1

FIZIČKA PRIPREMA DECE U TENISU

Biljana Banović

2

SADRŽAJ

SAŽETAK………………………………………………………………………………….. ABSTRACT……………………………………………………………………………… 1 UVOD ............................................................................................................................ 6

2 TENIS .......................................................................... Error! Bookmark not defined. 2.1 Igra ....................................................................... Error! Bookmark not defined. 2.2 Teniski teren .......................................................................................................... 7

2.2.1 Dimenzije ......................................................... Error! Bookmark not defined. 2.2.2 Pravila igre ......................................................................................................... 8 2.2.3 Vrste terena ........................................................................................................ 8

2.3 Principi igre............................................................................................................ 9

2.4 Bodovanje ............................................................................................................ 10

2.5 Istorijski koreni bodovanja .................................................................................. 10

2.6 Sudije, delegati i pomoćno osoblje ...................................................................... 11

2.7 Zanimljivosti tenisa.............................................. Error! Bookmark not defined. 3 FIZIČKE OSOBINE DJECE DO 14 GODINA .......... Error! Bookmark not defined.

3.1 Antropometrijske karakteristike djece do 14. godinaError! Bookmark not defined. 3.2 Srednje detinjstvo ................................................ Error! Bookmark not defined. 3.3 Antropometrijske karakteristike u srednjem djetinjstvuError! Bookmark not defined.

4 FIZIČKA PRIPREMA POČETNIKA DO 14. GODINAError! Bookmark not defined. 4.1 Morfološke i motoričke odlike ............................ Error! Bookmark not defined. 4.2 Fizička priprema .................................................. Error! Bookmark not defined. 4.3 Plan i program ...................................................... Error! Bookmark not defined.

4.3.1 Faze i detalji dugoročne pripreme ................................................................... 27

4.4 Primjer plana i programa za početnike ................ Error! Bookmark not defined. 5 FIZIČKA PRIPREMA PREDTAKMIČARA ............. Error! Bookmark not defined.

5.1 Morfoloske i motoricke odlike ............................ Error! Bookmark not defined. 5.2 Fizička priprema .................................................. Error! Bookmark not defined. 5.3 Pripremni period – temeljna faza (višestrana bazična priprema)Error! Bookmark not defined. 5.4 Pripremni period – razvojna faza (specifična priprema)Error! Bookmark not defined. 5.5 Predtakmičarski period – stabilizirajuća faza (faza situacijske pripreme) ... Error! Bookmark not defined. 5.6 Primjer plana i programa fizičke pripreme predtakmičara do 14. godina .... Error! Bookmark not defined.

6 FIZIČKA PRIPREMA TAKMIČARA DO 14. GODINAError! Bookmark not defined. 6.1 Morfološke i motoričke odlike ............................ Error! Bookmark not defined. 6.2 Fizička priprema .................................................. Error! Bookmark not defined. 6.3 Osetljivi periodi u razvoju različitih motoričkih sposobnosti .............................. 32

3

6.4 Mikrociklusi ......................................................... Error! Bookmark not defined. 6.4.1 Kako organizovati mikrociklus ........................ Error! Bookmark not defined.

6.5 Kružni trening za razvoj i održavanje snage u takmičarskom periodError! Bookmark not defined. 6.6 Preporuke za kondicioni trening djece do 14. godinaError! Bookmark not defined. 6.7 Primjer plana i programa fizičke pripreme takmičara do 14. godinaError! Bookmark not defined.

7 ZAKLJUČAK ............................................................................................................ 49

8 LITERATURA ........................................................................................................... 51

4

SAŽETAK Tema diplomskog rada je „Fizička priprema djece u tenisu“. Cilj ovog rada je da na osnovu raspoloživih literaturnih izvora i praktičnih saznanja trenerima i sportskim radnicima koji su uključeni u radu i razvoju tenisa kod nas prikaže sistematizaciju fizičkih sposobnosti važnih za treniranje tenisa. U prvom redu to se odnosi na kvalitativne fizičke sposobnosti (snaga, brzina frekvencije pokreta, izdržljivost, fleksibilnost), ali takođe i na kvalitativne fizičke sposobnosti (koordinacija cijelog tijela, agilnost, ravnoteža i preciznost). Isto tako cilj rada je da se prikaže metodika razvoja i adekvatan izbor vježbi za razvoj fizičkih sposobnosti u odnosu na uzrasne kategorije djece. Prvo poglavlje rada obuhvata osnovne karakteristike tenisa i pravila igre.Takođe, predstavljena je strukturalna analiza tenisa i osnovna antropološka obilježja važna za igranje tenisa sa aspekta fizičke pripreme.U tom dijelu rada prikazane su razvojne karakteristike djece po uzrasnim kategorijama i mogučnosti uticaja na razvoj pojedinih motoričkih sposobnosti u pojedinim uzrasnim dobima, tj.postojanje senzibilnih faza pogodnih za razvoj određenih sposobnosti. U drugom poglavlju rada definisan je predmet i problem rada. U trećem poglavlju prikazan je kratak pregled dosadašnjih istraživanja koja su se bavila istraživanjem morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti djece ovog uzrasta. U četvrtom poglavlju definisan je osnovni cilj rada i zadaci koji su proizašli iz tako definisanog cilja. Peto poglavlje tretira metodiku razvoja fizičkih sposobnosti potrebnih za uspješno igranje tenisa u odnosu na uzrasnu dob. Fizičke sposobnosti predstavljaju vrlo značajan segment u ukupnom procesu sportske pripreme. Da bi se fizičke sposobnosti mogle razvijati određenom dinamikom potrebno je poznavati mogućnosti i zakonitosti razvoja istih. Motoričke sposobnosti su usko povezane s važnim psihofizičkim sposobnostima - anticipacijom (predviđanjem) i fokusacijom lopte. S treningom dijete postaje sposobno koncentrisati se i suočiti s izazovima koje donosi teniski meč. Metodski postupci razvoja fizičkih sposobnosti po uzrasnim kategorijama je ključ za uspješn organizaciju rada sa mladima. Pri tome moraju se uvažavati senzibilne faze za razvoj pojedinih fizičkih sposobnosti, zakonitosti razvoja pojedinih motoričkih sposobnosti kao i izbor adekvatnih metoda i vježbi za razvoj pojedinih motoričkih sposobnosti.

Na kraju je dat zaključak u kojem se navodi važnost razvojai usavršavanja fizičkih sposobnosti za kasniju nadogradnju ostalih vrsta pripreme u postizanju visokih sportskih rezultata.

Ključne riječi: Fizičke sposobnosti, djeca, tenis, planiranje i programiranje.

5

ABSTRACT (prevedi na engleski jezik)

6

1. UVOD Kada se sagleda napredak igre, trajanje takmičarske sezone, broj prijavljenih turnira i odigranih službenih mečeva jednog tenisera godišnje, broj povreda, prekida takmičarske sezone, mukotrpnih povrataka na rang listu i slično, svakome je jasno da današnji tenis zahtijeva visoko treniranog i zdravog sportistu. Nakon što su igrači osjetili na svojoj koži da se takvi preduslovi ne mogu postići samo igrom, u posljednjih desetak godina značajno se promijenio odnos prema fizičkoj pripremi. Svrha fizičke pripreme pa time i određenje, može se uopšteno definisati kao međuzavisna promjena skupa morfološko-motoričko-funkcionalnih obilježja tenisera zasnovana na zahtjevima teniske igre. Međutim s antropološkog aspekta zadaci fizičke pripreme u tenisu mnogo su opsežniji, a najkraće bi se moglo reći da je to sprega transformacije, regeneracije, prevencije i rehabilitacije.

Iz tih razloga usavršavanju metodologije razvijanja fizičkih sposobnosti treba se pokloniti izuzetan značaj ne samo za poboljšanje rezultata u sportu, već i u svim oblastima gdje se zahteva veliko fizičko naprezanje prilikom ostvarivanja planiranih ciljeva. U današnje vrijeme u teoriji i praksi vrhunskog sporta prikupljeno je veoma mnogo materijala, koji se odnosi na problematiku razvijanja fizičkih sposobnosti. Međutim, postoje mnoga pitanja na koja je potrebno dati jasniji i precizniji odgovor. Na primer: u čemu se sastoji pravi značaj opšte fizičke pripreme; zašto je ona potrebna i koliko je potrebno na njoj raditi. Isto se odnosi i na specijalnu fizičku pripremu, kao i na ostale vidove pripreme. Pitanje početka bavljenja sportom je isto veoma interesantno, kao i to kako treba da izgleda višegodišnji rad sa sportistima od početnika do vrhunskog majstora. Tu se ne postavlja, kao najvažnije, pitanje kako treba vježbati, jer je to manje više već poznato, nego zašto treba tako vježbati. Posebno interesantno pitanje je kako odrediti faktore pomoću kojih se vrši upravljanje treningom. Isto tako bitno, ako ne i najbitnije, je šta predstavlja osnovni predmet upravljanja. To pitanje postaje sve aktuelnije s obzirom na izuzetan napredak rezultata poslednjih godina. Mjesto i uloga testiranja fizičkih sposobnosti kao i određivanje nivoa treniranosti i pripremljenosti su isto veoma važni. Ovo su samo neka od pitanja, koja se javljaju u savremenom sportu uopšte pa tako i u tenisu, a na koja je potrebno dati precizniji odgovor. Na osnovu rezultata dosadašnjih istraživanja i na osnovu prikupljenih iskustava u radu sa sportistima moguće je odgovoriti ne samo na ova, već i na ostala pitanja koja mogu da se jave. Sistem pripreme djece u tenisu treba posmatrati kao zaokruženi proces formiranja i usavršavanja tehnike kretanja budućih sportista, njihovih fizičkih i psihičkih svojstava. Osnovni zadatak je kreiranje sistema koji omogućava ne samo bolji uvid u stanje pripremljenosti budućih sportista- tenisera, već i adekvatan uticaj na faktore, od kojih zavisi postizanje planiranog sportskog rezultata.

7

Nadam se da će izloženi materijal pomoći stručnjacima koji rade sa sportistima (teniserima) mlađih uzrasnih kategorija da unaprede svoj rad. Mogu da ga koriste i stručnjaci koji se bave problemima masovne fizičke kulture i fizičkim vaspitanjem dece i omladine.

Slika 1. Mladi teniser

1.1 Osnovne karakteristike i pravila igre tenisa Tenis je sport sa reketima koji igraju dva igrača (singl) ili dva tima od po dva igrača (dubl). Igrači koriste reket za tenis da bi prebacili lopticu u protivnički deo terena preko mreže koja se nalazi na sredini terena. Počeo je da se igra u Engleskoj u 19. veku. Vrlo brzo je počeo da se širi po zemljama u kojima se govori engleski jezik, i to najviše među višim staležom. Tenis je danas Olimpijski sport i igraju ga svi ljudi, nezavisno od društvenog statusa. Pravila igranja su ista još od 90-ih godina 19. veka. Izuzetak je uvođenje taj-brejka (engl. tie-break = „prelom“ izjednačenja) 70-ih godina 20. veka. Tenis je veoma popularan sport koji prate milioni ljudi, a posebno četiri Grend slem turnira (Grand Slam Tournaments).1 Tenis je igra koju igraju: dve osobe (jedna protiv druge) (singl meč) ili u muškoj ili ženskoj konkurenciji, muški parovi (jedan par protiv drugog), ženski parovi (jedan par protiv drugog) ili mešoviti parovi (jedan muško-ženski par protiv drugog). Retko se igra samo jedan meč već se najčešće igra na turnirima.

1.1.1 Teren i dimenzije terena Tenis se igra na teniskom terenu — na čvrstoj podlozi, sa niskom mrežom na sredini terena.To je igra na ravnoj podlozi, obično na travi, šljaci ili betonu (tvrdi teren). Teren je dugačak 23,77 m i

1 http://en.wikipedia.org/wiki/Tennis

8

širok 8,23 m, za igru jedan na jedan, ili 10,97 m za igru parova (dubl). Mreža se proteže preko cele širine terena i deli ga na dva dela. Visoka je 107 cm na krajevima i 91,4 cm na sredini terena.

1.1.2 Pravila igre

Takmičar koji je na servisu ima pravo da servira najviše dva puta u jednom poenu. Ukoliko loptica pri servisu udari u mrežu, servira se drugi servis. Servis se ponavlja ako loptica samo zakači mrežu, ali upadne u deo polje u koji je i trebalo. To se naziva nec. Servira se unakrsno, sa jednog na drugi kraj terena, preko mreže. Ako lopta i najmanjim delom dodirne liniju čak i sa spoljne strane, to nije greška. Osnovni udarci u tenisu sui: bekhend, forhend, drop-šot, pasing-šot, volej, lob, servis, meč i rietrn udarci. Ritern je odgovor na servis. Drop-šot je udarac koji je kratak. Volej je kada igrač udari loptu pre nego što ona udari u pod. Lob je kada igrač prebaci suparnika, a da pri tom pogodi u teren. Pasing-šot je kada igrač odigra lijevo ili desno protivniku dok je protivnik na mreži. Postoji dvoručni i jednoručni bekhend.

Igra se u dva ili tri dobijena seta, po šest gemova, ali ukoliko je rezultat 6:5, igra se do 7, tako što servira takmičar koji je na redu, a ukoliko rezultat posle toga bude 6:6, igra se taj-brejk, do 7 ili više, ako nije ostvarena razlika od dva poena, sve dok se ona ne ostvari. U taj-brejku servira se naizmjenično (prvi igrač servira jednom, a zatim igrači serviraju naizmjenično po dva puta). Izuzetak je jedino na turnirima u kojim se u petom setu NE igra taj-brejk, već se igra na razliku. Ukoliko u toku igre lopta dodirne vrh mreže i upadne u odgovarajuće polje, a igrač ne vrati loptu, poen se računa kao važeći onome igraču koji ju je poslao.2

1.1.3 Vrste terena

U tenisu se koriste četiri vrste terena: šljaka, tvrdi tereni, tereni na travi i tereni za igranje u zatvorenom prostoru. Svaki teren ima određene prednosti za igru. Na Otvorenom prvenstvu Australije i Otvorenom prvenstvu SAD igra se na tvrdoj podlozi (iako su nekad to bili tereni na šljaci i travi). Otvoreno prvenstvo Francuske igra se na šljaci, dok se Vimbldon igra na travi. Neki igrači igraju mnogo bolje na jednoj površini, a lošije na drugoj i po tome postaju poznati kao „stručnjaci za travnati teren“ ili „stručnjaci za zemljani teren“. Čvrsti tereni obuhvataju različite površine i mogu biti betonske, asfaltne, drvene (kakve se nalaze u sportskim halama) ili prekrivene vještačkom travom. Tereni prekriveni šljakom se smatraju „sporim“ terenima, jer na njima loptica prvo izgubi brzinu prilikom udara u teren, a zatim odskoči relativno visoko. Igračima je zbog toga teže da vrate „nepovratne“ udarce koji se zovu vineri (winner). Na ovim terenima je lako provjeriti gde je loptica udarila (da li je udarila liniju ili pored linije) jer ostavlja lako vidljiv trag od udarca. 2 http://en.wikipedia.org/wiki/Tennis

9

Slika 2. Tenis vrlo popularan sport u Americi (US Open) Čvrsti i travnati tereni spadaju u „brze“ terene. Na ovim terenima loptica prilikom udara u teren gubi malo brzine i ne odskače visoko, tako da je razmena udaraca između igrača kratka. Igrači koji jako udaraju i serviraju imaju prednost na ovim terenima. Travnati tereni unose još jednu varijablu u igru. Odskok loptice zavisi od kvaliteta trave i od toga kada je trava poslednji put podšišana. Na Grend Slem turnirima se igra na različitim terenima: Otvoreno prvenstvo SAD (U.S. Open) i Otvoreno prvenstvo Australije (Australian Open) se igraju na čvrstim terenima, Otvoreno prvenstvo Francuske (French Open) se igra na zemljanim terenima, a na Vimbldonu (Wimbledon) se igra na travi.

