Gioi Thieu Dao Phat - Binh an Son

8/3/2019 Gioi Thieu Dao Phat - Binh an Son

1/115

GII THIU O PHT

Bnh AnsonNh Xut Bn Tn Gio, TL. 2005 - PL. 2549

Ngunhttp://thuvienhoasen.org

Chuyn sang ebook 21-7-2009Ngi thc hin : Nam Thin [email protected] Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org

Mc Lcc PhtCn bn o PhtCuc i c PhtKt Tp u TinKt Tp Ln Th 2

Kt Tp Ln Th 3Kt Tp Ln Th 4Kt Tp Ln Th 5 v 6Tam Tng Kinh ini Tng Vit Ngo Pht v chnh trNhn cch thng bngCng dng ca gii cLng hiu tho trong kinh in PaliKt lunChnh Nim v Nit Bn

V ng v php hnh thinMi php u v ngo v QuNm trin ciT Nim XBn nn tng ca Chnh NimQun nim hi thLi ch ca thin hnh
http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Buoc%20Dau%20Hoc%20Phat/So%20Do%20Hoc%20Phat/Buoc%20Dau%20Hoc%20Phat%20-%20HT%20Thanh%20Tu/http://phatphaponline.org/kinh/Audio/Buoc%20Dau%20Hoc%20Phat/So%20Do%20Hoc%20Phat/Buoc%20Dau%20Hoc%20Phat%20-%20HT%20Thanh%20Tu/


2/115

Ba bi php v Thin QunChnh Php ca c PhtThc tp thin qun trong ba phtKt lunPhng php Thin Qun (Vipassana)

Pht trin Bt Chnh oThc tp Thin Qun trong nm phtSo snh tm tt cc b Lut T-khuQuy c trch dn kinh in Nguyn thy

Gii thiu o Pht

T khu Bodhicitto

Trong 45 nm hong php sinh, c Pht du hnh khp min Bc n ging dy con ng gii thot m Ngi tm ra. Rt nhiu ngi quy y vi Ngi, tr thnh cc tu s nam v n hoc cc t c s. Trongmt thi gian di nh th v vi rt nhiu t c nhiu ngun gc khcnhau, Ngi li mt kho tng cc li ging qu bu vi nhiu ch ,cng dng khc nhau. Tuy nhin, ct ty ca cc li ging lc no cngging nhau:

-"Ny ch T khu, by gi cng nh trc y, Nh Lai ch dy v Kh vCon ng Dit Kh".

c PhtDanh t "Buddhism"l mt danh t phng Ty dng gi tp hp cc lidy ca c Pht, gi mt tn gio xy dng trn nn tng ca cc lidy . Tuy nhin, ti cc quc gia Nam v ng Nam , danh t nguynthy thng dng l "Buddha-Sasana", c ngha l li dy ca c Pht,hay Pht Gio.

"Buddha", Pht-, khng phi l tn ring. l mt qu v, c ngha lngi Gic ng (Gic gi), ngi Tnh thc, hoc l ngi Bit nh tht.

Tn ring ca c Pht l S-t-a C-m (Siddhattha Gotama). Tuynhin, ngy nay c rt t ngi dng tn gi ny. Chng ta thng gi Ngil c Pht, hoc c Pht C-m.

c Pht sng vo khong 25 th k trc ti vng Bc n . Ngi sinh ral mt v hong t ca vng quc Thch-ca (Sakya) ti vng chn ni Hym lp sn, ngy nay thuc nc Nepal. Ngi sng trong nhung la, c mt


3/115

thi nin thiu cao sang, kt hn vi cng cha Da-du--la (Yasodhara), vc mt ngi con trai tn l La-hu-la (Rahula).

i sng nhung la khng che c mt ca mt ngi hin trit vthng minh nh Ngi. Mc d vua cha gng cng to cc th vui gii tr Ngi m say vo cc cnh vui sng trong hong cung, nhng Ngicng bt u nhn thc c b mt en ti ca cuc i, ni kh au cang loi v tnh cht v thng ca mi s vic.

Mt ln n, khi nh xe nga do chi trn ng ph, Ngi thy c bncnh lm thay i cc t duy ca Ngi. Ngi thy mt c gi run ry, mtngi bnh rn sit, v mt t thi snh thi. Ba cnh ny khin Ngi suy nghrt nhiu v quyt tm tm mt phng cch gip nhn loi v tm mt ngha chn tht ca i sng. Cnh th t l hnh nh mt v du tng bnh

an, tnh lng khin cho Ngi c mt nim hy vng c th l mt conng tm ra Chn L, thot khi hon kh.

Vo lc 29 tui, thi t S-t-a ri hong cung, ri gia nh, v con, gianhp i sng ca mt o s kht thc trong 6 nm, i tm con ng ditkh. Vo m trng rm thng T, khi ngi thin di ci cy B Gaya, Ngi tm c li gii p v gic ng. Lc , Ngi c 35 tui.ng Gic Ng gi y c gi l c Pht. Ngi i n Sa-nc (Sarnath)gn thnh ph Ba-na-li (Benares) v thuyt ging bi php u tin -Chuyn Php Lun - ti khu vn Nai (Lc Uyn). Trong 45 nm tip theo,

Ngi du hnh t ni ny sang ni khc, ging dy v con ng gic ngcho nhng ai hu duyn v sn sng tu hc. Ngi thnh lp mt gio oncc v t khu (nam tu s) v t khu ni (n tu s) thng c gi l Tngon (Sangha).

Trong sut cuc i hong ha, d phi i ph vi nhiu tr ngi, c Phtlc no cng an nhin t ti, v ngay c trong gi pht lm chung, Ngi vn

bnh thn cho d thn xc suy yu. Ngay trong gi pht cui cng ,Ngi vn tip tc ging dy v khuyn bo cc t h tip tc tu tptheo gio php ca Ngi:

-"Ny cc t khu, Nh Lai khuyn qu v rng mi php hu vi u vthng, qu v hy tinh tn vi chnh nim".

l nhng li cui cng ca c Pht, v Ngi nhp dit vo nm 80 tui,trong nm 543 trc Ty Lch.


4/115

Mc d gi y hn 2500 nm t khi c Pht nhp Nit-bn v d y,li dy ca Ngi, hay l Gio Php (Dhamma), vn cn hu ch cho chngta. Gio Php chnh l v Thy ca chng ta. Tng on l cng ngnhng ngi quyt tm hc hi, thc hnh v truyn dy Chnh Php, nhn ngn uc t v Thy khai sng v tip tc truyn gi ngn uc qua nhiu quc v nhiu th k. Ba yu t ny - c Pht, ngi khaisng o; Php, li dy ca Ngi; v Tng, cng ng cc tu s - lp thnhTam Bo m cc Pht t tn knh, v cng l Ba Ni Nng Ta (Tam QuyY) hng dn ngi con Pht trn Con ng a n hnh phc v anlnh ti hu. Mi nm, vo ngy rm thng T m lch (ngy Vesakha), hngtriu tn Pht gio - trong truyn thng Nguyn thy - trn ton th giicng nhau c hnh i l Tam Hp, k nim ngy sinh (Pht n), ngyThnh o, v ngy i Nit Bn ca ngi Cha Lnh knh yu.

Cn bn o Pht

Cc tng chnh yu ca o Pht c thu gm trong Bn S Tht CaoQu (T Diu ) v Con ng Trung Dung (Trung o) m c Pht ging trong bi php u tin ti vn Nai sau ngy thnh o. Bn s tht l:

1. S tht v Kh (Kh ): y l s tht v cc vn ca i sng, quasinh, gi, bnh, v cht, v nhng u su, tht vng. D nhin, nhng iuny l bt toi v ngi ta lun c gng trnh n, khng mun dnh vo

chng. Hn th, tt c nhng vic g trn i, do cc iu kin m c,thng c mm mng au kh v chng khng thng tn, ch tm b, xungkhc v gi to, khng c mt ch th lu bn. Chng to su kh v thtvng cho nhng ai v v minh m chp cht vo chng. Nhng ai mun tdo thot khi cc kh au cn c mt thi ng n, mt tri kin v trtu nhn mi s vt trn i. Cn phi hc tp nhn nh s vt ngtheo bn cht ca chng. Cc s c bt toi ca i sng cn phi cqun st, nhn nh v thng hiu.

2. S tht v Ngun gc ca Kh (Tp ): Trong s tht ny, c Phtqun xt v gii thch s khi sinh ca hon kh t nhiu nguyn nhn viu kin. y l s tht su xa v lut Nhn-Qu v Duyn Nghip. Tt ccc loi hon kh trn i u bt ngun t lng tham th, v cc thammun ch k u bt ngun t si m, v minh. V khng bit r bn cht thts ca mi i tng trn i nn con ngi tham mun chim ot, chpcht vo chng v tr thnh n l cho chng. V cc tham mun khng


5/115

bao gi c tha mn v qua nhng phn ng khng thch nghi, h li tora s bun kh v tht vng cho chnh h. T cc tham th biu hin qua lini, c ch hoc trong tm , h to ra cc nghip hnh gy au kh chochnh mnh v cho ngi khc, v au kh ngy cng chng cht.

3. S tht v s Dit Kh (Dit ): y l s tht v mc ch ca ngicon Pht. Khi v minh hon ton c ph tan qua tr tu chn tht v khilng tham th v ch k b hy dit v c thay th bng thi ng nca t bi v tr tu, Nit Bn - trng thi ca an bnh ti hu, hon ton giithot khi mi kh au v lu hoc - s c thc chng. i vi nhng aivn cn ang tu tp, cha n gii thot rt ro, h s thy rng khi s vminh v tham th c gim thiu th cc phin no cng theo m gimthiu. Khi i sng ca h c hng v t bi v tr tu, i sng s tora nhiu hnh phc v an lnh cho chnh h v nhng ngi chung quanh.

4. S tht v Con ng a n tn dit Kh au (o ): y l s thtv con ng hnh o ca mi Pht t, l ng hng sinh hot cangi con Pht, bao gm cc cn bn chnh yu ca li Pht dy v ngli thc hnh tin n Nit Bn, gii phng khi mi rng buc vo cucsng lun hi trong th gian. Con ng ny gi l Con ng TmChnh (Bt Chnh o), gm c 8 yu t chn chnh v chia thnh 3 nhm(Tam v lu hc, 3 nhm hc dit tr phin no):

- Gii: Chnh ng, Chnh nghip, Chnh mng

- nh: Chnh tinh tn, Chnh nim, Chnh nh- Tu: Chnh kin, Chnh t duyTheo s tht ny, mt i sng tt p khng phi ch do gng cng cithin cc yu t ngoi vi lin quan n x hi v thin nhin. Cn phi phihp vi s tu tp v ci thin bn thn nh trnh by qua Bt Chnh o, clin quan n vic gi gn gii hnh, hun tp tm , v khai pht tr tu. Nicch khc:- Khng lm iu g gy au kh cho mnh v cho ngi khc;- Nui dng iu thin, to an vui cho c nhn v cho mi ngi; v

- Thanh lc tm , loi tr nhng bn nh ca tham lam, sn hn, v si m.Con ng Tm Chnh ny gi l Trung o, v y l mt ng li thngbng, khng c nhng cc oan ca s hnh h xc thn hoc n l dc lc.y l con ng duy nht gic ng gii thot. c Pht dy rng nino cc t ca Ngi lun gng cng hnh tr trn con ng ny th ni s khng bao gi thiu vng cc bc thnh tr gic ng. S phn tchthnh 8 yu t hoc 3 nhm tu hc l cho d hiu. Tuy nhin, cc yu t


6/115

cn phi c hnh tr ng u - khng thiu st mt yu t no - bsung, h tr cho nhau, th con ng mi trn vn v mang n ch li,gii thot tht s.

Trn y l mt thi sng ca o Pht, mt con ng rng m cho ttc mi ngi, khng phn bit mu da, gii tnh, giai cp. c Pht tuyn

b rng mi ngi u bnh ng, v ch c nh gi qua hnh ng vphong cch ca h, qua nhng g h suy ngh v thc hnh, khng phi quamu da v qu qun. Mi ngi lnh chu hu qu v hnh ng ca mnhtheo lut nhn qu. Mi ngi l ch ca mnh. Con ng tu hc l conng t n lc, khng cn cc iu cu xin thn linh hay m tn d oan.Con ngi c kh nng ci thin cho i sng ca chnh h v t n mcch ti hu qua cc c gng tinh tn ca chnh mnh. Ngay c c Phtcng khng bao gi tuyn b Ngi l ng Cu ri. Ngi ch l ngi tm ra

Con ng gii thot, v Ngi ch dy cho chng ta v con ng . Ngihng dn v khuyn tn chng ta, nhng chng ta phi t mnh tin bctrn con ng . Khi ta tin bc c trn nhng chng ng th ta cth khuyn khch v hng dn nhng ngi bn ng hnh ca ta.

i vi nhng ai ang i trn con ng thanh lc bn thn, c Pht dyrng tri thc v tr tu l cha kha quan trng v thit yu. Tr tu ch c thc khai pht qua hnh tr thin qun. Hnh gi cn phi qun soi thm suvo ni tm, trch vn v thng hiu chnh mnh. Cc nguyn tc ca oPht l phi t mnh chng ng, ch khng phi l nhng gio iu m

qung tin theo.

Phng php c Pht dy qua T Diu c th xem nh l nhng lidy ca mt v y s: nh bnh (Kh ), xc nh nguyn nhn ca bnh(Tp ), m t trng thi khi lnh bnh (Dit ), v cch thc tr bnh(o ).

C rt nhiu ngi a thch bn lun, d on, bnh gii v cc li dy cac Pht qua lng knh trit l, lun l, tm l, tm linh, v.v. Tuy nhin, ch l nhng kin thc u tin, phin din, qua sch v v suy lun, thnggi l Vn hu v T hu. Thm vo , o Pht cn phi c thc chng pht trin tr tu tht s, gi l Tu hu, ch khng phi ch l lun,tranh ci sung. o Pht l nhng hng dn chng ta thc hnh, tu tpthanh lc tm , chng ta thy c li ch qua kinh nghim thc t cachnh bn thn trong i sng hng ngy. c Pht tng dy rng:


7/115

-"Gio php ca Nh Lai c ging r rng, thc chng vi kt quhin tin, vt thi gian, mi mi ngi n xem, a n gii thot, cngi tr thng hiu, t mi ngi phi thc hin cho chnh mnh".

Bnh Anson lc dch,thng 2-1999

Cuc i c Pht

Bnh Anson

Ngy rm thng t m lch mi nm l mt ngy c bit cho tt c cc Phtt trn th gii. Theo truyn thng Theravada (Nguyn thy, Nam tng), l ngy Tam Hp - Vesakha (Vesak) - k nim ngy sinh (Pht n), ngychng c (Thnh o), v ngy tch dit (i Nit Bn) ca c Pht.Trong khi , mt s quc gia theo truyn thng Mahayana (i tha, Bctng) c hnh ba dp trng i trn vo ba ngy khc nhau trong nm. Tuynhin, ngy rm thng t c xem nh l ngy l Pht gio quan trngnht, v c ton th cc tng phi Pht gio thng nht vo k i hiln th VI ca Pht gio Th gii nm 1961.

n nay, mi ngi u thng nht rng c Pht sinh ra trong m trngrm thng t m lch nm 623 trc Ty Lch (TL), ti vn Lumbini (Lm

T Ni), ngoi thnh Kapilavatthu (Ca T La V), ngy nay thuc xNepal, pha bc n . Thn ph Ngi l vua Suddhodana (Tnh Phn) vthn mu l hong hu Maha Maya (i Tnh Diu). Ngi thuc sc tcSakya (Thch Ca), c h Gotama (C m), v c vua cha t tn lSiddhatta (S t a), c ngha l Nh . Nm 16 tui, Ngi lp gia nhvi cng cha Yasodhara (Gia Du La) v c mt ngi con trai, tn l

Rahula (La Hu La).

