Fizikist-dergisi-ocak-2010

8/6/2019 Fizikist-dergisi-ocak-2010

1/30


2/30


3/30

indekiler

5 In GeliimiIn Yavalamasyla nternet Hzlanacak8Derin Darbeye nlem9Bilim adamlar: Mini buz a kapda

Deprem ve gne tutulmas tesadf m?

UU deki kozmonotlar uzay yrynde

Bu fotoraf ortal kartrd

Fizikiler, a dm sarmay baard

2009 ylnn ses getiren 8 bilimsel buluu

Jiroskop Deney Dzenei

Bunlar yapyor muyuz?

Christian Huygens

Yksek Hzlarda Yaam: Ikta Zaman

Bunlar hi dndn m?

nemli Bilgiler

10

111213141518

21

27

2523

26


4/30


5/30

Gemiten Gnmze In Geliimi

Gzmzn alglayabildii iin her eyi ksayesinde alglayabildiimizi biliyoruz.Ik yle birkonu ki ok eski alardan beri k nedir sorusuzerine dnlm, kir retilmi ve deneyleryaplarak karakteri hakknda bilgi sahibi olunma-ya allmtr. Ve nispeten baarl da olmulardr.Bugn k hala tam olarak anlalamamaklaberaber merakmz giderecek birok sorununcevabn bulduumuz k almalar uzun bir

serven sonucu ortaya kmtr. nceleri; An-tik ada, Yunanllar zamannda, gzn, baklancisme doru k nlar yayd dnlrd,Epikr grntnn gzden kaynaklanan res-imlerden olutuunu ileri srm, Platon nbaklan cisimlerden gze geldiini iddia etmiti.Daha garip dnceler de mevcuttu; bunlararasnda, gzden frlayan paracklar ile grmesaland dncesi de mevcuttu. Ik hakkndadeneylere dayal ilk almay Ptolemy(90-168)yapmtr. Ve bugn hala geerli olan ilk krlma

yasasn bulmutur. Bu dnceler Antik adan17. y.y. kadar uzanan dnceleridir. Bu arada721 ylnda Horasann bakenti Tusta dnyaya gelen Cabir Bin Hayyan statlar stad adlTrk alimi Avrupada atomun bulunmasndan1000 yl nce atomu bulmu ve atom bombaskrini ilk kez ortaya atan Trk alimi olarak tarihegemitir.M.S 1000 yllarnda bn-i Heysem ( ElHazen) optik konusunda birok alma yapm,n yansma kanunlarn bulmu, krlmayasasn geometrik olarak ifade etmi ve nsonlu bir hza sahip olduunu sylemitir.1236ylnda ran da dnyaya gelen tp, felsefe vezik alimi Kutbettin irazi gkkuann nede-nini ve oluumunu aklayan ilk alim olmutur.

17.yy n ilk eyreinde 1675 ylnda ilk kezDanimarkal astronom Rmer n hz ko-nusuna eildi, Jpiterin bir uydusunun geze-gen arkasnda kalma sresini hesaplamakta olan

Rmer, bu srenin gezegenin dnyaya uzaklarttnda fazlalatn farketti ve bunun ndaha ok yol katetmesi ile ilgili olduunudnerek n hz konusuna dikkati ekti.

Newton 1704de k deneyleri ile il-gili almalarn yazd Optics kitabnyaymlad. Newton ilk olarak beyaz n ren-klere ayrtn buldu. Newtonun n kara-kteri hakkndaki kri ise yleydi: Ik tan-ecikli yapdadr. ne delii kadar kk

yerlerden szabildiine gre bu pekte mantkszsaylmazd. Newton ann sz geen bilimolduu iin dier bilim adamlarnn da kile ilgili dnceleri Newton un dncesiynmdeydi. Ancak bu arada, HollandadaCristian Huygens bir teori gelitiriyordu ve ilkbilimcilerin tersine n paralardan deil dal-galardan meydana geldiini ne sryordu. Odnemde biline dalgalar yay ve su dalgalarolduu iin yaylmas bir ortama ihtiya

duyulmutu ve buna esir ad verildi Esir okince ve elastik nitelikte olan ve n yaylmasnsalayan bir ortam olarak tanmlanmt, bumadde tm uzay batanbaa dolduruyor-du ve bu ortam k dalgalarnn yaylmasnsalyordu. Bu tanm dalga modeli iin artt.

O dnemde ie de yarad aslnda. An-cak tahmin edilecei zere esirin varl tmalmalara ramen ispat edilemedi. Yani varl

ya da yokluu ispat edilemedi. Ve Newtonuntanecik modeli iin esir de gerekmiyordu An-cak Huygensin almalar her ne kadarSnellin krlma yasalarn destekliyorsa da, kdz gidiyor ve keleri dnmyordu. Ve esirHuygensin aklayamad iin almalarnaglge dren bir kabus olarak kald. Busralarda k iin kafa yoranlardan biri de RobertHooke idi. O da n eri dalgalardan olduugibi bir varsaym gelitirmiti. Newtonunparack teorisi ile Huygensin dalga teorisi

arasndaki kavgay o yllarda tm arlncahissedilen Newtonun Otoritesi kazand.

