fZ eZc ^gfbUZ - COnnecting REpositoriesIlija ADONOV CHENTO, grad.constr.eng. Honorary member of the Presidency of ZEMAK Skopje..... SED OPPORTUNITY FOR RUN-OFF DUE DET-RITUS OF SAND

ЗДРУЖЕНИЕ НА ЕНЕРГЕТИЧАРИТЕ НА МАКЕДОНИЈА

MACEDONIAN ENERGY ASSOCIATION

МЕЃУНАРОДНО СОВЕТУВАЊЕ“ЕНЕРГЕТИКА 2014”

INTERNATIONAL SYMPOSIUM“ENERGETICS 2014”

Зборник на реферати - Книга 1Symposium proceeding - Book 1

СТРУГА STRUGAХОТЕЛ, Дрим HOTEL, Drim

16 - 18, октомври, 2014 16 - 18, оktober, 2014

3Symposium proceeding - Book 1

Me|unarodno sovetuvawe “ENERGETIKA 2014” / International symposium “ENERGETICS 2014”

4Zbornik na referati - Kniga 1


Советување: МЕЃУНАРОДНО СОВЕТУВАЊЕ ”ЕНЕРГЕТИКА 2014”

Организација: ЗДРУЖЕНИЕ НА ЕНЕРГЕТИЧАРИТЕ НА МАКЕДОНИЈА

Главен уредник:Зоран БОЖИНКОЧЕВ

Технички уредник:Зоран БОЖИНКОЧЕВ

CIP - Каталогизација во публикацијаНационална и универзитетска библиотека "Св. Климент Охридски",Скопје620.9(062)МЕЃУНАРОДНО советување "Енергетика 2014" (2014 ; Струга)Зборник на реферати / Меѓународно советување "Енергетика 2014",

Струга, 16-18 октомври 2014 = Symposium proceedings / International symposium "Energetics 2014", Struga, 16-18 october, 2014 ; [главен уредник Зоран Божинкочев]. - Скопје : Здружение на енергетичарите на Македонија ЗЕМАК = Skopje : Association of energy department engineers of Macedonia, 2014. - 2 св. (1100 стр.) : илустр. ; 24 смДел од трудовите на англ. јазик. - Библиографија кон одделни трудовиISBN 978-608-4764-00-7 (кн. 1)ISBN 978-608-4764-01-4 (кн. 2)I. International symposium "Energetics 2014" (2014 ; Струга) види Меѓународно советување "Енергетика 2014" (2014 ; Струга)а) Енергетика - СобириCOBISS.MK-ID 97061386Печати: “Југореклам” - Скопје

Драган Мијалковски, ПретседателЗоран Божинкочев, Потпретседател

ЧленовиД-р Ристо Јаневски,Илија Хаџидаовски,Георги Велевски, Александар Томоски

ПРОГРАМСКИ ОДБОРПроф. д-р Вангел Фуштиќ, Претседател

Проф. д-р Славе Арменски, Потпретседатели:Проф. д-р Антон Чаушевски

ЧленовиАкадемик Глигор КаневчеАкадемик Томе БошевскиАкадемик Љупчо Коцарев Д-р Димитар Хаџимишев Д-р Ристо ЈаневскиПроф. д-р Миле СтанковскиПроф. д-р Зоран ПановПроф .д-р Атанас КочовПроф. д-р Милорад ЈовановскиПроф. д-р Димитар ТрајановПроф. д-р Весна Ангеловска Проф. д-р Атанас ИлиевПроф. д-р Влатко СтоилковПроф. д-р Софија Н. ПоцеваПроф. д-р Миле ДимитровскиДончо КоевскиПроф. д-р Доне ТашевскиПроф. д-р Илија ПетровскиПроф. д-р Сотир ПановскиПроф. д-р Константин ДимитровПроф. д-р Љупчо ПетковскиМ-р Александар ПауновскиД-р Игор ГиевскиПроф. д-р Зоран МарковБлагој ДеспотовскиАцо РистевскиПроф. д-р Влатко ЧингоскиПроф. д-р Благој ДелипетровПроф. д-р Славчо АлексовскиПроф. д-р Ристо ФилкоскиПроф. д-р Сања ВасилевскаПроф. д-р Иле Цветановски



Dragan Mijalkovski, ChairmanZoran Bozhinkochev, Vice Chairman

MembersD-r Risto Janevski,Ilija Hadjidaovski,Georgi Velevski,Aleksandar Tomoski

PROGRAMME BOARDProf. d-r Vangel Fustik, Chairman

Prof. d-r Slave Armenski, Vice Chairmens:Prof. d-r Anton Causevski

MembersAkad. Gligor KanevceAkad. Tome BosevskiAkad. Ljupco Kocarev D-r Dimitar HadjimisevD-r Risto JanevskiProf. d-r Mile Stankovski Prof. d-r Zoran PanovProf. d-r Atanas KocovProf. d-r Milorad JovanovskiProf. d-r Dimitar Trajanov Prof. d-r Vesna Angelovska Prof. d-r Atanas IlievProf.d-r Vlatko Stoilkov Prof. d-r Sofija N. Poceva Prof. d-r Mile Dimitrovski Donco Koevski Prof. d-r Done Tasevski Prof. d-r Ilija PetrovskiProf. d-r Sotir Panovski Prof. d-r Konstantin Dimitrov Prof. d-r Ljupco PetkovskiM-r Aleksandar PaunoskiD-r Igor Gievski Prof. d-r Zoran MarkovBlagoj DespotovskiAco RistevskiProf. d-r Vlatko Cingoski Prof. d-r Blagoj DelipetrovProf. d-r Slavco Aleksovski Prof. d-r Risto FilkoskiProf. d-r Sanja VasilevskaProf. d-r Igor Nedelkovski

ОРГАНИЗАЦИОНЕН ОДБОР

Проф.д-р Игор НеделковскиД-р Георги КачурковД-р Андреја ВолкановскиПроф.д-рВаска АтанасоваПроф.д-р Љупчо ДимитриевскиМ-р Дарко ИлиевскиМ-р Магдалена Т. ТрпевскаМ-р Божин СтојчевскиДимитар ПетровМ-р Даниела МладеновскаМ-р Панзо АндоновМ-р Субија ИзеироскиМ-р Дарко МитровскиД-р Радомир ЦветановскиИван БановскиИвица ДимовскиЗоран ПланојевикНове ГеоргиевскиЉубомир ШушлевскиАцо АнтевскиЗлате КоцевскиМирко СтојановскиНевенка Ј. ФилиповскаЉупчо ГаштеовскиЈован АдамовскиВидан КулевскиМиле ШошевскиТатјана ИлиевскаЈани РадивчевКлимент НаумовскиПеце МуртановскиДимитар Кочовски

ORGANIZING BOARD

Prof. d-r Ile CvetanovskiD-r Georgi KacurkovD-r Andreja VolkanovskiProf. d-r Vaska AtanasovaProf. d-r Ljupco DimitrievskiM-r Darko IlievskiM-r Magdalena T. TrpevskaM-r Bozin Stojcevski Dimitar PetrovM-r Daniela MladenovskaM-r Panzo AndonovM-r Subija IzeiroskiM-r Darko Mitrevski D-r Radomir CvetanovskiIvan BanovskiZoran PlanojevikIvica DimovskiNove Georgievski Ljubomir Suslevski Aco AntevskiZlate KocevskiMirko Stojanovski Nevenka J. FilipovskaLjupco GasteovskiJovan AdamovskiVidan KulevskiMile Sosevski Tatjana IlievskaJani RadivcevKliment NaumovskiPece MurtanovskiDimitar Kocovski



KNIGA 1SODR@INA BOOK 1

CONTENTЕнергетски стратегии,

произ водство на ел.eнергија и топлина

Energy strategies, powerand heat generation

МОДЕРНИЗАЦИЈА НА 6kV РАЗВОДНА ПОС-ТРОЈКА РТП-2 ВО РАФИНЕРИЈА ОКТАВасилија ШАРАЦ1, Драган МИНОВСКИ2Универзитет “Гоце Делчев”, Електротехнички факултет .....................35

ПРИМЕНА НА МЕТОДОТ НА ФАКТОРСКА АНА-ЛИЗА ВО ПРОЕКТ РЕВИТАЛИЗАЦИЈА НА УЛИЧ-НОТO ОСВЕТЛЕНИЕ ВО ОПШТИНА КОЧАНИТатјана АТАНАСОВА-ПАЧЕМАСКА1,Василија ШАРАЦ2, Костадин РУНЧЕВ3Универзитет “Гоце Делчев”, Електротех-нички факултет1,2,Унив. “Г. Делчев”, Фак.за информатика3....57

MPLEMENTATION OF FACTOR ANALYSIS ME-THOD IN PROJECT OF REVITALIZATION OF STRE-ET LIGHTENING IN MUNICIPALITY OF KOCANITatjana ATANASOVA-PACEMASKA1Vasilija SHARAC2, Kostadin RUNCHEV3University “Goce Delcev”, Electrical Faculty1,2,Univ.“G. Delcev”, Faculty for information.......57

MODALOHR – ТРАНСПОРТНА ТЕХНОЛО-ГИЈА, ОСНОВА ЗА ОРДЖЛИВ ЕНЕРГЕТСКИТРАНСПОРТЕН СИСТЕМВон. проф. Д-р Иле ЦВЕТАНОВСКИВон. проф. Д-р Васка АТАНАСОВАВон. проф. Д-р Верица ДАНЧЕВСКАТех. факултет – Биттола..........................67

MODALOHR - A BASIS FOR SUSTAINABLEENERGETIC TRANSPORTSYSTEM Assoc. prof. dr. Ile CVETANOVSKI Assoc. prof. dr Vaska ATANASOVA Assoc. prof. dr. Verica DANCHEVSKA Technical Faculty - Bittola................................67

ОПТИМИРАЊЕ НА РЕЖИМОТ НА КОРИСТЕ-ЊЕ НА ПРИРОДИОТ ГАС ВО РЕПУБЛИКАМАКЕДОНИЈАД-р Гоце ВАСИЛЕВСКИ Д-р Ѓорѓе КАЧУРКОВ Д-р Димитар ХАЏИ МИШЕВАлександар КЕЧОВСКИ, дипл.маш.инжЈован ГЕЧЕСКИ, дипл.ел.инж. Науч. установа, Рударски Институт, Ск .........51

