การเพาะเหดฟางในโรงเรอน

ศนยการศกษานอกโรงเรยนภาคตะวนออก สานกบรหารงานการศกษานอกโรงเรยน

การเพาะเหดฟางในโรงเรอน http://www.doae.go.th/plant/ann/tbkh2.htm

เหดฟางเปนพชทปลกหรอเพาะใหเกบเกยวไดโดยใชระยะเวลาสน คอใชเวลาในการเพาะประมาณ 15-20 วน กสามารถเกบดอกเหดไปจาหนายได ดอกเหดฟางจาหนายไดราคาด ตลาดมความตองการมาก ทงในตลาดในประเทศและตางประเทศ อาชพการเพาะเหดฟางเปนอาชพททารายไดใหแกประเทศชาต และเกษตรกรมากอยางหนง

เหดฟาง เปนพชอาหารชนดหนงทชาวไทยนยมรบประทานกนมากและทวไปเปนพชทมรสชาตดแลวยงมคณคาทางอาหารสง สามารถนามาปรงเปนอาหารไดหลายชนด และมคณสมบตทางยารกษาโรคบางอยางได ผทรบประทานเหดฟางเปนประจา จะทาใหกรดไขมนในเสนเลอดไมสงหรอตาเกนไป

คณคาทางอาหารของเหดฟาง เหดจะมเกลอแรโปรตนสงเมอเทยบกบผกชนดตาง ๆ โดยแบงเปนการวเคราะหเหดฟางสดและเหดฟางแหงดงน

คณคาทางอาหารทวเคราะหไดในเหดฟางสด

ความชน 88.9 %

โปรตน 3.4 %

ไขมน 1.8 %

คารโบไฮเดรต 3.8 %

กาก 1.4 %

พลงงาน 44 แคลอร แคลเซยม 8 มลลกรม

เหลก 1.1 มลลกรม

วตามนบ 1 0.16 มลลกรม

วตามนบ 2 0.25 มลลกรม

วตามนซ 2.00 มลลกรม

ไนอาซน 13.7 มลลกรม

คณคาทางอาหารทวเคราะหไดในเหดฟางแหง

โปรตน 49.04 %

ไขมน 20.60 %

คารโบไฮเดรต 17.03 %

เถา 13.30 %

พลงงาน 4,170 แคลอร แคลเซยม 2.35 % ของเถา เหลก 0.99 % ของเถา ฟอสฟอรส 30.14 % ของเถา มกนเซยม 0.92 % ของเถา โปรตสเซยม 24.76 % ของเถา อลมเนยม 4.47 % ของเถา ซลกอน 15.23 % ของเถา โซเดยม 15.37 % ของเถา กามะถน 1.42 % ของเถา

หมายเหต ทมา : หนงสอการเพาะเหดฟาง อาจารยบญสง วงศเกรยงไกร ชมรมนกเพาะเหด แหงประเทศไทย

แหลงทเพาะเหดฟางโรงเรอนทสาคญ ไดแก

1. จงหวดนครนายก

2. จงหวดสระบร 3. จงหวดพระนครศรอยธยา 4. กรงเทพมหานคร 5. จงหวดปทมธาน

6. จงหวดสพรรณบร

การตลาดเหดฟาง

เหดฟางเปนเหดท มการผลตมากทสด และสามารถเพาะไดทวไปทกฤด โดยเฉพาะรอบ ๆ เมองใหญทมการทานาปลกขาวและมฟางเหลอมาก แหลงเพาะเหดฟางทใหญทสดในปจจบนคอเขตตดตอระหวางอาเภอหนองแค อาเภอวหารแดง จงหวดสระบร อาเภอภาช จงหวดพระนครศรอยธยา อาเภอบานนา จงหวดนครนายก สงสาคญประการหนงสาหรบผเพาะเหดฟางคอตองมตลาดรองรบทแนนอน และการขายสวนใหญจะทาผานพอคาคนกลาง ชวงทผลผลตเหดออกสตลาดมากทสดคอ เดอนเมษายน-พฤษภาคม และชวงทมผลผลตนอย คอชวงปลายเดอนธนวาคม ถงตนเดอนมนาคม ซงชวงนราคาเหดทกชนดจะสงขน

ผลผลตเหดฟางทงหมดจะถกสงเขา มาจากบรเวณรอบ ๆ ชานเมอง โดยเกษตรกรจะเกบเหดตงแตเทยงคน หรออยางชาตส สงเหดใหขาประจาทไปรบหรอพอคาทองถนราคากโลกรมละ 30-35 บาท พอคาคนกลางจะสงเหดตอไปยงตลาดเกาเยาวราช และปากคลองตลาด ราคาขายปลกถงลกคาทมาจายตลาดประมาณกโลกรมละ 50-60 บาท สวนมากจะขายเปนขด ๆ ละ 5-6 บาท ตลาดจะใหราคาเหดฟางสงเมอดอกตม ดอกบานราคาจะลดลงเหลอเพยงครงหนงหรอตากวา สวนโรงงานอตสาหกรรมเหดฟางกระปอง จะรบซอเหดฟางสดในราคากโลกรมละ15-20 บาท เพอบรรจกระปองและคดเอาเฉพาะดอกลกษณะดเทานน เหดฟางนนผลตภณฑทนยมทากนมอย 3 รปแบบตามลาดบ

1. จาหนายเปนเหดสด เหดฟางสดเปนทนยมกนมากภายในประเทศ แตมกจะประสบปญหาการขนสงทตองรกษาใหเหดยงสดอยเมอนาออกมาจาหนาย และปญหาดอกเหดในระยะทอากาศรอนอบอาว ทาใหราคาจาหนายทไดรบลดลง การเกบเหดเพอจาหนายสดนเกษตรกรจะตองเกบเหดในตอนกลางคนหรอเชามด และสงมาทนตลาดเมองตอนเชาใหทนจาหนาย สวนพอคาเหดสดนยมรกษาไวในหองเยนอณหภม 10-15 องศาเซลเซยส ซงสามารถทาใหเหดชะงกการเจรญเตบโตไดภายใน 6-8 ชวโมง หรอใชวธงาย ๆ คอ การใสภาชนะปากกวางเชนถาด บรรจไมใหแนนเกนไป

สาหรบการจาหนายเหดสดในตลาดตางประเทศนน ลกษณะการสงออกบรรจในถาดโฟมหมดวยพลาสตกสงทางเครองบน เมอถงประเทศปลายทางกพรอมจะนาเขาจาหนายตามซปเปอรมารเกตไดทนท ปจจบนตลาดสาคญของเหดสดหรอเหดแชเยนคอ สหรฐอเมรกา และซาอดอาระเบย ซงมลคาการสงออกไปยงทงสองประเทศนคดเปนรอยละ 72.5 ของมลคาการสงออกทงหมด ประเทศทแนวโนมนาเขาเพมขนคอ ลเบย สาหรบประเทศทมศกยภาพพอทจะขยายสงออกกคอ ฮองกง ญปน ออสเตรเลย และสงคโปร ซงประเทศเหลานเคยนาเขาเหดสดแชเยนจากประเทศไทย แตเปนการนาเขาทไมสมาเสมอคาดหมายวา ถาประเทศไทยสามารถปรบปรงใหปรมาณผลผลตในประเทศมสมาเสมอ และคณภาพอยในระดบมาตรฐานแลว โอกาสในการขยายตลาดยงมมากมายพอสมควร

2. จาหนายเปนเหดแหง เหดฟางแหงเปนผลตผลจากการแปรรปเหดสดโดยอบในตอบหรอตากแดด ตลาดเหดฟางแหงในประเทศไมแพรหลายนกเพราะเหดสดมใหซอไดทกวนอยแลว แตสาหรบตลาดตางประเทศใหความสนใจเหดฟางแหงมาก เพราะเหดฟางแหงมกลนดกวา นอกจากนเมอนาเหดฟางแหงไปปรงอาหารแลวจะมความหนดและกรอบคลายเหดโคน เหดฟางทนามาทาแหงควรเปนดอกทเพงบาน ใหม ๆ จะทาใหสและรสชาตดกวาดอกตมหรอดอกแกจนครบใตดอกเปลยนเปนสนาตาลแลว โดยปกตเหดสด 10-13กโลกรม เพอทาใหแหงจะไดเหด 1 กโลกรม ในโรงงานอตสาหกรรมนยมนาเหดสดไปอบอณหภมประมาณ 40-50 องศาเซลเซยส จนกระทงดอกเหดแหงสนทด ทาใหดอกเหดเบาและกรอบเวลาในการอบแหงประมาณ 18-24 ชวโมง

สาหรบตลาดของเหดฟางตางประเทศ ปรมาณและมลคาการสงออกเหดแหงมแนวโนมเพมขนมาก โดยตลาดประเทศคคาทสาคญคอ ฝรงเศส เยอรมนตะวนตก และสหรฐอเมรกา การสงออกไปทงสามประเทศเปนรอยละ 88-89 ของมลคาการสงออกทงหมด ประเทศคคาทมความสาคญรองลงมา ไดแก ซาอดอาระเบย ออสเตรย ญปน แคนาดา และเนเธอรแลนด การขยายตวของการสงออกเหดแหงยงมโอกาสขยายตวไดอกมากทงในประเทศคคาเดม และตลาดใหม ๆ ถาประเทศไทยไดปรบปรงใหคณภาพและปรมาณผลผลตสมาเสมอและไดมาตรฐาน ตลาดใหม ๆ ทมศกยภาพทจะขยายตว คอ ฮองกงซงเคยนาเขาจากไทยอยระยะหนง แตภายหลงงดการนาเขาไป นอกจากนตลาดอน ๆ ไดแก ยโรป ตะวนออกกลาง และเอเซยโดยเฉพาะญปน

3. จาหนายเปนเหดกระปอง เหดทสงเขาโรงงานจะมขนาดรปราง และสสนตามมาตรฐานสากลทใชเปนบรรทดฐานในการรบซอดอกเหด และการตราคาของโรงงานอตสาหกรรมซงจะกาหนดชนด ลกษณะสสน คณภาพ ขนาด และตาหนไวอยางละเอยด นอกจากนยงมการคดคนผลตภณฑชนดอนจากเหดฟางโดยนามาทากะปเหด ซอส หรอนาปลาเหดนาพรกเผา และขาวเกรยบเหด เปนตน

ตลาดตางประเทศสาหรบเหดฟางกระปองนน แตเดมการสงออกมเฉพาะซาอดอาระเบย และสหรฐอเมรกา เทานน ปจจบนตลาดขยายไปอยางกวางขวาง โดยเฉพาะในตลาดยโรปและเอเซย โดยประเทศทคาดวาจะเปนลกคาประจาตอไป ไดแก บาหเรน ออสเตรเลย แคนาดา สวสเซอรแลนด และเนเธอรแลนด นอกจากนคาดวาจะขยายตลาดไปในบางประเทศทการนาเขายงไมสมาเสมอ เชน ฝรงเศส คเวต ญปน ฮองกง เดนมารก และมาเลเซย ปญหาทสาคญคอวตถดบมไมเพยงพอและคณภาพไมไดมาตรฐานตามทตองการ กลาวคอ เหดฟางกระปองทตลาดตองการนนเปนเหดทหมวกสดาขนาดเลก ซงเปนสายพนธของไตหวนทใชเพาะในลกษณะเหดอตสาหกรรม เนองจากไตหวนเปนผบกเบกเหดฟางกระปอง ดงนนตลาดจงเคยชนกบเหดฟางกระปองในลกษณะน

ปรมาณและมลคาการสงออกเหดสด

ปรมาณ : เมตรกตน

มลคา : ลานบาท

ทมา : กรมเศรษฐกจการพาณชย

ประเทศคแขงของไทยในการผลตเหดฟาง

1. สาธารณรฐประชาชนจน

2. ไตหวน

3. อนโดนเซย

4. ฟลปปนส 5. อนเดย

6. ศรลงกา 7. ฮองกง 8. เวยดนาม

ขอดและขอเสยของการเพาะเหดฟางในโรงเรอน

จากการทเพาะเหดฟางไดพฒนารปแบบ และวธการเปนการเพาะเหดฟางในโรงเรอน ดวยวธการ อบไอนาฆาเชอ ใหความชนและปรบปรงอณหภมในโรงเรอนใหเหมาะสมกบการเจรญเตบโตของดอกเหดน กมขอดอยหลายประการดวยดงเชน

1. มการดาเนนงานทสะดวก รวดเรว ใชพนทนอยกวาการเพาะเหดฟางแบบอนๆ แตสามารถผลตเหดฟางไดในปรมาณตามทเราตองการ

2. สามารถผลตเหดฟางออกจาหนายสทองตลาดไดอยางสมาเสมอทกฤดกาล โดยเฉพาะอยางยงในชวงฤดฝนและฤดหนาว ซงเปนชวงทเหดฟางเรมขาดแคลน จะมราคาซอขายถงกโลกรมละ 50-60 บาท

3. เปนการขจดปญหาเรองการเพาะเหดฟางดวยวธกองในบรเวณบานหรอทองนาซงมกประสบปญหาเกยวกบฝนตก นาทวมขงแฉะ และสภาพอากาศหนาวเยน ทาใหการเพาะเหดฟางไดผลผลตไมเตมเมดเตมหนวย คอ จะเพาะไดผลดเฉพาะในฤดแลงเทานน

อยางไรกตาม การเพาะเหดฟางในโรงเรอนนกยงมขอเสยทจาเปนตองไดรบการปรบปรงแกไขดงตอไปน

1. มการลงทนในขนแรกทคอนขางจะสงไปบางสกนดสาหรบเกษตรกรรายยอยทว ๆ ไป คอ

- ตองลงทนจดสรางโรงเรอนสาหรบเพาะ

- ตองจดซอหมอตมไอนา

- ตองจดซอเครองตปนไฟฟา

- และตองจดซออปกรณอน ๆ ทจาเปนมาใช

2. มหลกวธการปฏบตและขนตอนการเพาะมากพอสมควร ดงนนผทจะทาการเพาะเหดฟางในเรอนจาเปนตองศกษาใหทราบ และเขาใจเปนอยางดเสยกอน เพราะหากกระทาไมถกวธแลวจะทาใหเกดความเสยหายขนได

