gjendja e dhunes ndaj gruas

8/7/2019 gjendja e dhunes ndaj gruas

1/35

GJENDJAEDHUNSNDAJGRAVEmarr nga:

GJENDJAEDHUNSN SHQIPRI

RAPORT ALTERNATIV PR KOMITETIN

E KOMBEVE T BASHKUARA KUNDRTORTURS1

Sesioni i 34-t

PRGATITURNGA:

Grupi Shqiptar pr t Drejtat e Njeriut(AHRG)

Qendra pr Nisma Ligjore Qytetare (QNL)

Qendra pr Mbrojtjen e t Drejtave tFmijven Shqipri (CRCA)

1Shnim:Komiteti Kundr Torturs (CAT) sht struktura e ekspertve t

pavarur q monitorojn zbatimin e konvents Kundr torturs dhetrajtimeve ose ndshkimeve t tjera mizore, njerzore osedegraduese nga shtetet pal.

T gjitha shtetet pal jan t detyruara ti paraqesin Komitetitraporte t rregullta pr shtjen si jan zbatuar t drejtat e njeriut.Shtetet, si fillim, duhet t raportojn nj vit pas pranimit t

konvents dhe, m pas, do katr vjet.Komiteti shqyrton do raport dhe u adresohet shqetsimeve dhe

rekomandimeve t tija pr shtetet pal n formn e vrejtjeveprfundimtare.

Komiteti i organizon takimet n Gjenev dhe normalisht mbandy sesione n vit, q konsistojn n nj plenar (tre jav n maj dhedy jav n nntor) dhe nj jav, grup pune parasesionar.

Pr m shum informacion:http://www.ohchr.org/english/bodies/cat/index.htm

5


2/35

AHRG, QNL, CRCA, OMCT

Organizata Botrore kundr Torturs(OMCT)

Tiran dhe Gjenev, 18.V.2005

6


3/35

GJENDJAEDHUNSNDAJGRAVE

1. Vshtrim i prgjithshm

Periudha e gjat e diktaturs komuniste n Shqiprika br q lufta kundr torturs dhe trajtimeve t tjeramizore, njerzore apo poshtruese t jet nj shtjemjaft e ndjeshme, jo vetm pr ligjvnsit dheinstitucionet e ndryshme, por edhe pr t gjith popullinn trsi2. Pa pasur pr qllim t prshkruajm me hollsisituatn e torturs dhe t formave t tjera t keqtrajtimitn regjimin e kaluar t shtetit komunist, theksojm seshtjet e torturs dhe t trajtimeve jonjerzore ndajgrave dhe vajzave shqiptare duhet t konsiderohen sipjes e ushtrimit t prgjithshm t torturs dhe tformave t tjera t keqtrajtimit, n veanti n burgje dhen kampet e internimit.

Deri n vitet 90, Shqipria nuk ka qen e angazhuarndaj instrumenteve ndrkombtare ose t nivelit europian,si konventa europiane, prandaj t drejtat themelore tsanksionura nga kjo Konvent, prfshir edhe ato tsanksionuara nga neni 3, shkeleshin sistematikisht. Grat

2 Shqipria kaloi nj periudh t gjat (46 vjet) dhe t egr tdiktaturs komuniste. Nuk ndiqeshin, dnoheshin, ekzekutoheshin,burgoseshin dhe persekutoheshin vetm bartsit e ideve tekundrta me ideologjin komuniste, por edhe familjart e tyre. Gjatperiudhs s diktaturs rezultojn 34.135 t burgosur politik, tdnuar me nj mesatare burgimi mbi 8.9 vjet*. Jan internuar dhedbuar nga familjet dhe vendet ku jetonin e punonin mbi 59 mijveta. Diktatura ekzekutoi 6027 persona, ndrsa n burgjet e ferritkomunist humbn jetn 7022 persona. 308 persona t tjer humbnaftesin mendore po n kto burgje. Persekutimi shkonte deri nlidhjet farefisnore t dyta dhe t treta. Mbi nj pjes t ndjeshme tt persekutuarve jan prdorur tortura fizike, ndrsa q t gjith

edhe sot e ksaj dite ruajn shenjat e torturs psikike. Me t drejtpjesa drrmuese e ish-t prndjekurve politik n Shqiprikonsiderohen sot nga shoqria civile si viktima t torturave fizikedhe psikologjike. Rehabilitimi shoqror dhe ekonomik i tyre prbnnj problem t mpreht t shoqris shqiptare. (Marr nga RAPORT

ALTERNATIV MBI GJENDJEN E T DREJTAVE T NJERIUT N FUSHN EVIKTIMAVE T TORTURS DHE PROBLEMET E ZBATIMIT T LIGJIT MBISHNDETIN MENDOR, prgatitur nga Qendra Shqiptare eRehabilitimit t Traums dhe Torturs (QSHRT), Tiran, 2004.

7


4/35


persekutoheshin n t njjtn mnyr si burrat dhe, nsebashkshorti i tyre shpallej fajtor pr shkak t bindjeve tndryshme, edhe ato vuanin prndjekjen dhe internimin sbashku me fmijt e tyre. Qindra gra me fmijmbaheshin n kampet e internimit t kohs, ku liria ishte ekufizuar, strehimi mungonte dhe gjendja ekonomike ishtee mjerueshme. Mbijetesa e tyre pa ndihmn e njmashkulli n mosh madhore ishte shum e vshtir.Rastet e rralla kur gruaja shqiptare mund ti shptonteprndjekjes rezultonte n kryerjen e divorcit t

padshiruar dhe ndarjen pr s gjalli t gruas mebashkshortin dhe t fmijve me baban e tyre.Aktualisht, situata ka ndryshuar n mnyr rrnjsore3.

Zakonet dhe traditat shqiptare trashgojn nga ekaluara disa forma t diskriminimit t gruas n familje dhen shoqri, por jo t tipit t torturs, apo t formave ttjera t keqtrajtimit. Dukuria e gjakmarrjes q u rigjallruapas viteve 90, sidomos n disa zona t vendit, ka sjellprobleme edhe pr grat, por veanrisht pr fmijt.Gjakmarrja sht br penges pr nj jet normale ttyre edhe pr shkak t vshtirsive q sjell ngujimi iburrave dhe i fmijve. Rastet kur pr gjakmarrje sht

qlluar mbi gruan paraqiten t rralla4

. Kodi tradicional,Kanuni, praktikohet ende n Shqipri, veanrisht nVeri. Fatkeqsisht, pas viteve '90, shihet nj riaktivizim iktij kodi. Qeveria ka ndrmarr disa qndrime pr trrnjosur kto praktika.

Marrdhnia seksuale me dhun ende konsiderohetturp pr gruan dhe n disa raste (veanrisht n zonarurale) passjell martesn e detyruar me prdhunuesin prt vn nderin n vend5. Megjithat, n zonat urbane,

3 Shih: Arben Puto, Ndalimi i torturs dhe i trajtimit ose dnimitnjrzor ose poshtrues, n Konventa Europiane pr t Drejtat eNjeriut, n prqasje me Kushtetutn e Shqipris, Albin, Tirana,

2002.4 N qytetin e Shkodrs, n Veri t Shqipris sht verifikuar njrast i till.5 Kodi i familjes, n nenin 37, parashikon q, n rast se martesalidhet n rrethanat kur njeri bashkshort sht nn krcnimin etjetrit, pa t cilin martesa nuk do t lidhej, deklarohet nul dhe epavlefshme. Neni 38 i Kodit t familjes siguron q padia prpavlefshmrin e martess parashkruhet, n rast se kalojn 6 muajbashkjetes e vazhdueshme mes bashkshortve, nga momenti q

8


5/35


situata ka ndryshuar, por n shumicn e zonave rurale esuburbane gruaja vazhdon t jet nn trysnin emendsis patriarkale.

Dhjetvjetshi i par i transicionit, 1990-2000, ukarakterizua nga prhapja e dukuris s trafikimit t gravedhe t vajzave me qllim ushtrimin e prostitucionit. NShqipri (Berat), m 18-19 maj 2002, u mbajt konfrencarajonale e Rrjetit kundr Dhuns Gjinore e Trafikimit, e cilakreu analiza t rndsishme dhe nxori disa rekomandimen lidhje me prmirsimin e legjislacionit shqiptar. Synimi

ishte drejt forcimit t garancive procedurale t grave tdhunuara e t trafikuara dhe dmshprblimit t grave ttrafikuara, si dhe parashikimit si vepr penale nlegjislacionin prkats t nj figure t re krimi qparashikon vnien e personit n kushtet e skllavris.

N janar t vitit 2003 qeveria e Shqipris paraqititipr her t par raportin e saj pr zbatimin e standardevet konvents Pr eliminimin e t gjitha formave tdiskriminimit ndaj gruas (CEDAW) e ratifikuar ngaShqipria n nntor t vitit 1993. Problemet e paraqiturasi m t ndjeshme ishin prostitucioni dhe trafikimi i gravedhe i vajzave. Komiteti pr Eliminimin e Diskriminimit ndaj

Grave, pran OKB-s, n sesionin e tij t 28-t (13-31 janar 2003), pasi dgjoi kt raport, dha disarekomandime6. Kto rekomandime kan udhhequrveprimtarin jo vetm t mekanizmave shtetror, por

situata e krcnimit ka prfunduar.6 N kt raport renditim vetm rekomandimet q kan t bjn meshtjen objekt raportimi:- T prdoren m mir ligjet ekzistuese pr t kundrshtuar aktet

e diskriminimit ndaj grave dhe t bhet nj evidentim i vendimevegjyqsore pr kt qllim.