5


6/30

yle ki: Dnemin nl bir bilim adamNewton iin Acaba onun da bizim gibiyeme, ime, uyuma gibi ihtiyalar varm? diye sormaktan kendini alamamtr.

19. yzylda Thomas Young ortaya kt. Youngaslnda bir baarl bir hekimdi. Gz ince-lerken astigmat buldu. Gzdeki mercein kkarsndaki davranlarndan ok etkilendive n karakteri hakknda syleyecek s-zleri ve ortaya atacak kirleri vard. Youngagre mantkl olan n dalga teorisiydi.Young, ift yarkta monokromatik kaynak kul-lanarak kta giriim olayn gerekletirdi.

Ve bu deney sayesinde o gne kadar dal-ga teorisi ile aklanamayan krnm ve ke-skin glge olayna, yeteri kadar ksa dalgauzunluklarnda k hem dz gidebilir hemde keskin glge yapabilir diyerek aklk get-irdi, giriim yasalarn aklad ve n dalgauzunluunu t. Bu arada Fresnel adndabir Fransz bilim adam krnm olayn baarile aklad ve dalga teorisi glendi. Dahasonralar Fizeau, Foucault, Michelson k

hz ile ilgili deneyler yaptlar. Michelson299.770 km/sn olarak k hzn belirledi.

In dalga olduu kri glenmeyebalamt ama bundan sonraki gelimelerinn dalga modelinin lehine olaca syle-nebilir miydi? Bu hep beraber bir daha ki

saymzda greceiz.

Ikla ktmz yolculuun ilk duranburada tamamlam bulunuyoruz. Birdaha ki durakta grmek zere

Mberra ALTIN

Fizik retmeni

6


7/30


8/30

In Yavalamasyla nternet Hzlanacak

Metamateryaller n yavalatlmasnn yansra, bir prizmann tayarna ayrmasgibi, verileri frekanslarna gre deiik yollaradatmak amacyla da tasarlanabilir.

nternetin hz, verilerin tanma hz tarafndandeil, verilerin deiik yerlere datlma hztarafndan snrlanyor. Uzun mesafelerdekiveri alverii, ber optik kablolar araclylasalanyor.

Deiik veriler,ayn kablolar zerinden, farklfrekanslar kullanlarak gnderiliyor.eitlidatm blgelerinde buverilerin frekanslarnagre ayrtrlmas gerekiyor. Bilgiyi tayan

k sinyalleri, ynelticilerce deiik adresleregnderiliyor.

Bu ilem srasnda k sinyalleri elektrik sin-yallerine dntrlyor,elektronik devrel-er tarafndan ileniyor ve yeniden adntrlyor.

Bu dnm,maliyetli olurken veri gn-derim hzn da dryor.Oxford niversitesinden Dr. Chris Stevensbu ilemin, btn uygulamann hzn elek-tronik devrelerin hzyla snrlandrdnbelirtiyor.

Ik ve ber optik kablolarla terahertz(saniyede bir trilyon kez) hznda ilemyaplabilirken, elektronik devreler en okgigahertzlik (saniyede bir milyar kez) freka-nslarda alabiliyor.

Meta materyal ad verilen yapay kristaller busorunun zmnde kullanlabilir. Ynelticil-ere gelennlar yeteri kadar yavalatlabilirse, buveriler elektrik sinyallerine dntrmedendatlabilir.

Metamateryaller, ziksel olarakuygunekillere getirildiinde, yavalatmakta

kullanlabilir. Kaliforniya niversitesindenProfesr Xiang Zhang, nyavalatlmasyla, nternet alarnn hznnve etkinliinin artacan sylyor.

Metamateryaller n yavalatlmasnn yansra, bir prizmann tayarna ayrmasgibi, verileri frekanslarna gre deiik yol-lara datmak amacyla da tasarlanabilir.

Bu malzeme sayesinde daha nce odalar

dolduran ynelticiler yerine, trnakbyklnde k yongalar kullanlabilecek.Surrey niversitesinden Profesr OrtwinHess, nternetin yaylmas ve video paylamgibi hzl balantlargerektiren uygulamalarnyaygnlamasyla birlikte nternet hznnartmas gerektiine deiniyor.

Profesr Hess, u an kullandmz altyapnn,2000 ylyla birlikte gelen ani nternet kullanm

ar- tndan nce oluturulduunu ve artkdaha etkili sistemlere geilmesi gerektiiniekliyor.

8


9/30

Derin Darbeye nlem

Rus bilim adamlar, 2036 ylnda dnyannyaknndan geecek Apophis adl gktannarpma olaslna kar bir nlem zerindealyorlar

Bugne kadar birok lme konu olan, dnyayabir asteroidin arpmasna kar gerekten debaz nlemler planlandn biliyor muydunuz?