3. อาจมปญหาเรองตวไร ศตรเหดเกดขนภายในโรงเรอนได เพราะการหมกหมมของฟางและขฝาย ไสนน ซงเกษตรกรจะตองหมนคอยดแลรกษาความสะอาด อบไอนาฆาเชอ และแกไขกนตอไป

ปจจยทมผลตอการเจรญเตบโตของเหดฟาง

ลกษณะทางพฤกศาสตร

เหดเปนพชจาพวกรา ซงสวนมากจดอยในชน Basidiomycetes การเจรญเตบโตเรมมาจากเสนใยของเหดราทรวมตวกนเปนกลมกอนภายในเวลาไมกชวโมงในสภาพแวดลอมทเหมาะสม คอ ในทมอาหาร ความชน และอณหภมทพอเหมาะ กอนเหดออนเจรญมขนาดใหญขนแลวปรแตก และยดยาวออกไปในอากาศ เผยใหเหนสวนตาง ๆ ของดอกเหด เมอมขนาดโตเตมท ประกอบดวยสวนตาง ๆ ตอไปน

สวนประกอบตาง ๆ ของเหด

1. หมวกเหดเปนสวนปลายสดของดอกทเจรญเตบโตขนไปในอากาศ เมอดอกบานเตมทจะกางออก มลกษณะรปทรงเหมอนรมกาง ขอบคมลงหรอแบนราบ หรอกลางหมวกเวาเปนแองมรปเหมอนกรวยปากกวาง ผวหมวกเหดดานบนอาจจะเรยบ ขรขระ มเกลดหรอมขนแตกตางกนแลวแตชนดของเหด เนอหมวกเหดหนาบางตางกน อาจจะเหนยวหรอฉกขาดไดงาย เนอเยอของหมวกเหดบางชนดอาจเปลยนสไดเมอถกอากาศ

2. ครบ หรอซหมวดเหด เรยงเปนรศมรอบกานดอก ดานลางของหมวกเหด เหดแตละชนดมจานวนครบหมวกแตกตางกนและความหนาบางไมเทากน จานวนของครบหมวกจงใชเปนลกษณะประกอบการจาแนกเหดดวย สของครบหมวกสวนมากจะเปนสเดยวกบสปอรของเหด ซงจดเปนลกษณะแตกตางของเหดแตละชนดดวย

3. กานดอก มขนาดใหญและยาวแตกตางกน สวนมากเปนรปทรงกระบอก ตอนบนยดตดกบหมวกเหดหรอครบหมวกดานใน กานดอกเหดมผวเรยบขรขระหรอมขน หรอมเกลด

4. วงแหวนเปนเนอเยอบาง ๆ ยดกานดอกและขอบหมวกของเหดใหตดกน เมอหมวดเหดกางออกเยอจงจะขาดจากขอบหมวก แตยงมเศษสวนยดตดกบกานดอกใหเหนรอบกานดอกเหมอนมวงแหวนหรอแผนเหยอบางสวมอย

5.เปลอกหม เปนเนอเยอหนาหรอบางชนนอกสดทหมดอกเหดทงดอกไว ในระยะทเปนดอกตมเปลอกหมจะมเนอเยอและสคลายคลงกบหมวกเหด แตสวนมากจะมสขาว

6. กลมเสนใย บรเวณทดอกเหดจะขนปรากฏเสนใยราสขาวขนอยกอน เสนใยนจะกอตวหรอรวมตวกนเปนกอนใหญ เหดบางชนดจะมเสนใยรวมตวกนเปนกอนแขงอยทโคนกานดอก หรอเปนเสนหยาบมองเหนดวยตาเปลา แตเหดบางชนดมเสนใยละเอยดเลกมาก มองไมเหนลกษณะดงกลาว โดยปกตเสนใยของเหดจะเปนสขาวนวลแทรกซมอยตามทบรเวณทจะเกดดอกเหด

วงจรชวตของเหดฟาง

วงจรชวตของเหดฟางกเหมอนกบวงจรชวตของสงทมชวตทว ๆ ไป เหดฟางเปนพชชนตา ซงเกด จากเมลด (สปอร) ทตกลงในสภาพแวดลอมทเหมาะสม เชนมความชน อณหภมและอาหารดกจะงอกออกมาเปนเสนใยเหด แลวเสนใยเหดจะมารวมตวกนเปนดอกเหด ดอกเหดจะเจรญเตบโตเรอย ๆ เปนหมวก เปนครบและเปนกานดอกทเราเหนและนามารบประทาน

วงจรชวตเหด

สภาพแวดลอมทเหมาะสมตอการเพาะเหดฟาง

อณหภม อณหภมมสวนสาคญตอการเจรญเตบโตของเหดฟางเปนอยางมาก ทอณหภม 38-40 องศาเซลเซยส เปนชวงทเหมาะสมทสดสาหรบการงอกของสปอรเหด เสนใยเจรญดทอณหภม 35-38 องศาเซลเซยส และเกดดอกไดทอณหภม 30 องศาเซลเซยส ถารอนเกนไปดอกเหดจะเลกและบานเรวกวาธรรมดา ถาเยนเกนไปเสนใยเจรญชาลงจนหยดเจรญกม ขอสงเกตคอ หนารอนเพาะเหดฟางราวๆ 7 วนกเปนดอก หนาฝนกนเวลา 8-12 วน สวนหนาหนาว 15-18 วน หรอกวานนหรอไมออกดอกเหดเลย

ความชน ความชนจาเปนตอการเจรญเตบโตของเสนใย การเกดดอกและการเจรญเตบโตของดอกเหด แตภายในดอกเหดถาความชนมากเกนไป เสนใยจะชมนามากและตายได ดอกเหดเลก ๆ ทถกรดนาจะไปชมอยบรเวณรอยตอของเสนใยกบดอกเหด ทาใหสงอาหารไปยงดอกเหดไมไดจงฝอและตายลงได แตถาแหงไปดอกเหดจะกระดางหรอมรอยแตก และดอกเหดไมเจรญเตบโต

แสง แมวาแสงมความจาเปนตอการเจรญเตบโตและการรวมตวของเสนใยเหดเพอเกดเปนดอก แตแสงกไมมความจาเปนตอการเจรญเตบโตของดอกเหด และในทางตรงกนขามแสงจะเปนตวทาใหดอกเหดเปลยนสคลาขน ตางกบเหดทขนในทมดซงจะมสขาวเปนทนยมของผบรโภค

ความเปนกรดดาง (pH) ผลของกรดดางมผลทสาคญตอการผลตเหดเชนกน เหดฟางชอบสภาพเปนกลางหรอกรดเลกนอย ถาเปนกรดมากหรอเปรยวไปจะทาใหบกเตรในกองฟางไมเจรญ ไมยอมสลายโมเลกลโตๆ ใหเลกลงได เสนใยเหดฟางกจะไดรบอาหารนอยกวาทควร จะเปนดอกเหดกจะขนนอยไปดวย ความเปนกรดเปนดางทเหมาะสมสาหรบเหดฟางควรอยในระดบ 5-8

อากาศ ทกระยะของการเจรญเตบโตของเหดลวนแตตองการอากาศในการหายใจทงสน โดยเฉพาะอยางยงในระยะทกาลงจะเกดดอกและเกดดอกแลว ถาภายในแปลงเหดมกาซคารบอนไดออกไซดมากเกนไป เสนใยจะเจรญเตบโตชาลงหรอชะงก ดอกเหดจะยดยาวออกในลกษณะผดปกต สวนผวของดอกเหดจะหยาบขรขระ คลายหนงคางคก

สายพนธเหดฟาง

การพฒนาการเพาะเหดฟางเรมจากการเพาะแบบกองสง มาเปนเพาะแบบกองเตยทตองใชไมหรอแบบพมพ จนถงขนเพาะในโรงเรอนอบไอนา พนธเหดทใชสวนใหญไดมากจากดอกเหดทเกดขนเองตามธรรมชาต ตามกองฟางเกา แลวแยกเนอเยอตอ ๆ กนมา ไมมการบนทกหรอศกษาสายพนธเหดฟางเอาไวเลย จนอาจลมไปวาสายพนธเหดฟางกมความสาคญไมยงหยอนไปกวาวธการเพาะ อยางไรกไดขณะนนกวชาการจากหนวยงานวทยาไมโคร กองโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตรไดทาการคดเลอกสายพนธเหดฟางทเกบรวบรวมไดจากดอกเหดทขนเองตามธรรมชาต และสายพนธเหดฟางสปอรเดยวทแยกไดจากดอกแมสายพนธตางๆ เชน

1. เหดฟางสายพนธ TBKH 1 เปนพนธทเหมาะสมสาหรบเพาะในสภาพแวดลอมเมองไทยปรบตวเขากบสภาพการเพาะแบบพนดนกลางแจงไดด และออกดอกเจรญเตบโตไดดในฤดฝน ออกดอกเรวภายใน 9 วนหลงจากเรมเพาะ ดอกมขนาดปานกลางถงใหญ หมวกสเทา รปรางมทงรปไข และยอดแหลม เกดเดยวหรอเปนกลม ๆ และ 4-15 ดอก ใหผลผลตสงสมาเสมอเฉลย 700 กรม ตอกองในชวงฝนตกหนก และ1,100 กรมตอกองในฝนตกปานกลาง ในขณะทเหดฟางทวไปใหผลผลต 200-300 กรมตอกองเทานน คณภาพดอกเหดทเกบไดตรงตามความตองการของตลาดเหดสด แตขอจากดของเหดฟางสายพนธนคอ ไมเหมาะทจะใชเพาะในฤดรอนเพาะไดผลผลตตกตา

2. เหดฟางสายพนธ TBKH 2 ลกษณะประจาพนธคอ สามารถเจรญไดด ใหผลผลตสงสมาเสมอในสภาพการเพาะและดแลรกษาทแตกตางกนในแตละทองท ปรบตวเขาสภาพแวดลอมทแปรปรวนไดดทาใหสามารถเพาะไดทกฤดกาล ไมตองดแลรกษามากและทนรอนไดดตลอดทงป ใหผลผลตเฉลยไมตากวา 1 กโลกรมตอกองเตยมาตรฐาน ยกเวนในฤดฝนผลผลตจะลดลงบาง

3. เหดฟางสายพนธ TBKH 3 ในชวงหลงป 2530 ภาคเอกชนมการไหวตวเพอหาดอกเหดมาบรรจกระปองสงออกขายยงตางประเทศ ซงเปนผลตอเนองมาจาก ประเทศไตหวนลดการผลตเหดฟางบรรจกระปองลง แตตลาดโลกตองการเหดฟางบรรจกระปอง ทมคณภาพของดอกเหดทแตกตางจากดอกเหดสดทตลาดภายในประเทศ

ตองการ กลาวคอ ตลาดโลกตองการดอกเหดทมขนาดสมาเสมอขนาดปานกลางหรอขนาดเลกสดา ในขณะทตลาดสดในประเทศตองการเหดดอกใหญมสขาว จงไดมการนาเขาสายพนธพนธเหดชนดนจากประเทศไตหวน ซงเปนสายพนธทเหมาะสาหรบเพาะปอนโรงงานอตสาหกรรมกระปอง เนองจากมคณภาพของดอกเหดตรงตามความตองการตลาดโลก อกทงในผลผลตสง กรมวชาการเกษตรไดทาการเกบรกษาสายพนธและจาหนาย เผยแพรใหแกผผลตเชอเหด นาไปขยายพนธจาหนายใหแกเกษตรกรผเพาะเหดทวไป

ขนตอนการเพาะเหดฟางแบบโรงเรอน การเพาะเหดฟางแบบโรงเรอน

การเพาะเหดฟางแบบกองเตยและแบบกองสง เปนการเพาะเหดทเรยบงาย เหมาะสาหรบเกษตรกรรายยอย เพราะไมตองลงทนมาก แตเปนวธทใหผลผลตไมแนนอนตองอาศยสภาพดนฟาอากาศไมสามารถผลตเหดใหมคณภาพสงพอทจะสงออกเปนอตสาหกรรมได จงไดมการศกษาวธเพาะเหดฟางใหไดผลผลตสง มความสมาเสมอแนนอนตามเวลาทตองการ และสามารถผลตเหดไดตลอดป สามารถทาเปนการคาโดยวธการเพาะเหดแบบโรงเรอน

การเพาะเหดฟางแบบโรงเรอน เปนการใชความรทางดานการเกษตรแผนใหมเขาชวยในทกขนตอนของการเจรญเตบโต จนกระทงเกดดอกและเกบเกยว ผทจะเพาะเหดฟางแบบโรงเรอน จงควรจะผานการเพาะเหดแบบกองสงหรอกองเตยมาแลว เพอจะไดทราบถงความตองการปจจยตาง ๆ ในการเจรญเตบโตของเหดฟางทกขนตอนตงแตเรมแรกจนกระทงเกบเกยวผลผลต ทงนเพราะการเพาะเหดฟางดวยวธนตองลงทนครงแรกสงมากในดานการกอสรางโรงเรอน เครองกาเนดไอนา และอปกรณอน ๆ มขนตอนในการเพาะเหดมากขน โดยจะตองหมกปยทจะใชเพาะ, นามาตใหละเอยด, ใสในโรงเรอน, เลยงเชอรา, อบฆาเชอ, ปรบอณหภมความชนและแสง เปนตน หากปรบสภาพแวดลอมไมถกวธอาจทาใหเสยทงหมดได

โรงเรอนและอปกรณเพาะเหดฟาง

1. การเลอกพนทตงโรงเรอน ควรอยใกลแหลงวตถดบทใชเพาะ เชน โรงงานแปงมนสาปะหลง แหลงเปลอกมน หรออยใกลแหลงทมฟางเพอใชเปนวสดรองพน เปนพนทนาทวมไมถง ดนและนาไมเคม

2. รปแบบและขนาดโรงเรอน ควรมลกษณะดงน 2.1 ขนาดกวาง 4 เมตร ยาว 6 เมตร สง 2.5 เมตร 2.2 มประตเขาออกอยางนอย 1 บาน มชองระบายอากาศอยางนอย 10 ชอง 2.3 หลงคามงแฝก, สงกะส หรอมงกระเบองกได 2.4 พนคอนกรต สวนผนงจะเปนอฐบลอคหรอตาขายพรางแสงพลาสตก และพลาสตกเคลอบกได 2.5 ควรสรางในแนวเหนอ-ใต เพราะแสงแดดตอนกลางวนม อทธพลตอการเกดดอกเหด