1.1.4 Principi igre Igrači (ili timovi igrača u dubl konkurenciji) započinju meč zauzevši mesta jedan na jednoj, a drugi na drugoj strani mreže. Zatim se, u singl konkurenciji, određuje ko će od dvojice igrača servirati prvi, a ko će biti primač servisa. U dubl konkurenciji (konkurenciji parova) takmiče se par protiv para. Jedan par predstavlja jedan tim. Prvo se određuje koji će od dva tima koji se međusobno takmiče, servirati. Zatim se odlučuje ko će od dvojice igrača jednog tima igrati na mestu servisera, a ko na mestu primača (servisa). Pri serviranju loptice, igrač stoji izvan osnovne linije, tačnije oko tačke preseka osnovne linije središnjom. Primač može da zauzme svoju poziciju za prijem servisa gde god on to želi na svojoj polovini terena. Uobičajeno mjesto prijema servisa je oko servisnog boksa. Jedna polovina terena je podijeljena na još dvije, prednju i zadnju polovinu. Prednja polovina je linijom razdeljena na još dva dela. Ta dva dijela predstavljaju servisni boks (mesto koje loptica mora da pogodi nakon servisa). Koju od dve polovine servisnog boksa loptica mora da pogodi, zavisi od strane sa koje igrač servira. Serviser servira lopticu po principu dijagonale, što znači da ako zauzme poziciju desno od centralne linije, mora da servira u levi boks na suprotnoj strani mreže i obrnuto. Nakon jednog poena, serviser mora da servira sa suprotne strane u odnosu na koju je servirao prethodni put. Ova vrsta rotacije traje tokom čitavog meča. Kada primač zauzme odgovarajuću poziciju i da znak da je spreman, serviser će servirati. Prilikom serviranja, igrač ima pravo da servira dva puta, sa time što je drugi servis dozvoljen samo ukoliko je prvi pokušaj neuspeo iz nekih razloga. Ako servis i posle drugog pokušaja nije dobar, serviser gubi poen (pravilo duple servis greške, koje se popularno naziva dabl folt). Servis je dobar, ukoliko je (iz prvog ili drugog pokušaja) ubačen na pravu stranu servisnog boksa a da loptica nije dodirnula mrežu. Ukoliko je loptica dodirnula mrežu, ovaj servis je net servis, i on se ne računa u grešku, već se ponavlja.

10

Nakon pravilno odservirane loptice, kreće prava igra. Nakon što se loptica jedanput odbije od polja, primač je reketom udara i prebacuje preko mreže u suprotni deo terena. Na ovaj udarac uzvraća i igrač sa suprotne strane mreže (serviser), koji ponavlja isto. Prebacivanje loptice sa jedne na drugu stranu mreže traje sve dok jedan od igrača ne načini grešku, pošalje lopticu u aut ili ne uspe da prebaci mrežu. Kada jedan od igrača napravi ovakvu neiznuđenu grešku, drugi igrač osvaja poen. Igrač osvaja poen i ukoliko loptica dvaput odskoči na suprotnoj strani mreže.3

1.1.5 Bodovanje Teniski meč je izdijeljen na setove. Jedan set se sastoji od nekoliko gemova, a jedan gem od nekoliko poena. Pobednik meča je onaj igrač, koji osvoji više od pola setova. Kada se ovaj zahtev ispuni, meč je gotov. Neki mečevi se sastoje iz pet setova, i tada je pobednik onaj igrač ili igračica koji osvoji tri seta. No, većina mečeva se odigrava u tri seta, i tada je pobjednik onaj ko prvi osvoji dva seta. Jedan set se sastoji od određenog broja gemova i završava se kada broj osvojenih gemova ispuni određeni kriterijum. Nakon jednog osvojenog gema, menja se serviser. Uobičajeno, igrač dobija set ukoliko je osvojio najmanje šest gemova i to sa najmanje dva gema razlike u odnosu na protivnika. Međutim, ukoliko je rezultat nerešen, odnosno kada oba igrača imaju po šest osvojenih gemova, odigrava se odlučujući taj-brejk. Taj-brejk omogućava nekom od igrača da osvoji još jedan, poslednji gem (sedmi), kako bi se set završio pri konačnom rezultatu od 7-6. Jedan gem se sastoji od serije poena odigranih za vreme serviranja jednog igrača. Gem osvaja prvi igrač koji uzima četiri poena i ima vođstvo od najmanje dva poena u odnosu na svog protivnika. Prebrojavanje osvojenih pooena je karakteristično za tenis. Poeni od jedan do tri imaju specifične oznake: 0-0, 1-15, 2-30, 3-40. U slučaju kada su oba igrača osvojila po najmanje tri poena, dakle pri rezultatu od 40-40, nastupa djus („deuce“), i označen je sa velikim štampanim latiničnim slovima DU na semaforu. Dakle, kada obe strane imaju po tri osvojena poena, i kada jedan igrač ima prednost od jednog poena, taj igrač koji vodi ima prednost („advantage“-prednost), i na semaforu piše AD pored rezultata tog igrača. U ovakvom slučaju, gem osvaja onaj igrač koji nakon osvojene prednosti veže još jedan poen. Meč lopta se u teniskom meču javlja samo kada igraču koji ima prednost fali još jedan poen, kako bi osvojio meč. Ukoliko je ovaj meč finalni meč nekog turnira, meč lopta se naziva još i „championship ball“ (lopta turnira). Ukoliko igrač koji ima servis npr. ima vođstvo od 40-0, imaće tri gem lopte, ili u zavisnosti od rezultata meč ili set lopte. Brejk ili „break point“, se javlja ukoliko primač servisa ima priliku da osvoji gem, a ne serviser. Brejk prilike su veoma bitne u profesionalnom tenisu, jer igrači iz Top 10, retko gube svoj servis. Može se dogoditi da primač ima više od jedne šanse za brejk. Npr, ukoliko je rezultat 15-40, primač ima dve brejk lopte, i ukoliko osvoji jednu od te dve prilike on pravi brejk, i uzima gem na protivnikov servis. Dve godine pre "Open Era", 1955-te i 1956-te, Pro Šampionat SAD u Klevlandu, Ohajo, je igran po Van Alenovim sistemom bodovanja (VASS-VASS "Van Alen Streamlined Scoring System"), koje je izmislio sam Džejms Van Alen, koji je kasnije izmislio i taj-brejk. Sistem bodovanja je bio isti kao u stonom tenisu, sa setovima igranim do 21-og poena i menjanjem servera na svakih 5 poena, bez mogućnosti serviranja dvaput. Ova pravila su delimično bila uspostavljena kako bi ograničila efektivnost moćnog servisa tadašnjeg broja 1 Panča Gonzaleza. Ali i pored novih pravila, Gonazales je pobedio Panča Seguru, u oba finala. Iako se 1955.-te meč igrao do 5.-og seta, Gonzalezu je trebalo samo 47 minuta da pobedi! Navijači i ljubitelji tenisa su ipak više voleli stara pravila, te je 1957.-e turnir igran po tradicionalnim pravilima. 1.1.6 Istorijski korjeni bodovanja 3 http://en.wikipedia.org/wiki/Tennis

11

Smatra se da je igra dlanom (fr. jeu de paume) (u literaturi na našem jeziku koristi se i naziv loptanje) preteča modernog tenisa i svih sportova u kojima se koristi reket. Igra dlanom predstavlja igru loptom i ima bezmalo hiljadugodišnju tradiciju. Prvobitno se igrala golom šakom ili navučenom kožnom rukavicom, da bi zatim postala igra reketima. Igru je u 15. veku iz Francuske u Englesku preneo vojvoda od Orleana. Tenis je i nastao tako što je igra dlanom početkom 19. veka prilagođena igranju na travi. Čudnovat sistem bodovanja u tenisu takođe vodi poreklo od igre dlanom. Takav način brojanja — u kome je petnaest množenik — dolazi nam iz ove igre, proistekle pravo iz srednjeg veka kada je broj 60 bio najrašireniji numerički simbol. U to doba, vrijeme (60 minuta) i novac (jedan zlatnik je vredeo 15 sua, a osnovna novčana jedinica iznosila 60 sua) brojali su se na taj način. Zato danas više ne znamo da li je po ugledu na brojke časovnika ili na novac, u koji se masovno kladilo — uzgred budi rečeno, igre dlanom su nazivane kladionicama, tj. „jazbinama“ — počelo da se broji 15, 30, 45 i gem. Ne zna se pouzdano ni zašto je broj 45 ustupio mesto broju 40 u bodovanju. Neki vjeruju da je tu jednostavno riječ o skraćenici, koja je čestom upotrebom postala pravilo. Budući da su ljudi lijeni po prirodi, bilo je kraće izgovoriti 40. Ovo je osporavana hipoteza, ali i jedina koja postoji. Izraz „đus“ bi po toj hipotezi bio kulturna pozajmljenica iz podudarnog sistema igre dlanom. Kada bi došlo do izjednačenja, sudija bi uzviknuo „à deux“, što je značilo da su igrači bili na dva poena (uzastopna) od osvajanja gema. Taj izraz „à deux“ koje su pogrešno izgovarali govornici engleskog jezika poprimio je iskrivljenu formu „deuce“. Izraz je korišćen od srednjeg vijeka u igri dlanom.

1.1.7 Sudije, delegati i pomoćno osoblje Na profesionalnim teniskim mečevima, sa jedne strane mreže je postavljeno postolje koje drži nekakvu stolicu. Ta stolica je uzvišena u odnosu na teren i na njoj sedi glavni sudija (umpire). On je glavni tokom cijelog meča i jedino odluke koje on donese su ispravne. Prilikom nesuglasica, on je taj koji odlučuje ko je u pravu. Glavnog sudiju potpomažu linijske sudije, koje utvrđuju da li je loptica ušla u teren ili ne; zatim sudija koji procjenjuje da li je loptica dotakla mrežicu prilikom serviranja ili ne itd. Na nekim većim turnirima, igračima je dozvoljeno da traže čelendž (challenge), i time provere sudijsku odluku, međutim traženje čelendža je brojčano ograničeno. Sakupljači loptica su obično dječaci ili djevojčice. Njihova cjelokupna uloga je da samo sakupljaju loptice na terenu, dodaju ih igračima, donose im njihove flašice i peškire. Od prije nekoliko godina, uvedeno je novo pravilo, a to je da na završnom turniru sezone, sakupljači loptica ne budu djeca, već poznati manekeni i manekenke. U muškoj kategoriji, sakupljači loptica bi bile manekenke, a u ženskoj manekeni. Međutim, ovo pravilo još nije sasvim zaživelo.

12

3.Samo ljubav prema ovom sportu može da odvede do vrha 1.2 Strukturalna analiza tenisa sa aspekta fizičke pripreme

Tenis je sport koji se po svojoj strukturi ubraja u grupu tehnički složenijih sportova i koji od takmičara zahtijeva izrazitu tehničko-taktičku, fizičku i psihičku pripremljenost. U prilog tome ide i činjenica da je u njemu više nego kod ostalih sportova svakodnevno zastupljena konstanta koja se zove - promjenjivost. Promjenjivost je uzrokovana izrazito velikim brojem parametara od kojih se ističu samo neki: vrsta podloge (zemlja, trava, beton, tepih), vrsta loptica (razlikuju se od turnira do turnira), okruženje (sunce, vjetar, dvorana), prekid meča, odigravanje meča u bilo koje doba dana, taktika igre takmičara A i B u meču X itd. Navedeno je manji dio svima poznatih činjenica koji direktno uzrokuju opšte i specifične odnose u meču. Oni naprimjer, s tehničko-taktičkog aspekta direktno utiču na odnose unutar strukture udaraca u meču, određuju promjenu učestalosti vrste udaraca, smjerova odigravanja, trajanja poena, setova, mečeva. Dosadašnja istraživanja o teniskoj igri većinom su provedena na malim uzorcima entiteta, ali i kao takva mogu pružiti uvid u strukturu igre. Dio tih informacija može se dobiti uvidom u tablice 1-3., unutar kojih navedene vrijednosti ukazuju na neke specifičnosti ovog sporta. Tako je u tablici l. uočljivo da se za dobivanje seta najčešće odigra devet gemova (Burcar 1999), a da po rangu slijede setovi s deset i osam gemova. Značajno manji broj gemova završava sa sedam i trinaest, a najmanji sa šest i dvanaest gemova. Tabela 1: Broja odigranih gemova po setu i shematski prikaz istih vrijednosti

Broj odigranih gemova po setu

6 (6-0)

7 (6-1)

8 (6-2)

9 (6-3)

10 (6-4)

12 (7-5)

13 (7-6)

Broj odigranih setova s navedenim brojem gemova 33 74 99 112 109 34 60

13

U tabeli 2. prikazane su vrijednosti prosječnog broja poena po gemu, prosječanog broja udaraca po poenu, prosječno trajanje poena, prosječna dužina trčanja za izvođenje jednog udarca i prosječna dužina trčanja po jednom poenu (Schoenborn, 1995)

Tablica 2: Opšti pokazatelji teniske igre na zemlji

Vaijabla Vrijednost

Prosječano trajanje poena 7,45"

Prosječan broj udaraca po poenu 5,42

Prosječan broj poena po gemu 6,59

Prosječan interval lijeta loptice između igrača A i igrača B 1,36"

Prosječna dužina trčanja za izvođenje jednog udarca 4 metra

Prosječna dužina trčanja u jednom poenu 14 metara

Iz ove dvije tabe moguće je dobiti određeni uvid kako u aktivnost donjih ekstremiteta i trupa, tako i u efektivni ekstenzitet funkcionalnih sposobnost. Kada su već spomenute funkcionalne sposobnosti, mora se reći da se udio energetskih sistema procjenjuje na 70% alaktatnog (fosfagenog) anaerobnog, 20% laktatnog (glikolitičkog) anaerobnog i 10% aerobnog kapaciteta. Anaerobni tip je uslovljen akcijama brzine i eksplozivne snage kao što su izlasci na mrežu, brze izmjene udaraca s osnovne linije s naglim promjenama pravca kretanja, ali i pojedinačnim elementima tehnike u kojima dominira eksplozivna snaga (servis, smah itd.). Suprotno, sve faze igre niskog intenziteta su aerobnog tipa, pri čemu tom prostoru pripadaju i sve pauze između poena i promjene strana. Za vrijeme njih aerobni sistem otplaćuje energetski dug (kiseonički dug) stvoren u fazama igre visokog intenziteta. Poznavanje razlika u strukturi igre na različitim podlogama takođe je značajno za planiranje i programiranje treninga fizičke pripreme, jer postoje velika odstupanja u strukturi igre između zemlje i brzih podloga.

