H14_Beslissen_23januari

8/18/2019 H14_Beslissen_23januari

1/46

Beslissen (H14)Ilja Sligte

1


2/46

Beslissen: van rationele beslissing

tot gedragsmatige economie

• Win-kans: hoeveel positieve uitkomsten gedeeld

door alle uitkomsten

• Verwachte waarde (“expected value”, Pascal):win-kans * grootte van de beloning

• Voorbeeld dobbelsteen: 1 euro winnen voor hetaantal ogen dat je gooit (1+2+3+4+5+6 = 21; 21/6

= 3.5 euro winnen per worp)

2


3/46

Beslissen: van rationele beslissing

tot gedragsmatige economie• Maar tussen 0 en 2 euro verdienen bij 1 euro inleg

is psychologisch anders dan tussen 0 en 10000

euro verdienen bij 5000 euro inleg.

• Utiliteit en verwachte utiliteit (“expected utility”;Bernoulli): psychologische waarde ipveconomische waarde

• Toename in vermogen is omgekeerd proportioneel

aan de hoeveelheid vermogen die je al hebt

3


4/46

A. Hoe meer geld je hebt, hoe minder de expected utility van 10$ extraB. Aan welk rad zou je draaien? De expected value van rechter keuze is hoger, maar

mensen kiezen toch vaker voor het linker rad (expected utility keuze)

4


5/46

Rationaliteit

• Consistentie in keuze, met formele regels voor het

nemen van beslissing

• Aanname dat iedereen zich aan deze formele

regels houdt

• Real-life houdt zich niet aan rationeel model:

verzekering kopen om risico’s te vermijden, loten

kopen om de jackpot te winnen. In beide gevallen

is de expected value lager dan de kosten.

5


6/46

Vooruitzien (“prospect”)

theorie• Prospect: toekomstige beloningen en waarschijnlijkheden

zijn bekend.

• Anders dan expected-utility theorie:

1. Referentie-afhankelijk: mensen maken beslissingenover geanticipeerde winst en verlies in relatie tot hunhuidige situatie, negeren hoe rijk ze eigenlijk zijn

2. Wegen van waarschijnlijkheid: overschatting vanweinig voorkomende kansen, onderschatting vanveel voorkomende kansen

6


7/46

A. mensen maken beslissingen over geanticipeerde winst en verlies in relatie tothun huidige situatie, gaat dus meer om veranderingen ten opzichte van nu.

B. overschatting van weinig voorkomende kansen, onderschatting van veelvoorkomende kansen

7


8/46

Vooruitzien (“prospect”)

theorieVoorspellingen

• Risico-vermijdend bij hoog-waarschijnlijke winst (veiligsparen ipv risicovol beleggen)

• Risico-zoekend bij laag-waarschijnlijke winst (lotenkopen)

•

Risico-vermijdend bij laag-waarschijnlijk verlies(verzekeren tegen van alles en nog wat)

• Risico-zoekend bij hoog-waarschijnlijk verlies (jeaandelen houden ondanks dat ze zakken in prijs)

8


9/46

Beloning en utiliteit

• Primaire bekrachtigers (“primary reinforcers”):

voedsel, water, seks

• Secondaire bekrachtigers (“secundaryreinforcers”): geld en andere dingen die geen

intrinsieke waarde hebben

• Negatieve bekrachtiging: uitblijven van eenverwacht positieve uitkomst

• Straf: geven van een aversieve/negatieve uitkomst

9


10/46

Dopamine: plezier of

motivatie?• Voor zinnige beslissingen:voorspellen van de uitkomst enevalueren van de uitkomst van

belang

• Dopamine is heel belangrijk!

• Substantia nigra en ventraltegmental area (VTA) voordopamine-productie

• VTA projecteert naar de nucleusaccumbens (ventrale striatum),amygdalae, hippocampus, enmediale deel van de prefrontaalschors

10


11/46


motivatie?• Verslaving aan praktisch alledrugs is te koppelen aanveranderingen in dopamine-werking in het reward (VTA)circuit.

• Directe stimulatie vandopaminerge neuronen leidt totreward (ratten stimuleren zichdood)

• Maar het gaat niet puur omplezier: normale reacties opplezierige en aversieve stimuli bijratten zonder dopamine-cellen,maar deze ratten zoeken zelfgeen eten ed meer op (motivatie!)

