ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η ικανότητα να σκεπτόμαστε με έναν περίπλοκο τρόπο στην καθημερινή μας ζωή, να

σχεδιάζουμε και να επιλύουμε προβλήματα που εμφανίζονται σε καθημερινή βάση είναι

ο θεμέλιος λίθος της σκέψης για τη συμπεριφορά. Πάντως όπως σε όλα τα ανθρώπινα

πράγματα, οι τρόποι με τους οποίους σκεπτόμαστε είναι πολλοί και ποικίλοι, από την

επίλυση παζλ στην εφημερίδα στην εύρεση της βλάβης ενός χαλασμένου αυτοκινήτου

στην ανάπτυξη μιας νέας θεωρίας των κβαντικών πεδίων. Σκεφτείτε ένα δείγμα των

ειδών των πραγμάτων για τα οποία αναφερόμαστε με τον όρο σκέπτεσθαι.

[Στη συνέχεια το βιβλίο αναφέρει 3 διαφορετικά παραδείγματα που παραλείπονται]

Τα παραπάνω τρία παραδείγματα δείχνουν ορισμένες γενικές πλευρές της σκέψης.

Αρχικά όλα τα παραδείγματα περιλαμβάνουν την ιδέα ότι τα άτομα έχουν συνείδηση των

σκέψεών τους. Ξεκάθαρα, η διαδικασία της σκέψης πρέπει να περιλαμβάνει τη

συνειδητή ενημερότητα. Πάντως, τείνουμε να είμαστε περισσότερο ενήμεροι των

προϊόντων της σκέψης παρά των ίδιων των διεργασιών. Για παράδειγμα, έχουμε

συνείδηση ότι προσθέτουμε το 8 με το 7 που έχουν άθροισμα 15, αλλά οι υπεύθυνες

διεργασίες της σκέψης είναι ασυνείδητες και δεν είναι ανοικτές στην ενδοσκόπηση.

Επιπλέον, ακόμη και όταν μπορούμε να ενδοσκοπήσουμε στις σκέψεις μας, οι

αναμνήσεις μας είναι ανακριβείς. Ο Joyce κάνει πολύ καλή δουλειά στην αναδόμηση του

χαρακτήρα της τεμπέλικης, συσχετιστικής σκέψης στον εσωτερικό μονόλογο της Molly

Bloom, αλλά αν τη διακόπταμε και της ζητούσαμε να μας πει τις σκέψεις της των

προηγούμενων 5 λεπτών, λίγα θα μπορούσαν να ανακληθούν με ακρίβεια. Παρομοίως,

σε ψυχολογικά πειράματα οι αναδρομικές ανακλήσεις συνειδητών σκέψεων είναι

συνήθως αναξιόπιστες. Στην πραγματικότητα, ακόμη και η χρήση ταυτόχρονων

πρωτοκόλλων που λαμβάνονται κατά τη διάρκεια επεξεργασίας των σκέψεων είναι

αξιόπιστη κάτω από ορισμένες προϋποθέσεις.

Δεύτερον, η σκέψη μπορεί να ποικίλλει με την έννοια της κατεύθυνσης. Στο ένα άκρο

της κλίμακας μπορεί να είναι σχετικά χωρίς κατεύθυνση και στο άλλο άκρο μπορεί να

έχει σαφή κατεύθυνση σε συγκεκριμένο στόχο. Το κομμάτι της Molly Bloom είναι

σχετικά χωρίς κατεύθυνση σε σύγκριση με τα άλλα. Στο σημείο που γλιστρά σε ένα

όνειρο αφήνει τη μια σκέψη να γλιστρήσει στην άλλη. Εάν έχει κάποιο στόχο σίγουρα

είναι πολύ γενικός και κακοδιαμορφωμένος (πχ. η σκέψη για τα γεγονότα της ημέρας).

Στα άλλα δύο κομμάτια ο στόχος είναι πιο ξεκάθαρος και καλά ορισμένος. Στο

παράδειγμα της πρόσθεσης πρέπει να δοθεί μια συγκεκριμένη απάντηση η οποία είναι

είτε σωστή είτε λάθος (δηλ. ο στόχος είναι ξεκάθαρα ορισμένος και μπορεί εύκολα να

εκτιμηθεί). Όπως θα φανεί, η περισσότερη από τη μελέτη του σκέπτεσθαι αφορά σε

σχετικά ξεκάθαρες, στοχοκατευθυνόμενες καταστάσεις.