- T fuqizohen mekanizmat q do t punojn pr arritje efektive

n zhvillimin e grave dhe t barazis gjinore.- T prdoren masa q synojn prmirsimin e gjendjes

ekonomike t grave, duke konsideruar prparsi trafikun evajzave dhe t grave.

- T ndrmerret iniciativ ligjvnse pr dhunn n familje dhe tkrijohen evidenca t rregullta pr dhunn ndaj grave, kryesisht nfamilje.

- T sigurohet dmshprblim, mbrojtje dhe akses pr ndihmligjore ndaj grave t dhunuara.

9


6/35


edhe veprimtarin e t gjitha OJF-ve q mbshtetin,asistojn dhe ndihmojn grat e dhunuara7.

Nga studimet e kryera prej tyre, rezulton se dhunandaj gruas n Shqipri, n pjesn drrmuese t saj kryhetbrenda gjirit t familjes. T pakta jan rastet e denoncuarat dhuns ndaj gruas, ushtruar nga institucionetshtetrore apo grupet e organizuara politike. Fatkeqsisht,edhe denoncimet dhe kallzimet q grat kryejn nrastet e dhuns n familje, jan t pakta. Arsyet pse gratnuk mund t divorcohen nga burrat e tyre mund t

shpjegohen me frikn nga shoqria apo nga besimi fetar,problemet psikologjike dhe varsia ekonomike.Nga monitorimi i shtypit t prditshm pr vitin

2002-2003, rezulton se kan humbur jetn si pasoj edhuns s ushtruar brenda familjes 56 gra e vajza n tgjith Shqiprin. Kan psuar dme t rndashndetsore 74 gra e vajza t tjera. Gjithsesi, vetmrreth 5 pr qind e grave t dhunuara n gjirin e familjesdenoncojn dhunn e ushtruar ndaj tyre8. Kjo prqindje eult e grave q kan denoncuar abuzimin, mund tshpjegohet me nivelin e ult t njohurive. Megjithat, nKodin penal nuk ekziston nj dispozit e veant pr

dhunn n familje. Aktualisht, viktimat e dhuns n familjembrohen prmes dispozitave t prgjithshme t Koditpenal, q rregullojn keqtrajtimet fizike, fyerjen,plagosjen, vrasjen etj. Vepra penale e kryer, duke prfituarnga marrdhniet familjare, prbn rrethan rnduese9.

Numri i vogl i ankesave dhe i kallzimeve ngaviktimat e dhuns n familje tregon q dhuna n familjevazhdon t konsiderohet shtje private nga publiku,

7 Jan nj varg organizatash jofitimprurse q i kushtojn nj pjest madhe t veprimtaris s tyre parandalimit dhe mbshtetjes sgrave t dhunuara:Qendra Vatra e Gruas Vlonjate, me seli n qytetin e Vlors;

Strehza pr gra dhe vajza t huaja e shqiptare t trafikuara, meseli n Tiran, themeluar dhe n administrim t ICMC-s dhe IOM-it;Qendra e Kshillimit pr Gra dhe Vajza, me seli n Tiran dhe medeg n Shkodr, Pogradec, Berat, e cila drejtohet me shumsukses nga psikologia Silvana Mirija dhe Qendra Avokatore prGrat, me seli n Tiran dhe me deg t saja n qytetin e Shkodrs,themeluar nga Shoqata e Grave Juriste etj.8 Monitorim i shtypit i kryer nga Qendra e Gruas, 2002-2003.9Kodi penal i Republiks s Shqipris, neni 50/g.

10


7/35


gjithashtu edhe nga policia gjyqsore, e cila ushtronpresion mbi viktimat pr t mos br kallzime.

Gjykatat, gjithashtu, ndikojn n krijimin e nj apatien familjet ku ushtrohet dhun, pasi nuk marrin vendimet drejta ndaj kriminelve (shkelsve t ligjit). N mjaftraste, vendimi i marr ndaj autorit jan gjobat, t cilatrndojn mbi shpenzimet e familjes.

Vitin e kaluar hyri n fuqi Kodi i ri i familjes, i cili iforcon masat antidhun ndaj grave10. U miratua ligji Prnj shoqri gjinore t barabart (2004), q solli

prmirsime n kuadrin e mosdiskriminimit. Ligji shqiptarPr shndetin riprodhues (2003) sht nj ndr mmodernt n Europ dhe nj garant i s drejts s gruaspr t vendosur vet pr riprodhimin e saj. Gjithsesi, tgjitha kto prmirsime ligjore nuk e kan plotsuarkrejtsisht boshllkun ligjor. Ende mungon nj ligjantidiskriminim si dhe nj ligj i posam kundr dhuns nfamilje11. N Kodin penal ekzistues nuk ka nj nen tposam kundr dhuns n familje, apo kundrngacmimeve seksuale.

Megjithat, procesi i dmshprblimit t gruas q kapsuar tortur ose dhun seksuale, ose forma t tjera t

keqtrajtimit, n praktik sht i vakt.Padia civile n procesin penal prdoret shum rrall.Faktori kryesor sht mendsia sipas s cils, nderi nukmund t blihet me para, por ka, gjithashtu, edhe nj srfaktorsh t tjer12.

10 Kodi i familjes, n nenin 61 t tij, prmban masat urgjente.Sipas ksaj dispozite, nse njri nga bashkshortt nuk shlyendetyrimet e tija/t saja dhe rrezikon n kt mnyr interesat efamiljes, gjykata, prmes padis s bashkshortit tjetr, mund t tvendos t gjitha masat urgjente t njohura ndaj tyre. Kohzgjatja ektyre masave nuk mund t kaloj tre vjet.

Neni 62 i Kodit t familjes i siguron bashkshortit q sht viktim edhuns, t drejtn pr t krkuar me padi n gjykat marrjen emass urgjente pr largimin nga banesa bashkshortore tbashkshortit dhunues.11 Nj draft i ri sht duke u prgatitur nga disa OJF, ndrkoh qdraftet e prgatitura m par nuk jan miratuar. Qendra Avokatoree Gruas merr pjes n grupin e puns pr hartimin e ktijprojektligji.12 Faktor t tjer q shpjegojn kt fakt jan:

11


8/35


2. shtje ligjore dhe institucionale nlidhje me torturn dhe keqtrajtimine gruas

Kuptimi i torturs, i dhn nga Kodi penal (nenet 86-87), mbshtetet mbi at t sanksionuar nga Kushtetutadhe nuk lidhet posarisht me grat. Legjislacioni shqiptarnuk na ka dhn nj prkufizim t torturs dhe nuk bndallime pr sa i takon mbrojtjes s shtetasve me prkatsit ndryshme gjinore, moshe, feje etj. Prjashtim nga kjojan rastet kur mbrojtja sht e lidhur me disa cilsi tveanta t subjektit, si mbrojtja e shtatznis, q prbnnj cilsi natyrore t seksit femr etj.

Kuptimi q i sht dhn torturs n legjislacioninshqiptar, nuk e pengon gjykatn shqiptare t klasifikoj sitortur, n baz t neneve 86 e 87 t Kodit penal, dhunnndaj gruas edhe kur ajo ushtrohet nga nj person jozyrtarose kur ushtrohet brenda familjes. Edhe pse sht pranuarky kuptim, n praktikn gjyqsore rastet kur aplikohendispozitat 86 e 87 t Kodit penal, n prgjithsi jan trralla. N shtje t dhuns n familje mund t mos jenzbatuar fare. Pr t arritur n kt prfundim na kandihmuar praktika e rasteve t qendrs son dhemonitorimi i vendimeve gjyqsore t gjykatave Tiran,Shkodr,Vlor pr vitet 2000-2003. Dispozita t tilla janaplikuar shum pak n rastet e dhuns n familje13.

- Prokurort nuk mund t'u sqarojn viktimave t dhuns nfamilje t drejtat e tyre pr t ngritur padi civile n procesin penal

- N gjykat ekziston nj munges prvoje pr llogaritjen edmshprblimit.

- Viktimat, n rastin q krkojn kompensimin n gjykat,gjenden nn presionin e dhuns.

13 Nga analiza e t dhnave t monitorimit t vendimeve gjyqsore

n gjykatat e shkalls I, Tiran, Shkodr, Vlor, rezulton se dhuna nfamilje sht ushtruar nprmjet ktyre veprave penale: vrasje medashje (neni 76); vrasje me paramendim (neni 78); kanosje serioze(neni.84); plagosje t lehta me dashje (neni 89); dmtime t tjerame dashje (neni 90); rrahje dhe disa vepra t tjera dhune; nuk kaasnj rast t klasifikimit t veprave t dhuns ndaj gruas si tortur(studimi pr dhunn n familje, pran QAG-s). Nga vjetaristatistikor i Ministris s Drejtsis pr vitin 2003, rezulton se gjatktij viti, pr krimin e torturs jan dnuar vetm 2 persona.