11


12/46


motivatie?• Verslaving aan praktisch alledrugs is te koppelen aanveranderingen in dopamine-werking in het reward (VTA)circuit.

• Directe stimulatie vandopaminerge neuronen leidt totreward (ratten stimuleren zichdood)

• Maar het gaat niet puur omplezier: normale reacties opplezierige en aversieve stimuli bijratten zonder dopamine-cellen,maar deze ratten zoeken zelfgeen eten ed meer op (motivatie!)

12


13/46

Plezier• Bij stimulatie van de nucleus accumbens geen dopamine

release (alleen als stimulatie random, onverwachtsgebeurt)

• Bij toediening van opiaten en endocannabinoids is er weleen toename is “liking” responses

• Plezier is dus waarschijnlijk niet dopamine-gerelateerd,maar motivatie wel

13


14/46

Ondermijnen van beloning

• Proefpersonen moesten een

spelletje spelen, waarbij ze een

timer exact op het goede getal

moesten laten stoppen

• Controle proefpersonen kregen

nooit geld, maar andere

proefpersonen kregen alleen

geld in de eerste sessie

• Activatie in het ventrale striatum

verdween in sessie 2 bij mensen

die eerst betaald werden

14


15/46

Ondermijnen van beloning

• Proefpersonen moesten een

spelletje spelen, waarbij ze een

timer exact op het goede getal

moesten laten stoppen

• Controle proefpersonen kregen

nooit geld, maar andere

proefpersonen kregen alleen

geld in de eerste sessie

• Activatie in het ventrale striatum

verdween in sessie 2 bij mensen

die eerst betaald werden

15


16/46

Reward prediction errors

• Centrale vraag: wat voor informatie encoderen

dopamine neuronen?

• Waarde van de beloning, waarde van een actie, of

iets anders?

• Geen beloning zelf, maar veranderingen in

informatie!

16


17/46

Reward prediction errors• Apen met een electrode in

de VTA

• Op pedaal drukken als een

licht aanging om jusd’orange te krijgen

• Eerste trials, verhoogde VTAresponse bij beloning

• Later, verhoogde VTAresponse bij de cue (licht)

• Bij uitblijven beloning, dip inde VTA response

17


18/46

Reward prediction errors• Activatie van VTA is

proportioneel

• tov waarschijnlijkheid

(minder waarschijnlijk,meer activiteit)

• tov grootte van debeloning (groterebeloning, grotere

response)

• Ook in mensen:onvoorspelbare beloning,grotere response in VTA

18


19/46

Onverwachte beloning triggert de ACC enis te zien als een ERN (zie slide 63-66

executieve functies, H13)

19


20/46

De effecten van beloning zijn in

het hele brein terug te zien! MVPA

20


21/46

Reacties op negatieve

uitkomsten• Meeste dopamine

neuronen reageren

op sterk op beloning

(meer activiteit) enworden geïnhibeerd

door straf

• Maar er zijn

neuronen die puur

een voorspelling

doen dat een

beloning of straf

gaat volgen

21


22/46



neuronen reageren



door straf

• Maar er zijn

neuronen die puur

een voorspelling

doen dat een

beloning of straf

gaat volgen

22


23/46



neuronen reageren



door straf

• Maar er zijn

neuronen die puur

een voorspelling

doen dat een

beloning of straf

gaat volgen

23


24/46

Onzekerheid: risico,

ambiguïteit, en wachtperiode

•

Onzekerheid over wat de uitkomst zal zijn: risicovermijden, ambiguïteit vermijden

• Onzekerheid over wanneer de uitkomst zal zijn:

“delay discounting”, hoe verder in de toekomst,

hoe minder waarde

24


25/46

Risico• Risico als een beslissing meerdere

mogelijke uitkomsten heeft met in teschatten waarschijnlijkheden (zwart of roodbij roulette)

•

4 gebieden betrokken bij inschatten risico:COGNITIEVE CONTROLE dorsolateraleprefrontale cortex (DLPFC), ACC,posterieure pariëtaal kwab (PPC), en hetanterieure deel van de insula

• Meer activiteit in de insula bij standaardeconomische beslissingen en bij anticipatievan winst/verlies: monitoren van aversievesignalen & weg van risico

• ACC: Meer activatie bij onzekerheid, maaralleen als er meerdere handelingsopties zijn(niet bij het rollen van een dobbelsteen)

25


26/46

Ambiguïteit• Als je de

waarschijnlijkheid vaneen uitkomst niet kent

• Meer activiteit in deorbitofrontale cortex(aversief?)