РЕКОНСТРУКЦИЈА НА КОГЕНЕРАТИВЕНПАРЕН КОТЕЛ ЗА ПОВРЗУВАЊЕ НА ТОП-ЛИФИКАЦИОНЕН СИСТЕМД-р Гоце ВАСИЛЕВСКИД-р Ѓорѓе КАЧУРКОВД-р Димитар ХАЏИ МИШЕВАлександар КЕЧОВСКИ, дипл.маш.инжЈован ГЕЧЕСКИ, дипл.ел.инж. Науч. установа, Рударски Институт, Ск..........45

RECONSTRUCTION OF COGENERATIONSTEAM BOILER FOR DISTRICT HEATINGCONNECTIONDSc Goce VASILEVSKIDSc George KACHURKOVDSc Dimitar HADZI MISHEVAleksandar KECHOVSKI, BSc.mech.engJovan GECHESKI, BSc. el. eng.Scien. institution, Mining Institute,Sk........ 45

ВЛИЈАНЕИЕТО НА ПОДЛОГИТЕ ЗА ИЗБОРНА ОПТИМАЛНО ЕНЕРГЕТСКО РЕШЕНИЕЗА ЕДЕН ВОДОТЕКИлија АНДОНОВ-ЧЕНТО, дипл.град, инж;Почесен член на Претседателството наЗЕМАК, Скопје,.......................................... 25

INFLUENCE OF SELECTION THE SUBST-RATE OPTIMAL ENERGY SOLUTIONS TO AWATERCOURSEIlija ADONOV CHENTO, grad.constr.eng.Honorary member of the Presidency of ZEMAKSkopje .............................................................. 25MODERNIZATION OF 6 kV SWITCHGEARRTP-2 IN RAFINERY OKTAVasilija SHARAC1Dragan MINOVSKI2University “Goce Delcev”-StipElectrical Faculty-Stip ................................ 35

OPTIMIZATION REGIME OF NATURAL GASUSAGE IN REPUBLIC OFMACEDONIADSC Goce VASILEVSKIDSC George KACHURKOVDSC Dimitar HADZI MISHEVAleksandar KECHOVSKI, BSc.mech.engJovan GECHESKI, BSc. el. eng.Scien. institution, Mining Institute,Sk........ 51



АНАЛИЗА НА УСЛОВИТЕ ЗА КОРИСТЕЊЕНА ВИСОКОКАЛОРИЧНИТЕ ЈАГЛЕНИ ВО ТЕБИТОЛАЛидија ЈОЛЕСКА БУРЕСКАГордана ПЕТРОВСКАИлија Ј. ПЕТРОВСКИРисто В. ФИЛКОСКИРЕК”Битола”, Новачки пат,Унив. „Св. Кирил и Методиј“, Машински факултет ................................ 77

ANALYSIS OF THE TERMS OF USE HIGH CA-LORIE COAL INTPP BITOLALidija JOLESKA BURESKAGordana PETROVSKAIlija J. PETROVSKIRisto V. FILKOSKIREK “BitolaUniversity “Sv.Kiril i Metodij”Mechanical faculty........................................ 77

ЕКСПЛОАТАЦИЈА НА ОХРИДСКОТО ЕЗЕРО,НАМАЛЕНА МОЖНОСТ ЗА ИСТЕКУВАЊЕПОРАДИ НАНОС ОД ПЕСОКM-р Тони МАРКОСКИАД ЕЛЕМ –СкопјеХЕС „Црн Дрим“ – Струга..................... 99СНАОЃАЛИШТЕ ЗА ЈАГЛЕН ЖИВОЈНО, МОЖ-НОСТИ И РЕАЛНОСТПеце МУРТАНОВСКИ, дипл. руд. инж.АД ЕЛЕМ – Скопје; Сектор за Развој и инве-стиции............................................. 105КАРАКТЕРИСТИЧНИ ПОКАЗАТЕЛИ ОД ПРЕ-ФИСИБИЛИТИ СТУДИЈА ЗА РЕАЛИЗАЦИЈАНА ПРОЕКТОТ ВАРДАРСКА ДОЛИНААлександар ПАУНОСКИ1,Горан СТОИЛОВ1, Влатко ПАВЛЕСКИ1, Предраг ПОПОВСКИ2,Антон ЧАУШЕВСКИ3, Софија Н. ПОЦЕВА31ЈП Електрани на Македонија - ЕЛЕМ,- Ск.2Машински факултет – Скопје3Факултет за електротехника и информа-циски технологии - Ск...............................115ВЛИЈАНИЕ НА ВЕТЕРНИТЕ ЕЛЕКТРАНИ ВРЗОПЕРАТИВНАТА РАБОТА НА КОНВЕНЦИО-НАЛНИТЕ ЕЛЕКТРАНИДоц. д-р Софија НИКОЛОВА-ПОЦЕВА,Проф. д-р. Антон ЧАУШЕВСКИФакултет за електротехника и информа-циски технологии - Скопје.........................129

РАЗВОЈНИ АСПЕКТИ ОД ПРОЕКТОТ МОДЕР-НИЗАЦИЈА НА ТЕЦ ОСЛОМЕЈСашо ЦВЕТКОВСКИ, дипл.маш.инжМ-р Даниела МЛАДЕНОВСКА, д.маш.инжАД “Електрани на Македонија” Сектор заРазвој и инвестиции................................ 87

DEVELOPMENTAL ASPECTS OF THE PROJ-ECT MODERNIZATION OF TE OSLOMEJSasho CVETKOVSKI, M-r Daniela MLADENOVSKA, AD ELEM, Department of development and investment............................................... 87EXPLOITATION OF LAKE OHRID, DECREA-SED OPPORTUNITY FOR RUN-OFF DUE DET-RITUS OF SANDM-r Toni MARKOSKIAD ELEM - SkopjeHEC „Crn Drim“ – Struga........................ 99COAL DEPOSIT ŽIVOJNO, POSSIBILITIES ANDREALITYPece Muratovski,grad.min.eng.AD ELEM, Department of development and investment-Skopje............................... 105CHARACTERISTIC INDICATORS FROM PRE-FEASIBILITY STUDY FOR REALIZATION OFVARDAR VALLEY PROJECTAleksandar PAUNOSKI1,Goran STOILOV1, Vlatko PAVLESKI1, Predrag POPOVSKI2,Anton CAUSEVSKI3, Sofija NIKOLOVA POCEVA31PE Macedonian Power - ЕЛЕМ,- Ск.2Mechanical Faculty – Skopje,3Faculty of electrical engineering and informa-tion technology, - Skopje..............................115IMPACT OF WIND POWER PLANTS ON THECONVENTIONAL POWER PLANTS OPERA-TIONDoc. d-r Sofija NIKOLOVA POCEVA,Prof. d-r Anton CAUSEVSKIFaculty of electrical engineering and informationtechnology, - Skopje......................................129

ОДРЕДУВАЊЕ НА ОПТИМАЛНА КОМБИНА-ЦИЈА НА АГРЕГАТИ ВО ПОГОН НА НИВОНА ХИДРОЕЛЕКТРАНАДоц. д-р Софија НИКОЛОВА-ПОЦЕВА,Проф. д-р. Антон ЧАУШЕВСКИФакултет за електротехника и информа-циски технологии - Скопје.........................141

DETERMINATION OF OPTIMAL UNIT COMBI-NATION IN OPERATION IN A HYDROPOWERPLANT Doc. d-r Sofija NIKOLOVA POCEVA,Prof. d-r Anton CAUSEVSKIFaculty of electrical engineering and informationtechnology, - Skopje......................................141



ПРЕНАМЕНА НА ЦЕВКОВОД ОКТА СКОП-ЈЕ-ИНСТАЛАЦИИ НА ХЕЛЕНИК ПЕТРОЛЕ-УМ, СОЛУН ОД НАФТОВОД ВО ПРОДУКТО-ВОДД-р Ристо ЈАНЕВСКИ, Надија ХОКОЦИЈАНОКТА АД Скопје.....................................................................153

ЕНЕРГЕТСКА АНАЛИЗА НА ТЕП СО ВИСО-КОТЕМПЕРАТУРНИ ГОРИВНИ ЌЕЛИИ НАПРИРОДЕН ГАС Проф. д-р Доне ТАШЕВСКИ,Доц. д-р Даме ДИМИТРОВСКИ, Асс. м-р Игор ШЕШОМашински факултет Скопјe......................................................................169РАЗВОЈ НА ЧОВЕЧКИ РЕСУРСИ ЗА НУКЛЕ-АРНА ЕНЕРГЕТСКА ПРОГРАМАИгор ИЛИЈОВСКИ1,Владимир ПОПОВСКИ1, Никола ПОПОВ1, Горан СТОИЛОВ1,1АД Електрани на Македонија- ЕЛЕМ, Ск.,

..................................................................... 179GLOBAL NUCLEAR POWER PERSPECTIVESNikola POPOV, Igor ILIJOVSKI, Vladimir POPOVSKIAD Macedonian Power Plants – ELEMSkopje, Macedonia,..................................... 189ЕНЕРГЕТСКА И ЕКОНОМСКА АНАЛИЗА НА ИНСТАЛИРАНОСТА НА ХЕЦ ШПИЉЕАнтон ЧАУШЕВСКИ(1), Томе БОШЕВСКИ(2), Софија НИКОЛОВА-ПОЦЕВА(1)(1)Факултет за електротехника и информацис-ки технологии – Скопје(2)МАНУ.....................................................................203

REARANGEMENT OF PIPELINE OKTA SKOP-JE- HELLENIC PETROLEUM INSTALLATIONSALONIKA FROM CRUDE OIL PIPELINE TOPRODUCT LINE OF WHITE DERIVATIVES D-r Risto JANEVSKI, Nadija HOKOCIJANCrude Oil Refinery AD-Skopje.....................................................................153

КАЛИБРАЦИЈА НА ПРОТОКОМЕРАЧИ ЗАСВЕТЛИ ДЕРИВАТИ НА ПРОДУКТОВОДОТОКТА СКОПЈЕ- ИНСТАЛАЦИИ НА ХЕЛЕ-НИК ПЕТРОЛЕУМ, СОЛУНД-р Ристо ЈАНЕВСКИ, Надија ХОКОЦИЈАНОКТА АД Скопје....................................................................161