Bilim adamlar, bu tehlikenin yksek olduunudnp, nasl engel olunaca zerine kafapatlatyorlar.

u an iin dnyaya arpmas en olas olangk cismi Apophis adl bir gkta. NASA

tarafndan dnyaya arpma olasl 250000de1 olarak berlirlenen bu gkta ile 2036 ylndabir randevumuz var.

Gktann yzeyine bir ara indirip, bunun sa-hip olduu motorlar ile gktan yrngesin-den kana kadar ittirmeyi hedeeyen Rus bilimadamlar, NASA ve ESAya (European SpaceAgency) ortak alma teklinde bulundular.

Apophisin mevcut yrngesi deiirse,byk bir felaket yaanabilir

NASA bilim adamlar Apophisin dnyayaarpmayacan sylese de Ruslar aksi bir du-

ruma kar hazrlk yapyorlar.

Bilim adamlar Apophisin dnyann yaklak 30bin km tesinden geeceini tahmin ediyorlar.Ancak gktann yrngesindeki ufak bir deiimbile, bizler iin byk bir tehdit oluturabilir.

9


10/30


11/30

Deprem ve gne tutulmas tesadf m?

Marmara depreminin Gne tutulmasndan sonra, Haiti depreminin ise tutulma ncesimeydana gelmesi Balant var m? sorusunu gndeme getirdi. Uzmanlara gre ise Ay belkitetikleyebilir ama Gne asla!

Uzmanlar , gne tutulmasnn depremlerietkilemedii ynnde hem kir. Kzlay GenelBakan Badanman Prof. Dr. Ahmet MeteIkara, uzun yllardan beri insanlar bu konudabilgilendirmeye altn syleyerek, Gnetutulmasnn ya da gk olaylarnn depremlerleyakndan uzaktan alakas yok dedi.

stanbul niversitesi Jeozik Blm retimyesi Yrd. Do. Dr. Ouz Gndodu daGnein Dnya zerindeki ekim etkisininyok denilecek kadar az olduunu vurgularakunlar aklad:

Gne tutulmasnn, depremlerlebalantsyla ilgili tetikleme varsaymvardr. Bu varsaym, Gne tutulmasylameydana gelen ekim gc, krlmayayakn faylarda basn meydana getirireklinde aklanr. Fakat Gnein Dnyazerindeki ekim gc yok gibi.

Ay karalarda 20-30 cm, denizlerde ise 2 me-treye kadar inip kma meydana getirebiliyor.Ayn Dnyaya yaknlap uzaklamas yaniDnya zerindeki ekim etkisi depremleritetikleyebilir dncesi daha olaslkl.

Ama Gnele ilgili byle bir bulgu yok. Btngezegenler bir araya geldi. Onlar bile bu etkiyisalayamad.

T Avrasya Yer Bilimleri Enstits ve MadenFakltesi Genel Jeoloji Anabilim Dal retimyesi Okan Tysz ise, Kesinlikle byle biriliki yoktur. Yaplan aratrmalar balantnnolmadn gsterdi. Tamamen tesadf diyekonutu.

11


12/30

UU deki kozmonotlar uzay yrynde

Uluslararas Uzay stasyonundaki (UU) iki kozmonot, yeni bir modl istasyona kenetlemehazrl iin uzay yryne kt.

Rusyadaki kontrol merkezinin szcs, kozmonotlar Maksim Suraev ve Oleg Kotovun UUden TS12.10da ayrldn belirterek, uzay yryn yaklak 6 saat srmesinin beklendiini bildirdi.

Szc, iki kozmonotun, Rus modl Poyski istasyonun iletiim ve enerji sistemine balanmasiin alacan ve gelecekte kenetlenmesi iin hazrlayacan kaydetti. Modl, kasm ayndafrlatlmt.

UUdeki Amerikal astronotlar Jeff Williams ve Timothy J.Creamer ile Japon astronot SoiiNoguinin de kozmonotlara istasyon iinden destek olduu belirtildi.

12


13/30

Bu fotoraf ortal kartrd

Mars Keif Arac (MRO) tarafndan NASAya gnderilen fotoraf nce artt ama...

MROnun Marsn kuzey kutup noktasnda tespit ettii ekiller, aalar andryor fakatfotoraf inceleyen NASA uzmanlar, bunun bir optik aldanma olduuna karar verdi.

Yaplan aklamada, grlen aa benzeri yaplarn aslnda buharlaan karbondioksitten oluanbuz rtler olduu belirtilirken, k mevsiminde kum tepelerini rten buz rtnn yaz scaklarndaeridiini ve tepelerden aaya akt sylendi.

TARTIMALAR SRYOR

NASA son yllarda Marsn kuzey ve gney kutuplarna ait tartma oluturan birok fotorafekmiti. Baz bilim adamlar zellikle 2004 ve sonrasnda ortaya kan fotoraarda ok netbir ekilde bitki rts, aalar ve gllerin grldn ne srm, NASA tm bu iddialar

yalanlamt.

