GDOŚ - RDOŚ Gorzów · działalność Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim, zwanego dalej „Regionalnym Dyrektorem”, w zakresie ochrony przyrody,

KSI-4101-02-02/2012 P/12/118

WYSTĄPIENIE

POKONTROLNE

I. Dane identyfikacyjne kontroli

Numer i tytuł kontroli P/12/118 – Realizacja przez Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska oraz regionalnych dyrektorów ochrony środowiska wybranych zadań w zakresie ochrony przyrody, w tym obszarów Natura 2000.

Jednostka przeprowadzająca

kontrolę

Departament Środowiska

Kontrolerzy 1. Grzegorz Bąk, główny specjalista kontroli państwowej, upoważnienie do kontroli nr 82607 z dnia 17 października 2012 r.

2. Halina Błaszczyk, doradca techniczny, upoważnienie do kontroli nr 82617 z dnia 22 listopada 2012 r. (dowód: akta kontroli str. 1-1A, 1620-1621)

Jednostka

kontrolowana Regionalna Dyrekcja Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim, zwana dalej „RDOŚ”, 66-400 Gorzów Wielkopolski, ul. Jagiellończyka 8.

Kierownik jednostki kontrolowanej

Jan Rydzanicz, Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim. (dowód: akta kontroli str. 2)

II. Ocena kontrolowanej działalności

Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie mimo stwierdzonych nieprawidłowości1 działalność Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim, zwanego dalej „Regionalnym Dyrektorem”, w zakresie ochrony przyrody, w tym obszarów Natura 2000, zwanych dalej „obszarami N2000”, w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 14 grudnia 2012 r.

Regionalny Dyrektor podejmował, w okresie objętym kontrolą, działania dla realizacji zadań i obowiązków, nałożonych na niego przepisami prawa, dotyczących ochrony przyrody. NIK pozytywnie ocenia organizację funkcjonowania RDOŚ, gospodarowanie środkami finansowymi, działania podejmowane dla zapobiegania szkodom w środowisku i w celu naprawy szkód, wydawanie decyzji i postanowień oraz współpracę z innymi jednostkami w zakresie ochrony przyrody. Natomiast stwierdzone nieprawidłowości polegały na:

− niesporządzeniu oceny realizacji ochrony obszaru N2000 w odniesieniu do obszaru specjalnej ochrony ptaków, do czego zobowiązuje art. 31 ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody2, zwaną dalej „uoop”;

− nieprowadzeniu kontroli przestrzegania przepisów o ochronie przyrody na terenach leśnych obszarów N2000, będących w zarządzie Lasów Państwowych oraz niedostatecznym przeprowadzaniu kontroli ustalonych zasad gospodarki rolnej na obszarach N2000, co powodowało niepełną realizację obowiązków wynikających z art. 27a ust. 2 oraz art. 32 ust. 3 uoop;

1 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen: pozytywna, pozytywna mimo

stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 2 Dz. U. z 2009 r. Nr 151, poz. 1220 z późn. zm.

Ocena ogólna

Uzasadnienie oceny ogólnej

2

− nieustanowieniu, wbrew art. 28 ust. 5 uoop, planów zadań ochronnych, zwanych dalej „pzo”, dla pięciu obszarów N2000, dla których projekty pzo zostały opracowane w 2011 r.;

− nieustanowieniu zadań ochronnych dla ośmiu rezerwatów przyrody nieposiadających planów ochrony, tj. niewypełnienia obowiązku wynikającego z art. 22 ust. 2 pkt 2 uoop;

− nieustanowieniu planów ochrony dla ośmiu rezerwatów przyrody, pomimo upływu 5 lat od ich utworzenia, co stanowiło naruszenie art. 18 ust. 2 uoop;

− nieoznakowaniu granic sześciu stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu oraz regularnego przebywania zwierząt, a także nieprawidłowym oznakowaniu dwóch granic ww. stref ochrony, co było niezgodne z art. 60 ust. 4 uoop.

III. Opis ustalonego stanu faktycznego

1. Organizacja funkcjonowania

Organizacja wewnętrzna RDOŚ, ustalona w regulaminie organizacyjnym, nadanym zarządzeniami3 Regionalnego Dyrektora, odpowiadała strukturze określonej w statucie, nadanym rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2008 r. w sprawie statutu Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim4.

Stan zatrudnienia w RDOŚ wynosił w 2009 r. i 2010 r. − 40 osób (39 etatów), w 2011 r. − 41 osób (40 etatów), a w I półroczu 2012 r. − 40 osób ( 39 etatów). Wszyscy pracownicy RDOŚ posiadali aktualne zakresy czynności.

Zgodnie ze statutem RDOŚ, zastępcą Regionalnego Dyrektora był regionalny konserwator przyrody, którego zakres zadań i odpowiedzialność zostały określone w §12 każdego z regulaminów organizacyjnych obowiązujących w badanym okresie.

(dowód: akta kontroli str. 3-198)

Regionalny Dyrektor, zgodnie z art. 114 ust. 1 uoop, gromadził dokumentację dotyczącą zasobów, tworów i składników przyrody, obejmującą m.in. wyniki inwentaryzacji przyrodniczych oraz dane o lokalizacji ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt gatunków chronionych, a także dane z monitoringu obszarów chronionych. (dowód: akta kontroli str. 662-681, 1152-1155)

Rejestr przeprowadzanych ocen oddziaływania na środowisko, zwanych dalej „ooś”, prowadzony był w RDOŚ w formie spisu spraw z podaniem krótkiej charakterystyki sprawy, nazwy wnioskodawcy, znaku oraz daty sporządzenia wniosku, daty wszczęcia oraz ostatecznego zakończenia postępowania.


Z prowadzonego w RDOŚ rejestru nie można wyselekcjonować ooś przeprowadzonych dla przedsięwzięć/planów na obszarach chronionych, w tym N2000, rezerwatów i parków krajobrazowych. Według wyjaśnień Regionalnego

3 Zarządzenie nr 2/2009 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim

z dnia 8 stycznia 2009 r. w sprawie nadania Regulaminu Organizacyjnego Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim oraz zarządzenie nr 21/2011 Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 27 maja 2011 r. w sprawie nadania Regulaminu Organizacyjnego Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim.

4 Dz. U. Nr 202, poz. 1256.

Opis stanu faktycznego

3

Dyrektora rejestr prowadzony w RDOŚ był zgodny z obowiązującą instrukcją kancelaryjną. W ramach wdrożenia elektronicznego systemu zarządzania dokumentami rozważona będzie możliwość wprowadzenia danych dotyczących form ochrony przyrody zlokalizowanych w zasięgu oddziaływania planowanych przedsięwzięć. (dowód: akta kontroli str. 488-526, 610-618)

Regionalny Dyrektor prowadził, zgodnie z art. 114 ust. 2 uoop, rejestr form ochrony przyrody, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 2−4 i 6−9 uoop. Dane do rejestru pomników przyrody uzupełniane były od 2010 r. Ostatnich wpisów do rejestru dokonano w dniu 1 października 2012 r. Kontrola wykazała, iż aktualizacji rejestru pomników przyrody dokonywano w przypadku gmin: Santok, Rzepin, Międzyrzecz, Łagów, Dobiegniew dopiero po upływie odpowiednio: 63, 249, 80, 62, 337 dni od dnia wejścia w życie uchwały o ustanowieniu pomnika przyrody. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska podał w wyjaśnieniach, iż powyższa sytuacja była wynikiem niedopatrzenia.

(dowód: akta kontroli str. 655-656, 682-713, 736-737)

W kontrolowanym okresie Regionalny Dyrektor trzykrotnie przekazywał informacje o obiektach i obszarach chronionych do centralnego rejestru form ochrony przyrody, każdorazowo na prośbę GDOŚ, pismami z dni: 10 listopada 2009 r., 16 grudnia 2010 r. oraz 19 stycznia 2012 r. (dowód: akta kontroli str. 620-623)

Regionalny Dyrektor nie miał dostępu do bazy działek ewidencyjnych prowadzonej przez ARiMR5 dla całego Województwa Lubuskiego. Natomiast posiadał dostęp do bazy danych ewidencyjnych: prowadzonej przez GUGiK6 w postaci Geoportalu oraz przekazanej przez GDOŚ w formie komputerowych plików geoprzestrzennych dotyczącej terenu województwa lubuskiego. (dowód: akta kontroli str. 624-648)

Regionalny Dyrektor, zarządzeniem Nr 2/2010 z dnia 11 stycznia 2010 r., powołał Regionalną Radę Ochrony Przyrody, zwaną dalej „RROP”, w 20-osobowym składzie, zgodnie z art. 97 ust. 1 uoop. W kontrolowanym okresie odbyło się 10 posiedzeń RROP, na których opiniowane były projekty aktów prawnych w zakresie ochrony przyrody, wydawanych przez Regionalnego Dyrektora.

Do dnia powołania RROP, funkcjonowała wojewódzka rada ochrony przyrody powołana przez Wojewodę Lubuskiego7, na podstawie art. 95 uoop8, która, z dniem 15 listopada 2008 r., została przekształcona w regionalną radę ochrony przyrody, na podstawie art. 159 ust. 1 ustawy z dnia 3 października 2008 roku o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko9, zwanej dalej „uuioś”.

(dowód: akta kontroli str. 200-234, 245-310)

Regionalny Dyrektor uregulował funkcjonowanie kontroli zarządczej w RDOŚ zarządzeniem wewnętrznym nr 9/2011 z dnia 17 lutego 2011 r. w sprawie kontroli zarządczej w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim. Regionalny Dyrektor złożył Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska oświadczenie o stanie kontroli zarządczej w RDOŚ za rok 2010 (z dnia 4 marca 2011 r.) oraz za rok 2011 (z dnia 24 lutego 2012 r.). W powyższych oświadczeniach

5 Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa. 6 Główny Urząd Geodezji i Kartografii. 7 Zarządzeniem nr 288 Wojewody Lubuskiego z dnia 15 listopada 2004 r. w sprawie powołania

członków wojewódzkiej rady ochrony przyrody zmienionego zarządzeniem nr 51 Wojewody Lubuskiego z dnia 3 marca 2008 r. w sprawie powołania członków Wojewódzkiej Rady Ochrony Przyrody oraz zarządzeniem nr 285 Wojewody Lubuskiego z dnia 3 listopada 2008 r. w sprawie odwołania członka Wojewódzkiej Rady Ochrony Przyrody.

8 Dz. U. z 2004 r. Nr 92, poz. 880 z późn. zm. – w brzmieniu do dnia 14 listopada 2008 r. 9 Dz. U. Nr 199, poz. 1227 z późn. zm.

4

Regionalny Dyrektor podał, iż w ograniczonym stopniu funkcjonowała w RDOŚ adekwatna, skuteczna i efektywna kontrola zarządcza. Zastrzeżenia w zakresie funkcjonowania kontroli zarządczej w 2010 r. dotyczyły nieudokumentowania niektórych jej elementów, tj. zarządzania ryzykiem, kontroli wewnętrznej i oceny systemu kontroli wewnętrznej w formie samooceny. Zastrzeżenia odnośnie do funkcjonowania kontroli zarządczej w 2011 r. dotyczyły nieprzestrzegania terminów składania sprawozdań finansowych. Nie było zastrzeżeń do skuteczności kontroli zarządczej w zakresie realizacji zadań ochrony przyrody, w tym obszarów N2000.


NIK zwraca uwagę, że niewprowadzanie na bieżąco danych do rejestru form ochrony przyrody, może negatywnie oddziaływać na proces wydawania decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach, wskutek nierzetelnego informowania potencjalnych inwestorów.

Ponadto, zdaniem NIK, choć nie ma obowiązku prawnego prowadzenia rejestru ooś, który pozwalałby na wyodrębnienie ooś przeprowadzonych dla przedsięwzięć lub planów na obszarach chronionych, to rejestr taki mógłby być pomocny przy ocenach skumulowanego wpływu przedsięwzięć na obszary chronione.