Τρίτον, το ποσό και η φύση της γνώσης που χρησιμοποιείται σε διαφορετικές εργασίες

σκέψης μπορεί να ποικίλλει σημαντικά. Για παράδειγμα, η γνώση που απαιτείται για την

περίπτωση της πρόσθεσης είναι σχετικά περιορισμένη. Κυρίως βασίζεται στη γνώση του

να ξέρεις να προσθέσεις οποιοδήποτε αριθμό μεταξύ του ενός και του δέκα και τον

κανόνα ότι μεταφέρεις τους αριθμούς που είναι μεγαλύτεροι από το δέκα από τη μια

κολώνα στην άλλη. Από την άλλη πλευρά, η Molly Bloom χρησιμοποιεί ένα μεγάλο

αριθμό γνώσης για τα ήθη που έχουν οι ηλικιωμένες χήρες, προσδοκίες για το πως θα

είναι η ίδια όταν θα γεράσει, γενικές γνώσεις για την ειρωνεία αυτών που κριτικάρουν

ό,τι δεν μπορούν να κάνουν οι ίδιοι, και πολλά άλλα επιπλέον. Τεχνικά οι καταστάσεις

που απαιτούν λίγη γνώση καλούνται πτωχές γνωστικά ενώ όσες απαιτούν περισσότερη

λέγονται πλούσιες γνωστικά. Οι πλούσιες γνωστικά είναι πολύ πιο δύσκολο να

χαρακτηριστούν εξαιτίας του ποσού της γνώσης που εμπλέκεται και της ποικιλίας των

τρόπων με τους οποίους χρησιμοποιείται.

(α) Επίλυση παζλ, ενόραση και επιδέξια σκέψη

(β) Δημιουργικότητα και ανακάλυψη

(γ) Παραγωγικός συλλογισμός

(Δ) Κρίση και λήψη αποφάσεων

ΠΡΩΙΜΗ ΕΡΕΥΝΑ: Η ΣΧΟΛΗ ΤΗΣ GESTALT

Στην αρχή του 20ου αιώνα, οι υποστηρικτές της σχολής Gestalt της ψυχολογίας

επέκτειναν τις θεωρίες τους για την αντίληψη στη συμπεριφορά επίλυσης προβλημάτων.

Οι ερευνητές ήταν ιδιαίτερα δημιουργικοί στην εκτέλεση πειραμάτων των θεωριών τους

και παρήγαν ένα μεγάλο σώμα αποδεικτικών στοιχείων. Κατά την περίοδο που

επικρατούσε ο συμπεριφορισμός πολύ από την παραπάνω έρευνα επανερμηνεύτηκε με

συμπεριφορικούς όρους, παρότι τα βασικά πειραματικά παραδείγματα παρέμεναν τα

ίδια (Maltzman, 1955). Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1950 και του 1960 ο

παραπάνω τύπος έρευνας επίλυσης προβλημάτων μετατράπηκε σε μια εργασία

παρασκηνίου παρότι είχε ερευνηθεί ενεργά και πιο πρόσφατα, ειδικά όταν ξανα-

ερμηνεύτηκε με όρους επεξεργασίας πληροφοριών.

Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ GESTALT ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ ΣΕ ΖΩΑ

Η εργασία της σχολής της ψυχολογίας της Gestalt έχει την καταγωγή της στην μελέτη

επίλυσης προβλημάτων σε ζώα. Πρώιμοι συνειρμιστές και συμπεριφοριστές

χαρακτήριζαν την επίλυση προβλημάτων είτε ως αποτέλεσμα «δοκιμής και λάθους» είτε

ως αναπαραγωγή προηγουμένως μαθημένων αντιδράσεων. Ακολουθώντας τις

παρατηρήσεις του στο σκύλο του, τα διάσημα πειράματα του στις γάτες υποστήριζαν

ισχυρά αυτή την άποψη.

