SEMINARSKI RAD:

Bankarska struktrura

Predmet: Finansijska tržišta i institucije Studenti:

Mentor: prof dr Dejan Erić

Sadržaj:

1. UVOD 2

2. Bankarski sitem u Crnoj Gori4

2.1. Merdžeri i akvizicija u bankama 6

2.2. Vlasnička struktura prema učešću kapitala 8

2.3. Učešće strane aktive i pasive u bilansnoj sumi. 9

2.4. Depoziti 10

2.5. Krediti 12

2.6. Obavezne rezerve 12

2.7. Aktivna i pasivna kamatna stopa. 12

2.8. Racio analiza 13

3. Bankarski sistem u Srbiji 16

4. Bankarski sitem u BiH 18

5. Bankarski sistem u Hrvatskoj22

6. Bankarski sitem u Makedoniji 24

7. Herfindahl-Hirschman Index 26

8. Naše istraživanje 27

9. Zaključak 28

1

1. UVOD:

Banke predstavljaju grupu najvažnijih finansijskih institucija u većini zemalja savremenog svijeta. Osnovna djelatnost ovih institucija se ogleda u finansijskom posredovanju, odnosno u prikupljanju sredstava putem depozita i plasiranje istih putem kredita. Druga osnovna funkcija banaka je platni promet u zemlji i inostranstvu. Globalizacija je prouzrokovala da klasični bankarski koncept bude zamijenjen savremenim. Drugim riječima, pored osnovnih djelatnosti, banke danas obavljaju širok spektar poslova, kao što su: upravljanje gotovinom, osiguranje, investiciono bankarstvo, brokerske poslove, poslove konsaltinga i td.

U drugoj polovini 19. vijeka došlo je do razvijanja bankarskog zanata. Naime, tridesete godine 20.vijeka mogu se posmatrati kao prekretnica, jer tada banke dobijaju na svojoj popularnosti, sagledavaju se kao novčana preduzeća, a poseban akcenat se ostavlja na njihov uticaj na privredne, finansijske, novčane tokove.

Poslednjih godina, razvojem globalizacije, dolazi do povećanja konkurentnosti, odnosno dominantne pozicije razvijenih banaka bivaju uvećanje, pa samim tim dolazi do smanjenje broja banaka, a povećanje njihove veličine. Sve ovo su ispratile tehnološke inovacije, kao i pojava elektronskog i internet bankarstva. Ovaj period obilježile su i brojne regulatorne reforme koje se ogledaju u liberalizaciji bankarskog poslovanja. Savremena banka počiva na decentralizaciji, tj. na podjeli ovlašćenja . Klijent je najvažniji i sve se čini kako bi se njegove želje ispunile i učinio što bolji posao. Lični bankari su jako popularni danas, jer sa takvom podjelom posla fokus je na klijentu, na minimiziranju kreditnog rizika, na likvidnosti i efikasnoj kontroli poslovanja.

Bankarska struktura je sastavljena od mnoštvo različitih strukturalnih dimenzija, koje su specifične u svojoj posebnosti i složenosti. Može se posmatrati sa mikroekonomskog aspekta istraživanja, odnosno pitanja funkcionisanja banaka i sa makroekonomskog aspekta koji podrazumijeva funkcionisanje bankarskog sistema kao cjeline. Danas se suočavamo sa savremenim pristupom u bankarstvu i to u svojstvu gubitka ili dobitka. Da li će banka poslovati sa pozitivnim rezultatom ili ne, srodno je povezano sa kvalitetom i kvantitetom usluga, dobrog ili lošeh rukovođenja i upravljanja. Banka se posmatra kao Korporacija, a njena struktura sastoji iz tri upravljačka tijela:

Skupština akcionara banke ( akcionari banaka sa pravom upravljanja) Upravni odbor banke (čine najmanje pet članova, a jedna trećina članova mora biti

nezavisna od banaka)

2

Izvršni odbor banke ( njega čine najmanje dva člana, dok predsjednika i članove ovog odbora bira upravni odbor banke).

Organizaciona struktura banke je povezana sa veličinom banke, ali nije uslovljena isključivo njome. Broj filijala, ekspozitura i poslovnica koje jedna banka ima kao i njihova međusobna povezanost mogu doprinijeti uspješnosti banke. Od organizacione strukture banke zavisi reputacija banke i njena pozicija u nacionalnom bankarstvu, na koje prvenstveno utiču ostavareni prihodi. Tržišni položaj banke je od velikog značaja za opstanak banke na dugi rok. Tržišni položaj se sastoji od pozicije određene banke na finansijskim tržištima (tržište novca i kapitala). Takođe, vrlo važan položaj banke u odnosu na druge banke, u donosu na centralnu banku, u odnosu na sektore sa viškom sredstava (potencijalni deponenti) i u odnosu na sektore sa manjkom sredstava ( komitenti) .

U bankarskom sektoru kvalitet menadžmenta utiče na uspješnost poslovanja više nego u drugim sektorima. Takođe, na uspješnost poslovanja utiče broj zaposlenih , njihova kvalifikaciona i starosna struktura, nivo informacione upućenosti i td. Za finansijske izvještaje banaka možemo reći da su vrlo specifični. Poznato je da banka vrši transformaciju depozita u plasmane sa ciljem da na kamatnoj razlici ostvari dobitak koji će nakon oporezivanja isplatiti vlasnicima u vidu dividende. U bankarskom poslovanju je posebno izražen rizik likvidnosti jer banka mora u svakom trenutku raspolagati sredstvima dovoljnim za obavljanje uobičajnih aktivnosti. Drugi rizik po važnosti jeste rizik nemogućnosti naplate. Ukoliko banka nije u mogućnosti da naplati svoja potraživanja, to može ugroziti njenu likvidnost i rentabilnost. Postoji još niz raznih vrsta rizika, kojima se sada nećemo detaljno baviti, kao i niz metoda za zaštitu od rizika poput neobaveznih rezervi, osiguranje naplate (kolateral) i td.

