34 ALDAKETA 16 • 2009ko maiatzaren 4a • 279. zk. • aldaketa16.info

liburuak

Zinea eta literatura.

Biei disekzioa egin dieHarkaitz Canok (Lasarte,1975); muinetaraino sartudie bere bisturi zorrotzaeta bien artean daukatenharremanez, kontraesanezeta loturez hitz egin digu,bere idazle ofizoaren ta-laiatik, betiere. Zinea etaliteratura. Literatura etazinea: bikote perfektuaedo ezinezko bikotea? Bijoera horien artean koka-tzen da Harkaitz Canorenazterketa.

‘Zinea eta literatura’ izen-burua argia da. Baina‘Begiaren ajeak’ azpititu-luarekin zer adierazi nahizenuen?Liburuan, begiaren gaita-sun kritikoa ezbaian jar-tzen da. Hots, etengabe arigara ikusmenaren bitartezgehiegizko bulkadak jaso-tzen. Liburuan, bulkadahoriek zer eragin izan de-zaketen hasunartu dut etaera berean, gu geu ere ba-lizko eragin horietaz jabe-tuta gauden eta horien au-rrean era kritiko batean jo-ka dezakegun. Zinea eta li-teraturaren arteko loturadut hizpide batez ere saia-

kera honetan, baina telebis-ta, argazkigintza edo inter-net ere aipatzen ditut. Mi-lioika irudiz inguratuta bizigara eta jasotzen dugunirudi oldearekin akritiko

Harkaitz Canok‘Zinea eta literatura.Begiaren ajeak’izeneko liburuaargitaratu du (Elkar).Espresiobide bienarteko harremanakaztertu ditu,begirada joeraberrietan jarrita

bihurtzeko arriskuan gau-de, izan ere nik ez daukathain garbi, irudiak irentsibai, baina benetan irudi ho-riek zentzu kritikoarekinirakurtzeko gai ote garen.

Hark

aitz

Cano

“Gaur egun, literaturagehiago ikusten duttelebistan zinean baino”

P36-39 musica y libros-cor 24/4/09 13:58 Página 2

35aldaketa16.info • 279. zk. • 2009ko maiatzaren 4a • ALDAKETA 16

OLAIA RAZKIN aldaketa@aldaketa16.info

Nondik sortu da ‘Zineaeta literatura. Begiarenajeak’ liburua? Beti izan naiz zinemaza-lea, eta azken boladan,erremediorik gabe kasik,telebistako gidoigile gisalan egin ez ezik, zinema-ren munduan ere murgil-duta nabilelako. Hainzuzen ere, JuanjoOlasagarreren Ezinezkomaletak liburuaren zine-marako egokitzapenaegiten ari gara egun, etahorretaz gain, aspaldihonetan hitzaldi dezenteeman ditut zinemareninguruan, pelikula mor-doa aztertzen ibili naize-lako. Liburu hau pilatutanuen material hori guztianire buruan ordenatzekoaitzakia baino ez da izan.Behar hori nuen, aurretik

Liburuko lehen lerroetandiot hori irakurlea hasie-ratik zirikatzen hasteko.Victor Elicer-en hitzakdira. Berak dio, betida-nik ezagutzen duen lanegiteko modua amaitutadagoela. Zinea ez da bu-

katu, bistan da, baina baiuste dut itzaltzen ari delaXX. mendeko zine hu-manista eta literatura se-

rio hori. Idazle handibatek dio, Estatu Ba-tuetan urtero 70 ira-kurle serio hiltzendirela eta bi baino ezdirela ordezkatzen.Adierazi nahi du de-

sagertzen ari den arrazabat dela benetako litera-tur irakurleena. Irakur-leak, izan ere, urtean 40liburu inguru irakurtzendituztenak baitira bereaburuz. Baina egia dagaur egun askoz ere es-

kaintza handigoa dagoe-la denbora-pasa aldetiketa literaturak garai ba-tean betetzen zituen ar-ketipoak sortzeko aban-goardiak funtzio horigaldu egin duela. Orainbeste zine eta literaturamota baten aurrean gau-de, ona edo txarra denordea ez dakit.

