Financat nderkombetare

8/10/2019 Financat nderkombetare

http://slidepdf.com/reader/full/financat-nderkombetare 1/106

Prof.

dr S a b a h H i l m i a

A s .

Prof. dr.

Anastas Atigjel i

NDERKOMBETARE

FINANCAT

E

JASHTME)

Njohuri baz

Tirane

995





Pergatitur nP kom pjuer ne Q.B .E. Progresi , Tirane

Shtypur ne G rafk a ARS Tirane

Tirazhi

1500

kopje

Permbajtja

Kreu i

I

TREGETIA NDERKOMBETARE

1. Teoria m erkantiliste

1. 1. Politika merkantiliste

2 ShEm bimet e lira dhe teoria klasike

2 1. Teoria e avantazheve absolute

2. 2. Teoria e avantazheve apo kostove t t krahasuara

3.

Proteksionizmi dhe doganat

Kreu i 11. BILANCI I PAGESAVE

ME

JASHTE

i

pagesave nd kornbCtare)

faqe

7

1. Perberja, kuptimi dhe roli i bilansit

2 Bil an~ i pagesave te nje vendi

3. Financimi i defiqitit dhe problmet e bilansit

4

Evolucioni i shkembinleve tregetare dhe i pagesave nderkombetare

Kr e u i tU TEORIA E SHKEMBMEVE

ME

JASHTE

DHE KURSET E KEMBMEVE

..

1. Kuptinii, domosdosluneria dhe klasifikimi i kurseve te kemb'ieve

2. Evoluirni i kurseve

t

ke m bi it ne regjimet e ndrystme monetare

2

1.

Kursi i kemb'mit te qendrueslitm ne regjimin e standartit

I

te plote te arit

i

2

2.

Kurset luhatese te kembimit

2. 3 Kurset fikse dhe etaloni i dollarit

2. 4 Marreveshja e Brztton woods-it dhe kurset fikse

I

3 Disa vrejtje rreth kurseve valntore luhatese

4 Faktoret qe ndikojne n.5 ndryshiniin e kurseve t kernhimit

1

4 1. Faktoret ekonomike

4

2.

Faktoret nlonetart

4 3 Faktoret financiare

4 4 Fakroret teknike

i

i

3



4.

5. Faktoret politike e psikologjike 85

5. Teorite kryesore mbi h r se t valutore

86

5. 1. Teoria e paritetit te fuqise blerese

86

5. 2 Teoria e bilanqit te pagesave (ose teoria neokensianiste) 89

5. 3. Teoria e paritetit te normave tefitim it 89

5

4. T eona moderne e kurseve te kembimit

90

Kreu

i N

VESHTRIM I SHKURTER HISTORIK

RR TH NDIKJMIT TE NDRYSHIMIT TE KURSEVE

TE VALUTAVE TE HUAJA NE VENDIN TONE

(1945-1990) 95

Kreu

i

V. KUO TIMI I DEVIZAVE DHE

MEKANIZMAT E TREGUT TE KAMBIOS

1. Kuotimi i drejtperdrejt

2 Kuotimi i terthorte

3. Kuotimi ni dollare

4. MekaniZUat e tregut te kambios

5. Funksionimi i tregut me "para ne dore"

6. Funksionimi i tregut me afat

7. Shoqerite dhe tregu

8. Bankat dhe tregu

Kreu i VI. SISTEMI MONETAR NDERKOMBETAR

I BRETTON WOO DS-it EVOLUIM I DEGRADIMI

DHE FALIMENTJMI I T U

1. Kuptimi i sistenlit monetar nderkomb etar

I33

1. 1. Bin~etalizmi r dhe aigjend

134

1. 2 Monometa l imi ant

135

1. 3. Format e cunguara te standartit te ant

136

2. Sistemi monetar nderkombetar i Bretton Woods-it

137

2

1. Roli dhe funksioni i arit ne sistenlin e Bretton Woods-it

138

2

2. Plasaritjet e sistemit monetar nderkombetar 140

2

3. Zhvleresimi i sterlines dl ~e riza e sistemit monetar

nderkombetar 143

2 4. Kriza e dolla rit, zhvleresimi tij dhe falimentimi i sistemit

nderkombetar tt: Bretton Woods-it 144

3. Projektet e te ashtuquajtures reforme e sistemit monetar nderkombetar 147

3. 1. Problemi i arit dhe rolit te tij ne marredheniet

nderkombetare 147

3. 2. Ceshtja e numuruesit te sistemit monetar dhe e mjetit

te rezetves 149

Kreu

VI1.

TREGU I KAPITALEVE DHE I EUROKAPITALEVE

1. Tregu financiar 153

1. 1. Treg u i Euro-kapitaleve 156

1. 2 Organ izimi i tregut te euro-kapitaleve 158

1. 3. Tipet e euro-huamarrjeve 159

1. 4. Pjesemar resit ne tregun e euro-kapitaleve 160

1; 5. Borxhi i jashtem dhe "sherbimi i borxhit" te vendeve

ne zhvillim (PVD) 162

2 Uv izj et (transferimet) e kapitaleve financiare e monetare 163

2 1. Motivet e lki zjes 164

2 2 Investimet e drejtperdrejta te kapitaleve

166

2 3. Rrjedhim et e investimit te kapitaleve 167

Kreu i Vm ISTEMI MONETAR EUROPIAN

DHE MONEDHA E PERBASHKET

1. Veshtrim

i

shku rttr historik 169

2 Tregu i Perbashket Europian

17 1

2 1. Program i ekonomik i TPE-se 171

2 2. Politika monetare e TPE-se 171

2

3. Institucionet e Basbkesise 173

2. 4. Financat e Bash kesi i 174

2. 5. Huam arrjct dhe huadheniet e perbashketa 175

3. Sistemi Monetar E~ ro pia n. ku-ja dhe funksionet e saj 175

4. Tregu Unik Europ ian dhe integrimi ekonomik e financiar 181

5. Traktati i Basbkesise Ew opian e (Marreveshja e Maastricht-it) 183

b e u IX NSTITUCIONET FINANCIARE

NDERKOMBETARE

1. Fondi Monetar Nderkombetar

(FMN)

2 Banka Boterore (BIRD)

3. Banks Europiane (BERD)

Bibliografia 207



Hyrje

Me lindjen dhe zlivillimin e menyres kapitaliste te prodhimit, krahas, me

j

zgjerimin e tregut te brendshem, mbi bazen e ndarjes shoqerore te punes e te

specializimit, zlivillohet me rej edhe oegetia, si ajo brenda vendit, asiitu edhe ajo

ndermjet vendeve te ndryshme-tregetia nderkomberare.

Gjitliashtu veq shkembimeve tregetare (eksport-imp orti) nderm jet vendeve te

ndryshme zhvilloben e zgjerohen marredheniet qe kane te bejne me investimet, me

mriunin si dhe nje varg marredheniesh me karakter administrativ, politk, kulmror,

shkencor, &ndetEsor etj., qe i japin keshtu s h h mdjes dhe zhvi l l i i t te m d h t ; n i w e

te pagesave me jashte, qe lidhen jo vetem me eksport-imp ortin e mallrave, p or edhe

me IEvizjen e kapitalit, si dhe me v e p h e t me karakter jotregetar, fenomene kEto qC

po i perjeton edhe ekonomia jone me refomien dr ejt ekonomise se tregut.

Dbe kesh~u ne te gjithe jetojme sot ne nje bashkesi globale kombesh te

n d er v m nga njeri-tjetri . Mjafton tE kujtojme ndervmesine ekonomike 11e f u m iz in

me mi te te vendrve te ndryshme te hot& ne vitin 1974 apo rrjedhimet qe mund te

kishte per EuropCn dhe laponin@$do kufizim

i

Fumizimit me krom apo platin

(sidomos per Angline qe imponon 60 per qind te kromit) nga Afrika e Jugut.

Nderveprim i dhe specializimi i rrim e bejne bashkepunimin boteror n je imperativ te

kohes, mbasi, asnje vend nuk mund te drejtoje ne menyre efektive eko~iom ine vet

i

p

pamarreparasyshrelacionet ekonomike e financiaremevendet e tjera, qe kushtezojne

edhe marredheniet e pagesave me jashte, veprimet financiare nderkombetare qe

ptrbEjn@ dhe synimin kryesorte k etij libri: FINANCATNDERKOMBETARE i

n?

dege e ve$ante e ekonomise monetare nderkombetare, qe tanime tshte perfshirk

B

ne programet mesimore te Fakultetit Ekonomik, me n je varg njohurish gjitbnje e me

te nevojshme per nje rreth me te gjere lexuesish.

~

Ky

liber, i strukturuar dhe i hartuar mbi ba zene koncepteve bashkekohore te

f

ekonomise se rregut, te teorise e te pervojes se marredhenieve ekonom ike financiare

nderkomberare, ka ne objektin e vet stud imine marredhenieve te pagesaveme jashte,

te marredhenieve financiare si pasqyrim ndarjes nderkonlbetare te punes, i

specializimit dhe i ndervaresise qe kushtezojnem arrtdhen iet e tregetise, veprim etme

i

karakter jotregetar dhe ievizjen e kapitaleve midis vendeve te ndryshn~ee botes.

i

Per mes tij gjitbashtu syliohet:



- te njihen lexuesit e sidomos 10paisen studentet e Fa kultetit te Ekonomise dhe

i

ekonon~iste-financierel

e nje vellim te domosdoshem njohurish teoriko-shkencore

lidhur me marredheniet e pagesave me jashte, sikurse, eshte p.sh., teoria e avan-

I

tazheve te krahasuara re tregetise nderkombetare te perpunuar nga A. Smith dhe D.

Rikardo:

- t@ njohe lexuesit e ne v e~ an ti tudenet me disa gs htj e q6 lidhen me

mekanizmat qe rregullojne pagesat me jashte, sikurse, jane kurset e ktmbimit.

kuotimi i devizave, format e pagesave e re likujdimeve nderkombetare, mekanizma

keto qe po fillojne te veprojne edhe ne ekonomine tone;

i

- te njohe rrethin e gjert te lexuesve dhe studentet me funksionet dhe roline

f

disa institucioneve financiare nderkombetare, mete rtndesishme, sikurse jane: Fondi

Monetar Nderkomberar, Banka Boterore. Banka Europiane

e

Zhvillinlit etj., q.5

1

tashme bashktpunojne e ndilnnojne edhe vendin dhe ekonomine tone ne rmgen e

zhvillimit;

- me ne fund, autoret shpresojne se do re ndihmojne ne shtimin e dijeve ne

i

fushen e marredhenieve te pagesave me jashte si dhe te ekonomisteve financiere.

biznesmeneve dhe natyrisht edhe te studenteve te Fakultetit te Ekouomise.

T i ra n e , J a n a r

995

KR U

I

TREGETIA NDERKOMBETARE

Kushtet natyrore, nlateriale e shoqerore re punes e te prodhimit nuk jane te

lojta ne te gjitha vendet dhe rajonet e botes. Ato ndrysllojne, nga njeri rajon ne

n, nga njeri vend ne tjetrin.