Ο Thorndike τοποθέτησε πεινασμένες γάτες σε κλειστά κλουβιά, τοποθετώντας σε ορατό

σημείο έξω από τα κλουβιά ένα πιάτο με φαγητό. Οι πόρτες των κλουβιών μπορούσαν να

ανοίξουν όταν πατούσαν έναν μοχλό μέσα στο κλουβί. Αρχικά, τα ζώα χτυπούσαν και

γρατζούνιζαν τις πλευρές του κλουβιού. Αναπόφευκτα, σε κάποιο σημείο, η γάτα

πατούσε το μοχλό μέσα στο κλουβί και άνοιγε την πόρτα. Σε επανειλημμένες

προσπάθειες, όταν η γάτα ξανατοποθετείτο μέσα στο κλουβί, παρόμοια ενεργητική

συμπεριφορά επακολουθούσε αλλά σταδιακά το ζώο φαινόταν να μαθαίνει ότι το πάτημα

του μοχλού άνοιγε την πόρτα του κλουβιού. Τελικά, όταν τοποθετείτο μέσα στο κλουβί

πήγαινε στο μοχλό, τον πατούσε και δραπέτευε. Έτσι, τα νέα προβλήματα αρχικά

επιλύονταν με συμπεριφορά δοκιμής-λάθους και τυχαίες λύσεις αμαλγαματοποιούνταν

σε απαντήσεις που αναπαράγονταν όταν παρουσιαζόταν το κατάλληλο ερέθισμα.

Ένας από τους ιδρυτές της σχολής της Gestalt, ο Wolfgang Kohler, διαφώνησε με αυτήν

την τυποποίηση και πίστεψε ότι υπάρχουν περισσότερα στην επίλυση προβλημάτων στα

ζώα από τη δοκιμή- λάθος και τις αναπαραγόμενες απαντήσεις. Οι ψυχολόγοι της

θεωρίας της μορφής είχαν δείξει με σχετική επιτυχία ότι η αντίληψη ήταν κάτι παραπάνω

από απλούς συσχετισμούς και πίστεψαν ότι οι ίδιες ιδέες μπορούν να εφαρμοστούν στην

επίλυση προβλημάτων. Στην αντίληψη των αντιληπτικών πλανών, όπως ο κύβος του

Necker, η γωνία μερικές φορές φαίνεται να είναι στο μπροστινό μέρος του σχήματος και

άλλες φορές στο πίσω. Με όρους της Gestalt το σχήμα αναδομείται για να γίνει

αντιληπτό με τον ένα ή τον άλλο τρόπο. Με παρόμοιο τρόπο, οι ψυχολόγοι της μορφής

διαπίστωσαν ότι ένας μπορεί να έχει ενόραση στη δομή ενός προβλήματος και να το

«αναδομεί» προκειμένου να το επιλύσει.

Η θεωρία της Gestalt μπορεί να περιγραφεί περιληπτικά με τα ακόλουθα σημεία:

Η συμπεριφορά επίλυσης προβλημάτων είναι τόσο αναπαραγωγική όσο και

παραγωγική.

Η αναπαραγωγική επίλυση προβλημάτων περιλαμβάνει την επαναχρησιμοποίηση

παρελθούσας εμπειρίας και μπορεί να εμποδίσει την επιτυχή επίλυση

προβλημάτων.

Η παραγωγική επίλυση προβλημάτων χαρακτηρίζεται από ενόραση στη δομή του

προβλήματος και παραγωγικές αναδομήσεις του προβλήματος.

Η ενόραση καμιά φορά εμφανίζεται ξαφνικά και συνοδεύεται από την εμπειρία

«α-χα».

Το κλασικό παράδειγμα της έρευνας της σχολής της Gestalt ήταν η μελέτη του Kohler

στην επίλυση προβλημάτων στους πιθήκους. Στα πειράματα του Kohler οι πίθηκοι

έπρεπε να φτάσουν μπανάνες έξω από τα κλουβιά τους, όταν είχαν στη διάθεση τους

μόνο ραβδιά. Σε μια περίπτωση, παρατήρησε έναν πίθηκο να παίρνει 2 ραβδιά και να τα

ενώνει προκειμένου να φτάσει τις μπανάνες, και το αποκάλεσε περίπτωση ενόρασης. Σε

σύγχρονους όρους, η άποψη του Kohler ήταν ότι το ζώο είχε δράσει με έναν

στοχοκατευθυνόμενο τρόπο, προσπαθούσε να λύσει το πρόβλημα χρησιμοποιώντας τα

ραβδιά. Τόνισε επίσης ότι παρότι το ζώο χρησιμοποίησε τα ραβδιά με έναν τρόπο

δοκιμής και λάθους, βρήκε τη διορατική λύση μόνο αφού κάθισε ήσυχα για κάποιο

διάστημα. Τα στοιχεία του Kohler δεν ήταν εκμαγείο-σίδηρος γιατί οι προηγούμενες

εμπειρίες αυτού του κάποτε άγριου πιθήκου δεν ήταν γνωστές. Αργότερα ο Birch βρήκε