Nm 29 tui, Ngi ri b cung vng, vt sngAnoma (mt chi nhnh cathng lu sng Gange - Hng h), tm s hc o, sng mt cuc i du

tng. Sau 6 nm hc hi vi nhiu bc o s ni ting thi vi nhiuphp mn tu tp khc nhau, Ngi cm thy vn cn nhiu vng mc, vvn khng tm ra c con ng gii thot ti hu.

Cui cng, Ngi quyt nh khng sng l thuc vo mt v o s, mtphp mn no c. T b li tu kh hnh hnh xc, Ngi bt u i kht thctr li phc hi sc khe, v tham thin di ci cy Assatha(ficus


8/115

religiosa), sau ny c gi l cy b (bodhi), trong vng Gaya - ngynay c gi l Bodhgaya, B o Trng, bn b sng Neranjara (NiLin Thuyn).

Ngi lp tm nht quyt n lc cng tt bt thi chuyn: "D ch cn da,gn v xng, mu v tht cn kh v tan bin, ta nguyn khng x dchch ny cho n khi chng ng Ton Gic (samma-sambodhi)". Vo mrm thng t nm 588 trc TL, Ngi nhp nh tham thin, qun nim hith v nh tm, an tr vo bn tng thin-na (jhana), ri hng tm hitng cc tin kip. Vo cui canh mt m , Ngi chng t tr tu "tcmng minh". Sau , Ngi hng tm qun trit nguyn do a n s sinht ca mi loi, v lut nghip qu, v vo cui canh hai, Ngi chng t"thin nhn minh". Sau , Ngi qun trit s chm dt cc lu hoc, quntrit Kh, Kh tp, Kh dit, v Con ng dit Kh (T Diu ), v

chng t "lu tn minh".

Lu tn dit, tu ton khai, Ngi qun trit chn l v gic ng, trthnh mt v Chnh ng Chnh Gic (Samma Sambuddha), v c xemnh l chng Nit Bn Hu D Y (Sa-upadisesa Nibbana Dhatu), nghal trng thi tm tr hon ton gii thot nhng thn xc vn cn tn ti. Lc Ngi c 35 tui.

Bi ging u tin ca Ngi l bi kinh Chuyn Php Lun(Dhammacakkappavattana), ging cho nm anh em Kondanna (Kiu Trn

Nh), t u tin, ti vn Lc Uyn gn thnh Benares (Ba Na Li).y l bi ging tm tt tinh hoa ca o gii thot, l mt Trung o(Majjhima Patipada) khng l thuc vo hai cc oan ca vic n l dc lcv vic hnh kh thn xc, bao gm bn s tht ph qut (T Diu ) vcon ng dit kh gm tm yu t chn chnh (Bt Chnh o).

T , trong sut 45 nm, Ngi i truyn ging con ng gii thot, thunhn t, c ngi xut gia theo Ngi v lp thnh Tng on (Sangha),cng c ngi cn ti gia, gi l cc c s. Vng truyn gio ca Ngi lvng ng Bc n gip bin gii x Nepal, dc theo cc nhnh thngngun sng Gange (sng Hng).

Ngi thng c gi l c Pht C m (Buddha Gotama). Ch "Pht"l ting gi tt ca "Pht ", phin m t ch Phn "Buddha"- ngi bnhdn Vit Nam c ni gi l ng Bt - ngha l ngi gic ng (Gic Gi).Trong cc kinh in ghi li, Ngi thng t gi mnh l Tagatatha (Nh


9/115

Lai). Ngoi ra, theo kinh in, c Pht c mi danh hiu: ng Cng,Chnh Bin Tri, Minh Hnh Tc, Thin Th, Th Gian Gii, V Thng S,iu Ng Trng Phu, Thin Nhn S, Pht, Th Tn.

Ngi ging rt nhiu ch cho nhiu hng ngi khc nhau, ty theo tmtnh, cn c, hon cnh ca h, gip h thng tin trn ng tu tp. Thct nht l 37 phm tr o m Ngi tm tt li trong nhng ngy cui cacuc i ti th ca Ngi: 4 Nim x, 4 php Chnh cn, 4 iu Nh , 5Cn, 5 Lc, 7 Gic chi, v o 8 Chnh.

c Pht tch dit nm 543 trc TL, lc Ngi 80 tui, ti khu rng cySala, gn thnh Kusinara (Cu Thi La). m , sau khi nhp v xut tm

bc thin, Ngi nhp Nit Bn V D Y (An-upadisesa Nibbana Dhatu) -hay i Bt Nit Bn (Maha Parinibbana) - ngha l Nit Bn vi thn xc

khng cn mm sng tn ti trong th gian. Lc l canh cui cng cam rm thng t. Li dy cui cng ca Ngi l:

"Ny cc v T khu, nay Ta khuyn bo ch v: tt c cc php hu vi uv thng. Hy tinh tn, ch c phng dt".Cc bi ging ca Ngi c trng tuyn v kt tp li thnh b Kinh Tng(Sutta Pitaka). Cc iu gii lut cho cc v tu s - cng cc cu chuyn clin quan n gii lut - c kt tp thnh b Lut Tng (Vinaya

Pitaka). Ngoi ra, cn c nhiu bi ging c bit khc m v sau ny cc kt li trong b A T m (Abhidhamma Pitaka, Thng Php Tng hay

Lun Tng). Ba tng ny kt hp thnh b Tam Tng Kinh in ca PhtGio ngy nay.

Perth, Ty c,thng 4-1995

Tam tng kinh in

Bnh Anson

Trong 45 nm truyn ging con ng gii thot, c Pht thu nhn rtnhiu t, c ngi xut gia theo Ngi v lp thnh Tng on (Sangha),c ngi cng cn ti gia, gi l cc c s. Vng truyn gio ca ngi lvng ng Bc n gip bin gii x Nepal, dc theo cc nhnh sngthng ngun sng Gange (Hng h).

Ngi c rt nhiu t t cc quc gia trong vng, gm mi thnh phntrong x hi, la tui, nam n, v t nhiu ngun gc tn ngng khc nhau.c Pht li mt kho tng qu gi gm nhiu bi thuyt ging (Sutta,


10/115

Kinh) trong nhiu dp ging dy cho hng t, bc thnh thanh vn, hngvua quan, c s, v.v. Vi s pht trin v m rng ca Tng on, Ngi tra nhiu gii lut to iu kin thun li trong cng vic tu tp (Vinaya,

Lut). Ngoi ra cn nhiu bi ging c bit khc m v sau ny c ckt li trong tngA T m (Abhidhamma, Lun).

Kt Tp u Tin

Ba thng sau khi c Pht tch dit, mt i hi cc v tu s (T khu,Bhikkhu) c t chc, ngy nay c gi l i Hi Tng Gi I, ti vngi ni ngoi thnh Rajagaha (Vng X). Mc ch l kt tp cc bikinh ging v cc iu lut thnh mt h thng cht ch hn. Ch tr i hil T khu Maha Kassapa (i Ca Dip). Tuyn c phn Lut l T khuUpali (u Ba Ly). Tuyn c phn Kinh l T khu Ananda (A Nan ), l

ngi cn s vi c Pht v v th c nhiu dp nht nghe v ghi nhcc bi ging ca Ngi. i hi gm khong 500 v thnh tng duyt li ccgii lut v cc bi thuyt ging, sp xp thnh hai nhm chnh: Lut Tngv Kinh Tng. Qua nhng thu thp lc , Kinh Tng c phn chia lm 4B chnh: Trng b, Trung b, Tng ng b, v Tng Chi b.

Kt Tp Ln Th 2

Trong 45 nm hong dng o php, c Pht i nhiu ni, ging ocho nhiu ngi v kt np nhiu t. Cc t ca Ngi ri rc khp

ni, khng th no cng v tham d i hi u tin. Do c th c mt sbi thuyt ging v gii lut ph do c Pht t ra khng c kt tptrong k i hi .V vy m khong 100 nm sau, nm 383 trc TyLch (TL), i hi kt tp kinh in ln th hai c t chc, theo yu cuca tng chng thnh Vesali v Vajji. Sau ln kt tp ny, Lut Tng cm rng vi cc gii lut m cc i biu cho rng khng c kt tptrong k i Hi I, v mt s cc bi kinh ging khc cha kt tp, to thnhmt b kinh th 5 ca Kinh Tng (Tiu B).

Sau ln kt tp ny, Lut Tng v Kinh Tng xem nh thnh hnh, v ccbi ging c l cng ging nh bi ging m chng ta c c trong b iTng hin nay.

Kt Tp Ln Th 3

Mt trm ba mi nm sau , nm 253 trc TL, vua Asoka (A Dc) chotriu tp i hi ln th III. Tiu B ca Kinh Tng li c m rng v kt


11/115

tp thm nhiu bi kinh ging khc. Quan trng hn ht l vic i hi c kt cc bi ging v tm l, th tnh v s tng ca vn php, to thnhThng Php Tng (Abhidhamma, A T m, Vi Diu Php, Lun Tng).

Kt Tp Ln Th 4

Khong nm 20 trc TL, 500 nm sau ngy Pht nhp i Nit Bn, vuaVattagamani ca Tch Lan (Sri Lanka) triu tp i Hi Tng Gi IV ti

Aluhivihara - gn thnh ph Kandy ngy nay, kt tp li cc phn Kinh,Lut, v c kt phn Thng Php Tng. gn gi cc bi ging ca cPht d kt tp nhng ch truyn khu trong 500 nm qua, ba tng kinhin c cho vit li trn mt loi giy bng l bi-a kh. T , TamTng Pali c thnh hnh, v khng cn thay i no khc.

Kt Tp Ln Th 5 v 6Trong thi k gn y, Min in c t chc hai k kt tp khc: kt tp lnth V, nm 1870, v ln th VI, nm 1954. Tuy nhin cc k kt tp ny ch lm sng t cc im chnh trong kinh, nhng khng thay i g trong bTam Tng.

Tam Tng Kinh in

"Tng" hay "Tng" l gi cha, ch cha, ting Pali gi lPitaka. Ngy xa

ti cc cha ln thng c mt th vin gi l "Tng Kinh Cc" lu trcc b kinh qu. Tam Tng theo ting Pali gi l Tipitaka, Ba Gi Cha (TheThree Baskets), gm c: Lut Tng (Vinaya Pitaka), Kinh Tng (Sutta

Pitaka), v Thng Php Tng (Abhidhamma Pitaka, cn gi l Vi DiuPhp, hay Lun Tng).

Sau y l s lc v cc tng ny:

1. Lut Tng (Vinaya Pitaka)

Tng ny bao gm cc gii lut v nghi l cho nam tu s (Bhikkhu, T khu)v n tu s (Bhikkhuni, T khu Ni), cch thc gia nhp tng on, truyngii lut, sinh hot tng chng, cch hnh x trong cc trng hp vi phmgii lut, vv. Tng ny thng c chia lm 5 b:

1. Ba-la-di (Parajika),2. Ba-dt- (Pacittiya),


12/115

3. i Phm (Mahavagga),4. Tiu Phm (Cullavagga), v5. Tot Yu (Parivara).

2. Kinh Tng (Sutta Pitaka)

Gm 5 b chnh (Nikaya): Trng B (Digha Nikaya), Trung B (MajjhimaNikaya), Tng ng B (Samyutta Nikaya), Tng Chi B (AnguttaraNikaya), v Tiu B (Khuddaka Nikaya).

Trong h Sanskrit (Bc Phn), 5 b ny c gi l cc b A Hm(Agamas). Tuy nhin, cc b A Hm nguyn thy b tht lc v ch cntm thy cc bn kinh ting Sanskrit ri rc, m hin nay ch cn cc b Hnvn, dch t nhiu ngun gc b phi v qua nhiu i khc nhau.

Trng B l tp hp cc bi kinh di, gm 34 bi kinh, c dch sangVit ng. Ngoi cc bi thuyt ging ca c Pht, B ny cng c cc biging ca i c Sariputta (X Li Pht), v t hng u c ti thuytging hng bin nht thi , v cc v t ni ting khc.

Trung B gm c 152 bi kinh sp xp trong 15 phm, theo tng ch . Bkinh ny rt ph thng trong gii Pht t s dng Anh ng v cng cdch sang Vit ng. Bn dch Anh ng c hiu chnh nhiu ln, v bndch mi nht c hi Buddhist Publication Society, Tch Lan, xut bn

nm 1995. Cc bi kinh quan trng thng c lin quan n php hnh thinqun nim (Satipattana Sutta), chnh kin (Sammaditthi), cch tnh tm(Kakacupama), cuc i c Pht (Ariyaparyesana), T diu (Mahahatthipadopama), Khng tnh (Cula-sunnata), qun nim hi th(Anapanasati), v.v. C th ni y l mt b kinh quan trng nht, bao gmcc bi ging thit yu trn ng tu tp, thc hnh li Pht dy.

Tng ng B gm 2,889 bi kinh ngn, chia lm 5 chng v 56 phm.y l tp hp cc bi kinh c ch ging nhau v mt im tho lun,hoc v mt nhn vt no trong thi c Pht. C nhng bi ging quantrng v 12 nhn duyn v v 37 phm tr o.

Tng Chi B l b kinh da theo cch sp xp s hc (php s), t cc ch c lin quan n 1 phn t, 1 yu t, dn dn ln n cc ch c 11

phn t hay yu t. V vy, b kinh c chia lm 11 chng, gm 2,308 bikinh.


13/115

Tiu B tht ra khng phi l b sch nh, m l tp hp 15 b sch nh:Tiu Tng (Khuddaka Patha), Php C (Dhammapada), Pht T Thuyt(Udana), Nh Th Ng (Itivuttaka), Kinh Tp (Sutta Nipata), Thin CungS (Vimana Vatthu), Ng Qu S (Peta Vatthu), Trng Lo Tng K(Theragatha), Trng Lo Ni K (Therigatha), Bn Sanh (Jataka), NghaThch (Niddesa), V Ngi Gii o (Patisambhida), Th D (Apadana),Pht S (Buddhavamsa), S Hnh Tng (Cariya Pitaka).

3. Thng Php Tng (Abhidhamma Pitaka)

Cn gi l Vi Diu Php hay Lun Tng, y l tp hp cc bi ging cac Pht v th tnh v s tng ca vn php, phn gii trit hc v tm lhc. Thng Php Tng gm c 7 quyn: Php t (Dhammasangani), Phntch (Vibhanga), Cht ng (Dhatukatha), Nhn ch nh (Puggala Pannatti),

Ng tng (Kathavatthu), Song i (Yamaka), V tr (Patthana).4. Cc thnh in trng yu khc

Ngoi Tam Tng Kinh in cn c cc b Ch Gii v Ph Ch Gii Kinhin, v mt s cc tc phm Pali quan trng khc cng c hc tp v lutruyn cho n ngy nay: o s (Dipavamsa), i s (Mahavamsa), Tius (Culavamsa), Mi Lan a vn o (Milindapanha), Thanh tnh o(Visuddhi Magga), Thng Php tp yu (Abhidhammattha Sangaha).

i Tng Vit Ng

Mc d Pht Gio l mt tn gio ln Vit Nam v c mt lu i tit nc ta trn 18 th k, cho n nay chng ta vn cha c mt b TamTng y bng ch Vit. iu ny c ghi nhn t u thp nin1950, m 50 nm qua, cng tc dch thut vn cha hon tt.