Keshtu p.sh,. njevend mund te jete me i pasur ne disa lloje bnrimesh natyrore

sesanfi i jeter, pormund tejete

meprapamenivelinezhvillimit

te forcaveprodhuese.

se; nje vend tjeter mund te kete nje sttuklure organike me te lane te kapitalit dhe

zhvillim me te shpejte re tek oik b e teknologjise, ndersa, nje tjeter, mund ete

tore me nje shkalle me lane apo me te uletkuOifikim i dhe, si rrjedhoje, nje

orare me te vogel apo me te lan e se sa te nje tjetri.

Mbi kete baze realizohet edhe ndarja natyrore nderkombetare e punes.

specializin~i he.ndervaresia midis vendeve dhe rajoneve te ndryshme te boles, qe

dron ne baze te tregetise nderkonlbetare dhe te faktit perse vende te ndryshme

ponojne disa mallra, e, ne njyten kohe, importojne disa mallra te tjere.

Vendet' me te medha eksportuese dhe imponuese sot jane:

(ne milion

dollarE

.

.

.. . Ekspotlet U vite Imponel ne vice

~htetet 199 1991 11992 1993 199 11991 1992 1993

I I

I

I I I

Vendet me te medha tregetare jane gjithashtu edhe vendet me te Endesisbm e

indusrriale: SHBA, Gjem lania, Japonia. Nderkaq edhe vende te vOglaN (nga

pikepmlja e prodhimit kombetar) mund te jene aktore me rendesi ne planin e

*)

taris~ics

f

ME

1994



shkembin~evenderkombetare. Tajvani-i Hong-Kongu, Singapuri, Koreja e Jugut

etj., kane regjistruar suksese sepse stratedine e zhvillinlit e kane mbeshtetur,

sidomos, ne industrite qe prodhojne per eksport mallra te manifakturuara. K eshtu

Taivani ze 1.6 per qind te vleres se eksportit boteror, Hong-Kongu 1,5 per qind,

Koreja e Jugut 1.5 per qind, Singapuri 1, 3 per qind.

Kolieepti i ekonomise se mbyllur ka humbur do kuptim ne bodn reale IE

sotme. Ndew aresia ekonomike eslite nje realitet. Forcat ekonomike si shkembimet

tregtt arc, kotlkurenca, levizja e kapitaleve kufizojne shkallene pavaresise kombetare

dhe i kundew ihen copezimit politik te botes ne shtete-kombe.

Ndewaresia ekonomike eshte nje sistem relacionesh nderkombetare, qt

bazuar mbi hashkepurun~in he lirite e shkembimeve,

ka

ku sh te ~a r e riudheu e

progresit ekonom ik re papare.

Teoriae ndarjes nderkombetare tepunes, specializimit dhendervaresise synon

te shpjegoje motiva qe qendrojn* ne

haze

te sbkem bimeve repetare nderkombetare.

Dihet se tregetia e disa mallrave midis vendeve te ndryshme,

sikurse jane

produktet minerare, eshte e shpjegueshme lehte mbasi ato kushtezoben nga kushtet

uatyrore, ngavendhurimet,

qeekzistojt~evete;lii~~ti

isarajone, tefavorizuarangavete

natyra. Dometheneqe nuk ekzistojne kudo e qe nukprodhohen e nuk gjenden ne $do

vend.

Edhe produktet bujqesore qe te prodhoben kerkojue disa kushte te eaktuara

tokEsore e klimaterike, q e nuk mund te jene d he qe nuk jane

t2

njellojta per te gjitha

vendet. Pra, qe mund te kultivohenvetem ne disarajone dhe ne disahapes ira. E keshtu

keto produkte mund te ek sponohen relativisht me lchtesi ne drejtim te vrl ~de ve po

rajoneve ku mungojne kushtet natyrore, klimatike per prodhiin e tyre.

Por, nderkaq, s hw ie a e mallrave dhe e produkieve qe jane objekt i tregetise

nderkombetare perhehen ngamallra qe mund teprodhohen ne sdo vcnd: manifaktura.

Per keto arsye teoria e tregetise nderkombetare eshte perpjekur me kohe te

individuoje motivet qe qendrojne ne baze te shk &n bie ve nderkombetare uegetare

-te eksport importit- te m allrave.

1. Teoria merkantiliste

Perpjekjet e para per te shpjeguar nlotivet e tregetise nderkonlbetare zene fill

me doktrinen m erkantiliste.

Merk antili mi, si rryme e mendimit ekonomik dhe si politike Iregetare lindi

ne sltekullin e 17-te, ne periudhen kur po formoheshin sbtetet e centralizuara

kombetareqe kishinsi objektiv tepolitikes se tyre: fuqizimineve teshtetit, permj jet,

shtimit te pasurise, duke nekuptuar me kete, shrimin e rezewavc monetare ue ar dhe

argjend.

Dhe, sipas tyre, mjetime i pershtatshem per kete ishte tregetia e jashtm e, me

I

bilancin tregetar aktiv (me sufi~it ) .

Nje ngaperfaqesuesir e kesaj rryrne te mendinlit eko non ~ik Th .Mun pohonte:

...mjeti natyror per te shtuar pasurine tone, metalin tone te Cmuar, eslite tregetia e

jaslitme, ne te eilen, duhet te sliohim gjithmone kete negul l: $do vit t'u shesim t

l~uajvr ,re vlere sasira me re medha re produkteve tom se sa ne kollsumojme prej

tyre

. . I

Mendimj ekonomik merkantilist, ndryshe nga niendirni (ekonomik) i nlesjetes,

qe ptrcaktohej nga nje ekon on~ i atyrore, ngacopezimi feudal dhe nga kritere fetare,

u formua ne ate periudhE kohe kur po lindte kapitali tregetar, kur po krijohej tregu

i brendshem kombetar, kur ishin kryer zbulimet e medha gjeografike, sikurse ishin:

zhulimi i Amerikes (viti 1492). zbulimi i rrugtve per ire l~rdi id 1498). Dlie si

rrjedhim, kur parajam etal ike (ari dhe argjendi) dhe tregeti a, jo vetem qe marrin njt

zhvillim te madh, por, behen edhe elemente kryesore te sundimit ekonomik e

politik.

Ne k t @ istem politik dhe ekonomik qe u quajt merkantilizem vendin e

I .

dministrates feudale t2 copeuar e zuri administrata shteterore e eentralizuar me

sistemin financiar e te kreditit kapitalist, ndersa, vendin e ekonomise natyrore, e zuri

gjithnje e me shume ekonnmia monetare.

Ne keto kushte. dhe sidomos, nen ndikimin e pusbtimeve koloniale spanjole

e portugeze dhe, re dgndjes sE madhe te metaleve te qmuara nga An~erika he India

ne Europe, an dhe argjendi, jo v e tw qe u mbivleresuan shume, pot, dhe u

konsidelum si burim i veteni i pasurise .

NE kete periudhe sipas J Rodin, paraja konsiderohet tani si new; i ~h te ti t ~.

Per koneeptin ekononlik merkantilist, ne versionin e pare te tij, tre ishin

parimet kryesore te kesaj doktrine:

-

mbivleresimi dhe absolutizmi i parase, i metaleve te Cmuara (arit dhe

argjendit) dhe, sidomos, i ro lit te tyre.

-

bilanci tregetar aktiv (me su fi~ it) he tregetia e jasbtme konsideroheshin si

mjeti me i mire p er pasnriniin e sbtetit, mbasi, bilan~iregttar aktiv siguron futjen

e arit dhe argjendit brenda vendit, qe perbejne burimin e vetem te pasurise .

krijimi

i

industrise se madhe kapitaliste, sidomos, i asaj qe prodhon per

eksport.

Me rka nti lim i, si sistem i treg%isem' shte edhe nje rrynie e politikes ekon-

omike shteterore qe favorizon kapitalin tregetar si dhe lindjen e zhvillimin em enyres

kapitaliste te prodhimit.

Prandaj edhe teoricienet e merkatitilizmit mbronin pik epm jen se detyra e

pare e shtetit ishte te siguronte nje bila n~ regetar aktiv, domerhene, raporti ncdis

I)

Th

Miin, ekonomisr anglez nje

nga

grfaqeruenir medanrilizmit

qe

dhs

fomulimin

shkencor

kerij siaemi, me vepRn: En~land r reasulr by Forein Trade, 1664.

2 Jean Bodin, jurist-publipisr francez, hodhi bazar asaj qe dole: rhirrej me one:, rcoria

sariore,

1568

dhe

1578.



vleres se nlallrave te eksportuara dhe atyre te importuara te mbyllej nle nje teprice,

me nje sufigit. .Kjo sepse, kur eskporti tejkalon importin, vendi debitor (me bilang

defigitar) detyrohet t 'a mbulonte me ar. Dhe ne vendin q t paraqitej me hilang tregetar

akt iv, qeeshte, prah edito r, do tehynteari dheargjendi. E keshtu, ai do repasurohej.

1 1 Politika merkantiliste

Per te siguruar nje bilanc tregetar aktiv, detyra e pare e shtetit, sipas

merkantilisteve, duhet te ishte: zbatimi i nje politike tregetare qe te favorizonte me

$do kusht eksportin, te nxiste eksportimet, mbasi vetem keshtu do te mund te

sigurohej futja e ant ne vend, nepe mjet tregetise se jashune, ekspon-importit.

Per ketf qellim, shteti duhet te inkurajoje zh vi ll iil l e industrise, sidomos te

atyre degeve q@ rodhojn e per eksport. Nga ana tjeter, shteti duhet te marre ma sa per

te kufizuar, nemaksimum ine mundshem, imponiminem allrave, vecanerisht teatyre

qe mund te prodhohen ne vend.

Per te am tur kete qell im, shteti duhet temarrem asaper te shfuqizuarbam erat

e vjetra, te trasheguara nga ekonomia mesjetare korporative. Duheshin ndemar

rmge, ura, porte. Pra te zhvillohet infrastuktura, qe perben kushtin e nevojshem per

perparimin e tregetise.

Njemjet tjeteri domosdosl&mper ti zhatuarpolitikEn tregetaremerkantiliste

eshteedhe politikadoganore. Ne kete fushe, m erkantilizmi u rekomandonteqeverive:

t shfuqizohen tagrat doganore per mallrat e eksportit, dhe bile te nxitet

eksporti i mallrave te vendit, me ane premiosh te n drysh n~e, domethene, te

favorizohet ekonomikisht eksporti, re stin~ulohet i me $do kusht.

tekufiz ohenin ~portid he emenjanohet importimi, sidomos, iatyremallrav e

qeprodhohenp jeseri sht ne vend dhe qe ~ u n de prodhohenne vend, duke zhatuarper

kete qellim, tagra te larta doganoresi dhe duke end alnar importimine tyre ngajashte.

te zhvillohen industria komhetare, vecanarisht, deget qe prodhojne per

eksport duke zbatuar per kete qe llin ~ dhe nje politike doganore mbrojtese (pro-

teksio~uste).

te zhvillohen tra nsporti, e ne menyre te vegante, rran sponi detar me jashte,

s i nje nga nuget p a e s iguruar

te

hyra ne ar dhe argjend nga navlloja.

