HAYAL PERDES 34 - Mays - Haziran 20136

Aristo, Poetika isimli eserinde tragedyann korku ve acma duygular uyandran eylem-leri taklit etmesi gerektiinden bahseder.1 Bu, tragedyann temelidir; nk tragedya her eyden nce pathosla ilgilenmektedir. Tragedyann alan pathostur. Tragedyann

1 Aristoteles, Poetika, ev: smail Tunal, stanbul: Remzi Kitabevi, Ekim 2008, s. 36

pathosla ilgilenmesinin nedeni karakterle-rin iinde bulunduu durumlar araclyla seyircide znt ve acma gibi youn duy-gular uyandrmak istemesidir. Bu nedenle de tragedyada erdemli insanlarn mutlu-luktan felakete srklenmesi de ktcl karakterlerin felaketten mutlulua gei yapmas da tercih edilmez. lk durumda, erdemli bir karakterin iyi giden bir yaan-tdan sonra bir felaket yaamas ve bir k-

BARI SAYDAM

VZYON

SEN AYDINLATIRSIN GECEYNSANLIIN TRAGEDYASI

Mays - Haziran 2013 - HAYAL PERDES 34 7

maza saplanmas seyircide fke uyandrr-ken; ikinci durumda ise eylemin sonular beraberinde bir trajediye neden olmad-ndan istenilen etki elde edilemez. Kt bir karakterin anlat iinde cezalandrlarak filmin sonunda mutlulua ulamas da tra-gedyada istenilen sonulardan biri deil-dir; zira bu durumda da seyircinin adalet duygusu tatmin edilse de, tragedyann istedii korku ve acma duygusu seyirciye gemez. Aristo, ac eken kiiyle kendimizi zdeletirdiimiz zaman ancak korkuyu hissedebileceimizden bahseder.2 Kt olan bir karakterin mutluluktan felakete dmesi de, felaketten mutlulua geme-si de bizde istenilen etkiyi uyandrmaz. Bu durumda, tragedyann oluabilmesi iin gerekli karakter tipi erdem, adalet, ahlk ve ktlk bakmndan ok ularda olma-yan, herkese uyarlanabilecek ortalama bir iyi/ktdr. Bu karakterin mutlu bir yaam srerken bir sebeple sulanmas, kendisini sulu hissetmesi ve iinde atma yaa-mas esastr. Bylece dnm karakterin ahlksal ktlnden deil, iyi bir ze sa-hip olmasna ramen iledii sutan dolay i dnyasnda balayan krlmadan meyda-na gelir.

Sen Aydnlatrsn Geceyi filminde Onur nl yaratt tragedyay vurgulamak iin karak-terlerine insanst sper gler verir. lmszlk, duvarlarn iinden geebilme, elini silh gibi kullanabilme, nesneleri ha-reket ettirebilme ve zaman durdurabilme

2 Aristoteles, a.g.e., s. 37

gibi zelliklere sahip karakterlere bu e-kilde tragedyalarda olduu gibi yar-insan yar-Tanr nitelii kazandrlr. Ama burada nemli olan karakterlerin bu glere sahip olmalar deildir; tam tersine bundan n-ceki nl filmlerinden de alk olduumuz zere nl varlktan ok yoksunlua gn-dermede bulunur. Burada temel mantk, bu zelliklerin insanlara kazandrdklar deil, kazandramadklardr. Euripidesin insan, endieden yaratlmtr szne atfta bu-lunan ynetmen, yar-Tanrsal karakterlerin de znde yaadklar atmaya bizleri or-tak eder. Endieden, dertten, tasadan ve bi-teviye bir sorgulamadan muzdarip karakter-lerin oluturduu tragedyann temel sorusu esasnda bu dnyada niye olduumuzdur. Bakarakterin kt yolculuk evresinde ynetmen bizi bu soruyla yzletirir.

