu fiÚ-Úminijiet l-antiki (Kolossin 1:16-17). Billi huma kreaturi, l-anÍli mhu-miex divini fin-natura. Huma mhumiex omnipotenti (li jistgÓu kollox), omnixjenti (li jagÓrfu kollox), jew omnipreÚenti (li jinsabu kullimkien). L-anÍli huma qaddisa, imma jistgÓu jidinbu wkoll (2 Pietru 2:4). L-isem innifsu tagÓhom jindika li dawn huma messaÍ-Íiera ta’ Alla. Huwa importanti li nÚommu f’moÓÓna dan il-kunÐett, jiÍifieri, li l-kelma “anÍlu” tfisser mes-saÍÍier. Il-bniedem qatt ma huwa mÓolli biex jadura lil l-anÍli, billi Alla biss jista’ jkun adurat jew mogÓti qima (Lhud 1:3-8; Rivelazzjoni 22:8-9).

III. ATTIVITAJIET TA’ L-ANíLU TA’ JAóWEH

Fit-Testment il-Qadim, aÓna nsibu mill-inqas 23 riferenza separati gÓax-xogÓol TiegÓu gÓall-poplu ta’ Alla.

(1) íenesi 16:7-14. F’íenesi 16:7-14, l-anÍlu tal-Mulej deher lil óagar, il-qaddejja ta’ Sara hekk kif

232

hija kienet qed tiÍÍerra fid-deÚert. Hu wiegÓed lilha iben u posterità kbira.

“U semmiet isem il-Mulej li kien kellimha, inti Alla li tarani...” (íenesi 16:13).

(2) íenesi 18:1-2. F’íenesi 18:1-2, aÓna naqraw li l-Mulej Alla deher lil Abraham f’Mamri:

“Hu rafa’ gÓajnejh u Óares, u, ara, tlitt irÍiel kienu Ódejh....” (íenesi 18:2).

Abraham stedinhom biex jidÓlu Íewwa u tahom jie-klu. WieÓed minnhom wiegÓed li Sara kien se jkollha iben fi Úmien sena (íenesi 18:10). Meta Sara daÓket b’din l-idea, ir-raÍel stqarr li xejn ma kien wisq iebes gÓall-Mulej (íenesi 18:14). Hu qal lil Abraham li hu kien niÚel isfel biex jinvestiga s-sitwazzjoni f’Somoa. Abraham fehem li dak ir-raÍel kien l-ImÓallef tad-din-ja kollha (íenesi 18:25). Wara li Abraham kien assig-ura wegÓda mir-raÍel li kienet tikkonÐerna lil Sodo-ma,

“Il-Mulej telaq” (íenesi 18:32; enfasi tiegÓi).

ImbagÓad naqraw li Hu (il-Mulej):

“bagÓat fuq Sodoma u Gomorra xita ta’ kubrit u nar...” (íenesi 18: 32).

Innota li waqt li Hu deher li kien raÍel ordinarju, fir-realtà kien il-Mulej li Úar lil Abraham f’dak il-jum.

(3) íenesi 22:9-18. íenesi 22:9-18 jirreÍistra l-istorja ta’ Abraham joffri lil IÚakk. Sewwasew kif il-

233

patrijarka mdaÓÓal sewwa fiÚ-Úmien rafa’ idu biex joqtol lil l-uniku iben tiegÓu,

“l-anÍlu tal-Mulej sejjaÓlu mis-sema” (íenesi 22:11).

Meta Abraham ra l-muntun li kien ipprovdut, hu sej-jaÓ il-post JaÓweh-jire (íenesi 22:14). U, l-anÍlu tal-Mulej sejjaÓ lil Abraham it-tieni darba...u qal,

“ólift fuqi nnifsi, qal JaÓweh...” (íen-esi 22:16).

ImbagÓad Hu Íedded il-wegÓda tal-patt tal-Messija.

(4) íenesi 28:10-17. íenesi 28:10-17 jgÓid dwar il-Óolma ta’ íakobb f’Betel. Hu ra sellum wieqaf fl-art, u l-quÐÐata tiegÓu tilÓaq is-sema,

“u ara l-anÍli ta’ Alla kienu telgÓin u neÚlin fuqu....” (íenesi 28:12). (In-nota f’qiegÓ il-paÍna tgÓid li JaÓweh kien wieqaf maÍenbu.)

Mosè jgÓidilna f’íenesi 31:11-13 li kien l-anÍlu tal-Mulej li kien “’l Alla ta’ Betel” li ra íakobb. Meta íakobb kien sejjer lura lejn pajjiÚu hu issara ma’ raÍel matul il-lejl. Ir-raÍel qal,

“int ma jibqax jismek aktar íakobb, iÚda IÚrael, gÓax int issarajt ma’ Alla, ....U íakobb semma dak il-post Penjel: gÓax qal: Rajt lil Alla wiÐÐ imbwiÐÐ” (íenesi 32: 22-30).

234

HosegÓa wara kiteb dwar íakobb,

“Qabad gÓarqub Óuh fil-Íuf, u fi rÍuli-tu ssara ma’ Alla. Iva issara ma’ l-an-Ílu, Imqar il-Mulej, Alla ta’ l-eÚerÐti, JaÓweh ismu...” (HosegÓa 12:3-5)

(5) íenesi 48:15-16. Fuq is-sodda tal-mewt tiegÓu, íakobb bierek lil ibnu bl-isem ta’ Alla, l-anÍlu li kien Óelsu minn kull deni (íenesi 48:15-16).

(6) EÚodu 3:2-14. Keta Mosè ra s-siÍra taqbad,

“deherlu l-anÍlu tal-Mulej f’nar iÓaÍÍ-eÍ f’nofs il-gÓolliq....u x’Óin il-Mulej ra li resaq fil-Íenb biex jara, Alla sej-jaÓlu minn fost il-gÓolliq, u qal:...la to-qrobx ’il hawn; neÓÓi s-sandli tiegÓek minn riÍlejk, gÓax il-post li qiegÓed fuqu hu art imqaddsa.”

Meta kien mistoqsi minn Mosè x’kien jismu, Hu wieÍeb li ismu kien:

“JIEN LI JIEN li tkellimt miegÓu” (EÚodu 3:2-14).

(7) EÚodu 14:19-20. Kien:

“l-anÍlu ta’ Alla, li mar quddiem il-kamp ta’ IÚrael,”

meta huma ÓarÍu mill-EÍittu (EÚodu 14:19-20). Madankollu, f’EÚodu 13:2-3 jintqal li kien JaÓweh li mar quddiemhom fil-kolonna tas-sÓab u tan-nar.

235

(8) EÚodu 23:20-23. Dwar l-anÍlu tiegÓu, JaÓweh wissa lil IÚrael,

“Ara, jien se nibgÓat AnÍlu quddiem-ek, biex iÓarsek fit-triq, u biex iwaslek fil-post li jien Óejjejt. OqgÓod attent quddiemu, u isma’ kliemu; la tmeriÓx, gÓax ma jaÓfrilkomx dnubietkom: gÓax ismi fih” (EÚodu 23:20-23).

Innota li huma kellhom jobdu lil anÍlu u li hu kien jista’ jaÓfrilhom dnubiethom.

(9) EÚodu 33:1-3, 12-16. Meta l-Lhud gÓamlu l-gÓoÍol tad-deheb, Alla neÓÓa lil dan l-anÍlu speÐjali u wiegÓed biss li jibgÓat anÍlu ordinarju. Dan tant beÚ-Úa’ u nkwieta lil Mosè u lill-poplu li Mosè talab bil-Óniena lil Alla biex jerÍa’ jikkonsidra l-poÚizzjoni tie-gÓu. Fuq l-indiema tagÓhom, Alla iddeÐieda li jibgÓat l-anÍlu TiegÓu biex gÓal darb’oÓra jerÍa’ jmexxihom (EÚodu 33:1-3, 12-16). Isaija jikkummenta li dan kien “l-anÍlu tal-preÚenza tiegÓu” li ggwidahom u pprote-Íihom (Isaija 63:9). L-espressjoni letteralment tfisser anÍlu tal-wiÐÐ TiegÓu.

(10) íoÚwè 5:13-15. Kif íoÚwè ipprepara n-nazz-jon biex jimmarÐja fuq íeriko:

“Hu rafa’ gÓajnejh u Óares, u, ara, kien hemm raÍel wieqaf biswitu, b’sejfu mislut f’idu.”

236

Meta kien mistoqsi min kien hu, ir-raÍel wieÍeb li Hu kien,

“Il-kap [prinÐep] ta’ l-eÚerÐtu tal-Mulej ... u íoÚwè waqa’ gÓal wiÐÐu fl-art, u tah qima, u qallu: Xi jgÓid sidi lill-qaddej tiegÓu? U l-kap ta’ l-eÚerÐtu tal-Mulej qal lil íoÚwè: NeÓÓi s-sandli minn riÍlejk, gÓax il-post fejn int qiegÓed hu qaddis. U íoÚwè gÓamel hekk” (íoÚwè 5: 13-15).

(11) ImÓallfin 2:1-5; 6:11-14; 13:16, 20. Tliet darbiet il-ktieb ta’ ImÓallfin jirreÍistra d-dehriet ta’ dan l-anÍlu (messaÍÍier) magÓruf. Hu deher lin-nazz-jon f’Bokim biex iÐanfarhom gÓad-diÚubbidjenza ta-gÓhom (2:1-5). Hu deher lil GedgÓon biex jikkum-missjonah Óalli jsalva lil IÚrael minn taÓt il-Midjani. Hawn, gÓal darb’oÓra, l-anÍlu huwa msejjaÓ JaÓweh, Mulej (6:11-14). F’ImÓallfin kapitlu tlettax, Hu deher lil Manuwah u lil martu u wiegÓedhom iben, Sansun. Meta Manuwah offrielu l-ikel biex jiekol, l-anÍlu ord-nalu biex “joffrih lil JaÓweh” bÓala sagrifiÐÐju (ImÓal-lfin 13:16). Naqraw f’versi 16-18,

“Manuwah ma kienx jaf li hu anÍlu tal-Mulej [JaÓweh] U Manuwah qal lil l-anÍlu tal-Mulej: X’jismek, biex meta jseÓÓ kliemek, aÓna newÍÍhuk? U l-anÍlu tal-Mulej qallu: GÓaliex tistaqsi-ni ismi, meta tara li hu ta’ l-gÓaÍeb?”

237

Meta l-offerta tal-Óruq kienet magÓmula “l-anÍlu tal-Mulej tala’ fil-fjamma ta’ l-artal” (13:20).

(12) 2 Slaten 19:33-36. Fit-2 Slaten 19:33-36, JaÓ-weh wiegÓed li jsalva lil íerusalem u lis-sultan óeÚe-kija mill-armati ta’ SennaÓerib, sultan ta’ l-Assirja. Naqraw f’vers35,

“U Íara dak il-lejl, illi ÓareÍ l-anÍlu tal-Mulej, u darab fil-kamp ta’ l-Assir-jani, mija u Óamsa u tmenin elf.”

(13) 1 Kronaki 21:9-30. Meta David dineb billi gÓamel Ðensiment militari tan-nazzjon tiegÓu, Alla bagÓat pesta fil-pajjiÚ permezz ta’ l-anÍlu TiegÓu. Naqraw hekk f’vers 16,

“U David rafa’ gÓajnejh, u ra l-anÍlu tal-Mulej wieqaf bejn l-art u s-sema, u sejfu mislut f’idu, u mindud fuq íerusalem.”

Meta nkomplu naqraw dan il-vers insibu li

“David u x-xjuÓ ta’ IÚrael, li kienu leb-sin lix-xkejjer, waqgÓu gÓal wiÐÐhom u talbu.”

(14) Danjel 10:5-14. Danjel ra l-anÍlu tal-Mulej fis-sena 533 Q.K. waqt eÚilju f’Babel. Danjel ra:

“raÍel liebes il-gÓaÚel, u Íenbejh kienu mÓaÚÚmin bid-deheb fin ta’ UfaÚ: íis-mu kien qisu berill, wiÐÐu kellu d-deh-ra tal-berqa, u gÓajnejh bÓal torÐi jÓeÍ-Íu, u dirgÓajh u riÍlejh jilmaw bÓal

238

bronÚ ileqq, u l-Óoss ta’ kliemu bÓal Óoss ta’ kotra.”

Danjel Óassu bla saÓÓa fil-preÚenza ta’ l-gÓaÍeb tie-gÓu. Hu kien Íie biex jirrivela l-futur tan-nazzjon lil Danjel (10:5-14).

IV. SOMMARJU TAL-FATTI DWAR L-ANíLU TA’ JAóWEH

AÓna rajna li passaÍÍi li jibdew bl-anÍlu bÓala s-suÍÍett Íeneralment jibdlu l-ismijiet gÓal Alla, JaÓ-weh, jew Mulej kif naraw f’EÚodu 3:2-6. L-anÍlu jis-tqarr il-qawwa u l-awtorità ta’ Alla. Per eÚempju,

• Hu Óafer id-dnubiet (EÚodu 23:20-23). Imma, dan Alla biss jista’ jagÓmlu (Mark 2:5-10).

• Hu rrivela l-futur (Danjel 9:14). • Hu kellu s-setgÓa li jiÍÍudika, li jsalva jew li

jeqred (1 Kronaki 21:14-15). • Il-poplu ta’ Alla kien imÓolli li jagÓti qima lil

dan l-AnÍlu. Imma aÓna pprojbiti strettament li nagÓtu qima lil l-anÍlu ordinarju (Rivelazzjoni 22: 8-9).

• Imma Lhud 1:6 jgÓid: “óa jqimuh l-anÍli koll-ha ta’ Alla” li juri li ma hemm ebda anÍlu li tis-tÓoqqlu l-qima!

V. MIN, MELA, HU L-ANíLU TAL-MULEJ

(JAóWEH)? (1) ðertament li Hu mhuwiex kreatura maÓluqa.

Hu mhuwiex raÍel gÓalkemm spiss deher hekk. Hu mhuwiex sempliÐiment anÍlu maÓluq. Lanqas ma Hu

239

Alla l-Missier, gÓaliex íwanni jgÓidilna li “óadd qatt ma ra ’l Alla f’xi Úmien” (íwanni 1:18; Ara minn paÍna 254). Ftakar li l-anÍlu qal lil Manuwah biex iqim ieÓor u mhux lilu (ImÓallfin 13:15-16).

(2) L-osservazzjonijiet li Íejjin gÓandhom jistabbi-lixxu li dan l-anÍlu qawwi ma kien Óadd Ólief il-Kelma ta’ Alla, Kristu l-pre-inkarnat.

(xxxiii) L-ewwel, l-anÍlu tal-Mulej qal lil Mosè li ismu kien “JIEN LI JIEN,” imma íesù stqarr GÓalih Innifsu li Hu kien il-JIEN HU (íwanni 8:58).

(xxxiv) It-tieni, l-anÍlu mexxa lil IÚrael fid-deÚert u pprovda l-bÚonnijiet tagÓhom (EÚodu 14:19, 20). Mosè qal li JaÓweh ordna lil Mosè biex jolqot il-blata biex in-nies jixorbu fid-deÚert. (EÚodu 17:6). Imma, l-appostlu Pawlu jgÓid-ilna li dik il-blata li huma xorbu minnha kienet Kristu (1 Korintin 10:2-4).

(xxxv) It-tielet, f’íoÚwè, l-anÍlu huwa l-prinÐep jew il-kap ta’ l-eÚerÐtu tal-Mulej (JaÓ-weh; íoÚwè 5:14). F’Rivelazzjoni 19 aÓna naraw l-armata tas-sema u l-kap magÓruf tagÓha. ImbagÓad íwanni jara l-isem TiegÓu li huwa “Il-Kelma ta’ Alla” (Rivelazzjoni 19:11-16; ara vers 13). íwanni jidenetifika l-Kelma bÓala “l-Iben il-waÓdieni mill-Missier, li sar bniedem” (íwanni 1:1-3, 14; ara wkoll Isaija 9:6).

240

(xxxvi) Ir-raba’, l-anÍlu qal lil Manuwah li ismu kien “ta’ l-gÓaÍeb (ImÓallfin 13:16-18). Isaija, fil-profezija famuÚa tiegÓu tal-Messija, qal, “u ismu jkun Kunsillier tal-GÓaÍeb, Alla qawwi, Missier gÓal dej-jem, il-PrinÐep tal-PaÐi” (Isaija 9:6).

(xxxvii) Il-Óames, Isaija jsejjaÓlu, “l-anÍlu tal-preÚenza ta’ Alla,” li jfisser “ta’ wiÐÐu” (Isaija 63:9). Il-kittieb Lhudi jgÓid li Kristu Hu “d-dija tal-glorja ta’ Alla u x-xbieha ta’ l-essenza tiegÓu (ta’ Alla).” Edward Young jgÓid, “L-anÍlu ta’ WiÐÐu huwa l-anÍlu li hu wiÐÐu jew li fih wiÐÐu huwa magÓmul Ðar. Fih il-Mulej Innifsu Hu preÚenti” (Il-Ktieb ta’ Isaija, Vol. 3, p. 482).

(xxxviii) Is-sitta, íakobb ra sellum jilÓaq mill-art tas-sema u l-anÍli telgÓin u neÚlin fuqu u JaÓweh (il-Mulej) wieqaf maÍenbu (nota f’qiegÓ il-paÍna) (íenesi 28:13). íesù jiddikjara Lilu Nnifsu li s-sellum huwa Hu (íwanni 1:51).

(xxxix) Is-sebgÓa, l-anÍlu tal-Mulej, ta’ JaÓweh jista’ jkun mogÓti l-qima (íoÚwè 5:4). Ebda sempliÐi bniedem jew anÍlu maÓ-luq ma jistgÓu jkunu mogÓtija qima aÐÐ-ettabbli (Atti 10:25-26; Rivelazzjoni 22: 8-9). Imma, íesù spiss aÐÐetta l-qima tal-bnedmin (Mattew 28:17; Lhud 1:6b).

(xl) It-tmienja, l-anÍlu huwa ripetutament im-sejjaÓ JaÓweh, Mulej. Imma, íesù huwa

241

msejjaÓ ukoll JaÓweh. Isaija 43:11 jaffer-ma li ma hemm ebda salvatur Ólief JaÓ-weh. Imma, Pawlu f’Titu 2:13 jiddeskrivi lil íesù bÓala “Alla l-kbir, u s-Salvatur tagÓna íesù Kristu.” GÓalhekk, íesù Hu JaÓweh. AÓna ma naffermawx li íesù Hu l-Missier. AÓna sempliÐiment nagÓr-fu l-fatt li kittieba ispirati jattribwixxu n-nom deskrittiv JaÓweh gÓat-tliet persuna kollha tad-Divinità Mqaddsa. Il-Kelma JaÓweh tiddeskrivi persuna li hija eterna u teÚisti minnha nfisha. Dan hu tassew dwar il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu.

(xli) Id-disa’, Danjel ra l-anÍlu fil-glorja rjali tiegÓu f’kapitlu 10:5-6. íwanni l-appost-lu ra l-istess eÚistenza glorjuÚa fuq Pat-mos. Hu ra “wieÓed bÓal bin il-bniedem, liebes libsa twila sa saqajh, u mÓaÚÚem madwar sidru bil-ÓÚiem tad-deheb. U rasu u xagÓru kienu bojod bÓas-suf, bo-jod daqs il-borra; u gÓajnejh kienu bÓal fjamma nar; U riÍlejh bÓal bronÚ ileqq, qishom imnaddfin fil-forn; u leÓnu bÓal Óoss ta’ Óafna ilmijiet...u wiÐÐu kien jiddi bÓax-xemx fil-qawwa tagÓha” Kien l-Iben ta’ Alla li kien imsallab imma rxox-tat (Rivelazzjoni 1:12-18).

242

KONKLUúJONI (1) Dawn id-dehriet ta’ l-anÍlu ta’ JaÓweh fiÚ-

Úminijiet l-antiki huma msejÓa Teofaniji, jiÍifieri, meta Alla assuma l-forma ta’ anÍlu (messaÍÍier) jew ta’ bniedem sabiex jitkellem u jaÍixxi b’mod viÚibbli u li jinstama’ minn nies, biex jipprovdilhom xi rive-lazzjoni jew gwida.