1.3 Važnost nekih antropoloških dimenzije za uspjeh u tenisu Malo je istraživanja u kojima su na metodološki ispravan način ispitivane karakteristike vrhunskih sportista koje učestvuju u određenom sportu, dok praktički i ne postoje istraživanja u kojima su provjeravane hipoteze o postojanju razlika razvijenosti osobina između takmičara koji postižu visoke sportske rezultate. Iz tog je razloga i postupak definisanja modela gotovo nemoguće potkrijepiti činjenicama iz dosadašnjih istraživanja, zbog čega se u ime fizičke pripreme jedino mogu hipotetski vrednovati neka značajnija antropološka obilježja tenisera. Ipak, na osnovu nekih saznanja moguće je sagledati učešće nekih dimenzija antropološkog prostora tenisera koje imaju značajan uticaj na uspješnost igranja tenisa i postizanju vrhunskih rezultata.

14

1.3.1 Morfološke karakteristike Kada su u pitanju morfološke karakteristike može se reći da je longitudinalna dimenzionalnost skeleta procijenjena kao vrlo važna, jer je u tenisu zastupljen ipak veći broj iznad prosječno viših, nego od prosjeka nižih osoba. Transverzalna dimenzionalnost skeleta je takođe procjenjena kao isto tako važna jer je primjenjivo da teniseri posjeduju prilično velike vrijednosti dijametara (naprimjer, širina ručnog zgloba). Za voluminoznost tijela može se konstatovati daje više zastupljena kod žena nego kod muškaraca, ali je ona u teniserki još uvijek daleko ispod vrijednosti žena u bacačkim disciplinama atletike. Potkožno masno tkivo kod muškaraca kontraindicirano je vrhunskom tenisu, dok kod žena ono ne samo da nije prepreka, već je u mnogih igračica zbog povećanja ukupne mase tijela značajno zastupljeno. Naime prosječna količina potkožnog masnog i tkiva kod teniserki mjerena na m. tricepsu iznosi 14 milimetara, što je naprimjer, mnogo sličnije skijašicama nego s gimnastičarkama. 1.3.2 Motoričke sposobnosti Motoričke sposobnosti su one sposobnosti čovjeka koje učestvuju u rješavanju motornih zadataka i uslovljavaju uspješno kretanje, bez obzira da li su stečene treningom ili ne. Za pojedine motoričke sposobnosti kao što su npr. brzina i eksplozivna snaga, genetski faktor ima veći značaj, dok za neke druge kao npr. statička i repetitivna snaga, značaj ovih faktora je manji. U svim slučajevima međutim, postoji mogućnost da se odgovarajućim trenažnim sredstvima i metodama djeluje na njihovo poboljšavanje i usavršavanje. U prostoru motoričkih sposobnosti, prilikom procjenjivanja sposobnosti potrebno je istovremeno razmišljati o zahtjevima tenisa i onim motoričkim sposobnostima koje imaju značajan uticaj na uspješnost u tenisu. Prema raspoloživim informacijama za uspješno igranje tenisa od posebnog značaja su sljedeće motoričke sposobnosti: eksplozivna i repetitivna snaga, brzina, izdržljivost, koordinacija, agilnost, fleksibilnost, preciznost i ravnoteža. Motoričke potrebe tenisera su velike. Posjedovanjem i permanentnim usavršavanjem snage, koordinacije, brzine, fleksibilnosti, izdržljivosti, ravnoteže, preciznosti, ključ je za postizanje visokih sportskih rezultata u svakom sportu pa i u tenisu. Snaga sposobnost savladavanja nekog otpora ili sile kroz ispoljavanje određene energije , kao posljedica mišičnog rada.Postoji nekoliko vrsta akcijskog ispoljavanja snage, a to su: eksplozivna snaga, maksimalna snaga, elastična snaga, repetitivna snaga, statička snaga. Snaga može biti i apsolutna i relativna. Apsolutna snaga kod dječaka konstantno raste između 7. i 19. godine, dok njihova relativna snaga najviše raste između 13. i 14. godine. U periodu od 12. do 15. godine snaga dječaka (posebno statička) raste brže od snage djevojčica (Hettinger, 1964, prema Drabik, 1996), ali kada je riječ o dinamičkoj snazi, do puberteta nema značajnijih razlika među spolovima. Nakon 15. godine razvoj snage djevojčica stagnira, dok dječaci nastavljaju s razvojem. Važan razlog tome jesu hormonalne promjene u organizmu

15

dječaka (testosteron). U vrijeme naglog pubertetskog rasta posebno treba biti oprezan u radu sa spoljašnjim opterećenjima iznad glave (utezi), a isto tako je važno izbjegavati duga statička opterećenja. Pravila treninga snage upozoravaju da sistematski razvoj dimenzija snage treba započeti tek onda kada aktivni i pasivni dio sistema za kretanje poprimi odgovarajuću jačinu, pri čemu posebno treba izbjegavati položaje i situacije potencijalno opasne za povređivanje "slabih tačaka" lokomotornog sistema. Za igranje tenisa najveći značaj imaju eksplozivna i repetitivna snaga koje su značajne za početni udarac. Istovremeno, eksplozivna snaga se manifestuje u pojavnim oblicima koji su znani kao udarni (servis, forehand, backhand itd.), sprinterski (prvenstveno sva kretanja duža od 4 metra) i odrazni (servis, smeš sa skokom).

Brzina je sposobnost izvođenja jednog ili više pokreta u što kraćem vremenu. Osnovne manifestacije ispoljavanja brzine su: brzina reakcije, brzina pojedinačnog pokreta, brzina frekvencije pokreta. Senzibilne faze razvoja brzine kod djevojčica su između 7 i 11 godina. Razvoj brzine kod djevojčica traje do14. godine i nakon toga u slučaju ne bavljenja sportom stagnira. Dinamika razvoja brzine kod djevojčica i dječaka je vrlo slična do 14. godine. Dječaci prolaze kroz intenzivnu fazu od 7 do 9 godine, prate krivulju razvoja brzine kod djevojčica, ali oni nakon 14. godine nastavljaju a razvojem brzine do 18. godine. Za igranje tenisa značajna je brzina frekvencije pokreta ruku i nogu. Međutim, brzina u tenisu se nemože sagledavati samo sa aspekta frekvencije pokreta, već i sa aspekta brzine reakcije i brzine jednog pokreta.

Kod treninga brzine najčešće se upotrebljava metoda ponavljanja koja podrazumijeva maksimalan intenzitet aktivnosti, sa 5 - 8 ponavljanja uz produženo vrijeme aktivnog odmora od 4 - 6 minuta (Milanović, 1997). Početnici bi trebali izvoditi vježbe intenzitetom koji nije maksimalan iz razloga što prerano treniranje maksimalnim intenzitetom može uzrokovati tzv. brzinsku barijeru, odnosno stabilizaciju brzine. Početnike bi trebalo što duže podvrgavati opštem i raznolikom treningu, sa velikim udjelom opštih vježbi za razvoj brzinsko-snažnih svojstava. To znači da bi bilo poželjno odgoditi upotrebu specifičnih i takmičarskih vježbi za razvoj brzine kod mladih tenisera. Ovim postupkom stvaramo kvalitetnu bazu za daljnju nadgradnju i buduće vrhunske rezultate.

Izdržljivost je sposobnost sportista da trenažna ili takmičarska opterećenja određenog intenziteta uspješno svladava što duže vrijeme (Milanović, 1997). Prije svega se odnosi na dugotrajno održavanje intenziteta i funkcionalne stabilnosti, te odgađanje pojave zamora. Osnovna podjela izdržljivosti je na opštu i lokalnu. Opštom izdržljivošću smatramo opterećenja kod kojih stavljamo u funkciju više od 30% ukupne mišićne mase, a dalje je možemo podijeliti na: 1. aerobnu koja može biti: kratkotrajna - opterećenja u trajanju od 3 do 10 minuta; srednjetrajna - opterećenja u trajanju od 10 do 30 minuta i dugotrajna - opterećenja u trajanju od 3 do 10 minuta. 2. anaerobnu koja može biti: kratkotrajna - opterećenja u trajanju od 10 do 20 sekundi; srednjetrajna - opterećenja u trajanju od 20 do 60 sekundi i dugotrajna - opterećenja u trajanju do 2 minute.

Kada se govori o senzibilnim fazama za razvoj izdržljivosti zanimljivo je napomenuti da već od 3. do 7. godine života djeca ostvaruju velike pomake u izdržljivosti zbog visokog nivoa aktivnosti. Od 8. do 13. godine izdržljivost se razvija približno istim tempom kod djevojčica i dječaka, sa intenzivnom fazom razvoja od 8. do 10. godine. Razlike se počinju pojavljivati pred kraj toga petogodišnjeg perioda, kada djevojčice između 12 i 14 godina prolaze kroz najosjetljiviju senzibilnu fazu za razvoj izdržljivosti. Nakon 14. godine, djevojčice koje se ne bave sportom stagniraju i nazaduju u

16

izdržljivosti. Za razliku od njih, dječaci osim 8. do 10. godine prolaze kroz još jednu intenzivnu fazu i to od 15. do 16. godine života u kojoj su izrazito prijemjenljivi na nadražaje svih vrsta izdržljivosti.

Koordinacija je sposobnost upravljanja pokretima cijelog tijela ili dijelova lokomotornog sistema, a ogleda se brzim i preciznim izvođenjem složenih motoričkih zadataka, odnosno brzim rješavanjem motoričkih problema. Tokom rasta i razvoja, djeca prolaze kroz tzv, senzibilne faze za razvoj sposobnosti, odnosno periode kada je najpogodnije treningom uticati na razvoj određenih sposobnosti. Senzibilna faza za razvoj koordinacije je između 7. i 14. godine, s najosjetljivijim periodom između 10. i 13. godine života. Periodi kada sistemi odgovorni za određenu sposobnost prolaze kroz najveće promjene smatraju se najpogodnijima za primjenu treninga za razvoj iste sposobnosti.

Senzibilne faze za razvoj pojedinih elemenata (vrsta) koordinacije su slijedeći: - ravnoteža - za dječake između 10. i 11. godine, a za djevojčice između 9. i 10. godine. Prema

Protasovoj (1984), ravnoteža se potpuno razvije između 12. i 14. godine. - adekvatnost izbora pokreta (odabir adekvatnog pokreta pri obavljanju određenog zadatka) - od 8.

do 13.godine, s najosjetljivijim periodom od 9. do 12. godine za djevojčice i dječake. - kinestetički osjećaj (sposobnost razlikovanja oblika, prostornih i vremenskih udaljenosti, te količina

snage potrebna za izvođenje nekog pokreta) - od 6. do 7., te od 10. do 11. godine za djevojčice i dječake.

- reaktibilnost na vizualne i akustične nadražaje - od 8. do 10. godine za djevojčice i dječake. - osjećaj za ritam - od 9. do 10. godine za dječake, te od 7. do 9. godine za djevojčice. - orijentacija u prostoru - od 12. do 14. godine za djevojčice i dječake. - sinhronizacija pokreta - u vremenu od 6. do 8. godine za djevojčice i dječake Metodiku razvoja koordinacije od 6. do 16. godine može se podijeliti u tri faze

Prva faza od 6 do 9 godina u kojoj je potrebno: - osigurati široku koordinacijsku osnovu, - usavršiti osnovne koordinacijske sposobnosti, - osigurati dobru osnovu tehnike trčanja.

Druga faza od 10 do 12 godina u kojoj je potrebno: - povećati nivo osnovnih koordinacijskih sposobnosti, - razviti koordinaciju upotrebljivu u učenju teniskih vještina, - podsticati djecu da izvode vježbe za razvoj koordinacije i u slobodno vrijeme.

Treća faza od 13 do 16 godina u kojoj je potrebno: - dalje usavršavati osnovnu koordinaciju i - kombinovati kvalitetno usvojenu sportsku tehniku s vježbama opšte koordinacije.

Vježbe koordinacije zahtijevaju visoku koncentraciju. One utiču na nervni sistem i brzo ga zamaraju. Upravo je zato najproduktivnije trenirati koordinaciju na početku glavnog dijela, ili čak na kraju uvodnog dijela treninga. Vježbe je potrebno izvoditi intervalno, s odgovarajućim vremenom za oporavak između ponavljanja. Nije preporučljivo cijeli trening posvetiti razvoju koordinacije, već koordinaciju razvijati kroz kraće, ali česte trenažne nadražaje i to unutar treninga raznih ciljnih usmjerenosti.

17

Fleksibilnost je sposobnost izvođenja pokreta sa velikom amplitudom. Mmnogi tehnički elementi tenisa ne mogu se zamisliti bez dobre fleksibilnosti, naročito fleksibilnosti nogu, karličnog pojasa i ramenog pojasa. Ravnoteža se ravnomjerno poboljšava od najmlađe uzrasne kategorije do najstarije uzrasne kategorije. Agilnost predstavlja sposobnost sportiste da brzo mijenja kretanje u različitim pravcima, sposobnost da se brzo stane, krene u jednom pa u drugom smjeru, koja zahtijeva finu motornu koordinaciju i predstavlja neophodan elemenat teniske igre. Preciznost je sposobnost izvođenja tačno doziranih pokreta, gdje je značajna procjena prostora i vremena. Za tenis je važna pravolinijska i elevaciona preciznost, kao i preciznost vođenja predmeta ,lopte, u cilj, zatim preciznost lansiranja,dodavanja loptice. Aerobni i anaerobni kapacitet su vrlo značajni u aktivaciji funkcionalnih sposobnosti prilikom igranja tenisa.

1.4 Razvojne karakteristike djece uzrasta 6 – 8 godina Smatra se da je najbolje vrijeme da bi neko dijete započelo sa treniranjem tenisa bio period između šeste i osme godina života. Odgovor zašto je to tako pronalazi se u morfološkim i motoričkim karakteristikama toga doba. Uzrasni period od 6 do 8 godina karakteriše nagli tjelesni razvoj, a manifestuje se kod većeg broja djece slabijom koordinacijom, odnosno neskladnošću pokreta. Od 6. do 8. godine potrebno je povećati aktivnosti koje pridonose povećanju fizičkih kapaciteta, koordinacijskih sposobnosti i izdržljivosti te se uvježbavaju i jednostavniji elementi tenisa. U ovom periodu nema izolovanih ciljeva, kao što su razvoj jednog mišića ili jedne grupe mišića. Vježbe koje koristimo u trenažnom procesu moraju aktivirati cjelokupan mišićni aparat kao preduslov za harmoničan razvoj i skladnu strukturu lokomotornog aparata. U ovom uzrastu može se veoma mnogo uticati na formiranje motoričkog ponašanja djece koje zavisi i od njihovih morfoloških karakteristika, što je osnova za kasnije formiranje i razvoj motoričkih sposobnosti i motoričkih vještina i aktivno bavljenje sportom, sportskom rekreacijom ili jednostavno za stvaranje adekvatnog kapaciteta za razne aktivnosti u starijem dobu. Brojna naučna istraživanja, posebno zadnjih 20 godina, utvrdila su i objasnila izuzetnu važnost fizičke pripreme kao faktora koji uveliko određuje uspješnost kako u tenisu tako i u bilo kojoj sportskoj aktivnosti. Vrhunska sportska dostignuća moguće je postići samo kroz dugoročan, dobro organizovan trenažni proces, koji je podređen zakonitostima biopsiho-socijalnog razvoja djeteta, te mogućim i potrebnim trenažnim stimulansima za dinamičan razvoj bazičnih i specifičnih motoričkih sposobnosti, osobina i znanja djeteta - tenisera.