3. ลานหมก ควรเปนพนคอนกรตขนาดประมาณ 3X3 เมตรสาหรบหมกวสดเพาะ

4. ชนเพาะ ควรเปนชนขนาดกวาง 80 – 100 ซม. ยาวตามขนาดของโรงเรอน สง 1 .65 – 1. 8 เมตร ประกอบดวย 4 ชนยอยหางกนชนละ 40 – 50 ซม. ยกเวนชนสดหางจากพน 30 ซม. พนแตละชนทาเปนไมระแนงหางกน 2-3 ซม. ลกษณะของโรงเรอนเพาะเหดฟาง และชนเพาะ พรอมเครองกาเนดไอนา หมายเหต : การทาโรงเรอนใหญกวาคาแนะนาจะมปญหาเรองอบไอนาทาใหอณหภมไมได 60 องศาเซลเซยส นาน 2 ชวโมง 5.ถงกาเนดไอนา เกษตรกรตองอบไอนาเพอฆาเชอโรคภายในโรงเรอน โดยใชถงกาเนดไอนา โดยตองใหอณหภมสงอยางนอย 60 องศาเซลเซยส นาน 2 ชม. หากตองการประหยดกอาจใชถงขนาด 200 ลตร วางเรยงกน 2 ใบ บนเตาทกอดวยอฐทนไฟแบบงายๆ มทอไอนาออก 2 ทอตอเขาดานลางของโรงเรอน

6. เชอเหดฟางทด ควรมหลกการเลอกดงน 6.1 เสนใยสขาว เดนเรยบเตมถงไมฟ 6.2 มกลนหอมของเหดฟาง 6.3 ไมมจลนทรยปนเปอน เชน ราเขยว ราดา ราสสม 6.4 มความชนพอเหมาะไมแหง หรอเปยกแฉะเกนไป 6.5 ผลตจากแหลงทเชอถอได โรงเรอนทใชเฉพาะและการจดสราง

โรงเรอนทจะใชเพาะเหดฟางนน ควรคานงถงความเปนจรงทมการปฏบตกนอยแยกออกเปน

1. โรงเรอนหลก ควรเปนโรงเรอนแบบถาวร หลงคาอาจมงดวยจากหรอหญาคาขนาดโรงเรอนควรสรางใหมขนาดเหมาะสมกบจานวนของหอง 1 โรงเรอน จะมหลายหองหรอหองเดยวกได พนโรงเรอนถาเปนพนดนกควรอดใหแนน หรอเปนพนคอนกรตกจะด เพอสะดวกตอการทาความสะอาดโรงเรอนเพาะเหด ควรเปนโรงเรอนทปดมดชด สามารถอบไอนาฆาเชอเกบอณหภมและความชนได วสดทใชอาจเปนคอนกรต อฐบลอค กระเบองเรยบหรอใชโครงไมไผบกดวยผาพลาสตกหนาใหสามารถเกบรกษาความชนได ขนาดของโรงเรอนกวาง ยาว สง 5 X 8 X 3 เมตร หรอ 4 X 6 X 2.5-3 เมตร หลงคาทรงหนาจวทาดวยจาก บดวยผาพลาสตก พนโรงเรอนควรเปนพนคอนกรต มประตทางเขาออกดานละ 1 ประต โรงเรอนเพาะนตองมชองสาหรบระบายอากาศอยบรเวณหนาจวกวางประมาณ 40 X 60เซนตเมตร และมชองสาหรบสงไอนาผานเขาไปในโรงเรอนได อยางไรกดรปแบบและขนาดของโรงเรอนตลอดจนวสดทใชอาจเปลยนแปลงปรบปรงไดตามความรและเครองมอทสรางขน

2. โรงเรอนรอง หรอชนวางเพาะเหด ควรมขนาดกวาง 1 เมตร โดยสรางใหมชายยนออกมาขางละ 50 เซนตเมตร ยาว 4 เมตร และสง 1.80 เมตร โดยแบงชนเพาะเหดออกเปน 2 ขาง ๆ ละ 4 ชน แตละชนหางกน 50 เซนตเมตร ชนแรกอยสงจากพน 30 เซนตเมตร ชนท 4 สงจากพน 1.80 เมตร ชนวางเพาะเหดนควรทาดวยเหลกหรอไมไผกได

ผาพลาสตก ลกษณะคลายกบถงเคลอบ เยบและบภายในโรงเรอนเพอควบคมอณหภม

อปกรณทจาเปนตอการเพาะเหดฟางในโรงเรอน

การเพาะเหดฟางในโรงเรอนเพอใหการดาเนนการประสบผลสาเรจตามเปาหมาย ควรมอปกรณทสาคญดงน

1. พดลมดดเปาและระบายอากาศ เปนพดลมทรงกระบอกธรรมดา ขนาดใบพด 16-20 เซนตเมตร แตดดแปลงทากลองสงกะสสวมปากทางลมออก โดยใหมลมออกได 2 ทาง ทางหนงตอเขาภายในโรงเรอน อกทางหนงออกภายนอก ทงสองจะมลนปดเปด สวนทางดดลมกเชนเดยวกนคอทาทางดด 2 ทาง ตอเขาภายในดานหนง อกขางหนงอยขางนอก และมลนปดเปดเชนกน สาหรบทางลมออกกตอเขาภายในโรงเรอนโดยตอขนไปขางบนขนานกบสนจว อาจทาดวยทอเอสลอนหรอใชผาพลาสตกเยบใหไดเสนผาศนยกลางพอสวมปากทอได ตรงทอทขนานจวนนตองทาการเจาะรขนาดเทามวนบหรเพอใหอากาศออก

2. เทอรโมมเตอร คอ เครองมอสาหรบวดอณหภมภายในหอง ควรใชขนาดทสามารถวดไดตงแตอณหภม 0-100 องศาเซลเซยส ฝงอยตดกบผนงสงจากพนประมาณ 1.50 เมตร อยดานไหนของโรงเรอนกได ชองทเจาะใสเทอรโมมเตอรนนจะตองกลวง เพอใหเทอรโมมเตอรสมผสกบอากาศภายในสวนดานนอกของโรงเรอนปดดวยกระจกใสเพอสะดวกในการอานคา

3. กะบะไมหรอแบบพมพไมสาหรบหมกวสด จะทาเปนรปสเหลยมจตรสกไดขนาดกวางและยาวเทากนประมาณ 1-15 เมตร สง 50 เซนตเมตร

4. เครองตปยหมก ใชตปยหลงจากหมกไดทแลว เครองตปยหมกควรเปนเครองทกาลงแรงสงอยางนอยไมควรตากวา 5 แรงมา อาจดดแปลงจากเครองตนาแขง หรอเครองตหนกได ตปยหมกใหละเอยดและฟ

5. อปกรณอน ๆ เชน หลอดฟลออเรสเซนต เครองพนฝอย เครองวดความชน ตระกราเกบเหด

เครองกาเนดไอนา

ตองมขนาดใหญพอทจะใหไอนาสาหรบทาความรอน ภายในโรงเรอนมอณหภมสงถง 70 องศาเซลเซยส เปนเวลา 2 ชวโมงตดตอกน และ 50 องศาเซลเซยสอกอยางนอย 8 ชวโมงตดตอกน ทอสงไอนาออกจากเครองกาเนดไอนาจะตอตรงไปถงโรงเพาะ และจะตองมวธการทดพอทจะทาใหไอนาจากทอกระจายไปทวโรงเรอน ทาใหทกสวนของโรงเรอนมอณหภม ใกลเคยงกบระดบทตองการ ทงนเพราะอณหภม ความชน และอากาศเปนปจจยทมผลตอผลผลตของเหดเทา ๆ กบการเตรยมวสดเพาะและสายพนธ จงตองมวธการทควบคมปจจยเหลานไวใหไดตามความตองการของเหดรปแบบของเครองกาเนดไอนามหลายชนด เชน ชนดวางตง ชนดวางนอน จากเครองกาเนดไอนาจะตองตอทอไปยงโรงเรอนเพาะเหด โดยทาการกอวางกบพนของโรงเรอนตรงกลาง โดยใชทอขนาด 2-4 เซนตเมตร ทอทอยในโรงเรอนจะตองเจาะรใหนาออก ขนาดประมาณ 1-4 หน รทเจาะระยะตน ๆ ควรหางกนมาก ๆ แลวคอย ๆ ถเขาเครองกาเนดไอนา 1 เครอง อาจตอทอไอนาโยงไดนบเปนสบ ๆ โรง

แตถาไมอยากลงทนมากอาจใชถงนามน 200 ลตร เปนเครองกาเนดไอนาแทนกไดโดยวางนอนบนเตาเศรษฐกจหรอเตาฟนกได โดยปกตแลวถงนามนจะมรสาหรบดดนามนออก 2 ร ใหเอารทใหญกวาอยดานบน เจาะรบนสนถงเพอใหไอนาออก แลวเชอมตอดวยทอประปาขนาด 2-3 เซนตเมตร เพอตอไอนาเขาไปยงโรงเรอน โรงเรอนขนาด 4X6 เมตร สง 2.5 เมตร ควรใชถง 200 ลตร จานวน 2 ใบ ตอทอไอนาเขาหากน

การใสนาใหใสนาตรงรสาหรบดดนามนรใหญประมาณครงถงอยาใสมากกวานน

วสดทใชเพาะและขนตอนการเพาะเหดฟางในโรงเรอน

ในการเพาะเหดฟางในโรงเรอน วสดเพาะนยมใชและไดดทสดกคอ ขฝาย (อาจผสมไสนนดวยกได) โดยใชฟางเปนวสดรองเพาะ อยางไรกดเรายงสามารถใชวสดอน ๆ เพาะไดเชนกน ซงไดแก ไสนน เปลอกถวเขยว เปลอกถวเหลอง ผกตบชวาแหง ตนกลวยแหง ฟาง เศษหญาแหง ชานออย และตนขาวโพดแหง เปนตน แตวสดดงกลาวนยงไมเปนทนยม เพราะไดผลไมดเทาทควร

สาหรบขนตอนในการเพาะเหดฟางในโรงเรอนทสาคญกมดงน

1. การจดโปรแกรมการเพาะเหดฟางในโรงเรอน

2. การหมกวสดทใชเพาะ (การหมกขฝาย, ไสนน) 3. การตปนขฝายและการเตมธาตอาหารเสรม

4. การนาขฝายขนชนเพาะเหด

5. การเลยงเชอราอาหารเหด

6. การอบไอนาฆาเชอราและศตรเหด

7. การจดเตรยมเชอเหดฟางและการโรยเชอเหดฟาง 8. การปรบอณหภมและสภาพอากาศภายในโรงเรอน

9. การดแลการพฒนาของดอกเหดและการเกบผลผลต

10. การทาความสะอาดโรงเรอนเพอเตรยมการเพาะครงตอไป

การจดโปรแกรมเพาะเหดฟางในโรงเรอน

การดาเนนงาน (ใชกบโรงเรอน ขนาด 4 X 6 X 2.5 เมตร)

วนท 1 หมกขฝาย 200 กโลกรม แชนา 1 คน เอาขนเพอใหสะเดดนา เตมยเรย 1-2 กโลกรม ตงกองสามเหลยมสง 70 เซนตเมตร กวาง ยาวไมจากด หมก 1 คน

วนท 2 กลบกอง เตมราละเอยด 10 กโลกรม ตงกองเตมปนขาว 2 กโลกรม ตงกองสามเหลยมหมกตอ 1 วน (เอาฟางแชนา 1-2 คน 30 กโลกรม)

วนท 3 กลบกอง ตปน เตมยบชม 2 กโลกรม เตรยมเอาขนชนโรงเพาะ

- เอาฟางรองบนชน 30 กโลกรม ความหนาของแตละชน 4, 5 นว - เอาขฝายหมกขนทบบนฟางหนา 4, 5 นว จนหมดขฝาย 200 กโลกรม

- ใชไอนา รกษาอณหภมท 45 นาน 24 ชวโมง

วนท 4 อบไอนาฆาเชอจลนทรยท 70 องศาเซลเซยส นาน 6 ชวโมง พกใหเยนประมาณ 1 คนโดยใหอณหภมประมาณ 35 องศาเซลเซยส

วนท 5-8 เมอภายในโรงเรอนอณหภม 35 องศาเซลเซยส หวานเชอเหดฟางทคดแลว 30-50 หอ (5-10 กโลกรม) ปดประตรกษาอณหภม 32-38 องศาเซลเซยส นาน 3วน

วนท 8-10 ระบายอากาศใยเหดฟ คลมผวหนาวสดเพาะและรกษาอณหภม 32-38 องศาเซลเซยส นาน 2 วน

วนท 10-12 ระบายอากาศเพม (เสนใยกบปยหมกหมด) พนสเปรยนาใหเสนใยยบตวลง และชวยลดอณหภมเปดแสง เหดจะจบตมดอกรกษาอณหภม 28-32 องศาเซลเซยสไปเรอย ๆ จนเกบดอกหมดคอประมาณ 5-7 วน (ดอกโตขน ตองเพมอากาศโดยใชโบเวอรระบายทางชองระบายอากาศ)

วนท 12-17 เรมเกบดอกไดและเกบไดนานประมาณ 5 วน ผลผลตรนแรกประมาณ 25 เปอรเซนตของทงหมด

วนท 17-20 เกบดอกรนแรกหมด พกใยประมาณ 2-3 วน จะเกดตมดอกเหด เกบผลผลตรนสองประมาณ 3 วน

วนท 20 เกบผลผลตรน 2 หมด ผลผลตทไดประมาณ 50-60 กโลกรม

หมายเหต : ความชนในโรงเรอนไมตากวา 80 เปอรเซนต ตงแตเรมเพาะจนเกบดอกหมด การปรบอากาศตองไมทาใหความชนตากวา 80 เปอรเซนต