(2) Dawn il-Óafna riferenzi juru li l-Mulej tagÓna eÚista sa mill-eternità mal-Missier, l-istess kif íwanni afferma fil-bijografija tiegÓu (íwanni 1:1-3). Huma jgÓidulna dwar l-attivitajiet tas-Salvatur gÓal dawk mifdija matul dawk is-snin twal meta l-umanità fittxet fid-dlam gÓal id li tiggwida, qabel ma Hu Íie bÓala íesù, bin Marija.

(3) Fid-dawl ta’ dawn l-iskritturi, Óalli aÓna nono-raw u naduraw lill-Messija li bierek lill-bniedem fiÚ-Úminijiet ta’ l-antik bÓala l-anÍlu ta’ JaÓweh u jkom-pli li jagÓmel hekk bÓala íesù ta’ NaÚaret, l-Iben ta’ Alla l-Óaj.

(4) Fl-Iskrittura íesù Kristu huwa msejjaÓ b’divesi ismijiet u titli. íesù Kristu Hu msejjaÓ Profeta f’dive-rsi siltiet. AÓna nafu li ebda profeta ma aÐÐetta qima. Imma íesù bÓala Profeta aÐÐettaha.

(5) Fl-Iskrittura íesù Hu msejjaÓ ukoll “Qassis il-Kbir.” Imma ebda qassis il-kbira tad-dinja ma kien jiÍi mogÓti qima. Imma kif nafu aÓna íesù Kristu jistÓoqqlu l-qima.

(6) Hekk ukoll, íesù Hu msejjaÓ “anÍlu” [mes-saÍÍier]. Bl-istess mod íesù mhuwiex anÍlu maÓluq

243

l-istess kif Hu mhuwiex profeta jew qassis il-kbir maÓluq!

GÓalhekk,

“TÓallu lil Óadd iqarraq bikom bi kliem fieragÓ, gÓaliex minÓabba f’hekk tin-Úel il-korla t’Alla fuq dawk li ma jisi-mgÓux” (Efesin 5:6).

“Il-grazzja ta’ Sidna íesù Kristu, u l-imÓabba ta’ Alla, u x-xirka ta’ l-Ispirtu s-Santu, ikunu magÓkom ilkoll. Amen” (2 Korintin 13:14).

244

IL-MULEJ íESÙ KRISTU U L-ANíLU MIKIEL

Ikun floku li nsemmi xi ÓaÍa dwar it-tagÓlim falz li ta’ spiss nisimgÓu bih, jiÍifieri, li Sidna íesù Kristu hu l-anÍlu Mikiel li aÓna naqraw dwaru fil-Bibbja Mqaddsa. Ix-Xhieda ta’ Jehovah hekk jgÓallmu. Jekk il-Kelma ta’ Alla tgÓidilna li Kristu hu l-anÍlu Mikiel, allura aÓna gÓandna naÐÐettaw dan b’qalbna kollha, iÚda jekk le, allura, bÓala Kristjani, bÓala qaddejja tal-Mulej íesù Kristu, gÓandna nuru l-falzità ta’ dan it-tagÓlim.

óalli nibdew billi naraw il-passi skritturali li jinÍie-bu bÓala prova favur dan it-tagÓlim falz. óalli naraw sewwa x’tgÓid dik il-verità li tista’ teÓlisna mill-jasar ta’ kull tagÓlim falz (íwanni 8:32).

L-ewwel, naraw f’íenesi 3:15,

“U nqiegÓed mibegÓda bejnek u bejn il-mara, u bejn nislek u nisilha: hu jiÚ-Óaqlek rasek, u int tisÓaqlu gÓarqubu.”

Naqraw ukoll f’Rivelazzjoni 12:7-9,

“U kien hemm gwerra fis-sema: Mikiel u l-anÍli tiegÓu tqabdu kontra d-dra-gun; u d-dragun tqabad u l-anÍli tie-gÓu. U ma gÓelbux; u lanqas ma nstab aktar post gÓalihom fis-sema. U ntafa’ barra d-dragun il-kbir, dak is-serp il-qadim, li jismu Xitan, u Satana, li jqarraq bid-dinja kollha: ntafa’ barra fuq l-art, u l-anÍli tiegÓu ntefgÓu barra miegÓu.”

245

íenesi 3:15 iÓabbar it-telfa ta’ Satana permezz tan-nisel (iÚ-ÚerriegÓa) tal-mara. IÚda, u hawn wieÓed jagÓmel attenzjoni kbira, huwa Mikiel f’Rivelazzjoni 12:7-9, it-twettiq letterali ta’ dak in-nisel? Íesù Kristu f’ebda Skrittura minn dawn ma Hu identifikat ma’ l-anÍlu Mikiel. L-anÍlu Mikiel huwa eÚistenza spiritwa-li (Lhud 1:7, 14), iÚda s-suÍÍett ta’ íenesi 3:15 kellu jkun “in-nisel, jew iÚ-ÚerriegÓa” tal-mara, imwieled minn mara:

“IÚda meta waslet il-milja taÚ-Úmien, Alla bagÓat ’l Ibnu, li sar minn mara, imwieled taÓt il-liÍi” (Galatin 4:4).

GÓalhekk, is-suÍÍett ta’ íenesi 3:15 u Rivelazzjoni 12:5 (l-Iben tifel, li gÓandu jaÓkem il-Ínus b’xettru tal-Óadid – Salm 2:8-9) hu parallel gÓal-Lhud 2:5-18 u l-inkarnazzjoni ta’ Kristu, mhux ta’ l-anÍlu Mikiel ta’ Rivelazzjoni 12:7-9. Kristu (mhux Mikiel) Íie biex jeqred is-setgÓa ta’ Satana, u gÓamel dan permezz tal-mewt, difna u qawmien tiegÓu mill-mewt (Lhud 2:14; 1 Korintin 15:57). It-taqbida ta’ versi 7 sa 9 hija sem-pliÐiment riferenza simbolika gÓal gÓalbien ta’ Satana u s-setgÓa tiegÓu. L-anÍlu Mikiel huwa muri (simboli-kament) bÓala mezz li bih dan l-gÓalbien jew trazzin twettaq. Ir-rebÓa twettqet tabilÓaqq minÓabba d-demm ta’ íesù, il-óaruf ta’ Alla. L-awtorità hija ta’ íesù u mhux ta’ Mikiel (Mattew 28:18; Atti 20:28), “…il-knisja ta’ Alla li xtara b’demmu stess” u mhux “…il-knisja ta’ l-anÍlu li xtara b’demmu stess.” L-ebda anÍlu ma jista’ jkun imsejjaÓ “Alla.” Il-prezz imÓallas gÓall-knisja, jgÓidilna l-appostlu Pawlu, hu

246

ta’ Alla, u mhux ta’ anÍlu! L-anÍlu Mikiel jista’ wie-Óed iÓares lejh bÓala mexxej fl-eÚerÐtu ta’ l-anÍli ta’ l-armata ta’ Alla, imma mhux bÓala l-Íeneral, l-aqwa mexxej. L-istampa simbolika ta’ Rivelazzjoni 12:1-17 tidher li hija gÓaqda waÓda. GÓalhekk, il-Kristu ma jistax ikun muri fit-tifel u fl-anÍlu ukoll. ÓaÍa bÓal din tkun ta’ taÓwid gÓall-qarrej. L-anÍlu Mikiel huwa aÍent simboliku tat-twettieq ta’ íenesi 3:15, u mhux it-twettiq innifsu.

L-esspressjoni “Mikiel u l-anÍli tiegÓu” f’Rivelazz-joni 12:7, meta tiÍi pparagunata ma’ l-anÍli ta’ íesù ma ÚÚidx importanza gÓal dan it-tagÓlim. U hawn jie-na ngÓid gÓaliex, u fejn qiegÓed in-nuqqas ta’ tagÓlim f’dawk li jaÐÐettaw it-tagÓim falz li Sidna íesù Kristu mhuwiex Alla li Jista’ Kollox imma Hu sempliÐiment l-anÍlu Mikiel u alla (a god)!

1. íenesi 16:7 – “U l-anÍlu tal-Mulej…” (Alla li Jista’ Kollox).

2. íenesi 21:17 – “…u l-anÍlu ta’ Alla sejjaÓ lil óagar mis-sema…”

3. íenesi 24:40 – “…Il-Mulej, li quddiemu jien nim-xi, jibgÓat l-anÍlu tiegÓu…”

4. Luqa 12:8-9 – “…Kull min jistqarrni quddiem il-bnedmin, jistqarru wkoll Bin il-bniedem quddiem l-anÍli ta’ Alla: IÚda dak li jiÐÓadni quddiem il-bnedmin, jinÐaÓad quddiem l-anÍli ta’ Alla.”

Xi rrid infisser b’dawn il-passaÍÍi mill-Kelma ta’ Alla? Irrid infisser li l-espressjonijiet “l-anÍlu tal-Mulej”; “l-anÍlu ta’ Alla”; “l-anÍlu tiegÓu”; “l-anÍli ta’ Alla,” ma jfissrux li Alla li Jista’ Kollox Hu anÍlu,

247

daqshekk ieÓor l-espressjoni “l-anÍli ta’ íesù” ma tfissirx li Sidna íesù Kristu Hu l-anÍlu Mikiel. (Dwar l-AnÍlu tal-Mulej, ara minn paÍna 168.)

L-espressjoni “Mikiel u l-anÍli tiegÓu” sempliÐi-ment tindika li Mikiel gÓandu poÚizzjoni ta’ mexxej fost l-anÍli. Dan ma jfissirx li l-anÍli t-tajbin kollha huma tiegÓu, iÚda l-awtorità fuqhom qiegÓdha, fl-aÓÓarnett, f’íesù Kristu (Mattew 28:19; 1 Pietru 3:2).

Hawn tajjeb li wieÓed jispjega xi ÓaÍa dwar l-isem “Mikiel.” It-tifsira ta’ l-isem “Mikiel” hija “Min hu bÓal Alla?” Imma dan ma jfissirx li dak li jÍib dan l-isem hu Alla. Jista’ jiÍi nnutat li “Gabrijel,” anÍlu ieÓor kbir, ifisser “Alla hu Qawwi.” Jekk wieÓed jasal biex jaÐÐetta li l-anÍlu Mikiel huwa Sidna íesù Kristu minÓabba t-tifsira ta’ l-isem tiegÓu, allura wieÓed ma jistax jaÓrab mill-konkluÚjoni li l-anÍlu Gabrijel hu Alla li Jista’ Kollox. IÚda dan aÓna Ðerti li mhux min-nu. U hawn nixtieq nistaqsi, “Allura l-isem ‘GÓim-manu-El’ li jfisser “Alla magÓna,” li hu applikat gÓal íesù Kristu, ma jfissirx dan, li Kristu Hu Alla li Jista’ Kollox? GÓaliex dan mhuwiex aÐÐettat meta f’Isaija 9:6 huwa muri tant Ðar li íesù Kristu Hu Alla Qaw-wi? Hawn ukoll jintqal li Alla Qawwi ma tfissirx li íesù Hu Alla li Jista’ Kollox. Imma kull ma wieÓed gÓandu jagÓmel huwa li jaqra Isaija 10:21 u íeremija 32:18 fejn Alla Jahweh Hu msemmi bÓala Alla Qaw-wi. Dan l-argument hu falz ukoll gÓar-raÍuni valida li l-kelma Lhudija gÓal “Qawwi” hija “El Gib-bohr” fejn hija wÚata gÓal íesù f’Isaija 9:6 u gÓal Jahweh f’Isaija 10:21 u f’íeremija 32:18. (Kull ma wieÓed gÓandu jagÓmel huwa li jiÐÐekkja fit-Traduzzjoni

248

New World Translation of the Holy Scriptures fuq Isaija 6:9; 10:21 u íeremija 32:18. [Ara paÍni 28-33]). QiegÓed tara meta ma tkunx taf sewwa l-Isk-rittura kif taÐÐetta tagÓlim falz mingÓajr ma tkun taf?

Danjel 10:12 – Il-ktieb ta’ Danjel jitkellem dwar l-anÍlu Mikiel bÓala “wieÓed mill-kapijiet (prinÐpijiet) il-kbar” (10:13), “il-kap (prinÐep) tagÓhom” (10:21) u “il-kap (prinÐep) il-kbir, li qiegÓed fuq ulied il-poplu tiegÓek…” (12:1). It-terminu “kap” jew aÓjar “prin-Ðep” (sar), kif inhu fl-oriÍinal, mhux bil-fors iÍib miegÓu l-idea ta’ “werriet” gÓal xi tron, gÓalkemm f’xi sens Kristu Hu werriet ta’ Alla (Rumani 8:17). IÚda ta’ xhiex Kristu hu werriet? Hawn forsi wieÓed gÓandu joqgÓod attent gÓal Ðerti tifsiriet. Fl-Ittra lil-Lhud, aÓna gÓandna mniÚÚel dak kollu li Sidna íesù Kristu tiegÓu Hu werriet. AÓna naqraw hekk:

“F’dawn l-aÓÓar jiem kellimna (Alla) b’Ibnu, li gÓamlu werriet tal-ÓwejjeÍ kollha, u li bih ukoll gÓamel id-dinjiet” (Lhud 1:2).

Dan il-kliem Úgur li qatt ma ntqal gÓall-anÍlu Mikiel. L-anÍlu Mikiel hu msejjaÓ bÓala “wieÓed mill-

prinÐpijiet il-kbar” (Danjel 10:13). Jekk wieÓed jaqra Danjel 9:25 gÓandu jsib li l-Messija huwa rriferut bÓala “il-PrinÐep.” Biss, hawn wieÓed gÓandu jifli sewwa xi jgÓid l-oriÍinal u ma joqgÓodx fuq l-interp-retazzjoni falza ta’ xi wÓud. Il-kelma “PrinÐep” hawn fil-Lhudi hija “nagid,” li tfisser “Mulej,” waqt li l-anÍlu Mikiel huwa prinÐep, il-kelma Lhudija hija “sar” li tfisser, kap, uffiÐjal, kaptan. Xejn ma jindika

249

distinzjoni fit-tifsira baÚika ta’ dan il-kliem, u t-tnejn jokkupaw postijiet ta’ mexxejja f’xi sens. It-tmexxija ta’ l-anÍlu Mikiel hija murija bÓala illimitata: fuq l-anÍli tiegÓu, waqt li dik ta’ Sidna íesù Kristu hija sÓiÓa, fuq kollox u fuq kulÓadd, barra mill-Missier (Mattew 28:18; 1 Korintin 15:27-28; Lhud 2:5). Barra minn hekk, íesù Kristu qiegÓed isaltan, ukoll issa, fuq is-Saltna tiegÓu (Atti 2:30; Efesin 5:5; Rivelazz-joni 3:31; 17:14; 19:16), ÓaÍa li l-anÍlu Mikiel qatt ma ntqal li qiegÓed jagÓmel, ukoll fuq dawk li hu qiegÓed fuqhom (Danjel 12:1). Íesù Hu msejjaÓ bÓa-la “l-PrinÐep” f’Atti 3:15 (archegos, li tfisser “awtur” ukoll f’Lhud 12:2). F’Atti 5:31, l-istess kelma tirreferi gÓal li íesù Hu l-Awtur tas-salvazzjoni (Lhud 2:10-18; 5:9), kif ukoll f’Rivelazzjoni 1:5, fejn íesù Hu “l-prinÐep tas-slaten ta’ l-art.”

Li wieÓed jargumenta li l-anÍlu Mikiel gÓandu l-kredtu b’gÓamil ta’ setgÓa divina, dan ikun korrett. IÚda jkun Úbaljat jekk jgÓid li dan jimplika li l-anÍlu Mikiel huwa Sidna íesù Kristu.

Huwa tassew li l-egÓmejjel ta’ íesù mal-profezija tat-Testment il-Qadim, it-tagÓlim TiegÓu stess u x-xhieda tal-Missier jixhdu gÓad-Divinità TiegÓu. Imma oÓrajn ukoll wettqu gÓeÍubijiet u sinjali meta wkoll kienu mogÓtija s-setgÓa minn Alla, kemm individwal-ment (Isaija 37:36; Danjel 3:28) kif ukoll fi gruppi (íenesi 19:11; Mattew 4:6). BÓala bnedmin (2 Korin-tin 12:12; íoÚwè 10:12-14) kienu b’miraklu mogÓtija s-setgÓa minn Alla f’diversi Úminijiet. L-anÍlu Mikiel qatt ma jissemma li wettaq l-gÓan ewlieni tal-missjoni ta’ íesù Kristu fuq l-art—biex isalva l-poplu TiegÓu

250

minn dnubietu (Mattew 1:21; Luqa 19: 10). Huwa tassew li l-anÍlu Mikiel iÍÍieled kontra Satana, imma l-forzi kollha ta’ Alla (inkluÚ l-anÍli ta’ Mikiel, u l-Kristjani kollha) gÓamlu dan—innota Efesin 6:11-17; Rivelazzjoni 2:26-27, fejn il-Kristjan fidil hu mwie-gÓed parti fil-Óakma ta’ Kristu fuq il-Ínus. Naqraw fl-1 Tessalonikin 4:16

“GÓax il-Mulej innifsu jinÚel b’gÓajta mis-sema, mal-leÓen ta’ l-arkanÍlu, u mat-tromba ta’ Alla: u l-mejtin fi Kris-tu jqumu l-ewwel.”

L-argument prinÐipali, ibbaÚat fuq din l-iskrittura, jiÍifieri, li “l-leÓen ta’ l-arkanÍlu hu l-Mulej,” ma gÓandu ebda baÚi. Din l-Iskrittura ma tgÓidx dan. Il-prepoÚizzjoni Griega “en,” li hi tradotta b’ma’ f’dan il-vers, turi akkumpanjament, u tista’ tiÍi wkoll tradot-ta “gÓal,” dwar iÚ-Úmien meta Kristu jiÍi. Il-miÍja TiegÓu takkumpanja (gÓal jew ma’) t-tromba ta’ Alla. Jekk “mal-leÓen ta’ l-arkanÍlu” jfisser li Kristu hu l-arkanÍlu, allura “mat-tromba ta’ Alla” jfisser li Kristu Hu Alla. Hawn aÓna naraw kemm din id-dottrina hija kontradittorja. Dawk li jgÓallmu li Sidna íesù Kristu huwa l-anÍlu Mikiel loÍikament ma jistgÓux isaÓÓu l-argument tagÓhom b’din is-silta, gÓaliex huma bil-qawwa kollha jiÐÓdu li Sidna íesù Kristu Hu Alla li Jista’ Kollox. Huwa veru li Kristu Hu Alla, u gÓal-kemm dawn ma jammettuÓx dan, huma ma jistgÓux loÍikament jevitaw dik il-konkluÚjoni, ibbaÚata fuq l-argument tagÓhom stess minn din is-silta.

251

óalli issa naraw x’tgÓid il-Kelma ta’ Alla dwar il-qima, (lit-tifsira tagÓha diÍa rajna aktar qabel), lil Kristu u lill-anÍli. Naqraw f’Lhud 1:6,

“U raÍa, meta Íieb l-Iben il-kbir fid-dinja: óa jqimuh l-anÍli kollha ta’ Alla.”

It-tagÓlim Ðar ta’ l-ewwel ÚewÍ kapitli ta’ l-Ittra lil-Lhud huwa li Kristu Hu superjuri gÓall-anÍli. Dan jikkonsisti f’ÚewÍ argumenti Ðari. F’kapitlu wieÓed, il-fatt li Kristu Hu l-Iben ta’ Alla juri li íesù Kristu huwa superjuri gÓalihom. Kristu Hu l-Iben ta’ Alla (Lhud 1:5), ÓaÍa li ebda anÍlu qatt ma kien imsejjaÓ hekk. L-anÍli jaduraw lil íesù, dan ifisser li huma in-ferjuri GÓalih (Lhud 7:7-28), u dan gÓaliex huma mit-luba minn Alla biex jadurawh (Lhud 1:6).