Najbitniji elementi aktive banaka su:

1. Gotovina i gotovinski ekvivalenti i računi kod CB, rezerva likvidnosti – ova aktiva po pravilu bi trebala da bude nekamatonosna

2. Plasmani bankama – jedan od načina da nekamatonosne reserve pretvorimo u kamatonosne plasmane

3. Krediti komitentima – glavni prinos koji je izložen riziku naplate4. Osnovna sredstva

Najbitniji elementi pasive banaka su:

1. Transakcioni depoziti – sredstva koja stoje na raspolaganju privrednim subjektima ili bankama za obavljanje tekućih poslova, na osnovu kojih se mogu izdavati čekovi. Visoke dnevne fluktuacije

2. Obaveze prema bankama – pozajmice od banaka radi premošćavanja nelikvidnosti – predstavljaju dodatne troškove zbog kamata

3. Depoziti stanovništva – pokazali su se kao vrlo osjetljivi izvor usled panike i bijega deponenata, često su glavni izvor sredstava

3

4. Kapital i rezerve – tipično za banke je da imaju niže učešće kapitala nego ostale nefinansijske institucije

Finansijski izvještaji banaka pružaju eksternim korisnicima osnovu za prepoznavanje imjerenje rizika sa kojima je povezano poslovanje banke. Oni nam daju relevantne informacije i podatke koji nam omogućavaju upoređivanje banaka među sobom, a takođe daju nam sliku o bonitetu istih. Pored bilansa stanja, ključni finansijski izvještaji u bankarskom sektoru su: bilans uspjeha, izvještaj o promjenama na kapitalu, izvještaj o tokovima gotovine (cash flow).

Sagledavajući ekonomije u našem regionu ne može a da se ne primijeti da su sve zemlje ekonomski otvorene, površinski relativno male i to da njihova ekonomija u mnogome zavisi od svjetske (globalne) finansijske situacije i dešavanjima na koje je prvenstveno uticala kriza iz 2007. godine. Svi problemi koji su se stvorili imali su velikog uticaja na zemlje regiona u vidu usporavanja priliva direktnih investicija, “green field” investicija, glavnih pokretača privrednog rasta. Prvivreda poput naše Crne Gore, a i komšijske (Hrvatske, Srbije, BiH; Makedonije) su veoma ranjive, naročito u pogledu likvidnosti realnog sektora. Pa se iz tog razloga, mnogi ekonomisti slažu u jednom: bankarski sistemi kao ključ za održavanje finansijske stabilnosti. U svim zemljama postoji viši nivo “loše” aktive, a izazov ostaje kako obezbijediti kreditni rast koji bi pokrenuo privredu. Samim time i nije čudna činjenica da od petnaest najvećih banaka i bankarskih grupa njih jedanaest prisutno u više zemalja regiona. Najveća grupacija u regionu je italijanski Unicredit, prisutan u četiri zemlje regiona (Slovenija, Hrvatska, Srbija i BiH), uz ukupnu aktivu od 19,7 milijardi eura. Poslije ove grupacije dolazi Ljubljanska banka, koja posluje u skoro svim zemljama regiona, slijedi francuska Societe General. Ove tri banke čine 36% ukupne aktive regiona.

2. Bankarski sistem u Crnoj Gori:

Crna Gora je najmanja republika bivše Jugoslavije. Kako su druge republike stekle svoju nezavisnost u ranim 90-tim godinama, a pri tom ova država nije, kasnilo se sa bankarskom reformom. Sa osnivanjem Centralne banke Crne Gore 15. marta 2001. godine, može se slobodno reći da su bankarske reforme počele, a pogotovo kada je i napravljena reorganizacija Montenegrobanke, koja je bila lider u tom periodu. 2002. godinu smatramo ključnom za promjene. Broj banaka je iznosio deset. Godinu kasnije, CBCG je izdala dozvolu za rad Komercijalnoj banci AD Budva koja je imala sjedište u Beogradu, pa je u Crnoj Gori počelo poslovati ukupno jedanaest banaka, koje i dan danas postoje.

Bankarstvo u Crnoj Gori još uvijek posluje po tradionalnom principu. Investiciono bankarstvo je slabo razvijeno, što se pokazalo kao sreća u nesreći, iz razloga što ekonomski udari 2008 i 2011. godine nisu u toj mjeri naškodili crnogorskom bankarstvu.

4

Licencirane Banke u Cnoj Gori su:

1.Crnogorska Komercijalna Banka AD Podgorica, member of OTP Group

(Website: ckb.me)

2. Hipotekarna banka AD Podgorica

(Website: hipotekarnabanka.com)

3. Podgorička banka Societe Generale Group AD Podgorica

(Website: pgbanka.com)

4. Invest banka Montenegro AD Podgorica

(Website: invest-banka.com)

5. Prva banka Crne Gore AD Podgorica osnovana 1901. godine

(Website: prvabankacg.com/)

6. ERSTE Bank AD Podgorica

(Website: erstebank.me)

7. Atlasmont banka AD Podgorica

(Website: atlasmontbanka.com)

8. NLB Montenegrobanka AD Podgorica

(Website: montenegrobanka.com)

9. Komercijalna banka AD Budva

(Website: kombankbd.com)

10. Hypo Alpe-Adria Bank AD Podgorica

(Website: hypo-alpe-adria.co.me)

11. First Financial bank AD Podgorica (Website: ffbank.org

5

*1izvor: Centralna Banka Crne Gore

2.1. Merdžeri i akvizicije u bankama:

Merdžing i akvizicija u bankarskom sektoru su svakodnevica u većini zemalja. Veliki broj međunarodnih i domaćih banaka se bave ovim zbog korišćenja prednosti ekonomije obima, takođe zbog rasta u poslovanju, smanjenja troškova, kao i zbog smanjenja konkurencije jer akvizicijom eliminišu se učesnici iz bankarske industrije. Merdžing i akvizicija mogu biti oblici horizontalnog spajanja jer ovim radnjama subjekti su uključeni u istu vrstu poslovnih i komercijalnih aktivnosti. Moguće su i situacije kada nebankarske finansijske institucije se spoje sa bankom, a da pritom postoje slične ili iste vrste usluga. Ovo se preduzima čisto iz strateške koristi, kao i zbog uvećanja i poboljšanja kvaliteta bančinih klijenata. Takođe pomaže se da se formira i uveća vrijednost za akcionare. Međutim, u nekim slučajevima može se desiti da spajanjem ili preuzimanjem dođe do monopola i do otpuštanja zaposlenih. Sve zavisi od politike banke, njenih pravila u poslovanju i td.

Poslednjih skoro 20 godina bankarski sektori u Evropi su se mijenjali tražeći i nove načine za početke poslovanja. Sve je ovo posledica promjena u eksternom okruženju, kao i u monetarnoj strukturi. Nove informacione tehnologije, deregulacija, kao i globalizacija, takođe su pomogle da dođe do velikih promjena u bankarskim sistemima.