Mt chng trnh phin dch v n hnh i Tng Kinh Vit Nam ctin hnh tr li t nm 1989, da trn cc b ch Pali v ch Hn. n nay(1998), Vin Nghin Cu Pht Hc Vit Nam pht hnh Trng B (v

Trng A Hm), Trung B (v Trung A Hm), Tng ng B (v Tp AHm), Tng Chi B (v Tng Nht A Hm) bng Vit ng, cng vi ccquyn trong Tiu B: Kinh Tp, Php C, Nh Th Ng, Pht T Thuyt,Trng Lo Tng K, Trng Lo Ni K, Bn Sanh.


14/115

Thm vo , h phi Nam Tng Vit Nam n hnh cc b Vi Diu Phpdo Ha thng Tnh S dch. B Lut c bn c dch t cc bn chHn (Lut T Phn Gii Bn Nh Thch, Ha thng Hnh Tr dch).

Cc quyn Thanh Tnh o (Ni s Tr Hi dch), Thng Php Tp Yu (Hathng Minh Chu dch) v Mi Lan a Vn o (Ha thng Gii Nghimdch) cng c xut bn trong nhng nm gn y.


Mahayana v Theravada:Cng mt c xe

Bnh Anson

Pht gio ngy nay c nhiu tng phi vi cc truyn thng khc nhau. Tuynhin, chng ta thng phn bit hai tng phi chnh:Pht Gio i tha -Mahayana, v Pht Gio Nguyn thy - Theravada. Pht Gio Mahayanathnh hnh cc nc Ty Tng, Mng C, Trung Hoa, Triu Tin, v NhtBn. Trong khi , Pht Gio Theravada c lu truyn rng ri TchLan (Sri Lanka), Min in, Thi Lan, Lo v Cam Bt.

Ring Vit Nam c l l mt quc gia Chu u tin m c hai tng philn ny u c chnh thc tha nhn v cng tc hot ng trong nhiu

thp nin qua. Tng phi i tha c mt truyn thng lu i v c mtti Vit Nam do cc tu s n truyn sang vo cui th k th II TL. Tngphi Nguyn thy cng c mt ti vng t ny qua nhiu th k trong cccng ng ngi Khmer ti min Nam Vit Nam, v c truyn b n ccPht t ngi Vit trong thp nin 1940. Trong nhng nm gn y, li cnhng d n dch thut cc kinh in ca c hai truyn thng, t cc vn bngc ting Hn v ting Pali, sang ting Vit hin i.

Trong bi vit ngn di y, ti xin mn php trnh by s lc v ngungc ca Mahayana v Theravada, lng trong bi cnh lch s pht trin ca

o Pht ti n trong khong 1000 nm u tin sau khi c Pht nhpNit Bn. Tin trnh c tm chia lm ba thi k: thi k nguyn thy(100 nm), thi k b phi (400 nm), v thi k chuyn ha (500 nm).

1. Thi k nguyn thy


15/115

Trong 45 nm truyn dy o php, c Pht li rt nhiu bi ging,trong nhiu hon cnh khc nhau, cho nhiu ngi thuc mi tng lp trongx hi. Cc bi ging ny thng c cc v tu s t ghi nh, sp xp li,truyn khu cho nhau, v dng ging li cho ngi khc. Khi c phn

phi i hong dng o php cc vng khc nhau, cc bi ging nythng c chuyn dch ra ting a phng v iu ny c c Phtchp nhn v khuyn khch.

C mt ln, hai v i c Yamelu v Tekula xin php c Pht ghi chpv chuyn dch nhng bi ging ca Ngi sang ting Vedic, vn l vn tca gii qu tc dng phng tng kinh V , bo m tnh nht qunv chnh xc ca cc bi kinh, nhng Pht khng ng . Ngi cho rng cc

bi ging ca Ngi phi c ph bin n mi ngi qua ngn ng aphng h c th nghe, hiu v thc hnh c. Cng v vy m d rng

c Pht dng ting Magadhi (Ma Kit ) ging php, nhng cc biging c truyn khu bng nhiu th ting khc nhau.

Sau khi c Pht nhp dit, ngi Ma Ha Ca Dip triu tp mt hi nggm khong 500 v thnh tng ti vng i ni ngoi thnh Vng X(Rajagaha) kt tp kinh in, sau ny c gi l i Hi Kt Tp LnTh Nht. "Kt tp" c ngha l thu gp, tp hp li, n li, ng cho tntht. Ting Phn l "sangiti", c ngha l cng nhau tng li (chantingtogether). Trong i Hi ny, ngi Ma Ha Ca Dip l ch qun, ngi A Nana c li cc bi kinh ging v ngi u Ba Ly c li cc iu lut. Sau ln

kt tp u tin ny, b Lut Tng v b Kinh Tng c c kt. Lc y,Kinh Tng c chia ra thnh 4 b chnh: Trng B, Trung B, Tngng B, v Tng Chi B.

2. Thi k b phi

Sau , nhiu phi on truyn gio c gi i cc ni hong dng ophp, t min Trung n n mn Nam v mn Ty x n . Trong thi kny c nhiu bin ng, thay i b cc chnh tr gia cc vng quc trongvng, v v th c nhiu thay i trong sinh hot x hi, to nh hng ncc sinh hot tng on, nht l ti nhng ni m Pht gio cn mi, chavng mnh. Nhiu tu s tr trong nhng vng ny bt u cm thy c nhucu cn sa i gii lut v l li sinh hot ph hp vi i sng a

phng.


16/115

Mt trm nm sau ngy c Pht nhp dit, i Hi Kt Tp Ln Th IIc t chc ti thnh Vesali vi 700 tu s, mc ch chnh l gii quytcc tranh chp v 10 iu lut cn bn, trong c lut cm cc tu s thunhn vng bc do dn chng cng dng. Nhng thm vo , i Hi cngduyt li cc kinh in, v kt tp mt s bi kinh ging khng c c ktlc trc. l nhng c s thnh hnh b kinh th 5, Tiu B, v sauny.

V i Hi quyt nh gi nguyn 10 iu gii lut cn bn m khng sai, mt s tu s tr khng hi lng v bt u c khuynh hng ly khai. yl mm mng a n s phn chia u tin trong tng on: b phiTrng Lo Thuyt B (Sthaviravada) gm cc tu s c khuynh hng both, v i Chng B (Mahasanghika) gm cc tu s c khuynh hng cicch.

Mt trm nm sau , i Hi Kt Tp Ln Th III c triu tp di thivua A Dc (Asoka), 268-232 trc T.L. Di s ch o ca ngi Mc KinLin T Tu (Moggaliputta Tissa), i Hi ny gm khong 1000 tu sc kt Kinh Tng v Thng Php Tng. Kinh Tng (Sutta Pitaka) gi ygm 5 B Kinh: Trng B, Trung B, Tiu B, Tng ng B, v TngChi B. Thm vo , t chc tng on theo truyn thng Trng LoThuyt c chn chnh li theo ng cc gii lut.

Trong thi k ny, i Chng B bt u phn chia ra thnh nhiu tng

phi. Nhiu nh s hc ghi nhn c tt c bn ln phn chia, tng cng l 7tng phi trong vng 200 nm. Bn cnh , Trng Lo Thuyt B cng b

phn chia by ln, to ra mi mt tng phi. V vy m ngy nay c nhiusch vit v "mi tm tng phi", cng thm vi hai b phi u tin. Tuynhin, cng c sch lit k n 34 tng phi.

Vua A Dc l mt v vua rt sng bi o Pht, v ng gp rt nhiutrong cng cuc pht huy o php. Ngi gi nhiu phi on i truyngio nhiu ni. Trong c i c Mahinda, mt trong nhng ngi conca ngi, cng vi 4 v tu s c gi sang o Tch Lan truyn b oPht. Mt mt khc, o Pht cng c pht trin rng ri mn Ty Bc,v trung tm Pht gio Kashmir tr thnh mt trong nhng trung tmchnh thi . Trong thi k ny, cc t tng i tha bt u thnh hnh,v thm nhp vo mt vi tng phi ca i Chng B, chng hn nh tngThuyt Xut Th B (Lokottaravadin).


17/115

3. Thi K Chuyn Ha: Theravada

Khi i c Mahinda v phi on truyn gio sang Tch Lan, ngi cvua Tch Lan gip xy ct mt ngi cha ln, gi l i T Vin(Mahavihara), v t thnh lp tng phi i T Vin x ny. Mt trmnm sau th mt ngi cha khc, t vin V y Sn (Abhayagiri), c xyct v cc tu s cha ny bt u to nh hng ln mnh Tch Lan.Thm vo , cng c nhiu nhm tu s vi khuynh hng i tha t n sang hot ng ti x ny, nhng khng c nh hng su rng. S tranhginh nh hng gia hai tng phi nguyn thy i T Vin v V y Snko di qua nhiu th k, v ch chm dt vo khong th k th 12, khinhm i T Vin c vua Parakkamabahu chnh thc tha nhn, kt tothnh tng phi Theravada nh chng ta thy c ngy nay.

Vo nhng thp nin cui cng trc cng nguyn (nm 29-17 trc TL),khong 500 tu s phi Mahavihara tp hp li v bt u cho vit cc bKinh, Lut v Thng Php trn mt loi giy bng l bi a. Ln u tin,sau gn 500 nm truyn khu, ba b Tng c ghi chp hon ton trn l

bi, v t , b Tam Tng kinh in h Pali bng vn bn c to ra vlu truyn cho n ngy nay. l i Hi Kt Tp Ln Th IV. S d vnt Pali c dng v l ngn ng chnh thng min Ty n v l ngnng s dng bi ngi Mahinda. Nh tnh trng x hi tng i n nh vo Tch Lan tng i bit lp nn cc b Tam Tng ny c gn ginguyn vn, d rng trong khi sao chp chuyn truyn t i ny sang i

khc, c th c mt vi sa i, s st. Nhng ch l cc on nh, khngquan trng.

T , i Tng Kinh c truyn b sang cc nc ln cn nh Min in,Thi Lan, Lo, v Cam Bt. Ngoi ra, mt s cc bi lun thuyt ca ccdanh s trong thi k ny, nh b Thanh Tnh o (Visuddhimagga) cangi Pht m (Buddhaghosa) trc tc trong th k 4 TL, b Thng PhpTp Yu (Abhidhammattha Sangaha) ca ngi Anuruddha, v.v. cng cqu trng, gn gi v lu truyn cho n ngy nay.

Danh t Theravada l ting Pali, ng ngha vi ch Sthaviravada ca tingSanskrit, c ngha l "gio thuyt ca cc v trng lo" (Doctrine of the

Elders). Sch Tu thng dch l Trng Lo B, c khi dch l ThngTa B, nhng dch st ngha l Trng Lo Thuyt B, l mt trong hai b

phi chnh t thi k nguyn thy. Tuy nhin, danh t Theravada ngy naythng c dng ch truyn thng Pht gio Nam tng, bt ngun t


18/115

Tch Lan, chu nhiu nh hng ca nhm i T Vin (Mahavihara), doi c Mahinda v cc tu s thuc tng phi Phn Bit Thuyt B(Vibhajyavada), mt nhnh ca Trng Lo Thuyt B, truyn b vo TchLan khong 200 nm trc Ty lch. C sch cho rng tht ra, ngi Mahindathuc truyn thng Xch ng Dip B (Tamrasatiya), b phi ca cc tu smc y mu ng v l mt nhnh nh ca Phn Bit Thuyt B. So vicc tng phi khc vn cn hot ng ngy nay, truyn thng Theravada cth c xem nh l mt truyn thng tng i lu i nht, tng i gnvi thi k nguyn thy nht.

4. Thi K Chuyn Ha:Mahayana

Khong 200 nm sau ngy Pht nhp Nit Bn, phi i Chng B lan rngti nhiu vng ca x n v bt u phn ha thnh nhiu tng phi,

trong c tng phi Lokottaravada (Thuyt Xut Th). Tuy nhin, trongthi k u, cc tng phi u s dng kinh in A-Hm (Agama) bngngn ng Sanskrit, mc d c mt vi sa i hm cha t tng itha. Cho n nay, cc s liu u ch rng kinh in i tha bt u xuthin trong nhng nm cui cng trc Ty lch, lc u l mt vi bi kinhngn, v sau c b sung thm v pht trin, kt tp li thnh nhng bkinh ln.

Tuy nhin, chng ta vn cha bit ch xc l danh xng "Mahayana - iTha" bt u c s dng vo lc no, bt ngun t tng phi no trong

thi k b phi. u tin, danh xng B Tt Tha c dng, ri dn dn vsau, danh xng i Tha xut hin trong cc b kinh mi. B kinh u tinc cp n danh xng ny l b kinh Diu Php Lin Hoa. C l l ktt ca nhng tin ha t tng trong my trm nm sau khi c s phn hatng on ln u tin. C hc gi cho rng Mahayana bt ngun t iChng B v cng c nhng nim phng khong trong gii lut. Tuy nhincc tng ca tng phi Thuyt Nht Thit Hu B (Sarvastivadin), mttng chnh ca Trng Lo B, cng c thu dng v hm cha trong kinhin Mahayana. C hc gi cho rng Mahayana pht ngun t cc tu s c

t tng ci cch t nhiu tng phi khc nhau, nh tng Nht Thuyt B(Ekavyavaharika), Thuyt Xut Th B (Lokottaravadin), K Dn B(Kaukutika), v.v.

Kinh in i tha bt u xut hin nhiu hn, c h thng hn, t th k 1TL tr v sau. Tic rng cc b kinh u tin, nh Kinh Duy Ma Ct, LiuBa La Mt, B Tt Tng, Tam Php Kinh, v.v. nay khng cn nguyn bn


19/115

Sanskrit, m ch cn dch bn ch Hn v Ty Tng, nn khng th ichiu, truy tm ngun gc. Tuy nhin cc b kinh i tha quan trng khcnh i Bt Nh, Php Hoa, Hoa Nghim, A Di vn cn cc bn gcting Sanskrit.

S xut hin cc b kinh i tha v sau l cc quyn lun thuyt ca ccngi M Minh, Long Th, Long Tr, B, V Trc, Th Thn trong bnth k u Ty lch nh du s thnh hnh v pht trin nhanh chng caPht gio Mahayana trong ton x n . nh hng ny dn dn lanrng sang Trung Hoa, v t c nhng phong tro truyn b, chuyn dchkinh in Trung Hoa qua nhiu th k, t th k 1 n th k 7 TL, qua bang giao thng chnh: u tin l qua min Trung , qua ng Nepal - TyTng, v bng ng bin.

5. Cng mt c xe: Php tha (Dhammayana)Tm li, trong 100 nm sau khi c Pht tch dit, gia i Hi Kt TpLn I v II, o Pht c xem nh l trong thi k nguyn thy, vi mttng on tng i cn t, c nhiu lin h cht ch, gii lut thun nht,di s lnh o ca cc cao tng vn xut gia v th gii khi c Phtcn ti th.