W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie stwierdzono nieprawidłowości.

Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie10.

2. Działania podejmowane dla ochrony i zarządzania obszarami Natura 2000

Regionalny dyrektor ochrony środowiska, zgodnie z art. 27a ust. 2 oraz art. 32 ust. 3 uoop, sprawuje nadzór nad obszarami N2000 oraz koordynuje ich funkcjonowanie. Na terenie województwa lubuskiego znajdowało się 75 obszarów N2000, w tym: 12 obszarów specjalnej ochrony ptaków (OSOp) oraz 63 specjalnych obszarów ochrony siedlisk (SOOs). W przypadku 10 OSOp ich obszar pokrywał się w części z terenem 24 obszarów SOOs.

Powierzchnia OSOp na terenie województwa lubuskiego wynosiła 260.930,10 ha, co stanowiło 18,7% powierzchni województwa wynoszącej 1.398.788 ha. Łączna powierzchnia SOOs wynosiła 175.099,26 ha, tj. 12,5% powierzchni województwa. Powierzchnia, podlegająca ochronie na podstawie Dyrektywy Ptasiej11 i Dyrektywy Siedliskowej12 wynosiła 143.849,14 ha13. Ogółem powierzchnia obszarów N2000

10 Najwyższa Izba Kontroli stosuje 3-stopniową skalę ocen cząstkowych dotyczących działalności

w badanym obszarze: pozytywna, pozytywna mimo stwierdzonych nieprawidłowości, negatywna. 11 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147 z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie

ochrony dzikiego ptactwa (Dz. U. L 20 z 26.01.2010, s.7). 12 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych

oraz dzikiej fauny i flory (Dz. U. L 206 z 22.07.1992, s.7 z późn. zm.). 13 Obszary ochrony wspólnej (OSOp i SOOs) o powierzchni 33.297,40 ha oraz części wspólne

obszarów OSOp i SOOs o łącznej powierzchni 110.551,74 ha.

Uwagi dotyczące badanej działalności

Ustalone nieprawidłowości

Ocena cząstkowa


5

w województwie lubuskim wynosiła 358.822,72 ha, tj. 25,7% powierzchni województwa.

Na terenie 18 obszarów N2000 znajdowały się parki narodowe i krajobrazowe. Udział w powierzchni obszarów N2000 innych obszarów chronionych (parków narodowych, parków krajobrazowych, rezerwatów) wynosił 18,8% bez otulin, a 21,3% z otulinami.

Na obszarach leśnych położonych było dziewięć obszarów N2000 o łącznej powierzchni 6.811,44 ha. Udział procentowy terenów leśnych w ogólnej powierzchni obszarów N2000, gdzie zadania wykonuje nadleśniczy, stanowił 58,73%.

RDOŚ nie posiadała pełnych danych dotyczących udziału w powierzchni obszarów N2000 terenów użytkowanych rolniczo oraz struktury własności gruntów na obszarach N2000, gdyż nie wszystkie standardowe formularze danych, zwane dalej „SFD”, zawierały pełne informacje w powyższym zakresie.


W okresie objętym kontrolą przeprowadzona została inwentaryzacja na 26 obszarach N2000 położonych na terenie województwa lubuskiego, w tym:

− Regionalny Dyrektor zlecił inwentaryzację ośmiu obszarów N2000. Ponadto na terenie 19 obszarów N2000 dokonano inwentaryzacji położonych tam rezerwatów przyrody;

− na zlecenie GDOŚ została wykonana inwentaryzacja ornitologiczna na czterech obszarach N2000.

W ramach procedur ocen oddziaływania na środowisko, wykonywane były także na obszarach N2000 inwentaryzacje przyrodnicze, które stanowiły materiał źródłowy do raportów, zawierających dane niezbędne do dokonania ooś, w tym na obszar N2000 w zasięgu oddziaływania przedsięwzięcia. W RDOŚ posiadano także wyniki inwentaryzacji 67 obszarów wykonanej w latach 2006−2008, na terenach zarządzanych przez PGL LP. (dowód: akta kontroli str. 1271-1528, 2141-2151)

Przy zlecaniu inwentaryzacji przez RDOŚ nie brano pod uwagę zakresu i zasięgu monitoringu przyrodniczego, prowadzonego przez Inspekcję Ochrony Środowiska na obszarach N2000 w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska, zwanego dalej „PMŚ”. (dowód: akta kontroli str. 2055-2056, 2141-2151)

Regionalny Dyrektor podejmował działania, celem niedopuszczenia do powielania prac inwentaryzacyjnych na tych samych obszarach, w tym m.in.:

− wystąpił do dyrektorów regionalnych dyrekcji Lasów Państwowych, Dyrektora Zespołu Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego, ARiMR oraz GDOŚ o udostępnienie danych o zasobach przyrodniczych obszarów N2000,

− podpisał porozumienia z Regionalnymi Dyrektorami Ochrony Środowiska w Szczecinie, Poznaniu i Wrocławiu o przekazywaniu danych inwentaryzacyjnych,

− dostosował harmonogram realizacji poszczególnych planów zadań ochronnych, do kolejności wykonywania inwentaryzacji ornitologicznych na zlecenie GDOŚ.


6

W efekcie inwentaryzacji Regionalny Dyrektor, w trakcie kontroli, zgłosił do zaopiniowania przez Zespół Doradztwa Merytorycznego, działający w ramach projektu nr POIS.05.03.00-00-186/0914, propozycje zmian SFD dla czterech obszarów N200015. Wyniki inwentaryzacji zostały wprowadzone do bazy danych obszarów N2000 w RDOŚ.


Regionalny Dyrektor sporządził w styczniu 2012 r. harmonogram, w którym do końca 2017 r. zaplanowano opracowanie pzo lub planów ochrony dla wszystkich obszarów N2000 z terenu województwa lubuskiego. Przy sporządzaniu powyższego harmonogramu kierowano się m.in. terminem na opracowanie pzo wynikającym z art. 28 ust. 1 uoop, wynikami monitoringu przyrodniczego, terminami realizacji prac inwentaryzacyjnych zleconych przez GDOŚ oraz istniejącymi zagrożeniami wynikającymi z budowy infrastruktury drogowej.

W kontrolowanym okresie Regionalny Dyrektor nie ustanowił planów zadań ochronnych dla żadnego z 75 obszarów N2000 województwa lubuskiego. Natomiast opracował projekty pzo dla ośmiu16 oraz projekty planów ochrony dla trzech obszarów N200017. (dowód: akta kontroli str. 1529-1619, 1866-1877, 2155-2157)

Regionalny Dyrektor w trakcie opracowania pzo dla obszaru Puszcza Barlinecka, zgodnie z art. 28 ust. 11 pkt 3a uoop18, uwzględnił fakt poddania strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko planu urządzenia lasu nadleśnictwa Strzelce Krajeńskie, którego teren pokrywał się z powyższym obszarem. Strategiczną ocenę oddziaływania na środowisko przeprowadzono ogółem dla 10 planów urządzenia lasu nadleśnictw, na terenie których występowało 27 obszarów N2000. W związku z wejściem w życie z dniem 1 października 2012 r. ustawy z dnia 13 lipca 2012 r. o zmianie ustawy o ochronie przyrody oraz niektórych innych ustaw19, poddanie planu urządzenia lasu strategicznej ocenie oddziaływania na środowisko, przestało stanowić przesłankę do wyłączenia obszaru nadleśnictwa z prac związanych ze sporządzeniem projektu planu zadań ochronnych dla obszaru N2000. Jednak żaden plan urządzenia lasu nadleśnictw na terenie województwa lubuskiego nie zawierał zakresu pzo, o którym mowa w art. 28 ust. 10 uoop20. Z ośmiu obszarów N2000, dla których Regionalny Dyrektor opracował projekty pzo, wszystkie obejmowały tereny zarządzane przez Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe.

Natomiast odstąpiono, zgodnie z art. 28 ust. 11 uoop, od wykonywania pzo dla części z 17 obszarów N2000. (dowód: akta kontroli str. 652, 1536, 1866-1877) 14 Projekt pn. „Opracowywanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze

Polski”, który szczegółowo zostanie omówiony w dalszej części wystąpienia. 15 Ujście Warty PLH080006, Dolina Leniwej Obry PLH080001, Kargowskie Zakola Odry

PLH080012 oraz Nowosolska Dolina Odry PLH080014. 16 Dolina Dolnej Noteci PLB080002, Ujście Noteci PLH080006, Dolina Leniwej Obry PLH080001,

Kargowskie Zakola Odry PLH080012, Nowosolska Dolina Odry PLH080014, Puszcza Barlinecka PLB080001, Ujście Ilanki PLH080015, Dolina Ilanki PLH080009.

17 Projekty planu ochrony sporządzono dla obszarów: Dolina Środkowej Odry PLB080004, Stawy Przemkowskie PLB300011 oraz Nietoperek PLH080003.

18 Przepis art. 28 ust. 11 pkt 3a uoop, według którego planu zadań ochronnych nie sporządza się dla obszaru Natura lub jego części pokrywającego się w całości lub części z obszarem nadleśnictwa, dla którego ustanowiony plan urządzenia lasu został poddany ocenie oddziaływania na środowisko, obowiązywał w okresie od 1 stycznia do 30 września 2012 r.

19 Dz. U. z 2012 r., poz. 985. 20 art. 28 ust. 11 pkt 3a – dodany ustawą z dnia 18 sierpnia 2011 r. (Dz. U. Nr 224, poz. 1337),

zmieniającą uoop z dniem 1 stycznia 2012 r., a następnie zmieniony ustawą z dnia 13 lipca 2012 r. (Dz. U. z 2012 r., poz. 985) zmieniającą ustawę z dniem 1 października 2012 r. − zgodnie z którym nie sporządza się pzo dla obszaru Natura 2000 lub jego części pokrywającego się w całości lub w części z obszarem będącym w zarządzie nadleśnictwa, dla którego ustanowiony plan urządzenia lasu uwzględnia zakres pzo.

7

Regionalny Dyrektor podejmował działania w celu zapobieżenia powielaniu prac na potrzeby sporządzania pzo, w tym m.in. poprzez:

− zlecenie opracowania planu ochrony dla obszaru Nietoperek PLH080003 łącznie z planem ochrony dla rezerwatu przyrody „Nietoperek”,

− zlecenie jednocześnie opracowania pzo dla obszarów PLB i pokrywających się z nimi obszarów PLH. (dowód: akta kontroli str. 1529-1619)

W ramach realizacji projektu pn. „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000” nr POIS.05.03.00-00-186/09, zwanego dalej „projektem POIiŚ”, współfinansowanego ze środków EFRR21, Regionalny Dyrektor zawarł z Generalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska porozumienia w sprawie sporządzenia pzo dla 17 obszarów N2000, za łączną kwotę 1.027.300 zł.

Regionalny Dyrektor, do dnia zakończenia kontroli, zawarł cztery umowy na opracowanie projektów pzo dla ośmiu z 17 obszarów N2000 objętych powyższym projektem POIiŚ. Zakres umów korespondował z zakresem prac określonym w porozumieniu z GDOŚ, a także z danymi zawartymi w SFD. Umowy zostały zrealizowane – w 2011 r. opracowano pięć projektów pzo, a w 2012 r. trzy projekty. Na opracowanie pzo dla ośmiu obszarów N2000 wydatkowano 301.666,11 zł.

Regionalny Dyrektor przekazał do GDOŚ dziewięć sprawozdań merytorycznych z realizacji omawianego projektu.

Poza ww. projektem w trakcie kontroli sporządzany był pzo dla obszaru Sulechów PLH080043, którego koszty opracowania wynosiły 49.200 zł, z tego 40.504 zł stanowiły środki własne RDOŚ, a 8.696 zł dofinansowanie z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze.

