BİLİM Hüseyin Gazi Topdemir - Yavuz Unat t a r i h i

İÇİNDEKİLER ; 00 MC

Önsöz »i İçindekiler v

Şekiller Tablosu xii Resimler Tablosu xv

GİRİŞ (ss: 1-10)

Bilim Nedir? 1 Bilimin Kökenleri 2 Bilimsel İlerlemenin Temel Dönemleri 4 Bilimsel Bilginin Genel Özellikleri 6 Bilim Tarihinin Tanımı ve Önemi 7 Bir Şeyin Bilim Olmasının Koşulları 10

I. KISIM ANTİK DÖNEMLERDE BİLİM

1. BÖLÜM İLK UYGARLIKLARDA BİLİM

(ss: 11-16)

Mısır'da, Mezopotamya'da, Hint'te ve Çin'de Bilim 13

2. BÖLÜM ANTİK GREK DÜNYASINDA BİLİM

(ss: 17-60)

Helen Dönemi 17 Doğa Felsefesi 17

Thales ve Milet Okulu 18 Anaksimandros 20 Anaksimenes 20 Elealı Zenon 22 Anaksagoras 23 Pythagoras ve Pythagorasçılar 23 Atomcu Okul 25 Hipokrates ve Tıp Biliminin Doğuşu 26

Sofistler 27 Sistemler Dönemi 30 Atina Okulları 30

Platon ve Akademi'de Bilim 30 Aristoteles ve Lcyceum'da Bilim 32

Varlık ve Bilgi Anlayışı 32 Astronomi ve Fizik Görüşü 34

Helenistik Dönem 38 Eukleides ve Dedüktif Geometri 39 Pergeli Apollonios 41 Sisamiı Aristarkhos ve Yeni Astronomi 41 Hiparkhos 43 Arkhimedes ve Mekaniğin Doğuşu 43 Eratosthenes ve Geodezi 45 Biyoloji ve Tıp 47 İskenderiye Mekanik Okulu 47 İskenderiyeli Ctesibios 48 Bizanslı Philon 48 İskenderiyeli Heron 49

Romalılar Döneminde Bilim 51 Ptolemaios 53 Galenos 58

II. KISIM ORTAÇAĞLARDA BİLİM

1. BÖLÜM HIRİSTİYAN DÜNYASINDA BİLİM

(ss: 61-93)

Giriş 63 Tanrı Merkezli Olması 63 Personaiizmin Etkin Felsefî Görüş Olması 64 Organik Evren Görüşünün Benimsenmesi 64 Bilginin Elde Edilmesinde Kıyas Yönteminin Kullanılması 65

Patristik Dönem 65 Aziz Augustinus 67

Skolâstik Dönem 68 XII. Yüzyıl Rönesans'ının Doğuşu ve Etkileri 69

Hıristiyan Ortaçağ Astronomisi 69 Hıristiyan Ortaçağ Matematiği 77 Hıristiyan Ortaçağ Fiziği 77

Robert Grosseteste 78

vi

R o g c r B a c o n 8 0

H ı r i s t i y a n O r t a ç a ğ ' d a C o ğ r a f y a 9 1

M a r c o P o l o 9 3

2. BÖLÜM İSLÂM DÜNYASINDA BİLİM

(ss: 9 5 - 1 4 8 )

G i r i ş 9 5

İ s l â m D ü n y a s ı ' n d a M a t e m a t i k 9 5

H a r e z m î 9 6

A d ü l h a m i d İ b n T ü r k 9 8

Ö m e r H a y y a m 9 8

İ s l â m D ü n y a s ı ' n d a A s t r o n o m i 102

F e r g â n i 106

B a t t â n î 107

B e y r û n î 1 1 1

İ b n e l - H e y s e m 1 1 3

TÛsî 114 B i t r û c î 116

U l u ğ B e y v e S e m e r k a n d G ö z l e m e v i 117

İ s l â m D ü n y a s ı ' n d a Fizik 1 2 1

İ b n S î n â 122

İ b n e l - H e y s e m 1 2 3

K e m â t ü d d î n e! -Fâr is î 127

İs lâm D ü n y a s ı ' n d a K i m y a 1 3 1

C â b i r İ b n H a y y â n 1 3 1

Z e k a r i y â e l -Râz î 1 3 3

İ s l â m D ü n y a s ı ' n d a B i y o l o j i v e T ı p Ç a l ı ş m a l a r ı 1 3 5

C â h i z 1 3 5

Z e h r â v î 136

İ b n B a y t a r 136

D e m i r i 136

İ b n N e f i s 137

İ s l â m D ü n y a s ı ' n d a C o ğ r a f y a Ç a l ı ş m a l a r ı 137

H a r e z m î 139

M e s û d î 1 4 0

İ b n H a v k a l 140

İdrisî 140

İ b n B a t u t a 1 4 1

v i i

İslâm Dünyası'nda Mekanik 141 Benû Musa (Musa Kardeşler) 142 Fârâbî 143 Hâzînî 143 Cezerî 144

3. BÖLÜM ORTAÇAĞ'DA TÜRKLERİN BİLİME KATKILARI

(ss: 149-166) İslâm Öncesi Dönem 149 İslâm Sonrası Dönem 150

Karahanlılar 150 Gazneliler 152 Selçuklular Dönemi 152 Osmanlılar Dönemi 154

III. KISIM MODERN ÇAĞLARDA BİLİM

1. BÖLÜM RÖNESANS DÖNEMİNDE BİLİM

(ss: 167-203)

Giriş : 169 Rönesans'ta Matematik ; 170 Rönesans'ta Astronomi 171

Mikolaj Kopernik 171 Tycho Brahe 181

Rönesans'ta Coğrafi Keşifler 185 Rönesans'ta Biyoloji ve Tıp 188

Paracelsus 189 Andreas Vesalius 189 VVilliam Harvey 190

Rönesans'ta Teknoloji 190 Barut ve Ateşli Silahlar 190

Pusula 192 Matbaa 194 Leonardo Da Vinci 196 Georgius Agricola (Georg Bauer) 202

vİii

2. B Ö L Ü M XVII. VE XVIII. Y Ü Z Y I L L A R D A BİLİM

(ss: 205-281)

Giriş 205

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Matematik 206

Descartes ve Matematiğin Öne Çıkışı 206

Blais Pascal 207

Fermat 208

Leibniz 209

Euler 210

Lagrange 211

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Astronomi 212

Teleskop 212

Kepler 220

Descartes ve Çevrimler Kuramı 226

Galileo 230

Herschel 235

Güneş Sistemi'nin Oluşumu 236

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Fizik 237

Mekanik • 238

Galileo 238

İsaac Nevvton 245

Optik 255

Francesco Maria Grimaldi 256

Ole Romer ve İşık Hızı Ölçümü 258

Clıristian Huygens ve Işığın Küresel Yayılımı 259

Rengin Doğası ve İsaac Newton 261

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Coğrafya 265

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Biyoloji 267

XVII. ve XVIII. Yüzyıllarda Teknoloji 270

Termometre 270

Barometre 272

Buhar Makineleri 273

Mekanik Saatler 277

Elektrik ve Elektrikli Aletler 279

İX

3. BÖLÜM XIX. VE XX. YÜZYILLARDA BİLİM

(ss: 283-361)

Giriş 283

XIX. ve XX. Yüzyıllarda Matematik 284

Cebir 285

Geometri . 285

XIX. ve XX. Yüzyıllarda Astronomi 288

Yeni Gök Cisimlerinin Keşfi 288

Dinamik Astronomi 290

Astrofizik 290

Evrenin Oluşumu ve Büyük Patlama Kuramı 292

Uzayın Keşfi 295

XIX. ve XX. Yüzyıllarda Fizik 297

Elektrik ve Elektromanyetik Kuramı 297

James Clerk Maxwell 300

Tanecik ve Dalga Kuramları 303

Thomas Young 304

Augustin Jean Fresne! 311

Albert Abraham Michelson ve Edvvard Morley 314

Kuantum ve Görelilik Kuramları 316

Kuantum Kuramı 318

Albert Einstein Fotoelektrik Olay ve Foton Kuramı'nin Doğuşu 321

Görelilik Kuramı 325

Albert Einstein 325

Özel Görelilik Kuramı 329

Genel Görelilik Kuramı 337

XIX. ve XX. Yüzyıllarda Kimya 344

Bektrokimya 344

Atom Kuramı 345

İsı ve Enerji 348

XIX. ve XX. Yüzyıllarda Biyoloji 350

Hücre Çalışmalan 350

Canlılar ve Değişimle İlgili Kuramlar ve Sınıflama Düşüncesi 350

Charles Darwin ve Evrim Kuramı 355

Mendel ve Kalıtım Kuramı 357

XIX. ve XX. Yüzyıllarda Teknoloji 358

Otomobil 358

Uçak 358

Atom Enerjisi 360

Bilgisayar 361

x

4. BÖLÜM CUMHURİYET DÖNEMİNDE BİLİM

(ss: 363-386)