Marstan gelen son karenin ardndan NASAnn yapt aklamalar baz bilim adamlarn tatminetmedi. Bilim adamlar, ekilen fotoraarn kzl gezegende bitki rts ve su olduuna dair enbyk kant olduunu ileri srerken, NASA bu iddialar cevapsz brakt.

13


14/30

Fizikiler, a dm sarmay baard

Bilim adamlar allmn dnda bir baarya daha imza atarak kla dm atmaybaardlar.

1867 ylnda bir bilim adamnn hayallerinden doan deneylerin dourduu bilgilerin tarihteyeni sayfa aaca ifade edildi.

1867 ylnda Lord Kelvinin atomlarn yapsn izah edebilmek iin teorik olarak ortaya att kirdenilham alarak Professor Sir Michael Berrynin 2000 ylnda Bristol Universitesinde balad girdapsalk deneyleri sonucunda k resmen dmlendi.

Bristol, Glasgow ve Southampton niversiteleri zikilerinin oluturduu bir bilim ekibi, yapay uzayartlarnda gerekletirilen deneylerde karanlk ve bolukta doal n hareketleri gzlemledi vedmlenmi k grntlerini elde etmeyi baard. Daha nce sadece soyut matematiin ko-nusu olan teorinin ziksel geree dntrlmesi asndan son derece nemli olan deneylerinsonularyla ilgili rapor Nature Physics bilim dergisinde yaynland.

Ekibin szcln yapan ve rapora bakan olarak imza atan Bristol niversitesi retim yesi DrMark Dennis, Bu deney tarihte yeni bir sayfa ayor ifadesini kullanyor.

Dr. Dennis, deneyle ilgili olarak u aklamay yapyor: Uzayda n hareketi bir nehirdeki suyunak gibidir. Ik, genellikle dz izgisel yol izler. Ancak kendi inde fark edilemeyen hortumsalgirdaplar da oluturmaktadr. In yaps karanlk izgiler ieriyor. Biz ekip olarak bu karanlk izg-ileri karmak dairesel yaplarla ynlendirerek, dmler oluturmay baardk

Glasgow niversitesi retim yelerinden Prof. Miles Padgett ise elde edilen sonularn gelecektegelimi hologramik k ovlarnda ve deneysel eitim gsterimde kullanlabileceini syledi.

14


15/30

2009 ylnn ses getiren 8 bilimsel buluu

Her yl teknoloji bir adm daha ilerli-yor, yeni keier yaplyor, yeni cihazlargelitiriliyor. 2009 ylnda da salk,hizmet ve bilim alannda nemli sreleryaand.

Time dergisi de 2009 ylnda bilimalannda karlatmz yenilikleri,bulular ve gelimeleri aklad.

te bunlardan bazlar

1. nsan epigenomunun ifresi zld:nsan geninin ifresini zme umudu, yaklak10 yl nce tm insani kaltsal etkileri anlamayaynelik umutlar krklemiti. Ancak, hastalklarve genler arasndaki ilikinin dnlendenok daha karmak olduu grld. Genlerindavran evresel faktrlerden etkilenebiliyorve deiiklikler bir sonraki nesile geebiliyor.rnein, genliinde sigara ien insanlarnocuklarnn erken ergenlie girme riskiniartran belirli epigenetik deiiklikler tad

belirtiliyor. Ekim aynda, Joseph Eckerinnderliindeki alma grubu, detayl insanepigenom haritas retmek iin insan cildi ve kkhcreler zerinde altlar. Nature dergisindeyaynlan almada, bunu hastalkl hcrelerinepigenomlaryla karlatrarak, bilimadamlarepigenomdaki sorunlarn nasl kanser ya da dierhastalklara yol aabildiini anlamaya altlar.

2.Renk krlnn ifas gen tedavisi:

Eyll aynda Nature dergisinde yer alanalmada, gzbilimciler, krmz ve yeilrengi ayrt edebilmeleri iin renk kriki farenin gzlerinin iine renk belirleyi-ci proteinler enjekte ettiler. Sonular okartcyd. Bunun insanlarda da baarlolabileceini belirten aratrmaclar, bir gnrenk krlnn tedavi edileceini akladlar.

Bu ilk robotun gelitirilmesini salayan ekibinbanda Aberystwyth niversitesinden Pro-fesr Ross King bulunuyor. O, eninde so-nunda insanlarla robotlarn laboratuardaberaber almalarn umduunu belirtiyor.Aberystwyth niversitesinden ve Cambridgeniversitesinden bilim insanlar tarafndangelitirilen Adam, laboratuar almalarndakibilimsel srecin her aamasn insan mdahalesiolmadan gerekletirmesi iin tasarland if-ade ediliyor. Adamn ilk deneysel almas

da karmak yaam sistemleri ile ilgili.