In-natura passiva tax-xogÓol ta’ l-anÍli mqiegÓda f’kuntrast mas-setgÓa eterna ta’ l-Iben li Hu Alla Nni-fsu (Lhud 1:7-9). Ukoll, Sidna íesù Kristu Hu l-óal-lieq ta’ kollox, kif diÍa rajna, u li ma jintemm qatt fin-natura TiegÓu (Lhud 1:10-12; 13:8) fejn l-anÍli kienu spettaturi tal-Óolqien (íob 28:7), u parti mill-Óolqien innifsu. Din il-kwotazzjoni hija minn Salm 102:25-27, fejn fih il-óallieq (li Hu l-Iben, Lhud 1:2) huwa ndirizzat bÓala “Mulej,” u huwa Alla li jindirizzah hekk, kif il-kontenut ta’ Lhud 1:8-10 jagÓmilha Ðara. L-Iben huwa gÓal darb’oÓra ndirizzat bÓala “Mulej” minn Alla (Lhud 1:10). Il-kwotazzjoni mbagÓad ta’ Salm 110:1, tidher li hija gÓall-Messija f’Mark 12:35-37 u f’Atti 2:33-36. Barra minn dan, ebda anÍlu qatt ma Íie mitlub biex joqgÓod fuq il-lemin ta’ Alla.

252

F’Luqa 1:10 aÓna nsibu l-anÍlu Gabrijel jgÓid gÓalih innifsu li huwa wieÓed li “joqgÓod quddiem Alla.” Din il-poÚizzjoni fil-lemin ta’ Alla hija waÓda ta’ se-tgÓa u awtorità u ta’ tifÓir (Atti 2:33:34). F’Lhud 1:7, 14, l-anÍli huma msejÓa ministri u qaddejja, f’kuntrast mas-Sinjurija ta’ l-Iben (Galatin 4:6, 7; Lhud 3:5-6).

It-tieni, argument, f’kapitlu tnejn, huwa bbaÚat fuq l-umiltà ta’ íesù Kristu. “Id-dinja li Íejja” (vers 5) ma kinetx suÍÍetta gÓall-anÍli, imma gÓall-awtorità ta’ “Bin il-Bniedem” (Lhud 2:5-7). Kristu jidher bÓala t-twettiq ta’ Salm 8:5-7, bÓala l-WieÓed li l-ÓwejjeÍ kollha kienu suÍÍetti GÓalih (Lhud 2:6-8; 1 Korintin 15:27-28; Efesin 1:22). Íesù Kristu kien magÓmul ftit inqas mill-anÍli “gÓal ftit taÚ-Úmien,” b’hekk Hu mqiegÓed f’kuntrast magÓhom, u dan juri tassew kemm hija falza din id-dottrina li íesù Kristu Hu anÍlu. Issa, li Íie umiljat fil-Íisem, íesù Íie nkurunat bil-glorja u l-ÍieÓ (Lhud 2:9-10). Billi Óa fuqu Nnifsu l-umiljazzjoni, Kristu, permezz tal-mewt TiegÓu qered il-Óakma tax-xitan (Lhud 2:11-15). Kristu, u din hija importanti, fil-missjoni TiegÓu ma kellux x’jaqsam ma’ l-anÍli, iÚda min-nisel ta’ Abraham, sar bniedem u mhux anÍlu (Lhud 2:16).

GÓalhekk, l-importanza ta’ l-Iskrittura Mqaddsa li Sidna íesù Kristu mhuwiex anÍlu, imma Hu Óafna u Óafna aktar superjuri minnhom f’kull mod. Íesù Kristu, bÓala Alla, Hu tassew is-suÍÍett tal-qima tagÓ-na, waqt li l-anÍli mhumiex (Rivelazzjoni 22:8-9). Sidna íesù Kristu, kif diÍa rajna, aÐÐetta Ðar Óafna l-qima mill-bnedmin (Mattew 8:2; 9:18; 14:33; íwanni 20:28; eÐÐ.).

253

Kemm huwa faÐli, li wieÓed li ma jkunx jaf sewwa x’tgÓid il-Kelma ta’ Alla, li jaÐÐetta u jemmen tagÓlim li jkun ta’ rovina gÓalih. Óalli wieÓed ikun bÓan-nies ta’ Berea, jiÍifieri, qabel ma jaÐÐetta xi tagÓlim li gÓalih ikun Ídid,

“ifittex kuljum fl-Iskrittura, biex jara jekk dawn il-ÓwejjeÍ hux hekk tassew” (Atti 17:11).

Minn dan kollu li aÓna rajna, wieÓed jitgÓallem lid-Divinità biss tista’ tagÓmel u ssostni l-istqarrijiet li gÓamel u sostna bil-jedd kollu Sidna íesù Kristu (íwanni 8:52-56). Rajna wkoll, li íesù qatt ma ÐaÓad li Hu kien “l-Iben ta’ Alla” li dan kien ifisser “li kien daqs Alla.” L-affermazzjonijiet li gÓamel íesù Kristu Úgur li Óadd ma jista’ jagÓmilhom Ólief Alla WaÓdu. Ebda bniedem, ebda anÍlu, ebda maÓluq jew ebda kreatura ma jista’ jkollu l-kuraÍÍ kbir li kellu íesù biex jgÓid dawn il-ÓwejjeÍ kollha. Xi wÓud minnhom kienu dawn: íesù sostna li Hu ’l fuq mill-Iskrittura (Mattew 7:28-29; 19:3-9). íesù sostna li Hu kien aqwa mill-aqwa nies ta’ dehen ta’ l-antik (íwanni 8: 46). Mhux biss Óadd ma kien jista’ jsib xi Ótija fih ta’ xi dnub dak iÚ-Úmien, iÚda lanqas Óadd minn dak iÚ-Úmien ’il hawn qatt ma seta’ jsib l-inqas difett fil-Óajja TiegÓu u fit-tagÓlim TiegÓu. íesù sostna li Hu kien jeÚisti minn qabel il-Óolqien tad-dinja (íwanni 17:5, 24). íesù sostna li l-awtorità kollha fis-sema u fl-art hija TiegÓu biss, u li Hu xi darba jiÍÍudika d-dinja (Mattew 28:18; íwanni 5:22; 12:48).

254

Mela, hawn wieÓed jista’ jasal biss gÓal ÚewÍ konkluÚjonijiet: (1) Jekk Sidna íesù Kristu mhuwiex Divin, allura l-istqarrijiet li Hu gÓamel huma stqarri-jiet ta’ impostur, u huwa Ðar li ebda impostur ma hu raÍel tajjeb. (2) Imma sidna íesù Kristu Ðertament li mhuwiex impostur. Barra minn dan, l-istqarrijiet li íesù gÓamel, huma bÓal dawk li aÓna nistennew li jagÓmel Alla li Jista’ Kollox. íesù, fil-fatt qal,

“Min ra lili ra ’l Missieri” (íwanni 14: 8-9).

GÓalhekk, l-unika konkluÚjoni leÍittma hija, li l-ist-qarrijiet li l-Mulej tagÓna gÓamel kellu d-dritt li jagÓ-milhom u huma attributi Lilu (ara Mattew 17:1-5; Atti 3:22-23). Sidna íesù Kristu verament Hu l-Iben ta’ Alla u gÓalhekk gÓandu jkun irrispettat,

“GÓax il-Missier ma jagÓmel Óaqq minn Óadd, iÚda ta kull Óaqq lil Ibnu: Biex il-bnedmin kollha jweÍÍhu l-Iben, bÓal ma jweÍÍhu l-Missier. Min ma jweÍÍahx l-Iben ma jweÍÍahx il-Missier li bagÓtu” (íwanni 5:22-23).

Il-Missier u l-Iben huma l-istess, ma hemm ebda dif-ferenza bejniethom gÓaliex l-istess qima gÓandha tingÓata lit-tnejn.

Tinsiex fit-twissija ta’ íesù dwar dan li dwaru studjajna, jiÍifieri, id-Divinità tat-Tliet Persuni f’Alla WieÓed fejn íesù qal b’mod l-aktar Ðar u sempliÐi:

“GÓalhekk gÓidtilkom, li tmutu fi dnu-bietkom: gÓax jekk ma temmnux li jien

255

hu, tmutu fi dnubietkom” (íwanni 8: 24).

Int gÓandek tagÓmel gÓaÚla. AgÓÚel x’temmen, dak li tgÓid il-Kelma ta’ Alla jew dak li jgÓid il-bniedem? (Atti 5:29).

TaÓt gÓandna lista dwar xi jgÓidu l-iskulari dwar: “Il-Kelma kienet alla” (a god) fi íwanni 1:1 (New World Translation. 1. Dr. Paul L. Kaufman ta’ Portland, Oregon: “In-

nies tax-Xhieda ta’ Jehovah juru injoranza ta’ kw-alità mill-agÓar tal-prinÐipji baÚiÐi tal-grammatika Griega fit-traduzzjoni tagÓhom ta’ íwanni 1:1.”

2. Dr. Charles L. Feinberg ta’ La Mirada, California: “Jiena nista’ nassigurakom lit-traduzzjoni li jagÓtu x-Xhieda ta’ Jehovah ta’ íwanni 1:1 mhix aÐÐet-tata minn ebda skular magÓruf tal-Grieg.

3. Dr. James L. Boyer ta’ Winona Lake, Indiana: “Jiena qatt ma smajt dwar, jew qrajt dwar xi sku-lar tal-Grieg li kien qabel ma’ l-interpretazzjoni ta’ dan il-vers sostnut mix-Xhieda ta’ Jehovah… Jiena qatt ma ltqajt ma’ wieÓed minnhom li kellu xi gÓarfien tal-lingwa Griega.”

4. Dr. Walter R. Martin (li ma jgÓallimx il-Grieg im-ma kien studja l-lingwa): “It-traduzzjoni…‘a god’ minflok ta’ ‘Alla’ hija Úbaljata u mhux sostnuta minn xi skular ta’ studju akkademiku, antik jew kontemporanju u hija traduzzjoni rriÍettata mill-iskulari magÓrufa kollha tal-lingwa Griega li Óaf-na minnhom lanqas ma huma Kristjani, u ma

256

jistax jintqal b’Íustifikazzjoni li huma gÓandhom xi nklinazzjoni favur il-kontenzjoni ortodossa.”

5. Dr. J. R. Mantey (li hu kkwotat f’paÍni 1158-1159 fil-Kingdom interlinear Translation tax-Xhieda ta’ Jehovah stess): “Traduzzjoni ÓaÚina tal-biÚa’.” “Bla uÚu u mhux korretta.” “La huwa x-xogÓol ta’ studjuÚi u lanqas raÍjunevoli li tittraduÐi íwanni 1:1 ‘The Word was a god.’”

6. Dr. Bruce M. Metzger ta’ Princeton (Professur tal-Lingwa u l-Letteratura tat-Testment il-ídid): Tra-duzzjoni ÓaÚina tal-biÚa’.” “úbaljata” u “Ta’ rovi-na” “Ta’ min iÐanfarha” “Jekk ix-Xhieda ta’ Jeho-vah jieÓdu din it-traduzzjoni bis-serjetà, huma jku-nu politeisti” (gÓandhom aktar minn Alla wieÓed).

7. Dr. Samuel J. Mikolaski ta’ Zurich, Switzerland: “Din il-kostruzzjoni mingÓajr artiklu ma tfissirx dak li l-artiklu indefinit ‘a’ ifisser fl-IngliÚ. Huwa monstroÚità li tittraduÐi l-fraÚi ‘the Word was a god.’”

8. Dr. William Barclay ta’ l-Università ta’ Glasgow, Scotland: “It-tagÓwiÍ deliberat tal-verità minn din is-setta jidher fit-traduzzjoni tagÓhom tat-Test-ment il-ídid. íwanni 1:1 huwa tradott: “…the Word was a god,’ traduzzjoni li grammatikament hija impossibbli…huwa Ðar Óafna li setta li tista’ tittraduÐi t-Testment il-ídid b’dak il-mod hija in-tellettwalment diÚonesta.”

9. Dr. F.F. Bruce ta’ l-Università ta’ Manchester, l-Ingilterra: “óafna hu magÓmul minn grammatiÐi dilettanti Arjani bl-ommissjoni ta’ l-artiklu definit ma’ ‘Alla’ fil-fraÚi “And the Word was God.’

257

Ommissjoni bÓal din hija komuni ma’ nomi f’kos-truzzjoni predikattiva…‘a god’ tkun gÓal kollox bla ebda difiÚa.” [Barclay u Bruce huma Íeneral-ment meqjusa bÓala l-akbar skulari tal-Grieg fl-In-gilterra. It-tnejn gÓandhom stampati traduzzjoni-jiet tat-Testment il-ídid!]

10. Dr. Ernest C. Colwell ta’ l-Università ta’ Chicago: “Predikat nominattiv definit gÓandu l-artiklu meta dan isegwi l-verb; dan m’gÓandux l-artiklu meta jiÍi qabel il-verb…din l-istqarrija ma tistax tkun meqjusa bÓala stramba fil-prologu tal-vanÍelu li jaqra l-qofol tiegÓu fl-istqarrija ta’ Tumas. ‘Mulej-ja u Alla tiegÓi’ (íwanni 20:28).”

11. Dr. Phillip B. Harner ta’ Heidleberg College: “Il-verb li jkun qabel predikat mingÓajr artiklu, pro-babbilment ikun ifisser li l-LOGOS kien ‘a god’ jew eÚistenza divina ta’ xi xorta, tappartjeni gÓall-kategorija Íenerali ta’ THEOS imma bÓala eÚis-tenza distinta minn HO THEOS. Fil-forma li juÚa íwanni, il-kelma “THEOS” hija mpoÍÍija fil-bidu gÓal enfasi.”

12. Dr. J. Johnson ta’ California State University, Long Beach: “Ebda Íustifikazzjoni tkun xi tkun gÓal li tittraduÐi THEOS EN HO LOGOS bÓala ‘the Word was a god.’ Ma hemm ebda parallel sin-tattiku gÓal Atti 28:6 fejn hemm stqarrija f’di-skors indirett; íwanni 1:1 huwa dirett….Jiena la jien Kristjan u lanqas Trinitarjan.”

13. Dr. Eugene A. Nida, kap tad-Dipartiment tat-Tra-duzzjonijiet, American Bible Society: “Rigward íwanni 1:1, hemm naturalment komplikazzjoni

258

sempliÐiment gÓaliex in-New World Transaltion kienet apparentament magÓmula minn persuni li ma Óadux is-sintassi tal-Grieg bis-serjetà.” [Res-ponsabbli gÓal Good News Bible – il-kumitat Óadem taÓtu.]

14. Dr. B. F. Westcott (li t-test Grieg tiegÓu – mhux il-parti l-IngliÚa – huwa wÚat fil-Kingdom Interli-near Transaltion): “Il-predikat (Alla) jieqaf enfati-kament l-ewwel, kif f’IV. 24. Huwa neÐessarja-ment mingÓajr artiklu…Ebda idea ta’ inferjorità ta’ natura ma hija ssuÍÍerita bil-forma ta’ l-ess-pressjoni, li sempliÐiment tafferma l-vera divinità tal-Kelma…fit-tielet klawsola ‘il-Kelma’ hija ddi-kjarata li hi ‘Alla’ u hekk inkluÚa fl-unità tad-Divinità (Godhead).

15. Dr. J.J. Griesbach (lit-test tiegÓu tal-Grieg – mhux il-parti IngliÚa – huwa wÚat fl-Emphatic Diaglott): “Tant numeruÚi u Ðari huma l-argumenti u t-tes-timonjanza ta’ l-Iskrittura favur il-vera Divinità ta’ Kristu, li bilkemm jiena nista’ nimmaÍina kif, fuq l-ammissjoni ta’ l-awtorità Divina ta’ l-Iskrittura, u b’rigward ir-regoli Íusti ta’ l-interpretazzjoni, din id-dottrina tista’ minn xi bniedem tkun im-sejÓa f’dubju. SpeÐjalment is-silta, íwanni 1:1-3, hija tant Ðara u tant superjuri gÓal kull eÐÐezzjoni, li bla ebda sforzi ta’ sogru kemm ta’ kummenta-turi jew kritiÐi ma tista’ tkun maÓtufa mill-idejn tad-difensuri tal-verità.”

Jekk dawn il-provi Ðari kollha mhumiex biÚÚejjed biex wieÓed jara kemm huwa ta’ ngann li tpoÍÍi lill-Mulej tagÓna íesù Kristu fuq l-istess livell ta’ l-allat

259

l-oÓra kollha, allura ma jkun jibqa’ xejn aktar gÓal dik il-persuna li twebbes rasha u tibqa’ tappoÍÍja dak it-tagÓlim falz li jkisser id-Divinità mhux biss ta’ Kristu imma wkoll ta’ Alla li Jista’ Kollox gÓaliex jekk tneÓ-hi lil xi wieÓed mit-tlieta li jiffurmaw lil Alla ta’ l-Iskrittura Mqaddsa, allura, kif diÍa tennejt aktar qabel, inti tkun qiegÓed toÓloq alla li mhuwiex dak li nsibu fil-Bibbja Mqaddsa (Mattew 28:19), u b’hekk tkun qiegÓed tagÓti qima, mhux lil Alla veru, imma lil alla maÓluq mill-bnedmin, f’dan il-kaÚ, alla maÓluq mit-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah!

Ikun xieraq li ngÓalaq din il-parti ta’ dan l-istudju bil-barka li fiha t-tliet Persuna tad-Divinità huma msemmija:

“Il-grazzja ta’ Sidna íesù Kristu, l-imÓabba ta’ Alla u l-gÓaqda fl-Ispirtu s-Santu jkunu magÓkom ilkoll” (2 Korintin 13:13, 14).

260

IL-MISSIER—L-IBEN—L-ISPIRTU S-SANTU

ALLA—L-MISSIER Il-Missier iÓobb lill-bnedmin—imma d-dnub tagÓ-

hom firidhom Minnu, gÓall-punt li jekk xi Óadd jara WiÐÐu jmut. Il-Missier Hu l-essenza tal-qdusija. Eve-ntwalment huwa Hu li GÓalih in-nies kollha jitbaxx-ew fil-qima. Imma r-rimedju gÓas-separazzjoni Tie-gÓu mill-bnedmin li Hu Óabb kien jeÓtieÍ sagrifiÐÐju —is-sagrifiÐÐju TiegÓu Nnifsu (Atti 20:28). L-appostlu Pawlu jgÓidilna li:

“Permezz tiegÓu [ta’ Kristu], it-tnejn li aÓna gÓandna bi Spirtu wieÓed id-dÓul gÓal gÓand il-Missier. GÓalhekk ma gÓadkomx aktar barranin u frustieri, imma intom Ðittadini flimkien mal-qaddisin u nies tad-dar ta’ Alla” (Efe-sin 2:18, 19).

Pawlu jibda’ t-Tieni Ittra tiegÓu lit-Tessalonikin hekk:

“Pawlu u silvanu u Timotju lill-knisja tat-Tessalonikin magÓquda ma’ Alla l-Missier tagÓna u Sidna íesù Kristu. Il-grazzja u s-sliem lilkom minn Alla l-Missier u Sidna íesù Kristu” (2 Tes-salonikin 1:1, 2).

Dwar il-Missier, Pawlu jikkwota mill-profeti tat-Testment il-Qadim fejn jgÓi,

261

“X’rabta hemm bejn it-tempju ta’ Alla ma’ l-idoli? AÓna t-tempju ta’ Alla Óaj. Kif igÓid Alla: NgÓammar f’nofshom u nimxi magÓhom, Inkun Alla tagÓh-om; u huma jkunu l-poplu tiegÓi. GÓal-hekk oÓorÍu minn Ío nofshom, u nfir-du minnhom, igÓid il-Mulej; la tmissux l-imniÍÍes, u jien nilqagÓkom; u nkun gÓalikom Missier u intom tkunu gÓali-ja wlied, subjien u bniet, igÓid il-Mul-ej, li Jista’ Kollox” (2 Korintin 6:16-18).