Nderkaq duhet vene ne dnkje se, ketyre kufizimeve, nuk u nenshtroheshin

imponinlet e atyre mallrave qe sherbenirl si lende te para ne deget e ndryshme te

industrise qe punonin per eksport. Kurse eksporti i lendeve te para qe perdoreshin ne

industrine e vendit, sidomos, ue deget qe prodhonin per eksport, ishte

i

ndaluar dhe

denohej.

Gjid~ashtu, er te inkurajuar eksportin, shteti akordonte ndihrna financiare

dhe subvecione degeve te ndryshnle te indutrise, favore keto qe shkonin deri ne

perjashtinl nga tatinlet.

Sipas politikes n~e rkantiliste, hied

i

Aushtonte A~jdese madh prodhimit

112

vend te arit dhe argjendit si dhe blerjes se brevetave dhe patentave le fabrikimit.

Nga te gjitha keto mund konkludohet se meikantilizmi, si rryme e ~ne ndinlit

ekonomik, vleresonte sltunle parane dhe tregetine, jo si qellim ne vetvete, por, si mjet

favorizuar

kapiralin tregetar dhe zl~villimin industrise.

Si myme e politikes tregetare, merkantilizmi n ~o ri je zhvillim te gjere e te

I

kkseshem sidomos ne France, me Kolbert-in, veganerisht me masat qe mori per

+fu$iimin e pengesave doganore brenda vendit, me akordimin e privilegjeve,

premlove dhe subvencioneve shteterore Si dlle me miratimin e tagrave doganore

mbrojtese elj., duke ndikuar ktshtu ne zl~villim inme shpejtesi t& ndustrise franceze.

Megjithate, duhet pohuar se, koncepti merkantilist qe mhivlereson rolin dhe

e parase (arit dhe argjendit) e te bilancit tregetar aktiv (me suficit) nuk ka

e aq baza shkencore, mbasi:

.-separi , mendimi ekonomikfiriokratme F Ken6 argumentoi se sfera kryesore

ekonomise nuk eshte tregetia, por prodhimi;

se dyti, pasuria e nje kombi nuk mund te identifikohet vetem me arin dhe

se treti, burim i me me rendesi i zhvillimit te ekonomise s&nje ve nd dhe i

se nje kombi nuk Sshte vetem tregstia e jash me , por niveli i produktit

GNP); niveli

i

rendimentit shoqeror te punes;

s@ ate rti, edhe vellimi i tregetise se jashtme, e veca drish t vellin ~i he pesha

.. e eksportit varet nga vellimi i produktit kombetar hmto.

Nga ana tjeter, mhivleresimi dhe bile ekzagjerimi i rolit dhe i rendesise se

tregetise se jash me , i bilancit tregetar aktiv, nuk i qendron proves mhasi ka vende

~

qe, ndonese, kane nje bilang pasiv mund te jene te fuqishem ekonomikisht e

financia risht, sepse ,bilangin pagesave nderkombetare e kane aktiv.

E

bilanci i

tregetise sejash nne nuk eshte e njejta gje l ne b i i a ~ i n p ag e sa ve .

Shifrat e thjeshta te bilancit tregetar mund te interpretohen drejt kur inkuad-

rohenn e teresine e ekonhmise se vendit, nt ra port, ne funksion te te gjithe ekonomise

kombetare. Keshtup.sh.. njt bilang tregetaraktivqem und tej ett rezultat i njepolitike

tregetare kufimese apo shtrenguese te imponeve, si qellim ne vetvete", jo vetem

qe mund te mos jete shenje e mir e per ekonomine e nje vendi, por m und te jete, bile,

dkk a e demshm e, e mund ti frenoje vete zhvillimin .

PErmE teperduhet kuptuardhe i~lterpretuard rejt akti q& jevendm und tejete

per koh bish t me bilang tregetar pasiv (per 1,2 apo 3 vjet), por, nese ky deficit, keto

,

detyrime ndaj partnereve te tij, rrjedhin dhe lidhen me perdorimin e importeve per

qellime prodhuese, domethene, per zhvillim dhe rritjen e ekonomise, atehere,

y

deficitmund edhe te arsyetohet e te pranohet. Por, nderkaq, nukduhet shkujdesur dhe

duhen marre masa pe r barazimin e bilangit ne te ardhrnen e afert. Ndersa, kur deficiti

tregetar lidhet me perdorimin e imponimeve per qellime joprodhuese, per qellime

Iluksi, atehere, ai eshte shp rehje e gjendjes se veshtire ekonom ike te vendit. Dhe ne



se do

te

perstrite1 ne menyre t@ vazhdueslm~e. e per shunla relativisht

re

medha,

atehere, ai nlund te jete i n~b ars ur e rreziqe. jo vetem ekonom ike, por edhe politike.

Me ne fund dubet theksuar se, ne versionin e dyte te mendimit merkantilist,

dhe ne nje periudhe kohe te mevorishme, avantazhi i uegetise nderkomhetare nuk

I

idhej nle me afluksin neto te metaleve te $muara, por me shtimin e zenies me pune.

Sipas versionit te dyke merkantilist, pra, sh timi i eksportil nuk konsiderohej

me si "qellim ne vetvete", por konsiderohej

s

mjet per re arritur shtim in e punesinlit.

Merkautilisti A. Joung shkman:

.

bilanci ne favorin tone esl~ te rova se te

domethene, se kem i nje avantazh..

.

qe Ie nenkuptojme nje mundesi te forte per te

I

uajt blejne prej nesh me s h m e produkte dhe impiante se sa blejn~ e e prej tyre,

zene me pune nje numer me te madh te njerezve tane, se sa, ne okup ojme nga njerezit

e tyre"'.

I

PEr rrjedlloje nuk eshte me di$ka pa rendesi se $fare malli eksportohet. Dhe

se eshte me dobi perberja d he strukmra e eksportit, sidomos per ato lloje mallrash,

prodhimi i te cilave, kerkon me shum e pune, ne krahasim me produktet primafe dhe

lendet e para te paperpunuara.

i

2 Shkembimet e

lira dhe teoria Masike

il

'I

Qe te mund te vtrtetohen e

tti

zhvillohen lirisht shkemb imet tregetare midis

vendeve te ndryshme te botes, qe

t

mund te perparoje tregetia nderkombetare, eshte

, ,

e nevojshme qe ajo te jete eknnom ikisht e leverd ishme per vendet q& ealizojne

;

shkemhime mallrash e sherhimesh midis tyre.

;

Teoria klasike me Adam Sm ith-in dl ~ e avid Rikardon eshte ajo qe, e para,

vuri ne dukje rrjedhimet e mira t t specializimit dhe te fu h io n im it te l ire e pa

pengea qeveritare te forcave impersotlale te tregut ne ngritjen e mireqenies, jo

:;

vetem te partnereve tregetare, por, edhe te mbue botes.

Fonnu limet kryeso re te teorise k lasike lidhur m e lirine e shkembinleve ja'rie

dhene nga:

l

-

Adam Smith-i, me teorine e avantazheve ab solute4;

- David Rikardo, me teorine e avantazheve apo kostove (vlerave) te

krahasuara '.

3) A

louog

profesor i Universiteiil Hsrvard-it: Political Essays Conccrnin: the Present

Stare

af Brilish Empire, 1772.

4)A.Smith, ekonornistan,olez,nkvilin

1776

boloiveprenmadhore AnInquiryinralheNalure

and Causes

of

Wealth Narions

5 DavidRekardo. ekonomisr, me 1817borai vepzn cfam shme 'OnthePrinciples ofPolitical

Economy and Taxation .

~..

' '

i

?

. .

2

1.

Teoria e avantazheve absolute

Sipas A. Smith shkaku

i

pasurise st komheve nuk qendron ne tregetine, ne

lancin tregetar aktiv, sikurse, pohojne nlerkantilistet. Dlte as ne bujqesine, qe

konsiderohet nga fiziokratet si eveunjaveprinltari qe sjell prod ukt neto. To ka, me

lorine e saj uuk eshte faktori fizik origjinal i pasurise se kombeve.

Eshte puna ajo qe krijon "produktin neto", i cili, sipas A. Sn~ith,ezulton si

ference midis t@ardllures dl ~emeditjes. Si rrjedhoje, pra, produkti neto nuk

rmohet vetem nnt bujqesi, por , edhe ne veprimtarine artizanale dhe industriale,

omethene, kudo ku angazhohef pune prodhuese. Ne veprimtarine industriale,

M a n A. Smith, mund te realizohen avantazhe te rendesisllme qe rrjedhin nga

arja e punes dhe specializimi.

Teoria e avantazheve absolute mbeshtetet n~ b i rahasimin e avantazheve

bsolute (jo relative) qem atenm e produktivitetin epu nes, domethene, me prodhimin

punetorit dhe njesine e kohes (T/J).

Tabe lae meposhmte tregonproduktivitetin e punes ne dy vende qe zhvillojne

hkembime tregtare midis tyre.

422 Produktiviteti

i

punes

solut ne prodhimin e tekstileve (10 njesi tekstile < 20 njesi grure). Ndersa vendi

r. 2 ka disavantazh absolut ne prodhimin e gmrit dhe nje avantazh absolut ne

rodhimin e tekstileve.

Sipas kesaj teorie, nje vend ka av an wh ahsolut ne prodhimin e nje malli kur

roduktiviteti pun& n epro dhim ine ketij malli eshte me i laRe se sa ai i vendit tjeter

huaj) o se me Bale

te

tjera, kur k ostua e nj@ jesie te ketij malli (e matur me sasine

punes se nevojshme) eshte me e ulet se sa ni v endin tjeter.

Mbi kete baze teorike mund tc pohohet: "...pavaresisht nga vendet midis te

rendshem te vendit te vet (400 njesi grure

:

10 njesi tekstile, qe eshte raporti i

15



shken ~bim it renda vendit):

- tregetari (eksportoesi) i vendit Nr. 2 do te kerkoje, n e kemb im, m inim um

2 njesi gmr e, mbasi, rap oni i shkembimit ne tregurle brendshenl eshte 1 njesi tekstile

kembehet me 2 tijesi gmre (40 njesi erure

:

20 njesi tek~tile).

Mundesia e fitimeve te ndersjellta vihet ne dukje duke zgjedhur nje raport

s11Embi111i qe veudoset brenda fushes se ndryshimit t shkembimeve. Keshtu,

tregetari i vendit Nr. 1 mund te eksportoje 40 njesi grure ne vendin Nr. 2 kun drejt

2 njesi tekstile, dhe t'i shesi tekstilet e importuara me 80 njesi grure ne tregun e

brendshem ( mimi i brendshem ne vendin Nr . 1 Eshte ne raportill 1 t

=

40 g) dh e per

rrjedhim, te kete nje perfitin1 40 njesi gmre (80 g - 40 g). Eksportatori i vendit Nr.