Sang thi k b phi, ko di khong 400 nm t sau i Hi II cho n uTy lch, cc mm mng phn ho bt u xut hin, vi s phn chia

thnh hai B, v sau tip tc phn ha thnh 18 tng. Qua i Hi IIIc t chc di triu vua A Dc, vic kt tp Kinh Tng v Thng PhpTng xem nh hon tt. Mc d trong thi k ny cc kinh A Hm vgii lut nguyn thy vn c cc tng phi tn trng - vi nhng cchdin dch khc nhau - cc tng canh tn, i chng ha o php bt uthnh hnh, nht l trong th k cui cng trc Ty lch.

Thi k tip theo l thi k chuyn ha, ko di khong 500 nm cho nu th k 6. Trong thi k ny, Pht gio bt u c hai hng pht trinkhc nhau, v ko di nh hng n ngy nay. T n , o Pht ctruyn v hng Nam, sang o Tch Lan, v to lp mt cn bn vng chc . i Hi Kt Tp ln IV ti Tch Lan nh du vic ghi chp ton bTam Tng Kinh - Lut - Thng Php trn l bi, v c lu truyn cho nngy nay qua truyn thng Theravada.

Cng trong thi k ny, cc t tng canh tn ca i tha bt u tonh hng ln mnh, qua cc b kinh in mi v qua cc b lun thuyt


20/115

ca cc danh tng vo gia v cui thi k ny. Cc tng phi i tha btu xut hin v tng trng nhanh chng. o Pht truyn sang mn TyBc, to lp trung tm Pht gio Kashmir, v t truyn vo Trung Hoa.

Khi o Pht bt u pht trin Trung Hoa, tng on thu nhn vchuyn dch rt nhiu kinh in, t nhiu ngun gc v tng phi khc nhau,v qua nhiu thi k lch s. Cc b Tam Tng nguyn thy c dch rach Hn t hai, ba tng phi khc nhau, chng hn nh t tng Thuyt XutTh B v Thuyt Nht Thit Hu B. Cc b kinh chnh ca i tha cngth, c nhiu thay i theo thi gian, v c b sung, sa cha nhiu ln.C khi cc b kinh ny ch c truyn khu bng ting Phn vo TrungHoa, ri sau mi c dch, gin lc, nhun sc v ghi chp li. C khicc danh tng Trung Hoa du hnh sang n hc tp ri mang v cc bkinh in phin dch v ph bin trong nc. Cng c nhng b kinh

khng c ngun gc r rng v c l c trc tc ti Trung Hoa. Ngio An trong thi ng Tn, th k th 4 CN, tng t vn "kinhnghi ngy" xc nh kinh tht, kinh gi. C hai truyn thng chnh -Theravada v Mahayana - u c mt ti x ny trong thi gian .

sp xp v thng nht ngun gc ca cc loi kinh in, cc tng s thi a ra nhiu gi thuyt khc nhau (cc hc thuyt "phn gio"). Trong, thuyt ca ngi Tr Gi, tng Thin Thai, l ph thng nht v vn cnthy lu dng cho n ngy nay trong mt s sch Pht gio. Ngi cho rngc Pht ging kinh php trong 5 thi k (ng thi phn gio): Hoa

Nghim, A Hm, Phng ng, Bt Nh, v Php Hoa - i Nit Bn, v vth c nhiu loi kinh in t nhiu tng phi khc nhau. Tuy nhin, y chl mt li gii thch ch quan tng hp, h thng ha ton b kinh in v

bin minh s siu vit ca Php Hoa tng m thi. Gi thuyt ny khng cchng liu lch s, v khng c cc nh nghin cu s hc Pht gio ngynay cng nhn.

Ti Tch Lan cng th, trong nhng th k u tin, c hai truyn thngMahayana v Theravada u c mt ti x ny, mc d truyn thng

Theravada c nh hng mnh hn, nh ngi Php Hin ghi nhn trongquyn Pht Quc K. Ngi cng ghi nhn l c cc nhm tu s phi i TVin, tuy l Theravada nhng c tinh thn i tha rt cao. Cn ti n ,cc ngi Huyn Trang v Php Hin u ghi nhn s hot ng hi ha canhiu tng phi khc nhau trong nhiu th k.


21/115

Vit Nam, c hai tng phi Mahayana v Theravada u c cng nhnv cng chung nhau hot ng trong cng tc hong dng o php. Hinchng ca Gio hi Pht gio Vit Nam son ra nm 1963 chnh thcxc nhn iu .

Tuy nhin, trnh hiu lm, chng ta khng nn dng ch "Tiu tha" gi tng phi Theravada. iu ny thng gp trong mt s sch bo v bivit v o Pht. Tht ra, "Tiu tha" l dch t ch "Hinayana"- c xe nh- mt ch dng rt nhiu trong kinh in v lun thuyt i tha, c hm ch bai, khinh mit. C l y l mt dng thm su ca cc tu s lun si tha ch bai cc b phi Nguyn thy, bi v nu cc v y ch c mun din t mt c xe nh th danh t "Culayana"c ngha chnh xc vnghim tc hn.

Cng cn ghi nhn y l cc danh xng "i tha" v "Tiu tha" chthy cp trong kinh lun Mahayana xut hin v sau, m khng thytrong kinh in Nguyn thy. Trong h Pali Nikaya cng nh h Hn tngA-hm, c Pht c dy ngi Ananda v mt c xe Php duy nht, Phptha (Dhammayana), l Con ng Tm Chnh (Bt Chnh o), nh ghi li trong Tng ng B v Tp A-hm (SN XLV.4, SA 769):

"Ny Ananda, Con ng Tm Chnh ny l ng ngha vi c xe tithng, l c xe Php, l s chin thng v thng trong mi chin trnnhip phc tham, sn, si."

Khi c kinh in, chng ta cn phi hiu r hon cnh lch s x hi khicc kinh ny c to ra. Cc kinh i tha c trc tc v xut hin vocui thi k b phi, ngha l khong 400-500 nm sau khi c Pht tchdit. y l cc t tng ci cch i chng ha o Pht, i khng ling li th cu, gio iu, chp kin v v k ca mt s tu s trong giilnh o tng on ca nhiu tng phi thi by gi, ch khng phi mch ring bit mt tng phi no c.

Khuynh hng ngy nay l dng ch Mahayana v Theravada nguyn ng ch hai tng phi chnh ny. Khi dch sang Vit ng, thng th chng tadng danh t Pht Gio i Tha v Pht Gio Nguyn Thy, nhng cngc sch dng danh t Pht Gio Bc Truyn (Bc Tng) v Pht Gio NamTruyn (Nam Tng) ch hng truyn o ca Pht Php trong thi kchuyn ha. Gn y, li thy c sch dng danh xng Pht Gio NguynThy (Theravada) v Pht Gio Pht Trin (Mahayana) cho hai h phichnh Vit Nam.


22/115

D l tng phi no i na, cng ch l gio php phng tin gip ta tutm tnh c an lc v gii thot. Cn phi hiu r ngun gc v honcnh lch s trong tin trnh pht trin cc b kinh in v tng phi, cc mt s thng cm, ha ng v tng knh. Trong kinh Php Hoa, cPht c ni: "Ch Pht ch dng mt c xe duy nht a n gii thot(nht tha Pht o), khng c hai m cng chng c ba", v trong Tiu Bv Tng Chi B ca kinh tng Nguyn thy, Ngi cng dy rng: "Nh ttc cc i dng u c cng mt v mn, cc gio php ca Ta cng ch cmt v duy nht, l v gii thot."


o Pht Nguyn Thy ti Vit Nam

Bnh Ansono Pht truyn n Vit Nam vo khong u th k Ty Lch. n cuith k th hai, Vit Nam thnh lp c mt trung tm Pht Gio quantrng trong vng, thng c gi l trung tm Pht Gio Luy Lu, naythuc tnh Bc Ninh, pha bc thnh ph H Ni. Luy Lu l th ca xGiao Ch, tn c ca Vit Nam, v l mt trm ngh chn quen thuc ca ccnh truyn gio o Pht ngi n , trn hnh trnh sang Trung Hoa theong bin ca cc thng gia n i t bn o n . Mt s kinh ini Tha v A-hm c dch sang Hoa vn ti , chng hn nh kinh

T Thp Nh Chng, An Ban Th , Kinh Bn Sanh, Kinh Mi-lan-a Vno, v.v.

Trong 18 th k k tip, v iu kin a l gn nhau, Vit Nam v TrungHoa c chung nhiu sc thi trit hc v tn gio. Pht Gio Vit Nam phnnh nhiu nh hng ca cc pht trin h i Tha ti Trung Hoa, vi cctng phi Thin, Tnh v Mt.

Phn t pha nam ca Vit Nam ngy nay u tin c ngi Chm v Kh-me tr ng, v h theo c hai truyn thng i Tha n v Pht Gio

Nguyn Thy, mc d c l l ngi Chm theo truyn thng NguynThy t th k 3 TL v ngi Kh-me ch bt u theo truyn thng NguynThy vo th k 12.

Ngi Vit bt u nh c ti phn t ny vo th k 15. T , sc tcngi Vit theo Pht Gio i Tha, trong khi sc tc ngi Kh-me theo


23/115


24/115

Si Gn. T , K Vin T tr thnh mt trung tm chnh ca cc hotng Pht Gio Nguyn Thy, v cng ngy cng thu ht nhiu Pht t.

Nm 1957, Gio Hi Tng Gi Nguyn Thy Vit Nam chnh thc cthnh lp, v Tng on Nguyn Thy c ngi H Tng lm v TngThng u tin ca Gio Hi.

Trong thi k , cc hot ng Pht s c tng cng vi s hin dinca Ha Thng Narada n t Tch Lan. Ngi Narada tng n Vit

Nam vo thp nin 1930 v c mang nhiu nhnh cy b trng tinhiu ni trong ton x. Trong nhng ln ving thm vo thp nin 1950 v1960, ngi thu ht c nhiu Pht t n vi truyn thng NguynThy, trong s c mt nh dch gi ni ting l ng Phm Kim Khnh.ng Khnh xin quy y Tam Bo vi ngi, vi php danh l Sunanda. ng

tng dch nhiu sch ca ngi Narada, trong c quyn c Pht vPht Php, Pht Gio Tm Lc, Kinh T Nim X, Kinh Php C, CmNang Vi Diu Php, T V Lng Tm, Nhng Bc Thng Trm, v.v.ng Khnh hin ang ng ti Hoa K, d trong tui 80, vn tch cc dchthut cc sch Pht Php ca cc v thin s ni ting ca Thi Lan, Minin v Tch Lan.

T Si Gn, o Pht Nguyn Thy c truyn b n cc tnh thnh khpmin Nam v min Trung nc Vit v nhiu cha c thit lp. Theothng k nm 1997, c tt c 64 cha Pht Gio Nguyn Thy, trong c

19 cha ti Si Gn. Ngoi cha Bu Quang v K Vin, cn c nhiu chani ting khc nh cha Bu Long, Gic Quang, Ph Minh, Tam Bo (

Nng), Thin Lm v Huyn Khng (Hu), v Thch Ca Pht i VngTu.

Trong thp nin 1960 v 1970, nhiu v t khu c gi i tu hc ncngoi, ng nht l ti Thi Lan, v vi v khc ti Tch Lan v n .Chng trnh tu hc ny c thit lp tr li trong nhng nm gn y, vhin c khong 20 v ang tu hc ti Min in.

Trong lch s, c mt s lin h khng kht gia Tng on Vit Nam vCam Bt. Cng cn ghi nhn y l vo nm 1979, sau khi nhm Kh-me b nh ui ra khi Phnom Penh, hai v Ha Thng Bu Chn v Gii

Nghim cng vi mt on t khu Vit Nam n thnh ph ny titruyn gii cho 7 v t khu Cam Bt v phc hi Tng on Cam Bt, vn b nhm Kh-me tiu dit khi h nm quyn.


25/115

Kinh in Pht Php bng Vit ng c dch ra t 2 ngun: Tam tng Paliv Hn tng A-hm, cng vi nhiu kinh in i Tha khc. T thp nin1980, mt chng trnh phin dch v n hnh i Tng Kinh Vit Nam c thnh lp v xc tin, vi s ng gp ca nhiu v cao tng hc gica Bc tng ln Nam tng.

n nay, cc quyn kinh dch t 5 b Nikaya, do Ha Thng Minh Chudch, v 4 b A-hm, do qu ngi Ha Thng Tr Tnh, Thin Siu, vThanh T dch, c pht hnh. Thm vo , ton b 7 tp ca tng ViDiu Php (A t m, Abhidhamma, Thng Php tng) do Ha Thng TnhS dch cng c n tng, cng vi cc b Kinh Php C, Mi-lan-aVn o, Thanh Tnh o, Thng Php Tp Yu, v nhiu tc phm khc.

Tm li, mc d Pht Gio Vit Nam ch yu l theo truyn thng i

Tha, truyn thng Nguyn Thy cng c cng nhn v hin nay c nhiuquan tm n cc php hnh thin Nguyn Thy, kinh in Nikaya v A-hm, v vn hc Vi Diu Php.

Thng 6-1999

o Pht v chnh tr

Ha thng K. Sri Dhammananda

c Pht xut thn t giai cp vng tng, v do , Ngi c nhiu linh vi cc v quc vng, hong t, quan li trong triu nh. Mc d cnhiu lin h nh th, Ngi khng bao gi dng cc th lc chnh tr truyn o, v Ngi cng khng bao gi cho php gio php ca Ngi b lidng cho cc chnh tr.

Th nhng ngy nay, c nhiu ngi c gn ghp danh hiu ca Ngivi nhng ch thuyt khc nhau. Tuy nhin, cc h thng chnh tr m chngta quen thuc ngy nay l bt ngun t phng Ty, xy ra sau thi k cPht cn ti th mt thi gian rt lu. i vi nhng Pht t chng ta, c

Pht l bc Chnh ng Chnh Gic, vt ln trn cc chuyn lo u, phinmun ca th gian.

C mt vn c bn m ta phi nhn nh khi tn gio b pha trn vichnh tr. Cn bn ca tn gio l o c, lng trong sch, v c tin; trongkhi , cn bn ca chnh tr l quyn lc. Trong tin trnh lch s, tn giothng b lm dng hp thc ha nhng ngi cm quyn v s p dng


26/115

ca quyn lc. Tn gio b lm dng bin minh cho chin tranh vthn tnh, n p, chm git tn bo, ni lon, tn ph cc cng trnh vn hav ngh thut.

Khi tn gio b s dng gia tng th lc chnh tr th tn gio s phi hisinh cc l tng o c cao qu v tr nn mt gc, nhng b cho cc thlc chnh tr trong th gian.

Mc ch ca Pht Php khng phi nhm n vic thnh lp cc nh chv c cu chnh tr mi. Trn c bn, tn gio tm cch gii quyt cc vn trong x hi bng cch gio ha mi c nhn, vn l thnh vin ca x hi,v bng cch a ra cc nguyn tc tng qut iu hng x hi tin nmt phong thi nhn bn, ci thin i sng ca mi thnh vin, v c ngs phn phi cc ngun vt lc mt cch cng bng hn.