• Meer activiteit in deDLPFC (meer controlenodig): vooral bijmensen die ambiguïteitprefereren.

26


27/46

Delay discounting

• Hoe lang wil je wachten op een beloning?

• Hoe verder in de toekomst, hoe minder de beloning

waard wordt.

• Liever "100 nu dan "110 over een week, maarliever "110 over 53 weken dan "110 over 52 weken

27


28/46

Delay discounting• Snelle discounting op korte

termijn, langzame discounting

op lange termijn

Dual system model (Kahneman)

• systeem 1 is snel, parallel,

automatisch en afhankelijk van

de context (emotioneel

gestuurd)

• systeem 2 is langzamer,

serieel, gecontroleerd (cost-

benefit analyses)

28


29/46

Delay discounting• Snelle discounting op korte

termijn, langzame discounting

op lange termijn

Dual system model (Kahneman)

• systeem 1 lijkt gelinked te zijn

aan het ventrale striatum (maar

nog steeds een beetje

controversieel)

• systeem 2 lijkt aan de laterale

prefrontale cortex gelinked te

zijn

29


30/46

Sociale beloning

• Aantrekkelijke gezichten activeren het ventrale striatum en deventromediale prefrontale cortex heel sterk.

• Apen leveren ook heel veel sap in om naar aantrekkelijke plaatjes te kijken

30


31/46

Sociale beloning

• Aantrekkelijke gezichten activeren het ventrale striatum en deventromediale prefrontale cortex heel sterk.

• Apen leveren ook heel veel sap in om naar aantrekkelijke plaatjes te kijken

31


32/46

Sociale beloning• Hoe ontstaat prosociaal gedrag, bijv. geld geven aan een

goed doel

• Heeft te maken met activiteit in het ventrale striatum

32


33/46

Sociale beloning

• Hoe ontstaat prosociaal gedrag, bijv. geld geven aan een goed doel

• En met activiteit in het netwerk dat betrokken is bij sociale cognitie (dus

het verplaatsen van jezelf in de ander (medial prefrontaal cortex en TPJ)

33


34/46

Sociale beloning

34

• Hoe ontstaat prosociaal gedrag, bijv. geld geven aan een goed doel

• Activiteit in dit laatste netwerk lijkt samen te hangen met de matewaarin een individu altruïstisch gedrag vertoond.


35/46

Sociale samenwerking• GAME THEORY: hoe gedragen mensen zich als meerdere mensen

moeten samenwerken, ieder met zijn eigen kennis en voorkeuren?

• Goed voorbeeld is het prisoners dilemma (activiteit in nucleusaccumbens): consistent samenwerken is de beste strategie, dit leidt totvertrouwen en meer winst in de toekomst

35


36/46

Trust game

36


37/46

Hyperscanning

37


38/46

Hyperscanning

38


39/46

Activiteit in de caudate nucleus van de

trustee hangt samen met vertrouwen

39


40/46

De investor gebruikt juist de

cingulate cortex (meer cognitief)

40


41/46

De caudate van de trustee wordt steedseerder actief (minder reactief, meer

anticipatoir)

41


42/46

Sociale strafUltimatum game

1 persoon stelt een verdeling vangeld voor

Als het bod afgewezen wordt, krijgtniemand geld.

Hoe meer activiteit in het ventralestriatum, hoe meer geld mensen

willen opgeven om te straffen

De insula wordt actiever naarmateeen verdeling oneerlijker wordtgevonden.

42


43/46

Integratie van informatie om

tot een beslissing te komenDLPFC als belangrijk als het om een “waardenloze”perceptuele beslissing gaat

43


44/46


tot een beslissing te komenVentromediale prefrontale cortex (VMPFC) als het omemotionele beslissingen gaat

44


45/46


tot een beslissing te komenSubjectieve waarde van een beloning komt het sterksttot uitdrukking in de neurale activiteit van de VMPFC

45


46/46

Paar laatste opmerkingenover tentamen ed

Documents

H14_Beslissen_23januari