2 mund te shesi 2 njesi tekstile ne vendin Nr. 1 e te man e ne kembim 80 njesi grure,

te cilat mund t 'i shesi ne tregu ne brendshem te vendit tevet baraz me 20njesi tekstile.

dhe, ne kete menyre, m j e n nje perfitim net0 barazi me 1 8 njesi tekstile (20

t

2 t).

Ne kete menyre vertetohet se tregetia e lire eshte me leverdi per te dy ven det.

Avantazhet nga tregetia nderkombetare, sipas A. Smith, thote Onida6, ane:

a) tregetia ndhkombetare lejon eleminimin e pjeses se tepert te produktit te

tokes e te punts sE nje vendi per te cilin nuk ka kerkesa brenda v endit;

b) tregetia nderkombetare sjell produktivitet me te larte, pra, pasuri me te

madhe dhe mallra te tjera sl~ um ee kerkuara.

Perfitinlet dhe dobia nga z h v i l l i i shkembimeve te lira, nga tregetia

nderkombetare, n2 krahasim me regjimin autarkik, sipas teorise se avantazheve

absolute nlund te venetohet, gjitllahstu edhe nga shembulli i meposhtem.

Supozojnle se kemi dy vende A dhe

B,

qe prodhojne dy niallra t e g, per

prodhimin e te cileve harxhojne si kohe pune:

Pra, vendi A , e prodhonm e nje kostome teuletmallin t se savendi B. Nderkaq

vendi

B,

e prodhon me nje kosto me t ulet malliu g se sa vendi A.

Kemi keshtu, pra, kushtin e nevojshem ekzistencene nje diferen cene ko stot

absolute, qe kerkohet per t'u zhvilluar me leverdi tregetia e lire dhe papengesamidis

ketyre dy vendeve.

Vendi A ka interes, leverdi, te eksportoje mallin t ne vendin B, i cili, edhe

eshte i interesuas t'ableje ne vendin A , sepse, diferenca absolute ne kosto eshte 2 (4-

2) dite pune. Nderkaq, vendi B, ka leverdi te eksportoje mallin gn e vendin A, i cili,

eshte gjithashtu i interesuar t'a importoje nga vendi

B,

mbasi diferenca absolu te ne

kosto eshte 1 (3-2) dite pune. Dhe praktikisht vendi A do te specializohet ne

6 F. Onida Economia degli

scambi

imemazionali.

Bolopa 1984

Vendi A

prodlrin~in n~a llit dhe do te prodhojenle shu n~e er te ketlaqur edhe nevojat even dit

I

B hr se vendi B, o te specializohet ne prodhimin e mallit

g

Nese, ne keto dy vende, do te zbatohej regjimi auta rk ik, koha e pun@s e do

te shpenzohej pkr prodhimin dhe plotesirnin e nevojave do te ishte:

:.

2 + 4 + 3 + 2

=

11 ditepune.

I

Ndersa, mbi bazen e ndarjes s@ un& e t@ p ec ia li iit , ne kushtet e liri'se se

I

i

tregetise do te shpenzohen 8 dite pune gj itl~se j 2x2) + (2x2)

=

8 dite pune. Vendi

A do t shpenzonte (2 x 2 die pune) per te prodl~uarmallin t per nevojat e veta dhe

.

.

te eksport~t e vendln

B,

dhe vendi

B,

do te shpervonte 2x2

=

4 dite pune per te

1

prodhuar per nevojat e veta, dhe, te eksponit ne vendin A.

'

:

Shenim: Ne kete shembull, perefekte metodike dhe metodologjikejane marre

dy

vendeqeprod hojnedy mallra. GjithashmnE konsiderateeshte marre vetemfaktori

puneqe hij on vle ren dhe ndikonmb i koston. Kurse faktoret e tjerejane transkuruar.

Pra, nuk jane m an e ne konsiderate as monedha, as mimet dhe as meditjet monetare.

kete menyre, pra teoria e avantazheve absolute e A. Sm ith-it argumenton

tregetise dhe

dobineendikjellteqekanevendet

ga tregetia nderkombetare.

Sigurisht, diferencat ue nivelin nderkombetar, ne fushen e produktivitetit te

lidhen me shume faktore: me faktorenatyror e (klima), me faktore social-

ore (qendrim ndaj punes se kryer), tekno logjike (shkalla e njohjes ne fnsllen e

edurave te fabrikimit).

,

vantazhet absolute qe sigurohen nga ndarja n dirk omb etare e pun& dh e

nga specializimi sipas A . Sm ith, jane:

t

- shitja dhe thithja e produkteve (tepricave) qe nuk kerkohen nga tregu i

.brendshem dhe,

~

- produktiviteti me i larte qe, do te thole, pasuri me e ma dhe, e cila, pjestohet

& di s vendeve q& hvil lojnt shkembime tregtare, pavaresisht se ne fare perpjestimi

do tejeteavantazhi absolut midis vendeve ten dr ys he . Por, si kusht per t'uzhvilluar

'

(vertetuar) me leverdi tregetia ndtrkombetare per t&dy vendet eshtC ekzistenca e nj@

'

n d ry s h i i (di va ri o) n &kgstot absolute (A. Smith).

:

Si konkluzion, tregetia midis dy vendeve, apo, midis vendev e tE ndlyshme t&

:botes EshtE gjithmone me dobi per te dy palet, ne se keto v e n k i prodhojne mallrat

I.

. me eficience te ndlyshme, pra, me kosto te ndryshme.

Dhe sipas A. Sm ith-it, kushti qe duhet te vertetohet per t' u zhvilluar tregetia

derkombetare me leverdi per tere vendet eshte ekzistenca e nje diferen ce ne kostot

bsolute, ne shprebje te produktivitetit te pun&, sikurse tregohet ne tabelen e

siperme; kuvendi Nr. 1ka njeproduktivitetme te larteseve ndi Nr. 2 neprodhimin

m ri t ( 4 0 0 g

>

4 0 g, d he. diferenca eshte 360 g ), kurse, vendi Nr. 2 , ka nje

pduktivitet me te larte ne prodhimine tekstileve se vendi Nr. l ( 2 0 t > 1 t , dhe,

renca eshte 1 0 t).

a, krejt ndryshe nga sa ndodh ne kushtet e autarkise dhe, ne kundershtim me

..

ndimet merkantiliste, A Smith, me teorine e avantazheve absolute veReton se

Vendi B

I njesi malli t... dite pune

I g 3

u

1 njesi malli t...

4

dire pune

1 n g 2



I

tregetia e lire ndkrkombetare, papengesa artificiale, Eshte me dobi per te dy vendet,

rasrin kur, njevend ka nje ava ntaz h (absolut) nC prodhimine te dy mall rave teniarra

e pra, per tegjithevendet e bores, nerastine thjeshte, kur njeri ngaE dy vendet, vendi

i

ne studinl, bile, me mire te themi, kur nje vend ka avantazhin (absolut) n@@ jithe

Nr. e prodhon ma llin me kosto me te ulet se sa vendi tjeter, Nr. 2. Dbe vendi Nr.

i

I

mallrat .

2 e prodhon m allin t me kosto me te ulet se vendi Nr. 1 Dhe kjo sepse vendi Nr. 1

D. Rikardo. rue teorine e tij, demonstron dhe argumenton tezen se ndarja

do te specializohet ne prodhimin e gmrit, kurse, vendi Nr. 2 do te specializohet ne

1

ndtrkombEtare e punts dhe specializimi eshte me dobi per $do ko n~ b o vetem, ne

prodhimin e tekstileve.

.rast ine hjkhte, normal, qeparashtronm e tedrejte A Smith, por, edhe ne rastinkur

Sipas tij, si tregetia e brendshme, ashtu edhe tregetia nderkombetare e gjejne

njM nga te dy vendet, apo,

kur

njeri vend i prodhon te dy mallra t (ne rastin tone edhe

pra shpjesin~ in vet ne avanrazhet qtl qe dh in nga specialidmi &he ndaja nd&komE tare

j

,

gmrin, edhe tekstilet) me kost o

te

krah asua r me te nlet .

e punes. .

; :

Tabela e m tposhtme e produktivitetit te punes TI ] ) :

Nf se nj2 vendi huaj, shkruan

A

Smith, Eshte ne gjendje tE na furniz oje njt

mall me nje ~ m i m e te mire se sa mund

i

pmdhojme ne brenda vendit, eshte me

, Vendi Nr. 1 (Franca) 160 njesi gmre g...

20 njesi tekstile t

me leverd i t'a blejme jashte, me nje pjese tepro duktit te industrise sone, e cila, duhet

i

Vendi Nr. 2 (Anglia) 40 njesi g.. . 10 nj€si t

ta drejtoje veprimtarine ne nje sektor ku te perfitoje njelloj avantazhi.

Asnje kryetarfamiljeqeeshteimatur, pohon A Smith, nukdo tekerko jekurre , ~abelaem esipenne, treg onsevendi Nr. 1, ka njeavantazha bsolut ndaj vendit

qe ti. prodhoje ne shtepi, ate produkt qe d o t 'i kushtonte me shurne se sa po t ' a blinte

2, si ne prodhimin e gmrit (160>40) ashtu dhe ni ate te tekstileve (20 > 10).

ne treg.

Dhe p% ra dem onst~u ar ezeu se edhe ne keto raste, shkembimet jane te

Dhe me tutje, ai vazhdon, rrobaqepesi nnk kerkon kune qE t'i prodhoje

tshme, jane te mundshme duhen kryer krahasimet vertikale e horizontale.

kepucet ve t@, por i blene nga kepucari, sepse, interesin (leverdine) e gjen ne

Produkti i krahasuar perfaqeson raportin e produktivitetit te punes ne nje

perdorim in e veprimtarise se vet, ne ate lloj pune, ne te ciltn, ka njefare avanrazhi

dhene dhe produktivitetin e punes ne nje mall tje tb.

perballe tjetrit.

Per vendin Nr. I raporti esh te 160 njEsi g

:

20 njesi t

Dhe, keshtu, diferenca ne rendimentin e punes midis vendit Nr. 1 e 2, dhe si ose

8

n j b i

g

:

1 njesi t

rrjedhim , diferenca ne $mim e, se bashku me sim uli n e fitimit, be11 qe vendi Nr. I te

Per vendin Nr. 2 raporti eshte 40 njb i

g :

10 njtsi

t

priret nga eksporti i gmrit, kurse, vendi Nr. 2, nga eksporti i tekstileve.

ose 4 njesi

g :

1 njesi

t

~ b iete baze teorike, ai argumenton l i rine e shkh bim eve, i rei t t ine e l i re

Pra ekziston nje divergjencf ne produktet e krahasuara te dy vendeve.

midis vendeve te ndryshme te botes, ne krahasim, me regjimin e autarIdse dhe

Ndryshimit, ne shprehje te produktit te krahasuar, i pergjigjet nje ndryshim

mendiminemerkantilistsi dhe, avantazhet qenxjemnvendet endryshme te botes nga

specializimi dhe ndarja nderkombetare e punes, natyrisht, ne mungesa te pengesave

og ne kostot e krahasuara.