Varolusal Sknt ve Sama

Cemal karakteri filmin banda srekli ka-fasnda bir tekerlein dndnden, as-

VZYON

Onur nl sinemasnn en ilgi ekici yan buradadr: Seyirci izledii sekanstaki duy-gu younluunu ilk anda zemez ve gr-d sahneyi anlamlandramadndan glmseyerek tepki verir; fakat bir sre sonra sahne anlamn bulduunda duygu da deimektedir. Dardan bakldnda komik olan, iine girildiinde acnas bir glnle dnr ama o duyguya esas anlamn veren ey korkudur.

HAYAL PERDES 34 - Mays - Haziran 20138

lnda o tekerlei kafasnda kendisinin dn-drdnden ve sonra gzlerini amas-na ramen hl ayn tekerlein dnmeye devam ettiinden bahseder.3 Jean-Paul Sartrn Bulant kitabndaki Roquentin karakterinin varoluunu sorgulamasna benzer Cemalin zihnindeki tekerlekle il-gili ifade ettikleri. Roquentin de ben va-rm diyen ac dolu dnceyi evreleye-

3 Monoloun tam hli u ekildedir: Bazen bir te-kerlek dnyor kafamda. Ben kendim dndryo-rum o tekerlei kafamda. Nasl desem byle Bir tekerlek kuruyorum aklmda. Onu hayalimde dn-drmeye balyorum. Sonra gzlerimi ayorum, dursun diye Durmuyor, durmadan dnyor.

nin kendisi olduunun ve bunu bir ekilde engellemek istediinin ama varolu acs olarak ifade ettii ac dolu gevelemeden bir trl kurtulamadn syler.4 Cemalle Roquentinin varolu sknts ekmesi ev-releriyle uyumsuzluklarnn artmasna se-bep olur; nk onlar sorguladka hiliin

4 rnein u ben varm diyen ac dolu geveleme: Onu evreleyen benim. Varm, var olduumu d-nyorum. Ah bu var olma duygusu ne uzun bir erit. Bende yava yava ayorum onu. Dnme-yi engelleyebilsem bari! Deniyorum, baaryorum: Bam dumanla doldu gibime geliyor... Derken ite yeniden balyor.; Jean-Paul Sartr, Bulant, ev: Selhattin Hilv, stanbul: Can Yaynlar, 2002

VZYON

Mays - Haziran 2013 - HAYAL PERDES 34 9

farkna varrlar ve samayla yzleirler. Bu farkndalk onlar evrelerindeki patetik karakterlerden farkl bir boyuta gtrr; artk onlar kanlmaz kaderlerine bakal-dran trajik kahramanlardr.

Filmde Cemal karakteri dnda kalan ka-rakterler kaderlerine boyun emi, sorgu-lamay ok nceden brakm ve yazglar altnda ezilen patetik karakterler olarak karmza kar. Kadere kar bakaldran bir kahramann ektii acdan ve yaad trajediden ok, Nurdan Grbilekin ifade-leriyle sylersek; daha batan kaderin sille-sini yemi, masum ya da korumasz, ksz ya da yetim, ezilmi ve aalanm olann acsn zerlerinde tarlar.5 Ama Cemalin durumu farkldr; Cemal iinde bulunduu dzenden rahatszdr ve sorgular bunu. Dier karakterler gibi kabullenmek yerine yaad varolusal sknty anlamlandr-mann peine der. Cemalin kafasndaki tekerlekten balayan sorgulamalar film iler-ledike insanlarn dnyada bulunmalarnn nedeninin arkasnda yatan motivasyonlar aratrmaya kadar gider. Dier Onur nl filmlerindeki karakterler gibi, Cemalin de karlat durum farkl deildir; kaotik bir dzen iinde kendisini anlamlandrmaya alan birey bir sre sonra bu abasnn anlamszln idrak eder ve bu duruma mantksal bir aklama getirmenin aslnda yaamdan daha absrt olduu gereiyle yzleir. Bu erevede Cemalin yolculu-