Spośród 12 obszarów specjalnej ochrony ptaków, wyznaczonych w 2004 r i 2007 r. rozporządzeniami Ministra Środowiska22, dla dwóch obszarów sporządzono plany ochrony, trzy obszary N2000 Regionalny Dyrektor objął projektem POIiŚ, a z pozostałych siedmiu obszarów N2000: − dla pięciu obszarów pzo opracowywali dyrektorzy RDOŚ w Poznaniu, Szczecinie

i we Wrocławiu, na podstawie zawartych porozumień, − dla dwóch obszarów sprawującymi nadzór byli dyrektorzy parków narodowych

i do ich kompetencji należało opracowanie projektów pzo.


Regionalny Dyrektor zlecał oraz realizował wspólnie z nadleśniczymi monitoring na czterech z 75 obszarów N2000 z terenu województwa lubuskiego. Regionalny Dyrektor wyjaśnił, że działania związane z realizacją monitoringu na pozostałych obszarach wykonywane będą sukcesywnie, zgodnie z ustaleniami pzo lub planów ochrony, sporządzonych dla tych obszarów.

(dowód: akta kontroli str. 1271-1528,1622-1634, 2057-2059)

W kontrolowanym okresie w ramach PMŚ prowadzony był monitoring ptaków na 30 obszarach N2000, a monitoring siedlisk na 35 z 75 obszarów N2000 położonych na terenie województwa lubuskiego.

Regionalny Dyrektor miał wpływ na zakres monitoringu ptaków, siedlisk i gatunków na obszarach N2000 poprzez udział w warsztatach pn. „Monitoring gatunków

21 Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego. 22 Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów ochrony ptaków

Natura 2000 (Dz. U. Nr 229, poz. 2313) oraz rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 5 września 2007 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 (Dz. U. Nr 179, poz. 1275).

8

i siedlisk przyrodniczych ze szczególnym uwzględnieniem specjalnych obszarów ochrony siedlisk Natura 2000”, zorganizowanych przez Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie i Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, na których pracownicy RDOŚ formułowali potrzeby w zakresie realizacji PMŚ na obszarach N2000 położonych na terenie województwa lubuskiego. Natomiast Regionalny Dyrektor nie typował obszarów, na których powinien być realizowany monitoring w ramach PMŚ. Zdaniem Regionalnego Dyrektora nie istniały żadne przesłanki prawne do uwzględnienia przy zlecaniu sporządzania planów ochrony lub pzo, zakresu i zasięgu monitoringu przyrodniczego, prowadzonego w ramach PMŚ przez GIOŚ.

(dowód: akta kontroli str. 1271-1528, 1622-1639, 2002-2005, 2055-2056, 3081-3086)

Zakres monitoringu, określony w przygotowywanych pzo został skorelowany z zakresem monitoringu przyrody, wchodzącego w skład PMŚ poprzez zobligowanie wykonawców projektów pzo do korzystania z podręczników metodycznych do monitoringu siedlisk i gatunków, opracowanych w ramach PMŚ oraz stosowania wskaźników oceny stanu ochrony siedlisk i gatunków.


Wyniki monitoringu miały wpływ na opracowanie przez RDOŚ strategii ochrony rybołowa na terenie województwa lubuskiego, wskazania metodyki prowadzenia monitoringu przedmiotów ochrony na terenie dwóch obszarów N2000 oraz ustalenie kolejności wykonywania działań ochronnych podejmowanych na trzech obszarach N2000. (dowód: akta kontroli str. 1271-1528, 1622-1634)

Spośród 75 obszarów N2000, na terenie 74 prowadzono działania ochronne, które polegały m.in. na oznakowaniu obszarów N2000, utrzymaniu ekstensywnych użytków zielonych, montażu platform dla rybołowa, wycinki niepożądanych drzew i krzewów oraz reintrodukcji popielicy. Działania te wykonywane były m.in. przez Drawieński Park Narodowy, Park Narodowy Ujście Warty, Koło Przyrodników ze Świebodzina, PTOP23 „Salamandra”, nadleśnictwa oraz podmioty prywatne.

W toku kontroli stwierdzono prawidłowe oznakowanie wszystkich sześciu poddanych oględzinom obszarów N2000.


W okresie objętym kontrolą, w RDOŚ przeprowadzono 136 postępowań w sprawie ocen oddziaływania na środowisko planowanego przedsięwzięcia, mającego lub mogącego mieć wpływ na obszar N2000, w tym 43 postępowania przeprowadzone wyłącznie pod kątem wpływu na obszar N2000. W badanym okresie Regionalny Dyrektor, na podstawie art. 97 ust. 1 i 5 uuioś, wydał 33 postanowienia o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar N2000 oraz 231 postanowień o braku potrzeby przeprowadzenia ooś na obszar N2000.

Regionalny Dyrektor wydając postanowienia o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania przedsięwzięcia na obszar N2000, z powodu braku podstaw prawnych, nie zalecał sporządzenia inwentaryzacji przyrodniczej. Jednak raporty, uzgadniane w myśl art. 98 uuioś, sporządzane były na podstawie inwentaryzacji przyrodniczej lub rozpoznania elementów środowiska przyrodniczego w zasięgu oddziaływania planowanej inwestycji.


Na 10 raportów oddziaływania na środowisko, które wpłynęły w badanym okresie do RDOŚ, Regionalny Dyrektor zgłaszał uwagi w dziewięciu przypadkach24.

23 Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody. 24 W trakcie kontroli jedna sprawa była w toku postępowania.

9

W kontrolowanym okresie wydano dziewięć postanowień w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia w zakresie oddziaływania na obszar N2000. Regionalny Dyrektor wydał 96 decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach dla przedsięwzięć realizowanych na obszarach N2000. Natomiast, w oparciu o art. 34 ust. 1 uoop, w związku z realizacją przedsięwzięć mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru N2000, Regionalny Dyrektor wydał dwie decyzje nakładające obowiązek wykonania kompensacji przyrodniczej. W jednym przypadku wpłynęło odwołanie od decyzji i działania wnioskodawcy zostały wstrzymane. W drugim przypadku kompensacja została rozpoczęta. Pracownik RDOŚ we Wrocławiu, w porozumieniu z RDOŚ w Gorzowie Wlkp. uczestniczył w odbiorze części zrealizowanych działań kompensacyjnych.


Regionalny Dyrektor gromadził dane dotyczące realizacji programów rolnośrodowiskowych na 23 obszarach N2000 oraz miał wpływ na określenie działań dopuszczonych na terenach rolniczych obszarów N2000 poprzez wydawanie zaświadczeń i opinii, na podstawie, obowiązujących do dnia 7 maja 2010 r., przepisów §19 ust. 1 pkt 2 i 3 oraz ust. 2 pkt 4 rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 26 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007−201325.


Regionalny Dyrektor nadzorował prowadzenie gospodarki rolnej na obszarach N2000 w toku bieżącej działalności, w ramach kontroli prawidłowości sporządzania dokumentacji rolnośrodowiskowej. Ponadto Regionalny Dyrektor przeprowadził w badanym okresie jedną kontrolę przestrzeganie ustalonych zasad w odniesieniu do gospodarki rolnej na obszarze N2000.


W kontrolowanym okresie Regionalny Dyrektor nie zawierał z właścicielami gruntów umów, o których mowa w art. 36 ust. 3 uoop. Działalność rolna, leśna lub rybacka właścicieli lub posiadaczy obszarów, nie wymagała dostosowania do wymogów ochrony obszarów N2000. Żaden z obszarów N2000 nie posiadał zatwierdzonego planu ochrony lub zadań ochronnych. Do RDOŚ nie wpłynął żaden wniosek właściciela lub posiadacza gruntów dotyczący wypłaty rekompensaty za utracone dochody. (dowód: akta kontroli str. 2202-2205, 3081-3086, 3096-3097)

Regionalny Dyrektor, wydając decyzje w sprawie środowiskowych uwarunkowań dla przedsięwzięć liniowych, nakazywał działania ochronne dla zachowania korytarzy ekologicznych i przeciwdziałania fragmentacji sieci obszarów N2000 polegające m.in. na wskazywaniu miejsc i rodzaju przejść dla zwierząt oraz nakładaniu obowiązku monitoringu funkcjonalności przejść.


W okresie objętym kontrolą wpłynął do RDOŚ jeden wniosek o wszczęcie postępowania administracyjnego, na podstawie art. 37 ust. 1 uoop, w sprawie działań mogących znacząco negatywnie oddziaływać na cele ochrony obszaru N2000. Regionalny Dyrektor wszczął postępowanie administracyjne, w wyniku którego wydał, w dniu 21 sierpnia 2012 r., decyzję o umorzeniu postępowania w związku z jego bezprzedmiotowością. Od powyższej decyzji wnioskodawca złożył odwołanie do Generalnego Dyrektora Ochrony Środowiska, które w trakcie kontroli było w toku rozpatrywania.


25 Dz.U. 33 poz. 262 z późn. zm.

10

W latach 2011–2012 pracownicy RDOŚ uczestniczyli w realizacji trzech projektów promocyjno-edukacyjnych GDOŚ: „Złap równowagę, odkryj Naturę”, „Sieć Natura 2000 – droga do rozwoju” oraz „Natura i gospodarka – podstawą dialogu” poprzez udział w warsztatach szkoleniowych oraz promowanie pierwszego z ww. projektów na stronie internetowej RDOŚ. Ponadto pracownicy RDOŚ, pod patronatem GDOŚ, brali udział w 2010 r. w przygotowaniu i obsłudze stoiska pn. „Biznes w Naturze i Natura w Biznesie” na Targach w Poznaniu oraz w 2012 r. przygotowaniu i obsłudze „Pikniku z Naturą” w ramach obchodów 20 rocznicy Dyrektywy Siedliskowej. (dowód: akta kontroli str. 1529-1619)

Ponadto w kontrolowanym okresie pracownicy RDOŚ realizowali cztery projekty informacyjno-edukacyjne, polegające na:

− przeprowadzeniu szkolenia pn. „Rola raportu w procedurze oceny oddziaływania na obszary Natura 2000” oraz szkolenia pn. „Inwestycje hydrotechniczne w świetle ocen oddziaływania na obszary sieci Natura 2000”,

− wydaniu folderu „Program Natura 2000. Ziemia Lubuska w zgodzie z Naturą”,

− przygotowaniu publikacji pn. „Obszary Natura 2000 w województwie lubuskim”, która została dofinansowana ze środków WFOŚiGW w Zielonej Górze.

W pierwszym z ww. szkoleń grupą docelową byli autorzy raportów o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko, autorzy inwentaryzacji przyrodniczych wykonywanych na potrzeby raportów, oraz pracownicy gmin i starostw zajmujących się ochroną środowiska. Drugim z ww. szkoleń objęto inwestorów planujących przedsięwzięcia z szeroko pojętej melioracji oraz autorów raportów o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko.

RDOŚ posiadała dane o projektach informacyjno-edukacyjnych, realizowanych przez inne podmioty, ze stron internetowych lub indywidualnych informacji. W celu koordynacji działań promocyjno-edukacyjnych Regionalny Dyrektor podejmował współpracę z GDOŚ, oddziałami Ligi Ochrony Przyrody, Lubuską Izbą Rolniczą, Lubuskim Ośrodkiem Doradztwa Rolniczego oraz wyższymi uczelniami w regionie. (dowód: akta kontroli str. 1529-1619)

W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie stwierdzono następujące nieprawidłowości:

1. Regionalny Dyrektor nie ustanowił pzo dla pięciu obszarów N2000, pomimo opracowania projektów pzo w 2011 r. Postępowanie to było niezgodne z art. 28 ust. 5 uoop, który nakłada na regionalnego dyrektora obowiązek ustanowienia pzo. Ponadto opóźniało to wdrożenie ochrony przyrody na obszarach N2000 nadzorowanych przez Regionalnego Dyrektora.