ทมา : จากศนยรวมสวนเหดบานอรญญก โทร.441-9263 โทรสาร 441-9246

การหมกขฝายหรอไสนน

ขฝายกคอ เมลดฝาย เศษขฝนผง หรอของเหลอทงหมดจากโรงงานอตสาหกรรมปนฝาย สวนไสนนกคอ ทกสวนของผลนนทไดปนเอาเสนใยออกแลว ซงประกอบดวยแกนกลาง เมลด ตน และเปลอกวสดเพาะทง 2 ชนด นนยมกนมาก เพราะยอยสลายไดเรว มธาตอาหารเหดฟางทสามารถไปใชไดสง และสะดวกตอการเตรยมการ

การหมกขฝายหรอไสนนนเรมแรกกทาไดโดยนาขฝาย หรอไสนนลงแชนาในถงหมกและเหยยบยาใหแนน ในโรงเรอนขนาด 4 X 6 X 2.5 เมตร จะใชขฝาย ไสนนประมาณประมาณ 1 คน กใหเอาขนจากถงหมกเพอให200 กโลกรม เมอหมกทงไวสะเดดนา แลวเตมสตรอาหารเสรมโดยใชปยยเรย คลกเคลาใหเขากน แลวตกขน0.5 % กองบนพนเปนรปสามเหลยมสงประมาณ จากด กองหมก50-70 เซนตเมตร ความยาวไมทงไวประมาณ 1 วน จงกลบกองอกครงหนงพรอมกบเตมราละเอยด 5% และเตมปนขาว 1% ตงกองสามเหลยมเทาเดมและหมกทงไวอก 1 วน จากนนนาขฝายไสนนทเตรยมไวนแลวดาเนนการตามขนตอนตอไป

อนง ในการหมกระยะนจะมเชอราอาหารเหดเกดขนเปนตนกถอวาเปนการเลยงเชอราเหดไปในตวดวย

สวนวสดชนดอน ๆ อาทเชน เปลอกถวเขยว ผกตบชวาและตนกลวย มาหมกเพอเพาะเหดฟางในโรงเรอนกสามารถทาไดเหมอนกนแตไมไดผลดเทาทควร จงไมขอกลาวถงวธการหมกวสดเพาะเหลานแตอยางใด

การเตมธาตอาหารเสรม

เมอทาการหมกขฝายจนไดกาหนดแลว กอนนาขฝายขนชนเพาะจะตองทาการตปนขฝายเสยกอนพรอมกบเตมยบซมลงไปประมาณ 1-2 เปอรเซนตของวสดทใชเพาะ และอาจเตมราละเอยดลงไปดวยกไดประมาณ 3-5 เปอรเซนตของวสดเพาะ ซงรานจะเปนตวชวยกระตนใหเกดเชอราทเปนอาหารเหดฟางไดเปนอยางด

การตปนขฝายนจะตองใหละเอยดและเปนปยฟมากทสด ควรใชเครองตปนไฟฟาทมสมรรถภาพสง หลงจากทตปนขฝายจนไดทแลว กใหขฝายนนขนชนเพาะเหดไดทนท

หมายเหต : กรณทชาวบานไมมเครองตปนขฝาย กใชจอบหรอพลวตกกลบกองไปมาหลาย ๆ ครง จนแนใจวาใชไดแลวกนาขนชนเพาะไดเลย

การนาขฝายขนชนเพาะเหด

กอนการนาขฝายทผานการหมกขนชนเพาะ เราจะตองปพนรองชนเพาะเสยกอน อาจใชพลาสตกใสปรองพนกไดถาขฝายหมก ไมแฉะนาเกนไป ในกรณทใชฟางเปนวสดรองพน จะตองนาฟางไปแชนาทงไวเสยกอนประมาณ 1 คน หรอจะใชฟางหมกแทนกได โดยจะตองหมกไวลวงหนาประมาณ 2-3 วน ใชฟางแหงทนวดจากรวงขาวหรอตอซงขาว ตดใหยาวประมาณ 6-7 นว หรอจะนามาตปนกไดจากนนกนาฟางทไดมาแชนาใหอมนาจงเอาขนนาแลวนาอาหารเสรมมาผสมคลกเคลาโดยใชปยยเรย 1 เปอรเซนต ราละเอยด 1 เปอรเซนต ยปซม 1 เปอรเซนต และปนขาว 1 เปอรเซนตตอฟาง 100 กโลกรม เมอคลกเคลาอาหารเสรมสรางเรยบรอย กใหนาฟางนนมาอดลงใน

กระบะหมก เหยยบใหแนนแลวใชพลาสตกปดคลมหมกไว 2-3 วน จงนาเอาออกมากองไวหลวม ๆ ใหแกสแอมโมเนยระเหยออกไปใหหมดเสยกอน จากนนกนาไปใชได

ใชฟางแชนาหรอฟางหมกทเตรยมไวปรองพนชนเพาะใหสงประมาณ 4-5 นว จากนนจงนาเอาขฝายหมกทตปนและผสมอาหารเสรมแลวปทบใหหนาประมาณ 3-4 นว (ใช 200 กโลกรม ตอ 1 หอง) โดยเกลยขฝายใหกระจายใหทวทงชนเพาะอยาใหแนนนก

เมอนาวสดเพาะขนชนเรยบรอยแลว กใหปดหองและเลยงเชอราอาหารเหดตออกประมาณ 1 คน แลวจงคอยทาการอบไอนาฆาเชอราตอไป

การเลยงเชอราอาหารเหด

เมอนาขฝายทเตรยมไดขนชนเพาะเสรจแลว กใหตรวจสอบดความชนของขฝายอกครง ถาขฝายมความชนไมเพยงพอกใหรดนาบนขฝายเสย แตอยาแฉะเกนไป อาจใชสเปรยพนนาหรอใชบวรดนาแบบฝอยรดผานเรว ๆ กไดแลวปดหองทงไว จากระยะนกจะมจลนทรยจาพวกเชอราชนดหนงเจรญขนบนขฝาย พรอม ๆ กบเปลยนธาตอาหารทเหดฟางเอาไปใชไมได ใหอยในรปทเหดฟางสามารถนาไปใชได (จบแกสแอมโมเนยทเกดขนระหวางการหมกมาสรางเปนโปรตนเพอการเจรญเตบโต) ซงการเจรญเตบโตและเปลยนธาตอาหารนจะชาหรอเรวกขนอยกบอาหาร ความชนสภาพอากาศ และอณหภมภายในหอง โดยเฉพาะอณหภมจะตองสงประมาณ 42-50 องศาเซลเซยสเชอราชนดนจงเจรญเตบโตไดด

ดงนน หลงจากทรดนาแลวจงควรปดหองทงไว ความรอนภายในหองกจะคอย ๆ เกดขนมาเอง ปดหองทงไวและรกษาอณหภมขนาดดงกลาวไวประมาณ 1-2 วน จะทาใหมเชอราเจรญเตบโตไดมากยงขนและถาเชอราเจรญขนมากเทาไหรกจะไดผลผลตสงขนเปนเงาตามตวเทานน

เมอเหนขฝายมเชอราเจรญขนมามากพอแลว คอ เหนเปนเสนใยหรอฝาบาง ๆ ตามผวขฝายหรอเปนปยคลายสาลอยทวขฝาย ถอวาพอไดแลว กใหดาเนนการอบไอนาฆาเชอรานได ความรอนจากการอบไอนาจะทาใหเชอราตายและสลายตวเปนธาตอาหารของเหดฟางในเวลาตอมา

การอบไอนาฆาเชอราและศตรเหด

เมอนาวสดเพาะขนใสชนเรยบรอยและทกอยางพรอมแลว กใสนาลงในหมอตมไอนาในกรณทเราจะอบไอนาโรงเพาะเหด 2 หอง ใหใสนาประมาณ 3 สวน ใน 4 สวนของถง และถาตองการอบไอนา 3 หอง กใหใสนา 3.5 สวนใน 4 สวนของถง แลวดาเนนการตมนาใหเดอดจนกลายเปนไอนาอยางเตมท จงคอยอดไอนาเขาสหองนน ๆ

สาหรบขอควรระวงขณะทตมนา ไมควรปดวาลวใหแนนจนสนท ควรเปดใหไอนาสามารถระบายไดบาง ไมเชนนนแลวจะทาใหถงตมนาเกดระเบดขนได

ในระหวางการอดไอนาเขาหอง จะตองปดหองใหสนททกดาน โดยเฉพาะดานลางทตดกบพนจะใชไมทบหรอจะใชทรายโรยทบกได แลวตอสายยางเขาหอง โดยผกปลายทอสายยางซงเสยบดวยไมไผเพอใหขนาดรพนเลกลงเอาไวกบเสาใหแนน เพอไมใหสายยางสะบดดนไปดนมาขณะพนนา ทดานในตรงประตหองกใหตดตงเทอรโมมเตอรเอาไวเพอวดอณหภม ครนเมอทาการตมนาจนเดอดไดทแลวกใหเปดวาลว ปลอยไอนาเขาหอง อณหภมภายในหองจะสงขนเรอย ๆ จนกระทงมขนาดอณหภมสง 60-72 องศาเซลเซยส ขนไปแลวจงเรมจบเวลาใหไอนาเขาไปอกนานประมาณ 2-3 ชวโมง จงหยดการพนไอนา (ปดทงใหมอณหภมลดลงประมาณ 35 องศาเซลเซยส เพอทจะไดทาการโรยเชอเหดตอไป) แลวยายสายยางไปยงหองอนถดไปและทาการพนไอนาในลกษณะเชนเดยวกน

และจงจาไว การอบไอนาในเรอนเพาะใหมอณหภมสงถง 72 องศาเซลเซยสเปนเวลาอยางนอย 2 ชวโมงตดตอกน จะฆาเชอราและเชอเหดขมา (ขวว) ทปะปนมาไดผลเปนอยางด แตถาอณหภมตากวา 60 องศาเซลเซยสแลว แมจะใชเวลานานเทาใดกตามกไมสามารถฆาเชอเหดขมา (ขวว) ไดหมด ซงจะเปนปญหาในการเพาะคอมเหดขมา (ขวว) เกดขน

การจดเตรยมเชอเหดฟางและการโรยเชอเหดฟาง

กอนทจะเรมเพาะเหดฟาง ผเพาะควรทาความรจกกบเชอเหดฟางใหดเสยกอนทงนเพราะเชอเหดฟางมบทบาททสาคญมากทสดในกระบวนการเพาะเหดชนดน

อาจกลาวไดวาในการเพาะเหดฟางนอกเหนอจากเรองปญหาเทคนคเลก ๆ นอย ๆ อยางอนในการเพาะแลว ปญหาเรองขเหดนเองทเปนเรองใหญโต เปนเรองทมคาถามกนอยางไมสนสด ทงนเพราะนกเพาะเหดมอใหมวธการหรอเทคนคตาง ๆ ในการเพาะนนเปนเรองทสามารถเรยนรกนได และสามารถทจะแกไขปญหาทเกดขนไดอยางรวดเรว แตปญหาเรองเชอเหดนกเพาะเหดมอใหมตองเรยนรและทาความเขาใจใหมาก ๆ

ปจจบนนแหลงทมการจาหนายเชอเหดฟางมากและใหญทสดยงอยบรเวณสามแยกเกษตรใกล ๆ กบมหาวทยาลยเกษตรศาสตร อาจมอยบางในตางจงหวดใหญ ๆ เชน หาดใหญ เชยงใหม และขอนแกน แตมไมมากหรออาจเปนเชอเหดทสงไปจากในกรงเทพฯ ไมใชเปนเชอทผลตในทองทนน ๆ โดยตรง ทงนเปนเพราะการตงโรงงานผลตเชอเหดฟางจะตองมตนทนสงในการผลตสง ตองมตลาดขายเชอทแนนอนและมากพอ และทสาคญคอจะตองหาซอวตถดบหรอขมาสดไดงาย ขมาสดเปนสวนประกอบทสาคญทสดของเชอเหดฟาง คอกมาในเมองไทยมไมมากและไมแพรหลายมากนก ทาใหไมสามารถกะงานโรงงานการผลตเชอเหดไปตางจงหวดได

เชอเหดฟางมลกษณะคลาย ๆ กบปยหมก สวนประกอบสาคญ คอขมาสดผสมกบเปลอกเมลดบวและไสนน บรรจถงพลาสตกเปนถงเดยว ๆ บางยหอกมลกษณะเปนรปกอนกลม เพราะมการนงดวยกระปอง เวลาขายจงเทออกมาใสถง ๆ ละ 4 กระปอง หรอ 4 กอน อยางไรกตามเชอเหดทง 2 ชนด คอทงทบรรจกระปองนงและบรรจถงนงมคณสมบตทดเหมอนกนทกประการ

แมวาในทองตลาดจะมเชอเหดฟางอยหลายยหอ มตวแทนจาหนายมากราย แตมแหลงผลตหรอโรงงานไมกแหงหรอแทบจะนบรายได เชอเหดฟางอาจมหลายตราหลายยหอวางขายอยตามรานตวแทนจาหนายทวไป แตสวนใหญแลวมาจากโรงงานเดยวกน หรอจากโรงงานทผลตจรง ๆ เพยงไมกแหงแตผจาหนายนาไปตดตราหรอยหอของตวเองลงไปกอนขายใหแกผซอ ดงนนเวลาซอเชอเหดไปเพาะควรดทเชอหรอด

ลกษณะของเชอมากกวาดทตราหรอยหอ การดเชอเปนจะทาใหทราบวาเปนเชอทเคยซอไปแลวเพาะดอกดหรอไมด นอกเหนอจากจะตองซอเชอจากรานทไวใจได

การซอเชอเหดฟางไปเพาะมอย 2 วธดวยกน

วธแรก คอการเลอกซอดวยตนเอง หากดเชอเปนสามารถทาใหไดเชอดไปเพาะ และสามารถเลอกรานทเชอมคณภาพได โอกาสทเชอเสยมนอย

วธทสอง คอการตดตงสงซอเชอทางไปรษณย เปนวธการทตอเนองกบวธแรก คอเมอทราบทซอแลวไดมการตกลงทจะสงซอทางไปรษณย สวนใหญผซอจะตองสงเงนไปใหแกผขายทางธนาณตตามจานวนเชอทตองการ โดยทางผซอจะตองบวกคาขนสงลงไปในเชอแตละกระปองดวย อาจบวกคาขนสงเพมจากราคาเชอกระปองหรอถงละ 1-2 บาท