5 Nurdan Grbilek, Madurun Dili, stanbul: Me-tis Yaynlar, Austos 2008, s. 51

u beraberinde bireyin yaad bunalm, isel karmaa, yabanclama, umarszlk ve yalnzlk gibi meseleleri de sorgulatr. Cemalin iinde bulunduu dnyann ak-lanamayan byk bir karmaann mekn olduunu ve dolaysyla kendisinin de bu dnyada bir srgn olduunu fark etme-siyle balayan isel atmalar ve i dn-yas ile d dnya arasndaki uyumsuzluk ekrana yanstlr. Cemalin yolculuu ok basit bir ekilde iinde bulunduu durumu aklayamamasndan kaynaklanr ve bize baka bir eyin lazm olduunu fark ede-rek bunun peine dmesiyle devam eder. Ama yolculuu onu her eyin rastlantsal ve amasz olduu, mantn yersiz ve ye-tersiz kald bir yere gtrr.

Filmin bir sekansnda Cemal ile Yasemin karlkl otururlar ve ok sayda hap ier-ler. Daha sonra itikleri haplar nedeniyle kafalar gzel olan karakterlerin gkyz-ne doru utuklarn grrz. Dardan bakldnda gln olan ve ilk anda se-yirciyi tebessm ettiren bu sekans, birka saniye iinde tam tersi bir etki uyandrr.

VZYON

Cemal iinde bulunduu dzenden rahat-szdr. Dier karakterler gibi kabullen-mek yerine yaad varolusal sknty anlamlandrmann peine der. Cemalin kafasndaki sorgulamalar film ilerledike insanlarn dnyada bulunmalarnn ne-deninin arkasnda yatan motivasyonlar aratrmaya kadar gider.

HAYAL PERDES 34 - Mays - Haziran 201310

VZYON

Esasnda karakterlerin kszln gs-teren ve yaamn samalna vurguda bulunan bu eylemin duygusu komikten trajie dner. Karakterlerin ilk etapta an-lalmaz gelen davranlar ve absrtlk-leri, ierisinde yaadklar daha byk bir samadaki durumlar gz nne getiril-diinde, komik olandan trajik olana do-ru bir gei yaanr. nlnn karakterleri acnas gln karakterlerdir; ama onlar acnas gln yapan ey yaadklar so-runlar ya da balarna gelen eyler deil, tersine varolusal olarak yaadklar dn-yayla aralarndaki balantszlktr. Bura-da da tragedyadaki gibi korku ve acma duygular mizansen ve olay rgs arac-lyla kendiliinden doar. nl filminde balantnn kesintiye urad, bilind-nn aa kt ve insann akli yannn ilemedii anlarda, seyirciyi acma ve kor-ku gibi duygularla ba baa brakr. Sen Aydnlatrsn Geceyi filminin ve genel ola-rak Onur nl sinemasnn belki de en ilgi ekici yan buradadr: Seyirci izledii sekanstaki duygu younluunu ilk anda zemez ve grd sahneyi anlamlan-dramadndan glmseyerek tepki verir; fakat bir sre sonra sahne anlamn bul-

duunda duygu da deimektedir. Da-rdan bakldnda komik olan, iine giril-diinde acnas bir glnle dnr ama o duyguya esas anlamn veren ey korkudur. Yeniden yaznn bana dnp Aristoya gndermede bulunursak, ac eken kiiyle kendimizi zdeletirdiimiz zaman ancak korkuyu hissederiz. Bura-daki korku tekerlein gzmz asak da dnmeye devam etmesinin yaratt kor-kudur; insann endieden yaratldnn farkna varmann korkusudur. Bu anlam-da, Onur nl filmde bir grup karakter-den ok insanln yaad tragedyaya atf yapar.

SEN AYDINLATIRSIN GECEY

Ynetmen: Onur nl

Senaryo: Onur nl

Oyuncular: Ali Atay, Demet Evgar, Damla Snmez

Yapm: Trkiye, 2013, 107 dk.

Vizyon Tarihi: 20 Nisan 2013

Onur nlnn karakterleri acnas gln karakterlerdir; ama onlar acnas gln yapan ey yaadklar sorunlar ya da ba-larna gelen eyler deil, tersine varolu-sal olarak yaadklar dnyayla aralarn-daki balantszlktr.