HEÄ THOÁNG CANH TAÙC CAÙC KHAÙI NIEÄM PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU

HEÄ THOÁNG CANH TAÙC

CAÙC KHAÙI NIEÄM

PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU

Giaûng vieân: NGUYEÃN MINH ÑÖÙC

KHUYNH HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU THEO KIEÅU AÙP ÑAËT TÖØ TREÂN XUOÁNG

- Noâng daân caàn phaûi laøm theo söï chæ daãn cuûa caùc nhaø khoa hoïc döïa treân caùc keát quaû nghieân cöùu

- Moät soá thaønh töïu nhaát ñònh, ñaëc bieät trong cuoäc Caùch maïng Xanh:

•* söï xuaát hieän cuûa caùc gioáng caây troàng vaø vaät nuoâi cho naêng suaát cao

•* saûn löôïng noâng nghieäp gia taêng ñaùng keå ôû caùc nöôùc chaâu AÙ töø nhöõng naêm 1960.

KHUYNH HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU THEO KIEÅU AÙP ÑAËT TÖØ TREÂN XUOÁNG

- khoâng thích hôïp vôùi thöïc teá saûn xuaát cuûa noâng daân ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån

- 80% caùc chöông trình nghieân cöùu hay phaùt trieån noâng thoân bò thaát baïi

- Nguyeân nhaân thaát baïi: chæ nghieân cöùu vaø chuyeån giao kyõ thuaät cho noâng daân theo keá hoaïch töø treân xuoáng, khoâng quan taâm ñeán caùc hoaøn caûnh, nguoàn löïc cuûa noâng hoä

KHUYNH HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU ÑÔN NGAØNH

Chæ nghieân cöùu caùc giaûi phaùp kyõ thuaät ñôn leû theo töøng chuyeân ngaønh roõ reät

Khoâng quan taâm hay phoái hôïp vôùi caùc chuyeân ngaønh nghieân cöùu khaùc

Chöa toái ña hoùa vieäc söû duïng nguoàn löïc cuûa noâng hoä vaø chöa quan taâm ñeán moái töông taùc qua laïi trong heä thoáng canh taùc

Taïo ra nhöõng khoù khaên môùi vaø khoâng nhaân roäng caùc tieán boä kyõ thuaät ñöôïc.

KHUYNH HÖÔÙNG NGHIEÂN CÖÙU ÑÔN NGAØNH

Caùc ví duïcaûi tieán gioáng caây troàng, vaät nuoâi,

nhaäp gioáng môùi coù naêng suaát cao xaây döïng heä thoáng thuûy lôïi chæ

phuïc vuï troàng luùa xaây döïng vuøng nuoâi toâm coâng

nghieäp trong khu vöïc röøng ngaäp maën * Caùc nguy cô cuûa NOÂNG NGHIEÄP “HIEÄN ÑAÏI”

CAÙC QUAN ÑIEÅM MÔÙI TRONG

NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC quan ñieåm heä thoáng quan ñieåm lieân ngaønh quan ñieåm nghieân cöùu töø döôùi leân caùch tieáp caän coù söï tham gia coäng

ñoàngphöông phaùp tieáp caän sinh keá beàn

vöõng

QUAN ÑIEÅM HEÄ THOÁNG

Xem xeùt moïi söï vaät vaø hieän töôïng nhö moät theå thoáng nhaát, khoâng phaûi laø pheùp coäng ñôn thuaàn cuûa caùc thaønh phaàn rieâng leû.

Quan taâm ñeán caùc moái quan heä laãn nhau giöõa caùc thaønh phaàn beân trong heä thoáng

Chuù yù ñeán caáp baäc cuûa heä thoáng.

SÖÏ CAÀN THIEÁT CUÛA VIEÄC NGHIEÂN CÖÙU VAØ PHAÙT TRIEÅN HEÄ THOÁNG CANH TAÙC ÔÛ VIEÄT NAM Vieät nam coù 9 vuøng sinh thaùi khaùc nhau Moãi vuøng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc

nhau, coù caùc lôïi theá khaùc nhau vaø thích hôïp vôùi nhöõng heä thoáng canh taùc khaùc nhau

Toái öu hoùa vieäc söû duïng caùc nguoàn löïc saün coù nhaèm ñaït ñöôïc söï phaùt trieån beàn vöõng

KHAÙI NIEÄM VEÀ HEÄ THOÁNG

“Heä thoáng laø moät taäp hôïp cuûa nhöõng thaønh phaàn coù töông quan vôùi nhau trong moät ranh giôùi” (Von Bertalanffy, 1978; Conway, 1984)

- “Heä thoáng laø toå hôïp caùc thaønh phaàn coù töông quan vôùi nhau, giôùi haïn trong moät ranh giôùi roõ reät, hoaït ñoäng nhö moät toång theå cuøng chung muïc tieâu, coù theå taùc ñoäng qua laïi laãn nhau vaø taùc ñoäng vôùi moâi tröôøng ngoaøi” (Spedding, 1979)

CAÙC ÑAËC ÑIEÅM CUÛA HEÄ THOÁNG

Coù muïc tieâu chung Coù ranh giôùi, phaïm vi roõ reät Coù caùc yeáu toá ñaàu vaøo vaø ñaàu ra Coù caùc thuoäc tính cuûa caùc thaønh

phaànCoù tính caáp baäc Thay ñoåi theo thôøi gian vaø khoâng gian *Caùc ví duï veà heä thoáng: 1,2,3,4,5,6,7.