เชอเหดฟางทด จะตองไมออนหรอแกเกนไป สงเกตเชอไดจากลกษณะของเสนใยกลาวคออายของเชอฟางจากออนถงแกมอายประมาณ 20 วน เชอเหดฟางทยงออน เสนใยของเหดจะเรมลามจากดานบนเชอลงมาดานลาง ถาเสนใยเพงลามลงไปไดครงถงแสดงวาเชอยงออนอย ถาลามไปถงกนถงหรอกนกระปองแสดงวาเชอมอายพอด

เชอเหดทมเสนใยลามเตมถงไมควรเกบไวนานเกนไป เชอทมอายมากหรอเสนใยเจรญเตมถงแลวตอไป เสนใยจะยบมสเหลอง แสดงวาเชอเรมแกมาก แตเชอทเพงเรมแคเลกนอยแตมคณภาพดอยเสนใยจะเรมรวมตวทางดานบนของปากถง หรอชกใยเกาะฝากระปอง เลกนอย และเสนใยจะรวมตวกนสรางสปอรชนดหนงซงมองเหนเปนแผนเลก ๆ สนาตาลแดงเรยกวา คลามโดสปอร หรอรวมกลมกนเปนจดสขาวในบางสายพนธ แสดงวาเปนเชอทดและไมเปนหมน เชอทเปนหมนเพาะแลวไมเกดดอกเสนใยจะรวมตวกนมากมายขาวฟผดปกตไมควรใชเพาะ

นอกจากนเชอเหดฟางทดจะตองมกลนหอมแบบกลนเหด เมอเทออกมาจากถงเชอจะจบตวรวมกนเปนกอนไมรวงหรอแฉะและไมมนาหนกมากเกนไป นอกจากนจะตองตรวจดวาภายในถงตองไมมตวไรเลก ๆหรอมราตาง ๆ เชน ราแดง ราเหลอง ราเขยว ขนไปปะปนอย ซงแสดงวาเชอไมด

การโรยเชอเหดฟาง

หลงจากทไดอบไอนาและปลอยทงไวจนวสดเพาะมอณหภมประมาณ 35 องศาเซลเซยส แลวเราจะเรมโรยเชอเหดลงวสดเพาะ (ขฝาย) ในแตละชน การเตรยมและโรยเชอเหดฟางนกทาไดโดยแกะถงเชอเหดฟางทคดเลอกแลววามคณภาพดใสลงในกะละมงทลางสะอาด และฆาเชอดวยแอลกอฮอลเรยบรอยแลว และควรลางมอใหสะอาดกอนจงทาการขยเชอใหกระจายทวกนเพอสะดวกในการโรยเชอเหดฟางใน 1 หอง จะใชเชอเหดฟาง 30-50 ถง

เมอเตรยมเชอเหดฟางเรยบรอยแลวกใหนามาโรยลงบนชนวสดเพาะ (ขฝาย) ในหองใหสมาเสมอและทวถงกนทกชน แลวรบปดหองทนท ลกษณะภายในหองใหมอณหภม 35 องศาเซลเซยส (นานประมาณ 3 วน) หลงจากนนประมาณ 6 ชวโมง ใหสงเกตดวามเสนใยเหดเดนเปนสขาวบนวสดเพาะหรอยง หรอโดยปกตแลวเสนใยเหดฟางจะเรมแตกตวประมาณ 6-8 ชวโมง หลงจากโรยเชอ

ถาทงไวประมาณ 15-16 ชวโมง เสนใยเหดยงไมเจรญเตบโตกแสดงวามปญหาประการใดประการหนงเกดขน ดงน

1. วสดเพาะยงมกาซแอมโมเนยเหลออย จงเปนพษตอเสนใยเหดทาใหเสนใยเหดไมเจรญ

2. ทาการโรยเชอเหดขณะทวสดเพาะยงมอณหภมสงอยมาก ทาใหเชอเหดเสอมลงหรอตาย

3. เชอเหดมคณภาพไมด อาจเปนหวเชอไมบรสทธ

4. สภาพอณหภมและอากาศภายในหองไมเหมาะแกการเจรญเตบโตของเสนใยเหด

อยางไรกดปญหาดงกลาวน ถาทานปฏบตตามทกลาวขางตนแลวกเชอวาจะไมมปญหาเกดขนอยางแนนอน

การปรบอณหภมและสภาพอากาศภายในโรงเรอน

ในการเพาะเหดฟางในโรงเรอนนน หลงจากทไดโรยเชอเหดฟางใสวสดเพาะเสรจและปดหองพรอมกบรกษาอณหภมประมาณ 32-38 องศาเซลเซยส ทงไว 2-3 วนแลว เชอเหดฟางจะเจรญเตบโตเปนเสนใยเหด มสขาวฟเปนปย เจรญแผกระจายเตมหนาวสดเพาะ จากนนเสนใยเหดจะสะสมอาหารเพอทจะนาไปใชในการสรางดอกเหด ในระหวางวนท 3-4 เสนใยเหดกจะเรมยบตวลง เปลยนจากสขาวเปนสนาตาล และจบตวกนเกดเปนดอกเหดเลกๆ มลกษณะเปนเมดคลายผงซกฟอก ตอจากนนกจะเจรญพฒนาเปนดอกเหดทสมบรณตอไป

ดงนน นบจากระยะวนท 3-4 นเปนตนไป เราจาเปนตองคอยปรบอณหภมและอากาศภายในหอง เพอใหเหมาะสมกบความตองการในการเจรญพฒนาเปนดอกเหดทสมบรณดงน

1. เมอโรยเชอเหดฟางไวไดประมาณ 3-4 วน กใหเปดแงมดภายในหอง ถาเสนใยเหดยงมลกษณะสขาวอยตามผวหนาขฝายเปนจานวนมาก แสดงวาภายในหองมอณหภมสงเกนไปลกษณะเชนนแมเสนใยยบตวเกดเปนดอกเหดเลก ๆ เตมผวหนาขฝายกตาม แตดอกเหดเลก ๆ เหลานกจะไมพฒนาเปนดอกเหดทสมบรณได เพราะเสนใยเหดไมสามารถจะพกตวและสะสมอาหารไดมากพอ ดงนนเพอชวยใหเสนใยไดฟกตวและสะสมอาหารไดอยางเตมท จงควรเปดชองระบายอากาศใหอณหภมภายในหองลดลงพรอมกบเปนการถายเทอากาศไปในตวดวย โดยควบคมใหมอณหภมประมาณ 28-32 องศาเซลเซยส โดยเปดชองระบายอากาศทงไว

2. ถาแงมดพบวาเสนใยเหดเรมยบตวและมดอกเหดเลก ๆ เกดขนบางแลว กใหปรบอณหภมภายในหองใหอยระหวาง 28-32 องศาเซลเซยสโดยเปดชองระบายอากาศทงไว

3. หลงจากเสนใยเหดไดเรมยบตวลงแลวประมาณ 1-2 วน คอวนท 4-5 กใหสงเกตดวาเมดเหดดอกเลก ๆ เกดขนทวผวหนาขฝายทกชนหรอยง ถามดอกเหดเลก ๆ เกดขนทวทกชนดแลว กใหแงมประตใหอากาศภายในหองมการระบายถายเทมากขน โดยแงมประตใหกวางประมาณ 20 เซนตเมตร ในระดบความสงระหวางชนลางกบชนบน และควบคมใหมอณหภมสงประมาณ 28-32 องศาเซลเซยส

ในระยะนถาสภาพอากาศและขฝายมความชนนอยลงไปมาก (ตากวา 80%) กใหรดนาโดยใชเครองพนฝอยฉดพน แตจะตองระวงอยาใหละอองนา จบกนเปนหยดนาได

4. ในชวงวนท 6-7 กจะสงเกตเหนวาดอกเหดมขนาดโตประมาณนวแมมอบางแลว ในระยะนถาพบวาบรเวณโคนดอกเหดมปยสขาวฟอยรอบ ๆ และผวของดอกเหดเปนขยขรขระคลายผวหนงคางคกกแสดงวาอากาศภายในหองไมเพยงพอ มกาซคารบอนไดออกไซดในปรมาณทสงมากเกนไป จะตองเพมการระบายอากาศภายในหองใหมากขนอก โดยเปดประตเขาใหกวางออกไปอก และรกษาอณหภมใหอยระดบ 30-32 องศาเซลเซยส

และถาตองการใหไดดอกเหดทมขนาดโต นาหนกด และดอกขาว กใหทาการอบไอนาในเวลากลางคนในชวงทอณหภมตาสด คอระหวาง 02.00-04.00 น. (ทงนกเพราะวาในชวงเวลาดงกลาวทมอณหภมตา จะทาใหดอกเหดชะงกการเจรญเตบโต) อบไอนาใหไดอณหภมสงประมาณ 32-34 องศาเซลเซยส จะชวยใหดอกเหดเจรญพฒนาไดอยางเตมท ทาใหไดดอกเหดตรงตามตองการ

ซงในเรองนเกษตรกรผเพาะเหด จะตองหมนคอยสงเกตพรอมกบหาขอสรปทถกตองและควรจดบนทกไวเปนขอมล เพอชวยใหการดาเนนครงตอ ๆ ไปสะดวกไดผลดยงขน

การปฏบตดแลรกษาใหเกดดอก แบงเปน 3 ระยะคอ ระยะท 1 หลงจากโรยเชอเหดฟางแลวตองควบคมอณหภมใหอยประมาณ 35 องศาเซลเซยส เปนเวลา 3 วน เสนใยจะเจรญเตมวสด ระยะท 2 ในวนท 4 จะทาการตดเสนใยเหดโดยการรดนาเพมความชนบนวสดเพาะ เพอรกษาอณหภมใหอยประมาณ 28 – 32 องศาเซลเซยส นาทใชตองสะอาดหรออาจใชนาฝนกได เพอไมใหเกดการปนเปอนของจลนทรย เปนเวลา 6 – 8 วน ระวางนควรเปดชองใหแสงเขากระตนการเกดดอกวนละ 2 – 3 ชม. หรอหากอณหภมสงขนกเปดชองระบายความรอนหรอพนนาเปนฝอยตามผนงโรงเรอนและบนชนเพาะ แตตองระวงอยาใหตมดอกเหดเปยกนา สงเกตวาในชวงนอากาศในโรงเรอนจะเยนสบาย หายใจสะดวกไมรอนอบอาว แตไมควรเปดโรงเรอนเขาออกบอยๆ จะทาใหอณหภมผนผวนเปนอนตรายตอเหดฟาง ดอกเหดจะโตขนเรอยๆจนถงเกบจาหนายได ระยะท 3 หลงจากเกบผลผลต 2 – 3 รนจะไดนาหนกประมาณ 100 กก. ตอโรง ควรทาความสะอาดโรงเรอน โดยขนวสดเพาะออกใหหมด ลางทาความสะอาดชนเพาะและพนโรงเรอน ถามการหมกหมมของจลนทรยมากกควรอบไอนาฆาเชอจลนทรย กอนการเพาะเหดครงตอไป การเกบผลผลตเหดฟางควรเกบเมอดอกเหดฟางยงตมอย ไมควรปลอยใหดอกบานจะเสยราคา ควรเกบในชวงเวลาเชา และนามาตดแตงและคดขนาด ไมตองลางนาจะทาใหเหดอมนา เสยราคาและเนางาย

การดแลพฒนาของดอกเหดและการเกบผลผลต

หลงจากเสนใยเหดไดรวมตวกนเปนดอกเหดเลก ๆ แลว ดอกเหดดงกลาวนจะพฒนาเปนดอกเหดทสมบรณไดหรอไม หรอจะชาจะเรวกขนอยกบปจจยดงน

1. เชอเหด ถาเปนเชอเหดทไดมาจากการตอเชอมามากชวงแลว ดอกเหดทไดจะมขนาดเลก โตเรว บานเรว และมเกดเปนจานวนมาก นอกจากนตวเชอเหดนนเปนสายพนธเบากจะโตเรวกวาพนธหนก

2. การสะสมอาหารของเสนใยเหด ถาหากวสดเพาะมอาหารเหดไมสมบรณและการสะสมอาหารของเสนใยเหดเพอใชพฒนาเปนดอกเหดไมพอเพยงแลว ถงแมวาจะเกดเปนดอกเหดขนาดเลก ๆ ขนแลวกตามกไมสามารถพฒนาเปนดอกเหดทสมบรณได

3.อากาศ ระยะการพฒนาเปนดอกเหดทสมบรณนจะตองการอากาศสงมาก จงควรเปดชองระบายอากาศ และประตใหอากาศบรสทธเขาไปบาง ถาหากอากาศไมเพยงพอแลวจะทาใหมกาซคารบอนไดออกไซดเกดขนภายในหองมากเกนไป ทาใหเนอเยอภายนอกดอกเหดเจรญเตบเปนเสนใยอกครง คอทาใหดอกเหดเปนปยสขาว หรอทาใหผวดอกเหดมลกษณะคลายหนงคางคก หรอถาหากดอกเหดนนยงเลกอยกจะทาใหดอกเหดมลกษณะผดปกตไป เชน มรอยบมตรงกลาง ปลอกหมดอกคลมไมหมด หรอไมมหมวกดอก เปนตน

4. อณหภม ทเหมาะสมควรอยระหวาง 28-32 องศาเซลเซยส ถาหากมอณหภมตาเกนไปจะทาใหดอกเจรญเตบโตชา แตดอกทไดนนจะมขนาดโตและหนก ตรงกนขามถาหากอณหภมสงจะทาใหดอกเหดโตเรว ปลอกหมบางและบานงาย แตถาอณหภมสงมากเกนไปแลวกอาจทาใหดอกเหดไมเจรญเตบโตได

5. แสง ระยะนควรควบคมแสงใหผานเขาไปเพยงเลกนอย เพอใหดอกเหดมสซดลงและคอนขางยาว ถาหากใหแสงผานเขาไปมากแลวจะทาใหสของดอกเหดเปลยนเปนสคลามาก และไมไดเปนทนยมของผบรโภค