18

1.5 Razvojne karakteristike djece - predtakmičara uzrasta 9 – 10 godina Ovaj period se smatra periodom motornog razvoja djetetove ličnosti ili prva faza usporenog rasta i razvoja u tzv. “trecem djetinjstvu”.

Dijete iz godine u godinu postaje za nekoliko centimetara vise (od 3 do 5 cm), tako da dijete od sedam godina koje je prosjecno visoko 118-119 cm postaje u 10 godini visoko oko 127-130 cm. Dječaci su u prosjeku samo u sedmoj godini visi od djevojcica, dok su u osmoj i devetoj godini prosjecno izjednaceni i vec od desete godine djevojcice su vise od djecaka. Izmedju djevojcica su veće razlike u visini zavisno od toga da li su dobile menstruaciju ili nisu, jer one koje su dobile menstruaciju prije 13. godine mogu i 8cm da budu više od onih koje su dobile poslije 13. godine. Težina djece je u postepenom porastu u prosjeku od 1,5 do 3 kilograma godišnje. Prosječna težina djece od 7 godina je između 20-22 kg, kod djece od 10 godina je između 26-28 kg. Djevojčice su do 10 godina lakše od dječaka, a zatim postaju naglo teže od njih (to zavisi mnogo od kvaliteta i kvantiteta hrane). Djeca postaju fizički sve snažnija, kosti postaju krupnije, kičma postaje jača i grudni koš se dalje razvija. S obzirom da kosti nisu dovoljno čvrste, jer još traje proces okoštavanja, nastaju često deformacije skeleta djece u ovom periodu. Postoje razlike među polovima i u tjelesnim oblicima. Kod djevojčica su tjelesni oblici mekši, a listovi, bokovi i butine puniji i okrugliji nego kod dječaka. Dječaci imaju šire grudi, muskulatura je izraženija, a noge vitkije nego kod djevojčica. Snaga mišića je sve veća, kako kod djevojčica tako i kod dječaka. Međutim, mišići se brzo zamaraju i zato djeci u mlađem školskom dobu ne treba postavljati motoričke zadatke koji ih zamaraju. U ovom razdoblju, potrebe djece za kretanjem su velike. Dijete je brže i spretnije, pa mu to omogućava da učestvuje na raznim sportskim takmičenjima. Oni uživaju da se igraju loptom, plivaju, trče, kližu i da se igraju raznih igara gdje se traži spretnost (skakanje preko konopca, jurke, žmurke,...). Pokreti ruku su sada sigurniji i djeca mlađeg školskog doba sada sigurno hvataju.

1.6 Razvojne karakteristike djece - takmičara uzrasta 11 – 14 godina Sve do naglog mladalačkog rasta i razvoja, dječaci i djevojčice su po svojim karakteristikama slični. Nakon toga je vidljivo da dječaci imaju duže ruke i šira ramena dok djevojke imaju užu karlicu i niži centar težišta tijela.Veći gornji dio tijela dozvoljava veću mogućnost razvoja tih mišića.Vježbanje neće ni povećati ni zaustaviti rast u visinu nego će povećati gustoću kostiju povećavajući mineralni depo i time pozitivno djelovati. Tokom vježbanja treba biti pažljiv jer su kosti u razvoju izuzetno osjetljive na stres, posebno na ponavljajuće opterećenje. Razlog tome su epifizne ploče koje su osjetljive dok se rast i razvoj ne završe. Poput kostiju, mišićni rast je takođe neujednačen. Mišićna masa se povećava ravnomjerno do puberteta u kom se kod dječaka pojavljuje ubrzani mišićni rast. To se dešava zbog povećanja količine testosterona koji povećava sintezu proteina što dovodi do povećanja mišićne mase. Kod djevojčica je mišićni rast puno manji. Hormonalne promjene u pubertetu se dešavaju i u odnosu na količinu potkožnog masnog tkiva. Prije puberteta dječaci i djevojčice

19

imaju sličnu količinu potkožnog masnog tkiva koja se kreće 16-18%. Nakon puberteta zbog većeg nivoa estrogena djevojčice imaju veću količinu masnog tkiva i on se kreće oko 25%. Sve ove fizičke promjene koje se dešavaju kad djeca uđu u pubertet, odražavaju se i na njihovu sposobnost i razvoj motoričkih sposobosti. U bazičnoj motorici postoje statički značajne razlike u korist muške populacije, u četiri testa. Pri tome je najveći nivo važnosti u eksplozvinoj snazi ruku i ramenog pojasa, što se može pripisati različitoj konstituciji ramenog pojasa muške i ženske populacije. Vidljive su i statistički značajne razlike u korist dječaka u dva testa za procjenu koordinacije. Jedina sposobnost u kojoj su djevojčice imale bolji rezultat jeste fleksibilnost. Razlog tome je u različitoj anatomskoj strukturi i manjoj količini mišićne mase oko zglobova djevojčica. Iz dosadašnjih istraživanja poznato je da djevojčice imaju veći opseg pokreta od dječaka u zglobovima kičme, ruku, ramenog pojasa, lakta i kuka. Rezultati dobijeni istaživanjima, upućuju na to da su motoričke sposobnosti u kojima počinje diferencijacija između djevojčica i dječaka u adolescentskoj dobi upravo eksplozivnost, koordinacija i preciznost (u korist dječaka) i fleksibilnost (u korist djevojčica).

20

2. PREDMET I PROBLEM RADA

Fizička priprema sportista usmjerena je na razvoj funkcionalnih (aerobne i anaerobne) i motoričkih (snaga, brzina, izdržljivost, gibljivost, koordinacija, agilnost, preciznost i ravnoteža) sposobnosti. Fizičke sposobnosti su lične karakteristike svakog pojedinca i integralni dio njegove ličnosti koji se ispoljava u rješavanju motornih zadataka.U programu fizičke pripreme sportista najveću pažnju treba posvetiti onim fizičkim sposobnostima od kojih najviše zavisi uspješnost u konkretnom sportu. Osnovni smisao fizičke pripreme sportista je usavršavanje fizičkih sposobnosti. Visok nivo fizičke pripremljenosti stiče se svakodnevnim i dugotrajnim treningom u okviru programirane kretne aktivnosti i u uslovima sistematski primjenjivanog opterećenja organizma u dužem vremenskom periodu. 2.1 Predmet rada

Predmet ovog rada predstavljaju fizičke sposobnosti djece u tenisu (snaga, izdržljivost, brzina, koordinacija, fleksibilnost i ravnoteža). 2.2 Problem rada Problem rada predstavlja izbor adekvatnih metodskih postupaka i vežbi u razvoju fizičkih sposobnosti u odnosu na uzrasne kategorije dece za uspješno igranje tenisa.

21

3. DOSADAŠNJA ISTRAŽIVANJA

Malo je istraživanja na našim prostorima koja su za predmet istraživanja imala neke dimenzije antropološkog statusa tenisera, a još je manji broj takvih istraživanja pa gotovo da ih i nema na mlađim uzrasnim kategorijama tenisera. Međutim u ovom poglavlju iznijećemo neka istraživanja autora koji su istraživali područje morfoloških i motoričkih dimenzija muške i ženske populacije (Findak, Mrković, Metikoš, 1994; Despot i Viskić-Štalec, 1983; Delija, Šimenc i Vuleta, 1995.). Sva ta istraživanja su potvrdila da se tokom adolescencije, a posebno u periodu od 10 do 15 godina, djevojčice i dječaci znatno razlikuju. Razlike su utvrđene u morfološkim karakteristikama, funkcionalno-motoričkim sposobnostima jednako kao i u psihološkom i socijalnom pogledu. Uovim istraživanjima autori su koristili bateriju testova koju su činili 17 testova za procjenu bazičnih motoričkih sposobnosti i dvije morfološke varijable. Za procjenu morfološkog statusa izabrane su tjelesna visina i težina kao varijable koje najbolje aproksimiraju generalni faktor rasta. Za procjenu bazičnih motoričkih sposobnosti izabrani su sledeći testovi: vođenje lopte rukom, amortizacija loptom, poligon natraške-koordinacija; provlačenje i preskakivanje-brzinska koordinacija;koraci u stranu-za agilnost; skok u dalj iz mjesta, skok u vis iz mjesta, sprint iz visokog starta na 20 m-eksplozivna snaga; bacanje medicinske lopte-eksplozivnost; taping rukom i taping nogom-brzina frekvencije pokreta; pretklon trupa-repetativna snaga; izdržaj u visu zgibom-statička snaga; pretkolon raznožno-fleksibilnost; gađanje horizontalnog cilja rukom-preciznost; stajanje sa dvije noge uzdužno na klupici za ravnotežu sa zatvorenim očima-ravnoteža. Autori smatraju da dobijeni rezultati o kvantitativnim i kvalitativnim razlikama između dečaka i devojčica predškolskog uzrasta u njihovim antropometrijskim karakteristikama i manifestacijama motoričkih sposobnosti imaju kako teorijski, tako još više praktičan značaj koji se ogleda u adekvatnoj organizaciji rada sa decom. Poznato je da je telesna visina u najvećoj meri najbolji i najstabilniji pokazatelj rasta i razvoja, i to kao mera praktično samo jednog tkiva, odnosno koštanog tkiva skeleta, što se i uzima kao najbolji indikator longitudinalne dimenzionalnosti skeleta. Telesna težina je indikator koji predstavlja mešavinu raznih tkiva, a može znatno da varira tokom rasta i razvoja dece, pa je manje pouzdana i korisna mera u procjeni rasta i razvoja predškolske djece. Ali u kombinaciji sa indikatorom masnoće u telu, koja se procenjuje karakterističnim merama potkožnog masnog tkiva, te telesnom visinom, može se već dobiti gruba slika o konstituciji deteta. To je neophodno ako se želi sagledati i motoričko ponašanje dece, jer se može očekivati pozitivna relacija između harmoničnog biološkog rasta i razvoja i motoričkog funkcionisanja dece. Bala (2002) je na uzorcima od 220 dečaka i 220 devojčica, uzrasta 4-7 godina, te primjenom baterije od 7 motoričkih testova, analizirao razlike i sličnosti matrica interkorelacija i njihovih struktura raznim kriterijumima. Dobijeni rezultati su ukazali na postojanje generalnog motoričkog faktora koji je kvalitativno isti kod dječaka i djevojčica predškolskog uzrasta, ali ne po svim primjenjenim kriterijumima sprovedenih analiza.

22

Neka ranija istraživanja su, takođe, ukazala da je motorički razvoj i motoričko ponašanje djece generalnog karaktera (Bala, 1981; Bala i Nićin, 1997; Nićin, Kalajdžić i Bala, 1997). S druge strane, postoje i istraživanja, naročito grupe autora u Sloveniji, koja ukazuju da postoji značajna diferencijacija motoričkih sposobnosti u motoričkom ponašanju djece već od treće, pa do sedme godine (Strel i Šturm, 1981; Rajtmajer i Proje, 1990; Videmšek i Cemič, 1991; Planinšec, 1995, Rajtmajer, 1997). Za procjenu motoričkih sposobnosti bila je primjenjena baterija motoričkih testova na osnovu iskustava sa odraslim ispitanicima, a modifikovana za malu djecu (Bala, 2002b; 1999a; 1999b). Ti testovi procjenjuju kod odraslih efikasnost mehanizama: za strukturiranje kretanja, za sinergijsku regulaciju i regulaciju tonusa, za regulaciju intenziteta ekscitacije i za regulaciju trajanja ekscitacije (Kurelić, Momirović, Stojanović, Šturm, Radojević i Viskić-Štalec, 1975; Gredelj, Metikoš, Hošek i Momirović, 1975). To su bili sledeći testovi: 1) poligon natraške, taping rukom, duboki pretklon, skok udalj iz mesta, podizanje trupa, vis u zgibu, trčanje 20 m. Analizom aritmetičkih sredina (AS) i standardnih devijacija (SD), kao i testova značajnosti razlika između svih ispitanih dječaka i djevojčica u svakoj pojedinačno analiziranoj varijabli (q), a na osnovu univarijatne analize varijanse, može se zaključiti da uzrast dece, izražen kao kontinuirana varijabla u decimalnim godinama, nije bio statistički značajno različit između dječaka i djevojčica, što ukazuje na relativnu homogenost uzorka dječaka i uzorka djevojčica u toj varijabli. Univarijatna analiza motoričkih varijabli pokazala je da su dječaci bili značajno bolji u izvođenju motoričkih testova za procjenu koordinacije cijelog tijela i brzine trčanja na 20 m. Djevojčice su značajno bile bolje samo u izvođenju testa pretklon, kojim se procjenjuje gipkost. Ovom analizom utvrđuju se i veličine doprinosa objašnjavanju tih razlika. Prema tome, mogu se uočiti sledeće tendencije, koje se, naravno, ne mogu i generalizovati, obzirom na male uzorke djece po uzrastima: 1) Tjelesna visina i težina se uopšte ne razlikuju statistički značajno između dječaka i djevojčica u odgovarajućem uzrastu. Prema tome, biološki rast i razvoj dječaka i djevojčica je veoma sličan u predškolskom uzrastu. 2) Kožni nabor nadlaktice se značajno razlikuje kod dječaka i djevojčica samo u uzrastu od 5 godina, i to u korist djevojčica. Taj odnos u tom uzrastu je bio toliko velik da je uticao da baš ova varijabla bude značajan diskriminator antropometrijskih karakteristika u cjelokupnom uzorku djece. 3) Od analiziranih motoričkih varijabli najveći diskriminator u sva tri uzrasta bile su varijable za procjenu koordinacije cijelog tijela, sa primesom eksplozivne snage i brzine trčanja na 20 m. Ove sposobnosti bile su značajno bolje manifestovane od strane dječaka. 4) Sledeća varijabla koja je imala najveći i značajan doprinos diskriminaciji dječaka i djevojčica bila je za procjenu koordinacije cijelog tijela, ali samo u uzrastima 5 i 6 godina. I ova sposobnost bila je bolje izražena kod dječaka. Varijabla za procjenu repetitivne snage trupa bila je značajno bolje izražena, takođe, kod dječaka, ali samo u uzrastu od 5 godina. 5) Djevojčice su imale značajno bolju gipkost u uzrastima 5 i 6 godina, kao i statičku snagu ruku i ramenog pojasa u najmlađoj uzrasnoj grupi. Dok je za prvu konstataciju to već opšte prihvatljiva činjenica, začuđujući je nalaz da je kod djevojčica statička snaga značajno izraženija nego kod dječaka istog uzrasta. Vjerovatno se ta razlika može više protumačiti nekim drugim faktorima (npr. ozbiljnijim prilazom, koncentracijom i disciplinom tokom testiranja i sl.), a ne samo manifestacijom motoričkih sposobnosti na višem nivou.