Thöù baäc cuûa heä thoáng sinh thaùi noâng nghieäp vaø thuûy saûn

Heä thoáng thuûy saûn

Heä thoáng chaên nuoâi

Ñaøn caù nuoâi

Heä thoáng caây troàng

Caùc heä thoáng khaùc

Caù theå caù

Moâ

Teá baøo

Gene

Heä sinh thaùi noâng nghieäp

Nguyeân

lieäu

COÄNG ÑOÀNG QUOÁC TEÁ

QUOÁC GIA/ MIEÀN/TÆNH

COÄNG ÑOÀNG ÑÒA PHÖÔNG

(TÆNH/HUYEÄN/ XAÕ)

Giaùo duïcThoâng tinKyõ

Thuaät

Giaùo duïcThoâng tin

K.Noâng

Quyõ taøi trôï

quoác teá

Ngaân

haøng

Kyõ Thuaät

Hoäi NoângDaâ

nNH/

Quyõ tín

duïng

Noâng

hoä

Ñaát/nöôùc

Haøng tieâu duøng

Nguyeân lieäu

Lao ñoän

gHTCT

(V-A-C-…)

HEÄ THOÁNG NOÂNG TRAÏI

Chôï

Thò tröôøng

Thò tröôøng quoác teá

Chính saùch thöông maïi toaøn caàu

Chính saùch giaù

cuûa quoác gia

Nguyeân

lieäu

Lao ñoän

g

Nguyeân

lieäu

Thò tröôø

ng Lao

ñoäng

Nhaân löïc quoác teá

Moâi tröôøng kinh teá – xaõ hoäi cuûa caùc heä thoáng canh taùc

PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG

keát hôïp phaân tích vaø toång hôïp: + chöùc naêng cuûa caùc thaønh phaàn beân

trong+ moái töông quan giöõa caùc thaønh phaàn + taùc ñoäng qua laïi vôùi moâi tröôøng beân

ngoaøi keát hôïp ña ngaønh, lieân ngaønh

Caùc nguyeân taéc trong nghieân cöùu heä thoáng

Phöông phaùp nghieân cöùu heä thoáng

Böôùc 1: Xaùc ñònh vaán ñeà Böôùc 2: Ñònh vò heä thoáng Böôùc 3: Moâ taû heä thoáng

- ranh giôùi, phaïm vi cuûa heä thoáng- caùc yeáu toá thaønh phaàn taïo neân heä thoáng- caùc quaù trình taùc ñoäng ñeán heä thoáng- hieän traïng ban ñaàu cuûa heä thoáng- caùch thöùc hoaït ñoäng cuûa heä thoáng

Phöông phaùp nghieân cöùu heä thoáng

Böôùc 4: Phaân tích vaán ñeà Böôùc 5: Giaû ñònh moät giaûi

phaùp Böôùc 6: Thöû nghieäm giaûi

phaùp• - Ñoaùn vaø ñi • - Thöïc nghieäm • - Moâ hình thöïc nghieäm (modeling)

Caùc tröôøng hôïp söû duïng phöông phaùp heä thoáng

phaân tích moät heä thoáng saün coù trong caùc khaùi nieäm sinh hoïc hay kinh teá xaõ hoäi

caûi tieán moät heä thoáng saün coù tìm kieám caùc cô hoäi ñeå phaùt trieån

moät heä thoáng môùi (vd: heä thoáng nuoâi thuûy saûn) ôû nhöõng nôi heä thoáng ñoù chöa toàn taïi

thieát keá vaø thöû nghieäm moät heä thoáng môùi tröôùc khi chuyeån giao cho ngöôøi daân ñeå toái thieåu hoùa caùc ruûi ro cho sinh keá cuûa hoï

4 chæ tieâu ñeå ñaùnh giaù HTCT thaønh coâng

naêng suaát ñöôïc toái ña hoùa. khaû naêng sinh lôïi caosöï ruûi ro ítchi phí ñaàu tö thaáp

HEÄ THOÁNG CANH TAÙCsöï saép xeáp, phoái hôïp duy nhaát vaø

oån ñònh nhaát caùc hoaït ñoäng cuûa noâng hoä

• - trong ñieàu kieän moâi tröôøng vaät lyù, sinh hoïc, kinh teá xaõ hoäi

• - phuø hôïp vôùi muïc tieâu, sôû thích vaø caùc nguoàn löïc saün coù.

söï phoái hôïp treân taùc ñoäng ñeán saûn phaåm laøm ra vaø phöông aùn saûn xuaát.

ÑAËC ÑIEÅM CUÛA HEÄ THOÁNG CANH TAÙC

a. Ranh giôùi: noâng traïib. Thaønh phaàn:

- heä thoáng noâng traïi-noâng hoä - moät hoaëc caùc heä thoáng caây troàng –

chaên nuoâi – thuûy saûn - caùc yeáu toá kinh teá xaõ hoäi

c. Thöù baäc:- vò trí döôùi Heä Thoáng Noâng Nghieäp Quoác Gia

vaø Heä Thoáng Noâng Nghieäp Toaøn Vuøng - vò trí treân Heä Thoáng Noâng Traïi/ Noâng Hoä