12


9/35


Sidoqoft, tortura nga subjektet zyrtare si dhe lidhjetfamiljare prbn nj rrethan rnduese sipas nenit 50 tKodit penal.

shtje n lidhje me rastin Pr veprat penale t parashikuara n nenet 86 dhe

87 t Kodit penal, n lidhje me torturn dhetrajtime apo dnime t tjera mizore, njerzoreapo poshtruese, institucionet e drejtsishezitojn t akuzojn persona t veshur me fuqi

zyrtare, p.sh.: oficer policie ose npuns t tjer. Prgjithsisht, dnimi i personave t prgjegjshmpr keqtrajtim bazohet n nenin 250 t Koditpenal, i cili bhet i mundur pr veprimet arbitrare.

Hezitimi i gjyqsorit pr t zbatuar nenet 86 dhe87 t Kodit penal mund t shihet edhe gjatklasifikimit t veprave penale n lidhje mesubjektet e zakonshme t prgjegjshme. Npraktik, megjithse dhuna n familje, e ushtruarkryesisht nga burrat, ndonjher mund tcilsohet tortur, prokurort dhe gjyqtartballafaqohen me vshtirsi pr ta cilsuar at si

t till. Justifikimi i tyre sht mungesa e provave.

2.1 shtjet ligjore dhe institucionalen lidhjeme dhunn seksuale

N Shqipri, krimet seksuale, tradicionalisht, jankonside-ruar cenime tepr t rnda dhe t papajtueshmeme nderin, moralin dhe respektin ndaj gruas.

Legjislacioni penal shqiptar mbron posarisht lirinseksuale dhe shndetin e njeriut, duke dnuar rnd

prdhunimin dhe krime t tjera seksuale. Kodi penal14,aktualisht, parashikon 9 figura veprash penale, si krimeseksuale ose homoseksuale, t cilat konsiderohen krimekundr jets dhe shndetit t personit, pr t cilat

14 Kodi penal i RSH-s ka hyr n fuqi n vitin 1995 dhe shtamenduar disa her.

13


10/35


parashikohen dnime t rnda15. Krimet seksuale dhehomoseksuale prmbahen n seksionin VI t Kodit penal,Krimet seksuale, i cili sht nj prej 10 seksioneve tkapitullit II t ktij Kodi, Veprat penale kundr personit,krimet kundr jets. Krimet seksuale dhe homoseksualejan parashikuar n t njjtin seksion. Gjithsesi, gjendendisa dispozita t veanta, si sht rasti n nenin 102 dhe102/a, i cili prkatsisht parashikon rastet emarrdhnieve seksuale me t mitur. Ato ndryshojnvetm pr sa u prket dnimit.

Me ligjin 8733, dat 24.I.2001, i cili amendoi Kodinpenal me disa shtesa dhe ndryshime, u plotsua njsistem i tr i marrdhnieve seksuale. Ky ligj siguronnjsimin e prgjegjsis penale pr krimet seksuale osehomoseksuale, n t cilin bazohet cilsimi si veprime tkundrligjshme me dashje, q cenojn lirin seksuale dheshndetin e femrs a t mashkullit16.

N kndvshtrimin bashkkohor, Kodi penal aktualparaqitet m i plotsuari n goditjen e krimeve seksualedhe homoseksuale, n raport me t gjitha kodet apo ligjetpenale t mparshme. T gjitha rrethanat e veanta n tcilat mund t kryhen marrdhniet seksuale ose

homoseksuale me dhun, si dhe veprat e turpshme,klasifikohen si figura krimi m vete dhe jo si rrethana tcilsuara t kryerjes s krimit17.

15 Krimet seksuale prbjn seksionin VI t kreut Vepra penalekundr personit. Krime kundr jets, kreu II i Kodit penal.16 Po aty.17 Krimet seksuale n Kodin penal klasifikohen si vijon:- marrdhnie seksuale ose homoseksuale me t mitur (neni

100);- marrdhnie seksuale ose homoseksuale me dhun, me t

mitur t moshs 14-18 vje (neni 101);- marrdhnie seksuale ose homoseksuale me persona t pazot

pr tu mbrojtur (neni 102);- marrdhnie homoseksuale me dhun me t rritur (neni 103);- marrdhnie seksuale ose homoseksuale me krcnim pr

prdorim t arms (neni 104);- marrdhnie seksuale ose homoseksuale duke shprdoruar

detyrn(neni 105);

- marrdhnie seksuale ose homoseksuale me persona n gjiniose nn kujdestari (neni 106);

14


11/35


T gjitha veprat e klasifikuara si m sipr paraqitenkrime dhe kryerja e njrit prej tyre pasohet nga dnime trnda. Dnimet jan m t rnda nse veprat penalekryhen n rrethana rnduese. Prej ktyre bjn prjashtimmarrdhniet seksuale ose homoseksuale n vendepublike.

N prgjithsi, kto vepra penale prbjn shtje tjuridiksionit t gjykatave t zakonshme. Gjykata e Krimevet Rnda, e krijuar n vitin 2004, ka juridiksion vetm prrastet e konsideruara mjaft t rnda, t parashikuara n

nenet 100 dhe 101 t Kodit penal, prkatsisht n rastet emarrdhnieve seksuale ose homoseksuale me t mituratdhe t marrdhnieve seksuale ose homoseksuale medhun me t mitura.

Jeta dhe shndeti i grave dhe vajzave (dukeprjashtuar t miturat, t cilat gzojn mbrojtje tveant) mbrohen nga krimet seksuale prmes disadispozitave.

Marrdhnia seksuale me dhun me t rrituratparashikohet si figur e veant krimi n Kodin penal18.Karakteristik pr kt figur sht se ajo kryhet me anne dhuns, e cila duhet t verifikohet prmes provave.

Dhuna sht elementi kryesor i figurs s veprs penaledhe krkon medoemos kundrshtimin e s dmtuars.Prve dhuns fizike (rrahja, goditja, t lidhurit etj.),jurisprudenca pranon edhe dhunn psikologjike. Gjithsesi,dhuna psikologjike sht pranuar si prov vetm n rastetkur ka kanosje serioze pr vrasje ose plagosje t rnd.Gjithsesi, kanosja nuk prfshin prdorimin e armve tzjarrit, q prbn nj figur tjetr krimi (neni 104). Ngapraktika rezulton, gjithashtu, se vepra penale konsiderohete mbetur n tentativ, nse subjekti i veprs nuk emposht viktimn.

N rrethana t zakonshme, marrdhnia seksuale

me dhun me t rritura dnohet me burgim nga tre gjern dhjet vjet. Gjithsesi, dnimi rritet n rast se veprapenale kryhet n bashkpunim, m shum se nj her osekur shndeti i s dmtuars dmtohet rnd. Dnimi m i

- marrdhnie seksuale n vende publike (neni 107);- vepra t turpshme (neni 108).18 Neni 102 i Kodit penal.

15


12/35


rnd pr subjektin q kryen veprn, sht nga dhjet derin 20 vjet burg dhe jepet kur kjo vepr ka sjell si pasojvdekjen ose vetvrasjen e viktims. N mnyr analoge,neni 102 i Kodit penal sht shtuar me nenin 102/a tKodit penal, i cili parashikon t njjtat sanksione prmarrdhniet homoseksuale me dhun me t rritur.

N mbrojtjen e grave dhe t vajzave t rriturandihmon edhe dispozita 105 e Kodit penal, e cilaparashikon si figur krimi marrdhniet seksuale osehomoseksuale duke shprdoruar detyrn. Kjo figur

karakterizohet nga subjekte q kan cilsi t posame,marrdhnien e varsis ose t detyrs me viktimn.Dnimi i parashikuar pr kt vepr shkon deri n tre vjetburgim. Ky nen sht nj dispozit tipike q parashikondhe dnon abuzimet seksuale t personave q prdorindhe shprdorojn detyrn. Raportet e varsispresupozohen n marrdhniet e pundhnsit mepunmarrsin, por edhe lidhje t tipit t till, si msues-nxns. Viktima e ktij krimi mund t jet edhe person imitur, mjaft q ka mbushur moshn 14 vje dhe ka arriturpjekurin seksuale. Edhe pse duket nj dispozit mjaftefikase, n praktik prdoret rrall, pasi n kto raste

denoncimet kan qen t pakta. M t pakta kan qenrastet e paraqitura si shtje n gjykata19.Praktika ka krijuar edhe raste q kryhen n rrethana

speci-fike, t paparashikuara shprehimisht n dispozitat emsiprme.

N rastin e paraqitur para gjykats shqiptare,Emanuela M., shefja e financs n nj kompani greke nShqipri, denoncoi personin B.N. se kishte tentuar tkryente me t marrdhnie seksuale me dhun, n zyrne saj. Personi B.N. ishte shofer pran Parlamentit shqiptardhe frekuentonte mjediset e kompanis pr shtje puneprivate. Para gjykats, e dmtuara pretendoi se B.N.

kishte koh q e ngacmonte seksualisht dhe prishte19 Nga vjetari statistikor i vitit 2003 rezulton se jan denoncuar 19vepra penale pr marrdhnie seksuale me dhun me t rritura.