Bt c mt th ch chnh tr no cng c mt gii hn trong s bo v hnhphc v sung tc ca ngi dn trong th ch . Khng mt h thng chnhtr no, d rng c v rt l tng, c th mang li hnh phc v ha bnhnu ngi dn trong th ch cn b bao trm bi lng tham lam, sn hn,v si m. Thm vo , cn c nhng nhn t ph qut m tng c nhntrong x hi phi trc din: kt qu ca cc nghip thin v bt thin caring mnh, v s khim khuyt v thiu vng ca mt nn an lc trngcu, v bn cht ca th gian vn l hon kh, v thng, v v ng. i vinhng ngi con Pht, khng mt ni no trong th gii Ta B lun hi ny

c c mt t do, gii thot tht s, k c cc ci tri lc th ca ch thin.

Mt h thng chnh tr tt v cng bng - c nhng bo m cho cc quyncn bn ca con ngi, v c nhng nh ch gim st v cn bng vic sdng quyn lc - l iu kin quan trng cho cuc sng hnh phc trong xhi. Tuy nhin, chng ta cng khng nn b qu nhiu cng sc v th gi tm kim n v tn mt h thng chnh tr ton ho gip con ngic hon ton t do. T do tuyt i khng th no c c trong cc nhch chnh tr, m ch c c trong tm thc khi n c gii thot. cgii thot, chng ta cn phi nhn vo ni tm ca chnh mnh, v n lc gii

phng n ra khi cc gng xing ca v minh, hn th v tham dc. T dotrong ngha ch thc tuyt i ch c c khi no chng ta dng ChnhPhp pht trin tm qua li ni v hnh ng hng thin, v huntp tm , pht trin tim nng tm linh, t n cu cnh tuyt i cagic ng.


27/115

Mc d chng ta cng nhn v s li ch trong vic tch ri tn gio vchnh tr, v v cc gii hn an lc v hnh phc m h thng chnh tr mangn, nhng cng c nhiu kha cnh trong cc li dy ca c Pht cnhng tng quan vi cc b cc chnh tr ngy nay.

Th nht, c Pht ging dy v tnh cch bnh ng ca con ngi - cmy ngn nm trc tuyn ngn ca ng Abraham Lincoln (Tng ThngM). Ngi dy rng cc giai cp, tng lp trong x hi ch l nhng hng ronhn to do x hi dng ra. Vic sp xp th bc ca loi ngi, theo li

Ngi, ch c th da trn phm cht gii hnh ca h m thi.

Th hai, c Pht khuyn khch tinh thn hp tc bnh ng v tch cctham gia ng gp trong x hi. y l mt tinh thn c c v trongtin trnh chnh tr ca cc x hi hin nay.

Th ba, Ngi khng ch nh mt ngi no k tha Ngi. Ngi chdy rng, mi ngi phi t mnh m tu hc, ly Chnh Php lm nn tngv lm ni nng ta. Cc thnh vin ca Tng on ch chu s hng dnca Gio Php v Gii Lut (Dhamma-Vinaya) - nh l mt b lut sinhhot. Cho n ngy nay, mi tu s ca Tng on u phi tun th b GiiLut lm kim ch nam hng dn cho mi sinh hot tu hc ca mnh.

Th t, c Pht khuyn khch tinh thn tham vn v tin trnh dn ch.iu ny c th hin qua cng ng tng s, trong mi thnh vin u

c quyn quyt nh v cc vn chung. Khi c mt nghi vn nghim trngcn phi c gii quyt, cc vn c lin quan c em ra gia cc tu s tho lun trong mt phng cch tng t nh trong h thng quc hingy nay. Tin trnh t qun tr ny c l s lm nhiu ngi ngc nhin vn c p dng trong cc cng ng tng s Pht Gio ti n trong2.500 nm trc y, v phng cch iu hnh c rt nhiu im tngng vi cc th tc tho lun trong quc hi.

Mt tu s, tng t nh v "pht ngn nhn", c ch nh c mt tingni chung, i din cho cng ng. Mt tu s khc, tng t nh v "chtch", c bu ra iu hnh din n. Cc vn c a ra nh ccngh trnh c tho lun cng khai. Trong mt vi trng hp, khi vn c tnh cch nghim trng v ph qut, th n c th c em ra tholun nhiu ln, tng t nh cc vng tho lun ca quc hi v cc d lut.

Nu qua cc cuc tho lun m vn cn nhiu kin xung khc, bt ng,


28/115

th vn s c biu quyt qua mt cuc b phiu ly quyt nh theoa s.

o Pht khuyn khch nn tng o c v vic s dng quyn lc cngng vi thc trch nhim. c Pht tuyn ging v ha bnh v bt bong nh l mt thng ip ph qut. Ngi khng chp nhn bo lc v hyhoi sinh mng. Ngi tuyn b rng, khng c mt chin tranh no l chintranh ca cng l. Ngi dy: "Ngi thng to cm th, k thua sng kh s.

Ngi no t b thng v bi th ngi sng an vui v hnh phc."Chng nhng c Pht dy v ha bnh v bt bo ng, c l Ngi cng lv Gio Ch u tin v duy nht ra tn chin trng tm cch ngnchn chin tranh. Ngi ha gii s xung t gia b tc Sakya v b tcKoliya khi h mun khi s nh nhau v tranh chp nc sng Rohini.

Ngi cng thuyt phc vua Ajatasanu b nh tn cng vng quc ca

b tc Vaiji.

c Pht ging dy v s quan trng v v cc iu kin thit yu camt chnh ph tt. Ngi dy rng khi ngi lnh o chnh ph tham nhngv bt cng th x s tr nn tham nhng, bng hoi, v au kh. Ngichng li s tham nhng v dy rng chnh ph phi bit qun tr da trncc nguyn tc nhn i.

Ngi ni: "Khi ngi lnh o x s c tnh cng bnh v thin i th triunh c tnh cng bnh v thin i. Khi triu nh c tnh cng bnh v thin

i th cc quan chc c tnh cng bnh v thin i. Khi cc quan chc ctnh cng bnh v thin i th cc cn b h tng c tnh cng bnh v thini. Khi cc cn b h tng c tnh cng bnh v thin i th ngi dn ctnh cng bnh v thin i." (Tng Chi B Kinh).

Trong Kinh Cakkavatti Sihananda (Chuyn Lun Thnh Vng S THng, Trng B), c Pht ni rng cc iu hung c v ti phm, nh ncp, lng gt, bo lc, th ght, bo tn, v.v. u bt ngun t s nghokh. Quc vng v triu nh c th dng s trng pht kim ch ti

phm, nhng khng bao gi c th tiu tr cc ti phm bng quyn lc camnh.

Trong Kinh Kutadanta (Cu-la-n-u, Trng B), c Pht ch trngpht trin kinh t, thay v dng quyn lc, xa gim ti phm. Triu nhphi bit s dng cc ngun ti nguyn ci thin iu kin kinh t trongnc. H phi bit pht trin nng nghip thn qu, tr gip gii bun


29/115

bn, cung cp lng bng y cho cng nhn bo m mt i sngtt c nhn phm.

Trong Kinh Bn Sanh (Jakata), c Pht c a ra 10 nguyn tc ca mtchnh quyn tt, gi l "Thp Vng Php" (Dasa Raja Dhamma). Minguyn tc ny vn c th p dng trong thi i ngy nay cho bt c mtchnh quyn no, qun tr x s mt cch hi ha. l:

1. Phi ci m v khng ch k;2. Duy tr o c cao;3. Sn sng hi sinh li ch c nhn phc v cho an sinh ca dn chng;4. Phi thnh tht v ngay thng;5. Phi du dng v giu lng nhn i;6. Phi sng gin d lm gng cho dn chng;

7. Phi vt ln trn mi hn th;8. Bit p dng tinh thn bt bo ng;9. Bit nhn ni;10. Tn trng kin dn chng, v bit pht trin s ha bnh v ha hp.V cch hnh x ca ngi lnh o th Ngi ging thm (Kinh CakkavattiSihananda):- Ngi lnh o tt phi bit c x cng bnh, khng thin v bt c nhmno;

- Ngi lnh o tt khng bao gi gieo lng th hn trong dn chng;

- Ngi lnh o tt khng bao gi ngn ngi p dng lut php khi cnthit;

- Ngi lnh o tt phi thng hiu lut php r rng mi khi p dng. Lutphp khng phi p dng ch v ngi y c uy quyn, m phi c pdng hp tnh v hp l.

B Mi-Lan-a Vn o (Milanda Panha) c vit: "Nu ngi no khng cti nng, khng o c, khng phm hnh, khng xng ng l vua, m li

t mnh tn xng l vua hay ngi lnh o vi nhiu quyn lc th ngiy s b nguyn ra v trng pht bi dn chng, bi v ngi y, v khng

xng ng v khng ti nng, t t mnh mt cch v l vo v tr cangi lnh o. Ngi lnh o, cng nh nhng ngi vi phm ccnguyn tc o c v gii lut cn bn ca x hi loi ngi, s b trng

pht nh bao nhiu ngi khc, nht l i vi nhng ngi lnh o ncp ti sn ca dn chng."


30/115

Kinh Bn Sanh cng c cp n ngi lnh o no m ch trng phtngi v ti v khng trng pht ngi phm ti th ngi lnh o ykhng xng ng lnh o x s.

V vy, Trung B Kinh cng c ni v v quc vng bit t thng tin vlc no cng n lc gn gi hnh ng, li ni v tm , lc no cng bitlng nghe kin ca dn chng v s cai tr ca mnh, bit mnh c phmli lm no khng trong khi iu hnh t nc. Nu v quc vng y caitr xu, ngi dn s than phin rng h ang b ph hoi bi mt v lnho xu v cc chnh sch h khc, nhng lm, bt cng, su cao thu nng,v do , dn chng s c phn ng chng li v vua y. Ngc li, nu vvua cai tr tt, th dn chng s chc tng: "Cu xin cho quc vng cachng ti c trng th."

Li dy ca c Pht v cc bn phn o c ca vua cha s dngcng quyn, bo m an sinh ngi dn, gip cho vua A Dc (Asoka),vo th k 3 trc Ty lch, cai tr t nc ca ng. Hong A Dc, lmt th d in hnh ca nguyn tc o c ny, sng v thc hnhChnh Php cho tt c mi ngi dn trong triu i ca ng. ng qung bchnh sch bt bo ng n cc vng quc ln cn, cam oan cc thin ca ng, v gi s gi i khp ni truyn b thng ip ha bnh v bt

bo ng. ng c v s ng dng ca cc nguyn tc o c trong x hi,nh chn tht, t bi, bc i, bt bo ng, nhn t, khng hoang ph, khngchim ot, v khng gy st hi cho mi loi vt. ng khuyn khch t do

tn gio v bnh ng tng knh gia mi c tin. ng thng du hnhthuyt ging o Php n ngi dn tn thn qu. ng thit lp cc cngtrnh cng cng nh bnh x, cung cp thuc men, trng cy gy rng, oging, cc cng trnh thy li, v nh tm tr. ng cng c bit ngn cmvic i x tn c vi cc loi th vt.

C ngi cho rng c Pht l mt nh ci cch x hi. Trong cc biging, Ngi ln n h thng giai cp v Ngi cng nhn quyn bnh ngca con ngi. Ngi ging v nhu cu ci thin cc iu kin kinh t x hi,

cng nhn tm quan trng ca vic phn b cng bng cc ca ci giangi giu v ngho, nng cao v tr ca ph n, khuyn khch vic p dngtinh thn nhn bn trong gung my hnh chnh. Ngi dy rng x hi phic iu hnh trn tnh thng v lng t bi, ch khng da vo lng thamlam.


31/115

Hn th na, s ng gp ca Ngi cho nhn loi cn cao qu hn, v Ngicn i xa hn cc nh ci cch x hi thi , v khng ai c th ch thngvo ct li ca cc cn bnh trong tm thc ca con ngi. Ch trong tmthc th s ci cch mi tht s c ngha. Cc ci cch bn ngoi do ccquyn lc p t th ch c hiu qu ngn hn v n khng c ci r. Ch cci cch no da trn cn bn ci thin tm thc th n mi c ci r vngchc. C ci r vng chc th cc cnh nhnh ca ci cch x hi mi c

pht trin ti tt, v chng c nui dng bi ngun sinh lc lin tc, l ngun tm lc ca dng sinh ha trong cuc i. Nh th, cc ci cch xhi ch c th kh thi khi no m tm ca con ngi c sa son snsng cho cc vic . Cc ci cch s tip tc sng mnh khi no m conngi sn sng nui dng chng qua s chuyn cn v tn trng s tht vcng l, tn trng i sng ca ng bo ca h.

Gio thuyt ca c Pht khng da trn mt "Trit l Chnh tr" no c.Gio thuyt ny khng khuyn khch con ngi i vo con ng hnh lcvt cht. Gio thuyt ny vch ra con ng a n gii thot ti hu, l

Nit Bn. Ni mt cch khc, mc tiu ti hu ca Gio thuyt y l ondit lng tham i vn ct cht con ngi trong vng trm lun, kh i.Mt cu k trong Kinh Php C (k 75) tm tt iu ny: "Con nga n th c vt cht l mt con ng, cn con ng a n Nit

Bn l mt con ng khc."

iu ny khng c ngha l cc Pht t khng nn tham gia vo tin trnh

chnh tr, vn l mt thc ti x hi. i sng ca mi ngi trong x hic un nn bi lut php v cc qui nh, bi cc b tr kinh t ca qucgia, bi gung my qun tr hnh chnh, v nh th chu nh hng ca cc

b cc chnh tr ca quc gia . Tuy nhin, nu ngi c s Pht t c mun tham gia chnh tr th ngi khng nn lm dng tn gio mu to cc quyn lc chnh tr cho mnh.

Tm li, c Pht l bc Gic Ng, vt ln trn mi vn ca th gian.Tuy nhin, trong sut cuc i hong dng Chnh Php, Ngi lun lun c

nhng li dy qu bu cho cc quc vng v triu nh qun tr tt x sca h.

Bnh Anson trch dch,"Gems of Buddhist Wisdom",

thng 10-1996


32/115

Nhn cch thng bng

Robert Bogoda

Pht Php khng phi l sch tiu thuyt c ri qun i. Pht Php c

lin quan n i sng - mt i sng thc, mt i sng m bn v ti triqua hng ngy. Gi tr ca i sng ny s gia tng ng k khi Pht Phpc din dch ra hnh ng, v thm nhp vo tnh tnh ca chng ta quacc n lc thng xuyn, qua cc thc tp mi ngy.

Mc ch ti hu ca Pht Php l Nit Bn - vt thot khi mi hon kh,phin no. Mc ch trc mt l gip ta hiu r v gii quyt cc vn trc din vi ta trong i sng hng ngy, gip ta tr thnh nhng con ngisng an lc, thnh thi v thng bng, sng ha hp vi mi trng chung

quanh v nhng ngi ng loi. Tuy th, s thng bng ny cng khng dthc hin, nht l trong th gii ngy nay vi nhiu gi tr o tng v ccthnh kin h ngy.

Khc hn vi cc gi tr tng i - v c khi l gi to - trong thi i cachng ta, li dy ca c Pht l mt s khi hin cc gi tr chn tht vtuyt i. Chn Php cn phi c mi ngi t th nghim. Pht giody v s t duy r rng, s t ch, v nui dng tm nh l cc phngtin thu t Chn Php. Ngi c s no bit xy dng cuc sng hngngy trn cn bn vng chc ca tri thc gii thot vi cc l tng r rng

th ngi y c bo m cc tin b v thnh cng trong i sng ti giaca mnh.