vaø Heä Thoáng Caây Troàng/ Vaät Nuoâi/ Thuûy Saûn

Heä thoáng noâng nghieäp

HEÄ THOÁNGCANH TAÙC

Heä thoáng caây troàng

Heä thoáng thuûy saûn

Heä thoáng chaên nuoâi

Hôïp phaàn kyõ thuaät

Quaûn lyù

Thöùc aên

Gioáng

NöôùcAo

Ví duï veà caùc caáp baäc cuûa heä thoáng canh taùc

ÑAËC ÑIEÅM CUÛA HEÄ THOÁNG CANH TAÙC

d. Thuoäc tính cuûa heä thoáng canh taùc

• Naêng suaát

• Tính oån ñònh

• Tính beàn vöõng

• Tính coâng baèng

• Khaû naêng sinh lôïi

Ñôn vò taøi nguyeân

Ñôn vò taøi nguyeân

Thu nhaäp

Thôøi gian

Naêng suaát

Thôøi gian

Naêng suaát

Thu nhaäp

Tæ leä daân

Thu nhaäp

Tæ leä daân

Thôøi gian

Naêng suaát

Thôøi gian

Naêng suaát

Thôøi gian

Naêng suaát

Thôøi gian

Naêng suaát

Thôøi gian

Naêng suaát

Thôøi gian

Naêng suaát

Ruûi ro Ruûi ro

Stress Stress

Thu nhaäp

CAO THAÁP

TÍNHOÅN ÑÒNH

NAÊNG SUAÁT

TÍNHBEÀN

VÖÕNG

SÖÏ COÂNG BAÈNG

KHAÛ NAÊNG

SINH LÔÏI

PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU HEÄ THOÁNG CANH TAÙC

boá trí canh taùc hôïp lyù ñeå söû duïng toái öu caùc taøi nguyeân töøng vuøng sinh thaùi vaø cuûa noâng hoä

tìm ra caùc bieän phaùp kyõ thuaät thích hôïp vôùi ñieàu kieän töï nhieân, phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän kinh teá xaõ hoäi, taäp quaùn cuûa noâng daân

naâng cao hieäu quaû kinh teá xaõ hoäi vaø ñaûm baûo moät söï phaùt trieån beàn vöõng cuûa caùc heä thoáng canh taùc

MUÏC TIEÂU NGHIEÂN CÖÙU HTCT


ñoái töôïng nghieân cöùu laø caùc noâng traïi nhoû

noâng daân tham gia chaët cheõ vaøo quaù trình nghieân cöùu

nghieân cöùu mang tính lieân ngaønh, keát hôïp

- giöõa khoa hoïc töï nhieân vaø khoa hoïc xaõ hoäi- giöõa caùn boä ñòa phöông – noâng daân – nhaø nghieân cöùu – ngöôøi hoaïch ñònh chính saùch

ÑAËC TRÖNG CUÛA NGHIEÂN CÖÙU HTCT


ÑAËC TRÖNG CUÛA NGHIEÂN CÖÙU HTCT

KHUYEÁN

NOÂNG

NOÂNG DAÂN

NGHIEÂNCÖÙU

Vuøng nghieân cöùu HTCT

Söï phoái hôïp giöõa nghieân cöùu – khuyeán noâng – noâng daân


1. Choïn ñieåm nghieân cöùu Yeâu caàu cuûa moät ñieåm ñöôïc choïn:

- ñaïi dieän cho vuøng sinh thaùi- nhaän ñöôïc söï tham gia cuûa coäng ñoàng - neân gaàn heä thoáng giao thoâng hay TT Nghieân Cöùu ñeå taïo thuaän lôïi cho vieäc tham quan, hoïc hoûi cho noâng daân ôû caùc vuøng khaùc.

TIEÁN TRÌNH NGHIEÂN CÖÙU VAØ PHAÙT TRIEÅN HTCT


nhaèm hieåu bieát roõ hôn caùc heä thoáng canh taùc vaø caùc kyõ thuaät ñang ñöôïc noâng daân aùp duïng

nhaèm coù ñöôïc caùc thoâng tin ñaày ñuû veà caùc ñieàu kieän töï nhieân, kinh teá xaõ hoäi,…

nhaèm phaùt hieän caùc kyõ thuaät ñòa phöông (ITK), caùc moâ hình phuø hôïp cho hieäu quaû cao coù theå ñöôïc aùp duïng trong vuøng nghieân cöùu

nhaèm thu thaäp caùc thoâng tin caàn thieát cho vieäc thieát keá caùc keá hoaïch thöû nghieäm

nhaèm choïn ñöôïc noâng daân coäng taùc nhaèm cung caáp caùc soá lieäu ban ñaàu, ñaùnh

giaù taùc ñoäng cuûa caùc giaûi phaùp kyõ thuaät

Moâ taû ñieåm nghieân cöùu



Giai ñoaïn moâ taû sô khôûi giai ñoaïn naøy ñöôïc tieán haønh trong suoát quaù trình

nghieân cöùu ñeå ruùt kinh nghieäm vaø hieäu chænh giaûi phaùp kyõ thuaät

xaùc ñònh caùc khoù khaên, thuaän lôïi ñaùnh giaù tính khaû thi cuûa giaûi phaùp kyõ thuaät

ñöôïc ñeà xuaát Giai ñoaïn moâ taû chi tieát

ñöôïc tieán haønh ôû hai thôøi ñieåm tröôùc vaø sau quaù trình nghieân cöùu

phuïc vuï cho ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa caùc giaûi phaùp kyõ thuaät ñöôïc ñeà xuaát



* Caùc ñieàu kieän töï nhieân trong vuøng khaûo saùt

ñòa hình (ñoài nuùi, thung luõng, ñoàng baèng...) soâng ngoøi, keânh raïch ñieàu kieän khí haäu caùc thaûm thöïc vaät töï nhieân caùc gioáng loaøi thuù vaø thuûy saûn hoang daõ...

Thoâng tin caàn thieát ñeå moâ taû ñieåm nghieân cöùu


* Tình hình kinh teá xaõ hoäi ôû ñòa phöông Cô caáu daân soá vaø söï phaân boá daân cö, tæ leä nam nöõ,

qui moâ cuûa moät noâng hoä, soá ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng.