ถาหากสภาพแวดลอมเหมาะสมและมการดแลรกษาดแลว หลงจากโรยเชอประมาณ 2-3 วน เสนใยกจะเจรญเตบโตเตมชนเพาะ ประมาณวนท 3-4 เสนใยกจะจบตวกนเปนดอกเหดเลกๆ และประมาณวนท 6-7 กจะเรมเกบดอกเหดได

การเกบดอกเหด ควรเกบเมอดอกเหดฟางโตเตมทคอมลกษณะเตงตง ปลอกหมขยายตวเตมทในกรณทดอกเหดมลกษณะเปนหวอยกควรรอไวอกวนหนงหรอครงวน แตเมอเหดมลกษณะหวยดขนแบบหวพง กตองเกบทนทมฉะนนดอกเหดจะบานออก ทาใหขายไมไดราคา วธการเกบดอกเหดใหใชนวหวแมมอกดดอกเหดแลวหมนเลกนอยยกขนเบาๆ ดอกเหดกจะหลดออกมา หลงจากเกบดอกเหดมาแลวกใหใชมดคมๆ ตดโคนดอกทมเศษขฝายตดมาออกเสย จากนนกนาไปเกบไวในทเยนๆ (อาจเปนตเยนกได) เพราะถาเกบไวในทรอนอบอาวแลว จะทาใหดอกเหดบานเรวขน

ในการเพาะครงหนงๆ ผลผลตทไดควรอยระหวาง 50-60 กโลกรมตอหอง

จะเหนไดวาการเพาะเหดฟางในโรงเรอนจะประสบผลสาเรจหรอไมขนอยกบ การสงเกต การเอาใจใส ความขยน ความอดทน ของเกษตรกรเอง และกลาทจะทดลองหาขอมลใหมๆ มาปรบปรงวธการของตนเองใหไดผลดอยเสมอ ประการทสาคญทสดคอ จะตองบนทกขอมลตางๆ เอาไวเพอนาไปเปรยบเทยบปรบปรงแกไขในการปฏบตการครงตอไป

การทาความสะอาดโรงเรอนเพอเตรยมการเพาะครงตอไป

หลงจากทเกบผลผลตจนหมดแลว กไดเอาขฝายและฟางออกไปใชประโยชนอนๆ ตอไป เมอเอาขฝายและฟางออกจากชนเพาะจนหมดแลว กทาการลางชนเพาะและหอง อาจลางดวยผงซกฟอกหรออาจใชนายาคลอรอกซหรอนายาฟอรมาลนดวยกได แลวลางดวยนาจนสะอาด ปลอยทงไวใหแหงสนทอยางนอย 2-3 วน จงทาการอบไอนาทอณหภม 60-70 องศาเซลเซยส ขนไป นานประมาณ 1-2 ชวโมง เพอฆาเชอราและศตรทอาจหลงเหลออย

จากนนจงคอยเรมดาเนนการเพาะตอไป แตถาหากปลอยโรงเรอนทงไวนานวนเกนไปแลว เมอทาการเพาะกใหอบไอนาเสยกอน ทอณหภมประมาณ 60-70 องศาเซลเซยสขนไป นานประมาณ 1-2 ชวโมง จงคอยใชทาการเพาะครงตอไป

โรคแมลงและการปองกนกาจด

ถงแมวาการเพาะเหดฟางจะใชระยะเวลาสน แตกมศตรเหดหลายชนดทมกเกดขน คอยทาลายและรบกวนผลผลตเหดทออกมา เชน มด ปลวก แมลงสาบ หน ไร และเชอราตางๆ ซงผเพาะเหดฟางควรทจะไดทราบและหาทางปองกนรกษาดงน

1. มด, ปลวก, แมลงสาบ จะเขาไปทารงหรอเขาไปทาลายเสนใยเหดและกดกนดอกเหดทาใหผลผลตตกตา ดอกเหดไมสมบรณ

วธการปองกน ใชนายาเอฟตาคลอรหรอคลอเดนหยดใสตรงปากรทางเขารงมดหรอปลวก (ภายนอกโรงเรอน) มดและปลวกจะตายหรอยายหนไป หรอจะใชขเถาแกลบผสมผงซกฟอกโรยบนพนดนโดยโรยรอบนอกโรงเรอน

2. ไร มขนาดเลก สขาวเหลองมขนสนาตาลยาวทสวนหลงและขาสามารถเจรญและแพรพนธไดดในบรเวณทชนๆ ทาลายโดยการกดกนเสนใยเหดฟางหรอดอกเหดทมขนาดเลก กอใหเกดความเสยหายและเกดความราคาญ เวลาเขาปฏบตงานในโรงเรอน

การปองกน 1. ทาความสะอาดโรงเรอนบอยๆ อยาปลอยใหมวสดตกหลนตามพน เมอเพาะเหดเสรจแตละครงควรเกบปยหมกออกใหหมดและลางโรงเรอนใหสะอาด

2. ใชสารเคมฆาไรทไมมพษตกคางฉดพนกอนเกดดอกเหด เพอกนสารเคมซงอาจตกคางในดอกเหดได แลวโรยปนขาวซาอกครงหนง จะปองกนตวไรและเชอราตางๆ ได

3. วชเหด ทพบเปนคแขงขนแยงอาหารเหดฟางนนทพบมาก ไดแก เหดหมกหรอเหดขมาสาเหตทเกดขน เพราะภายในปยหมกรอนเกนไปหรอขนตอนผสมสตรอาหารอาจใสอาหารเสรมมากมายในโรงเรอนไมมการระบายอากาศ

4. เชอรา มเชอราหลายชนดทเกดขนกบเหดฟาง มทงเชอราททาอนตราย เสนใยและทาลายดอกเหด เชนราเขยว ราขาว ราเมลดผกกาด เชอราเหลานมสวนทาใหผลผลตไมไดผลดเทาทควร รวมทงระยะเวลาเกบดอกเหดจะสนลงดวย

ราเมลดผกกาดทเกด เชอราเกดขนบนฟางขาวทใชเพาะแลวเจรญเตบโตเปนเสนใยแผขยายเปนหยอม ๆ เสนใยมลกษณะหยาบ เสนใยเหลานจะทาลายเสนใยของเหดฟางไมใหเจรญเตบโต กลมของเชอรานจะกระจายบรเวณกองเหดเปนจด ๆ บรเวณหลงกองขางกอง ถาเสนใยของเชอรามอายมากขนจะสรางสวนขยายพนธเปนเมลดเลก ๆ เมอยงออนมลกษณะสขาวและเปลยนเปนสนาตาลเมอเนาจะเกดเสนใยรวมตวอดแนน บางครงจะมลกษณะเปนชน ๆ หรอวงกลม ชาวบานทวไปเรยกวาราเมลดผกกาดในดอกเหดบางดอกทมลกษณะแขงแรง รอดพนจากการเขาทาลายของเชอราในระยะทเปนตมดอก แตอาจถกเสนใยเชอราขนเจรญขยายมาคลมดอกเหดได ทาใหดอกเหดมลกษณะผดปกต ดอกเหดบางดอกลกษณะภายนอกดปกตด แตเมอบบดจะรสกวาภายในนมซงเกดจากการทาลายเชอรา

ราเขยว เปนเชอราทมสเขยวเขมเหนไดชด ตามปกตเชอราเขยวเปนราในดนสปอรของเชอมอยทงในดนและปลวอยในอากาศ เชอราชอบความชนและถาอณหภมเหมาะสมทาใหเชอราเจรญเตบโตขยายเขาทาลายเหดฟาง เมอเชอยงออนจะมลกษณะเปนสขาว เมออายได 2 วน จะมสเขยวออนและเปลยนเปนสเขยวเขม ราเขยวจะขนแขงขนกบเชอเหดฟาง แตเจรญไดเรวกวาจงทาใหเชอเหดฟาง บรเวณนน ๆ เกดตมดอกนอยกวาบรเวณอนทราเขยวไมเกด

ราขาวนวล เชอราชนดนมลกษณะสขาวนวลหรอสเหลองออน ๆ พบตงแตวนแรกของการเพาะเหด เชอรานมกจะเกดบนวสดเพาะและเจรญแผขยายตดตอกนเปนปนใหญ ทาใหมองเหนเปนกอน ๆ หรอเปนแผน ๆ เชอราชนดนเปนเชอราทเจรญเตบโตเรว ขนแขงกบเชอเหดฟาง แตเจรญไดเรวกวาทาใหบรเวณทมเชอรานไมมเชอเหดฟางขนเลย นอกจากนถามตมดอกเกดขน เชอราชนดนมกเจรญปกคลมดอกเหดเลก ๆ หรอทาใหดอกเหดกลมนนมลกษณะผดปกตหรอดอกเหดไมเจรญตอไป สวนใหญจะพบเชอราชนดนบนกองวสดเพาะเหดฟางเปนครงแรก

ราขาวฟ เชอรานเสนใยมลกษณะขาวจดและฟ มกพบบนหลงกองเพาะ พบตงแตวนแรกหรอวนท 2 ของการเพาะเหด เมอราชนดนอายมากขนจะมสเทา เชอรานเกดเรว ถาเกดแลวไปปกคลมดอกเหดทาใหดอกเหดฝอ

ดงนน ถาเกดมเชอราเหลานเกดขน ควรแยกออกจากกองเพาะและเผาทาลายเสยเพอปองกนการระบาดของโรค

การปองกนโรคเหดฟาง

ตงแตเรมเพาะเหด จนถงสนสดการเกบผลผลตของเหดฟางมเพยง 15-20 วนเทานน จงเปนเหตผลอนหนงทไมมการใชยาเคมเหมอนพชผกชนดอน ๆ ดงนนวธการสาคญในการปองกนโรคเหดฟาง คอวธการรกษาความสะอาดและการปฏบตดแลรกษาอยางสมาเสมอและการเอาใจใสอยางใกลชด ขอแนะนาเลก ๆ นอย ๆ เหลานอาจเปนประโยชนในการเพาะเหดฟางเพอปองกนใหเกดโรคนอยลง

1. เลอกหวเชอจากแหลงทเชอถอไดวาเปนพนธดใหผลผลตสง มการปนเปอนนอยทสด หรอไมม

2. เลอกตอซงหรอฟางขาวนวดทสะอาดปราศจากเชอราเมลดผกกาดฟางขาวตองมลกษณะแหงสนทและอมนาไดงาย

3. เขาใจถงสภาพความตองการตาง ๆ ในการเจรญเตบโตของเหดฟาง เพอจะไดปฏบตดแลไดอยางถกตอง เชน เรองอณหภมภายในหอง ขณะทเสนใยเจรญเตบโตตองการอณหภมระหวาง 34-36 องศาเซลเซยส ถาในหองอากาศรอนหรอเยนเกนไปกควรระบายอากาศเพอใหเกดการถายเทออกซเจน หรอใหไอนาเพอเพมอณหภม นอกจากนยงมเรองความชน แสงสวาง และความสามารถในการกนอาหารของเหดฟางอกดวย

4. ระมดระวงในเรองความสะอาดของโรงเรอนทงภายในและนอกโรงเรอน

ลกษณะอาการผดปกต ภายในกองเพาะเหดและการเกดดอกเหด

1. เพาะแลวเหดไมเจรญเลย เมอทาการเพาะเหดฟางแลว เสนใยเหดอาจไมเจรญเลย หากสภาพแวดลอมอนๆ เปนปกต สาเหตเกดจากเชอเหดเสย หมดอาย หรอไมแขงแรง หากเชอเหดเปนปกตดโรงเรอนทเพาะอาจมเชอรารบกวนหรอมสารเคมบางอยางตกคางตามพนดน หรอตดมากบฟางกอนแลว หรออาจเกดจากนาทใชในการแชฟางและใชรดกองเหดมสารทมฤทธยบยงการเจรญเตบโตของเชอเหดปะปนอย

2. เสนใยเหดเจรญเตบโตไดนอยมาก สาเหตเกดจากเชอเหดไมบรสทธ เปนเชอทมการตอเชอมาหลายครง ทาใหเชอมคณภาพตา ควรเลอกซอจากแหลงทเชอถอได การเพาะซาหลาย ๆ ครงจะทาใหมการสะสมของโรคและแมลงททาลายเสนใยเหดฟาง ควรทาความสะอาดโรงเรอน โดยใชนาลางใหสะอาดแลวโรยปนขาวฆาเชอตาม อกสาเหตหนงเกดจากการทอณหภมภายในโรงเรอนตาเกนไป เนองจากอากาศหนาวเยน หรอใชฟางขาวเกาทถกฝนเปยกแฉะมากอน ทาใหเสนใยของเหดฟางชะงกการเจรญเตบโต จงควรใชฟางแหงทไมเคยเปยกฝนทาการเพาะ หากอากาศหนาวควรใหไอนาเพอเพมอณหภม

3. เสนใยเจรญแตไมออกดอก บางกรณพบวาเสนใยเจรญอยางสมาเสมอแตไมเกดดอกเหด สาเหตเกดจากวสดเพาะมอาหารเหดไมเพยงพอ กองเพาะแนนและชนมากเกนไปทาใหเสนใยไมสามารถแทรกเขาไปได สวนมากมกเกดกบตอซงถอน จงตองใชอาหารเสรมใหเพยงพอทกครง อกสาเหตหนงเกดจากชนเพาะเหดไมไดรบแสงหรออณหภมใน

โรงเรอนสงเกนไป วธการแกไขใหชนเหดไดรบแสงสวางบางในชวงวนท 5-6 ถาอณหภมสงมากเกนไปใหใชวธเปดระบายอากาศ