Do , Pht Php l cc hng dn trong i sng hng ngy ca ta, v ccnguyn tc cn bn ca o Pht c nhng gi tr thc tin trong ngh thutsng trn i. Ngi c s ti gia, trong khi phi dn thn vo x hi v cumang cc trch nhim trong i sng, s khng bao gi qun mc ch tihu ca h l Nit Bn gii thot. Ngi y lc no cng nn xem rng isng ca mnh ch l mt bi tp, sa son tin n thc chng mc chti hu y.

Kinh i Hnh Phc (Maha-Mangala Sutta) c ni rng, cc phc hnhtht s ca i sng l c c "mt tm c nh hng ng" (atta-

samma-panidhi). C ngha l ta phi nhn thc ng n v tr ca mnhtrong th gian, c quyt nh ng n v mc tiu, v tm mt con ngng n tin n mc tiu .


33/115

Ngi an lc v thng bng l ngi c mt mc ch cao thng trong isng, c mt ng li tt i theo, v c mt trit l sng gin n nhngy ngha dn ng. "Trit l" y l mt c vng hng thin thng hiu bn tnh v tng lai ca con ngi trong v tr. Khng c tritl nh vy th i sng tr nn t nht, bun chn, v ch, v v ngha. Tritl gip con ngi sng hi ha vi th gii v ng loi trong mt tintrnh thng hoa da theo cc tri thc chn chnh.

Trong o Pht, tm bao trm vt cht. Mt nt c th ca tm l "nh" (hay "tc "). s dng tt cuc i v nghip k tha ca mnh, ta

phi bit chn mt mc tiu hng thng v thc tin trong i sng, vto ra mt k hoch i n . Chng ta s tr nn nhng g m ta mongmun c nh vy.

Khi ta cng thng hiu bn thn - qua hnh tr t qun st v t phn tch - tas cng c nhiu kh nng t ci tin v pht trin. Thm vo , ta nnt hi rng mnh s tin v tin n cp no trong vic tu tm mnh trnn lng, an bnh, t ti, du dng, thng cm, chn tht, hin lnh, cht

phc, cn thn, tinh tn, cn mn, nhn ni, bao dung, v khn kho. lcc c tnh cao qu ca mt Pht t bit sng hp thi. Ta phi c gng tci thin mi khi c c hi - mi ngy mt cht. Ta nn hiu rng mi khimnh thc hin mt hnh ng hng thin, dn dn n c hun tp thnhmt thi quen tt. T cc thi quen tt , chng s thm nhp to thnh ccc tnh cao thng cho bn thn.

Chnh nim (Sati) l mt s tnh gic quan trng. Chnh nim l cch nhns vt mt cch khch quan, lt b mi a ght, thnh kin v thin v. yl cch nhn mi s vt theo bn th chn tht ca chng - cc s kin lttrn. Kh nng lm c iu ny nh du s trng thnh trong PhtPhp. Nguyn tc qun st v t phi c p dng rt ro trong cc t duyhng ngy. T , s suy t ca ta s c r rng, trong sng hn v ta ssng hng thin hn, lm gim thiu cc nh hng xu xa tc ng vomnh, t cc phng tin truyn thng qung co tiu th vt cht, v kt

qu l ta c c cc tng trng v nhng quan h tt gia con ngi vicon ngi.

V vy, mt Pht t c nhn cch thng bng l ngi phi bit t ch, tquyt nh, t to ra cc kin v kt lun khi phi i ph vi cc khkhn trong cuc sng, da vo cc nguyn tc c bn ca Pht Php. Ngiy c mt tri thc v lun l dng mnh. Ngi y sn sng ng mt mnh,


34/115

theo ui mt con ng sng ca mnh, cho d ngi khc c th hiu lmv d ngh.

D nhin l ngi Pht t y phi bit n nhn cc kin ng gp v cvn ca ngi khc - bi v vic thu nhn cc kin xy dng t nhngngi c kin thc v kinh nghim th khng phng hi g n s t dochn la ca mnh - nhng cui cng ri th phi t mnh c nhng quytnh cho i mnh.

Thy c quan h gia lng tham dc v s kh au, chng ta phi lunlun gn gi mt mc x ly, thot khi cc rng buc qu ng ca thtc. Chng ta phi bit iu chnh i sng ca mnh trong k cng canm gii lut c s (ng gii). T , ta bo v c s an lnh ca ta, tronghin ti v tng lai, qua cch sng thun ha vi cc quy lut ph qut ca

Pht Php c p dng vo i sng tinh thn v o c ca mnh. Phttrin c tnh lun l v o c (Sila - tr gii) ny l mt iu kin tinquyt hun tp tm v t , lm nn tng to tr tu (Panna) cn thit thc chng Nit Bn.

i sng l v thng, lc no cng c nhiu thay i. Cc tai ha hocnhng vic bt ng c th s xy ra cho ta, v khi , ta phi bit trc dinchng mt cch bnh thn v thng bng. Nu lm c nh th th chng tta c s hiu bit chn chnh, bit nhn r rng s kin xy ra theo lutnhn qu, do nhn duyn hp thnh, v bit rng chnh ta l ngi gieo nhn

v chu trch nhim gt qu - nu khng trong i sng ny th cng l tnhiu kip trc. Ta s vt qua cc ni s hi v lo u thi qu, khng cc s v khng c lun l, bi v ta bit ch ng cc cm tnh ca mnh. T, nhng ng nhn, nhng bt cng trong i, nhng u su v tng rngmnh b i x tn t s c ta thng hiu r rng v n nhn nh nhnghn, v ta hiu c cp nguyn l nghip qu v ti sinh.

Cn mt l do na ngi Pht t gn gi tc phong o c ca mnh.Ngi y c uy lc bt ngun t cc ngun lc v hnh khc - l kho tchtr cc hnh ng ton thin, cc c tnh ca t thn, cc hnh phc cc trong lc tp hnh thin, tt c cc ngun lc ny hon ton c lp vica ci vt cht. Nh th, ngi y l ch nhn ca mt tm t lc v ttc.

Ngi y bit sng n gin, khng c nhiu nhu cu. Ca ci vt cht ivi ngi y ch l nhng y t, khng phi l nhng ch nhn ng. Ngi


35/115

y hon ton t do, khng b l thuc vo s sai khin ca cc s vt bnngoi. Ngi y nhn thc c rng cc s vt thy c th ch l tm bv thay i lun. Tm li, ngi y c c mt tm bnh thn, chngmc, v tri tc. Tri tc, nh li Pht dy, l mt ngun ti sn ln nht, lmt trong bn ngun hnh phc:

Khng bnh l Li ti thngTri tc l Ca ti thngThnh tn l Bn ti thng

Nit Bn l Lc ti thng. (Php C, 204)Khi thng hiu nh th, ngi Pht t s hc c cch thch nghi vinhng hon cnh i thay m khng bao gi su kh than van hay cayng.

Nu ta c Chnh Tn (Saddha), ngha l c nim tin ni Pht Php da trns hiu bit, ta phi c gng thc hnh. Mi Pht t chn chnh phi thchnh lin tc bn iu tinh tn - T Chnh Cn - vn l chi th su ca BtChnh o. l: tinh tn vt qua v tinh tn ngn chn cc php btthin nh l cc tng sn hn; tinh tn pht trin v tinh tn nui dngcc php thin trong tm nh l cc tng t bi. Cc tm ny chngnhng s bo v bn thn ta, m t cng s gip c nhng ngi khcchung quanh ta.

Ta phi tp c thi quen suy xt v cc t tng v hnh ng ca chnh

mnh xem chng c chn tht hay khng, bi v chn tht vi chnh mnhl mt con ng chc chn a n tm ton thin. Thm vo , chngta phi bit dnh th gi mi ngy tnh lng t qun soi hay l hnh thin, n li cc vic lm trong ngy, v suy xt xem ta c i ngc li vicc nguyn tc cn bn m ng T Ph ca chng ta tng khuyn dy, m sm hi v trnh phm cc li lm trong tng lai.

Mi ngy ta cng nn c mt on kinh t cc bi ging ca c Pht.Thi quen hu ch ny gip chng ta pht trin tm thin, lm gim i ccu su, phin mun, v gip a i sng ca ta i vo con ng chnchnh.

Qua cc cch thc nu trn, l nhng c s t ca c Pht, chng ta slun tng trng trong nh sng nhim mu ca Chnh Php, lun lun unnn nhn cch ca mnh, rn luyn tm thc, hun tp cc cm tnh, v tng


36/115

cng ch dng mnh to cc li ch phc bo lu di cho bn thn vcho ngi khc.


Cng dng ca gii c

T khu Thanissaro

c Pht c v nh mt v lng y, cha bnh tm linh cho loi ngi.Con ng hnh o Ngi dy c v nh mt chng trnh tr liu cc aukh trong tim v tr c. V d ny thng c thy trong kinh in, cangi c Pht v li dy ca Ngi, tuy xa nhng cng rt thch hp chongy nay. Thin nh Pht gio c xem nh mt phng cch cha tr, vgi y c nhiu nh tm l tr liu th dng phng cch ny nh mt

phn trong cng tc tr liu ca h.

Tuy nhin, kinh nghim cho thy rng hnh thin t n khng th cung cpmt s tr liu hon ton y . Cn phi c cc h tr ngoi vi. Cc thinsinh ngy nay, c bit b nh hng su m ca vn minh vt cht,khin h khng c s kin cng, tr ch, v t tin cn thit cc php hnhthin Ch-Qun tr nn cng dng hu hiu. Mt vi v thin s nhn thyc vn ny, v cho rng con ng Pht gio khng cung ng

cc nhu cu c bit ca chng ta. b sung, cc v y th nghim kt hpvi nhiu phng cch khc, chng hn nh huyn hc, thi ca, tm l trliu, x hi hc, kh hnh, nghi l t t, m nhc, v.v.

Tht ra, vn chnh y khng phi l c mt s khim khuyt no trongcon ng Pht gio, m l v chng ta khng thc hnh y phngthc tr liu ca c Pht.

Con ng ca c Pht khng phi ch c chnh nim, cc php hnhthin Ch v thin Qun, nhng bao gm cc Gii c, bt u bng nm

gii cn bn. Tht th, cc gii lut to thnh bc i u tin trn conng , con ng Gii-nh-Tu. Khuynh hng ngy nay thngkhinh r nm gii lut ny, cho rng ch l cc iu l ca lp gio l vlng bt ngun t i sng c xa, khng cn thch hp cho np sng tntin hin i.


37/115

Quan nim b st vai tr m c Pht t ra cho gii c: gii c lphn cn bn ca chng trnh tr liu vt thng trong tm tr. Gii c cbit dng cha tr hai th bnh to ra mc cm t ti: hi hn v chib.

Khi ta c nhng hnh ng xu, khng hp vi l phi, ta thng c nhnghi hn v vic lm , hoc tm cch chi b chng. Chi b bng cch tla di cho rng cc hnh ng qu tht khng xy ra; hoc chi b

bng cch cho rng tiu chun nh gi cc hnh ng l khng c gi trg c. Cc phn ng ny ging nh cc vt thng trong tm thc. Hi hnging nh mt vt thng m, rt nhy cm khi s n n. Chi b gingnh vt so chai cng chung quanh vt da non. Khi tm thc b tn thngnh vy, n khng th lng ng, thnh thi an tr vo hin ti, bi v nkhng th an ngh trn vt thng cn non, hoc trn vt so chai cng.

Khi tm thc b p t b buc vo hin ti, n ch mt cch cngthng, mo m v na chng. Tu qun hin ra cng b mo m v nachng nh th. Ch khi no tm thc khng cn cc vt thng v vt so,th n mi c th an nh, thnh thi v t do an tr vo hin ti, v t ny sinh tu gic mt cch ton vn, khng b bp mo.

y l lc gii c i vo: gii c c dng cha cc vt thng vvt so. Lng t tin lnh mnh bt ngun t mt cuc sng thin, hp vicc tiu chun tt, thc t, r rng, nhn bn, v ng knh. Nm iu gii

(ng gii) c t ra c cuc sng ph hp vi cc tiu chun ny.

1- Thc t: Tiu chun do gii lut t ra rt n gin: khng c st hi,khng trm cp, khng t dm, khng gian di, khng ung ru hoc dngcc cht say. Chng ta u c th sng ph hp vi cc tiu chun - drng i khi c vi kh khn, bt tin, nhng lun lun c th thc hin theoc.

C vi ngi tm cch din dch cc gii iu ny, bin thnh mt lot cctiu chun c v cao sang hn - chng hn bin ci iu gii th hai, khngtrm cp, thnh iu gii khng phung ph ngun ti nguyn a cu. Lmnh th trng c v thanh cao, nhng chc chn rt kh thc hin c.

Nhng ai c kinh nghim iu tr ngi b bnh tm thn chc bit c huqu tai hi t vic p t cc tiu chun qu xa vi, khng thc t. Nu ta tra nhng tiu chun m bnh nhn ch cn mt mc c gng v chnhnim va phi l c th t c, lng t tin ca h s gia tng mnh m v


38/115

h nhn thy rng chnh h c kh nng t n cc tiu chun .Nh th, h c thm nhiu t tin thc hin cc cng vic kh khn khc iu tr bnh tm thn ca h.

2- R rng: Gii iu do c Pht t ra rt r rng, khng c nhng tng phn vn nghi hoc, nh: "Nu nh..., Cng c th l..., Nhng m...".iu ny c ngha cc gii iu l nhng hng dn minh bch, khng c kh cho cc bin minh l gii lng vng, khng ngay thng. Mt hnh ngch c th hoc l ph hp, hoc l khng ph hp vi gii iu. R rngnh th!

V vy, rt d tun theo, khng phn vn nghi ng. Nhng ai tng dy trcon u bit mc d chng thng than phin v cc k lut st thp, tht ra,chng cm thy an tm vi nhng iu l r rng, minh bch, hn l cc

iu l m h, d mc c thay i. Cng nh th, i vi bn thn, cciu lut gii hnh minh bch s khng cho php cc tng gian tr ngngm tm cch ln vo khuy ng tm tr ca hnh gi.

Nu ta tun th theo gii iu ca c Pht, ta khng th no nui dng tng st hi, v t , ta to ra mt s an ton khng hn ch cho mi sinhvt. Cc gii iu khc s gip to ra mt s an ninh v ca ci ti sn, lngtit hnh ca mi ngi, mt s giao tip chn tht, v mt cp cao vtm tr sng sut, khng b lu m bi ru ch say sa.

3- Nhn bn: Gii iu ca c Pht c tnh nhn bn cho ngi gi giiln nhng ngi giao tip chung quanh. Nu bn gi gii, bn t t mnhvo qui lut nghip qu, v bn s thy rng nhng g bn giao tip vi thgii bn ngoi l kt qu ch ng ca nghip hnh, qua thn-khu-, m

bn thc hin ngay trong giy pht hin ti. Bn nhn thc th gii quanghip hnh ca chnh bn, v bn hon ton ch ng kim sot cc

phn ng ca bn ngay trong hin ti.