(dowód: akta kontroli str. 1872, 2158-2162)

2. W badanym okresie Regionalny Dyrektor zaledwie w jednym przypadku, w 2010 r., kontrolował przestrzeganie ustalonych zasad w odniesieniu do gospodarki rolnej na obszarze N2000. Natomiast w ogóle nie przeprowadzał kontroli przestrzegania przepisów o ochronie przyrody na terenach leśnych zarządzanych przez PGL LP.

Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska podał w wyjaśnieniach, iż rozporządzeniem Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z dnia 10 marca 2011 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania „Program rolnośrodowiskowy” objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata


11

2007−201326, pracownicy RDOŚ zostali wykluczeni z prowadzenia postępowań w sprawie opiniowania programów rolnośrodowiskowych, a tym samym wykonywania kontroli przestrzegania przez gospodarstwa rolne wytycznych ARiMR realizowanych w ramach PROW 2007−2013. Natomiast odnosząc się do kontroli terenów zarządzanych przez PGL LP Regionalny Dyrektor stwierdził, że nie wykonywano kontroli, gdyż żaden z obszarów N2000, znajdujących się na terenie województwa lubuskiego nie posiadał ustanowionego planu ochrony czy planu zadań ochronnych obejmujących cały obszar, a rezerwaty przyrody, dla których opracowano plany ochrony, są wyłączone z gospodarczego wykorzystania.

(dowód: akta kontroli, str. 2170-2176, 2202-2205, 3081-3090, 3093-3094)

NIK nie podziela stanowiska Regionalnego Dyrektora, bowiem pomimo powyższej zmiany przepisów rozporządzenia Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi, do zadań regionalnego dyrektora, zgodnie z art. 27a ust. 2 uoop należy nadzór nad obszarami Natura 2000, a realizacja tego obowiązku nie jest uzależniona od faktu ustanowienia planu ochrony lub planu zadań ochronnych obszaru Natura 2000. W ocenie NIK realizacja powyższych zadań przez Regionalnego Dyrektora, bez prowadzenia kontroli w terenie, była niepełna. Ponadto, zdaniem NIK, podstawą do prowadzenia kontroli jest również art. 123 ust. 1 uoop, który stanowi, iż regionalny dyrektor ochrony środowiska dokonuje kontroli przestrzegania przepisów o ochronie przyrody w trakcie gospodarczego wykorzystania zasobów i składników przyrody przez jednostki organizacyjne oraz osoby prawne i fizyczne.

3. Wyniki inwentaryzacji przeprowadzonej przez RDOŚ na ośmiu obszarach N2000, Regionalny Dyrektor: − w jednym przypadku przekazał do GDOŚ po upływie 896 dni27 od ich

otrzymania, − w czterech przypadkach planował przekazać do GDOŚ w dniu

30.12.2012 r., po zasięgnięciu opinii RROP, tj. po upływie od 373 do 376 dni od ich otrzymania.

Wyniki inwentaryzacji rezerwatów przyrody położonych na terenie 19 obszarów N2000 Regionalny Dyrektor przekazał do GDOŚ w trakcie kontroli w dniu 3 grudnia 2012 r., tj. po upływie od 734 do 1099 dni od ich otrzymania.

Regionalny Dyrektor podał w wyjaśnieniach, iż przekazane do GDOŚ materiały zawierały dane na temat stanu zasobów przyrody mogące stanowić uzupełnienie monitoringu, w związku z czym zostały przekazane do GDOŚ w oparciu o art. 31 uoop i w terminie w nim określonym.

Wyniki inwentaryzacji rezerwatów przyrody położonych na czterech obszarach N2000, zostały umieszczone w bazie danych obszarów N2000 RDOŚ po upływie od jednego roku do trzech lat od ich odbioru. Regionalny Dyrektor wyjaśnił, iż wyniki inwentaryzacji wprowadzono do powyższej bazy danych z chwilą ustanowienia planów ochrony rezerwatów.


Powyższe działania NIK ocenia jako nierzetelne. Regionalny Dyrektor, odbierając wyniki inwentaryzacji, zaakceptował ich poprawność i nie było powodu nieprzekazania ich do GDOŚ czy umieszczenia w bazie danych RDOŚ obszarów N2000.

26 Dz.U. Nr 55, poz. 289. 27 Dane z inwentaryzacji przeprowadzonej w obszarze Nietoperek PLH080003 Regionalny Dyrektor

otrzymał 30 listopada 2009 r., natomiast przekazał je do GDOŚ 14 maja 2012 r.

12

4. Nie sporządzono i nie przekazano Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska, wbrew art. 31 uoop, oceny realizacji ochrony obszarów N2000 za lata 2009−2011. Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska zapowiedział realizację ww. obowiązku w oparciu o zaplanowany w 2013 r. monitoring ornitologiczny na czterech wybranych obszarach N200028.

(dowód: akta kontroli, str. 1622-1639, 2170-2205, 3081-3086)

NIK zwraca uwagę, iż w powyższym działaniu nie ujęto obszaru Jeziora Pszczewskie i Dolina Obry PLB080005, dla którego sprawującym nadzór, wg danych zawartych w SFD, jest Regionalny Dyrektor. Zatem ocena, sporządzona na podstawie art. 31 uoop, również powinna objąć ww. obszar N2000.

NIK zwraca uwagę, iż Regionalny Dyrektor nie wyegzekwował sprawozdań z realizacji działań ochronnych od siedmiu z 14 nadleśniczych, którzy wykonywali takie działania. Nie sprawdzał także w terenie realizacji tych działań przez nadleśniczych. Brak powyższych informacji, zdaniem NIK, utrudniał realizację przepisu art. 27a ust. 2 i art. 32 ust. 3 uoop, w myśl którego do obowiązków regionalnego dyrektora ochrony środowiska należy nadzór oraz koordynacja funkcjonowania obszarów Natura 2000 na obszarze jego działania.


Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie mimo stwierdzonych nieprawidłowości działalność w badanym obszarze.

3. Działania w zakresie ochrony i zarządzania innymi formami ochrony przyrody

Regionalny Dyrektor, zgodnie z art. 114 ust. 1 uoop, gromadził dokumentację dotyczącą zasobów, tworów i składników przyrody, obejmującą m.in. wyniki inwentaryzacji przyrodniczych oraz dane o lokalizacji ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt gatunków chronionych.

Zgodnie z art. 114 ust. 2 uoop, w RDOŚ prowadzony był rejestr form ochrony przyrody, według którego na terenie województwa lubuskiego było 61 rezerwatów przyrody o łącznej powierzchni 3.376,36 ha, co stanowiło 0,24% powierzchni województwa. Ustanawiającymi, zależnie od terminu ustanowienia rezerwatu, byli: Minister Leśnictwa i Przemysłu Drzewnego, który ustanowił 31 rezerwatów, Minister Ochrony Środowiska, Zasobów Naturalnych i Leśnictwa – 13 rezerwatów, Wojewoda Lubuski – 11 rezerwatów oraz Regionalny Dyrektor Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim – sześć rezerwatów.

W zarządzeniach ustanawiających rezerwat, jako nadzorujących 56 rezerwatów wskazano nadleśnictwa Lasów Państwowych. Dla pozostałych rezerwatów jako nadzorujących wskazano m.in. jednostki samorządu terytorialnego oraz Agencję Nieruchomości Rolnych w Gorzowie Wielkopolskim.


28 Puszcza Barlinecka PLB080001, Dolina Dolnej Noteci PLB080001, Dolina Środkowej Odry

PLB080004 oraz Puszcza Notecka PLB300015.


Ocena cząstkowa


13

Spośród 61 rezerwatów przyrody 47 posiadało obowiązujące plany ochrony, w tym Regionalny Dyrektor opracował i ustanowił 31 planów ochrony. Zadania ochronne ustanowił dla ośmiu rezerwatów.


Regionalny Dyrektor w badanym okresie opracował 31 projektów planów ochrony dla rezerwatów przyrody. Opracowanie planów ochrony dla pozostałych rezerwatów przyrody planowane było do 2014 r.


W badanym okresie Regionalny Dyrektor wydał dwa zarządzenia w sprawie zmniejszenia obszaru rezerwatu:

− „Gorzkie Murawy” w związku z inwestycją drogową prowadzoną przez Prezydenta Miasta Gorzowa Wielkopolskiego,

− „Łęgi koło Słubic” w związku z koniecznością wyłączenia z powierzchni rezerwatu wałów przeciwpowodziowych.

W obydwu powyższych sprawach uzyskano pozytywną opinię Regionalnej Rady Ochrony Przyrody. (dowód: akta kontroli str. 245-310, 1719-1728)

Regionalny Dyrektor w okresie objętym kontrolą nie wprowadził opłat za wstęp do rezerwatów przyrody. Jak wyjaśnił, rezerwaty na terenie województwa lubuskiego nie są obiektami szczególnie dużego zainteresowania, a wprowadzenie opłat byłoby ze względów ekonomicznych nieopłacalne.


W kontrolowanym okresie RDOŚ przeprowadził 36 inspekcji terenowych, z tego 10 w 2009 r., 10 w 2010 r., 13 w 2011 r. oraz trzy w 2012 r. Inspekcjami objęto 30 rezerwatów przyrody, co stanowiło 49,2% wszystkich rezerwatów. Lustracje dokumentowano notatkami służbowymi i protokółami. RDOŚ dysponował także danymi z inspekcji rezerwatów przyrody, dokonanych przez pracowników Pszczewskiego Parku Krajobrazowego oraz Nadleśnictwa Głusko.

W pięciu przypadkach stwierdzono naruszenie obowiązujących w rezerwacie zakazów. W trzech przypadkach sprawę prowadziły nadleśnictwa, w dwóch − działania podjął RDOŚ, kierując pisma do Prezydenta Miasta Gorzowa Wielkopolskiego o czasowy dozór terenu oraz do Koła Łowieckiego o rozbiórkę ambony myśliwskiej, która w rezultacie została dokonana.

W kontrolowanym okresie nie przeprowadzono inspekcji terenowych w 31 rezerwatach przyrody, tj. 50,8% wszystkich rezerwatów. Regionalny Dyrektor wyjaśnił, iż rezerwaty te nie wymagały pilnej potrzeby inspekcji, ale będą objęte lustracją w kolejnych latach.

Działania ochronne w badanym okresie wykonano w 19 rezerwatach, w tym w trzech na zlecenie Regionalnego Dyrektora.

(dowód: akta kontroli str. 1719-1761, 2046-2054, 2057-260, 2065-2075)

W badanym okresie Regionalny Dyrektor, zgodnie z art. 15 ust. 5 uoop, wydał 49 decyzji, zezwalając na odstępstwa od obowiązujących zakazów na terenie 33 rezerwatów.

Pracownicy RDOŚ nie sprawdzali w terenie oddziaływania udzielonych zezwoleń na odstępstwa od zakazów obowiązujących na terenie rezerwatu. Regionalny Dyrektor wyjaśnił, iż przed wydaniem decyzji dokonywano analizy potencjalnego zagrożenia i w przypadku zaistnienia takiej możliwości odmawiano wydania decyzji na odstępstwa od zakazów.

14

W kontrolowanym okresie Regionalny Dyrektor, na podstawie art. 83 ust. 5 uoop, wydał 16 zgód na usunięcie drzew na obszarach 10 rezerwatów przyrody. Wszystkie zgody na wycięcie drzew zagrażających życiu i mieniu zostały wydane w formie pism urzędowych.


