Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

Sözcükte Anlam Özellikleri

Gerçek (Temel) Anlam

Yan Anlam Mecaz Anlam Terim Anlam

Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

Gerçek (Temel) Anlam

Bir sözcüğün zihinde uyandırdığı ilk anlama gerçek anlam adı verilir. Kelimelerin sözlükteki ilk anlamıdır. Bu yüzden sözlük anlamı da denir.

Örnek

» Karabaş, bir şeyin kokusunu aldı.(koku: Nesnelerden yayılan zerrelerin burunda uyandırdığı duygu)

» Kör adama kimse yardım etmedi.(kör: Görme engeli)

» Elinde ağır bir çanta taşıyordu..(ağır: İçinde, kaldırması zor olan)

Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

Yan Anlam

Bir sözcüğün temel anlamından kopmadan kazandığı yeni anlamlara yan anlam denir.

Örnek

» Masanın ayağı yerinden çıkmış.(koku: Güzel kokmak için kullanılan esans)

» Kör makasla kumaşı kesmeye çalışıyor.(kör: Keskinliği yeterli olmayan)

» Bugün boşum, hiç işim yok.(boş: İşi olmayan, işsiz.)

» Anahtarlar çekmecenin en üst gözünde.(göz: raf, bölme.)

Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

Mecaz AnlamBir ilgi veya benzetme sonucu sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlamlara mecaz anlam denir. Mecaz anlamda kullanılan sözcükler genellikle soyut anlam kazanır.

Örnek

» Ortalıkta savaş kokusu vardı.(koku: Belirti, işaret)

» Olaylara karşı kör ve sağırdır.(kör: Duyarlılığını yitirmiş)

» Boş sözlerle beni oyalamayın.(boş: Bir işe yaramayan)

Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

Terim AnlamBir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek alanına özgü kavramları karşılığında kazandığı anlama terim anlam adı verilir.

Bazı bilim, sanat ve meslek dalları ile ilgili terimler:

Matematik: Doğal sayılar, kare, polinom…

Tiyatro: Sahne, perde, kostüm…

Müzik: Nota, portre, sol anahtarı…

Coğrafya: Meridyen, ölçek, izohips, Dünya, boğaz…

Resim: Portre, palet, tuval…

Futbol: Taç, faul, gol…

Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

» Bir sözcüğün terim olup olmadığı kullanıldığı cümleye göre değişir.

Örnek

» Camdan yansıyan ışık gözlerimi kamaştırdı. (Gerçek anlam)

» Sanatçımız, edebiyatımızın vazgeçilmez ışıklarından biridir. (Mecaz

anlam)

» Bugünkü dersimizde ışık konusunu işleyeceğiz. (Terim anlam)

» Doğru haber veren gazeteler de var. (Gerçek anlam)

» İki noktadan tek doğru geçer. (Terim anlam)

» Olaya bir de şu açıdan bakalım. (Mecaz anlam)

» İkizkenar üçgenin taban açıları eşittir. (Terim anlam)

Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

Aşağıdaki cümlelerde yüzmek, ayak ve ağız sözcüklerinin hangi anlamda kullanıldıklarını yanlarındaki parantezlerin içine yazınız.

Toz içinde yüzen kitaplara yazık oluyordu. (……………………………)

Buradaki küçük gölde çocuklar her sabah yüzerdi. (……………………………)

Uzun zamandan beri borç içinde yüzüyordu. (……………………………)

Bırak bu ayakları. (……………………………)

Ayağım ağrıyor. (……………………………)

Masanın ayağı kırılmış. (……………………………)

Ayağı olmayan göllerde tuz oranı yüksek olur. (……………………………)

Çocuğun ağzında bir şey vardı. (……………………………)

Rumeli ağzıyla konuşuyor. (……………………………)

Bıçağın ağzı keskin değildi. (……………………………)

O, kimseye ağız açtırmadı. (……………………………)

Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

1. 1. Çağa meydan okuyan, bu meydan okuma içinde kendi hayatını kuran, kendini çalış¬maya adadıkça büyüyen, çoğalan gönül adamlarını, büyük dimağları, ufuk insanla¬rını anlamak neredeyse imkânsızdır.

Yukarıdaki cümlede kaç yan cümlecik var¬dır?

A 5

B 6

C 7

D 8

Soru 2

1. 1. Kaybettiklerinize yanarak hayatı kendinize zehir edeceğinize, sizi kayba sürükleyen hatalarınızdan ders çıkarıp onları tekrarla¬mamaya çalışın.

Yukarıdaki cümlede kaç fiilimsi vardır?

A 3

B 4

C 5

D 6

Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

1. 1. Başarı, yaptığını sevmek veya sevdiğini yapmaktır. Hedeflerinize sımsıkı sarılmaz¬sanız hayatınız sevmediğiniz işlerin işgali altında ezilebilir. Hayatınıza anlam katacak bir hedef bulmak, yaşamak için heyecan ve istek bulmaktır.

Yukarıdaki parçada kaç fiilimsi vardır?

A 6

B 7

C 8

D 9

Soru 4

1. 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde isim-fiil, sıfat-fiil ve zarf-fiil bir arada kullanılmıştır?

A Sorunları çizmeyip geleceğe havale et¬mek yükümüzü çekilmez hâle getirir.

B Her sorunun çözüm yolunu bulmak akıllı insanların belirgin özelliğidir.

C Sorun yaratmak bazı insanlar için ade¬ta meslek haline gelmiştir.

D Geleceği göremeyenler, günümüzün ba¬sit meselelerini büyütürler.

Suat Bingöl Türkçe Öğretmeni

Soru 5

1. 1. O dakikalar, o saniyeler geçmek bilmiyor¬du. Kendi kendime parmaklarımı oynata¬rak yüzüme elimi sürerek donmayı engelle¬meye çalışıyordum. Bu arada Yusuf, palto¬sunu çıkarıp kafasına sarmış, tipiden ko¬runmaya çalışıyordu.

Bu parçada kaç tane fiilimsi (eylemsi) kul¬lanılmıştır?

A 7

B 8

C 9

D 10

Soru 6

1. 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bütün fii¬limsi türlerine örnek vardır?

A Sihirbazların kullandığı bu gizemli söz¬cüğün, "abrakadabra"nın, İbraniceden geldiği söyleniyor.

B Akide şekerinin geçmişteki işlevi sade¬ce ağız tatlandırmak değilmiş.

C Sözlüklerde bulunmayan sözlerin söz¬lüğü olarak tanımlanıyor bu kitap.

D Başkalarının tercih ettiği bir hayata mahkûm olmamak için bu sözlüğü ince¬lemeden adım atmayın.