(bamer ave) natyrore dhe anificiale.

..

Avantazhi apo dezavantazhi

Si perfundim, special izimi dhe t r a n s f e d i burimeve kah indostrite qe

i krahasur

:Vendi Nr.

1

perfitojne avantazhe absolute, pra, shkembimet e lira, tregetia ndtrkombetare, ne

krahasim me regjimin autarkik dhe, me rrymen tregetare merkantiliste, lejojne

: Vendi Nr. 2

shtimineprodhimitboteror emvelitpotencial te konsumit e temireqeniesne shkalle

ruri

1 6 0 4

40

1

Tekst i i

20 2

-

10

1

boterore. Ne ketemenyre,

do

transfen i nje pnnetori pasqyrol~et e nje rritje boterore

1.

net0 baraz me 360 njesi gm re (400 g 40 g) dhe me 1 0 njesi tekstile (20 t 10 t). apo kah asim i vertikal

.

I

4

2

2 2

Teoria e avantazheve apo kostove

te

krahasuara

Cmimi apo kostot relative

Krahasimi horizontal

Teoria e avantazheve apo e kostove te krahasuara, e perpunuar nga ekonomisti

i njohnr anglez D. Rikardo, ka nje rendesi shume me te pergjithshme se sa teoria e

Vendi Nr.

1

avantazheve absolute, sepse, mbron me mire te e n e shkembimeve lira, edhe ne

P,

160

=.. =

g g

20

P,

20 1

=...=.. t

160 8



Vendi r 2

Krahasimet vertikale

I@

produktivitetit vene nepah se, vend iNr. 1 eshte4 here

me produktiv se sa vendi Nr. 2 ne prodhimin e gmrit dhe 2 here me produktiv ne

prodhim in e tekstileve. Pr a, vendi Nr. 1 eshte relativisht, apo , krahasimisht, me

produktiv ne prodhimin e gmrit. Nderkaq vendi Nr. ka nje avantazh te krahasuar

40 10

te jete, 10 ne veiidin Nr. 1, dlie 20 ne vendin Nr. 2 .

Pr odh imi dhe kon sum i neto botBror kombetar ne gjendje

~ -~

autarkike dhe te lirise se shkembm eve:

I

Bola

I

Vendi Nr.

1

Vendi Nr. 2

1

Giendia fillestare e

-

- Konsum

e

prodhim 175 t 75 t lo o t

2 Gjcndja c l l e Wise

I

ne prodhimin e mallit t mhasi = 114 eshte me e vogel se --

=

112, inferioriteti

i

se tregetise

~n 7 - Prodhim

L

i vendit Nr. 2 n@ rodhimin e t Eshte me i vogel se ne krahasim me g.

Krahasimet horizontale evidentojne se gmimet e brendshme relative qE

mbizoterojne n@ jendjen fillestare te autarkise varen nga produktiviteti relativ. Ne

vendin Nr. 1, nje njesi t eshte baraz me tete njesi g,

kurse

ne vendin Nr. 2, njE njtsi

t nuk arrin vegse kater njesi g. Nga kjo rezulton se gnlimi i g eshte me pak i

kushtueshem, dom ethene kushtonme pak ne vendin Nr.

1

118 t se sa n&vendin Nr.

j

(114 g). :I

M u n d k i t e e perfitimit reciprok, dalin ne pah

ur

behet krahasimi sidomos

me gjendjen e autarkise. Pr a, specializimi nderkombetar plot@ mplikon transferimin nderindustrial te

?

Ne kushret e autarkise, nje eksportues i vendit Nr. 1, nuk do te mund t'i

te gjithe hurimeve pro duktive te $do veiidi. Specializimi, Eon keshtu ne mtje n e

kemheje 8 njesi g, me me pak se njenjesi t, mhasi gmimi relativ i hre nd sh h netregun

: prodhimit te g neveudin Nr. I per 600 njesi g, dhe abaudonimin eprodhim it te mallit

kombetar eshte 160 njesi g : 20 njesi t, ose 8 njesi g : 1 njesi t. htu q&prod himi onlbetar i n~ alli tg, even dinN r. 1, do tearrije ne 1600

Nje transaksion nderkomhetar venetohet si i dohishem vetem ne rastin kur

ekspotato ri ia del te siguroje ne tregun e jashtem (I (nje) njesi te mallit t me me pak SPecializimi plate ne vendinNr. 2 do te goje n2 nje m tj e e prodhimit ternallit

se 8 (tete) njesi g.

si te t) dhe n& handoiim in e prodhinut te mallit g (-400 ujesi

I@

mallit

Nga pozicioni i nje tregetari tE vendit Nr. 2, eksp oni i 1 (nje) njesie te mallit

t duliet teshkembehet tepaktenm e4 (kater) njfsig, mhasi m m m relativ hrenda vendit

Modifikimi i drejtimit t t hurimeve (resurseve) qe shkaktohet nga shkembimet

kerkon qe: nje njesi t It. kembehet me 4 njesi g (ne tregun komh etar) 140 njts i g : 10

re pasqyrohet ne mtjen e prodhimit boteror e te konsumit ne re dy

njesi t].

Fusha e ndryshimit te rapon it te kemhirneve nderkomhetare m und 16 shprehet

kete haze, D. Rikardo fom ulo n ezen: .. nE se raporti midis kostoveper

ne raport me nje njesi te nje apo nje tjeter rnalli.

rodukteve te njeve ndi (kosto ekrahasuar) ndryshon nga kosto e krahasuar

Nje njesi t d o te shkembehet:

er, te dy vendet do t ken? dohi nga tregetia nderkombetare". Kb htu gdo

a. ne vendin Nr. 1 kundrejt m ahim um 8 nj&i g

t ne fakt, te inlpon oje mallinne prodhim ine te cilit esh ttm e pak efi$ient,

h. nC vendin Nr. kundrejt minimum 4 njesi g.

e geduar n& emhim, m allin qt a nin ta prodhojeme kosto per 1Gesi relativisht me

Nje njesi g do te shkembeher:

let, e shprehur, ue terma te produktivitetit te punts.

a. ne vendin Nr. 1 kundrejt minimum 118 t,

Dhe sipas 6j, kushti qe duhet te vertetohet I menyre qt tregetia nderkomEtare

h. ne vendin Nr. kundrejt minimum 114 t.

ete me leverdi per te dy vendet eshte qe kostot e krahasuara (per nj e d h ii raporti

Njerapor tshkemhim i hipotetiki tilleku, 1 (nje) t

=

6g na lejon teeviden tohen endshern i s&emh imit) te dy vendeve te jene te ndrysbme. Mbi kete bare, veiidi

t e mi ra t qe do t e k m i nga l ir ia e s hkh b im i t ne n je ho le

u

numri i punttoreve do

1

do t& pecializohet n t prodhimin e mallir g, dhe vendi Nr. 2, ne prodhimin e

-

Prodhim

.

- Konsumi

- Konsumi

3. Ndryshimi:

-

prodhimi (1600.1400) .

-

Prodhimi (200-175)

-

Konsum (1600-1400)

- Konsum (200-175)

.

,

200 t , .

1600 g

200 t

200 g

25 t

200

g

25 t

0 t

1000 g

100 t

600 g

- 75 t

0 g

25

t

200 t

600 g

100 t

- 400 g

+ 100 t

200 g

0 t



mallit t

Teorema e kostove te krahasuara eshte pra e vlefsbme, jo vetem ne rastin e

tldeshte, apo, ~~ om ia l ,urvendi Nr. 1paraqitetiavantanhuar, neprodhim inenjerit

mall dhe, vendi Nr. 2 ne prodhimin e mallit tjeter (sig pohon A. Smith), pot, edhe

ne rastin kur njeri llga te dy vendet i prodho n me me leverdi te dy mallrat. Ky rast

eshte quajtur bile paradok si Rikardian .

Ne mbrojtje te teorise se tij, Rikar dojep edhe shembu llin e nje avokati e te nje

sekretareje. I pari, avok ati, eshte me

i

mire, ne te njejten koh e, edhe si avokat, edhe

si sekretar (daktilograF). Dhe eshte e natyrshme, opo nune , qe avokati tE pErdori (te

shfrytezoje) kohen e tij tepune s duke uperqendrua r ne praktikat ligjore, kuavantazhi

i tij rshte me i madh. Dhe t'i leje punen e daktilografimit sekr etarit, ku diiavautazhi

i krahasuar eshte me

i

vogel.

Si konkluzion mund te pohohet se, qofte teoria e avantazheve absolute, e

para shm ar nga A. Smith, qofte ajo e perpunuar dhe eperfeksionuar nga D. Rikardo

me teoremen e kostove te krahasuara, argumentojne teorikisht politiken tregetare te

lirise se shkembimeve midis vendeve te ndryshme, argumentojnt dobine e iregetise

nderkombetare ne shkallen e gjithe vendeve, pavaesisht nga fakti se si ripjestohen

keto avahtazhe midis tyre.

Te dy vendet, e duke e pergjithesuar ar sy et iin , tC gji ha vendet e botes

nxjemn dobi nga shkembimet nderkombetare, nga tregetia nderkombetare, sepse ne

saje te specializimit e te nrla e s nderkombetarete punes, kemi nje dre jtim me t em ire

te burimeve (resurseve), kemi nje transferim te burimeve prodhuese (nga

p r o d h ii i mallit t ne mallin ne vendin Nr. 1, ne shembullin dhe rastin tone),

t ransfe r im ky qe e h t e me efektiv. Kurse, ne vendin Nr. 2 kemi nje transferim

invers, domethene, burimet do te transferohen ne prodhimin e mallit t nga malli g

NO te dy vendet e interesuara, nga shkemb imet e lira do te kemi:

a) nje perfit im p er p rodhu esit, ne vijim te nje produktiviteti me te madh te

burimeve te drejtnara nga impenjimet me me dobi.

b) nje perfitim per k on sum atn rb, mbasi do te paguajne $mime me te uleta

per blerjen e mallrave te imponua ra, qe jane me te arsyeshme se sa gmimet qe do

te paguanin ne tregun kombetar per pr od hi in e vendit.

Avanrazhet relative nga tregetia mund te ndikohen edhe nga kurset e

kemb imit. Se si shprehet ky ndikim do te mundohemi ta ilustrojme nepem jet nje

shembulli te thjeshte me qellime didaktike.