4. Karada ton bal beslemek: Avustralyadabir havuz dolusu ton bal yumurtlamayabalad ve 1 aydan daha uzun sre yumurtla-maya ara vermediler. Bilimadamlar, gebe tonbalklarnn saysnn, 1950den beri yzde 90dandaha fazla oranda dtne inanyorlar. DierPasik ton balklar okyanus blgelerinde yu-murtluyorlar ve byyorlar. Ancak, kapal havu-

zlarda balk beslemenin gelecein ton baliftlikleri ubelerine nclk edecei belirtildi.

5. Ayda su bulundu:NASA, Ayda su oluunuduyurdu. NASA da grevli bilim adamlar, Aynglgede kalm blgelerinde nemli miktardasu ve dier maddelerin bulunduu dile get-irdiler. 9 Ekim tarihinde Ayn yzeyine bir roketfrlatan NASA,patlamann havaya kaldrdtoz bulutunda su moleklleri aranmt.ddia edildii gibi Ayda su bulunmashalinde Ayn astronotlar iin solarak kullanlmas yolunu aabilecek.

3.Bilimadamrobot: Evet ismi Adamolan bu robotun laboratuarda kendi bana

deneyler yapp bu deneylerin sonularndeerlendirip sonuca gidebilen bir robot.

15


16/30


17/30


18/30

Fizik DeneyiJiroskop Deney Dzenei

Basit olarak serbest hareketli bir eksen etrafndadnen bir cisim (disk veya tekerlek) jiroskopolarak adlandrlr. Burada sisteme d bir momentetkimedii srece dnen cismin asal momen-tumu dnme ekseninin dorultusunun daima aynkalmasn salar.

Eksene dnen bir ift uygulanrsa yani dorultusu saptrlrsa bu durumda bir moment reaksiyonuortaya kar. Bu moment reaksiyonu dier adyla jiroskobik ift yani Jiroskobik hareket olarakbilinir.

DENEYN AMACI

Bu deneyin amac, jiroskobik ift ile jiro-skop ekseninin dnmesi arasndaki bantydeneysel olarak bulmaktr.

JROSKOBK FT

Serbeste dnebilecek ekilde tespit edilmibir milin zerinde ktlesel atalet momenti Jolan bir volan bulunsun. Eer bu durumdasistem zerine bir ift uygulanrsa mil iftinuygulama dzlemine doru hareket eder.ekil 1deki durumu dnelim.

Burada volan W asal hzyla dnyor ve dnme ekseni yatay dzlemin ZOX iinde Wp asalhzyla dnyor olsun. Diskin asal momentumu geici bir anda Oa vektr ile ve dt gibi ksa birzaman aral sonunda ise Ob vektr ile gsterilebilir. Momentum vektr dnme ekseni boyun-ca ynlenir. (sa el vida kural) ekil 1de momentumun deitii aka grlmekte olup deiimab vektr ie gsterilmitir. Momentumdaki bu deiim diskteki bir iftin etkisi ile retilmiolmaldr. Uygulanan ift asal momentumun deiim derecesine eittir. Yani moment aadakibantyla verilir.

18


19/30

Burada asal momentumun deiimi: d(JW) = a x b = Oa x dq yazlabilir.Buradan dt sfra giderken limit alnrsa:elde edilir. Burada;

Wp: Eksenin dnme hz. [rad/s]W : Diskin asal hz. [rad/s]J : Diskin atalet momenti. [kg.m2]

Vektrn dorultusu iftin etki ettii eksende bulunur.Bu yzden uygulanan ift, XOY dzleminde etki etmelidir. Sa el vida kuralna gre yn, saatibreleri ynnde olmaldr. Uygulanan ift XOZ dzleminde diskin eksenini dndrmeye devameder. Bunun iinde ihtiya duyulan ifti temsil eder. Diskin eksenini dndrmekle disk bir ift retir.Bu ift uygulanan iftin tersi ynnde etki eder, OZ ekseninin etrafnda saat ibreleri ynne tersynde hareket eder. Bu jiroskobik ift olarak adlandrlr.

JROSKOP DENEY DZENE

Jiroskop deney dzenei kk bir deiken hzl motor mili zerine tespit edilmi bir rotor dis-kinden meydana gelmi olup sistem bir ember temel zerinde yataklanm durumdadr. Bu sistemaletin temelinin iine yerletirilmi ikinci bir deiken hzl motor tarafndan dey eksen etrafndadndrlebilir ekildedir. Rotor motorunun sonuna taklm bir bulunmakta olup, bu kol motoruve rotor diskini dengelemek iin bir ktle tamaktadr. Sistemi statik yklenmi dengede tut-abilmek iin , motor koluna hareket edebilir bir denge arl konulmutur. Motor ember kafesinyukar aa hareket edebildii gibi yatay eksende de dnebilecek ekilde yataklanmtr. Mo-tor sisteminin aa yukar asal yer deitirmesini snrlandrmak iin moment koluna bir tutma(alkoyma) levhas takl bulunmaktadr. Eklenecek ktleler moment kolunun sonuna taklr. Bundanama rotor diskinin dnd ve jiroskop dey eksen etrafnda dnd zaman retilen jiroskobik

iftin dengelenmesidir.