FLOW METERS CALIBRATION FOR WHITEDERIVATIVES OF PRODUCT LINE OKTASKOPJE-HELLENIC PETROLEUM INSTALLA-TION, SALONIKA D-r Risto JANEVSKI, Nadija HOKOCIJANCrude Oil Refinery AD-Skopje.....................................................................161ENERGY ANALYSIS OF THERMAL POWERPLANTS WITH HIGH-TEMPERATURE FUELCELLS ON NATURAL GASProf. PhD Done TASHEVSKI,Ass. Prof. PhD Dame DIMITROVSKI, Asс. МSc Igor SESHO Faculty of Mechanical Engineering,....................................................................169DEVELOPING HUMAN RESOURCES FORNUCLEAR ENERGY PROGRAMIgor ILIJOVSKI1, Vladimir POPOVSKI1, Nikola POPOV1, Goran STOILOV1,1JSC Macedonian Power Plants - ELEM,Skopje................................................................... 179GLOBAL NUCLEAR POWER PERSPECTIVESNikola POPOV, Igor ILIJOVSKI, Vladimir POPOVSKIAD Macedonian Power Plants – ELEMSkopje, Macedonia,..................................... 189ENERGY AND ECONOMIC ANALYSIS OF INSTA-LLED CAPACITY OF HPP SPILJEAnton CAUSEVSKI(1), Tome BOSEVSKI(2), Sofija NIKOLOVA POCEV(1)(1)Faculty of electrical engineering and informa-tion technology, - Skopje(2)MANU.....................................................................203



КОРИСТЕЊЕ НА КРИОГЕНИ ГАСОВИ ВО Р М– ИЗГРАДБА НА ПРВАТА СТАНИЦА ЗА ТЕЧЕНПРИРОДЕН ГАС (ТПГ) ВО МАКЕДОНИЈАМирко СТОЈАНОВСКИ, д.м.иДаринка МИТЕВА, д.и.зжс,................................................................... 223

ПОТЕНЦИЈАЛОТ НА ВЛИЈАНИЕ НА МАЛИТЕ ИМИКРО ХИДРОЕЛЕКТРИЧНИ ЦЕНТРАЛИ, ДОДЕ-ЛЕНИ НА КОНЦЕСИОНЕРИ ЗА ИСКОРИСТУВА-ЊЕ НА ВОДОТЕЦИТЕ ЗА ПРОИЗВОДСТВО НАЕЛЕКТРИЧНА ЕНЕРГИЈА ПРЕКУ ШЕСТ ТЕНДЕ-РИ ВО ПЕРИОД ОД 2007 – 2014, ВРЗ СОЦИО-ЕКОНОМСКИТЕ АСПЕКТИ И ЖИВОТНАТА СРЕ-ДИНА ВО Р. М.Sc. Goran KOVACEVIK1),M.Sc. Antonio ARSOV 1), Goran STOILOV 1),Assoc. Prof. Hristian MICKOSKI PhD 2)1) JSC Macedonian Power Generation, 2) Faculty of Mechanical Engineering,....................................................................245

USE OF GAS KRIOGENС IN RM - CONSTRUC-TION OF THE FIRST PLANT FOR LIQUEFIEDNATURAL GAS (LNG) IN MACEDONIAMirko STOJANOVSKI, g.m.eDarinka MITEVA, g.e.зжс, .................................................................... 223

МОЖНОСТИ ЗА ИЗГРАДБА НА НОВИ ХИДРОЕЛЕКТРАНИ НА ЦРНО ДРИМСКИОТ СЛИВГоце БОЖИНОВСКИ*, Атанас ИЛИЕВ**АД ЕЛЕМ – Скопје, Подружница ХЕС "Црн Дрим"– Струга ** Факултет за Електротехника и Информациски Технологии – Скопје,.................................................................... 235

POSSIBILITIES FOR CONSTRUCTION OF NEWHYDRO POWER PLANTS IN THE CRN DRIM BASINGoce BOZINOVSKI*, Atanas ILIEV*** AD ELEM - Skopje, Subsidiary HPP "Crn Drim" –Struga** Faculty of electrical engineering and informa-tion technology, - Skopje,..................................................................... 235

THE POTENTIAL IMPACT ON SMALL ANDMICRO HYDRO PLANTS , AWARDED TO CON-CESSIONAIRES FOR USE OF WATERWAYSFOR PRODUCING ELECTRICITY THROUGHSIX TENDERS FOR A PERIOD OF 2007 - 2014ON THE SOCIO - ECONOMIC ANDENVIRONMENTAL ASPECTS IN MACEDONIAM.Sc. Goran KOVACEVIK1), M.Sc. Antonio ARSOV 1), Goran STOILOV 1),Assoc. Prof. Hristian MICKOSKI PhD 2)1) JSC Macedonian Power Generation, 2) Faculty of Mechanical Engineering, ................................................................... 245

КОМПЛЕТНА ГАСИФИКАЦИЈА НА ТОПЛАНАЗАПАД И ПРИДОБИВКИ ОД ГАСИФИКАЦИЈАТАМ-р Маријан ГАЦЕВСКИ, д.м.и.Христо КИРОВСКИ, д.м.и.Производство на топлина Балкан енерџи-Скопје.................................................................... 213

COMPLETE GASIFICATION OF DHP ZAPADAND BENEFITS OF THE GASIFICATIONM-r Marijan GACEVSKI, grad.el.eng,Hristo KIROVSKI, grad.el.eng.Production of heat Balkan Energy-Skopje................................................................... 213

ИЗБОР ПОМЕЃУ МАЛА ГАСНА ТУРБИНА И МСВСКАЈ МАЛИТЕ ТРИГЕНЕРАТИВНИ ПОСТРОЈКИМ-р Маријан ГАЦЕВСКИ, д.м.и.Производство на топлина Балкан енерџи-Скопје ............................................ 219

SELECTION BETWEEN A SMALL GAS TURBINEAND I.C. E. AT SMALL TRIGENERATION PLANTSM-r Marijan GACEVSKI, grad.el.eng,Production of heat Balkan Energy-Skopje ............................................ 219

ОБНОВЛИВИ ИЗВОРИ НАЕНЕРГИЈА И ПАМЕТНИ

МРЕЖИRENEWABLE ENERGYSOURCES AND SMART

GRIDS



СПОРЕДБЕНА АНАЛИЗА НА СОЛАРНИ ПАРА-МЕТРИ ОД РАЗЛИЧНИ ЈАВНО ДОСТАПНИ ИЗВО-РИ НА ПОДАТОЦИ ЗА ЛОКАЦИЈА НА СКОПЈЕПроф. д-р Ѓорѓи ТРОМБЕВ*, Проф. д-р Владимир МИЈАКОВСКИ*Технички Факултет-Битола............................................................. 303

COMPARATIVE ANALYSIS OF SOLAR PARAME-TERS FROM DIFFERENT PUBLICLY AVAILABLEDATA SOURCES FOR THE LOCATION OF SKOPJEProf. d-r Gorgi TROMBEV*, Prof. d-r Vladimir MIJAKOVSKI*Technical faculty-Bitola............................................................. 303

GIS- БАЗИРАНА АНАЛИЗА НА ТОПОГРАФ-СКИ ПАРАМЕТРИ ПРИ ПРОЦЕНКА НА ПОГОД-НИ ЛОКАЦИИ ЗА ИСКОРИСТУВАЊЕ НАСОЛАРНО-ЕНЕРГЕТСКИТЕ ПОТЕНЦИЈАЛИД-р. Субија ИЗЕИРОСКИ,Доц. д-р Елена КОТЕВСКАПроф. Д-р. Башким ИДРИЗИПроф. д-р. Сотир ПАНОВСКИПроф. д-р. Игор НЕДЕЛКОВСКИН.У. Ох. Лето - Охр. Гео-СЕЕ Институт Ск.Технички факултет-БитолаДржавен универзитет-Тетово.............. 291

GIS - BASED ANALYSIS OF TOPOGRAPHICPARAMETERS FOR ASSESSMENT OF THESUITABLE LOCATIONS FOR UTILIZING OFSOLAR ENERGY POTENTIALSD-r Subija IZEIROSKIDoc. d-r Elena KOTEVSKAProf. d-r Basim IDRIZIprof. d-r Sotir PANOVSKIprof. d-r Igor NEDELKOVSKIN.U. Oh - Sumer. Geo-СЕЕ Institute-Sk.Trchnical faculty-BitolaState University-Tetovo........................... 291

ТЕХНО-ЕКОНОМСКА АНАЛИЗА ЗА СНАБДУВА-ЊЕ СО ЕЛЕКТРИЧНА ЕНЕРГИЈА НА ИЗОЛИРА-НИ ЕНЕРГЕТСКИ ПОТРОШУВАЧИ СО КОРИ-СТЕЊЕ НА ПРОГРАМСКИ ПАКЕТ HOMER©Влатко ЧИНГОСКИ, Роман ГОЛУБОВСКИ, Ристо ДАМБОВ, ЕТФ, Универзитет „Гоце Делчев“, ШтипФПТН, Ун.„Гоце Делчев“, Штип.............. 277

TECHNO-ECONOMIC ANALYSIS OF ELEC-TRICITY SUPPLY ISOLATED POWER CON-SUMERS USING THE PROGRAM PACKAGEHOMERVlatko CINGOSKI, Roman GOLUBOVSKI, Risto DAMBOV, ETF, University „Goce Delcev“, Stip,FPTN, Un. „Goce Delcev“, Stip................. 277

ТЕХНИЧКИ АСПЕКТИ И АНАЛИЗА НА МОЖНО-СТИ ЗА ДИСТРИБУИРАНО ПРОИЗВОДСТВО ИСНАБДУВАЊЕ СО ЕЛЕКТРИЧНА ЕНЕРГИЈАКАЈ ИЗОЛИРАНИ ЕНЕРГЕТСКИ ПОТРОШУВАЧИВлатко ЧИНГОСКИ, Роман ГОЛУБОВСКИ, Ристо ДАМБОВ, ЕТФ, Универзитет „Гоце Делчев“, ШтипФПТН, Ун.„Гоце Делчев“, Штип.............. 265