Dwar il-Missier naqraw ukoll dwar il-privileÍÍ kbir li gÓandu kull Kristjani:

“GÓax intom ma rÐevejtux l-ispirtu li jwassalkom gÓall-jasar biex terÍgÓu taqgÓu fil-biÚa’, imma rÐevejtu l-Ispir-tu li jagÓmel minnkom ulied adottivi; u li bih aÓna nistgÓu ngÓajtu: ‘Abba Missier’” (Rumani 8:15).

íESÙ—L-IBEN

L-uniku sagrifiÐÐju “tajjeb biÚÚejjed” gÓal Alla li Hu perfettament qaddis, xieraq biex jixtri lura l-bned-min mid-dnub (Lhud 9:12, 28), kien is-sagrifiÐÐju ta’ Alla Nnifsu—Ibnu íesù (Atti 20:28; íwanni 1:1, 14; Lhud 7:26, 27; 9:10:10-14). Dan kien jeÓtieÍ li Alla jiÍi fid-dinja fil-forma umana, l-aÓÓar missjoni Tie-gÓu tkun l-gÓotja ta’ dan is-sagrifiÐÐju, jirrivela lill-

262

bnedmin dak kollu li Alla riedna li nkunu nafu Dwaru Nnifsu ((Mattew 1:23; Filippin 2:5-9).

L-ISPIRTU S-SANTU Billi dawk il-membri tar-razza umana jkomplu

jiffaÐÐjaw il-problemi u jitqabdu mad-dnub fil-Óajja Ídida tagÓhom fi Kristu, íesù bagÓat “Avukat” u gÓajjutant biex igÓix Ío fihom (íwanni 14:16, 17, 26; 1 Korintin 6:19), xi Óadd li jista’ jmissilhom l-imÓuÓ u l-qlub tagÓhom. Dan kollu jkun gÓal l-gÓan ta’ “Úvi-lupp tal-karattru” (qdusija), ilesti lin-nies Óalli jkunu ma’ Alla fis-smewwiet gÓal dejjem.

Dwar l-Ispirtu s-Santu naqraw ukoll li aÓna, bÓala Kristjani:

“GÓax intom ma rÐevejtux l-ispirtu li jwassalkom gÓall-jasar biex terÍgÓu taqgÓu fil-biÚa’, imma rÐevejtu l-Ispir-tu li jagÓmel minnkom ulied adottivi; u li bih aÓna nistgÓu ngÓajtu: ‘Abba Missier’” (Rumani 8:15).

Hu permezz ta’ l-Ispirtu s-Santu li aÓna nistgÓu ngÓajtu: ‘Abba Missier’. (Ara wkoll Galatin 4:6.)

263

STUDJU DWAR IL-PLURALITÀ óalli issa nistudjaw u nagÓmlu eÚami interessanti

dwar l-hekk imsejÓa teofaniji. Teofanija hija dehra ta’ Alla lil bniedem. Alla jidher fit-Testment il-Qadim f’modi differenti: bÓala anÍlu tal-Mulej (Atti 7:30-32; EÚodu 3:2; ImÓallfin 2:1), apparentament f’forma fiÚ-ika (íenesi 3:8; EÚodu 24:9-11), f’viÚjonijiet u Óolm (Numri 12:6-8), u fi fjamma (ImÓallfin 13:20-21). Madankollu, hemm versi li jgÓidu li int ma tistax tara lil Alla: (EÚodu 33:20; íwanni 1:18). Jekk dan hu hekk, mela hemm kontradizzjoni fil-Bibbja? Le, ma hemm ebda kontradizzjoni.

Studja l-versi li Íejjin, aqrahom fil-kuntest tagÓ-hom fil-Bibbja, u ara jekk int tistax tiffigura x’inhu gÓaddej. Jekk int ma tistax, kompli aqra u tkun sor-priÚ b’mod pjaÐevoli. Imma gÓandek tkun lest li twar-rab it-tagÓlim kollu tal-bnedmin u taÐÐetta biss dak li tgÓidlek il-Kelma ta’ Alla! Tajjeb hawn li int taqra Atti 4:19 u 5:29 qabel ma tibda dan l-istudju.

“Nota: “Mulej” hija ekwivalenti gÓal JHWH, jew Ya-hweh, li huwa l-isem ta’ Alla.

PLURALITÀ TA’ ALLA

Alla Hu WieÓed imma huwa wkoll “Pluralità” u dan l-Iskrittura Mqaddsa turihulna bl-aktar mod Ðar. Óalli nwarrbu t-tagÓlim kollu li Íej mill-bnedmin u nÓallu l-Kelma TiegÓu tiggwidana u tmexxina dwar dan is-suÍÍett hekk importanti. Jekk aÓna ma nagÓ-mlux hekk allura sejrin inkunu ngannati u ma nkunux qegÓdin nimxu fuq it-tagÓlim ispirat! (Ara Efesin 5:6).

264

íenesi 1:26,

“U Alla qal: óalli nagÓmlu l-bniedem fuq xbihietna, u fuq suritna…” (Ara wkoll íenesi 3:22; 11:7; Isaija 6:8).

íenesi 19:24,

“ImbagÓad il-MULEJ bagÓat fuq Sod-oma u Gomorra xita ta’ kubrit u nar minn gÓand il-MULEJ mis-sema.”

GÓamos 4:1-11,

“BgÓatt fostkom mard bÓal ta’ l-EÍittu, qtilt bis-sejf iÚ-ÚgÓaÚagÓ tagÓkom, u Óattilkom iÚ-Úwiemel tagÓkom; u tell-ajt l-intiena tal-kamp tagÓkom fi mnif-sejkom; iÚda ma rÍajtux lejja, igÓid il-MULEJ. íarraft lil x’uÓud minnkom, bÓalma Alla Íarraf lil Sodoma u li Gomorra…”

Isaija 44:6,

“Hekk jgÓid il-MULEJ, is-Sultan ta’ IÚrael, u l-Feddej tiegÓu, il-MULEJ ta’ l-eÚerÐti: Jien l-ewwel u jien l-aÓÓar, u m’hemmx Alla ieÓor gÓajri” (ara wkoll Isaija 48:16).

DEHRIET TA’ ALLA íenesi 17:1,

“U meta Abram kellu disgÓa u disgÓin sena, il-MULEJ deher lil Abram, u qal-

265

lu: Jiena Alla li Nista’ Kollox; imxi quddiemi, u kun perfett.”

íenesi 18:1,

“U deherlu l-MULEJ Ódejn il-ballut ta’ Mamri, hu u qiegÓed fil-bieb tat-tinda tiegÓu, fl-eqqel tas-sÓana tal-jum.”

EÚodu 6:2-3,

“U Alla tkellem ma’ Mosè, u qallu: ‘Jien il-MULEJ; U jien dehert lil Abra-ham, lil IÚakk, u lil íakobb, bl-isem ta’ Alla li Jista’ Kollox, iÚda b’ismi, JHWH, ma ngÓaraftilhomx.”

EÚodu 24:9-11,

“Tala’ mbagÓad Mosè, u Arun, u Nad-ab, u Abihu, u sebgÓin mix-xjuÓ ta’ IÚrael: U raw ’l Alla ta’ IÚrael: u kienu hemm taÓt riglejh bÓal Ðangatura maÓ-duma bis-saffiri, qisha s-sema fis-safa tiegÓu. U fuq il-maÓturin ta’ wlied IÚ-rael ma meddx idu: huma raw ukoll ’l Alla, u kielu u xorbu.”

EÚodu 33:11,

“U l-MULEJ kien ikellem lil Mosè wiÐÐ imb’wiÐÐ, bÓalma wieÓed ikellem lil Óabibu…”

Numri 12:6-8,

“Hu [Alla] qal, ‘IsimgÓu kliemi: Jekk ikun hemm profeta fostkom, jiena, il-

266

MULEJ, nuri lili nnifsi lilu f’xi dehra, u nkellmu fil-Óolm. IÚda mhux hekk mal-qaddej tiegÓi Mosè: hu fdat bid-dar tiegÓi kollha. WiÐÐ imb’wiÐÐ inkel-lmu, u bid-dieher, u mhux bi kliem tqil; u lejn suret il-MULEJ iÓares…”

Atti 7:2,

“U wieÍeb [Stiefnu]: óuti u missiri-jieti, isimgÓuni, Alla tal-glorja deher lil missierna Abraham, meta kien fil-Mes-apotamja, qabel ma gÓammar f’óar-am.”

MA TISTAX TARA LIL ALLA

Imma naqraw ukoll li Óadd ma jista’ jara lil Alla! EÚodu 33:20,

“U raÍa’ qal: Ma tistax tara wiÐÐi: gÓax ebda bniedem ma jista’ jarani, u jibqa’ Óaj.”

íwanni 1:18,

“óadd qatt ma ra ’l Alla f’xi Úmien; L-Iben il-waÓdieni, li hu fi Ódan il-Mis-sier, hu gÓarrfu.”

1 Timotju 6:16,

“Hu biss ma jmut qatt, li jgÓammar fid-dawl li Óadd ma jista’ jersaq lejh: li l-ebda bniedem ma rah, u lanqas ma jista’ jara; lilu Íieh u setgÓa gÓal dej-jem. Amen.”

267

íwanni 6:46,

“Mhux gÓax xi Óadd ra l-Missier, Ólief dak li hu minn Alla; dan ra l-Missier.”

íwanni 8:58,

“Qalilhom íesù: Tassew, tassew, ngÓ-idilkom: Qabel ma kien Abraham, jien hu.”

EÚodu 3:14,

“U Alla qal lil Mosè: JIEN HU LI JIEN: u hu qal: ‘Hekk gÓandek tgÓid lil ulied IÚrael: JIEN bagÓatni gÓand-kom.’”

úakkarija 12:10,

“U Jien [Alla] nsawwab fuq dar David u fuq in-nies ta’ íerusalem l-Ispirtu tal-grazzja u talb; u jÓarsu lejja, lejn min huma nifdu, u jixru gÓalih, bÓalma wieÓed jixher gÓal ibnu waÓdieni, u jibku biki ta’ mrar gÓalih, bÓalma wieÓed jibki biki ta’ mrar gÓall-iben il-kbir.” (Ara wkoll Rivelazzjoni 1:7; íwanni 19:37.)

Huwa Ðar biÚÚejjed mill-Iskritturi li qrajna fuq li lil Alla kien hemm min rah. Imma, jikkonsidraw il-versi li “ma tistax tara ’l Alla” xi wÓud jargumentaw b’mod li wieÓed jifhimhom li l-bnedmin ma rawx lil Alla; inkella, jkun hemm kontradizzjoni fil-Bibbja. U dan hu dak li jÍiri u li jagÓmel il-Bibbja tidher li qed tik-kontradixxi lilha nfisha, meta xi mexxejja reliÍjuÚi

268

jgÓallmu tagÓlim Úbaljat kif fil-fatt jgÓallmu tat-Torri ta’ l-GÓassa (u xi oÓrajn bÓalhom) dwar id-Divinità tal-Mulej tagÓna, Sidna íesù Kristu. Spjega possibbli gÓal dan hija li nies kienu qegÓdin jaraw viÚjonijiet jew Óolm, jew l-AnÍlu tal-MULEJ (Numri 22:22-26; ImÓallfin 13:1-21). Imma din l-ispjega mhix spjega tajba gÓal kollox. Il-problema hija li l-versi murija fuq ma jgÓidux viÚjoni, Óolma, jew AnÍlu tal-MULEJ. Huma jgÓidu li nies raw lil Alla (EÚodu 24:9-11), li Alla deher, u li Hu deher bÓala Alla li Jista’ Kollox (EÚodu 6:2-3; 17:1. Dwar l-AnÍlu tal-Mulej ara minn paÍna 168).

GÓall-ewwel dan huwa diffiÐli biex tifhmu. Alla li Jista’ Kollox rawh il-bnedmin (EÚodu 6:2-3; 17:1) li jfisser li ma kienx l-AnÍlu tal-Mulej, gÓax anÍlu mhuwiex Alla li Jista’ Kollox, u gÓall-inqas Mosè ra lil Alla, mhux viÚjoni jew Óolma, kif il-MULEJ Innif-su jgÓid f’Numri 12:6-8,

“Hu [Alla] qal, ‘IsimgÓu kliemi: Jekk ikun hemm profeta fostkom, jiena, il-MULEJ, nuri lili nnifsi lilu f’xi dehra, u nkellmu fil-Óolm. IÚda mhux hekk mal-qaddej tiegÓi Mosè: hu fdat bid-dar tiegÓi kollha. WiÐÐ imb’wiÐÐ inkel-lmu, u bid-dieher, u mhux bi kliem tqil; u lejn suret il-MULEJ iÓares…”

Hawn gÓandna spjega Ðara dwar id-distinzjoni bejn il-f’xi dehra, jew viÚjoni jew Óolm u dehra ta’ “WiÐÐ imb’wiÐÐ.” Jekk dawn il-versi jfissru dak li jgÓidu, allura aÓna naturlament nassumu li gÓandna kontra-

269

dizzjoni. Attwalment, il-kontradizzjoni teÚisti fl-gÓar-fien tagÓna, mhux fil-Bibbja—li dejjem huwa l-kaÚ ma’ l-allegati kontradizzjonijiet tal-Bibbja.

Is-soluzzjoni hija sempliÐi. Dak kollu li int teÓtieÍ li tagÓmel huwa li taÐÐetta dak li tgÓid il-Bibbja. Imma hemm ÓaÍa oÓra importanti li int gÓandek tkun lest li tagÓmel. Int gÓandek tkun lest li twarrab it-tagÓlim kollu Úbaljat tal-bnedmin u tgÓid ma’ l-appos-tlu Pietru u l-appostli l-oÓra,

“…AÓna gÓandna nisimgÓu minn Alla aktar milli mill-bnedmin” (Atti 5:29).

Jekk in-nies tat-Testment il-Qadim kienu qegÓdin ja-raw lil Alla, ’l Alla li Jista’ Kollox, u íesù qal li Óadd ma ra lill-Misiser (íwanni 6:46), mela huma kienu qegÓdin jaraw lil Alla li Jista’ Kollox, imma mhux lill-Missier. óaÍa li hija Ðerta hi li huma raw lil xi Óadd. Min kien Dak li huma raw? Kien xi Óadd ieÓor fid-Divinità. Jiena nissuÍÍerixxi li huma kienu qegÓ-din jaraw il-Kelma, il-Logos qabel ma Hu sar inkar-nat. Fi kliem ieÓor, huma kienu qegÓdin jaraw lill-Mulej tagÓna, Sidna íesù Kristu. úgur li kulÓadd jaq-bel li huma raw lil xi Óadd gÓax hekk tgÓid il-Kelma ta’ Alla fi kliem Ðar. óalli nqabblu ÚewÍ passaÍÍi dwar dan:

íwanni 8:56-58,

“Missierkom Abraham feraÓ li jara ju-mi: u rah, u feraÓ. Qalulu mbagÓad il-Lhud: GÓad m’gÓandikx Óamsin sena, u rajt ’l Abraham? Qalilhom íesù: Qa-bel ma kien Abraham, JIEN HU.”

270

EÚodu 3:14,

“U Alla qal lil Mosè: JIEN LI JIEN; u qal: Hekk gÓandek tgÓid lil ulied IÚ-rael: JIEN bagÓatni gÓandkom.”

Jekk forsi xi Óadd minn dawk li jgÓallmu li Sidna íesù Kristu kien maÓluq u b’hekk kien qabel Abra-ham, il-Kelma ta’ Alla tagÓtihom tweÍiba u turihom l-iÚball kbir tagÓhom meta huma jgÓallmu dak it-tagÓlim falz:

íenesi 17:1,

“U meta Abram kellu disgÓa u disgÓin sena, il-MULEJ deher lil Abram, u qal-lu: Jiena Alla li Nista’ Kollox; imxi quddiemi, u kun perfett.” (Enfasi tie-gÓi.)

EÚodu 6:2-3,

“U Alla tkellem ma’ Mosè, u qallu: ‘Jien il-MULEJ; u jien dehert lil Ab-raham, lil IÚakk, u lil íakobb, bl-isem ta’ Alla li Jista’ Kollox, iÚda b’ismi, JHWH, ma ngÓaraftilhomx.” (Enfasi tiegÓi.)

íesù deher lil Abraham, lil IÚakk, u lil íakobb, “bl-isem ta’ Alla li Jista’ Kollox,” u Alla li Jista’ Kol-lox ma kienx maÓluq! Mela, int li qiegÓed taqra dan, tÓallix lil min iqarraq bik bi kliem fieragÓ!

Jekk Alla Hu Trinità, allura íwanni 1:18 mhuwiex problema lanqas gÓaliex fi íwanni kapitlu wieÓed, íwanni jikteb dwar il-Kelma (íesù) u Alla (Trinità;

271

Mattew 28:19). F’vers 14 íwanni jgÓid li l-Kelma saret bniedem. F’vers 18 jgÓid li Óadd ma ra lil Alla. Billi íesù huwa l-Kelma, Alla mela, tirreferi gÓat-Tliet Persuni tat-Trinità, il-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu (Mattew 28:19), u l-kontradizzjoni apparenti hi-ja solvuta faÐilment, speÐjalment meta din hija eÚami-nata fid-dawl tal-kliem ta’ íesù fi íwanni 6:46 fejn Hu qal li Óadd qatt ma ra lill-Missier. GÓalhekk, lil Alla li Jista’ Kollox kien hemm min rah, imma mhux il-Missier. Kien íesù qabel l-inkarnazzjoni TiegÓu. Hemm aktar minn persuna waÓda fid-divinità (fl-IngliÚ hija msejÓa ‘Godhead’) u gÓalhekk id-dottrina tat-Tliet Persuni f’Alla WieÓed (Trinità) hija tassew u Skritturali!

GÓal tat-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah u xi oÓrajn li jgÓallmu bÓalhom dan huwa studju inte-ressanti. Billi huma jiÐÓdu t-Trinità, huma jkollhom jagÓmlu Óafna kliem fantastiku Óalli jippruvaw jaÓar-bu mill-ispjega dwar it-teofaniji, jiÍifieri, il-manifest-azzjonijiet viÚibbli ta’ Alla lil bniedem.

Jiena naÐÐerta lil kull min jaqra dan il-ktieb li qatt ma huwa sejjer jiltaqa’ ma xi wieÓed li gÓandu dak it-tagÓlim Úbaljat li jkun kapaÐi jispjega b’mod adegwat dawn il-versi li gÓadna kif iddiskutejna dwarhom.

“Il-grazzja ta’ Sidna íesù Kristu, u l-imÓabba ta’ Alla, u x-xirka ta’ l-Ispirtu s-Santu, ikunu magÓkom ilkoll. Amen” (2 Korintin 12:14).

272

T-TRINITÀ MQADDSA U L-BIBBJA (L-ewwel parti)

Wara li rajna u dÓalna fid-dettall kemm jista’ jkun dwar dan is-suÍÍett hekk importanti gÓal kull min irid li jogÓÍob lil Alla f’Óajtu u li jsalva, issa Óalli naraw xi mistoqsijiet u tweÍibiet dwar xi punti li jinÍiebu kontra t-Trinità Mqaddsa u d-Divinità tal-Mulej tagÓ-na íesù Kristu.

JEKK íESÙ HU ALLA, ALLURA LIL MIN HU TALAB?

Din hija mistoqsija komuni Óafna fost dawk li ma jemmnux li íesù Hu Alla. It-tweÍiba tinsab f’li tif-hem it-Trinità u l-inkarnazzjoni ta’ íesù. óalli nagÓ-milha Ðara mill-ewwel, gÓalkemm il-kelma “Trinità” mhijiex fl-Iskrittura, bi Trinità aÓna nifhmu li hemm “Tliet Persuni” li jissejÓu Alla. Mhuwiex l-iskop tiegÓi li nÚid xi kliem ma’ dak li hemm fl-Iskrittura imma qiegÓed nuri lit-Tlieta flimkien huma Trinità, li tfisser Tlieta kif insibuhom f’Mattew 28:19 u fit-Tieni Korintin 13:14. Dan, u dan biss huwa l-iskop tagÓna tal-kelma Trinità.