Na terenie województwa lubuskiego są dwa parki narodowe: Drawieński PN o powierzchni 5.568 ha oraz PN Ujście Warty o powierzchni 8.074 ha, łącznie 13.642 ha, co stanowi 0,98% powierzchni województwa lubuskiego. Ponadto jest osiem parków krajobrazowych o łącznej powierzchni 76.917,64 ha, co stanowi 5,5% powierzchni województwa lubuskiego. W badanym okresie Regionalny Dyrektor nie zawierał porozumień z dyrektorami parków narodowych i krajobrazowych w zakresie współpracy w odniesieniu do rezerwatów przyrody.

(dowód: akta kontroli str. 652-654, 1271-1528, 3095)

W kontrolowanym okresie nie było potrzeby objęcia ochroną, na podstawie art. 53 uoop, gatunków nieobjętych rozporządzeniami Ministra Środowiska29. Natomiast w odniesieniu do gatunków chronionych pracownicy RDOŚ realizowali następujące działania: − w 2010 r. przygotowali materiały do informatora na temat ochrony nietoperzy

w rezerwacie przyrody „Nietoperek”, wydanego przez RDOŚ w Szczecinie; opracowali prezentację dotyczącą biologii i ekologii bobra europejskiego oraz sposobów postępowania w przypadku zaistnienia szkód bobrowych, w tym podejmowania działań profilaktycznych;

− w 2011 r. wzięli udział w posiedzeniu Rady Miasta i Gminy Witnica w sprawie szkód wyrządzonych przez bobry na terenie gminy; podczas posiedzenia Zespołu Zarządzania Kryzysowego w Strzelcach Krajeńskich w sprawie ochrony przeciwpowodziowej na terenie starostwa zaprezentowali informację dotyczącą stanu prawnego bobra w Polsce; na konferencji Lubuskiej Izby Rolniczej dokonali prezentacji materiałów dotyczących szkód wyrządzonych przez bobry na terenie woj. lubuskiego; przedstawili w Zarządzie Okręgowym Polskiego Związku Łowieckiego w Gorzowie Wlkp. prezentację „Prawne aspekty odstrzału bobra europejskiego. Rodzaje szkód wyrządzonych przez bobry” oraz dokonali prezentacji materiałów dotyczących szkód wyrządzonych przez bobry na terenie gminy Pszczew;

− w 2012 r. dokonali prezentacji materiałów dotyczących szkód wyrządzonych przez bobry oraz możliwości podjęcia działań prewencyjnych na terenie Gminy Lubsko, a także szkód wyrządzonych przez bobry na terenie Gminy Pszczew; wzięli udział w zebraniach w m. Łochowice i Dłużek w celu omówienia rozwiązań problemów wynikających z obecności bobrów; dokonali prezentacji materiałów dotyczących szkód wyrządzonych przez bobry oraz możliwości podjęcia działań prewencyjnych na terenie Gminy Pszczew.


W okresie od 1 stycznia 2009 r. do 30 września 2012 r. Regionalny Dyrektor, na podstawie art. 56 ust. 2 uoop, wydał 342 zezwolenia na czynności podlegające zakazom w odniesieniu do gatunków objętych ochroną. Z próby 25 skontrolowanych zezwoleń wszystkie spełniały wymogi określone w art. 56 ust. 7 uoop.

Pracownicy RDOŚ dokonali, na podstawie art. 56 ust. 7a uoop, 42 kontroli spełnienia warunków określonych w zezwoleniach wydanych na podstawie art. 56 ust. 2 uoop.

29 Rozporządzenia Ministra Środowiska: z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko

występujących grzybów objętych ochroną (Dz. U. Nr 168, poz. 1765), z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz. U. Nr 237, poz. 1419), z dnia 5 stycznia 2012 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz. U. z 2012 r., poz. 81).

15

Wszystkie kontrole dotyczyły podmiotów prowadzących punkty skupu ślimaka winniczka. W toku kontroli stwierdzono, iż w czterech przypadkach wnioskodawca, zwracając się do Regionalnego Dyrektora o wydanie zezwolenia na pozyskanie ślimaka winniczka, poinformował RDOŚ o zawarciu umów na prowadzenie punktu skupu, pomimo braku takich umów.

(dowód: akta kontroli str. 738, 825-985, 1150-1151)

Regionalny Dyrektor, zgodnie z art. 56 ust. 8 uoop, składał corocznie, za lata 2008−2011, w terminie do dnia 31 stycznia, raporty o wydanych, na podstawie art. 56 ust. 2 uoop, zezwoleniach na czynności podlegające zakazom wobec gatunków objętych ochroną, zawierające informacje o wykorzystaniu zezwoleń oraz o wynikach kontroli spełniania warunków określonych w tych zezwoleniach.

Informacje o stwierdzonych przypadkach schwytania lub zabicia zwierząt gatunków objętych ochroną ścisłą za lata 2009−2011 Regionalny Dyrektor przekazywał corocznie Generalnemu Dyrektorowi Ochrony Środowiska w terminie określonym w art. 58 ust. 1 uoop, tj. do dnia 31 marca. Informacja za 2008 r. została, w wyniku przeoczenia pracownika RDOŚ, przekazana 10 kwietnia 2009 r.

(dowód: akta kontroli str. 734-735, 738, 986-1039)

W kontrolowanym okresie Regionalny Dyrektor, na podstawie art. 60 ust. 3 uoop, wydał:

− 101 decyzji w sprawie stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową, o których mowa w art. 49 pkt 1 lit. e uoop,

− trzy decyzje w sprawie strefy ochrony ostoi oraz stanowisk grzybów objętych ochroną gatunkową, o których mowa w art. 50 pkt 1 lit. d uoop.

Nie wystąpiła natomiast potrzeba wydawania decyzji w sprawie strefy ochrony ostoi oraz stanowisk roślin objętych ochroną gatunkową.

Pracownicy RDOŚ w badanym okresie dokonali 27 kontroli przestrzegania zakazów ustalonych w strefach ochrony, w trakcie których nie stwierdzono ich naruszeń.


W kontrolowanym okresie Regionalny Dyrektor, na podstawie art. 11 pkt 6 lit. j i art. 17 pkt 6 lit. a i b ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym30, zwaną dalej „upzp”, wydał 93 opinie o projektach studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin, zwanych dalej „studium” oraz 436 opinii o miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego, zwanych dalej „mpzp”. W badanym okresie nie było przypadku pozostawienia wniosku o wydanie opinii bez odpowiedzi. Od 1 stycznia 2009 r. do dnia 30 września 2012 r. wydano, na podstawie art. 30 ust. 3 uoop, 32 uzgodnienia dotyczące projektów studium gmin oraz 101 uzgodnień dotyczących projektów mpzp, na podstawie art. 17 pkt 6 lit b upzp oraz art. 30 ust. 3 uoop. Nie było przypadków wniosków o wydanie uzgodnienia dotyczących projektów studium i mpzp, które pozostawiono bez odpowiedzi. W procesie opiniowania projektów studium oraz mpzp Regionalny Dyrektor wnosił uwagi dotyczące ochrony przyrody i obszarów objętych ochroną, w tym weryfikował występowanie i rozmieszczenie form ochrony na terenie gmin.


Od 1 stycznia 2009 r. do dnia 30 września 2012 r. ogółem uzgodniono 3.071 decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego oraz o warunkach zabudowy.

30 Dz. U. Nr 80, poz. 717 z późn. zm.

16

Ponadto w 81 przypadkach odmówiono uzgodnienia. Od 1 stycznia 2009 r. do 30 września 2012 r. na postanowienia odmawiające ww. uzgodnienia złożono 16 zażaleń. (dowód: akta kontroli str. 741)

W kontrolowanym okresie Regionalny Dyrektor dokonał uzgodnień: • trzech uchwał Sejmiku Województwa Lubuskiego w sprawie:

o zmiany granic parku krajobrazowego,

o zmiany granic oraz zakazów obowiązujących na terenie parku krajobrazowego,

o ustanowienia planu ochrony dla parku krajobrazowego,

przy czym nie było przypadków odmów uzgodnienia uchwał;

• 52 uchwał rad gmin w sprawach ustanowienia (32 uchwały) lub zniesienia (20 uchwał) pomnika przyrody, stanowiska dokumentacyjnego, użytku ekologicznego lub zespołu przyrodniczo-krajobrazowego. Regionalny Dyrektor odmówił uzgodnienia dwóch uchwał w sprawie zniesienia pomników przyrody.

W badanym okresie pracownicy RDOŚ przeprowadzili jedną wizję w terenie, w 2009 r., w sprawie zniesienia pomnika przyrody. (dowód: akta kontroli str. 742)

W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie stwierdzono następujące nieprawidłowości:

1. Regionalny Dyrektor nie ustanowił planu ochrony dla ośmiu rezerwatów przyrody31, pomimo upływu pięciu lat od ich utworzenia, co stanowiło naruszenie art. 18 ust. 2 uoop. Regionalny Dyrektor wyjaśnił, iż w z dniem powołania RDOŚ, na 55 rezerwatów przyrody w województwie lubuskim 18 posiadało plan ochrony. W latach 2009−2012 Regionalny Dyrektor opracował projekty 31 planów ochrony rezerwatów przyrody. Realizacja kolejnych planów ochrony przewidziana jest do 2014 r.


2. Regionalny Dyrektor nie ustanowił zadań ochronnych dla ośmiu rezerwatów przyrody nieposiadających planów ochrony, czym naruszył przepis art. 22 ust.2 pkt 2 uoop. W udzielonych wyjaśnieniach Regionalny Dyrektor odniósł się do rezerwatu przyrody „Dębina”, położonego na terenie obszaru Puszcza Barlinecka PLB080001, stwierdzając, że w przygotowywanym projekcie pzo, zawarte są również zadania ochronne dla rezerwatu przyrody.


3. Spośród ośmiu stref ochrony, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową sześć nie było oznaczonych tablicami, a dwie były oznaczone w sposób niezgodny z art. 60 ust. 4 uoop. Na tablicach przedstawiono sylwetkę człowieka, przekreśloną czerwonymi liniami, zieloną choinkę oraz napis „zakaz wstępu”. Natomiast zgodnie z ww. przepisem tablice powinny zawierać napis „ostoja zwierząt”. Regionalny Dyrektor wyjaśnił, iż przyczyną powstałej nieprawidłowości były częściowo kradzieże, a w przypadku stref, przez które przebiegają drogi publiczne, tablic nie ustawiono świadomie, by nie wzbudzać zainteresowania osób postronnych. Jednocześnie poinformował, że w najbliższym okresie zostanie dokonany

31 Rezerwaty: Dębina, Dolina Postomi, Gorzowskie Murawy, Laski, Mierkowskie Suche Bory,

Pniewski Ług, Zimna Woda, Żurawno. W trakcie kontroli projekt planu ochrony rezerwatu Zimna Woda był w toku uzgodnień z Wojewodą Lubuskim.


17

przegląd stref ochrony ostoi, miejsc regularnego przebywania zwierząt objętych ochroną gatunkową pod kątem prawidłowego oznakowania tablicami urzędowymi.

(dowód akta kontroli str. 714-733)

NIK zwraca uwagę, iż Regionalny Dyrektor przekazał do GDOŚ informację o stwierdzonych przypadkach schwytania lub zabicia zwierząt gatunków objętych ochroną ścisłą za 2008 r. po 10 dniach od terminu określonego w art. 58 ust. 1 uoop. (dowód: akta kontroli str. 734-735)

NIK w trakcie oględzin siedmiu rezerwatów przyrody, w rezerwacie „Santockie zakole” stwierdziła w dwóch przypadkach brak tablicy z zakazami obowiązującymi w rezerwacie. Pozostałych sześć rezerwatów oznakowanych było kompletnie i prawidłowo. Według wyjaśnień Regionalnego Dyrektora tablice z zakazami były ustawione w kontrolowanych miejscach na terenie rezerwatu, jednak zostały one skradzione i podjęto działania w celu ich uzupełnienia.