23

Slika 4. Ništa bez dobrog treninga

24

4. CILJ I ZADACI RADA Osnovni cilj ovog rada je da na osnovu raspoloživih literaturnih izvora, trenerima i sportskim radnicima koji su uključeni u radu i razvoju tenisa kod nas prikažemo sistematizaciju potrebnih fizičkih sposobnosti važnih za treniranje tenisa. U prvom redu to se odnosi na kvalitativne fizičke sposobnosti (snaga, brzina frekvencije pokreta, izdržljivost, fleksibilnost), ali takođe i na kvalitativne fizičke sposobnosti (koordinacija cijelog tijela, agilnost, ravnoteža i preciznost). Isto tako cilj rada je da se prikaže metodika razvoja potrebnih fizičkih sposobnosti i izbor adekvatnih vježbi u odnosu na uzrasne kategorije djece.

Iz prethodno određenog cilja su proizašlisu i zadaci:

- prikupljanje poterbnih informacija koje se odnose na predmet i problem rada,

- metodički prikaz razvoja fizičkih sposobnosti po uzrasnim kategorijama,

- izbor adekvatnih vježbi za razvoj pojedinih fizičkih sposobnosti,

25

5. METODOLOGIJA RADA

5.1 Metodika razvoja fizičkih sposobnosti po uzrasnim kategorijama

5.1.1 Metodika razvoja fizičkih sposobnosti početnika uzrasta 6 – 8 godina

Kada govorimo o fizičkoj pripremi tenisera početnika primarni ciljevi su razvoj motoričkih i funkcionalnih sposobnosti, no u ovoj dobi oni su latentni i moraju se ostvarivati putem usvajanja i usavršavanja motoričkih znanja čija informatička i energetska komponenta mora postići optimalan intenzitet i ekstenzitet u svrhu razvoja bazičnih i specifičnih motoričkih i funkcionalnih sposobnosti.4 Razvoj motoričkih i funkcionalnih sposobnosti temeljni su ciljevi procesa vježbanja, ali ne smeju se izdvajati parcijalno, odnosno tako da se ostvaruje samo jedan cilj. U ovoj dobi trening se nesme posvetiti razvoju samo snage ili ravnoteže ili samo koordinacije ili preciznosti, odnosno aerobne izdržljivosti. Dakle, u ovom uzrastu razvoj svih motoričkih i funkcionalnih sposobnosti mora biti sastavni deo svakog treninga. U ovom dobu najvažnije je da treneri ne čine greške u doziranju i rasporedu opterećenja koja bi mogla izazvati negativne posljedice za razvoj zdravlja mladih tenisera. Opterećenja treba dozirati tako da se odredi broj ponavljanja i broj serija za svaku vježbu, kao i tempo izvođenja. Djeca u ovom dobu lakše podnose izvođenje vežbi ujednačenim i nešto sporijim tempom nego forsiranom brzinom. Poželjno je izvoditi veći broj ponavljanja, ne više od 12 do 15 u nekoliko serija (minimalno 3 serije). Kod treninga snage mogućnosti ozljeđivanja daleko su veće nego, na primer, kod treninga izdržljivosti, koordinacije ili agilnosti, gdje su ove mogućnosti svedene na minimum. To ne znači da trening snage treba izbjegavati, čemu su mnogi skloni zbog niskog nivoa znanja i iskustva, nego da ovoj dimenziji treba posvetiti više pažnje zbog opasnosti na razvoj mladog tenisera. Trening snage, u ovoj dobi, ima sve značajne faktore uvodnog, višestrano usmjerenog treninga u kome se smiju primjenjivati samo one vježbe u kojima se svladava težina vlastitog tijela. Tjelesne vježbe su izuzetno djelotvorno sredstvo za razvijanje snage, pokretljivosti i koordinacije. S obzirom na povezanost tih vježbi s tehnikom osnovne takmičarske discipline tenisera, dijelimo ih na opšte i na posebne. Opšte tjelesne vježbe imaju dugoročan učinak i služe oblikovanju temelja za kasnije usmjerenije vježbe te osiguravaju prevenciju od povreda. Posebne tjelesne vježbe služe razvijanju snage u onim grupama mišića koje su u osnovnoj takmičarskoj disciplini posebno opterećene. Mora biti osigurana povezanost tih vježbi radi načina njihovog izvođenja. Pošto je takmičarska grana sporta, tenisa, eksplozivna, moraju i vježbe biti prilagođene takvom režimu djelovanja mišića. Zbog serijskog izvođenja vježbi i primjene na različitim stepenima težine, doziranje mora biti u skladu sa individualnim sposobnostima tenisera i zahtjevima osnovnih situacija u takmičenju. Osim serijskog načina izvođenja u treningu se koristi i princip kružne vježbe. Tu se radi o drugačijoj organizaciji vježbi, koja se temelji na individualnom određivanju broja ponavljanja. I dok je serijski način u većoj mjeri usmjeren na povećanje mišićne mase, kod kružnih je vježbi glavni cilj razvijanje lokalne mišićne izdržljivosti. Zbog izrazitog umora mišićnog sistema, koji se javlja pri oba načina izvođenja vježbi, moraju tjelesnim vježbama jačanja slijediti vježbe istezanja i opuštanja. S obzirom da je tenis sport koji zahtijeva visok nivo atletskih sposobnosti, učešće tjelesnih vježbi najveći je u pripremnom razdoblju. 4 Grupa autora:(1993). «Priručnik za sportske trenere». FFK, HOO, ZŠS, Beograd.

26

Vježbe za jačanje fleksora, ekstenzora i rotatora trupa namjenjene su prvenstveno razvijanju opšte snage, a time i osiguravanju osnove za kasnija velika opterećenja prilikom dalje specijalizacije u okviru određene sportske grane. Snaga fleksora i ekstenzora trupa daje glavno uporište kičmi i onom dijelu lokomotornog sistema koji je posebno opterećen pri skokovima, sprintu, zaustavljanjima, bacanjima, okretima i drugim situacijama tokom treninga ili takmičenja. Snaga ruku i ramenog pojasa predstavlja važan faktor uspješnosti u tenisu, tako da u pripremnom razdoblju treba koristiti vježbe koje će izgraditi temelje za specifično treniranje eksplozivne snage ili izdržljivosti tih skupina mišića. Vježbe moraju biti odabrane tako da razvijaju ravnomjerno fleksore i ekstenzore ruku i ramenog pojasa.5 Visoki zahtjevi su postavljeni, takođe, po pitanju snage nogu, tako da treniranju fleksora i ekstenzora zgloba kuka, koljenog i skočnog zgloba valja posvetiti posebnu pažnju. Vježbe za jačanje nogu moraju biti odabrane tako da razvijaju snagu, ali da istovremeno osiguravaju dovoljno veliku amplitudu pokreta te predstavljaju temelj razvijanja snage odraza i maksimalne snage kao i djelotvorno sredstvo u prevenciji ozljeda tih grupa mišića. Pogodne aktivnosti, odnosno vježbe za fizičku pripremu tenisera ovog doba su prirodni oblici kretanja: poskoci, preskoci, sklekovi, zgibovi, podizanja iz polučučnja, različiti upori, sprinterska trčanja, dizanja trupa i nogu iz ležanja na leđima, odnosno na trbuhu. Vježbe trčanja predstavljaju veliki dio programa opšte fizičke pripreme kod tenisera mlađeg doba, gdje opterećenje doziramo promjenom brzine, ritma i dužine trčanja. Trčanje je jedno od najuspješnijih sredstava za razvoj brzine, snage, izdržljivosti, koordinacije te aerobnih i anaerobnih kapaciteta. Mada je naizgled jednostavno,trčanje zahtjeva visok stepen koordinacije kretanja, koje se često provodi maksimalnom brzinom i intenzitetom. Razlikujemo sve glavne grupe vježbi trčanja: trčanje manjom brzinom (u obliku igre, trčanje u prirodi, štafetno trčanje, i sl.) te specijalne trkačke vježbe (vježbe škole trčanja). Njihovo češće ponavljanje pospješuje usvajanje prirodne tehnike trčanja. Praksa pokazuje da vježbe škole trčanja (niski skip, visoki skip, skokovi s noge na nogu, trčanje zabacivanjem peta, trčanje uz i niz nagib, različiti oblici ubrzanja i sl.) najbolje pomažu usvajanju pravilne tehnike trčanja, odstranjivanju pogrešaka i razvijanju motoričkih osobina bitnih za svaki sport. Tretman svih sposobnosti putem treninga u dugogodišnjem intervalu (prvenstveno motoričkih i funkcionalnih sposobnosti, te antropometrijskih osobina uz kontrolu zdravstvenog statusa) sadrži stalno potrebnu kontrolu svih prije navedenih osobina, znanja i sposobnosti. Dva su osnovna razloga za to. Prvi: na taj način utvrđuje se i predviđa mogući sportski rezultat; a drugi: kontrola je u funkciji opravdanosti metoda, oblika, sadržaja i opterećenja teniskog treninga, tj. kako trening utiče na nivo teniskih rezultata te da li ga i u kojoj meri treba korigovati. Ovakvom kontrolom uočavamo pravilnost ili anomalije u procesu treninga pri formiranju vrhunskog sportskog rezultata i tenisera. Dakle, sistematsko praćenje i dijagnostika predstavljaju važan faktor u postizanju vrhunskih rezultata, bez obzira na starost tenisera, i ne smeju se zanemariti u pripremi tenisera.

5 Burcar, Ž., (1994). «Tenis trening». Bur-Car Beograd.

27

Dakle, svaki trening bi trebao aktivirati što veći broj motoričkih sposobnosti tipa brzine, koordinacije, ravnoteže, raznih oblika snage, fleksibilnosti i preciznosti, te aerobne i anaerobne izdržljivosti, ali za početnike u umerenoj mjeri.

Aspekti dugoročne pripreme mladih tenisera Sportska karijera svetski poznatih, a takođe i manje uspešnih sportista u velikoj meri zavisi od ranijeg perioda dugoročne pripreme koja obično počinje u detinjstvu. Predstavićemo najznačajnije i najopštije aspekte dugoročne pripreme mlađh tenisera. U njih spadaju: sadržaj i redosled različitih faza, pojam osetljivih perioda u dugoročnoj pripremi i osnove prepoznavanja talentovanih mladih tenisera.

Slika 5. Vrlo važno je planiranje priprema

Faze i detalji dugoročne pripreme

Faze Broj godina Broj treninga nedeljno

Trajanje treninga u min.

Godišnji trenažni obim u satima

Preliminarna priprema

1 - 3 3 - 4 45 - 60 120 - 170

Početna specijalizacija

2 - 3 4 - 5 75 - 90 250 - 300

Viša specijalizacija

2 - 3 6 - 9 60 - 120 500 - 750

Sportsko usavršavanje

- 6 - 12 70 - 150 750 - 1400

28

Trajanje faze preliminarne pripreme traje od 1-3 godine, u zavisnosti od specifičnih sportskih zahteva i uzrasta u kom teniser započinje sistematski trening. Očigledno da je pogodno doba započinjanje treninga za svaki uzrast drugačiji.6 U savremenom sportu postoji opšta tendencija smanjenja donje starosne granice za početak pripreme u određenom sportu. Postoji više razloga kojima se to može objasniti: dostupnost veoma kvalitetne opreme za djecu, bolji trenažni uslovi, medijska popularizacija dječijih sportskih aktivnosti i primeri svjetski poznatih sportista koji su svoju sportsku pripremu započeli veoma rano. Spuštanje granice u započinjanju treninga i takmičenje u velikoj mjeri se odrazilo na međunarodne i nacionalne sportske organizacije. Na primjer, prije nekoliko decenija postojala je opšta saglasnost po pitanju toga da dječaci ne treba da započnu dizanje tegova pre 14 godine. Međutim, opšta praksa danas u svetu je da školska djeca u uzrastu od 11 i manje godina učestvuju u međunarodnim takmičenjima u dizanju tegova. Svakako, od specifične prirode svakog posla zavisi kada novajlije mogu da počnu sa treniranjem i koliko dugo će trajati preliminarna priprema.

Slika 6. Najbolje doba za treniranje tenisa je upravo do 14. godine U tabeli 5 prikazana je jedan od mogućih primjera treninga djece u tenisu za početnike. Ovako definisan trening ne treba biti nešto previše, ali ne treba da bude nešto slabo da se i ne oseti. Tabela 1. Primer programa fizičke pripreme za početnike

Vježba Broj serija Broj ponavljanja Cilj

2 8, 6 Zagrevanje gornjeg

6 Burcar, Ž., (1994). «Tenis trening». Bur-Car Beograd.

29

Bench press dijela tijela

Pullover 2 8, 6 Servis u tenisu Odmicanje Nadlaktice 2 8, 6 Backhand

Primicanje nadlaktice 2 8, 6 Forehand

Veslanje u sedu 2 8, 6 Backhand

Ispružanje podlaktice 2 8, 6 Servis u tenisu

Pregib podlaktice 1 6 Mišićni balans

Čučnjevi 3 10 Ubrzanje iz početnog teniskog stava

Nožna ekstenzija 1 8 Kretanje na teniskom terenu

Nožna fleksija 2 10, 8 Kretanje na teniskom terenu

Nožna fleksija 1 10 Kretanje na teniskom terenu

Nožna abdukcija 1 10 Kretanje na teniskom terenu

Nožna adukcija 2 12, 10 Kretanje na teniskom terenu

Podizanje na prste 2 12, 10 Ubrzanje

Pregib u zglobu šake 1 10 Kontrola reketa Kao što se vidi iz tabele mali broj serija, mali broj ponavljanja, ali ne premali daje taman dovoljan napor za početnika da ne odustane od fizičke pripreme ali da ga osposobi za dalji trening i uvežbavanje.

Tabela 2. Sedmični plan fizičke pripreme

DAN VRSTA TRENINGA

Ponedeljak Razvoj fizičkih sposobnosti

Srijeda Tehnička priprema sa izbacivačem loptica

Petak Trening sa živim partnerom

Uvidom u tabelu 6 može se videti da se trening početnika ne zasniva na svakodnevnom radu već postoje pauze koje omogućavaju početniku da odmori i da se fizički pa i mentalno pripremi za sledeći trening.