Jan shqyrtuar nga gjykata 12 shtje gjyqsore me kt objekt dhejan dnuar gjithsej 20 persona si subjekte t ksaj vepre. Nuk kaasnj denoncim, asnj shtje dhe asnj t dnuar pr veprnpenale t parashikuar nga neni 105 i KP, marrdhnie seksuale osehomoseksuale duke shprdoruar detyrn.

16


13/35


reputacionin e saj pran drejtuesve t kompanis, dukeshfrytzuar aksesin e tij20.

Probleme q evidentohen:

Grat prbjn shumicn e viktimave t dhunsseksuale. Ato kan barrn e provs n rastin kur abuzimiseksual ndodh. Gjithsesi, provat mblidhen prmes njraporti mjeksor dhe shpesh nuk bhen hetime tmenjhershme trsore. Pr m tepr, dhuna psikologjike

sht tepr e vshtir t provohet dhe shpesh i l autortt pandshkuar.Dhuna prbn elementin kryesor t veprs penale

dhe, kur viktima nuk mund t tregoj prova t shenjave tdhuns, krimi nuk mund t provohet.N praktik ndodh t krkohet nga viktima

pikrisht t tregoj nse e ka provokuar apo josubjektin e krimit.Abuzimet seksuale pr shkak t shprdorimit tvarsis ose t detyrs mbeten shpesh theshtura dhe t padenoncuara. Ndrkoh, pozitazyrtare shprdorohet edhe n rastet kur nuk ka

ndonj varsi t drejtprdrejt.shtja e dmshprblimit prmes padis civile nprocesin penal prgjithsisht vazhdon t mos ketvmendjen e duhur. Kjo krkon angazhim tmadh, mjete financiare pr t paguar nj avokat,pasi edhe pse legjislacioni procedural eparashikon dika t till, gjyqtart nuk pranojnshqyrtimin e padis civile brenda procesit penal.

N praktik, nuk ndeshen raste t denoncimit tdhuns seksuale midis bashkshortve, ndrkoh q jorrall ajo sht br shkak pr divorcet. Kodi penal nuk

parashikon dispozit t veant pr marrdhnietseksuale me dhun mes bashkshortve, por, nsebashkshortja vendos t denoncoj dhunn seksuale tushtruar nga bashkshorti i saj, ajo mund ti referohet prtu mbrojtur nenit 102 t ktij Kodi.

20 Shih Gazeta shqiptare, e mart, 1.II.2005.

17


14/35


2.2 shtje ligjore dhe praktike lidhurme trafikimine grave dhe t vajzave

a) Vshtrim i prgjithshm. T dhnastatistikore

Shkaqet e prhapjes s trafikimit t grave dhe tvajzave n 15 vitet e fundit jan t shumta dhe lidhen me

dobsin e shtetit t ri demokratik pr t goditur dukuri, sitrafikimi. N vitet 1990-2000, shoqria shqiptare umbrthye nga nj varg problematikash, si: varfriaekonomike, papunsia, emigrimi, lvizja e lir e njerzveetj. T motivuar nga fitimi n kt veprimtari tkundrligjshme, trafikantt kan prdorur forma t tilla, si:mashtrimi me premtim pr pun, martesat e rreme etj. Kapasur edhe ndonj rast kur trafikimin e kan mbshteturvet familjart e t trafikuarave, pr nevoja ekonomikeetj. Shumica e viktimave t trafikimit jan gra dhe vajza21

t moshs rreth 21 vje22.Ndrkoh, angazhimi dhe sensibilizimi i shtetit, i

organiz-mave ndrkombtar dhe i organizatavejoqeveritare kombtare ose ndrkombtare pr t luftuardukurin e trafikimit n Shqipri sht rritur. Ktijangazhimi i sht prgjigjur prmirsimi i vazhdueshm isituats ligjore.Qeveria shqiptare ka hartuar strategjin elufts kundr trafikimit t qenieve njerzore si dhe kakrijuar mekanizma q t mundsojn realizimin e saj.Pran Ministris s Rendit Publik ndodhet Njsia eAntitrafikimit, e cila koordinon punn e saj me Policin e

21 Duke iu referuar t dhnave t Ministris s Rendit, dinamika etrafikimit t femrave gjat viteve 2001-2003 paraqitet si m posht:- Gjat vitit 2001 jan evidentuar 113 raste t trafikimit t

femrave pr prostitucion.- Pr vitin 2002, pr trafik t femrave pr prostitucion jan

evidentuar 203 raste me 298 autor.- Pr vitin 2003, pr t njjtn vepr, jan identifikuar 126 raste

ku jan marr n prgjegjsi penale 223 autor.22

Shih: Valentina Leskaj, Edmond Dragoti, Theodhori Karaj, FionaThodhri, Shoqria shqiptare prball sfidave t trafikut t gravedhe t vajzave, Tiran, 2004, f.18-19.

18


15/35


Kufirit, me Drejtorin e Prgjithshme t Policis dhe mestruktura analoge n vende t tjera, apo me agjenci tndryshme shrbimesh.

Gjatviteve2000-2004umornjnismintensiveprndalimin e transportimit t paligjshm t njerzve prmesskafeve pr n Itali, q uli ndjeshm dyndjen e trafikimitt qenieve njerzore.

Organet e policis gjyqsore pran Ministris sRendit Publik kan qen t suksesshme n riatdhesimindhe dorzimin e femrave t trafikuara familjeve t tyre.

Gjithsesi, grat jan riatdhesuar pasi kan siguruarinformacion pr identitetin e personave q i kanshfrytzuar. Ky informacion i hap rrugn prokuroris dhegjykats pr trajtimin me efektivitet t ksaj shtjeje23.

Bazuar n vendimin nr.589, dat 28.VIII.2003, Prkrijimin dhe brjen funksionale t qendrs pritse tviktimave t trafikimit, nj strehz shtetrore shthapur n Linz, e cili siguron nj mbshtetje pr viktimat etrafikimit dhe i ndihmon ato jo vetm pr goditjen etrafikantve, por edhe nga ritrafikimi.

Ndihm t veant kan dhn edhe organizatat joqeveritare, ndrkombtare ose kombtare, t cilat kan

ofruar strehim, ndihm pr rehabilitimin, si dhe ndihmligjore pr grat dhe vajzat e trafikuara. Spikatinveprimtarit e organizats ndrkombtare IOM, si dhe estrehzave (ku spikat strehza Vatra n Vlor).Mundsimi i strehzave pran organizatave jofitimprursesht realizuar si rezultat i mbshtetjes financiare ngajasht.

b) Kuadri ligjor

Nj varg konventash ndrkombtare, por edhe aktet tjera q lidhen me to, qoft drejtprdrejt ose n njkndvshtrim m t gjer, jan ratifikuar nga Republika e

Shqipris dhe prve sa mund t zbatohen drejtprdrejt,paraqesin detyrimin pr t hartuar ligje kombtare penaleq ndshkojn trafikimin e qenieve njerzore24.

23 Shih Thoma Tutulani, revista Ligji, mundsi zhvillimi pr grat,artikulli Prostitucioni, karakteristikat e hetimit dhe t gjykimit ttij, Tiran, 2003, f.33.

19


16/35


Legjislacioni shqiptar dnon vetm trafikimin enjerzve n prgjithsi (nenin 110/a). Kjo vepr penalekonsiderohet me rrezikshmri shoqrore t lart dhe, nprputhje me t, caktohen masa t rnda dnimi. Ajosht prpunuar nga jurisprudenca si dhe nga doktrina25.Sidoqoft, ndryshime me qllim prmirsimin e ksajdispozite u bn me ligjin nr.8733, dat 24.I.2001 e, mpas, me ligjin nr.9188, dat 12.II.2004.

Aktualisht, legjislacioni e parashikon kt vepr nrrethana m t rnduara kur ajo kryhet n bashkpunim26;

24 Konventa ndrkombtare "Pr ndalimin e trafikut t grave dhe tfmijve", prfunduar n Gjenev, n vitin 1921 dhe protokolliamendues i saj.- Konventa "Pr ndalimin e trafikut t grave n mosh madhore",

prfunduar n Gjenev n vitin 1933 dhe protokolli amendues isaj.

- Konventa "Pr ndalimin e trafikut t personave dhe shfrytzimitt prostitucionit t t tjerve" dhe protokolli final i saj, m 1950-n.

- Konventa e Kombeve te Bashkuara "Kundr krimit t organizuarndrkombtar", 2000.

- Protokolli "Kundr trafikimit t migrantve me rrug toksore,ajrore dhe detare" q plotson konventn e Kombeve tBashkuara "Kundr krimit t organizuar ndrkombtar".

- Protokolli Pr parandalimin, pengimin dhe ndshkimin e trafikutt personave,veanrisht t grave dhe t fmijve, q plotsonkonventn e Kombeve t Bashkuara "Kundr krimit t organizuarndrkombtar".

- Konventa "Pr eliminimin e t gjitha formave t diskriminimitndaj grave", 1979.