Bn khng b chi phi bi hnh dng sc p bn ngoi, thn th, tr thngminh, a v tin bc, vv., v ch l cc yu t ngoi vi, ch l kt qu canghip hnh to ra trong qu kh. Bn hon ton sng trong hin ti. Ccgii iu gip bn tp trung tm tr sng linh hot trong cc tiu chunhin thin ngay by gi v ti chn ny, khng truy tm qu kh, khngvng mng tng lai.

Nu bn chung sng vi nhng ngi bit gi gii, bn s thy mnh angsng trong mi trng hon ton khng c nghi ng v s st. H qu trng


39/115

hnh phc ca bn nh th hnh phc ca h. H khng tranh ginh khngch, khng to cnh k thng ngi thua. Khi h ni n lng t bi v chnhnim khi hnh thin, bn s thy chng phn nh ngay trong cc hnh ngthng ngy ca h, li ni v vic lm cng hp nht.

Nh th, gii c khng nhng lm tng trng lng thin ca tng c nhn,m cn gip to mt x hi tt lnh - mt x hi gm nhng c nhn y ttin v bit tn trng i sng ca nhau.

4- ng knh: Khi bn chn mt tp hp cc tiu chun cho cuc sng, iuquan trng bn cn phi bit l cc tiu chun do ai v nhm no xng, c ngun gc u, bi v khi bn tun theo cc iu lut , hinnhin l bn phi tham gia vo nhm , c nhm thm nh, v chpnhn mc thc o lng ci ng v ci sai do h t ra.

Trong trng hp ca Ng gii, bn khng th tm ra mt nhm no khc ttlnh hn: l gii iu ca c Pht v cc v i t Thnh tng t rav thi hnh. Trong kinh in, Ng gii thng c gi l "cc tiu chunca bc Thnh nhn". Cc v ny khng chp nhn gii lut v chng c tnh

ph thng hp dn. H chp nhn chng qua cc kinh nghim trong i sngtu tp ca mnh v thy chng c hiu qu ch li tht s trn con ng an gii thot ti hu. C th c nhiu ngi v v minh m ch ci bn khi

bn tun th Ng gii, nhng cc bc Thnh hin trit s lun lun knhtrng v chp nhn bn vo trong cng ng ca h, v s knh trng ca h

l c gi tr nht, so vi nhng ngi v minh kia.

By gi, c th c nhiu ngi cm thy kh m tng tng vic gia nhpvo mt nhm tru tng nh th, nht l khi h cha bao gi c gp mtv Thnh nhn. Rt kh c c mt lng t bi v rng lng khi x hichung quanh ta ci ch cc iu , v lc no cng cp n s hp dnca tnh dc, quyn r vt cht v cnh tranh thng mi p bc.

y l lc cn phi c cc cng ng Pht t tt lnh chn chnh. Thnhvin ca cc cng ng ny s gip chng ta thy c tm gng ca cchnh ng hin thin v gii hnh. Nhng ngi ny s to ra mt mitrng tt chng ta c c hi p dng rt ro con ng tr liu ca cPht: hnh Thin v pht trin Tu gic trong mt i sng c Gii c.

Nu ta c c nhng mi trng tt lnh nh th, ta s thy rng phphnh thin khng c v g l huyn b v m qung, bi v php hnh ccn bn da trn thc t cng minh ca mt i sng y ngha. T ,


40/115

bn c t tin sng trong gii c, sng hon ton tt lnh trong isng tht s y ngha ca mt con ngi, trn con ng tin n an vuiv hnh phc vin dung.


Lng hiu tho trong kinh in Pali

Bnh Anson

i vi ngi Vit chng ta, l Vu Lan (Vu Lan Bn, Ullambana) ngy rmthng by m lch mi nm tr thnh truyn thng l mt ma bo hiucho nhng ngi con hiu tho, chn thnh tng nh n cng n nuidng ca Cha M - cn sng cng nh qua i - v c gng tn lc n p cng n , qua vic phng dng m cha v cc thin s.

Ngoi s tch Mc Kin Lin - Thanh trong kinh in Pht gio Bctng, kinh tng Nguyn thy ca h Pali cng c nhiu bi ging ca cPht n cc t, gip h gi gn mi ha thun trong gia nh, cngnhau tng trng trong chnh php. Nhn dp l Vu Lan nm nay (1995), tixin mn php c trnh by mt vi on ngn trong kinh in Pali, ni vch Hiu m c Pht ging cho cc t.

Cng n tri bin

Ca dao Vit Nam thng v cng n cha m nh ni Thi Sn, nh nctrong ngun chy ra. Trong Tng ng B, c Pht v cng n tri

bin ca cha m nh bin c nghn trng. Ngi ging rng sa m nui contri qua nhiu i nhiu kip, nn rng bao la v nhiu hn bin c:

"... Ny cc t khu, sa m m cc ngi ung, trong khi cc ngi luchuyn lun hi trong mt thi gian di, th nhiu hn nc trong bn bin.

V sao th? V lun hi l v th, khng sao m c. Lu chuyn lun hica chng sanh trng ip nn khng th nu r khi im. V v minh chey, v tham i tri buc tt c cc nghip hnh ca chng sanh."

Trong Tng Chi B, c Pht cng v cha m nh nhng ngn la ngcung knh, v cha m l ngi em li s sng v tng trng cho con ci,cng nh ngn la em li ngun sng, ngun nng lng cho loi ngi:


41/115

"... Ny cc B-la-mn, cha m ca cc ngi l cc ngn la ng cungknh. V sao th? V t m to ra s sng, s hin hu. Do , cha mnh l cc ngn la thing ng cung knh, ng c tn trng, ng ccng dng, v s em li chnh lc."

V cng n cha m to tt nh th, c Pht cn ni rng c hai hng ngim chng ta khng bao gi tr ht n c, l m v cha (Tng Chi B):

"... C hai hng ngi, ny cc t khu, Ta ni khng th tr ht n c. l Cha v M. Nu mt bn vai cng m, mt bn vai cng cha, lm vysut trm nm cho n trm tui cng cha tr n cho cha m. Nu cphng dng cha m vi mi bu vt trn tri t ny cng cha tr n .V sao th? V rng cha m b nhiu cng sc cho con ci, nui dngchng cho n lc ln khn, v dn dt chng vo trong i ny."

nh l phng ng

Trong kinh Gio Th Thi-ca-la-vit (Singalo-vada Sutta), Trng B, mtbui sng khi c Pht i tr bnh kht thc trong thnh Vng X, Ngithy chng trai Thi-ca-la-vit dy sm, ra khi nh v chp tay nh l su

phng: ng, Ty, Nam, Bc, Thng, H nh li cha m dy theo truynthng m khng hiu ngha ca vic lm . c Pht ging rng chp taynh l nh th cng cha , m cn phi thnh tm qun tng cc phpc x vi ngi chung quanh: hng ng l s lin h gia cha m v con

ci, hng Ty l s lin h v chng, hng Nam l lin h thy tr, hngBc l lin h bn b, hng Thng l lin h gia tu s v c s, hng Hl lin h gia ch nhn v ngi gip vic.

V lin h gia cha m v con ci, c Pht ging:

" ... C nm nhim v ngi con phi lm: nui dng cha m, lm trn mibn phn ngi con, gi gn gia nh vi truyn thng, bo v ti sn that, v lm tang l khi cha m qua i."

Thm vo , c Pht cng ging:

"... C nm trch nhim cha m cn phi chu ton: ngn chn con lm iuc, khuyn khch con lm iu thin, dy cho con c c ngh nghip tt,tm ngi phi ngu tt cho con, v trao gia sn cho con ng lc."


42/115

R rng y l mt thng ip trch nhim, mt trch nhim h tng giacha m v con ci. Con c nm bn phn vi cha m, v cha m cng cnm trch nhim vi con ci. Khi cha m v con ci chu ton cc iu , thgia nh c hnh phc, v phng ng, theo ngha bng ny, mi can lnh. Lc vic nh l v hng ng mi tht s c ngha.

Tng trng trong Chnh Php

c Pht cn khuyn con ci phi cng cha m tu tp, t b con ng btthin, dn thn vo con ng thin, gip nhau tng trng trong chnh

php. Trong Tng Chi B, Pht thuyt:

"... Nhng ai n n bng cch nui dng, cng dng cha m vi ca ci,vt cht, tin bc th khng bao gi tr n cha m. Ny cc t khu,

nhng ai i vi cha m khng c lng tin th khuyn khch, hng dn, cha m an tr vo thin php; i vi cha m gian tham th khuyn khch,hng dn, cha m an tr vo hnh b th; i vi cha m theo c tr thkhuyn khch, hng dn, cha m an tr vo chnh tr; nh vy th nhngngi lm v tr n m v cha."

c Pht ging rng, tr hiu bng cch cng dng ti sn vt cht th cha, m phi nhm n mc ch ti hu l cng nhau tng trng trongchnh php, tin n s gii thot khi mi hon kh sinh t lun hi. Muncho cha m t c s an bnh, hnh phc ti hu, th ngi con phi gip

cha m t b cc c hnh v thc hin cc hnh lnh, t b gian tham vthc hnh b th rng lng, t b v minh v chng t tr tu.

Li ch ca Hiu Tho

Chnh khi phng dng, nui nng cha m, ngi con s c hng nhngcng c, qu lnh do lng hiu tho em li. c Pht ging (Tng ChiB):

"... V thin nam tn n no vi nhng ti sn do n lc tinh tn thu hoch

c, do cng sc nhc nhn t mnh to ra, mt lng cung knh cngdng, phng dng cha m. Cha m ngi y, c s cung knh, phngdng nh th, s khi ln lng thng mn v cu nguyn: 'Xin cho con tic sng lu! Xin cho con ti c che ch, th mng an bnh!'. Ny ccc s, mt ngi con hiu tho c cha m thng mn nh vy, chc chn

s tng trng ln mnh trong chnh php."


43/115

Trong Tng ng B, c Pht dy c s Mataposaka:

"Ngi no theo chnh php,Nui dng m v cha.V to nhiu cng hnh,

i vi cha v m.Nh vy, bc Hin thnh,Trong i ny tn thn,Sau khi cht c sanh

Hng an lc ch Thin"Trong Tng Chi B, c Pht ging rng gia nh no c con ci bit hiudng cha m, th gia nh y c phc bu, ng c tn trng v cungknh, ng c xem nh ngang hng vi Phm Thin. Phm Thin lnhng ch Thin cao nht Dc gii v Sc gii. Ngi ging:

"... Ny cc t khu, nhng gia nh no c con ci knh l cha m trongnh, th nhng gia nh y c chp nhn ngang bng vi Phm Thin,c chp nhn nh ngang bng vi gia nh cc bc o s, ng cknh trng v cng dng.

Phm Thin l ng ngha vi cha m. Cc bc o s l ng ngha vicha m. Cc bc ng cng dng l ng ngha vi cha m. V sao th? Vcha m gip con ci rt nhiu, v cha m nui dng con ci n ngychng ln khn, o to chng a chng vo cuc i."

Chnh Thch (Sakka), v vua ci tri Tam Thp Tam, do nh cng cphng dng cha m m kip sau sinh c lm vua tri (Tng ng B):

"... Thu xa khi Thin ch Thch cn l ngi, v y chp tr gii lutnghim tc v mt lng hiu dng cha m. Nh m c sanh ra lmvua tri ngy hm nay:

Ai hiu dng cha m,Knh trng bc gia trng

Ni nhng li nhu ha,T b li hai li,Ch ng lng gian tham,

L mt ngi chn thc,Nhip phc mi sn hn.Vi mt ngi nh vy,


44/115

Ch Thin Tam Thp Tam,Gi l bc cao qu."

Kt lun

Trn y ch l s lc trch li Pht dy, ghi chp trong kinh in Nguynthy, v ch Hiu. c Pht ni rt nhiu v cng n tri bin ca cham, ni n trch nhim ca con ci n p cng n to ln . Hnh thcl nghi khng phi l chnh yu, m chnh cc hnh ng thc tin phngdng, cng dng cha m mi l quan trng. Phng dng cha m s tora nhiu phc bu cho bn thn ta - hin tin v kip sau, v cho hnh phcgia nh ta.

c Pht cn dy rng, cch tr n tt p v y nht l cng cha mvng nim tin ni chnh php, cng nhau bc vo con ng chnh thin,

b c gii, b gian tham, theo i sng o c, thc hnh hnh b th, bcon ng v minh ti tm v hng n nh sng ca tr tu quang minh, thot vng sinh t au kh.

Ma Vu Lan 1995,Perth, Ty c

Duy thc trong Thng Php

Bnh Anson1. V Thng Php (Abhidhamma)

Tng th ba ca Tam Tng Kinh in (Tipitaka) l Abhidhamma Pitaka.Tng ny thng c gi l Lun Tng v theo h thng kinh in itha, y l tp hp cc b lun gii ca cc v cao tng i tha. Tuynhin, trong h Nguyn thy v st ngha,Abhidhamma l tp hp cc biging su xa ca c Pht v th tnh ca vn php, v thng c schTu phin m l A-t-m. Dch ng ngha l Vi Diu Php hay Thng

Php. Cng c sch dch l i Php, V T Php, hay i Php.

Theo truyn thng, Thng Php c nhiu Pht t Nam tng knh m v tintng rng l cc bi ging mi m ca c Pht cho ch Thin vhong hu Ma-Da trong ba thng ca ma h th by ti cung tri ao Li.Vo ban ngy, Ngi tm tt li cho i c X-li-pht, v sau i cX-li-pht khai trin rng ra thnh b Thng Php.


45/115

Tuy nhin, theo cc nh nghin cu kinh s Pht gio, tng Thng Php nyc khai trin v sau, trong cc th k hong ha o Pht trong thi k

phn chia b phi, v c c kt li ti i hi Kt tp Kinh in ln th4 Tch Lan vo nm 20 trc Ty lch. y l kt qu ca nn vn hc A-t-m, cn bn chung cho mi tng phi, k c Bc tng i tha. D rngv sau ny, cc din dch chi tit ca Duy-thc tng i tha c nhiu khc

bit, c th ni l cc tng chnh yu v khi nim v duy thc ucng c chung mt ngun gc.

Nhn chung, Thng Php l mt c gng nhm tng hp cc bi ging trongKinh tng qua mt cu trc bao qut v lin kt. Thng Php l mt h thngtm l hc phc tp v tinh vi. Ngoi ra, Thng Php cng nhm n ccvn v siu hnh, th tnh, lun l, gii thot nm ngoi phm vi ca tml hc Ty phng hin thi.

thng hiu Thng Php, ngoi vic tra cu kinh sch, hnh gi cn phithc chng qun nim ni tm, trong phng cch hu hiu nht l hnhtr cc php thin minh st - chng hn nh cc phng php trong quynThanh Tnh o (Visudhimagga) ca ngi Pht m (Buddhaghosa) m hinnay vn cn c p dng ti nhiu thin vin Min in, Thi Lan vTch Lan.

Thng Php lit k rt chi tit v cc phn t ca tm thc v m t s vnhnh rt vi t ca tm thc. th nghim, hnh gi cn phi qun st ni

tm mt cch tinh tng tng thi khc mt, v t s hiu Thng Phprt ro hn. Trong ngha , Thng Php c th xem nh l mt mn tml hc thc nghim tinh vi v bao qut.