5.1.2 Metodika razvoja fizičkih sposobnosti predtakmičara uzrasta 9 – 10 godina Od 9. do 10. godine, je period pogodan za početak tehničkog usavršavanja u tenisu. Osnovne motoričke šeme poslužit će nam za razvoj: 1.fizičkih sposobnosti (snaga, brzina, brzina reakcije, izdržljivost, fleksibilnost),

30

2.koordinacijskih sposobnosti (brzinska koordinacija, brzo učenje motoričkih zadataka, pravovremenost ili «timing», prostorno-vremenska orijentacija, agilnost ili brzina promjene smjera kretanja te statičke i dinamičke ravnoteže). Period mlađeg školskog doba je najbolje vrijeme za početak uvježbavanja (treniranja) za gipkost i brzinu (reagovanja, pojedinačnog pokreta i frekvenciju pokreta) kao komponenti motoričkih sposobnosti. Tjelesno vježbanje treba usmjeriti ka poboljšanju koordinacije, gipkosti i ravnoteže, te donekle snage i sile (eksplozivne snage), kao motoričkih sposobnosti. U ovom dobu uočava se ravnomjerni porast snage, a u sledećem periodu ona se izraženije povećava. Na početku ovog perioda nema bitnije razlike u snazi između dječaka i djevojčica. Sa djecom ovog uzrasta, pretežno treba raditi vježbe za razvijanje dinamičke fleksibilnosti radi dobrog i pravilnog tjelesnog držanja i motoričkog funkcionisanja. Vježbe za razvijanje koordinacije u ovom dobu su različite motoričke aktivnosti koje zahtijevaju tzv. motoričku inteligenciju, kao što su elementarne (manipulativne) vježbe tipa puzanja, penjanja i provlačenja, bacanja i hvatanja u specifičnim, ali i u nespecifičnim varijantama. Utvrđene su značajne razlike u nivou i razvoju eksplozivne snage prema polu i uzrastu i pozitivan trend razvoja sva tri tipa eksplozivne snage. Najizraženije razlike, prema uzrastu, su u devetoj godini života što bi se moglo smatrati kritičnim periodom razvoja eksplozivne snage djece mlađeg školskog doba. U periodu od 9 do 10 godine, bolju aerobnu izdržljivost imaju dječaci, a anaerobnu izdržljivost djevojčice. Morfološke karakteristike djece mlađeg školskog doba vrlo su značajne za realizaciju motoričkih struktura u kojima one predstavljaju realnu biomehaničku osnovu kako kao faktori koji olakšavaju, tako i fakotri koji otežavaju izvođenje motoričkih zadataka.

Tabela 3. Primjer programa fizičke pripreme za predtakmičare

Vježba Broj serija Broj ponavljanja Cilj

Bench press 3 12, 10, 8

Zagrevanje gornjeg dijela tijela

Pullover 3 12, 10, 8 Servis u tenisu Odmicanje Nadlaktice 3 12, 10, 8 Backhand

Primicanje nadlaktice 3 12, 10, 8 Forehand

Veslanje u sedu 3 12, 10, 8 Backhand

Ispružanje podlaktice 3 12, 10, 8 Servis u tenisu

Pregib podlaktice 2 10, 8 Mišićni balans

Čučnjevi 4 15, 12, 10, 8 Ubrzanje iz početnog teniskog stava

Nožna ekstenzija 2 10,8 Kretanje na teniskom terenu

31

Nožna fleksija 3 12,10, 8 Kretanje na teniskom terenu

Nožna fleksija 2 12, 10 Kretanje na teniskom terenu

Nožna abdukcija 2 12, 10 Kretanje na teniskom terenu

Nožna adukcija 3 15, 12, 10 Kretanje na teniskom terenu

Podizanje na prste 3 15, 12, 10 Ubrzanje

Prethodna tabela pokazuje pojačanje tempa predtakmičara. Kao što se može vidjeti broj serija i broj ponavljanja je veći i intenzivniji, što omogućava dobru fizičku pripremu predtakmičara za predstojeću sezonu.

Tabela 4. Primjer sedmičnog plana treninga fizičke pripreme predtakmičara DAN VRSTA TRENINGA

Ponedeljak Fizička priprema

Utorak Tehnička priprema sa izbacivačem loptica

Srijeda Fizička priprema

Petak Trening sa živim partnerom (trenerom ili drugim spsring partnerom)

Subota Organizovan pravi meč u svrhu vježbe

U prethodnoj tabeli dat je primjer sedmičnog plana i programa koji omogućava dobru fizičku pripremu.U toku nedelje dva puta bi se primjenjivao trening fizičke pripreme, a u međuvremenu se ubacuju tehnička priprema i sparing partneri, da bi sve to kulminirali sa organizovanim mečom sa pravim protivnikom.Nastoji se da protivnik bude sličnog uzrasta i sličnih teniskih mogućnosti za maksimalan učinak iz ovakovog plana fizičke pripreme za predtakmičare.

5.1.3 Metodika razvoja fizičkih sposobnosti takmičara uzrasta 11 – 14 godina Takmičarski period je period u kojem se pokazuje sav dosadašnji rad. U fizičkoj pripremi to je period održavajućeg i stabilizirajućeg rada. Održavanjem fizičke spremnosti upravlja trener, a treninzi su organizovani da osiguraju dovoljno kvalitetan rad za održavanje ranije postignute fizičke pripreme, ali ne ulazi u energetske izvore i rezerve potrebne za takmičenje. Dominira intenzitet opterećenja preko komponenti sile i brzine. Istovremeno treba koristiti specifične i situacijske kondicione vežbe koje na najbolji način povezuju funkcionalne i motoričke ciljeve i ciljeve tehničko-taktičke perfekcije od kojih najviše zavisi takmičarski rezultati. Planiranje i programiranje fizičke pripreme u tenisu bitan je dio ukupne aktivnosti trenera i stručnog tima. Osigurava da se slučajnost svede na minimum i da se na siguran i ekonomičan način postignu optimalni rezultati koji odgovaraju individualnim sposobostima tenisera i u uslovima u kojim se sprovodi trenažni proces. Plan i program treninga osnovni su dokumenti prema kojima se realizuje proces sportske pripreme i kontrolišu efekti koji se postižu njihovom primenom. Samo jasno

32

određeni ciljevi, zadaci, vremenski ciklusi i uslovi ali isto tako i jasno definisani sadržaji, opterećenja i metode rada, lokaliteti, trenažna pomagala, pomoći će u dostizanju očekivanih efekata i najviših sportskih dostignuća. Kod razvoja snage u radu sa ovom uzrasnom kategorijom važno je izbjegavati duga statička opterećenja, i koristiti promjenljiva dinamička opterećenja prilagođena njihovom uzrastu. U treningu snage potrebno je uticati samo na razvoj eksplozivne i repetitivne snage, i to primjenom dinamičkih vježbi.

Osnovne metode pogodne za razvoj snage su:

1. Metoda niskih spoljašnjih opterećenja s velikim brojem ponavljanja (do 30), s ciljem poboljšanja otpornosti

na umor. 2. Metoda srednjih spoljašnjih opterećenja, u obliku kružnog treninga, do 10 vježbi i do 20 ponavljanja. 3. Metoda visokih vanjskih opterećenja, sa 8 - 10 vježbi i do 10 ponavljanja.

Pravila treninga snage upozoravaju da sistematski razvoj dimenzija snage treba započeti tek onda kada aktivni i pasivni dio sistema za kretanje ojača u dovoljnoj mjeri, pri čemu posebno treba izbjegavati položaje i situacije potencijalno opasne za povređivanje "slabih tačaka" lokomotornog sistema.

5.1.4 Osetljivi periodi u razvoju različitih motoričkih sposobnosti Naučnici i sportski praktičari su primetili da se tokom određenih perioda života određene motoričke sposobnosti lakše razvijaju nego u drugim. Ovi periodu nazivaju se “osetljivi periodi” i zasnivaju se na sledećim fiziološkim činiocima7:

- prirodan razvoj fizičkih (motoričkih) sposobnosti i fizioloških funkcija kod djece i omladine nije ravnomjeran. Osetljivi (senzitivni) periodi omogućavaju brzi napredak i najpovoljniji stepen razvoja određenih sposobnosti

- periodi ubrzanog i usporenog fizičkog razvoja ne odvijaju se istovremeno za sve sposobnosti. Neki od njih nastupaju ranije, a neki kasnije. Tabela 9 Primjer jednonedeljne organizacije rada na pripremi djece u tenisu

Satnica Ponedeljak Utorak Srijeda Četvrtak Petak Subota

7 – 8 h

buđenje, doručak

buđenje, doručak

buđenje, doručak

buđenje, doručak

buđenje, doručak

buđenje, doručak

9 – 10.30h

teniski trening

teniski trening

teniski trening

teniski trening

teniski trening

teniski trening

10.30-12h

trening fizičke pripreme

trening fizičke pripreme

trening fizičke pripreme

trening fizičke pripreme

trening fizičke pripreme

trening fizičke pripreme

12- - 14h

ručak, odmor

ručak, odmor

ručak, odmor

ručak, odmor

ručak, odmor

ručak, odmor

14 – 15.30

teniski trening

teniski trening

teniski trening

teniski trening

teniski trening

teniski trening

15.30-16h

istezanje, tuširanje

istezanje, tuširanje

istezanje, tuširanje

istezanje, tuširanje

istezanje, tuširanje

istezanje, tuširanje

16 – 17 h

video analiza,

video analiza,

video analiza,

video analiza,

video analiza,

video analiza,

7 Grupa autora:(1993). «Priručnik za sportske trenere». FFK, HOO, ZŠS, Beograd.

33

razgovor razgovor razgovor razgovor razgovor razgovor 17 – 19 h

slobodno vrijeme

slobodno vrijeme

slobodno vrijeme

slobodno vrijeme

slobodno vrijeme

slobodno vrijeme

19 – 20 h večera večera večera večera večera večera

5.1.5 Orjentacioni plan i program fizičke pripreme takmičara 11 – 14 godina Priprema plana za takmičare mora biti takva da se poveća intenzitet treninga ali se mora paziti na pretjerivanja i da se takmičar ne preoptereti sa treningom i da posle na takmičenju nema više želje, a ni snage za igrom. Ovde ćemo dati primjer jednog plana i programa za takmičare.

Tabela 10. Primjer programa fizičke pripreme takmičara 11 - 14 godina

Vježba Broj serija Broj ponavljanja Cilj

Bench press 3 15, 12, 10

Zagrevanje gornjeg dijela tijela

Pullover 3 15, 12, 10 Servis u tenisu Odmicanje Nadlaktice 3 15, 12, 10 Backhand

Primicanje nadlaktice 3 15, 12, 10 Forehand

Veslanje u sedu 3 15, 12, 10 Backhand

Ispružanje podlaktice 3 15, 12, 10 Servis u tenisu

Pregib podlaktice 2 12, 10 Mišićni balans

Čučnjevi 4 18, 15, 12, 10 Ubrzanje iz početnog teniskog stava

Nožna ekstenzija 2 12,10 Kretanje na teniskom terenu

Nožna fleksija 3 15,12, 10 Kretanje na teniskom terenu

Nožna fleksija 2 15, 12 Kretanje na teniskom terenu

Nožna abdukcija 2 15, 12 Kretanje na teniskom terenu

Nožna adukcija 3 18, 15, 12 Kretanje na teniskom terenu

Podizanje na prste 3 18, 15, 12 Ubrzanje Kao što se videti u prethodnoj tabeli broj serija je ostao isti kao i za predtakmičare ali se povećao broj ponavljanja,što dovodi do zaključka da se ovim programom želi povećati maksimalna izdržljivost tenisera i da se dovede na viši nivo. Kao što je već rečeno ne smije se pretjerivati sa serijama, treba ipak nešto i da ostane u teniseru da bi mogao da igra više mečeva za redom.

34

Tabela 11. Primjer sedmičnog plana rada za takmičare 11 – 14 godina

Dan Vrsta treninga

Ponedeljak Fizička priprema

Utorak Tehnička priprema sa izbacivačem loptica

Srijeda Fizička priprema

Petak Trening sa živim partnerom (trenerom ili drugim sparing partnerom)

Subota Organizovan pravi meč u svrhu vježbe

Nedjelja Organizovan pravi meč u svrhu vježbe

Dva meča u jednoj nedelji je nešto što najviše pogađa mladog tenisera, jer ne postoji dan odmora za mlade tenisere u takmičarskom periodu. Na ovakav intenzitet se moraju navići i zato je ovako popunjena nedelja sa raznoraznim treninzima koji izvlače maksimum iz igrača ako se održe pravilno.

5.2 Preporuke za trening fizičke pripreme sa djecom u tenisu U treningu igrača čiji je stil napadački tj. koji igraju kraće poene dominaciju treba da imaju kretanja kratkog trajanja visokog intenziteta anaerobnog tipa. Bazu ovim kretanjima čine sila i snaga kao dva dominantna svojstva. U treningu igrača čiji je stil odbrambeni tj. koji igraju duže poene dominaciju treba da imaju kretanja dužeg trajanja umjerenog do visokog intenziteta a to su aktivnosti aerobnog tipa. Svi igrači bez obzira na stil igre moraju da imaju dobro razvijene bazične fiziološke kapacitete koji omogućavaju ispoljavanje fizičkih svojstava na visokom nivou, veliki značaj ima opšta fizička priprema a kod mladih tenisera razvoj bazičnih kapaciteta prema senzitivnim periodima. Odnos između rada i odmora za aktivnosti specifične izdržljivosti treba da bude od 1:3 do 1:5. Odnos između rada i odmora za anaerobne aktivnosti- snagu, agilnost i brzinu trebalo bi da bude od 1: 25 do 1: 45. Ovaj odnos omogućava oporavak fizioloških kapaciteta za ponovno izvođenje istih aktivnosti.

Zamor smanjuje preciznost kako servisa tako i svih vrsta udaraca pa je neophodno ove tehničke elemente raditi u početnoj fazi treninga kako bi se izbegao uticaj zamora na preciznost koji može smanjiti preciznost čak i do 81%. Poželjno bi bilo koristiti od 3 do 5 sekundi odmora na svaki sekund rada. Adekvatno dizajnirana i sprovedena fizička priprema smanjuje zamor i povećava preciznost što rezultira dužim radom na tehnici i boljim ispoljvanjem u toku igre. Idealan procenat masnog tkiva kod tenisera je ispod 12% dok je kod teniserki ispod 23%. Trening uz adekvatnu ishranu ima ključnu ulogu u regulisanju tjelesnog sastava. U radu prednost treba davati aktivnostima visokog intentiteta (anaerobnog tipa) naspram aktivnost niskog itenziteta dužeg trajanja (aerobnog tipa). Održavanje adekvatnog odnosa tjelesnih tečnosti u organizmu je od presudnog značaja za uspješan trening. Tokom teniskih mečeva i treninga visokog intenziteta igrači putem znoja mogu da igube

35

preko 2,5 l tečnosti. Veoma je važno u toku treninga pratiti ovaj parametar i unostiti ne manje 1,2 l tečnosti na 1 sat.8

8 Grupa autora:(1993). «Priručnik za sportske trenere». FFK, HOO, ZŠS, Beograd.

36

5.2 Planiranje i programiranje fizičke pripreme

Planiranje i programiranje fizičke pripreme provodi se različitim metodama i ima za cilj osigurati potpuni razvoj sportista u višegodišnjem i jednogodišnjem ciklusu sportske pripreme. Planiranjem treninga određuju se ciljevi, uslovi i vremenski ciklusi sportske pripreme. Programiranje treninga svodi se na izbor, doziranje i raspodjelu trenažnih opterećenja, razvoj fizičkih sposobnosti koje će biti osnova za njegovu buduću uspješnu sportsku karijeru. Osim razvoja bazičnih motoričkih sposobnosti važan zadatak trenažnog procesa u počecima sportske karijere je i motoričko učenje. Pritom je važno da sportski treneri pri dizajniranju trenažnih programa stalno imaju na umu ne samo kratkoročne nego i dugoročne ciljeve sportske pripreme. Naime, u želji da mladi sportista čim prije iskaže svoj sportski potencijal i počne postizati vrhunske rezultate treneri vrlo često započinju s ranom sportskom specijalizacijom i iznad optimalnim opterećenjima. Na takav način mladi sportisti zaista i postižu daleko iznad prosječne rezultate, pa vrlo često započinje i takmičenje u seniorskoj konkurenciji, no povećava se mogućnost povreda, učvršćuju se neke tehničke nepravilnosti.