4. เหดออกเปนดอกเลก ๆ แตไมโต เกดขนเสมอสาหรบผเพาะเหดใหม ๆ ทใชเชอออน และใชวสดเพาะทอาหารไมเพยงพอ เชอทออนเพราะผานการตดตอเชอมาหลายครงทาใหความแขงแรงลดลง ควรใชเชอจากแหลงทเชอถอไดมาทาการเพาะ วสดเพาะบางอยางเชนฟางขาวนวดซงมอาหารไมเพยงพอ หรอมความชนนอยไป เพราะดดซบนาไดไมด หรอกดยากองไมแนนพอกทาใหเหดฟางออกดอกเลก ๆ ได ดงนนการใชวสดเพาะพวกนควรแชนาใหอมตวทกครง และกดกองใหแนนพอ แตสาหรบฟางขาวหรอตอซงถอน หากแชนานานเกนไปและตอนเพาะกดกองแนนอาจทาใหฟางเนา เชอเหดไมสามารถเจรญเขาไปได เชนกน ประกอบกบมอากาศไมเพยงพอจงทาใหฝอตายเสยกอนทจะโต ดงนนในการเพาะจงควรเลอกใชวสดเพาะทเหมาะสมและแชฟางใหถกตอง

5. เสนใยเหดขนฟมากเกนไป มกจะพบในชวงหลงการโรยเชอเหดแลว 5-6 วน ขณะทเสนใยกาลงรวมตวเปนดอกเหดในขณะทอากาศรอนอบอาว ทาใหอณหภมภายในโรงเรอนสงเกนไป ควรแกไขโดยเปดหนาตางระบายความรอนออกบาง

6. ดอกเหดเนามสคลาและมกลนเหมน ในการเพาะเหดฟางบางครงอาจมเชอราหรอเชอบกเตรเขาทาลายเหด อาจเกดจากชนเพาะชนมากเกนไป ทาใหเชอแบคทเรยเจรญเตบโตไดด และอาจมเชอราอนเขาทาลาย วธแกไขควรมการระบายอากาศและความชนขางในออก

กรณทมเหดเนาและตายในชนเพาะ สาเหตเนองจากเหดไดรบความกระทบกระเทอนจากการเกบเกยวเหด หรอมการรดนาใหขณะทดอกเหดยงเลก วธแกไขตองระมดระวงอยาใหดอกเหดทอยขางเดยวไดรบความกระทบกระเทอนและงดใหนาแกเหดเหลานอยางเดดขาดในขณะทดอกเหดยงเลก นอกจากนจากโรงเรอนไมสะอาดจงทาใหเกดปญหาเกยวกบการสะสมของราและแมลงศตรเหด

7. ดอกเหดขนเปนหยอม มกขนรวมกนตามบรเวณสวนหวหรอทายกอง สาเหตเกดจากกองเพาะมอาหาร และอณหภมทเหมาะสมอยบรเวณหวและทายกองมากกวาสวนอน

8. ดอกเหดบานเรว กรณดอกเหดบานเรวเกนไปทงยงมขนาดเลกอย สาเหตเกดจากอณหภมสงมาก เชอเหดออนหรอใสอาหารเสรมมากเกนไป

9. ดอกเหดมสคลา มกเกดจากสายพนธ หรอดอกเหดถกลมโกรกและถกแสงแดดมาก วธแกไขขณะทดอกเหดเลก ๆ หรอในระหวางเกบเกยวไมควรใหถกแสงแดดหรอลมโกรก

10. ดอกเหดมนาหนกเบา สายพนธเหดบางพนธ เชน พนธสขาวมนาหนกเบากวาพนธสดาและพนธสเทา หากเกดพนธสดาหรอเทา สาเหตมกเกดจากความชนภายในกองเพาะไมเพยงพอ หรอขณะทเกดดอกเหดมอากาศถายเทไมสะดวก

การนาเอาวสดทเหลอจากการเพาะเหดฟางมาใชประโยชน

ขฝาย เราสามารถนาเอาขฝายทผานการเพาะเหดฟางมาแลวไปใชไดอกครง โดยนาเอาไปผสมอาหารเสรมและเลยงเชอราอกสก 1-2 วน แลวจงนาขนชนอบไอนาฆาเชอโรคตลอดจนดแลรกษาเหมอนเดมกไดผลผลตอกครง แตผลผลตอาจลดลงไปบางเลกนอย

ฟาง สาหรบฟางทเพาะเหดฟางแลวกอนอนเราควรนาไปใชเพาะเหดนางฟา นางรม เปาฮอ ในถงพลาสตกกอน โดยนาฟางนนมาหมกกอนตามสตรน

ฟางทเพาะเหดแลว 100 กก.แหง ยเรย 0.5-1 กก. ปนขาว 1 กก. ยบซม 0.2 กก. (ถาม) ดเกลอ 0.2 กก. (ถาม) ราละเอยด 5 กก.

วธการหมกฟางบรรจถงและทาถงเซอเหด กทาไดดงน

1. เอาฟางทเพาะเหดแลวมาขยใหแตกเปนเสน ๆ ไมจบตวเปนกอนหรอแผน แลวใส ยเรย 0.5-1 กก. โรยใหทวแลวรวมกองเปนกองสามเหลยม เอาผาพลาสตกคลมไว 2 วน ถาฟางแหงมากกใหรดนาชวงนตองการความชนสง

2. กลบกองขยฟาง ใหแตกเปนเสน ๆ แผออก ชวงนจะไดกลนฉนของยเรยแลวโรยดวยปนขาว 1 กก. คลกใหทวแลวตงกองสามเหลยมตามเดม หมกตออก 2 วน ระยะนยงมกลนฉนยเรยอย

3. กลบกองใสยปซม 0.2 กก. ชวงนจะเรมเกดราขาว ตงกองสามเหลยมตามเดมหมกตอ 2 วน ระยะนไมตองคลมผาพลาสตก ตองการความชนประมาณ 6% กองไมสง

4. กลบกอง ราขาวจะเกดมากขน อณหภมในกองสงถง 50-60 องศาเซลเซยส กลนยเรยเรมจางลง จนเกอบหมด ใสดเกลอ 0.2 กก. ละลายนา รดนา 1/2 ปป คลกใหเทากนหมกตอจนหมดกลนยเรย

5. เมอหมดกลนยเรย ฟางจะออนตวลง ผสมราละเอยด 5 กก. คลกใหทวแลวนามาบรรจถง

6. บรรจใสถงทนรอนขนาด 8 X 12 นว นาหนกบรรจ 8-10 ขด ทบใหแนนใสคอขวดจกสาล

7. นง 100 องศาเซลเซยส 2 ชวโมง หรอถง 200 ลตร ตงแตนาเดอนจด ๆ จบเวลาไป 3 ชวโมง

8. พกถงใหเยน ตอเชอเหดนางฟา - นางรม เปาฮอ ตามตองการ

9. บมถงในทอากาศถายเทสะดวก สะอาด อณหภมหอง ถาเปนหลงคาจากจะดประมาณ 20-30 วน เสนใยจะเดนเตมถง

10. นาไปรดนาในโรงเปดนอก โดยดงสาลออกวางนอนรดนาเชา กลางวน เยน อยารดนาเขาไปในถงเดดขาด รกษาความชนในโรงเรอนประมาณ 80 เปอรเซนต

หลงจากเพาะเหดและเกบผลผลตกนหมดแลว ฟางทเหลอยงสามารถใชประโยชนไดอก ถามบอปลากเอาฟางทเพาะเหดแลวเลยงปลา หรอผทไมมบอปลาอาจจะมาทาปยหมกเลยกไดโดยนาไปใสตนไม

ตนทนการเพาะเหดฟางในโรงเรอน

ตนทนขนแรก

1. โรงเรอน (สรางดวยอฐบลอค) = 8,000 บาท(กวาง 4 เมตร ยาว 6 เมตร สง 2 1/2 เมตร)

2. ชนวางเพาะเหด (ทาดวยไมไผ) = 2,000 บาท3. พลาสตกเคลอบ = 3,000 บาท4. เครองกาเนดไอนา (ใชถงนามน = 3,000 บาท200 ลตร 2 ใบ พรอมการกอสรางเตา)

5. บอหมกไสฝาย = 200 บาท6. วสดอน ๆ เชน สายยาง แปบนา = 4,000 บาทขอตอตาง ๆ ฯลฯ

รวม = 19,200 บาท

ตนทนขนท 2 เปนคาใชจายในการเพาะแตละครง

1. คาไสฝาย 100 กก.ๆ ละ 4 บาท = 400 บาท2. เชอเหดฟาง 60 ถงๆ ละ 2 บาท = 120 บาท3. ปนขาว ยปซมและอาหารเสรม = 100 บาท4. คาเชอเพลง = 100 บาท

รวม = 720 บาท

หมายเหต : ราคาวสดเปลยนแปลงไปตามแตละทองถน

ผลตอบแทน

ในการเพาะเหดฟางแตละครงใชเวลาประมาณ 12-17 วน (หรอ 20 วน ถาตองการเกบดอกเหดรนท 2) ผลผลตทไดควรอยระหวาง 80-100 กโลกรม/หอง เมอหกคาใชจายในการเพาะแลวกจะไดกาไรพอสมควร

หมายเหต : 1 ป สามารถเพาะเหดได 15 รน ราคาดอกเหดกเฉลยกโลกรมละ 30-35 บาท

การแปรรปเหดฟาง วธการทาแหงเหดฟาง

1. นาดอกเหดมาลวกในนาเดอด (จะสงเกตเหนฟองออกทดอกเหดตมจนหมดฟอง)

2. นาขนมาตากในตะแกรง ตากจนดอกเหดแหงสนท

3. นาดอกเหดทตากแหงแลวใสในถงพลาสตก เยบปากถงใหสนท และเกบไวในทรม

4. เวลานามารบประทานกนาดอกเหดทแหงมาแชนาเยน ทงไวสกครดอกเหดกจะบานออก นาไปประกอบอาหารได

วธการทาเหดดอง

1. นาเหดมาลวกนาในนาเดอด (สงเกตเหนฟองอากาศจากดอกเหด พอหมดฟองกนาเหดมาทงไวใหเยน)

2. ตมนากบเกลอ โดยใชนา 970 กรม เกลอ 30 กรม ตมนาใหเดอด ยกลง

3. นาเหดทตมแลวใสในขวดโหลทสะอาด ใสประมาณ 3/4 ของขวด แลวเตมนาเกลอลงไปใหทวมดอกเหด หรอแคคอขวด ปดฝาขวดไมตองใหแนน

4. นาขวดดอกเหดมาใสในหมอนงความดน นงทความดน 5 ปอนด เพอฆาเชอโรคนาน 25 นาท

5. นาขวดออกจากหมอนง ทงไวใหเยน แลวปดฝาใหแนน

เอกสารอางอง

1. อาจารย ดพรอม ไชยวงศเกยรต การเพาะเหดฟางในโรงเรอน (วธการ, ปญหาและอปสรรค) กรงเทพฯ

2. กองบรรณาธการกลมบณฑตเกษตรอาสา 2531, การเพาะเหดฟาง กรงเทพฯ

3. อาจารยบญสง วงศเกรยงไกร. เอกสารเผยแพรการเพาะเหดฟาง ชมรมนกเพาะเหดแหงประเทศไทย

4. ดร. ปญญา โพธฐตรตน เทคโนโลยการเพาะเหด ภาควชาเทคโนโลยการผลตพช คณะเทคโนโลยการเกษตร สถานบนเทคโนโลยพระจอมเกลา เจาคณทหารลาดกระบง เมษายน 2532

5. อจฉรา พยพพานนท เพาะเหดฟางแบบอตสาหกรรม กองวจยโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตร หนงสอกสกร ปท 61 ฉบบท 4 2534. น. 311-313

ภาคผนวก

การเพาะเหดฟางแบบกองเตย

ในระหวางการพกโรงเรอน เพอไมใหเปนการเสยเวลารอเพาะเหดรนตอไปกควรจะทาการเพาะเหดแบบกองเตยในพนทดอนทนาไมทวมขง

สงจาเปนในการเพาะเหดฟาง วตถดบทใชในการเพาะ ใชฟางตากแหงสนทซงเกบไวโดยไมเปยกชน หรอขนรามากอน ใชไดทงฟางขาวเหนยว ฟางขาวจาว ฟางขาวทนวดเอาเมลดออกแลว และสวนของตอซงเกยว หรอถอนกใชไดด ถาเปรยบเทยบวสดทใชในการ เพาะตาง ๆ แลว ตอซงจะดกวาปลายฟางขาวนวด และวสดอน ๆ มาก เนองจากตอซงมอาหารมากกวา และอมนาไดด กวาปลายฟาง อาหารเสรม การใสอาหารเสรมเปนสวนชวยใหเสนใยของเหดฟาง เจรญไดด และทาใหไดดอกเหดมากกวาท ไมไดใสถงประมาณเทาตว อาหารเสรมทนยมใชอยเปนประจา ไดแก ละอองขาว ปยมลสตวหรอปยคอกแหง ไสนน ไสฝาย ผกตบชวาตากแหงแลวสบใหเปนชนเลก ๆ จอกแหง และเศษพชชนเลก ๆ ทนม และอมนาไดด เหลานกมสวนใชเปนอาหารเสรมไดเชนกน เชอเหดฟางทจะใชเพาะ การเลอกซอเชอเหดฟาง เพอใหไดเชอเหดทมคณภาพด และเหมาะสมกบราคาม หลกเกณฑการพจารณาประกอบดงน คอ

- เมอจบดทถงเชอเหด ควรจะตองมลกษณะเปนกอนแนน มเสนใยของเชอเหดเดนเตมกอนแลว

- ไมมเชอราชนดอน ๆ หรอเปนพวกแมลง หนอน หรอตวไร เหลานเจอปน และไมควรจะมนาอยกนถง ซงแสดงวาชนเกนไป ความงอกจะไมด

- ไมมดอกเหดอยในถงเชอเหดนน เพราะนนหมายความวา เชอเรมแกเกนไปแลว

- ควรผลตจากปยหมกของเปลอกเมลดบวผสมกบขมา หรอไสนนกบขมา - เสนใยไมฟจดหรอละเอยดเลกเปนฝอยจนผดธรรมดา ลกษณะของเสนใยควร

เปนสขาวนวล เจรญคลมทวทงกอนเชอเหดนน - ตองมกลนหอมของเหดฟางดวย จงจะเปนกอนเชอเหดฟางทด - เชอเหดฟางทซอตองไมถกแดด หรอรอการขายไวนานจนเกนไป - เชอเหดฟางทซอมานน ควรจะทาการเพาะภายใน 7 วน - อยาหลงเชอคาโฆษณาใด ๆ ของผขาย ควรสอบถามจากผทเคยทดลอง เพาะ