Daân toäc vaø toân giaùo, caùc phong tuïc taäp quaùn Cheá ñoä sôû höõu ñaát canh taùc Möùc soáng cuûa daân cö trong vuøng, caùc ngaønh ngheà

hoaït ñoäng cuûa ngöôøi daân, ngheà nghieäp chính trong vuøng

Trình ñoä vaên hoùa, ngoân ngöõ söû duïng Cô sôû haï taàng noâng thoân: ñöôøng giao thoâng, heä thoáng

ñieän, nöôùc, thoâng tin Soá löôïng tröôøng hoïc, caâu laïc boä, soá traïm y teá, beänh

vieän Caùc phöông tieän thoâng tin ñaïi chuùng, caùc hình thöùc

giaûi trí, giao löu vaên hoùa



* Tình hình saûn xuaát noâng nghieäp Troàng troït: tình hình söû duïng ñaát; caùc loaïi caây troàng

chính; muøa vuï, qui moâ saûn xuaát vaø söï phaân boá caùc gioáng loaøi caây troàng; caùc kyõ thuaät canh taùc; caùc phöông thöùc thu hoaïch vaø mua baùn, caùc khoù khaên hieän nay...

Chaên nuoâi: caùc loaïi gia suùc, gia caàm naøo ñöôïc nuoâi phoå bieán; hình thöùc nuoâi (gia ñình hay traïi lôùn); cheá ñoä chaêm soùc; nguoàn cung caáp thöùc aên vaø caùc dòch vuï thuù y; caùc khoù khaên hieän nay...

Thuûy saûn: tình hình söû duïng maët nöôùc; hình thöùc nuoâi thuûy saûn; caùc kyõ thuaät nuoâi (chuaån bò ao, gioáng loaøi thaû nuoâi, cheá ñoä chaêm soùc, loaïi thöùc aên, phoøng trò beänh...); caùc nguoàn cung caáp nöôùc, con gioáng, thöùc aên; caùc phöông thöùc thu hoaïch, baûo quaûn, cheá bieán vaø tieâu thuï saûn phaåm ; caùc khoù khaên hieän nay ...



* Thò tröôøng

Soá löôïng caùc chôï trong vuøng, thôøi gian hoïp chôï, qui moâ cuûa chôï

Caùc phöông tieän vaän chuyeån noâng haûi saûn ñeán chô; Caùc hình thöùc sô cheá Thò tröôøng tieâu thuï caùc saûn phaåm trong vuøng hay

khoâng Caùc keânh tieâu thuï noâng haûi saûn ôû ñòa phöông



Tieán trình xaùc ñònh caùc khoù khaên trôû ngaïi 1. Lieät keâ caùc

khoù khaên

2. Xeáp loaïi caùc khoù khaên

3. Xaùc ñònh caùc nguyeân nhaân gaây

ra khoù khaên

4. Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp khaû thi

5. Choïn giaûi phaùp theo caùc öu tieân

Lieät keâ caùc trôû ngaïi Lieät keâ caùc nghieân cöùu daøi haïn Lieät keâ söï hoã trôï töø caùc toå chöùc


Naêng suaát thaáp so vôùi tieàm naêng Söû duïng caùc nguoàn löïc (taøi nguyeân ,

lao ñoäng, voán,…) trong noâng hoä chöa hieäu quaû

Naêng suaát khoâng oån ñònh vaø thieáu beàn vöõng

Hieäu quaû kinh teá thaáp Chi phí saûn xuaát cao Thò tröôøng tieâu thuï baáp beânh

Caùc nhoùm trôû ngaïi thöôøng xaûy ra


Caùc tieâu chí ñeå xeáp haïng öu tieân cho caùc khoù khaên trôû ngaïi laø:

taàn suaát xaûy ra cuûa caùc khoù khaên (xaûy ra coù thöôøng xuyeân khoâng? Coù phoå bieán trong ña soá ngöôøi daân trong vuøng khoâng?)

möùc ñoä aûnh höôûng cuûa khoù khaên trôû ngaïi ñoái vôùi toaøn boä heä thoáng canh taùc

khaû naêng giaûi quyeát caùc khoù khaên trôû ngaïi ñoù

Xeáp haïng caùc khoù khaên trôû ngaïi

CAÙ CHAÄM LÔÙN

Thöùc aên thieáu

Chaát löôïng

caù gioáng keùm

Nöôùc bò oâ nhieãm

Maät ñoä caù cao

Cho caù aên khoâng ñeàuTraïi

gioáng xa

Gioáng caù thoa

ùi hoùa

Moät khoù khaên do nhieàu nguyeân nhaân

Moät nguyeân nhaân gaây ra nhieàu khoù khaên

ÑAÁT BÒ XOÙI MOØN

Ñoä phì cuûa ñaát

giaûm

Naêng suaát caây

troàng giaûm

Maát ñaát canh taùc

Bieän phaùp canh taùc

khoâng phuø hôïp

Naêng suaát caù

nuoâi keùm

Saûn löôïng chaên nuoâi keùm

Dieän tích

troàng troït

giaûm

Taøi nguyeân

röøng caïn kieät

Ñôøi soáng khoù khaên

Röøng bò taøn phaù

Nguoàn lôïithuûy saûn

giaûm

Taøi nguyeân

nöôùc suy giaûm

Nguoàn nhaân löïc suy giaûm

Teä naïn xaõ hoäi

Thieáu

voán

Ñaàu tö

thaáp

Khoâ haïn

muøa khoâ

Ngaäp uùng muøa möa

Pheøn

Thieáu

thoâng tin

Ñoà phì

ñaát keùm

Trình ñoä keùm

Chaêm soùc keùm

Moâi tröôøng khoâng thuaän

Thieáu

ngaønh

ngheà

Chaên nuoâi

khoâng phaùt trieån

Naêng suaát caây

troàng thaáp

Giaù noâng saûn thaáp

Gioáng cuõ

Cheá ñoä cho aên keùmThuù y thieáu

Keá hoaïch GÑ

keùm

Ñoâng con

Thu nhaäp thaáp

NGHEØO

Khoù khaên cuûa saûn xuaát NN taïi Tam bình, Vónh Long


Sau khi xaùc ñònh caùc khoù khaên trôû ngaïi Coù söï tham gia cuûa nhoùm nghieân cöùu,