Tabela 12 Procentualni odnos različitih tipova fizičke pripreme i različitih programa fizičke pripreme u dugoročnom sportskom usavršavanju

Vrsta pripreme Uzrast 7-10 godina Uzrast 11-14godina

Višestrana priprema 50 40

Bazična priprema 30 30

Specifična priprema 20 20

Situaciona priprema 0 10

Razvojni programi 50 50

Obnavljajući programi 10 20

Regeneracijski programi 10 10

Preventivni programi 30 20

Višestrana bazična i specifično-situciona priprema 80/20 70/30

TE-TA fizička priprema 30/70 60/40

U okviru dugoročnog sportskog usavršavanja posebno je važno odrediti proporcije zastupljenosti pojedinih tipova fizičke pripreme i različitih programa fizičke pripreme za svaku fazu usavršavanja (tabela ). Kada su u pitanju tipovi fizičke pripreme, vidljivo je da se početna dominacija višestrane pripreme prema kasnijim

37

uzrastima postupno gubi u korist bazične te specifične i situacijske kondicijske pripreme. Takav trend se nastavlja i u seniorskom uzrastu. Analizom procentualnog odnosa različitih vrsta fizičkih programa, može se uočiti dominacija razvojnih programa kroz gotovo cijeli period treninga u mlađim uzrastima. Obnavljajući i regeneracijski programi svoju značajniju ulogu dobivaju u seniorskom periodu, a posebnu važnost u gotovo cijeloj sportskoj karijeri, bez obzira na uzrast, imaju preventivni programi.

Planiranje sportske pripreme je složena akcija, kojom se vrši određivanje ciljeva i zadataka trenažnog porcesa, vremenskih ciklusa za njihovo postizanje kao i potrebnih tehničkih i kadrovskih uslova. Tenis je zahtjevan sport pa je i planiranje i programiranje sportske pripreme tenisera zahtjevan postupak. Kada se ovi postupci sporovode na osnovu bogatog stručnog znanja, praktičnog iskustva i kreativnosti trenera, velika je vjerovatnoća uspjeha takvih programa. Planiranje i programiranje fizičke pripreme tenisera predstavlja samo jedan segment u planiranju i programiranju sportske pripreme tenisera koji se ne može tretirati izolovano od ostalih dijelova sportske pripreme. Planiranje i programiranje treninga u kojima se unapređuju fizička svojstva, mora biti usklađeno sa zakonitostima treninga, to jest sa principima fizičke pripreme. Modeliranje treninga fizičke pripreme u godišnjem ciklusu podrazumijeva više aktivnosti9:

- testiranje, - utvrđivanje strukture opštih bazičnih i specifičnih fizičkih sposobnosti, - prepoznavanje, vrednovanje i interpretacija rezultata mjerenja, - oblikovanje programa fizičke pripreme oslanjajući se na individualne sposobnosti tenisera

kao i dugoročne i kratkoročne ciljeve, - u više vremenskih tačaka treninga sprovođenje testiranja tranzitivnih učinaka programa

vežbanja i poređenje postignutih i željenih rezultata, - usklađivanje plana i programa fizičkog treninga sa rezultatima mjerenja, - utvrđivanje efekata fizičke pripreme, - interpretiranje rezultata provjere i stavljanje u relaciju strukturu fizičke pripremljenosti i

sportskih rezultata tokom cijele sezone.

Metodički aspekti fizičke pripreme podrazumjevaju informacije o njenim različitim pojavnim oblicima kao što su:

- bazična priprema, - specifična priprema i - situaciona priprema

Zbog njihove specifičnosti i načinea realizacije, potrebno je ukazati na njihove razlike i specifičnosti sprovođenja počev od mlađih uzrasnih kategorija do seniora.

9 Neljak, B., (1998) «Tenis» Interni materijal, Novi Sad.

38

5.2.1 Bazična fizička priprema

Bazična fizička priprema u tenisu podrazumijeva provođenje takvih trenažnih stimulusa koji su u funkciji poboljšanja svih motoričkih i funkcionalnih sposobnosti tenisera, zbog čega se ona ne razlikuje od bazične pripreme u drugim sportovima. Sredstva bazične pripreme dominantno se koriste početkom pripremnog perioda, a povremeno nalaze svoje mjesto u mikrociklusima (tzv. mini pripremama) unutar takmičarskog perioda. Za bazičnu fizičku pripremu karakteristično je podizanje obima opterećenja, prvenstveno ekstenzitetom uz blago povećanje intenziteta opterećenja. Trajanje i učestalost treninga u nekom ciklusu presudno zavisi od biološke dobi i nivoa treniranosti tenisera. Osnovni zadaci bazične fizičke pripreme tenisera preovashodno se odnose na: razvoj ili održavanje opšte izdržljivosti, bazične snage, opšte koordinacije, opšte ravnoteže, opšte preciznosti i fleksibilnosti, sa značajnim udjelom vježbi zdravstvene prevencije (po potrebi i rehabilitacije). Tokom ove pripreme u tenisu, isti značaj se mora posvetiti obuci, razvoju ili održavanju tehnike atletskog i teniskog trčanja i kretanja, mikropomicanju i mikroregulaciji rada donjih ekstremitata. Zato su neki prepoznatljivi sadržaji bazične fizičke pripreme tenisera usmjereni na:

- razvoj aerobne izdržljivosti, - razvoj bazične snage, - razvoj opšte ravnoteže, - razvoj opšte preciznosti - provođenje prevencijskih sadržaja s naglaskom na vježbe za rameni pojas, lumbalni dio, koljene i

skočne zglobove s malim opterećenjem uz veći broj ponavljanja, Za razvoj snage može se primijeniti kružni trening koji se sastoji od 8 do 12 vežbi (kružnih mjesta). Može se raditi na vrijeme ili na broj ponavljanja. Ako se radi na broj ponavljanja onda se radi 20 ponavljanja po vježbi, a vježbe za abdominalni dio se rade na vrijeme od 90 sekundi. Odmor između vežbi je 5 sekundi (vrijeme za promenu). Ako radimo na vrijeme svaka vježba se radi 30 sekundi, osim vježbi za stomak koje ostaju na 90 sekundi. Sve vježbe se ponavljaju najmanje 2 kruga! 1. Čučnjevi 5 sekundi za promjenu 20 ponavljanja, 2. Obrnuti sklekovi 5 sekundi za promjenu 20 ponavljanja, 3. Trbusnjaci sa podignutim nogama 5 sekundi za promjenu 90 sek, 4. Skokovi sa iskorakom 5 sekundi za promjenu 20 ponavljanja, 5. Sklekovi sa uzvisenja 5 sekundi za promjenu 20 ponavljanja, 6. Trbusnjaci na podlakticama 5 sekundi za promjenu 90 sek, 7. Cucnjevi sa iskorakom 5 sekundi za promjenu 20 ponavljanja, 8. Sklekovi - usko ruke 5 sekundi za promjenu 20 ponavljanja, 9. Trbusnjaci - skupljanje nogu 5 sekundi za promjenu 90 sek, 10. Cucnjevi sa skokovima 5 sekundi za promjenu 20 ponavljanja, 11. Sklekovi 5 sekundi za promjenu 20 ponavljanja, 12. Trbusnjaci - leptir 5 sekundi za promjenu 90 sek.

39

Vježba 1 - čučnjevi

Način izvođenja: 1. Stav uspravno, noge u širini ramena. 2. Spustiti se u čučanj sve dok natkoljenice ne budu paralelne s podom, uspravniti leđa, malo zadržati i vratiti se u početni položaj. Vježba 2 - obrnuti sklekovi

Način izvođenja: 1. Postaviti se na rub stolice ili klupe tako da se može dizati i spuštati na rukama. 2. Spustiti se što je niže moguće, zadržati trenutak i vratiti se u početni položaj. Vježba 3 - trbušnjaci sa podignutim nogama

Način izvođenja: 1. Leći na leđa, koljena saviti pod uglom od 90 stepeni, glava i ramena su malo podignuti od poda. 2. Podići torzo što bliže koljenima; zadržati 2 sekunde i spustiti torzo u početni položaj. Koljena su uvijek u istom položaju.

40

Vježba 4 - skokovi sa iskorakom

Način izvođenja: 1. Zauzeti položaj u iskoraku i spustiti se u čučanj sve dok koljeno ne bude na podu. 2. U eksplozivnom pokretu sa prednje noge skočiti ravno u vis. 3. Prizemniti se u čučanj (ista noga naprijed) i odmah ponoviti skok. Vježba 5 - trbušnjaci na podlakticama

Način izvođenja: 1. Leći na stomak i postaviti se u položaj tako da je tijelo nasloljeno na podlaktice i nožne prste. Stegnuti stomal i držati tijelo u tom položaju 90 sekundi. Vježba 6 - čučnjevi sa iskorakom

Način izvođenja: 1. Stajti uspravno, noge u širini ramena. 2. Napraviti iskorak i spustit se u čučanj. Malo zadržati i vratiti se u početni položaj. Napraviti isto drugom nogom. Vježba 7 - sklekovi - usko ruke

41

Način izvođenja: 1. Leći na prsa, podignuti se na ruke i postaviti ih u položaj kao na slici 2. Noge bi trebale biti u uspravnom položaju. 2. Spustit se do poda i vratiti u početni položaj. Tijelo bi trebalo biti stalno u vodoravnom položaju. Vježba 8 - čučnjevi sa skokovima

Način izvođenja: 1. Noge su u širini ramena i u poziciji čučnja (natkoljenica i potkoljenica pod uglom od 90 stepeni), ruke su ispružene naprijed. 2. Skočiti u vis što je više moguće ispruženih ruku. 3. Prizemiti se u početni položaj.

5.2.2 Specifična fizička priprema Specifična fizička priprema se temelji na provođenju stimulusa koji podržavaju preobražaj značajnijih motoričkih i funkcionalnih sposobnosti tenisera. Opštu tendenciju dinamike trenažnih opterećenja u ovoj pripremi odlikuje daljnje umjereno povećanje obima, koji je više uslovljen porastom intenziteta nego ekstenziteta opterećenja. Osnovni zadaci specifične fizičke pripreme tenisera odnose se prvenstveno na: razvoj ili (i) održavanje agilnosti (pokretljivosti) specifičnim teniskim trčanjem i kretanjem, eksplozivne snage (sprinterskog, odraznog, udarnog i izbačajnog tipa), razvoj brzinskih svojstava naročito na vizualni nadražaj, razvoj brzinske izdržljivosti. Istovremeno je značajno daljnje održavanje opšte izdržljivosti, bazične snage i i fleksibilnosti. Navedeni zadaci se realizuju korištenjem trenažnih operatora koji su po prostomo-vremenskim parametrima bliski • strukturama kretanja u tenisu, ali se ipak većinom provode izvan teniskog terena. U treningu snage naglašen je razvoj eksplozivne snage, imitacijama udaraca (backhand forhand, smeč i početni udarac), koji se najčešće provodi pomoću ekspandera, raznim povlacima na trenažerima ili

42

bacanjima medicinke. Kod takvih vježbi opterećenje je donekle smanjeno, kako ne bi sputavalo kvalitetu izvođenja amplitude i primjerenost brzine pokreta. U treningu "brzine" dominira trčanje kraćih dionica (5-30m), a u treningu brzine frekvencije pokreta strukture nogu. Izrazito su značajne i vježbe agilnosti koje su zadane od najčešćih kretanja tenisera kao što su; trčanja naprijed-nazad, bočno, dijagonalno ili kombinacije trčanja i skokova. Izrazito su značajne i vježbe agilnosti koje su sazdane od najčešćih kretanja tenisera kao što su; trčanja naprijed, nazad itd. Prilikom izvođenja vježbi agilnosti koriste se gume oko pojasa tenisera, čiji drugi kraj pridržava partner ili trener. Ovako modifikovane vježbe uzrokuju povećanje otpora prilikom trčanja ili promjena smjera, i dodatno otežavaju održavanje ravnoteže tenisera. Iako su sadržane u treningu agilnosti, dopunski se provode vježbe startne brzine iz različitih položaja s ciljem otežavanja starta i startnog ubrzanja. Takođe, jedan od značajnijih uslova u specifičnoj pripremi odnosi se na provođenje treninga fizičke pripreme upravo na podlozi na kojoj će se odigrati turnir (zemlja, trava, tepih), uzuzev tvrđih betonskih podloga koja se načelno izbjegava u ovakvom tipu treninga. Zato su neki prepoznatljivi sadržaji specifične fizičke pripreme tenisera: • održavanje aerobne izdržljivosti putem intervalnog treniga ( • razvoj anaerobne izdržljivosti korištenjem vježbi agilnosti u obliku poligona, skokova, sprinteva,

povratnih sprinteva, • održavanje bazične snage većim opterećenjima, sa manjim brojem serija i manjim brojem

ponavljanja, • razvoj eksplozivne snage tipa skočnosti provoditi u svim smjerovima (bočnim, dijagonalnim, skokovima

prema nazad) što će imati pozitivan transfer na ukpnu pokretljivost tenisera (sunožni bočni naskoci i saskoci s kutije visine 12 cm., bočni preskoci preko kutije visine 12 cm uvijek s jednom nogom na njoj), povezivanje vježbi bacanja medicinke na teniskom zidu (forehand, backhand, početni udarac)

• razvoj brzine frekvencije provoditi sadržajima kao što su; brzi skip ili step u mjestu, brze izmjene nogu u iskoračnoj poziciji, razne igre brzine frekvencije,

• razvoj brzine reakcije provoditi sadržajima kao što su; igra "sjene" oponašanjem kretanja igrača ispred sebe, pokušaj igrača da jedan drugome stanu na nogu, hvatanje lopti odbijenih od neravnog zida, obrana sedmeraca iz trčanja prema treneru na znak promijeniti smjer (skretničar) itd).

Vježbe za razvoj eksplozivne snage tipa bacanja i skočnosti

Vježba 1 Izbacivanje medicinke objema rukama bočno prema naprijed iz sunožnog stava paralelnih stopala, ili iskoračnog položaja, ili iz položaja kleka ili sjeda raznožno.

Vježba 2 Na udaljenosti od 4 do 5m od teniskog zida izvoditi suručna forhand i backhand bacanja.

Vježba 3 Iz iskoračne pozicije izvršiti spuštanje u polučučanj,nakon kojeg slijedi odraz prema gore;u fazi leta zamijeniti položaj nogu,a nakon doskoka povezati sljedeći skok sa ili bez zamaha ruku.

Vježba 4 nakon bočnog saskoka sa sanduka visine 30-40 cm izvesti 5-7 m sprinta sunožni poskoci cik-cak Hi bočno mogu se izvoditi samo iz stopala ili iz pozicije polučučnja; preko linije, od linije do linije, ili uz pomoć čunjeva.