TECHNICAL ASPECTS AND ANALYSIS OF POTEN-TIALS FOR DISTRIBUTED GENERATION ANDELECTRICITY SUPPLY OF ISOLATED ENERGYCONSUMERSVlatko CINGOSKI, Roman GOLUBOVSKI, Risto DAMBOV, ETF, University „Goce Delcev“, Stip,FPTN, Un. „Goce Delcev“, Stip,................ 265

ЕКОНОМСКА ОЦЕНКА НА ГЕОТЕРМАЛНИ-ТЕ ПРОЕКТИСања ПОПОВСКА-ВАСИЛЕВСКАТехнички факултет-Битола....................................................... 251

ECONOMIC ASSESSMENT OF GEOTHERMALPROJECTSSanja POPOVSKA VASILEVSKATecnnical faculty-Bitola...................................................... 251



ПОТЕНЦИЈАЛНИ МОЖНОСТИ ЗА ИСТРАЖУ-ВАЊЕ И КОРИСТЕЊЕ НА ГЕОТЕРМАЛНАТАЕНЕРГИЈА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА1СПАСОВСКИ ОРЦЕ, 2СПАСОВСКИ ДАНИЕЛ, 3ЗЛАТКОВ РИСТО1Унив. “Гоце Делчев“ Штип, Факултет заприродни и технички науки2НЕТЦЕТЕРА Скопје, 3ЕВН- Ск............... 341

ИСПЛАТЛИВОСТ НА ФОТОВОЛТАИЧНИТЕСИСТЕМИ ВРЗАНИ НА МРЕЖА НАМЕНЕТИЗА СОПСТВЕНА ПОТРОШУВАЧКАГордан МАЏЕВИЌ, Димитар ДИМИТРОВФакултет за електротехника и информацискитехнологии, – Скопје ................................... 331

АНАЛИЗА И ОПТИМИЗАЦИЈА НА ТЕРМАЛ-НИ ЕНЕРГЕТСКИ ПРОЦЕСИ СО КОРИСТЕ-ЊЕ НА РЕШЕНИЈА ЗА СОБИРАЊЕ И СКЛА-ДИРАЊЕ НА ЈАГЛЕРОД ДИОКСИД БАЗИРА-НИ НА ТЕХНОЛОГИЈАТА ЗА ОКСИ ГОРИВАТоме ТОМОВСКИНебб Софтвер – Скопје,.......................... 323

КО-ПИРОЛИЗА НА ОТПАДНА ГУМА И БИО-МАСАСлавчо А. АЛЕКСОВСКИ Игор С. АЛЕКСОВСКИУниверзитет Св. "Кирил и Методиј",ТехнолошкоМеталуршки факултет, Скопје................. 369

CO-PYROLYSIS OF WASTE TYRE AND BIO-MASS Slavcho A. ALEKSOVSKI IGOR S. ALEKSOVSKI"SS. Cyril and Methodius" University, Faculty ofTechnology and Metallurgy, Skopje................. 369

ПИРОЛИЗА НА ОТПАДНА ГУМАСлавчо А. АЛЕКСОВСКИ Игор С. АЛЕКСОВСКИУниверзитет Св. "Кирил и Методиј",ТехнолошкоМеталуршки факултет, Скопје..................... 361

PYROLYSIS OF RUBBER TYRE WASTE Slavcho A. ALEKSOVSKI IGOR S. ALEKSOVSKI"SS. Cyril and Methodius" University, Faculty ofTechnology and Metallurgy, Skopje................. 361

ПРИКЛУЧУВАЊЕ НА ПРОИЗВОДНИ КАПАЦИ-ТЕТИ ОД ОБНОВЛИВИ ИЗВОРИ НА ЕНЕРГИЈАВО ДИСТРИБУТИВНАТА МРЕЖА НА ЕВН Марија ТАШОВСКА, дипл. ел.инж.Оливер МИРЧЕВСКИ, дипл.ел. инж., ЕВН Македонија АД, Скопје........................ 353

RENEWABLE ENERGY SOURCESAND SMARTGRIDSMarija TASHOVSKA, grad.el.eng,Oliver MIRCEVSKI, grad.el.engЕВН Македонија АД, Скопје....................... 353

POTENTIAL OPPORTUNITIES FOR RESEAR-CH AND USING GEOTHERMAL ENERGY INMACEDONIA1Orce SPASOVSKI, 2Daniel SPASOVSKI, 3Risto ZLATKOV1Un. “Goce Delcev”-Stip, Faculty of Natural andTechnical Sciences2NETCETERA Skopje, 3EVN -Sk............... 341

PAYBACK OF GRID-CONNECTED PHOTO-VOLTAIC SYSTEMS FOR ELECTRICITY SELF-CONSUMPTIONGordan MADJEVIK, Dimitar DIMITROVFaculty of Electrical Engineering and InformationTechnologies - Skopje .................................... 331

ANALYSIS AND OPTIMIZATION OF THERMALPROCESSES USING ENERGY SOLUTIONSFOR CARBON CAPTURE ANDSTORAGE BASED ON THE

OXYFUEL TECHNOLOGYTome TOMOVSKINebb Software - Skopje,............................ 323

НУМЕРИЧКО МОДЕЛИРАЊЕ СО ЕНЕРГЕТ-СКА АНАЛИЗА НА СИСТЕМ ЗА ГРЕЕЊЕ ИЛАДЕЊЕ СО СОНЧЕВИ КОЛЕКТОРИАсс. м-р Игор ШЕШО,В. проф. д-р Доне ТАШЕВСКИ, Машински факултет - Скопје,............. 313

NUMERICAL MODELING WITH ENERGY ANL-YSIS OF A SOLAR DRIVEN AIR CONDITION-ING SYSTEMAss. МSc Igor SESHO , Prof. PhD Done TASHEVSKIMechanical faculty Skopje,..................... 313



ЕФЕКТ НА ТЕТРАХИДРОФУРАН ВРЗ ЕДНО-ФАЗ-НАТА РЕАКЦИЈА НА ДОБИВАЊЕ БИОДИЗЕЛОД УПОТРЕБУВАНО МАСЛО ЗА ГОТВЕЊЕ1Билјана ВЕЛЕСКА ЧАПРАГОСКА, 2Славчо А. АЛЕКСОВСКИ, 2Кармина МИТЕВА1 Оддел за криминалистика, Министерство заВнатрешни работи, 2,Технолошко-Металуршки факултет, Ск... 391

ГЕОТЕРМАЛЕН ПОТЕНЦИЈАЛ НА РЕПУБ-ЛИКА МАКЕДОНИЈАM-р Благица ДОНЕВА1, Dоц. д-р Марјан ДЕЛИПЕТРЕВ1, M-r Ѓорги ДИМОВ1, Проф. д-р Тодор ДЕЛИПЕТРОВ1Факултет за природни и технички наукиШтип,......................................................... 397

GEOTHERMAL POTENTIAL OF THE REPUB-LIC OF MACEDONIAM-r Blagica DONEVA 1Doc. d-r Marjan DELIPETROV 1,M-r Gorgi DIMOV 1,Prof. d-r Todor DELIPETROL1Faculty of Natural and Technical SciencesStip,............................................................. 397

МОЖНОСТ ЗА ИЗГРАДБА НА МАЛИ ХИДРО-ЦЕНТРАЛИ ВО СКЛОП НА ХИДРОСИСТЕ-МОТ – „ ЛИСИЧЕ„М-р Адриан КИТОСТатијана ИЛИЕВСКАРек – Битола.................................... 407

OPPORTUNITY FOR CONSTRUCTION OFSMALL HIDROPOWER PLANTS IN HIDROPLACE - “ LISICHE''M-r Adrian KITOS Tatiana ILIEVSKARek - Bitola .............................................. 407

ЕНЕРГЕТСКИ ПОТЕНЦИЈАЛ НА ОТПАДНО-ТО ДРВО ВО ЈУГО-ЗАПАДНИОТ ПЛАНСКИРЕГИОН НА Р. МАКЕДОНИЈАПроф. д-р. Славе АРМЕНСКИМашински факултет, Скопје.............. 417

ENERGY POTENTIAL OF WASTE WOOD INTHE SOUTH-WEST PLANNING REGION OF R.MACEDONIAProf. d-r Slave ARMENSKIMechanical Faculty............................. 417

ЕНЕРГЕТСКИ ПОТЕНЦИЈАЛ НА ОСТАТОЦИ-ТЕ ОД ЗЕМЈОДЕЛСТВО И СТОЧАРСТВО ВОЈУГО-ЗАПАДНИОТ ПЛАНСКИ РЕГИОН НА Р.МАКЕДОНИЈАПроф. д-р. Славе АРМЕНСКИМашински факултет, Скопје.............. 429

ENERGY POTENTIAL OF RESIDUES FROMAGRICULTURE OR CATTLE BREEDING INDESIGN SOUTH-WEST REGION OF THEREPUBLIC. MACEDONIAProf. d-r Slave ARMENSKIMechanical Faculty............................. 429

EFFECT OF TETRAHIDROFURAN ON ONE-PHASE REACTION OF USED COOKINGOIL1Biljana VELEVSKA CAPRAGOSKA , 2Slavco A.ALEKSOVSKI, 2Karmina MITEVA1 Department of criminalistic, Ministry ofInternal Affairs2,Technology and Metallurgy Faculty Ск............. 391

ПИРОЛИЗА НА ПОЛИОЛЕФИНИКармина МИТЕВА, Гордана БОГОЕВА- ГАЦЕВА,Славчо А. АЛЕКСОВСКИУниверзитет Св. "Кирил и Методиј",ТехнолошкоМеталуршки факултет.............................. 383

PYROLYSIS OF POLYOLEFINS Karmina MITEVA, Gordana BOGOEVA-GACEVA,Slavcho A. ALEKSOVSKI "SS. Cyril and Methodius" University, Faculty ofTechnology and Metallurgy.............................. 383

COMPARISON OF VERTICAL AND HORIZONTALTURBINES DESIGN – A STUDY CASE FOR SHPPBoro POPOVSKI 1), Predrag POPOVSKI 2),1)Turboinstitut – Ljubljana, SLOVENIA2)Faculty of Mech.Engineering, Sk....... 377