Kaldrlabilir fakat elektrik olarak anahtarlanm olaneffaf koruyucu kapak btn dnen sistemin zerinetaklr. Bu kapa kaldrmak otomatik olarak iki motoruda durdurur. Rotor motor sistemi zerine takl bulu-nan optik alglayc rotor diski zerindeki drt yanstcliaret eridinden uyarlr. Disk ile optik alglaycarasndaki uzaklk ayarlanm olup deitirilmemesigerekir. Rotor motoruna g ,bir bilezik nitesiyle

salanmakta olup bu nite ember kafesine monteedilmitir. Bu nite ayn zamanda optik alglaycdanE 64 elektronik takometreye bir iaret beslemesinisalamaktadr.

19


20/30

Alet iki E67 hz kontrol nitesi yardmyla altrlacak ekilde tasarm yaplmtr. Bu niteler temeletespit edilmi dili presisyon motorunun ve rotor motorunun bamsz kontrolne izin verir. letmesrasnda rotor hz 0 ila 3750 d/dak arasnda deitirilebilir ve kronometre ile llr.

lave bir jiroskop rotoru ile armatr sistemi ile ift telli asma kolu ile birlikte olup aletin temeli z-erine yerletirilmitir. Rotor sisteminin atalet momenti bu asma dzenei yardmyla yaptrlabilecekburulma titreimlerinin periyodunun llmesiyle bulunabilir.

DENEYLERN YAPILII VE SONULAR

Ruma kapa yana doru itilerek tutucu mandallardan kurtulmas salanr ve kapakkaldrlr. Aadaki balantlar yaplr.

1. 64 Takometre ve E67 hz kontrol niteleri ana ebekeye balanr.

2. E67 nitelerinin k ular TM 104 nitesinin zerindeki giri ularna balanr.

3. TM 104 zerindeki takometre k R 64 takometresinde bulunan iaret kablosu ile balanr.

Alet imdi altrlmaya hazrdr. Koruma kapa yerine taklr ve btn niteler altrlr.

Jiroskobik iftin byklnn bulunmas

1. Moment kolunun denge durumuna ilaveolarak ek bir ktle (250gr) taklr . Deneyinhazrlan ksmndaki akland zere

balantlar yaplarak sistem altrlr. Bu durum-da Jiroskobik ift moment kolunu kaldracaktr.

2. Rotor hz ile ilgili hz kontrol nitesin-den 3000 d/dak ya ayarlanr. Moment koludenge konumunu gsteren iaretlenmi izgi-yle akncaya kadar presisyon hz ilgili hzkontrol nitesi yardmyla deitirilir. Bu nok-ta Jiroskobik iftin , moment ktle tarafndanretilen momente eit olduu denge noktasdr.

3. Bu denge durumunda bir kronometre kul-lanarak Jiroskobun presisyon hz iin belir-li saydaki tam devir iin geen sre llr.yi sonu elde etmek iin en az 60 saniyelikbir zaman peryodu kullanmak gerekir. Rotorhznn kesin deeri de kaydedilir(balangtakideerler azda olsa deime gsterebilir).

4. Rotor hz belirli admlarla (200-300 d/dak) azaltlarak her rotor hz deeri iinyine denge konumunda presisyon llerek

kaydedilir.

5. Moment koluna ek arlklar taklarak her birktle durumu iin yukarda tekrarlanan ilemadmlar tekrarlanr ve sonular kaydedilir.

Deneysel sonularla teorik sonular arasndayaklak olarak %2-3 lk bir hata mey-dana gelmektedir. Sonu olarak, olabi-lecek deneysel hatalara ramen Jirosko-bik ift (moment) eitliinin geerlilii budeneysel alma ile gsterilmi olmaktadr.

20


21/30

Tatl bir rekabet iinde ama elele alarak

baarabileceimize inanyoruz.Her gn biraz daha fazlasoru zerek o ayn test canavar olmaya alyoruz...

Ailemizin bize verdii emekleri boa karmamannsevincini ve gururunu yayoruz.evde annemizin vebabamzn ynlendirmelerini dinliyoruz...

Kendimizi ve geleceimizi nemsiyoruz.kendimizi,yeteneklerimizi kmsemeden elimizden gelenin eniyisini yapmaya alyoruz...Sevmediimiz, anlaamadmz derslerden daha oktest zyoruz...

Baary ok uzakta grp: sorun karmak yerine, sorunlarmza zmler buluyoruz.Dershaneye gidememek, der-sleri anlamamak, arkada, retmen, okul, aile vs.. gibi du-rumlarla ilgili sorunlar grmek yerine zmler buluyoruz...

Bunlar yapyor muyuz?