Mnoge veće banke su se okrenule akviziciji lokalnih banaka. Brojnim zapadnoevropskim državama mnogo lakše i unosnije je bilo da izvrše akviziciju sa državnim bankama nego da samostalno izgrađuju bankarske kapacitete (Greenfield investicije). U zavisnosti od toga kako se ponaša tržište, različiti uticaji akvizicije postoje. Naime, na razvijenim tržištima nije bio cilj da se poveća ekonomska aktivnost ili da ta određena grupacija postigne značajnije rezultate koje bi je na kraju svrstale u najbolje, već cijela operacija se izvršavala zbog eliminisanja viška kapaciteta . Države koje su u razvoju putem akvizicije mogle su da postižu veće prinose od onih na njihova nacionalna tržišta zato što sa pojavom stranih banaka konkurencija se proširila i time su se stvorile veće mogućnosti za “zaradu”.

Prosto ne može a da se ne postavi pitanje, zašto bi strani investitor došao u zemlju u tranziciji i investirao? Kada jedan investitor želi da uđe na novo tržište, on je suočen sa brojnim varijablama. Između ostalog, riječ je o geografskoj udaljenosti, jezičkoj barijeri, kulturološkim sličnostima, ali takođe i o regulativi države u kojoj želi da investira. Banke u čijem sjedištu je

1 www.cb-mn.org

6

stabilno makroekonomsko okruženje, imaju veće šanse da postanu predmet preuzimanja u odnosu na one koje se nalaze u nestabilnom okruženju. Naravno da je jako bitno uvidjeti karakteristike banke, poput njene veličine, performansi, kredibiliteta, efikasnosti, konkurentnosti i brojnih drugih.

Kada govorimo o merdžingu , ne može a da se ne konstatuje da postoje bitne razlike između ovog vida preuzimanja i akvizicije. Najprije u sprovođenju samog preuzimanja. Naime, na razvijenim tržištima, merdžeri su povremena pojava, dok u tranzicionim zemljama predstavljali su značajan dio ukupne aktivnosti konsolidovanja. Ovo se radilo kako bi se povećala efikasnost poslovanja u bankarskim sektorima. A onda i zapadnoevropske banke su u mnogome u prednosti u odnosu na banke u tranzicionim zemljama. Razlog ovome jeste obavljanje bolje poslovne i organizacione sposobnosti. Takođe, zbog lakšeg transfera finansijskih sredstava iz majke banke ( matične banke), kao i zbog razlika u kamatnim stopama.

Merdžing predstavlja spajanje dva ili više tržišnij igrača koji su do tad poslovali nezavisno jedan od drugog. Tada, vlasnici određene banke postaju suvlasnici u novoformiranoj banci. Ukoliko na ovaj način se spajaju banke istih vrijednosti, akcije nove banje dobijaju akcionari iz udruženih banaka. Kada je obrnut slučaj, onda manja banka često postaje afilijacija, tj. vrši se zamjena akcija za akcije veće banke u odgovarajućoj srazmjeri. Sada veća banka ima pravo da raspolaže cjelokupnom aktivom i pasivom manje banke id a ima puno pravo u jedini glas kada je riječ o poslovanju iste. Prednost ovakvog vida preuzimanja je u ukrupnjavanju akcija, zatim finansiranju, marketing i td.

Poslovna situacija u našem regionu je drugačija u odnosu na ovu prethodno analiziranu. U Srbiji, ali u Crnoj Gori, merdžing i akvizicija se mogu donekle nazvati novim procesom. Svakog dana sve je manje manjih banaka, dok sa druge strane raste imovina velikih bankarskih grupacija.

U prvom slučaju spajanja u Srbiji učestvovala je OTP banka. Tada je došlo do spajanja tri banke. Naime, mađarska bankarska grupacija OTP je kupila Zepter banku (32 miliona eura), Kulsku banku ( 118,6 miliona eura) i Nišku banku ( za 14,2 miliona eura) Njihov plan se sastojao u tome da ne upravljaju sa tri različite banke, jer bi to predstavljao nepotreban trošak, ali da kroz objedinjen informacioni sistem oni će moći kontrolistati poslovanje. I pored soajanja tri banke, OTP grupacija zauzima 3 odsto srpskog bankarskog tržišta. U ovom spajanju bilo je i pozitivnih i negativnih aspekata. U tom momentu, rukovodioci manjih banaka dobili su priliku da se dokažu u velikim, multinacionalnim sistemima. Međutim, spajanjem banaka takođe došlo je i do viška zaposlenih. Najveće preuzimanje u bankarstvu Srbije do danas je ostvarila National Bank of

7

Greece, kada je kupila Vojvođansku banku, a.d. Novi Sad za 385 miliona eura. Uprkos velikim razlikama u organizacionoj strukturi i uopše u poslovanju, ove dvije banke su nastavile sa radom. Vojvođanska banka je zadržala svoj naziv iz marketinških razloga, kako bi se zadržali klijenti i time bez potrebe izgubilo povjerenje koje je imala već ova banka. Još jedan od primjera je i banka Intesa Sao Paolo koja je ušla na srpsko tržište 2005. godine i koja je pripojila Delta banku sa 90 odsto udjela u iznosu od 462 miliona eura. Cilj je bio da Delta banka pobojša svoje poslovanje, a za Intesa Sao Paolo banku je poznato da je ona jedna od pet najvećih banaka u regionu. Proces ove privatizacije smatra se lošim, jer se procjenjuje da je Srbija u njemu izgubila 800 miliona eura, ali posle prodaje Vojvođanske banke, Delta banka se posmatra kao jedna od najuspješnijih banaka.

U našoj Crnoj Gori izvršena je 2005. godine akvizicija koja je bila uspješna. Naime, tada Podgorička Banka je bila u vlasništvu države. Fond je odlučio da je vrijeme da proda ovu banku i time poveća vrijednosti. Proces akvizicije može biti dugotrajan i mora se obratiti pažnja na brojne aspekte. Tačnije u ovoj banci su imali jednu prostoriju – “DATA ROOM” u kojoj su postojali svi podaci koji su potrebni klijentima ukoliko su zainteresovani za kupovinu. Prošao je značajniji vremenski period, ali najbolju ponudu je dala francuska Societe General. Ova francuska banka je kupila 90 odsto imovine banke za 14 miliona. Realno gledano, ova cifra je prilično niska. Pogotovo ako pogledamo da je Crnogorsku Komercijalnu Banku kupila OTP grupacija za 100 miliona. U ovoj akviziciji, postoji jedna druga prednost. Upravo riječ je o tome da je Podgoričku Banku kupila centrala, matična banka koja direkno povezana sa Parizom. Postavlja se pitanje zašto je ovo važno? Razlog je jednostavan. Tada Podgorička banka nije imala dovoljno depozita, ali kada se pridružila francuskoj banci, mogla je da koristi direktne linije majke banke i time ubrza i olaksa poslovanje. Danas Societe General u Crnoj Gori je konkurenta banka, koja je poslovala kao druga najbolja banka od naših jedanaest, i jednostavno ne mora toliko da koristi kreditne linije majke i time ponude prihvatljive kamatne stope.2

2.2. Vlasnička struktura prema učešću kapitala:

Na kraju 2005 ,godine vlasnička struktura promijenila se drastično u odnosu na 2002 godinu, uz manjeg učešća države za skoro 50 %, dostigavši 13% . Procenat učešća domaćih privatnih lica smanjen na 19% sa 36% . Povećanje učešća stranog kapitala je očigledna , a do kraja 2005 dostigla je 68%. Na kraju 2005 godine ,bankarski sektor u Crnoj Gori imao je visok nivo tržišne koncentracije na 66 %, na osnovu ukupne aktive tri najveće banke . Najveća crnogorska banka u to vrijeme bila je Crnogorska Komercijalna Banka , koja je 100 % u privatnom vlasništvu .