Istorioak kontatzea biziirauteko modu bat da, eta horiez da inoiz aldatuko, teknika,sistemak edo euskarriakaldatzen badira ere”

“

egindako lan guztia libu-ru batean antolatutaikustea nolabait.Alabaina, berez, sorre-ran, banuen beste liburubat idazteko egitasmoapelikulen bukaerakaztertzen zituena, etahorrexegatik, banituennire artxiboan ehun peli-kula baino gehiago ikusi-ta. Abiapuntua hori izanzen arren, azkenean saia-kera hau atera da, litera-tura eta zinemaren ingu-rukoa. Hala ere, ez dutbaztertu pelikulenamaierei buruzko liburuaegiteko asmoa.

Zinemak 100 urte betedituen honetan, zerraldodagoela diozu. Literaturaere berdin. Zein momen-tutan daude bada?

P36-39 musica y libros-cor 24/4/09 13:59 Página 3

36 ALDAKETA 16 • 2009ko maiatzaren 4a • 279. zk. • aldaketa16.info

liburuak

Iraganeko denborak betidira hobeagoak zureustez ala? Zine klasikoa gogoko dutbaina ez dut esango iraga-nean egiten zena gehiagomaite dudanik. Gertatzenda aldaketak beti direlakonplikatuak, gizakia iza-tez kontserbadorea dela-ko. Zerbait ikasten dugu-nean asko kostatzen zaiguhori aldatzea, sistemaberrietan sartzea, bainahori da hain justu gurefuntzioa, aurrera egiteaeta ez betiko zuloan geldi-tzea. Garai batean zineaneskame eta umeentzakodibertimendua zen,gutxietsita zegoen.Horregatik hasi zirenzinemagileak liburuetarajotzen, nolabaiteko mailabat emateko. Hala ere,zineari kosta egiten zaiojendearen pentsamenduak

adieraztea eta hor dagogaur egungo erronka.Idazlearen desafioa,berriz, zinera eta besteezertara egokitu ezin denliburua idaztea da.

Zinea eta literaturarenxede nagusia istorioakkontatzea dela azpima-rratu duzu. Istorioak iraungo baitugizaldi eta gizaldietan.Istorio hori kontatzekoteknika, teknologia, siste-ma, formatua aldatuko

diren bitartean, istorio batkontatzeko behar horiordea beti izango dugu.Narrazioa gurekin jaio-tzen da eta narrazioa dapertsona egiten gaituena.

Gure buruari istorioakkontatzen ari gara etenga-be, besteei ere istorioakkontatzen dizkiegu, biziirauteko modu bat da, horida inoiz aldatuko ez dena,gizakiak historia behardu. Orduan, zinea eta lite-raturarentzat eta baita

beste adierazpen artisti-koentzat ere istorioa kon-tatzeko beharra oinarriandago.

Zein desberdintasunnagusi dago eurenartean?Hizkuntza erabat kontra-jarriak direla. Bai dialo-goak egiten direnean etabaita narrazioa egitendenean ere. Jakin badaki-gu, hitza dela lehengaia,baina hitza askoz ere den-tsoagoa da telebistan edozinean literaturan baino.Erabat desberdina daaktore batek esateko idaz-tea, edo nobela batean ira-kurria izateko idaztea.Sintaxia, erritmoa, osodiferentea da. Paperetikbegietara doan bideak etabelarritik burura doanakez daukate elkarrekinzerikusirik. Horregatik,gerta daiteke nobelagilebat oso elkarrizketagileona izatea bere nobeletan,baina guztiz traketsa iza-tea zineko dialogoa pres-tatzerako orduan. Horizen Flaubert-i gertatzenzitzaiona. Beti zeukangidoigile profesional batbere ondoan, ederregi egi-ten zituen esaldi horiekmozteko eta moldatzeko.Zineman, azkenean,inportanteagoa da hori-zonte bat edukitzea, berekabuz funtzionatuko due-lako. Jendea emozionatuegingo da horrekin baka-rrik. Hitza bigarren pla-noan gelditzen da zine-man.