21


22/30


23/30

Bilim Adam

Christian Huygens

Christian HUYGENS , Hollandal zik vematematiki (La Haye 1629 ay.y. 1695).Varlkl bir ailede air Constantijn Huygensinolu olarak Leiden ve Breda niversitelerinde,renim grd. Matematik almalarylaadn duyurdu, geometri dalnda dikkati ekti.Almanya, Fransa ve ingilterede incelemeleryapt, renimini Angers te bitirdi. Olaslklarhesab ve erisel fonksiyonlarla ilgili nemlialmalardan sonra aratrmalarn gk cisim-leri zerinde younlatrd. Kendi b.ulduumerceklerle Jpiter, Merih ve Satrn gibi geze-genleri inceledi. Satrn gezegenini kuatan

halka ile bu gezegenin ilk uydusunu (1656),sarkal saat buluuyla, 1663de ingiliz KrallkDernei (British Royal Society), yl sonra daParis Akademisinin Colbert yeliine seildi.Dinsel inanlar yznden bask grd iin1 681 de La Hayee dnerek sakin bir yaamsrd. 1665de elastik arpmay inceledi.1673de sarka titreimlerini merkezcil gyasalarn ve dinamik konularn ieren kitabyaymland.

Ik olaylar zerindeki almalaryla, n bir dalgasal olayolduunu aklayan ve dalga kuramnngelimesini salayan Huygens ilkesini ortaya koydu (1678). In yansma ve krlmasn, iftkrlma olayn inceledii srada polanizasyonu (kutuplamay) bulup aklad.

Balca Eserleri

Traite de la Lumiere (Ik stne inceleme) 1678,

Discours sur la Canse de la Pesanteur (Yerekimi stne Konumalar) 1690,

Com-mentarii ad Formandis Poliendisque Vitris de Telescopia(Teleskopta Oluan Krlma Deerinin Aklanmas) 1703.

23


24/30


25/30

Bir Fizikinin Gnl

Yksek Hzlarda Yaam: Ikta Zaman

Albert Einstein zamanda grelilik kavramn ilk ortaya attnda bata ngiliz bilim adamlarolmak zere birok bilim adam bunun yanl olduunu savundu.nk akl almaz bir kir-di! Peki neydi bu kir?

Evrende [x] [y] ve [z] boyutlardnda bir boyut daha vardr. Bunazaman boyutu denir. Bilinen klasik3 boyutun dnda ve ayn zamanda

onunla bir btn.Evrenin tamamn ka-playan bu zaman boyutunu hz ve k-tle etkilemektedir.imdi hz inceleyelim.

Bunu ncelikle Einsteinn ikizler para-doksu ile aklayalm. lk olarak elimizdebir roket var olduunu varsayalm. Buroket k hzna yakn hzlarda gidebilme-ktedir. Tek yumurta ikizi olan iki karde20 yandadrlar. Birini rokete bindirip

uzaya frlatalm ve imdi onu dnyadabekleyelim. Aradan on yl gemitir vekarde geri dnmtr. Fakat geldiindednyadaki kardeinden neredeyse 8 yadaha kktr. Birde roketten bakalmolaylara. ki karde ayrldklarnda 20yandadrlar. Rokete binen karde uza-ya alr ve bir yl boyunca seyahat eder.

Bu bir yl dnya zamanna gredirve rokette bulunan saat tarafndanllmektedir. Bir yl sonra dnyayageldiinde kardeini 30 yanda grrve dnyada 10 yl gemitir! Zaman ikikarde iin farkl ynlerde ilerlemitir.

Zaman hzla ters orantl olarak deiir.Yani siz hzlandka zaman darya gresizin iin yavalar. Uzay aracnz khzna yaklatka bu aradaki zaman farkoran da artacaktr. Ve belki de siz bir yl

dolap geldikten sonra dnyada yz ylgemi insan rk yok olmu olacaktr.

Testimizi biraz daha karmaklatralm.

5 kii 5 farkl uzay aracnda yer alsn.Bu be kii, farkl hzlarda ayn dzgn dorultuda iler-lerlerse bir sre sonra kendilerini yal daha gen yadaaralarn birbirlerine arparken; ayn zamanda dierlerinide bunu birden farkl zamanda gzlerken grebilirler.

Zamanda ileriye yolculuk yaptk.Fakat gemie nasldneceiz birde onu kefetmemiz gerek.

Orhan Aydilek

25


26/30

Bunlar hi dndn m?

Aada hayatnzn ynn ve yolunu bulmanz salayacak baz sorulara yer verilmitir.Ltfen bu sorular okuyun ve en ok hounuza giden 1 tanesini iaretleyin. Sonrada o se-tiginiz soruya cevap tekil eden bir sayfalk bir makale yazn. Haftada bir bu ilemi farklseeneklerle ayn ekilde deneyin. Bu uygulama kiisel geliiminiz iin inanlmaz derecedeyararl bir almadr. Hayatnz anlaml ve kontrol edilebilir hale getiren her uygulama gibi

bu uygulamada yaplmaya deer...