Supozojme se jane dy vende: SHBA dhe Franca, qe prodhojne dy mallra,

automob iladhe tekstile. Gjithashtusupozojmesepunaeshte vetmi faktor iprodhimit

dhe rendimentet jane kostante si shkalle. Dhe, per prodhimin e nje automobili, ne

Amerike, dnhen 300 ore p une, k urse, per prodhimin e fibrave teltstile 5 ore pune,

ndersa ne France nevojiten 600 ore pune per automobilin dhe 8 ore per tekstilet.

Perderisa supoznam se puna eshte i vetmi faktor i prodhimit, atehere edhe

kostot perbehen teresisht nga meditjet. Dhe ne hipotezat tom presupozojme se

leditja ne

SHBA

esllte barazi me 10 dollare ora, kurse, ne France 50 frang a.

Ne se asnjeri nga te dy vendet nuk ben tregeti mejas hte, p ra, zbat onnje regjim

autarkik, atehere, seciliprej te dy vendw e iprod hon tedy mallrat dhe i shet me $mime

barazi me koston mesatare te prodhimit. POI, para se sa te filloje shkembinii,

ojme se, nevoja ne or e pune per prodhimin e dy mallrave eshte me e vogel ne

erike se sa ne France. Por, diferencat nuk jane uniforme. Puna e punetorit

lerikan eshte relativisht me produktive ne prodhimin e auton~obileve e ue fibrat

Ne Frauce per prodhimin eautomobileve duhet dyfishi i oreve qe hm ho he n

rike, kurse, per prodhimin e fibrave tekstile raponi eshte 5 ore nii Amerike

dhe 8 ore ne France.

Pikerisht, kbo diferenca te produlitivitetit relativ qendrojne ne haze te

Tani supozojmese ttd y vendet fillojne t t regetojne, por, mbasi kanemonedha

betare te ndryshme, dnhet te fntet edhe tregu i kambios dhe te caktohet kursi i

bimit te ekuilibrit. E le te marrim tre raste: 5 te qindta te dollarit baraz I fr F,

te qindta I fr F dhe 2 te qindta tt dollarit 1 fr F.

Kosto e pun6 pEr

njesi prodhimi 5 c F llc/F I 20 clF

U

~ g & i ' pi i i . .

3.000 ,50 3,000 1 50 3.000 50 3.000 50%

Franca 30.000 fr 400 fr 1.500 1 20 3.300 6.000 80

. .

+ <

Nga kjo tabele konkludojme se, dy nga tre kurset e kembimit nukm und te jene

ekuilibri. Ne se frangu francez eshte baraz me 5 te qindta te dollarit, atehere.

automobilat, qofte tekstilet do te kushtonin me pak ue France se ne SHBA.

ere, amerikanet do te ishin te interesuar t'i blenin te gjithe produlitet e tyre ne

ce dlie asgje ne Amerike, ndonese, francezet nuk do te blenin asnje mall nga

dhuesit amerikane.

Ne keto rrethana, amerikanet qe temu nd te blejuemallrat ne Franc edo teduhet

23



te blejne franga franceze, pot. askush nukdon t shesi franga ne Umbirn te dollarit.

Keshtuqe kursi i kernbinlit 5 te qindta t dollarit per 1 frang nuk mun d te ekzistoje

gjate, por, duhet te rritet. Po r, as kursi i kinlbim it 20 te qindta te dollarit per 1 €1.

Francez, nuk esllt? nje kurs ekuilib ri. Me kete kurs, si autom obilat, ashtu dhe fibrat

tekstile kushtojne me pak ne SHBA. Ne tregun e kambios, ofruesit franceze re

frangave do te kerkonin per te blere dollare per te blere mallra arnerikane me ~ m i m

te ulet dhe askush nuk do te blente franga. Pra, kursi i kembimit do te binte.

Kursi i kembiii t 11 t qi~ldtae dollarit per 1 fr. F ., potencialisht eshte nje

kurs ekuilibri. Me kete kurs, automobilat kushtojne rue pak ne SHBA dhe, fibrat

tekstile me pak ne France. Te gjithe do te kekonin te blinin fibra ne France dhe

automobila ne Amerike.

Por, ekuilibri ne tregun e kambios nuk mund te ekzistoje ne se te dy mallrat

kushtojne me pak ne njerin nga te dy vendet, prandaj, edhe gama e kurseve te

kembimit eshte e kutizuar.

Ne se kurset nisen nga nje minimum 10 te qindtap er 1

fr.

F., dhe arrijne deri

ne maksimum 12.5, atehere, nlund te kemi kurse kembimi ehi lib ri.

Me kursin 10 q 1 fr. F., au tomob ilat kane te njejtin mim ne SHBA dhe ne

France, ndersa, fibrat tekstile jane m e te lira ne France. Po ne se amerikanet duan te

blejne fibra tekstile franceze, me se do t'i paguajne? Duhet qe SHBA t'i shesi di ka

Frances, pra, automobila, domethene, te eksportojne automobila ne France.

Me nje kurs kembimi 11 q 1 fr. F., automobilat jane me te lire ne SHBA,

ndersa, fibrat tekstile ne France. SH BA-jane ketes kem epro dhii i e shkembimi eshte

e vemlja prodhuese e autom obilave, kurse Franca e vetmja prodhuese e fibrave. Ky

eshte rasti i nje specializmite plote ne te dy vendet.

Me kursin 12,5 q = 1 fr. F. , SHBA do te prodhoje automobila dhe do te

importojne fibra tekstile nga Franca, kurse, kjo do te prodhoje dhe eksportoje fibra

tekstile. SHBA do te specialiiohen ne prodhimin e automobilave, kurse, Franca ne

fibra tekstile.

Skemateprodhin~it he teshkembimi t t em esi pe mp er sh a jn e , ne fakt l ig jin

avantazhit relativ, i cili, percakton se vendet specializohen ne p ro d h ii n e atyre

mallrave qe mund re prodhoben me kosto relativisht m e te ulet. Ne France, per

shembull, prodhimi i fibrave tekstile eshte 1,33 per qind (400130.000) e kostos se

automobilit, kurse, neSHBA, kostojaefibrave te tekstiliteshte 1,67 per qind e kostos

Vcndl

SHBA

francs

,.

'se automobilit (5013.000). Ligja, pra, na meson se Franca do te specializohet ne

:

prodhimin e fibrave te tekstilit, kurse, SHBA ne ate re automobilave, gjithmone ne

Ipshtet e kursit te kembimit te ekuilibrit.

Shembujt tane, me dy nlallra, ilustrojne principet themelore t@ vantazheve

:.:relative. Por keto principe vlejne dhe per rastet kur mar rin ne studim shum e mallra,

sikurse, shihet ne tabelen e meposhune.

I

Nevoja ne njesi pune (or6 pune per njesi prodhimi)

Kosto e punfs p@ r

njesi prodhimi

Nga tabela konkludohet se. SHBA jane relativisht me ef i~ ie nt e prodhimin

mpiuterit, mbasi ai kerkon 116 e kohes s t punes se nevojshme qe harxhohet ne

in e Pyre kerkohet me pak ore pune se sa ne SHBA.

a, SHBA do tE prodhoje sigurisht kompiuter, kurse. Franca kepuce.

Ile te dy vendet do te perfitojne nga shkembinli. Secili do te importoje disa

Kompiutcr

Kosto ne dollare me kursin e kembimit

Auto

3.000

30.000 fr

rodhonte vete teresisht. Kjo do te thote se keto mallra do te

en me nje mim me te ulet d l~ e er kete arsye fuqia blerese e lionsumatorit

konkludobet se difkencat ne produktivitetin e pu Es n&nivel ndErkomktar

rsyen kryeso re te tregetise dhe faktorin kryes or qe percakton specializimin

etine uderkombgtare.

Teks

50

400 fr

Ripjestimi i avantazheve ne tregetine nderkomb stare.

Rreth kesaj eshtje ekzistojne pikepamje te ndrysh me. Disa nga me te

sishmet mund t'i rendisim si me poshte.

1

J. S. Mill mbron pikepamjn se avantazhet e tregetise nderkombetare

dahen barabar midis dy vendeve shkembyese. ~a t ~ r i s h t ,h h a n

ai

ane te

hme edhe raste sh kemb imi e kstrem e, ne te cilat, i gjithe avantazhi qe rrjedh

ershkembimi t'i atribuohet uje vendi, ndersa tjetri te nlos kete asnje p+rfitim.

2 Sipas H. W. Singer, pjestimi i fitimit nga tregetia midis vendeve nezhvillim

te zhvilluara industriale nuk varet dlle aq nga mallrat e prodhuara, e te

ne trajten e produkteve primare apo te perpunu ara, por me shume varen

rist ikat e vendeve qe shkembejne mallrat m idis tyre.

Auto

12,s

Auto

3.000

3.750

1

qlF

Televizor

q F

Teks

50

50

Auto

.000

3.000

I1 q F

Teks

50

40

Auto

Tekstile

Teks

KEpud

3.000 50

3.300 44 8



Vendet e pasura e ti zhvilluara industriale priren ,per te realizuar fitime te

medha nga $do lloj relacioni me vendet ne zhvillim, qof te ne tregetine me produkte

primare e te perpunuara, qo fte ne transferim t eho log jie apo ne investime. Pjestimi

jo i barabarte i fitimeve nga tregetia varet me shume nga natyra moderne e

teknologjise , e, mbi te gjitha, nga perqeudrim i i aftesive per te zhvilluar teknol-

ogjite e reja nga vendet e perpdruara .

3 Ekziston edhe nje pikepamje tjeter, sipas iles vendi i vogel nxjerr dobi

me te medha nga uegetia nderkombetare, sidonlos kur ai ndodhet perball nje vendi

me te madh, mbasi:

-

vendi i vogel favorizohet kur kerkesa per mallrat qe eksponon eshte me e

madhe se sa oferta e vet;

- vendi i vogel favorizohet-gjithashtu kur ofen a per mallrat qe importon eshte

me e madhe se sa kerkesa e vet.

Neras t inepa re , a i pe rf i tonnga~m imetmeelanaqed ore realizojeneekspon,

kurse, ne rastin edyte, do te perfitoje nga Fmimet me te uleta qe do te paguaje per

importimet.

4. F.

D. Graham, ne kuudershtim me 1.

S

Mill-in, pohon se ...normalisht

avanrazhet e tre ge tii nuk pjestohen

nt

menyre te barabane midis vend we shkembyese

qe nga moment i h k e t o dy vende ose jane te q je madh bie ekonomike

te

ndryshme, ose, tregetojne mallra me vlere per n jb i te ndryshme .

Dhe per ta argumentuar kete teze, ai men si shembull dy ven deA e

B,

njeri

prej te cileve, prodhop dhe eksponon mallra me vlere te larte per njesi, si per

sh&ubull automobila, kurse, rjetri prodhon dheeksp onon m allrame vlere t e ulet per

njesi, per shembull, shkrepse ose lapsa. Keshtu qe per te blere automobila, vendi

B

do

te

jete i shtrenguar te paguaje me ~ m i me lan e automobidin dhe te shesi me qmim

te ulet lapsat. Si rrjedhoje v endi A do te perf itoje pjesen me te madhe te avantazhit

nga tregetia.