25Trafikimi prfshin rekrutimin, transportimin, transferimin, fshehjen

ose pritjen e personave nprmjet krcnimit ose prdorimit tforcs apo t formave t tjera t shtrngimit, rrmbimit, mashtrimit,shprdorimit t detyrs ose prfitimit nga gjendja shoqrore, fizikeapo psikike ose dhnies apo marrjes s pagesave ose prfitimevepr t marr plqimin e personit q kontrollon nj person tjetr, meqllim shfrytzimin e prostitucionit t t tjerve ose formave t tjera

t shfrytzimit seksual, t puns ose t shrbimeve t detyruara, tskllavrimit ose t formave t ngjashme me skllavrimin, t vniesn prdorim ose transplantimit t organeve, si dhe formave t tjerat shfrytzimit.26 N gjykimin e shtjes ndaj t pandehurve H.A. dhe A.C.,akuzuar pr kryerjen e veprs penale t trafikimit t femrave prprostitucion, Gjykata e Krimeve t Rnda, duke vlersuar q kjovepr sht kryer n bashkpunim, ka vendosur si mas dnimi prsecilin nga t akuzuarit shtatmbdhjet vjet burg, (Tiran, 2004).

20


17/35


m shum se nj her, apo shoqrohet me dhun fizike;kur ka sjell pasoja t rnda pr shndetin, apo vdekjen et dmtuarit dhe, q nga viti i kaluar, edhe kur kryhetnprmjet shfrytzimit t funksionit shtetror oseshrbimit publik.N kto rastekonsiderohet vepr penalee cilsuar dhe parashikon masa m t rnda dnimi27.

Shtojca e Kodit penal, e miratuar nga Kuvendi iShqipris n vitin 2004, bri t mundur q vepra penalee trafikimit, e kryer nga subjekte q shfrytzojnfunksionin shtetror ose shrbimin publik, t konsiderohet

n rrethana rnduese dhe t ket efektet e sajaparandaluese apo ndshkuese ndaj personave zyrtar.Deri n vitin 2004 kjo rrethan e cilsuar rnduese nukishte parashikuar pr trafikimin, por ishte parashikuarvetm pr veprn penale t shfrytzimit t prostitucionitme nj shtojc q i ishte br ktij Kodi n vitin 1999.

Protokolli i Palermos Pr parandalimin, pengimindhe ndshkimin e trafikut t personave, veanrisht tgrave dhe t fmijve, n plotsim t konvents sKombeve t Bashkuara "Kundr krimit t organizuarndrkombtar28, u ratifikua nga Shqipria. Neni 2 iprotokollit t Palermos kishte si qllim m vete t

parandaloj dhe t luftoj trafikun ndrkombtar tpersonave, duke u kushtuar vmendje t veant gravedhe fmijve. Mbi kt baz, legjislacioni penal shqiptar uamendua duke i kushtuar vmendje t posame mbrojtjess grave dhe t fmijve nga trafiku. N vitin 2001, nKodin penal shqiptar u shtua nj dispozit e posame qparashikon si vepr penale m vete trafikimin e femravepr prostitucion (neni 114/b)29. Trafikimi pr prostitucionnnkupton shitblerjen e ktyre femrave n mnyr tfsheht, me mashtrim ose me dhun30, pr t siguruar

27.Shih Kodi penal, neni 110/a, ndryshuar me ligjin 9188, dat

12.II.2004.28 Ligji nr. 8920, dt.11.VII.2002.29 Me ndryshimet e bra n Kodin penal, me ligjin nr. 9188,dat12.II.2004, titulli i dispozits nr.114/b, Trafikimi i femrave prprostitucion, u ndryshua n Trafikimi i femrave.30 Gjykata e shkalls s par e krimeve t rnda, n vendimin nr. 26,dat29.IX.2004, n shtjen me objekt Trafikim i femrave pr

prostitucion kundr B.G-s, deklaroi fajtor t pandehurin, i cilikishte trafikuar viktimn dhe, prmes dhuns fizike e psikike, e

21


18/35


19/35


c) Vshtrim i praktiks gjyqsore

Nga praktika e shqyrtimit t ktyre shtjeve, vihetre se:

S pari, vepra penale e trafikimit t qenievenjerzore konkurron shpesh me veprn penale t dhniesndihm pr kalim t paligjshm t kufirit, e cila, edhe kurbhet me qllim fitimi, drejtohet kundr kufirit shtetrordhe regjimit t rregullt ligjor t tij. Por ato nuk mund t

ngatrrohen me njra-tjetrn, pasi vepra penale etrafikimit t personave drejtohet kundr liris s personit.Neni 2 i ligjit nr. 9188 emrton nenin 114/b t Kodit penalTrafikimi i grave pr prostitucion dhe prcaktontrafikimin e grave, t ngjashm me trafikimin e personave(110/a). Neni 114 /b Trafikimi i grave sht m i zgjeruarse i mparshmi. Neni Trafikimi i grave pr prostitucion,prve elementeve t trafikimit t personave nprgjithsi, prmban edhe trafikimin e grave pr qllimeprostitucioni dhe vazhdon t jet i lidhur me vepratkriminale kundr moralit dhe dinjitetit, ndrkoh qtrafikimi i personave parashikohet n seksionin VII t Kodit

penal, si Vepra penale kundr liris s personit.S dyti, krkohet shpejtsi e madhe n sigurimin e

provs dhe n gjykimin e shtjes nga ana e gjykats, pasizgjatja e procesit e vendos viktimn ose dshmitart nnrrezikun e krcnimeve t vazhdueshme34.

S treti, ka nj mangsi n praktik t paraqitjes spadis civile n procesin penal pr shprblimin e dmit tardhur si rezultat i trafikimit. Shkaqet e ksaj mangsiejan t ndryshme. P.sh., viktimat kan frik t ndrmarrinveprime civile ligjore n procedurat penale me qllim qt krkojn kompensim, pasi krcnohen nga organizatate trafikantve. Gjithsesi, n nj procedim t ardhshm civil

gjyqsor, vendimi nuk do t zbatohet n favor trrethana rnduese kryhet nga organizata kriminale shqiptare nbashkpunim me organizata kriminale t shteteve t huaja. Shkak

pr kt sht fakt se, si prostitucioni, ashtu edhe trafikimi prprostitucion, jan vepra penale nga t cilat vijn si pasoj prfitimet mdha ekonomike.34 Miratimi i ligjit pr mbrojtjen e dshmitarve n mars 2004 kakontribuar n luftn kundr trafikimit.

23


20/35


viktimave, sa koh q pasurit e trafikantve jan goditurnprmjet vendimeve t sekuestrimit.

Kjo lidhet kryesisht me shmangien q bjn viktimatnga kjo krkes, pr shkak t rrezikut q u vjen ngaorganizatat q trafikojn dhe pasiguris s jets s tyre.

Jan t rralla rastet ku viktimat prfitojn ndonjshum parash si kompensim dhe, fatkeqsisht, ato kannevoj pr para, n mnyr q t paguajn pr rehabilitimdhe ndihm paraprake.

S katrti, jan verifikuar shum raste ku objekt

trafikimi nuk kan qen vetm grat dhe vajzat shqiptare,por edhe ato t huaja. N trafikim jan prfshir grupetshqiptare dhe t huaja. Grupet e mvonshme e kanprdorur Shqiprin si vend transiti.

Avokatja e Qendrs Avokatore pr Grat, Shqipri,S.K., ka asistuar pr t'u dhn ndihm ligjore n procesethetimore dhe t sigurimit t provave dy vajzave mekombsi t huaj, M.G. dhe F.S., n qytetin verior tShqipris SH. Ato ishin ndaluar nga policia shqiptare pasiishin trafikuar me qllim prostitucioni dhe kalonin prmesShqipris (janar 2002). Vajzat u riatdhesuan m11.VI.2002, pasi akuzuan pr shfrytzim prostitucioni edhe

dy polic t policis shqiptare.Vajzat e huaja ishin trafikuardhe shfrytzuar pr prostitucion nga dy polict. Asprokuroria dhe as gjykata nuk arriti n prfundimin qkto vajza ishin trafikuar pr qllime prostitucioni. Dypolict u dnuan thjesht pr shfrytzim prostitucioni,ndrsa vajzat u riatdhesuan n vendet e tyre.

S pesti, nga praktika e shtjeve gjyqsore, si dhenga deklarimet e prditshme n media, rezulton se gratjan subjekte t kryerjes s veprs penale t trafikimit tqenieve njerzore, veanrisht pr grat e tjera. Ktokan tendencn t punojn n ift ose t bashkpunojnme t tjer.

Ndrkoh q kan ndodhur raste q gra t vna nnakuzn pr trafikim pr qllime prostitucioni, t kenakuzuar punonjs t policis pr keqtrajtime dhe presione.

Merita Kola, 22 vje, u arrestua m 23 korrik tvitit 2004 me akuzn trafikim pr qllimeprostitucioni. N nj letr q i drgoi m vonProkurorit t Prgjithshm dhe Avokatit t

24


21/35


Popullit, ajo protestonte se ishte e pafajshme. Paspublikimit t pretendimeve t saja n shtyp,Merita Kola u lirua dhe akuzat kundr saj utrhoqn35.

N gusht t vitit 2004, Merita Lala, s bashku met fejuarin e saj, Arben Lala, u ndaluan nnakuzn trafikim pr qllime prostitucioni. U liruanpas tri javsh, pasi akuzat nuk u vrtetuan dheata denoncuan dhunn e ushtruar ndaj tyre36.