22 http://www.maturskiradovi.net/forum/attachment.php?aid=1425 ( Visoka poslovna škola – Čačak)3 http://www.socioeconomica.net/Radovi1/Radovi2/Jovana_Markovic.pdf ( Merdžeri i akvizicija u bankarskom sektoru)

8

*Izvor; Bilten Centralne Banke Crne Gore za 2012.godinu

U vlasničkoj strukturi kapitala na kraju 2012. godine dominirao je kapital koji potiče od inostranih izvora sa 81 odsto, slijedi domaći privatni kapital sa 16,3 odsto, dok je država imala učešće od svega 2,7 odsto u ukupnom kapitalu banaka.

2.3. Učešće strane aktive i pasive u bilansnoj sumi:

Odnos strane pasive i ukupne bilansne sume u 2012. godini pokazuje da nerezidenti finansiraju 26,2 odtso aktive banaka. Razlog smanjenja odnosa strane pasive i ukupne aktive banaka je smanjenje pozajmica banaka od nerezidenata. S druge strane, učešće strane aktive u ukupnoj aktivi banaka ima tendenciju rasta i iznosilo je 21,3 odsto na kraju 2012. godine. Jaz između pasive banaka je uslijed tržišnog kretanja znatno smanjen u poslednja dva kvartala 2012. godine, kada je iznosio 4,9 %.

Ukupni kapital banaka u 2012. godini iznosio je 288.686.000 eura i u odnosu na kraj 2011. godine niži je za 11,5 odsto. Pet banaka su imale niži ukupan kapital u odnosu na prethodnu godinu, pri čemu se smanjenje kretalo od 0,3 % do 88,4 %. Koeficijent solventnosti bankarskog sistema je bio iznad zakonom propisanog minimuma od 10 odsto i iznosio je 13,56 odsto. Povraćaj na prosječni kapital bankarskog sistema (ROE) bio je negativan (-21,7%). Međutim, ovaj pokazatelj kod šest banaka bio je pozitivan. Dokapitalizaciju je izvršila jedna banka u 2012. godini i to u iznosu od 12 miliona eura (prvi kvartal 2012).

9

*Izvor: Bilten Centralne Banke Crne Gore

2.4. Depoziti:

Ukupni depoziti banaka su na kraju 2012. godine su iznosili nešto manje od 2 milijarde eura. Što se tiče ročne strukture depozita oročeni depoziti su iznosili oko 59%, a depoziti po viđenju 41%. Od oročenih depozita oni koji su oročeni do tri mjeseca obuhvataju 22,3%, oni od tri mjeseca do jedne godine su obuhvatali 52,6%, a ostali su depoziti ročnosti duže od jedne godine. Po vrstama deponenata depozite možemo podijeliti na one gdje su deponenti fizička lica -55,7% i pravna lica-44,3%.

10

*Izvor: Bilten Centralne Banke Crne Gore

Depoziti stanovnika su iznosi 56,04 odsto od ukupnih, dok depoziti nefinansijskih institucija odnijeli su 31 % od ukupnih depozita. Država ima 4,4 odsto depozita u bankama, finansijske institucije 3,40 odsto, a ostatak je iznosio 5,16%. Štednja po broju stanovnika iznosila je 1790,24 eura.

11

2.5. Krediti:

*Izvor: CBCG

Ukupni krediti crnogorskih banake su iznosili oko 1,9 milijardi eura na kraju poslovne 2012. godine. Koeficijent krediti/depoziti je iznosio 0,95% ( na svaki euro depozita u banke je ulazilo 95 centi kredita) na kraju septembra. Kredite koje su banke odobrile privredi i stanovništvu iznose 91,7%, a krediti koji su odobreni finansijskim institucijama, javnim organizacijama i inostranim kompanijama su obuhvatale 8,3%.

Skoro svaki peti kredit odobren u Crnoj Gori kasni sa otplatom, što predstavlja problem kako privredi tako i bankama. Nekvalitetni krediti na kraju 2012 godine, prema preliminarnim podacima, iznosili su oko 17,6% vrijednosti ukupnih kredita tj. 327,84 miliona eura, dok za 2011 godinu oni su iznosili 15,5% ukupnih kredita. Svjetska banka, Centralana banka Crne Gore i Ministarstvo finansija radi na kreiranju zakonskog rješenja za ovaj problem.

2.6. Obavezne rezerve :

Ukupno izdvojene obavezne rezerve poslovnih banaka kod Centralne banke iznosila je 186 miliona eura. Od ovog iznosa na računu obaveznih rezervi u zemlji je izdvojeno 51,8%, u državnim zapisima 32,5%, a na računu Centralne banke u inostranstvu 15,7%.

2.7. Aktivna i pasivna kamatna stopa :

Prosječna aktivna ponderisana efektivna kamatna stopa na ukupno odobrene kredite je iznosila 9,53%, a na novoodobrene kredite je iznosila 9,84%. Pasivna prosječna ponderisana efektivna kamatna stopa iznosila je 3,16%.

12

2.8. Racio analize :

Bilo da je riječ o finansijskoj ili nefinansijskoj instituciji, privrednom društvu ili banci, racio analiza predstavlja sposobnost istih da pokažu odnos između bilansnih pozicija, kako bi se na kraju mogla uvidjeti vjerodostojna slika finansijskog stanja. Analizom se dolazi do brojčanog prikaza stanja, kao i upoređivanje podataka iz prethodnih godina. Postoji niz racio brojeva koji se mogu izračunati iz bilansnih pokazatelja, a odnose se na performanse, aktivnost, finansije, likvidnost. Najčešće se dijele u nekoliko grupa prema tome kakve bilanse pozicije obrađuju i kakve informacije pružaju. U tom smislu postoje racio kapitala, racio aktive, racio duga, ili bolje rećeno raciji finansijske strukture.