λίγες ενδείξεις αυτού του είδους ενόρασης στην επίλυση προβλημάτων στους πιθήκους

που μεγάλωσαν σε αιχμαλωσία. Πάντως, αυτή η έρευνα έβαλε τις βάσεις για τους

μεταγενέστερους ψυχολόγους της σχολής της Gestalt να επεκτείνουν τις αναλύσεις τους

στην επίλυση προβλημάτων από ανθρώπους.

ΑΝΑΔΟΜΗΣΗ ΚΑΙ ΔΙΟΡΑΤΙΚΟΤΗΤΑ: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΑ ΔΥΟ ΣΧΟΙΝΙΑ

Ένα από τα πιο γνωστά προβλήματα της σχολής της Gestalt-ένα που είναι πολύ κοντά

στις μελέτες των πιθήκων- είναι το πρόβλημα του Maier (1931) με τα δύο σχοινιά ή του

εκκρεμούς. Στην πρωτότυπη εκδοχή του προβλήματος, ανθρώπινα υποκείμενα

μεταφέρονταν σε ένα δωμάτιο που είχε δύο σχοινιά που κρέμονταν από το ταβάνι και

έναν αριθμό άλλων αντικειμένων (πχ. λαβίδες) . Στη συνέχεια τους ζητιόταν να δέσουν

τα δύο σχοινιά τα οποία κρεμόντουσαν από το ταβάνι. Πάντως σύντομα ανακάλυψαν ότι

όταν κρατούσαν το ένα σχοινί και πήγαιναν να πιάσουν το άλλο, ήταν πολύ μακριά για

να το φτάσουν. Τα άτομα παρήγαγαν αρκετούς διαφορετικούς τύπους λύσεων σε αυτό το

πρόβλημα, αλλά η πιο ενορατική και σπάνια εμφανιζόμενη ήταν η λύση του εκκρεμούς.

Αυτή περιλάμβανε να πάρουν λαβίδες, να τις δέσουν σε ένα από τα σχοινιά και να τα

ταλαντώνουν. Έτσι, κρατώντας το ένα σχοινί ήταν πιθανό να πιάσουν το άλλο στην προς

τα πάνω αιώρησή του και να τα δέσουν μαζί. Ο Maier έδειξε ένα χαρακτηριστικό

παράδειγμα «αναδόμησης προβλήματος» επιτρέποντας πρώτα στα υποκείμενα να

φτάσουν σε ένα σημείο που είχαν κολλήσει και στη συνέχεια (φανερά τυχαία)

μετακινούσε το σχοινί που ξεκινούσε την αιώρησή του. Σύντομα μετά από αυτό τα

υποκείμενα έβρισκαν τη λύση του εκκρεμούς, παρότι λίγοι ανέφεραν ότι είδαν τον

πειραματιστή να θέτει το σχοινί σε ταλάντωση. Σύμφωνα με το Maier αυτή η

απειροελάχιστη ένδειξη είχε ως αποτέλεσμα την επανοργάνωση ή την αναδόμηση του

προβλήματος, έτσι ώστε να παράγεται η λύση.

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟ ΦΙΞΑΡΙΣΜΑ: ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΩΝ ΚΕΡΙΩΝ ΚΑΙ ΤΟ

ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΜΕ ΤΙΣ ΕΝΝΕΑ ΚΟΥΚΙΔΕΣ

Περίπου την ίδια εποχή, άλλος ένας νεαρός ερευνητής επέκτεινε τη θεωρία της Gestalt.