caùn boä ñòa phöông, noâng daân. Coù theå töø caùc taøi lieäu coù saün, töø

caùc nghieân cöùu tröôùc ñoù; coù theå töø kinh nghieäm, kieán thöùc ñòa phöông

Coù theå laø nhöõng giaûi phaùp cuï theå; coù theå laø nhöõng ñeà xuaát veà chính saùch

Ñeà xuaát caùc giaûi phaùp khaû thi


- thích hôïp vôùi ñieàu kieän sinh thaùi noâng nghieäp - phuø hôïp vôùi trình ñoä canh taùc cuûa noâng daân- coù hieäu quaû kinh teá cao- taän duïng ñöôïc caùc nguoàn löïc cuûa noâng hoä- ñöôïc chaáp nhaän cuûa xaõ hoäi (bao goàm caû caùc

yeáu toá taäp quaùn, vaên hoùa)- giaûm thieåu söï ruûi ro cho noâng daân- toân troïng quyeàn lôïi vaø muïc tieâu cuûa noâng daân- phuø hôïp vôùi ñieàu kieän ngaân saùch, toå chöùc

khuyeán noâng, maïng löôùi cung öùng dòch vuï taïi ñòa phöông

- deã daønh nhaân roäng vaø quaûng baù cho toaøn khu vöïc

Choïn löïa öu tieân caùc giaûi phaùp


Söû duïng caùc baûng caâu hoûi ñöôïc soaïn saün vaø döïa treân caùc muïc tieâu cuûa nghieân cöùuÑöôïc tieán haønh döôùi hình thöùc phoûng vaán töøng noâng hoä keát hôïp vôùi vieäc quan saùt thöïc teá.

Soá löôïng maãu ñieàu tra phaûi ñuû lôùn, theå hieän ñöôïc tính coäng ñoàng (caáp xaõ, huyeän, tænh, khu vöïc,…)

Ñöôïc trôï giuùp bôûi caùc phöông phaùp thoáng keâ

Toán nhieàu thôøi gian, kinh phí, nhaân löïc Ñieàu tra chi tieát ñöôïc tieán haønh khi caàn

caùc thoâng tin chi tieát, coù ñoä chính xaùc cao nhaèm so saùnh keát quaû tröôùc vaø sau

ÑIEÀU TRA CHI TIEÁT


Xaây döïng phieáu ñieàu tra, baûng caâu hoûi Choïn vaø taäp huaán ñieàu tra vieân Toå chöùc ñieàu tra thöû vaø hieäu chænh

baûng caâu hoûi Choïn noâng hoä ñeå phoûng vaán Döï truø kinh phí cho cuoäc ñieàu tra Xöû lyù nhöõng tröôøng hôïp nhieãu thoâng tin Xöû lyù, phaân tích vaø trình baøy keát quaû.

Tieán trình thöïc hieän cuoäc ñieàu tra chi tieát


Caùc nguyeân taéc chính cuûa phöông phaùp RRA

- Ñònh höôùng ña ngaønh vaø lieân ngaønh (multidiscipline, interdiscipline) vaø laøm vieäc theo nhoùm (team working)- Mang tính chaát khaùm phaù - Laäp ñi laäp laïi- Nhanh nhöng khoâng voäi vaõ- HoÏc taäp caùc tieán boä- Kieåm tra cheùo (cross-checking, triangulation)- Söû duïng caùc kieán thöùc ñòa phöông (indigeneous knowledge)- Hieäu chænh ñuùng ñaén, coù yù thöùc

PHÖÔNG PHAÙP ÑAÙNH GIAÙ NHANH NOÂNG THOÂN RRA


Caùc kyõ thuaät (coâng cuï) thöôøng ñöôïc söû duïng trong RRA goàm:

- Quan saùt thöïc teá - Phoûng vaán nhöõng ngöôøi coù vai troø quan troïng nhö laõnh ñaïo ñòa phöông, ngöôøi phuï traùch chuyeân ngaønh, caùc giaø laøng,...- Kieåm tra cheùo (triangulation, sondeo) lieân ngaønh vaø ña lónh vöïc vôùi caùc nguoàn thoâng tin khaùc nhau- Phoûng vaán khoâng chính thöùc (informal interview)- Phoûng vaán nhoùm (group interview)

Choïn löïa öu tieân caùc giaûi phaùp


- Neân töï giôùi thieäu veà nhoùm ñieàu tra,veà muïc ñích cuoäc ñieàu tra- Neân ñaët nhöõng caâu hoûi deã hieåu, deã laøm- Neân hoûi giaùn tieáp neáu gaëp nhöõng vaán ñeà nhaïy caûm, teá nhò- Neân tieát kieäm thôøi gian cuûa ngöôøi daân- Neân thu thaäp caùc caâu traû lôøi töø caùc nhoùm ñaïi dieän khaùc nhau- Neân kheùo leùo traùnh söï “ñoäc quyeàn thoâng tin” cuûa moät soá ngöôøi - Khoâng hoûi nhöng caâu hoûi daãn daét, daøi doøng- Khoâng ghi cheùp, thu aâm neáu khoâng ñöôïc pheùp- Khoâng höùa heïn baát cöù ñieàu gì- Khoâng hoûi moät luùc nhieàu caâu hoûi