2.3 Prostitucioni. shtje ligjore dhepraktike lidhur me trafikimin egrave dhe t vajzave

a) Vshtrim i prgjithshm. T dhnastatistikore

Megjithse prostitucioni sht konsideruar si veprpenale, sipas Kodit penal, ligji nuk prmban ndonjprkufizim t prostitucionit (neni 113).

Prostitucioni, nj vepr penale, kryhet nprmjet:Ushtrimit t prostitucionit.Shfrytzimit t prostitucionit.Trafikimit t femrave pr prostitucion.Mbajtjes s lokaleve pr prostitucion.Nga studimet e bra dhe intervistat e marra37

rezulton se n rrjetin e prostitucionit shqiptar janprfshir kryesisht vajza t mitura t moshave 13-14vje38 (si m t paraplqyerat n kt tregti), ndrkoh qmosha mesatare e puntoreve t seksit sht 20-40 vje.

35

"Gazeta shqiptare", 6 gusht 2004, marr nga Raporti i AmnistyInternacional, 2005.36 "Gazeta shqiptare", 12 gusht 2004.37 Studimi Shoqria shqiptare prball sfidave t trafikut t gravedhe t vajzave, i kryer nga Qendra Shqiptare pr Popullsin dheZhvillimin si dhe nga KEGME-ja (shoqat greke).38 70% e t miturave nga zonat rurale mashtrohen pas fejesave dhemartesave jasht shtetit dhe trafikantt prfitojn nga gjendja evshtir ekonomike e tyre apo prejardhja dhe niveli kulturor i tyre.

25


22/35


Vlen t prmendet situata e vshtir morale, shndet-sore dhe ekonomike me t ciln ato po prballen.

Karakteristik sht se grat shqiptare e ushtrojnprostitucionin kryesisht jasht vendit (Itali, Greqi dhe mpak n Gjermani, Angli, Franc apo SHBA) dhe njprqindje mjaft e ult e ushtron brenda Shqipris.

Gjithashtu, karakteristik tjetr sht se vetm rreth30 pr qind e tyre e ushtrojn kt profesion me vullnetine tyre t lir, ndrsa pjesa drrmuese e tyre, pra 70 prqind, jan viktima t trafikut t paligjshm pr

prostitucion.Pjesa m e madhe e femrave shqiptare detyrohenme dhun dhe presione t karakterit t ndryshm, prandajrezultojn jo vetm subjekte t ushtrimit t prostitucionit,por edhe viktima t krimit t trafikimit39.

Shqipria nuk sht vetm vend transit, por edhevend origjine, ku femrat shqiptare bien pre e organizatavekriminale40.

b) Kuadri ligjor n lidhje me prostitucionin

Nga viti 1995, legjislacioni penal sht amenduar

disa her, me qllim q t godas sa m mir vepra

39 N gjykimin e shtjes ndaj t pandehurve H.A. dhe A..C., akuzuarpr kryerjen e veprs penale t trafikimit t femrave prprostitucion, Gjykata e Krimeve t Rnda, duke vlersuar q kjovepr sht kryer n bashkpunim, ka vendosur si mas dnimi prsecilin nga t akuzuarit shtatmbdhjet vjet burg, (Tiran, 2004).40 Nga t dhnat e marra nga Ministria e Drejtsis pr vitin 2003,rezulton se gjat vitit 2003, gjykatat shqiptare kan shqyrtuar 22raste t shfrytzimit t prostitucionit, bazuar n nenin 114 t Koditpenal, t cilat kan prfshir 26 vepra penale dhe 21 t dnuar.

Ndrkaq, shtje t shfrytzimit t prostitucionit n rrethanarnduese, bazuar n nenin 114/a, t Kodit penal, jan shqyrtuar 58raste nga gjykatat shqiptare, t cilat kan prfshir 61 vepra penaledhe 73 t dnuar.

Nga t dhnat statistikore t Gjykats s shkalls s par tKrimeve t Rnda, pr vitin 2004, rezulton se 18 raste t reja,prve atyre t mbartura, jan paraqitur pr gjykim pr veprnpenale trafikim femrash pr prostitucion, nga t cilat 5 jan gjykuar,duke u vendosur fajsia n baz t ligjit.

26


23/35


penale shoqrisht t rrezikshme, q lidhen meprostitucionin41.

Legjislacioni i brendshm (dispozitat e Kodit penal,n seksionin VIII t tij, Vepra penale kundr moralit dhedinjitetit, nenet 113- 115) prcakton katr figura veprashpenale q lidhen drejtprdrejt me ushtrimin eprostitucionit: ushtrimin e prostitucionit (neni 113),shfrytzimin e prostitucionit (neni 114), trafikimin efemrave pr prostitucion (trafikimi i femrave) (114/b) sidhe mbajtjen e lokaleve pr prostitucion (neni 115).

Gjykata e shkalls s par, Tiran, n shtjenme objekt Ushtrim t prostitucionit, kundrP.B. dhe R.SH., n vendimin e saj nr. 1232,dat 16.XII.2004, ka vendosur deklariminfajtor t t pandehurave, pasi, me vullnet tlir, kan ushtruar prostitucion n mjediset enj hoteli dhe i ka dnuar me nga 150.000lek gjob, e zbritur n 100.000 lek gjob(sipas nenit 406 t Kodit t procedurspenale).

Organet e policis gjyqsore dhe t prokuroris kantreguar vmendje ndaj femrave q prostituojn mevullnetin e tyre. Ato kan sqaruar rolin q do t luajn sidhe pozicionin e tyre ligjor n raport me shfrytzuesit eprostitucionit. N rastet kur grat sigurojn informacionpr klientt e tyre, gjoba e vn ndaj tyre hiqet (bazuar nenenin 284\b t Kodit penal).

Pr m tepr, dispozita n vijim (neni 114)42,shfrytzimi pr prostitucion, parashikon shtytjen,ndrmjetsimin apo shfryt-zimin e prostitucionit, duke ednuar subjektin e krimit me gjob ose me burgim gjer npes vjet.

41 Ligji nr.7895, dat 27.I.1995, sht amenduar pr sa u prketveprave penale q kan t bjn me prostitucionin. Ligji nr.8279,dat1515.I.1998; ligji nr. 8733, dat24.I.2001 dhe, s fundi, ligjinr.9188, dat 12.II. 2004.42 Amenduar me ligjin nr.8279, dat15.I.1998 (ndryshuar titulli dheshfuqizuar paragrafi i dyt i tij).

27


24/35


Rrethanat rnduese n kuptim t nenit 114\a, kant bjn me kryerjen e prostitucionit ndaj t miturve43,prsritjen e s njjts vepr penale, shfrytzimin elidhjeve gjinore, prdorimin e dhuns fizike apo psikike, sidhe me organizimin e prostitucionit, qoft individual apon bashkpunim, brenda apo jasht territorit shqiptar, ngaindivid t thjesht apo persona t ngarkuar me funksioneshtetrore dhe publike. T gjitha kto elementeprmbajn rrezikshmri t lart shoqrore dhe ndikojn qn kto raste dnimi t jet m i rnd.

Faktet kan treguar se, pas viteve 90, persona tndryshm mbajn, shfrytzojn,japin me qira lokale prushtrim prostitucioni. Kjo vepr penale parashikohet nnenin 115 t Kodit penal44, pr faktin se prostitucioni dhetrafikimi pr prostitucion jan vepra penale q sjellinprfitime t mdha ekonomike.

Problemet emergjente:

Qendra Avokatore pr Grat shpreh shqetsimin esaj pr faktin se subjektet e posame q kan kryer veprapenale t shfrytzimit t prostitucionit, jan ndshkuar mednime t buta.

Rasti M. S. dhe A.P. kundr SH.U. dheN.K.

N 15 janar t vitit 2002, dy vajza mekombsi t huaj, M.S. dhe A.P., t cilat kishin

43 Nga statistikat rezulton se, duke nisur prej vitit 1998 dheaktualisht, rreth 90 pr qind e femrave shqiptare jan shfrytzuarpr ushtrim prostitucioni nga tutort e tyre nn veprimin dhekonkurrimin e rrethanave rnduese, duke pasur parasysh ktu

miturin, lidhjen gjinore burr-grua, lidhjet kushrinj-kushrinj, lidhjet tjera familjare, dhunn psikologjike, mashtrimin e t tjera.44 Gjykata e shkalls s par, Tiran, n shtjen me objekt "Mbajtjelokali pr prostitucion", kundr R.I.-s, n vendimin e saj nr.1232,dt.16.XII.2004, ka vendosur deklarimin fajtor t t pandehurit, i cili,duke qen i punsuar si banakier n nj hotel, ka mundsuar lejimine prdorimit t ktij hoteli pr ushtrim prostitucioni. N baz tnenit 115 t K.P., gjykata dha dnimin 15 muaj burg, i cili u zbrit n10 muaj burg (sipas nenit 406 t K.Pr.P.).