Liburuan zinema eta lite-raturaren ezkontzarikonena 50eko hamarka-dan gertatu zela diozu.Zergatik?

Surrealistak oso lotuakzeuden literaturarekin,Buñuel adibidez. Pelikulahaiek oso ondo funtzionatuzuten gainera”

“

P36-39 musica y libros-cor 24/4/09 13:59 Página 4

37aldaketa16.info • 279. zk. • 2009ko maiatzaren 4a • ALDAKETA 16

liburuak

Hiru momentu aipatuko ni-tuzke, hori barne. 50eko ha-markada idazle batzuk zi-nea egiteko interesa agertuzuteneko garaia da. Garaihorretan errodatu zutenesate baterako, Hiroshima,mon amour eta orduan hasizen Marguerite Duras be-zalako idazlea gidoiak egi-ten. Beste momentua su-rrealistena litzateke. Libu-ruan ez dut aipatzen bainahurrengo baterako utzikodut. Surrealistak oso lo-tuak zeuden literaturare-kin, Buñuelen lana ikusteabesterik ez dago. Horiekoso ondo funtzionatu zutenpelikulak dira. Gaur egunere haien herentziak fun-tzionatzen jarraitzen du, ezhaien neurri erradikalean,baina printzak ikusten di-tugu. Hirugarren momen-tua berriz, zinemaren has-tapenetakoa litzateke.Griffith eta besteek argi etagarbi eutsi zioten XIX.mendeko nobelari.

Hollywoodeko UrrezkoAroa halakoa izan zen zu-re ustez?Dudarik gabe, orduan sor-tu zen zinema zine gisa.Alegia, orduan sortu zenliteratura ofizioarekin ze-rikusirik ez zuen ofizioa:gidoilariak. Horixe zen zi-nea, zine bezala pentsatueta zine bihurtua. Hau da,nahiz eta askotan nobelabat hartu abiapuntu bezalaez dut ikusten hainbestekoeragin literario hori, bai-zik eta ofizio berri batenmenperatzea, gidoilarieneskola ikaragarria, zuzen-dariak…

Zu zara gidoilari zein lite-ratura idazle. Zer nahiagoduzu? Bi ogibide guztiz desber-dinak dira. Ezaugarri des-berdinak dituzte. Ray-mond Chandler-ek zioengidoilari batek zeukan bi-garren traje onenarekinlan egiteko prest egin

behar zuela. Horrek esannahi du, igandetako trajeajantzi nahi duenak kolpeederra hartuko duela,traje eder hori zikinduegingo baita. Ez da seku-la garbi-garbi mantendu-ko. Zinemako lana talde-lana da, eta gidoilariapieza bat baino ez da. Gi-doilari lanak, bada, eska-tzen du fedea izatea bes-teen lanarengan eta baitaere zure lana abandona-tzea beste baten esku uz-teko, beste horrek horre-kin zerbait hobea egingoduen esperatzarekin. Li-teratura idazlea berriz,ohituta dago bere kaxaidaztera eta idazten due-naren erantzukizun osoabere gain egon dadin. Nihorrelakoa nintzen, etakosta egiten da talde di-namika horretan sartzea,gustuko dudan arren.Baina hori bai, aukeratubeharko banu literatura-ren eta ikus entzunezkoen

artean argi eta garbiabantaila askoz gehiagoikusten dizkiot, askatasu-na aldetik batez ere, lite-raturaren esparruari.

Zinema eta literaturarenartean dagoen beste lotu-ra bat egokitzapenenada. Baina liburua betigailendu izan zaio pelu-kulari, ezta? Ez nator bat. Sarritan peli-kula liburua baino hobea-goa izan da. Betiko ezta-baida da hori. Nik, denaden, gustukoago ditutipuinetatik abiatzen direnpelikulak, edota komikie-tatik abiatzen direnak,hain modan azken bola-dan. Ipuinak zerikusigehiago dauka pelikulabatekin, eserialdi bateanirakurtzen delako, peliku-la bat ikusten den bezala.Eta argi daukat ipuin bate-tik abiatuz egin diren peli-kulak oso onak direla,