Senin dier insanlara gre daha iyi yapacan iler neler?

10 yl sonra nasl bir hayat yayor olacaksn?

Senin iin nemli olan srekli artan hzla konumak m, yoksa daima birilerini geiyor olmak m?

Kendini baarl sayman iin neler olmal hayatta basarl olup olmadn nasl anlayacaksn?

Baarl olmay bir mcadele olmaktan karp, yaam biimi haline nasl dntrebilirsin?

inde yaadn toplumun senden beklentileri nelerdir?

Hayatta grendiin en nemli ders hangisi?

Beyninin nasl altn beynine rettin mi?

Bugn daha iyi bir hayat kalitesine ulamak iin ne yaptn?

Bugn hayatnn temel amalarna ulamak iin ne yaptn?

Bugn yaptklarn 5 yl sonra seni nereye gtrecek, sen nerede olmak istiyorsun?

Kesin olarak baarabilecek olsaydn: yarndan itibaren neler yapardn?

Elindeki kaynaklar neler? Bunlar en etkili ekilde nasl kullanabilirsin?

Yarn baka bir insan olacam diyorsan; neden bugnden balamyorsun?

Hayatnz deimeli ise;

Bunu siz yapmazsanz kim yapacak?

Bu gn yapmayacaksnz ne zaman yapacaksnz?

Buradan balamayacaksanz nereden balayacaksnz?

26


27/30

nemli Bilgiler

Az kta okumak gzlere zarar vermez. Ama gzlerinizin gereksiz yere yorulmasn istemiyorsanzaydnlk yerde okuyun.

Yanl dereceli gzlk gzleri bozmaz.Bilgisayarla almak gzleri bozmaz sadece yorar.

Dnyadaki s 1900 ylndan itibaren 0,7 derece artt.

600 tane bitki cinsi et yiyendir. (Camiraous)

Yunuslarn beyni insanlarnkinden daha byktr.

Arlar, sivrisinekler ve dier ses karan bcekler kanatlaryla bu sesi karrlar.

nsanlar mr boyunca 20 kilo toz yutarlar.

Shakespeare 23 Nisanda dodu ve 23 Nisanda ld.

Dnyada en ok kullanlan isim Muhammeddir.

Michael Jordann bir senede Nike reklamlarndan kazand para, Malaysiadaki Nike fabrikasndaalan tm personelin ald senelik maatan daha fazladr.

Amerikallar hergn 1.6 milyondan fazla saat trak skklnda zaman kaybediyorlar.

Bir oyun ne nemi vardr. 1923de bir oy, Adolf Hitleri Nazi partisinin liderliine getirdi.

Amerikada sandvilerin %50si le yemeklerinde, 28i ise akam yemeinde yeniliyor.

Her insan gnde ortalama 2 kilo p retiyor.

Kibrit kutusu kadar bir altn, bir tenis kortu byklne kadar inceltilebilir.

27


28/30

Mexico City her sene 25 cm. kadar batyor.

Peru da hi umumi tuvalet yoktur.

Sa elini kullanan insanlar, sol elini kullananlara gre ortalama dokuz yl daha fazla yayorlar.

Bir insan yaam boyunca iki yzme havuzu dolduracak kadar tkrk salglar.

Telefonunuz 201 paradan oluur.

Yetikin bir insan gnde ortalama 23.000 kez nefes alr.

Amerikan halknn %49u hergn kii bana 3.3 ncan kahve iiyor.

Sarnlarn esmerlere gre daha fazla sa vardr.

nsanlar yaamlar boyunca alt lin arlna eit miktarda yiyecek tketiyorlar.

Dllenmeden douma kadar bir bebein arl be milyon kat artyor.

nsan vcudu bir saniyede iki milyon krmz kan hcresi retir.

Ayn parmak izi gibi, her insann dil izide farkldr.

Ortalama bir insan ylda 1.460n zerinde rya grr.

Soan dorarken sakz inemek gz yaarmasn nler.

Vcudumuzdaki kemiklerimizin drtte biri ayaklarmzda bulunur.

Ampul icat eden Thomas Edison karanlktan korkard.

Krdan, Amerikallarn boulmasna en fazla neden olan nesnedir.

talyan bayrann tasarmn Napoleon Bonaparte yapmtr.

Kat paralar ilk kez inde kullanlmtr.

Ketap nceleri ila olarak kullanlyordu.

Uzay yolculuunda tanacak her kilo iin gerekli olan yakit miktar 530 kgdr.

Salatalk bir sebze deil, meyvedir.

Eski zamanlarda dinamit yapmnda yerfst kullanlrd.

Dracula, tarih boyunca sinemaya en fazla uyarlanan hikayedir.

nsanlar vcutlarinda 300 adet kemikle douyorlar ama yetikin olduklarnda bu say 206yadyor.

Ortalama olarak, Amerikada gnde adet cinsiyet deitirme operasyonu gereklemektedir.

28


29/30


30/30

Documents

Fizikist-dergisi-ocak-2010