Tezat e

Graham-itvlejne ne sepranohethipoteza klasike: dy vende e dy mallfa.

Po, ne praktike, kemi te bejme me mes hum ese dy v ende, a ehere , vendi i madh nuk

ka arsye te bleje sasira te medha te mallit qe ka nwo je nga vendi i vogel, por, d o te

Erkoje te bleje ne vendet e tjera.

Per rrjedhoje, nuk do te jete as i shtrenguar t'i shese vendit te voga sasira te

medha te mallit te vet

ku

ai eshte i specializuar.

Ne se gjithashtu do te kemi te bejme me me shu me se dy ma llra, vendi me

i madh nuk do te jete i dety mar per te paguar imponimet d uke shitur sasira te medha

tenjemalli tevetem. Perkundrazi, aido t'i kompensojeinlportimetevetaduke shitur

vendit te vogel mallra te llojeve te ndryshme.

Por, megjithe verejtjet apo kritikat e parashrmara, principi i avautazhit te

krahasuar, i formuluar nga D. Rikardo, mund te perbeje akoma nje ' udheheqje e

6

dobishme lidhur me drejtin~ in burim eve , tl~ekso n konomisti H . Mynt.

Teorise klasike, sidoqofre, i mbetet merita sepse argumentoi se:

se pari, rregetia uderkombetare ka veud vetem ne se eshte me lwerdi per te

gjitha vendet shkembyese. Dhe ky avantazllekziston, sipas Rikardos, vetem ne se ka

diferenca ne kostot e krahasuara;

s e d y t i, s bp je go i n e ~ k a onsiton avantazhi i uegetise

nderkombetare,

domethene, ne vijim te tregetise, konkurenca me e madhe midis ndermarrjeve te dy

veude ve menjanon ndermarrjet joefektive, jo rentabile. Keshtu qE burimet (resurset)

even dit do te rhvendos en e do te drejtohen ne impenjimet me raciouale, me efektive.

Gjithashtu ajo sqaroi se, duke perdorur burime te barabarta do

kemi disponibilitet

me te madh mallrash ne ttl dy vendet, te marra se ba s h b

~

;::

se treti, i hapi rmgen gjithe teorive te tjera vijuese.

3

Proteksionizmi dhe doganat

Proteksionizmi eshte nje rryme e mendimit ekonomik dhe e politikes ekon-

ike-tregetare ne marredhemet me vendet e tjera. Dhe konsiston ne nje teresi

asash, me te cilat, kerkohet:

- te mbrohet nga konkurenca e huaj prodhimi i brendshem, sidomos, i disa

eve te industrise kombetare.

-

te hufuohen dhe te dishurajohen imponinlet jo dhe aq te domosdoshrne,

-

te favorizohen eksponimet.

Ne rrafshin kombetar, proteksionizn~i erben nje instrument te nderl~yrjes

teterore per te favorizuardisa objektivame karak terp olit ik (si kenaqjae kerkesave

ndmarrjeve dhe te punetoreve te turbulluara nga konkurenca), me karakter

mik (reduktimi i papunesise)

dhr

strategjik

si

mogelimi i varb ise apo vul-

ilitetit kombetar).

Mjetet, apo metodat qe perdor shteti per te zbatuar nje politike te tille jane:

a) doganat, tatimet doganore me tarifa te caktuara bra, barrierat tarifore);

b) barrierat (pengesat) jotarifore.

:,.,<:

‘,:.

:.

Tagra t apo tatimet doganore ane tatime te terthortaqereudojne, kqesisht,

.$h llr at e importuara qe jane objekti i transaksioneve nddrko n~betare.KOto mund tE

-

Tagra doganore specifke, qe perfaqesojne nje shume fikse per njesine e

lit dhe qe mund te maten me disa mates fizike (metro, pesh e), apo, ne vler e (ad

orem), nese maten me qmimin (ne perqindje ~nbi mimin).Tagrat doganore

kane udikimin e vet ne kufizimin e impon eve dhe ne te njejten kohe ne rritjen

e. Kurse tagrat doganore ne vl ee ndikojne, si prir jr, ne mt jen e inflacionit

ojne nje ndikim proteksionist me te madh se sa ato specifike.



Sipas qellimit qe ndiqet, tatinlet (tagrat) doganore mu nd te jene:

a) me karakter m hr oj tk (proteksionist), ne se kane per qellim mbrojtjen e

degeve te industrise kombetare nga konkurenca e ndermarrjeve te huaja.

b) me karakter fiskal, ne se kane per qellim te sigurojne te hyra per shtetin.

c) ato mund te jene, ne te njejten kohe, edhe tarifa doganore mb rojtese dhe

fiskale, pra, te perbera. M egjithese, ne ndonje rast dy qellimet e siperme mund edhe

te vijne ne kundershtim me njeri-tjetrin.

Tagrat doganore mund te jent edhe diskrimin uese, kur kuota (shunla) e tagrit

ndryshon sipas vendit te origjines se mallrave te importuara. A to mund te jene dh e

tagra tran ziti kur zbatobeu nlbi mallrat qe pershkojne tem torin kombetar.

Tagrat mbi eksportim et synojne temenjanojneurine brendavendit, por, edhe

mund te synojne mtjen e te ard hu av e te buxhetit.

Teresia e tagrave doganore te vendosura per mallrat e veqanta formon tarifen

doganore qe mund te jete:

e pergjithshme, ne se i referohet pa dallii t& gjithe vendeve me te cilet

zhvillohen marredheniet tregetare.

konvecionale ne se parashikon akorde preferenciale per disa vende.

Me ligjin Mbi tarifat doganore te vitit 1992 (shtator) ne vendin tone

parashikohen edhe lloje te veqanta te tatimeve doganore per raste te veqanta. Dhe

konkretisht:

.

atim e do gano re speciale, si mase mbrojtese, si mas& ndaluese ose dhe

kunderbalancuese ndaj akteve diskriminuese te komp anive, vendeve a bashkimeve te

vendeve, ndaj Republikes se Shqiperise;

tatime doganore antidumping, qe perdoren per mallrat e impormara me

p i m e shume te uleta (dumping) qe kercenojne prodhuesit kombetar;

tatime doganore kunderbalancuese qe zbatohen per rastet kur mallrat e

importuara jane prodhuar ose perpunuar me mbeshtetjen e subvencioneve (te

drejteperdrejta apo te terthona) qe kercenojne prodhuesit kombetar te mallrave te

njejta konkumese.

Tatinie doganore ne raste te veqanta mund te zbatohen edhe per disa mallra

eksponi, si dhe, me karakter sezonal:

Masat d he metodat proteksioniste qe zbaton shteti mund te ene edhe me

kar akt er jotarifore . Me kete nocion kuptojme masa te tilla, si: kontigjentimet, qe

nuk jane t jeter veqse k uf ~i m e asiore, l iqensat, nor mat teknike dhe sanitare,

kontrolli i kamb iove valu tore, procedurat administrative, subvencio net per ekspor-

timet etj.

Kontigjentimet perfaqesojne masa kufizuese sasiore, masa shtrenguese, te

zbatuarapermallrat e imporrit dhe percaktojne sasine m a k s a e e mallrave qe mund

te importohen apo eksponohen per nje periudhe kohe te dhene.

Kontigjentimet per eksportimet perdoren per te amtur disa objektiva:

. .

per ti? kufizuar eksportin e disa lendeve te para me sylum q e te perpunohen

ne vend;

I

p& te favorizuar shtrenjtimin per hir te kufizimit te ofertes boterore;

I

per ti? melljanuar urine si dhe ngritjen e qm inlit ne tregun e brendshem, per

arsye.strategjike etj.

Edlie ner imnortimet mund te nerdoreu kontipientimet, (ne vitet 70-te filluan

~

~

.

t

emertohen si kon tigjen ime vullnetare ) qe ne fakt, perbejne nje mjet per tii

kufizuar konkurencen, sidomos ne disa sektore si qeliku, automobilat, tekstilet,

veshjet etj. Ne vitin 1982 SHBA dhe Kanadaja e binden Japonine te kufizoje

eksponimin e automobilave ne drejtim te tyre.

Licensat, jane autorizime apo leje te akorduara nga pushteti publik per

ortiminapo eksponim ine nje malli. Kjo forme pengese (barriere) eshte diqkame

e dukshme se sa barrierat e tjera sasiore dhe efikasiteti i saj lidhet me klimen e

tt mbreteroje. Ky mjet mund te jete, bile, mjaft efikas, siq e

on shembulli i Anglise lidhur me importimin e qymyrit.

Subve ncionet. Shteti mund t'u akordo je subvencione si,firmave ekspormese,

t edhe atyre qe konkurojne imponimet ne territorin kombetar.

destinuara per te nxitur eksponet mund te mamn forma te

: lelitesira ne tatimin mbi fitimet nga veprimtaria e eksportit ose edhe

n e fitimit nga kjo veprimtari, gar anciraper huarat (kredite), nje norme me

resi; akordii fondesb publike te destinuara per te financuar kerkimet dhe

dhimin e aaikujv e te rinj etj.

Subvencionet anE te perhapura shunle dhe perbejne nje burim shrr egullimesh

orsion) ne shkembimet nderkombetare, mbasik ane ndikim te drejteperdrejte apo

rthon e mbi 5m imet e shitjes.

Ko ntm lli i kambiove. Shteti ose banka qendrore duke zbatuar nje sistem

olli mbi kembimet valutore mund t'i kufizoje imponimet. Per shembull kur

a e monedhave te huajaqemun d te sigurojne (prokurojne) imponuesit,

r te zvogeluar defiqitin e bilancit tregetar. Pranoh et se kjo mas@ shte

me e pelqyeshme se sa masat e politikes fiskale e monetare per pakesimin e

es se inflacionit.

Normat teknike e sanitare. Rregullat dhe percaktimi i disa nonnave

betare te karakterit teknikapo sanitar, me syniminp er te mbro jtur konsumatoret,

mund te mos kene, ne disa raste, edhe objektiva proteksioniste. Per sbembull,

vihet imponuesit per te treguar vendin e origjines, marken, apo

repashershem normave i dekurajon importnesit dhe i shtrengon

uesit e huaj te bejne shpenzime suplementare adaptimi. Po keshtu zbatimi i disa

lave strikte ne fushen e mbrojtjes se ambientit nga ndotja (ndotja e ajrit nga

erben nje nljet tjeter per t'i imponuar shpenzime suplementare

sir ni t. Dihet se, perpara se sate zbatohet tagri doganor mbi



mallrat e importit, duhetparaprakisht ttpercaktoher ble rae m aliit dhe kateg oria me

te cilen iidhet. Kadisanlenyra vleresimi qepr irenpe r tandeshk uarpr o&~ uesine uaj.

Domethene, tarifa doganore efekrive eshtt keshtu nre e larte se sa ajo teorike qe

shenohet ne iibrin e tarifave.