Dalja analiza bankarske strukture upravo se odnosi na racio analizi crnogorskih banaka:

Tržišno učešće kapitala:

*Izvor: CBCG

Na ovom grafiku prikazano je učešće sopstvenog kapitala crnogorskih banaka u ukupnom kapitalu. Visina kapitala je diktirana potrebom sopstvenog finansiranja stalnih sredstava i

13

iznosom leveridža. Ovaj kapital se koristi za realizaciju ciljeva banaka. Od jedanaest banaka koliko postoji u bankarskom sistemu Crne Gore, Hypo Alpe Adria je banka sa najvećim postotkom (13,98%) kada je riječ o ovom raciju. Slijedi Crnogorska Komercijalna Banka sa nešto manjim postotkom (13,89%), zatim Societe General i ređaju se ostale banke.

Tržišno učešće imovine:

Ovaj racio smo dobili tako što smo stavili u odnos ukupnu aktivu pojedinačnih banaka sa ukupnom tržišnom bankarskom aktivom u zemlji. Lider u ovoj oblasti zauzima Crnogorska Komercijalna Banka čija aktiva obuhvata 23,01 odsto od ukupne i td.

*Izvor: CBCG

Struktura pasive:

Ovaj racio nam pokazuje za svaku banku pojedinačno koliko je učešće kapitala u njenoj ukupnoj pasivi. Pokazatelj je bitan iz razloga što možemo vidjeti koliko je svaka banka bila sklona sopstvenom finansiranju stalnih sredstava. Lider u ovoj oblasti jeste Invest Banka Montenegro što je i logično za ovaj tip banke jer one veliki dio sredstava prikupljaju emisijom hartija od vrijednosti (akcija).

14

*Izvor: CBCG

Odnos kreditne zaduženosti i kapitala:

Još jedan faktor koji može biti zanimljiv jeste racio koji dobijamo stavljanjem u odnos obaveza po kreditima i pozajmicama sa ukupnim kapitalom posmatrane banke. Vodeća banka u ovoj oblasti jeste NLB Montenegro. Ironija se ogleda u tome što Prva Banka Crne Gore ima najmanji stepen zaduženosti po ovom osnovu, ali svi se dobro sjećamo “bailout-a” od strane Vlade Crne Gore u iznosu od 44 miliona eura. Međutim, ovakav vid duga se knjiži u posebnim bilansnim stavkama.

*Izvor: CBC

15

3. Bankarski sistem u Srbiji:

Kada je došlo do raspadanja Jugoslavije, sve države članice su odlučile da izvrše rekonstrukciju bankarskog sistema. Srbija i Crna Gora su kasnile za ostalim državama. Glavni razlog tome je bila neriješena situacija između njih. Početkom 2002 godine , Vlada Srbije je odlučila likvidira četiri najveće banke (Jugobanka-u , Beobanka-u , Beogradsku banku , Investbanka-u ). Kako su gubici bili veliki, tako se i nije mogao odmah vidjeti napredak u ovom sektoru . Sa povjerenjem građana u bankarski sitem Srbije, došlo je do stvaranja četiri najveće banke koje su predstavljale 57 odsto ukupne aktive. Na kraju 2005 godine ,bankarski sektor Srbije činio je sklop od četrdeset banaka.

Ne može, a da se ne napomene da bankarski sistem Srbije je mnogo veći od onog kojeg imamo u Crnoj Gori. U Srbiji postoje 33 banke, od kojih dvadeset i jedna je u vlasništvu stranaca, a dvanaest su domaće banke. Banke koje su vlasništvo stranaca čine 74 odsto ukupne aktive bankarskog sektora, 74 odsto kapitala, 71 odsto zaposlenih. Dakle, postoji veliki broj banaka sa malim učešćem u najznačajnijim kategorijama kao što je na primjer aktiva, krediti i depoziti. Prije krize 2007. godine, zemlje regiona (Jugoslavija) imale su ubrzani rast porasta depozita, al i porast ponude kredita. Već pomenuta globalna kriza uslovila je usporavanje i povećanje valutnog rizika u zemljama sa fluktuirajućim deviznim kursom, kao i rast kreditnih rizika. Centralne banke u regionu su, načelno, registrovale rizike kreditne ekspanzije i preduzimale mere za njeno usporavanje i kontrolu. Narodna banka Srbije je smanjila likvidnost banaka, uvela je system obaveznih rezervi, limitirala je bruto plasmane stanovništvu u visini 200% vrednosti kapitala banke. Rezultati su bili značajni, ali nedovoljno jaki da za povlačenje rastućeg viška likvidnosti. Danas je sledeća situacija:

Struktura vlasništva prema učešću kapitala:

Izvor: NBS

16

Jasno se vidi da je prednost data stranom kapitalu i to u procentima izraženo je 55 odsto, zatim slijedi domaći kapital sa 33 odsto, dok država učestvuje sa 8 odsto.

Depoziti:

*Izvor: NBS

Ukupni depoziti bankarskog sektora Srbije na kraju drugog tromjesečja 2012. iznosili su 1.626,2 milijardi dinara i u odnosu na prethodno tromjesečje povećani su za 73 milijarde dinara ili 4,7 odsto. Pri tome su transakcioni depoziti povećani za 45,7 milijardi dinara, ili 13,5 odsto, a štedni depoziti za 38,6 milijardi, odnosno 4,9 odsto, dok su ostali depoziti smanjeni za 10,3 milijarde dinara ili tri odsto. Sa stanovišta sektorske strukture najveći procenat depozita dolazi od stanovništva (58%), tj. 8.198.414.353. Porasli za 5,4% u odnosu na 2011. godinu. Slijede depoziti preduzeća sa učešćem od 24,7%, strana lica sa 6,1 %, dok ostatak od 11,2 % se odnosi na ostale kategorije deponenata.

Interesantan je podatak da Srbi najviše štede u eurima i to 61%, dok približno 32% je u dinarima, a ostatak se odnosi na valute kao što je švajcarski franak, dolari. Prema podacima Narodne banke Srbije, 9,1% ukupne štednje je oročeno na period duži od jedne godine.

17

Krediti:

*Izvor: NBS

Ukupni krediti u bankarskom sektoru Srbije na kraju 2012. godine iznosili su 15.458.373.894 eura, od toga privredi je plasirano tačno polovina (50%), zatim slijedi stanovništvo sa 31% odobrenih kredita. Javna preduzeća i finansijski sektor imali su učešća od 5 odsto, odnosno 2 odsto. Krediti u javnim preduzećima su smanjeni za neznatnih 0,7 odsto ukupnih kredita u odnosu na 2011. godinu. Na osnovu podataka kao što su ukupni krediti i depoziti, može se izračunati koliko kredita se plasira na svaki euro depozita. U bankarskom sistemu Srbije računica je jednostavna. Na svaki euro depozita, plasira se jedan euro i devet centi kredita.