2. Cc nguyn tc c bn

Mt cch tm tt, Thng Php c da cht ch theo Ba c Tnh - TamPhp n - ca mi hin tng hu vi: Kh (dukkha), V thng (anicca),V ng (anatta). Thm vo , Thng Php cng da theo lut Duyn khi,nh l mt nguyn tc tng qut v mt s vn hnh c iu kin tnh. Ttc mi s c trn i u vn hnh theo lut nhn qu, khng c g ngunhin hoc p t bi mt v thn to ha. iu kin tnh l s din t camt chui nhn-v-qu, nht l 12 nhn duyn thng c thy trong nhiu

bi kinh, bt u bng: "do v minh duyn sinh cc nghip hnh, do hnhduyn sinh thc, v.v.", v a n cc hon kh. T , Thng Php a racc tin sau:


46/115

- Khng c g sinh ra m khng c nguyn nhn.- Khng c g sinh ra m ch do mt nguyn nhn.- Khng c g sinh ra m khng c tc ng.- Khng c g tn ti hn mt thi khc.3. Bn phn hng chnh

Thng Php cp n hai loi s tht: s tht thng thng (tc ,sammutisacca), v s tht tuyt i (chn , paramatthasacca). Theo chn, tt c mi s vt trn i, mi php (dhamma), c th c xp theo bn

phn hng chnh: Sc (Rupa), Tm hay Tm vng (Citta),S hu tm hayTm s(Cetasika), v Nit Bn (Nibbana).

i chiu vi Kinh tng, trong cp Danh-Sc th y, Thng php chiaDanh (nama) lm 2 loi: Tm v Tm s. Trong khi nim v ng un - sc,

th, tng, hnh, thc - th thc (vinnana) c Thng Php xem nh lTm (hay tm vng), cn th, tng, hnh th c xem l Tm s (ringHnh th c chia ch ra lm nhiu phn t khc).

4. Sc Php

Sc l th cht v tri gic hng bin hoi i thay. C tt c 28 sc php,phn thnh 2 nhm: (1) Nhm T i (i chng), gm t, nc, la, gi;v (2) Nhm Y i sinh (T i s to), gm 24 sc php.

Trong nhm t i, t l c tnh cng mm, chon khng gian; Nc lc tnh do nhn, qun t; La l c tnh nng lnh, nng lng; v Gi lc tnh di ng, n hi.

Nhm Y i sinh l do bn i chng sc kt hp tc thnh, gm c 24 scphp: 5 Tnh sc, 4 Hnh cnh sc, 2 Bn tnh sc, 1 Sc vt, 1 Mng sc,1 Thc sc, 1 Hn gii sc, 2 Biu sc, 3 Bin ha sc, v 4 Tng sc.

5. Tm Php (Tm Vng Php)

Tm, theo Thng Php, l s nhn thc s hin hu ca i tng, s bit,sinh khi trong mt thi khc khi c trn cnh. C nhiu cch phn chiaTm. Thng thng l phn chia lm 6 tm (thc), theo su ca tip xc:mt, tai, mi, li, thn, v .


47/115

Theo cch phn gii chi tit ca Thng Php th tm tng th c chia lm89 tm vng. C nhiu cch kt nhm cc tm vng ny, trong c thkt nhm theo ci gii:

1) Dc gii c 54 tm: 23 d thc tm, 11 duy tc tm, 12 bt thin tm, v 8thin tm.

2) Sc gii c 15 tm: 5 thin tm, 5 d thc tm, v 5 duy tc tm, ty theocc cp thin-na hu sc (rupajhana).

3) V sc gii c 12 tm: 4 thin tm, 4 d thc tm, v 4 duy tc tm, tytheo cc cp thin-na v sc (arupajhana).

4) Siu th gii (lokuttaram) c 8 tm siu th: tm o v tm qu ca miqu v thnh (D lu, Nht lai, Bt lai, A-la-hn).

Cng c khi tm c chia lm 121 tm vng. S khc bit l do cchphn chia ca tm siu th: thay v chia lm 8 loi tm siu th th tm ti 5tng thin-na (jhana) ca mi o qu c a vo, to thnh 40 tm siuth (8 x 5).

Mt cch kt hp khc l kt theo 4 nhm: 12 bt thin tm, 21 thin tm, 36d thc tm v 20 duy tc tm. Bt thin tm l tm pht sinh t tham, sn,si; cn Thin tm l tm pht sinh t v tham, v sn, v si. Cc tm ny u

to nghip (kamma) m kt qu l cc tm D thc. Tm Duy tc l tm tuyc hnh ng nhng khng to nghip, khng c kt qu d thc.

6. Tm s (S hu tm)

Tm s l cc phn cu thnh Tm vng, l phn s hu ca hoc Thc,ph tr cho s bit cnh. C tt c 52 tm s: Th, Tng, v 50 tm strong nhm Hnh. Bn c tnh quan trng ca tm s l:

- ng sinh vi Tm,

- ng dit vi Tm,- ng nng mt vt vi Tm, v- ng bit mt cnh vi Tm.Chng ta cn bit r cc c tnh quan trng ny, bi v khi phn tch tngthnh phn, c khi ta lm tng rng c mt s tch bit gia tm v tm s.


48/115

Mi khi mt loi tm sinh ra th km theo vi mt tp hp cc tm s tngng. Mi loi tm c mt nhm tm s ring bit theo cc qui lut nht nh.Tuy nhin c nhm tm s bin hnh (sabbacittasadharana) kt hp trongmi loi tm, trong c 7 tm s: xc, th, tng, t, nht tm (nh),mng quyn, v tc .

Nhm tm s bit cnh (pakinnaka) l cc tm s c th thin, c th btthin, ty theo i tng tm, gm c 6 tm s: tm, t, thng gii (quytnh), tinh tn (cn), h, v dc.

Nhm tm s bt thin (akusala) gm c 14 tm s: si, v tm (khng hthn), v qu (khng s ti li), tro c, tham, t kin, mn, sn, tt (ganhght), ln (bn xn), hi qu (hi hn), hn trm, thy min, v hoi nghi.

Nhm tm s tnh quang (sobhana) l cc tm s tt p, trong sch, thanhtnh, v gm c 25 tm s, c chia lm 4 loi:

1) 19 tm s tnh quang bin hnh: tn, nim, tm, qu, v tham, v sn,hnh x, tnh thn, tnh tm, khinh thn, khinh tm, nhu thn, nhu tm, thchthn, thch tm, thun thn, thun tm, chnh thn, v chnh tm.2) 3 tm s tit ch: chnh ng, chnh nghip, v chnh mng.3) 2 tm s v lng: bi v ty h.4) 1 tm s tu quyn (pannindriya): hiu bit s vt ng nh tht, qua 3c tng kh, v thng, v v ng.

7. L trnh tm (Tm l)

Mt trong nhng nim chnh yu trong Thng Php l s vn hnh catm, gi l Tm L hay L trnh Tm (cittavithi). Mt tm khi sinh, tr vdit trong mt thi gian rt ngn, thng gi l mt st-na tm (cittakkhana).Mi khi tip xc vi i tng, cc loi tm xy ra theo mt l trnh rt

phc tp, ty theo cc hon cnh ring bit. Thng thng, cc v ging sdng mt th d n gin khi mt thy mt i tng din t mt l trnhtiu biu gm 17 st-na nh sau:

1) H kip (bhavanga, hu phn) va qua2) H kip rng ng3) H kip dt dng4) Ng mn hng tm ( y l nhn mn)5) Nhn thc6) Tip thu7) Xc nh


49/115

8) Phn on9 - 15) By st-na tm tc hnh (javana)16 - 17) Hai st-na tm ng s duyn (thp di)St-na tm u tin gi l "h kip va qua" v lc , cnh cha c tcng qua mt, v lung h kip cn lin h vi cnh qu kh. Hai st-na ktip l khi h kip rng ng v tan v, v tm tr v thc ti, v hng vi tng qua con mt (nhn mn hng tm), v nhn thc sinh khi. Bast-na k tip l tm bt u tip nhn v suy xt, phn on. By st-na tmtc hnh l quan trng nht v y l lc tm c th to nghip hnh mi.

Nghip ny c th to qu tc thi trong l trnh k tip, hay s to qu trongmt tng lai v sau hoc kip sau. Hai st-na cui cng l tm ghi nhn, tytheo bn cht ca i tng m cng ghi nhn c th thay i. Cuicng, tm li ri vo lung h kip (bhavanga), v tin vo l trnh k tip.Trn mt bnh din no , nhiu hc gi cho rng quan nim v lung

bhavanga l cn bn cho vic khai trin cc quan nim v Tng thc (A-li-da thc) ca Duy thc tng v sau ny.

Cn nn bit rng ton th mt l trnh nh th xy ra rt nhanh, v c hngvn l trnh xy ra ch trong mt chp mt. Ngoi ra cn c cc tm l khc,ty theo hon cnh, ch th v i tng. Thng Php cn cp cc tm lc bit nh lc cn t, lc nhp thai, khi hnh gi c cc tng thin-na, vkhi t cc o qu thnh.

8. Nit Bn

Phn hng cui cng l Nit Bn. y l php duy nht khng c c tngv thng v phin kh. y l php duy nht khng c iu kin tnh (php

v vi) hoc ph thuc vo cc php khc. V t tnh (sabhavato) th NitBn l an tnh, vng lng (santi) v ch c mt. Theo s vic th Nit Bn chai: hu d y Nit Bn v v d y Nit Bn. Tht ra, chng ta khng th no

din t hoc phn tch Nit Bn bng ngn t i i ca hip th.

(Vit theo bi "Some Introductory Notes on Abhidhamma"ca T khu Punnadhammo, Canada)

Thng 5-2003

Chnh Nim v Nit Bn

Ha thng Ghosananda


50/115

1. Hin Ti l B M ca Tng Lai

Chng ta c th nhn bit rng bnh hoa trn bn kia l p tuyt vi, nhngnhng bng hoa y khng bao gi ni cho chng ta bit v v p cachng. Chng ta khng bao gi nghe nhng bng hoa khoe khoang vmi hng ngt ngo ca chng.

Khi mt ngi no thc chng Nit Bn, th ngi y cng c thi tng t. ng y hay b y khng cn phi ni g c. Chng ta cm nhnc v p, mi hng khi ngi y n vi chng ta.

Chng ta khng cn phi lo lng v chuyn d vng hay chuyn tng lai.Cha kha ca an lc l hon ton thc chng vi nhng g ang c trcmt, sng trn vn trong gi pht hin ti. Chng ta khng th quay li li

m sa i qu kh. Chuyn qua ri! Chng ta cng khng th bbuc tng lai. Vy th chng ta khng cn phi lo lng chi c!

Ln ti, khi ti phi du hnh bng my bay, ai m bit c chuyn g sxy ra? C th ti s n ni an ton, m cng c th khng. Khi chng taln cc k hoch, chng ta ch to ra chng trong gi pht hin ti. y lgiy pht m ta c th kim sot c. Chng ta c th vui hng giy phthin ti v s dng n cho ng. Nhng au kh trong qu kh khng cntc ng ln ta, nu ta bit sn sc gi pht hin ti. Sn sc gi pht hinti, v tng lai s tr nn tt p. Chnh Php lc no cng trong hin ti,

v hin ti l b m ca tng lai. Sn sc b m trc, ri th b m s snsc a con ca b.

2. Bung th mi au kh

c Pht ging rng: "Ta ch dy c hai iu: Hon kh v s Dit kh."Ci g l nguyn nhn ca hon kh? Hon kh bt ngun t s chp th.

Nu tm thc bo rng: "Ti l th ny," th hon kh pht sinh. Nu tmthc bo: "Ti khng l th ny," th hon kh cng pht sinh. Khi tm thcvng lng, th n tr nn an lc v t do. Chp th c 108 tn gi. N c th

c tn l tham lam, sn hn, ganh t, hoc hn nht. Chp th nh l con rnlt xc. Di lp da dy ny, n li lun lun c mt lp da khc na.

Lm th no chng ta c th vt thot mi kh au? Chng ta ch cnbung th n. "Chng ta nui dng n mt cch au n, v chng tabung th n mt cch an vui."Hon kh lc no cng bm theo ngi ctm thc cha c hun tp, nh th ci xe ko theo sau con b. An lc lc


51/115

no cng bm theo ngi c tm thc c hun tp, nh bng lun luntheo hnh.

Chp th lun lun mang n kh au. y l lut thin nhin, nh l nhlut ca la. Bn c tin l la c sc nng hay khng, th iu khng cnthit. Mi khi bn s tay vo la, th n s t chy bn.

Chnh Php dy chng ta nhn thc, rn luyn, v gii phng tm thc. Khitm thc c rn luyn, th mi Php c rn luyn. Cha kha ca s rnluyn tm thc l g? l Chnh Nim.

gii thot khi mi hon kh th c lu lm khng? Khng lu u, v sgic ng lc no cng c mt y, ngay lc ny. Tuy nhin, chng cc iu th c khi cng phi tri qua nhiu i, nhiu kip!

3. Php Tha

Chnh Php th ton thin ngay lc u, lc gia, v lc cui. Ton thin lc u l thin tnh ca gii lut - khng st hi, khng trm cp, khng tdm, khng ni di, khng dng m dc. Ton thin lc gia l s nhtm. Ton thin lc cui l tu gic v Nit Bn. Chnh Php lc no cnghin din ti y v ngay lc ny. N lun lun c mt mi ni. ChnhPhp khng ty thuc vo thi gian. Kt qu ca vic hnh tr Chnh Phpc th thu lm c ngay tc khc.

Trong o Pht, chng ta thng ni n Tam Tha, hay ba c xe Php,nhng tht ra th khng c xe no cao sang hn c xe no. C ba u chuynch cng mt Chnh Php. Tuy nhin c mt c xe th t c tnh ph quthn. lPhp Tha (Dhammayana), vn l ton th v tr, bao gm ming li a n an lc v tnh thng. Bi v n ton vn, Php Thakhng phn chia tng phi. N khng bao gi chia r chng ta, gia nhngngi anh ch em chng ta. Mi cc bn n v th nghim cho chnh cc

bn. C xe Php s a cc bn n Nit Bn ngay ti y v ngay lc ny.Tng bc mt, tng giy pht mt, mi ngi u c kh nng thng hiu

Chnh Php. y l Php Tha m ti hng yu mn.

4. Nit Bn

Mt v mc s Ki T Gio kh knh c hi ti, "Nit Bn u? Trong thii ny th ngi ta cn c th n Nit Bn c khng?" Ti tr li, "NitBn ti y, ngay trong lc ny."


52/115

Nit Bn khp mi ni. N khng lu ng ti mt ni chn c bit noc. N trong tm thc. N ch c tm thy trong gi pht hin ti. NitBn l s vng mt ca hon kh. N trng khng, v khng cha mt khinim no c. Khng mt ci g c th kt to ra Nit Bn. Nit Bn vt quanhn v qu. Nit Bn l hnh phc ti thng. N l an lc tuyt i. Anlc trn th gian ny cn ty thuc vo nhiu iu kin, nhng an lc trong

Nit Bn l vnh vin.

Nit Bn l s vng mt ca nghip hnh, vn l hu qu cc hnh ng cata. Nghip hnh theo ui chng ta qua nhiu kip sng. Khi ta cht i,nghip qu i theo nh l nh la truyn t cy nn ny sang cy nn khc.Trong trng thi Nit Bn, ta khng cn chp th, mong i, hay ham munna. Mi mt g

Documents

Gioi Thieu Dao Phat - Binh an Son