COMPARISON OF VERTICAL AND HORIZONTALTURBINES DESIGN – A STUDY CASE FOR SHPPBoro POPOVSKI 1), Predrag POPOVSKI 2),1)Turboinstitut – Ljubljana, SLOVENIA2)Faculty of Mech.Engineering, Sk....... 377



МОДЕЛИРАЊЕ И СИМУЛАЦИЈА НА СЛЕДЕЊЕНА ТОЧКА НА МАКСИМАЛНА МОЌНОСТ НА ФО-ТОВОЛТАИК ВО LABVIEW РАБОТНА ОКОЛИНАБлагој ГЕГОВ, М-р Севде СТАВРЕВА,Доц. д-р Миле ПЕТКОВСКИ, Доц. д-р Методија АТАНАСОВСКИ, проф. д-р Александар МАРКОСКИТехнички Факултет Битола....................................................... 449

MODELING AND SIMULATION OF MAXIMUM PO-WER POINT TRACKING OF A PHOTOVOLTAIC MODULE IN LABVIEW DEVELOPMENT ENVIRONMENTBlafoj GEGOV, M-r Sevde STAVREVA,Doc, d-r Mile PETKOSKI,Doc. d-r Metodija ATANASOVSKI, Prof. d-r Aleksandar MARKOSKITecnnical faculty-Bitola....................................................... 449

ПРАКТИЧЕН ОСВРТ НА УПРАВУВАЊЕТО СОРИЗИК ВО ЛАНЕЦОТ НА СНАБДУВАЊЕ СОНАФТЕНИ ДЕРИВАТИ НА КЛИЕНТИТЕ НА ОКТАД-р Ристо ЈАНЕВСКИ, Бојана БИТРАКОКТА АД Скопје, ..................................................................... 459

PRACTICAL REVIEW OF RISK MANAGEMENTIN THE SUPPLY CHAIN OF OIL DERIVATIVESOF OKTAs CUSTOMERSD-r Risto JANEVSKI, Bojana BITRAKCrude Oil Refinery AD-Skopje.....................................................................459

СИСТЕМ ЗА СЛЕДЕЊЕ И МЕНАЏИРАЊЕСО ЕЛЕКТРИЧНА ЕНЕРГИЈА И ОСТАНАТИЕНЕРГЕНСИ ПРИ АД МАКСТИЛ СКОПЈЕИлија ХАЏИДАОВСКИ дипл. инг.,Драган МИЈАЛКОВСКИ, дипл. инг.Јордан СТОЈАНОВСКИ, дипл. инг.Катерина НИКОДИНОСКА, дипл. инг.Слободан АНДОВСКИ, дипл. инг.А.Д. Макстил..................................................................... 469

SYSTEM MONITORING AND MANAGEMENTOF ELECTRICITY AND OTHER ENERGYSOURCES IN AD MAKSTIL SKOPJEIlija HADJIDAOVSKI, grad.eng.,Dragan MIJALKOVSKI, grad.eng,Jordan STOJANOVSKI, grad.eng,Katerina NIKODINOSKA, grad.eng,Slobodan ANDOVSKIA.D. Makstil-Skopje..................................................................... 469

ПРИДОБИВКИ ОД ЦЕНТРАЛИЗИРАНО ВОДЕЊЕ НА ДИСТРИБУТИВНАТА МРЕЖАВлатко МАНЕВ, дипл. ел. инж.Д-р Марија МЕРЏАНОВСКА, Татјана СТАНОЕСКА, Дипл.ел. инж.Оддел за управување со мрежи, NF, EVNМакедонија..................................................................... 481

BENEFITS FOR CENTRALIZED LEADING OFDISTRIBUTIVE NETWORKVlatko MANEV, grad.,el.eng.,D-r Marija MERDJANOVSKA, Tatjana STANOESKA, grad.,el.eng.,Department management networks, NF, EVNMacedonia..................................................................... 481

ВЛИЈАНИЕ НА ДИСПЕРЗИРАНИТЕ ГЕНЕРА-ТОРИ ВРЗ ЗАШТИТАТА НА ДИСТРИБУТИВ-НИТЕ МРЕЖИМетодија АТАНАСОВСКИЉупчо ТРПЕЗАНОВСКИМиле МИЛОШЕВСКИТехнички факултет -Битола....................................................... 441

IMPACT OF DISPERSED GENERATORS ONDISTRIBUTION NETWORKSPROTECTIONMetodija ATANASOVSKILjupco TRPEZANOVSKIMile MILOSEVSKIТехнички факултет -Битола....................................................... 441

УПРАВУВАЊЕ, МЕРЕЊЕ ИЗАШТИТА ВО ЕЕС

POWER SYSTEM CONTROL,MEASUREMENT AND PRO-TECTION



РАЗВИВАЊЕ НА ВЕКТОРСКИ ПОДАТОЦИ ИНИВНО КОРИСТЕЊЕ ПРЕКУ ГЕО-ИНФОР-МАЦИСКИТЕ СИСТЕМИПроф. д-р. Башким ИДРИЗИД-р. Субија ИЗЕИРОСКИДоц. д-р. Елена КОТЕВСКАДржавен Универзитет во Тетово; ПриродноМатематички Факултет; Н.У. Охридско Лето – Охрид & Гео-СЕЕ Инсти-тут , СкопјеУниверзитет ,,Св.Кл.Охридски,,-Битола, Тех-нички факултет-Битола......................................................................491

DEVELOPING OF VECTOR DATA AND THEIRUTILIZATION THROUGH GEO-INFORMATIONSYSTEMS Prof. d-r Baskim IDRIZI,D-r Subija IZEIROVSKI,Doc. d-r Elena KOTEVSKAState University of Tetovo; Natural Sciences andMathematics; N.U. Ohrid Summer - Ohrid & Geo-SEE Institute,Skopje University,, Sv.Kl.Ohridski,, - Bitola, Faculty ofTechnical Faculty-Bitola......................................................................491

ОСНОВНИ АСПЕКТИ НА СИСТЕМАТСКОТО УПРАВУВАЊЕ СО ЕНЕРГИЈАТАВонр. Проф. д-р Игор АНДРЕЕВСКИ, Доц. д-р Севде СТАВРЕВАТехнички факултет – Битола, УниверзитетСв. Климент Охридски – Битола..........................................................503

BASIC ASPECTS OF ENERGY MANAGEMENTSYSTEMAssoc. Prof. PhD Igor ANDREEVSKI, Assis. Prof. PhD Sevda STAVREVAFaculty of Technical Sciences – Bitola, St .Kliment Ohridski University - Bitola.........................................................503

МЕТОД ЗА МЕРЕЊЕ НА ГАРАНТИРАНИТЕЕНЕРГЕТСКИ ПЕРФОРМАНСИ НА МАЛАХИДРОЕЛЕКТРАНАПредраг ПОПОВСКИ*, Валентино СТОЈКОВСКИ*, Крсте НАЈДЕНКОСКИ***) Универзитет „Св. Кирил и Методиј“,Машински факултет - Скопје**) Универзитет „Св. Кирил и Методиј“,Факултет за електротехника и нформацис-ки технологии-Скопје.......................................................................511

METHOD FOR MEASURING THE GUARAN-TEED ENERGY-PERFORMANCE OF SMALLHYDRO POWER PLANTPredrag POPOVSKI*, Valentino STOJKOVSKI*, Krste NAJDENKOSKI***) University "Ss. Cyril and Methodius ", Facultyof Mechanical Engineering - Skopje**) University "Ss. Cyril and Methodius ", Facultyof Electrical Engineering Information Technolo-gies, Skopje.......................................................................511

МОДЕЛИРАЊЕ НА DC/DC КОНВЕРТОРИ ЗАУПРАВУВАЊЕ НА ЕДНОНАСОЧНИ МОТОРИСО КОМПЈУТЕРСКА СИМУЛАЦИЈАГоце СТЕФАНОВ1, Влатко ЧИНГОСКИ2, Елена СТЕФАНОВА3 1 Електротехнички факултет Радовиш,

УГД–Штип, 2 Електротехнички факултет Радовиш,

УГД–Штип, 3 ФИНКИ, УКИМ–Скопје, .......................................................................523

COMPUTER SIMULATION AND MODELINGOF DC/DC CONVERTERS FOR CONTROL OFDC MOTORSGoce STEFANOV1Vlatko CINGOVSKI2, Elena STEFANOVA31 Electrical Engineering Radovish

UGD-Stip, 2 Electrical Engineering Radovish

UGD-Stip, 3 FINKI, UKIM-Skopje.......................................................................523



СИСТЕМ ЗА ДАЛЕЧИНСКО ОТЧИТУВАЊЕ ИОБРАБОТКА НА ПОДАТОЦИ ПРИ АД МЕПСО ИНЕГОВАТА УЛОГА ВО СЕВКУПНОТО ФУНКЦИО-НИРАЊЕ НА ПАЗАРОТ НА ЕЛЕКТРИЧНА ЕНЕР-ГИЈАЕвгенија КОСТОВСКААнтон ПЕТРОВСКИ А.Д. МЕПСО.............................................................565

ИМПЛЕМЕНТАЦИЈА НА ОПРЕМА ЗА ДАЛЕЧИН-СКО УПРАВУВАЊЕ ВО ТРАФОСТАНИЦИТЕ ВО Р.МАКЕДОНИЈАВасилија ШАРАЦ,Драган МИНОВСКИ,Горан ЧОГЕЉАУниверзитет “Гоце Делчев”, Електро-технички факултет...................... 555

IMPLEMENTATION OF EQUIPMENT FORREMOTE CONTROL IN SUBSTATIONS IN R.MACEDONIAVasilija SHARA,Dragan MINOVSKI,Goran CHOGELJAUniversity “Goce Delchev”, Electricalfaculty............................................ 555

AUTOMATIC METER READING AND DA-TAMANAGEMENT SYSTEM WITHIN AD MEPSOAND ITS ROLE IN THE OPERATION OF THE ELECTRICITY MARKETEvgenija KOSTOVSKA,Anton PETROVSKIA.D. MEPSO.....................................................565