Qui taéc phoûng vaán baùn kieán truùc

Choïn thaønh vieân cuûa nhoùm khaûo saùt RRA

Muïc ñích

Xaùc ñònh caùc ñeà taøi phuï (ÑTP)

Choïn phöông phaùp, ñieåm vaø ñoái töôïng phoûng vaán(kieåm tra cheùo)

Caùc coâng vieäc veà haønh chaùnh vaø saép ñaët nhoùm phoûng vaán

Phoûng vaán

Hoïp nhoùm ñeà taøi phuï (ÑTP)

Hoïp toaøn nhoùm

Vieát baùo caùo chung

Suy nghó Heä thoáng

Thoâng tin saün coùTieàn traïmCaùc nguoàn tham khaûo

Ñeà taøi

PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN NOÂNG THOÂN COÙ SÖÏ THAM GIA COÄNG ÑOÀNG (PRA)

Nhaèm tìm hieåu vaø phaân tích thöïc traïng noâng thoân moät caùch linh hoaït hôn

Caùc kyõ thuaät tieáp caän cuûa PRA:- moâ taû thöïc teá- phoûng vaán - laøm vieäc theo nhoùm

Raát höõu ích trong vieäc giuùp chuùng ta hieåu ñöôïc:

- söï nhaän thöùc cuûa noâng daân veà giaù trò cuûa caùc nguoàn lôïi- caùc quaù trình ñoåi môùi noâng nghieäp, noâng thoân, - caùc moái quan heä vaø toå chöùc trong xaõ hoäi

Khaùi nieäm veà PRA


Taäp hôïp caùc chuyeân gia, caùc caùn boä hoaït ñoäng trong caùc lónh vöïc khaùc nhau nhö noâng nghieäp, chaên nuoâi, thuûy saûn, y teá, phaùt trieån noâng thoân, xoùa ñoùi giaûm ngheøo,…

Cuõng nhö caùc hình thöùc, döï aùn, keá hoaïch phaùt trieån khaùc nhau lieân quan ñeán sinh keá cuûa ngöôøi daân.

Taïo cô hoäi cho ngöôøi daân ñòa phöông cuøng tham gia vaøo vieäc hoaïch ñònh vaø thöïc hieän caùc hoaït ñoäng phaùt trieån nhaèm naâng cao ñôøi soáng cho chính hoï.

Söï tham gia cuûa nhöõng ngöôøi beân ngoaøi vaø beân trong coäng ñoàng trong vieäc trao ñoåi thoâng tin vaø ñaùnh giaù tình hình thöïc teá cuûa ñòa phöông.




giuùp cho nhöõng ngöôøi beân ngoaøi ñaùnh giaù ñuùng thöïc traïng cuûa ñòa phöông

khuyeán khích ngöôøi daân taïi ñòa phöông söû duïng caùc coâng cuï cuûa PRA ñeå hoï töï ñaùnh giaù sinh keá cuûa chính hoï, hieåu roõ hôn moâi tröôøng töï nhieân vaø xaõ hoäi lieân quan ñeán chính hoï, töø ñoù coù theå töï ñöa ra caùc bieän phaùp ñeå töï giuùp ñôõ hoï naâng cao ñôøi soáng cuûa chính mình


Xaùc ñònh nhöõng öu tieân chính cho caùc nhoùm ngöôøi khaùc nhau trong coäng ñoàng

Naâng cao traùch nhieäm quaûn lyù cuûa ngöôøi daân

Khuyeán khích vaø huy ñoäng caùc caùn boä phaùt trieån laøm vieäc taïi ñòa phöông

Hình thaønh caùc moái quan heä toát hôn giöõa coäng ñoàng vaø caùc toå chöùc phaùt trieån

Huy ñoäng caùc nguoàn löïc cuûa coäng ñoàng Gia taêng tính beàn vöõng cho caùc hoaït ñoäng

phaùt trieån

Nhöõng thuaän lôïi cuûa phöông phaùp PRA


Coù theå khoâng ñaùp öùng ñöôïc söï mong ñôïi cuûa ngöôøi daân

Nhöõng ñeà xuaát cuûa keá hoaïch phaùt trieån khoâng ñöôïc caùc beân tham gia chaáp nhaän

Ruûi ro trong vieäc naém baét caùc hoaït ñoäng cuûa ngöôøi daân ñòa phöông

Khoù khaên trong vieäc phaân chia caùc nhoùm lôïi ích trong coäng ñoàng

Caùc khoù khaên trong vieäc thöïc hieän PRA

PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG

Laø nhöõng cô hoäi, khaû naêng vaø phöông caùch maø con ngöôøi söû duïng caùc nguoàn löïc cuûa hoï ñeå ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûa mình

Laø taát caû caùc khaû naêng, taøi saûn (caùc nguoàn löïc vaät chaát, töï nhieân, xaõ hoäi,…) vaø caùc hoaït ñoäng caàn thieát cho vieäc kieám soáng (Chambers, 1988 vaø Conway, 1992).

Moät sinh keá ñöôïc goïi laø beàn vöõng khi:- coù theå traùnh khoûi caùc cuù “soác” do ruûi ro- coù theå phuïc hoài, duy trì hay phaùt trieån caùc khaû naêng

vaø caùc nguoàn löïc ôû thôøi ñieåm hieän taïi cuõng nhö ôû töông

lai

SINH KEÁ LAØ GÌ?

PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN SINH KEÁ

BEÀN VÖÕNG

CAÙCTAÙC

ÑOÄNG, BEÂN NGOAØ

I

Thieân nhieân

CAÙC TOÅ

CHÖÙC, ÑÒNH CHEÁ, CHÍNH SAÙCH

Nhaân löïc

Xaõ hoäiVaät chaát

Taøi chính

Caùc nguoàn

löïc sinh keá

KEÁ SINH NHAI

KEÁT QUAÛ SINH KEÁ

- Taêng thu nhaäp- Giaûm ruûi ro- An toaøn löông thöïc, thöïc phaåm- Söû duïng beàn vöõng caùc nguoàn lôïi töï nhieân

Tieáp caän & Taùc ñoäng

Ñeå ñaïtñöôïc

Noäi dung phaân tích cuûa phöông phaùp tieáp caän sinh keá beàn vöõng

(Nguoàn: Allis, 2000; Nguyeãn Minh Ñöùc, 2002)


hoaïch ñònh caùc hoaït ñoäng phaùt trieån ñaùnh giaù söï ñoùng goùp cuûa caùc hoaït ñoäng hieän taïi ñoái vôùi

söï beàn vöõng cuûa cuoäc soáng ngöôøi ngheøo. tìm hieåu thöïc traïng cuoäc soáng muoân maøu muoân veû cuûa

ngöôøi daân xaùc ñònh caùc theá maïnh, caùc yeáu toá thuaän lôïi cuûa ngöôøi

daân bao goàm caùc nguoàn löïc veà vaät chaát, xaõ hoäi, theå cheá chính saùch cuûa coäng ñoàng cuõng nhö tìm hieåu xem caùc phöông caùch maø ngöôøi daân chuyeån hoùa caùc nguoàn löïc treân thaønh caùc thaønh quaû cuûa sinh keá

KHI NAØO CAÀN PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG?


taäp trung vaøo yeáu toá con ngöôøi trong quaù trình phaùt trieån, khoâng mong muoán trình baøy moät moâ hình cuûa cuoäc soáng.

giuùp taát caû caùc beân lieân quan tham gia vaøo quaù trình tìm kieám caùc yeáu toá aûnh höôûng ñeán cuoäc soáng; töø ñoù, giuùp xaùc ñònh caùc “ñieåm khôûi ñaàu” cho vieäc naâng cao ñôøi soáng cho ngöôøi ngheøo.

döïa treân nieàm tin raèng con ngöôøi luoân luoân caàn haøng loaït caùc nguoàn löïc khaùc nhau nhaèm laøm cho cuoäc soáng toát ñeïp hôn vaø khoâng coù moät nguoàn löïc ñôn leû naøo coù theå giuùp ngöôøi daân ñaït ñöôïc taát caû caùc thaønh quaû toát ñeïp vaø ña daïng trong cuoäc soáng

LÔÏI ÍCH CUÛA PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG?


taát caû khaû naêng lao ñoäng, kyõ naêng, kieán thöùc, kinh nghieäm vaø söùc khoûe ñeå giuùp con ngöôøi coù theå thöïc hieän ñöôïc caùc keá sinh nhai cuûa mình nhaèm ñaït ñöôïc caùc keát quaû vaø muïc tieâu cuûa cuoäc soáng

bao goàm caû soá löôïng vaø chaát löôïng cuûa ñoäi nguõ lao ñoäng saün coù

laø moät nguoàn löïc toái quan troïng cho ngöôøi ngheøo vì coù theå söû duïng caùc nguoàn löïc khaùc cuõng nhö söû duïng chính noù ñeå ñaït ñöôïc thaønh quaû cuûa cuoäc soáng

NGUOÀN LÖÏC LAO ÑOÄNG


taát caû nhöõng nguoàn lôïi thuoäc veà töï nhieân maø ngöôøi daân söû duïng ñeå kieám soáng

haøm chöùa taát caû töø nhöõng taøi saûn chung cho moïi ngöôøi nhö khí haäu, nhieät ñoä, khoâng khí, söï ña daïng sinh hoïc cho ñeán caùc taøi nguyeân ñöôïc söû duïng tröïc tieáp cho saûn xuaát nhö ñaát ñai, nguoàn nöôùc, caây troàng, vaät nuoâi,…

raát gaàn vôùi caùc khaùi nieäm ruûi ro

Nguoàn löïc töï nhieân coù vai troø raát quan troïng ñoái vôùi noâng daân vì hoï leä thuoäc raát nhieàu vaøo thieân nhieân

NGUOÀN LÖÏC TÖÏ NHIEÂN


caùc maïng löôùi vaø söï lieân keát ôû caùc caáp khaùc nhau hay ôû caùc ngaønh ngheà khaùc nhau giöõa nhöõng ngöôøi chia seû cuøng loaïi lôïi ích hay coù cuøng loaïi sôû thích

goàm quyeàn thaønh vieân trong vieäc tham gia caùc hieäp hoäi, ñoaøn theå vaø caû caùc moái quan heä vôùi caùc toå chöùc khaùc nhau trong xaõ hoäi

NGUOÀN LÖÏC XAÕ HOÄI


caùc cô sôû haï taàng cô baûn caùc tö lieäu saûn xuaát giuùp cho ngöôøi daân coù theå theo ñuoåi keá sinh nhai

cuûa mình

– Cô sôû haï taàng (ñöôøng giao thoâng, nôi ôû, nguoàn caáp thoaùt nöôùc, naêng löôïng vaø heä thoáng truyeàn thoâng,… ) thöôøng laø caùc taøi saûn coâng coäng, coù theå söû duïng maø khoâng traû tieàn tröïc tieáp

– Caùc tö lieäu saûn xuaát thöôøng do sôû höõu caù nhaân hay taäp theå hoaëc coù theå ñöôïc thueâ möôùn

Vieäc thieáu thoán hay haïn cheá trong vieäc tieáp caän tôùi caùc nguoàn löïc vaät chaát coù theå laø moät yeáu toá chính cuûa ñoùi ngheøo

NGUOÀN LÖÏC VAÄT CHAÁT


taát caû caùc nguoàn tieàn maø ngöôøi daân coù ñöôïc ñeå phuïc vuï cho cuoäc möu sinh cuûa mình.