It-Trinità hija d-dottrina li hemm biss Alla wieÓed fl-eÚistenza kollha. Dan ’l Alla wieÓed jeÚisti bÓala tliet persuni: Il-Missier, l-Iben, u l-Ispirtu s-Santu. Huma mhumiex tliet allat, imma Alla wieÓed. Kull wieÓed hu persuna separata, madankollu kull wieÓed minnhom hu, fl-essenza, natura divina.

Óarsa mill-qrib lejn it-Trinità tista’ tinsab billi nÓa-rsu lejn il-konÐett taÚ-Úmien. IÚ-Úmien huwa passat, preÚent, u futur. Hemm tliet “aspetti” jew “partijiet”

273

taÚ-Úmien. Dan ma jfissirx li hemm tliet “Úminijiet,” imma wieÓed biss. Kull wieÓed huwa separat, f’Ðertu sens, madankollu jaqsam l-istess natura, jew essenza. F’mod simili, it-Trinità hija tliet persuni separati li jaqsmu l-istess natura.

L-INKARNAZZJONI

Id-dottrina ta’ l-inkarnazzjoni fit-tagÓlim Kristjan hija li íesù, li huwa t-tieni Persuna tat-Trinità, Úied GÓalih Innifsu n-natura umana u sar bniedem.

Il-Bibbja tgÓid li íesù Hu Alla fil-Íisem,

“Fil-bidu kienet il-Kelma, u l-Kelma kienet ma’ Alla, u l-Kelma kienet Alla ….u l-Kelma saret bniedem u gÓamm-ret fostna” (íwanni 1:1, 14).

F’Kolossin 2:9, l-appostlu Pawlu jgÓidilna:

“GÓax fih tgÓammar il-milja kollha tad-divinità fil-Íisem” (Enfasi tiegÓi).

F’íesù hemm tgÓammar “il-milja kollha” u mhux parti minnha. Dan juri bl-aktar mod Ðar id-divinità ta’ íesù. Kliem ma jistax ikun aktar Ðar minn hekk. “Il-milja tad-divinità KOLLHA.” Kif diÍà rajna fl-istudji ta’ qabel, aktar ’il quddiem sejrin inkomplu naraw kif dan il-vers Íie mbabas minn dawk li jridu jbaxxu lill-Mulej tagÓna íesù Kristu gÓal alla aktar inferjuri bil-li jippruvaw ibiddlu s-sens tal-vers. Ukoll f’Filippin naqraw,

“Li, gÓalkemm kien f’sura ta’ Alla ma qishiex bÓala ÓaÍa misruqa li jkun daqs Alla; IÚda xejjen lilu nnifsu, u Óa

274

fuqu s-sura ta’ qaddej, u kien magÓmul fix-xbieha ta’ bniedem. U wara li minn barra nstab bÓala bniedem, umilja lilu nnifsu, u sar ubbidjenti sal-mewt, u sal-mewt tas-salib” (Filippin 2:6-8; en-fasi tiegÓi).

Il-mistoqsija hawn hija: Min jista’ jkun “daqs Alla”? It-tweÍiba hija sempliÐi: Alla WaÓdu. Imma hawn jintqal li íesù “Hu daqs Alla.” Min dan naraw, mela, li íesù gÓandu ÚewÍ naturi. Íesù hu t-tnejn, Alla u bniedem. íesù Hu kompletament uman, imma Hu wkoll gÓandu natura divina. Dawn il-versi wkoll huma mogÓtija interpretazzjoni Úbaljata gÓal kollox mit-Torri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah. Dwar dan naraw aktar ’il quddiem billi nÓallu l-Bibbja tin-terpreta lilha nfisha. Mela ara dan li Íej sewwa:

BóALA ALLA BóALA BNIEDEM Hu adurat (Mattew 2:2, 11; Hu adura lill-Missier (14:33; 28:9) (íwanni 17) Hu mitlub (Atti 7:59; 1 Korin- Hu talab lill-Missier (íwanni tin 1:1-2) 17:1) Hu kien imsejjaÓ Alla (íwanni Hu kien imsejjaÓ bniedem 20:28; Lhud 1:8) (Mark 15:39; íwanni 19:5) Hu kien imsejjaÓ Bin Alla Hu kien imsejjaÓ Bin il-Bnie- (Mark 1:1) dem (íwanni 9:35-37) Hu kien bla dnub (1 Pietru 2:22; Hu kien ittantat (Mattew 4:1) Lhud 4:15) Hu kien jaf il-ÓwejjeÍ kollha Hu kiber fl’gÓerf (Luqa 2:52) íwanni 21:17) Hu jagÓti Óajja eterna (íwanni Hu miet (Rumani 5:8) 10:28 Il-milja kollha tad-divinità Hu gÓandu Íisem tal-laÓam u tgÓammar Fih (Kolossin 2:9) gÓadam (Luqa 24:39)

275

BÓala bniedem, íesù kien jeÓtieÍlu li jitlob. Meta kien qiegÓed jitlob, Hu ma kienx qiegÓed jitlob Lilu Nnifsu, imma lil Alla l-Missier.

276

IT-TRINITÀ (It-tieni parti)

Alla Hu trinità ta’ persuni: il-Missier, l-Iben, u l-Ispirtu s-Santu. Il-Missier mhuwiex l-istess persuna bÓall-Iben; l-Iben mhuwiex l-istess Persuna bÓall-Ispirtu s-Santu; u l-Ispirtu s-Santu mhuwiex l-istess persuna bÓall-Missier. Huma persuni distinti; madan-kollu, kollha huma ’l Alla wieÓed. Huma qegÓdin f’armonijia perfetta assoluta li tikkonsisti minn susta-nza waÓda. Huma kienu jeÚistu flimkien minn dejjem, indaqs, u ta’ l-istess setgÓa. Jekk xi wieÓed minn dawn it-tlieta jkun imneÓÓi, ma jkun hemm ebda Alla. Li wieÓed jgÓid li l-Missier waÓdu Hu ’l Alla ta’ l-Iskrittura, dan ikun qiegÓed joÓloq alla gÓalih innifsu! ’L Alla ta’ l-Iskrittura Hu: Il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu flimkien (ara Mattew 28:19; 2 Kor. 13:13-14).

Hemm iÚda, separazzjonijiet apparenti ta’ xi fun-zjonijiet fost il-membri tad-Divinità. Per eÚempju, il-Missier jagÓÚel min ikun salvat (Efesin 1:4); l-Iben jifdihom (Efesin 1:7); u l-Ispirtu s-Santu jissiÍillahom, (Efesin 1:13).

Punt ieÓor ta’ Ðarezza hu li Alla mhuwiex persuna waÓda, il-Missier, b’íesù bÓala Óolqien u l-Ispirtu s-Santu bÓala qawwa (Xhieda ta’ Jehovah). L-anqas ma Hu persuna waÓda li Óa tliet forom konsekuttivi, jiÍi-fieri, l-Missier, sar l-Iben, li sar l-Ispirtu s-Santu. L-anqas ma Hu Alla n-natura divina ta’ l-Iben (fejn íesù kellu natura umana jidher bÓala l-Iben u natura divina jidher bÓala l-Missier (Pentekostali MagÓqu-da). Dan huwa kollu tagÓlim Úbaljat u Íej mill-bned-min u mhux mill-Ispirtu s-Santu.

277

It-tabella ta’ taÓt gÓandha tgÓinek biex tara kif id-dottrina tat-Trinità hija meÓuda mill-Iskrittura. Mal-lista hemm aktar x’wieÓed jista’ jÚid imma fiha aÓna gÓandna biÚÚejjed biex juri lit-Trinità hija Skritturali.

“Jien il-Mulej, u m’hemmx ieÓor Ólie-fi, m’hemmx Alla ieÓor gÓajri” (Isaija 45:5).

“…Biex tagÓrfu u temmnuni, u tifhmu li Jien Hu: u qabli l-ebda Alla ma ssawwar, u lanqas Óadd ma jkun hemm warajja” (Isaija 43:10).

“Hemm xi Alla ieÓor gÓajri, jew xi blata oÓra Óliefi? Jekk hemm, Alla ieÓor: ma nafx” (Isaija 44:8).

“Min hu bÓalek, O Mulej, fost l-allat? …” (EÚodu 15:11).

“Hemm xi Alla ieÓor gÓajri?” íesù Hu Alla (íwanni 1:1; Lhud 1:8) u l-Ispirtu s-Santu Hu Alla (Atti 5:1-4) u jekk aÓna naÐÐettaw it-tagÓlim falz tax-Xhieda ta’ íeÓova allura nkunu qegÓdin nagÓmlu lil Alla li jaf kollox, giddieb gÓaliex Hu qal li “ma jafx jekk hemm xi ieÓor”! Alla kompla jgÓid ukoll: “Jew xi blata oÓra Óliefi?” Hawn ukoll jekk naÐÐettaw it-tagÓlim falz tax-Xhieda ta’ Jehovah nkunu qegÓdin nirredikolaw lil Alla gÓaliex il-Bibbja Mqaddsa tgÓidilna li Kristu Hu “blata” (Mattew 16:18; 1 Korintin 10:4).

278

IL-MISSIER – L-IBEN – L-ISPIRTU S-SANTU

(It-tielet parti) It-Tliet Persuni spiss huma flimkien fl-Iskrittura

Mqaddsa. Jekk wieÓed jaqra Galatin 4:4-7 gÓandna eÚempju wieÓed mill-Óafna ta’ dan:

“IÚda meta waslet il-milja taÚ-Úmien, Alla bagÓat ’l Ibnu, li sar minn mara, imwieled taÓt il-liÍi. Biex jifdi lil dawk li kienu taÓt il-liÍi, u biex insiru wlied adottivi. U billi intom ulied, Alla bagÓ-at l-Ispirtu t’Ibnu f’qalbkom, igÓajjat: Abba, Missier.” (Enfasi tiegÓi; ara wkoll Rumani 8:9-17).

Ma hemm ebda distinzjoni fid-divinità. Dak li jintqal gÓal wieÓed jintqal gÓat-tnejn l-oÓra wkoll. It-Tliet Persuna huma ugwali!

ImsejjaÓ Alla: • Il-Missier – Filippin 1:2 • L-Iben – íwanni 1:1, 14; Kolossin 2:9;

Lhud 1:8 • L-Ispirtu s-Santu – Atti 5:3-4

óallieq: • Il-Missier – Isaija 64:8; 44:24 • L-Iben – íwanni 1:3; Kolossin 1:15-17 • L-Ispirtu s-Santu – íob 33:4, 26:13

JgÓammar Fina: • Il-Missier – 2 Korintin 6:16

279

• L-Iben – Kolossin 1:27 • L-Ispirtu s-Santu – íwanni 14:17

Kullimkien: • Il-Missier – 1 Slaten 8:27 • L-Iben – Mattew 28:20 • L-Ispirtu s-Santu –Salm 139:7-10

Jaf Kollox: • Il-Missier – 1 íwanni 3:20 • L-Iben – íwanni 16:30; 21:17 • L-Ispirtu s-Santu –1 Korintin 2:10-11

Iqaddes: • Il-Missier – 1 Tessalonikin 5:23 • L-Iben – Lhud 2:11 • L-Ispirtu s-Santu – 1 Pietru 1:2

JagÓti l-óajja: • Il-Missier – íenesi 2:7 • L-Iben – íwanni 1:3; 5:21 • L-Ispirtu s-Santu – 2 Korintin 3:6, 8

SÓubija: • Il-Missier – 1 íwanni 1:3 • L-Iben – 1 Korintin 1:9 • L-Ispirtu s-Santu – 2 Korintin 13:14

Etern: • Il-Missier – Salm 90:2 • L-Iben – Mikea 5:1-2 • L-Ispirtu s-Santu – Rumani 8:11

Rieda:

280

• Il-Missier – Luqa 22:42 • L-Iben – Luqa 22:42 • L-Ispirtu s-Santu – 1 Korintin 12:11

Jitkellem: • Il-Missier – Mattew 3:17 • L-Iben – Luqa 5:20; 7:48 • L-Ispirtu s-Santu – Atti 8:29; 11:12; 13:2

ImÓabba: • Il-Missier – íwanni 3:16 • L-Iben – Efesin 5:25 • L-Ispirtu s-Santu – Rumani 15:30

Ifittex fil-Qlub: • Il-Missier – íeremija 17:10 • L-Iben – Rivelazzjoni 2:23 • L-Ispirtu s-Santu – 1 Korintin 2:10

AÓna TiegÓu: • Il-Missier – íwanni 17:9 • L-Iben – íwanni 17:6 • L-Ispirtu s-Santu – Mattew 1:18; Luqa 2:

34-35

Iqajjem: • Il-Missier – 1 Tessalonikin 1:10 • L-Iben – íwanni 2:19; 10:17 • L-Ispirtu s-Santu – íwanni 15:26; Rumani

8:11

Salvatur: • Il-Missier – 1 Timotju 1:1; 2:3; 4:10

281

• L-Iben – 2 Timotju 1:10; Titu 1:4; 3:6 • L-Ispirtu s-Santu – Mattew 28:19

AÓna Naqduh: • Il-Missier – Mattew 4:10 • L-Iben – Kolossin 3:24 • L-Ispirtu s-Santu – Atti 8:29-30

AÓna Nemmnu Fih: • Il-Missier – íwanni 14:1 • L-Iben – íwanni 14:1 • L-Ispirtu s-Santu – íwanni 14:16, 26

IferraÓ: • Il-Missier – Mattew 28:19; Atti 8:39 • L-Iben – íwanni 15:11 • L-Ispirtu s-Santu – Rumani 14:17

JiÍÍudika: • Il-Missier – íwanni 8:50 • L-Iben – íwanni 5:21, 30 • L-Ispirtu s-Santu – Atti 5:1-10

GÓandu l-Istess Isem: • Il-Missier – Mattew 28:19 • L-Iben – Mattew 28:19 • L-Ispirtu s-Santu – Mattew 28:19

JgÓid: • Il-Missier – Mattew 3:17 • L-Iben – Luqa 8:45 • L-Ispirtu s-Santu – Atti 28:25

282

Barka f’Ismu: • Il-Missier – 2 Korintin 13:14 • L-Iben – 2 Korintin 13:14 • L-Ispirtu s-Santu – 2 Korintin 13:14

Wara li wieÓed ikun qara dan kollu u jibqa’ jaÐÐetta t-tagÓlim Úbaljat tat-Torri ta’ l-GÓassa u ta’ dawk kollha li jgÓallmu hekk, allur ma jibqa’ xejn aktar xi ngÓidu Ólief dak li qal l-Ispirtu s-Santu Nnifsu:

“…TisimgÓu kemm tisimgÓu ma tifh-mux, u tÓarsu kemm tÓarsu ma tarawx. GÓax qalb dan il-poplu twebbset: kie-nu tqal biex jisimgÓu b’widnejhom, u gÓalqu gÓajnejhom, li ma jmorrux jar-aw b’gÓajnejhom u jisimgÓu b’widnej-hom u jifhmu b’moÓhom, u hekk ibid-dlu Óajjithom u jiena nfejjaqhom” (Atti 28:25-27).

GÓalhekk,

“Qisu li Óadd ma jassarkom b’filosofi-ja u kliem qarrieq u fieragÓ skond dak li hu Íej mill-bnedmin; skond il-prin-Ðipji tad-dinja u mhux ta’ Kristu. Fih hemm tgÓammar il-milja sÓiÓa tad-divinità fil-Íisem” Kolossin 2:8, 9; enfasi tiegÓi).

283

GóALIEX XI WóUD JIRRIíETTAW IT-TRINITÀ (Ir-raba’ parti)

It-Trinità hija KonÐett DiffiÐli Kif aÓna possibbilment nistgÓu nifhmu xi ÓaÍa li

hija ’l fuq mis-sensi kollha tagÓna, li huma l-mezzi tagÓna tad-dÓul ta’ l-informazzjoni tagÓna? AÓna ma nistgÓux. AÓna neÓtieÍu li nkabbru l-mod li bih aÓna naÓsbu gÓal dimensjonijiet ’il hemm minn dawk li fihom aÓna ngÓixu u nafdaw il-gwida li aÓna nieÓdu mill-Bibbja (li kienet influwenzata minn Alla li jinsab ’il hemm mid-dominju taÚ-Úmien tagÓna).

Hemm Óafna affarijiet li aÓna l-bnedmin insibuha diffiÐli biex nifhmuhom. óu bÓala eÚempju l-fatt li l-ilma (H2O) jista’ jeÚisti bÓala gass (stim), likwidu (ilma), u solidu (silÍ) jekk miÚmum fit-temperaturi u pressjonijiet proprji. InÍiniera u fiÚiÐisti biss jifhmu gÓaliex. Jew ikkunsidra d-dawl, li gÓandu partikula, mewÍa, u kwantum (enerÍija). GÓal darb’oÓra, huwa diffiÐli biex tifhem dan imma huwa tassew.

L-istess ÓaÍa tista’ tintqal dwar it-Trinità. Huwa diffiÐli biex tifhem gÓaliex hija barra mill-esperjenza umana tagÓna. Imma sfortunatament, Óafna nies huma Ófief biex jaÐÐettaw “xhieda xjentifika” waqt li jirri-Íettaw it-tagÓlim tal-Bibbja.

284

AVVIðINAR LIX-XHIEDA TA’ JEHOVAH JUúAW GóALL-BIBBJA

1. íwanni 1:1: Huma jittraduÐu dan il-vers bÓala: “Fil-bidu kienet il-kelma, u l-kelma kienet ma’ Alla, u l-Kelma kienet alla.”

B. Kif diÍà rajna aktar qabel, fil-Bibbja Mqadd-sa naqraw hekk dwar Alla:

i. “Jien il-Mulej, u m’hemmx ie-Óor, m’hemmx Alla ieÓor gÓajri” (Isaija 45:5).

ii. “…Biex tagÓrfu u temmnuni, u tifhmu li Jien Hu: u qabli l-ebda Alla ma ssawwar, u lanqas Óadd ma jkun hemm warajja” (Isaija 43:10).

iii. “Hemm xi Alla ieÓor gÓajri, jew xi blata oÓra Óliefi? Jekk hemm, Alla ieÓor: ma nafx” (Isaija 44: 8).

iv. “Min hu bÓalek, O Mulej, fost l-allat?…” (EÚodu 15:11).

• Hawn wieÓed gÓandu jistaqsi lix-Xhieda ta’ Jehovah jekk Satana hux alla veru jew alla falz.

• ðertament li hu jgÓid li hu alla falz. • ImbagÓad gÓidlu jerÍa’ jaqra íwanni 1:1 b’le-

Óen gÓoli fil-Bibbja tiegÓu (NWT).

285

• Jekk hu jgÓid “alla veru,” hu jkun fl-inkwiet. Jekk hu jgÓid “alla falz” hu jkun fl-inkwiet.

• Jekk íesù hu alla, allura ma jkunx ifisser dan li hemm ÚewÍ allat?

• Huma spiss iwieÍbu, “Iva. Imma íesù mhuwiex ’l Alla li Jista’ Kollox, Hu biss ’l Alla qawwi. U fuq kollox, hemm dawk fil-Bibbja li huma msej-Óa allat imma fir-realtà mhumiex.”

• Imma jfisser dan li lil íesù gÓandna npoÍÍuh fuq l-istess livell ta’ dawk li “fuq kollox huma msejÓa allat imma fir-realtà mhumiex”?

• Dwar dan, kull ma wieÓed gÓandu jagÓmel biex jara jekk hemmx xi differenza (li fir-realtà mhemmx), jaqra l-Bibbja tax-Xhieda ta’ Jeho-vah, New World Translation of the Holy Scrip-tures, With References (184mm x 235mm), u jara r-riferenzi li hemm dwar “Alla Qawwi” (Mighty God) f’Isaija 9:6, (’El Gib-bohr) u Isaija 10:21, u íeremija 32:18 (paÍni 867, 869 u 976), fejn gÓandu jsib li kemm Kristu u kemm JHWH huma l-istess wieÓed ’El Gib-bohr! (ara paÍni 28-33 ta’ dan il-ktieb.)

• Imma l-problema b’dan l-irraÍunar hija li kull alla barra minn JHWH huwa alla falz.