МЕРЕЊЕ НА ЕЛЕКТРОМАГНЕТНО ЗРАЧЕ-ЊЕ ВО БЛИЗИНА НА НАДЗЕМНИ ЕЛЕКТРО-ЕНЕРГЕТСКИ ВОДОВИ И ПРОЦЕНКА НАНЕЈОНИЗИРАЧКО ЗРАЧЕЊЕМ-р Бранко СТЕПАНОВСКИ1),Игор СТАМЕСКИ1), Трајче ТРАЈЧЕВ1)Еко-Детект – Скопје, акредитирана лабoра-торија за нејонизирачко зрачење.......................................................................543

MEASUREMENT OF ELECTROMAGNETICRADIATION IN THE VICINITY OF OVERHEADPOWER LINES AND ASSESSMENT OF NON-IONIZING RADIATIONM-r Branko STEPANOVSKI1),Igor STAMESKI1), Trajce TRAJCEV1)Eco-Detekt - Skopje, accredited laboratories fornonionizing radiation.......................................................................543

ИЗВЕЗЕНИ ПОТЕНЦИЈАЛИ ВО ЗАЗЕМЈУ-ВАЧКИОТ СИСТЕМ НА РУДНИКОСЛОМЕЈ Проф. д-р. Николче АЦЕВСКИ,Доц. д-р Миле СПИРОВСКИ,Дипл. ел. инж. Елена СТОЈКОСКАТехнички Факултет - Битола ..................................................................... 533

TRANSFERRED POTENCIALS IN THEGROUNDING SYSTEM OF THE OPEN MINEOSLOMEJ Prof. d-r Nikolce ACEVSKI,Doc. d-r Mile SPIROVSKI,Elena STOJKOVSKA, grad.el.eng.Technical faculty - Bitola..................................................................... 533

ПОТЕНЦИЈАЛНИ МОЖНОСТИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ И КОРИСТЕЊЕ НА ГЕО-ТЕРМАЛНАТА ЕНЕРГИЈА ВО РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

1СПАСОВСКИ ОРЦЕ, 2СПАСОВСКИ ДАНИЕЛ, 3ЗЛАТКОВ РИСТО1Универзитет “Гоце Делчев“ Штип, Факултет за природни и технички науки2НЕТЦЕТЕРА Скопје, 3ЕВН Скопје[email protected]

АПСТРАКТ Овој труд има за цел да укаже на недоволната искористеност на потен-

цијалот на геотермалната енергија во Република Македонија и предложи мерки зарешавање на овој проблем. Сегашната енергетска стратегија на РепубликаМакедонија не ја третира геотермалната енергија како важен и значаен ресурс.

Во Европа се поставени многу високи цели во поглед на примената наобновливите извори на енергија и намалувањето на емисијата на штетните гасо-ви. Геотермалната енергија е најпогодна за остварување на тие цели и поради тоае единствена од сите обновливи извори на енергија која во неколку европски земјивлегла во законска обврска на користење за загревање на новите згради. Неопходное Република Македонија колку е можно побрзо да пристапи кон освојување на својотпотенцијал на оваа поле со што би се постигнале повеќе ефекти: со минималниинвестиции се постигнува максимум на инсталирана снага во многу краток времен-ски период, се постигнува максимална енергетска ефикасност бидејќи се вложувасамо 25% во електричната енергија, не постои загадување и емисија на штетнигасови, се зголемува научното и технолошкото знаење, како и вработување.

За поголемо користење на геотермалната енергија програмите можат дасе поделат во три области: ефикасно користење на потоечките геотермалниизвори и дупнатини, активирање на запечатените дупнатини и интензивно кори-стење на топлотни геотермални пумпи.

ВОВЕДДефицитот на енергијата во Светот, па и во нашата земја е мошне важен

проблем, кој што е присутен во сите области на стопанскиот живот и работата.Постојните енергетски извори како битен услов за понатамошниот развој на сто-панството, не се доволни, поради што проблемот на енергијата, односно начинотна користењето на енергетските извори, од класичен тип и пронаоѓањето на новиенергетски извори, ги ангажира стручњаците на многу земји.

Резервите на енергетските извори од класичен тип (јаглен, нафта, гас инуклеарна суровина) се ограничени и необновливи, поради што во Светот најин-тензивно се вршат истражувања на нови енергетски извори, односно обновливиизвори на енергија, како што се хидроенергијата – реките, сончевата енергија, гео-термалната енергија, воздушната енергија и енергијата на плимата и осеката.

Во настојувањата за откривање и користење на нови енергетски извориособено внимание на истражувачите во целиот Свет им побуди геотермалнатаенергија, односно користењето на топлината од Земјината внатрешност.Геотермалната енергија во Земјината кора главно е врска со присутвото на мла-дите магматски маси во приповршинските делови. Зголемувањето на температу-



Стручен труд

рата на подлогата предизвикана од магматските маси, а која преминува во непосреднатаоколина е извонредно голема количина на топлотна енергија што ја одредува големина-та на геотермалниот градиент (Сл. 1).

Еден од битните фактори во перспективноста на некое подрачје, односно областе геотермалната аномалија, која покрај хидрогеолошките и хидрохемиските карактери-стики дава јасна претстава за можноста и начинот на користењето на енергетскиот потен-цијал. Површински термални манифестации на геоермалната енергија од подлабокотоподрачје, најчесто претставуваат појавите на термални извори. Геотермалната енергијаможе да се користи на повеќе начини: како извор на производство на електрична енер-гија, што е најрентабилен начин, за загревање на урбанистичките, односно индустриски-те или земјоделските објекти, за балнеолошко – терапеутски и туристичко - рекреативнипотреби, како и за добивање на ретки метали.

Користењето на геотермалната енергија, односно термоминералните води дати-ра од поодамна, а во XVII и XVIII век има особено голема примена во балнеологијата. Вотекот на 1818 година, термалните води во Тоскана – Италија, за прв пат се користат и какоизвори за добивање на борна киселина, а веќе во 1914 година, била изградена и прватагеотермална централа во светот исто така во Италија – Лардерело (Сл. 2)

Површинските манифестации – појави на термални извори ( над 150 појави со 8активни бањи), некои истражни работи во рударството, како и за нафта веќе покажаа декаво многу локалитети во нашата земја температурата значително се зголемува со дла-бочината, што јасно зборува за мошне високиот геотермален градиент и за апсолутнаперспективност во истражувањето на геотермалната енергија.



Слика 1. Температурен градиент во геотермални области

Слика 2. Геотермална електрана за про-изводство на електрична енергија воЛардарело, Италија

Слика 3. Геотермалната електрана„Несјавелир“ во месноста Тингвелир,Исланд

МОЖНОСТИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ И КОРИСТЕЊЕ НА ГЕОТЕРМАЛНАТАЕНЕРГИЈА ВО СР МАКЕДОНИЈА

Територијата на Р. Македонија со веќе познатите и докажаните најмлади вуклан-ски активности кај нас, е потенцијален носител на геотермална енергија. Досегашнитеистражувања поврзани со геотермалната енергија, дадоа доста добри резултати вопоглед на постоењето на геотермална енергија и тие можат да послужат како солиднаподлога за понатамошни истражувања за оваа намена. Резултатите од овие испитувањапокажаа дека одделни подрачја на Р. Македонија се мошне интересни и мошне перспек-тивни за геотермални истражувања и за користењето на геотермалната енергија запотребите на стопанството во нашата земја.

Општо е познато дека територијата на Р. Македонија се одликува со мошне сложе-на геолошко - тектонска градба, во која се застапени различни карпести маси и тоа од најста-ри до најмлади геолошки формации, почнувајќи од прекамбрискиот комплекс на кристале-сти шкрилци па до најмладите неогени и квартерни седиментни творби. Исто така, значајноместо во геолошката градба на Македонија имаат и еруптивните карпи, почнувајќи од ултра-базични до крајно кисели и алкални магматски карпи. Сето тоа, има мошне важно влијаниена хидрогеолошките карактеристики на теренот, а со самото тоа и на условите за формира-ње на наоѓалишта на хипертермалните води и евентуално прегреаните пареи, за што восекој случај од посебно значење се тектонските процеси на односниот терен.

Врз база на геолошкиот состав, тектонскист склоп на теренот и неговата геолош-ка еволуција воопшто, на подрачјето на Македонија, јасно се издвоени следните структур-но - фацијални зони: Српско - македонски масив, Вардарска зона, Пелагониски масив иЗападно - македонската зона (Сл. 4).



Овие геолошко тектонски единици се од битно влијание за појавите на термал-ните и минералните води и во зависност во кои структурни единици се наоѓа секојапојава, истата носи карактеристични одлики во поглед на нејзината температура,содржината на гасот, физичко - хемиските особини и др. Од посебно значење за појави-те на термалните и минералните води во подрачјето на Македонија, е неотектоникатана теренот. Најголем број појави на термоминерални води се во непосредна врска сотектонските активни раседни зони, кои и денес се со висок степен на сеизмичка актив-ност, како што е Вардарска зона. При тоа важно е да се напомене и фактот дека тер-моминералните води се во директна врска со сеизмичката активност во одреденатаобласт и истите можат да бидат веродостојни индикатори на претстојните потреси,логично со студиозно прибирање и изработка на податоци за промената на физичко -хемиските особини на односните води, а посебно ако внимателно се прати аманацијатана благородните гасови, кои се придружници на термоминералните води.Неотектонските и сеизмичките проучувања на теренот се еден од битните елементи заоткривање на наоѓалишта на хипертермалните води и евентуално на наоѓалишта напрегреани пареи, со адекватно проучување на појавите на термоминералните води.

РАСПРОСТРАНЕТОСТ НА ТЕРМАЛНИТЕ И МИНЕРАЛНИТЕ ВОДИ НА ПОД-РАЧЈЕТО НА РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА

Појавите на термалните и минералните води во Р. Македонија се во теснаврска со структурно - геотектонската градба на теренот, односно истите се врзани зачетирите тектонски единици.

Српско - македонски масивВо рамките на Српско – македонскиот масив кој ги зафаќа источните делови

на Р. Макединија, а врз база на досегашните податоци за перспективни геотермичкиистражувања се издвојуваат котлинските депресии:

Струмичката котлина и - Берово - Пехчевската котлина.Подрачјето во Источна Македонија, како дел на Српско - македонскиот масив

во геолошка смисла претставува прекамбриски кристалест комплекс со јасно изразенатектоника, главно СЗ - ЈИ и И-3. Системст СЗ - ЈИ го условило формирањето наСтрумичката котлина, додека потолината Пехчево - Берово-Делчево, претставувапосебна тектонска единица со правец на протегање С - Ј.