43

Vježbe za razvoj brzine i agilnosti

Vježba 1

Pocetni položaj, u kome je igrač licem okrenut ka mrezi. Na znak ‘’Kreni”, bocnim korakom igrac krece u njegovu desnu stranu.Kada dodje do linije za singl, krece ka suprotnoj singl liniji punim sprintom. Do pocentog polozaja sada dolazi bocnim korakom. Kada dodje do pocetne pozicije, krece sprintom do mrze. Nakon sto je dotakao mrezu, vraca se do pocetnog polozaja trceci unazad -radi se 5 serija ove vjezbe

Vježba 2 W x5

44

Igrac krece sa mreze.Trci pun sprint do T-linije na osnovnoj linij.Zatim bocnim korakom dodje o T-linje, pa se bocnim korakom vrati nazad na osnovu liniju.Kad je sportista dosao do osnovne linije, puni sprintom mora da trci do mreze.

Vježba 3 Trčanje u stranu

Na osnovnoj liniji se nalaze 3 cuna i razmak izmedju njih je po 1m.Sportista pocinje sa jednog kraja, krece se bocnim korakom izmedju cunjeva.Kada dodje do kraja napravi polukruzni korak pa sprinta ka aut liniji za dubl polje.Kada dotakne tu liniju ponovo se vraca bocnim korakom kroz cunjeve.Na kraju cunjeva, ponovo slijedi polukruzni korak pa sprint ka suprotnoj aut liniji za dublove. -radi se 5 serija u lijevu i 5 serija u desnu stranu Vježba 4 Zmija

45

Postavi se 6 cunjeva u razmaku od 1,5m duz osnovne linije. Vjezba zapocinje na jednom kraju i trci se oko cunjeva bocnim korakom.Prilikom zaobilazenja posledanjeg cunja vracamo se nazad, takodje, bocnim korakom. -vjezbu izvodi 3 puta i svaki put se mjeri vrijeme.

5.2.3 Situaciona fizička priprema Situaciona fizička priprema je u funkciji kvalitativnog prilagođavanja dominantnih motoričkih i funkcionalnih sposobnosti specifično-situacionim potrebama tenisera. Zato se navedeno realizira pomoću stimulusa koji su po energetskim zahtjevima i prostorno-vremenskim strukturama kretanja vrlo bliski teniskoj igri. Tokom ove pripreme obim opterećenja se smanjuje, smanjenjem ekstenziteta uz postupno podizanje intenziteta opterećenja do visokog nivoa. Podizanje intenziteta reguliše se povećanjem brzine, tempa ili snažnih karakteristika prilikom izvođenja odgovarajućeg zadatka. Zadatak situacione fizičke pripreme tenisera prvenstveno se odnosi na: razvoj ili održavanje specifične agilnosti i brzine teniskim trčanjem i kretanjem; razvoj ili održavanje eksplozivne snage izbačajnog i udarnog tipa. Pri tome posebnu pažnju posvetiti održavanju aerobne i brzinske izdržljivosti, brzine reakcije na vizualni nadražaj i održavanju bazične snage. Određeni broj treninga situacione fizičke pripreme potrebno je realizovati na teniskom terenu. U određivanju trajanja opterećenja i odmora moraju se uvažiti saznanja o trajanju poena na određenoj podlozi, pauzama između njih itd. Zato su neki prepoznatljivi sadržaji situacione fizičke pripreme tenisera: • razvoj situacione agilnosti i brzine (bočni, dijagonalni i čeoni zadaci agilnosti, heksagon, start nakon split

stepa na dodanu lopticu, start iz mjesta, start iz bočnog kretanja po liniji, start iz kretanja unazad itd.,

• razvoj eksplozivne snage korištenjem otežanih reketa (bez ožičenja) za imitaciju nekih elemenata tehnike, korištenje medicinki (l-2kg) i ekspandera u imitaciji osnovnih udaraca (uključujući i početni udarac),

• održavanje brzine reakcije na vizualni nadražaj (hvatanje loptica ispred zida nakon odbijanja bez najave; hvatanje ispuštenih lopti od trenera na razmaku do 2 metra, odbrana sedmeraca, izmicanje prilikom gađanja s mekanom loptom) itd.

Vježba 1 Postavi se 6 čunjeva u razmaku od 1,5m duž osnovne linije.

Vježba započinje na jednom kraju i trči se oko čunjeva bočnim korakom.Prilikom zaobilaženja posledanjeg čunja vraćamo se nazad, takođe, bočnim korakom. -vjebu izvodi 3 puta i svaki put se mjeri vrijeme.

46

Slika 7. Fizička priprema se mora dovesti do najvišeg nivoa u predtakmičarskom periodu

5.3 Organizacija trenažnog rada u mikrociklusu Mikrociklus je najkraći trenažni ciklus koji sadrži određen broj pojedinačnih treninga i traje nekoliko dana, obično jednu nedelju. Razlog toga nije fiziološke već društvene prirode. Naime, sportisti izvjesno vrijeme troše na svoje obrazovanje koje usklađuju sa profesionalnom aktivnošću, i prirodno, žele da provode vikend sa porodicom i prijateljima. Ipak, trenažni kampovi omogućavaju obrazovanje kraćih i dužih mikrociklusa. Postoji 6 tipova mikrociklusa: uvodni, sa opterećenjem, udarni, predtakmičarski, takmičarski i oporavljajući.

Slika 8. Iskrena predanost i fokus dovodi do vrha Mikrociklus za održavanje specifične forme u ekipnim sportovima (takmičarski mikrociklus)

47

Za pripremu sportista u okviru sezone postoje veoma specifični zahtevi u primjeni blok periodizacije u trenažnom konceptu.

Ponedeljak Utorak Srijeda Cetvrtak Petak Subota

Dominantan trenažni model

Ativni oporavak

Igra na skraćenom prostoru

Opšt fizička priprema

Individualna praksa

Tehnika Meč

Sporedni trenažni model

Opšta fizička priprema

Maksimalna snag

Eksplozivna snaga

Tehnika Individualna praksa

Nivo opterećenja

Srednji ili mali

Značajan Veliki Nizak Srednji

Tabela 13. Mikrociklus

Prvi mini blok (od ponedeljka do petka) posvećen je uglavnom razvoju sposobnosti snage koje su specifične za određeni sport, odnosno razvijanju maksimalne i eksplozivne snage kao dominantnih trenažnih ciljeva. Mini blok počinje treningom za aktivan oporavak korišćenjem srednjeg ili malog nivoa opterećenja u vežbama za opštu kondiciju. Dominantan trenažni cilj trebalo bi postići u 2 ključna treninga, koji se kombinuju sa srednjim nivoom opterećenja u individualnoj praksi (utorak uveče) i kondicionim treningom za obnavljanje (sreda posle podne). Drugi mini blok (od četvrtka do subote) usmeren je na individualnu praksu specifičnu za određeni sport i neposrednu pripremu za predstojeći meč. Ovaj blok obuhvata obavezne 2 mini individualne prakse. Proces stvaranja mikrociklusa može se predstaviti kao redosled izvođenja specifičnih operacija. Ovo su opšta pravila ili principi pravljenja mikrociklusa. Prvo pravilo-prioritet ključnih treninga. Sadržaj i trenažni modalitet ključnih treninga određuju glavni efekat i smer čitavog mikrociklusa. Drugo pravilo-organizacija ključnih treninga. Pri strukturiranju treninga koji se izvode pre ili posle ključnih treninga, treba imati u vidu njihov međusobni uticaj. Prethodni trening utiče na osetljivost sportiste na razvojna opterećenja, dok naredni trening utiče na akumulaciju zamora i proces obnavljanja. Treće pravilo-raspodJela sredstava za obnavljanje. Sredstva za obnavljanje, odnosno obnavljajući treninzi i vežbe (aerobne vežbe niskog intenziteta, istezanje, opuštanje, vežbe disanja) i postupci za oporavak (masaža, sauna, hidro i fizioterapija) čine neizostavni dio trenažnog koncepta. Četvrto pravilo-uvođenje radnih opterećenja i maksimalnih nivoa opterećenja. Obično se zbog slobodnog dana kada sportista ne trenira smanjuje njegova spremnost za velika opterećenja. Zbog toga, prvi trening u mikrociklusu ne treba da bude ključni. Peto pravilo-praćenje treninga. Podaci koji su dobijeni poslije izvođenja ključnih treninga najbolji su pokazatelj trenutnog stanja sportiste, odnosno njegovih trenutnih postignuća (srčana frekvencija, koncentracija laktata u krvi, stepen doživljenog naprezanja itd).

48

49

6. ZAKLJUČAK Tenis je sport koji po svojoj strukturi pripada grupi polistrukturalnih sportova sa cikličnim i acikličnim strukturama kretanja. Vrlo je zahtjevan sport i od takmičara zahtijeva izrazitu fizičku, tehničko- taktičku i psihičku pripremljenost. Danas se smatra da tenis predstavlja odličan prvi sport za djecu jer razvija veliki broj bazičnih vještina potrebnih i za ostale sportove i aktivnosti. Razvoj tenisera je složeni proces koji zahtijeva od trenera dobro poznavanje načina razvoja i usavršavanja svih faktora koji utiču na postizanje visokih sportskih rezultata u tenisu. Na neposredan razvoj sposobnosti se može uticati kod igrača u njegovom najranijem dobu. Fizička priprema djece u tenisu je vrlo složen proces koji predstavlja povoljnu bazu za integraciju svih ostalih priprema u sistemu kompletne pripreme sportista za takmičenje. Osnovni cilj ovog rada je da na osnovu raspoloživih literaturnih izvora i praktičnih saznanja trenerima i sportskim radnicima koji su uključeni u radu i razvoju tenisa kod nas prikaže sistematizaciju fizičkih sposobnosti važnih za treniranje tenisa. U prvom redu to se odnosi na kvalitativne fizičke sposobnosti (snaga, brzina frekvencije pokreta, izdržljivost, fleksibilnost), ali takođe i na kvalitativne fizičke sposobnosti (koordinacija cijelog tijela, agilnost, ravnoteža i preciznost). Isto tako cilj rada je da se prikaže metodika razvoja i adekvatan izbor vježbi za razvoj fizičkih sposobnosti u odnosu na uzrasne kategorije djece.

Iz prethodno određenog cilja su proizašli su i zadaci:

- prikupljanje poterbnih informacija koje se odnose na predmet i problem rada, - metodički prikaz razvoja fizičkih sposobnosti po uzrasnim kategorijama, - izbor adekvatnih vježbi za razvoj pojedinih fizičkih sposobnosti,

Prvo poglavlje rada obuhvata osnovne karakteristike tenisa i pravila igre.Takođe, predstavljena je strukturalna analiza tenisa i osnovna antropološka obilježja važna za igranje tenisa sa aspekta fizičke pripreme.U tom dijelu rada prikazane su razvojne karakteristike djece po uzrasnim kategorijama i mogučnosti uticaja na razvoj pojedinih motoričkih sposobnosti u pojedinim uzrasnim dobima, tj.postojanje senzibilnih faza pogodnih za razvoj određenih sposobnosti. U drugom poglavlju rada definisan je predmet i problem rada. U trećem poglavlju prikazan je kratak pregled dosadašnjih istraživanja koja su se bavila istraživanjem morfoloških karakteristika i motoričkih sposobnosti djece ovog uzrasta. U četvrtom poglavlju definisan je osnovni cilj rada i zadaci koji su proizašli iz tako definisanog cilja. Peto poglavlje tretira metodiku razvoja fizičkih sposobnosti potrebnih za uspješno igranje tenisa u odnosu na uzrasnu dob. Fizičke sposobnosti predstavljaju vrlo značajan segment u ukupnom procesu sportske pripreme. Da bi se fizičke sposobnosti mogle razvijati određenom

50

dinamikom potrebno je poznavati mogućnosti i zakonitosti razvoja istih. Motoričke sposobnosti su usko povezane s važnim psihofizičkim sposobnostima - anticipacijom (predviđanjem) i fokusacijom lopte. S treningom dijete postaje sposobno koncentrisati se i suočiti s izazovima koje donosi teniski meč. Metodika rada, poštivanje zakonitosti razvoja određenih fizičkih sposobnosti i doziranje optimalnog opterećenja prilagođenog individualnim karakteristikama i sposobnostima svokog pojedinca predstavlja osnovu za uspješan rad sa mladim uzrasnim kategorijama. Izbor vježbi je takođe vrlo važan segment u tehnologiji trenažnog procesa sa mladim uzrastima. Tehnologija rada sa mlađim uzrastima se znatno razlikuje od rada sa seniorima. To je vrlo kompleksan, osjetljiv i odgovoran posao. Zato tehnologija trenažnog procesa mora biti prilagođena individualnim karakteristikama i uzrasnim dobima djece, a treneri koji rade sa mladima moraju biti stručno i metodski osposobljeni za taj rad. Međutim, veliki problem danas u sportskim klubovima je „žurba“ za rezultatom što prisiljava trenere da u kratkom vremenu, preskočivši prirodan tok usvajanja znanja, ubacuju mlade sportaše u igru bez obzira na njihovu spremnost za takav izazov. Najčešće se dogodi da takvim igračima dođe do zasićenja i vrlo rano napuste sport. Posjedovanje potrebnog nivoa fizičkih sposobnosti omogući će uspješnije ovladavanje tehničko – taktičkim elementima kao što su: udaranje lopte u trku kao najvećeg izazova u tenisu i jedna od najvrednijih vještina koju sportista može naučiti, ritam kretanja, jer je u tenisu važno na vrijeme krenuti, procijeniti odskok, rotaciju i brzinu lopte, namjestiti se u savršenu poziciju kako bi se lopta na pravi način usmjerila u željenom smjeru tj. bitno je razviti osjećaj za ritam i pravi tajming (izbor trenutka), kretanje u tri koraka - poseban je način kretanja s osnovne linije. Imajući u vidu sve što je rečeno može se izvući konstatacija da je za uspješan rad sa mladima poterbna visoka sturčnost i metodska osposobljenost trenera, a pored toga puno želje, dobre volje i neizmjerno puno strpljenja. Samo takav rad treba da donese željeni rezultat.

51

7. LITERATURA

1) Burcar, Ž., (1994). «Tenis trening». Bur-Car Beograd. 2) Grupa autora:(1993). «Priručnik za sportske trenere». FFK, HOO, ZŠS, Beograd. 3) Born, H.,P., (2000). ITF Coaching& sport science reviwe br 20: « How to hit the ball

harder but with control. Str. 15-17. 4) Heimer,S., Medved, V., Hoffman, E.,: Kineziologija (1992).br 1-2 « Brzina pokreta

studenske populacije» str. 21-23. Beograd. 5) Neljak, B., (1998) «Tenis» Interni materijal, Novi Sad. 6) Zaciorski, V.,M., (1975). « Fizička svojstva sportiste» Savez za fizičku kulturu

Jugoslavije, Beograd 7) Mraković, M., Findak, V., Metikoš, D., Neljak, B (1996): Razvojne karakteristike

motoričkih i funkcionalnih sposobnosti učenika i učenica osnovnih i srednjih škola. Kineziologija, Beograd br. 28 (2), 57-65.

8) http://www.optimumtennis.net/tennis-training-program.htm 9) http://en.wikipedia.org/wiki/Physical_fitness 10) http://tennis.about.com/cs/beginners/a/peeweetips.htm 11) http://tenniscoachingdrills.com/tennis-coaching-tips/tennis-tips-for-coaching-young-

children.html 12) http://en.wikipedia.org/wiki/Tennis