(dowód: akta kontroli str. 714-733, 3095)

Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie mimo stwierdzonych nieprawidłowości działalność w badanym obszarze.

4. Działania podejmowane dla zapobiegania szkodom w środowisku i naprawianiu szkód

W celu zapobiegania powstawaniu szkody w środowisku, a przede wszystkim w zakresie zapobiegania szkodom w odniesieniu do gatunków chronionych, Regionalny Dyrektor podejmował działania, do których należały:

− przeprowadzenie 42 kontroli punktów skupu ślimaka winniczka (omówione w pkt 3 wystąpienia pokontrolnego),

− zamieszczenie na stronie internetowej informacji z zakresu ochrony gatunkowej „Ochrona ptaków w miastach” (skierowanej głównie do zarządców budynków);

− formułowanie zaleceń dla inwestorów w wydawanych decyzjach o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko dotyczących działań prewencyjnych, np. metaplantacji roślin, przejść dla zwierząt;

− zamieszczenie na stronie internetowej RDOŚ informacji „Ochrona rybołowa”;

− zorganizowanie szkolenia pracowników Lasów Państwowych w zakresie ochrony gatunkowej roślin, grzybów i zwierząt;

− opracowanie propozycji zawarcia umów z rolnikami w celu ograniczenia negatywnych skutków występowania zwierząt prawnie chronionych na terenach gospodarstw rolnych i leśnych;

− przygotowanie materiałów do informatora na temat ochrony nietoperzy w rezerwacie przyrody „Nietoperek”, wydanego przez RDOŚ w Szczecinie.


Pracownicy RDOŚ nie mieli bezpośredniego dostępu do rejestru zagrożeń szkodą w środowisku i szkód w środowisku, prowadzonego przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 26 lutego 2008 r. w sprawie rejestru bezpośrednich zagrożeń szkodą w środowisku


Ocena cząstkowa


18

i szkód w środowisku32. Naczelnik Wydziału Zapobiegania i Naprawy Szkód w Środowisku oraz Informacji o Środowisku i Zarządzania Środowiskiem wyjaśniła, że informacje o zawartości rejestru dotyczącego województwa lubuskiego mogą być udostępniane na pisemny wniosek RDOŚ z uzasadnieniem, w jakim celu są potrzebne. (dowód: akta kontroli str. 1641)

Do RDOŚ wpłynęło w badanym okresie 21 zgłoszeń o zagrożeniu szkodą w środowisku (i szkód w środowisku) na podstawie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobiegania szkodom w środowisku i ich naprawie33 (uosz). W toku postępowań dotyczących 22 spraw34 Regionalny Dyrektor:

− wydał 13 postanowień35 odmawiających wszczęcia postępowania,

− wydał dwie decyzje, na podstawie art. 15 ust. 1 uosz,

− wydał dwie decyzje, na podstawie art. 20 ust. 1 uosz, po czym dla jednego podmiotu umorzył postępowanie,

− w pięciu sprawach uzgodnił, na podstawie art. 13 uosz, działania naprawcze,

− w jednym przypadku wystąpił, na podstawie art. 27 uosz, za pośrednictwem Ministra Środowiska Rzeczypospolitej Polskiej do Ministra Środowiska, Ochrony Przyrody i Bezpieczeństwa Reaktorów Atomowych Niemiec o podjęcie działań zapobiegawczych i naprawczych. (dowód: akta kontroli str. 1642, 2305-2312)

Regionalny Dyrektor nie podejmował w okresie objętym kontrolą działań zapobiegawczych i naprawczych w trybie art. 16 uosz. W sprawie kontroli działań naprawczych zwracał się do Wojewódzkiego Inspektora Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, a przedstawiciel RDOŚ uczestniczył w kontrolach i wizjach terenowych WIOŚ. W badanym okresie nie wystąpiły przypadki wypłacenia odszkodowania w trybie art. 18 uosz. (dowód: akta kontroli str. 1643)

W RDOŚ nie wystąpiły przypadki żądania od podmiotu zwrotu kosztów działań naprawczych w trybie art. 23 ust. 1 uosz, a także przypadki zwracania się podmiotu do RDOŚ o zwrot kosztów, o których mowa w art. 22 ust. 3 uosz.

(dowód: akta kontroli str. 1643-1651, 1668-1675, 2590-2592,3316-3325)

Pracownicy RDOŚ po otrzymaniu zgłoszenia, o którym mowa w art. 11 ust. 1 lub art. 24 ust. 1 uosz, przekazywali GIOŚ kopię tego zgłoszenia, a po otrzymaniu od podmiotu informacji o zakończeniu działań zapobiegawczych lub naprawczych, zgodnie z art. 26 ust. 1 uosz, przekazywali GIOŚ zgłoszenie o zakończeniu tych działań. Pracownicy RDOŚ przekazywali do GIOŚ informacje w okresie od 10 do 55 dni od daty zgłoszenia. Według oświadczenia Naczelnik Wydziału Zapobiegania i Naprawy Szkód w Środowisku oraz Informacji o Środowisku RDOŚ nie w każdym przypadku istniały możliwości przekazania do GIOŚ powyższych zgłoszeń niezwłocznie, gdyż po otrzymaniu zgłoszenia Regionalny Dyrektor zobowiązany jest do przeprowadzenia oceny, czy określone zdarzenia wypełnia definicję szkody w środowisku. Postępowanie wyjaśniające wymaga niekiedy dokonywania wizji lokalnych, badań laboratoryjnych, co wpływa na termin dokonania oceny, a tym samym przekazania do GIOŚ kopii przedmiotowego zgłoszenia.

(dowód: akta kontroli str. 1644, 1652-1718, 2300-2304)

32 Dz.U. Nr 39, poz. 233. 33 Dz.U. Nr 75, poz. 493 z późn. zm. 34 Jeden wniosek wpłynął do RDOŚ 10.12.2008 r. 35 Dwa postanowienia wydano w jednej sprawie.

19

Regionalny Dyrektor stosował kryteria oceny szkody zawarte w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 30 kwietnia 2008 r. w sprawie kryteriów oceny wystąpienia szkody w środowisku36. (dowód: akta kontroli str. 1642, 2305-2312)


Najwyższa Izba Kontroli ocenia pozytywnie działalność kontrolowanej jednostki w zbadanym zakresie.

5. Terminowość wydawania decyzji i postanowień

Przyjmowanie spraw do załatwienia w RDOŚ odbywało się według zasad i trybu wykonywania czynności kancelaryjnych, zgodnie z Instrukcją kancelaryjną37.

(dowód: akta kontroli str. 2125-2140, 2695, 2757-2760, 2780-2782)

W okresie od 1 stycznia 2009 r. do 30 września 2012 r. do RDOŚ wpłynęło 49 wniosków o wydanie decyzji na odstępstwa od zakazów obowiązujących w rezerwatach przyrody i 342 wnioski na odstępstwa w odniesieniu do gatunków chronionych. Regionalny Dyrektor wydał, na podstawie art. 15 ust. 5 uoop, 49 decyzji zezwalających na odstępstwa od zakazów obowiązujących w rezerwatach przyrody i 342 decyzje, na podstawie art. 56 ust.2 uoop, w odniesieniu do gatunków chronionych.

W wyniku analizy 25 losowo wybranych spraw w ww. zakresie, nie stwierdzono przekroczenia terminu załatwiania spraw. (dowód: akta kontroli str. 743-797, 1762-1848, 2693-2834, 3010-3056, 3077-3080,

3525-3526)

Do RDOŚ w okresie badanym wpłynęły trzy wnioski o uzgodnienie projektów uchwał Sejmiku Województwa Lubuskiego w sprawie wyznaczenia obszaru chronionego krajobrazu i 54 projekty uchwał rad gmin w sprawie ustanowienia pomnika przyrody lub użytku ekologicznego. Regionalny Dyrektor, na podstawie odpowiednio art. 23 ust.3 i art. 44 ust.3a uoop, dokonał uzgodnienia 55 projektów uchwał, a w dwóch przypadkach odmówił uzgodnienia. Średni czas załatwienia sprawy, losowo wybranych 20 wniosków, wynosił sześć dni.

(dowód: akta kontroli str. 1281-1343,2835-2872, 3525-3526)

W badanym okresie Regionalny Dyrektor wydał, na podstawie art. 97 ust.1 i 5 uuioś, łącznie 264 postanowienia o obowiązku przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko dla obszaru N2000 lub braku takiej potrzeby. Kontrola 20 wniosków losowo wybranych nie wykazała przekroczenia 14-dniowego terminu wydania postanowienia, określonego w art. 97 ust. 6 uuioś.


W okresie od 1 stycznia 2009 r. do 30 września 2012 r. Regionalny Dyrektor wydał na podstawie art. 98 ust. 1 uuioś, dziewięć postanowień w sprawie uzgodnienia warunków realizacji przedsięwzięcia w zakresie oddziaływania na obszar N2000. Wszystkie postanowienia zostały wydane w terminie 45 dni, tj. zgodnym z art. 98 ust. 7 uuioś.

36 Dz.U. Nr 82, poz.501. 37 W dniu 20 listopada 2012 r. Regionalny Dyrektor zawarł z Centralnym Ośrodkiem Informatyki

z siedzibą w Łodzi umowę licencyjno-wdrożeniową na udzielenie licencji na użytkowanie programu komputerowego o nazwie „System Zarządzania Dokumentami i Zadaniami Pracowników” (e-DOK). Od 26 listopada 2012 r. prowadzono szkolenia w sprawie wdrożenia tego systemu.


Ocena

cząstkowa


20

W przypadku 3 spraw, których termin załatwienia przekroczył 2 miesiące, Regionalny Dyrektor zawiadomił strony, zgodnie z art. 36 § 1 i 2 kpa, o niezałatwieniu sprawy w terminie i wskazał nowy termin jej załatwienia.




6. Współpraca z innymi jednostkami

Zakres i zasady współpracy Regionalnego Dyrektora z innymi jednostkami zostały określone w 18 porozumieniach zawartych przez RDOŚ z: Uniwersytetem Zielonogórskim, Wojewódzkim Inspektoratem Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Wojewodą Zachodniopomorskim, GDOŚ, Drawieńskim Parkiem Narodowym, Generalną Dyrekcją Dróg Krajowych i Autostrad oraz RDOŚ w Szczecinie, Wrocławiu i Poznaniu. Współpraca realizowana była zgodnie z zakresem określonym w ww. porozumieniach.

Współpraca Regionalnego Dyrektora z dyrektorem Drawieńskiego Parku Narodowego realizowana była na podstawie podpisanego w dniu 24 kwietnia 2012 r. porozumienia w sprawie współpracy w zakresie opracowania projektu planu zadań ochronnych dla obszarów N2000 w granicach województwa lubuskiego – Uroczyska Puszczy Drawskiej PLH320046 oraz Lasy Puszczy nad Drawą PLB320016. Współpraca z dyrektorem Parku Narodowego Ujście Warty realizowana była poprzez udział Zastępcy Regionalnego Dyrektora w Radzie Naukowej Parku. Ponadto przedstawiciel RDOŚ był członkiem Zespołu Lokalnej Współpracy, który powstał na potrzeby sporządzenia projektu planu ochrony dla obszaru Ujście Warty PLC080001.

Współpraca z Zespołem Parków Krajobrazowych Województwa Lubuskiego realizowana była m.in. w ramach wdrożenia regionalnej strategii ochrony rybołowa.