• Alla jgÓid li m’gÓandniex ikollna Alla ieÓor gÓajru (EÚodu 20:3) gÓaliex huma mhumiex minn natura allat (Galatin 4:8).

• Alla jgÓid li Óadd ma hu BÓalu fost l-allat (EÚo-du 15:11). U LI MA JAFX LI HEMM XI ALLA IEóOR BóALU!

286

• Il-mistoqsija lix-Xhieda ta’ Jehovah hi din: Jekk íesù Kristu mhuwiex ’l Alla li Jista’ Kollox, allura jinsab Hu “fost l-allat”? Jekk Iva, ma jagÓ-milx dan lil íesù Kristu kif ukoll lil l-Ispirtu s-Santu (Atti 5:4) “allat foloz” gÓaliex hemm biss “Alla wieÓed” (Efesin 4:6) u l-oÓrajn huma koll-ha foloz!

• Ukoll naqraw li: “qabli l-ebda Alla ma ssawwar, u lanqas Óadd ma jkun hemm warajja” (Isaija 43:10; enfasi tiegÓi).

• Nistaqsi jien, skond ix-Xhieda ta’ Jehovah, la íesù Kristu kien maÓluq (skond it-tagÓlim Úbal-jat tagÓhom) ma jagÓmilx dan lil íesù Kristu, billi Hu alla, skond huma, (íwanni 1:1) imsaw-war wara Alla u b’hekk jagÓmlu alla falz, u jagÓmel lil Isaija bÓala li Úbalja meta qal: “…u lanqas Óadd ma jkun hemm warajja”?

• Lil min aÓna sejrin nemmnu, lil Alla jew lit-Tor-ri ta’ l-GÓassa tax-Xhieda ta’ Jehovah?

2. Kolossin 1:15: Dan il-vers huwa wÚat mix-Xhieda ta’ Jehovah biex jgÓid li íesù huwa l-ewwel kreatura maÓluqa. Dan il-vers jgÓid, “Hu [íesù] hu x-xbieha ta’ Alla li ma jidhirx, l-ewwel fost il-Ólejjaq kollha.”

A. Ix-Xhieda ta’ Jehovah jsostnu li “l-ewwel fost il-Ólejjaq” tfisser l-ewwel maÓluq. Im-ma dan ma jistax ikun il-kaÚ gÓaliex:

i. Hemm kelma Griega gÓal “l-ewwel ma-Óluq” u din mhix uÚata hawn.

287

ii. “L-ewwel imwieled” hija proto, “l-ew-wel,” b’kito “biex iÍÍib ’il quddiem, tip-produÐi.”

iii. Ma hemmx kelma wÚata fit-Testment il-ídid gÓal “l-ewwel maÓluq.”

iv. Madankollu, kieku kien hemm, il-kost-ruzzjoni kienet tkun proto, “l-ewwel,” b’ktizo “li toÓloq.” U din mhijiex il-kos-truzzjoni wÚata f’Kolossin 1:15.

v. L-ewwel imwieled Ðertament tista’ tkun l-ewwel wieÓed imwieled f’familja. Ma-dankollu, din tista’ wkoll tfisser preemi-nenza. Per eÚempju:

B. F’íeremija 31:9, it-titlu l-ewwel imwieled huwa attribwit lil wieÓed mit-tribujiet tat-Tramuntana ta’ IÚrael. “JiÍu jibku, u bit-tÓannin inÍibhom: immexxihom Ódejn xma-jjar ta’ ilma fi triq watja, li fiha ma jitfix-klux: gÓax jien sirt missier gÓal IÚrael, u Efrajm it-tifel il-kbir tiegÓi” (enfasi tiegÓi)

C. Li nifhmu l-kultura biblika huwa importanti meta nintrerpretaw l-Iskrittura. L-ewwel im-wieled jew il-Kbir kien titlu, mhux biss dwar l-ewwel tifel imwieled, imma wkoll ta’ preeminenza li huwa preÐiÚament dak li qiegÓed jiÍri meta dan jintqal li íesù huwa l-ewwel fost il-Ólejjaq. WieÓed gÓandu jkun attent Óafna dwar interpretazzjonijiet Úbal-jati bÓal dawk tat-Torri ta’ l-GÓassa u ta’ oÓrajn bÓalhom!

288

3. Kolossin 1:15-17 A. Il-Bibbja tax-Xhieda ta’ Jehovah gÓandha

erba’ kelmiet miÚjuda f’din is-silta. Il-ver-Újoni tagÓhom taqra hekk: “Hu x-xbieha ta’ ’l Alla li ma jidhirx, l-ewwel imwieled tal-Óolqien kollu; gÓax bih il-ÓwejjeÍ [l-oÓra] kollha kienu maÓluqa fis-smewwiet u fuq l-art, il-ÓwejjeÍ viÚibbli u l-ÓwejjeÍ inviÚibb-li, kemm jekk huma tronijiet jew dominji jew gvernijiet jew awtoritajiet. Il-ÓwejjeÍ [l-oÓra] kollha kienu maÓluqa permezz tie-gÓu. Ukoll, hu qabel il-ÓwejjeÍ [l-oÓra] kollha u permezz tiegÓu il-ÓwejjeÍ [l-oÓra] kollha kienu magÓmula biex jeÚistu.” (Il-kelma tagÓhom “[l-oÓra]” tinsab fil-Bibbja tagÓhom Ío parentesi [ ]. Huma jsostnu li huma jafu li l-kelma “l-oÓra” mhijiex fl-Is-krittura oriÍinali Griega imma l-kelma hija implikata u gÓandha tkun hemm.) Huma jafu aktar mill-kittieb ispirat!!

B. Minflok ma tirrifjuta traduzzjoni ÓaÚina, sempliÐiment staqsihom jekk dan ifissirx illi íesù Óalaq kollox. Huma bilfors iridu jwie-Íbu, iva.

C. Irrevedi dan u kun Ðar Óafna u kun Ðert li huma jammettu li íesù Óalaq kollox. Imba-gÓad mur gÓal…

D. Isaija 44:24 – “Hekk qal il-MULEJ, il-Fed-dej tiegÓek, li ffurmak fil-Íuf: Jien il-Mulej

289

li gÓamilt kollox; li meddejt is-smewwiet waÓdi; li frixt l-art minni nnifsi.”

i. Fil-VerÚjoni NWT tax-Xhieda ta’ Jeho-vah l-kelma Mulej hija Jehovah u dan juri li hu ’l Alla li Jista’ Kollox li qiegÓed jitkellem u mhux Kristu.

ii. Jekk íesù Óalaq kollox, mela gÓaliex jintqal li l-Mulej (JHWH fil-Lhudi) gÓa-mel dan “Huwa Nnifsu, waÓdu?

iii. L-unika tweÍiba hija li JHWH mhuwiex sempliÐiment l-isem tal-Missier, imma li huwa l-isem ta’ Alla t-Trinità, tat-Tlieta flimkien, id-Divinità kollha. GÓa-lhekk, billi íesù Hu Alla fil-Íisem, jis-ta’ jintqal li íesù Óalaq il-ÓwejjeÍ koll-ha u li JHWH gÓamel dan waÓdu. (Ara wkoll Lhud 3:4.)

E. Wara dan gÓidilhom biex jaqraw mill-Bibb-ja tagÓhom is-sezzjoni tal-versi, jiÍifieri, Kolossin 1:15-17, u jÓallu barra l-kelma “oÓra” li huma stess jafu li hija miÚjuda. Din tkun esperjenza interessanti gÓalihom.

4. íwanni 8:58 – Il-Bibbja tax-Xhieda ta’ Jehovah tgÓid hekk: “…Qabel ma Abraham Íie fl-eÚisten-za, Jiena kont.”

A. Huma ittraduÐew it-temp preÚent ego eimi, fil-Grieg, gÓat-temp perfett, Jiena kont. GÓalkemm dan jista’ jsir b’mod rari fit-Testment il-ídid, hawn mhijiex korretta

290

GÓaliex íesù kien qiegÓed jikkwota l-vers tat-Testment il-Qadim ta’ EÚodu 3:14 fejn Alla kien qiegÓed jgÓid lil Mosè min kien Hu: “U Alla qal lil Mosè: JIEN LI JIEN: Hekk gÓandek tgÓid lil ulied IÚrael: “JIEN bagÓatni gÓandkom” íesù bi skop kien qie-gÓed juÚa t-titlu Divin: JIEN HU.

B. Sfortunatament, iÚda, ix-Xhieda ta’ Jehovah mhux se jaqbel miegÓek. GÓalhekk, sta-qsieh jekk íesù kienx qiegÓed jgÓid li Hu “kien” qabel Abraham, imbagÓad gÓaliex dan jgÓid fil-vers ta’ wara li l-Lhud qabdu l-Íebel biex joqtlu lil íesù?

C. Ma’ dan ukoll, madwar 250 sena l-Lhud ittraduÐew l-Iskrittura Lhudija gÓall-Grieg. Dan huwa msejjaÓ is-Settanta (Septuagint), magÓruf ukoll bÓala LXX. Fis-Settanta EÚodu 3:14 huwa tradott fil-Grieg fit-temp preÚent, jiÍifieri, JIEN HU… It-traduzzjoni korretta hija, mela, “Qabel ma kien Abra-ham, JIEN HU.”

D. Jekk il-vers verament gÓandu jkun tradott bÓala “Jiena kont” mela gÓaliex il-Lhud rie-du joqtlu lil íesù? It-tweÍiba sempliÐi hija: Huma kienu jafu li Hu kien qiegÓed jistqarr li Hu kien Alla, ara l-eÚempju li jmiss.

5. íwanni 10:30-33 – Din hija sezzjoni ta’ versi fejn il-FariÚej jgÓidu li íesù kien qiegÓed jagÓ-mel Lilu Nnifsu Alla (v. 33).

291

A. “Jiena u l-Missier ÓaÍa waÓda aÓna.” GÓal darb’oÓra l-Lhud Íabru l-Íebel biex iÓaÍÍ-ruh, imma íesù qalilhom, “Urejtkom Óafna mirakli kbar minn Missieri. GÓal liema minn dawn tÓaÍÍruni?” “Ma nÓaÍÍrukx gÓal xi wieÓed minn dawn,” wieÍbu l-Lhud, “imma gÓad-dagÓwa, gÓaliex int, bniedem sempliÐi, tistqarr li int Alla.”

B. Imma int tista’ tgÓid, “Ara, ukoll il-Lhud kienu jafu li Hu kien qiegÓed jistqarr li Hu Alla. Ix-Xhieda ta’ Jehovah (jekk hu jkun Óafif biÚÚejjed) jgÓid xi ÓaÍa bÓal, “íesù ma kienx Alla, il-Lhud Óasbu biss li íesù kien qiegÓed jistqarr li Hu Alla.” ImbagÓad int tista’ tgÓid, “O, qiegÓed nara. Mela Óalli nipprova nifhem dan sewwa. Int taqbel mal-FariÚej, íesù ma kienx Alla? Huwa dan korrett? Ix-Xhieda ta’ Jehovah ma jeÓdux gost li íesù jaqbel mal-FariÚej.

6. L-Iskritturi li Íejjin jissuÍÍerixxu bil-qawwa l-pluralità Íewwa d-Divinità. Dawn il-versi huma tradotti b’mod korrett fil-Bibbja tax-Xhieda ta’ Jehovah gÓalhekk int tista’ tÓeÍÍiÍhom biex jaq-rawhom minnha. (Fil-biÐÐa l-kbira ta’ dawn l-Iskritturi, il-VerÚjoni New World Translation, tax-Xhieda ta’ Jehovah minflok Mulej gÓandhom “Jehovah” fejn juri li kien Alla li Jista’ Kollox li kien qiegÓed jitkellem u mhux il-Missier waÓdu gÓaliex dejjem tkellem GÓalih Innifsu fil-plural).

292

A. íenesi 1:26, “U Alla qal, óalli nagÓmlu l-bniedem fuq xbihietna, u fuq suritna…”

B. íenesi 3:22 – “U l-Mulej Alla qal: Ara, il-bniedem sar bÓal wieÓed minna, jagÓraf il-Íid u d-deni…”

C. íenesi 11:5, 6, 7 – “U l-Mulej niÚel jara l-belt u t-torri, li wlied il-bnedmin kienu jibnu …U l-Mulej qal,…Ejja, Óa ninÚlu u hemm inÓawdulhom ilsienhom…” (enfasi tiegÓi fit-tliet Skritturi).

D. Isaija 6:8 – “U smajt ukoll leÓen Sidi, igÓid: Lil min nibhgÓat, u min se jmurilna.”

i. It-tweÍiba tinsab f’vers 3: “U wieÓed kien igÓajjat lil ieÓor, u jgÓid: Qaddis, Qaddis, Qaddis, hu l-Mulej ta’ l-eÚe-rÐti!…” (ara wkoll Rivelazzjoni 4:8).

ii. Huma jgÓidu (gÓalkemm huma jafu li dan mhux minnu) li l-anÍli huma dawk li gÓenu lil Alla jagÓmel lill-bniedem. IÚda, ma hemm ebda xhieda Skrittural gÓal dak. Alla Hu l-uniku óallieq.

iii. Int tista’ wkoll tmur gÓal Kolossin 1: 15-17 fejn dawn il-versi jgÓidu bl-aktar mod Ðar li íesù Hu l-Óallieq tal-ÓwejjeÍ kollha—inkluÚ il-bniedem.

iv. Tajjeb ukoll li tispjega xi tfisser il-Kel-ma Griega “il-ÓwejjeÍ kollha” pas. Din il-kelma tfisser li dak kollu li kien hemm maÓluq kien maÓluq minn Kristu.

293

U jekk Kristu Hu maÓluq, allura din il-kelma “pas” turi li Hu kellu joÓloq Lilu Nnifsu gÓaliex kull ÓaÍa maÓluqa hija nkluÚa fiha! Assurdità! (Ara paÍni 115-119.)

E. íenesi 19:24, “ImbagÓad il-MULEJ bagÓat fuq Sodoma u Gomorra xita ta’ kubrit u nar minn gÓand il-MULEJ mis-sema.”

i. QiegÓed dan jgÓid li hemm tnejn Mulej-jiet? (Fit-traduzzjoni tax-Xhieda ta’ Je-hovah flok Mulej hemm Jehovah li xor-ta ma jfissirx li hemm tnejn Jehovah!).

F. GÓamos 4:10-11 – “Jiena bgÓatt fostkom mard bÓal ta’ l-Egittu; qtilt bis-sejf iÚ-ÚgÓa-ÚagÓ tagÓkom, u Óattilkom IÚ-Úwiemel tagÓ-kom; u tellajt l-intiena tal-kampijiet tagÓ-kom fi mnifsejkom; iÚda ma rÍajtux lejja, jgÓid il-MULEJ. Jiena qlibtkom ta’ taÓt fuq kif Alla qaleb lil Sodoma u Gomorra,…’”

i. JHWH huwa dak li qiegÓed jitkellem u Hu jgÓid, “Jien qlibtkom kif Alla qaleb lil Sodoma u Gomorra…” Interessanti Óafna.

ii. Min Hu l-Jien u min Hu ’l Alla hawn? Ðertament li mhumiex ÚewÍ Allat!

iii. Ta’ min jinnota hawn li fil-verÚjoni New World Translation, minÓabba din id-diffikultà li huma sabu lilhom infus-hom fiha, it-tradutturi poÍÍew f’versi 10 u 11, “I”, “Jehovah”, u “God’s”. Nistaq-

294

si jien, “Huma dawn tlieta differenti jew l-istess WieÓed li qiegÓed jitkellem?” Ta’ min jinnota wkoll hawn fin-nota dwar il-kelma “Alla” f’vers 11. Nikk-wota: 11 “God’s” Heb., ’Elo-him’; Gr., The-os; Lat., De’us. (p. 1131.) AÓna nafu li “Elo-him” huwa fil-plural (íene-si 1:1, 26). Mhuwiex dan prova biÚÚej-jed, mogÓtija minnhom stess, dwar it-tliet Persuni tad-divinità?

í. Isaija 44:6 – “Hekk jgÓid il-MULEJ, is-sul-tan ta’ IÚrael u l-Feddej, il-MULEJ ta’ l-eÚ-erÐti: Jien l-ewwel u l-aÓÓar; u m’hemmx Alla ieÓor gÓajri.” Ara wkoll 48:1.

G. Isaija 44:8b – “…Hemm xi Alla ieÓor gÓajri, jew xi blata oÓra Óliefi? Jekk hemm, ma nafx.”

• Jew íesù Kristu Hu Alla jew mhuwiex!

Gó. 1 Korintin 10:4 – “…gÓax kienu jixorbu minn dik il-BLATA spiritwali li kienet tim-xi warajhom: U DIK IL-BLATA KIENET KRISTU.”

i. “Hemm xi … BLATA OóRA Óliefi? (Isaija 10:4b). Jekk hemm ma nafx.”

ii. Possibbli Alla ma jafx dwar li Kristu HU BLATA? Hekk qegÓdin jagÓmlu lil Alla tax-Xhieda ta’ Jehovah, li ma jafx!!

iii. QiegÓed tara kif lil Alla gÓamluh gid-dieb il-bnedmin? (Ara Rumani 1:25.)

295

H. Jekk int tkun qiegÓed taqra dawn il-versi lil wieÓed minn tax-xhieda ta’ Jehovah hu jis-ta’ jgÓid xi ÓaÍa bÓal din: “QiegÓed int tip-prova Óalli turini t-Trinità minn dawn il-ver-si?” ImbagÓad inti tista’ twieÍeb: “Intom ÓriÍtu ’l barra t-Trinità minn dawn il-versi?

ó. Dawn il-versi u oÓrajn juru bl-aktar mod Ðar il-pluralità tad-Divinità.

7. Kemm hemm l-ewwel u l-aÓÓar? Fil-Bibbja Alla huwa msejjaÓ l-ewwel u l-aÓÓar u hekk ukoll íesù. Billi Alla jgÓid li gÓajru mhemmx Alla ieÓor u íesù u Alla t-tnejn huma ndirizzati bl-istess titlu, allura dan joÓloq problema gÓax-Xhieda ta’ JeÓovah.

A. Isaija 44:6 – “Hekk jgÓid il-MULEJ, is-Sultan ta’ IÚrael, u l-Feddej tiegÓu, il-MULEJ li Jista’ Kollox: Jien l-ewwel u jien l-aÓÓar; u mhemmx Alla ieÓor gÓajri.”

B. Rivelazzjoni 1:8 – “Jien hu l-Alfa u l-Omega, il-bidu u t-tmiem,” jgÓid il-Mulej Alla, “li hu, u li kien, u li Íej, Dak li Jista’ Kollox.”

C. Rivelazzjoni 1:17-18 – “U meta rajtu, waqajt f’riÍlejh bÓal mejjet. U qiegÓed idu l-leminija fuqi, hu u jgÓidli: “La tibÚax; jiena l-ewwel u l-aÓÓar: Jiena hu l-Óaj, kont mejjet; u, ara, jien Óaj gÓal dejjem ta’ dej-jem! U gÓandi l-imfietaÓ tal-mewt u tal-post il-mejtin.”

296

i. Ovvjament, Rivelazzjoni 1:17-18 jistgÓu biss jirreferu gÓal íesù gÓaliex Hu kien li miet u issa Óaj!

D. Rivelazzjoni 22:12-13 – “Ara, sa niÍi dalwaqt; u Ólasi hu miegÓi, biex inÓallas lil kull bniedem skond gÓemilu. Jien l-Alfa u l-Omega, il-bidu u t-tmiem, l-ewwel u l-aÓÓar.” i. Hawn, it-tnejn l-“Alfa u l-Omega” u l-

“Ewwel u l-AÓÓar” jintqalu li huma wieÓed u l-istess.

ii. Ukoll, f’dan il-punt mur gÓal Titu 2:13 fejn jintqal li íesù huwa Dak li Íej, gÓalhekk, íesù u JHWH huma l-istess

E. Isaija 40:3 – “LeÓen ta’ wieÓed iniedi fid-deÚert: Hejju triq il-Mulej, wittu fid-deÚert triq lil JHWH.”

i. íwanni 1:23 – íwanni l-Battista jist-qarr: “AgÓmlu dritta t-triq tal-MULEJ bÓal ma qal Isaija l-profeta.”

ii. Hawn hu muri Ðar Óafna li íesù Kristu u JHWH HUMA L-ISTESS WIEóED.