มากอนจะดกวา นอกจากนควรมการตรวจสอบเชอเหดฟางจากหลายยหอ เชอเหดฟางยหอใดใหผลผลตสง กควรเลอกใชยหอนน มาเพาะจะดกวา

- ราคาของเชอเหดฟางไมควรจะแพงจนเกนไป ควรสบราคาจากเชอเหดหลาย ๆ ยหอ เพอเปรยบเทยบดดวย

สถานทเพาะเหด เนองจากการเพาะเหดฟางเปนการเพาะบนดน ดงนนเราตองคานง ถงสภาพแวดลอมแปลงเพาะ นนดวยเปนอยางยง โดยเฉพาะตองเปนบรเวณ ทไมมยาฆาแมลง หรอยากนเชอรา นาไมทวมขง มการระบายนาไดด และตองเปนทไมเคยใชเพาะเหดฟางมากอน ถาเคยเพาะเหดฟางมากอนกควรจะทาความสะอาด ทบรเวณนน โดยการขด ผลกดนตากแดดจด ๆ ไวสก 1 อาทตย เพอฆาเชอโรคตาง ๆ บนดนทจะเปนพาหะ ของโรคและแมลงตอเชอเหดทเรา จะเพาะในทดนนนไดดขน

สรปแลวทกองเพาะเหดควรเปนสถานททโลงแจง และทสาคญอกประการหนงกคอ สภาพดนบรเวณนนจะตอง ไมเคม เพราะความเคมของดน จะทาใหเสนใยเหด ไมรวมตวกน เปนดอกเหดได

ไมแบบ ไมแบบทใชในการเพาะเหดฟางกองเตย ทาจากไมกระดานตอก เปนกรอบแบบลงไม รปสเหลยมคางหม ขนาดของไมแบบ หรอกรอบลงไมน ไมควรใหญหรอเลกจนเกนไป ขนาดของไมแบบ หรอกรอบลงไมทปกตใชกนกคอ มฐานกวาง 35-40 เซนตเมตร ดานบนกวาง 25-30 เซนตเมตร สง 35-40 เซนตเมตร ความยาวของแบบพมพ กรอบไมนควรจะมขนาด 1-1.5 เมตร

ผาพลาสตกเพอใชในการคลมกองเหด สวนมากมกจะใชผาพลาสตกใส เพราะราคาถกและประหยดด ซอครง เดยวกใชไดหลายครง

บวรดนา จะเปนบวพลาสตก หรอบวสงกะสกใชไดทงนน ขอใหใชตกนาได และรดนาแลว ไดนาเปนฝอย ๆ กใช ไดแลว ปจจบนททามาก ๆ จะใชเครองสบไดโว หรอเครองสบนา ฉดนา เปนฝอยรดกองฟางใหเปยกชมกอนเรมการหมก ไดกจะสะดวกด วสดอปกรณในการเพาะเหดฟาง

วสดอปกรณในการเพาะเหดฟาง ประกอบดวยสงตาง ๆ ดงน 1. ไมแบบ

2. เชอเหดฟาง

3. อาหารเสรมและบวรดนา

วธการเพาะเหดฟางแบบกองเตย

1. เตรยมดนไวใหเรยบ พลกหนาดนตากแดดไว 2-3 วน จากนนกรดนาลงบนดนใหชม

2. นาตอซง หรอฟางขาว (ปลายฟาง) แชนาไว 1 คน หรอประมาณ 2-4 ชวโมง กอนเพาะกได

3. วางแบบไมลงบนพนทเตรยมไว

4. นาฟางทแชนาแลววางในพมพเกลยฟางใหหนาเทา ๆ กน คอประมาณ 3-4 นว ถาใชตอซงใหวางโคนจรดกบหวทายของแบบพมพและใชมอกดฟางใหแนน แตถาเปนฟางนวดหรอปลายฟาง ควรขนไปยาในขณะททาการยาควรจะรดนาตามไปดวย

5. นาอาหารเสรมทแชนาเตรยมไวโรยเปนแถวตามขอบพมพทง 4 ดาน

6. แบงเชอเหดฟางออกเปน 3-4 สวน เทา ๆ กน ถาทาสามชนแบงออกเปน 3 สวน ถา 4 ชน แบงเปน 4 สวน และโรยเชอเหดฟางลงบนอาหารเสรมใหทวและชดกบขอบของแบบพมพทง 4 ดาน ซงเปนการเสรจชนท 1

7. ทาขนท 2 และ 3 หรอ 4 ตอไป กทาเชนเดยวกบชนท 1 ทกอยาง (ใสฟาง, โรยอาหาร, โรยเชอ)

8. เมอทาถงขนสดทายใหนาฟางแหงมาปดทบหนา 1-2 นว

9. ราแบบไมออก โดยใชมอขางหนงกดกองฟางไว และทากองอน ๆ ตอไปใหขนานกบกองแรกโดยระยะหางกนประมาณ 6 นว

10. การเพาะเหดฟางแบบกองเตยนนสวนมากจะทาคราวละหลาย ๆ กอง ตดกนประมาณ 10-20 กองตอ 1 แถว

11. ชองวางระหวางกองฟางแตละกองอาจจะโรยเชอเหดฟางลงไปบาง เพราะบรเวณนเหดฟางกเกดไดดเชนกน

12. คลมกองฟางดวยผาพลาสตกใส การคลมจะคลมรวมกนเปนแถว ๆ และใหพลาสตกแนบกบหลงกองเพาะ

13. นาฟางแหงคลมทบผาพลาสตกอกครงหนง จะมดหนาประมาณ 3-4 นว เพอบงแสงแดด

14. ตรวจดอณหภม ความชนในกองเหด โดยใชมอลวงเขาไปในกองเพาะ ถารอนจนทนไมไหวใหรบเปดผาพลาสตกออกเลกนอย เพอใหอณหภมลดลง ถาอากาศเยนใหนาเอาฟางทบบนกองเหด เพอเพมอณหภม เสนใยเหดจะเจรญเตบโตประมาณวนท 6-8 เหดจะรวมตวเปนดอกและเกบไดนาน 3 วน

การดแลรกษา

1. การดแลรกษากองเหด ใหใชผาพลาสตกใสหรอสกได ถาปน ผาพลาสตก ยงเกากยงดคลม แลวใชฟางแหงคลมกนแดดกนลม ใหอกชนหนง ควรระวงในชวงวนท 1-3 หลงการกองเพาะเหด ถา ภายในกองรอนเกนไป ใหเปดผาพลาสตกเพอระบายความรอนทรอน จดจนเกนไป และใหอากาศ ถายเทไดสะดวกขน ดแลใหดกจะเกบ ดอกเหดไดประมาณในวนท 8-10 โดยไมตองรดนาเลย ผลผลต โดยเฉลยจะไดดอกเหดประมาณ 1-2 กโลกรม ตอกอง 2. การตรวจดความรอนในกองเหด โดยปกตเราจะรกษา อณหภมในกองเหด โดยเปดตากลม 5-10 นาท แลวปดตามเดม ทกวนเชาเยน ถาวนไหนแดดจด อณหภมสงความรอนในกองเหดมาก กควรเปดชายผาพลาสตกใหนานหนอย เพอระบายความรอนใน กองเหด วธตรวจสอบความชนทาไดโดย ดงฟาง ออกจากกองเพาะ แลวลองบดด ถานาไหลออกมาเปนสายแสดงวาแฉะไป แตถากองฟาง แหงไปเวลาบดจะไมมนาซมออกมาเลย ถาพบวา กองเหด แหงเกนไปกควรเพมความชนโดยใชบวรดนาเปนฝอยเพยงเบา ๆ ใหชน หลงจากทาการเพาะเหดประมาณ 1 อาทตย จะเรมมตมดอกเหดสขาว เลก ๆ ในชวงนตองงดการใหนาโดยตรงกบดอกเหด ถาดอกเหด ถกนาในชวงน ดอกเหดจะฝอและเนาเสยหาย ใหรดนาทดนรอบกอง การเกบเหดฟาง

เมอกองฟางเพาะเหดไปแลว 5-7 วน จะเรมเหนตมสขาวเลก ๆ เกดขน ตมสขาวเหลานจะเจรญเตบโต เปนเหดตอไป เกษตรกรจะเรมเกบเหดไดเมอเพาะไปแลวประมาณ 7-10 วน แลวแตความรอน และการทจะเกบ เหดไดเรวหรอชาขนอยกบวธการเพาะและฤดกาล คอ ฤดรอนและฤดฝนจะเกบเหดไดเรวกวาฤดหนาว เพราะ

ความรอน ชวยเรงการเจรญเตบโตของเหด นอกจากนนถาใสอาหารเสรมดวยแลว จะทาใหเกดดอกเหดเรวกวา ไมใสอกดวย ดอกเหดทขนเปนกระจก มทงออนและแก ถามดอกเลก ๆ มากกวาดอกใหญ ควรรอเกบเมอ ดอกเลกโตหรอรอเกบชดหลง เกบดอกเหดขนทงกระจกโดยใชมอจบ ทงกระจกอยางเบาๆ แลวหมนซายและขวา เลกนอย ดงขนมาพยายามอยาใหเสนใยกระทบกระเทอน ขอแนะนาเพมเตม

1. ในการเพาะเหดฟางแบบกองเตยนน หากมการเพาะหลาย ๆ กองเรยงกนแลว จะสามารถใชประโยชนจากเนอทระหวางกอง แตละกองไดอกดวย เนองจากขณะรดนากจะมธาตอาหาร อาหารเสรม เสนใยเหดทถกนาชะไหลลงไปรวมอยบรเวณพนท ระหวางกอง จง ทาใหบรเวณนน มอาหารครบถวนตอการเกดดอกเหด และยงถาให ความเอาใจใสดแลอยางด หมนตรวจดความชน อณหภม ใหเหมาะสม ตอการเกดดอกดวยแลว พนทระหวางกองนนกจะใหดอกเหดได อกดวย

2. ฟางทจะใชสาหรบการเพาะนนจะใชตอซง หรอจะใชฟางท ไดจากเครองนวดขาวกได

3. หลงจากเกบดอกเหดหมดแลว ควรเอากองเหดหลาย ๆ กอง มาสมรวมกนเปนกองใหมใหกวางประมาณ 80 ซม. ทาแบบการเพาะ เหดกองสง แลวรดนาพอชมคลมฟางไดสก 6-8 วน กจะเกดดอกเหด ไดอกมากพอสมควรเกบไดประมาณ 10-15 วนจงจะหมด วสดทใชน หลงจากเพาะเหดฟางแลว สามารถนาไปเพาะเหดอยางอนไดอกดวย โดยแทบไมตองผสมอาหารเสรม อน ๆ ลงไปอกเลย หรอจะใชเปน ปยหมกสาหรบตนไมกได มคณสมบตใกลเคยงกบปยอนทรยท กทม. ขายอยนนมาก

4. เมอเกบดอกเหดหมดแลว นาฟางจากกองเหดเกานไปหมกเปนปยหมก ใชกบพชอน ๆ ตอไป หรอนาฟางทไดจากการเพาะเหด ไปเพาะเหดนางรม เปาฮอ กได

5. การขดดนตากแดด 1 สปดาห ยอยใหดนรวนละเอยด จะทาใหผลผลตเหด ไดมากกวาเดมอก 10-20% เพราะเหดเกดบนดน รอบ ๆ ฟางได

6. การเปลยนวธคลมกองเหดตงแตวนท 4 นบจากการเพาะ เปนตนไป ใหเปนแบบหลงคาประทนเรอจะทาใหไดเหดเพมขน

ทมา : วารสารเหด 2(1) : 40-41 (2525)

โรงงานอตสาหกรรมทใชเหดฟางเปนวตถดบ

1. บรษท ทพ อาหารกระปอง 72 หม 2 ต.แมเหยะ อ.หางดง จ.เชยงใหม

2. บรษท โภชนาการเกษตร จากด 201 ถ.พะเยา-เชยงคา อ.ดอกคาใต จ.พะเยา

3. บรษท อาหารกระปองบญศร จากด 109 กม 2 ถ.อรณประเสรฐ ต.ตาดทอง อ.เมอง จ.ยโสธร

4. บรษท อตสาหกรรมอาหารอสาน จากด ต.โนนทน อ.ชมแพ จ.ขอนแกน

5. บรษท เอราวณฟด จากด 115 หม 4 ต.โนนอดม อ.ชมแพ จ.ขอนแกน

6. บรษท ภกระดงสงเสรมการเกษตร จากด หม 2 ต.ผานกเคา อ.ภกระดง จ.เลย

7. บรษท โรงงานเครองกระปองเกษตรไทย 18/4 ซ.วดออมใหญ ถ.เพชรเกษม จ.นครปฐม

8. บรษท ไทยสามพราน จากด หม 4 ต.ออมใหญ อ.สามพราน จ.นครปฐม

9. บรษท ไทยวชวน จากด ต.เบกไพร อ.บานโปง จ.ราชบร

ทมา : หนงสออตสาหกรรมแปรรปผกและผลไม ฝายอตสาหกรรมเกษตร กองสงเสรมธรกจเกษตร กรมสงเสรมการเกษตร เมษายน 2535

แหลงจาหนายเชอเหดฟาง

1. กองโรคพชและจลชววทยา กรมวชาการเกษตร 2. บรษทเหดสยาม ซ.พงบญ ถ.เทพารกษ เขตบางกะป กรงเทพฯ 3. ฟารมเหดอรญญก 3 หม 8 ถ.พทธมณฑลสาย 4 ต.กระทมลม อ.สามพราน จ.นครปฐม

4. บรษท เหดศรทอง จากด 2/1 ต.บอพลบ อ.เมอง จ.นครปฐม

5. ปฐมฟารม 34/2 หม 2 ต.พระแกว อ.ภาช จ.นครศรอยธยา 6. วทยาลยเกษตรกรรม ของทกจงหวด

พฒนาชดวชาตามโครงการพฒนาคลงหลกสตร ปงบประมาณ 2550

โดย

นางสมหทย ประสมศร และ นางสาวบษยา ปยารมย

กลมเทคโนโลยการศกษา ศนยการศกษานอกโรงเรยนภาคตะวนออก