Kao što je slučaj i kod valutne strukture depozita, u valutna strukturi kredita dominira euro sa 84,5% učešća u ukupnim kreditima, nakon toga u dinarima je plasirano 28,9% kredita, dok ostatak se odnosi na švajcarski franak i ostale valute (5,5%).

4. Bankarski sistem u Bosni i Hercegovini:

Potpisivanjem Dejtonskog mirovnog sporazuma u decembru 1995. godine, Bosna i Hercegovina je podijeljena na dva entiteta: Federaciju Bosne i Hercegovine in a Republiku Srpsku. Svaki entitet je sprovodio svoje reforme zasebno. U tom momentu poslovale su 53 banke. Glavni cilj je bio ponuditi usluge međunarodnih transfera. Dvadeset i tri njih je poslovalo u Federaciji Bosne i Hercegovine, a ostatak u Republici Srpskoj. Vlasnička struktura u FBiH na kraju 2005 bio je u korist stranog vlasništva, koji je dostigao 70,2 odsto, a udeo državnog kapitala je iznosio 16,9 odsto, dok se učešće domaćeg privatnog kapitala je u procentima bio 12,9 odsto.

18

U poslovnoj 2012. godini u Bosni i Hercegovini je dozvolu za rad imalo 20 banaka, od kojih dvije su bile pod privremenom upravom. Banke su vršile reorganizaciju svojih poslovih jedinica. osamanaest banaka u ovoj državi su u vlasništvu stranaca, dok su dvije banke u državnom. Banke su kontrolisane od strane Centralne banke Bosne i Hercegovine kroz standardne izvještaje, al i kroz zahtjeve postavljene od FBA.

Struktura vlasništva prema učešću kapitala:

*Izvor: CBBiH

U privatnom i pretežno privatnom vlasništvu su osamnaest banaka (94,7%), dok u državnom vlasništvu su dvije banke (5,3%). Akcijski kapital (6204890462 eura) je povećan za 10,2 miliona eura, što je za 1,7 odsto veći od onog u 2011. godini. Privatni kapital-14,6 odsto, strani kapital-82,6 odsto, dok državni kapital-2,8 odsto.

Najvažnije bilanse stavke u bankarskom sistemu Bosne i Hercegovine, predstavljene su na sledeći način:

19

Depoziti:

*Izvor: CBBiH

Ukupni depoziti banaka u BiH iznosili su 2012. godine 7.868.776.160 eura, tj. u prosjeku jedan stanovnik BiH štedi 869,39 eura. U poređenju sa 2011. godinom zabilježen je rast od 9 odsto. Ovo pokazuje povjerenje stanovništva u bankarsku stabilnost. Ukupni depoziti stanovništva iznosili su 3.911.379.962, što predstavlja 49,71 odsto ukupnih depozita u bankarskom sistemu ove zemlje. Depoziti Vlade su iznosili 10 odsto, depoziti nefinansijskih institucija u procentu su bili 24,9 odsto, a ostatak je 15,9 odsto. Valuta koja preovladava u postocima kada je riječ o depozitima, a što predstavlja i zajedničku karakteristiku za sve zemlje regiona, jeste euro. Ostatak je vezan za konvertibilnu marku i u malim procentima za švajcarski franak i dolar.

20

Krediti:

*Izvor: CBBiH

Prema podacima Centralne banke Bosne i Hercegovine ukupno plasirani krediti u 2012. godini iznosili su 8.042.615.269. Smatraju da to nije dovoljno za neki dramatičniji oporavak realnog sektora, pa se očekuje mnogo više u 2013. godini. Krediti stanovništva iznosi li su 2.607.586.641, što čini 32,42 odsto ukupnih kredita. Prosječno računato, jedan Bosanac uzme 579,60 eura kredita( računato kroz odnos krediti stanovništva i broj stanovnika u ovoj državi). Od broja ukupnih kredita institucijama nefinansijskog sektora , u 2012. godini, je plasirano 51,4 odsto. Vladi je odobreno 5,2 odsto od ukupno plasiranih kredita, dok 10,98 odsto na ostalo. Kada je riječ o odnosu depozita i kredita, računica kaže da na svaki euro depozita plasira se 1,02 euro kredita.

 

21

5. Bankarski sistem u Hrvatskoj :

Bankarski razvoj u Hrvatskoj tokom 1990-tih imao je i uspone i padove. Može se podijeliti na dva perioda :prvi je vezan za vođstvo četiri banke 1996. godine, a drugi-bankarska kriza u 1998. U tom period, Hrvatska je bila jedna od zemalja koja je dostigla najviši nivo fiskalne potrošnje u svijetu , mjereno na 31 % BDP-a . Krajem 1999 i početkom 2000 ,situacija se poboljšala implatni deficit je iznosio 2,1% BDP-a . Tokom 1998, u hrvatskom bankarskom sistemu je bilo 60 banaka i 36 štedionice . Osim četiri najveće banke na ovom tržištu koje su bile u državnom vlasništvu i koje su činile 34,1% ukupne aktive, u ovoj državi su preovladavale banke u posjedu stranaca . U decembru 2005, Narodna banka Hrvatske je objavila podatak koji kaže da najveća hrvatska banka u tom momentu je bila Zagrebačka banka sa 24,33 % tržišnog učešća u ukupnoj aktivi , a Privredna banka je na drugom mjestu , dok su naredna četiri mjesta zauzele austrijske banke .

Danas, u Hrvatskoj je prisutno 31 banka. Srednje veličine banke su svoje poslovanje uvećale u odnosu na 2011. godinu, dok to nije slučaj sa velik bankama u ovoj zemlji. Za ovo stanje zaslužna je stagnacija ukupne kreditne aktivnosti, povlačenje izvora. Udio imovine pet najvećih banaka u ovoj državi iznosi je u procentima 75,9 odsto, a udio deset istih čini 92,4 odsto ukupne imovine.