Mhux ta’ b’xejn li l-Bibbja hija mimlija bi twissijiet kontra l-profeti u l-gÓalliema foloz. (Ara: Mattew 24: 24; Mark 13:22; Atti 20:28-31; 2 Korintin 11: 13-15; Galatin 1:6-9; Kolossin 2:18-19; Efesin 5:6; 2 Tessa-lonikin 2:8-12; 1 Timotju 4:1-3; 2 Timtoju 3: 13; Titu 3:13; 2 íwanni 8, 9; Rivelazzjoni 13:11-14; 16:12-16; 19:19-20).

297

MIN HU ALLA? ALLA HU SPIRTU HEMM BISS IúDA

ALLA WIEóED

íwanni 4:23, 24 Dewt. 6:4-9 Atti 7:48, 49 Mark 12:28-34 Atti 17:24-28 Malakija 2:10 Salm 139:11, 12 Isaija 44:6-8 1 Slaten 8:27 Isaija 45:2-6, 23 íeremija 23:21-27. Isaija 46:8, 9

1 Korintin 8:4-6 Efesin 4:5, 6 1 Timotju 2:5 íakbu 2:19 Rivelazzjoni 4:2, 3 Malakija 1:6.

HU BNIEDEM HU ALLA

íwanni 1:1, 14 Filippin 2:5-11

Lhud 1:3-8

Mattew 1:23 Isaija 7:14 1 Timotju 3:16 Isaija 9:6 2 Korintin 5:19 Malakija 2:10 íwanni 12:44, 45 íenesi 1:1 íwanni 14:6-10 úakkarija 14:9 íwanni 10:30-33 Isaija 43:10 íwanni 8:21, 24-28 EÚodu 3:13-15 íwanni 1:10

298

ALLA WIEóED

ALLA L-óALLIEQ íESÙ L-óALLIEQ

óALLIEQ WIEóED

íenesi 1:1 íwanni 1:10 íenesi 2:7 1 Korintin 8:6 íob 33:4 Efesin 3:9 Salm 33:6 Kolossin 1:12-17 Salm 104:30 Lhud 1:8-12 Isaija 40:28 Riv. 4:8-11 Isaija 44:24 Riv. 10:6 Isaija 45:11-18 Riv. 14:6-7 Malakija 2:10 Riv. 21:5-7

Riv. 22:3; 7:17

ALLA L-FEDDEJ íESÙ L-FEDDEJ U SALVATUR U SALVATUR

SALVATUR WIEóED

Salm 78:34, 35 íuda 25; Isaija 47:4 1 Pietru 1:10-11 Isaija 44:6 Titu 2:10-13 Isaija 45:21 Titu 1:1-4 1 Samwel 49:26 1 Timotju 4:10 Salm 106:21 1 Timotju 1:1-3 Luqa 1:46-47 Filippin 3:20

Atti 12:23 íwanni 4:40-42 Luqa 2:10-11 Luqa 24:21-29 Galatin 3:13

299

Atti 5:20-28 1 Pietru 2:21-24 1 íwanni 4:14

ALLA R-RAGóAJ íESÙ R-RAGóAJ

RAGóAJ WIEóED

Salm 23 íuda 25 Isaija 40:10, 11 1 Pietru 1:10, 11 Salm 100 Titu 2:10-11

Titu 1:1-4 1 Timotju 4:10 1 Timotju 1:1-3 Filippin 3:20 Atti 12:23; 20:28 íwanni 4:40-42 Luqa 2:10-11 Luqa 24:21-29 Galatin 3:13 1 Pietru 2:21-24 1 íwanni 4:14

ALLA S-SULTAN íESÙ S-SULTAN

SULTAN WIEóED

Salm 47 Mattew 2:1-6 Salm 44:4 Luqa 19:32-38 Salm 74:12 Luqa 23:3 Isaija 43:10-15 íwanni 18:37 Isaija 44:68 íwanni 19:21 íeremija 10:10 1 Timotju 6:13-16 úakkarija 14:9 Riv. 15:1-4; 19:16

300

ALLA L-JIEN U íESÙ L-JIEN U L-JIEN HU L-JIEN HU

WIEóED JIEN U WIEóED JIEN HU

EÚodu 3:13, 14 íwanni 18:5-8 ‘JIEN HU’ ‘JIEN HU’ Isaija 43:10-11, 25 Riv. 1:17-18 íenesi 17:1 íwanni 8:24-28

íwanni 8:58

ALLA L-EWWEL U íESÙ L-EWWEL U L-AóóAR L-AóóAR

WIEóED L-EWWEL U L-AóóAR

Isaija 44:6, 8 Riv. 1:17 Isaija 43:10-11 Riv. 22:13 Isaija 41:4

ALLA L-BLATA íESÙ L-BLATA

BLATA WAóDA

Isaija 17:10-11 Mattew 16:17-19 Salm 89:26 Isaija 28:16 Salm 78:34-35 Atti 4:11-12 Salm 31:3; 18:2 1 Korintin 10:4 2 Samwel 22:32 Numri 20:1-11 2 Samwel 22:13 Efesin 2:20:22 Dewt. 32:1-4 1 Pietru 2:6-8 Isaija 44:8b

301

ALLA íEJ íESÙ íEJ íEJ WIEóED

Salm 50:1-6 1 Tess. 3:11-13 Riv. 19:11, 16 Mattew 25:31-46 1 Tess. 4:13-18 Titu 2:11-13 úakkarija 14:4, 5

KONKLUúJONI

Minn dan kollu li rajna s’issa Úgur li wieÓed irid ikun tassew fil-agÓma biex ma jaÐÐettax it-tagÓlim tat-Tliet Persuni f’Alla WieÓed bÓala li huwa Skrittu-rali. It-tabella ta’ taÓt turi l-unika ÚewÍ alternattivi li aÓna gÓandna dwar Sidna íesù Kristu:

íESÙ KRISTU STQARR LI HU ALLA HAWN HUMA L-UNIKA ALTERNATTIVI:

Jew: • It-talbiet TiegÓu kienu FOLOZ.

a. HU KIEN JAF li l-Istqarrijiet TiegÓu kienu FOLOZ.

2. Hu kien GIDDIEB U IPOKRITA. b. HU MA KIENX JAF li l-istqarrijiet TiegÓu

kienu FOLOZ. i. HU kien IMQARRAQ. ii. Hu kien MIíNUN.

Jew: • It-talbiet TiegÓu kienu TASSEW. a. HU MULEJ U ALLA LI JISTA’ KOLLOX.

ii. Inti tista’ TAððTTA. iii. Inti tista’ MA TAððETTAX.

302

b. Jekk int MA TAððETTAX, allura gÓalik il-Mulej tagÓna íesù Kristu kien GIDDIEB U IPOKRITA.

c. Jekk int TAððETTA, allura gÓalik il-Mulej tagÓna íesù Kristu kien TASSEW dak li HU stqarr li kien, jiÍifieri, Alla li Jista’ Kollox.

Ma hemm ebda konkluÚjoni oÓra li int tista’ tasal gÓa-liha. Jew waÓda jew l-oÓra! Tinsiex, hemm Alla WieÓed biss! Ma jistax ikun hemm tnejn gjekk hemm tnejn, allura wieÓed minnhom gÓandu jkun alla falz u jekk aÓna naÐÐettawh inkunu qegÓdin immorru kontra l-kmand ta’ Alla! GÓalhekk tÓalliex li tkun ingannat minn tagÓlim falz tal-bnedmin! (Efesin 5:6; Kolossin 2:8).

303

HU íESÙ JAHWEH?

Kif aÓna rajna u tajna prova aktar qabel f’dan l-istudju tagÓna dwar id-Divinità tal-Mulej tagÓna íesù Kristu, Óalli nkomplu naraw x’tgÓid il-Kelma ta’ Alla dwar il-vera natura u uffiÐÐju ta’ íesù Kristu. Xi wÓud ma jifhmux li l-Mulej tat-Testment il-Qadim—Yahweh fl-Ebrajk—huwa “l-Kelma” tat-Testment il-ídid, li kien magÓmul Íisem. (íwanni 1:1, 14; Filip-pin 2:5-8).

BÓala parti mix-xhieda, qabbel Isaija 8:13-14 ma’ l-1 Pietru 2:7-8.

Isaija qal,

“Il-Mulej ta’ l-eÚerÐti” (YHWH) jkun “Íebla ta’ tiÍrif u…blata ta’ tfixkil.”

Pietru qal, f’li jikkwota dan it-test f’riferenza gÓal Kristu, illi Hu (Kristu), huwa “Íebla ta’ tiÍrif, u blata ta’ tfixkil.” Íesù Hu gÓalhekk il-Mulej—l-Etern tat-Testment il-Qadim.

Issa qabbel Isaija 40:3 ma’ Mattew 3:3 u Mark 1:3. íwanni pprepara t-triq qabel Yahweh (Isaija 40:3), li kien Kristu (Mark 1:14-15; ara wkoll íwanni 1:3).

Imma hemm biss íebla ta’ tiÍrif WaÓda, u blata ta’ tfixkil waÓda u mhux tnejn!

F’Rivelazzjoni 1:17, aÓna naqraw,

“U meta rajtu, waqajt f’riÍlejh bÓal mejjet. U qiegÓed idu l-leminija fuqi, hu u jgÓidli: La tibÚax; jiena l-ewwel u l-aÓÓar.”

Ukoll Rivelazzjoni 22:13,

304

“Jien l-Alfa u l-Omega, il-bidu u t-tmiem, l-ewwel u l-aÓÓar.”

Studja wkoll Rivelazzjoni 22:16 gÓall-prova li kien íesù qiegÓed jitkellem. Íesù Kristu jsejjaÓ Lilu Nnif-su l-Alfa u l-Omega, il-bidu u t-tmiem. Issa qabbel Isaija 44:6:

“Hekk igÓid il-Mulej, is-Sultan ta’ IÚrael, u l-feddej tiegÓu, il-Mulej ta’ l-eÚerÐti: ‘Jien l-ewwel, u jien l-aÓÓar; u m’hemmx alla ieÓor gÓajri.’”

Issa mur gÓal Isaija 48:11-12,

“MinÓabba fija, imÓabba fija nagÓmel dan: gÓax kif jista’ ismi jkun imkas-bar? Il-glorja tiegÓi ma nagÓtihiex lil Óadd ieÓor. IsmagÓni, o íakobb, u int, IÚrael, li jien sejjaÓt: ‘Jien hu; jiena hu l-ewwel; u jiena wkoll l-aÓÓar’”

Versi 17-18 juru li kien Yahweh qiegÓed jitkellem. U wkoll f’Isaija 41:4,

“Min Óadem u gÓamel dan, u sejjaÓ il-Íenerazzjonijiet gÓall-Óajja mill-bidu? Jien, il-Mulej, l-ewwel u ma’ ta’ l-aÓÓar. Jien hu.”

Dawn l-Iskritturi kollha juru li Yahweh huwa l-Ew-wel u l-AÓÓar. Kristu huwa l-Yahweh tat-Testment il-Qadim.

Imma jista’ jkun hemm biss WieÓed l-ewwel u l-aÓÓar, l-Alfa u l-Omega, il-Bidu u t-Tmiem u mhux tnejn!

305

Fl-1 Korintin 10:4, il-“Blata” tat-Testment il-Qad-im hija msejÓa Kristu.

“U xorbu kollha l-istess xorb spiritwa-li: gÓax kienu jixorbu minn dik il-blata spiritwali li kieket timxi warajhom; u dik il-blata kienet Kristu.”

It-Tieni Samwel 22:2-3 jgÓid,

“Il-Mulej [Yahweh] hu l-blata tiegÓi, u l-fortizza tiegÓi, u l-Óellies tiegÓi. Alla tiegÓi il-blata tiegÓi; fih nistkenn: hu t-tarka tiegÓi, u l-qarn tas-salvazz-joni tiegÓi, it-torri tiegÓi, u l-kenn tie-gÓi, is-salvatur tiegÓi; eÓlisni int mill-vjolenza’” (Ara wkoll vers 32).

F’Salm 18:1-2, din l-istess “Blata” hija Yahweh. Meta Mosè kien qiegÓed ikellem lil Yahweh, u sta-qsih ismu (EÚodu 3:4-5, 13), Hu wieÍeb li Ismu kien “JIEN” (vers 14) u Yahweh—il-WieÓed Etern (vers 15). Ara wkoll EÚodu 6:2-3. Fi íwanni 18:5-8, hekk kif íesù identifika Lilu Nnifsu bÓala “Jien hu” lill-marmalja mmexxija minn íuda (l-“hu” fil-korsiv hija miÚjuda mingÓajr ispirazzjoni, u ma kinetx fl-oriÍi-nal), huma marru lura u waqgÓu ma’ l-art. Ukoll fi íwanni 8:56-58, íesù sejjaÓ Lilu Nnifsu: “Jien hu.” GÓax aÓna naqraw,

“Tassew, tassew, ngÓidilkom: Qabel ma kien Abraham, Jien hu” (vers 58).

Imma hemm biss “Blata” waÓda u “Jien Hu” wieÓed u mhux tnejn!

306

L-isfortuna l-kbira fost dawk li jgÓallmu li l-Mulej íesù Kristu mhuwiex Alla li Jista’ Kollox hija li huma ma jÓallux l-Iskrittura tinterpreta lilha nfisha imma jagÓtu l-interpretazzjoni tagÓhom u s-segwaÐi tagÓhom jaÐÐettaw dik l-interpretazzjoni minflok l-interpretazzjoni tal-Kelma ta’ Alla!

Il-persuna tad-Divinità (Godhead) li hija l-Feddej tagÓna hija íesù Kristu. íwanni 4:42 jgÓid dan gÓali-na:

“U qalu lill-mara: Issa nemmnu, mhux minÓabba kliemek: gÓax aÓna nfusna smajnieh, u nafu li dan hu tassew il-Kristu, is-Salvatur tad-dinja.’”

“GÓax IÐ-Ðittadinanza tagÓna hi fis-se-ma, minn hemm ukoll aÓna nistennew is-Salvatur, lil Sidna íesù Kristu” (Filippin 3:20).

Aqra wkoll Titu 2:10-14; Luqa 1:68-69. Li íesù, is-Salvatur, huwa Yahweh; ara Isaija 49:7

u 60:16, fejn Hu—Jahweh—huwa wkoll “il-Qawwi ta’ íakobb.” (li tkun TA’ íakobb ifisser iben, jew dixxendent ta’ íakobb)—il-Qawwi ta’ l-ulied kollha ta’ íakobb. Ukoll, f’Isaija 48:17, Yahweh huwa msejjaÓ il-Feddej, u l-Qaddis ta’ IÚrael—Il-WieÓed ta’ IÚrael li huwa Qaddis! L-istess huwa muri f’Isaija 43:14,

“Hekk igÓid il-Mulej, il-óellies tagÓ-kom, il-Qaddis ta’ IÚrael….”

307

Innota wkoll il-vers ta’ wara (15), Yahweh huwa l-WieÓed Qaddis ta’ IÚrael, il-óallieq ta’ IÚrael, is-sultan ta’ IÚrael.” Issa innota f’Atti 3:14-15 li Kristu li kien miÐÓud kien l-istess “WieÓed Qaddis”—Yah-weh!

“IÚda intom ÐÓadtu ’l Qaddis u l-íust …l-Awtur tal-Óajja….”

Ara wkoll Atti 2:27 u Mark 1:24. Issa, aÓna naqraw f’Rivelazzjoni 14:4,

“…GÓax int waÓdek Qaddis….”

Il-mistoqsija hawn tiÍi weÓidha: Jekk “int waÓdek Qaddis” kif Sidna íesù Kristu huwa wkoll imsejjaÓ “Qaddis”? Qaddis hemm WieÓed biss. Imma aÓna gÓandna nÓallu l-Kelma ta’ Alla tagÓtina t-tweÍiba u mhux lill-bnedmin.

AÓna naqraw f’Isaija 6:3,

“U wieÓed kien igÓajjat lil ieÓor, u jgÓid: Qaddis, Qaddis, Qaddis, hu l-Mulej ta’ l-eÚerÐti! L-art kollha mim-lija bil-glorja tiegÓu.”

Ukoll f’Rivelazzjoni 4:8 naqraw,

“U l-erba’ kreaturi Óajjin kellhom kull wieÓed minnhom sitt ÍwienaÓ madwa-ru; u kienu mimlijin gÓajnejn minn Íe-wwa: u ma kinux jistrieÓu nhar u lejl, igÓidu: Qaddis, Qaddis, Qaddis, hu l-Mulej Alla li Jista’ Kollox, li kien, li hu, u li jiÍi.”

308

“Int waÓdek Qaddis” jgÓidilna Rivelazzjoni 14:4. Mela gÓaliex f’Isaija 6:3 u f’Rivelazzjoni 4:8 insibu dan it-titlu mogÓti tliet darbiet? Jekk wieÓed iÓalli l-Kelma ta’ Alla twieÍbu dan gÓandu t-tweÍiba Ðara li tinsab f’Mattew 28:19,

“Morru mela, u agÓmlu dixxipli mill-Ínus kollha, u gÓammduhom fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-Santu.” (l-enfasi dejjem tiegÓi.)

Hawn il-kelma “fl-isem” hija fis-singular u mhux fil-plural. GÓalhekk huma Tlieta msemmija, jiÍifieri, il-Missier l-Iben u l-Ispirtu s-Santu, it-Tlieta gÓandhom l-istess isem, gÓandhom isem wieÓed, QADDIS. Il-Missier Hu Qaddis (íwanni 17:11.). L-Iben Hu Qad-dis (Mark 1:24). L-Ispirtu Hu Qaddis (Isaija 63:10,11; Luqa 11:13; Efesin 1:13; 4:30). Imma nkomplu naq-raw f’Luqa 1:49,

“GÓax is-SetgÓani gÓamel miegÓi ÓwejjeÍ kbar u Qaddis hu ismu.”

Ukoll naqraw dwar dan f’Isaija 111:9,

“BagÓat il-fidwa lill-poplu tiegÓu: wet-taq gÓal dejjem ir-rabta tiegÓu. Qaddis u tal-biÚa’ hu ismu!”

“Qaddis hu ismu.” U Mattew jgÓidilna biex ngÓam-mdu “Fl-isem” (singulari, u mhux fl-ismijiet) ta’ l-Missier [Qaddis) u ta’ l-Iben [Qaddis] u ta’ l-Ispirtu s-Santu [Qaddis]. Imma l-Kelma ta’ Alla tgÓidilna f’Rivelazzjoni 14:4,

“…GÓax int waÓdek Qaddis….”

309

Jekk jiena nipprova nagÓti xi interpretazzjoni nibÚa’ li nnaqqas mill-kobor tat-tifsira tad-Divinità!

Imma hemm biss Qaddis WieÓed!

Issa, min kien ir-ragÓaj ta’ David li naqraw dwaru f’Salm 23:1?

Fi íwanni 10:11, íesù qal li Hu kien ir-RagÓaj it-tajjeb. IftaÓ il-Bibbja tiegÓek ukoll gÓal-Lhud 13:20:

“Issa Alla tas-sliem, li raÍÍa’ minn bejn l-imwiet ’il Sidna íesù, dak ir-ragÓaj il-kbir tan-ngÓaÍ, bid-demm tar-rabta ta’ dejjem.”

Qabbel dan it-test ma’ l-1 Pietru 2:25, li jgÓid,

“GÓax kontu bÓal ngÓaÍ mitlufa; imma issa rÍajtu lejn ir-RagÓaj u l-Góassies ta’ ruÓkom.”