Споменатите котлини се исполнети со терциерни претежно глинесто - лапоре-сти седименти. На нивните краишта чести се појавите на термоминерални води, врза-ни за раседи, кои ја карактеризираат рецентната сеизмичка активност.Во спомнатите котлини до сега се утврдени следните температури на термоминерал-ните извори: 60 - 73°С во Банско кај Струмица, 60 - 70°С кај Кочани – Истибања (сл. 6),79°С во Долни Подлог – Кочанско (сл. 5), 63°С во с. Бања - Кочанско, како и 27°С во с.

Раклеш - Радовишко.Во подрачјето на Источна Македонија до сега се регистрирани повеќе појави

на термоминерални води, а за геотермални истражувања приоритетно е СтрумичкотоПоле, бидејќи геотермички е аномапно подрачје. На тоа укажува податокот дека самона еден извор во Банско издашноста на водата изнесува 40 l/s со температура од 73°С.

Вардарска зонаВардарската зона се одликува со голем број на термални и минерални води,

што е секако условено од геолошко - тектонските одлики на теренот, кој во тој поглед



посебно се издвојува во однос на другите тектонски единици во Р. Македонија.Вардарската зона претставува сеизмички активно подрачје со чести земјотреси, папокрај другото и поради тоа, е интересен терен за истражување и користење на геотер-малната енергија. Во Вардарската зона посебно можеме да ги издвоиме: Гевгелиско -Валандовската котлина, Штипско - Кочанската котлина, Овче Поле и Тиквеш, Скопско -Кумановската котлина, како и Злетовско - Кратовската вулканска област.

Наведените котлински депресии се исполнети со терциерни седименти чијадебелина според досегашните познавања местимично достигнува и до 3000 м.Гевгелиско - Валандовската котлина е од особен интерес, бидејќи во неа се наоѓааттермални води со температура од 59°С кај с. Смоквица (сл. 9), 45°С во Негорска бања(сл. 8), 23оС Горничед и 27оС Топлец (сл. 10).

На падините на Кожуф во реонот на Мрежичко (Топли Дол) и с. Мајдан се јаву-ва термоминерална вода со температура од 27оС.

Во Штипско - Кочанската котлина, покрај споменатата Кочанска бања и напреднаведените појави на термални води, кои се наоѓаат на границата по меѓу Српско -македонскиот масив и Вардарската зона, од посебно значење е Штипската бањаКежовица со температура на водата од 62°С, како и термоминералната вода во непо-средна близина на истата, во локалитетот "Лџи" (50-52оС) од десната страна на рекатаБрегалница со исти физичко - хемиски особини (сл. 11).

Во длабоките делови на теренот во Тиквешко Поле и Овче Поле, врз база надлабоките дупнатини, констатирани се следните температури: Во Овче Поле на дла-бочина од 1910 м, е измерена температура од 108°С, а во Тиквешкото Поле на дла-бочина од 2703 м е измерена температура од 123°С. Меѓутоа, овие дупнатини се лоци-рани во неповолни геотермални средини со сосема друга намена, односно истражува-ње на нафта.



Слика 5. Геотермално поле Подлог – Бањаво очанската котлина

Слика 6. Геотермално поле Истибања воКочанската котлина

Слика 8. Експлоатационен бунар НБ – 3 Негорска Бања

Скопско - Кумановската котлина, како дел на Вардарската зона претставувапосебен интерес за геотермалната проблематика. На нејзиното краиште се наоѓаКатлановската бања со поголем број на извори, чија температура достигнува површин-ски до 47°С. На ова подрачје и тоа во локалитетот Кучково - Волково - Ѓорче Петров,Геолошки завод - Скопје во текот на 1975 година, со хидро-геолошки дупчења за прв патна длабочина од 40 - 100 м, констатира термална вода со температура од 25°С (сл. 15)

Како добар индикатор за решавање на геотермалните проблеми, во овој делна Р. Македонија е и појавата на термоминералната вода во Кумановска бања (с.Провце) и Стрновец кои исто така се наоѓаат во краишниот дел од котлината.Температурата на оваа вода варира од 20 - 31°С (сл. 12 и 13). .

Злетовско - Кратовската вулканска област, а особено нејзиниот периферен делод посебен интерес за геотермички истражувата во иднина. Во една од рудничките јамиконстатира термална вода, во близина на с. Злетово (Топлец), како и термоминерална-та вода кај с. Тополовиќ од 51оС (сл. 14).

Пелагониски масивВрз база на досегашните геолошко - тектонски и хидрогеолошки познавања,

може да се констатира дека во Пелагонискиот масив нема појави на термална вода.Поради тоа, условите за истражување и користење на геотермална енергија во овааобласт се ограничени. Но, со оглед на многубројните појави на ладни минерални водибогати со гасот СО2, неопходно се потребни прелиминарни геотермички истражувањаи на овој реон, кои евентуално би дале оправдување за подетални истражни работи.

Западна Македонска зонаВо овој дел на Македонија се регистрирани повеќе појави на минерални и тер-

мални води, кои посебно се специфични по нивната генеза. Ова произлегува од фактот



Слика 10. Истражно експлоата-циона дупнатина кај Топлец –Дојран

Слика 12. Користење наводата од Про-евска бања

дека геолошко - гектонската градба на ова подрачје е мошне сложена. Тука, доаѓа доизраз блоковската тектоника, така што на повеќе места се констатирани раседи, коиденес ја задржале тектонската активност.

Потенцијални реони за истражување и користење на геотермална енергија сеоколината на Дебар, каде што се наоѓаат Косовраската и Дебарската бања, како и рео-нот на Тетово. На изворите во Дебарска бања температурата на водата изнесува 39°С,а на изворите во Косоврвска бања таа достигнува и до 48°С. Додека, на изворите воречното корито на р. Пена, во непосредна близина на Тетово измерена е температураод 30°С. Но, секако истата е поголема, бидејќи во текот на мерењето забележано емешање на истата со ладна речна вода.

Термоминералната вода во с. Бањиште, се наоѓа на северниот раб одДебарската котлина, а се јавува на раседна линија, чиј правец на протегаше е СЗ - ЈИ.Водата извира од карбонатни карпести маси, инаку, покрај варовници во овој локали-тет на поголем простор се застапени и кредни флишни седименти претставени со арги-лошисти, лапорци, песочници и лапорести варовници.

На горе споменатата раседна линија се јавуваат и термоминералните извориво Косоврасти во долината на р. Радика (десен брег), а веројатно и термалните изворикај градот Пешкопиа во Албанија.

Покрај наведените подрачја во Западна Македонија основа за геотермички истра-жувања има и во областа на Охрид и Струга, а особено во Охридско, бидејќи тука се наоѓаи една жива поствулканска појава - сулфатара кај с. Косеп, близу до Охрид од каде штоизбива сулфур - водород (Н2Ѕ) и јаглен - диоксид (СО2), во доста значајни количини.

ИНДИКАТОРИ И ПРОЦЕНА НА ГЕОТЕРМАЛНАТА ПОТЕНЦИЈАЛНОСТМногубројни се индикаторите кои укажуваат на геотермалната потенцијалност

на Р. Македонија, меѓу кои ќе ги спомнеме: геолошко – тектонската градба, површинскиминерални и термални води, појавата на млади вулкански карпи, подрачјата со интен-зивна сеизмичка активност, дебелината на Земјината кора и др. Со реализацијата нагеотермалните истражувања во поодделни подрачја на Р. Македонија во последнитегодини се добиени нови значајни резултати кои овозможија значително подобра проце-на на геотермалната потенцијалност на овој терен. Констатирано е дека на терито-ријата на Р. Македонија, геотермалната потенцијалност која доаѓа во предвид за кори-стење на геотермална енергија може да се издвои на хидрогеотермална и петрогеотер-мална.

Според досегашните сознанија, на територијата на P. Македонија присутни сеповеќе од 25 природни извори на термални води со температура поголема од 210С.Вкупната издашност на овие извори изнесува најмалку 1000 lit/s. Споменатите појавина овие извори на термална вода, по своите хемиски карактеристики, како и на хидро-



лошките и на општите геотермални карактеристики на теренот на нивната блиска ипоширока околина, укажува на постоење на значајни наоѓалишта на хидрогеотермал-на енергија, односно хидрогеотермални флуиди.

Имено, сето споменато индицира, дека во обемот на современите хидротер-мални системи со поголема температура на водата во природните извори, може да сепронајдат термални води со значително поголема количина и со значитепно поголематемпература од водата во самиот извор. Освен тоа, според хидротермалните термо-метри, температурата на хидротермалните флуиди во примарните акумулации - изда-ни, треба да изнесува: во подрачјето на Катланово 100°С, во подрачјето на Банско100°С, во подрачјето на Кочансна Бања 95° С, кај Исти Бања 70° С, во подрачјето наКежовица 115° С, во подрачјето на Кумановска Бања 70° С, во подрачјето на НегорскаБања 100° С, во подрачјето на Куманово 1110 С и во подрачјето на Градец 100° С.

Самата положба на појавите на термалните води, покажува дена хидрогеотер-малните услови се многу поповолни во подрачјата на Вардарската зона и Српско -македонскиот масив, односно во Источна Македонија. Тоа е последица на поповолни-те геотермални услови, како и поради различниот литолошки состав на теренот, којовозможи создавање на мошне поволни услови. Освен природните извори и бројнитепалеохидрогеотермални појави, како докази на активност, можат да послужат и палео-хидро - геотермалните системи.

Како хидрогеолошки колектори со акумулации на термални флуиди, воИсточна Македонија најзначајни се мермерите и доста (рано) испитуваните магматскикарпи, потоа младите неогени песокливи - чакалести седименти. Особено поволни хид-рогеотермални услови треба да се очекуваат во подрачјата на младите тектонскидепресии, кои брзо се заполнети со терциерни и квартарни седименти, така што во нив-ниот базален дел и палеорелјефот можат да се пронајдат големи количини на термал-ни води. Карактеристични котлини во тој поглед на територијата на P. Македонија се:Кочанска котлина каде веќе е пронајдена поголема количина на термапна вода, потоаСтрумичката и Валандовско - Гевгелиската котлина. Посебно поволни услови треба даима Скопската котлина, која тектонски е мошне активна исполнета со миоплиоценски иквартарни седименти. Во палеорелјефот на Скопската котлина, најверојатно се присут-ни карбонатни карпести маси со веројатна акумулација на термални води.