Giriş 363 Bilimlerdeki Gelişmeler 366 Bilim Adamları 372

Besim Ömer Akalın 372 Fatih Gökmen 373 İbrahim Ethem Ulagay 373 Tevfik Sağlam 374 Süleyman Ferit Eczacıbaşı 376 Hamid Nafiz Pamir 376 Ratip Berker 377 Cahit Arf 378 Sırrı Erinç 380 Ahmet Cemal Eringen 380 Feza Gürsey 381 Behram Kurşuoğlu 382 Hüseyin Cavid Erginsoy 382 Orhan Asım Barut 383 Gazi Yaşargil 384 Oktay Sinanoğlu 384 Paris Pişmiş 385 Nüzhet Toydemir Gökdoğan 385

Kaynaklar 387

Kİ

Ş E K İ L L E R T A B L O S U

Şekil 1: Pythagoras Teoremi 3

Şekil 2: Anaksimandros'un Dünya Haritası 20

Şekil 3: Karekök 24

Şekil 4: Pythagorasçılara Göre Evren 24

Şekil 5: Aristoteles'in Tümevarım-Tümdengelim Açıklamass 34

Şekil 6: Callippus'a Göre Eudoksos'un Ortak Merkezli Evren Şeması 35

Şekil 7: Aristoteles'in Evren Modeli 35

Şekil 8: Dört Unsur ve Nitelikleri 36

Şekil 9: Zorunlu ve Doğal Hareket 37

Şekil 10: Konika'da Yer Alan Koni Kesitleri 41

Şekil 11: Aristarkhos'un Güneş Merkezli Evren Modeli 42

Şekil 12: Eratosthenes'in Yer'in Çevresini Ölçmesi 46

Şekil 13: Heron'un En Kısa Yol Kanıtlaması 50

Şekil 14: Menelaos Teoremi 51

Şekil 15: Ptolemaios Teoremi 53

Şekil 16: Dışmerkezli Model 54

Şekil 17: Çembermerkezli Model 54

Şekil 18: Ptolemaios'un Evren Tasarımı 55

Şekil 19. Ptolemaios'un Yansıma Kanıtlaması 57

Şekil 20: Galenos'a Göre Kan Dolaşım Sistemi 58

Şekil 21: Pundum Aequans 74

Şekil 22: Küre Katmanları 74

Şekil 23: Dante'nin Evren Tasarımı 75

Şekil 24: Fibonacci Spirali 77

Şekil 25: Karanlık Oda 82

Şekil 26: Roger Bacon'a Göre Görme Piramidi 83

Şekil 27: Tek Sayılar Yasası 87

Şekil 28: Ortalama Hız Teoreminin Grafikle Gösterimi 88

Şekil 29: Ortaçağ'da Yeryüzü 91

Şekil 30: Birinci Tip Denklem Çözümü 96

Şekil 31: Hayyâm'ın Teoremi 100

Şekil 32: İslâm Astronomisinde Küre Katmanları Sistemi 104

Şekil 33: Vernier Bölümlemesi 112

Şekil 34: Beyrûnî'nin Yer Çevresini Ölçümü 113

Şekil 35: Dairesel Hareketi Doğrusal Harekete Çeviren Tûsî Modeli 115

Şekil 36: Dairesel Hareketi Doğrusal Harekete Çevirmek İçin Kopernik'in

Kullandığı Model 116

Şekil 37: Bitrûcî'ye Göre P Gezegeni, M Kutbu Etrafında Kutupsal Bir Yörünge İzler. ..117

Şekil 38: İbn El-Heysem'in Yansıma Kanununu Hızlar Dörtgeniyle Açıklaması 125

xii

Şekil 39: Işık Işınlarının Saydam Kürede (Yağmur Damlası) İzlediği Yollar 128

Şekil 40: İşık İşının Yağmur Damlasında İki Kez Kırılması 128

Şekil 41: Işık Işınının Yağmur Damlasında İki Kez Kırılması ve Bir Kez Yansıması 129

Şekil 42: İşık Işınının Yağmur Damlasında İki Kez Kırılması ve İki Kez Yansıması 130

Şekil 43: Zehrâvî'nin Kullandığı Ameliyat Aletleri 136

Şekil 44: Memûn Döneminde Yapılan Yer Ölçümü 139

Şekil 45: Mûsâ Kardeşler'den Ahmed'in Yaptığı Bazı Fıskiye Örnekleri 142

Şekil 46: Benû Musa'nın Araçlarından Fitilinin Seviyesi Otomatik Olarak

Ayarlanan Lamba 142

Şekil 47: Kopernik'in Evren Modeli 176

Şekil 48: Pontuslu Herakleides'in Evren Modeli 183

Şekil 49: Tycho Brahe'nin Evren Modeli 184

Şekil 50: Leonardo'ya Göre Küresel Bir Nesnenin Çevresinde Oluşan

Yayılım Piramitleri 201

Şekil 51: Koordinat Sistemi 206

Şekil 52: Fermat'ya Göre Işığın Kırılması ve En Az Zaman İlkesi 209

Şekil 53: Kepler'e Göre Teleskopta Görüntü Oluşumu 217

Şekil 54: İki Parçalı Teleskop 217

Şekil 55: Newton'un Teleskopunun Şeması 219

Şekil 56: Mars'ın Yörüngesi 222

Şekil 57: Keplerin Birinci Yasası 223

Şekil 58: Kepler'in İkinci Yasası 223

Şekil 59: Kepler'in Üçüncü Yasası 224

Şekil 60: Anima Motrix 225

Şekil 61: Güneş Lekelerine İlişkin Birinci Açıklama 232

Şekil 62: Güneş Lekelerine İlişkin İkinci Açıklama 233

Şekil 63: Geminin Direğinde Bırakılan Taşın Hareketi Geminin Hareketine Bağlıdır... 233

Şekil 64: Serbest Düşme 241

Şekil 65: Galileo'nun Eğik Düzlem Deneyi 244

Şekil 66: Fırlatma Hareketi 244

Şekil 67: Mermi Yolu Hareketi 250

Şekil 68: Ay'ın Yörünge Hareketi 251

Şekil 69: Grimaldi'nin Kırınım Deneyi 257

Şekil 70: Grimaldi'nin Girişim Deneyi 258

Şekil 71: Romer'in Işık Hızını Belirleme Deneyi 259

Şekil 72: Huygens'e Göre Işığın Küresel Yayılımı 260

Şekil 73: Newton'un Prizma Deneyi 262

Şekil 74: Newton'un Tek Bir Renge İlişkin Kırılma Açıklaması 263

Şekil 75: Newton'un Beyaz Işıktan Renkleri ve Renklerden De Beyaz İşığı Elde Etmesi 264

Şekil 76: Basit Mikroskop 267

X İ İ İ

Şekil 77; Bileşik Mikroskop 268

Şekil 78: Huygens'in İçten Yanmalı Motoru 275

Şekil 79; Papin'in Buhar Makinesi 276

Şekil 80: Nevvcomen'in Makinesi 276

Şekil 81; VVatt'ın Makinesi 277

Şekil 82: Trevithick'in Lokomotifi 277

Şekil 83: Huygens'in Geliştirdiği Sarkaçlı Saat 278

Şekil 84: Leyden Şişesi 279

Şekil 85: Oersted'in Deneyi 279

Şekil 86: Mors Alfabesi 281

Şekil 87: Paraleller Postulatı 286

Şekil 88: Hayyâm'ın Beşinci Postula Teoremi 286

Şekil 89; Eukleides ve Eukleides-Dışı Geometriler 288

Şekil 90: Kuvvet Çizgileri 299

Şekil 91: Elektromanyetik Etkileşimle Kuvvet Oluşumu 302

Şekil 92: Young'a Göre Dalga Sınırı ve Işık Işını 305

Şekil 93: Girişim Biçimleri 306

Şekil 94: Young'ın Girişim Deneyi 306

Şekil 95: Newton Halkaları 307

Şekil 96: Kutuplanmamış İşık ve Kutuplanmış Işık 308

Şekil 97: Enine Dalga 309

Şekil 98: Bir Sıvı Yüzeyinde İki Dalganın Girişimi 309

Şekil 99: Fresnel'in Kırınım Deneyi 312

Şekil 100: Esir Rüzgarı 314

Şekil 101: Michelson'ın Işık Hızını Ölçmekte Kullandığı Sekizgen Ayna Yöntemi 315

Şekil 102: Işığın Çekim Alanınca Eğrilmesi 340

Şekil 103: Bükülmüş Uzay ve Işığın Eğrilmesi 341

Şekil 104: Işığın Eğrilmesi 342

Şekil 105: Dalton'un Belirlediği Atomlar ve Elementler 346

Y İ V

RESİMLER TABLOSU

Resim 1: Antikçağ'ın Yedi Bilgesinden Birisi: Thales 19 Resim 2: Anaksimenes'e Göre Evren 21 Resim 3: Tıp Biliminin Kurucusu Hipokrates 26 Resim 4: Sofist Protagoras 28 Resim 5: Platon 30 Resim 6: Aristoteles 32 Resim 7: İskenderiye Feneri 38 Resim 8: Eukleides 39 Resim 9: Elementler'in 1619 Tarihli Latince Baskısı 40 Resim 10: Yer'in Hareketiyle Oluşan Ilımların Öncelimi 43 Resim 11: Arkhimedes'in Dev Yakan Aynası 44 Resim 12: Heron'un Mekanik Araçlarından Örnekler 49 Resim 13: Heron'un Kapı Otomatiği Düzeneği 50 Resim 14: Diophantos'un Aritmetik'i 52 Resim 15: Pappus'un Matematik Koleksiyonu Adlı Kitabı 53 Resim 16: Ptolemaios'un Dünya Haritası 56 Resim 17: Panteon Tapınağı 59 Resim 18: Robert Grosseteste 78 Resim 19: Roger Bacon 81 Resim 20: Marco Polo 93 Resim 21: İl Milione'da Bir Sayfa 93 Resim 22: Harezmî 96 Resim 23: Harezmî'nin Cebir'inden Bir Sayfa 97 Resim 24: Ömer Hayyam 98 Resim 25: Bilgelik Evi 102 Resim 26: Fergânî'nin Astronomi Kitabının Latince Baskısının Kapağı 107 Resim 27: Battânî 108 Resim 28: Battânî'nin Zîcinin Latince Baskısının Kapağı 108 Resim 29: Battânî'nin Yaptığı Duvar Kadranı (Libne) 109 Resim 30: Zîc-I Sâbî'de Sinüs Tablosu 110 Resim 31: Yatay ve Dikey Gnomon 111 Resim 32: İbn el-Heysem 113 Resim 33: Merâga Gözlemevi'nin Temsili Resmi 114 Resim 34: Uluğ Bey 118 Resim 35: Semerkand Medresesi 118 Resim 36: Semerkand Gözlemevi 119 Resim 37: Semerkand Gözlemevi'ndeki Duvar Kadranı 120 Resim 38: İbn Sînâ: Filozof, Bilgin ve Doktor 122 Resim 39: İbn el-Heysem ve Kitâb El-Menâzir'in Latincesinin Kapağı 124 Resim 40: İbn el-Heysem'ın Karanlık Oda Deneyi 126 Resim 41: Câbir'e Göre Dört Unsur 132 Resim 42: Câbir İbn Hayyân 132

X V

R e s i m 4 3 : C â b i r T a r a f ı n d a n Y a p ı l a n v e Ku l l an ı l an D a m ı t m a v e

K i r e d e ş t i r m e A r a ç l a r ı 133

R e s i m 4 4 : Râz î B i r L a b o r a t u a r Ç a l ı ş m a s ı n d a 1 3 4

R e s i m 4 5 : R a z ı ' m n K ı tâb E l - H â v î F î e l -T ıb ' b i 134

R e s i m 46 : İ b n B a y t a r ' ı n K i t a b ı n d a n B i r S a y f a 136

R e s i m 4 7 : K ü ç ü k K a n D o l a ş ı m ı 137

R e s i m 48 : P t o l e m a i o s ' u n C o ğ r a f y a ' s ı ( 1 4 8 2 E d i s y o n u ) 138

R e s i m 4 9 : İdr îs î 'n in D ü n y a Har i tas ı 140

R e s i m 50 : İ b n B a t û t a 1 4 1

R e s i m 5 1 : C e z e r î ' n i n Y a p t ı ğ ı K e f e 1 4 4

R e s i m 5 2 : C e z e r î ' n i n S u y u Y u k a r ı Ç ı k a r a n A r a ç l a r ı n d a n Bi r is i 1 4 5

R e s i m 5 3 : F i l S u S a a t i 146

R e s i m 5 4 : A r tuk lu S a r a y ı ' n ı n Kap ıs ı 147

R e s i m 5 5 : Kaşgar l ı M a h m u d ' u n D ü n y a Har i tas ı 1 5 1

R e s i m 5 6 : A l ı K u ş ç u M u h a m m e d i y e ' y i F a t i h ' e S u n a r k e n 1 5 5

R e s i m 5 7 : Ş e r e f e d d î n S a b u n c u o ğ l u 156

R e s i m 58 : C e r r a h i y e E l - İ l h a n i y e ' d e Y e r A l a n Çeşi t l i D a ğ l a m a Şek i l le r i 156

R e s i m 5 9 : İs tanbu l G ö z l e m e v i 157

R e s i m 60 : İs tanbu l G ö z l e m e v i ' n d e Ku l l an ı l an D u v a r K a d r a n ı 158

R e s i m 6 1 : P i r i R e i s ' i n D ü n y a Har i tas ı 159

R e s i m 6 2 : C i h a n n ü m a d a Y e r A l a n Kope rn i k v e B r a h e S is temle r i 1 6 1

R e s i m 6 3 : Kand i l l i G ö z l e m e v i 1 6 5

R e s i m 64 ; Tar tagt ia 170

R e s i m 6 5 : P a c i o l i 170

R e s i m 6 6 : R e g i o m o n t a n u s 1 7 1

R e s i m 67 : M iko la j Kope rn i k 172

R e s i m 68 : K o p e r n i k ' i n 1 5 0 3 Y ı l ı n d a F e r r a r a Ün ive rs i t es i ' nde A ld ığ ı D i p l o m a 172

R e s i m 6 9 : K o p e r n i k ' i n Ku l land ığ ı G ö z l e m v e H e s a p l a m a A raç l a r ı 173

R e s i m 70 ; D e R e v o l u t i o n i b u s 1 7 5

R e s i m 7 1 : 1 8 5 3 Y ı l ı n d a Y a p ı l a n K o p e r n i k H e y k e l i 178

R e s i m 7 2 : T y c h o B r a h e 182

R e s i m 7 3 : U r a n i e n b o r g G ö z l e m e v i 182

R e s i m 74: B r a h e ' n i n Ku l land ığ ı K a d r a n 184

R e s i m 7 5 : G e m i c i H e n r y , V a s c o D a G a m a , Kristof K o l o m b 1 8 5

R e s i m 76 : B a r r o l o m e u D i a s Ü m i t B u r n u ' n d a 186

R e s i m 77: K o l o m b Y e n i D ü n y a ' d a 187

R e s i m 78 : A m e r i g o V e s p u c i , F e r d i n a n d M a g e l l a n , S e b a s t i a n D e l C a n o ,

187 F r a n c i s D r a k e 187

R e s i m 79 : P a r a c e l s u s 189

R e s i m 8 0 : V e s a l i u s , Ku l l and ığ ı Alet ler v e F a b r i c a ' n i n K a p a ğ ı 189

R e s i m 8 1 ; VVi l l iam H a r v e y 190

R e s i m 8 2 ; B e r t h o l d Schvvar tz 1 9 1

R e s i m 8 3 : Ü z e r i n e Astro lo j ik v e P u s u l a N o k t a l a n İşaret lenmiş H a n D ö n e m i ' n e Ai t

K â h i n i n T a h t a s ı 192

R e s i m 8 4 : İlk M a n y e t i k P u s u l a 1 9 2

X V İ

Resim 85: Pusula Kullanımı 193

Resim 86: Epistola De Magnete'den Yer Alan Mıknatıs Çizimi 193

Resim 87: Leonardo Da Vinci 196

Resim 88: Mona Lısa 196 Resim 89: Leonardo'nun Kadın Vücuduna İlişkin Çizimlerinden Birisi 197

Resim 90: Dev Tatar Yayı 197 Resim 91: Leonardo'nun Paraşüt Çizimleri 198 Resim 92: Leonardo'nun Helikopter Tasarımı 198

Resim 93: Kanat Eskizleri 199 Resim 94; Leonardo'nun II. Beyazıt'a Yazdığı Mektubun Aslı ve Çevirisi 199 Resim 95: Leonardo'nun Haliç İçin Önerdiği Köprünün Eskizleri 200

Resim 96: Georgius Agricola 202

Resim 97: De Re Metallica 202 Resim 98: De Re Metallica'dan 203

Resim 99: Bîais Pascal 207 Resim 100: Pascal'ın Hesap Makinesi 208 Resim 101: Pierre De Fermat 208 Resim 102: Gottfried VVilhelm Leibniz 210 Resim 103: Leonhard Euler 210 Resim 104: Joseph Loıs Lagrange 212 Resim 105: Gözlem Borusu 214 Resim 106: Bilinen En Eski Teleskop Resmi 214 Resim 107: Galileo'nun Teleskopu 216 Resim 108: Newton'un Yansıtmalı Teleskopu 218 Resim 109: John Kepler 221 Resim 110: Kepler'in Göksel Gizem'inde Yer Alan Çizimlerden Birisi 221 Resim 111: Descartes'in Çevrimleri 228 Resim 112; Yıldız Habercisinden Bir Sayfa 230 Resim 113: Galileo'nun Ay Çizimlerinden Birisi 230 Resim 114: Galileo'nun Gözlemlediği Şekliyle Satürn'ün Halkaları 231 Resim 115: Galileo'nun Venüs'ün Safhalarına İlişkin Çizimleri 231 Resim 116: Galileo'nun Güneş Lekelerine İlişkin Çizimlerinden Birisi 232 Resim 117: Frederick vVilliam Herschel 235 Resim 118: Herschel'in 12 Metrelik Teleskopu 235 Resim 119: Buffon 237 Resim 120: Ünlü Alman Filozofu lmmanuel Kant 237 Resim 121: Galileo Galilei 238 Resim 122: Nevvton'un VVoolsthorpe'takı Çiftlik Evi 246 Resim 123; Richard Hakluyt Jean Bodin 266 Resim 124: AlexanderVon Humbolt ve Cari Rirter 266 Resim 125; Galileo'nun Mikroskobu 268 Resim 126; Micrographia'nin Kapağı 268 Resim 127: Hook'un Mikroskobu 269 Resim 128: Leeuwenhoek'un Mikroskobu 269

xvii

Resim 129: Galileo Termometresi 270 Resim 130: Guerıcke'in Termometresi 271 Resim 131: Amonton'un Termometresi 271 Resim 132: Floransa Termometresi 272 Resim 133: Toricelli Barometresi 273 Resim 134: Guericke'nin Fıçı Deneyi 273 Resim 135: Madencinin Dostu 274 Resim 136: Volta'nin Pili 279 Resim 137: Morse'un Telgrafı 280 Resim 138: Edison'un Ampulü 280 Resim 139: Kari Friedrick Gauss 285 Resim 140: Bernhard Riemann 287 Resim 141: Kraliyet Gözlemevi 288 Resim 142: Pulkova Gözlemevi 289 Resim 143: Laplace 290 Resim 144: Güneş'in Tayfında Bulunan Fraunhofer Çizgileri 291 Resim 145: Hertzsprung-Russell Diyagramı 291 Resim 146: VVernher Maximilian Von Braun 295 Resim 147: Sputnik 1 296 Resim 148: Yun Gagarin 296 Resim 149: Edvvin Aldrin Ay Yüzeyinde 296 Resim 150: Micheal Faraday 298 Resim 151: James Clerck Maxwell 300 Resim 152: Thomas Young 304 Resim 153: İki Aralık (Double-Slit) Deneyi 310 Resim 154: Max Planck 318 Resim 155: Albert Einstein 326 Resim 156: Dalton 345 Resim 157: Mendelyev'ın Periyodik Tablosu 347 Resim 158: Crookes Tüpü 347 Resim 159: Sadi Carnot ve Rudolf Clausius 349 Resim 160: Micrographia'da Yer Alan Bir Bitki Hücresi 350 Resim 161: Kaptan James Cook 351 Resim 162: Beagle'in Serüveni 351 Resim 163: Kari Linnaeus 352 Resim 164:Georges Cuvier 353 Resim 165: Charles Lyell 354 Resim 166: Jean B. M. Lamarck 354 Resim 167: Erasmus Darvvin ve Charles Darvvin 355 Resim 168: Türlerin Kökeni 356 Resim 169: Johann Gregor Mendel 357 Resim 170: Cari Bern'in Aracı (1885) 358 Resim 171: Montgolfier Kardeşler'in İlk Uçuş Denemeleri 359 Resim 172: Hezârfen Ahmed Çelebi 360

Y V 1 1 1

Kaynaklar

1001 Invenüons, Müslim Heritage in Our IVorld, Editör: Salim TS Al-Hassani, 2. Baskı, İstanbul 2005.

Abetti, Giorgio, The History of Astronomy, London 1954. Adam, Charles, Descartes Hayatı ve Eserleri, Çeviren: Mehmet Karasan, İstanbul

1991. Adıvar, A. Adnan, Bilim ve Din, İstanbul 1980. Adıvar, A. Adnan, Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul 1982. Akarsu, Bedia, Felsefe Terimleri Sözlüğü, TDK, Ankara 1979. Akdoğan, Cemil, "Felsefe ve Bilim Tarihi", Türkiye 1. Felsefe, Mantık ve Bilim Tarihi

Sempozyumu Bildirileri, Ankara 1991.

Akdoğan, Cemil, "The Controversy Betvveen Nevvton and Hooke on the Nature of Light", Journal of Human Sciences, Cilt 2, Sayı 1, Ankara 1983.

Aristoteles, Meteorology, İngilizce'ye Çeviren: E. W. Webster, Great Books of the Western World, Chicago 1952.

Aristoteles, Metafizik, Türkçe'ye çeviren; Ahmed Arslan, Cilt I, İzmir 1985; Cilt I I , İzmir 1993.

Aristoteles, Fizik, Türkçeye çeviren; Saffet Babür, İstanbul 1997. Aristoteles, Gökyüzü Üzerine, Türkçeye çeviren; Saffet Babür, Ankara 1997. Aristoteles, Ruh Üzerine, Çeviren: Zeki Özcan, İstanbul 2000. Aster, Ernst von, İlkçağ ve Ortaçağ Felsefe Tarihi, İstanbul 1999.

Bacon, Francis, Novum Organum, Çeviren: Sema Önal Akkaş, Ankara 1999. Barnet, Lincoln, Evren ve Einstein, Çeviren: Nail Bezel, İstanbul 1982. Battani, Opus Astronomicum, Latinceye çeviren; C. A. Nailino, Mediolani Insubrum

1907. Bemstein, Jeremy, Einstein, Çeviren: Nazan Hekim & Reşit Canbeyli, İstanbul

1982. Bîrûnî, Kitâb el-Tefltîm li-evâ'il Sınâ'at el-Tencîm, Oxford 1923.

Bîrûnî, el-Kanûn el-Mes'üdî, Haydarabat 1954-1956. Boll, Marcel, Matematik Tarihi, Çeviren: İsmail Aka, Ankara 1990. Boorse, Henry A. & Lloyd Motz, The VVorld of the Atom, Cilt I, New York 1966. Boring, E. G., Sensation and Perception in the History of Experimental Psychology,

New York 1942. Born, Max, Görelilik Kuramı, Çeviren: Celal Kapkın, İstanbul 1995. Boyer, Cari B., The Rainhow, from Myth to Mathematics, Princeton, New Jersey

1987.

388 Bilim Tarihi

Brindley, G. S., Physiology of the Retina and Visual Pathvvay, Baltimore 1970. Cajori, Florian,/4 History of Physics, New York 1929. Capra, Fritjof, Batı Düşüncesinde Dönüm Noktası, Çeviren: Mustafa Armağan,

İstanbul 1992. Cohen, Morris R. &. I. E. Drabkin,/4 Source Bookin Greek Science, Harvard 1966. Coleman, James A., Herkes İçin Görelilik, Çeviren: Osman Gürel, Ankara 1987. Coles, Peter, Einstein ve Tam Güneş Tutulması, Çeviren: Kaan H. Öktem, İstanbul

2000. Copernicus, Nicolaus, On the Revolutions of the Heavenfy Spheres, Great Books of

Western World, İngilizceye çeviren; C. Glenn Wallis, XV I , Chicago 1952. Copleston, Frederich, Felsefe Tarihi, Çeviren: Aziz Yardımlı, Cilt 4, İstanbul 1986. Corson, Dale R. & Paul Laurrain, Electromagnetism: Principles and

Applications, New York 1997. Crombie, A.C., Augustine to Galileo the History of Science A.D. 400-1650, London

1957. Demir, Remzi, Takiyüddîn'de Matematik ve Astronomi, Ankara 2000. Demir, Remzi, Osmanlılar'da Bilimsel Düşüncenin Yapısı, Ankara 2001.

Demir, Remzi, Philosophia Ottomanica, Osmanlılar Döneminde Türk Felsefesi, 3 Cilt, Ankara 2007-2007

Descartes, Rene, Aklı Yönlendirme Kuralları, Çeviren: Can Sahan, İstanbul (Tarihsiz).

Descartes, Rene, Felsefenin İlkeleri, Çeviren: Mesut Akın, İstanbul 1983. Descartes, Rene, Metot Üzerine Konuşma, Çeviren: K. Sahir Sel, İstanbul, 1984. Descartes, Rene, Meditasyonlar 2, Çeviren: Aziz Yardımlı, İstanbul 1998. Descartes, Rene, Traitede la Lumiere, İngilizce'ye Çeviren: Stephen Gaukroger

(The World and Other Writings,) Cambridge 1998.

Dizer, Muammer, Ali Kuşçu, Ankara 1988. Dosay, Melek, Remzi Demir, Hüseyin Gazi Topdemir, Yavuz Unat, İnan

Kalaycıoğu 1ları ve Yasemin Emlü, Bilim Tarihi Kılavuzu, Bilginler ve Yapıtları, Nobel, Ankara 2002.

Dreyer, J. L. E., History of the Planetary System from Thales to Kepler, New York 1953.

Drude, Paul, The Theory ofOptics, Nevv York 1959. Eastv/ood, Bruce, "Alhazen, Leonardo and Late-Medieval Speculation on the

Inversion of Images in the 'Eye^, Annals of Science, Cilt: 43,1986. Einstein, Albert, İzafiyet Teorisi, Çeviren: Nihat Fındıklı, İstanbul 1976. Einstein, Albert & Leopold Infeld, Fiziğin Evrimi, Çeviren: Öner Ünalan, Ankara

1994.

Kaynaklar 389

Evans, Austin P. (Editör), Three Copernican Trealise, The Commentariolus of Copernicus, The Letter Against Werner, The Narratio Prima of Rheticus, New York 1939.

Fahri, Macit, İslâm Felsefesi Tarihi, Çeviren: Kasım Turhan, İstanbul 2004. Fârâbî, "Eflatun ve Aristoteles'in Görüşlerinin Uzlaştırılması", Çeviren: Mahmut

Kaya, Felsefe Arkivi, Cilt 24, 1984. Fârâbî, İhsa el-Ulûm, Çeviren: Ahmet Ateş, İstanbul 1989. Fârâbî, Medine el-Fadıla, Çeviren: Nafiz Danışman, İstanbul 1989. Fârâbî, Kitab el-Cem'beyne Reye el-Hakîmeyn Eflâtun el-Ilâhî ve Aristûtalis (Platon

ve Aristoteles'in Görüşlerinin Uzlaştırılması) Çeviren: Mahmut Kaya, İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri, İstanbul 2003.

Feynman, Richard P., Kuantum Elektrodinamiği (KEDİ), Çeviren: R. Ömür Akyüz, İstanbul 1997.

Frances Benson Stonaker, Meşhur Matematikçiler, Hazırlayan: Melek Dosay Gökdoğan, Ankara 1989.

Galileo, Galilei, Dialogues Concerning the Two New Sciences, İngilizceye çevirenler; Henry Crew & Alfonso de Salvio, New York 1914.

GalİIeo, Galilei, Dilalogue Concerning the Two Chief World Systems - Ptolemaic & Copernican, İngilizceye çeviren; Stillman Drake, Los Angeles 1953.

Goldsmith, Donald, Einstein'ın Büyük Yandgısı, Çeviren: Fatma Esin, İstanbul 1997. Gökdoğan, Melek Dosay, Kerectnin "İlelHisâb el-Cehr ve'l-Mukâbele"Adlı Eseri,

Ankara 1991. Gökdoğan, Melek Dosay ve Ömer Akın, Beş Büyük Cebir Bilgini, İstanbul 1994. Gökdoğan, Melek Dosay, "Osmanlılar'da Matematik", Türkler, Cilt 11, Editörler:

Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek ve Salim Koca, Ankara 2002, s. 267-276. Grant, Edward,yl Source Book in Medieval Science, Harvard 1974.

Guthrie, W. K. C , İlkçağ Felsefesi Tarihi, Çeviren: Ahmet Cevizci, Ankara 1988. Gürel, Osman, Doğa Bilimleri Tarihi, Ankara 2001. Halliday & Resnick, Fundamentals of Physics, 3E, Wiley 1988. Heath, Thomas,/! History of Greek Mathematics, Oxford 1921. Hooft, Gerard't, Maddenin Son Yapıtaşları, Çeviren: Mehmet Koca & Nazife Özdeş

Koca, TÜBİTAK, Ankara 2000. Hooke, Robert, Micrographia, or Some Physiological Descriptions of Minute Bodies

Made by Magnifying Glasses with Observations and lnquiries, New York 1961.

Hoskin, Michale (Editör), The Cambridge Illustrated History of Astronomy, Cambridge 2000.

http://www.dirkcouprie.nl/Anaximander.html (22 Ocak 2008).

390 Bilim Tarihi

Huygens, Treatise on Light, Great Books of the Western VVorld, Ed: Robert Maynard Hutchins, 1952.

Infeld, Leopold.^/bert Einstein, Bilimsel Kişiliği ve Dünyamıza Etkisi, Çeviren: Cemal Yıldırım, Ankara 1980.

İbn el-Heysem, Risale fi el-Dav, (Işık Üzerine), J. Baarmann, "Abhandulung über das Licht von ibn al-Haitam", (Almanca Çevirisi) Zeitschrift der Deutschen Morgenlandischen Gesellschaft, 36,1882.

İbn el-Heysem, Risale fi el-Dav, (Işık Üzerine), M. F. Quraishi, "Discourse on Light", (İngilizce Çevirisi) ibn al-Haitham, Proceedings of Celebrations of 1000lh

Anniversary, Editör: Hakim Mohammed Said, Karachi 1969. İbn el-Heysem, Kitâb el-Menâzır, İngilizce çeviri ve yorum, A. I. Sabra, The Optics of

ibn al-Haytham, I-III. Kitaplar: Doğrudan Görme, Londra 1989. İbn el-Heysem, Risale fi el-Dav, (Işık Üzerine), Hüseyin Gazi Topdemir, "İbn el-

Heysem'in Işık Üzerine Adlı Çalışması", (Türkçe Çevirisi) Belleten, Cilt: 61, Sayı: 230, 1997.

İhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan Şeşen, Cevat İzgi, Cemil Akpınar, İhsan Fazlıoğlu, Osmanlı Astronomi Literatürü Tarihi, 2 Cilt, İstanbul 1997.

İhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan Şeşen, Cevat İzgi, Osmanlı Matematik Literatürü Tarihi, 2 Cilt, İstanbul 1999.

İhsanoğlu, Ekmeleddin, Ramazan Şeşen, M. Serdar Bekar, Gülcan Gündüz, A. Hamdi Furat, Osmanlı Coğrafya Literatürü Tarihi, 2 Cilt, İstanbul 2000.

İzgi, Cevat, Osmanlı Medreselerinde İlim, Cilt 2, İstanbul 1997. Jeans, James, The Growth ofPhsical Science, New York 1958. Joyce, W. B. & Alice Joyce, "Descartes, Newton and SnelPs law", Journal of the

Optical Society of America, Cilt 66, Sayı 1, 1976.

Kaufmann, VVilliam, Rölativite ve Kozmoloji, Çeviren: S. Tameroğlu, Ankara 1980. Kâhya, Esin, On Sekizinci Yüzyılda Tabii Bilimler, Ankara 1980.

Kâhya, Esin, Modern Kimyanın Kurucusu, Cabirb. Hayyan, Ankara 1995.

Kâhya, Esin, Üroloji Tarihi, Ankara 1980. Kâhya, Esin, M edicine in the Ottoman Empire, Ankara 1998. Kâhya, Esin, Şemseddin-i Itakî'nin Resimli Anatomi. Kitabı, Ankara 1996.

Kâhya, Esin, On Dokuzuncu Yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda Tıp Eğitimi ve Türk Hekimleri, Ankara 1997.

Kaya, Mahmut, İslâm Filozoflarından Felsefe Metinleri, İstanbul 2003. Kazancıgil, Aykut, Osmanlılarda Bilim ve Teknoloji, İstanbul 2007. Kemâlüddîn el-Fârisî, Tenkih el-Menâzır, I I Cilt, Haydarabad 1928. Kepler, Johann, Dioptrik, Leipzig 1904. Kepler, Johann, Ad Vitellionem Paralipomena, I, Gesammelte VVerke, 2. Cilt,

München 1938.

Kaynaklar 391

Kepler, Johannes, Astronomla Nova, Herausgeben von Max Casper, München 1938. Kepler, Johannes, Harmonica Mimdi, Herausgeben von Max Casper, München

1938. Kepler, Johannes, Mysterium Cosmographicum, Herausgeben von Max Casper,

München 1938. Kepler, Johannes, Epitome of Copernican Astronomy, IV and V, İngilizceye çeviren;

Glenn VVallis, Great Books of VVestera VVorld, XVI , Chicago 1952. Krause, Max von, Stambuler Handschriften Islamischer Mathematiker, Eingegangen,

1935. Lindberg, David C , "Alhazen's Theory of Vision and Its Reception in the West",

tos, 58, 1967. Lindberg, David C , John Pecham and the Science of Optics, Perspectiva Communis,

Wisconsin 1970. Lindberg, David C , "Al Kindî's Critique of Eukleides' Theory of Vision", Isis, Cilt

62, 1971. Lindberg, David C , "Late Thirteenth Century Synthesis in Optics",/! Source Book

in Medieval Science, Ed. Edvvard Grant, Harvard 1974. Lindberg, David C , "Robert Grosseteste and the Revival of Optics in the West",^

Source Book in Medieval Science, Ed. Edward Grant, Harvard 1974.

Lindberg, David C , "Late Thirteenth Century Synthesis in Optics",/! Source Book in Medieval Science, Ed. Edvvard Grant, Harvard 1974.

Lindberg, Davİd C , Theories of Vision from Al Kindi to Kepler, Chicago 1976.

Lindberg, David C , "The Science of Optics", Science in the MiddleAges, Chicago 1978.

Losee, John, A Historical Introduction to the Philosophy of Science, Oxford 1972.

Lucretius, De Rerum Natura, İngilizce'ye Çeviren: W. H. D. Rouse, Cambridge, Mass: 1975.

Maxwell, James Clerk, "A Dynamical Theory of the Electromagnetic Field" Ed. William Francis Magie,A Source Book in Physics, Cambridge, Massachusetts 1965.

Maxwell, James Clerk, A Treaties on Electricity and Magnetism, New York 1954. McKenzie, A. E. E., The Majör Achievements of Science, Cambridge 1967.

Nasr, Seyyid Hüseyin, An Introduction to Islamic Cosmological Doctrines, Massachusetts 1964.

Nasr, Seyyed Hossein, Science and Civilization in islam, Cambridge, Mass. 1968. Nasr, Seyyid Hüseyin, Islamic Science an Illustrated Study, Kent 1976. Nasr, Seyyid Hüseyin, islâm Kozmoloji Öğretilerine Giriş, Türkçeye çeviren; Nazife

Şişman, İstanbul 1985. Nasr, Seyid Hüseyin, İslam ve İlim, Çeviren: İlhan Kutluer, İstanbul 1989.

392 Bilim Tarihi

Nasr, S. H., "Şihabeddin Suhreverdi Maktul", Çeviren: M. Alper Tuğsuz, İslam Düşüncesi Tarihi, Ed. M. M. Şerif, Türkçe Baskının Editörü, M. Armağan, Cilt 1, İstanbul 1990.

Nasr, Seyid Hüseyin, İslâm'da Bilim ve Medeniyet, Çevirenler: Nabi Avcı, Kasım Turhan, ve Ahmet Ünal, İstanbul 1991.

Nazif, Mustafa, Kamâl al-Dîn al~Fârisî wa ba'd buhûthuhu fi Um al-Daw, Kahire 1958.

Needham, Joseph, Wang Ling, Science and Civilisation in China, Cambridge 1962. Neugebauer, O., The Exact Sciences inAntiauity, Rhode Island 1957. Nevvton, Isaac, Opticks orA Treaüse of the Reflections, Refractions, înflections &

Colours of Light, New York 1952. Nevvton, Isaac, Optics, Great Books of the Western World, Ed: Robert Maynard

Hutchins, 1952. Nevvton, Isaac, Mathematical Principles ofNatural Philosophy, Great Books of

Western WorJd, İngilizceye çeviren; Andrevv Motte, XXIV, Chicago 1952. North, John, History ofAstronomy and Cosmology, Fontana, London ve Elsevier,

New York 1995. Omar, Saleh Beshara, ibn al-Haytham Optics, Minnesota 1977. Özemre, Ahmed Yüksel, XX. Yüzyılda Fiziğe Yön Verenler, İstanbul 2005. Özgüç, Nazmiye, Erol Tümertekin, Coğrafya, Geçmiş, Kavramlar, Coğrafyacılar,

İstanbul, 2000. Parker, Barry, Kuvantumu Anlamak, Çeviren: Elif Alkın, İstanbul 2005. Pav, Peter Anton, "Eighteeth Century Optics: Cartesian-Nevvtonian Conflict",

Applied Optics, Sayı 14,1975. Peierls, R. E., "Field Theory since Maxwell", Clerk Maxwell and Modern Science,

Bristol 1963. Penrose, Roger, Fiziğin Gizemi, Çeviren: Tekin Dereli, TÜBİTAK, İstanbul 1989. Platon, Gorgias, Çeviren: Melih Cevdet Anday, Diyaloglar I, İstanbul 1982. Platon, Menon, Diyaloglar 1, Çeviren: Adnan Cemgil, İstanbul 1982. Platon, Theaiteos, Diyaloglar 2, Çeviren: Macit Gökberk, İstanbul 1986. Platon, Devlet, Çeviren: Sabahattin Eyüpoğlu & M. Ali Cimcoz, İstanbul 1988. Platon, Timaios, Çeviren: Erol Güney, Lütfi Ay, İstanbul 1989. Pledge, H. T., Science since 1500, New York 1952. Ftol&my, Almagest, Great Books of Western World, İngilizceye çeviren; R. Catesby

Taliferro, XVI, Chicago-London-Toronto 1952. Putlar, Mustafa, Yıldız Adları Sözlüğü, İstanbul 2007. Rae, Alastair I. M., Kuvantum Fiziği: Yanılsama mı, gerçek mil, Çeviren: Yurdahan

Güler, İstanbul 2000.

Kaynaklar 393

Rashed, Roshdi, "Le Modele de la Sphere Transparente et lexplication de l'arc -en-ciel: ibn al-Haytham, al-Fârisî", Revue d'histoire des Sciences et de leurs applications, Sayı 23, 1970.

Richards, J. A. & F. W. Sears & M. R. Wehr & M. W. Zemansky, Modern Üniversite Fiziği, Çeviren: F. Domaniç, İstanbul 1982.

Robinson, John Mansley,v4n Introduction to Early Greek Philosophy, Houghton and Mifflin, 1968.

Ronan, Coün A., The Shorter Science and Civilizalion in China, Cilt 2, Cambridge 1981.

Ronan, Colin, Bilim Tarihi, Dünya Kültürlerinde Bilimin Tarihi ve Gelişmesi, Çevirenler: Ekmeleddin İhsanoğlu, Feza Günergun, Ankara 2003.

Ronchi, Vasco, The Nature of Light, (Storia della Luce) İngilizce'ye Çeviren: V. Barocas, Harvard 1970.

Rousseau, Pierre, Atomlar ve Yıldızlar, İstanbul 1946. Ruechardt, Eduard, Light Visible and Invisible, Michigan 1958. Sabra, A. I., "İbn al-Haytham", Dictionary ofScientific Biography, Cilt 6, New York

1972.

Sabra, A. I., "The Authorship of the Liber de Crepusculis, an Eleventh Century Work on Atmospheric Refraction", Isis, 59, 1968.

Sabra, A. I., Theories of Light From Descartes to Newton, London 1967.

Saçlıoğlu, Cihan, "Felsefenin Kuantum Mekaniksel Temelleri", Bilim Teknik, Sayı 395, Ankara 2000.

Saçlıoğlu, Cihan, "Kuantum Teorisine Mucitlerinden İtirazlar", Bilim ve Teknik, Sayı 325, Ankara 1994.

Salih Zeki, Âsar-ı Bakiyye, İstanbul 1329.

Salih Zeki, Asâr-ı Bakiye (Ortaçağislâm Dünyası'nda Trigonometri), Cilt 1, Yayına Hazırlayanlar: Remzi Demir ve Yavuz Unat, Ankara 2003.

Salih Zekİ, Asâr-ı Bakiye (Ortaçağ İslâm Dünyası'nda Hesap ve Cebir), Cilt 2, Yayma Hazırlayan: Melek Dosay Gökdoğan, Ankara 2003.

Salih Zeki, Asâr-ı Bakiye (Bilginlerin Yaşamları ve Yapıtları), Cilt 3, Yayına Hazırlayanlar, Melek Dosay Gökdoğan, Remzi Demir, Mutlu Kılıç, Ankara 2004.

Saraç, Celal, "Ziya Teorileri Dalga ve Korpüskül Mücadelesi", Fen ve Teknik, Cilt 1, Sayı 1,1940.

Saraç, Celal, İyonya Pozitif Bilimi, İzmir 1971. Sarton, George, "Leonardo da Vinci (1452-1519)", Sarton on the History of Science,

Essays by George Sarton, Selected and Edited by Dorothy Stimson, Cambridge, Massachusetts 1962, s. 121-148.

Sarton, George, Introduction to the History of Science, Baltimore 1927-1948.

394 | Bilim Tarihi

Sarton, George, Antik Bilim ve Modern Uygarlık, Çevirenler; Melek Dosay-Remzi Demir, Ankara 1995.

Sarton, George, Bilim Tarihinde Yöntem, Çevirenler: Meiek Dosay Gökdoğan, Remzi Demir, Yavuz Unat, Güldeniz Can, Ankara 1997.

Sayılı, Aydın, Hayatta En Hakiki Mürşit İlimdir, Ankara 1948.

Sayılı, Aydın ve Necati Lugal, Ebû Nasri'1-FârâbVnin Halâ Üzerine Makalesi, Fârâhî's Article on Vacuum, Ankara 1951.

Sayılı, Aydın, Abdulhamîd ibn-i Türk'ün Katışık Denklemlerde Mantıki Zaruretler Adlı Yazısı ve Zamanın Cebri, Ankara 1962.

Sayılı, Aydın, Mısır ve Mezotamyalılarda Matematik, Astronomi ve Tıp, Ankara 1982.

Sayılı, Aydın, "Aristotelian Exp!anation of the Rainbovv", Isis, Cilt 30,1939. Sayılı, Aydın, "İbn Sînâ'da Işık, Görme ve Gökkuşağı", İbn Sînâ, Doğumunun

Bininci Yılı Armağanı, Ankara 1984.

Sayılı, Aydın, "Kopernik ve Anıtsal Yapıtı," Nikola Kopernik 1'473-1973, Unesco Türkiye Milli Komisyonu, Ankara 3973.

Sayılı, Aydın, The Observatory in islam, Ankara 1988. Schaffner, Kenneth F., Nineteenth-Century Aether Theories, Oxford 1972. Schilpp, Paul Aîthm, Albert Einstein: Philosopher-Scienüst, New York 1951.

Scott, J. F., The Scientifıc Work of Rene Descartes, London 1952.

Shapîro, Alan E., "Kinematics Optics; A Study of the Wave Theory of Light in the Seventeenth Century", Archive for History of Exact Sciences, Cilt i 1, 1973,

Singer, C. & E. J . Holmyard, & A. R. Hali, & T . I. Williams,.4 History of Technology, Cilt 3, Oxford 1957.

Singer, Charles, .4 Short History of Scientifıc Ideas to J900, Oxford 1960.

Straker, Stephan Mory, Kepler's Optics: A Study in The Development of Seventeenth Century Natural Philosophy, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Indiana Üniversitesi 1970.

Struik, Dirk J., Kısa Matematik Tarihi, İstanbul 1996. Sııter, Heinrich, Die Matemaiiker und Asironomen derAraber und Ihre Werke,

Leipzig 1900. Taton, Rene,. History of'Science, The Beginnings of Modern Science, İngilizce'ye

Çeviren: A.J. Pomerans, New York 1967. Tekeli, Sevim, Nasirüddin, Takîyüddîn ve Tycho Brahe'nin Rasat Aletlerinin

Mukayesesi, Ankara 1958. Tekeli, Sevim, "Meçhul Bir Yazarın İstanbul Rasathanesinin Tasvirini Veren 'Âlât-ı

Rasadiye Li Zic-i Şehinşahiye' Adlı Makalesi,"Araştırma., Cilt I, Ankara 1963, s. 71-122.

Tekeli, Sevim, 16'mcı Asırda Osmanlılarda Saat ve Takîyüddîn'in "Mekanik Saat Konstrüksüyonuna Dair En Parlak Yıldızlar" Adlı Eseri, Ankara 1966.

9 Kaynaklar I 395

Tekeli, Sevim, "Takiyüddin'de Güneş Parametrelerinin Hesabı," Necati Lugal Armağanı, Ankara 1968, s. 703-710.

Tekeli, Sevim, "Copernicus," Nikola Kopernik 1473-1973, Ankara 1973. Tekeli, Sevim, Modern Bilimin Doğuşunda Bizans'ın Etkisi, Ankara 1975.

Tekeli, Sevim, "İstanbul Rasathanesinin Araçları," Araştırma, Cilt XI , Ankara 1979, s. 29-44.

Tekeli, Sevim, "İlk Japon Haritasını Çizen Türk, Kaşgarlı Mahmud", Erdem, Cilt 1, Sayı 3,1985, s. 645-651.

Tekeli, Sevim, "Kristof Kolomb'un Haritasına Dayanarak En Eski Amerika Haritasını Çizen Türk Amirali Pirî Reis", Erdem, Cilt 1, Sayı 3,1985, s. 653-663.

Tekeli, Sevim, Melek Dosay ve Yavuz Unat, Cezeri, el-Câmi beyne'l-İlm ve'l-Amel en-Nâfi Fî Sınaâti'l-fiiyel, Türk Tarih Kurumu, 2002.

Tekeli, Sevim, Esin Kâhya, Melek Dosay, Remzi Demir, Hüseyin Gazi Topdemir, Yavuz Unat ve Ayten Aydın Koç, Bilim Tarihine Giriş, Dördüncü Baskı, Nobel, Ankara 2008.

Tez, Zeki, Kimya Tarihi, Ankara 2000. Tez, Zeki, Ortaçağ Müslümanları, Ankara 2001. Topdemir, Hüseyin Gazi, Kemâlüddîn el-Fârisî'nin, ibn el-Heysem'in Kitâb el-

Menâzır adlı Optik Kitabına Yazdığı Açıklamanın Yakan Kürelerdeki Kırılmaya ait Bölümünün Çevirisi ve İncelenmesi, (Yayımlanmamış Master Tezi) Ankara 1988.

Topdemir, Hüseyin Gazi, "Kemâlüddîn el-Fârisî'nin Gökkuşağı Açıklaması", A Ü. Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt 33, Sayı 1-2, 1990.

Topdemir, Hüseyin Gazi, "İbn el-Heysem'in Optik Araştırmaları", Bilim ve Felsefe Metinleri, Cilt 1, Sayı 1,1992.

Topdemir, Hüseyin Gazi, "Kamal al-Din al-Fârisî's Explanation of the Rainbovv", Bilim ve Felsefe Metinleri, Cilt 1, Sayı 2, 1992.

Topdemir, Hüseyin Gazi, "Kemâlüddîn el-Fârisî'nin Karanlık Oda Çalışması", Araştırma, Cilt 14, 1992.

Topdemir, Hüseyin Gazi, Işığın Niteliği ve Görme Kuramı Adlı Bir Optik Eseri Üzerine Araştırma, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Ankara 1994.

Topdemir, Hüseyin Gazi, Takîyüddîn'in Optik Kitabı, Işığın Niteliği ve Görmenin Oluşumu, Ankara 1999.

Topdemir, Hüseyin Gazi, Modern Optiğin Kurucusu: İbn el-Heysem, Ankara 2002. Topdemir, Hüseyin Gazi, İbrahim Müteferrika ve Türk Matbaacılığı, Ankara 2002. Topdemir, Hüseyin Gazi, "Aristoteles'in Doğa -Fizik- Felsefesi", Felsefe Dünyası,

Sayı 39, Ankara 2004. Topdemir, Hüseyin Gazi, Işığın Öyküsü, TÜBİTAK, Ankara 2007.

396 Bilim Tarihi

Unat, Yavuz, El-Fergânî, The Elements of Astronomy, Textual Analysis, Translatioıı, Critical Edition & Facsimile, Edited by Şinasi and Gönül Alpay Tekin, Harvard University, Harvard 1998.

Unat, Yavuz, "Osmanlı Astronomisine Genel Bir Bakış", Osmanlı, Cilt 8, Yeni Türkiye Yayınları, Editör: Güler Eren, Ankara 1999, s. 411 -420.