P36-39 musica y libros-cor 24/4/09 13:59 Página 5

horra hor, La diligencia.Ikusten dudan akatsa daliburuarekiko fidelegi izannahiak gehienetan pelikulatxarrak egitera eramatenduela. Filme bat egitekojatorrizko liburua traizio-natu behar da, zinera era-man eta beste zerbaitsortu. Maisulan baten ber-tsio zinematograf iakoaegiteak ez dauka zentzu-rik. Hitchcockek esatenzuen: “Zertarako egingo

dut nik Krimena eta zigo-rraren bertsio zinemato-grafikoa, hori itxita etabukatuta dagoen lana baitajada. Hitz bakoitzak berezentzua dauka, zertarakomoldatuko dut hori, libu-rua liburu gisa artelanitxia bada?”.

Hitchcock mila bider aipa-tzen duzu liburuan.

Ofizioa menperatzenHitchcock errege izanzen. Gaur egun oraindikere esan dezakegu, zineaegiteko modu bat asmatuzuela. Irudietan pentsa-tzen maisu bat da. Irudiakziren bere lehengaia, ezbesterik. Psikosi pelikulaikustea baino ez dago.Berak erreflexio askoegin zituen horren harira.Adibidez berak nahiagozituen erdipurdiko libu-

ruetatik abiatzea, gerorazine eremuan zerbait bi-kaina egiteko. Txoriak etaPsikosi filmak egin zitue-nean onartu zuen behinbakarrik irakurtzen zuelaliburua, berehala irudie-tan pentsatzen hasteko.Ez zela sekula berriro ereliburura itzultzen hari fi-dela izateko. Berdin zi-tzaion jada. Liburuak

tranpolinak ziren beraknahi zuen lana egiteko,hots, buruan zituen ma-mu eta obsesioak eranste-ko. Pelikulak bereak zi-ren osoki.

Zer iruditzen zaizkizueuskal zineman egin di-ren egokitzapenak? Lehenik eta behin esan-go nuke gehienak nobelalaburretan oinarritu dire-la, hau da, euskal zine-

man egin diren egokitza-pen gehienak izan diraipuin luzeetatik abiatuta-koak. Hartzen baduguHamaseigarrenean aida-nez, hori nobelatxo txikibat da, Ehun metro ber-din, Kutsidazu bidea Isa-bel… Hartzen baduguObaba, ipuin batzuk jo-sita egindako pelikulada. Montxo Armendari-

zek bere mundutik ger-tuen dauden historiakhartu ditu, ez urbanoe-nak edo literarioenak. Alde horretatik nik us-te euskal zineman as-matu dela nobelak au-keratzeko garaian etahorrek emaitzak izanditu.

Zure nobela edo narra-zioren bat zinemara pa-satzea gustatuko al li-tzaizuke?Ondo legoke, baina ziu-rrenik nahiago nuke ezparte hartu. Beste nor-baitek egitea nahiagonuke. Zure liburu bat zi-nema gidoi bat bihur-tzeak antzekotasun han-dia dauka itzulpenekineta niri askotan tokatuzait hori egitea, nireobrak gaztelaniara itzul-tzi beharra. Horrek ba-dauka zeure burua di-sekzionatzearen antza.Jada buelta asko emandizkiozun gauza batibeste mila buelta ema-tea suposatzen du. Isto-rio bat beste hizkuntza-lengoaia batean jartzeaerotzeko modukoa da,bai gaztelaniara pasa-tzeko orduan eta baitaikus-entzunezko hiz-kuntzara pasatzeko or-duan ere. Alferguraemango lidake eta hobeegingo luke beste batek,fresko egotea ezinbeste-koa baita nire ustetan.Hain zuzen, lehen esandudan bezala JuanjoOlasagarreren Ezinezkomaletak ari naiz molda-tzen eta uste dut ekar-pen berriak egin ditza-kedala.

liburuak

38 ALDAKETA 16 • 2009ko maiatzaren 4a • 279. zk. • aldaketa16.info

P36-39 musica y libros-cor 24/4/09 13:59 Página 6