Во подрачјето на Западна Македонија, појавите на термалните води се рела-тивно поретки. Тоа пред се, е последица на релативно неповолните геотермални усло-ви на овој терен. Поголемиот дел на Западна Македонија и Пелагонискиот масив сеизградени од шкрилести карпести маси, каде што преовладуваат изолаторските хидро-геолошки особини, или само во специјални услови, како што се перифернитр зониоколу поголемите интрузивни магматски маси, водопропусни карпести маси. Најголемохидрогеотермално значење имаат палеозојските мермери, на што покажуваат палео-хидрогеотермалните појави по обемот на појавите на мермерите. Најзначајни појави натермапни води во западна Македонија се наоѓаат во Дебарска Косовраска Бања, бла-годарение пред се, на поволните хидрогеолошки услови, кои овозможуваат циркула-ција на подземните води до поголеми длабини каде што се врши нивното загревање.Петрогеотермалната енергија претставува геотермална енергија, која е содржана вокарпите кои не содржат значајни количини на термални води или водени пари. Таквитекарпи во Земјината кора, заземаат многу поголемо пространство од карпите со функ-цијата на хидрогеолошки колектори, во кои се наоѓаат акумулирани хидрогеотермалнифлуиди. Карпите воопшто имаат лоши термички особини, поради тоа што содржат,зависно од длабината и топлотниот тек, скромни количини на топлина. Од друга стра-на, топлите или врелите „суви" карпи, присутни се насекаде на поголема или на пома-



ла длабина. Вo САД веќе е изведен експеримент со HDR систем за користење на петрогео-

термална енергија, првенствено за произведување на електрична енергија. Овој експе-риментапен систем имал сила 5MW.

Претходно изнесените геотермални карактеристики на Македонија, укажуваатдека вредностите на геотермалниот градиент од 40°С, па и поголеми постои на под-рачјето на источна Македонија, односно на подрачјето на Вардарската зона и Српско -македонскиот масив. Тоа воедно значи дена на поголемиот дел од оваа територијапостојат поволни услови за производство на електрична енергија од геотермалните сопомош на HDR системот. Затоа за сега најповолни се условите во самите гранитоидниинтрузии или над нив, ако тие не се видливи на површината на теренот. Пример за тоае Кратовско - злетовскиот вулкански компленс, кој индицира присуство на огромен гра-нитоиден плутон на длабина од неколку километри под површината на теренот. Земајќиво предвид дека пространството на младите гранитоидни интрузии во источнаМакедонија, може да изнесува неколку илјади км2, тогаш од тоа се гледа дека петро-геотермалната потенцијалност на P. Македонија, односно источна Македонија, е огром-на.

КОРИСТЕЊЕ НА ГЕОТЕРМАЛНАТА ЕНЕРГИЈАСветскиот геотермален потенцијал е голем., речиси 35 милијарди пати повеќе

отколку што изнесуваат денешните потреби од енергија, но само мал дел од тоа можеефикасно да се искористува. Геотермалната енергија денес се користи во многу земјиза потребите на лекување и рекреација, за греење и топла вода, за производство наелектрична енергија, за потребите на земјоделството (загревање на стакленици, риб-ници, земјиште) и за потребите на индустријата (Сл. 16).

Засега се познати 18 геотермални полиња, со повеќе од 50 геотермални изво-ри и дупнатини. Вкупниот излив е некаде околу 1000 l/sek, со температури од 20-78 ºС. Користењето на термалните води во Македонија се состои од неколку геотермални про-екти и повеќе бањи. Сите се комплетирани и работат од 80- тите години на минатиотвек. Ретки се примерите за комерцијално искористување на овој потренцијал освен залекување и рекреација, односно во бањи од кои голем дел се со лоша и дотраенаинфраструктура. Искористувањето на овој потенцијал за енергетски потреби е налокално ниво. Со оглед на релативно ниската температура (највисоката е 78ºС, воКочанскиот регион) таа се користи исклучително за задоволување на потребите загреење. Основно (доминантно) се користи за затоплување на оранжериски комплекси.



Досега истражениот геотермален потенцијал покажува дека воМакедонија нема извори кои овозможуваат производство на електрична енер-гија. За таа намена потребна е температура на геотермалната вода од најмал-ку 120оС, одредени студии индицираат дека на длабочини од околу 5000 mможе да се најде пареа со температура повисока од 100оС.

Во последно време има одредени активности за модернизација на гео-термалниот систем „Геотерма“ во Кочани. Во Истибања кај Виница е издупченнов бунар. Со вложување на дополнителни средства во истражувачки работи,се предвидуваат дополнителни капацитети Кочанската и во Струмичкатаобласт. Се предвидува и делумно враќање на искористената геотермалнавода назад (реињектирање), преку постоечките бунари во бањата Банско, сопретходно елиминирање на колоидните материи, насобрани во водата.Потенцијалот на користењето на геотермалната енергија за греење на оран-жерии треба да се постави во корелација со развојот на земјоделството ипотребата од оранжерии.

ЗАКЛУЧОКОдделни подрачја на Р. Македонија се мошне интересни и мошне пер-

спективни за геотермални истражувања и за користењето на геотермалнатаенергија за потребите на стопанството во нашата земја.

Според досегашните сознанија, на територијата на P. Македонија при-сутни се повеќе од 25 природни извори на термални води со температурапоголема од 210С. Вкупната издашност на овие извори изнесува најмалку1000 lit/s.

Споменатите појави на овие извори на термална вода, по своитехемиски карактеристики, како и на хидролошките и на општите геотермалникарактеристики на теренот на нивната блиска и поширока околина, укажува напостоење на значајни наоѓалишта на хидрогеотермална енергија, односнохидрогеотермални флуиди.

Положба на појавите на термалните води, покажува дена хидрогеотер-малните услови се многу поповолни во подрачјата на Вардарската зона иСрпско - македонскиот масив, односно во Источна Македонија.Ретки се примерите за комерцијално искористување на овој потренцијалосвен за лекување и рекреација, односно во бањи од кои голем дел се со лошаи дотраена инфраструктура.

Искористувањето на овој потенцијал за енергетски потреби е на локал-но ниво.

Според хидротермалните термометри, температурата на хидротер-малните флуиди во примарните акумулации - издани, треба да изнесува: воподрачјето на Катланово 100°С, во подрачјето на Банско 100°С, во подрачјетона Кочансна Бања 95° С, кај Исти Бања 70° С, во подрачјето на Кежовица 115°С, во подрачјето на Кумановска Бања 70° С, во подрачјето на Негорска Бања100° С, во подрачјето на Куманово 1110 С и во подрачјето на Градец 100° С.Досега истражениот геотермален потенцијал покажува дека во Македонијанема извори кои овозможуваат производство на електрична енергија. За таа





намена потребна е температура на геотермалната вода од најмалку 120оС,одредени студии индицираат дека на длабочини од околу 5000 m може да сенајде пареа со температура повисока од 100оС.

ЛИТЕРАТУРАArsovski, M., 1997: The tectonics of Macedonia. Faculty of Mining and

Geology - Stip. Page 300.Горгиева, М., 1995: Геотермални ресурси во Вардарската зона и

Српско – македонската маса на територијата на Македонија. Докторска дисер-тација. Рударско – геолошки факултет Штип. стр. 203.

Kekic, A., Mitev, Z., 1976: A report on the thermo-mineral waters of the bathKezovica and Ldzi with a special review on the drilling process in the bath in 1975-1976. Professional fund of the Institution of Geology – Skopje.

Kotevski, G., 1977: Hydrogeological research on minerals and thermalwaters on the territory of S.R. of Macedonia (Final analysis). Professional fund ofthe Institution of Geology – Skopje.

Котевски, Ѓ., 1979: Хидрогеологија на термалните, минералните и тер-моминералните води во СР Македонија. Докторска дисертација. Рударско –геолошки факултет Београд.

Miholic S. 1953 – Previous report on the research on the thermo-mineralwaters of the Stip spa and the acid waters in Bogoslovec. Professional archives ofspa Kezovica - Stip

Miholic S. 1953 – A report on the research on the thermo-mineral waters inthe spa Stip (spring Ldzi). Professional archives of spa Kezovica - Stip

Naunov, J., 2003: Geotermal system Geoterma. Second conference forgeothermal energy in Macedonia (Proceedings). Bansko. Pages 5-15.

Ракиќ, С., Мицевски, Е., Столиќ, Н., 1993: Елаборат за досегасните гео-термални ресурси во Република Македониа. Геотермална енергија: Состојби иперспективи во Република Македонија. МАНУ. Ед. К. Поповски, Скопје.

Spasovski, O., Mircovski, V., 2005: Geochemical characteristics of the ther-momineral waters of the Borivic locality, Kratovo (the Republic of Macedonia). 14thCongress of Geologists of Serbia and Montenegro, Novi Sad.

Vidanovic М. 1955 – Proposal for central therapeutic facility in the bathKezovica. Professional archives of spa Kezovica – Stip.

Vidanovic М. 1955 - Anticipating indications for treatment and the use ofthermo-mineral waters in the bath Kezovica. (A foundation for building bath facili-ties). Professional archives of spa Kezovica – Stip.



ПОТЕНЦИЈАЛНИ МОЖНОСТИ ЗА ИСТРАЖУВАЊЕ И КОРИ-СТЕЊЕ НА ГЕОТЕРМАЛНАТА ЕНЕРГИЈА ВО

РЕПУБЛИКА МАКЕДОНИЈА1СПАСОВСКИ ОРЦЕ, 2СПАСОВСКИ ДАНИЕЛ,

3ЗЛАТКОВ РИСТО1Универзитет “Гоце Делчев“ Штип, Факултет за природни и технички науки2НЕТЦЕТЕРА Скопје, 3ЕВН Скопје[email protected]

Documents

fZ eZc ^gfbUZ - COnnecting REpositoriesIlija ADONOV CHENTO, grad.constr.eng. Honorary member of the Presidency of ZEMAK Skopje..... SED OPPORTUNITY FOR RUN-OFF DUE DET-RITUS OF SAND