Σε ηλικία περίπου είκοσι ετών, ο Karl Duncker (1926, 1945) έκανε πειράματα στο

«λειτουργικό φιξάρισμα», που εξακολουθούν να αναπαράγονται σε διαφορετικές μορφές

μέχρι σήμερα. Έδειξε το φαινόμενο σε ένα πείραμα όπου στα υποκείμενα δόθηκε ένα

κερί, ένα κουτί καρφιά και ορισμένα άλλα αντικείμενα και τους ζητήθηκε να κολλήσουν

το κερί σε έναν τοίχο, δίπλα σε ένα τραπέζι , έτσι ώστε να μη στάζει στο τραπέζι. Ο

Duncker βρήκε ότι τα υποκείμενα προσπάθησαν να καρφώσουν το κερί κατευθείαν στον

τοίχο ή να το κολλήσουν στον τοίχο λιώνοντάς το, αλλά λίγοι σκέφτηκαν να

χρησιμοποιήσουν το εσωτερικό του κουτιού των καρφιών ως κηροπήγιο και να το

καρφώσουν στον τοίχο. Με τους όρους του Duncker, τα υποκείμενα ήταν «κολλημένα»

στην «κανονική» λειτουργία του κουτιού να περιέχει τα καρφιά και δεν μπορούσαν να το

συλλάβουν ξανά με έναν διαφορετικό τρόπο που θα τους επέτρεπε να λύσουν το

πρόβλημα. Η επιτυχία των υποκειμένων στην επίλυση του προβλήματος εμποδιζόταν

από την αναπαραγωγική τους συμπεριφορά. Η αποτυχία των υποκειμένων να παράγουν

τη λύση του εκκρεμούς στο πρόβλημα με τα δύο σχοινιά μπορεί επίσης να ιδωθεί ως μια

περίπτωση λειτουργικού φιξαρίσματος γιατί τα υποκείμενα δεν είναι ικανά να

ξανασυλλάβουν τις λαβίδες ως βάρος για το εκκρεμές.

Άλλο ένα διάσημο πρόβλημα για τη σχολή της Gestalt είναι το πρόβλημα με τις 9

κουκκίδες του Scheerer. Το πρόβλημα περιλαμβάνει 9 κουκκίδες οργανωμένες ανά τρεις

σε ένα τετράγωνο. Προκειμένου να λύσει το πρόβλημα κάποιος πρέπει να σχηματίσει 4

συνεχείς ίσιες γραμμές, και να ενώσει όλες τις κουκκίδες χωρίς να σηκώσει το μολύβι

από το χαρτί. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούν να λύσουν το πρόβλημα γιατί,

όπως αναφέρει ο Scheerer, θεωρούν ότι οι γραμμές πρέπει να είναι μέσα στο τετράγωνο

που σχηματίζεται από τις κουκκίδες. Με όρους της Gestalt, τα υποκείμενα είχαν

προσκολληθεί στο σχήμα των κουκκίδων και δεν μπορούσαν να λύσουν το πρόβλημα για

αυτό το λόγο. Θα φανεί αργότερα ότι αυτό δεν είναι εντελώς αληθές.

ΠΡΟΚΑΘΟΡΙΣΜΕΝΗ ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ: ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΙΣ

ΚΑΝΑΤΕΣ ΝΕΡΟΥ

Μια τελική ομάδα πειραμάτων που παράχθηκε από τη σχολή της Gestalt και είναι άξια

αναφοράς είναι τα πειράματα με τις κανάτες νερού των Luchins και Luchins. Τα

πειράματα αυτά είναι μια ειδική περίπτωση της γενικής ιδέας του φιξαρίσματος, όπου οι

αναπαραγωγικές απαντήσεις καταλήγουν σε αποτυχία επίλυσης προβλημάτων παρά σε

επιτυχία. Οι Luchins όρισαν την προκαθορισμένη επίλυση προβλημάτων (problem

solving set). Σε ένα τυπικό πρόβλημα κανάτας νερού πρέπει να φανταστείς ότι σου

δίνονται μια κανάτα που χωράει 8 πίντ, γεμάτη νερό και άλλες δύο άδειες όγκου 5 και 3

πιντ αντίστοιχα. Η εργασία είναι αν χύσει κανείς το νερό από τη μια κανάτα στην άλλη

μέχρι να καταλήξει να έχει από 4 πίντ στις κανάτες των 8 και 5 πιντ. Παρότι αυτό το

πρόβλημα φαίνεται απλό μπορεί να πάρει αρκετή ώρα για την επίλυσή του.