28


25/35


hyr ilegalisht n Shqipri, kan hyr nkontakt me dy persona Sh.U. dhe N.K., t ciltishin efektiv t policis t qytetit SH. Oficerte policis u akuzuan pr veprn penale tshfrytzimit t prostitucionit dhe u gjykuan nbaz t nenit 114 t Kodit penal, i cili e dnonkt vepr me gjob ose burgim deri n 5vjet. Edhe pse gjykata ka pranuar si rrethanrnduese faktin q t dy personat kan qenefektiv t forcave t policis, realisht ky faktnuk ka peshuar n masn e dnimit tcaktuar nga gjykata. Ata jan dnuarprkatsisht me 14 dhe 24 muaj burgim45.

Shqetsim tjetr sht fakti se denoncimet e rastevet shfrytzimit t prostitucionit nga persona t ngarkuarme funksione shtetrore dhe publike jan pothuaj tpaqena.

45 Shih vendimin e gjykats s rrethit gjyqsor Shkodr, dt.2.V.2002,i cili ka marr form t prer, m 24.VI.2002.

29


26/35


Rasti i Bishtit t Palls:

Ngjarja ka ndodhur n pranvern e vitit 2003n repartin ushtarak t Bishtit t Palls, nqytetin D. t Shqipris. O.L., nj vajz 18-vjeare, sht shfrytzuar pr prostitucion prdy muaj rresht, n nj nga mjediset e ktijreparti ushtarak. Procesi gjyqsor ndajsubjekteve t veprs penale ende nuk ka

prfunduar, por, sidoqoft, t gjith tpandehurit n proces jan persona q kryejnshrbimin ushtarak n kt repart. Nukrezultojn t proceduar penalisht persona tngarkuar me funksione shtetrore ushtarake,ndaj t cilve jan marr vetm masaadministrative (referuar dosjes gjyqsore nproces, pran gjykats n qytetin D.).

Me shfrytzim t prostitucionit kuptojm shtytjen,ndrmje-tsimin e femrave pr t prostituar dhe marrjen eshprblimit prej tyre pr shkak t ktij aktiviteti.

Gjat vitit 2003, gjykatat shqyrtuan 22 raste tshfrytzimit pr prostitucion, bazuar n nenin 114 t Koditpenal, t cilat kan prfshir 26 vepra penale dhe 21persona t dnuar; 58 raste t shfrytzimit prprostitucion n rrethana rnduese jan shqyrtuar bazuarn nenin 114/a t Kodit penal, t cilat kan prfshir 61vepra penale dhe 73 persona t dnuar.

N vitin 2004 u paraqit nj tjetr shtje prshfrytzim prostitucioni n rrethana rnduese, bazuar nnenin 114/a/5, e cila nuk ka prfunduar ende.

3. Mbrojtja ligjore e gruas nparaburgim(n rajonin e policis)

Mbrojtja ligjore e gruas n rajonin e policis shtsiguruar nga ligjet ekzistuese t prgjithshme (Kodi i

30


27/35


procedurs penale, rregullorja nr.1075, 1999, e Ministriss Rendit Publik, sipas praktiks s policis shqiptare, sidhe rregullorja nr. 3750/2, dat 23.VII.2003, e Ministris sDrejtsis). Duhet prmendur q rregullorja e Ministris sDrejtsis e shtrin kompetencn e saj vetm n disakomisariate, pasi pjesa m e madhe e rajoneve t policisku vendoset edhe paraburgimi, jan nn varsin eMinistris s Rendit Publik dhe i nnshtrohen rregulloress saj t vitit 1999, e cila u hartua pas shfuqizimit t asajt vitit 1994. Sipas mendimit t Qendrs Avokatore t

Gruas, pr t njsuar kushtet dhe standardet eparaburgimit, sht i domosdoshm njsimi i rregulloreve.Nga monitorimet e kryera dhe nga praktika, QAG-ja

ka konstatuar se grat merren n pyetje t paktn npranin e dy personave. Ndodh q ky rregull t mosrespektohet, rrjedhimisht, ato mund t pyeten edhe vetmn prani t nj mashkulli. N shum raste, grat merrenn pyetje vetm nga burra dhe kjo pr shkak se:

nuk ekziston nj detyrim ligjor pr marrjen npyetje n prani t paktn t nj femre dhe

numri i oficereve femra t policis gjyqsore nkomisariate sht shum m i vogl se numri i

oficerve meshkuj.

Neni 38 i Kodit t procedurs penale46 parashikondisa rregulla t prgjithshme pr marrjen n pyetje, por paprcaktuar rregulla t veanta pr pyetjen e grave. Gjatmarrjes n pyetje, sipas rregullit, asnj person nukzhvishet. Grat shihen nga personat prej t cilve pyeten,meqense ndodhen n t njjtin mjedis. Deri tani, n

46Artikulli 38 i Kodit t Procedurs penale, Rregulla t prgjithshmepr marrjen n pyetje:

1. I pandehuri edhe kur sht me mas sigurimi izoluese, ose kur i

sht hequr liria pr do lloj shkaku tjetr, merret n pyetje i lir,prve rasteve kur duhen marr masa pr t parandaluar rrezikun eikjes ose t dhuns.

2. Nuk mund t prdoren, as me plqimin e t pandehurit, metodaose teknika pr t ndikuar mbi lirin e vullnetit ose pr t ndryshuaraftsin e kujtess ose ndryshimit t fakteve.

3. Para se t ket filluar pyetja, t pandehurit i shpjegohet se ka tdrejt t mos prgjigjet dhe se edhe po t mos prgjigjet, procedimido t vazhdoj.

31


28/35


organet e procedimit apo n shtyp, nuk ka pasur ndonjdenoncim q t na bj t dyshojm pr ngacmimeseksuale. Pr prmirsimin dhe plotsimin e statusit tgruas n paraburgim rekomandojm ndryshime trregullores s re t Ministris s Rendit pr komisariatet.

N parim, njihet e drejta e ankimit t tparaburgosurave, por nuk ekzistojn procedura t qartaankimi pr shkelje t mundshme brenda komisariateve.

Rregullorja nr.1075 e Ministris s Rendit, qzbatohet n komisariate, vjen n kundrshtim me ligjin

Pr trajtimin e t dnuarve. T paraburgosurat nuk kanasnj mundsi pr t drguar ankesat e tyre, prvetakimit me avokatin, sepse atyre nuk u lejohet mbajtja elibrave, e shtypit t prditshm, e letrave dhe e lapsave47.

Kushtet e mjediseve t paraburgimit n Shqipri nukjan n prputhje me standardet ndrkombtare. Dhomate dusheve, tualetet, dhomat e ajrimit, jan t njjta si prgrat, ashtu edhe pr burrat. Problem i vazhdueshm kaqen mbipopullimi i mjediseve t paraburgimit48.

Prve kritikave, mund t konsiderohet shembullpozitiv situata n paraburgimin nr.313 n Tiran lidhur metrajtimin dhe vmendjen e veant q u sigurohet grave

n paraburgim, si n punn edukative q bhet me to,ashtu edhe me aktivitetet e tjera t prditshme49.

REKOMANDIM:

47 Shih: Sokol Berberi, Krahasimi i nenit 3 t KEDNJ-s me ligjin dhepraktikn shqiptare, n "Raportin pr studimin e prqasjes slegjislacionit shqiptar me Konventn Europiane t t Drejtave tNjeriut, Tiran, qershor, 2003.48 Nga nj vizit e avokates A.N. t Qendrs Avokatore pr Grat, nkomisariatin e policis t Durrsit rerzultoi se, n datn 7 dhjetor

2004, n kt komisariat kishte t paktn 230 persona tparaburgosur, nga 80 q ishte kapaciteti. Midis tyre ishte vetm njgrua. Pr shkak t pamundsive q krijonte mbipopullimi dhe prfaktin se ishte nj e vetme, gruaja dilte n ajrim vetm 15 minuta n

jav. Rregullorja e siprcituar e Ministris s Rendit parashikon tpaktn 30 minuta ajrim n dit pr do person.49 Komiteti Shqiptar i Helsinkit, Paraqitja e t dhnave t dala ngavzhgimet e KSHH-s lidhur me respektimin e t drejtave t tparaburgosurve dhe t t dnuarve, Tiran, 9 shkurt 2005.

32


29/35


T zgjidhet shtja e debatuar pr nj koh t gjatn institucionet dhe shtypin shqiptar pr njsimin evarsis s t gjitha komisariateve t policis ngaMinistria e Drejtsis dhe pr krijimin e nj kuadri t riligjor e rregullues pr komisariatet e policis. Nserealizohen, kto masa do t prmirsojn n mnyr tkonsiderueshme kushtet e trajtimit t grave n mjediset eparaburgimit.

4. Ekzaminimi mjeksorSipas legjislacionit, ekzaminimi mjeksor

gjinekologjik duhet t kryhet n prani t nj infermierejeose mjekeje femr.

Viktima mund t shkoj n komisariatin e policispr t br denoncimin prkats dhe aty irekomandohet t shkoj tek mjeku ligjor. Viktimsi jepet akti i ekzami-nimit. N rastet kur viktimashkon vet tek mjeku ligjor, ai sht i detyruar tbj denoncimin prkats dhe ta pajis viktimnme nj akt ekzaminimi-ekspertimi. Prgjithsisht,n do procedim apo gjykim, n t cilin sht idomosdoshm mendimi i mjekut prkats, ky ifundit thirret n gjykim me cilsin e ekspertit.Akti i tij i ekspertimit ka vlern e provs. Gjykatamund t thrras me cilsin e ekspertit vetmmjekt e miratuar si t till nga kryetari igjykats.