AÓna naqraw ukoll:

“IrgÓaw il-merÓla ta’ Alla li hemm fostkom, u Óudu Ósiebha, mhux imÍe-gÓlin, imma minn rajkom; mhux gÓall-qliegÓ moqÚieÚ, imma b’qalb imÓeÍÍa; Mhux qiskom is-sidien tal-wirt ta’ Alla, imma billi ssiru eÚempju tal-mer-Óla. U meta jidher ir-RagÓaj il-kbir, tieÓdu l-kuruna tal-glorja li ma tid-bielx.” (1 Pietru 5:2-4).

Imma hemm biss RagÓaj Wiehed u mhux tnejn!

Huwa íesù Kristu li gÓandu jerÍa’ jiÍi bÓala Sul-tan tas-slaten. F’Rivelazzjoni 19:13 íwanni kiteb,

310

“U kien liebes mantar imgÓaddas fid-demm: u ismu kien il-Kelma ta’ Alla.”

“Minn fommu kien ÓiereÍ sejf misnun, biex jidrob bih il-Ínus: u hu jirgÓahom b’xettru tal-Óadid: u jgÓaffeÍ fil-magÓ-asar ta’ l-inbid tal-qilla u l-gÓadab ta’ Alla li Jista’ Kollox” (vers 15).

U wkoll f’Rivelazzjoni 17:14, íwanni kiteb,

“Dawn jagÓmlu gwerra lill-óaruf, u l-óaruf [Kristu] jirbaÓhom: gÓax hu sid tas-sidien, u Sultan tas-slaten, u dawk li huma miegÓu huma msejÓin, u maÓ-turin, u fidili.”

Ir-RagÓaj il-Kbir li gÓandu jiÍi biex jaÓkem bÓala Sultan fuq is-slaten kollha hu Yahweh. “U intom, merÓla tiegÓi, merÓla tal-mergÓa tiegÓi, intom irÍiel, u jiena Alla tagÓkom, igÓid Sidi l-Mulej”—Yahweh jew Kristu, ir-RagÓaj li l-merÓla tiegÓu hija IÚrael! (Ara EÚekjel 34:30-31).

“GÓax hekk jgÓid Sidi l-Mulej: Ara, jien, iva jien, nitlob il-merÓla tiegÓi, u nfittixhom…Hekk ikunu jafu li jiena, il-Mulej, Alla tagÓhom, magÓhom, u li huma, id-dar ta’ IÚrael, huma l-poplu tiegÓi, igÓid Sidi l-Mulej. U intom, merÓla tiegÓi, merÓla tal-mergÓa tie-gÓi, intom irÍiel, u jiena Alla tagÓkom, igÓid Sidi l-Mulej.”

Issa innota Isaija 2:2-4 u Mikea 4:1-4,

311

“U jiÍri…illi l-muntanja [saltna] tad-dar tal-Mulej [Yahweh] tkun imwaqqfa fil-quÐÐata tal-muntanji [saltniet]”—taÓkem lid-dinja. U hu [Yahweh]—Kristu] jkun l-imÓallef fost il-Ínus, u jÐanfar Óafna popli,”

u mbagÓad huma jkollhom il-PAðI. Fi kwaÚi kull passaÍÍ tat-Testment il-Qadim (Salm

110:1 huwa eÐÐezzjoni), il-Mulej (Yahweh)—il-Wie-Óed Etern—huwa íesù Kristu. BiÐ-Ðar, íesù huwa l-Alla tat-Testment il-Qadim. Imma l-bnedmin Óolqu Alla huma billi bdew igÓallmu li l-Mulej íesù Kristu mhuwiex l-Alla li Jista’ kollox tat-Testment il-Qadim u sfortunatament huma Óafna niex sinÐiera li qegÓdin jinqabdu f’dak il-qerq! Mhux ta’b’xejn li l-Kelma ta’ Alla twissina:

“TÓallu ’l Óadd iqarraq bikom bi kliem fieragÓ; gÓax minÓabba dawn il-Ówej-jeÍ jiÍi l-gÓadab ta’ Alla fuq ulied id-diÚubbidjenza” (Efesin 5:6).

312

ID-DIVINITÀ “…fl-isem tal-Missier u ta’ l-Iben u ta’ l-Ispirtu s-

Santu.” Mattew 28:19

GÓalkemm, kif diÍa’ gÓedna aktar qabel, il-kelma “Trinità” mhix fil-Bibbja, il-konÐett ta’ tlieta f’wieÓ-ed, ’l Alla fi tlieta, qiegÓed hemm. It-terminu “Divi-nità” (dak li fl-IngliÚ huwa “Godhead”), jirreferi gÓat-tlieta f’wieÓed, jista’ jinsab f’Atti 17:29 u Kolossin 2:9. (Il-kliem “Bibbja” u “teoloÍija” mhumiex fil-Bibbja, imma huma aÐÐettati minn kulÓadd, ukoll minn dawk li ma jaÐÐettawx it-“Trinità”)

Atti 17:29,

“Ladarba mela aÓna nisel Alla, m’gÓa-ndniex naÓsbu li d-Divinità tixbah lid-deheb, jew lill-fidda, jew lill-ÓaÍar, imnaqqxa bis-sengÓa u bil-Ósieb tal-bniedem.”

Kolossin 2:9,

“GÓax fih tgÓammar il-milja kollha tad-Divinità fil-Íisem.”

Min hija d-Divinità msemmija f’dawn iÚ-ÚewÍ Skritturi? óalli naraw x’hemm miktub fl-Iskrittura Mqaddsa dwar id-Divinità, jiÍifieri, dwar it-Tliet Persuni tat-Trinità.

Id-dottrina tad-Divinità (Trinità), jekk wieÓed irid tassew li jkun jaf dwarha sewwa, tista’ tkun miÍbura fil-qosor fit-traduzzjoni Ebrajka letterali ta’ vers wieÓed mit-Testment il-Qadim:

313

Dewteronomju 6:4,

“Isma’, O IÚrael, Jahweh l-Allat tagÓna (plurali) huwa Jahweh unità.”

“Isma’ O IÚrael, Jahweh ’Elo-heh’nu (plurali) tagÓna huwa Jahweh wieÓed.”

Il-konÐett tad-Divinità (Trinità) huwa evidenti fl-Iskrittura, kif diÍa’ rajna sewwa aktar qabel, sa kmie-ni sa mill-ewwel kapitlu tal-ktieb ta’ íenesi. (Ara paÍni 105 sa 107.)

Il-kelma Ebrajka (tradotta “Alla” f’íenesi 1:1) att-walment tindika aktar minn personalità waÓda. L-istess forma plurali hija wÚata gÓal aktar minn 2,500 darba fit-Testment il-Qadim.

Fir-rakkont tal-Óolqien irreÍistrat fil-ktieb ta’ íen-esi Alla jitkellem fil-plural dwar il-Persuna TiegÓu stess. (Ara minn paÍna 204.)

Ukoll it-Testment il-Qadim jagÓmel riferenzi defin-ittivi kemm gÓal l-Iben u kemm gÓal l-Ispirtu s-Santu. Ara li Íej:

Proverbji 30:4 – “Min tala’ s-sema, u niÚel? … X’jismu ibnu? …”

Isaija 11:2 – “…l-Ispirtu ... l-Mulej … Fuqu.” Isaija 42:1 – “Qaddej TiegÓi … Jien … Fuqu.” Isaija 48:16 – “Il-Mulej Alla … l-Ispirtu tiegÓu …

fuqu.” Isaija 61:1 – “L-Ispirtu ta’ tal-Mulej Alla … Fuqi

... il-Mulej.” Isaija 63:9, 10 – “Hu … l-anÍlu tal-preÚenza Tie-

gÓu … l-Ispirtu Mqaddes TiegÓu.” EÚekjel 36:26, 27 – “TiegÓi … l-Ispirtu TiegÓi …”

314

EÚami mill-qrib ta’ l-Iskritturi li Íejjin mit-Testment il-ídid gÓandu jagÓmilha Ðara lil kull min irid li jkun jaf tassew il-verità dwar dan is-suÍÍett hekk importanti li d-dottrina tad-Divinità hija verità.

Mattew 1:20, 21 – “Il-Mulej (il-Missier) … l-Ispir-tu s-Santu … íesù.”

Mattew 3:16, 17 – “íesù … l-Ispirtu ta’ Alla … LeÓen mis-smewwiet (il-Missier).”

Mattew 12:18 – “… Jiena … l-Ispirtu … Fuqu.” Mattew 22:42, 43 – “Kristu … l-Ispirtu … l-Mulej

(il-Missier).” Mark 1:9-11 – “íesù … l-Ispirtu … LeÓen mis-

smewwiet (il-Missier).” Mark 12:35, 36 – “Kristu … l-Ispirtu … Il-Mulej

(il-Missier).” Luqa 1:35 – “L-Ispirtu s-Santu … tal-GÓoli … Bin

Alla.” Luqa 2:26, 27 – “L-Ispirtu s-Santu … Kristu … tal-

Mulej (Missier).” Luqa 3:21, 22 – “íesù … l-Ispirtu s-Santu …

LeÓen mis-smewwiet (il-Missier).” Luqa 10:21 – “íesù … l-Ispirtu … il-Missier” Luqa 12:9, 10 – “Alla … l-Iben … l-Ispirtu s-

Santu.” íwanni 3:5 – “íesù … l-Ispirtu … Alla.” íwanni 3:34 – “Alla … l-Ispirtu … l-Missier … l-

Iben.” íwanni 4:24, 25 – “Alla … Spirtu … Messija …

Kristu.”

315

íwanni 14:16, 17 – “l-Avukat (l-Ispirtu s-Santu) … il-Missier … f’Ismi.”

íwanni 15:26 – “L-Avukat … il-Missier … GÓalija (Kristu).”

íwanni 20:21, 22 – “íesù … il-Missier … l-Ispirtu s-Santu.”

Atti 2:32, 33 – “íesù … Alla … il-Missier … l-Ispirtu s-Santu.”

Atti 2:38, 39 – “íesù Kristu … l-Ispirtu s-Santu … Alla.”

Atti 4:30, 31 – “íesù … l-Ispirtu s-Santu … Alla.” Atti 5:31, 32 – “Alla … PrinÐep u Salvatur … l-

Ispirtu s-Santu.” Atti 7:55 – “l-Ispirtu s-Santu … íesù … Alla.” Atti 8:14-16 – “Alla … l-Ispirtu s-Santu … íesù.” Atti 10:38 – “Alla … íesù … l-Ispirtu s-Santu.” Atti 20:21-23 – “Alla … íesù … l-Ispirtu s-Santu” Rumani 1:1, 3, 4 – “Alla … Ibnu, íesù Kristu … l-

Ispirtu.” Rumani 5:5, 6 – “Alla … l-Ispirtu s-Santu …

Kristu.” Rumani 8:2, 3 – “l-Ispirtu … íesù … Alla … l-

Iben TiegÓu Nnifsu.” Rumani 8:8, 9 – “Alla … l-Ispirtu … l-Ispirtu ta’

Kristu.” Rumani 8:16, 17 – “l-Ispirtu … Alla … Kristu.” Rumani 14:17, 18 – “l-Ispirtu s-Santu … Kristu …

Alla.” Rumani 15:12, 13 – “GÓerq ta’ íessi (íesù) …

Alla … Spirtu s-Santu.”

316

Rumani 15:16 – “íesù … Alla … l-Ispirtu s-Santu.”

Rumani 15:30 – “Il-Mulej íesù Kristu … l-Ispirtu … Alla.”

1 Korintin 6:10, 11 – “Alla … il-Mulej íesù … l-Ispirtu.”

1 Korintin 12:4-6 – “Spirtu … Mulej … Alla.” 1 Korintin 7:39, 40 – “il-Mulej íesù … l-Ispirtu …

Alla” 1 Korintin 8:2 – “il-Mulej íesù … l-Ispirtu …

Alla” 2 Korintin 3:3, 4 – “l-Ispirtu … Kristu … Alla.” 2 Korintin 13:14 – “íesù … Alla … l-Ispirtu s-

Santu.” 2 Korintin 5:5, 6 – “Alla … l-Ispirtu … il-Mulej

(íesù).” Galatin 4:6, 7 – “Alla … l-Ispirtu … Iben …

Missier … Alla … Kristu” Efesin 2:18 – “permezz TiegÓu (íesù) … Spirtu …

il-Missier.” Efesin 2:21, 22 – “il-Mulej … Alla …l-Ispirtu.” Efesin 3:14, 16 – “il-Missier … íesù Kristu … l-

Ispirtu TiegÓu.” Efesin 4:4-6 – “Spirtu … Mulej (íesù) … Alla u

Missier.” Efesin 5:18-20 – “Spirtu … Mulej (íesù) … Alla

… Missier.) Kolossin 1:6-8 – “Alla … Kristu … Spirtu.” 1 Tessalonikin 4:6-8 – “Mulej (íesù) … Alla …

Spirtu s-Santu.”

317

1 Tessalonikin 5:18, 19 – “Alla … Missier … Kristu … íesù … Spirtu.”

2 Tessalonikin 2:13, 14 – “Alla … Mulej … Alla … Spirtu … Mulej íesù Kristu.”

Titu 3 :4-6 – “Alla … Spirtu s-Santu … íesù Kristu.”

Lhud 2:3, 4 – “Mulej (íesù … Alla … Spirtu s-Santu.”

Lhud 3:4, 6, 7 – “Alla … Kristu … Spirtu s-Santu.” Lhud 6:4-6 – “Spirtu s-Santu … Alla … Iben.” Lhud 9:14 – “Kristu … Spirtu … Alla.” Lhud 10:29-31 – “Iben ta’ Alla … Spirtu … Mulej

… Alla.” 1 Pietru 1:2 – “Alla l-Missier … Spirtu … íesù

Kristu.” 1 Pietru 3:18 – “Kristu … Alla … Spirtu.” 1 Pietru 4:14 – “Kristu … Spirtu … Alla.” 2 Pietru 1”21 – “Alla … Spirtu s-Santu … Mulej

(íesù).” 2 Pietru 2:1 – “Alla … Spirtu s-Santu … Mulej

(íesù).” 1 íwanni 4:2 – “Spirtu … íesù .. Alla.” 1 íwanni 4 :13, 14 – “Spirtu … Missier … Iben …

Salvatur.” íuda 20, 21 – “l-Ispirtu s-Santu … Alla … Mulej

… íesù Kristu.” Rivelazzjoni 1:9, 10 – “íesù Kristu … Alla …

íesù Kristu … Spirtu.” Rivelazzjoni 3:5-7 – “Missier … Spirtu … Hu li

gÓandu l-muftieÓ ta’ David (íesù).”

318

Rivelazzjoni 14:12, 13 – “Alla … íesù … Mulej … Spirtu.”

Rivelazzjoni 21:9, 10 – “óaruf … Spirtu … Alla.” Rivelazzjoni 22:16-18 – “in-nisel ta’ David (íesù)

… Spirtu … Alla.”

Jekk ma tridx issejÓilhom “Trinità” ma jkun Íara xejn, imma xorta waÓda jibqgÓu TLIETA! Ukoll gÓa-lkemm hemm tliet Persuni individwali fid-Divinità (Godhead), xorta gÓad hemm ALLA WIEóED! It-TLIETA huma murija flimkien matul il-Bibbja koll-ha! U dan l-Ispirtu s-Santu gÓamlu sabiex aÓna ma jkollna ebda diffikultà dwar dan! Jista’ jkun hemm prova aktar Ðara dwar it-Tliet Persuni tat-Trinità Mqa-ddsa aktar minn hekk?

V. L-Ispirtu s-Santu huwa personalità distinta apparti mill-Iben: Mattew 12:31, 32 (Luqa 12:10). íwanni 14:16, 17,26 íwanni 16:7, 13, 14.

VI. L-Iben huwa personalità distinta apparti mill-Missier: Mattew 10:32; 11:25-27 Mark 13:32 Luqa 17:5 íwanni 5:19, 20, 30; 6:37-39; 14:12, 28, 31; 16:5, 16; 20:17 Efesin 1:17, 20 1 Korintin 3:23; 11:3 Kolossin 3:1 Lhud 1:1-3

319

VII. Il-Missier huwa personalità distinta apparti mill-Ispirtu: Mattew 3:16, 17 Isaija 48:16

VIII. Madankollu “il-Mulej l-Alla (plurali, Eb-rajk), huwa Mulej wieÓed.” Dewteronomju 6:4; íenesi 1:26, 27; 3:22; 11:7.

320

L-ATTRIBUTI TA’ ALLA KIF EVIDENTI F’KULL PERSUNA

TAD-DIVINITÀ

OMNIPOTENTI (Li Jista’ Kollox)

Il-Missier: íenesi 18:14; Isaija 43:13; íeremija 32: 17, 27; Mattew 19:26.

L-Iben: Danjel 7:13, 14; Mattew 28:18; 1 Pietru 3: 22; íwanni 3:31, 35; 17:2.

L-Ispirtu s-Santu: Salm 104:30.

OMNIPREúENTI (Jinsab Kullimkien)

Il-Missier: 1 Slaten 8:27; Salm 139:3, 7-10; Proverb-ji 15:3; íeremija 23:23, 24; Isaija 57:15; Atti 17: 24, 27, 28.

L-Iben: Mattew 18:29; 28:19, 20; Efesin 1:23.

L-Ispirtu s-Santu: Salm 139:10.

OMNIXJENTI (L-gÓerf ta’ Kollox)

Il-Missier: 1 Kronaki 28:9; 2 Kronaki 6:30; íob 34: 21, 22; Salmi 139:1-6, 11-18; 147:5; Isaija 48:5; 66:18; Atti 18; Rumani 11:33-36; 1 íwanni 3:20.

L-Iben: Hu kien jaf il-Ósibijiet tagÓhom: Mattew 9:4; 12:25; 22:18; Mark 2:8; 12:15; Luqa 5:22; 6:8; 9: 47; 11:17; íwanni 2:24, 25; 5:42; 6:6; 16:19, 30; Atti 1:24.

Hu kien jaf il-futur: Mattew 16:21; 20:18, 19; íwanni 2:19, 21; 12:23, 24, 32, 33.

321

L-Ispirtu s-Santu: Isaija 40:13; íwanni 14:26; 1 Korintin 2:10, 11.

IMMUTABBLI (Ma jinbidilx)

Il-Missier: Malakija 3:6

L-Iben: Lhud 13:8; Isaija 44:6; 48:12; 1 Timotju 1:17; 6:16; Rivelazzjoni 1:4, 5, 8, 11, 17; 2:8; 21:6; 22:13; Lhud 7:25.

L-Ispirtu s-Santu: 1 Korintin 12:4

ETERN (Bla bidu u bla tmiem)

Il-Missier: íenesi 21:33; EÚodu 3:14; Salmi 90:2; 102:27; Isaija 41:4; Rumani 1:23; 16:27; 1 Timot-ju 1:17; 6:16; Rivelazzjoni 4:8.

L-Iben: eÚista qabel il-Óolqien: íenesi 1:26; 3:22; 11:7 (“…nagÓmlu…minna…Óa ninÚlu…”); Pro-verbji 8:22-36; Isaija 48:12, 16; Mikea 5:2; íw-anni 1:1-3, 10; 3:13; 6:62; 8:35, 58; 17:5, 24; Ru-mani 11:36; 1 Korintin 8:6; Efesin 3:9; Filippin 2: 5; Kolossin 1:15-19; Lhud 1:2; Rivelazzjoni 3:14.

L-Ispirtu s-Santu: Lhud 9:14

Wara li wieÓed ikun qara dan kollu, jista’ jibqagÓlu xi dubju dwar it-Trinità?

“Il-grazzja ta’ Sidna íesù Kristu, l-imÓabba ta’ Alla u l-gÓaqda ta’ l-Ispirtu s-Santu jkunu magÓkom ilkoll” (2 Korintin 13:14).

322

GÓal aktar informazzjoni ikkuntattja:

Knisja Ta’ Kristu Flat 1, Polytechnic Flats, íuÚè Debono Square, Msida, MSD 10 e-mail: [email protected] jew: www.churchofchrist.com

Documents

F’DIFIúA ×AD-DIVINITÀ TAT-TLIET PERSUNI F’ALLA WIEóEDchurchofchristmalta.com/docs/trinita.pdf · Xi eÚempji: Elah Yerush’lem – Alla ta’ íerusalem (Esdra 7:19). Elah