Προκειμένου να αναδειχθεί το σετ επίλυσης προβλημάτων, οι Luchins και Luchins

τυπικά είχαν δύο ομάδες στα πειράματά τους: μια προκαθορισμένη και μια ομάδα

ελέγχου. Η σετ κατάσταση λάμβανε μια σειρά προβλημάτων που μπορούσε να λυθεί

χρησιμοποιώντας την ίδια μέθοδο επίλυσης, αλλά η ομάδα ελέγχου λάμβανε προβλήματα

που έπρεπε να επιλυθούν χρησιμοποιώντας διαφορετικές μεθόδους. Στη συνέχεια και

στις δύο ομάδες δινόταν ένα τεστ, το οποίο μπορούσε να λυθεί χρησιμοποιώντας είτε

μια πολύ απλή μέθοδο είτε την πολύ πολύπλοκη που η σετ ομάδα είχε χρησιμοποιήσει σε

όλα τα προηγούμενα προβλήματα. Χωρίς να μας εκπλήσσει, η ομάδα ελέγχου έτεινε να

χρησιμοποιεί την απλή μέθοδο ενώ η σετ επέλεγε την πιο πολύπλοκη μέθοδο. Στην

πραγματικότητα δεν έβλεπαν την πιο απλή λύση μέχρι να τους τη δείξει κάποιος. Η

πρώτη ομάδα επομένως είχε «προσκολληθεί» με όρους Gestalt στην πιο πολύπλοκη

μέθοδο.

ΕΚΤΙΜΗΣΗ ΤΗΣ ΘΕΩΡΙΑΣ ΤΗΣ GESTALT ΚΑΙ ΤΗΣ ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑΣ ΤΗΣ

Οι ψυχολόγοι της θεωρίας της μορφής επιτέθηκαν στις απόψεις των συνειρμιστών από

δύο πλευρές. Πρώτα, προσπάθησαν να δείξουν ότι η επίλυση προβλημάτων ήταν κάτι

παραπάνω από «απλή» αναπαραγωγή μαθημένων απαντήσεων, ότι περιλάμβανε

παραγωγικές διαδικασίες ενόρασης και αναδόμησης. Θυμηθείτε την επίδειξη του Maier

στις επιδράσεις της αλλαγής ένδειξης στην επίλυση του προβλήματος με τα δύο σχοινιά.

Δεύτερον, έδειξαν ότι η επίλυση προβλημάτων που βασιζόταν αποκλειστικά στην

παρελθούσα εμπειρία συχνά οδηγούσε σε αποτυχία, θυμηθείτε τις επιδείξεις της

προκαθορισμένης επίλυσης προβλήματος (όπου χρησιμοποιείται μια μέθοδος ρουτίνας)

και του λειτουργικού φιξαρίσματος (όπου θεωρείται η τυπική λειτουργία ενός

αντικειμένου).

Η θεωρία της μορφής βασίστηκε σε μια αντιληπτική μεταφορά που μεταφέρθηκε από τις

αντιληπτικές θεωρίες (και την καθημερινή ζωή;). Η μεταφορά αυτή κάνει την θεωρία

πολύ ελκυστική και κατανοητή αλλά είναι και η βασική της αδυναμία. Οι έννοιες της

ενόρασης και της «αναδόμησης» είναι ελκυστικές γιατί είναι εύκολα κατανοητές και

μεταφέρουν κάτι από το μυστηριώδη δυναμισμό της ανθρώπινης δημιουργικότητας.

Πάντως, καθώς οι θεωρητικές κατασκευές είναι δεν είναι ιδιαίτερα διευκρινισμένες, οι

καταστάσεις κάτω από τις οποίες συμβαίνουν η ενόραση και η αναδόμηση δεν είναι

ξεκάθαρες και η θεωρία δεν ξεκαθαρίζει στην πραγματικότητα τη φύση καμιάς από τις

δύο έννοιες. Η εργασία της σχολής της Gestalt δεν είναι ένα ιουρασικό κατασκεύασμα

για να θαφτεί στο κοιμητήριο των ψυχολογικών θεωριών. Με πολλούς τρόπους το

πνεύμα της έρευνας της Gestalt, με την έμφασή του στην παραγωγική και στην όχι-

συσχετιστική φύση της σκέψης, ενέπνευσε την προσέγγιση επεξεργασίας πληροφοριών

που ακολούθησε μερικές δεκαετίες μετά. Η σχολή άφησε επίσης ένα μεγάλο σώμα

πειραματικού υλικού (με τη μορφή προβλημάτων) και στοιχεία για να ξαναερμηνευτούν

από τη μεταγενέστερη θεωρία επεξεργασίας πληροφοριών. Επομένως η κληρονομιά της

θεωρίας της μορφής είναι σημαντική.