Edhe dispozitat fiskale mund

t

perbejne nje nga format e mbrojtjes

(proteksionit) jotarifor e.

Tr eg bi a me kom pesim , si teresia e veprimeve tregetare qe marrin formen e

trambit re drejtperd rejt apo te terthorte duke bv ende suar transferimin e parase, eshte

gjitltashtu nje forme e barrierave jotarifo re, qe u perhap, sidomos. r1e vitet 70-te.

Si konkluzionmund te pohojme se, pengesat (barrierat) tarif ore dh e otari-

fo re qe zbatojne shtetet e ndryshme sovrane deshmojne vulln etine tyre per re ndikuar

n ~ b i ellimin dhe perberj e~r shkembimeve. Dhe shumica e ketyre pengesave jane te

sanksionuara no ligj. Pjesa me e madhe e ketyre pengesave Qne si prirje iedu ktimin

e importimeve dhe te konkurences se huaj, ndersa, disa adaptohen per te mbrojtur

shendetin e konsumatorEve. POI, ne kete menyre kufizohen te mirat qe rrjedh in nga

specializimi dhe tregetia.

Liberalizimi i pengesave tarifore, nen ndikimin e GAT T-it, qe eshte realizuar

pas Luftes se Dyte Borerore, sbenon nje progres te madh ne kete fushe.

Efektet ekonomike e shoqero re t proteksionizimit dhe te doganave.

Tagrat doganore, ne thelb, jane tatiie te terthorta. Dhe si te tilla kane efekte

ekonomike e shoqemre:

se par i, tagrat doganorr, sidomos, ato mbmjtese ndikojne ne kufuimin e

importeve;

se dyti, tagrat doganore mbrojtese favorizojne deget e industrise kombetare

relativisht jo e fi~ ien te, he i mbrojne ato nga konkurenca e huaj;

se treti, kutizojne dhe freoojno specializimin, ndarjen nderkombetare te

punes, e per rrj edh ii, kufizojrre shkembm et e lira, tregetine nderkombetare, .

s

katerti, si tatime te terthorta, tagrat doganore ndikojne mhi nivelet e

Cmimeve te shitjes se mallrave, e per rrjedhoje, ne kufizimin e konsurnit dhe ne

zvogelimin e pages reale te punetorit.

Prandaj, ne tertsi, politika doganorepr oteksiorkte, ne thelb, konsiderohet se

bh te kon$ewatore.

Po si realizohet konkretisht poiitika doganore mbrojtese me ane re bam erave

tarifore?

Le tesqarojme, me separi, proteksionizmin global dhepastaj ateperprodukte.

Protek sionizm i global konsiston ne stab ili zii n e nje raponi (ratio) midis

re

hyrave.doganore dhe vleres totale te importeve.

Ne se ky raport eshte i larte, domethene, ne s tagrat doganore jane te larta,

atehere, vlera e importimeve d he te hyrat doganore d o te jene te ulela. Ne se vlera e

ntallrave te importuarado te rendohet iehtemetagra doganore, atehere, vendi ne f jale

do te jete me nje mbrojte re vogel, te paket.

..,

Nje rmge tjeter konsiston ne zbatinlin e nje nlesatare te ilrjeshte te tagrave

doganore re shprehuranev lefte (advalorenl), osene njenlesatre jo tepondemar. Por,

kjo mund te sjelii ne rezultate te papran uesh n~e, epse, nlesatarja e thjesiite ndikohet

shum2 nga vlerat ekstreme.

.

,

Zhatimi i tarifave doganore me nje mesatare te ponderuar sl~tro r~p rob lern in

zejidhjes se kujdesshme te peshes. Ndrrsa, zbatiii i tarifave prolribitive

k

efekte

,

negative sepse

on

ne frenimin e ejithe importimeve.

Pmteksionizimi per produkte. Tagrat doganore ne vlefte qe shenohen ne

tariPn doganore perfaqesoje normat teorike apo nominale te proteksionit qe

zbatohet per produkte te ndryshme. Por ka nje dal lim midis n o m b nomina le te

'

proteksionit (TNP) dhe Domes efektive (TEP). Tre jane faktoret qe ndikojne

pergjithesisht ne norm en efektive te proteksionit per nje pr odukt te veGante:

norma nominaie doganore e shprehur ne vlefte per rrje produkt te gatshem

norma n ominale doganore e shprehur ne vlefte per lend et e para re perdomr a

prodhimin e produktit te gatshem (ti);

- kostot e lendeve tte para te ndry slune te shprehura ne perqindje te vleres se

produktit te gatshem ne gjendjen e iirise se shkembimeve (a>.

Relacioni midis ketyre ue elementeve perben normen efektive te pro-

teksionit. T 'a konluetizojme me nje shembull.

S up oz oj me s e ~ n t i n ~ ishitjes se nje ken~is he shte 10

$

ne gjendje te lirise se

sbkembin~ it he, kostojae lendes se pareunike pambu kut- a ni n ne 4 $, ~ k ao te thote

se lenda e pare perfaqeson 40 per qind te gnunit te shitjes.

Vlera e shtuar (meditjet, fitimi etj.) arrijne 6

$

ose 60 per qind e ~mi m ite

itjes. Tdgri doganor mbi produktin e garshem dhe mbi pambukun supozojmt se

hte 20 per qind dhe 10 per qind repsektivisht.

Sipermarresi industrialist pr iret per te caktuar Cmimin e bren dsha n baraz me

min botemr

P,hM)

duke i shtuar tatimet doganore dhe duke ngrimr koston e

hmete lend essepare ne 4,4 0$. Pra, oe kushtet e proteksionizmit, vleraeshtuar

te mt et, supozojme 1,60 $u e shume absolute ose ne 26 ,7 per qind relativisht

~ ~

VA

- VA

7.60

-

6

. ~

. ..

.

= - 26.7 %

.

...

.

,

. ,

Ky sllembull na

on

ne percak tiiu e konceptit re no rm b efektive te

. .

proteksionit, si nd r y sh i n6 perqendje i vleres se shtuar, per njesi prodhimi.

..

.

. ':;.

. ,

Grafikisht ky kalim mund te paraqitet si vijon:

.

.??<

~

> > .

. . ~



r -

r - - ~ - P ~ , + D = 1 2

I

Vlera

e

I

C - L P

10

shtuar

6 p, o

I I

I I I

k I

I Kosto

pambukut

4

I

L-

L .

Kosto e

pambukut

I

I

4.40

I

L

Tani le te shohim efektin e tagrave doganore mbi importimet, per shembull.

ne masen 20 per qind.

Tagri do ganor sjell si efekt te pare rritjen e qmimit me te cilin impormesi d o

ta shesi mallin ne tregun e brendshem (te nje automohili, bie Gala). Ne se ~m im i, ara

zhatimit

te

tagrit doganor, eshte te supozojme 2.000.000 leke, dhe tagri doganor 20

per qind, pra. 400.000 leke. tregtari importues do te perpiqet ta shesi ne tregun e

brendshemper 2.400.000 leke, domethene, tagridoganor heriqe te mte t gnim i, mbi

ate te tregut te jaslitem.

Natyrisht kjo rritje do te kete efekte, si mbi konsunlin aslltu edhe mbi

Duke u rritur qmimi i shitjes hrenda vendit, sipemlarresit do te jene te

interesuar, dot e nxiten te shtojne prodhimin kombetar, nga Q, ne Q'c .Tagri doganor

u lejon keshtu sip em rr es ve vendas te prodhojneme nje kosto marzhinale mete larE

sa mimi i tregut te jashtem. Ne piken E , mbi kurhen e ofertes (ne figuren e

me psh m~ e) ostua n ~a rz hi de hrendslune eshte baraz me 2.400.000 eke, domethtne,

400.000 leke me shume se sa qmimi i Vegut te jashtem p rej 2.0 00.00 0 leke. Dhe kjo

behet e mund ur, sepse sipermarresit (prodlluesit) vendas nuk jane te detyruar te

paguajne tager doganore, si detyroh en tregetaret vendas qe importo jne automobila.

Dhe ne kete n~ eyr eagri doganor favorizon prodhuesit vendas dbe diskriminon ata a

pruar keshtu si nje subsid (ndihme) per prodhim in e automohilave brenda

-.-Subsid-i eshte, pra, nje kontribut

i

paguar shtetit me qellim qe te nxitet

prodhimi dhe konsumi i nje malli, ne rastin tone, automobilit.

Nga pikepamja e kerkeses, shtimi (rritja) Gmimit i shtyn konsumatoret te

kesojne blerjet e tyre te automobilave. Keshtu qe kerkesa e lyre dote zhvendoset

a pika G nE pikEn dhe, sasia e kerkuar do te bjere nga Q, ne Q',. Keshtu qe per

nsumatoret iagri dog anor eshte diqka e keqe dhe vepron si tatimi, prand aj, duke i

paguajne njf qmim me te lane, do te pakesojne sasite e kerkuara.

Dhe si efekt i kombinuar i shtirnit te prodhimit d he i pakesimit te kerkeses do

mi rfn iene i mp or thi t te automohilave. Ne varesi, me ndieshmerine e kerkeses

e ofertes ndaj qmimit do te kemi, pra, edhe renien e importit.

Figura e m&sipeme'na hpjegon gjithashtu n&menyre te detajuar kostot dhe

timet nga tagri doganor. Por duhet te dallojme kostot net0 p& shoq erine nga

transfenmet nga njera pjese e ekono~uise e tjetren. Kjo edhe sepse ka konflikt

'uteresash midis konsumatoreve dhe prodhuesve.

KonsunutorEt do te paguajne me shume per mallinqe do te vazhdojne te

ejne. Dhe kostua totale per konsun ~ator et shte 400.00 0 leke shunlezuar per sasine

te analizojme

tani

kete sasi, qe n@ astin tone, es htee barabarte me siperfaqen

e si shperndahet midis perfrtuesve.Trekendeshi FGH, i treguar me B, i

e hu mh je per shoqerin e. Kostua me e larE e paguar nga konsumatoret

tit, pjeserisht, ne formen e tagrit dogallor. Dhe

y

p e r f i t i L h t e i

e me sasine e importimeve shurneqar me tagrin doganor, domethene, nle

terkendesbin IHF (perfitimi nga tagi doganor, shih, tabelen e mesiperme), qe

te produkt i tagrit per n jesi me velliimin e importit (Q ', QJ Te ardhurat doganore

faqesojne nje tran sfer im nsa konsurnatori tek shteti, por, kjo nuk do te thoit se

te barazi me njt kosto per shoqgrine, sepse, shteti edhe mund t'ua riktheje

konsumatoreve, bie tjala, nepermjet reduktimit te tatimit mhi te ardhura.

Kostua me e madhe per konsumatoret, pjeserisht, shkon ne perfitim te

arrjeve prodhuese, qe i korrespondon siperfaqes ECJI (r'enta per pro dhuesit,

















































































































































































Documents

Financat nderkombetare