RDOŚ była informowana, a także wspierała przedsięwzięcia organizowane przez organizacje ekologiczne: Komitet Ochrony Orłów, Polskie Towarzystwo Ochrony Przyrody „Salamandra” z Poznania, Klub Przyrodników w Świebodzinie, Liga Ochrony Przyrody w Gorzowie Wlkp. Ponadto RDOŚ konsultowała z organizacjami ekologicznymi: Stowarzyszenie dla Natury WILK − Organizacja pożytku publicznego oraz Stowarzyszenie Pracownia na rzecz Wszystkich Istot, sprawy dotyczące przecinania szlaków migracyjnych zwierząt przy modernizacji linii kolejowych. (dowód: akta kontroli str. 1156-1270)

W badanym okresie Regionalny Dyrektor, na podstawie zawiadomień składanych do RDOŚ, 12-krotnie zawiadamiał organy ścigania o naruszeniu przepisów dotyczących uoop i uosz. Według wyjaśnień Regionalnego Dyrektora, pracownicy RDOŚ w trakcie wykonywania obowiązków służbowych nie stwierdzili naruszenia przepisów ochrony przyrody. (dowód: akta kontroli str. 1156-1270)

W działalności kontrolowanej jednostki w przedstawionym wyżej zakresie nie stwierdzono nieprawidłowości:


Ocena

cząstkowa



21


7. Gospodarowanie środkami finansowymi

Wydatki RDOŚ w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2012 r. wyniosły 14.199,1 tys. zł, z tego ze środków: budżetu państwa w kwocie 13.644,7 tys. zł, tj. 96,1% wydatków ogółem; UE w kwocie 226,1 tys. zł tj. 1,6% wydatków ogółem oraz Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze (WFOŚiGW) w kwocie 328,3 tys. zł, tj. 2,3% wydatków ogółem. Wydatki RDOŚ w poszczególnych latach wyniosły: 2009 r. – 3.973,3 tys. zł (w tym środki: budżetowe – 3.885,5 tys. zł; WFOŚiGW – 87,8 tys. zł), 2010 r. – 3.942,8 tys. zł (w tym środki: budżetowe – 3.824,2 tys. zł; UE – 12,0 tys. zł; WFOŚiGW – 106,6 tys. zł), 2011 r. – 4.297,7 tys. zł (w tym środki: budżetowe – 4.048,6 tys. zł; UE – 183,4 tys. zł; WFOŚiGW – 65,7 tys. zł), w I półroczu 2012 r. – 1.985,3 tys. zł (w tym środki: budżetowe – 1.886,4 tys. zł; UE – 30,7 tys. zł; WFOŚiGW – 68,2 tys. zł). (dowód: akta kontroli str. 2077, 2080-2105)

Wysokość wydatków na wynagrodzenia i pochodne w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2012 r. wyniosła 10.486,6 tys. zł, w tym w ramach realizowanych projektów z udziałem środków UE – 88,5 tys. zł, tj. 0,8% tych wydatków. W poszczególnych latach wydatki na wynagrodzenia i pochodne wyniosły: w 2009 r. – 2.633,6 tys. zł (w tym ze środków UE – 0), w 2010 r. – 3.091,7 tys. zł (w tym ze środków UE – 12,0 tys. zł), w 2011 r. – 3.195,6 tys. zł (w tym ze środków UE – 48,0 tys. zł), w I półroczu 2012 r. – 1.565,7 tys. zł (w tym ze środków UE – 28,5 tys. zł). Średnie miesięczne wynagrodzenie w RDOŚ wyniosło 5,5 tys. zł w 2009 r., 5,7 tys. zł w 2010 r. i w 2011 r. oraz 5,6 tys. zł w I półroczu 2012 r.

(dowód: akta kontroli str. 73-95, 2079, 2080-2105)

Na wydatki inwestycyjne w RDOŚ, w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2012 r., poniesiono 267,2 tys. zł, tj. 1,9% wydatków ogółem, z tego: w 2009 r. – 157,7 tys. zł (59,0%), w 2011 r. 17,0 tys. zł (6,4%) i w I półroczu 2012 r. 92,5 tys. zł (34,6%).

Na działania edukacyjne i promocyjne wydatkowano, w okresie 1 styczeń 2009 r. – 30 czerwca 2012 r., łącznie 34,0 tys. zł, tj. 0,2% wydatków ogółem, przy czym w 2009 r. – 4,3 tys. zł, w 2010 r. – 10,0 tys. zł i w 2011 r. – 19,7 tys. zł.

Ze środków budżetowych finansowano m.in. zadania merytoryczne związane z:

a) kształtowaniem bioróżnorodności, w tym:

− realizacją sieci N2000,

− ochroną przyrody i krajobrazu,

− ochroną funkcji gleb i przywróceniem ich do stanu właściwego,

b) kontrolą, monitoringiem stanu środowiska i przeciwdziałaniem zagrożeniom środowiska,

c) realizacją polityki ekologicznej państwa,

d) informatyzacją działalności i budową społeczeństwa informacyjnego, w tym utrzymaniem systemów informatycznych.

(dowód: akta kontroli str. 2079, 2080-2105,2594-2648)

Ocena cząstkowa


22

Wydatki RDOŚ na zadania dotyczące sieci N2000 w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2012 r. wyniosły 3.196 tys. zł, tj. 22,5% wydatków ogółem poniesionych przez RDOŚ w badanym okresie. Z powyższej kwoty ze środków budżetu państwa wydatkowano 2 687,5 tys. zł (84,1%), w ramach projektu POIiŚ 226,1 tys. zł (7,1%) oraz ze środków WFOŚiGW 282,4 tys. zł (8,8%). Wydatki RDOŚ na zadania dotyczące sieci N2000 w poszczególnych latach wyniosły: w 2009 r. – 1.372,8 tys. zł (w tym środki: budżetowe – 1.285,0 tys. zł; WFOŚiGW – 87,8 tys. zł), w 2010 r. – 707,6 tys. zł (w tym środki: budżetowe – 589,0 tys. zł; w ramach POIiŚ – 12,0 tys. zł; WFOŚiGW – 106,6 tys. zł), w 2011 r. – 869,5 tys. zł (w tym środki: budżetowe – 620,4 tys. zł; w ramach POIiŚ – 183,4 tys. zł; WFOŚiGW – 65,7 tys. zł), w I półroczu 2012 r. – 246,1 tys. zł (w tym środki: budżetowe – 193,1 tys. zł; w ramach POIiŚ – 30,7 tys. zł; WFOŚiGW – 22,3 tys. zł).


W ramach realizacji projektu nr POIS.05.03.00-00-186/09 pn. „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski”, Regionalny Dyrektor zawarł z Generalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska porozumienia38, zgodnie z którymi, RDOŚ odpowiedzialna była za sporządzenie projektów pzo dla 17 obszarów N2000 o łącznej powierzchni 129.275,20 ha. Koszty realizacji projektu POIiŚ przez RDOŚ ustalono na 1.027.300 zł, w tym koszty sporządzenia projektów pzo dla 17 obszarów w kwocie 725.825,80 zł.

Średni koszt sporządzenia planu zadań ochronnych w przeliczeniu na jeden obszar N2000 wyniósł 42.695,6 zł, a w przeliczeniu na jeden ha − 5,61 zł. Szacunek kosztów sporządzenia planów zadań ochronnych określony w harmonogramie, stanowiącym załącznik nr 2 do ww. porozumienia z dnia 25 czerwca 2012 r., oparty był na ustaleniu ceny rynkowej w ramach zapytań ofertowych kierowanych do podmiotów zajmujących się sporządzaniem planów ochrony i/lub planów zadań ochronnych dla obszarów chronionych. Koszty płac planisty regionalnego, planowane w ramach całego omawianego projektu, określono na 231.911,92 zł, tj. 13,6 tys. zł za jeden objęty porozumieniem obszar niezależnie od zakresu prac. Ponadto w ramach realizacji omawianego projektu przewidziano wydatki na przeprowadzenie warsztatów w wysokości 53.666 zł oraz wydatki związane z komunikacją i logistyką w kwocie 15.896,28 zł.

(dowód: akta kontroli str. 1879-1891, 2593, 3100-3114, 3227-3277)

Zarządzeniem Wewnętrznym Nr 25/2010 z dnia 1 października 2010 r. Regionalny Dyrektor wprowadził zasady (politykę) rachunkowości oraz Zakładowy Plan Kont w Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Gorzowie Wlkp. dla projektu nr POIS.05.03.00-00-186/09 pn. „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski” w ramach działania 5.3 priorytet V Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007-2013. Dla rozliczenia działań w ramach projektu POIiŚ założono i prowadzono w RDOŚ oddzielną ewidencję księgową.

(dowód: akta kontroli str. 235-244, 657-661, 3283-3284, 3285-3297, 3298-3309, 3310-3315)

38 Obowiązujący, wg stanu na dzień zakończenia kontroli, harmonogram realizacji projektu POIiŚ

stanowił załącznik nr 2 do porozumienia z dnia 25 czerwca 2012 r. zawartego z Generalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska. Po sześciokrotnych zmianach Harmonogramu Realizacji Projektu w zakresie rzeczowym nastąpiło zwiększenie puli obszarów do objęcia projektem z 13 obszarów w roku 2009 (wg porozumienia z 2009 r.) do 17 obszarów w roku 2012, oraz zwiększenie powierzchni obszarów objętej projektem z 125 120,62 ha z roku 2009 na 129 275,20 ha w roku 2012, a także zwiększenie budżetu z 717 000 zł z roku 2009 na 1 027 300 zł w roku 2012 w części powierzonej do realizacji RDOŚ w Gorzowie Wlkp.

23

Wykonawcy opracowań planów zadań ochronnych dla 1639 obszarów N2000 znajdujących się na terenie województwa lubuskiego w ramach realizacji programu POIS.05.03.00-00-186/09 „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski” zostali wybrani w trybie przetargu nieograniczonego zgodnie z przepisami ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. − Prawo zamówień publicznych40 w 12 postępowaniach.

Regionalny Dyrektor wyjaśnił, iż przeprowadzanie odrębnych postępowań na wyłonienie wykonawców pzo w latach 2009−2012 wiązało się z ich dostosowaniem do przyznanych i zabezpieczonych środków finansowych na poszczególne lata wynikających z opracowanego i zatwierdzonego harmonogramu realizacji projektu. Dla obszarów pokrywających się ze sobą41, posiadających na swym obszarze te same obiekty siedliskowe, przylegających do siebie, jak również znajdujących się w bezpośrednim sąsiedztwie42, w celu zapewnienia właściwej koordynacji opracowania projektu planu zadań ochronnych prowadzono łączne postępowania o udzielenie zamówienia publicznego.


Kontrola dwóch losowo wybranych postępowań43 o udzielenie zamówienia publicznego nie wykazała naruszenia przepisów ustawy – Prawo zamówień publicznych. W umowach zabezpieczono interesy Skarbu Państwa w przypadku niezrealizowania przez wykonawcę zakresu umowy lub niewywiązania się z niej w terminie. Obydwie umowy zostały zrealizowane nieterminowo. Z tego tytułu Regionalny Dyrektor wyegzekwował kary umowne w łącznej wysokości 32,8 tys. zł.