– voán töï coù (nhö tieàn maët, trang söùc hay caùc loaøi gia suùc coù theå baùn ngay ñeå coù tieàn)

– voán vay (töø ngaân haøng hay baïn beø, ngöôøi thaân)

– tieàn trôï caáp

NGUOÀN LÖÏC TAØI CHÍNH

PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG TAÙC ÑOÄNG QUA LAÏI GIÖÕA CAÙC

NGUOÀN LÖÏC

NGUOÀN LÖÏC LAO ÑOÄNG

NGUOÀN LÖÏCTÖÏ NHIEÂN

NGUOÀN LÖÏC TAØI CHÍNH

NGUOÀN LÖÏC VAÄT CHAÁT

NGUOÀN LÖÏCXAÕ HOÄI

O


caùc xu höôùng xaõ hoäi caùc ñôït khuûng hoaûng (bao goàm caû ruûi

ro) tính muøa vuï, khí haäu

Caùc taùc ñoäng beân ngoaøi coù theå aûnh höôûng tích cöïc hoaëc tieâu cöïc

Coù nhieàu taùc ñoäng vöøa mang tính tích cöïc vöøa mang tính tieâu cöïc (VD: söï phaùt trieån nuoâi troàng thuûy saûn ôû qui moâ lôùn)

CAÙC TAÙC ÑOÄNG BEÂN NGOAØI


Caùc xu höôùng xaõ hoäi bao goàm: xu höôùng phaùt trieån daân soá caùc maâu thuaãn trong söû duïng nguoàn lôïi

töï nhieân caùc xu höôùng phaùt trieån kinh teá caáp

quoác gia hay quoác teá, caùc xu höôùng laäp chính saùch caùc xu höôùng phaùt trieån khoa hoïc kyõ

thuaät

khoù cho thaáy caùc aûnh höôûng ñeán ñôøi soáng ngöôøi ngheøo nhöng thöïc ra aûnh höôûng töøng ngaøy, töøng giôø taùc ñoäng ñeán ñôøi soáng daân ngheøo



Caùc ñôït khuûng hoaûng (cuù soác):

söï suy suïp veà söùc khoûe thieân tai, luõ luït, haïn haùn, saït lôû,

… söï khuûng hoaûng kinh teá (caùc ñôït

maát giaù, laïm phaùt tieàn teä ) dòch beänh cuûa gia suùc, vaät nuoâi

coù theå phaù huûy tröïc tieáp caùc nguoàn löïc sinh keá



Tính muøa vuï bieán ñoäng saûn löôïng vaø

giaù caû saûn phaåm theo muøa bieán ñoåi thôøi tieát, söùc khoeû con ngöôøi caùc cô hoäi tìm vieäc laøm

trong naêm



caùc toå chöùc cô quan phaùp luaät, caùc chính saùch vaø caùc ñònh cheá, luaät leä, qui ñònh

vaên hoùa, phong tuïc caùc toå chöùc dòch vuï thöông maïi caùc toå chöùc phaùt trieån cuûa nhaø nöôùc caùc toå chöùc phi chính phuû caùc hình thöùc hôïp taùc trong coäng ñoàng

CAÙC TOÅ CHÖÙC, ÑÒNH CHEÁ, CHÍNH SAÙCH


caùc hoaït ñoäng, caùc cô hoäi, caùc caùch keát hôïp caùc nguoàn löïc sinh keá

thöôøng raát ña daïng vaø linh hoaït

KEÁ SINH NHAI


Xem con ngöôøi laø trung taâm cuûa söï phaùt trieån

Coù tính chaát toång theå vaø ñoàng boä Tính naêng ñoäng vaø linh ñoäng Tìm ra söùc maïnh Söï lieân keát ña caáp, giöõa vó moâ vaø

vi moâ Tính beàn vöõng

CAÙC NGUYEÂN TAÉC CUÛA PHÖÔNG PHAÙP TIEÁP CAÄN SINH KEÁ

BEÀN VÖÕNG


taïo ra nhöõng cô hoäi thuaän lôïi ñeå thaáy ñöôïc thöïc traïng cuoäc soáng cuûa ngöôøi ngheøo vaø chính hoï cuõng thaáy ñöôïc ñieàu ñoù

giuùp ngöôøi ngheøo phaùt hieän ñöa ra caùc giaûi phaùp giaûi quyeát khoù khaên phuø hôïp vôùi caùc ñieàu kieän thöïc teá taïi ñòa phöông

TAÏI SAO PHAÛI PHAÂN TÍCH SINH KEÁ ?


phöông phaùp ñaùnh giaù noâng thoân coù söï tham gia cuûa ngöôøi daân ñöôïc söû duïng nhieàu

Sinh keá beàn vöõng cuûa ngöôøi daân ñöôïc xaây döïng döïa treân phöông thöùc coäng ñoàng khi con ngöôøi ñöôïc coi laø yeáu toá trung taâm

PHÖÔNG PHAÙP PHAÂN TÍCH SINH KEÁ BEÀN VÖÕNG

Documents

HEÄ THOÁNG CANH TAÙC CAÙC KHAÙI NIEÄM PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU