Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
HànhtrìnhđếnvớinănglượngxanhTínhchođếnnay,gầnnhưmọihoạtđộngthươngmạitrongnềnkinhtếthếgiớiđềuphụthuộcvàodầuvàcácnguồnnănglượnghóathạchkhác.Chúngtatrồngtrọtnhờcácloạiphânbónvàthuốctrừsâucónguồngốchóadầu.Hầuhếtcácvậtliệuxâydựngcủachúngtanhưximăngvànhựađềulàmtừcácnguyênliệuhóathạch,cũngnhưphầnlớncácloạithuốc.Quầnáocủachúngtahầuhếtđượclàmtừcácloạisợitổnghợphóadầu.Hoạtđộnggiaothông,điện,nhiệtvàánhsángcủachúngtacũngđềudựavàonhiênliệuhóathạch.ChúngtađãxâydựngmộtnềnvănminhnhờvàoviệckhaithácnguồndựtrữcarbontừThờikỳCarbon.Tuynhiên,cuộckhủnghoảngdầumỏnăm1973,kéotheosựsụpđổcủanhiềunềnkinhtếđãgiónghồichuôngcảnhbáođầutiênvềviệcnguồnnhiênliệuhóathạchđangdầnsuytànvàcạnkiệt.Mặcdùvậy,việckhaithácvôđộnguồnnhiênliệukhôngtáitạonàyvẫnđượctiếnhànhdẫnđếnsựkhanhiếmvềnănglượngtiếptụctạoranhữngcuộckhủnghoảngkinhtế,vàthêmnữađikèmvớiđólàcácsựcốtrongkhikhaithácnhưviệctràndầuđãpháhủynhữngmôitrườngsốngquýgiávànhạycảm.Thảmhọamôitrườnglàmộtlờinhắcnhởđauđớnrằngtrongsựtuyệtvọngđểgiữchoguồngmáykinhtếhoạtđộng,chúngtangàycàngsẵnsàngthựchiệnnhữngdựánmạohiểmđểtìmkiếmnhiênliệuhóathạchkhanhiếm,ngaycảkhinócóthểpháhủyhệsinhthái.Môitrườngvàtàinguyênhạnhẹpbịtànphá,mọinềnkinhtếđangmấpmétrênbờvựckhủnghoảng,khiếnchonhiềuquốcgiavànhấtlàcộngđồngchâuÂuphảicânnhắcvàrụcrịchtiếnhànhCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIII–mộthànhtrìnhnỗlựccảicáchnănglượngxanh.
Trongcuốnsáchnày,JeremyRifkinsẽchochúngtatìmhiểurõhơnvềthựctrạngnguồnnhiênliệuhóathạchcũngnhưnhữnghậuquảthảmkhốcdoviệckhaithácnguồnnhiênliệunàygâyra.Đồngthời,ôngcũngmởranhữngkháiniệmvềCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIIgồm5trụcột:(1)sựchuyểndịchsangnănglượngtáitạo;(2)chuyểnhóacáccôngtrìnhxâydựngởtấtcảcáclụcđịathànhnhữngnhàmáyđiệnminiđểthugomnănglượngtáitạotạichỗ;(3)ápdụngcôngnghệhydrovàcáccôngnghệlưutrữkháctrongmọicôngtrìnhvàxuyênsuốtcơsởhạtầngđểlưutrữnănglượnggiánđoạn;(4)sửdụngcôngnghệInternetđểchuyểnđổilướiđiệncủatấtcảcáclụcđịathànhmộtliênmạnglướichiasẻnănglượnghoạtđộnggiốngnhư
Internet(khihàngtriệutòanhàtạoranhữnglượngnhỏnănglượngtạichỗ,chúngcóthểbánphầnthặngdưtrởlạilướiđiệnvàchiasẻđiệnvớicáclánggiềngcùngchâulục),và(5)chuyểncácphươngtiệnvậntảisangcácphươngtiệnchạyđiệnvàpinnhiênliệucóthểmuavàbánđiệnthôngquamộtlướiđiệnthôngminhởcấpchâulục.5trụcộtnàysẽtạorahàngngàncôngviệckinhdoanhvàviệclàmmớicũngnhưsựtáilậplạinềntảngvớicácmốiquanhệgiữaconngười.Mỗingười,mỗigiađìnhsẽtrởthànhmộtnhàmáyminiđểtựtạoranguồnnănglượngxanhtừmặttrời,gió,nước–nhữngnguồnnănglượngthiênnhiênđượcphânbốđồngđềuvàvôcùngdồidào.Thêmvàođó,nhữngnguồnnănglượngđượctáitạovànhữngkỹthuậtcôngnghệmớisẽgiúpkhởitạomộtnềnkinhtếxanh,thânthiệnvớimôitrường.
AlphaBookstrântrọnggửitớiđộcgiảcuốnsáchnày!
HàNội,tháng5năm2014
GIỚITHIỆUTHỦĐÔWASHINGTON
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
Nềnvănminhcôngnghiệpcủachúngtađangđứnggiữangãbađường.Nhữngnguồnnănglượngtừdầumỏvànănglượnghóathạchkhác−nhữngthứtạonêncácngànhcôngnghiệpđangdầncạnkiệt,vànhữngcôngnghệdựatrênnguồnnănglượngnàyđãtrởnênlỗithời.Cáccơsởhạtầngcôngnghiệpcónềntảngtừnhiênliệuhóathạchđangtrởnêncũkỹvàhưhỏng.Kếtquảlànạnthấtnghiệpgiatăngđếnmứcđángbáođộngtrêntoànthếgiới.Cácchínhphủ,doanhnghiệpvàngườitiêudùngđangsốngngậptrongnợnầnvàmứcsốnggiảmmạnh.Consốkỷlụclà1tỷngười–gần1/7dânsốtoànnhânloại,đangphảiđốimặtvớinạnđóivàthiếuăn.
Điềutồitệhơn,biếnđổikhíhậudocáchoạtđộngcôngnghiệpsửdụngnhiênliệuhóathạchgâyrađangchựcchờđedọa.Cácnhàkhoahọccảnhbáorằngchúngtađangphảiđốimặtvớisựthayđổinguyhiểmvềnhiệtđộvàcấutạocủahànhtinh,đedọaphávỡcânbằngcáchệsinhtháitrênkhắpthếgiới.Cácnhàkhoahọclongạirằngchúngtacóthểđangởbênbờmộtsựtuyệtchủnghàngloạtđộngthựcvậtvàocuốithếkỷnày,khiếnchosựsinhtồncủachínhconngườibịlâmnguy.Sựcầnthiếtphảicómộtkếhoạchkinhtếđưaconngườiđếnmộttươnglaicôngbằngvàbềnvữnghơnngàycàngtrởnênrõràng.
Từnhữngnăm1980,ngàycàngcónhiềudấuhiệuchothấycuộccáchmạngcôngnghiệpdựavàonhiênliệuhóathạchđãlênđếnđỉnhcaovàsựbiếnđổikhíhậudoconngườigâyrađangtạonênmộtcuộckhủnghoảnglanrộngkhắphànhtinhvớiquymôchưatừngcó.Trong30nămqua,tôiđãtìmkiếmmộtmôhìnhmớicóthểmởđầuchokỷnguyênhậucarbon.Vớinhữngpháthiệncủamình,tôinhậnrarằngnhữngcuộccáchmạngvềkinhtếvĩđạitronglịchsửxảyrakhicáccôngnghệtruyềnthôngkếthợpvớicáchệthốngnănglượngmới.
Cáchệthốngnănglượngmớichophéptạonênnhiềuhoạtđộngkinhtếphụthuộclẫnnhauhơnvàtraođổithươngmạimởrộnghơncũngnhưthúcđẩycácmốiquanhệxãhộisâurộnghơn.Nhữngsựcảicáchvềtruyềnthôngđi
kèmtrởthànhphươngtiệnđểtổchứcvàquảnlýnhữngđộnglựckhônggianvàthờigianmớinảysinhtừnhữnghệthốngnănglượngmới.
Vàogiữathậpniên1990,tôinhậnrarằngmộtsựhộitụmớicủatruyềnthôngvànănglượngđangdầnhìnhthành.CôngnghệInternetvànhữngnguồnnănglượngtáitạochuẩnbịkếthợplạiđểtạonênmộtcơsởhạtầngmạnhmẽmớichomộtcuộcCáchmạngCôngnghiệplầnIII(TIR)sẽlàmthayđổithếgiới.Trongkỷnguyênđangtới,hàngtrămtriệungườisẽtựsảnxuấtnănglượngxanhtạinhà,vănphòngvànhàmáycủahọđồngthờichiasẻvớinhauthôngquamột“mạngInternetnănglượng”,cũngnhưcáchchúngtatạoravàchiasẻthôngtintrựctuyếnhiệnnay.Sựdânchủhóavềnănglượngsẽtáisắpxếpvềcơbảncácmốiquanhệgiữaconngườivớinhau,tácđộngđếncáchthứcchúngtakinhdoanh,quảnlýxãhội,giáodụcconemmìnhvàthamgiavàođờisốngdânsự.
TôiđãgiớithiệuvềtầmnhìnchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItrongchươngtrìnhquảntrịcaocấp(AMP)củatrườngkinhdoanhWharton–đạihọcPennsylvania,nơitôilàgiảngviêncaocấptrong16nămquavềnhữngxuhướngmớitrongkhoahọccôngnghệ,nềnkinhtếvàxãhội.Chươngtrìnhkéodài5tuầngiúpcácCEOvàlãnhđạokinhdoanhtrênkhắpthếgiớitiếpcậnvớicácvấnđềđangnổicộmvànhữngtháchthứchọsẽgặpphảitrongthếkỷXXI.ÝtưởngnàynhanhchóngđượclantruyềntronggiớikinhdoanhvàtrởthànhmộtthuậtngữchínhtrịđượccácnguyênthủquốcgiatrongLiênminhchâuÂusửdụng.
Từtrướcnăm2000,LiênminhchâuÂuđangráoriếttheođuổinhữngchínhsáchnhằmcắtgiảmmạnhlượngtiêuthụcarbonvàchuyểnsangmộtkỷnguyênkinhtếbềnvững.NgườidânchâuÂuchuẩnbịchocácmụctiêuvàcộtmốc,sắpxếplạicácưutiênvềnghiêncứuvàpháttriển,đặtracácbộluật,quyđịnhvàtiêuchuẩnchomộtchặngđườngkinhtếmới.Ngượclại,nướcMỹlạiđangbậnrộnvớinhữngcôngcụvà“ứngdụnghàngđầu”mớinhấtđếntừthunglũngSilicon,vànhữngngườisởhữunhàđầyhứngkhởivềmộtthịtrườngbấtđộngsảnđangtăngtrưởngtừnhữngkhoảnvaythếchấpdướichuẩn.
RấtítngườiMỹquantâmđếnnhữngdựbáovềgiádầumỏleothanghaycảnhbáovềbiếnđổikhíhậuđánglongại,vànhữngdấuhiệungàycàngrõrệtrằngbêndướibềmặt,nềnkinhtếđangbấtổn.Cómộtkhôngkhíhàilòng,thậmchítựmãntrêncảnước,mộtlầnnữaxácnhậnniềmtinrằngsựthịnhvượngcủanướcMỹthểhiệnsựưuviệthơncácnướckhác.
NhưngngaycảnướcMỹhaycácchínhphủkháccũngkhôngtránhkhỏinhữnglờichỉtrích.VàtrướckhinhữngngườiMỹtựmãnvềtầmquantrọngcủamình,chúngtanênđểýrằngliênminhchâuÂulànềnkinhtếlớnnhấtthếgiới,chứkhôngphảiMỹhayTrungQuốc.Tổngsảnphẩmnộiđịa(GDP)của27quốcgiaEUlớnhơnGDPcủanướcMỹ.TrongkhiEUkhôngcónhiềuhiệndiệnquânsựtrêntoàncầu,đâylàmộtthếlựchùngmạnhtrênđấutrườngquốctế.Hơnnữa,EUgầnnhưlàchínhphủduynhấtđangđặtranhữngcâuhỏilớnvềkhảnăngtồntạicủachúngtatrêntráiđấttrongtươnglai.
Trong10nămqua,tôiđãdànhhơn40%thờigianởchâuÂu,nhiềukhiđiđivềvềhàngtuầnquaĐạiTâyDương,làmviệcvớicácchínhphủ,giớidoanhnhânvàcáctổchứcxãhộidânsựđểđẩynhanhcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
Vàonăm2006,tôibắtđầulàmviệcvớicáclãnhđạocủaNghịviệnchâuÂuđểsoạnthảomộtkếhoạchpháttriểnkinhtếtheohướngCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Sauđóvàotháng5/2007,NghịviệnchâuÂuđưaramộttuyênbốchínhthứcbằngvănbảnủnghộCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàmtầmnhìnvàlộtrìnhkinhtếdàihạnchoLiênminhchâuÂu.KếhoạchnàyhiệnđangđượctiếnhànhbởinhiềutổchứcthuộcỦybanchâuÂucũngnhưtạicácnướcthànhviên.
Mộtnămsau,vàotháng10/2008,chỉvàituầnsausựsụpđổcủakinhtếtoàncầu,vănphòngcủatôinhanhchóngtổchứcmộtcuộchọptạiWashingtongồm80CEOvàviênchứccấpcaotừcáccôngtyhàngđầuthếgiớitronglĩnhvựcnănglượngtáitạo,xâydựng,kiếntrúc,bấtđộngsản,CNTT,điệnlực,vậntảivàgiaonhậnđểthảoluậncáchthứcbiếnkhủnghoảngthànhcơhội.CáclãnhđạokinhdoanhvàhiệphộithươngmạithamdựcuộchọpđềuđồngýrằnghọkhôngthểđộchànhnữavàcamkếtthamgiaxâydựngmộtmạnglướiCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđểlàmviệcvớicácchínhphủ,doanhnghiệpđịaphươngvàcáctổchứcxãhộidânsựnhằmhướngđếnmụctiêuchuyểnđổinềnkinhtếtoàncầusangkỷnguyênhậucarbontoàndiện.Nhómpháttriểnkinhtế,gồmcócáccôngtyPhilips,SchneiderElectric,IBM,CiscoSystems,Acciona,CH2MHill,Arup,AdrianSmith+GordonGillArchitecture,Q-Cellsvàmộtsốcôngtykhácđềulànhữngcôngtycóquymôđầungànhtrênthếgiớivàhiệnđanglàmviệcvớicácthànhphố,khuvựcvàcácchínhphủđểpháttriểncácbảnquyhoạchtổngthểnhằmchuyểnđổinềnkinhtếcủahọsangcáccơsởhạtầngchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
TầmnhìncủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđanglantruyềnnhanhchóngsangcácnướcchâuÁ,châuPhivàchâuMỹ.Vàongày24/5/2011,tôiđãtrìnhbàyvềkếhoạchkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvới5trụcộttạiHộinghịkỷniệm15nămTổchứcHợptáckinhtếvàPháttriển(OECD)tạiParis,vớisựthamgiacủacácnguyênthủvàbộtrưởngcủa34quốcgiathànhviên.BàiphátbiểunàydiễnracùngvớisựramắtkếhoạchkinhtếtăngtrưởngxanhcủaOECD–mộttiềnđềđểchuẩnbịchocácquốcgiatrướcmộttươnglaicôngnghiệphậucarbon.
CuốnsáchnàylàmộtdiễngiảicủangườitrongcuộcvềtầmnhìnvàmôhìnhpháttriểnkinhtếtheocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđangđến,gồmcảquansátvềcácđặcđiểmvànhântốlàcácnguyênthủ,CEOtoàncầu,doanhnhânxãhộivàcáctổchứcphichínhphủ−nhữngngườiđangtiênphongtrongviệcthựchiệntầmnhìnnày.
TrongquátrìnhxâydựngkếhoạchcủaEUchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,tôiđãmaymắnđượclàmviệcvớicácnguyênthủhàngđầucủachâuÂu,gồmcóthủtướngĐứcAngelaMerkel,thủtướngÝRomanoProdi,thủtướngTâyBanNhaJoséLuisRodríguezZapatero,chủtịchỦybanchâuÂuManuelBarrosovà5vịchủtịchcủaHộiđồngchâuÂu.
NgườiMỹcóthểhọchỏigìtừchâuÂu?Tôitinlàcó.ChúngtacầnbắtđầubằngviệcquansátthậtkỹnhữnggìbạnbèchâuÂuđangnóivànỗlựcthựchiện.Dùcóthiếusót,cộngđồngchâuÂuítnhấtcũngđangnỗlựctìmhiểuvàđốimặtvớithựctếlàkỷnguyênnhiênliệuhóathạchđangsuytàn,vàhọđangbắtđầulênkếhoạchchomộttươnglaixanh.KhôngmaylàhầuhếtngườiMỹvẫnkhôngmuốnthừanhậncơchếkinhtếđãhỗtrợđắclựcchochúngtatrongquákhứhiệnđangthoithóp.GiốngnhưchâuÂu,chúngtacầnphảithừanhậnvàsửachữasailầm.
Nhưngchúngtacóthểđónggópđiềugì?TrongkhichâuÂuđãtìmramộtdiễngiảihấpdẫn,khôngaicóthểkểcâuchuyệnnàyhayhơnnướcMỹ.ĐạilộMadison,HollywoodvàthunglũngSiliconđềuxuấtsắctrongviệcnày.ĐiềukhiếnnướcMỹkhácbiệtkhôngđơnthuầnlàtrìnhđộsảnxuấthaysứcmạnhquânsựcủachúngta,mànằmởkhảnăngphithườngtrongviệchìnhdungramộttươnglairõràngvàsốngđộngkhiếnngườitatưởngnhưhọđãđiđếnđíchmặcdùcònchưarờinhàga.KhingườiMỹthựcsựnắmđượcdiễngiảivềcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,chúngtasẽcókhảnăngcaonhấtđểtiếnnhanhtớiviệcbiếngiấcmơđóthànhhiệnthực.
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàcuộccáchmạngcuốicùngtrongcác
cuộcCáchmạngcôngnghiệpvĩđạivàsẽtạonềntảngchomộtkỷnguyênhợptácđanghìnhthành.KếhoạchxâydựnghạtầngchoTIRtrong40nămsẽtạorahàngtrămnghìndoanhnghiệpmớivàhàngtrămtriệuviệclàm.Sựchuẩnbịnàyhoàntấtsẽđặtdấuchấmhếtchoquátrìnhthươngmạikéodài200nămvớiđặcđiểmlốitưduycôngnghiệp,cácthịtrườngkinhdoanh,lựclượnglaođộnghàngloạtvàsựkhởiđầumộtkỷnguyênmớicủahànhvihợptác,cácmạngxãhộivànhữnglựclượnglaođộngquymônhỏcótínhchuyênnghiệpvàkỹthuậtcao.Trongnửathếkỷtiếptheo,cáchthứcđiềuhànhkinhdoanhtậptrunghóatruyềnthốngcủacáccuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIvàlầnIIsẽngàycàngđượcthaythếbởicáctậpquánkinhdoanhphântáncủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,vàviệctổchứckinhtếvàquyềnlựcchínhtrịtheocấpbậctruyềnthốngsẽmởđườngchoquyềnlựcnganghàngđượctổchứctheocácnúttrongxãhội.
Thoạttiên,kháiniệmquyềnlựcnganghàngcóvẻvôcùngmâuthuẫnvớicáchchúngtatừngbiếtvềcácmốiquanhệquyềnlựctronglịchsử.Quyềnlựctrướcnayvẫnđượctổchứctheomôhìnhkimtựtháptừcaoxuốngthấp.Tuynhiênngàynay,sứcmạnhtậpthểtạonêntừsựkếthợpcủacôngnghệInternetvàcácnguồnnănglượngtáitạođangthayđổilạimộtcáchcănbảncácmốiquanhệgiữaconngười,chuyểntừtácđộngtừtrênxuốngsangtácđộngnganghàngvớinhữnghệquảlớntớitươnglaicủaxãhội.
Khichúngtagầntiếntớigiữathếkỷ,sẽcóngàycàngnhiềuhoạtđộngthươngmạiđượcgiámsátbởicáctiếnbộkỹthuậtthôngminh,tạođiềukiệnchoconngườitạonênvốnxãhộitrongmộtxãhộidânsựphilợinhuận,khiếnnótrởthànhlĩnhvựcchủđạotrongnửacuốicủathếkỷ.Trongkhithươngmạivẫnlàđiềucầnthiếtchosựtồntạicủaconngười,nósẽkhôngthểđápứngmọimongmuốncủaconngườinữa.Nếuchúngtacóthểđápứngmọinhucầuvậtchấtcủaconngườitrongnửathếkỷtiếptheo–mộtgiảđịnhlớn–nhữngmốiquantâmphivậtchấtnhiềukhảnăngsẽtrởthànhmộtyếutốquantrọnghơntrongthờikỳtiếptheocủalịchsửloàingười.
Trongnhữngtrangtiếptheo,chúngtasẽkhámphánhữngđặctínhvànguyêntắcvậnhànhđằngsaunềnkinhtếvàhạtầngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,theodõihướngđikhảdĩcủanótrong4thậpkỷtiếptheo,vàtìmhiểunhữngràocảnvàcơhộitrongquátrìnhhiệnthựchóanóởcáccộngđồngvàquốcgiatrêntoànthếgiới.
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIImangtớihyvọngtiếntớimộtkỷnguyênhậucarbonbềnvữngvàogiữathếkỷXXIvàtránhđượcbiếnđổikhíhậugâyrathảmhọa.Chúngtacókhoahọc,côngnghệvàlộtrìnhđểlàm
đượcđiềuđó.Câuhỏihiệnnayđặtralàliệuchúngtacóthểnhậnranhữngcơhộikinhtếởtrướcmặtvàtậptrungýchíđểđếnđókịplúc.
PHẦNI.CUỘCCÁCHMẠNGCÔNGNGHIỆPLẦNIII
CHƯƠNG1.CUỘCKHỦNGHOẢNGKINHTẾTHỰCSỰMÀMỌINGƯỜIĐỀUBỎQUALúcđólà5giờsáng,tôiđangtậpchạybộtrênmáy,thỉnhthoảngdỏngtainghebảntinsớmtrêntruyềnhình.Mộtphóngviênnóisôinổivềmộtphongtràochínhtrịmớitựnhậnlà“Tiệctrà”.Tôirakhỏimáytập,khôngchắcmìnhđãnghechínhxác.MànhìnhchiếucảnhnhiềungườiMỹtrungniêngiậndữđanggiươngcaonhữnglácờvàngmangdòngchữ“Đừngchàđạptôi”minhhọabởibiểutượngconrắnđangkhoanhtròn.Nhữngngườikhácđanggiơnhữngbảnghiệuvềphíamáyquayvớidòngchữ“Khôngđánhthuếnếukhôngcóđạidiện”,“Đóngcửacácbiêngiới”và“Biếnđổikhíhậulàtròlừađảo”.Giữanhữngtiếnghôhào,ngườiphóngviênđangnóigìđóvềmộtphongtràocấpcơsởtựphátđanglannhanhởcácbangtrungtâm,phảnđốiviệcchínhphủcanthiệpquámứctạithủđôWashingtonvànhữngchínhtrịgiatheotrườngpháitựdochỉquantâmđếnviệclàmgiàuvàbỏmặccửtri.Tôikhôngthểtinvàonhữnggìmìnhđangxem.Nhưthểchứngkiếnmộtphiênbảnđảongượctráikhoáycủamộtthứtôiđãtổchứcgần40nămtrước.Liệuđâycóphảimộttròđùaácnghiệtcủathuyếtnhânquả?
PHONGTRÀOTIỆCDẦUBOSTONNĂM1973
Ngày16/12/1973.Tuyếtbắtđầurơingaysaukhimặttrờimọc.TôicảmthấygiólạnhthổivàomặtkhitiếnvềhộitrườngFaneuilHallởtrungtâmBoston,nơinhữngngườicótưtưởngcấptiếnnhưSamAdamsvàJosephWarrenđãlênánchínhsáchđôhộcủavuaGeorgeđệtamvànhữngtậpđoàntaysaimàtrongđótaitiếngvàbịcămghétnhấtlàcôngtyBritishEastIndia.
Thànhphốđãbịthiếuhụtnănglượngnhiềutuần.Giaothôngthườngngàynhộnnhịpvàtắcnghẽnđãtrởnênthưathớttrongvàingàynay,chủyếulàdonhiềutrạmxăngđãhếtnhiênliệu.Ởmộtvàitrạmcònhoạtđộng,ngườiláixeđangxếphàngdàivàđợihàngtiếngđồnghồđểđổxăng.Nhữngngườimaymắnmuađượcxăngđềuchoángvángvớimứcgiácao.Giáxăngđãtănggấpđôichỉtrongvàituần,gâynênsựhoảnghốtởmộtđấtnướcmàđếnthờiđiểmđólànhàsảnxuấtdầulớnnhấtthếgiới.
PhảnứngcủadưluậnlàdễhiểuvìchínhnhờlượngdựtrữdầumỏlớncủaMỹvàkhảnăngsảnxuấthàngloạtxehơigiárẻchonhữngngườithíchxêdịchđãkhiếnchonướcnàyđạttớinhữngđỉnhcaovàtrởthànhsiêucườngquốchàngđầutrongthếkỷXX.
LòngtựhàodântộccủangườidânMỹbịmộtcúđấmbấtngờ.Chỉhaithángtrướcđó,Tổchứccácnướcxuấtkhẩudầumỏ(OPEC)banhànhlệnhcấmvậnđốivớinướcMỹđểtrảđũaquyếtđịnhcủaWashingtontáicungcấpvũkhíchochínhquyềnIsraeltrongcuộcchiếnYomKippur.“Cúsốcdầumỏ”tácđộngnhanhchóngđếntoànthếgiới.Đếntháng12,giádầutrênthịtrườngthếgiớiđãtăngtừ3đô-lamộtthùnglên11,65đô-la.TiếptheolàhoảngloạntạiphốWallvàkhuphốchính.
Dấuhiệuđầutiênvàrõrệtnhấtcủathựctếmớilàởcáctrạmxăngxungquanh.NhiềungườiMỹtinrằngnhữngcôngtydầukhổnglồđãlợidụngtìnhhìnhbằngcáchđầucơkíchgiálênđểthulợinhuậnbấtngờ.NhữngngườiđiôtôtạiBostonvàkhắpcảnướcnhanhchóngtrởnêngiậndữ.ĐâychínhlàtiềnđềchovụlộnxộnxảyratạibếncảngBostonvàongày16/12/1973.
Sựkiệnnàyđánhdấukỷniệm200nămcuộcbiểutìnhnổitiếngTiệctràBoston,mộtsựkiệncóảnhhưởnglớntạonêndưluậnphảnđốinhàcầmquyềnAnh.BấtbìnhvềmộtsắcthuếmớiđánhvàochèvàcácsảnphẩmkhácxuấtkhẩuđếnthuộcđịaMỹtừnướcmẹ,SamAdamsđãkêugọimộtnhómngườiphảnđối,mộtsốtrongđóđãđổnhữngthùngchèxuốngcảngBoston.“Khôngđánhthuếnếukhôngcóđạidiện”nhanhchóngtrởthànhkhẩuhiệuchungcủanhữngngườicấptiến.HànhđộngđầutiêncôngkhaichốnglạisựthốngtrịcủanướcAnhnàyđãdẫnđếnmộtloạtcácphảnứngqualạitừnhàcầmquyềnvà13thuộcđịamớinổidậy,kếtthúcbởiBảntuyênngônđộclậpnăm1776vàcuộcChiếntranhCáchmạng.
Trongnhữngtuầntrướcngàykỷniệm,lànsóngbấtbìnhvớicáccôngtydầulửakhổnglồngàymộtlêncao.NhiềungườiMỹtứcgiậnvớiđiềuhọcholàsựlừagạtvềgiáphilýbởicáccôngtytoàncầunhẫntâmđangđedọapháhoạithứmàngườiMỹđãxemnhưmộtquyềnlợicơbảnđángquýtrọngnhưtựdongônluận,tựdobáochívàtựdohộihọp–quyềnđượcsửdụngdầuvàgiaothônggiárẻ.
Khiđótôi28tuổi,làmộtnhàhoạtđộngxãhộitrẻgắnliềnvớiphongtràoquyềndânsựvàphảnđốichiếntranhViệtNamnhữngnăm1960.Mộtnămtrướcđó,tôiđãthànhlậpmộttổchứcquốcgiamangtênỦybanHaitrăm
nămcủaNhândânvớihyvọnglàmộtlựachọntiếnbộthaythếchoỦybanHaitrămnămHoaKỳđượcthànhlậpbởichínhquyềnNixonđểkỷniệmcácsựkiệnlịchsửdẫnđếnviệckýkếtbảnTuyênngônđộclậpnăm1776.
TôinảyraýtưởngtổchứclễkỷniệmriêngmộtphầnvìngàycàngcảmthấyxarờinhữngđồngnghiệpcủamìnhtheophongtràoCánhtảmới(NewLeft).LớnlêntrongmộtkhulaođộngởmiềnNamChicagolòngyêunướcđãngấmvàomáutôi.Tôivôcùngngưỡngmộnhữngtưtưởngcấptiếncủacácbậckhaiquốc–ThomasJefferson,BenjaminFranklin,ThomasPaine,GeorgeWashington–mộtnhómnhữngnhàtưtưởngcáchmạngđặtmạngsốngcủamìnhvàohiểmnguytronghànhtrìnhtheođuổinhữngquyềnlợikhôngthểtáchrờicủaconngười:quyềnđượcsống,tựdovàmưucầuhạnhphúc.
HộiđồngkỷniệmhaitrămnămHoaKỳmangđếnmộtcơhộihiếmcóđểthếhệtrẻkếtnốivớilờihứacấptiếncủaMỹ−nhấtlàkhihoạtđộngkỷniệmchínhthứccủaNhàTrắngđượcgiámsátbởitổngthốngNixonvàtậphợpnhữngngườicổxúythươngmại,dườngnhưxuấtpháttừquyềnlợicủagiaicấpquýtộchơnlàquanđiểmcôngbằngxãhộivàkinhtếphùhợpvớinhữngbậccôngthầnthờikỳđầumàchúngtamuốntưởngnhớ.
KếhoạchcủachúngtôilàbiếnlễkỷniệmTiệctràthànhmộtcuộcbiểutìnhchốnglạicáccôngtydầulửa.Chúngtôikhôngbiếtchắcrằngliệucóaisẽđổrađườngvàthamgiacùngmìnhhaykhông.Dùgìthìcũngchưabaogiờcómộtcuộcbiểutìnhchốnglạicácthếlựcnàynêncũngkhôngcócáchnàođểdựđoánphảnứngcủamọingười.Nỗilocủatôivềsốlượngngườithamgiaquáítỏicànglớnhơnkhituyếtbắtđầurơi.Trongnhữngnăm1960,chúngtôiluônlênkếhoạchbiểutìnhphảnchiếnvàomùaxuânvìdễlôikéođámđônghơn.Thựcthếlàkhôngcónhàhoạtđộnglãoluyệnnàothamgiatổchứcsựkiệnnàycóthểnhớđượcbấtkỳmộtcuộcbiểutìnhtậpthểnàođượctổchứcvàogiữamùađôngchếtchóc.
KhirẽvàohướngtòanhàFaneuilHall,tôinhìnmộtcáchkinhngạc.Hàngngànngườiđổratrêncácconđườngdẫnvàotòanhà.Họcầmnhữngtấmbiểnvàbiểungữ“Hãykhiếncáccôngtydầutrảgiá”,“Hạbệđếchếdầulửa”và“CáchmạngMỹmuônnăm”.Ngườingườiđổxôvàosảnhcùngđồngthanh“ĐảđảoExxon”.
SaukhitôicómộtbàiphátbiểungắnkêugọinhữngngườibiểutìnhnhớrằngngàynàylàkhởiđầucủacuộccáchmạngMỹthứhaivề“độclậpnănglượng”,chúngtôiđổrađường,đitheođúngtuyếnđườngmànhững“người
biểutìnhtiệctrà”đãđiracảngGriffinhaitrămnămtrước.Trênđường,cóthêmhàngnghìnngườiBostonnhậpcuộc–từsinhviên,côngnhân,nhữnglaođộngtrunglưuvàcảcácgiađình.ChođếnkhichúngtôiđếnbếntàunơicontàucủacôngtychèSaladađượcneo(mộtbảnphụcdựngcủacontàunguyênbản),đãcóhơn200.000ngườibiểutìnhđứngởtrênbờcùnghô“Hạbệđếchếdầumỏ”.Cuộcbiểutìnhđãvượtquátầmcủamộtsựkiệnđượclênkếhoạchcẩnthận.MộtđộitàuđánhcáđịaphươngtừnhữngthịtrấnxaxôivềphíabắcnhưGloucestervượtquavòngvâycủacảnhsátvàtiếnvềtàuSalada,nơicácbậcchứcsắcđịaphươngvàliênbangđangchờđợinhữngnghilễchínhthức.Nhữngngưdânchiếmlấycontàu,leolênđỉnhcộtbuồmvàbắtđầunémnhữngthùngdầurỗngthayvìsọtchèxuốngsôngtrongtiếngtunghôcủahàngngànngườibiểutình.NgàyhômsautờNewYorkTimesvàcácbáokhácởhạtđềuthuậtlạichuyệnxảyraởBostonvàgọisựkiệnnàylà“TiệcdầuBostonnăm1973”.
SỰKẾTTHÚCCỦACUỘCCÁCHMẠNGCÔNGNGHIỆPTHỨHAI
35nămsau,vàotháng7/2008,giádầutrênthịtrườngthếgiớiđạtđỉnhởmứckỷlục147đô-la/thùng.Chỉ7nămtrướcđó,giádầucònởdưới24đô-la/thùng.Vàonăm2001,tôidựđoánrằngmộtcuộckhủnghoảngdầulửađanghìnhthànhvàgiádầucóthểlêntrên50đô-la/thùngchỉtrongvàinămtới.Nhữngđánhgiácủatôibịngờvựcvàthậmchícảchếnhạo.Ngànhcôngnghiệpdầucũngnhưcácnhàđịachấtvàkinhtếhọcphảnbác:“Khôngđờinàocóchuyệnđó”.Khônglâusau,giádầutăngcaođộtbiến.Khigiádầulêntrên70đô-la/thùngvàogiữanăm2007,giácảhànghóavàdịchvụtrongchuỗicungứngtoàncầucũngtănglênvìmộtlýdođơngiảnlàgầnnhưmọihoạtđộngthươngmạitrongnềnkinhtếthếgiớiđềuphụthuộcvàodầuvàcácnguồnnănglượnghóathạchkhác.Chúngtatrồngtrọtnhờcácloạiphânbónvàthuốctrừsâucónguồngốchóadầu.Hầuhếtcácvậtliệuxâydựngcủachúngtanhưximăngvànhựađềulàmtừcácnguyênliệuhóathạch,cũngnhưphầnlớncácloạithuốc.Quầnáocủachúngtahầuhếtđượclàmtừcácloạisợitổnghợphóadầu.Hoạtđộnggiaothông,điện,nhiệtvàánhsángcủachúngtacũngđềudựavàonhiênliệuhóathạch.ChúngtađãxâydựngmộtnềnvănminhnhờvàoviệckhaiquậtnguồndựtrữcarbontừThờikỳCarbon.
Giảsửloàingườichúngtacóthểtồntạiđược,tôithườngtựhỏicácthếhệtươnglaicủa50.000nămsausẽđánhgiáthờiđiểmnàytronglịchsửloàingườinhưthếnào.ChắchẳnhọsẽxếpchúngtalànhữngngườisửdụngnhiênliệuhóathạchvàthờikỳnàylàKỷnguyênCarbon,cũngnhưchúngta
gọinhữngthờikỳtrướclàthờiĐồđồngvàĐồsắt.
Khigiádầuvượtquamức100đô-la/thùng,mộtviệckhótinchỉvàinămtrướcđó,nhữngcuộcbiểutìnhvànổiloạntựphátđãnổraở22quốcgiadogiángũcốctăngvọt–điểnhìnhlànhữngcuộcbiểutìnhbánhngôởMexicovàbạođộnggạoởchâuÁ.Nỗilongạivềbấtổnchínhtrịtrêndiệnrộngkéotheomộtcuộctranhluậntoàncầuvềmốiliênhệgiữadầuvàlươngthực.
Với40%nhânloạisốngvớikhôngquá2đô-lamộtngày,chỉmộtthayđổinhỏvềgiáhàngthiếtyếucóthểdẫnđếnnhữngmốinguytrêndiệnrộng.Đếnnăm2008,giáđậunànhvàlúamạchđãtănggấpđôi,giálúamìtănggầngấpbavàgiágạotănggấpnăm.TổchứcNônglươngLiênhợpQuốc(FAO)ghinhậnmộtmứckỷlục1tỷngườisẽlâmvàocảnhthiếuăn.
Nỗilosợcànglanrộngkhinhữngngườitiêudùngtrunglưuởcácnướcpháttriểnbắtđầubịảnhhưởngbởigiádầutăngcao.Giácảcácmặthàngcơbảntăngvọt.Giágavàđiệnleothangcũngnhưgiácácnguyênliệuxâydựng,dượcphẩmvàvậtliệuđónggóivànhiềuthứkhác.Đếncuốimùaxuân,giácảtrởnênkhôngthểmuađượcvàsứcmuagiảmmạnhtrêntoànthếgiới.Vàotháng7/2008,nềnkinhtếtoàncầusụpđổ.Đólàmộtcuộcđịachấnkinhtếkhủngkhiếpbáohiệukỷnguyênnhiênliệuhóathạchđiđếnhồikếtmàdưchấnlàsựsụpđổcủathịtrườngtàichính60ngàysau.
Hầuhếtcácnguyênthủquốcgia,lãnhđạokinhdoanhvàcácnhàkinhtếhọcđềuchưahiểuđượcnguyênnhânthựcsựcủathấtbạikinhtếđãlàmchấnđộngthếgiới.Họtiếptụctinrằngbongbóngtíndụngvàcáckhoảnnợcủachínhphủkhôngliênquangìđếngiádầu,khônghiểurằngchúngcóliênquanmậtthiếtđếnsựthoáitràocủakỷnguyêndầumỏ.Chừngnàomọingườicònquanniệmrằngcuộckhủnghoảngnợvàtíndụngchỉlàlỗicủaviệckhônggiámsátđúngmựccácthịtrườngthảnổithìcácnhàlãnhđạothếgiớicònkhôngthểtìmranguyênnhâncủakhủnghoảngvàbắttayvàosửachữa.
Tôigọisựviệcđãxảyravàotháng7/2008làtoàncầuhóalênđếnđỉnhđiểm.Mặcdùhầuhếtnhânloạiđềuchưanhậnthứcđược,rõràngchúngtađãchạmtớiranhgiớipháttriểncủakinhtếtoàncầutrongphạmvimộthệthốngkinhtếdựachủyếuvàodầumỏvàcácnhiênliệuhóathạchkhác.
ÝtôilàchúngtađangởvàothờikỳcuốicủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIvàkỷnguyêndầumỏmànólấylàmnềntảng.Đâylàmộtthựctếrấtkhóđểchấpnhậnvìnósẽkhiếnconngườinhanhchóngchuyểnđổisang
mộtchếđộnănglượnghoàntoànmớivàmộtmôhìnhcôngnghiệpmới,hoặcsẽchịunguycơđổvỡcảnềnvănminh.
Nguyênnhânchúngtalâmvàothếbícủatoàncầuhóalàdo“lượngdầumỏtrênđầungườitốiđatoàncầu”,mộtkháiniệmkhôngnênnhầmvới“sảnlượngdầumỏtốiđatoàncầu”.ThuậtngữthứhaiđượccácnhàđịachấtdầukhídùngđểmôtảthờiđiểmmàsảnlượngdầutoàncầulênđếncựcđiểmcủabiểuđồchuôngHubbert.Sảnlượngdầucựcđiểmxảyrakhimộtnửanguồndựtrữdầumỏcóthểphụchồiđượcsửdụnghết.Đỉnhcủahìnhchuôngthểhiệnđiểmgiữacủasựkhôiphụcdầu.Sauđó,sảnlượnggiảmnhanhnhưtốcđộđãtănglên.
M.KingHubbertlàmộtnhàđịavậtlýlàmviệcchocôngtydầuShellvàonăm1956.Ôngđãcôngbốmộtcôngtrìnhmàsaunàytrởnênnổitiếngdựbáomứcsảnxuấtdầutốiđaở48bangtrongkhoảngtừnăm1965đếnnăm1970.TínhtoáncủaôngbịchếnhạobởicácđồngnghiệpvốnchorằngnướcMỹlànhàsảnxuấtdầulớnnhấttrênthếgiớivàýtưởngrằngchúngtacóthểmấtđivịthếdẫnđầucủamìnhlàkhôngthểxảyra.Dựđoáncủaôngcuốicùnglạitrởnênchínhxác.ViệcsảnxuấtdầucủaMỹlênđếnđỉnhnăm1970vàbắtđầuchuỗisuythoáidàihạn.
Trong4thậpkỷqua,cácnhàđịachấthọcđãtranhcãivềthờiđiểmxảyrasảnlượngdầutốiđatoàncầu.Nhữngngườilạcquanchorằngtheomôhìnhcủahọtìnhtrạngnàycóthểxảyravàothờiđiểmtừnăm2025đếnnăm2035.Nhữngngườibiquan,trongđócómộtsốnhàđịachấthàngđầuthếgiới,tínhtoánrằngsảnlượngdầumỏtốiđatrêntoàncầusẽxảyratrongkhoảngtừnăm2010đếnnăm2020.
Cơquannănglượngquốctế(IEAcótrụsởtạiParislànơicungcấpchocácchínhphủnhữngthôngtinvàdựbáovềnănglượng,cólẽđãkhéplạivấnđềsảnlượngdầutốiđatoàncầutrongbáocáoTriểnvọngNănglượngThếgiới2010củamình.TheoIEA,sảnlượngtốiđatoàncầucủadầuthôđãđạtđượcvàonăm2006tạimức70triệuthùngmộtngày.Đánhgiánàyđãkhiếncộngđồngdầumỏquốctếchoángvángvàkhiếncácdoanhnghiệptoàncầucoidầuthôlànguồnsốngphảirùngmình.
TheoIEA,đểgiữsảnlượngdầuởmứccậndưới70triệumộtthùng–tránhchokinhtếtoàncầukhỏilaodốc–sẽcầnmộtkhoảnđầutưkhổnglồlênđến8.000tỷđô-latrongvòng25nămtớiđểbơmsốdầukhókhaithácởcácmỏhiệntại,khơimởnhữngmỏíttriểnvọngđãđượcpháthiện,vàđểtìmranhữngmỏmớingàycàngkhókiếm.
Nhưngởđâychúngtachỉquantâmđếnsảnlượngdầutrênđầungườitốiđatoàncầu,tìnhtrạngđãxảyratừnăm1979–đỉnhđiểmcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnII.BPđãtiếnhànhmộtnghiêncứuđượccôngnhậnrộngrãichothấysảnlượngdầunếuphânphốiđềuđãđạtđỉnhđiểmvàonămđó.Trongkhichúngtađãtìmrađượcnhiềudầuhơn,dânsốthếgiớicòntăngnhanhhơnrấtnhiều.Nếuchúngtaphânphốiđềutấtcảdựtrữdầuđãbiếthiệnnaycho6,8tỷngườiđangsốngtrênTráiđất,sốlượngchomỗingườisẽcònthấphơn.
KhikinhtếTrungQuốcvàẤnĐộbùngnổvàocuốithậpniên1990vàđầunhữngnăm2000–ẤnĐộtăngtrưởng9,6%còncủaTrungQuốclà14,2%năm2007–đưa1/3dânsốthếgiớivàokỷnguyêndầumỏ,áplựccầuđốivớitrữlượngdầuhiệncótấtyếulàmchogiádầutăng,dẫnđếnmứcgiáchạmđỉnh147đô-la/thùng,giácảtăng,tiêudùngtrượtdốckhôngphanhvàkhủnghoảngkinhtếthếgiới.
Vàonăm2010,nềnkinhtếbắtđầuphụchồinhẹ,hầuhếtlạilàmgiatănghàngtồnkho.Nhưngngaykhităngtrưởngbắtđầu,giádầulạilậptứctăngtheotới90đô-la/thùngvàocuốinăm2010,mộtlầnnữagâyáplựctănggiálêntoànchuỗicungứng.
Vàotháng1/2011,FatihBirol,KinhtếTrưởngcủaCơquanNănglượngQuốctếchỉramốiliênhệkhôngthểtáchrờigiữatăngtrưởngkinhtếvàsựtănggiádầu.Ôngcảnhbáorằngkhicóđàphụchồikinhtếcũnglàlúc“giádầubướcvàomộtkhuvựcnguyhiểmchonềnkinhtếtoàncầu”.TheoIEA,kimngạchdầunhậpkhẩuvào34quốcgiathànhviênTổchứcHợptácvàPháttriểnkinhtế(OECD)–hầuhếtlàcácnướcgiàu–tăngtừ200tỷđô-lavàođầunăm2010lên790tỷđô-lavàocuốinăm.ChỉriênglượngdầunhậpkhẩuvàoLiênminhchâuÂuđãtăng70tỷđô-latrongnăm2010–ngangbằngvớithâmhụtngânsáchcủaHyLạpvàBồĐàoNhacộnglại.TổnglượngnhậpkhẩudầucủaMỹtănglên72tỷđô-la.GiádầucaokhiếnchoGDPcủakhốiOECDgiảm0,5%.
Cácquốcgiađangpháttriểncònbịảnhhưởngnặngnềhơntrongnăm2010,vớilượngnhậpkhẩudầutăng20tỷđô-la,tươngđươngviệcmấtđikhoảnthunhập1%tổngGDP.TỷlệgiátrịnhậpkhẩudầutrênGDPcủacácnướctănggầnbằngmứccủanăm2008,thờiđiểmngaytrướckhinềnkinhtếtoàncầusụpđổ,khiếnchoIEAlongạirằng“cáchóađơnnhậpkhẩudầuđangtrởthànhmốiđedọatớisựphụchồikinhtế”.
CũngtrongngàyIEAcôngbốbáocáo2010củamình,MartinWolf,câybút
kinhtếcủatờFinancialTimesđãviếtmộtbàibáovềsựhộitụlịchsửdiễnravới“sảnlượngbìnhquânđầungười”tạiTrungQuốc,ẤnĐộvàcáccườngquốcphươngTây.TheodữliệucôngbốbởitổchứcConferenceBoardtạiMỹ,giữanhữngnăm1970và2009,tỷlệsảnlượngđầungườicủaTrungQuốcsovớiMỹtăngtừ3%lên19%.ỞẤnĐộ,tỷlệnàytăngtừ3%lên7%.
WolfnhậnxétrằngsảnlượngtheođầungườicủaTrungQuốc,theotươngquanvớisảnlượngtheođầungườicủaMỹlàxấpxỉngangbằngvớimứccủaNhậtBảnkhinướcnàybắtđầuphụchồikinhtếsauChiếntranhThếgiớiII.NhậtBảntănglêntớimức70%củaMỹtrướcthậpniên1970và90%trướcnăm1990.NếuTrungQuốcđitheoquỹđạotươngtự,nósẽđạttới70%sảnlượngtheođầungườicủaMỹtrướcnăm2030.Nhưngđiểmkhácbiệtlàđếnnăm2030nềnkinhtếTrungQuốcsẽlớngấpgần3lầnnềnkinhtếMỹvàlớnhơnnềnkinhtếcủaMỹvàTâyÂucộnglại.
Trongmộtbàiphátbiểuvàotháng11/2010,BenBernanke(ChủtịchCụcdựtrữliênbangMỹ)đãchobiếtchỉtrongquýII,tổngsảnlượngthựctếtạicácnướcmớinổiđãtăng41%sovớiđầunăm2005,trongđótổngsảnlượngcủaTrungQuốctăng70%vàcủaẤnĐộtăng55%.
Nhữngđiềunàycóýnghĩagì?Nếutổngsảnlượngkinhtếtăngvớicùngtốcđộcủa8nămđầuthếkỷnày,nhưthựctếđangdiễnra,giádầusẽnhanhchóngquaylạimốc150đô-la/thùnghoặccaohơn,đặtáplựctănggiámạnhlêngiácảcáchànghóavàdịchvụkhác,vàdẫntớimộtsựlaodốccủasứcmuavànềnkinhtếtoàncầusụpđổ.Nóicáchkhác,mọinỗilựcnhằmlấylạiđàkinhtếcủathậpkỷtrướcđềusẽdẫnđếnmứcgiá150đô-la/thùng.Sựquayvònggiữatáipháttriểnvàsụpđổnàychínhlàđoạnkếtcủacuộcchơi.
Nhữngngườiphủnhậnquanđiểmnàybiệnminhrằnggiádầutănghầunhưkhôngliênquanđếnáplựccầuđốivớinguồncungmàdocácnhàđầucơđánhcượcvớithịtrườngdầuđểkiếmlờilớn.Trongkhicácnhàđầucơcóthểthêmdầuvàolửa,trongvàithậpkỷquachúngtađãvàđangtiêuthụ3,5thùngdầuvớimỗithùngdầumớitìmđược.Thựctếkhôngthểchốicãivấnđềnàyquyếtđịnhtìnhtrạnghiệnnayvàtươnglaicủachúngta.
Hiệnnay,áplựctăngtổngcầuđốivớitrữlượngdầuthôlạiđượckíchthíchbởitìnhhìnhbấtổnchínhtrịgiatăngởTrungĐông.Hàngtriệuthanhniêntrongkhuvực–tạiTunisia,AiCập,Libya,Iran,Yemen,Jordan,Bahrainvàcácnướckhácđổrađườngvàođầunăm2011nhằmphảnđốichếđộchuyênquyềnthamnhũngđãthốngtrịhàngthậpkỷvàthậmchínhiềuthếhệ.Nhữngngườinổiloạntrẻtuổi,cũnggiốngnhưnhữngthanhniênnổiloạnở
phươngTâynhữngnăm1960đạidiệnchosựchuyểnđổithếhệcóýnghĩalịchsửquantrọng.
VớimộtthếhệtrẻhơnđượcđàotạođangdầntrởthànhmộtphầncủacộngđồngtoàncầuvàcũngdễgắnmìnhvớiFacebookcũngnhưnhữngthếhệtrướcvớilòngtrungthànhkiểubộtộc,nhữnglốiđicũđángphảidẹpbỏ.Lốisuynghĩgiatrưởng,nhữngquytắcxãhộicứngnhắcvàhànhvibàingoạicủanhữngngườiđitrướctrởnênxalạvớithếhệlớnlêncùngvớimạngxãhộivớisựcoitrọngliêmchính,hànhvihợptácvàcácmốiquanhệnganghàngkhiếnđâytrởthànhmộtsựchiarẽlịchsửvềnhậnthức.
Mệtmỏivớiviệcbịquảnlýbởinhữngnhàlãnhđạochuyênquyền,tànbạovàphảisốngtrongmộtxãhộiđầythamnhũng,nơisựbảotrợchứkhôngphảigiátrịthựcđượcpháthuyvànhữngngườicóquyềnlấyviệctướcđoạtcủangườidânđểlàmgiàuchobảnthân,nhữngngườitrẻđangkêugọimộtsựthayđổi.Chỉtrongvàituần,họđãlậtđổchínhquyềnởTunisiavàAiCập,đưaLibyavàonộichiếnvàđedọalậtđổchếđộtừJordanđếnBahrain.
Xétmộtcáchtoàndiện,chínhdầulửađãđóngvaitròchủđạotrongviệchủyhoạikhuvựcnày.Vàngđenđãtrởthànhmộtlờinguyền,biếnphầnlớnvùngTrungĐôngthànhmộtxãhộimộttàinguyêndướisựquảnlýcủanhữngđầusỏchínhtrịcầmquyền.Dòngchảydầubiếncáctộctrưởngvàlãnhtụhồigiáothànhtỷphú,trongkhidânchúngcủahọbịxỏmũivớichếđộphúclợicôngvàbộmáychínhphủsơsài.Kếtquảlànhữngnướcnàykhôngbaogiờtạonênđượcnhữngđiềukiệnkinhtếcầnthiếtđểxâydựngmộtnềnkinhtếdoanhnghiệpđadạng,mạnhmẽhaymộtđộingũlaođộngđểđiềuhànhnó.Nhiềuthếhệngườitrẻđãtrởnênphainhạtvàkhôngbaogiờpháttriểnhếttiềmnăngcủamình.
Hiệnnay,đượckhuyếnkhíchvàtraoquyền,nhữngngườitrẻđangbứtphákhỏinhữngsựdèdặtcủathếhệtrướcvàđốimặtvớinhữngthếlựcmàchínhhọcũngkhôngthểtưởngtượngđượckếtquả.Trậttựcũbắtđầubịsuychuyển,vàmặcdùsựtiếnbộcóthểyếuớtvàbịtácđộngmạnh,sựthốngtrịxãhộigiatrưởngcũkỹđãquyếtđịnhsốphậncủanhiềuthếhệtrongthếgiớiẢRậptừlâukhócóthểtồntạitrongthậpkỷtiếptheo.
ĐiềuchúngtađangchứngkiếnởTrungĐônglàmộtsựbiếnchuyểntolớntừquyềnlựctheocấpbậcsangquyềnlựcnganghàng.ThếhệInternet,khởiđầubằngsựtháchthứccácđếchếtruyềnthôngtậptrunghóaởphươngTâyvớihìnhthứcchiasẻâmnhạcvàthôngtinnganghàng,đangbắtđầusửdụngsứcmạnhnganghàngcủanóởTrungĐôngbằngviệctháchthứcchếđộcai
trịtậptrungcủacácchínhphủchuyênchế.
SựbấtổnchínhtrịngàycànggiatăngởTrungĐôngsẽtácđộngxấuđếngiádầutrênthịtrườngthếgiớitrongnhiềunămtới.Đầunăm2011,vụlộnxộntạiLibyađãkhiếncácmỏdầuởnướcnàyphảiđóngcửa,làmsảnlượngdầuthôthếgiớigiảm1,6triệuthùngmộtngàyvàđẩygiádầulên120đô-lamộtthùng.CácnhàphântíchvềdầumỏlongạirằngnếuẢRậpSaudihoặcIrancũnggặpnhữnggiánđoạntươngtựvềsảnxuấtdầumỏ,giádầucóthểtănglên20-25%quamộtđêm,pháhỏngmọihyvọngvềmộtsựphụchồikinhtếtoàncầu.
KhôngcónhàquansátquốctếnàotheosátnhữngbiếnđộngchínhtrịởTrungĐôngtinrằngkhuvựcnàysẽquaylạihoạtđộngkinhdoanhnhưcũ.Khôngphảingẫunhiênmàsựkếtthúckỷnguyêndầumỏcũngđánhdấusựkếtthúccủacácchínhphủchuyênquyềnđãcaitrịchếđộnănglượngtậptrungvàcaocấpnhấttronglịchsửmộtthờigiandài.
TrongkhisựtrỗidậycủagiớitrẻtạiTrungĐônglàviệccầnhoannghênhvàủnghộ,ngườitacũngnhậnrarằngcácnămtớisẽđầyrẫynhữngcuộckhủnghoảngdầumỏgâyrabởihaihiệntượngcóliênhệvớinhau:sựgiatăngcủatổngcầu,khiếngiádầutănglên150đô-lahaythậmchívượtquá200đô-la/thùng,vànhữngsựgiánđoạngâyrabởibấtổnchínhtrịtạicácquốcgianhiềudầumỏtrongkhuvựcdẫnđếnnhữngđợttănggiátươngtự.
SỰSỤPĐỔCỦAPHỐWALL
BongbóngtíndụngvàkhủnghoảngtàichínhtácđộngđếnsựkếtthúccủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIInhưthếnào?Đểhiểuvềmốiquanhệgiữahaisựviệcnày,tacầnphảiquaylạinửacuốicủathếkỷXX.CuộccáchmạngcôngnghiệplầnII–sựrađờicủađiệntậptrunghóa,kỷnguyênđầumỏ,ôtôvàxâydựngngoạithànhtrảiquahaigiaiđoạnpháttriển.MộtcơsởhạtầngsơkhaicủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIđượchìnhthànhtronggiaiđoạnnăm1900đếnkhibắtđầucuộcĐạisuythoáinăm1929.CơsởhạtầngnonnớtđóbịbỏquênchođếnsauChiếntranhthếgiớithứII.ViệcthôngquaĐiềuluậtCaotốcliênbangnăm1956tạođàchosựpháttriểncơsởhạtầngcủakỷnguyênôtô.Sựrađờicủamạnglướicaotốcliênlụcđịa,vàothờiđiểmđólàdựánxâydựngcôngcộngtốnkémvàthamvọngnhấttronglịchsửloàingườiđãtạonênmộtsựbùngnổkinhtếchưatừngcó,khiếnnướcMỹtrởthànhquốcgiathịnhvượngnhấtthếgiới.NhữngdựánxâydựngcaotốctươngtựcũngđượcbắtđầuởchâuÂukhônglâusauđó,vớimộthiệuứngcấpsốnhântươngứng.
CơsởhạtầngcaotốcliênbangđãđẩynhanhmộtcơnlốcxâydựngkhicácdoanhnghiệpvàhàngtriệungườiMỹbắtđầuchuyểnđếnnhữngvùngngoạithànhmớixâydựngngoàicửangõcáccaotốcliênbang.Cơnsốtbấtđộngsảndândụngvàthươngmạilênđếnđỉnhđiểmvàonhữngnăm1980vớisựhoàntấtcácđườngcaotốcliênbang,cũngnhưCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.Cácnhàxâydựngdândụngvàthươngmạiđãcungcấpvượtnhucầu,khiếnchongànhbấtđộngsảnbịtrìtrệvàocuốithậpniên1980vàđầuthậpniên1990rồirơivàosuythoáinghiêmtrọnglanranhanhchóngđếnnhữngnơikháctrênthếgiới.NhưngkhiCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIbắtđầusựsuythoáikéodàitừcuốithậpniên1980,nướcMỹđãthoátkhỏikhủnghoảngvàtiếptụctăngtrưởngtrongthậpniên1990nhưthếnào?
SựhồiphụckinhtếcủanướcMỹđượchỗtrợchủyếutừtíchlũytrongnhữngthậpkỷthanhbìnhcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII,kếthợpvớicáckhoảntíndụngvànợkỷlục.NướcMỹtrởthànhquốcgiacủanhữngngườitiêutiềnvôtộivạ.Tuynhiênnhữngđồngtiềnđólạikhôngphảilàtàisảnmớitừnhữngnguồnthumới.TiềncônglaođộngcủangườiMỹngàycàngchữnglạivàgiảmdầnkhiCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIbướcvàogiaiđoạnbãohòavàothậpniên1980.
NhữngcuộccáchmạngvềcôngnghệthôngtinvàInternetbịthổiphồnglênquánhiều.CáchànhlangđổimớiđượcdựnglêntạinhữngnơinhưthunglũngSiliconởCalifornia,Route128ởBoston,Interstate495ởWashington,vàResearchTriangleởBắcCarolinahứahẹnmộttràolưucôngnghệcao,vàgiớitruyềnthôngvôcùngsốtsắngtunghôcáckỳtíchmớinhấttừcáccôngtynhưMicrosoft,ApplevàAOL.
Khôngthểphủnhậnrằngcuộccáchmạngtruyềnthôngcủathậpniên1990đãtạoranhiềuviệclàmmớivàgiúpthayđổitươngquankinhtếxãhội.Tuynhiênxétvềtoàndiện,lĩnhvựcCôngnghệthôngtin(CNTT)vàInternetkhôngtựtạoramộtcuộccáchmạngcôngnghiệpmới.Đểđiềuđódiễnra,cáccôngnghệtruyềnthôngmớisẽphảihộitụvớimộtcơchếnănglượngmới,giốngnhưchuyệnxảyravớimọicuộccáchmạngkinhtếvĩđạitronglịchsử.Cáchìnhtháitruyềnthôngmớikhôngbaogiờđứngđơnlẻ.Tráilại,nhưđềcậpđếnởphầnmởđầu,chúnglànhữngcơchếquảnlýdòngchảyhoạtđộngđượchỗtrợbởicáchệthốngnănglượngmới.Chínhviệcxáclậpmộtcơsởhạtầngtruyềnthông–nănglượngquanhiềuthậpkỷđãtạonênđườngpháttriểndàihạnchomộtkỷnguyênkinhtếmới.
Vấnđềlàviệcxácđịnhthờiđiểm.Nhữngcôngnghệtruyềnthôngmớikhácbiệtvềcănbảnsovớicôngnghệtruyềnthôngđiệntửthếhệđầu.Điệnthoại,
radiovàtivilàcáchìnhthứctruyềnthôngtậptrungđượcthiếtkếđểquảnlýmộtnềnkinhtếđượctổchứcxungquanhcácnguồnnănglượngnhiênliệuhóathạchtậptrunghóavàvôvànthônglệkinhdoanhtậptrunghóaxuấtpháttừcơchếnănglượngđặcthùđó.Tráilại,hìnhthứctruyềnthôngđiệntửthếhệthứhailạicótínhphântánvàphùhợpđểquảnlýcácdạngthứcnănglượngphântán–tứcnănglượngtáitạovànhữnghoạtđộngkinhtếnganghàngđiđôivớichếđộnănglượngđó.Nhữngcôngnghệtruyềnthôngphântánmớisẽcầnphảiđợihaithậpkỷnữađểhộitụvớinhữngdạngnănglượngphântánvàtạonênnềntảngchomộtcơsởhạtầngvàmộtnềnkinhtếmới.
Trongthậpniên1990vàthậpkỷđầucủathếkỷXXI,cuộccáchmạngCôngnghệthôngtinvàTruyềnthông(ICT)đượcgắnvớiCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIrađờitrướcvàmangtínhtậptrung.Đâylàmộtsựgánghépkhôngphùhợpngaytừđầu.TrongkhiICTlàmtăngnăngsuất,đơngiảnhóacácquytrìnhvàtạoraviệclàmvàcơhộikinhdoanhmới–điềucóthểlàmkéodàisựsốngchomộtmôhìnhcôngnghiệpgiànua–nócóthểsẽkhôngbaogiờđạtđượctiềmnăngtốiđavềtruyềnthôngphânphốivìnhữngràocảnnộitạidobịgắnliềnvớimộtchếđộnănglượngvàcơsởhạtầngthươngmạitậptrunghóa.
Thayvìápdụngsựtươngtáctruyềnthông-nănglượngmớiđầysứcmạnh,chúngtanuôidưỡngnềnkinhtếdựavàonhữngtàisảntíchlũyđượctrong4thậpkỷsauChiếntranhthếgiớithứII.Sựcấptíndụngdễdãixuấtpháttừvănhóathẻtíndụnggiốngnhưnhữngliềuthuốcđộc.Việcmuasắmtrởnêngâynghiệnvàtiêudùngtrởthànhmộtcơnsốttặngquàvôtộivạ.Mọithứgiốngnhưchúngtađangvôtìnhởtrongvòngxoáychếtchóc,trượtdầnởphíasaubiểuđồchuôngcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIchođếnkhisuytàn,quyếttâmthiêurụimớcủacảikhổnglồđãgâydựngcảđời.
Chúngtađãthànhcông.Tỷlệtiếtkiệmhộgiađìnhbìnhquântrongnhữngnămđầuthậpniên1990làkhoảng8%.Chođếnnăm2000,tiếtkiệmhộgiađìnhđãgiảmxuốngcònkhoảng1%.Chođếnnăm2007,nhiềungườiMỹđãtiêunhiềuhơnsốtiềnhọkiếmđược.
ChúngtađãvựcdậynềnkinhtếtoàncầubằngsứcmuacủanướcMỹ.ĐiềuchúngtakhôngmuốntựthừanhậnlàcáigiáphảitrảbằngviệcxóasạchtiếtkiệmcủacáchộdânMỹ.
Chođếngiữanhữngnăm1990,ngườiMỹđangngậpchìmtrongnợnần.Tỷlệphásảnởmứccaokỷlục.Vàonăm1994,mộtconsốkhổnglồ832.829ngườiMỹnộpđơnxinphásản.Điềuđángkinhngạclàvàonăm2002,con
sốđóđãlêntới1.577.651người.Vậymàcácmónnợtừthẻtíndụngvẫntiếptụcgiatăng.
Cũngvàothờigiannàyngànhngânhàngthếchấpbắtđầuđưaramộtcôngcụtíndụngthứhai–nhữngkhoảnthếchấpdướichuẩnyêucầurấtíthoặckhôngcầntiền.HàngtriệungườiMỹcắncâuvàmuanhữngngôinhàhọkhôngcókhảnăngchitrả.SựbùngnổngànhxâydựngnhàởđãtạonênbongbónglớnnhấttronglịchsửnướcMỹ.Giátrịnhàtănggấpđôihaythậmchígấpbaởmộtsốkhuvựcchỉtrongvàinăm.Nhữngngườisởhữunhàởbắtđầuxemnhàcủamìnhnhưnhữngkhoảnđầutưmanglạilợinhuậncao.Nhiềungườisửdụngnhữngkhoảnđầutưmớinhưnhữngmónhời,vaythếchấpgấphaiđếnbalầnđểcóđượctiềnmặttrảnợcáctàikhoảnthẻtíndụngvàbắtđầucơnnghiệnmuasắmcủamình.
Bongbóngbấtđộngsảnvỡtungvàonăm2007.Giánhàởgiảmmạnh.HàngtriệungườiMỹ,nhữngngườiđãnghĩmìnhgiàucó,độtnhiênmấtkhảnăngtrảlãitrênnhữngkhoảnthếchấpđếnhạntừngbịtrìhoãn.Việctịchthutàisảnthếchấpdiễnrahàngloạt.CácngânhàngvàtổchứcchovayởMỹ−nhữngbênđãhàohứngthamgiavàomộtkếhoạchPonzitoàncầutinhvi–rơivàotìnhtrạngtêliệt.Tháng9/2008,LehmanBrothersphásản.Sauđó,AIG–mộtcôngtynắmgiữcáctráiphiếuvàkhoảnvaybằngthếchấpdướichuẩnlênđếnhàngtỷđô-la–cũngđứngbênbờsụpđổ.Nếuđiềunàyxảyra,phầncònlạicủanềnkinhtếMỹvàphầnlớnnềnkinhtếthếgiớicũngsẽbịkéotheo.Cácngânhàngđồngloạtngừngchovay.MộtsựsụpđổkinhtếvớiquymôcủacuộcĐạikhủnghoảngđanghiểnhiện,buộcnướcMỹphảirataygiảicứucáctổchứctíndụngPhốWallvới700tỷđô-la.Nguyênnhânchoviệcgiảicứuđượcđưaralànhữngtổchứcnàyđơngiảnlà“quálớnđểcóthểsụpđổ”.
Đạisuythoáibắtđầuvànạnthấtnghiệptăngtừthángnàyquathángkhác,lênđến10%lựclượnglaođộngvàocuốinăm2009(17,6%nếutínhnhữnglaođộngđãtừbỏtìmviệc,vànhữnglaođộngchỉlàmbánthờigiannhưngmongmuốncóviệclàmtoànthờigian).Consốnàyđạidiệnchogần27triệungườiMỹ,tỷlệthấtnghiệpvàthiếuviệclàmlớnnhấtởnướcMỹkểtừcuộcĐạikhủnghoảngnhữngnăm1930.
GóicứutrợcủaTổngthốngObamađãcứuhệthốngngânhàngnhưnggiúpđượcrấtítchonhữnggiađình.Đếnnăm2008,tổngnợcủahộdântạiMỹđãlênđến14.000tỷđô-la.ĐểnắmđượcmứcđộnợnầncủangườidânMỹ,hãylưuýrằng20nămtrước,sốnợcủagiađìnhbìnhquânchiếm83%thunhập.10nămtrước,nợgiađìnhđãtănglên92%thunhậphộgiađình,vàđến
2007đãchiếm130%thunhập,khiếncácnhàkinhtếphảisửdụngthuậtngữmới“tiếtkiệmâm”đểphảnánhsựthayđổisâusắctrongcơchếchitiêuvàtiếtkiệmcủacáchộdânMỹ.Thấtnghiệp,thiếuviệclàmvàngậptrongnợnần,mộtsốlượngkỷlục2,9triệungườisởhữunhàởMỹđãnhậnđượcthôngbáotịchthunhàtrongnăm2010.
Điềuđánglohơn,tỷlệnợgiađìnhtrênGDP,ởmức65%vàogiữathậpniên1990đãđạtmốc100%vàonăm2010,mộtdấuhiệuchắcchắnrằngngườitiêudùngtạiMỹsẽkhôngthểthúcđẩyđượctoàncầuhóavớisứcmuacủamình.
Bongbóngtíndụngvàcuộckhủnghoảngtàichínhkhôngxảyramộtcáchbấtngờ.ChúngnảysinhtừsựthoáitràocủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.Sựsuygiảmđóbắtđầutừcuốithậpniên1980,khicơnsốtxâydựngởngoạithành–phátsinhtừsựhìnhthànhhệthốngcaotốcliênbang–lênđếnđỉnhđiểm,báohiệumứccaođiểmcủakỷnguyênôtôvàdầumỏ.
ChínhsựkếthợpcủanguồndầumỏgiárẻdồidàovàôtôđãđưanướcMỹlênhàngđầucủanềnkinhtếthếgiớivàonhữngnăm1980.ĐiềukhôngmaylànướcMỹđãsửdụnghếtnhữngtàisảntíchlũytrongchưađầymộtnửathờigiandùngđểtạorachúngtrongmộtcơnsốtmuasắmđượcthiếtkếđểgiữcỗmáykinhtếvậnhànhmộtcáchgiảtạotrongkhinềnkinhtếthựcsựđangđixuống.Khitíchlũycạnkiệt,chúngtalạivaythêmhàngnghìntỷđô-lavàsốngtrongsựhuyễnhoặcvềsứcmạnhkinhtếvôđịchcủamình,tiếptụctiêutiềnkhôngphảicủamình–gâykíchthíchquátrìnhtoàncầuhóa.Hàngtriệungườitrênkhắpthếgiớiđãvôcùngvuimừngđượccungcấphànghóavàdịchvụđểđổilấytiềncủachúngta.
Cơnsốtmuasắmtrêntoàncầuvàsựgiatăngnhanhchóngtổngsảnlượngđiđôivớinóđãkéotheonhucầuvềnguồncungdầumỏtănglên,khiếngiádầumỏtrêncácthịtrườngthếgiớităngchóngmặt.Điềunàykéotheosựtănggiátrênkhắpchuỗicungứngtoàncầuđốivớimọithứtừlúamìđếnxăng,cuốicùngđãdẫnđếnsựsụpđổsứcmuatoàncầukhigiádầulênmứckỷlục147đô-la/thùngvàotháng7/2008.60ngàysau,cộngđồngngânhàng,ngậptrongnhữngkhoảnchovaychưatrảđược,đóngcửatíndụng;thịtrườngchứngkhoánsụpđổ,vàtoàncầuhóabướcvàongõcụt.
18nămdựavàogiahạntíndụngđãkhiếnMỹtrởthànhmộtnềnkinhtếthấtbại.TổngcáckhoảnnợcủangànhtàichínhMỹ,từngchiếm21%GDPvàonăm1980,đãtăngđềuđặntrong27nămqualênmức116%GDPvàonăm2007.DocộngđồngtàichínhngânhàngcủaMỹ,châuÂuvàchâuÁcógắn
bómậtthiết,cuộckhủnghoảngtíndụngđãlanrangoàinướcMỹvànhấnchìmtoànbộnềnkinhtếtoàncầu.Ðiềuđángngạihơn,QuỹTiềntệQuốctếdựbáorằngnợcủachínhphủliênbangcóthểngangbằngvớiGDPvàonăm2015,khiếntriểnvọngtươnglaicủanướcMỹtrởnênbấtổn.
HÓAĐƠNNỘICHUYỂNNHIỆTCHOKỶNGUYÊNCÔNGNGHIỆP
Nếuđiềunàycònchưađủ,cómộtmónnợthứhaiđanglớndần–mộtkhoảnlớnhơnvàkhótrảhơnnhiều.HóađơnnộichuyểnnhiệttừcuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiênvàthứhaiđãđếnhạn.200nămđốtthan,dầuvàkhítựnhiênđểthúcđẩylốisốngcôngnghiệpđãdẫnđếnviệcpháttánmộtlượnglớnCO2vàobầukhíquyểnTráiđất.Nănglượngđãtiêuhaođó–hóađơnnộichuyểnnhiệt–đãchặnkhốinhiệtbứcxạcủamặttrờithoátrakhỏiTráiđấtvàđedọamộtsựthayđổikinhhoàngvềnhiệtđộcủaTráiđất,nhữnghậuquảtànkhốcđốivớitươnglaicủaloàingười.
Vàotháng12/2009,cácnhàlãnhđạochínhphủđạidiệncho192quốcgiađãhọpmặttạiCopenhagenđểthảoluậncáchgiảiquyếttháchthứclớnnhấtmàloàingườiphảiđốimặt−biếnđổikhíhậutừcôngnghiệp.MộtbáocáopháthànhtạiPariscủaỦybanLiênchínhphủvềBiếnđổikhíhậucủaLiênHợpQuốcvàotháng3/2007đãtrìnhbàythẳngthắnquymôcủavấnđề.Hơn2.500nhàkhoahọctừhơn100quốcgiađãgópphầnvàonhữngpháthiệnnày.Đâylàbảnbáocáothứtưtrongmộtchuỗicôngtrìnhkéodàihơn15năm,nghiêncứukhoahọclớnnhấttừngđượcthựchiện.
ĐiềuđầutiênthuhútsựchúýcủatôikhiđọcbảnbáocáocủaLiênHợpQuốclàtôiđãhiểusaitrongsuốt27năm.LầnđầutiêntôiviếtvềbiếnđổikhíhậulàtrongcuốnsáchmangtênNộichuyểnnhiệt(Entropy)năm1980,mộttrongnhữngcuốnsáchđầutiênnhằmnângcaonhậnthứccủacôngchúngvềvấnđềnày.Tôitiếptụcdànhphầnlớnthờigiantrongnhữngnăm1980nângcaonhậnthứccủacôngchúngvềcácmốiđedọadàihạncủahiệntượngtráiđấtnónglên.
Năm1981,NhàđiềutrầnvềTươnglaicủaQuốchội,mộttổchứcdịchvụlậpphápcủaQuốchộihìnhthànhtừhơn100dânbiểuvàthượngnghịsĩ,đãmờitôitrìnhbàyhaibàigiảngchínhthứckhôngghilạichocácthànhviêncủaQuốchộivềnhữnghậuquảthuộcnhiệtđộnglựchọcmàlượngkhíthảiCO2trongcôngnghiệpgâyra.Theotôiđượcbiết,đâylàmộttrongnhữngcuộcthảoluậnđầutiênvềbiếnđổikhíhậutrongQuốchộiMỹ.
Năm1988,vănphòngcủatôiđãtổchứccuộchọpđầutiêncủacácnhàkhoahọcvàcáctổchứcphichínhphủvềmôitrườngtừkhắpnơitrênthếgiớiđểthảoluậnnhữngcáchlàmviệccùngnhauđểtạonênmộtphongtràotoàncầunhằmgiảiquyếtvấnđềbiếnđổikhíhậu.ChúngtôithànhlậpMạnglướinhàkínhtoàncầu,mộtliênminhcủacácnhànghiêncứukhíhậu,cáctổchứcmôitrườngvàcácchuyêngiapháttriểnkinhtế,vàkhởixướngmộtnỗlựckéodàicảthậpkỷđãgiúpđưacáctranhluậnvềbiếnđổikhíhậutừgiớihọcthuậtvàokhuvựcchínhsáchcông.
Mặcdùđãhiểuđượctừlâusựcấpbáchcủahiệntượngtráiđấtnónglên,cũngnhưnhiềuđồngnghiệpcủamình,tôitiếptụccoinhẹtốcđộtăngnhiệtđộcủatráiđất.Tôikhôngđánhgiáđúngmựcnhữngtácđộnghợpnhấtmạnhmẽcóthểphátsinhtừnhữngsựkiệnphảnhồitíchcựcbấtngờ.Vídụ,khibăngởBắcCựctanchảytừsựgiatăngnhiệtđộtráiđất,nóngăncảnnhiệtthoátrangoàitráiđất.Lớptuyếtbaophủgiảmdẫnđếngiảmkhảnăngbứcxạ−trắngphảnlạinhiệtvàđenhấpthụnhiệt–khiếnítnhiệtlượngthoátkhỏitráiđấthơn.ĐiềunàylạilàmTráiđấtnónglênvàlàmtanchảytuyếtnhanhhơntrongmộtchukỳphảnhồitíchcựcngàycàngtăng.Bâygiờthựchiệnvònglặpphảnhồinàyvànhâncáckhảnănglêngầnnhưvôtận,vìnhữngthayđổiđộtngộttrongsinhquyểncủaTráiđấtcũngkíchhoạtcácvònglặpphảnhồicủanó,vàhậuquảtrởnênvôcùngđángsợ.
BáocáoKhíhậuthứtưcủaLiênHợpQuốclàmộtlờicảnhbáokhẩncấpvềsựthayđổiđangdiễnratrongcấutạohóahọccủahànhtinh.Đâylàmộttinxấu.CácnhàkhoahọcchochúngtabiếtnhiệtđộTráiđấtcóthểtăngítnhất3độCvàocuốithếkỷnày.Nhiệtđộcóthểtănglêncaohơnđángkể.Trongkhi3độnghecóvẻkhôngtệlắm,chúngtacầnhiểurằngmộtsựgiatăngnhiệtđộtrongphạmvinàyđưachúngtatrởlạivớinhiệtđộtrêntráiđất3triệunămvềtrướctrongthờikỳPliocene.Thếgiớiđãlàmộtnơirấtkhácvàothờiđiểmđó.
Theocácnhàkhoahọc,mộtsựthayđổinhiệtđộchỉtừ1,5đến3,5độCcóthểdẫnđếntuyệtchủnghàngloạtđộngthựcvậttrongchưađầy100năm.Cácmôhìnhchothấymộttỷlệtuyệtchủng20%ởngưỡngthấpvàtrên70%ởngưỡngcao.Chúngtacầnphảihiểusựnghiêmtrọngcủavấnđềcácnhàkhoahọcđangnóiđến.Tráiđấtđãtrảiqua5đợttuyệtchủngsinhhọctrong450triệunămtrước.Mỗilầncómộtsựquétsạch,phảimấtkhoảng10triệunămđểphụchồisựđadạngsinhhọcđãmấtđi.Vậysựtăngnhiệtđộảnhhưởngrasaođếnkhảnăngsốngsóthoặctuyệtchủngcủacácloài?
Hãyxemxétmộtvídụđơngiản.Sựbiếnmấtcủacáccâyxanhtronghệsinh
tháikhiếncácnhàkhoahọclolắng.HãytưởngtượngkhuvựcĐôngBắccủanướcMỹlạicókhíhậucủaMiamivàonửacuốicủathếkỷXXI.Trongkhiconngườicóthểdichuyểnmộtcáchnhanhchóngđểthíchứng,câycốikhôngthểlàmvậy.Cácloàicâyđãthíchnghivớicácvùngnhiệtđộtươngđốiổnđịnhquahàngngànnămvàcókhảnăngsinhsảnchậm.Vìvậy,khinhiệtđộthayđổihoàntoànchỉtrongvàithậpkỷ,câycốikhôngthểthayđổikịpvớivùngnhiệtđộcủachúng.Điềunàydẫnđếnhậuquảnghiêmtrọngđốivớisựtồntạicủacácsinhvậttrêntráiđất.25%diệntíchđấtcủahànhtinhlàrừngvàlàmôitrườngsốngchonhiềuloàisinhvậtcònlại.Mộtsựbiếnmấtđộtngộtcủathựcvậtsẽtànpháđờisốngcủađộngvật.
CácnhàkhoahọclàmviệctạiCostaRicađãpháthiệnrarằngdonhiệtđộtănglêntrong16nămqua,tốcđộtăngtrưởngcủathựcvậtđãgiảmliêntục.Cácnhànghiêncứutríchdẫnnhữngkếtquảtươngtựởkhắpnơitrênthếgiới,làmgiatăngmốilongạirằngchúngtacóthểđãởnhữnggiaiđoạnđầucủamộtquátrìnhtuyệtchủnghàngloạt.
Ảnhhưởngquantrọngnhấtcủasựtăngnhiệtđộtoàncầulàởchukỳcủanước.Mỗikhinhiệtđộtăng1độCsẽlàmkhảnănggiữđộẩmcủakhíquyểntăng7%.Điềunàydẫnđếnsựthayđổihoàntoàncáchthứcnướcđượcphânbổ,vớilượngmưalớnhơnnhưngthờigianvàtầnsuấtgiảmđi.Hậuquảlàcónhiềulũlụtvàhạnhánkéodàihơn.Cáchệsinhtháithíchứngvớimộtchếđộthờitiếtnhấtđịnhtrongmộtthờigiandàikhôngthểđiềuchỉnhđủnhanhtrướcnhữngthayđổiđộtngộtvềlượngmưasẽtrởnênmấtổnđịnhvàbiếnmất.
Chúngtađãtrảinghiệmnhữngtácđộngthủyvăncủamộtsựgiatăng0,5độởnhiệtđộTráiđấtđốivớicườngđộbão.Mộtnghiêncứunăm2005đượccôngbốtrêntạpchíSciencechothấysốlượngcơnbãocấp4và5đãtănggấpđôikểtừthậpniên1970.Katrina,Rita,Gustav,IkelànhữnglờinhắcnhởvềnhữnggìcònchờđợiloàingườikhichúngtabướctiếpvàothếkỷXXI.
Cácnhàkhoahọccũngdựđoánmộtsựgiatăngmựcnướcbiểnvàsựlùidầnđườngbờbiểntrêntoànthếgiới.NhữngquầnđảonhỏnhưMaldivesởẤnĐộDươngvàquầnđảoMarshallởTháiBìnhDươngcóthểbiếnmấthoàntoàndướiđạidương.Tuyếttrênđỉnhnhiềudãynúilớntrênthếgiớiđangtanchảy.Mộtsốsôngbăngdựkiếnsẽmấttrên60%lượngbăngtrướcnăm2050.Hơn1/6nhânloạisốngtrongcácthunglũngnúivàdựavàotuyếtđểtướitiêu,vệsinh,vàlàmnướcuống.Việcdidờigầnmộttỷngườitrongvòngchưađầy40nămdườngnhưmộtviệcbấtkhảthi.
CácnhàkhoahọccũngđặcbiệtlongạivềBắcCực.Nhữngnghiêncứumớidựbáolượngbăngbaophủnơiđâysẽgiảmđi75%trướcnăm2050.Vàotháng8/2008,xuấthiệnvùngnướcmởbaoquanhBắcCực.Đâylàlầnđầutiênđiềunàyxảyratrongítnhất125nghìnnăm.
ĐiềukhiếncácnhàkhíhậulongạinhấtlànhữngvòngphảnhồikhódựđoánnhưngcókhảnăngkíchhoạtnhữngthayđổilớntrongsinhquyểnvàlàmnhiệtđộTráiđấttăngvọtlênmứccaohơnnhiềusovớitínhtoáncủacácmôhìnhhiệntại.Vídụ,hãyxemlớpbăngvĩnhcửuđãbaophủkhuvựcSiberiacậnBắcCựckểtừkhikỷbănghàcuốicùngbắtđầu.Trướcthờiđiểmđó,khuvựcnàytươngđươngvớidiệntíchcủaPhápvàĐứccộnglại,làmộtvùngđồngcỏtươitốtvớicácđộngvậthoangdã.Lớpbăngvĩnhcửugiữcácchấthữucơbêndướimặtđấtnhưmộtlớpvỏthờigian.CácnhàkhoahọcchorằngcónhiềuchấthữucơbêndướilớpbăngvĩnhcửuởSiberiahơnởtấtcảcácrừngnhiệtđớitrênthếgiới.
ỦybanliênchínhphủvềBiếnđổikhíhậucủaLiênHợpQuốcđãnhắcđếnvấnđềbăngvĩnhcửutrongbáocáođánhgiálầnthứtư,lưuýrằngnếulớpvỏbăngvĩnhcửutanra,nócóthểkíchhoạtmộtsựpháttánkhíCO2vàokhíquyểnvàdẫnđếngiatăngnhiệtđộTráiđấtởmứcđộlớnhơnnhiềutínhtoánhiệnnay.Tuynhiên,hiệnchưacódữliệunàokhẳngđịnhtìnhhuốngnày.
Tuyvậy,nhữngnghiêncứuthựcđịagầnđâytrêntạpchíNatuređãlàmchấnđộngcácnhànghiêncứu.TìnhtrạngTráiđấtnónglênđãbắtđầulàmtanchảylớpbăngvĩnhcửuởmứcđángbáođộng.CácnhàkhoahọctạiViệnSinhhọcBắcCựcthuộcĐạihọcAlaskatạiFairbankscảnhbáochúngtacóthểvượtquamộtngưỡngnàođótrongthếkỷnày,vớimộtsựmấtmátđángkểlớpbăngbaophủ,pháttánmộtlượnglớnCO2vàmethanevàokhíquyểnchỉtrongvàithậpkỷ.Nếuđiềunàyxảyra,chúngtasẽkhôngthểlàmgìđểngănchặnmộtsựhủydiệttrêndiệnrộngcáchệsinhtháivàsựtuyệtchủngtrầmtrọngvớisựsốngtrênhànhtinhnày.
LiênminhchâuÂuđãthamgiacáccuộcđàmphánvềkhíhậuởCopenhagenvớimộtđềxuấtrằngcácquốcgiatrênthếgiớihạnchếlượngkhíthảiCO2trêntoàncầuđến450phầntriệuvàotrướcnăm2050,vớihyvọngrằngviệcđósẽkhiếnsựtăngnhiệtđộcủaTráiđấtđượcgiữởmức2độC.Mặcdùsựgiatăngnhiệtđộlên2độsẽcótácđộngtànpháđốivớicáchệsinhtháitrênhànhtinhnày,chúngtasẽvẫncóthểtồntại.Thậtkhôngmay,cácquốcgiakháctrênthếgiớilạikhôngsẵnsàngthựchiệnbiệnpháptốithiểunàyđểngănchặnsựtànphácủabiếnđổikhíhậu.
Tuyvậy,kiếnnghịBrusselsđãđượcđưavàocânnhắctừmộtbênkhôngngờtới.TrưởngbannghiêncứukhíhậucủachínhphủMỹJamesHansen,ngườiđứngđầucủaViệnNghiêncứuKhônggianGoddardthuộcNASA,đềxuấtdựatrênnghiêncứucủanhómmìnhrằngEUđãtínhsaisựtănglênvềnhiệtđộnếulượngkhíthảicarbonđượcgiớihạnở450phầntriệu.NhómcủaHansenchỉrarằngmứcđộtiềncôngnghiệpcủaCO2trongkhíquyểnluônkhôngvượtquá300phầntriệutrong650nghìnnămqua,theokếtquảphântíchcácmẫulõibăng.Cácchỉsốbáocôngnghiệphiệnnayđãcaohơnthếởmức385phầntriệuvàđangtănglênnhanhchóng.Theopháthiệncủanhóm,biếnđổikhíhậudoconngườigâyracóthểdẫnđếnmứctăng6độcủanhiệtđộTráiđấtvàocuốithếkỷhoặckhônglâusauđó,haysựsụpđổcủanềnvănminhnhânloạitheonghĩađen.Hansenkếtluậnrằng:
NếuconngườimuốngìngiữhànhtinhnhưkhihìnhthànhnềnvănminhvàsựsốngtrênTráiđấtđượchìnhthành,cácbằngchứngvềkhíhậucổvàsựbiếnđổikhíhậuđangdiễnrachothấycầngiảmhàmlượngCO2từmứchiệntại385ppmxuốngnhiềunhấtlà350ppm,nhưngcólẽcònphảiíthơnthế.
Hiệnkhôngmộtchínhphủnàotrênthếgiớiđangđềxuấtmộtsựthayđổicănbảntrongcơcấuđờisốngkinhtếcóthểđưachúngtađếngầnmức350phầntriệu−mứcmàtheoHansenlàcầnthiếtđểcứuloàingười.
TranhcãinổratạicáccuộcđàmphánvềkhíhậuởCopenhagen.Cácchínhphủcáobuộclẫnnhaulàthựchiệnchiêubàiđịachínhtrịvớitươnglaicủahànhtinhvàđặtlợiíchkinhtếngắnhạntrướcsựsốngcòncủanhânloại.Trongnhữnggiờcuốicùng,TổngthốngObamabướcvàomàkhôngbáotrước,yêucầuđượchọpkínvớicácnguyênthủquốcgiaTrungQuốc,ẤnĐộ,BrazilvàNamPhi–điềuchưatừngcótrongcáccuộchọpngoạigiaoquốctế.Cuốicùng,cácnhàlãnhđạothếgiớiravềmàkhôngrútrađượcthỏathuậnnàođểhạnchếlượngkhíthảicarbon.Nóitómlại,đólàmộthànhđộngvônghĩa.MặcdùbiếnđổikhíhậudoconngườigâyralàmốiđedọalớnnhấtđốivớisựsốngcònkểtừkhiloàingườixuấthiệntrênTráiđất,cácnhàlãnhđạocủachúngtađãkhôngthểthốngnhấtđượcmộtphươnghướngđểcứuthếgiới.
NgaycảkhicóngàycàngnhiềudấuhiệuchothấyThờiđạicôngnghiệp,dựatrênnhiênliệuhóathạch,đanghấphốivàTráiđấtđangphảiđốimặtvớisựbiếnđổikhíhậucókhảnănggâymấtổnđịnh,hầuhếtmọingườiđềutừchốicôngnhậnthựctế.Thayvàođó,chúngtatiếptụcđặthyvọngvàoviệctìmkiếmmộtnguồncungcấpdầuvàkhítựnhiênđangcạndầnđểtiếptụcthỏa
mãncơnnghiện,nhằmtránhnéýnghĩvềnhữngviệcquákhókhăncầnphảilàmnếuthựcsựrơivàongõcụt.
KhôngởđâusựthiểncậnlạirõràngnhưphảnứngcủadưluậnvềsựcốtràndầuởVịnhMexicovàotháng4/2010.MộtgiànkhoandầumàhãngBPthuêbịnổởvùngnướcsâu,làm11ngườitửvongvàmộtốngdẫnởdướimặtnướcmộtdặmbịvỡ,làmtràngần5triệuthùngdầuramộttrongnhữnghệsinhtháiquýgiánhất.Ngườidânchoángvángtheodõitìnhtrạngdầuphunrakhỏikẽnứtsâuởđáyđạidương,lantỏaluồngdầuramọihướng,giếtchếtcácđộngvậthoangdã,pháhủynhữngmôitrườngsốngyếuớt,vàđedọabiếnvịnhMexicothànhmộtbiểnchết.Thảmhọamôitrườngnàylàmộtlờinhắcnhởđauđớnrằngtrongsựtuyệtvọngđểgiữchođộngcơkinhtếhoạtđộng,chúngtangàycàngsẵnsàngthựchiệnnhữngdựánmạohiểmđểtìmkiếmnhiênliệuhóathạchkhanhiếm,ngaycảkhinócóthểpháhủyhệsinhthái.
Ngườitasẽnghĩrằngvụtràndầulớnnhấttronglịchsửvàsựtànphátrêndiệnrộngsauđósẽkhiếndưluậncảnướctậptrungvàosựphụthuộcvàodầumỏvàtácđộngcủanóđếnmôitrường.TrongkhicóhàngtriệungườiMỹquantâmđếnvấnđềnày,thìsốđônghơn,theocáccuộcthămdòýkiến,đãdồnsựtứcgiậncủahọvàovấnđềnhỏhơnlàtráchnhiệmcủaBPvàsựthấtbạicủachínhphủtrongviệcđảmbảocácquytrìnhantoànphùhợpđểtránhnhữngrủironhưvậy.Trênthựctế,phầnđôngngườiMỹủnghộviệctiếptụckhoandầungoàikhơiởvùngVịnhMexicovàcácnơikhác,vìtinrằngđólàcáchtốtnhấtđểđảmbảosựđộclậpvềnănglượng.
CâuhôhàotiếptụckhoandầuđãtrởnênnổitiếngcủacựuứngcửviênphótổngthốngđảngCộnghòaSarahPalin,mặcdùbịchếnhạobởicácnhàmôitrường,đượcđasốngườiMỹtintưởng.NgaycảTổngthốngObama,ngườiđượcgọilàtổngthốngvìmôitrườngcũngđãkêugọidỡbỏlệnhcấmdàihạnđốivớiviệckhoandầungoàikhơinướcsâudọctheobờbiểnđôngnamĐạiTâyDươngchỉvàituầntrướckhixảyrathảmhọa.
LẽraPalinvàObamanênhiểubiếthơnvềviệcnày.Nhữngdựánkhoandầutiềmẩnnguyhiểmtạinhữngvùnghoangvunàymanglạimộtlượngdầukhôngđángkể.Vídụ,hãythửxemxétcâuhỏigâynhiềutranhcãivềviệcliệuchínhphủHoaKỳcónênchophépkhoandầuởmộtphầncủaKhutrúẩnđộngvậthoangdãquốcgiaAlaska,bờbiểnĐôngvàTây,phíađôngVịnhMexico,vàdãynúiRocky.Theomộtnghiêncứunăm2011củaViệnDầukhíMỹ,cơquanđạidiệnchotấtcảcáccôngtydầukhíhàngđầu,việckhaithácởmọinơivẫncòntrữlượngdầuởMỹsẽchỉmanglại2triệuthùngmỗi
ngàychođếnnăm2030,íthơn10%lượngtiêuthụdầucủaMỹhiệnnay–tómlạilàmộtsựtăngsảnlượngnhỏcóảnhhưởngrấtíttớikhảnăngcứuvãnsựchấmdứtcủathờikỳdầumỏ.
Cónhiềungườicònchưahiểuthựctếlàthờiđạicôngnghiệpđượcthúcđẩybằngnhiênliệuhóathạchđangđiđếnhồikết.Điềunàykhôngcónghĩalàvanchứadầusẽđộtngộtcạnkiệtvàongàymai.Dầusẽvẫntiếptụcchảynhưngởtốcđộgiảmđivàchiphícaohơn.Vàbởidầuđượctậptrungvàđịnhgiátrênthịtrườngchungcủathếgiới,khôngmộtquốcgianàocóthểcôlậpmìnhtheokhẩuhiệu“độclậpvềnănglượng”.Đốivớikhíthiênnhiênthôngthường,đườngcongsảnxuấttoàncầucũngkhôngkhácdầumỏlàbao.
ThếcònlượngthanởTrungQuốc,cáthắcínởCanada,dầunặngtạiVenezuelavàkhíđáphiếnởMỹ?Trongkhivẫncòntươngđốidồidào,nhữngnguồnnănglượngnàyrấttốnkémđểkhaithácvàphátthảikhíCO2nhiềuhơnsovớidầuthôhoặckhíthiênnhiênthôngthường.Nếuchúngtamạnhtaychuyểnsangnhữngnguồnnhiênliệugâyônhiễmhơnnàyđểngănchặnsựkếtthúccủakỷnguyênnhiênliệuhóathạch,sựgiatăngđángkểnhiệtđộtoàncầuchắcchắnsẽlàtácnhâncuốicùngquyếtđịnhsốphậncủaloàingười.
Nănglượnghạtnhânthìsao?Hầuhếtcácnướcngừngxâydựngnhàmáyđiệnhạtnhântrongnhữngnăm1980sauvụtainạntạinhàmáyđiệnhạtnhânThreeMileIslandởPennsylvanianăm1979vàvụnổnhàmáyChernobylởNganăm1986.Thậtkhôngmay,trínhớcủacôngchúngthườnglàngắnhạn.Ngànhcôngnghiệphạtnhânđãđượchồisinhtrongnhữngnămgầnđây,ăntheonhữngtranhluậnvềbiếnđổikhíhậuvớilýluậnrằngđâylàmộtsựthaythế“sạch”chonhiênliệuhóathạchbởivìnókhôngphátthảiCO2,vàdođó,làmộtphầncủagiảiphápchovấnđềTráiđấtnónglên.
Điệnhạtnhânchưabaogiờlànguồnnănglượngsạch.Nhữngnguyênliệuvàrácthảiphóngxạluônlàmốiđedọanghiêmtrọngđốivớisứckhỏeconngười,cácsinhvậtsốngvàmôitrường.VụnổmộtphầnnhàmáyđiệnhạtnhânFukushimatừtrậnđộngđấtvàsóngthầntạiNhậtBảntrongnăm2011đãgâynênmộtvụchấnđộngchínhtrịtrêntoànthếgiới,khiếnhầuhếtcácchínhphủdừnglạimọikếhoạchxâydựngnhàmáyđiệnhạtnhânmới,giảmđitriểnvọngdàihạnvềsựsốnglạicủacôngnghệthếkỷXXnày.
Xinmượnmộtcâusáongữđãtrởthànhnổitiếngcủamộtcựucốvấncho
TổngthốngClintonJamesCarville,“Đólànềnkinhtế,đồngu.”Đúngvậy.NhưngchúngtavẫntiếptụctintưởngmộtcáchsailầmrằngnhữngvấnđềkinhtếcủamìnhxuấtpháttừviệcquáphụthuộcvàonhậpkhẩudầutừTrungĐông−thựcrathìCanadalànhàcungcấpdầulớnnhấtchonướcMỹ−vàtừnhữnghạnchếliênquanđếnmôitrườngquákhắtkheđốivớinềnkinhtế,vốnchỉlàmsuygiảmtăngtrưởng.Trênthựctế,vấnđềphứctạphơnthếnhiều.
PHONGTRÀOTIỆCTRÀ
NgườidânMỹcảmthấymộtvấnđềnghiêmtrọngđangxảyravớinướcmình,rằngnềnkinhtếcủachúngtađangxuốngdốcvàlốisốngbịđảolộn.Linhcảmnàytrởnênrõrệtvàonăm2009vớisựnổilêncủaphongtràoTiệctrà,mộtcuộcnổiloạncấpcơsởchốnglạikiểunhànướclớnhaycanthiệp,chínhtrịưutiênkhuvựcvàđốitượng,vàcácloạithuếcắtcổ.
GầnnửatriệunhữngngườiủnghộphongtràoTiệctràbỏphiếutrựctuyếnchocáigọilàHợpđồngtừMỹ,mộtdanhsách10chươngtrìnhhànhđộngmàhọcoilàưutiêncaonhấtchophongtrào.Đứngthứhaitrongdanhsách,ngaysaucácbiệnphápđểbảovệHiếnphápHoaKỳ,làsựbãibỏluậtvềthươngmạivàmứctrầnđểhạnchếlượngkhíthảiCO2.Mộtưutiênkháclàviệcchophép“thămdòcácnguồnnănglượngđãđượcchứngminhđểgiảmsựphụthuộccủachúngtavàocácnguồnnănglượngnướcngoàiđếntừcácnướckhôngổnđịnh...”
KhilầnđầutiênnghevềphongtràoTiệctràvàchươngtrìnhhànhđộngcủahọ,tôicảmthấynógiốngnhưkẻthùhắcámcủanhữnggìđãdiễnratrênđườngphốBostonhơn37nămtrướctạiphongtràoTiệcdầuBoston.ThayvìnémcácthùngdầurỗngxuốngVịnhBostonđểphảnđốicácchínhsáchcủacôngtydầumỏtrongkhihôvang“Đảđảođếchếdầumỏ”,câukhẩuhiệumới“Tiếptụckhoandầu”đangngàycàngmạnhmẽ.
SựlosợvàgiậndữvềnhữnggìđangdiễnraởnướcMỹcủacácnhàhoạtđộngphongtràoTiệctràvàhàngtriệungườiMỹlàchínhđáng.Họkhôngđơnđộc.Cácgiađìnhtrêntoànthếgiớicũngđangsợhãi.Tuynhiênviệckhoandầunhiềuhơnsẽkhôngđưachúngtarakhỏikhủnghoảngvìdầuchínhlàlýdokhủnghoảng.CuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIdựavàodầumỏđangsuyyếuvàsẽkhôngbaogiờquaylạiđượcvinhquangtrướcđó.Ởkhắpmọinơimọingườiđanghỏi,“Chúngtaphảilàmgì?”Nếumuốnmanglạiviệclàmchomọingười,hạnchếbiếnđổikhíhậu,cứunềnvănminhcủaconngười,chúngtasẽcầnmộttầmnhìnkinhtếmớimangtínhthuyếtphục
chothếgiớivàmộtkếhoạchthựctếđểthựchiệnnó.
CHƯƠNG2.MỘTDIỄNGIẢIMỚINềnkinhtếluônlàtròchơicủalòngtin.Trongkhitrướcđâychúngtanghĩrằnghoạtđộngkinhdoanhvàthươngmạiđượchậuthuẫnbởivànghoặcbạc,trongthựctế,nóluônđượchỗtrợbởimộtnguồndựtrữquantrọnghơn–lòngtincủadânchúng.Khiniềmtinđómạnhmẽthìkinhtếkhởisắcvàtươnglaivẫygọichúngtaởphíatrước.Khiniềmtinbịtanvỡ,cácnềnkinhtếthấtbạivàtươnglaitrởnênmờmịt.
PhảichăngnướcMỹđãmấtđibùahộmệnhcủamình?Dườngnhưđiđếnđâuchúngtacũngchờchựcxâuxé,phánxét,thanthở,đổlỗi,coithườngvàlàmtổnthươnglẫnnhau,hồitưởngvềnhữngngàytươiđẹp,cangợithếhệvĩđạinhất,lãngmạnhóathếhệnhữngnăm1960củahòabìnhvàtìnhyêu,vàchêbaimọithếhệsauđó−thếhệXíchkỷvàvượtquyền,thếhệYdễdãi,hiếuđộngvàdễphântâm.Nhưnhữngđứatrẻcũngcóthểnói,mộtquốcgiabịámảnhmuốnsốnglạiquákhứ,khôngngừngthanphiềnvềhiệntại,vàthanvãnvềtươnglaichưađếncầnphải“sốngchođànghoàng”.
TổngthốngBarackObamađượcmờivàoNhàTrắngmộtphầnvìôngcóthểvựcdậytinhthầncủangườidânMỹrakhỏisựtuyệtvọngvàtậptrungýthứctậpthểcủamộtquốcgiatớiýtưởnglàchúngtacóthểlàmtốthơn,dùchỉtrongmộtthờigianngắnngủi.ÔngđãchongườiMỹ,đặcbiệtlàthanhniên,mộtcảmgiáchyvọng,kếttinhtrongvàitừhàonhoáng“Vâng,chúngtacóthể”.
Thậtkhôngmay,ngaykhivịtổngthốngtrẻchuyểnvàoNhàTrắng,ôngđãphungphítàisảntinhtếvàquýgiánhấtmàmọinhàlãnhđạosởhữu–đólàkhảnăngđoànkếtmọingườidướimộttầmnhìnchungvềmộttươnglaitốtđẹphơn.Côngbằngmànói,tôiđãthấyhiệntượngnàynhiềulầnkhitiếpxúcvớicácnguyênthủquốcgia.Họnhậnnhiệmvụmộtcáchnhiệthuyếtvớitầmnhìnđầythamvọngvềtươnglai,đểrồingãquỵtrướctrọngtráchhàngngàyphảitạonênnhữngđốmlửanhỏnhoi.
Vàongàyđầutiêntạivị,TổngthốngObamatậptrungngayvàovấnđềvựcdậynềnkinhtế.ChínhquyềncủaôngbámvàoýtưởngkếthợpviệckhôiphụckinhtếvớihaitháchthứcnghiêmtrọngkhácmànướcMỹphảiđốimặtlàanninhnănglượngvàbiếnđổikhíhậu.Tổngthốngbắtđầutônvinhtriển
vọngvềmộtnềnkinhtếxanhvàcáchnósẽtạonênhàngnghìndoanhnghiệpvàhàngtriệuviệclàmmớinhưthếnào.
ThôngđiệpnàyđãgâyđượctiếngvangvớinhiềuthànhviêncủaQuốchội.Nhưnglýdomộtkếhoạchkinhtếtổngquátmớichưabaogiờđượctriểnkhaikhôngchỉbởichúngtacầnphảicắtgiảmchitiêucôngvàgiảmthâmhụtngânsách,màvìchínhquyềnđangmấtđi,nóitheochữcủacựuTổngthốngGeorgeW.Bush,“cáitầmnhìn”.
MỗikhiTổngthốngObamađềcậpđếnkếhoạchphụchồikinhtếxanhcủamình,ôngđưaramộtloạtcácchươngtrìnhvàsángkiếnchínhquyềncủaôngđanglàmhoặcđềxuất.Vàcónguồntàichínhthựcsựhậuthuẫnchonhữngsángkiếnnày.Chínhphủliênbangđãcamkếtchi11,6tỷđô-lađểtănghiệuquảsửdụngnănglượng;6,5tỷđô-lachosảnxuấtnănglượngtáitạo(chủyếulànănglượnggióvàmặttrời);4,4tỷđô-lachoviệchiệnđạihóalướiđiệnđểpháttriểnmộtmạnglướiđiệnthôngminh,và2tỷđô-lađểpháttriểncôngnghệpinchocácphươngtiệnchạybằngđiệnvàpinnhiênliệu.Tổngthốngcũngtậndụngmọicơhộiđểđếnthămcáckhutuabintạonănglượnggióhaymặttrời,nhàmáysảnxuấttấmpinnănglượngmặttrời,hoặcmộtcôngtyôtôđangthửnghiệmxeđiệnđểthểhiệncamkếtchânthànhcủamìnhvềmộttươnglaikinhtếxanh.
ĐiềuObamathiếulàmộtdiễngiảikinhtế.Nhữnggìchúngtathấylàmộtbộsưutậpnhữngdựánthửnghiệmvàcácchươngtrìnhđượcbưngbítkhôngcómốiliênhệgìvớinhauđểminhhọamộtcáchthuyếtphụcchomộttầmnhìnkinhtếmớichothếgiới.Chúngtađangmắckẹtvớirấtnhiềusángkiếnbếtắcgâylãngphíhàngtỷđô-latiềnthuếcủadânmàkhôngcógìđểlàmthànhquả.
Vậylàngườiđãtruyềncảmhứngchocảquốcgiahướngtớisựvĩđạitrongchiếndịchtranhcửcủamình,độtnhiênbiếnthànhmộtbứctranhbiếmhọacủamộtnhàchínhsáchtậntụyởWashingtonkhôngngừngcatụngnhữngđộtphácôngnghệmớinhấtmàkhônghiểugìvềviệcchúngcóphùhợpđểtạonênmộtbứctranhtổngthểhaykhông.NếunhưTổngthốngObamahiểurõmốitươngquancốtlõicủacuộcCáchmạngcôngnghiệpvĩđạikếtiếp,ôngđãcóthểthuyếtphụcngườidânMỹvềmộtbảnkếhoạchkinhtếtoàndiệnchotươnglaicủađấtnước.
KhiBrusselsbắtđầuxemxétmộtcáchnghiêmtúcvềmộttầmnhìnkinhtếbềnvữngmớichoLiênminhchâuÂuvàonăm2002,họcũngphảiđốimặtvớivấnđềbịcuốnvàotiểutiếtmàthiếuđicốttruyện.
Câuchuyệnbắtđầuvớihiểubiếtrằngnhữngcuộcchuyểnbiếnkinhtếlớntronglịchsửdiễnrakhicôngnghệtruyềnthôngmớiđượckếthợpvớicáchệthốngnănglượngmới.Cáchìnhthứctruyềnthôngmớitrởthànhphươngtiệnđểtổchứcvàquảnlýnềnvănminhphứctạphơncóthểđượctạonêntừnhữngnguồnnănglượngmới.Cơsởhạtầngmớixuấthiệnkhiếnkhônggianvàthờigianthuhẹplại,kếtnốiconngườivàcácthịtrườngtrongcácquanhệkinhtếđadạnghơn.Khinhữnghệthốngnàyđượcvậnhành,hoạtđộngkinhtếpháttriểnhơnvàdichuyểntheomộtđườngconghìnhchuôngcổđiểntheotrìnhtựleolên,đạtđỉnh,đingangvàxuốngdốccùngvớisứcmạnhcủahiệuứngsốnhânđượcthiếtlậpbởimatrậntruyềnthông-nănglượng.
Cơsởhạtầng,ởcấpđộsâunhất,khôngphảilàmộttậphợpcốđịnhcáccôngtrìnhxâydựnglàmnềntảngchocáchoạtđộngkinhtếnhưquanđiểmcủachúngtatheolýthuyếtkinhtếthôngthường.Thayvàođó,cơsởhạtầnglàmộtmốiquanhệhữucơgiữacáccôngnghệtruyềnthôngvàcácnguồnnănglượngmàkhikếthợpvớinhautạothànhmộtnềnkinhtếsống.Côngnghệtruyềnthôngchínhlàhệthầnkinhcónhiệmvụgiámsát,điềuphốivàquảnlýcáctếbàokinhtếcònnănglượnglàmáutuầnhoàntrongcơthểchínhtrị,cungcấpcácchấtdinhdưỡngđểchuyểnnhữngquàtặngcủatựnhiênthànhhànghoávàdịchvụđểgiữchonềnkinhtếtồntạivàpháttriển.Cơsởhạtầnggiốngnhưmộthệthốngmangngàycàngnhiềungườilạivớinhautrongcácmốiquanhệkinhtếvàxãhộiphứctạphơn.
ViệcápdụngcôngnghệhơinướcvàolĩnhvựcinấnđãchuyểnhóacôngcụnàythànhhìnhthứctruyềnthôngchủđạoquảnlýcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnI.Máyinhơinướcvớiconlăn,vàsauđómáyinquayvàmáyđánhchữđãlàmtăngtốcđộinấnvàgiảmchiphímộtcáchđángkể.CáctàiliệuindướihìnhthứcbáochívàsáchnởrộởMỹvàchâuÂu,khuyếnkhíchvănhóađọcđạichúnglầnđầutiêntronglịchsử.Sựrađờicủatrườngcôngtrêncảhaichâulụcvàogiữanhữngthậpniên1830và1890tạonênmộtlựclượnglaođộngcókhảnănginđểtổchứccáchoạtđộngphứctạpcủamộtnềnkinhtếđườngsắtvànhàmáychạybằngthanvàhơinước.
TrongthậpniênđầucủathếkỷXX,truyềnthôngđiệntửkếthợpvớiđộngcơđốttrongchạydầuđãtạođàchoCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.Việcđiệnkhíhóacácnhàmáymởrakỷnguyêncủahànghóasảnxuấthàngloạtmàsảnphẩmquantrọngnhấtlàôtô.HenryFordbắtđầusảnxuấtchiếcxeModelTchạybằngxăngcủamình,làmthayđổiđịnhhướngvềkhônggianvàthờigiancủacảxãhội.Gầnnhưchỉquamộtngày,hàngtriệungườiđổixengựavàxeđẩycủamìnhđểlấyxehơi.Nhằmđápứngnhucầunhiên
liệutănglên,ngànhcôngnghiệpdầulửanontrẻlaovàothămdòvàkhoan,khiếnnướcMỹtrởthànhnhàsảnxuấtdầulửahàngđầuthếgiới.Trongvònghaithậpkỷ,đườngcaotốcximăngđãđượctrảikhắpnướcMỹvàcácgiađìnhbắtđầudichuyểnracácvùngngoạiôvốnlànhữnglàngquêchỉmộtvàinămtrướcđó.Mạnglướiđườngdâyđiệnthoạidàihàngngàndặmđãđượclắpđặt,cùngvớisựrađờicủađàiphátthanhvàtruyềnhìnhđãviếtlạiđờisốngxãhộivàtạonênmộtmạnglướitruyềnthôngđểquảnlývàquảngbácáchoạtđộngđadạngcủanềnkinhtếdầumỏvàkỷnguyênôtô.
Ngàynay,chúngtađangởđiểmhộitụgiữacôngnghệtruyềnthôngvàcáchệthốngnănglượng.SựtiếpnốicủacôngnghệtruyềnthôngInternetvàcácnguồnnănglượngtáitạođangtạođàchomộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.TrongthếkỷXXI,hàngtrămtriệungườisẽtựsảnxuấtđượcnănglượngxanhtạinhà,cơquanvàcácnhàmáy,vàchiasẻvớinhauthôngquacácmạnglướiđiệnphânphốithôngminh–mộtliênmạnglưới−giốngnhưcáchchúngtatạoravàchiasẻthôngtintrênInternethiệnnay.
Cáccôngtyâmnhạckhônghiểuvềsứcmạnhphântánchođếnkhihàngtriệuthanhniênbắtđầuchiasẻâmnhạctrựctuyến,khiếndoanhthucủahọgiảmmạnhtrongvòngchưađầymộtthậpkỷ.BáchkhoatoànthưBritannicađãkhônghiểuđượcsứcmạnhphântánvàhợptáckhiếnchoWikipediatrởthànhnguồntàiliệuthamkhảohàngđầutrênthếgiới.Báochícũngkhôngcoitrọngsứcmạnhchiasẻtrongcộngđồngblog,vàhiệnnaynhiềuấnphẩmđãphảiđóngcửahoặctậptrungvàocáchoạtđộngtrựctuyến.Ýnghĩacủaviệcmọingườichiasẻnănglượngphânphốitrongmộtmôitrườngmởthậmchícònsâurộnghơnthế.
NĂMTRỤCỘTCỦACUỘCCÁCHMẠNGCÔNGNGHIỆPLẦNIII
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIsẽcóảnhhưởnglớnđốivớithếkỷXXIcũngnhưhaicuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiênđốivớithếkỷXIXvàXX.Vàcũnggiốngnhưhaicuộccáchmạngcôngnghiệptrước,nósẽlàmthayđổivềcănbảncáchchúngtasốngvàlàmviệc.Cáchthứctổchứctừtrênxuốngcủaxãhộitruyềnthốnglàđặctrưngchophầnlớnđờisốngkinhtế,xãhộivàchínhtrịcủanhữngcuộccáchmạngcôngnghiệpdựatrênnhiênliệuhóathạchđangnhườngchỗchonhữngmốiquanhệhợptácvàchiasẻtrongthờiđạicôngnghiệpxanhđanghìnhthành.Chúngtađangchứngkiếnmộtsựthayđổisâusắcvềcáchthứctổchứccủaxãhội,chuyểntừquyềnlựcphâncấpsangquyềnlựcnganghàng.
Giốngnhưmọicơsởhạtầngtruyềnthôngvànănglượngkháctronglịchsử,
nhữngtrụcộtcủamộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIphảiđượcdựnglêncùnglúcnếukhôngnềntảngsẽbịđổvỡ.Đólàvìmỗitrụcộtchỉcóthểhoạtđộngtrongmốitươngquanvớicáctrụcộtkhác.NămtrụcộtcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlà(1)sựchuyểndịchsangnănglượngtáitạo;(2)chuyểnhóacáccôngtrìnhxâydựngởmọilụcđịathànhcácnhàmáyđiệnminiđểthugomnănglượngtáitạotạichỗ;(3)ápdụngcôngnghệhydrovàcáccôngnghệlưutrữkháctrongmọicôngtrìnhvàxuyênsuốtcơsởhạtầngđểlưutrữnănglượnggiánđoạn;(4)sửdụngcôngnghệInternetđểchuyểnđổilướiđiệncủatấtcảcáclụcđịathànhmộtliênmạnglướichiasẻnănglượnghoạtđộnggiốngnhưInternet(khihàngtriệutòanhàtạoranhữnglượngnhỏnănglượngtạichỗ,chúngcóthểbánphầnthặngdưtrởlạilướiđiệnvàchiasẻđiệnvớicáclánggiềngcùngchâulục),và(5)chuyểncácphươngtiệnvậntảisangcácphươngtiệnchạyđiệnvàpinnhiênliệucóthểmuavàbánđiệnthôngquamộtlướiđiệnthôngminhởcấpchâulục.
Nhucầucấpthiếtphảitíchhợpvàđiềuhòa5trụcộtnàyởmọicấpđộvàgiaiđoạnpháttriểntrởnênrõràngvớiLiênminhchâuÂuvàomùathunăm2010.MộttàiliệubịròrỉcủaỦybanchâuÂucảnhbáorằngLiênminhchâuÂusẽcầnphảichi1tỷEurotronggiaiđoạn2010-2020nângcấpmạnglướiđiệncủamìnhđểcóthểtiếpnhậndòngnănglượngtáitạo.Tàiliệunộibộnàychobiết“châuÂuvẫncònthiếucơsởhạtầngchophépnănglượngtáitạocóthểpháttriểnvàcạnhtranhmộtcáchbìnhđẳngvớicácnguồnnănglượngtruyềnthống.”
LiênminhchâuÂudựkiếnsẽkhaithácđược1/3lượngđiệncầntiêuthụtừcácnguồnnănglượngxanhtrướcnăm2020.Điềunàycónghĩalàcáclướiđiệnphảiđượcsốhóavàhiệnđạihóađểcóthểxửlýcácnguồnnănglượngtáitạoliêntụcđượcđưavàomạnglướitừhàngchụcngànnhàsảnxuấtđịaphương.
Tấtnhiên,cũngcầnthiếtphảinhanhchóngpháttriểnvàápdụngcôngnghệhydrovàcáccôngnghệlưutrữkháctrêntoàncơsởhạtầngcủaLiênminhchâuÂukhinguồnnănglượngtáitạođượccấpliêntụcvượtquá15%sảnlượngđiện,nếukhôngphầnlớnnguồnnàysẽbịmấtđi.Tươngtựnhưvậy,cầnphảithúcđẩycácngànhxâydựngvàbấtđộngsảnđểkhuyếnkhíchviệcbiếnhàngtriệutòanhàtrongLiênminhchâuÂuthànhcácnhàmáyđiệnminicóthểkhaithácnănglượngtáitạotạichỗvàchuyểnphầnthặngdưtrởlạimạnglướiđiệnthôngminh.Vàtrừkhinhữngđiềukiệnnàyđượcđápứng,LiênminhchâuÂusẽkhôngthểcungcấpđủnguồnđiệnchohàngtriệuphươngtiệnchạyđiệnvàpinnhiênliệuhydrođượcchuẩnbịđưarathịtrường.Nếumộttrongnămtrụcộtbịrớtlạiphíasautrongquátrìnhphát
triển,nhữngtrụcộtkhácsẽbịảnhhưởngvàchínhcơsởhạtầngsẽbịtổnhại.
LiênminhchâuÂuđặtrahaimụctiêuvàođầuthếkỷ−chuyểnthànhmộtxãhộibềnvững,phátthảicarbonthấpvàlàmchonềnkinhtếchâuÂutrởnênsôiđộngnhấtthếgiới.TrởthànhmộtnềnkinhtếphátthảicarbonthấpcónghĩalàchuyểntừmộtCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIdựatrênnănglượngnhiênliệuhóathạchsangcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIdựavàonănglượngtáitạo.Dùlàmộtnhiệmvụkhôngnhỏ,chúngtanênlưuýrằngsựchuyểnđổicácnềnkinhtếchâuÂuvàMỹtừnhiênliệugỗsangcôngnghệhơinướcchạybằngthanđãdiễnrachỉtrongvòngnửathếkỷ,cũngnhưsựchuyểnđổitừcôngnghệđườngsắtchạybằnghơinướcvàthanđásangnềnkinhtếôtô,điệnvàdầumỏ.Nhữngxuhướnglịchsửnàykhiếnchúngtacóthểtựtinrằngviệcchuyểnđổisangmộtkỷnguyênnănglượngtáitạocóthểkhảthitrongmộtkhoảngthờigiantươngtự.
TìmkiếmmộtdiễngiảimớichocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàđiềukhôngdễdàng.Nhưmọitácgiảđềubiết,việccómộtcốttruyệnmớichỉlàkhởiđầu.Sauđó,bạncầnphảipháttriểncâuchuyện.Mộtcâuchuyệntốtlàmộtquátrìnhhữucơđượcxâydựngtừchínhnó,cócuộcsốngriêngcủamìnhvàthườngdẫntácgiảtớinhữngphươnghướngkhôngdựđoánđược.Trongtrườnghợpnày,cốttruyện–sựhộitụcủacôngnghệtruyềnthôngInternetvànănglượngtáitạo−dẫnchúngtôitớitừngtrụcộtmàcùngvớinhautạonênnhữngtươngtáclàcốtlõicủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Quátrìnhtìmkiếmcâuchuyệnđưachúngtôivàomộtcuộchànhtrìnhđángnhớvớinhiềuđiểmnhấnvànútthắtđángngạcnhiên.
HƯỚNGĐẾNNĂNGLƯỢNGXANH
Vàonăm2000và2001,châuÂuđãthảoluậnnghiêmtúcvềviệcđặtmụctiêutạora20%nănglượngtáitạotrướcnăm2020.Điềunàycónghĩalà30%lượngđiệnsẽđếntừcácnguồnnănglượngxanhvàocuốithậpkỷthứhaicủathếkỷXXI.Trụcộtthứnhất–hướngtớimức20%nănglượngtáitạođãtrởthànhmộtmốcđánhdấu.
Sựchuyểnđổisangmộthệthốngnănglượngtáitạomớiđangdiễnranhanhhơnnhiềusovớidựđoánchỉmộtvàinămtrướcđây.Giánhiênliệuhóathạchthôngthườngvàuraniumtiếptụctăngtrênthịtrườngthếgiớikhichúngngàycàngkhanhiếm.CácchiphícònbịđộilênbởicácyếutốbênngoàigâyrabởikhíthảiCO2,điềuđanggâytáchạinghiêmtrọngđếnkhíhậucủahànhtinhvàsựổnđịnhcủacáchệsinhtháitrênTráiđất.
Trongkhiđó,chiphícủacácnguồnnănglượngxanhmớiđanggiảmnhanhchóngdonhữngđộtphámớivềcôngnghệ,việcápdụngsớmvàtínhkinhtếcủaquymô.Chiphícủaquangđiện(PV)dựkiếnsẽgiảm8%mộtnăm,tứccứsau8nămmộtlần,chiphísảnxuấtgiảmmộtnửa.Vớigiáđiệndựkiếnsẽtăngởmứcvừaphải(5%),ướctínhPVđạtcânbằngmạnglướitrêntấtcảcácthịtrườngchâuÂuvàotrướcnăm2012(cânbằngmạnglướicónghĩalàchiphísảnxuấtđiệntừcácnguồnthaythếsẽbằnghoặcíthơnsovớichiphísảnxuấtđiệntheocáchtruyềnthốngtừnhiênliệuhóathạchvàcácnguồnhạtnhân).
SựchênhlệchngàycànglớngiữanhữngchiphígiatăngcủacácnguồnnănglượngnhiênliệuhóathạchcũvàchiphígiảmđicủanănglượngtáitạođangtạotiềnđềchomộtbiếnđộngcủanềnkinhtếtoàncầuvàsựcấpthiếtcầncómộtmôhìnhkinhtếmớichothếkỷXXI.SựtăngtrưởngvềthươngmạitrongcôngnghệnănglượngmặttrờivàgiógợinhớđếnsựtăngtrưởngvượtbậccủamáytínhcánhânvàInternet.Nhữngmáytínhcánhânđầutiênđượcđưarathịtrườngvàocuốinhữngnăm1970.Đếnnăm2008,đãcóhơn1tỷmáytínhđượcsảnxuất.Tươngtựnhưvậy,sốlượngngườisửdụngInternetđãtănghơngấpđôitrongthậpkỷđầutiêncủathếkỷXXI,đạt2tỷngườivàonăm2010.Hiệnnay,việclắpđặtcôngnghệnănglượnggióvàmặttrờiđangtănggấpđôisaumỗihainămvànhiềukhảnăngsẽđitheoquỹđạocủamáytínhcánhânvàInternettronghaithậpkỷtới.
Tuynhiên,cácngànhcôngnghiệpnănglượngtruyềnthốngtiếptụclàmộtthếlựcmạnh,chủyếudocónhiềutiềnbạcđểgâyảnhhưởngtớiviệcxâydựngcácchínhsáchnănglượngcủachínhphủ.Trợcấpchínhphủvàcáchìnhthứcưuđãikhácđãvàđanghỗtrợngànhnănglượnggiànuavàđemlạichonómộtlợithếbấtcôngsovớicácngànhcôngnghiệpnănglượngxanhmới.Trongkhicácngànhcôngnghiệpdầulửa,thanđá,khíđốtvàhạtnhânmiễncưỡngthừanhậnrằngnănglượngxanhđangngàycànglớnmạnh,họlậpluậnrằngchúngquáyếuớtvàkhôngđủkhảnăngvậnhànhnềnkinhtếtoàncầu,vàcùnglắmsẽlànguồnbổsungchonhiênliệuhóathạchvànănglượnghạtnhân.Tuyvậy,lậpluậncủahọlạithiếuđicơsởvữngvàng.
Cácnhàkhoahọcđãchỉrarằngmộtgiờánhsángmặttrờicóthểcungcấpđủnănglượngđểvậnhànhnềnkinhtếtoàncầutrongmộtnăm.ChỉtínhtạiLiênminhchâuÂu,40%cácmáinhàvà15%cácmặttiềntòanhàphùhợpchoviệcứngdụngquangđiện.HiệphộiCôngnghiệpquangđiệnchâuÂu(EPIA)ướctínhviệclắpđặtPVtrêncácbềmặtcôngtrìnhkhảdụnghiệnnaycóthểtạora1.500Gigawattđiện,chiếm40%tổngnhucầuđiệncủa
LiênminhchâuÂu.
Trongmộtnghiêncứunăm2007đượcđăngtrêntạpchíScientificAmerican,cácnhànghiêncứutínhtoánrằngchỉcần2,5%bứcxạnănglượngmặttrờiởvùngtâynamcủaHoaKỳđượcchuyểnhóathànhđiệnthìsẽbằngvớitổngmứctiêuthụđiệntoànquốctrongnăm2006.Cuộcnghiêncứukếtluậnrằngcũngkhuvựcnàycóthểcungcấp69%điệnchonướcMỹvà35%nănglượngchocảnướcvàonăm2050.
ChâuÂuhiệnnayđãvượtxaphầncònlạicủathếgiớivềnănglượngmặttrời,chiếm78%tấtcảcácthiếtbịquangđiệnlắpđặttrongnăm2009,trongkhiNhậtBản,MỹvàTrungQuốctụtlạirấtxa.
Trongnăm2009,cácthiếtbịnănglượnggióđượclắpđặttạiLiênminhchâuÂunhiềuhơnbấtkỳnguồnnănglượngkhác–chiếm38%tổngsốthiếtbịnănglượngmớiđượctriểnkhai.Ngànhcôngnghiệpnàyhiệnđangsửdụnggần200.000côngnhântrêntoànLiênminhchâuÂuvàtạora4,8%lượngđiệntiêuthụ,đượcdựbáosẽcungcấpgần17%điệnchothịtrườngchâuÂuvàonăm2020và35%tổnglượngđiệntạichâuÂuvàonăm2030,khinócómộtlựclượnglaođộnggầnnửatriệungười.
NướcMỹcóđủnguồngióđủđểcungcấpgấpvàilầnnhucầuđiệnchocảnước.Vàotháng10/2010,GooglevàcôngtytàichínhGoodEnergiescôngbốcáckếhoạchxâydựngmộtđườngdâytruyềntảiđiệndướinướctrịgiá5tỷđô-lanốicáctrạmgióngoàikhơitrảidài350dặmtừNorfolk,Virginia,đếnmiềnbắcNewJersey.Đườngtruyềnmớisẽgiúpcácbangphíađôngđẩymạnhviệckhaithácgióngoàikhơivàlàmtăngđángkểlượngđiệnxanhtrongnguồncungcấpnănglượngcủamình.
MộtnghiêncứucủaĐạihọcStanfordvềcôngsuấtgiótoàncầuướctínhrằngkhaithác20%lượnggiócósẵntrênhànhtinhsẽmanglạilượngđiệngấp7lầnsovớinhucầucủathếgiới.Trongcáckhuvựcđôthịvàngoạithành,cáctuabingióđộclậpgầncáctòanhàcóthểsẽđượcnhânrộngtrướccuốithậpkỷnàykhihàngtriệugiađình,vănphòngvàcáckhucôngnghiệpbổsungcôngsuấtphátđiện.CáccôngtynhưSouthwestWindpowerởMỹcungcấpcáctuabingiónhỏcóthểtạora25-30%lượngđiệncầnthiếtchomộtngôinhàbìnhthường.Cáctuabingiónàycógiátừ15.000đô-lađến18.000đô-lavàcóthểhoànvốntrong14năm.
Thủyđiệnhiệnđangchiếmtỷlệlớnnhấtcủatrongnguồnđiệnsạchđượctạoratrênthếgiới.ỞLiênminhchâuÂu,thủyđiệntạora180.000MW
điện,phầnlớnsốđótậptrungởcáccơsởquymôlớn.Theocácchuyêngiangànhnày,tiềmnăngchưađượckhaitháclàởcáccơsởthủyđiệnphânphốicỡnhỏ.CáccơsởcóhiệuquảkinhtếnằmrảiráckhắpchâuÂucóthểtạora147Terawattgiờ(TWH)điệnhàngnăm.ỞAnh,theoCơquanMôitrườngcủachínhphủliênbang,thủyđiệncỡnhỏcóthểcungcấpđiệncho850.000hộgiađìnhtrongtươnglai.
TạiMỹ,thủyđiệnchiếm75%lượngđiệnsạchđượctạorahiệnnay.ViệnnghiêncứuĐiệnlựcMỹ(EPRI)ướctínhthủyđiệnsẽcungcấpthêmđược23.000MWvàonăm2025nhờsựkếthợpcácđậplớn,thủyđiệnmini,vànănglượngsóngđạidương.
Nănglượngđịanhiệtbêndướibềmặttráiđấtlàmộtnguồndựtrữnănglượngxanhlớnhầunhưchưađượckhaithác.Nhiệtđộởcáckhuvựcbêntrongvỏtráiđấtđạtđếntrên4.000độC,vànănglượngđóliêntụctỏarabềmặttráiđất.CácđiểmnóngcủachâuÂuvềnănglượngđịanhiệtlàÝvàPháp.CácnướckhácgiàunănglượngđịanhiệtbaogồmĐức,Áo,Hungary,BaLanvàSlovakia.
TạiMỹ,nănglượngđịanhiệttrongvònghaidặmcủabềmặttráiđấtlàkhoảng3triệuquads,đủđểcungcấpchonhucầucủaMỹtrong30.000năm.
Việcứngdụngnănglượngđịanhiệttrêntoànthếgiớităng20%từnăm2005đếnnăm2010.Tuynhiên,trong39quốcgiacótiềmnăngcungcấpđủđiệntừnănglượngđịanhiệt,mớichỉcó9nướcđãpháttriểnmộtnguồncungđángkểnàođó.
TrongkhinướcMỹdẫnđầuvềsốlượngcơsởnănglượngđịanhiệtđượcxâydựng,vớicácnhàmáysảnxuất3.086MW,tiềmnăngchưađượckhaithácvẫncònrấtlớn.MộtnghiêncứucủaViệncôngnghệMassachusett(MIT)ướctínhrằngchỉcầnđầutưmộtkhoản300-400triệuđô-latrong15nămsẽlàmchoviệcsảnxuấtnănglượngđịanhiệtcótínhcạnhtranhtrênthịtrườngđiệnlựcMỹ.Vớimộtkhoảnđầutưcôngcộngvà/hoặctưnhântừ800triệuđô-lađến1tỷđô-latrongcùngthờigian15năm,nhómnghiêncứuMITướctínhngànhnănglượngđịanhiệtcóthểsảnxuấthơn100.000MWđiệnchomụcđíchthươngmạivàonăm2050.
Sinhkhốilàlátcắtcuốicùngcủachiếcbánhnănglượngxanhđanglớndầnvàbaogồmcácloạicâytrồngnhiênliệu,chấtthảilâmnghiệpvàrácthảiđôthị.Đâycũnglàlựachọnnănglượngsạchgâynhiềutranhcãinhất.HiệphộiNănglượngsinhhọcthếgiớichorằng“Tiềmnăngvềnănglượngsinhhọc
củathếgiớiđủlớnđểđápứngnhucầunănglượngtoàncầuvàonăm2050.”BryanHannegancủaViệnNghiêncứuĐiệnlựcMỹ(EPRI)đồngýrằngnănglượngsinhhọccóthểđóngmộtvaitròquantrọngtrongsảnxuấtnănglượngsạchnhưngchorằngtrêncơsởphântíchkinhtếhiệnnay,nósẽchỉcóthểcungcấp20%nhucầunănglượngtoàncầuvàonăm2050.Tuynhiênđâyvẫnlàmộtconsốđángkể.HộiđồngBảovệTàinguyênthiênnhiên(NRDC)chobiếtcó39triệutấnphếphẩmnôngnghiệpbịbỏphíởMỹmỗinăm–mộtlượngchấtthảiđủđểsảnxuấtđiệncungcấpchomọigiađìnhởNewEngland.
Mộtsốhạnchếcầnphảiđượcxemxétvềviệcsảnxuấtnănglượngsinhhọc.Vídụ,trồngngôđểsảnxuấtethanolsinhhọcthựcsựlàphảntácdụng.Lượngnănglượngđầuvàocầnthiếtđểtrồngcây,xửlývàvậnchuyểnethanolkhiếnnănglượngcủasảnphẩmcuốicùnggầnnhưvôgiátrị.
Nhữnglưuýquantrọngkhisảnxuấtnănglượngtừcâynôngnghiệpvàchấtthảilâmnghiệplàlượngđấtvànướcđượcdùngcóthểđượcsửdụnghiệuquảhơnđểsảnxuấtthựcphẩmvàchấtxơ,vàsựgiatăngcácloạikhílàmtráiđấtnónglêntừviệcpháttriểnsinhkhối,chếbiếnvàvậnchuyểnnănglượng.
Sựchuyểnhóachấtthảiđôthịthànhnănglượngđểsảnxuấtđiệnvànhiệtcólẽlàứngdụnghứahẹnnhấtcủasinhkhối.Trongnăm2010,ngườidântrênthếgiớitạorakhoảng1,7tỷtấnchấtthảirắnđôthị(MSW).Hơn1tỷtấnđượcđưavàocácbãichônlấp,trongkhichỉcó0,2tỉtấnđượcchuyểnhóathànhnănglượng−chothấytiềmnăngchưađượckhaithácrấtlớntừnguồnnănglượngxanhnày.Gần98%nănglượngđượctạoratừviệcđốtrácthảirắnvànhiênliệutừrác(RDF),mộtviệcgâyhạiđếnmôitrườngvớisựphátthảicáckhíđộchại.Gần2%cònlạiđượcsảnxuấtsửdụngcôngnghệxửlýnhiệtvàsinhhọclànhtínhhơn.
MộtnghiêncứuđượctiếnhànhbởiPikeResearchướctínhrằngthịtrườngtoàncầuchocáccôngnghệnhiệtvàchấtthảisinhhọc,đạt3,7tỉđô-lanăm2010,sẽtănglên13,6tỷđô-lavàonăm2016khicácchínhquyềnthànhphốvàhoạtđộngthươngmạichuyểnsangsửdụngcáccôngnghệmớisạchhơn.
Khảnăngsửdụngtấtcảcácnguồnnănglượngxanhnàysẽphụthuộcvàokhảnăngthươngmạihóa.Đểđẩynhanhquátrìnhnày,cácchínhphủđangđặtranhiềuưuđãiđểkhuyếnkhíchsựchuyểnđổisangnănglượngxanh.Hiệnnay,hơn50quốcgia,tiểubang,vàcáctỉnhápdụng“chínhsáchkhuyếnkhíchgiáđiệnnănglượngtáitạo”theođócácnhàsảnxuấtnăng
lượngtáitạođượcbánvớigiáưuđãicaohơngiátrịthịtrườngđốivớinguồnđiệnsạchhọbánlạicholướiđiện.Chínhsáchkhuyếnkhíchgiáđiệnnănglượngtáitạođãmởcánhcửathươngmạichonănglượnggióvàmặttrờibằngviệcchocácbênứngdụngsớmđượchưởngnhữngưuđãihấpdẫnđểgianhậpthịtrường.
Chínhsáchkhuyếnkhíchgiáđiệnnănglượngtáitạocũngđãtạorahàngtrămngànviệclàmtrongvàinămqua.Vídụ,ởĐứcvàonăm2003,laođộngngànhnănglượngtruyềnthống(than,dầu,khíđốtvàuranium)chiếm260.000người.Vàonăm2007,ngànhnănglượngtáitạocó249.300laođộng.Tuyvậyấntượnghơncảlànănglượngtáitạođượcsửdụngchonhucầutiêuthụchủyếuvẫnchỉdưới10%.Nóicáchkhác,íthơn10%nănglượngđượcsảnxuấttừcácnguồnnănglượngtáitạođãtạorasốcôngviệcgầnbằngcácnguồnnănglượngkháccộnglại.
TâyBanNhalàmộtvídụkháccủasựchuyểnđổimạnhmẽsangcơchếnănglượngtáitạo.NềnkinhtếTâyBanNha,vớihơn188.000việclàmngànhnănglượngtáitạovà1.027côngtytronglĩnhvựcnày,sửdụngnhiềulaođộnggấp5lầnngànhnănglượngtruyềnthống.
Mặcdùkhôngcóchínhsáchkhuyếnkhíchgiáđiệnnănglượngtáitạo,việclàmtrongngànhnănglượngtáitạocủaMỹđangtănglêntrongkhiviệclàmtronglĩnhvựcnănglượngtruyềnthốnggiảmxuống.Chỉtínhtrongngànhnănglượnggió,đãcóhơn80.000việclàmđượctạoratrongthậpkỷqua−ngangbằngvớisốlaođộngtrongngànhkhaithácthancủaMỹ.Vàgióvẫnchỉchiếm1,9%cácnguồnnănglượngcủaMỹ,trongkhithanchiếmhơn44,5%nguồnnănglượngsảnxuấtra.
190TRIỆUNHÀMÁYĐIỆN
TươnglaicủachâuÂuđãđượcđặtcượcvàonănglượngxanh.Câuhỏiđặtralàlàmthếnàođểkhaitháchiệuquảnănglượngmặttrời,gió,thủyđiện,địanhiệtvàsinhkhối.KhuynhhướngđầutiênlàtìmđếnnhữngnơiluôndồidàoánhnắngmặttrờinhưmiềnnamchâuÂuvàĐịaTrungHải,vàxâydựngnhữngtrạmnănglượngmặttrờikhổnglồđểthuthậpnănglượng.Tươngtựnhưvậy,cầnkhaithácgióởnơicónhiềunhất,chẳnghạnnhưngoàikhơibờbiểnIrelandvàcáchànhlanggiókhác.ThủyđiệnthìkhaitháctừNaUyvàThụyĐiển.
Vớicáccôngtyđiện,chưakểđếncácngânhàngvàchínhphủ,vốnquenvớiviệckhaithácnhiênliệuhóathạchtậptrungởmộtsốítđịađiểm,lặplạiviệc
nàyvớinănglượngtáitạocóvẻlàviệcrấthợplý.VàcáctrạmnănglượngmặttrờitậptrunglớnvàtrangtrạiđiệngióđãbắtđầuxuấthiệnrảiráccủachâuÂu,nơicónhiềunhữngtàinguyênnày.
Tuynhiên,khoảngnăm2006,mộtsốdoanhnhântronglĩnhvựcnănglượng,cácnhàphântíchchínhsách,cáctổchứcphichínhphủvàcácchínhtrịgiađãđưaramộtnhậnđịnhđơngiảndẫnđếnmộtsựthayđổisâusắctrongcáccuộcthảoluậnvềmộtmôhìnhkinhtếbềnvững.Mặttrờitỏasángởkhắpnơitrêntráiđấtmỗingày,mặcdùcườngđộkhôngđềunhau.Giócũngvậy.Ởnơinàochúngtađicũngcómộtlõiđịanhiệtnóngdướilòngđất.Tấtcảchúngtađềutạorarácthải.Ởcáckhuvựclàmnôngnghiệpcóchấtthảicâytrồngvàlâmnghiệp.Dọcbờbiển,nơicómộtbộphậnlớndâncưsinhsống,nhữngconsóngvàthủytriềuxuấthiệnhàngngày.Ngườidânsốngtrongcácthunglũngdựavàonhữngdòngnướcổnđịnhchảytừcácsôngbăngtrênnúiđểlàmthủyđiện.Nóicáchkhác,khônggiốngnhưnhiênliệuhóathạchvàuraniumlànhữngnguồnnănglượnghiếmcóvàchỉcóởmộtsốvùngtrênthếgiới,nănglượngtáitạocóởkhắpmọinơi.Pháthiệnnàyđãthayđổihoàntoànsuynghĩcácđồngnghiệpcủatôi.Nếunănglượngtáitạođượcphântánvàtìmthấyvớitỷlệcùngtầnsốkhácnhauởkhắpmọinơitrênthếgiới,tạisaochúngtachỉkhaithácnóởmộtvàiđiểmtrungtâm?
ChúngtanhậnramìnhđãápdụngcáchsuynghĩlỗithờicủathếkỷXXvềnănglượngdựatrênnhữngkinhnghiệmtrướcđâyvớinhiênliệuhóathạch.Trongkhikhôngaitrongchúngtaphảnđốicáctrangtrạiđiệngióvàtrạmnănglượngmặttrờikhổnglồ−tôicònnghĩrằngchúnglàcầnthiếtchoquátrìnhchuyểnđổisangnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIIIhậucarbon−chúngtôibắtđầutinrằngchỉcóthếlàkhôngđủ.
Nếunănglượngtáitạođượctìmthấyởkhắpmọinơi,làmthếnàođểkhaithácnó?Vàođầunăm2007,cácủybanNănglượngvàBiếnđổikhíhậucủaNghịviệnchâuÂuđangchuẩnbịbáocáovềcáckếhoạchtiếptheotronganninhnănglượngvàsựnónglêntoàncầu.TôiđãnhậnđượcđiệnthoạitừClaudeTurmes,ngườiphụtráchvềnănglượngtáitạocủaNghịviệnchâuÂu.Ôngđềnghịtôikêugọisựthamgiacủangànhxâydựngtrongnhữngkếhoạchcủamình.ClaudebiếtrằngtôicóliênhệvớimộtsốcôngtyxâydựnghàngđầucủaMỹvàchâuÂutronglĩnhvựcthiếtkếbềnvữngvàtôiđãcónhữngchiasẻvềsựcầnthiếtphảichuyểnđổicáccôngtrìnhxâydựngthànhcácnhàmáyđiệnmini.ÔngnhắctôirằngngànhxâydựnglàmộtvấnđềthườngbịbỏquakhinóiđếnhoạtđộngkinhtếhàngngàyvàlàmộttrongnhữngngànhcôngnghiệpsửdụngnhiềulaođộngnhấtởLiênminhchâuÂu,chiếm10%GDP.Claudechorằngngànhxâydựngcóthểtrởthànhmột
đồngminhquantrọngvàlàđốitrọngcủacáccôngtynănglượnglớn,nhữngbênkhôngngừngcảntrởphápluậtvềmôitrườngvàchínhsáchpháttriểnbềnvữngtạiỦybanchâuÂuvàcácnướcthànhviên.
Nếu“Nềnkinhtếlànhưvậy,đồngu”,thìchínhngànhxâydựngđãtạoracáchoạtđộngkinhdoanhvànhữngviệclàmmới.Ướctínhcókhoảng190triệutòanhàtrong27quốcgiathànhviêncủaLiênminhchâuÂu.Mỗitòanhàcótiềmnăngtrởthànhmộtnhàmáyđiệnminicóthểhấpthụcácnguồnnănglượngtáitạotạichỗ−mặttrờitrênmáinhà,gióthổivàocácbứctườngbao,nướcthảichảyrakhỏicôngtrình,sứcnóngđịanhiệtbêndướicáctòanhà,vàcácnguồnkhác.
NếucuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiênđãmangđếnhàngloạtcôngtrìnhđôthị,chungcư,tòanhàchọctrời,cácnhàmáynhiềutầng,cònCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIItạonêncáckhungoạiôbằngphẳngvàkhucôngnghiệp,cuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđangbiếnmỗitòanhàhiệntạithànhcôngtrình2mụcđích–làmmôitrườngsốngvànhàmáyđiệnmini.Chúngtađãtìmthấytrụcộtthứhai.
Ngànhxâydựngvàlĩnhvựcbấtđộngsảnhiệnđanghợptácvớicáccôngtynănglượngtáitạođểchuyểnhóacáctòanhàthànhcácnhàmáyđiệnminiđểkhaithácnănglượngxanhcungcấpchocáctòanhà.NhàmáyCasaGrandeArizonacủaFrito-Laycũngnằmtrongthếhệcácnhàmáyđiệnminimớirađờinày.Kháiniệmnàyđượcgọilà“nănglượngtrunghòa”.Nhàmáysẽsảnxuấtranănglượngcầntiêuthụbằngcáchlắpđặtbộtậptrungnănglượngmặttrờitạichỗvàlàmmónkhoaitâychiênngaybêntrong.TạiAragon(TâyBanNha),cơsởsảnxuấtcủaGMđãlắpđặtmộttrạmnănglượngmặttrờicôngsuất10-megawatttrênnócnhàcóthểsảnxuấtđủđiệncho4.600hộgiađình.Sốtiềnđầutư78triệuđô-lasẽđượchoànvốntrongvòngchưađầy10năm,sauđóviệcsảnxuấtđiệngầnnhưmiễnphí.ỞPháp,ngườikhổnglồtrongngànhxâydựngBouyguesđangtiếnmộtbướcxahơnvớiviệcxâydựngmộttổhợpvănphòngtốitân“nănglượngdương”ởngoạiôPariscóthểkhaithácnănglượngmặttrờiđủđểcungcấpchocácnhucầucủamìnhvàcòntạorathặngdư.Thậmchícácchủsởhữunhàcũngcóthểbiếnngôinhàcủahọthànhcácnhàmáyđiệnmini.Vớichiphíbanđầukhoảng60.000đô-la,ngườidâncóthểlắpđặtcáctấmpinmặttrờitrênmáinhàcủamìnhvàtạorađủđiệnđểcungcấpnănglượngchophầnlớnhoặctấtcảgiađình.Bấtkỳphầndưthừanàocóthểđượcbántrởlạilướiđiện,vàviệchoànvốncóthểthựchiệnsau4đến10năm.
20nămsau,hàngtriệucôngtrình–nhàở,vănphòng,trungtâmmuasắm,
cáckhucôngnghiệpvàcôngnghệ−sẽđượcchuyểnđổithànhhoặcxâydựngvớihaimụcđíchlàmnhàmáyđiệnvàmôitrườngsống.Sựchuyểnđổitrêndiệnrộngcáccôngtrìnhthươngmạivàdândụngởcácquốcgiathànhcácnhàmáyđiệnminitrong3thậpkỷtớisẽtạonênmộtcơnsốtvềxâydựngvớihàngngàndoanhnghiệpmớivàhàngtriệuviệclàm−vớimộthiệuứngcấpsốnhânkinhtếcóảnhhưởngtớimọingànhcôngnghiệpkhác.
Điềunàycóýnghĩagìởcáccấpđịaphương?ChỉtínhởAnh,chínhphủcủathủtướngCameronướctínhrằngchỉcầncáchnhiệt26triệungôinhàcủanướcnàyđểnângcaohiệuquảsửdụngnănglượngvàchuẩnbịchoviệctăngcườngsửdụngnănglượngsạchcóthểtạora250.000việclàmmới.
Việcchuyểnđổicáctòanhàthànhcácnhàmáyđiệnminisẽcòntạonênnhiềucơhộikinhdoanhđadạnghơnvàhàngchụctriệuviệclàm.Hãyxemnhữngtriểnvọngthươngmạitronglĩnhvựcxâydựngvàbấtđộngsảncònchờtaphíatrước.Trongnăm2008,nhómchínhsáchtoàncầucủatôicùngđốithoạivớiRaffaeleLombardo−chủtịchvùngSicilyvềgiảiphápđểbiếnhònđảonàythànhmộtnềnkinhtếTIR.5triệudântạiSicilylàtươngđốinghèotheotiêuchuẩnTâyÂunhưnglạiđượchưởngmộtlượngbứcxạmặttrờidồidào.Mộtnghiêncứucủakhuvựcpháthiệnrằngchỉcần6%bềmặtcáctòanhàđượclắpđặttấmnănglượngmặttrờitronghaithậpkỷtới,hònđảonàycóthểsảnxuấtra1.000megawattđiện,đủđểcungcấpcho1/3cưdântạiđây.Nghiêncứunàycũngtìmđượchơn36.000côngtyxâydựngvừavànhỏ,côngtykiếntrúcvàkỹthuậttạiđịaphươngcóthểthựchiệnviệclắpđặt.ViệcchuyểnđổimộtphầnsangnềnkinhtếTIRsẽtạoramộtthịtrườngcógiátrị4đến5tỷeurovàtạothêm35tỷeurodoanhthuchocácdoanhnghiệpvừavànhỏcũngnhưcácgiađìnhtạiSicilytrongvòng20năm.
ChínhsáchkhuyếnkhíchgiáđiệnnănglượngtáitạocủaÝđãmanglạiđộnglựcthươngmạiquantrọngđểthúcđẩycảquátrình.Phầnưuđãiđượctrảbởingườidândướihìnhthứctăng5%tronggiáđiện.Chođếnnay,phầnlớnviệclắpđặtsảnxuấtđiệntừnănglượngmặttrờilàtạicácnhàmáyquangđiệnlớn,còntạicácdựánsảnxuấtđiệnphântánlàrấtít.Tuyvậytỷlệnàycóthểđượcđảongượcnếuchínhphủbảolãnhchocáckhoảnvaycủacácdoanhnghiệpvừavànhỏvànhữngngườisởhữunhàđểlắpđặtthiếtbịnănglượngmặttrời.
Cáckhoảnthếchấpdựatrênnănglượngsạchcũngcóthểgiúpđẩynhanhquátrìnhchuyểnhóacáccôngtrình.Ngânhàngvàcáccôngtychovaykháccóthểchocácdoanhnghiệpvàchủsởhữunhàvayvốnvớilãisuấtthấpđể
lắpđặtnhữngtấmpinmặttrời.Giảsửkhoảntiếtkiệmnănglượngtừviệclắpđặtmấttrungbình8đến9nămđểhoànvốn,cácdoanhnghiệpvàchủnhàvaythếchấptrong20nămsẽtựtạoranguồnđiệnriêngcủahọkhôngphụthuộcvàođiệnlướitrong11-12nămcuốicủakhoảnvay.Cáckhoảntiếtkiệmhàngthángtrênhóađơntiềnđiệncóthểđượcsửdụngđểtrảlãivayhàngthángvàlàcơsởđểgiảmlãisuất.Việcnângcấptòanhàthànhmộtnhàmáyđiệncũnglàmchogiátrịđịnhgiácủabấtđộngsảntănglên.Mộtsốngânhàngđãbắtđầucungcấpcáckhoảnvaythếchấpxanhđặcbiệt.Trongnhữngnămtới,thếchấpdựatrênnănglượngsạchnhiềukhảnăngsẽlàmtáicấutrúclĩnhvựcchovaythếchấpvàtạonênmộtsựbùngnổtrongngànhxâydựngởcácnướctrênthếgiới.
Bâygiờ,chúngtahãynhìnrộnghơnđểxemxétcáctácđộngvĩmôđếnthịtrườngviệclàmcủaviệctănghiệuquảsửdụngnănglượngcủacáctòanhàvàlắpđặtthiếtbịnănglượngtáitạo.CácnhànghiêncứutạiTậpđoànNănglượngvàTàinguyênvàTrườngKinhdoanhHaasthuộcĐạihọcCaliforniatạiBerkeleyđãpháttriểnmộtmôhìnhphântíchcơchếtạoraviệclàmchongànhđiệntừnăm2009đếnnăm2030,dựatrêndữliệutổnghợptừ15nghiêncứuriêngbiệtvềtăngcườnghiệuquảsửdụngnănglượngvàlắpđặt,cungcấpnănglượngtáitạotrongcáctòanhàcủaMỹ.Môhìnhnàyxemxétmộtloạtcácbiếnsốbaogồmcảsốviệclàmbịmấttrongcáclĩnhvựckháccủangànhđiệndothayđổivềcáchthứcsửdụngnănglượnghiệuquảvànănglượngtáitạo,tăngviệclàmgiántiếpdochitiêucủangườilaođộngtănglên,vàcáchiệuứngcấpsốnhâncủacáchoạtđộngkinhtếbanđầuđốivớicácdoanhnghiệpthươngmạikhác.Nghiêncứunàydựbáorằng“ViệccắtgiảmmộtnửatốcđộtăngtrưởngsảnxuấtđiệnhàngnămvàhướngđếntỷlệRPS30%(Tỷlệchuẩnvềdanhmụcnănglượngtáitạo)sẽtạorakhoảng4triệuviệclàmtíchlũytheonămchođến2030.”NếutiêuchuẩnRPSđượctănglênđến40%−mộtsốkhuvựctrênthếgiớiđãđạtmức60%,vànhiềunơicònhướngđếnmụctiêucaohơnvàonăm2030,sốlượngviệclàmmớiởMỹsẽvượtquá5,5triệu.
Nhưsẽthảoluậnởphầnsau,nhữngconsốvềviệclàmchỉxemxéttrụcộtthứnhấtvàthứhai–nănglượngtáitạovàchuyểnđổicáccôngtrìnhthànhcácnhàmáyđiệnmini−nhưnhữngsángkiếnđộclậpkhôngliênquanđếnviệclưutrữnănglượng,việcthànhlậpmộtmạnglướiđiệnthôngminhđểphânphốinănglượng,vàsựchuyểnđổicácphươngtiệnvậntảithànhcácthiếtbịchạybằngđiệnvàpinnhiênliệuhydro.Làmmộtphépsosánhthìnhữngdựbáovềmôhìnhviệclàmnàygiốngnhưviệcbảovệthịtrườngviệclàm20nămsaucuộccáchmạngcôngnghệthôngtinnhưngtrướckhiInternetrađời.Khitấtcả5trụcộtcủaTIRđượckếtnốivớinhau,chúngtạo
ramộthệthầnkinhmớichonềnkinhtế,thúcđẩymộtbướcnhảyvọtvềhiệusuấtnănglượngvàcáccơhộikinhdoanhvàviệclàmmới.
Saumộtthếkỷcáccôngtynănglượnglớnthốnglĩnhnềnkinhtế,chưanóiđếnviệcgâyảnhhưởngđếncácchínhsáchcủachínhphủvàđịachínhtrịcủaquanhệquốctế,mộtkếhoạchmớiđãđượcđềxuấtsẽdânchủhóaviệcsảnxuấtvàphânphốinănglượngbằngcáchtạorahàngtriệunhàdoanhnghiệpnănglượngquymônhỏ.Nhưmộtnhàquansátnhậnxét,đâychínhlàviệc“traoquyềnchongườidân”.
MẶTTRỜIKHÔNGPHẢILUÔNTỎASÁNG,GIÓKHÔNGPHẢISẼTHỔIBẤTTẬN
Mặcdùcácnguồnnănglượngtáitạolàdồidào,sạchvàchophépchúngtahiệnthựchóaýtưởngvềmộtthếgiớibềnvững,chúngcũngcónhữngvấnđềriêng.Mặttrờikhôngphảiluôntỏasángvàgiócũngkhôngphảiluônthổi,hoặccókhilạithổivàolúckhôngcầnthiết.Nănglượngtáitạohầuhếtlàkhôngliêntục,trongkhicácnguồnnănglượngcứng,mặcdùhữuhạnvàgâyônhiễmlạilàmộtnguồncốđịnh.
Tháng5/2002,tôicócuộctraođổingắnvớiôngRomanoProdi,lúcđólàchủtịchcủaỦybanchâuÂu,tạiĐạisứquáncủaEUtạiWashington.TôichiasẻvớiRomanomốiquantâmsâusắcvềviệcđạtđượctỷtrọngnănglượngtáitạo20%vàonăm2020,tứclàgần1/3sảnlượngđiệncủachâuÂusẽphụthuộcvàogió,mặttrờivàcácnguồnnănglượngkhôngliêntụckhác.Tôinói,“Romano,tôisẽvẽramộtviễncảnhnhưthếnày.Đólànăm2020,vàEUđãđạtđượcmụctiêu20%nănglượngtáitạo.Đólàmộtmùahèrấtnóng.Vàogiữatháng7,lớpmâyđãchephủánhsángmặttrờitrongvàituầnởhầuhếtcácnướcchâuÂu.Mộtđiềucũngkhôngmaylàgióngừngthổiởphầnlớnchâulục.Vànếuđiềuđócònchưađủ,mựcnướcgiảmtạicáccôngtrìnhthủyđiệnvìhạnhángâyrabởithayđổikhíhậu,vàkhắpchâuÂubịmấtđiện.Chúngtasẽphảilàmgìđây?“
Romano,mộtgiáosưkiêmnhàkinhtếhọccóuytín,2lầnđảmnhậnvịtríThủtướngÝvàlàmộttrongcácchínhtrịgiacaocấpđượcngưỡngmộnhấtcủachâuÂu,làngườirấtnhãnhặnvàtrầmtính.Ôngchốngcằmnhưđểngẫmnghĩvềnhữnggìvừanghe,rồilạihỏingượclạitôi.“Anhcóýtưởngnàokhông?”,Ônghỏi.“Có,”tôinói.“Chúngtacầnphảinhanhchóngđầutưnghiêncứuđểtìmranhữngcôngnghệcóthểlưutrữnănglượngtáitạo.Nếunhưthấtbạitrongviệcnày,chúngtasẽkhôngthểsửdụngnănglượngtáitạotrênmộtquymôcóthểđưachúngtabướcvàothờikỳhậucarbon.Nếu
khôngthểlưutrữchúngtasẽchìmxuồng.”(8nămsau,BillGatesđãlêntiếngủnghộrằngcôngnghệlưutrữđángtincậyvàhiệuquảvềchiphílàchìakhóachomộttươnglaibềnvững.)
Cáccôngtyđiệnlựcđãphànnànrằngkhi15%đến20%hoặcnhiềuhơnlượngđiệntừlướiđiệnđếntừnănglượngtáitạo,lướiđiệnsẽphảiphụthuộcvàothờitiết,vàchúngtasẽphảiđốimặtvớiviễncảnhsụtápvàmấtđiệnthườngxuyêntrênkhắpchâulục.Cómộtsốcôngnghệlưutrữđầyhứahẹn,baogồmcảpindòngchảy,bánhđà,tụđiện,vànướcđượcbơm.Tôiđãnghiêncứunhiềukhảnăngvàmớiđâyđiđếnkếtluậnrằngtrongkhichúngtanênpháthuymọiphươngthứclưutrữnày,hydrocóthểlàlựachọntốtnhấtvềdàihạnvìtínhlinhhoạtcủanó.
Hydrotừlâuđãđượccácnhàkhoahọcvàkỹsưcoinhưchénthánhchothờikỳhậucarbon.Đâylànguyêntốnhẹnhấtvàdồidàonhấttrongvũtrụ−thànhphầncủacácngôisaovàkhôngchứanguyêntửcarbonnào.Hydrođượctìmthấyởkhắpnơitrêntráiđất,nhưngnóhiếmkhitrôinổitựdotrongtựnhiênmàthườngđượcgắnvớicácnguồnnănglượngkhác.Nócóthểđượctríchxuấttừthan,dầuvàkhítựnhiên.Trongthựctế,hầuhếtkhíhydrosửdụngtrongcáchoạtđộngcôngnghiệpvàthươngmạicónguồngốctừkhíthiênnhiên.Hydrocũngcóthểđượctríchxuấttừnước.Mọihọcsinhđềutừngxemthínghiệmđiệnphântrongchươngtrìnhhóahọcphổthông.Haiđiệncực,mộtdươngtínhvàâmtính,đượcnhúngtrongnướctinhkhiếtđãđượctăngtínhdẫnđiệnbằngcáchbổsungchấtđiệnphân.Khidòngđiệntrựctiếpđượcdẫnvào,hydrotậptrungtạicácđiệncựctíchđiệnâm(cathode)vàoxyởcácđiệncựctíchđiệndương(anode).Tháchthứcchủyếulàtínhkhảthivềmặtkinhtếcủaviệcsửdụngcáchìnhthứcnănglượngtáitạokhôngcócarbonnhưquangđiện,gió,thủyđiện,vàđịanhiệtđểsảnxuấtđiệnsauđóđượcsửdụngtrongquátrìnhđiệnphânđểtáchnướcthànhhydrovàoxy.
TôinhắcRomanorằngtronggần50nămcácphihànhgiađãbayxungquanhtráiđấttrongnhữngtàuduhànhvũtrụchạybằngcácpinnhiênliệuhydrovànóiđãđếnlúcđưacôngnghệnàyxuốngTráiđấtđểlàmphươngtiệnlưutrữnănglượngtáitạo.
Đâylàcáchnóhoạtđộng.Khimặttrờichiếuvàocáctấmquangđiệnđặttrênmáinhà,điệnđượctạora,hầuhếtđượcsửdụngngaylậptứcđểcấpnănglượngchotòanhà.Tuynhiên,nếucómộtlượngđiệnthừachưacầndùngngay,nócóthểđượcsửdụngtrongquátrìnhđiệnphânđểcôlậphydrotrongmộthệthốnglưutrữ.Khikhôngcómặttrời,hydrocóthểđượcchuyển
hóatrởlạithànhđiệnnăngbằngpinnhiênliệuđểcungcấpnănglượng.
Romanorấtquantâmđếnđiềunày.Ôngđãbiếtkhanhiềuvềhydro.Anhtraicủaông,Vittori,làmộtnhàvậtlýhạtnhânđẳngcấpthếgiới,thànhviêncủaNghịviệnchâuÂuvàlàmộtchuyêngiavềlĩnhvựcnày.Vittoriovàtôitrởnênthânthiết,vàôngđãnhậnnhiệmvụquantrọngđàotạochocácnhàlậpphápvàcộngđồngdoanhnghiệpvềcơchếhoạtđộngvàlợiíchcủahydronhưmộtphươngtiệnlưutrữnănglượngtáitạo.
Vàituầnsaucuộcgặp,tôigửichoRomanomộtvănbảnghinhớchiếnlượcvềcáckhảnăngsửdụnghydronhưmộtphươngtiệnlưutrữnănglượngtáitạo.ChủtịchProdiđãkhônglãngphíchútthờigiannào.Tháng6/2003,tạimộtcuộchộithảoởBrussels,ôngđãcôngbốmộtdựánnghiêncứuhydrotrịgiá2tỷEurocủaỦybanchâuÂuđểchuẩnbịchomộtnềnkinhtếhydro.Trongphátbiểukhaimạccủamình,ôngđãgiảithíchýnghĩalịchsửcủaviệcsửdụnghydronhưmộtphươngtiệnlưutrữđốivớicơsởhạtầngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII:“NhưngchúngtaphảirõràngvềlýdokhiếnchươngtrìnhhydrocủachâuÂuthựcsựquantrọngtrongtươnglai.Mụctiêuđãđềracủachúngtalàđạtđượcmộtsựthayđổitừngbướchướngtớimộtnềnkinhtếhydrotoàndiệndựatrêncácnguồnnănglượngtáitạovàogiữathếkỷnày.”Trụcộtthứbađãđượchoàntất.
Năm2006,tôiđãchuẩnbịmộtbảnghinhớthứhaivềvấnđềnàychoThủtướngMerkel,đềxuấtrằngnướcĐứckhởiđộngdựánnghiêncứuvàpháttriểnhydroriêngcủamình.BàMerkelđãthựchiệnđềxuấtnàyvớicamkếttàitrợnguồnvốnlớnđểthúcđẩycáccôngnghệlưutrữmới.Năm2007,ỦybanchâuÂudochủtịchBarrosolãnhđạo,đãcôngbốmộtchươngtrìnhhợptáccông-tưtrịgiá7,4tỷđô-la−mộtsángkiếnhợptáccôngnghệ(JTI)đểchuyểntừnghiêncứuvàpháttriểnhydrosangtriểnkhaitrênkhắpchâuÂu.
Batrụcộtđầutiên–sựthiếtlậpcơchếnănglượngtáitạocungcấpchocáctòanhàvàđượclưutrữmộtphầndướidạnghydrođặtranhucầuchotrụcộtthứtư:mộtcáchthứcphânphốinguồnnănglượngđượctạoravàlưutrữbởihàngtriệutòanhàchotoànchâuÂu.
MẠNGINTERNETNĂNGLƯỢNG
ÝtưởngxâydựngmộtlướiđiệnthôngminhđãđượcchấpnhậnvàogiữathậpkỷnhưngvẫnchưađượcđưavàodựánchínhthứcnàocủaEUhaycácquốcgiathànhviên.IBM,CiscoSystems,SiemensvàGEđềuchuẩnbịđểnhảyvàolĩnhvựcnàyvớihyvọngbiếnlướiđiệnthôngminhthànhmộtsiêu
xalộmớichoviệcvậnchuyểnđiện.Lướiđiệnsẽđượcchuyểnđổithànhmộtmạnglướithôngtinnănglượng,chophéphàngtriệungườitựsảnxuấtnănglượngcóthểchiasẻphầnthặngdư.
Mạngnănglượngthôngminhnàysẽgắnvớihầunhưmọikhíacạnhcủacuộcsống.Cácngôinhà,vănphòng,nhàmáy,vàxecộsẽliênlạcvớinhauliêntục,chiasẻthôngtinvànănglượng24/7.Nhữngmạnglướiđiệnthôngminhsẽđượckếtnốivớinhữngthayđổithờitiếtvàcóthểliêntụcđiềuchỉnhdòngđiệnvànhiệtđộbêntrongtùytheođiềukiệnthờitiếtvànhucầutiêudùng.Mạnglướinàycũngsẽcóthểđiềuchỉnhlượngđiệnđượcsửdụngbởicácthiếtbị,vànếulướiđiệnrơivàotrạngtháicaođiểmvàcóthểdẫnđếnquátải,phầnmềmcóthểđiềukhiển,vídụ,máygiặtcủamộtnhàbỏquamộtchukỳxảnướcmỗilầnchạyđểtiếtkiệmđiện.
Bởigiáđiệnthựcsựtrênlướiđiệnbiếnđổitrongmọikhoảngthờigian24giờ,nhữngthôngtinthờigianthựchiểnthịtrênđồnghồkỹthuậtsốtrongmỗitòanhàsẽchophépđịnhgiálinhhoạt,giúpngườitiêudùngtựđộngtănghoặcgiảmnănglượngđiệnsửdụngtùyvàogiácả.Nhữngngườitiêudùngđồngývớinhữngthayđổinhỏtrongcáchsựdụngđiệnsẽnhậnnhữngkhoảntiềntrênhóađơncủahọ.Việcđịnhgiálinhhoạtcũngsẽchophépcácnhàsảnxuấtnănglượngđịaphươngbiếtthờigianphùhợpnhấtđểbánlạiđiệncholướiđiện,hoặctáchhoàntoànkhỏilướiđiện.
ChínhphủMỹgầnđâyđãphânbổkinhphíđểpháttriểnlướiđiệnthôngminhtrêntoànquốc.Cácnguồnkinhphínàysẽđượcdùngđểlắpđặtđồnghồđiệnkỹthuậtsố,cảmbiếnmạngtruyềnđiệnvàcáccôngnghệlưutrữnănglượngchophépphânphốiđiệncôngnghệcao,điềunàysẽlàmthayđổimạnglướiđiệnhiệncóthànhmộtmạngInternetnănglượng.CáccôngtyCPSEnergyởSanAntonio,Texas;XcelUtilityởBoulder,Colorado,PG&EởSempra,vàSouthernConEdisonởCaliforniasẽthamgiaxâydựngcácphầncủamạnglướiđiệnthôngminhtrongvàinămtới.
Lướiđiệnthôngminhlàxươngsốngcủanềnkinhtếmới.TheobàMarieHattar,phóchủtịchphụtráchtiếpthịcủatậpđoàngiảipháphệthốngmạngCisco,mạngđiệnthôngminhcũnggiốngnhưInternetvềkhảnăngtạorahàngngàndoanhnghiệpmớivàhàngtriệuviệclàmmới,điểmkháclàmạnglướinàysẽlớnhơnInternet100đến1.000lần.Hattarchỉrarằngtrongkhi“mộtsốnhàcókếtnốiInternetcònmộtsốthìkhông.Tấtcảmọingườiđềuđượctiếpcậnvớiđiệnvànhữngngôinhàcủahọsẽcóthểkếtnốiđượcvớinhau.”
Trong20nămqua,cácnguyênthủquốcgiavàcácnhàlãnhđạokinhdoanhtoàncầuđãnhiềulầnhỏitôi:“Ôngnghĩlàmthếnàođểcóthểquảnlýnhucầunănglượngcủamộtnềnkinhtếtoàncầuphứctạpvớinguồnnănglượngtáitạo‘mềm’?”Nhữngngườigiámsátcũtrongchínhphủvàngànhđiệnkhôngnhậnthứcđượctiềmnăngcủaviệcphânphốiđiệnđốivớisựthayđổibảnchấtcủanănglượngcũnggiốngnhưsựchoángvángcủanhữngcôngtyâmnhạckhilầnđầutiênphảiđốimặtvớitràolưuchiasẻdữliệu.
ViệcphátminhramạnglướiCNTTthếhệthứhaiđãlàmthayđổitrậttựkinhtế,làmnghiêngcáncânquyềnlựctừnguồnnănglượnguraniumvànhiênliệuhóathạchcũvàtậptrungđếnnguồnnănglượngtáitạomớiphântán.Hiệnnay,chúngtađãcóphầnmềmtiêntiếnchophépcáccôngtyvàcácngànhcôngnghiệpkếtnốihàngtrămngàn,thậmchíhàngtriệumáytínhđểbànnhỏ.Khikếtnối,sứcmạnhnganghàngtạoravượtlênrấtnhiềusứcmạnhtínhtoáncủacácsiêumáytínhtậptrunglớnnhấtthếgiới.
Tươngtựnhưvậy,côngnghệlướiđiệnhiệnđangđượcsửdụngđểchuyểnđổimạnglướiđiệnởmộtsốkhuvựctrênthếgiới.Khihàngtriệutòanhàsảnxuấtnănglượngtáitạotạichỗ,lưutrữnănglượngdưthừadướidạnghydro,vàchiasẻđiệnvớihàngtriệutòanhàkhácquamộtmạnglướithôngminh,sứcmạnhnganghàngtạorasẽvượtxakhảnăngcủacácnhàmáyđiệnhạtnhân,thanvàkhíđốttậptrung.
MộtnghiêncứucủaKEMA,mộtcôngtytưvấnnănglượnghàngđầuchoLiênminhGridWise−liênminhvềlướiđiệnthôngminhcủacáccôngtyCNTT,côngtyđiện,việnnghiêncứuvàcácnhàđầutưmạohiểm−pháthiệnrarằngchỉcầnmộtkhoảnưuđãikhiêmtốncủachínhphủtrịgiá16tỷđô-lađểhiệnđạihóamạngđiệncủanướcMỹsẽgiúpthúcđẩycácdựántrịgiá64tỷđô-lavàtạora280.000việclàmtrựctiếp.Vìlướiđiệnthôngminhlàvôcùngquantrọngđốivớisựpháttriểncủa4trụcộtcònlại,nósẽtạorahàngtrămngànviệclàmbổsungtronglĩnhvựcnănglượngtáitạo,xâydựngvàbấtđộngsản,ngànhlưutrữhydrovàtruyềntảiđiện,tấtcảđềucónềntảnglàlướiđiệnthôngminh.Tuynhiên,nhữngướctínhvềviệclàmnàylànhỏsovớisốlượngviệclàmtừ1.000tỷEuromàỦybanchâuÂuhiệnnaycholàcầnthiếtđốivớiđầutưcôngvàtưnhântrong10nămtớiđểđưavàovậnhànhmạnglướiđiệnphânphốithôngminhtạinềnkinhtếlớnnhấtthếgiới.
ÝtưởngvềmộtlướiđiệnphânphốithôngminhngàynaykhôngphảilàđiềuhầuhếtcáccôngtyCNTTlớnnghĩđếnkhihọbắtđầubànvềcácmạnglướiđiệnthôngminh.Tầmnhìnbanđầucủahọlàvềmộtlướiđiệnthôngminh
tậptrung.Cáccôngtyđãdựđoánviệcsốhóamạnglướiđiệnhiệncó,vớiviệclắpđặtcácthiếtbịđovàcảmứngthôngminhchophépcáccôngtyđiệnthuthậpthôngtintừxa,baogồmcảviệccậpnhậttheotừngphútthôngtinvềdòngđiện,vớimụcđíchnângcaohiệuquảcủaviệctruyềntảiđiệntrênlướiđiện,giảmchiphíbảotrì,vàcódữliệuchínhxáchơnvềviệcsửdụngcủakháchhàng.Kếhoạchcủahọcóđổimớinhưngkhôngmangtínhcáchmạng.Theonhưtôibiết,córấtítbànluậnvềviệcsửdụngcôngnghệInternetđểbiếnlướiđiệnthànhmộtmạnglướithôngtinnănglượngtươngtáccóthểchophéphàngtriệungườitạoranănglượngtáitạocủariêngmìnhvàchiasẻvớinhau.
Năm2005,cáclãnhđạocủaIBMởĐứcbắtđầutraođổivềkhảnăngđưavàosửdụnglướiđiệnthôngminh.TôiđãnóivềkhảnăngchuyểnđổilướiđiệnthànhmộtliênmạnglướiđểchiasẻnănglượngtrongcáclớpđàotạocaocấptạitrườngWhartonvàtrongcácbàiphátbiểuvớicáccôngtyđiệnnhưScotlandPower,CinergyvàNationalGrid.Ýtưởngvềmộtmạnglướiđiệnthôngminhlàchủđềchínhcủacuốnsáchcủatôivàonăm2002cótênTheHydrogenEconomy(tạmdịch:Nềnkinhtếhydro).Tôikhôngphảilàngườiduynhấtnóivềđiềunày.AmoryLovinsmđãcổxúychotriểnvọngnàytrongnhiềunămcũngnhưmộtsốchuyêngiavềngànhđiệnkhác.
Ngaytừnăm2001,ViệnnghiêncứuĐiệnlựcMỹ(EPRI)đãnêuratrongmộtbáocáomangtên“Triểnvọngchotươnglai”rằng,
việcsảnxuấtđiệnphântánsẽpháttriểntheocáchtươngtựnhưngànhcôngnghiệpmáytính.Cácmáytínhlớnđãnhườngchỗchomáytínhđểbànvàmáytínhxáchtaycỡnhỏởkhắpmọinơiđượckếtnốivớinhauthànhcácmạnglướitíchhợpđầyđủvàcựckỳlinhhoạt.Tronglĩnhvựccủachúngta,cácnhàmáytrungtâmchắcchắnsẽtiếptụcđóngmộtvaitròquantrọng.Nhưngchúngtađangngàycàngcầncácthiếtbịphátđiệnnhỏhơn,sạchhơnvàphânphốirộngrãihơn...đượchỗtrợbởicôngnghệlưutrữnănglượng.Yêucầucơbảnchomộthệthốngnhưvậylàkhảnăngquảnlýđiệncaocấpđiềunàysẽlàtốicầnthiếtđểxửlýlượngthôngtinvàđiệnnăngkhổnglồđếntạoratừmộtsựkếtnốiphứctậpnhưvậy.
NhữngngườicủaIBMởĐứckếtnốitôivớiGuidoBartels,mộtngườiHàLancócônglớntrongviệcđưakháiniệmvềmạngđiệnthôngminhcủaIBMrakhắpthếgiới.GuidocũnglàchủtịchcủaGridWise,liênminhcáccôngtyđiệnvàCNTThiệnđanglàmviệcvớiBộNănglượngcủaMỹđểthúcđẩylướiđiệnthôngminh.GuidovàtôiđãbắtđầumộtloạtcáccuộcthảoluậnvềtươnglaicủaIBM.Mộtđiềukhárõràng,lựcđẩychínhcủa
côngtynàylàcảicáchlướiđiệnsửdụngphongcáchquảnlýtậptrungtruyềnthống.Ýtưởnglàmcácmạnglướicỡnhỏkếtnốibánđiệntrởlạilướiđiện,tuyđượcthừanhậnlàmộtchứcnăngcóthểcócủamạngđiệnthôngminhcủaIBM,vẫnchưagặpthờicơđểtrởthànhtrọngtâmcủamộttầmnhìnkinhtếmới,mặcdùIBMrõràngrấtquantâmđếnviệcđẩynhanhmộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.BartelsvàAllanSchurr,nhậnrađượctiềmnăngcủamộtlướiđiệnthôngminhđượcphânphốithựcsựvàđãlàmviệcđểnângcaocơsởhạtầngTIRvớicáckháchhàngtrêntoànthếgiới.
PierNabuurs,mộtngườiHàLankhácvàlàGiámđốcđiềuhànhcủaKEMA,cũngđãbắtđầunóivềnhữnggiátrịcủamộtmạnglướithôngtin-nănglượnghaichiều.NabuurslàngườiđồngnhiệmvớiBartelsởLiênminhchâuÂu,lãnhđạochươngtrìnhcôngnghệchâuÂuSmartGrids.GiốngnhưGridWisetạiMỹ,SmartGridslànhómcáccôngtyđiệnvàCNTTlàmviệcvớiLiênminhchâuÂuđểthúcđẩyviệctriểnkhailướiđiệnthôngminhtrêntoànchâuÂu.NabuursvậnđộngchomộtmạngInternetnănglượngsẽtổnghợpvàdẫnđiệntạoratừhàngngànlướiđiệncỡnhỏ.
NabuurscảmthấymộtsựthayđổiđangdiễnraởcáccôngtyđiệnchâuÂu–điềuchưatừngcóởcácđốitáccủahọ.Cáccuộctranhluậncăngthẳngđãdiễnrabêntrongcácvănphòngcôngty.Cáccôngtynàyđãdựavàocáccôngtynănglượngkhổnglồđểsảnxuấtđiệntừnhiênliệuhóathạchtừhơnmộtthếkỷtrước.Mộtthếhệlãnhđạotrẻpháthiệnnhucầugiatăngtừcáctỉnhthành,khuvực,cácdoanhnghiệpnhỏvàvừa,hợptácxãvànhữngngườisởhữunhàvớiviệctựsảnxuấtđiệntáitạocủamìnhtrêncáclướiminivàthấyđâylàcơhộiđểthểhiệnvaitròmớicủacôngtymình.Họtiênđoánviệccáccôngtyđiệnbổsungmộtchứcnăngmớivàmôhìnhkinhdoanhmớibổsungchovaitròtruyềnthốngcủahọlànhàcungcấpnănglượngkiêmquảnlýtruyềntảivàphânphối.Tạisaokhôngsửdụngcácmạngđiệnthôngminhđểquảnlýtốthơncácdòngđiệnhiệntạiđếntừnhiênliệuhóathạchvàuraniumtậptrung,đồngthờitậndụngkhảnăngphânphốicủalướiđiệnthôngminhmớiđểkhaithácvàtruyềntảiđiệntừhàngngànlướiđiệnminitạichỗ?Nóicáchkháclàchuyểntừquảnlýđiệnmộtchiềusanghaichiều.
Theokịchbảnnày,cáccôngtysẽgiảmbớtsựkiểmsoáttừtrênxuốngtruyềnthốngcủahọđốivớicảhainguồncungcấpvàtruyềntảiđiệnđểphầnnàotíchhợpvớimộtmạnglướiđiệncósựthamgiacủahàngngànnhàsảnxuấtđiệncỡnhỏ.Trongkếhoạchmới,chứcnăngtiệníchcủacáccôngtyđiệntrởnênquantrọnghơnnhiều.Côngtysẽtrởthànhnhàquảnlýcủamộtmạnglướithôngtin-nănglượng.Họdầnchuyểntừviệcbánnănglượngcủa
chínhmìnhđểtrởthànhmộtnhàcungcấpdịchvụ,sửdụngchuyênmôncủamìnhđểquảnlýnănglượngcủangườikhác.Vớilýluậnmớinày,lĩnhvựctiệníchtrongtươnglaisẽđồngquảnlýviệccáccôngtysửdụngnănglượngtrêntoànbộchuỗigiátrịcủahọ,giốngnhưcáchcáccôngtyCNTTnhưIBMgiúpcácdoanhnghiệpquảnlýthôngtincủamình.Cáccơhộikinhdoanhtiềmnăngmớicuốicùngsẽvượtquáhoạtđộngkinhdoanhtruyềnthốngcủahọlàchỉbánđiện.
Nhữngngườiđiđầutrẻtuổiđãđượcmởrộngtầmnhìntừmộtnguồnkhábấtngờ.NeelieKroes,ỦyviênEUchịutráchnhiệmvềchínhsáchcạnhtranhđãgiángmộtđònchímạngvàongànhđiệnvàođầunăm2006.Việcbãibỏquảnlýthịtrườngđiệnđãchophépmộtsốítngườikhổnglồtronglĩnhvựcđiệncủacácquốcgiamởrộngđườngdâyxuyênbiêngiớivàmualạinhữngcôngtynhỏhơn.ỦybanchâuÂungàycàngtrởnênlongạivềkhảnăngcủamộtvàicôngtyđiệnlớncóthểkiểmsoátsựtiếpcậnthịtrườngbằngviệcđộcquyềncảcungcấpvàphânphốiđiện.Kroesđãtuyênchiếnvớicáccôngtyđiện.Từđó,cáccôngtysẽđượcyêucầutáchcácmạnglướikhỏihoạtđộngcungcấp,nóiđơngiảnhơnlàhọsẽkhôngđượcphépđồngthờicungcấpđiệnvàsởhữuđườngdâytruyềntảiđểphânphốinguồnđiệnđó.KroesđãlàmrõýđịnhcủaỦybanchâuÂuvàchorằng:
Mộttrongnhữngvấnđềthựcsựlàmộtcơcấuthịtrườngvớicáchoạtđộngcungcấpvàcơsởhạtầnggắnliềnvớinhau.Đâylàvấnđềcủatấtcảngànhcôngnghiệpmạnglướinơicơsởhạtầngrấttốnkémđểnhânrộng.Chủsởhữuvàđiềuhànhcủacácmạngchủchốtthườngcạnhtranhvớicáccôngtycầnđượctiếpcậnvớinhữngmạnglướiđó.Chúngtacóthểmongđợicáccôngtytíchhợpnhưvậysẽđốixửvớicácđốithủcạnhtranhmộtcáchhoàntoàncôngbằngkhông?Chắcchắnsẽxảyraxungđộtlợiích...Việcnghiêncứungànhđiệnđãchothấynhữngcôngtymớithườngkhôngđượctiếpcậnhiệuquảvớicácmạnglưới,nơimàcácnhàđiềuhànhbịcáobuộcthiênvịcôngtycóliênkết.
Phátbiểuvớitưcáchcánhân,Kroesnói:“Tôirấthoannghênhsựdịchchuyểntheohướngtáchbiệthoàntoànvềcấutrúc(tứclàtáchviệccungcấpvàbánlẻtừcáccơsởhạtầngđộcquyền).”
Cáchànhđộngcủavịủyviênhộiđồngvềcạnhtranhkhôngphảilàbộtphát.ĐâylàmộtphầncủanỗlựcchungnhằmmởcửachocácnguồnnănglượngxanhphânphốimớicủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.NgàycàngcónhiềubằngchứngtrênkhắpchâuÂuchothấycáccôngtyđiệnđãvàđanggâykhókhănchocácnhàsảnxuấtnănglượngtáitạotạiđịaphươngtrong
việcbánđiệncủahọvàolướiđiện.ChủtrươngchốngđốicủacôngtyđiệnđãđingượclạivớicácchỉthịcủaEUnhằmhỗtrợviệcsảnxuấtđiệntừcácnguồnnănglượngtáitạotạiđịaphương.
TheonhưỦybanchâuÂu,Kroeschobiết,“Mụctiêurõràngcủaquátrìnhtựdohóalàđảmbảochocáccôngtymớicóthểgianhậpvàpháttriểntrênthịtrường,đểtăngtínhcạnhtranhvàchongườitiêudùngsựlựachọntốthơn,chẳnghạnvềđiện‘sạch’.”
ChínhphủĐứcvàPhápđãnhanhchóngbàytỏsựbấtđồngvớiKroes.CảhainướcđềulànơiđặttrụsởcủanhữngtậpđoànkhổnglồtrongngànhđiệnchâuÂu−E.ONvàRWEởĐứcvàEDFtạiPháp.Điềucácphươngtiệntruyềnthôngvàcôngchúngkhôngbiếtlàphíasauhậutrườngnhữngđiềutồitệđãxảyra,ítnhấtlàtrongvănphòngcủamộtsốcôngtylớntrongngành.
Vàotháng3/2006,cùnglúcKroesđangđidiễnthuyếtcổxúychosự“táchrờichứcnăng”,UtzClaassen,vịCEOcứngrắncủaEnBW,côngtyđiệnlớnthứtưởĐức,mờitôiđếnBerlinđểnóichuyệnvớicôngtyvàkháchhàngvềbiếnđổikhíhậu,anninhnănglượng,vàsựchuyểnđổicủangànhđiện.Mặcdù45%EnBWđượcsởhữubởiEDFcủaPháp,mộtcôngtysảnxuất78%điệnnăngtạiPháptừnănglượnghạtnhân,Claassenđãchọnchủđềviệcsảnxuấtnănglượngtáitạophântán.Bathángsau,ôngmờitôitớiHeilbronn,Đức,đểnóichuyệntrướctoànbộcôngty.Hộitrườngchậtkínkhoảng500nhânviên.SaukhitôitrìnhbàytầmnhìncủamộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,Claassenđãbướclênbục.Trướcsựngạcnhiêncủanhiềunhânviên,nhữngngườiđãbắtđầusựnghiệpvớinhiênliệuhóathạchtruyềnthốngvànănglượnghạtnhânvàđãquenvớiviệcphânbổđiệntậptrungtừtrênxuống,ClaassennóirằngthịtrườngnănglượngđangthayđổivàEnBWcũngvậy.ÔngcamkếtrằngEnBWsẽởvịtrítiênphong,dẫnđầutrênconđườngtớimộtkỷnguyênnănglượngphânphốimới.Ôngnhanhchóngkhẳngđịnhrằngtrongkhicácnguồnnănglượngvàmôhìnhkinhdoanhcũvẫnđượcsửdụng,côngtycầnphảitạođiềukiệnchocácnguồnnănglượngmớivàcácmôhìnhkinhdoanhmớiđicùngvớinó.
Đầunăm2008,cáccôngtyđiệntrênkhắpchâuÂuvẫnchỉtiếnhànhnhữngbướcđidèdặtvàokỷnguyênnănglượngmới,gồmcóNTRcủaIrelandvàScotlandPower.NgaycảtấmkhiênbảovệtrungthànhcủatrậttựcũnhưE.ON,côngtyđiệnkhổnglồcủaĐứccôngcũngdodựvềtươnglaicủahọ.
TôiđượcE.ONmờithamgiavàomộtcuộctranhluậnkéodàihaigiờvớichủtịchkiêmGiámđốcđiềuhành,tiếnsĩJohannesTeyssenvàotháng
3/2008tạiRotterdam.ÔngtoátlênhìnhảnhđiểnhìnhcủacácnhàlãnhđạokinhdoanhĐứcvớitácphongnghiêmtúcvàbộvestđenbamảnhtruyềnthống.Trênthựctế,ônghóaralạilàngườirấtthânmậtvàgầngũi.TeyssenlậpluậnrằngtấtcảcácnguồnnănglượngcóthểkhaithácđượclàcầnthiếtđểđápứngnhucầunănglượngcủachâuÂutrongnhữngthậpkỷtới,baogồmcảnhiênliệuhóathạch,hạtnhânvàthậmchícảnănglượngtáitạo.Tuynhiênôngkhôngnóiđượcgìkhinhắcđếnphânphốiđiện.
TôikhôngthểkhôngchúýđếnviệctrongsuốtcuộctranhluậncómộtquýôngngườiAnhngoạitứtuần,liêntụcthìthầmvàotaiTeyssenkhitôiđangnóichuyện.Saucuộctranhluận,ôngbướcđếnvàtựgiớithiệu.ĐólàKentonBradbury,phóchủtịchchịutráchnhiệmquảnlýcơsởhạtầngvàcácchiếnlượctươnglaitạiE.ON.Ôngchobiếtcôngtyđãbắtđầuxemxéttoànbộvấnđềlướiđiệnthôngminh,sảnxuấtđiệnquymônhỏvàđiệnphânphối,vàquantâmtìmhiểuvềcáchmộtsốcôngtyđiệnđãbắtđầulàmviệcvớicáccôngtyxâydựngđểpháttriểncáccôngtrìnhthôngminhcóthểlàmnhàmáyđiệnminivàcungcấpđiệntrởlạilướiđiện.
Trongnhữngthángsauđó,chúngtôitiếptụctraođổiquae-mailvàđiệnthoại.Tôicũngkếtnốiôngvớimộtsốthànhviênnhómchínhsáchcủachúngtôi,gồmcóGuidoBartelstạiIBM,PierNabuurstạiKEMAvàRudyProvoost,GiámđốcđiềuhànhPhilipsLighting.KentontrìnhbàynhữngcơhộikinhdoanhtiềmnăngtừcơsởhạtầngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItạimộtcuộchọphộiđồngquảntrịE.ONvàithángsauđó.
Tôiđãđềcậpđếnmộtthếhệtrẻcácgiámđốcđiềuhànhrấtsốtsắngápdụngmôhìnhkinhdoanhmớimàkhôngtừbỏcáckếhoạchkinhdoanhthôngthường–theođóbộphậntiệníchcủahọsẽtrởthànhcácnhàcốvấnvàchuyêngiatưvấnlàmviệcvớikháchhàngđểgiúpquảnlýnănglượngcủahọ,giốngnhưIBMvàcáccôngtyCNTTkhácđãlàmvớiviệcquảnlýthôngtin.ĐiềuthúvịlàtôinghenóirằngE.ONđãcómộtbướclùilớnvàomùathunăm2008,vàsửdụngmôhìnhthayđổiđộtphácủaIBMlàmđiểnhìnhđểnghiêncứucáctìnhhuốnghọcóthểđiềuchỉnhcácnhiệmvụvàkếhoạchchiếnlượccủacôngtyđểhướngtớimôhìnhCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
TrườnghợpcủaIBMgiờđãtrởnênnổitiếngvàđưavàorấtnhiềuchươngtrìnhđàotạoThạcsỹQuảntrịKinhdoanhliênquanđếnquyếtđịnhcủacôngtyvàogiữanhữngnăm1990chuyểnđổitrọngtâmtừviệcbánmáytính–hoạtđộngkinhdoanhcốtlõi–sangcungcấpdịchvụ.IBMnhậnrarằngchỉbánmáytínhmanglạirấtítgiátrị.VớihàngchụccôngtycùngbánmáytínhvàcácđốithủcạnhtranhchâuÁcóthểsảnxuấtmáytínhvớichấtlượng
tươngđươngvàgiáthấphơn,IBMsẽbịsụtgiảmlợinhuậnnếutiếptụctậptrungvàomảngsảnphẩm.
LouisGerstner,GiámđốcđiềuhànhcủaIBMnhậnthấynguycơnàyvàbắtđầutìmkiếmmộtmôhìnhkinhdoanhmới.Đầutiên,ôngđặtracâuhỏihỏi:“NănglựccốtlõicủaIBMlàgì?”Câutrảlờilà“Quảnlýdòngchảycủathôngtin.”Vớihìnhmẫumớitrongtay,gãkhổnglồcôngnghệcủathếkỷXXđãđiềukhiểncontàulớnvàovùngbiểnmới,cungcấpkhảnăngtưvấnchocáccôngtyđangtìmcáchnângcaokhảnăngquảnlýthôngtincủahọ.Khônglâusau,cáccôngtyởkhắpnơiđềubổnhiệmmộtvịtrígiámđốcthôngtin(CIO)vàohộiđồngđiềuhành.
Đốivớicáccôngtyđiện,“quảnlýnănglượng”lànănglựccốtlõicủahọ.Nhưngnhữnggìkháchhàngcủahọthựcsựmuốnlàlờikhuyênvềcáchtriểnkhaicáchệthốngnănglượnghiệuquảhơnvàsửdụngítnănglượnghơn.Trongmộtthếgiớicạnhtranhcaovớichiphínănglượngđangvượtquachiphílaođộngtrongmộtsốngànhcôngnghiệp,điềucốtlõilàtiếtkiệmnănglượng–mộttrongsốítlĩnhvựcmàkhigiatăngđángkểcóthểgiữlợinhuậnkhôngbịgiảmhaybiếnmất.
VậylàmthếnàođểE.ONvàcáccôngtyđiệnkhácchuyểntừviệccốgắngbáncàngnhiềuđiệnsangmộtmôhìnhkinhdoanhmớitrongđónhiệmvụcủahọlàtưvấnchokháchhàngvàtạoracácchươngtrìnhsửdụngítđiệnhơn?Vấnđềkhókhănnhấttừgócđộquảnlýlàquátrìnhgiảmdầnvaitròcủamôhìnhkinhdoanhcũtrongmộtkhoảngthờigianmàkhôngxóabỏquásớm,trongkhitíchcựctheođuổimôhìnhkinhdoanhmới.Đâysẽlàphépthửcáckỹnăngquảnlýcủanhữngngườiưutúnhấttrongthếhệđiềuhànhtrẻtuổicủangànhđiện.
ĐốivớiIBM,cóvẻnhưhọđangdựtínhhailoạilướiđiệnthôngminhhoàntoànkhácbiệt,mộtmôhìnhcảicáchchonướcMỹvàmộtcuộccáchmạngđốivớichâuÂu.Nhưđãnói,tầmnhìnbanđầucủaIBMvềsiêumạnglướikháhẹpvàchútrọngvàocảicách:kỹthuậtsốhóalướiđiện,nângcaohiệusuấtcủanó,vàcungcấpthôngtincậpnhậttứcthờichocáccôngtyđiệnđểgiúphọquảnlýtốthơnhoạtđộngcủamình.Ítnhấtđólànhữnggìtấtcảmọingườibiếtvềnó.
KếhoạchhànhđộngcủaIBMbắtđầuthayđổivàođầunăm2007khiLiênminhchâuÂuvàngàycàngnhiềuquốcgiathànhviên,cáckhuvựcvàthànhphố,cũngnhưthànhphầnkhácnhautrongcộngđồngdoanhnghiệpbắtđầuhướngđếnmôhìnhCáchmạngcôngnghiệplầnIII.IBMbắtđầubànvềmột
mạngđiệnphânphốithôngminhchoLiênminhchâuÂu.MộtnhàphântíchngànhchotôibiếtrằngmôhìnhphânphốiphùhợphơnvớicấutrúccủaLiênminhchâuÂu,vốnlàmộtmạnglướicácđịaphương,khuvực,vàcácquốcgiathànhviêncómôhìnhquảnlýphẳnghơnvàíttheothứbậchơnnhiềucácnơikhác.ThếcònkếhoạchcủaIBMđốivớiHoaKỳvàBắcMỹ?Mộtsiêumạnglướiquảnlýtậptrungcóthểlàmộtlựachọnkhảdĩhơn.
Chođếnnay,cáccôngtyđiệncủaMỹhầunhưrấtkíntiếngvềchuyệngiớithiệumộtmôhìnhkinhdoanhtheoTIR.EdLeggethuộcViệnđiệnlựcEdison,cơquanvậnđộnghànhlangchongànhđiệnlựcMỹ,kháthẳngthắnvềvấnđềnày:“Chúngtôicólẽsẽkhôngủnghộbấtcứđiềugìlàmcảntrởhoạtđộngkinhdoanhcủamình.TấtcảcáccơsởtiệníchdonhàđầutưsởhữuđượcxâydựngtrênmôhìnhsảnxuấttậptrungdoThomasEdisontìmra:Bạncómộtnhàmáyđiệnlớn…Việcsảnxuấtphântánđangxóađihìnhảnhđó,đólàhànhđộngmangtínhcụcbộ.”
Córấtnhiềuyếutốliênquanđếnquyếtđịnhquantrọngnhằmxâydựnghailướiđiệnthôngminhkhácnhau–mộthệthốngtậptrungtừtrênxuốngởMỹvàmộthệthốnghợptácvàphântánởLiênminhchâuÂu.Cácnhàquansátngànhướctínhsẽmấtkhoảng1,5nghìntỷđô-latừnăm2010đếnnăm2030đểchuyểnđổilướiđiệnhiệntạicủaMỹthànhlướiđiệnthôngminh.Nếulướiđiệnthôngminhđóđượcthiếtkếđểvậnhànhmộtchiềuthayvìhaichiều,nướcMỹsẽmấtđicơhộithamgiavớichâuÂutrongcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,vàcùngvớiđólàtriểnvọnggiữvaitròlãnhđạotrongnềnkinhtếtoàncầu.
VIỆCVẬNTẢIBẰNGĐIỆN
TrụcộtcuốicùngcầnphảiđượctíchhợpvàomạnglướiđểthựchiệncuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIchínhlàvậntải.ChuyểnđổicáctòanhàthànhcácnhàmáyđiệnminivàtạoramộtmạngInternetnănglượngsẽmanglạicơsởhạtầngchocácthiếtbịchạyđiệnvàpinnhiênliệuhydrovớichiếcxeđầutiênđượcsảnxuấtvàonăm2011.ChínhphủMỹđãđầutư2,4tỷđô-lađểđưathếhệôtôđiệnmớirathịtrườngvàthậmchíđangưuđãithuế7.500đô-lakhingườidânmuamộtchiếcxeđiệnmới.
Cácthiếtbịchạyđiệnđangtạorathayđổilớntrongcácngànhnănglượngvàgiaothôngvậntải.Trong100nămqua,ngànhcôngnghiệpôtôđãcómốiquanhệmậtthiếtvớicáccôngtydầu,giốngnhưcáccôngtyđiệntrướcđây.Mốiquanhệđóđangbắtđầunảysinhxungđột.Trong12thángqua,cáccôngtyôtôlớnđãkýthỏathuậnvớicáccôngtyđiệnhàngđầuđểchuẩnbị
cơsởhạtầngmớichoviệcvậntảibằngđiệnthôngminhtrongthếkỷXXI.
Cáccôngtyđiệnđanggấprútlắpđặtcáctrạmcungcấpdọctheocácđườngcaotốc,trongbãiđậuxevàtrungtâmthươngmạiđểcấpđiệnchocácphươngtiệnchạyđiệnmới.GeneralMôtôrsđanghợptácvớicáccôngtyđiện,gồmcóConEdison,NewYorkPowerAuthorityvàNortheastUtilities,trongviệcchoramắtdòngxeChevroletVoltnăm2011.TạiBerlin,DaimlervàRWE,côngtyđiệnlựclớnthứhaicủaĐức,đãbắttayvàodựánxâydựngcácđiểmsạcđiệnchocácdòngxeSmartvàMercedeschạyđiệnquanhthủđônướcnày.ToyotađãhợptácvớiEDF,côngtyđiệnlớnnhấtcủaPhápđểxâydựngcácđiểmsạcởPhápvàcácnướckhácchocácxehơichạyđiệncủamình.
CáccôngtynhỏnhưAeroVironment,CoulombTechnologies,vàECOtalityđãgianhậpthịtrườngvớicáctrạmsạcxeđiện,vàbâygiờGE,Siemens,vàEatonđangchuẩnbịvàocuộcvớibộsạcxeđiệncủariêngmình.Hầuhếtcáctrạmsạcđiệnvớikinhphí3.000đến5.000đô-la,đangđượctiếpthịđếncácthànhphốđểxâydựngcáctrạmsạccôngcộng.Tuyvậycáccôngtyđangbắtđầuđểmắtđếnthịtrườngnhàởcókhảnăngsinhlợicaovớihyvọnghàngtriệungườisởhữuxeđiệntrongtươnglaisẽbỏra1.000đô-lađểmuathiếtbịsạctạinhà.Thịtrườngsạcđiệndựkiếnsẽtăngtrưởngnhanhchóngtừ69triệuđô-lahiệnnaylên1,3tỷđô-lavàonăm2013,khicácxeđiệnđượctungravớisốlượnglớn.
Mộtnghiêncứunăm2010củacôngtytưvấnquảnlýtoàncầuPRTMdựđoánrằngđếnnăm2020,chuỗigiátrịcủaxeđiệncóthểsẽđạtkhoảng300tỷđô-lavàtạorahơn1triệuviệclàmtrongnềnkinhtếtoàncầu.VớimộtnỗlựctíchcựccácnhàsảnxuấtxehơiMỹcóthểđạthơn275.000việclàmtrongsốnày.
Đếnnăm2030,cácđiểmsạcchoxeđiệnvàxesửdụngpinnhiênliệuhydrosẽđượclắpđặtởkhắpmọinơi,tạonênmộtcơsởhạtầngphânphốicóthểchuyểnđiệntừvàđếnlướiđiệnchính.Vàđếnnăm2040,ướctính75%quãngđườngcủaxehạngnhẹsẽchạybằngđiện.
SứcmạnhphânphốikhổnglồgắnliềnvớicơsởhạtầngTIRtrởnênrõràngkhichúngtaxemxéttiềmnăngcủacácphươngtiệnchạybằngđiệnvàpinnhiênliệuhydronhưcácnhàmáyđiệndiđộng.Vìmộtchiếcxehơithôngthườngđượcdừngđỗ96%thờigian,nócóthểđượckếtnốivớimạnglướiđiệntươngtácđểcungcấplượngđiệnquýgiátrởlạilướiđiện.Mộtđộingũcácxechạyhoàntoànbằngđiệnvàpinnhiênliệuhydrocókhảnănglưutrữ
điệngấpbốnlầnlướiđiệnquốcgiahiệntạicủaMỹ.Nếuchỉ25%cácxebánnănglượngtrởlạilướiđiện−khigiáđiệnphùhợp–việcnàysẽthaythếmọinhàmáyđiệntậptrungtruyềnthốngtrongcảnước.
Cáccôngtyôtôđangbịcuốnvàomộtcuộccạnhtranhkhốcliệtđểđưarathịtrườngcácphươngtiệnchạyđiệnvàpinnhiênliệuhydro.Tuynhiên,trongngànhcôngnghiệpôtôcũngxảyranhiềutranhcãigiữanhữngngườiủnghộxeđiệnvànhữngngườikháctinrằngxeđiệnlàmộtchiếnlượcchuyểntiếphướngtớiviệcvậntảihoàntoànbằnghydro.Hầuhếtcáccôngtyôtôđềuchuẩnbịđưarathịtrườngcảxeđiệnvàhydro,trongsốđócóDaimler.Lãnhđạocôngtynàyrấtlạcquanvềtriểnvọngcủaxechạypinnhiênliệu.
TôiđãhỏiJensWeidmann,cốvấnkinhtếcủaThủtướngMerkelliệubàcósẵnlòngtổchứcmộtbữaăntốinhonhỏkhoảnghơnchụccácnhàlãnhđạokinhdoanhchủchốtcủaĐứcđểthảoluậnvềtriểnvọngtươnglaichomộtnềnkinhtếxanhcủaĐức,đặcbiệtlàvaitròcủanướcnàytrongviệcđưathếgiớibướcvàocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Dohệthốngtàichínhtoàncầuđãsụpđổchỉvàituầntrướcđó,khôngkhícủabữatiệckháảmđạmvàmangtínhtựvấn.Đếnnửachừng,mộtngườiđưatinvộivãvàophòngvàthìthầmvàotaicủathủtướng.BàrahiệudừngcuộcthảoluậnđểthôngbáorằngHạviệnMỹvừaphủquyếtgóicứutrợcủaTổngthốngBush.Mọingườitrongphòngđềukhôngtinvàođiềunày.TôicóthểthấymỗingườithamgiađềuđangcânnhắcvềýnghĩacủaquyếtđịnhnàyđốivớicôngtycủahọtạiĐức.
Vớimongmuốnkhơidậykhôngkhívàkhiếncuộcthảoluậnvềtươnglaimangtínhlạcquanhơn,ThủtướngquaysanghỏiTiếnsĩDieterZetsche,chủtịchDaimler,vềnhữngkếhoạchcủacôngty.ÔngchobiếtDaimlerđangtrongquátrìnhcáchmạnghóangànhcôngnghiệpxehơivàđangtíchcựcchuẩnbịchoviệcsảnxuấthàngloạtxeôtô,xetảivàxebuýtchạybằngpinnhiênliệuhydrovàonăm2015.Sựchuyểnđổitừđộngcơđốttrongsangpinnhiênliệu,theoZetsche,sẽlàmộtbướcngoặtquantrọngtrongviệcchuyểnđổinềnkinhtếĐức.
Cũngnhưmọingườikháctrongphòng,BàMerkelcảmthấysửngsốt.TrongkhichúngtôiđềubiếtDaimlervàcáccôngtykhácđangnghiêncứucácphươngtiệnchạyđiệnvàpinnhiênliệu,đâylàlầnđầutiênchủtịchcủaDaimlerhélộthôngtinrằngcôngtycủaôngđãquyếtđịnh“giànhlấynó”vàmởcánhcửađếntươnglai.
Bàthủtướngnhìnquanhđểxemphảnứngcủamọingườivàhơinánlạiởchỗtôi.TôiđãđềnghịbàcamkếtvềviệcchínhphủĐứcsẽthamgiachươngtrìnhnghiêncứuhydrovàonăm2006vàbàđãthựchiệnđiềunày.QuyếtđịnhcủaZetscheđưacôngtyôtôlâuđờinhấttrênthếgiớiđếnmộttươnglaihydrodườngnhưđãbáotrướcsựkhởiđầumộtkỷnguyênkinhtếmớichochínhquốcgiađãphátđộngCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIvớisựphátminhrađộngcơđốttrong.
Tháng9/2009,Daimlercùngvới7đốitáccôngnghiệp−EnBW,Linde,OMV,Shell,Total,VattenfallvàCơquanCôngnghệHydrovàPinnhiênliệuquốcgiathànhlậpmộtmạnglướicáctrạmpinnhiênliệutrêntoànnướcĐứcđểchuẩnbịchosựramắthàngloạtcácphươngtiệnchạypinnhiênliệuvàonăm2015.
KếtquảcanhbạccủaDaimlervẫncònchưangãngũ.Dùchúngtalựachọnpinđiệnhaypinnhiênliệuhoặccảhai,chắcchắnđộngcơđốttrongchạybằngdầu–côngnghệchủchốtcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIsắpbịxóasổ.Thếhệsaucủachúngtasẽđượcláinhữngchiếcxeêmái,sạchsẽ,thôngminhvàđượckếtnốivớimộtmạnglướitươngtácphẳng,phântánvàmangtínhhợptác.Thựctếnàylàdấuhiệuchothấychúngtađangởngưỡngcủamộtthờiđạikinhtếmới.
Sựrađờimộtcơchếnănglượngtáitạođượccungcấpbởicáctòanhà,đượclưutrữmộtphầnởdạnghydro,đượcphânphốithôngquamạnglướithôngminhvàkếtnốivớicácphươngtiệnvậntảichạyđiệnkhôngcókhíthảisẽmởcửachocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Toànbộhệthốngnàymangtínhtươngtác,tíchhợpvàliềnmạch.SựliênkếtnàyđangtạoracáccơhộimớichocácquanhệliênngànhvàđồngthờicũngcắtđứtnhiềumốiquanhệkinhdoanhtruyềnthốngcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.
ĐểđánhgiátácđộngtolớncủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItớicáchthứcchúngtatổchứccáchoạtđộngkinhtếhiệnnay,hãyxemxétnhữngthayđổisâusắcđãdiễnrachỉtrong20nămquavớisựrađờicủacuộccáchmạngInternet.Sựdânchủhóathôngtinvàtruyềnthôngđãlàmthayđổibảnchấtcủathươngmạitoàncầuvàcácquanhệxãhộimộtcáchtriệtđểgiốngnhưcuộccáchmạngvềcôngnghệintrongthờikỳcậnđại.Bâygiờ,hãytưởngtượngtácđộngcủaviệcdânchủhóanănglượngtrêntoànxãhộikhiđượcquảnlýbởicôngnghệInternet.
SựpháttriểncủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcóliênquanchặtchẽtớicácnướcnghèohơntrongthếgiớithứba.Chúngtacầnnhớrằng40%
nhânloạivẫnđangsốngtrongnghèođóivớikhôngquá2đô-lamộtngàyvàphầnlớnkhôngcóđiện.Khikhôngđượcsửdụngđiệnhọtrởnên“bấtlực”ởcảnghĩađenvànghĩabóng.Tácnhânquantrọngnhấttrongviệcđưahàngtrămtriệungườithoátkhỏiđóinghèođólàgiúphọtiếpcậnvớinguồnđiệnxanhgiárẻvàổnđịnh.Tấtcảnhữngthànhtựukinhtếkhácđềukhôngthểđạtđượcnếuthiếuđiđiềunày.Việcdânchủhóanănglượngvàphổcậpđiệnlàđiểmkhởiđầukhôngthểthiếuđểcảithiệncuộcsốngcủanhữngngườinghèonhấttrênthếgiới.Hoạtđộngcấptíndụngvimôđểsảnxuấtđiệnởquymônhỏđãbắtđầuthayđổicuộcsốngngườidânởkhắpcácquốcgiađangpháttriểnvớitiềmnăngđemlạihyvọngcảithiệnkinhtếchohàngtriệungười.
Nhưngliệuchúngtacóthểthựchiệnđượccúnhảyvọt?MặcdùBrusselsđãbướcđầuhiểurằng5trụcộttạonêncuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcầnphảiđượckếthợplạitrongmộthệthốngduynhất,đãcómộtđốitrọngkhôngnhỏđedọapháhỏngquátrìnhnày.
KHÔNGCÒNTHÍĐIỂM
Ởphíabênkiabànhộinghị,cóngườinói“Sẽkhôngcóxebuýtthíđiểmnữa”.10cặpmắtlolắngđồngloạtquaysangHerbertKohler,phóchủtịchDaimlerphụtráchnghiêncứuvàkỹthuậtcaocấpcủatậpđoàn.PierNabuurs,CEOcủaKEMAđangngồicạnhKohlerđãnóirađiểmmấuchốt:“chúngtađãxongvớiviệcthíđiểm.”ChúngtôihướngsangJoseManuelBarroso,vịchủtịchquyềnlựccủaỦybanchâuÂuđangchủtrìcuộchọpđểxemphảnứngcủaông.Ôngngừnglạivàmỉmcười,khiếnmọingườiđềucảmthấynhẹnhõmhơn.
Kohlerđãbàytỏsựbứcxúcchungcủatấtcảmọingườitrongphòng.Xungquanhônglàđạidiệncủanhữngdoanhnghiệphàngđầutrênthếgiới.ĐiểmchunggiữahọlàmỗicôngtyđềuđangbắtđầuthoátrakhỏiCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIvàbướcvàomộtkỷnguyênthươngmạimới,vàhọđềumớichỉnhậnracáchthứcnhữngcuộctheođuổiriêngrẽnàyhợpvàotrongmộtbứctranhkinhtếlớnhơn.Tấtcảđềumuốnmởrộngquymôvànhậnrađâylàchìakhóađểđảmbảothâmnhậpthịtrườngnhanhchóng.
Đólàngày6/12/2006.TôiđãđềnghịchủtịchBarrosotổchứccuộchọp,chorằngđâylàviệchữuíchvớicáccôngtyhàngđầucủaMỹvàchâuÂu,giúphọchiasẻýtưởngcủamìnhvềcáchthứclàmchoLiênminhchâuÂutrởthànhnềnkinhtếbềnvữngnhấtvàđồngthờithànhcôngvềmặtthươngmạinhấtthếgiới.
ChươngtrìnhnghịsựcủachủtịchBarrosokháphứctạp.Dướisựlãnhđạocủaông,LiênminhchâuÂuđangchuẩnbịsẵnsàngchocôngthức20-20-20vàonăm2020vớimụctiêuđưanềnkinhtếhàngđầuthếgiớivượtxacácquốcgiakháctrongviệcgiảiquyếtmốiđedọacủabiếnđổikhíhậu.Đềxuấtkêugọigiảm20%lượngkhíthảinhàkínhtừmứcphátthảicủanăm1990,đồngthờităng20%hiệuquảsửdụngnănglượngvàtăng20%việctriểnkhaicácnguồnnănglượngtáitạovàonăm2020.Cácmụctiêusẽcầnđượctuânthủởcả27quốcgiathànhviênEU.ThủtướngĐứcMerkelsauđósẽkêugọicácquốcgiaEUthamgiavàochươngtrìnhnghịsựđầythamvọngtrongthờigianlàmchủtịchluânphiêncủaHộiđồngchâuÂuvàomùaxuânnăm2007.
TuynhiênLiênminhchâuÂucũngđồngthờiquyếttâmđạtmụctiêucủaChươngtrìnhnghịsựLisbonmàcácnguyênthủchâuÂuđãđồngthuậntừtháng3/2002đểbiếnchâuÂuthànhnềnkinhtếcạnhtranhnhấtthếgiới.LiênminhchâuÂuđãlànềnkinhtếhàngđầutrênthếgiới.Nhưđãnói,GDPcủa27quốcgiathànhviênEUđãvàđangvượtGDPcủanướcMỹ.TuyvậyvẫncólongạirằngLiênminhchâuÂucóthểđangtụthậusovớiMỹcũngnhưTrungQuốcvàẤnĐộ,nhữngngườikhổnglồđangtrỗidậyởchâuÁtrongnhữngnămtới.
LiênminhchâuÂuđãđưaratuyênbốlànềnkinhtế“bềnvữngnhất”trênhànhtinh.Nhưngliệuhọcóthểđạtđượccácmụctiêuvềbiếnđổikhíhậumàvẫntăngtrưởngkinhtế?ChươngtrìnhnghịsựcóvẻmâuthuẫnnàylànguồngốccủasựcăngthẳngkéodàiởcácnướcthànhviêncũngnhưtrongchínhhộiđồngcủaôngBarroso.
Cáccôngtycủachúngtôiđếnthamdựcuộchọpđểnóivớiôngchủtịch:“Chúngtacóthể!”Tấtcảnhữngchuyệnvừarồiđưachúngtôitrởlạinhữngphảnđối“khôngthửnghiệmnữa”làmthayđổitinhthầncủacuộchọp.
Daimler,vớihainhàsánglậpGottliebDaimlervàKarlBenzlànhữngnhàphátminhđầutiênứngdụngthànhcôngđộngcơđốttrongtrênphươngtiệnvậntải,đangquyếttâmtrởlạiđứngđầungànhôtôthếgiớiquaviệctungrathịtrườngnhữngchiếcxechạypinnhiênliệuhydrosảnxuấthàngloạtđầutiên.Côngtycóhoạtđộngnghiêncứuvàpháttriểnrấttiêntiếnvàđãthửnghiệmthànhcôngxechạypinnhiênliệutrongvàinăm.Trênthựctế,cácxebuýtchạybằnghydrocủaDaimler(cũngnhưcáccôngtykhác)đãvàđangvậnchuyểnhànhkháchtạiHamburg,Amsterdam,London,Berlin,MadridvàcácthànhphốkháctheodựánCUTE(CleanUrbanTransportforEurope−GiaothôngđôthịsạchchochâuÂu),mộtsángkiếncủaEUnhằmthaythế
độngcơđốttrongchạybằngxăngbằngmộtchiếcxekhôngcókhíthảimàchỉthảiranướcsạchvànhiệt.
VấnđềcủaDaimlercũngnhưcáccôngtykháctrongcuộchọplàmởrộngquymô.SốlượngxecủachươngtrìnhCUTEchỉlà47,mộtđơnhàngquánhỏkhiếnchiphísảnxuấtmỗixelênđếnhơn1triệueuro.CUTE,giốngnhưnhiềuchươngtrìnhkhácởchâuÂuvàcácnướckháctrongđócóMỹ,NhậtBảnvàTrungQuốcchỉlàthửnghiệm.Cácchínhphủthíchcácthửnghiệmvìchúngmangđếncôngnghệxanhhấpdẫnmàkhôngđòihỏicáckhoảnchitiêucôngquỹkhổnglồđểnhânrộngvàthươngmạihóa.ĐiềuKohlernóithựcchấtlàđãđếnlúcđểtriểnkhaihoặctừbỏ.Ôngđãnhậnrarằngcáchduynhấtđểchuyểncuộccáchmạngmớitrongvậntảinàysangthịtrườngtiêudùngmộtcáchhiệuquảlàphảiđượcchínhphủđầutưvớiquymôlớn,vớicáckhoảnchingânsáchđángkểđểmuanhiềuphươngtiệnvậntảicôngcộng.Việcứngdụnghàngloạttừđầucủacácchínhphủsẽgiúpgiảmchiphísảnxuấtvàtạoraquymôcầnthiếtđểchuyểnsangthịtrườngthươngmạirộnglớnhơn.Chỉ40xebuýtsẽkhônglàmđượcviệcđó.
Tấtcảnhữngngườikháctrongphòngđềugặpvấnđềtươngtự.Họđãchánvớinhữngthửnghiệmvàsốtsắngtạoramộtcuộccáchmạngkinhtế,nhưnglạicảmthấylúngtúngvàthậmchílosợrằngnhữngcôngnghệvàsảnphẩmmangtínhđộtphácủamìnhcóthểbịbỏxótrongnhiềuthậpkỷhoặcvĩnhviễn.
HIỆUỨNGĐỘCLẬP
CómộtvấnđềnữacầnđượcgiảiquyếtnếunhưLiênminhchâuÂuđặtmụctiêucùnglúcđốiphóvớibiếnđổikhíhậu,đạtđượcsựđộclậpvềnănglượngvàxâydựngmộtnềnkinhtếthếkỷXXIđẳngcấpthếgiớicótínhbềnvững.CácphòngbanvàcơquancủaỦybanchâuÂuđềuđượcxâydựngtheohướngkhuyếnkhíchcácsángkiếnđượcủkín−tứclàcácchươngtrìnhvàdựántựchủ,độclậpvàkhôngliênquanđếnnhữngnỗlựcđangdiễnratrongcácbộphậnvàcơquankhác.HiệntượngnàykhôngphảilàduynhấtởBrussels.Trênthựctếđâylàvấnđềđặcthùcủacácchínhphủtrênkhắpthếgiới.Dokhôngkếtnốiđượccácsángkiếngiữacácbộngànhvàcơquan,cácchínhphủmấtđitriểnvọngtìmkiếmsựhợptácvàtìmramộtcáchtiếpcậntoàndiệnhơnđểnângcaophúclợichungcủaxãhội.Lốitưduyđóngkínchắcchắnsẽdẫnđếncácdựánthíđiểmrờirạc.
ChủtịchBarrosovàcácủyviênđãnhậnravấnđềvànỗlựchànhđộngtheocácsángkiếnchungcủacáccơquan.Tôiđặcbiệtấntượngbởicáchsuy
nghĩtoàncụccủamộtsốủyviênchủchốt–nhữngngườisẽđóngvaitròquantrọngtrongviệcquyếtđịnhcácyếutốcủakếhoạchkinhtếTIR–đólàGünterVerheugenvàMargotWallstrom,PhóChủtịchỦybanchâuÂu;AndrisPiebalgs,ủyviênvềnănglượng;JanezPôtônik,ủyviênvềkhoahọcvànghiêncứu;StavrosDimas,ủyviênvềmôitrường;NeelieKroes,ủyviênvềcạnhtranh;vàJoaquínAlmunia,ủyviênvềvấnđềkinhtếvàtiềntệ.Tuynhiên,tưduyhệthốnglàmộtnhiệmvụkhókhăntrongmộtmôitrườngquanliêu,nơicómộtđộnglựcmạnhmẽđểbảovệsânnhà.Đâylànhữnggìdẫnđếncáimàtôigọilàvựcthẳmcủatổnggiámđốc−quátrìnhmànhữngýtưởnglớn,đãđượcchấpthuậnởcấpbộtrưởnghaythậmchícấpnguyênthủquốcgiamấtđisứcnặngvàngàycàngcohẹpdầnkhixuốngtớicácphòngbanvàcơquan,cuốicùngtrởthànhnhữngcáibóngcủachínhmìnhvàmậpmờtrongvôsốbáocáo,nghiêncứuvàđánhgiámàmụcđíchngàycàngtrởkhôngrõràngngaycảvớinhữngngườicónhiệmvụquảnlýchúng.
CatherineDay,TổngthưkýcủaỦybanchâuÂu−ngườichịutráchnhiệmđiềuphốicácdựáncủacácphòngbanvàcơquanthuộcủybanđãkhôngngừngnỗlựcchỉnhđốncácchươngtrìnhpháttriểnbềnvững,đãlưutâmđếnsựcầnthiếtphảiphốihợpvàgắnkếtcácdựánđangtiếnhành.Mặcdùcôvàcácủyviênđãnỗlựchếtmình,đãcómộtđộnglựcquanliêugầnnhưlàđặcthùnhằmchiarẽcácsángkiếnđó.
ChúngtôithamdựcuộchọpvớiChủtịchBarrosovàchuẩnbịđểthảoluậnvềcáchchúngtacóthểtiếnhànhgiảiquyếtcácvấnđềcủanhữngthửnghiệmkhôngngừngvàhiệuứngđộclập.MộtsốthànhviêncủanhómđãtíchcựcthamgiavàomộtsốnềntảngcôngnghệcủaEU–cácdựánnghiêncứucông-tưchínhthứccủaLiênminhchâuÂutừđạidiệncủacácngànhvàlĩnhvựcchủchốtcónhiệmvụđưaracácchươngtrìnhmớicóthểápdụngtrêntoànEUđểthúcđẩynềnkinhtếchâuÂu.
ClaudeLenglet,mộtkỹsưđạidiệnchoBouygues−côngtyxâydựngkhổnglồcủaPháp,làmộtlãnhđạotrongNềntảngXâydựngchâuÂu.Nhưđãđềcập,mộtthànhviênkháctrongnhómchúngtôi,PierNabuurs,CEOcủaKEMA,đanglàchủtịchcủaSmartGridsEurope,nềntảngcôngnghệcủachâuÂuđượctạonêntừcáccôngtyđiện,tiệníchvàCNTT.CảhaiôngđềuchỉrachochủtịchBarrosorằngchỉmộtsốíttrong36nềntảngcôngnghệcủachâuÂucóliênlạcvớinhauhoặctraođổibấtkỳloạithôngtinnàomặcdùgiữachúngcónhiềusựhợptáctiềmnăng.Chúngtôiđưaramộtdanhsách13nềntảngcôngnghệcóvaitròtốiquantrọngđốivớisựthànhcôngcủanhauvàcầnphảiđượctíchhợpđểcómộtcáchtiếpcậntoàndiệnnhằmmởramộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItạiLiênminhchâuÂu;gồm
cónềntảngCôngnghệxâydựng,nềntảngSmartGrids,cácnềntảngnănglượngtáitạokhácnhau,nềntảngcôngnghệhydrovàpinnhiênliệu,cácnềntảngĐườngbộvàĐườngsắtchâuÂucùngnềntảngHóahọcbềnvững.Cùngvớinhau,nhữngnềntảngnàyđạidiệnchocáccôngnghệ,ngànhcôngnghiệpvàcáclĩnhvựccủacơsởhạtầngTIRmớihìnhthành.CâutrảlờicủachủtịchBarrosolà,“Chúngtahãykếthợpnhữngthứnày,thúcđẩysựtraođổihợptácvàxemđiềugìxảyra.”VớisựgiúpđỡcủaMariadaGraçaCarvalho,cốvấnchínhcủaVănphòngcácCốvấnchínhsáchchâuÂu(BEPA),chúngtôiđãbắtđầungaylậptứcvàtổchứcmộtsốcuộchọpvới13nềntảngnàyvàomùaxuânnăm2007đểkhámphánhữngsựhợptáctiềmnăng.
ÔngBarrosoítnhấtđãcốgắngđểkếtnốimộtsốcácyếutố.Tuynhiên,cómộtnguyênnhânsâuxahơnđằngsauviệcLiênminhchâuÂuvàcácchínhphủđãđùagiỡnvớicácdựánthíđiểmxanhvàsalầyvàocácsángkiếnbịủkín,dườngnhưgiậmchântạichỗ:họkhôngbiếttiếptheolàgì.Điềucònthiếulàmộtdiễngiảithuyếtphụcchomộtcuộccáchmạngkinhtếmớicóthểgiảithíchcáchthứcmọidựáncôngnghệvàthươngmạitưởngnhưngẫunhiênkếthợpvớinhautrongmộtkếhoạchvĩmôhơn.CáclãnhđạodoanhnghiệpthamdựcuộchọpvớiôngBarrosođểđặtramộttầmnhìnlớnhơnvàhyvọngcóthểthuyếtphụcôngrằngLiênminhchâuÂucầnphảinắmbắtthờicơvàcamkếtđưanềnkinhtếlớnnhấtthếgiớivàomộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
Nềnmóngđãđượcxâydựngvàođầunămđó.ĐểđưaLiênminhchâuÂuđếnmộtthayđổiởquymôlàmbiếnchuyểncơsởhạtầngcôngnghiệpcủanềnkinhtếchâulụcvàtạonênmộtkỷnguyênkinhtếmớicầnphảicósựủnghộcủaĐức,độngcơkinhtếcủachâuÂu.Maymắnlà,chỉvàithángsaukhinhậmchức,thủtướngĐứcAngelaMerkelđãmờitôiđếnBerlinđểthảoluậnvớimộttrongnhữngnhàkinhtếhàngđầucủaĐứcvềcáchtạoraviệclàmmớivàpháttriểnnềnkinhtếĐứctrongthếkỷXXI.TôibắtđầuphầnnhậnxétbằngcáchđặtcâuhỏichoThủtướng:“BàđịnhpháttriểnnềnkinhtếĐức,nềnkinhtếEU,haynềnkinhtếtoàncầunhưthếnàotrongnhữnggiaiđoạncuốicùngcủamộtkỷnguyênnănglượngvĩđạivàmộtcuộcCáchmạngcôngnghiệphìnhthànhtừđó?”(Giádầuđãtăngtrêncácthịtrườngthếgiớinhưngchưađạtđỉnh147đô-la/thùngchođếntháng7/2008).TôitiếptụcđưaramộttầmnhìnchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàbàytỏsựtintưởngrằngnướcĐứcsẽdẫnđườngtrongkỷnguyênkinhtếmới.
Sauđó,chúngtôiđãcónhữngthảoluậnthânmậthơn.TôibiếtrằngbàthủtướngtrướcđâylàBộtrưởngmôitrườngtrongchínhphủcủaôngHelmut
Kohlvàbàđượcđàotạođểtrởthànhmộtnhàvậtlý.BànắmrấtrõcáckhíacạnhcôngnghệcủaviệctạoramộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIphântánvàhợptáccùngnhữngcơhộithươngmạitolớntừđó,vàchiasẻbàrấtthíchýtưởngdànhchonướcĐức.TôihỏitạisaolạilàĐức,nghĩrằngbàsẽnóiranhữnglýdo,tạithờiđiểmđólàquốcgiaxuấtkhẩusốmộttrênthếgiới−muốnởvịtrílãnhđạovàtiếptụcgiữlợithếđứngđầucủanótrongnềnkinhtếtoàncầu.Thayvìthế,bàchuyểntrọngtâmtừthươngmạisangchínhtrịvànói,“Jeremy,anhcầnphảitìmhiểuthêmvềlịchsửvàchínhtrịcủaĐức.Chúngtôilàmộtliênbangcủacácvùng.Tấtcảhoạtđộngchínhtrịởđâyđềumangtínhđịaphươngcònchínhphủliênbanglàtrunggianhòagiải.Vaitròcủachúngtôilàtìmrasựđồngthuậnvàthúcđẩyhợptácgiữacáckhuvựcvàđưađấtnướctiếnvềphíatrước.CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,dotínhchấtphânphốivàhợptáccủanórấtphùhợpvớichínhtrịcủaĐức.”
Sựnhiệttìnhcủathủtướngrấtquantrọng,đặcbiệtlàkhichínhphủcủabàsẽđảmnhậnchứcchủtịchluânphiên6thángcủaHộiđồngchâuÂuvàotháng1/2007.Trongthờigianbàgiữchứcchủtịch,cácnguyênthủquốcgiaEUsẽphảiquyếtđịnhvềmộtthỏathuậnràngbuộcđểgiảiquyếtvấnđềanninhnănglượngvàbiếnđổikhíhậu.
SẽlàthiếusótnếutôikhôngnhắcđếnviệccácđốitáctrongliênminhcầmquyềncủabàMerkeltạithờiđiểmđó,ĐảngDânchủXãhội,cũngrấtnhiệttìnhvớicuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàsẽđóngvaitròquantrọngtrongviệcđảmbảocáctiêuchuẩn20-20-20đượcđềxuấtbởiỦybanchâuÂusẽđượcHộiđồngchâuÂuủnghộ.SigmarGabriel,BộtrưởngmôitrườngthuộcĐảngDânchủxãhộicủaĐứcrấttíchcựctrongviệcbảođảmrằngcácBộtrưởngmôitrườngcủa26nướcthànhviênkháccócùngquanđiểmtrongviệctiếntớithỏathuậnvềcácmụctiêuliênquanđếnbiếnđổikhíhậu.NgoạitrưởngĐứcthuộcĐảngxãhội,Frank-WalterSteinmeier,đảmbảorằngngoạitrưởngcủacácnướcthànhviênEUcũngnhấttrítiếnhànhcáctiêuchuẩnvềbiếnđổikhíhậuđượcđềxuất.MặcdùĐảngXanhkhôngnằmtrongliênminhcầmquyền,họđãđóngvaitròcảnhbáovềsựnguyhiểmcủabiếnđổikhíhậuvàsựcầnthiếtphảichuyểnsangcácnguồnnănglượngtáitạohậucarbontrongsuốthơnhaithậpkỷ.Nhưvậy,trongchínhtrườngĐức,mọithứđềuthuậnlợiđểnướcnàytạoradấuấncủamìnhtrongthờigianbàMerkellàmchủtịchHộiđồngchâuÂuquaviệcđạtđượcsựthôngquacôngthức20-20-20vàonăm2020,vàtừđóđưaLiênminhchâuÂulênhàngđầutrongchươngtrìnhnghịsựmớivềmôitrườngvàpháttriểnkinhtếbềnvữngcủathếgiới.
NGHỊVIỆNCHÂUÂUỦNGHỘCáchmạngcôngnghiệplầnIII
VaitròchủtịchHộiđồngchâuÂucủabàMerkelđãlàmnângcaosựquantâmdànhchovấnđềbiếnđổikhíhậuvàđộclậpnănglượngvàcácsángkiếnkinhtếcầnthiếtđểđạtđượccáccộtmốc20-20-20vàonăm2020.TriểnvọngcủamộtmôhìnhkinhtếxanhchochâuÂutrongthếkỷXXIđangtồntạitrongcáchànhlangchínhtrịtạiBrusselsvàcácnướcthànhviên.
ChúngtôibắtđầutổchứccáccuộchọpchiếnlượctạiBrusselsvàquahộiđàm,vớimụctiêuthuyếtphụcNghịviệnchâuÂuvềtầmnhìnchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàkếhoạchhànhđộngchoLiênminhchâuÂu.JoeLeinen,mộtlãnhđạocủaĐảngXãhộichâuÂuvàlàmộttrongnhữngthànhviêncaocấpcóuytínnhấtcủaNghịviện,làchủtịchcủaỦybanCácvấnđềHiếnphápvàlàngườichịutráchnhiệmsoạnthảobảntuyênbố.CùngthamgiacóClaudeTurmescủa ĐảngXanh,ngườiphátngônnhiệthuyếtcủaNghịviệnvềbiếnđổikhíhậu,vàAngeloConsoli,chínhtrịgialãoluyệnlàngườiđạidiệnchocơquancủatôitạiBrussels.Bảntuyênbốchínhthức,nếuđượcthôngquabởiNghịviện,sẽcamkếtđưacơquanlậpphápcủaEUtớimộtkếhoạchpháttriểnkinhtếbềnvữngdàihạntheoCáchmạngcôngnghiệplầnIIIchochâuÂu.
RấtkhóđểđạtđượccáctuyênbốchínhthứctrongNghịviệnchâuÂu.Thựctếlàcórấtíttuyênbốđượcthôngqua.Vìchỉcóbathángđểđạtđượcsựthốngnhấtđasố(theocácquytắcvàthủtụccủaNghịviệnchâuÂucáctuyênbốphảiđượcthôngquatrongvòngchínmươingày),nhómchúngtôiquyếtđịnhtậptrungvàoviệckêugọisựủnghộcủacácnhàlãnhđạođảngvàcácchủtịchcủacácủybanchínhtrongNghịviện–điềukhôngbaogiờlàdễdàngtrongmộtcơquanlậppháptậphợprấtnhiềulợiíchvàđảngpháichínhtrịkhácnhau.Đểđảmbảosốphiếucầnthiết,Leinenhợptáccùng5nghịsĩcóuytín,mỗingườiđềuđạidiệnchocácnhómchínhtrịlớnởNghịviện–đólàAndersWijkmancủaĐảngNhândânchâuÂu(EPP),VittorioProdicủaĐảngTựdo,ZitaGurmaicủaĐảngXãhộichủnghĩa,ClaudeTurmescủaĐảngXanh,vàUmbertoGuidonithuộccácĐảngCánhtả.NhờnhữngnỗlựckhôngmệtmỏicủanhómvàđặcbiệtlàôngConsoli,chúngtôiđãgiànhđượcsựủnghộcủaChủtịchNghịviệnchâuÂuHans-GertPöttering,cácnhàlãnhđạocủamọiđảngpháichínhtrịhàngđầucủachâuÂucảcánhtảvàcánhhữucũngnhưsựủnghộcủacácchủtịchủybanquantrọnggồmcóAngelikaNieblertừỦybannănglượngCôngnghiệp,nghiêncứuvànănglượngvốncóảnhhưởnglớn,Karl-HeinzFlorenz,ChủtịchUỷbanMôitrườngvàGuidoSacconitừỦybanBiếnđổikhíhậu.
Vàotháng5/2007,NghịviệnchâuÂuthôngquamộttuyênbốchínhthức,camkếtđưacơquanlậpphápcủa27quốcgiathànhviêncủaLiênminhchâuÂuvàomộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.SựhậuthuẫnmạnhmẽcủaNghịviệnchotầmnhìnkinhtếmớiđãgửimộttínhiệurõràngchothếgiớirằngchâuÂuđãbắtđầumộthànhtrìnhkinhtếmới.
TrongnhữngtuầncuốiđảmnhiệmvaitròchủtịchHộiđồngchâuÂu,chínhphủĐứcđãđềnghịtôitrìnhbàymộtbàiphátbiểuchínhvới27bộtrưởngmôitrườngcủacácnướcthànhviênEUtạiEssen(Đức)vànóivềcáckếhoạchhànhđộngkinhtếmớitheoCáchmạngcôngnghiệplầnIIIsẽđikèmvớinhiệmvụ20-20-20vàonăm2020đượcthủtướngnướcnàyhậuthuẫn.TôiđãnóivớicácbộtrưởngrằngnhữnggìLiênminhchâuÂucầnkhôngphảilàmộtkếhoạchbiếnđổikhíhậuhaykếhoạchnănglượngmàlàmộtkếhoạchpháttriểnkinhtếbềnvữngcóthểđưachâuÂu,vàhyvọngcảthếgiớivàomộtkỷnguyênhậucarbonkhôngphátthảivàonăm2050vànhờđógiảiquyếtnhữngtháchthứccơbảncủaviệctráiđấtnónglênvàanninhnănglượng.Nhiềungườitrongsốcácbộtrưởngmôitrườngđãnhậnrađiềuđó,trongkhimộtvàingườikhácvẫngiữtưtưởngkhépkíntrongnhữngchínhsáchcứngnhắcvềmôitrườngchỉcóliênquanhờihợtvớicácsángkiếnkinhtếvĩmôhơn.
DANHSÁCHCÔNGVIỆC
Tấtcả5trụcộtmôtảởtrêntạonêncơsởhạtầngchomộthệthốngkinhtếmới–mộthệthốngcóthểđưachúngtavàomộttươnglaixanh.
Tiếnhànhthayđổitừmộtchếđộnănglượngnhiênliệuhóathạchdựavàocarbonsangchếđộnănglượngtáitạo:đãcó!Táicấutrúccáctòanhàtrênthếgiới,chuyểncácnơiởthànhcácnhàmáyđiệnminicóthểkhaithácnănglượngtáitạotạichỗ:đãcó!Lắpđặtcôngnghệhydrovàcôngnghệlưutrữkháctạitấtcảcáctòanhàvàkhắpcáccơsởhạtầngđểlưutrữnguồnnănglượngtáitạovàđảmbảonguồncungcấpđiệnxanhliêntụcvàổnđịnhđểđápứngnhucầu:đãcó!SửdụngcôngnghệtruyềnthôngInternetđểchuyểnđổilướiđiệnthànhmộtmạnglướitiệníchthôngminhđểhàngtriệungườicóthểchuyểnphầnđiệnxanhtạoratạivàgầncáctòanhàcủahọtrởlạivàolướiđiệnđểchiasẻvớinhữngngườikháctrongcáccộngđồngchungmãnguồnmở,giốngnhưcáchthứcthôngtinđượctạoravàchiasẻtrênInternet:đãcó!Chuyểnđổicácphươngtiệngiaothôngtoàncầu−ôtô,xebuýt,xetải,tàuhỏathànhcácphươngtiệnchạyđiệnvàpinnhiênliệuđượcvậnhànhbởinănglượngtáitạotạoratạihàngtriệucôngtrìnhxâydựngvàxâydựngcáctrạmsạcnănglượngởcácquốcgiavàchâulục,nơimọingười
cóthểmuavàbánđiệntrênmộtlướiđiệnphânphối:đãcó!
Khinămtrụcộtnàykếthợplạisẽtạonênmộtnềntảngcôngnghệvôhình–mộthệthốngmớicótínhchấtvàchứcnăngkhácbiệtvềđịnhtínhsovớitậphợpcácbộphậncủanó.Nóicáchkhác,sựkếthợpcủacáctrụcộttạoramộtmôhìnhkinhtếmớicóthểchuyểnbiếnthếgiới.
ChâuÂuđangtiếnxahơnnướcMỹ,NhậtBản,TrungQuốcvàcácquốcgiakháctrongquátrìnhchuyểnsangmộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Tuynhiên,tôikhôngcóýrằngLiênminhchâuÂuđangphihếttốcđộ.Thựctếlàhoàntoànngượclại.Họmớiđangxâydựngnềntảngchomình.Cộngđồngdoanhnghiệp,xãhộidânsựvàcáchànhlangchínhtrịcủachínhphủngàycàngnhậnthứcđượctínhchấtcủacuộchànhtrìnhmàchâuÂuđangtheođuổi.Tuynhiênkhôngphảiaicũngchuẩnbịhaythậmchísẵnsàngthựchiệnchuyếnđi.Nhưngítnhấtngườitađãđặtramụctiêuvànhiệmvụ−mặcdùkhôngcógìđảmbảorằngLiênminhchâuÂusẽtiếptụcđiđúnghướng.Cóthểhọsẽbịkiệtsứchoặcbỏcuộc.Nếuđiềuđóxảyra,tôikhôngchắcliệucácquốcgianàocóthểthaythếvàđưathếgiớivàokỷnguyêntiếptheo.
Khôngcóđiềugìlàtấtyếuđốivớisựtồntạicủaloàingười.Lịchsửđầyrẫynhữngcâuchuyệnvềnhữngxãhộivĩđạiđãsụpđổ,nhữngthửnghiệmxãhộiđầytiềmnăngbịthấtbại,vànhữngtầmnhìnchotươnglaichưabaogiờthànhhiệnthực.Tuynhiênlầnnàythìtìnhhìnhđãkhácvớinhiềurủirohơn.Khảnăngtuyệtchủnghoàntoànchưatừnglàthứmàloàingườiphảicânnhắcnửathếkỷtrướcđây.Khảnăngphổbiếnvũkhíhủydiệthàngloạtcùngvớikhủnghoảngkhíhậuđangrìnhrậpđãkhiếncáncânnghiêngvềsựkếtthúcnguyhiểmkhôngchỉvớinềnvănminhhiệnđạimàvớichínhloàingười.
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIkhôngphảilàthầndượccóthểngaylậptứcchữalànhnhữngcănbệnhcủaxãhộihoặcmộtxãhộikhôngtưởngsẽđưachúngtađếnmiềnđấthứa.Nólàmộtkếhoạchkinhtếthuầntúyvàthựctiễncóthểđưachúngtasangmộtthờikỳhậucarbonbềnvững.Theonhưtôiđượcbiếtthìchúngtachưacómộtkếhoạchdựphòngnào.
CHƯƠNG3.BIẾNLÝTHUYẾTTHÀNHTHỰCTẾTháng9/2008làmộtthờiđiểmrấtnóng,mùahènóngthứ12đượcghinhậntronglịchsử.CácnhànghiêncứuvềkhíhậuđãchúýhiệntượngnàyvàcảnhbáorằngđâylàmộtdấuhiệuchothấyTráiđấtđangbướcvàomộtgiaiđoạnmới.Biếnđổikhíhậunhanhchóngmặtđãdiễnrasớmhơnmộtthếkỷsovớidựđoáncủacácnhàkhoahọc.
Thờitiếtkhôngphảilàthứduynhấtnónglên.Trongtháng7,giádầuđãlênmứccaonhất147đô-la/thùng,gâylolắngchotoànthếgiới.Sứcmuagiảmmạnh.60ngàysauđó,giớingânhàngMỹvốnđanggánhchịucáckhoảnnợxấutừthịtrườngthếchấpdướichuẩnđãđóngbănghoạtđộngchovay,đưaphốWallvàotìnhtrạngbếtắc.
Tươnglaicủanềnkinhtếtoàncầutrởnênbấpbênhhơnbaogiờhết.Phầnlớnmọingườiđềuchorằnglầnnàythìkhác.Cácchuyêngiavàcácnhàlãnhđạochínhtrịbắtđầusửdụngtừ“khủnghoảng”,vàmặcdùkhôngcónhàtàiphiệtnàonhảylầutựtử,cácthịtrườngchứngkhoántiếptụclaodốc,gợinênhồitưởngvềnhữngngườithấtnghiệpbántáotrênvỉahènhữngnăm1930.
Nhưnghọcóýgìkhinói“Lầnnàythìkhác?”Giớingânhàngvàcácchínhtrịgiasẽdànhhơnhainămtrongcáccuộctranhluậnbênlềkhôngcólốithoátvềbảnchấtcủacuộckhủnghoảng,khôngaitỏrasẵnsànghayđứngrakhámphánguyênnhânđằngsau.Nếunhưlàmvậy,họđãcóthểnhậnraCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIđanghấphối.Khimọingườichuyểnsangnóiđếncácđịnhchếtàichínhkhổnglồ“quálớnđểthấtbại”,ýtưởngvềmộtkỷnguyênkinhtếđangsụpđổlàvấnđềvượtngoàisứctưởngtượngvàvìvậymọicuộcthảoluậntươngtựđềubịtrìhoãnvôthờihạn.
NhiềucôngtyđaquốcgiavàcácchínhtrịgiamàtôithườngxuyênliênlạcvẫnchưasẵnsàngthừanhậnrằngCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIđangđivàohồikếtmàmuốntinvàoquanniệmthôngthườngrằngnhữngtaiươngnàylàkếtquảcủacácchínhsáchđiềutiết,tiềntệhoặctàikhóathấtbại.Tuynhiên,họcảmthấyrằnglốisốngcôngnghiệpmàchúngtađãgắnbótrongthếkỷXXđãquathờihoàngkimvàcódấuhiệulãohóavàsuythoái.Điềuquantrọnghơn,mỗingườitrongsốhọđềuđangtheođuổinhữngýtưởngkinhdoanhmớivàcấptiếnmànếukếthợplạimộtcáchthíchhợpsẽmangtínhcáchmạng.
CÁCLÃNHĐẠODOANHNGHIỆPTIRPHÁTĐỘNGPHONGTRÀO
TôiđãgọiđiệnchoMarkCasso,mộtngườitronggiớiởWashingtonvàlàchủtịchHiệphộiBàntrònngànhcôngnghiệpXâydựng,mộthiệphộithươngmạinhỏvàcaocấpgồm100CEOđếntừcáccôngtyxâydựnghàngđầucủaMỹ.Trướcđó,vàotháng10/2007,MarkđãmờitôiđếnđảoGrandCaymanđểphátbiểutrongcuộchọpthườngniêncủahiệphội.ỞMỹmọingườiđangbàntánvềviệcmôhìnhcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđangđượctriểnkhaitạiLiênminhchâuÂuvàMarknghĩcáchộiviêncủamìnhsẽđặcbiệtquantâmđếntrụcộtthứhai,tứclàviệcđiềuchỉnhlạicáccôngtrìnhtrêntoàncầu,biếnhàngtriệutòanhàthànhcácnhàmáyđiệnminiđểkhaithácnănglượngtáitạotạichỗ.Nhómnàythựcsựrấtquantâmđếnxâydựngbềnvững.MộtsốcôngtyMỹcũngcósuynghĩtươngtựnhưcácđốitácởchâuÂuvàđangtiếnhànhtựthửnghiệm.Markvàtôihứasẽgiữliênlạcvớinhau.
Tôiđãkhábấtngờkhiđượcmờitrởlạivàonămsauđểnóichuyệnvớihiệphộinàymộtlầnnữa.Saucuộcgặpthứhai,chúngtôiđãthảoluậnvềkhảnăngkếtnốicáccôngtyxâydựngvớimộtsốcáccôngtykhácmàvănphòngcủatôiđanghợptáctrongcáclĩnhvựccóliênquan.Tuynhiênđếnmùahènăm2008,khithịtrườngnhàđấtbịthổiphồng,giánănglượngtăngvọtvàthịtrườngtàichínhbịlunglay,tôimớinhậnrarằngcólẽđãđếnlúccầntậphợpcáccôngtyriêngbiệtcóthamgiavàomộthaynhiềuhơntrong5trụcộtcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđểthảoluậntrựctiếpvềnhữngviệcchúngtacóthểcùnglàmđểthúcđẩytầmnhìnvàkếhoạchhànhđộngTIRtạichâuÂu,Mỹvàcảthếgiới.Markđãđồngýđểhiệphộicủamìnhđứngrađồngtổchứccuộchọp.
Vàongày24/10,cácCEOvàlãnhđạocấpcaotừ80côngtyvàhiệphộithươngmạitoàncầuđãcómặttạimộtphònghọpnhỏcủaCityClubởtrungtâmthànhphốWashingtonđểthamdựmộtcuộchộithảokéodàimộtngày.Chúngtôibắtđầubằngviệcđểmọingườiđiquanhphònggiớithiệubảnthânvànóivềlýdotạisaocôngtyhoặchiệphộicủahọcómặtởđâyvànhữnghyvọngcủahọvềkếtquảcủacuộchọp.Trướckhixongphầngiớithiệu,chúngtôiđãđiđếnmộtsựđồngthuậnkhôngchínhthức.
KhủnghoảngkinhtếđãđemlạimộtcơhộiđểđẩynhanhcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.CácnỗlựccánhâncủachúngtôikhôngđượcnhânrộngnhanhchóngvìchúngbịgắnvàocơsởhạtầngcủaCáchmạngcôngnghiệplầnII,khiếnchúngkhôngpháthuyđượctốiđatiềmnăngcủamình.Thay
vàođó,chúngtôibịbỏlạivớibảnphụlụclêthê,cácdựánthíđiểmlạlẫmđượctriểnkhaiởnhữngmôitrườngkhôngphùhợp.Chúngtôikhôngthểtiếptụcđimộtmìnhnữa.Cơsởhạtầnggồm5trụcộtcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIImangđếnchochúngtôimộttầmnhìnkinhtếmới.Điềucốtyếulàphảikếthợpvớinhauthànhmộtnhóm,nhưngtớimứcđộnào?Chúngtôicũngkhôngrõ.ChúngtôinhấttrígọiđâylàHộinghịkinhdoanhbàntròncácCEOtoàncầuvềcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàtiếptụctheođuổicáccuộcđốithoạivớicácchínhphủđểthúcđẩymộtmôhìnhkinhtếmới.
Vàotháng12,mộtđoànđạibiểutừhộinghịbàntrònCEOcủachúngtôiđãgặpGünterVerheugen,phóchủtịchỦybanchâuÂuvàủyviênhộiđồngvềdoanhnghiệpvàcôngnghiệp.ĐoànđạibiểucủachúngtôigồmmộtsốtêntuổilớnnhưAntonMilner,CEOcủaQ-Cells,côngtyquangđiệnlớnnhấtthếgiới;RalphPeterson,ChủtịchCH2MHill,mộttrongnhữngcôngtyxâydựnghàngđầuthếgiớivàCarmenBecerril,ChủtịchAccionaEnergía,mộttrongnhữngcôngtynănglượngtáitạohàngđầu.
VerheugentừlâuđãđóngvaingườihoàinghitrongủybancủaôngBarrosokhinóiđếncácsángkiếnvềbiếnđổikhíhậu.Khôngphảiôngkhôngtinrằnghiệntượngtráiđấtnónglênlàmộtmốiđedọathựcsựvàđángngạichohànhtinh.TuynhiênôngcảnhbáorằngLiênminhchâuÂucầnphảixâydựngmộtphươngpháptiếpcậnvớibiếnđổikhíhậucóthểđồngthờithúcđẩyhoạtđộngthươngmạivàhạnchếsựnónglêntoàncầu.Verheugenvàtôiđãcùnglàdiễngiảtạimộtsốdiễnđànmởtrongnhữngnămquavàcũngđãcódịpgặpmặttrựctiếp.ÔngbịthuyếtphụcrằngchiếnlượccơsởhạtầngCáchmạngcôngnghiệplầnIIIgồm5trụcộtchínhlàhướngđiđểvừađảmbảomộtnềnkinhtếnộiđịamạnhmẽtrongLiênminhchâuÂuvàkhảnăngcạnhtranhtrongnềnkinhtếtoàncầu,đồngthờicũngthúcđẩytiếntớicộtmốc20-20-20vàonăm2020củaEU.ÔngcôngkhaituyênbốủnghộcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItạimộthộithảochínhthứcvàhọpbáovớisựcómặtcủacácđạidiệntừhộinghịbàntròncácCEOtoàncầucủachúngtôi.ChúngtôinhấttrírằngnhómmìnhsẽsẵnsàngtưvấnvàthamkhảoýkiếncủaHộiđồngchâuÂuvềcácchiếnlượcchoCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Độtpháđầutiêncủachúngtôitrêntrườngquốctếđãthànhcôngvàgiúpnhómgắnkếtvớinhauhơn.
NhưngchúngtôivẫnchưatìmramộtsứmệnhrõràngtrừviệcthuhútsựchúýcủacôngluậntớinhữnggiátrịcủamộttầmnhìnCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Nhữnggìcònthiếulàmộtkếhoạchhànhđộng.ĐiềulạlàchúngtôitìmthấyhướngđichomìnhkhôngphảiởchâuÂumàtạiSan
Antonio,Texas,thànhphốlớnthứbảycủanướcMỹ.
KhiđótôivừathuyếttrìnhtrướcHiệphộicácnhàngânhàngthếchấpMỹtạimộtcuộchọpởDallas,Texas.Đólàtháng3/2008vàthịtrườngbấtđộngsảnnhàởvàthươngmạiđangrốiloạn.KhángiảcủatôilànhữngngườiđiềuhànhhoạtđộngngânhàngthếchấpởMỹ.KhôngkhícuộchọprấtảmđạmkhitôinóivềsựsuythoáicủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.Tôiđãhyvọngrằngcóthểvựcdậykhôngkhísaukhitrìnhbàytầmnhìnvềviệcbiếnthịtrườngbấtđộngsảnnhàởvàthươngmạithànhmộtlĩnhvựchaimụcđích:cácnơiởsẽtrởthànhnhữngđiểmsảnxuấtnănglượng.Tôinóivớicáckhángiảrằngviệcchuyểnđổicáccôngtrìnhxâydựngcủacảnướcthànhcácnhàmáyđiệnminisẽgiúpvựcdậyngànhcôngnghiệpnày,thúcđẩyhoạtđộngxâydựngvàlàmtănggiátrịbấtđộngsảntronghaithậpkỷtới.
Tuynhiênhầuhếtnhữngngườithamdựcólẽđãbậntâmnhiềuhơnvềviệcgiữlấyvịtrívàhyvọngcôngtycủamìnhsẽkhôngphásảnkhicuộckhủnghoảngtàichínhlanratoànngànhthếchấp.Mặcdùtôirờikhỏibụcphátbiểumàkhônghyvọnggìnhiều-cóthểtôichỉhuyễnhoặcrằngítnhấtmìnhđãgieođượcmộtvàihạtgiốngcóthểnảymầmsaukhilànsóngtịchbiênnhàvàoguồng,sựthậtlànhữngngườithamdựcólẽđãbịhoangmangtrướckhitôitrìnhbàyxong.
Tôiđangnóichuyệnvớimộtvàivịchứcsắcngaysaubàiphátbiểuthìmộtngườiphụnữbướctớivàtựgiớithiệu.CôlàAuroraGeis,chủtịchcủaCPSEnergy,côngtyđiệnvàtiệníchcủathànhphốSanAntonio.CôchobiếtmìnhđượctruyềncảmhứngvềtầmnhìncủamộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvànhữnggìđangdiễnraởchâuÂuvàhỏiliệutôicóthểđếnnóichuyệnvớicôngtycủacôtạicuộchọphộiđồngquảntrịhàngnămcủahọvàotháng6.Tôiđãnhậnlời.
HộinghịcósựthamdựcủacáclãnhđạoCPS,cácthànhviêntừhộiđồngthànhphố,đạidiệncộngđồngdoanhnghiệp,vàcácnhàlãnhđạocủacáctổchứcxãhộidânsự.ThànhphốđãđượcchuẩnbịsẵnsàngchomộtkếhoạchvềCáchmạngcôngnghiệplầnIII.ThịtrưởngthànhphốSanAntonio,ôngPhilHardberger,đãđặtramộtmụctiêuđầythamvọngbiếnnơinàytrởthànhthànhphốxanhnhấtởTexasvàđịnhvịSanAntoniolàngườiđiđầucảnướctrongcuộcđuađếnmộttươnglaibềnvữngsửdụngítcarbon.Geishyvọngchuyếnthămcủatôivớicáclãnhđạothànhphốsẽthúcđẩysựhỗtrợchomộtchươngtrìnhhànhđộngvìmôitrường.
Bàinóichuyệncủatôiđãđượcđónnhậnnhiệttình.Tuynhiêntôivẫncóthể
cảmnhậnđượcmộtvàisựmiễncưỡng.Saucùngthìđặtramộttầmnhìnlàmộtchuyện;đưaCPSvàtoànbộthànhphốSanAntoniovàomộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàchuyệnhoàntoànkhác,nhấtlàkhiviệcnàychưatừngđượctriểnkhaiởnướcMỹ.AuroravàtôicùngngồiăntạimộtnhàhàngMexicoyêuthíchcủacô.Tôinói,“Aurora,tôicóýnày.Hãyđểtôichỉchocôthấytươnglai.CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIthựcchấtđãđếnrồi.HãynóivớihộiđồngquảntrịcủacôchuẩnbịhộchiếuvàhànhlývàthuxếpđếnTâyBanNha,nơigiámđốcphụtráchchâuÂucủatôi,AngeloConsoli,sẽđưacôđikhắpcảnước.CôsẽgặplãnhđạocủacáccôngtyhàngđầuđitheoCáchmạngcôngnghiệplầnIII,đếnthămcáctrạmnănglượnggióvàmặttrờihiệnđạinhất,thămcáctòanhàkhôngcókhíthảivàcáckhucôngnghệcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIII.”Saukhisuynghĩvềđềnghịcủatôimộtvàingàyvàbànbạcvớihộiđồngquảntrị,Aurorađãđồngý.
Chuyếnthămđượctổchứcvàotháng10/2008khônghềgiốngmộtkỳnghỉ.ConsolikhiếnchobanlãnhđạocủaCPSbậnrộnvớinhữngngàylàmviệc14giờ,trongđóhọđếnthămcácnhàkhoahọc,kỹsư,doanhnhân,quanchứcthànhphốvàcácnhómcộngđồng.Vàocuốichuyếnđicácthànhviênhộiđồngquảntrịđềukiệtsức.Quantrọnghơn,họđãđượcmởrộngtầmmắt.Chuyếnđilàmộttrảinghiệmmangtínhcáchmạnggiúphọhìnhdungđượcvàchạmvàotươnglai.
Chỉtrongvàituần,vănphòngcủatôiđãkýhợpđồngtưvấnvớiCPSvàthànhphốSanAntoniođểchuẩnbịmộtbảnquyhoạchtổngthểnhằmbiếnnơiđâythànhthànhphốhậucarbonđầutiênởlụcđịaBắcMỹ.
CHUẨNBỊCÁCQUYHOẠCHTỔNGTHỂCHOTHẾGIỚI
Vàotháng4nămsau,chúngtôitổchứchộithảođầutiênvềquyhoạchtổngthểtạiSanAntonio.Nhómchúngtôigồmcó25chuyêngiacaocấptừnhữngcôngtydẫnđầuthếgiớitrongcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIInhưIBM,Philips,Schneider,GE,CH2MHill,Siemens,Q-Cells,Hydrogenics,KEMAvàmộtsốcôngtykhác.NhómchínhsáchtoàncầucủachúngtôibaogồmAlanLloyd,cựuthưkýcủaCơquanbảovệmôitrườngCalifornia(EPA)vàđươngkimchủtịchcủaHộiđồngGiaothôngsạchquốctế;ByronMcCormick,cựugiámđốcđiềuhànhphụtráchpháttriểndòngxechạyhydrotạiGMvàcáccôngtyquyhoạchđôthịvàkiếntrúcxanhnổitiếngthếgiớinhưBoeriStudiocủaÝ,AccionavàCloud9củaTâyBanNha.Cùngthamgiacuộchọpcũnglàmộtnhómchuyêngiađángnểgồmcáckỹsư,trưởngphòngcủacáccơquanthànhphố,đạidiệntừvănphòngthịtrưởngvàđộingũquảnlýcủaCPSEnergy.
HộinghịkinhdoanhbàntrònCEOtoàncầuvềCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcủachúngtôiđãtìmrasứmệnhcủamình.Trong12thángkếtiếp,nhómnghiêncứuchínhsáchcủachúngtôiđãthiếtkếbảnquyhoạchtổngthếchohoàngtửAlbertIIvàcôngquốcMonaco,thịtrưởngGianniAlemannovàthànhphốRome,PhóThốngđốcWouterdeJongvàthànhphốUtrechtởHàLan.Batrongsốnhữngbảnquyhoạchtổngthểnàycóthểđượctracứutrêntrangwebcủachúngtôi.
Tôisẽchiasẻvớibạnnhữnggìchúngtôiđãlàmvàđãhọcđược,nhưngcómộtlờicảnhbáo.Cácquyhoạchtổngthểlànhữngcôngtrìnhdởdangvàcómộtđườngconghọctậpthẳngđứng.Vớibốnquyhoạchtổngthểcủachúngtôiđảmnhiệm,chúngtôitìmranhữngýtưởngmớihàngngày,tạoranhữngliênkếtmới,điềuchỉnhcáctínhtoántrướcđóvàxemxétlạicácmụctiêuđãdựtính.NicholasEasley,ngườiđứngđầuhoạtđộngquyhoạchtổngthểcủachúngtôihaynóirằngviệcquảnlýcácquyhoạchtổngthểgiốngnhưbịmắckẹtvàomộttàulượnsiêutốc.Ởđócuộchànhtrìnhdiễnrathúvị,đầybấtngờvàđòihỏisựđiềuchỉnhvềtâmlýliêntụctrênđườngđi.Mụctiêuxâydựngmộtcơsởhạtầngvàhệthốngcóthểhoạtđộngtrongmộtthờiđạikinhtếmới,trongkhivẫntínhđếncácchỉtiêutàichínhgồmcóviệcdựbáođángtincậyvềcáckếhoạchdoanhthutrênvốnđầutư.Easleyđãdànhnhiềungàylàmviệc16giờnghiềnngẫmhàngđốngdữliệuvàbáocáovớiđộingũtoàncầucủachúngtôivàđạidiệntừcáckhuvựcchínhtrịmàchúngtôihợptácđểtìmranhữngcôngthứckhảthichocácmụctiêucủaquyhoạchtổngthể.Thựctếlàchúngtôiđangởtrongmộtlớphọckhổnglồvừalàmvừahọchỏilẫnnhau.
QuyhoạchtổngthểTIRđượcdựatrênmộtquanniệmmớimangtínhcáchmạngvềkhônggiansống.Hãynhớrằngtôiđãnóiđếnviệckhicácchếđộnănglượngmớihộitụvớicácphươngtiệntruyềnthôngmới,địnhhướngvềkhônggiansẽđượcthayđổivềcănbản,điềumàcácnhàtâmlýhọcngườiĐứcgọilà“thayđổihìnhdạng.”CuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiênkhuyếnkhíchcácthànhphốđôngđúcvớicáctòanhàchọctrời.Tráilại,CuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIkhuyếnkhíchpháttriểncácvùngngoạiôphitậptrungmởrộngrangoàitheochiềungang.
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIImangtheomộtcơchếhoàntoànkhác.Nhómpháttriểncủachúngtôixâydựngcácquyhoạchtổngthểđưacáckhônggianđôthịvàngoạiôhiệntạivàotrongphạmvisinhquyển.Chúngtôihìnhdungrahàngngànvùngsinhquyển,mỗimộtnútkếtnốivớinhaubởicáchệthốngnănglượng,truyềnthôngvàvậntảithuộcCáchmạngcôngnghiệpthứbatrongmộtmạnglướitrảikhắpcácchâulục.
Chúngtôicórấtítsựlựachọn.ChúngtôiđangmắckẹtvớimộttổhợpđôthịvàngoạiôsẽvẫntồntạitrongnửasaucủathếkỷXXI.Nhưngcũngchínhcơsởhạtầngđó,disảncủahaicuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiên,đangtiêuthụmộtlượnglớnnănglượngtừnhiênliệuhóathạchvàthảikhíCO2vàokhíquyển.TạiMỹhiệncókhoảng50,1%tổngsốnănglượngvà74,5%lượngđiệnđượctiêuthụbởicáccôngtrình,tạora49,1%lượngkhíthảiCO2củacảnước.
Chúngtôinhậnraảnhhưởngcủavấnđềđốivớimôitrườngsốngvàonăm2007.Đâylànămđánhdấumộtcộtmốcquantrọngtronglịchsửloàingười.TheoBáocáoLiênhợpquốcvềtìnhhìnhcácthànhphốtrênthếgiới2008/2009,lầnđầutiêntronglịchsử,phầnlớnmọingườiđangsốngtrongcáckhuđôthịtrongđónhiềungườisốngởcácthànhphốlớnvàvùngngoạiômởrộngcótừ10triệudântrởlên.ChúngtađãtrởthànhNgườiđôthị(Homourbanus).
Hàngtriệungườitúmtụmlại,chồngđốnglênnhautrongcáctrungtâmđôthị-ngoạiôkhổnglồlàmộthiệntượngmới.500nămtrước,trungbìnhmộtngườitrêntráiđấtcóthểgặp1.000ngườitrongsuốtcuộcđờimình.Ngàynay,mộtngườidâncủathànhphốNewYorkcóthểsốngvàlàmviệcgiữa220.000ngườitrongvòngbánkính10phúttừnhàhoặcvănphòngcủahọởtrungtâmManhattan.
Tronglịchsửchỉcóduynhấtmộtthànhphố−LaMãcổđại−tuyênbốcótrên1triệudânvàotrướcthếkỷXIX.Londontrởthànhthànhphốhiệnđạiđầutiênvớitrên1triệudânvàonăm1820.Đếnnăm1900,đãcó11thànhphốvớidânsốhơn1triệungười;đếnnăm1950,có75thànhphốnhưvậyvàvàonăm1976,191khuđôthịvượtquá1triệungười.Hiệnnay,hơn483thànhphốcódânsốtừ1triệunhiềungườitrởlênvàtìnhtrạngnàychưacóđiểmdừngdodânsốthếgiớiđangtăngtrưởngvớimộttốcđộđángbáođộng.Hiệnnaycó364.000trẻemđượcsinhratrêntráiđấtmỗingày.
Khiloàingườicònphảidựavàonănglượngmặttrời,gióvànước,sứcngườivàđộngvậtđểduytrìsựsống,dânsốvẫnởmứctươngđốithấp.Điểmbùngphátchínhlàsựkhaiquậtmộtlượnglớnnhiệtnăngđượclưutrữbêndướibềmặttráiđất,đầutiêndướihìnhthứcmỏthan,sauđólàdầuvàkhítựnhiên.Nhiênliệuhóathạchkíchhoạtchođộngcơhơinướcvàsauđólàđộngcơđốttrongđượcchuyểnthànhđiệnvàphânphốiquađườngdâyđiện,chophépconngườitạoramộtloạtcáccôngnghệmớikhácgiúpđẩymạnhnănglựcsảnxuấtlươngthựcvàsảnxuấthànghóadịchvụ.Sựgiatăngnăngsuấtdẫntớisựtăngtrưởngchưatừngcóvềdânsốvàtốcđộđôthịhóacủa
thếgiới.
Tuynhiên,khôngaithựcsựnắmđượclànhữngthayđổisâusắctrongtrậttựcuộcsốngcủaconngườinàynênđượchoannghênh,phêphán,haychỉđơnthuầnlàghichéplại.ĐólàbởidânsốvàlốisốngđôthịđangpháttriểncủachúngtađãđượctạonênvớicáigiálàsựphávỡcáchệsinhtháicủaTráiđất.
Điềuđángkinhngạclàloàingườichúngtahiệntiêuthụkhoảng31%lượngsảnphẩmcơbảnròngtrêntráiđất–giátrịròngcủanănglượngmặttrờichuyểnthànhcácchấthữucơthựcvậtthôngquaquanghợp−mặcdùchúngtachỉtạonên0,5%tổnglượngsinhkhốicủahànhtinh.Vớidânsốtoàncầudựkiếnsẽtăngtừgần7tỷlênhơn9tỷngườivàogiữathếkỷnày,áplựclêncáchệsinhtháicủatráiđấtcóthểgâyhậuquảnghiêmtrọngchosựtồntạicủatấtcảcácdạngsốngtrongtươnglai.
Mặttráicủađôthịhóalànhữnggìchúngtađangđểlạiphíasautrênconđườngtớimộtthếgiớivớinhữngtòanhàvănphònghàngtrămtầng,cácnhàởcaotầngvànhữngdảiđấtrộnglớnđãkhiếncácvùngngoạithànhphìnhtora.Khôngphảingẫunhiênmàkhichúngtaănmừngsựđôthịhóacủathếgiới,chúngtađangtiếntớimộtthờikhắclịchsửquantrọngkhác:sựbiếnmấtcủatựnhiên.Dânsốgiatăng,tăngcườngtiêuthụthựcphẩm,nướcvàvậtliệuxâydựng,việcmởrộnggiaothôngđườngbộvàđườngsắt,cùngsựmởrộngcácvùngđôthị-ngoạiôtiếptụcxâmlấncácvùnghoangdãcònsótlạiđẩynhữngcưdânởđóđếnbờtuyệtchủng.
Cácnhàkhoahọccủachúngtanóirằngtrongvòngđờicủalớptrẻemngàynay,“tựnhiên”rấtcóthểsẽbiếnmấthoàntoànkhỏimặtđất.CaotốcxuyênAmazonchạyquatoànbộphạmvicủarừngnhiệtđớiAmazonđangđẩynhanhsựxóasổmôitrườngsốnghoangdãlớncuốicùng.CáckhuvựctựnhiêncònlạitừBorneođếnlưuvựcsôngCongođangnhanhchónggiảmdầnsaumỗingày,tạođàchodânsốpháttriểnngàycàngtăngcùngvớinhucầutìmkiếmkhônggiansốngvàcácnguồnlực.
LaMãcổđạimangđếnmộtbàihọccảnhtỉnhvềhậuquảtừviệccốgắngduytrìsốlượngdâncưkhôngbềnvữngtrongnhữngmôitrườngđôthịlớn.Khácvớihiệntại,ÝtừngmộtvùngđấtrừngdàyđặcởthờikỳđầucủađếchếLaMã.Tuynhiên,trongkhoảngthờigianvàithếkỷ,rừngđãbịtànpháđểlấygỗvàđấtđượcdùngđểtrồngcâynôngnghiệpvàlàmđồngcỏchogiasúc.Sựphárừngkhiếnchođấtphảiđốichọivớigióvàlũlụtdẫnđếnsựsuygiảmcủatầngđấtmặtquýgiá.
Cũngtrongthờigiannày,RomengàycàngphụthuộcvàodiệntíchđấtnôngnghiệpởkhắpĐịaTrungHảiđểphụcvụcholốisốngxahoacủanhữngngườigiàucó,nuôidưỡngđộingũnôlệvàquânđộicủamình.Nôngnghiệpchiếmhơn90%doanhthucủachínhphủtrongcácthếkỷsaucủađếchếkhiviệcchinhphụcnhữngvùngđấtmớinhườngchỗchoviệcchiếmdụngđấtđainôngthôn.NhữngvùngđấtđãbạcmàutiếptụcbịkhaitháckiệtquệtrongmộtcốgắngtuyệtvọngđểgiữvữngnguồnthuchoRome–vàtàinguyênđấttiếptụcnghèođi.Đếnthếkỷthứba,sựsuygiảmđấtởBắcPhivàkhắpvùngĐịaTrungHảiđãdẫnđếnsuygiảmmạnhdâncưnôngthônvàsựbỏrơiđấtnôngnghiệp.
Sựgiảmsútdoanhthutừnôngnghiệplàmsuyyếuchínhquyềntrungươngvàsuygiảmhoạtđộngcủađếchế.Đườngsávàcơsởhạtầngrơivàocảnhhoangphế.QuânđộiLaMãtừngrấthùngmạnhtrởnênbệnhtậtvàthiếuvũtrang,họmấtnhiềuthờigianđểtìmkiếmlươngthựchơnlàbảovệđếchế.Binhlínhbắtđầuđàongũhàngloạt,khiếnRomephảichốngchọivớinhữngthếlựcxâmlượctừnhữngvùngxaxôicủađếquốc.Đếnthếkỷthứsáu,quânxâmlượcđãtiếntớicửaRome.ĐếchếLaMãtừngthốngtrịhầuhếtthếgiớibịsụpđổ.ThànhphốRome,vàothờikỳđỉnhcaotuyênbốcótrênmộttriệudânthuhẹplạichỉcòndướimộttrămngànngườisốngtrênđốngđổnát.Mẹthiênnhiênhóaracònđángsợhơngiặcngoạixâmnhiềutrongquátrìnhkếtliễuđếchếnày.
GiờhãythửtưởngtượngmộtngànthànhphốnhưRome40nămsaungàynay,mỗithànhphốvới1triệudântrởlên.Đâylàmộtviễncảnhkhôngbềnvữngkhiếnngườitarốitrí.Tôikhôngmuốnmangđếntinxấu,nhưngvớiviệckỷniệmquátrìnhđôthịhóacủanhânloạivàonăm2007,chúngtacóthểđãbỏlỡmộtcơhộiđểsuynghĩlạivềcáchchúngtasốngtrênhànhtinhnày.Chắcchắncónhiềuthứđểhoannghênhtrongcuộcsốngđôthị:sựđadạngvănhóa,cácquanhệxãhộiphongphúvàhoạtđộngthươngmạidàyđặclànhữngthứdễthấy.Nhưngđâylàmộtvấnđềvềquymô.Chúngtacầnphảixemxétcáchtốtnhấtđểgiảmdânsốvàxâydựngcácmôitrườngđôthịbềnvữngsửdụngnănglượngvàtàinguyênhiệuquảhơn,gâyônhiễmíthơn,vàđượcthiếtkếđểhỗtrợcuộcsốngcủaconngườimộtcáchtốthơn.
Trongthờiđạicủađôthịhóavàmởrộngngoạithành,chúngtangàycàngxarờithếgiớitựnhiênvớiniềmtinrằngchúngtacóthểchinhphục,chiếmgiữvàsửdụngcácđặcânphongphúcủahànhtinhmàkhônggâyhậuquảxấuchocácthếhệtươnglai.Tronggiaiđoạntiếptheocủalịchsửnhânloại,đểcóthểbảovệloàingườivàgìngiữhànhtinhchocácsinhvậtkhác,chúngtasẽcầnphảitìmracáchthứctáihòanhậpmìnhvàophầncònlạicủatráiđất.
Vớilưuýnày,cácquyhoạchtổngthểcủachúngtôimangtớimộtcơsởhạtầngTIRgồm5trụcộtcóthểtáikếtnốicáckhônggiansốnghiệntại,môitrườnglàmviệcvàkhônggianchơivớicáckhuvựcrộnglớnhơncủasinhquyểnbaoquanhchúng.
SINHQUYỂNROME
LiệucònthànhphốnàotốthơnRomeđểtriểnkhaikháiniệmsinhquyểnmới?KhithịtrưởngGianniAlemannođềnghịchúngtôixâydựngmộtbảnquyhoạchtổngthếtrong40nămđểbiếnthànhphốvĩđạiđầutiêncủanềnvănminhphươngtâythànhmộtthànhphốcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIII,chúngtôiđãvôcùnghàohứng.
ViệcmởrộngýtưởngvềRomevượtquanhữngbứctườngcổxưađểbaogồmsinhquyểnlànhưthếnào?Sinhquyểnlàmộtvùngsinhtháikéodàikhoảng40dặmtừđáyđạidươngđếntầngbìnhlưutrongđócácquátrìnhđịahóahọccủatráiđấttươngtácvớicáchệthốngsinhhọcđểduytrìcácđiềukiệnthíchhợpchosựtồntạicủasựsốngtrênTráiđất.Cácvòngphảnhồiphứctạpcủasinhquyểntráiđấthoạtđộngnhưmộthệthốngthầnkinhnộibộ,đảmbảosứcsốngchotoànthểhệthống.
NhậnthứcđượcrằngsinhquyểnTráiđấtvậnhànhnhưmộtsinhvậtkhôngthểphânnhỏkhiếnchúngtasuynghĩlạiquanniệmcủamìnhvềýnghĩacuộchànhtrìnhcủaconngười.Nếucuộcsốngcủamỗingười,củacảloàingườivàtấtcảcácdạngsốngkhácđượcgắnchặtvớinhauvàvớicấutạohóahọccủahànhtinhtrongmộtmốiquanhệcộngsinhphongphúvàphứctạpthìtấtcảchúngtađềuphụthuộcvàovàchịutráchnhiệmvềsứckhỏecủatoànbộhệthống.Việcthựchiệntráchnhiệmđócónghĩalàmỗingườisốngtrongcộngđồngtheonhữngcáchthứclàmthúcđẩylợiíchchungcủacảsinhquyển.
KếhoạchpháttriểnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIIIsẽbiếnđổiRomethànhmộtkhônggianxãhội,kinhtếvàchínhtrịtíchhợptrongmộtcộngđồngsinhquyểnchung.SinhquyểnRomeđượctạothànhtừbavòngtrònđồngtâm.Vòngtròntrongcùnggồmcácditíchlịchsửvàkhudâncư.Bênngoàitrungtâmthànhphốlàmộtvànhđaicôngnghiệpvàthươngmạivớinhiềukhônggianmở.Ngoàikhuvựccôngnghiệp-thươngmạinày,vùngđấtmởrộnghơntạonêncácvùngnôngthônbaoquanhthànhphố.Môhìnhsinhquyểnnhấnmạnhvàosựkếtnốitheokhuvực−tậphợpnhữngkhuvựcnôngnghiệpxungquanhvớikhuthươngmạivàvùnglõilịchsử-nhàởtrongmộtmốiquanhệkếcậnvớinhauđượckếtnốibởinhữngnguồnnănglượng
táitạokhaitháctạichỗđượcchiasẻquamộtlướiđiệnphântánthôngminh.
Trungtâmthànhphốsẽđượccảitạođểđảmbảocáckhônggianmởcóthểtiếpcậnvàcáctuyếnđườngkhôngcóphươngtiệngiaothôngchophépngườiđibộgiànhlạiđườngphốvàtậnhưởngmôitrườnglịchsửxungquanh.Hoạtđộngcảithiệngiaothôngcôngcộng,cáctuyếnđườngdànhchoxeđạpvàngườiđibộsẽđượctriểnkhaiđểhỗtrợsựchuyểnđổinày.
MộttrongnhữngmốiquantâmchínhcủachínhquyềnRomelàlàmthếnàođểtăngmậtđộdânsốnộithànhvàduytrìýthứccộngđồngtạivùngtrungtâmcổkínhcủathànhphố.Điềukhôngmaylàhiệntạiđangcóxuhướnggiảmdânsốtạitrungtâmthànhphốvàchuyểntớicácvùngđấtngoạithànhdothiếunhàởhiệnđại,tắcnghẽngiaothôngnghiêmtrọngvàônhiễmkhôngkhí.MặcdùkhuvựctrungtâmRomethiếunhàởxãhội,diệntíchvănphònglạithừamứa.VìvậynhómthiếtkếđôthịcủachúngtôiđềxuấtRomechuyểnđổicáctòanhàthươngmạihiệnkhôngsửdụngthànhcáckhunhàởmớinhưcáchNewYorkvàChicagođãlàm–bằngcáchsửdụngcáckỹthuậtkiếntrúcsángtạotươngtựnhưmộtsốyếutốtiêntiếnnhấtcủathiếtkếxâydựngLaMãcổđại.KếhoạchnàykêugọiviệcgiữnguyênvẹncácmặttiềnmanggiátrịlịchsửđểbảotồndisảnkiếntrúccủatrungtâmRome,đồngthờimổxẻphầnlõicáctòanhàđểtạodiệntíchchocáckhuvườnchunggiốngnhưtrongcácbiệtthựLaMãcổđại.
QuátrìnhphủxanhRomecũngsẽsửdụnghàngngànkhuvườncôngcộngnhỏnằmrảiráctrongkhudâncưxungquanhkhuvựclõilịchsử-dâncư.CarloPetrini,ngườikhởixướngphongtràoĐồănchậmđãtiếnhànhmộtdựáncùngthịtrưởngAlemannonhằmxâydựngcáckhuvườntrongkhuônviêntrườnghọccủathànhphốđượcchămsócbởicáchọcsinh.
Baoquanhkhuvựctrungtâmthànhphốmớiđượchồisinhsẽlàkhuvựccôngnghiệp-thươngmạixanh–trungtâmcủanềnkinhtếRome.Chúngtôidựđịnhchuyểnđổivànhđaithươngmại-côngnghiệpthànhmộtphòngthínghiệmđểpháttriểncáccôngnghệvàdịchvụsẽbiếnRomethànhmộtnềnkinhtếcarbonthấpkiểumới.Cáckhucôngnghệvàkhoahọcsinhquyểnchứacáctrungtâmxúctiếnđạihọc,cáccôngtykhởinghiệpcôngnghệcaovàcácdoanhnghiệpkháctậptrungvàohoạtđộngthươngmạicôngnghiệptheomôhìnhTIRsẽđượcthànhlậptrongvànhđaicôngnghiệp-thươngmại.
CáckhuTIRtươngtựđãvàđangđivàohoạtđộngởcácnướckhác.KhuCôngnghệWalqaởHuesca(TâyBanNha)nằmtrongmộtthunglũngthuộcdãynúiPyrenees,thuộcthếhệcáckhucôngnghệmớicóthểtựsảnxuất
nănglượngtáitạotạichỗđểcấpđiệnchohầuhếtcáchoạtđộngcủamình.ỞđâyhiệncókhoảnghơnmộtchụctòanhàvănphòngđượcsửdụngbởicáccôngtycôngnghệcaohàngđầunhưMicrosoft,Vodaphone,cáccôngtyvềcôngnghệthôngtinvànănglượngtáitạokhác.
Vànhđaicôngnghiệp-thươngmạisẽđượcthiếtkếnhưmộtmôitrườnglàmviệchấpdẫnvớikhônggianxanhrộngrãi,cáctòanhàvànhàmáykhôngphátthảicarbonđượccấpđiệnbởinguồnnănglượngtáitạosảnxuấttạichỗvàđượckếtnốivớicáchệthốngnănglượngđiện,nhiệtvàphânphốikếthợplại.
uyhoạchcủaRomekêugọiviệctáiphânbổcáckhuđấtnôngnghiệpbịbỏhoanghoặcchưađượcsửdụngđúngmứcởvànhđaibênngoàibằngcáchtriểnkhaihàngtrămtrangtrạihữucơtrồngcácloạiquả,rauvàngũcốcbảnđịa.KhuvựcnôngnghiệpsẽlàminhhọasốngđộngchophongtràođồănchậmcủaÝ,sửdụngcáctậpquáncanhtácsinhtháihiệnđạinhất.Cácchợnôngthônngoàitrời,quántrọởnôngthônvàcácnhàhàngsẽbáncácmónănđịaphươngvàquảngbáchonhữnglợiíchdinhdưỡngcủachếđộănĐịaTrungHải.Cáctrungtâmnghiêncứunôngnghiệp,khubảotồnđộngvật,cáccơsởphụchồichứcnăngchođộngvậthoangdã,cácngânhàngbảotồnnguồngenthựcvậtvàcácvườncâycũngsẽđượcxâydựngtrongvànhđainôngthônđểkhôiphụcsinhquyểnRome.
VànhđaixanhbênngoàicủaRomecũngmangđếnmộtcơhộivôcùngtolớnđểlàmđịađiểmchonhữngdựánnănglượngtáitạoquymôlớnsửdụngnănglượnggió,mặttrờivàsinhkhối.Cáckhunănglượngtáitạosẽđượcbốtríởkhắpvànhđainôngnghiệpvàđượctíchhợpvớicảnhquannôngthôn.
TấtcảnhữngsángkiếnnàyđượcxâydựngđểphụchồisinhquyểnRomevàbiếnkhuvựcnàythànhmộthệsinhtháitươngđốitựchủvàbềnvữngcóthểtựcungcấpphầnlớnnguồnnănglượngcơbản,thựcphẩm,vàchấtxơđểnuôisốngngườidântạiRome.Vớiviệclậpkếhoạchvàquảngbásángtạo,vànhđainôngthôncóthểđượcbiếnthànhmộtkhusinhquyểntuyệtvờivàtrởthànhmộttrongnhữngđịađiểmdulịchchínhcủaRomevớihàngtriệudukháchđếnđây.
BảnquyhoạchRome,hiệnđangđượcđiềuphốibởiLiviodeSantoli,HiệutrưởngtrườngKiếntrúcthuộcĐạihọcLaSapienza,thaymặtchoThịtrưởngAlemanno,đãđượcxâydựnglàmtrọngtâmcủakếhoạchpháttriểnkinhtếvàxãhộidàihạncủathànhphố.
Thiếtkếlạicáckhuvựcđôthịvàvùngphụcậnthànhcácsinhquyểnlàmộtnhiệmvụkhókhăn.Hơnnữacácthànhphố,khuvựcvàcácquốcgiasẽphảitìmnguồnvốnởđâuđểhỗtrợchonhữngthayđổiởquymôchúngtôiđangđềxuất,nhấtlàkhiđangởtronggiaiđoạntăngtrưởngchậmvànguồnthuchínhphủbịcắtgiảm?
MỘTKẾHOẠCHKINHDOANHXANHCHOSANANTONIO
SanAntonio,thànhphốđầutiênthamgiavàochươngtrìnhquyhoạchtổngthểcủachúngtôi,làmộtvídụđiểnhình.Mặcdùlàthànhphốlớnthứ7tạiMỹ,nơiđâytươngđốinghèosovớinhiềukhuvựcđôthịlớnkhác.MộtkhókhănkháclàCPS,côngtyđiệnvàtiệníchthuộcsởhữucủathànhphốlànguồnthuchínhchiếmtới1/4doanhthuhoạtđộngcủaSanAntonio.VàvìCPSthuộcsởhữuthànhphố,nócótruyềnthốnggiữgiáđiệntươngđốithấpsovớicáckhuvựcđôthịkhácphảimuađiệntừcáccôngtyđiệnvàtiệníchtưnhân.
LàmthếnàochúngtacóthểthựchiệnmụctiêucủaSanAntoniogiảm20%phátthảikhínhàkínhvàtăng20%sảnlượngnănglượngtáitạovàonăm2030?NếuCPSgiảmmạnhlượngđiệnbántrongthànhphố,việcnàysẽlàmgiảmdoanhthucủathànhphố.Nếunócốgắngtănggiáđiệnđểkhuyếnkhíchsửdụnghiệuquảvàngănngừalãngphí,ngườidânsẽ cònnghèohơngâynênảnhhưởngtiêucựctớikinhtếđịaphương.
LàmộttrongcácđôthịlớncủaMỹ,SanAntoniocũnglànơisinhsốngcủamộtcộngđồnglớnngườithiểusốgốcLatinhđượchưởnglợirấtíttừnhữngtiếnbộkinhtếthờikỳsauThếchiếnthứII.Khitôibắtđầugặpgỡcácquanchứccủathànhphốcũngnhưcáclãnhđạokhốidoanhnghiệpvàdânsự,tôikhôngthểkhôngnhậnthấysựquantâmsâusắccủahọtớiđiềuhọgọilà“haimặtcủaSanAntonio”.Hầunhưkhôngcómộtcuộcthảoluậnnàomàngườitakhôngsửdụngcụmtừnày.Thựctếdaidẳngvềsựtồntạimộttầnglớptrunglưugiàucó,phầnlớnlàngườidatrắngvàmộttầnglớpdướigốcLatinhbịphânbiệtđốixửvàthiếuviệclàmlàrõmồnmộtởmộtthànhphốtựxưnglàcửangõnốicộngđồngnóitiếngTâyBanNhavớimiềnnamvàcộngđồngnóitiếngAnhvớimiềnbắc.
Làngãtưgiữacácnềnvănhóa,nơinàycũngmangtheonhữngvếtnhơcủalịchsử.ỞtrungtâmthànhphốlàtòacôngsứTâyBanNhanổitiếngAlamo,nơivàonăm1836đãdiễnramộttrậnchiếnlớntrongcuộcchiếntranhgiànhchủquyềngiữaCộnghòaTexasmớihìnhthànhvàMexico.MặcdùngườiTexasbạitrậntạiAlamo,họđãgiànhchiếnthắngcuốicùngvàsápnhập
phầnlớnlãnhthổMexicotrướcđâyvàonướccộnghòamới.AlamongàynaylàđịadanhthuhútnhiềukháchdulịchnhấttạiTexasvàlànguồnthuchủchốtcủathànhphố,khiếnnótrởthànhniềmtựhàovớimộtsốngườivàcũnglàmộtsựnhắcnhởkhôngngừngvềmấtmấtvớinhữngngườikhác.
CPShyvọngquyhoạchtổngthếTIRcóthểtạonênmộtdòngchảycáchoạtđộngkinhtếmớimẻchonhữngngườidânnơiđây,đồngthờibiếnvùngnàythànhmộtnềnkinhtếbềnvữnggầnnhưkhôngphátthảicarbonđầutiêntạiBắcMỹ.Đâylàmộtnhiệmvụnặngnềdùlàtronghoàncảnhnào.
Maymắnthay,thànhphốđãkhôngthuvềhaibàntaytrắng.Khônggiốngcácthànhphốcôngnghiệpởmiềnbắcđãsuythoáisaugiaiđoạnđỉnhcaocủangànhôtôvàonhữngnăm1980,quậnBexarbaogồmkhuvựcđôthịrộnghơncủaSanAntonio,đãquamặtnềnkinhtếMỹtừnăm1980đếnnăm2008,vớitốcđộtăngtrưởngcaohơn58%.Kếtquảnàymộtphầnlànhờcólĩnhvựctàichínhvàbảohiểmvữngmạnhchiếm20%độingũlaođộng.NgànhduynhấtsụtgiảmtạiquậnBexarlàsảnxuất.TrongkhilaođộngtronglĩnhvựcsảnxuấtcủaMỹtăng25%,SanAntoniođãmấtđi40.000việclàmtrongngànhnày.
Thànhphốnàyđangtrôngđợivàotriểnvọngrằngquátrìnhxâydựngcơsởhạtầnggồm5trụcộtcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItrong20nămtớisẽmanglạiviệclàmchohàngngànngười,đặcbiệtlàtronglĩnhvựcsảnxuấtvàngànhxâydựngvàmangtớicáccơhộiviệclàmmớicholựclượngdânsốtrẻđangtăngmạnh.
LĩnhvựcsảnxuấtyếukémcủaSanAntoniohóaralạilàmộtlợithế.Bởihoạtđộngsảnxuấttrongquậnlàrấtítsovớicácđôthịlớnkhác(sốlượngcôngviệcsảnxuấtbìnhquânđầungườiởSanAntoniochỉbằngmộtnửasovớicáckhuvựckhácởMỹ),SanAntoniobắtđầuvớimộtdấuchâncarbonnhỏhơn.
NếuSanAntoniocóthểthuhẹpkhoảngcáchkinhtếxãhộigiữacáccộngđồnggốcLatinhvớiAnhQuốcvàđồngthờigiảiquyếttháchthứcképcủabiếnđổikhíhậuvàanninhnănglượng,nósẽtrởthànhmộtngọncờđầucủacảnước.
Chúngtôiđãxâydựngmộtmôhìnhkinhtếchitiếtcủathànhphốvàcácxuhướngpháttriểndựkiến,cótínhđếnmộtloạtcácbiếnsốkinhtếvàxãhộihọc,vàsauđótínhtoánlượngkhíthảiCO2củaSanAntoniotronggiaiđoạn2008-2030theokịchbản“hoạtđộngbìnhthường”,sửdụngsốliệuvềkhí
thảicủanăm2005.Chúngtôinhậnthấyrằnglượngkhíthảisẽtăng17%,từ27,2triệuméttấnCO2vàonăm2008lênkhoảng31,8triệuméttấnvàonăm2030.
Tuynhiên,đểđạtđượccácmụctiêugiảmphátthảikhítoàncầumàchúngtađãđặtra,thànhphốsẽphảigiảmlượngkhíthảiCO2từmức27,2triệuméttấntrongnăm2008xuốngcònhơn16triệuméttấnvàonăm2030.Sựcắtgiảmthậmchícònphảinhiềuhơntronggiaiđoạntừ2030đếnnăm2050nếukhuvựcđôthịđặtmụctiêugiảmlượngphátthảiCO2xuống80%sovớimứchiệnnayvàogiữathếkỷ−mứcgiảmmàcácnhàkhoahọccholàcầnthiếtởcácnướcpháttriểnđểhạnchếnguycơtráiđấtnónglênmộtmứckhoảng2độC.
BảnquyhoạchtổngthểsẽđòihỏimộtsựtáitưduyhoàntoànvềnềnkinhtếcủaSanAntonio.Saukhichạysốliệu,chúngtôithấyrằngđểđạtđượcmụctiêuSanAntoniosẽcầnmộtkhoảnđầutưtổngcộngtừ15đến20tỷđô-latronggiaiđoạntừnăm2010đếnnăm2030.Mấuchốtởđâylàđầutư.Mọibảnkếhoạchtổngthểcủachúngtôilànhữngkếhoạchpháttriểnkinhtếchứkhôngchỉđơnthuầnlàchitiêuchínhphủ.Trongkhicácchínhphủthườngthamgiasâusátvàoquátrìnhnày,họcũngmongđợimộtkhoảnlợinhuậntrênsốtiềnđầutưcủamình.
Vàothờiđiểmkhicácchínhphủđềubịsụtgiảmdoanhthuvàcáckhoảnchibịcắtgiảmđểcânbằngngânsách,câuhỏiđầutiênkhôngthểtránhkhỏilà“Làmthếnàochúngtacóđủkinhphíđểtiếnhànhđổimới?”Nhưngcólẽcâuhỏiquantrọnghơnlà,“Làmsaochúngtacóđủkhảnăngđểkhôngtiếnhànhnó?”TrongkhiCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIđanglaodốc,cáchduynhấtđểkíchthíchtăngtrưởngkinhtếlàthayđổinó.Vàquantrọnghơn,chúngtađãcónguồnlựctàichínhcầnthiết.
Cómộtthựctếlàmỗikhuvựcđôthị,quậnvàbangđềuđầutưmộttỷlệphầntrămcủaGDPhàngnămchỉđểgiữvữngnềnkinhtế,chodùđólàđầutưvàohệthốngđườngsá,trườnghọc,giaothôngvậntải,thiếtbịcôngnghiệp,nhàmáyđiệnhaycácđườngdâymới.
CáccôngtyMỹđangcónhiềukhoảndựtrữvàhiệnđangnắmgiữmộtconsốkỷlục1.600tỷđô-lalợinhuậnthuđượctrongvàinămqua,mặcdùđangtrongĐạisuythoái.SanAntoniodựkiếnsẽđầutưtrungbìnhkhoảng16tỷđô-lamỗinămvàonềnkinhtếtừnăm2010đếnnăm2030.Chúngtôidựtínhrằngnếuthànhphốchỉcầnđầutư5%camkếthàngnămcủamình,tứckhoảng800triệuđô-lamộtnăm,nócóthểđạtđượccácmụctiêuđãđặtravà
chuyểnđổithànhcôngvàomộtkỷnguyênkinhtếmới.Nóicáchkhác,nếukhuvựckinhtếcôngvàtưnhâncủaSanAntoniochỉcầnđầutưmộtkhoảntươngđươngvớingânsáchpháttriểnkinhtếtrongmộtnămcủanótrongvòng20nămtới,mộtkhoản16tỷđô-lachiaratrong20năm−nócóthểtrởthànhthànhphốCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcarbonthấpđầutiêncủanướcMỹ.Điềuđócónghĩalàthànhphốvẫncóthểphânbổ95%củakhoảnđầutưcủamìnhđểcủngcốcơsởhạtầngcũkỹcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII,đảmbảođểnókhôngbịsụpđổtrongthờikỳquáđộ.
Tạisaochỉcầnđầutưítnhưvậy?Đólàvìchiphíđểduytrìmộtcơsởhạtầngcũđangsuyyếulàtươngđốicaosovớiviệctạoramộtcơsởhạtầngmới.Việcsửachữamộtcơsởhạtầngđãcũnátmangđếnrấtítcơhộikinhtếmớicũngnhưgiátrịgiatăngthựcsựchonềnkinhtế.Ngượclại,cơsởhạtầngmớilàmphátsinhvôsốhoạtđộnghợptáckinhdoanhvàdoanhnghiệpphụtrợ.
Chúngtađanggiảđịnhrằngthànhphốápdụngphươngphápxâydựngcơsởhạtầngmớimangtínhhệthống.Hiệuứngsốnhânthựcxảyrakhisựtươngtácgiữacáctrụcộtđưađếnmộtmôhìnhmới.TrongkhimỗitrụcộttạonêncơsởhạtầngchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,nếuđứngriêngchỉmanglạigiátrịhạnchếchonềnkinhtế,khichúngđượckếthợptrongmộthệthốngtươngtáchoạtđộngnhưmộtsinhvậtđangpháttriển,nềnkinhtếmớisẽcấtcánh.Vàgiốngnhưbấtkỳsinhvậtnào,nócũngsẽtrảiquacácgiaiđoạnsơkhai,chínmuồivàlãohóa.
TôinhấnmạnhđiềunàybởinhómchúngtôiđãphảiđốimặtvớisựtruyềnbásailệchđedọapháhoạinhữngnỗlựccủamìnhtrongnhữngtuầnngaytrướckhiCPSchínhthứccôngbốbảnquyhoạchtổngthể.CPSnóivớicácnguồntinrằngkếhoạchCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcủachúngtôisẽtiêutốnmộtconsốkhổnglồ16tỷđô-lavàlàmtănghóađơntiềnđiệnlênđángkể.Consốnàyđãđượctríchdẫnởngoàibốicảnhcủanómàkhôngcóbấtkỳthôngtinkèmtheonào.Phảnứngtựnhiêncủacácphươngtiệntruyềnthônglàchorằngbảnquyhoạchtổngthểsẽvắtkiệtngânkhốcủathànhphốvàtăngnhanhgiáđiệnbánchongườidân.Chúngtôiphảinhanhchóngkiểmsoátthiệthạivàgiảithíchrằngconsố16tỷđô-lalàđượcdàntrảitrongvòng20nămvànóchỉchiếm5%kinhphíđầutưchokinhtếhàngnămmàkhuvựckinhtếcôngvàtưnhânđãchira.Chúngtôigiảithíchthêmrằnghiệuứngsốnhânkinhtếcủaviệcxâydựngmộtcơsởhạtầngmớisẽlàmtáithiếtnềnkinhtếvàtạoracácdoanhnghiệpcùngviệclàmmới.Khibảnbáocáocuốicùngđượccôngbốvàcộngđồngdoanhnghiệp,cáctổchứcdânsựvàhộiđồngthànhphốđãhiểuđượcconsố16tỷđô-latrongbốicảnhcủanó,sự
bấtbìnhmớilắngdịuvàthànhphốcóthểđánhgiábảnkếhoạchmộtcáchkỹlưỡngvàtỉmỉ.
MỘTCUỘCKHỦNGHOẢNGHẠTNHÂN
Sựhiểulầmcủabáochíkhôngchỉlàmộtsựlạcđềđơngiản.NóđãkhiếncáclãnhđạocủaCPSđánhgiásailầmnghiêmtrọngtrongvàituầnngaytrướckhicôngbốquyhoạchtổngthể,kíchđộngmộtvụbêbốicôngkhaivàkhiếnmộtsốlãnhđạochủchốtvàChủtịchhộiđồngquảntrịcủacôngtyphảitừchức.Hậuquảchínhtrịkhiếnchobảnkếhoạchbịxếpsangmộtbêntrongkhithànhphốgiảiquyếtsựlộnxộn.Maymắnthay,vụbêbốivàcáchànhđộngkhắcphụccủathịtrưởngvàhộiđồngthànhphốcuốicùngđãcủngcốchoviệctriểnkhaicuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItạiSanAntonio.
TừnhữngcuộctraođổiđầutiêncủatôivớiAuroraGeis,việcưutiêncácnguồnnănglượngtrongtươnglaichoCPSvàthànhphốSanAntoniolàmộtvấnđềrấtđượcquantâm.CPSđanghướngđếnhaigiảiphápvềnănglượng,vàmỗihướngđềuđượchọtheođuổitíchcực.Họđặtniềmtinvàocảnănglượnghạtnhânvàgió,đồngthờicũngkhôngbỏquacơhộitheođuổinănglượngmặttrời.
CPSlàđốitácchínhtronghainhàmáyđiệnhạtnhâncungcấpmộtphầnlớnđiệnchothànhphố.Vàonăm2006,khicảnềnkinhtếMỹvàSanAntoniođềuđangbịthổiphồng,CPSlongạirằngnếuđườngcongtăngtrưởnghiệntạitiếptụcđilên,thànhphốsẽphảiđốimặtvớitìnhtrạngthiếuhụtnănglượngvàonăm2016.Đểgiảiquyếttìnhtrạngthâmhụtdựtính,banlãnhđạoCPSkếtluậnrằnghọsẽphảităngcườnglượngđiệncơsở−lượngđiệntốithiểucầnthiếttrongvòngmộtngày,thôngquaviệcsửdụngthanhoặcđiệnhạtnhân.Họchọncáchthứhai,chorằngđiệnhạtnhânkhôngthảiraCO2vàdođólàmộtlựachọnnănglượngsạchgiúpthànhphốtiếptụctheođuổicácmụctiêupháttriểnbềnvững.
CPShợptácvớiNRGEnergyvàcùngthànhlậpliêndoanhvớiToshibađểpháttriểnhailòphảnứnghạtnhânmới.Mỗicôngtysẽsởhữu40%dựánđượcgọilà“ĐổimớihạtnhânBắcMỹ(NINA)”vàsẽtìmthêmmộtbênthứbađểmua20%cổphầnsởhữucònlại.Năm2007,CPSvàNRGgửihồsơlênỦybanQuảnlýHạtnhânMỹđểxinphépxâydựngcáclòphảnứnghạtnhân–đâylàhồsơđầutiênxincấpphépxâydựngmớinhàmáyđiệnhạtnhântạiMỹtrongvòng28năm,kểtừvụtainạntạinhàmáyđiệnhạtnhânThreeMileIslandởPennsylvaniavàonăm1979.Thànhphốđãcamkết
dành276triệuđô-lachogiaiđoạnthiếtkếmặtbằngsơbộ,kèmtheoyêucầulàCPSphảigiảmmứctănggiáđiện5%màhọmuốnápdụngchokháchhàngđểtàitrợchoviệcsảnxuấtđiệnmớixuốngcòn3,5%.
Trongthờigiannày,CPScũngtăngcườngđángkểcôngsuấtphátđiệngiócủahọ.Với910MWnănglượngtáitạotheohợpđồng−94%trongđólàtừTexasWind,CPScóthểtựhàorằnghọđãsảnxuấtnănglượngtáitạotừgiónhiềuhơnbấtkỳcôngtyđiệnlựctrựcthuộcthànhphốnàotạiMỹ.LiệuCPScóđủkhảnăngtăngcườngquymôởcảnănglượnghạtnhânvànănglượngtáitạohaykhông?
Cóbayếutốbổsungcầnphảixemxét.Đầutiên,đãcósựphảnđốicôngkhaivềviệctriểnkhainănglượnghạtnhân.CáctổchứcdânsựlongạivềrủirođốivớimôitrườngkhiámảnhvềsựkiệnThreeMileIslandvẫnchưabaogiờnguôingoai.Ngoàira,nhữnglolắngvềcâuhỏithườngtrựcvẫnchưacólờigiảiđápsau60nămứngdụngđiệnhạtnhânlàlàmthếnàođểvậnchuyểnvàlưutrữcácchấtthảihạtnhânvôcùngnguyhiểm.Thứhai,hộiđồngthànhphốlolắngvềcáckhoảnbộichitrongkhixâydựnghainhàmáyđiện,sợrằngthànhphốvànhữngngườinộpthuếsẽbịmắckẹtvớimộthóađơnngàycàngleothanglàmănmònnguồnthucủathànhphốvànềnkinhtếđịaphương.Thứbalànghivấngiảiphápnănglượngnàotronghaihướngcónhiềukhảnănghơntrongviệcthúcđẩycáccơhộikinhtếmớivàtạoracáccôngănviệclàmcầnthiết.
NhữngvấnđềnàyđãxuấthiệnnhiềulầntrongcáccuộcthảoluậnriêngcủachúngtôivớiCPSEnergycũngnhưtrongcáccuộchọpchínhthứccủachúngtôi.AuroraGeisđãvỡranhiềuđiềusauchuyếnđiđếnTâyBanNha,nhưngliệucôcóhiểurằnghaiconđườngnănglượngmàCPSđangtheođuổilàmâuthuẫnvềlogic?VấnđềsâuxahơnlàliệuthànhphốsẽtiếptụcdựavàocácnguồnnănglượngtậptrungtruyềnthốngcủathếkỷXXhaysẽbắtđầuthựchiệnquátrìnhchuyểnđổidàihạnsangcácnguồnnănglượngphânphốicủathếkỷXXI.Haiphươngphápcungcấpnănglượnghoàntoànkhácnhauđangđượccânnhắc:mộtbêntheohướngtừtrênxuốngvàmộtbênchiasẻnganghàng.Lựachọnhướngđithứhaisẽđòihỏiphảitưduylạihoàntoànvềcáchthứccáccôngtyđiệnvàtiệníchcóthểkiếmlợinhuận.
Điềuthúvịlàbảnbáocáovềquyhoạchtổngthếdài133trangchỉnhắcđiệnhạtnhânmộtlần.NhómtôiđãđưavàomộtđồthịcủaCPSmôtảcácgiảđịnhvềrủiroliênquanđếncácnguồnnănglượngkhácnhaumàCPSđangcânnhắc.PhântíchriêngcủaCPSchothấychiphíxâydựngmộtcơsởhạtnhâncóthểthấphơntừ6%đến50%sovớidựtính(hailòphảnứnghạt
nhânđầutiêncủaCPSđượcxâydựngtrongnhữngnăm1980vượtquádựtrùkinhphíbanđầutận500%).Ngượclại,chiphílắpđặtthiếtbịnănglượnggiócóthểthấphơn10%hoặccaohơn15%sovớidựkiến.Xácsuấtchênhlệchvớinănglượngmặttrờicũngởmứctươngtựđốivớigió.Đồthịđượcđikèmphầnchúthíchsau:
Cácgiảđịnhliênquanđếnnhữngrủirogắnvớichiphídựkiếnchonhữngphươngánnàynênđượcxemxétcẩnthận.BấtkỳkhoảnđầutưnàodẫnđếnchiphíởngưỡngtrêncủaxácsuấtsẽhúthếtnguồnvốntựdodùngđểđầutưvàocácsángkiếnpháttriểnbềnvữngcóthểgópphầnchuyểnđổisangcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
SựdẫnchiếuduynhấtđếnnhữngrủirovềchiphítiềmnănggắnvớiviệclắpđặtcácnhàmáyđiệnhạtnhânmớisẽtrởlạiámảnhCPS.Thựctế,chỉmộtthángsaukhibảnquyhoạchtổngthểcủachúngtôiđượccôngbốchínhthứcvàbangàytrướckhihộiđồngthànhphốSanAntoniobỏphiếutánthànhđầutưthêm400triệuđô-lavàodựánhạtnhântrịgiá8,5tỷđô-la,vănphòngthịtrưởngđượcthôngbáorằngToshibađãtăngmứcchiphídựkiếncủahọđốivớihailòphảnứnghạtnhânlênhẳn4tỷđô-la.RõràngmộtsốlãnhđạocaocấptạiCPSđãbiếtvềkhoảnchiphítăngnàytrướcđónhiềutuầnmàkhôngthôngbáovớihộiđồngquảntrịCPShayhộiđồngthànhphố.
Khitintứcđượclanra,nhiềungườiđãphảitrảgiá.BartleybịsathảivàAuroraGeis,chủtịchhộiđồngquảntrịCPS,mặcdùkhôngbiếtchuyệnnàyđãbịvịthịtrưởngmớiJuliánCastrogâyáplựcphảitừchứcđểchịutráchnhiệmvềsựbưngbítnày.Thậmchítrướckhiviệcchiphítăngvọtđượctiếtlộ,GeisđãbàytỏlongạirằngCPSđangtậptrungquánhiềuvàohạtnhânmàbỏquaviệctheođuổicácnguồnnănglượngtáitạovàđiệnphântánmới.Côcònlặnglẽvậnđộngđểgiảmcamkếtcủathànhphốtừsởhữu40%xuốngcòn20%−mộtkhoảnđầutưchỉđủđểtrangtrảinhucầuđiệnhạtnhândựkiếncủaCPS.ThịtrưởngCastrođãđồngývớikhoảncamkếtgiảmxuốngvàotháng8.
Vớichiphídựkiếnhiệntạikhoảng12tỷđô-lavàcácướctínhđộclậpmớiđưaconsốlêngần17đến20tỷđô-la,thànhphốđãquyếtđịnhbảolãnhchodựán.TrongmộtthỏathuậngiữaCPS,NRGvàToshibadothịtrưởngCastrolàmtrunggian,CPSđãgiảmcổphầntạicácnhàmáyhạtnhânTexastừmứcbanđầu40%xuốngcòn7,6%,tứcmộtmứcđầutưtrịgiá1tỷđô-la.
MặcdùthànhphốSanAntoniođãđượcgiảithoát,ngườinộpthuếtạiMỹthì
không.LiêndoanhgiữaNRG,NinavàToshibavẫnđangtíchcựcthuyếtphụccácnhàđầutưvàtìmkiếmbảolãnhvayvốntừBộNănglượngMỹđểcóthểkhởiđộngdựán.Nếuviệclạmchixảyralàmđedọatớikhảnăngthanhtoáncủaliêndoanh,ngườinộpthuếtạiMỹsẽphảitrảmộtphầnthiệthại.
NhữngbấtđồngvềđiệnhạtnhânlàmnổilênmộtvấnđềkhóchịucủangườidânSanAntonio:bàitoánviệclàm.KhivịthịtrưởngthờiđóPhilHardbergerđóntiếpnhómlàmviệctoàncầucủachúngtôitạihộithảovềquyhạchtổngthểkéodàibangàyvàotháng4/2009,ôngnhấnmạnhmốiquantâmchínhcủathànhphốlàtìmracácgiảiphápmớiđểsảnxuấtnănglượngbềnvữngđồngthờităngcườngcáccơhộiviệclàmmới,đặcbiệtlàchođộingũcôngnhânvàngườinghèocủathànhphố.Nhiệmvụcủachúngtôilànghiêncứucácphươngánnănglượngmớicótínhthânthiệnvớimôitrườngvàgiúpngườidâncóviệclàm.
Ngànhcôngnghiệphạtnhânthườngxuyêntunghôthựctếlàviệcxâydựngcáclòphảnứnghạtnhânquymôlớncóthểtạoranhiềuviệclàm.Trongmộtbàixãluậnvàonăm2010,ChristineToddWhitman,cựuthốngđốcbangNewJerseyvàgiámđốcEPAdướithờitổngthốngGeorgeBushchorằngviệcxâydựngcácmáyđiệnhạtnhânmớicóthểtạora“khoảng70.000việclàmmới”trêntoànquốc.Tuynhiênkhinghiêncứukỹlưỡnghơnthìtriểnvọngviệclàmkhôngđượchấpdẫnnhưvậy.
Việcxâydựngmộtlòphảnứngchỉtạora2.400việclàmngànhxâydựngvàkhiđượcđưavàohoạtđộngnóchỉcầnsửdụng800côngnhântoànthờigian.Đểtạora70.000việclàmnhưdựkiếncủavịcựuthốngđốcsẽcầnphảixây22nhàmáyđiệnhạtnhânvớichiphíkhôngdưới200tỷđô-lavàsẽcầnítnhất20nămđểxâydựngchúng−mộtkhoảnđầutưkhổnglồvềthờigianvàtiềnbạcsovớimứctăngtrưởngviệclàmđạtđược.Ngượclại,theoLiênhiệpcácnhàkhoahọcquantâm(UCS),mộttrongnhữnghiệphộikhoahọccóuytínnhấtcảnước,nếuchínhphủliênbangđặtmụctiêucáccôngtyđiệnkhaithác25%điệnnăngtừnănglượngtáitạo,việcnàysẽtạoragần300.000việclàm.Ngoàira,kinhphí12đến18tỷđô-lahoặchơnđểxâydựnghailòphảnứnghạtnhânmớitạiTexasbằngvớitổngvốnđầutưkinhtếướctínhlàcầnthiếttrong20nămtớiđểxâydựngmộtcơsởhạtầng5trụcộtchoCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàđạtđượccácmụctiêugiảmkhíthảicarboncủathànhphố.
Thếcònlượngđiệnbổsungmàcácnhàmáyđiệnhạtnhânsẽtạora?CácdựbáotăngtrưởngnănglượngmàCPSsửdụngdựatrêncácmôhìnhtruyền
thốngcóthểkhôngcònphùhợpởtươnglai.Cáccôngtyđiệntừlâuđãdựavàomứctăngtrưởngnhucầuđiệnvàtăngtrưởngdoanhthubánhàngtừ1%đến2%mộtnăm.Quytắcnàyđãlặplạiđến45lầntrong58nămgầnđây.Nhưngkhingườitiêudùngbắtđầusửdụngítnănglượnghơnvàtựsảnxuấtđiệnchomình,nhucầuvềđiệnsẽgiảmđángkể.NhucầuđiệnởTexasđãgiảm3,2%trongnăm2009.NhữnghiệntượnggiảmlượngđiệnsửdụngtươngtựđangdiễnraởkhắpnướcMỹvàchâuÂu,gâyraáplựcphảiđánhgiálạinhucầuvềđiệnvàdựbáotăngtrưởngtrongtươnglai.
CóthểmộtsựgiatăngnhucầuđiệnchoInternetvàdịchvụliênquanđếntruyềnthôngkháccũngnhưcácphươngtiệnchạyđiệncóthểthúcđẩysựpháttriểncủangànhđiệntrongnhữngnămtới.Câuhỏiđặtralànhucầuđósẽđượcđápứngchủyếubằngcácnguồnnănglượngtruyềnthống–nhiênliệuhóathạchvàhạtnhân,hayngàycàngnhiềutừcácnguồnnănglượngtáitạo.CPSrõràngđanghướngtớigiảiphápthứhai.
NhữngrắcrốivềhạtnhânkhiếnviệctriểnkhaiCáchmạngcôngnghiệpthứbatạiSanAntoniobịtạmngừnggầnmộtnăm.Khitôiviếtcuốnsáchnày,thànhphốvàcôngtyđiệnmớitrởlạilưngngựa,nhưcáchngườitathườngnóiởTexas,tronghànhtrìnhchinhphụcmụctiêudẫnđầucảnướcđếnmộttươnglaimớihậucarbon.Chươngtrìnhsửdụngnănglượnghiệuquảcủahọlàmộttrongnhữngchươngtrìnhđứngđầutrongnước.CPSvàthànhphốđãgiảmsửdụngđược142MWđiệntronghainămquavàđãđặtmụctiêugiảmsửdụng771MWvàonăm2020.Nhờthànhtíchvượttrộitrongviệcsảnxuấtđược910MWđiệntừnănglượngtáitạo,SanAntoniohyvọngsẽtạora1.500MWđiệnnănglượngtáitạovàonăm2020.CPSđangbắtđầuxâydựngmộtlướiđiệnthôngminh,vớimộtdựán2nămnhằmlắpđặt40.000métđườngdẫntrongcáctòanhàtạikhuvựcđôthị.CPScũngđã kýkếtmộtthỏathuậnvớiGMđểlắpđặtcáctrạmsạcđiệnchocácxeChevyVolt.Tómlại,SanAntoniođangtrênđườnghướngtớimộtnềnkinhtếTIR.
THƯƠNGMẠIKHÁCBIỆT
TháchthứclớnnhấtđốivớiCPSlàphảithayđổimôhìnhkinhdoanhvàphongcáchquảnlýcủamìnhchophùhợpvớinhữngyêucầucủamộtkỷnguyênnănglượngphânphốimớiđượcquảnlýbởicôngnghệtruyềnthôngInternet.CáccôngtyđiệnvàtiệníchchâuÂuđangđốimặtvớimộttháchthứctươngtựvàchẳngbaolâunữamọicôngtyđiệnvàtiệníchkháctrênthếgiớicũngthế.
Giốngnhưcáccôngtyđiệnlựckhác,CPScótruyềnthốngtựsảnxuấtđiện
vàbánchúngchongườisửdụngcuốicùng.Hiệnnay,môhìnhkinhdoanhmớiđãkhiếnCPSmuađiệntừchínhmộtsốkháchhàngcủamìnhvàphânphốilạichonhữngngườikhác.Tươngtựnhưvậy,nhiệmvụcủaCPStrongquákhứlàsảnxuấtvàbánranhiềuđiệnhơn.Bâygiờmụctiêucủanólànângcaohiệuquảsửdụngnănglượng,tứclàbánraítđiệnhơn.MặcdùCPSvẫnsẽtiếptụcsảnxuấtđiệntừnhiênliệuhóathạchvàuraniumtheohệthốngquảnlývàphânphốitậptrungtrongthờigiantới,côngtynàysẽcầnphảinhanhchóngchuyểnsangmôhìnhkinhdoanhmớiđểquảnlýnănglượngcủanhữngngườikhácvàgiúphọtốiưuhóaviệcsửdụngnănglượngđồngthờitănghiệuquảsửdụngnănglượngcủahọ.
ChúngtôiđềnghịCPSxemxétcáccơhộikinhdoanhmớitrongtoànbộchuỗigiátrịcủamộtcơsởhạtầngCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Chẳnghạn,CPSEnergyvàthànhphốcóthểthamgiavàohoạtđộngtàitrợ,sảnxuấtvàphụcvụcácthànhphầncùngquátrìnhkhácnhautạonêncơsởhạtầng5trụcộtcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
CầnlưuýrằngcảCPSvàthànhphốđềukhôngthểthựchiệnđơnlẻmộtkếhoạchkinhtếởquymônày.ĐểđạtđượcmụctiêutrởthànhkhuvựcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđứngđầucủaMỹ,thànhphốvàCPSsẽphảithuhútđượcsựthamgiacủatoànbộkháchhàng.Cácdoanhnghiệpvừavànhỏ(SME),hợptácxã,khunhàởsởhữutậpthể(CID),cáchiệphộiđịaphương,cácnhómmôitrườngvàngườitiêudùngđềulànhữngthànhviênvàđốitáctiềmnăngtrongviệcthựchiệnmộtkếhoạchTIRchoSanAntoniovàSouthTexas.
CácquậnxungquanhcũnggặpnhiềutháchthứcgiốngnhưSanAntonio.ChúngtôiđềnghịSanAntoniođịnhvịnólàtrungtâmcủamộtmạnglướinănglượngbằngcáchkếthợpcáccôngtytiệních,cácnhàcungcấpnănglượngkhácvàngườidùngvớimụctiêuxâydựngmộtcơsởhạtầngTIRởkhắpkhuvựcphíanamTexas.
TrongthờigianlàmviệcvớiCPSEnergy,tôikhôngthểkhôngtựhỏiliệumẹmìnhsẽnghĩgìvềnhữngthửnghiệmcấptiếnmàhọđangthựchiện.MẹtôisinhraởElPaso,Texasvàđãquađờivàonăm2007ởtuổi96.GiađìnhbênngoạinhàtôiđãđịnhcưởTexastừnhữngnăm1890.Vàongày10/1/1901,nhữngngườithămdòdầumỏởmỏSpindletoptạiBeaumont,Texasđãtìmthấydầuởđộsâu311mét,mởramộtgiếngdầuphunlênkhônghơn45mét.Chỉriênggiếngdầunàyđãcungcấp100.000thùngdầumộtngày,nhiềuhơntấtcảcácgiếngdầukhácởMỹvàothờiđiểmđócộnglại.
Khimẹtôilớnlên,hàngngànngườiđithămdòdầuđãxớitunglòngđấtởTexashyvọngtìmđượcvàngđen.NhiềungườiđãthànhcôngvàTexasđượcmọingườixemlàđếchếdầumỏ.LúcnàythìnướcMỹđãtrởthànhcườngquốcvượtbậctrênthếgiớitrongCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.
ViệcmộtthếhệnhữngngườikhaithácmớiởTexasđangthuthậpnănglượngtừgióvàmặttrờiđểbiếnTexasthànhmộtbangdẫnđầuvềđiệnxanhthậtkỳlạmàcũngthậthợplý.NhữngnỗlựccủahọcóthểmởđườngđểnướcMỹnắmquyềnlàmchủcơnsốtnănglượngtiếptheovàgiànhlạivịtrídẫnđầuthếgiớibằngcáchchuyểnsangnhữngnguồnnănglượngmềmcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
ChắchẳnmẹtôisẽrấtphấnkhíchvềsựchuyểnbiếncủaTexas.Cólẽbàsẽnhắctôinhớvềmộtcâungạnngữcũcủangườidânnơiđây:“Nếubạnđangởtronghốsâuthìhãyngừngđào”−mộtkinhnghiệmđịaphươngđánggiávàocuốithờikỳdầumỏ.
ĐỔIMỚIMONACO
Chỉ3thángsaukhinhómlàmviệctoàncầucủachúngtôitổchứccuộchộithảobangàyvềquyhoạchtổngthểchoSanAntonio,tôiđượchoàngtửAlbertIIcủaMonacomờicùngcảnhómđếncôngquốcnhỏbécủamìnhởvùngCôted’AzurbờbiểnmiềnnamnướcPháp.
TôigặphoàngtửAlbertIIlầnđầutiênvàotháng2/2007tạiParis.KhiđótôiđượctổngthốngPhápJacquesChiracđềnghịtổchứcmộtcuộchộithảocấpcaochocáclãnhđạodoanhnghiệpvàchínhphủtừkhắpnơitrênthếgiớivàongàyỦybanliênchínhphủvềBiếnđổikhíhậucủaLiênHiệpQuốccôngbốbảnBáocáođánhgiátổnghợpthứtưđượcchờđợiđãlâuởParis.Hộithảođượcgiaonhiệmvụnghiêncứucácsángkiếnkinhtếcầnthiếtđểchuyểnđổinềnkinhtếtoàncầusangkỷnguyênhậucarbon.Khiđó,hoàngtửAlbertlàmộttrongnhữngthànhviêncủaủyban.
KhinghĩtớiMonaco,hầuhếtmọingườiđềuhìnhdungđếnđờisốngcaođãthuhútnhữngngườigiàucóvànổitiếngtừkhắpthếgiới,giảiđuaxecôngthứcmộtGrandPrixhàngnămvàsòngbạcmạvàngBelleÉpoque.NhưngMonacocòncómộtmặtkháccũngrấtđángchúý.ÔngcủahoàngtửAlbertII,hoàngtửAlbertIlànguyênthủquốcgiađầutiênthamgiavàocôngcuộcbảotồncáchệsinhtháiđạidươngcủathếgiới.Saumộtchuyếnđibiểnvòngquanhthếgiớivàonăm1906,hoàngtửAlbertIđãthuthậpdữliệuvàtiếnhànhcácnghiêncứuvềsinhvậtbiểnvàsauđóthànhlậpViệnhảidươnghọc
nổitiếngthếgiới−cơquankhoahọcđầutiênnghiêncứusâuvềcácđạidươngvớimụctiêubảotồnđờisốngcủacácđộngthựcvậtbiển.HoàngtửRainerIIIđãtiếptụccôngviệcnàyvàtrởthànhngườicổsúycóuytíntrênthếgiớivềbảotồnđạidương.Trongthờikỳôngcầmquyền,MonacotrởthànhquốcgiaĐịaTrungHảiđầutiênchỉthảira“nướcthảiđôthịsạch,cóthểuốngđượcvàchảyrabiển.”