Vlasnička struktura prema učešću :

Ukupno je sedamnaest banaka bilo je u većinskom vlasništvu stranih akcionara, a 15 banaka u većinskom vlasništvu domaćih. Promjene udjela imovine banaka prema vrsti vlasništva bile su vrlo blage, manje od 0,1 odsto. Najveći broj banaka (6) pripadao je akcionarima iz Austrije, a imovina tih banaka činila je znatnih 61,6% ukupne imovine svih banaka. Potom je slijedilo pet banaka u vlasništvu akcionara iz Italije s ukupnim tržišnim udjelom od 18, 9 odsto. Gotovo s 10 odsto i s po jednom bankom u svojem vlasništvu slijedili su akcionari iz Francuske i Madžarske, dok je udio preostalih četiriju banaka u vlasništvu akcionaru iz San Marina, Turske, Švicarske i Srbije bio neznatan. Učešće stranog kapitala je 90,4 odsto, dok učešće kada je riječ o privatnom domaćem kapitalu iznosi 5 odsto, ostatak je učešće države (4,6%).

22

*Izvor: HNBDepoziti:

*Izvor: HNB

Ukupni depoziti kod poslovnih banaka su zabilježili blagi rast u odnosu na 2011. godinu. Narodna banka Hrvatske je objavila podatak da ukupni depoziti za 2012. godinu su iznosili 30.415.070.914. Depoziti stanovništva su činili 66,58 odsto. Jedan Hrvat u prosjeku štedi 4725,89 eura. Država ima učešće od 1,9 odsto, finansijske institucije 6,6 odsto, na ostalo je vezano 25,92 odsto.

23

Krediti:

*Izvor: HNB

Ukupni krediti u bankarskom sistemu Hrvatske krajem 2012. godine iznosili su 37.668.642.162, krediti stanovništva imaju najveći postotak u srazmjeru sa ukupnim i to 44,44 odsto. Jedan Hrvat u prosjeku uzme kredit u iznosu od 3906,44 eura. Odnos kredita depozita jeste u vrijednosti 1,24 eura. Državi je plasirano 12,2 odsto kredita od ukupnih, finansijskim institucijama je odobreno u procentima 3,3 odsto, privredi-40,06 %.

6. Bankarski sistem u Makedoniji :

Rekonstrukcija makedonskog bankarskog sektora počela je 1995. godine. Sanacija bankarskog sektora je bila veoma skupa za Makedoniju, dostižući cifru od 42,3 odsto GDP-a. Makedonski bankarski sistem 1999. godine je imao 23 banke , 16 štedionice. Od 2001-2004 godine ,broj banaka u Makedoniji se smanjio i to na dvadeset i jednu. Koncentracija tri najveće banke bila je visoka , sa 67,73 odsto. Strane banke , uglavnom iz okolnih regiona , igraju važnu ulogu na ovom bankarskom tržištu . 2000. godine došlo je do velikog priliva stranog kapitala i njihovo učešće u ukupnom kapitalu je 49,1 odsto iznosilo u decembru 2005 . Akcije koje su u vlasništvu Republike Makedonije bili su 4,5 odsto , dok je privatno vlasništvo domaćih akcionara bilo 46,4 odsto od ukupnog kapitala .

Makedonski bankarski sektor se danas sastoji od šesnaest privatnih banaka i sedam štedionica. Od ovih 16 banaka, u trinaest njih su uključeni strain akcionari. Veći postotak od ukupne imovine u ovom sektoru čine tri najveće makedonske banke, što nam ukazuje da je ovaj sistem skoro pa monopolista, ili bolje rečeno sa jako slabo razvijenom moći konkurencije. Ove najveće tri banke popularn su dale naziv ostalim bankama “pocket banks”, želeći da iskažu da

24

manje banke se koriste kao jeftino sredstvo finansiranja i da one ne mogu neki veći uticaj na tržištu stvoriti.

U 2012-oj godini, ukupna aktivnost bankarskog sistema Makedonije je bila sporija u odnosu na prethodne godine. Nepovoljno ekonomsko okruženje je imalo uticaja na ovaj pad. Rast kreditnog rizika, manji plasmani sredstava na računima kod banaka u inostranstvu, potvrđuje opreznost banaka prilikom preuzimanja rizika.

Struktura vlasništva prema učešću u Makedoniji

*Izvor: NBRM

Finansijske institucije u bankarskom sistemu Makedonije učestvuju u pogledu kapitala sa 67,20 odsto. Ostatak se odnosi na javni sektor (6,60%), na nefinansijske institucije (16,80%) i na fizička lica (9,20%). Domaći akcionari u bankama prema učešću kapitala su prisutni sa 5,8 odsto, dok najveći procenat se odnosi na strane akcionare ( u šesnaest banaka) i to 89,2 odsto. Država učestvuje ostatak, tj. 5 odsto.

25

Depoziti :

*Izvor; NBRM

Ukupni depoziti bankarskog sistema Makedonije u 2012. godini iznosili su 3.940.662.804 eura, od kojih stanovništvo je učestvovalo sa 72,40 odsto, preduzeća sa 24,09 odsto, dok ostataje je 3,5 odsto. Makedonija ima 2.082.370 stanovnika. Kada u odnos se postave ukupni depoziti i broj stanovnika dobija se koliko jedan Makedonas u prosjeku štedi. Dobijeni cifra je 1353,20 eura.

Krediti:

*Izvor: NBRM

Ukupni krediti za Makedonski bankarski sistem u 2012. godini iznosili su 3.522.992.881eura, od čega najveći postotak ide na preduzeća i to 61,1 odsto. Domaćinstva su

26

učestvovala sa 38,4 odsto, dok ostatak je 1,5 odtso. U prosjeku Makedonci su uzimali 634,60 eura. Na svaki euro depozita plasirano je 89 centi kredita.

7. Herfindahl Hirschman Index (HHI) :

HH index se koristi za izračunavanje stepena konkurencije koja postoji na tržištu ili u industriji, kao i za prikazivanje distribucije tržišnog udjela. Razumijevanje nivoa tržišne konkurencije može biti veoma važno za strateško planiranje, kao i kada se uspostavljaju cijene za proizvode. HH index može imati teorijsku vrijednost od blizu nule do 10.000. jedinica. Kada je njegova vrijednost manja od 100, tržište je veoma konkurentno. Ukoliko je vrijednost između 100 i 1000, tržište je nekonkurentno i nekoncentrisano. Vrijednosti od 1000 do 1800 nam govore da je tržište umjereno koncentrisano. Tržište je visoko koncentrisano kada je vrijednost HH index-a iznad 1800 jedinica.

HHI=MS12+MS2

2+MS32+…+MSn

2

*MS-tržišno učešće aktive, depozita ili kredita pojedine banke u ukupnom ostatku nacionalnog tržišta.