Koszty sporządzenia projektów ośmiu pzo wyniosły 160.216,11 zł w 2011 r. i 141.450 zł w 2012 r. Koszty te odpowiadały szacunkom określonym w porozumieniu nr 4/2012 z dnia 25 czerwca 2012 r. zawartym pomiędzy RDOŚ a GDOŚ. (dowód: akta kontroli str. 3100-3114)

Koszty wynagrodzenia i pochodnych planisty regionalnego wyniosły 150.588,01 zł z tego: w 2009 r. – 5.000 zł, w 2010 r. – 49.995,80 zł, w 2011 r. – 59.994,96 zł i w I półroczu 2012 r. – 35.597,25 zł. W 2009 r. koszty poniesiono na podstawie umowy zlecenia, a od 2010 r. na podstawie umowy o pracę. Do zadań planisty regionalnego projektu należało w szczególności:

− nadzór i koordynacja realizacji projektu „Opracowanie planów zadań ochronnych dla obszarów Natura 2000 na obszarze Polski” na terenie województwa lubuskiego w celu sprawnej realizacji prac wykonywanych w ramach ww. projektu,

− merytoryczny udział w sporządzaniu dokumentów niezbędnych do prowadzenia procedury zamówień publicznych związanych z realizacją projektu na terenie województwa lubuskiego np. SIWZ,

39 W trakcie kontroli postępowanie w sprawie wyłonienia wykonawcy pzo dla jednego obszaru było

w toku. 40 Dz.U. z 2010 r. Nr 113, poz. 759 z późn. zm. 41 Dolina Dolnej Noteci PLB080002 z Ujściem Noteci PLH080006; Jeziora Pszczewskie i Dolina

Obry PLB080005 z Jeziorami Pszczewskimi i Doliną Obry PLH080002. 42 Dolina Dolnej Noteci PLB080002, Ujście Noteci PLH080006 z Doliną Leniwej Obry PLH080001;

Dolina Ilanki PLH080009 z Ujściem Ilanki PLH080015; Kargowskie Zakola Odry PLH080012 z Nowosolską Doliną Odry PLH080014.

43 Postępowanie, w wyniku którego zawarto w dniu 7 marca 2011 r. umowę nr 8/2011 na opracowanie pzo dla obszarów Dolina Dolnej Noteci PLB080002, Ujście Noteci PLH080006 oraz Dolina Leniwej Obry PLH080001 oraz postępowanie, w wyniku którego zawarto w dniu 5 lipca 2011 r. umowę na opracowanie pzo dla obszarów Kargowskie Zakola Odry PLH080012 i Nowosolska Dolina Odry PLH080014.

24

− uczestnictwo w organizacji warsztatów lokalnych mających na celu zapewnienie udziału społeczeństwa przy sporządzaniu planów zadań ochronnych,

− udział w przygotowaniu dokumentów, porozumień oraz umów dotyczących realizacji projektu,

− koordynacja tworzenia dokumentacji do planów zadań ochronnych.

(dowód: akta kontroli str. 3109-3110, 3283-3284, 3285-3288, 3289-3297, 3298-3302, 3310-3312)

Na dzień 30 czerwca 2012 r. łączna wartość wydatków kwalifikowanych według złożonych przez RDOŚ wkładów do wniosków o płatność wyniosła 323.486,76 zł. GDOŚ nie wzywał oraz nie wprowadzał zmian do wkładów wniesionych w ramach wniosków o dofinansowanie. Środki do RDOŚ były przekazywane zgodnie z rocznym harmonogramem wydatków budżetu państwa i miesięcznym zapotrzebowaniem. Realizacja środków europejskich była zgodna z harmonogramem W ramach omawianego projektu została rozliczona kwota 323.486,76 zł, z tego w 2009 r. 5.000 zł, w 2010 r. 49.995,36 zł, w 2011 r. 229.274,67 zł i w I półroczu 2012 r. 39.216,73 zł. Projekt nr POIS.05.03.00-00-186/09, w całości finansowany był ze środków EFRR w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko.


Kontrola wykazała, iż koszty opracowania pzo były niższe w przypadku wykorzystania przez wykonawcę wcześniejszych danych inwentaryzacyjnych. Koszty opracowania pzo w ramach omawianego projektu POIiŚ były porównywalne z kosztami opracowania pzo z innych źródeł. (dowód: akta kontroli str. 2120-2124, 2873-2977, 3008-3009, 3100-3114, 3278-3282)

W okresie od 1 stycznia 2009 r. do końca listopada 2012 r. na promocję i edukację dotyczącą Natury 2000 wydano 78.952,90 zł (łącznie z kosztami przygotowania treści i wydania publikacji pn. „Obszary Natura 2000 w województwie lubuskim”), w tym ze środków własnych 61.886,90 zł oraz ze środków WFOŚiGW w formie dofinansowania, kwotę w wysokości 17.066 zł. Ponadto środki wydatkowano m.in. na wydanie folderu promocyjnego, plakatu edukacyjnego oraz na udział w targach. Pracownicy RDOŚ w Gorzowie Wlkp. sami przygotowywali i przedstawiali prezentacje (np. na temat biologii bobra), prelekcje (np. na temat procedury ocen oddziaływania na środowisko, czy dla nauczycieli w zakresie zasad i funkcjonowania sieci N2000), szkolenia (np. z zakresu zarządzania i ochrony obszarów N2000).


Inwentaryzację obszarów N2000 w częściach pokrywających się z obszarami rezerwatów przyrody, wykonano w ramach sporządzania planów ochrony dla rezerwatów. W latach 2009−2010 przedmiotowe prace dla 26 rezerwatów wykonywało Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Gorzowie Wlkp. W 2009 r. dla 14 rezerwatów przyrody RDOŚ ze środków własnych wydatkowała 97.600 zł, w tym na przeprowadzenie inwentaryzacji czterech rezerwatów, niepołożonych na obszarach N2000. W 2010 r. na przeprowadzenie inwentaryzacji 12 rezerwatów RDOŚ wydatkowała 99.900 zł, z czego 50.000 zł pochodziło ze środków własnych RDOŚ, a 49.900 zł ze środków WFOŚiGW. Z powyższych środków w 2010 r. sfinansowano inwentaryzację jednego rezerwatu, niepołożonego w obszarze N2000.

25

Kontrola dwóch losowo wybranych postępowań o udzielenie zamówienia publicznego44 dotyczących opracowania projektów planów ochrony dla rezerwatów przyrody, nie wykazała naruszenia przepisów ustawy – Prawo zamówień publicznych. Prace zostały wykonane terminowo i prawidłowo rozliczone przez RDOŚ.


RDOŚ w Gorzowie Wlkp. nie posiadała informacji o kwotach wydatkowanych przez inne podmioty na zadania dotyczące sieci N2000 na terenie województwa lubuskiego.

W RDOŚ nie było także danych o wysokości wsparcia udzielanego producentom rolnym realizującym pakiety rolno-środowiskowe na terenach w całości lub częściowo wchodzących w skład obszarów N2000.

Zastępca Regionalnego Dyrektora − Regionalny Konserwator Przyrody w wyjaśnieniu m.in. podał, że nie istnieją podstawy prawne do zobowiązania innych podmiotów do przekazywania informacji na temat finansowania realizowanych przez nie działań, w tym ochronnych, które mogłyby być gromadzone i wykorzystywane przez RDOŚ. (dowód: akta kontroli str. 736-737, 2078, 2106-2107, 3450-3454)

Z informacji uzyskanych przez NIK w trakcie kontroli, w trybie art. 29 ust. 1 pkt 2 lit. f ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli45, wynikało, iż:

• Park Narodowy „Ujście Warty” poniósł w 2011 r. wydatki w wysokości 1.069.883,41 zł oraz w I półroczu 2012 r. w kwocie 20.535,28 zł, na przygotowanie planu ochrony Parku Narodowego „Ujście Warty” oraz obszaru N2000 PLC080001;

• Drawieński Park Narodowy na zadania dotyczące sieci N2000 wydatkował w 2011 r. – 3.526 zł, w I półroczu 2012 r. – 32.118,48 zł. Ponadto Park realizował zadania mające na celu ochronę przyrody Parku, służące także ochronie i zachowaniu obszarów N2000. W latach 2009−2012 na takie zadania Park wydatkował 4.310.880 zł;

• Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Zielonej Górze na zadania bezpośrednio dotyczące sieci N2000 wydatkował w okresie od 1 stycznia 2009 r. do 30 czerwca 2012 r. łącznie 332.894 zł, z czego:

o w 2009 r. dofinansowano dwa zadania na łączną kwotę 87.800 zł,



o w I półroczu 2012 r. dofinansowano dwa zadania na łączną kwotę 71.816 zł;

• Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa Lubuski Oddział Regionalny wydatkowała na zdania związane z siecią N2000:

o w ramach PROW 2004−2006:

− w 2009 r. – 11.933.082,80 zł,

− w 2010 r. – 8.672.974,41 zł,

− w 2011 r. – 5.511.316,88 zł,

o w ramach PROW 2007−2013:

44 W wyniku tych postępowań zawarto umowę nr 46/2009 z dnia 10 sierpnia 2009 r. za kwotę

97.600 zł oraz umowę nr 15/2010 z dnia 5 maja 2010 r. za kwotę 99.900 zł. 45 Dz.U. z 2012 r., poz.82.

26

− w 2009 r. – 1.513.906,32 zł,

− w 2010 r. – 8.495.758,96 zł

− w 2011 r. – 18.627.911,42 zł. (dowód: akta kontroli str. 2108-2119)


Jakkolwiek RDOŚ nie ma obowiązku gromadzenia danych dotyczących kwot wydatkowanych na potrzeby sieci Natura 2000 na terenie województwa, w ocenie NIK w RDOŚ powinny być gromadzone i analizowane takie dane, m.in. w celu określenia ogólnych kosztów funkcjonowania sieci N2000 na terenie województwa, planowania wydatków własnych i oszczędnego nimi gospodarowania.


IV. Wnioski

Przedstawiając powyższe oceny i uwagi wynikające z ustaleń kontroli, Najwyższa Izba Kontroli, na podstawie art. 53 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o Najwyższej Izbie Kontroli, wnosi o:

1) sporządzanie, zgodnie za art. 31 ustawy o ochronie przyrody, ocen realizacji ochrony nadzorowanych obszarów Natura 2000;

2) podjęcie kontroli przestrzegania przepisów o ochronie przyrody na terenach rolnych i leśnych w ramach zarządzania obszarami Natura 2000;

3) podjęcie działań zmierzających do sporządzenia dla ośmiu rezerwatów przyrody, nieposiadających planów ochrony, projektów zadań ochronnych i ich ustanowienia w drodze zarządzenia;

4) doprowadzenie do pełnego i zgodnego z wymogami art. 60 ust. 4 uoop oznakowania granic stref ochrony ostoi, miejsc rozrodu i regularnego przebywania zwierząt objętych ochrona gatunkową.

V. Pozostałe informacje i pouczenia

Wystąpienie pokontrolne zostało sporządzone w dwóch egzemplarzach; jeden dla kierownika jednostki kontrolowanej, drugi do akt kontroli.

Zgodnie z art. 54 ustawy o NIK kierownikowi jednostki kontrolowanej przysługuje prawo zgłoszenia na piśmie umotywowanych zastrzeżeń do wystąpienia



Ocena

cząstkowa

Wnioski pokontrolne

Prawo zgłoszenia zastrzeżeń

27

pokontrolnego, w terminie 21 dni od dnia jego przekazania. Zastrzeżenia zgłasza się do Dyrektora Departamentu Środowiska NIK.

Zgodnie z art. 62 ustawy o NIK proszę o poinformowanie Najwyższej Izby Kontroli, w terminie 14 dni od otrzymania wystąpienia pokontrolnego, o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków pokontrolnych oraz o podjętych działaniach lub przyczynach niepodjęcia tych działań.

W przypadku wniesienia zastrzeżeń do wystąpienia pokontrolnego, termin przedstawienia informacji liczy się od dnia otrzymania uchwały o oddaleniu zastrzeżeń w całości lub zmienionego wystąpienia pokontrolnego.

Warszawa, 14 lutego 2013 r.

Najwyższa Izba Kontroli Departamentu Środowiska

Halina Błaszczyk Doradca Techniczny

p.o. Dyrektora Teresa Warchałowska

........................................................ podpis

........................................................ podpis

Obowiązek poinformowania NIK o sposobie wykorzystania uwag i wykonania wniosków

Documents

GDOŚ - RDOŚ Gorzów · działalność Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Gorzowie Wielkopolskim, zwanego dalej „Regionalnym Dyrektorem”, w zakresie ochrony przyrody,