Unat, Yavuz, "Osmanlı Teknolojisine Genel Bir Bakış", Osmanlı, Cilt 8, Yeni Türkiye Yayınları, Editör: Güler Eren, Ankara 1999, s. 627-654.

Unat, Yavuz, İlkçağlardan Günümüze Astronomi Tarihi, Nobel, Ankara 2001. Unat, Yavuz, Seyyid Ali Paşa, Miratü'l-Alem (Evrenin Aynası), Ali Kuşçu'nun Fethiyye

Adlı Eserinin Çevirisi, Kültür Bakanlığı Yayınları: 2696, Kültür Eserleri Dizisi: 314, Ankara 2001.

Unat, Yavuz, "Eski Astronomi Metinlerinde Karşılaşılan Astronomi Terimlerine İlişkin Bir Sözlük Denemesi", OTAM, Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulama Merkezi Dergisi, Sayı 11, Ankara-2000, Ankara 2001, s. 633-696,

Unat, Yavuz, "Çağdaş Astronominin Türkiye'ye Girişi", Türkler, Cilt 14, Yeni Türkiye Yayınları, Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara 2002, s. 906-914.

Unat, Yavuz, "Tâkiyüddîn ve İstanbul Gözlemevi (Rasathanesi)", Türkler, Cilt 11, Yeni Türkiye Yayınları, Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara 2002, s. 277-288.

Unat, Yavuz, "Cumhuriyet Döneminde Türkiye'de Astronomi Çalışmaları", Türkler, Cilt 17, Yeni Türkiye Yayınları, Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara 2002, s. 901-910.

Unat, Yavuz, "El-Cezerî'nin Makine Yapımında Yararlı Bilgiler ve Uygulamalar Adlı Eseri", Türkler, Cilt 7, Yeni Türkiye Yayınları, Editörler: Hasan Celâl Güzel, Kemal Çiçek, Salim Koca, Ankara 2002, s. 569-575.

Unat, Yavuz, "Fatih Dönemi Astronomisine Genel Bir Bakış", Bilim ve Ütopya, Haziran 2002, Sayı 96, İstanbul 2002, s. 40-42.

Unat, Yavuz, "Türk Teknoloji Tarihinden İki Örnek: Cezerî ve Tâkiyüddîn", /. Türk Bilim ve Teknoloji Tarihi Kongresi Bildirileri (15-17 Kasım 2001), Türk Teknoloji Tarihi, Yayına Hazırlayanlar: Emre Dölen, Mustafa Kaçar,

, tstanbul 2003, s. 75-94. Unat, Yavuz, İnan Kalaycıoğulları ve Mehmet Fatih Engin, "Galileo Galilei ve

Astronomiye Katkıları", Bilim Tarihi Araştırmaları, Sayı 01, Güz 2005, İstanbul 2005, s. 15-23.

Unat, Yavuz, İnan Kalaycıoğulları ve Mehmet Fatih Engin, "Tarih Boyunca Türklerde Gökbilim - 1 " , Bilim ve Teknik, Mart 2005, Sayı 448, Ankara 2005, s. 52-53.

Unat, Yavuz, İnan Kalaycıoğulları ve Mehmet Fatih Engin, "Tarih Boyunca Türklerde Gökbilim - 2", Bilim ve Teknik, Nisan 2005, Sayı 449, Ankara 2005, s. 44-45.

Kaynaklar 397 HEM

Unat, Yavuz, İnan Kalaycıoğullan ve Mehmet Fatih Engin, "Tarih Boyunca Türklerde Gökbilim - 3", Bilim ve Teknik, Mayıs 2005, Sayı 450, Ankara 2005, s. 18-19.

Unat, Yavuz, "Battânî ve Zîc-i Sâbî", /. Uluslararası Katılımlı Bilim, Din ve Felsefe Tarihinde Harran Okulu Sempozyumu, 28-30 Nisan 2006 Şanlıurfa, Cilt I, Şanlıurfa 2006, s. 347-368.

Unat, Yavuz (Editör), Ortaçağ İslâm Dünyası'nda Bilim ve Teknik, Ankara 2008. Ural, Şafak, Bilim Tarihi, İstanbul 2000. Ünver, Süheyl, İstanbul Rasathanesi, Ankara 1985. Voelkel, James R., Johannes Kepler, Yeni Gökbilim, TÜBİTAK, Ankara 2002. White, Michael, Leonardo İlk Bilgin, Çeviren: Ahmet Aybars Çağlayan, İstanbul

2001. VVhittaker, E. T., A History of the Theories of Aether and Electricity, 1910.

Wiedeman, Eilhard, "Über die Brechung des Lichtes in Kugeln nach ibn al Haitham und Kamâl al Dîn al Fârisî", Sitzungsberichte der Physicalish-Medizinische Sozietat in Erlangen, Cilt 42, 1910.

NViedeman, Eilhard, "Zur Optik von Kamâl al Dîn", Archiv für die Geschicte der Naturvvissenschaften und der Technik, Cilt 111, 1912.

Wiedemann, E., "Theorie des Regenbogens von ibn al-Haitham", Sitzungsberichte der Physikalisc-Medizinischen Sozietat in Erlangen, 4 6 , 1 9 R

Williams, J. E. & Metcalfe, H. C. & Trinklein, F. E. & Lefler, R. W. Modern Physics, New York 1968.

Winter, H. J. J., "The Optical Researches of ibn al-Haitham", Centaurus, Cilt 3, 1954.

Winter, H.J.J., & W. Arafat, "A Statement on optical Reflection and 'Refraction' Attributed to Nasîrud-Dîn at-Tûsî", Isis, Cilt 42, 1951.

Wolf, Abraham, History of Science, Technology and Philosophy in the 16th and 17th Centuries, Cilt 1, Gloucester, Mass. 1968.

Yalçın, Cengiz & Nuray Büğet, Modern Fizik ve Atom Fiziği, İstanbul 1981. Yıldırım, Cemal, Science; Its Meaning and Method, Ankara 1971. Yıldırım, Cemal, Bilim Felsefesi, İstanbul 1979. Yıldırım, Cemal, Bilimin Öncüleri, Ankara 1995. Yıldırım, Cemal, Bilim Tarihi, İstanbul 1992.

Düşünce tarihinin belki de en önemli belirlemelerinden birisi "bilgi güçtür" yargısıdır. İnsanoğlunun Dünya yüzüne atıldığı andan itibaren bu sözün bilinciyle hareket ettiğini söylemek olanaklı olmamakla birlikte, yaşamda kalmayı ve yüzyıllar ötesinden bugüne varlığıyla birlikte taşıdığı maddi-manevi kalıtı, bilgiyi üreten bir bilincinin olduğunu ve Dünya'yı paylaşmak durumda kaldığı diğer canlılardan bu yönüyle ayrıldığının en önemli göstergesi olarak karşımızda durmaktadır. Onbinlerce yıl öncesinde barınmak için kullandığı mağaraların duvarlarını büyük bir incelik ve beğeni duygusuyla yendiği hayvanların resimleriyle süslemeye başladığı andan itibaren, artık yeryüzündeki serüveninin yeni bir evresine geçmiş oluyordu. Bu aklını kullanarak çevresini kontrol altına almasını sağlayacak araçları yapmaya başladığı evredir. O yüzden bilim tarihi uzmanları bilimi "çevresi üzerinde kontrol kazanan insanın davranış kalıbı" olarak tanımlamaktadır. Bu bilimin birçok tanımından birisi olmakla birlikte, yukarıda değinilen gerçekliğe vurgu yapması bakımından değerli bir belirlemedir. Çünkü mağaranın karanlığından, aydınlığın konforuna kendisini taşıyan insanın, aslında içinde yaşadığı doğayı daha iyi tanıması sonucu önce onun bilgisini elde ettiği ve ardından bu bilgilerden yararlanarak daha güvenli, daha rahat yaşama olanağına sahip olmayı başardığı anlaşılmaktadır.

İşte Bilim Tarih adlı bu çalışma başlangıcından günümüze kadar bilimler alanında ortaya konulmuş gelişmelerin öyküsünü zamandizinsel ve olgusal olarak sergilemek için kaleme alınmıştır. Kitapta bilimsel gelişme süreci Batı ve Doğu kültür çevrelerindeki gelişimi dikkate alınarak ele alınmakla birlikte, özellikle alanında seçkin bir noktaya ulaşmış ve haklı bir ün kazanmış olan bilim adamlarının başarılarının tanıtılmasına ayrıca özen gösterilmiştir.