Države Crna Gora Srbija Hrvatska BiH MakedonijaHH index 1687,58 669,87 1437 1438 1647

Kao što možemo vidjeti u svim posmatranim državama je kreditno tržište umjereno koncentrisano, osim u Srbiji gdje je nizak nivo koncentrisanosti, a visok nivo konkurentnosti. Još jedan od pokazatelja niske koncentracije banaka jeste taj da pet najvećih banka u Srbiji nema dominaciju na kreditnom tržištu. Na nizak HH index takođe utiče postojanje velikog broja banaka sa tržišnim učešćem manjim od 3 %. Ovaj index je 2010. godine bio još niži, a na njegov rast uticalo je smanjenje broja banaka sa 35 na 33, koliko ih danas posluje. Dakle, možemo da zaključimo da na bankarskom tržištu u Srbiji ne postoji dominantan učesnik koji diktira uslove poslovanja.

Ne postoji jasno definisana optimalna vrijednost HH index-a zato što i visok nivo konkurencije i visok nivo koncentracije imaju svoje mane i prednosti. Najveći HH index u Jugoistočnoj Evropi ima Slovačka, jer od ukupno trideset i jedne banke, prvih pet banaka imaju tržišno učešće od 72 odsto.3

34 http://www.ecinst.org.rs/sites/default/files/mat-kratki/temabrojamat217.pdf

27

8. Naše istraživanje :

DržaveCrna Gora

Srbija Hrvatska BiH Makedonija

Strukture depozita(za

stanovništvo)56,04% 58,00% 66,58% 49,71% 71,51%

Štednja po broju

stanovnika1790,24€ 1151,35€ 4725,89€ 869,39€ 1353,20€

Struktura kredita

(stanovništvo)44,58% 30,66% 44,44% 32,42% 60,10%

Krediti po broju

stanovnika1339,13€ 665,64€ 3906,44€ 579,60€ 1015,09€

Odnos ukupnih

depozita i kredita

0,94€ 1,09€ 1,24€ 1,02€ 0,89€

*Struktura depozita (za stanovništvo) – poznato nam je da se depoziti prikupljaju od više subjekata kao što su stanovništvo, privreda, javnost i td. Pokazatelj koliko od ukupne količine prikupljenih depozita je deponovalo stanovništvo je vrlo bitan jer nam govori koliko je povjerenje građana u bankarski sektor i kolika je sklonost stanovništva ka štednji u bankama. Kao što vidimo, vodeći u ovoj oblasti su Makedonci čiji su ukupni depoziti u zemlji sačinjeni od čak 71,51% depozita stanovništva. Najveću averziju prema ovakvom vidu štednje ima prosječni građanin BiH.

*Štednju po broju stanovnika dobijamo tako što depozite stanovništva podijelimo sa ukupnim brojem stanovnika. U ovoj oblasti vidimo da je lider Hrvatska, čiji je prosječan stanovnik deponovao preko 4 500 eura. Ovo nam govori da Hrvati imaju najveću sklonost ka štednji.

*Struktura kredita (stanovništvo) – Ovaj pokazatelj nam govori o tome koliki je udio kredita za stanovništvo u ukupno plasiranim kreditima u zemlji. Vodeća u ovoj oblasti je Makedonija sa 60,10%.

*Krediti po broju stanovnika – pokazuje nam koliko je prosječan građanin određene države kreditno zadužen. Lider u ovoj oblasti je Hrvatska sa 3906,44€

28

9. Zaključak:

Sa sigurnošću može se tvrditi da bankarski sektor danas i prije desetak godina nije isti. Reforme su te koje su uticale jednim dijelim i to na taj način što su se oridružile strane banke tokom 1990-ih. Njihov ulazak je dobar prije svega zbog potreba za novim kapitalom, međutim, s obzirom da zbog uticaja krize povjerenje u bankarski sistem je bilo nisko, strane banke su bile pred velikim izazovima. Prve strane banke ušle su na bankarskim tržištima u našem regionu. Kasnije dolaze banke kao što su Raiffeisen Bank, Bank Austria HVB, Hypo Alpe Adria Bank. Societe Generale…...

Kada je riječ o privatizaciji i finansijskom posredovanju tada postoji pozitivna korelacija, dok je negativna kada govorimo o odnosu nekvalitetnih kredita i finansijskog posredovanja. U ranim fazama kada su se sprovodile reforme banke su privatizovale više od 50 odsto kapitala i samim time postojao je jači kreditni rast. Privatizacija u Hrvatskoj je otpočela može se reći rano, 90 odsto kapitala bilo je u strane akcije. Plasirano je i previše kredita, a nivo onih kvalitetnih je bio na niskom nivou. Dok, privatizacija u Makedonijji je izvršena na drugačiji način. 50 odsto kapitala je bilo strano, a paradoks je taj što se mjeri u ovoj zemlju još veći procenat nenaplativih kredita. I u svim ostalim državama regiona postoje visoki procenti nenaplativih i nekvalitetnih kredita. Moraju se sprovoditi mjere koje će uticati na barem smanjenje ovoh procenata. Danas banke kod nas su postavile visoke kamatne stope kako bi se same zaštitile od brojnih rizika kao što su rizik zemlje, rizik likvidnosti, solventnosti i mnogih drugih. Svakako da bi idealna situacija bila da se one smanje, ali to ne može odmah. Potrebno je vrijeme da prođe, a takođe može se reći da i realizacija pristupanja u Evropskoj Uniji, donijeće promjene sa sobom. Sa tim u redu, treba imati u vidu jednu recesiju, moguću inflaciju, period od sigurno desetak godina kako bi mogli pričati o stabilnosti, rastu i razvoju. Sigurni smo da na prvi pogled ovo zvuči pesimistično. Međutim, ukoliko se problem ne postave na realan način i rješavanje istih je otežano. Zato, vjerujemo da će u narednom period Centralna Banka sprovoditi nove monetarne mjere kako bi se efikasnije sprovodili monetarni instrument i donekle se svoriti uravnoteženje i stabilnost za kojima svi težimo u ovim godinama globalne krize.

I da, bez sumnje da će Centralna Banka Crne Gore, al ii ostalih država regiona, raditi na zaštiti stabilnosti bankarskog sektora. Već pomenuta riječ privatizacija, smatramo, da nije više toliko “IN”, jer može se reći da je i ona doprinijela poslovnoj situaciji u kojoj danas bistvujemo. Sa tim u redu, države sigurno neće poput “poslednjih Mohikanaca” istrajati na putu neoliberalizma, već bi se trebale okrenuti mjerama koje će im donijeti benefite u prvom redu na lokalnom nivou, a kasnije i u globalnom ukoliko je to uopšte moguće. Ostaje da se nadamo boljitku i boljem bankarskom poslovanju i rješavanju osnovnih, fundamentalnih problema.

29