Sipas procedurs penale shqiptare, viktima nuksht pal n procesin penal, me prjashtim trastit kur ajo ndrhyn n proces si paditse civile.Nse gjykata e veon padin civile nga gjykimi,

ather viktima nuk sht pal n proces. Kjo dot thot q, gjat procesit penal, viktima nukasistohet nga nj avokat dhe nuk ka t drejt tndrhyj n proces me krkesa procedurale. Sirrjedhoj, viktima nuk ka t drejt t zgjedh njmjek t pavarur sipas dshirs s saj gjatgjykimit.

33


30/35


Mundsia ligjore pr dmshprblim parashikohetnga neni 61 i Kodit t procedurs penale, Personiq ka psuar dm material nga vepra penale, osetrashgim-tart e tij, mund t paraqesin padicivile n procesin penal kundr t pandehurit, prt krkuar kthimin e prons dhe kompensimin edmit.

34


31/35


5. Burgjet dhe kushtet e mbajtjes nburg

Femrat e dnuara me vendim t forms s prer ngagjykatat shqiptare vuajn dnimet e tyre n institucionin evuajtjes s dnimit nr.325, Tiran, n nj seksion t ndarnga meshkujt, ndrsa t paraburgosurat ndodhen nburgun nr.313, gjithashtu t ndara nga t paraburgosuritmeshkuj.

Aktualisht, n burgun nr.325 ndodhen 58 t dnuarame vendim t forms s prer t gjykatave shqiptare. 39t paraburgosura femra jan duke pritur pr vendimetprkatse t dnimit t tyre n burgun nr.313. Nprgjithsi, kushtet dhe trajtimi i femrave sht m i mirsesa i meshkujve: n prputhje edhe me legjislacionin nfuqi, atyre u ofrohet nj trajtim i veant dhe u kushtohetvmendje m e madhe.

Raste t deklaruara apo t konstatuara tkeqtrajtimeve apo t abuzimeve me to n vitet e funditnuk ka pasur dhe nuk jan raportuar. Po ashtu, nuk kapasur raste t dhuns fizike, seksuale apo t ngacmimevet ksaj natyre nga ana e stafit.

N regjimin e brendshm shrben vetm personelifemr, q merret me sigurimin dhe trajtimin e tdnuarave. Personeli meshkuj shrben vetm n regjimine jashtm. Pjesa m e madhe e tyre jan t dnuara apot akuzuara pr vrasje, ka tregon pr rrezikshmri nveprat penale q ato kan kryer. Si rrjedhoj, mjaft ngakto femra, pas kryerjes s veprs penale, jan braktisurnga familjet e tyre dhe pa ndihma ekonomike. Pr pasoj,trajtimi i tyre merr rndsi dhe prparsi t veant, gjq sht reflektuar edhe n praktikn e deritanishme tsistemit t burgjeve50.

Jan prmirsuar, gjithashtu, edhe kushtet e jetess.Dhomat e tyre jan t pajisura me orendit e nevojshme,kan mjedise t veanta pr ushtrimin e riteve fetare,bibliotek. N prputhje me trajtimin sa m adekuat ttyre, si parashikon legjislacioni n fuqi dhe duke marr

50 Pr m gjer, shih: Komiteti Shqiptar i Helsinkit, Kushtet eparaburgimit dhe burgjet n Shqipri, Tiran, 2002.

35


32/35


parasysh rrethanat e tyre familjare, sociale, ekonomikeetj., atyre u jan krijuar mundsi pr kryerjen e kurseve ttilla, si: kurse kompjuteri, kurse pr msimin e gjuhve thuaja (anglisht apo italisht), si dhe kurse pr aftsiminprofesional t tyre dhe, konkretisht, kurse rrobaqepsie,parukerie. Fal financimit t Kishs Ortodokse AutoqefaleShqiptare, n mjediset e burgut nr.325, n seksionin egrave sht ndrtuar nj ser lulesh ku punojn disa ngagrat e dnuara.

N baz t ligjit Pr t drejtat dhe trajtimin e t

dnuarve, grave shtatzna apo q kan fmij n gji, ujan krijuar kushte t posame. Atyre u lejohet t mbajnfmijt deri n moshn 3 vje, koh gjat s cils atoqndrojn n mjedise t veanta. Prve ksaj, brendainstitucionit sht ndrtuar nj erdhe e veant mekushtet e nevojshme pr nnat e burgosura dhe fmijt etyre. Aktualisht, aty ndodhen 3 gra me fmijt e tyre.

Ato trajtohen nga mjeku i institucionit, sidomos nrastet e smundjeve t rnda. N rastet kur sht inevojshm ekzaminimi mjeksor, bhet krkes q duhett miratohet nga prokurori.

Legjislacioni n fuqi parashikon se ndaj grave t

dnuara, n rastet e shkeljeve disiplinore, do t zbatohengjithmon kto masa: qortim individual dhe vrejtje nprani t t dnuarave t tjera, duke prfshir gratshtatzna apo q kan fmij.

Masa t tjera disiplinore jan: 1)prjashtimi ngaveprimtari t veanta n grup, deri n 10 dit;2)prjashtimi nga ajrosja n grup, jo m shume se 20 ditdhe 3)prjashtimi nga t gjitha veprimtarit eprbashkta, deri n 20 dit. Ndaj grave shkon deri n 10dit. Pr kto masa, t dnuarat mbahen n kontrollmjeksor t vazhdueshm. Bazuar n trajtimin special qkrkon gruaja, izolimi nuk sht aplikuar asnjher.

6. Rekomandime n lidhje me grat

Autoritetet e shtetit prkats duhet:

1. T sigurojn m mir zbatimin e detyrimeve tShqipris pr t drejtat e njeriut q burojn nga e drejta

36


33/35


ndrkombtare, duke ndrmarr disa aksione pozitive meqllim mbrojtjen e grave dhe t vajzave nga tortura dhetrajtime t ngjashme njerzore dhe poshtruese.

2. T zbatojn masa pr eliminimin e praktiks t sdrejts zakonore dhe kodet e sjelljes diskriminuese kundrgruas.

37


34/35


N lidhje me legjislacionin prkats

3. T hartojn dispozita t posame ligjore qgarantojn t drejtn e grave dhe t vajzave q mbahennga policia, pr tu vizituar nga nj mjek, nse ata duan,prfshir nj mjek t zgjedhur prej tyre, si dhe t drejtn egrave t ndaluara pr t informuar menjher familjen oseshokt pr arrestimin dhe vendin e mbajtjes s tyre.

4. T sigurojn q ligjet shqiptare tu bjn t

mundur zbatimin e sakt, t kuptueshm dhe t sigurt tprocedurave dhe t mjeteve ligjore n lidhje me dhunimine t drejtave t grave.

5. T hartojn nj akt nnligjor ose s paku nj kodt sjelljes s mir pr marrjen n pyetje nga policia si dhekontrollin trupor prej saj, n prputhje me standardetndrkombtare t t drejtave t njeriut dhe n prputhjeme krkesat q dikton fakti i t qenit grua.

6. T rishikojn aktet q rregullojn informacionin qduhet t prfshihet n raportet mjeko-ligjore pr tdmtuarat gra e vajza. Nisur nga problematika qreflekton situata konkrete n fushn e ekzaminimit

mjeksor, ne sugjerojm se nj ligj i veant shtdomosdoshmri.7. T ndrmarrin ndryshime legjislative dhe politika

pr parandalimin e trafikimit dhe pr masa asistence prviktimat e trafikimit. Ti bhet thirrje Shqipris q tusigurohet grave dhe vajzave t trafikuara mbrojtja dhembshtetja e nevojshme n mnyr q ti bj ato t aftat sigurojn dshmin kundr trafikantve t tyre.

Trajnimi i punonjsve t policis, prokurorve,gjyqtarve dhe ekspertve mjeko-ligjor

8. T njihen m mir ligjet ekzistuese q mbrojn t

drejtat e grave, mekanizmat institucional q inkurajojngrat t denoncojn dhunimin e t drejtave t tyre dhetrajnimin e personelit t policis dhe atij gjyqsor, dhe dozyrtari tjetr n qeveri q sht n kontakt me shkeljen et drejtave t grave, pr ti trajtuar rastet e dhunimit t tdrejtave t grave n kuptimin gjinor. Ligji i dhuns nfamilje, prmes dispozitave t veanta, duhet t detyroj

38


35/35


personat e prgjegjshm, si oficert e policis, personelinshndetsor, t trajnohen pr probleme gjinore. Kjokrkon ngritje cilesore dhe profesionalizm q t lejon tbhesh i dshirueshm pr target-grupin e grave dhe tvajzave.

9. Zbatimi i t gjitha dispozitave t konvents Preliminimin e t gjitha formave t diskriminimit ndaj gruas",t platforms pr veprim dhe rregullave t Pekinit dhe tdeklarats "Pr eliminimin e dhuns ndaj gruas", t cilatjan instrumentet m t rndsishme ndrkombtare pr

sa u prket t gjitha formave t dhuns ndaj gruas.

39

Documents

gjendja e dhunes ndaj gruas