TạicuộchộithảoởParis,tôiđãbịấntượngmạnhbởinhữngkiếnthứcchuyênsâucủahoàngtửvềbiếnđổikhíhậuvàcácphươngpháptiếpcậnthựctếôngđangtiếnhànhởMonacođểgiảiquyếtcuộckhủnghoảng.Nhậnranhữngtácđộngmạnhmẽmàbiếnđổikhíhậuđãgâyravớicácđạidươngtrênthếgiới,hoàngtửAlbertIIđãchuyểntrọngtâmsangnhữngtháchthứccủahiệntượngtráiđấtnónglênvàtrởthànhmộtphátngônviênhàngđầutrongcácnhàlãnhđạothếgiớivềvấnđềnày.Dướisựlãnhđạocủaông,côngquốcMonacođãtiếnhànhmộtloạtcácsángkiếnmôitrườngđượcxâydựngđểtrởthànhhìnhmẫuchochâuÂuvàchocảthếgiới.
Tôigặplạihoàngtửvàotháng3/2009.KhiđótôiđếnMonacođểthuyếttrìnhtrongmộthộinghịthườngniênvềcáccôngnghệtiêntiếncủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvớisựthamgiacủamộtsốbộóclớnnhấtthếgiớitronglĩnhvựccôngnghệcùngcácdoanhnhânvàtổchứctàichínhcóquantâmđếnmôitrường.HộinghịthườngniênnàylàsángkiếncủaMungoPark,mộtdoanhnhânnhạybénrấtquantâmtớigiớicôngnghệvàlàngườicótàinăngchọnranhữngkẻchiếnthắngtrongsốhàngngàncôngnghệxanhđangnổilên.Mungocómốiquanhệthântínvớihoànggiavàđãđềnghịtôicùnggặphoàngtửđểthảoluậnvềcácvấnđềcùngquantâm.
ChúngtôiđượcdẫnvàomộtcănphòngnhỏchứađầysáchvởvàcácbảnđồcổtrônggiốngnhưmộtcuộcnghiêncứuvàođầuthếkỷXXmàngườitacóthểthấytrongbộphimIndianaJonesvàchiếcrươngthánhtích(RaidersoftheLostArk).HoàngtửAlbertlàmộtngườikhiêmtốnvàítnóimàtôingờrằngnếukhôngđượcsinhratrongmộtgiađìnhhoànggiathìôngsẽdànhcảđờiđểnghiêncứukhoahọc.
HoàngtửbàytỏlolắngvềcáccuộcđàmphánvềbiếnđổikhíhậutạiCopenhagenđượcdựkiếndiễnravàocuốinămvàlongạirằngviệctìmragiảiphápchovấnđềtráiđấtnónglênmộtcáchkinhtếvàhệthốngchưađượcchútrọngđúngmức.ÔngđãbiếtvềmôhìnhpháttriểnkinhtếmàtôichuẩnbịchoLiênminhchâuÂuvàhỏiliệumìnhcóthểgiúpgìtrongviệcthúcđẩymộtKỷnguyêncôngnghiệpthứba.TôinóirằngnhữnggìchúngtacầnlàcácmôhìnhcóhiệuquảvàMonacosẽlàmộtthíđiểmphùhợpđểthử
nghiệmmộtsốýtưởngmớinhất,nhấtlàkhinướcnàyđãtiếnkháxatrongcácsángkiếnvềbiếnđổikhíhậu.HoàngtửđồngývàchúngtôithốngnhấtmộtngàyđểtổchứccuộcgặpcủanhómtôivớicácbộtrưởngvàchuyêngiakỹthuậtcủaMonacođểphácthảomộtbảnquyhoạchtổngthểKỷnguyêncôngnghiệpthứbachocôngquốcMonaco.Chúngtôihyvọngbảnquyhoạchtổngthểsẽđượchoànthànhvàotháng10đểhoàngtửAlbertcóthểtrìnhbàynhưmộtkếhoạchchiếnlượcvớicácnhàlãnhđạothếgiớikháctạicáccuộcđàmphánvềbiếnđổikhíhậuởCopenhagen.Vớichỉmộtítthờigian,chúngtôiđãxắntayáovàoviệcngay.
MặcdùMonacogiốngnhưSanAntoniođềumờinhómchúngtôitớiđểgiúphọđạtđượcmụctiêu20-20-20vàonăm2020,haithựcthểnàyhoàntoànkhácnhau.Monacolàmộtquốcgiacóchủquyềnđộclậptheochếđộquânchủlậphiến.TrongkhiSanAntoniolàmộtthànhphốphântánvớimộttầnglớpdướiđôngđảo,MonacolàmộtkhuđôthịđôngđúcnằmgiữabiểnĐịaTrungHảivànhữngngọnnúivàlànhàcủamộtsốnhữngngườigiàunhấtthếgiới.GDPbìnhquânđầungườicủaMonacolà51.092eurovàtỷlệthấtnghiệpbằng0.Ngânsáchhoạtđộngcủachínhphủlà744.209.751euro.Ởđâykhôngcóthuếthunhập.Thayvàođó,doanhthucủachínhphủđếntừthuếgiátrịgiatăng20%vàthuếbánhàng5%.Diệntíchchưatớihaikm2củacôngquốclànơiởcủa35.000cưdân.Sốlượngngườitănggấpđôimỗingàydokếtquảcủanhữngngườidândichuyểnkhiđilàmvàkháchdulịch.
CólẽtôinênlàmrõkháiniệmvềngườicưtrútạiMonacovớichiasẻnhậnđượctrongngàyđầutiênnhómlàmviệctoàncầucủachúngtôigặpgỡlãnhđạocủacôngquốc.ChúngtôiđượcchobiếtrằngnhiềungườidângiàucónhấtcủaMonacosốngởđókhôngthườngxuyênvàcoinhàcủahọgiốngnhưnơinghỉdưỡng.Vìkhôngbịđánhthuếthunhập,họtuyênbốđâylànơicưtrúchủyếucủamình,điềumàsauđóchúngtôiđượcbiếtlàđãgâyramộtvấnđềvềmôitrườngđángxấuhổvàítđượcnhắcđến.Đểchứngminhtìnhtrạngcưtrúchủyếucủamình,cácchủnhàphảicungcấpbảnsaohóađơntiệníchhàngthángcủahọchothấyhọđangởnhà.Kếtquảlàcácthiếtbịthườngđượcbậtliêntục24/7ngaycảkhikhôngcóaitrongnhà,gâylãngphínănglượngvàgiatăngdấuchânCO2tạicôngquốcnhỏbénày.Chínhphủđangcốgắngđểgiảiquyếtvấnđề,mộtphầnbằngcáchbanhànhcáckhoảntrợcấplớnđểchuyểncáccănnhàthànhcácnhàmáyđiệnxanhminicóthểchuyểnnănglượngsạchtrởlạilướiđiện(sẽđượcnóithêmtrongchươngnày).
CâuhỏiđầutiêncủachúngtôilàMonacolấynănglượngtừđâu?17%nguồnđiệncủanướcnàyđếntừviệcbơmnướcbiển,trongkhi25%nhucầu
sưởiấmvàlàmmátđượcđápứngthôngquamộtnhàmáyđốtchấtthảithànhnănglượng.HầuhếtnguồnđiệncủanóđếntừnướcPháp,vốnchủyếusảnxuấtđiệntừnănglượnghạtnhân.
CáccôngtrìnhxâydựngởMonacođượctậptrungtrongmộtdiệntíchnhỏđếnnỗihầunhưkhôngcódiệntíchđấttrốngnàochocáckhunănglượngquymôlớn.Nhữnggìnướcnàycólà6kmbờbiểncóthểđượckhaithácđểtạoranănglượngsóngvàgió,cũngnhưtốcđộbứcxạmặttrờicaobấtthườngcóthểđượckhaithácthôngquacácpinquangđiệnhoặcnhiệtlượngmặttrờiđểtạoranănglượng.
TháchthứclớncủaMonacolàlàmthếnàođểkhaithácbứcxạmặttrờitrêncáctòanhàmàkhôngảnhhưởngđếnnhữngdisảnvềkiếntrúc.Côngquốcđãnhấnmạnhvớichúngtôirằnghọkhôngmuốnthayđổidiệnmạocáctòanhà,tứcmàusắcvàhìnhdạngcủachúng.
24%củaMonacolàdiệntíchmáinhà,mộtnửatrongđóphùhợpvớiquangđiện(cónghĩalà,hướngvềphíanamvàkhôngbịchekhuất).Chúngtôiướctínhrằnghơn30%mụctiêuvềnănglượngtáitạocủaMonaconhằmsảnxuấtra50gigawattgiờvàonăm2020cóthểđạtđượcnhờviệcsảnxuấtnănglượngquangđiệntừcácpintrênmáinhà.Chúngtôicóthểtănggấpđôiviệcsảnxuấtnănglượngmặttrờibằngcáchsửdụngmặttiềncáctòanhànhưcácđiểmthugom.PhầnlớnphầnnănglượngmặttrờitiềmnăngcònlạicóthểđượckhaithácbằngcáchchothuênhữngvùngđấttrốngngaygầnbiêngiớivớiPhápvàlắpđặtcácthiếtbịthuthậpnănglượngmặttrời.NhómchúngtôicũngđềnghịthửnghiệmmộthệthốngquangđiệnngoàikhơichưađượctriểnkhaisẽgiúpcôngquốcthuthậpnănglượngmặttrờitrênbiểnĐịaTrungHải.Hệthốngquangđiệnngoàikhơiđầutiênvớiđườngkính100métđãđượcthửnghiệmtạiAbuDhabitrênvịnhBaTư.Việcđặtcáctấmquangđiệnngoàixabờbiểnvàngoàitầmnhìncóthểcungcấpthêm15%nănglượngtáitạonướcnàycầnđểđạtđượcmụctiêunăm2020.
ChínhphủMonacorấtquantâmtớiviệcbiếncáctòanhàthànhcácnhàmáyđiệnminivàhiệnđangápdụngcáckhoảntrợcấp30%vớimứctốiđalà30.000eurođểhỗtrợlắpđặtcáchệthốngquangđiệnmặttrời.Nhưngchúngtaphảilàmđiềuđónhưthếnàođểtránhlàmchothànhphốtrônggiốngnhưmộthệthốngphátđiệnkhổnglồ?
Nhómkiếntrúccủachúngtôivàcácnhàquyhoạchđôthịthamkhảoýkiếncủacácchuyêngianănglượngvàtìmramộtsốphươngphápkhảthiđểtạoranănglượngmàkhôngảnhhưởngđếntínhthẩmmỹcủacảnhquanđôthị.
Hầuhếtcáctấmpinquangđiệncómàuxanhđậmvàđượcgắnvớicácgiàngiáoốpkhôngđẹpmắt.NếucáctòanhàcủaMonacobịphủkíntrongcáctấmquangđiện,hệquảsẽrấttồitệ.
Maymắnthay,cáccôngtyhiệnnayđanglắpcáctấmpinquangđiệnnhỏtrựctiếpvàocácmáingóibằngđấtnung,cácmáiche,tường,kính,cửachớpvàthậmchícảrèm,chekínchúngbằngmọibềmặtsẵncó.
Côngnghệgiócũngcóthểđượctíchhợpvàocáctòanhà.Điềunàykhiếnnhiềungườingạcnhiênvìchúngtathườngnghĩsảnxuấtđiệngiólàphảicócáctuabingiókhổnglồđượclắpđặtthànhtừnghàngtrongnhữngtrạmnănglượnggiórộnglớn.Tuynhiênmớiđâycáctuabingiótrụcdọcđãđượcthiếtkếđểkhôngcầnphảixoayvàcóthểhấpthụkhôngkhíhỗnloạnhơnởcáckhuvựcđôthịđôngđúc.Cáctua-bingiótrụcđứngcóthểđượclắptrênnóccáctòanhàởMonacođểtăngcườngkhảnăngsảnxuấtnănglượngtáitạocủanướcnày.
CácmáinhàvàbứctườngthânthiệnvớimôitrườngcũngđangtrởnênthịnhhànhvàchúngtôikhuyênMonaconênápdụng.Việctíchhợpcácnhàmáyvàocáccơsởhạtầngsẽlàmgiảmdòngchảythoátnước,tănglượngnhiệt(giảmbớthiệuứngđảonhiệtđôthịtrongmùahèvàgiúpgiữnhiệttrongmùađông),tăngcườngđadạngsinhhọcđôthị.Vàonăm1998,thànhphốBasel(ThụySĩ)đãphátđộngdựánmáinhàxanhvàhiệnnay20%diệntíchmáibằngcủathànhphốnàythânthiệnvớimôitrường.CácthànhphốToronto(Canada)vàLinz(Áo)hiệnyêucầumọitòanhàmáibằngphảiđượcthiếtkếmàuxanh.Tấtcảnhữngnỗlựcnày−nănglượngmặttrời,gióvàmáinhàxanhgiúptáikếtnốiMonacovớikhuvựcsinhquyểncủamìnhvàkhuyếnkhíchýthứcsinhquyển.
MộtlưuýcuốicùngvềMonaco:Mọivùngmiềnmangđẳngcấpthếgiớiđềucónétvănhóađộcđáoriêng.VớiMonaco,đólànhữngchiếcxehơitốcđộcao.Trongsuynghĩcủamọingười,Monacogắnliềnvớimônđuaxe.Trongbảnkếhoạchtổngthể,chúngtôiđãđềxuấtnướcnàynênlàmgươngchothếgiớibằngviệcthaythếsốlượngítỏixebuýtcôngcộngsửdụngđộngcơđốttrongchạybằngxăngbằngcácxechạybằngpinnhiênliệuhydro.Docódiệntíchnhỏ,nướcnàycóthểtiếnhànhchuyểnđổimộtcáchnhanhchóngvớichiphítốithiểuvàtrởthànhquốcgiađầutiêntrênthếgiớicómộthệthốnggiaothôngcôngcộngkhôngkhíthải.
SauphầntổngkếtcuộchộithảolãnhđạocủachúngtôiởMonaco,ByronMcCormicktừnhómchínhsáchvàtôicùngngồivớiMungoParktạiquầy
barcủakháchsạnđểbànvềmộtýtưởngmàMungođangtheođuổi.HaylàtổchứcmộtgiảiđuaôtôhàngnămthứhaitạiMonacovớinhữngchiếcxeđuachạyđiệnvàhydrotừkhắpnơitrênthếgiới?Cácxesẽchạybằngđiệnkhaitháctừcáctấmpinnănglượngmặttrời,tuabingiótheochiềudọcvàcácnguồnnănglượngtáitạokhácđượcthuthậptừcáctòanhàcủaMonaco.LiệucòncócáchnàotốthơnđểbáohiệusựkếtthúccủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIvàchàođónCáchmạngcôngnghiệplầnIII?TôitòmòmuốnbiếtphảnứngcủaByron.ÔnglàngườiđãdànhcảcuộcđờitạiGeneralMotorsvàlàmộttrongvàingườichịutráchnhiệmvềviệcpháttriểnxehơichocôngtytrongtươnglai,kểcảcácxechạypinnhiênliệuhydro.Ôngđãtrảlờirấtnhanhvàchânthành:“Tôiphảiđăngkýởđâu?”
KhinhómchúngtôihoànthànhcôngviệctạiMonaco,dọnđồvàrasânbay,tôichợtnghĩliệuthánhđịathuhútnhữngngườigiàucóvànổitiếngnàycóthểthayđổihìnhảnhthànhmộtnơipháttriểncôngnghệcaotiêntiếnvàbềnvữngđểtrởthànhtiêuchuẩnthẩmmỹmớichothếgiớihaykhông.
GIẢIPHÓNGUTRECHTKHỎICARBON
NếuMonacolàthiênđườnggiảitríthìUtrechtlạinổitiếngvềsựcầncù.Vớibảnchấtnghiệncôngviệc,tinhthầndoanhnghiệpvàvôcùngthựcdụng,tỉnhnhỏnằmtrongvùngnộiđịacủaHàLannàylàmộtnơinghiêmtúcvớitoànhoạtđộngkinhdoanh.TỉnhUtrechtlàmộttrongnhữngvùngpháttriểnnhanhnhấtởLiênminhchâuÂu.Vớitỷlệthấtnghiệpthấp,mứcsốngtươngđốicao,UtrechttựhàolànơicómộttrườngđạihọcđẳngcấpthếgiớikhiếnnơiđâytrởthànhmộttrungtâmquantrọngtrongnềnkinhtếtrithứcchâuÂu.
Khônggiốngnhưmộtsốnơikhácchúngtôitừnglàmviệccùng,Utrechtkhônghềbỏquaviệclậpkếhoạch.Họtrangbịđầyđủcáckếhoạchcho10năm,20năm,nhữngkếhoạchđượcvạchrachitiếtđếnmứchiếmkhithấyđượctrongmôitrườngquảnlýcấptỉnh.Tôingờrằngnhữngngườichịutráchnhiệmđầusóngngọngióquanhiềuthếkỷđãcómộtbảnnănglậpkếhoạchkhôngthểxóabỏtrongbộgentậpthểcủamình.
ĐiềunàycónghĩalàngườiHàLancóthóiquenchuẩnbịđốiphóvớinhữngmốinguyhiểmởphíatrướcvàhọcàngpháthuyđiềuđókhithếgiớiđangphảiđốimặtvớitìnhtrạngthiếuhụtnănglượng,giánănglượngluônbiếnđộngcũngnhưcácrốiloạnsinhtháivàxãhộiđầynguyhiểmtừbiếnđổikhíhậudoconngườigâyra.
Trướcthựctếnày,tỉnhUtrechtđãđặtramộtchươngtrìnhnghịsựđầythamvọng:dẫnđầucáckhuvựcthuộcLiênminhchâuÂutiếnvàomộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvớimụctiêugiảm30%(vượt10%sovớimụctiêucủaEU)cácloạikhílàmtráiđấtnónglênvàonăm2020vàđạtmứccarbontrungtínhvàonăm2040.HiệnnaymớichỉcómộtvàikhuvựccânnhắcvềkếhoạchmàUtrechtđangtheođuổi.
Đểđạtđượcmụctiêunày,tỉnhUtrechtvàHộinghịkinhdoanhbàntròncácCEOvềCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđãcùnghợptácđểbànthảovềpháttriểnkinhtếtrongthếkỷXXI.NhiệmvụđặtralàchuẩnbịchoUtrechttrởthànhtỉnhđầutiêncủakỷnguyênsinhquyển.NếuUtrechtcóthểđạtđượcnhữngbướctiếnnhanhchóngtớimứckhôngphátthảitrong30nămnữa,nósẽcóthểtruyềncảmhứngđểhàngngànkhuvựckháclàmtheo.
Nhưcáckhuvựcđôngdâncưkhác,Utrechtcầnphảimởrộngkhuvựcđôthịvàxâydựngcáccộngđồngngoạiômớiđểđápứngcácnhucầunhânkhẩuhọccủamìnhtrongvòng20nămtới.Utrechtđãlênkếhoạchxâydựnghaicộngđồngmới:RijnenburgvàSoesterburg.Rijnenburgsẽlàmộtcộngđồnggồmkhoảng7.000hộgiađình,cònSoesterburglàmộtcộngđồngướctínhcókhoảng500hộ.Tỉnhcũngcầnphảinângcấpcơsởhạtầnghiệncótrongkhuvựcđôthịcũ.
Giốngnhưởcácthànhphốvàkhuvựcpháttriểnnhanhkhác,banlãnhđạotỉnhphảiđốimặtvớimộttháchthứclớn:làmthếnàođểmởrộngcáckhunhàởmớitrongkhivẫnđảmbảorằngcáckhuvựccũcủathànhphốkhôngbịbỏlại.Chúngtôicónhiệmvụduytrìtăngtrưởngkinhtếvàbắtnhịpvớisựbùngnổdânsốđồngthờiphảigiảmlượngkhíthảicarboncủakhuvực.
Thayvìrơivàonghịchlýthườngthấygiữapháttriểnkinhtếvàtínhbềnvữngvềmôitrường,tỉnhđãbắtđầunghiêncứukhảnăngdùngtăngtrưởngđểhỗtrợchopháttriểnbềnvững.Nóicáchkhác,cáctòanhàmớimàthôngthườngsẽcầnnhiềunănglượnghơnvàlàmgiatăngkhíthảiCO2sẽphảituânthủquyđịnhkhôngphátthảicarbonvàhỗtrợcácngànhkinhtếcũcủathànhphốnângcấpcơsởhạtầng.
Ýtưởngnàytươngtựnhưphươngpháptàitrợquagiatăngthuế(TIF)đượcápdụngtrongcôngcuộctáithiếtcáckhuvựcbịxuốngcấpởcácthànhphốnhưChicago,AlbuquerquevàAlmeda.Ýtưởngcơbảnởđâylàtỉnhsẽdùngthuếbấtđộngsảnthutừcáckhuvựcmớixâydựngđểtàitrợchocácdựáncảitạođôthịtrongcáckhuvựckinhtếcũcủathànhphố.Tuynhiên,vìcácsángkiếnnàyđềucómụctiêucuốicùnglàkinhtế,chúngthườngxuyênbị
chỉtríchlàkhôngkhácgìmộtkếhoạchcủaRobinHoodlấycắpcủangườigiàuvàchiachongườinghèo.
Nhưngnếukháiniệmvềcảitạođôthịcũngbaogồmviệctiếtkiệmnănglượngvàbảovệmôitrườngchotoànbộkhuvực,“việctàitrợnănglượng”cuốicùngsẽcólợichocảngườigiàuvàngườinghèo.Thuếnhàđấttừnhữngkhunhàởmớicóthểđượcđưavàoquỹtrợcấpcácchủsởhữunhàtrongnhữngkhuvựcnghèocủathànhphốđểnângcấptòanhàcủahọ.Việccảitiếncáctòanhàdẫnđếngiảmsựsửdụngnănglượng,tiếtkiệmnănglượngnhiềuhơnvàgiảmlượngCO2thảivàokhíquyển,dođómangđếnlợiíchtíchcựcchocácchủnhà,doanhnghiệpvàtoànxãhội.
Tuynhiênngaycảkhiđãcómộtkếhoạchcấpvốnđộtphánhưvậy,việcnângcấptoànbộthànhphốlàkhônghềdễdàng.Nhưvớibấtkỳvấnđềkinhtếnào,vấnđềđặtralàthứtựưutiên.Làmthếnàođểcơquanchứcnăngcóthểquyếtđịnhcáctòanhàđượcnângcấptrướctiên?Việcbảovệcáctòanhàđơnlẻlàmộtýtưởngtuyệtvờivàcóthểcómộttácđộngđángkểđếnviệcsửdụngnănglượng,nhưngviệcnângcấptòathápWillisTowertạiChicago,chẳnghạn,sẽgiúptiếtkiệmđủđiệnđểcungcấpcho2.500hộgiađình.
Rõràng,tỉnhUtrechtcầnmộtbảnkếhoạchtoàndiệnvàcóhiệuquảvềtàichính.AdrianSmith+GordonGillArchitecture,mộtcôngtyquyhoạchđôthịởngoàiChicagođồngthờilàthànhviênnhómpháttriểntoàncầucủachúngtôi,đềxuấtmộtgiảiphápphầnmềmchoUtrechtsẽkếthợpđượctoànthểcộngđồngtrongmụctiêukhôngphátthảicủamình.
Kếhoạchnàybaogồmviệcxâydựngmộtmôhình3-Dảochothànhphố.BướcđầutiênlàlàmviệcvớicácsinhviênvàgiáosưtạitrườngđạihọcđịaphươngđểthựchiệnviệcđolườngnănglượngtoàndiệntạimọitòanhàởUtrecht.Cáccôngtrìnhcôngcộngsẽđượcđođạcđầutiên,sauđólàcáccôngtrìnhnhàởvàthươngmại.Tiếpđó,mỗitòanhàsẽđượcphânloạidựatrêntiềmnăngtiếtkiệmnănglượngcủanó(chẳnghạncáctòanhàmàuđỏcótiềmnăngtiếtkiệmnănglượnglớnnhất,cáctòanhàmàuvàngcótiềmnănglớnthứhai,v.v…)
Saukhitiềmnăngtiếtkiệmnănglượngđượcđịnhlượng,bướctiếptheolàướctínhchiphícủaviệcnângcấpmỗicôngtrình.Khiđãcónhữngthôngtinnày,việcxácđịnhnênđầutưvàođâutrướctiênsẽtrởnênrõrànghơnnhiều.Khiđãxácđịnhđượctiềmnăngtiếtkiệmnănglượngvàchiphíđầutưdựkiến,bướccònlạichỉlàđảmbảochoviệctìmkinhphíthựchiệnvàràsoátdựánvàcácđềxuất.
Môhìnhloạitrừcarbon3-Dảođãtạoramộtthịtrườngnănglượngtrựctuyến.Mộttrongnhữngràocảnlớnnhấtđốivớiviệcnângcấpcáccôngtrìnhnhàởlàkhảnăngsinhlợinhuận.Vìlýdonày,cáccôngtydịchvụnănglượng(ESCO)chủyếutậptrungvàocácdựánthươngmạilớnvìchúngcólợinhuậncaohơn,trongkhitỷsuấtlợinhuậntínhtrênmộtcănnhànhỏhơnrấtnhiều.Tuynhiên,thôngtinvềnănglượngđượccungcấpmiễnphítrênInternetđãmangđếnhyvọngchonhữnggiảiphápmởrộngquymô.Thayvìviệcmộtcôngtychàobánmộtngôinhàriênglẻhaymộtngườidântìmmộtđốitácđểcảithiệnngôinhàcủamình,mọitòanhàmàuđỏcóthểgắnliềnvớinhau,hoặctấtcảcáctòanhàmàuvàngtrongkhuvựccóthểliênkếtvớinhauđểmộtcôngtyESCOnhómcáckhốinhàvàđưaramứcgiágiảmđángkểchoviệcnângcấp,quađótạonênmộtdựánngangtầmvềquymôvàlợinhuậnsovớimộthợpđồngthươngmạilớn.PhươngphápphânnhómđưaESCOvàcácchủsởhữubấtđộngsảnxíchlạigầnnhautrongcáckhuvựclâncậntrongmộtcuộcthảoluậncôngkhaivềtínhbềnvững.Bởiviệcmởrộngquymôđòihỏiphảicóđủsốchủnhàtrongmộtnhómđồngýgặpnhauvàcùngthamgianângcấptậpthể,quátrìnhđảmbảo“bánđượchàng”sẽcủngcốsựhỗtrợcủangườidânchokếhoạchTIRtrongcáckhuvực.
Vớimongmuốnkhuyếnkhíchnhữngsựthamgiacủacộngđồngtươngtự,tỉnhUtrechtđãlậpmộttrangwebcóchứacácphântíchvàkhuyếnnghịvềquyhoạchtổngthểcủaTIRgồmcódanhsáchcácdựánưutiênvàđãbắtđầumộtcuộctròchuyệnvớicáccôngdân,cộngđồngdoanhnghiệpđịaphương,cácnhànghiêncứutạiđạihọcvàthậmchícảcáctrườngtrunghọc–gầnnhưkêugọicảkhuvựcvàocuộcchơi.Quyhoạchtổngthểđãđượcphântán.BâygiờnóđãlàmộtnềntảngchomộtcuộcthảoluậntoàntỉnhvềcáchthứcđổimớiđểbướcsangnềnkinhtếTIR.
Mọingườiđangchỉtríchcácyếutốcủanềntảngquyhoạchtổngthể,đưaraýkiếnriêngvàthậmchíbỏphiếuchonhữngdựányêuthíchcủahọ.Trongquátrìnhnày,nhữngthànhviênmớikếtnốiđểchiasẻkinhnghiệm,tổnghợpnhữnglợiíchchungvàxâydựngcácmạnglướixuyênsuốttầmnhìnvềbộkhung5trụcột.TIRđãtrởthànhmộthoạtđộngcộngđồng,phiênbảnHàLancủamôhìnhchănnuôitrangtrạitạiMỹcũ,nơicảcộngđồnghợptácđểxâydựngcơsở.Đâylàviệcdânchủhóanănglượngvàchínhlàmụcđíchthựcsựcủachủnghĩatưbảnphânphối.
Vànóđangcóhiệuquả.Ngườidântrongtỉnhngàycàngquantâmđếntươnglaikinhtếcủacảvùng.Câunóicửamiệng“Khôngphảichuyệnnhàtôi”đangđượcthaythếbằngmộtnỗlựctậpthểđểthúcđẩysinhquyểnđịa
phương.
Nếucómộtbàihọcnàocóthểrútratừnhữngkinhnghiệmcủachúngtôivớicácbảnquyhoạchtổngthể,đólàchínhquátrìnhnàylàmộthoạtđộngcộngđồng.Tứclànóđòihỏisựthamgiatíchcựccủacảbakhuvực:chínhphủ,cộngđồngdoanhnghiệpvàcáctổchứcxãhộidânsựđịaphương.Việccáchmạnghóacơsởhạtầngcủamộtthànhphố,khuvựchayquốcgiacóảnhhưởngmậtthiếttớicuộcsốngcủatấtcảmọingườiquaviệcthayđổicáchhọsinhsống,làmviệcvàvuichơi.Việcđảmbảorằngmọiquyềnlợiđềuđượccânnhắctạicácbướccủaquátrìnhthảoluậnsẽđảmbảosựủnghộcủacộngđồng.Nếukhôngcóđượcsựđồngthuậnrộngrãivềcácmụctiêu,gầnnhưsẽkhôngcóbấtkỳcơquanquyềnlựcchínhtrịcóđủvốnxãhộiđểhuyđộngcôngdâncủanóthamgiavàonhữngthayđổivềcấutrúcquantrọngnhưvậy.
Cácquyhoạchtổngthểlànhữngkinhnghiệmquýgiáchocảnhómpháttriểnvàcácđịaphương.ChúngtabắtđầunhậnrarằngcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIkhôngchỉlàmthayđổichếđộnănglượngcủamình.Hệthốngmớihìnhthànhtừsựhợptáctrongcơsởhạtầng5trụcộthoàntoànkhácbiệtvớihệthốnghiệncóvàđangtạonênnhữngmôhìnhkinhdoanhhoàntoànmới.Cácnguồnnănglượngnhiênliệuhóathạchhạnchếcủahaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiênlàmcủngcốtínhkinhtếcủaquymôtheochiềudọcvàtạonênnhữngdoanhnghiệptậptrunghóakhổnglồtrongsuốtchuỗicungứngđượcquảnlýbởicáctổchứcphâncấpđượccảitổcạnhtranhvớinhautrongnhữngthịtrườngđốinghịch.Tráilại,cácnguồnnănglượngtáitạodồidàocủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàmphátsinhhàngngàncôngtyphânphốicóquanhệhợptáckinhdoanhtheonhữngmạnglướihoạtđộnggiốngvớicáchệsinhtháihợnlàthịtrường.
Trongthờiđạimới,cácthịtrườngcạnhtranhsẽngàycàngnhườngchỗchocácmạnglướihợptácvàchủnghĩatưbảnquảnlýtừtrênxuốngcũngsẽdầnđượcthaythếbởinhữnglựclượngmớicủachủnghĩatưbảnphânphối.
PHẦNII.ĐIỆNNGANGHÀNG
CHƯƠNG4.CHỦNGHĨATƯBẢNPHÂNPHỐICácchếđộnănglượngtạonênbảnchấtcủacácnềnvănminh−cáchthứcchúngđượctổchức,cáchthứcphânphốinhữngthànhquảthươngmại,cáchthứcthựcthicácquyềnlựcchínhtrịvàtiếnhànhcácmốiquanhệxãhội.TrongthếkỷXXI,vaitròkiểmsoátviệcsảnxuấtvàphânphốinănglượngsẽchuyểndầntừcáccôngtynănglượngtậptrungkhổnglồsửdụngnhiênliệuhóathạchsanghàngtriệunhàsảnxuấtđiệnnhỏlẻ−nhữngngườitựsảnxuấtnănglượngtáitạotạinhàvàtraođổiphầnthặngdưtrongcáccộngđồngthôngtin-nănglượng.Việcdânchủhóanănglượngcótácđộngsâusắctớicáchchúngtatổchứctoànbộcuộcsốngcủaconngườitrongthếkỷtới.Chúngtôiđangbướcvàokỷnguyêncủachủnghĩatưbảnphânphối.
ĐểhiểurõcáchthứccơsởhạtầngmớicủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIImớicóthểthayđổitoàndiệnsựphânchiaquyềnlựckinhtế,chínhtrịvàxãhộitrongthếkỷXXI,tacầnphảidừnglạivànghiêncứucáchthứchaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiênthayđổitrậttựcácmốiquanhệvềquyềnlựctrongthếkỷXIXvàXX.
NGUỒNĐIỆNCŨHIẾMCÓ
Cácnhiênliệuhóathạch:than,dầuvàkhíthiênnhiênlànhữngnguồnnănglượnghiếmcóvìlýdođơngiảnlàchúngchỉcóởmộtsốđịađiểm.Cầnphảiđầutưmộtkhoảnchiphíquânsựkhổnglồđểcóthểkhaithácchúngvàmộtsựcanthiệpđịachínhtrịliêntụcđểđảmbảođiềuđó.Chúngcũngđòihỏinhữnghệthốngkiểmsoáttậptrungtừtrênxuốngvànguồnvốnkhổnglồđểchuyểntừdướimặtđấtđếnvớingườitiêudùng.Khảnăngtậptrungvốn−bảnchấtcủachủnghĩatưbảnhiệnđại−làvôcùngquantrọngđốivớiviệcvậnhànhhiệuquảtoànbộhệthống.Cơsởhạtầngnănglượngtậptrungđếnlượtmìnhlạiđặtracácđiềukiệnchophầncònlạicủanềnkinhtế,khuyếnkhíchcácmôhìnhkinhdoanhtươngtựởmọilĩnhvực.
Hãyxemxétngànhđườngsắt,đượccoilàtrungtâmcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấtdựavàothanvàhơinước.ĐườngsắtđãtrởthànhhìnhmẫucủacácdoanhnghiệpkinhdoanhtậptrungđãthốngtrịhaicuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiên.Đầutiên,việcxâydựngđườngsắtcần
kinhphílớnhơnnhiềuviệcxâydựngcácnhàmáydệtmay,đóngtàu,xâykênhđàohoặccácmặthàngđắtgiákháctrongthờikỳnày.Ngaycảnhữnggiađìnhgiàucónhấtcũngkhôngthểtựcấpvốnchotoànbộđườngsắt.Dođókinhphíphảihuyđộngtừbênngoàivàthậmchítừcácnguồntừxa.Đểcóđượckhoảnvốncầnthiết,ngànhđườngsắtbắtđầubáncổphần.Banđầu,cácnhàđầutưchâuÂu–chủyếutừAnh,PhápvàĐứcđãtàitrợchophầnlớnhoạtđộngmởrộngđườngsắtthờikỳđầucủaMỹ.NhucầuvềmộtlượngvốntậptrunglớnđãbiếnthịtrườngchứngkhoánNewYorkcấptỉnhnhỏbéthànhmộtngườikhổnglồvàphốWalltrởthànhtâmđiểmcủachủnghĩatưbảnhiệnđại.
Vớisựrađờicủacáctuyếnđườngsắt,quyềnsởhữutrởnêntáchbiệtkhỏivaitròquảnlý.Mộtthếhệmớicácnhàquảntrịchuyênnghiệpđãnắmgiữvịtrílãnhđạocủanhữngdoanhnghiệpmớikhổnglồnày,trongkhiquyềnsởhữuđượcphântánkhắpnơitrêntráiđất.CácnhàquảnlýmớirấtkhácbiệtsovớinhữngnhàkinhdoanhhộgiađìnhquymônhỏđượctônsùngbởicácnhàkinhtếhọccổđiểnnhưAdamSmithvàJean-BaptisteSayvàobuổiđầucủathờikỳkinhtếthịtrườngcuốithếkỷXVIII.
Nhữngtháchthứcvềtổchứctrongvậnhànhđườngsắtđềurấtmớimẻ.Việcxâydựngđườngraysuốt hàngtrămdặmởđịahìnhthườnghiểmtrởlàviệckhôngdễdàng.Việcbảotrìnềnđườngsắt,sữachửacácđộngcơ,đầumáyvàphòngngừatainạncònlàmchoviệcquảnlýthêmkhókhănhơn.Thêmnữa,việcvậnchuyểnhànghóa,cậpnhậtliêntụcvịtrícủahàngngànđầumáyđangtrungchuyểnvàđảmbảođúnglịchtrìnhvàthờigianvậntảihànhkháchtrêntoànchâulụclàmộtnhiệmvụnặngnềđòihỏinhiềucấpquảnlývàmộtlựclượnglaođộngkhổnglồ.
Đểcóthểhìnhdungvềquymôthựcsựcủaloạihìnhdoanhnghiệpmớinàyhãynghĩvềthựctếlànăm1891,ĐườngsắtPennsylvaniasửdụng110.000laođộng,trongkhiquânđộiMỹchỉcó39.492línhvũtrang.Thậmchíđángkinhngạchơn,tổngchitiêucủaĐườngsắtPennsylvaniatrongnăm1893là95,5triệuđô-la,gần25%tổngchitiêucôngcủachínhphủMỹ.Thêmnữa,doanhthucủaĐườngsắtPennsylvanianămđólà135,1triệuđô-la,còndoanhthucủachínhphủliênbanglà385,8triệuđô-la.VàĐườngsắtPennsylvaniachỉlàmộttrongbảycôngtykiểmsoát2/3hoạtđộnggiaothôngđườngsắttạiMỹ.
Việcđiềuhànhmộtdoanhnghiệpthươngmạicóquymôcủacáctuyếnđườngsắttoànchâulụclàmộtnhiệmvụkhókhăn.Vìthếviệccảitiếncáchoạtđộngvậnhànhkinhdoanhđãtrởthànhmộtphầnkhôngthểthiếucủa
quátrìnhtốiưuhóacáccơhộithươngmại.
Vậychínhxácthìviệccảitiếnmôhìnhkinhdoanhđòihỏinhữnggì?MaxWeber,nhàxãhộihọcxuấtsắccủathếkỷXXđãđivàotrọngtâmvấnđềbằngcáchxácđịnhcáctiêuchívàcácgiảđịnhvềvậnhànhđượcsửdụngtrướctiênbởingànhđườngsắtvàsauđólàcácdoanhnghiệptrongcácngànhkhác.Bộmáyhànhchínhkinhdoanhhợplýhiệnđạiđượcđặctrưngbởimộtsốyếutốchủchốt.Nócócấutrúckimtựthápvớiquyềnlựcchuyểngiaotừtrênxuống.Cónhữngquytắcđượcxácđịnhtrướcchiphốitấtcảcáchoạtđộngvàcáchướngdẫncụthểvềcáchthứcmôtảvàthựchiệncôngviệcởmọicấpbậctrongtổchức.Đểtốiưuhóasảnlượng,cácnhiệmvụđượcchianhỏthôngquaphâncônglaođộngvàcôngviệcđượctổchứcthànhcáckhâucốđịnh.Sựthăngtiếnđượcxétdựatrênthànhtíchvàtiêuchíkháchquan.Cácquytrìnhcảitổkhácnhaunàygiúpmộtdoanhnghiệpcóthểtổnghợpvàtíchhợpnhiềuhoạtđộngvànhờđósẽtăngnăngsuấtmàvẫnduytrìkiểmsoátviệcvậnhànhtổngthể.
Nhànghiêncứulịchsửkinhtế,AlfredChandler,đãtìmrabảnchấtcủacơchếquảnlýđườngsắtmớivàvaitròcủanótrongviệcxâydựngmôhìnhkinhdoanhkiểumẫuchocácngànhcôngnghiệpkhác.Ôngnói:
đườngsắtlàngànhđầutiênđòihỏimộtsốlượnglớncácnhàquảnlýlàmcôngănlương,ngànhđầutiêncómộtvănphòngđầunãovậnhànhbởicácnhàquảnlýcấptrungvàchỉhuybởicácquảnlýcấpcao–nhữngngườibáocáochohộiđồngquảntrị.HọlànhữngdoanhnghiệpđầutiêncủaMỹxâydựngđượcmộtbộmáytổchứcnộibộlớnvớicácquyđịnhchặtchẽvềtráchnhiệm,quyềnhạnvàtươngtácgiữavănphòngtrungtâm,cácphòngbanvàcácđơnvịthựcđịa.Họlànhữngngườiđầutiênxâydựngcácbiểuđồtàichínhvàthốngkêđểkiểmsoátvàđánhgiácôngviệccủacácnhàquảnlý.
Cầnphảinhấnmạnhrằngcáctổchứcđượcquảnlýtậptrungtừtrênxuốngnhưnhữngdoanhnghiệptrongngànhđườngsắtđòihỏimộtlựclượnglaođộngcóhọcthức.Nếukhôngcókhảnăngbanhànhcácchỉthịbằngvănbảnxuốngcáccấpdướivàtiếpnhậnvănbảnbáocáotừđộingũlaođộngởcáckhuvựckhácnhau,làmsaomộtdoanhnghiệpkhổnglồnhưvậycóthểquảnlýhoạtđộnghậucầnphứctạpcủamình?Mộtđộingũnhânviêncóhọcthứctứclàđượctrangbịmộtcôngcụgiaotiếptạođiềukiệnchovănhóahợpđồngthươngmại.Nếukhôngcócáctàiliệuin,ngườitasẽkhôngthểđiềuphốicácgiaodịchthịtrườngphứctạpvàcậpnhậtvềcáchoạtđộngthươngmạitrongtoànchuỗicungứng.Cácsổsáchkếtoánhiệnđại,vậnđơn,hóađơn,sécvàlịchtrìnhlànhữngcôngcụquảnlýquantrọngtrongviệctổchức
doanhnghiệphiệnđại.Cácvănbảncũnghỗtrợchomộthệthốngđịnhgiáđồngnhấtcóvaitròvôcùngquantrọngđốivớihoạtđộngcủa mộtnềnkinhtếcôngnghiệp.
Mạnglướiđườngsắttậptrungquymôlớnđãngaylậptứclàmchuyểnbiếncácngànhcôngnghiệpcóliênquan.Quymôcủacáchoạtđộngcầnthiếtđểxâydựngcơsởhạtầngđườngsắtđãkhuyếnkhíchviệcthànhlậpcáccôngtycungcấpdịchvụkhổnglồđểgiámsáthàngtrămnhàthầuphụtrongquátrìnhxâydựng.Cácdoanhnghiệpđườngsắtcũngxâydựngđộingũdoanhnghiệpphụtrợchoriêngmình.ĐườngsắtPennsylvania,cũngnhưcáccôngtykhácđãmuacáccôngtykhaithácmỏđểđảmbảonguồncungcấpthanổnđịnhchocácđầumáyxelửa.CôngtynàycòncấpvốnchocôngtythépPennsylvaniađểđảmbảocóđủlượngthépcầnthiếtđểlàmđườngray.
Cáccôngtyđườngsắtcũnghỗtrợchongànhcôngnghiệpđiệnbáo.Trongnhữngthậpniênđầutiên,đườngsắtlưuthônghaichiềudựavàocáctuyếnđườngđơnkhiếntainạnthườngxuyênxảyravàgâynhiềuthiệthại.Cáclãnhđạongànhđườngsắtnhanhchóngtậndụngđiệnbáonhưmộtphươngtiệntruyềnthôngđểtheodõivàđiềuphốigiaothôngđườngsắttrêncáctuyến.WesternUnionnhanhchóngvượtquacácđốithủcạnhtranhbằngcáchlắpđặtđườngdâydọctheocácnềnđườngsắtvàmởcácvănphòngđiệnbáotạicácnhàga.Sựthànhcôngcủanócómộtphầnkhôngnhỏtừviệcápdụngphongcáchquảnlýtậptrungtừtrênxuốngcủangànhđườngsắt.
Cơchếquanliêucồngkềnhvàtậptrungđượccảitổcủangànhđườngsắtrấtthíchhợpđểđiềuphốicácquanhệthươngmạiphứctạphơndựavàothanvàhơinước.Sựthuhẹpkhoảngcáchvàrútngắnthờigiancóđượcnhờsựkếthợpcủacôngnghệsửdụngthanvàhơinướcvớingànhinấnđãđẩynhanhcáchoạtđộngthươngmạitạimọigiaiđoạncủachuỗicungứng,từlúckhaithácvàvậnchuyểnthanvàcácquặngkhácđếncácnhàmáy,đếnviệcvậnchuyểncácthànhphẩmtớicácnhàbánbuôn,phânphốivàbánlẻ.
Hoạtđộngthươngmạităngnhanhkhiếnchochiphígiaodịchgiảmxuốngđángkể.Điềunàychủyếulànhờtínhkinhtếcủaquymôtheochiềudọcmới.Việcsảnxuấthàngloạtsảnphẩmtrongcácnhàmáytậptrungkhổnglồlàmgiảmchiphíđơnvị,giúpcácnhàsảnxuấtchuyểnnhữngkhoảntiếtkiệmđódọcchuỗicungứngtớingườitiêudùngcuốicùng.Hànghóagiárẻvớisốlượnglớnkhuyếnkhíchtiêuthụnhiềuhơn,khiếnnhiềunhàmáytăngcườngsảnxuấtsảnphẩmvớimứcgiárẻchưatừngcó.
Tínhkinhtếcủaquymôtheochiềudọctrởthànhđiểnhìnhcủathờikỳcôngnghiệpmớihìnhthànhvànhữnghoạtđộngkinhdoanhởquymôkhổnglồtrởnênphổbiến.Cácdoanhnghiệpmớitheomôhìnhcủangànhđườngsắtvàđiệnbáobắtđầusinhsôinảynở.CácnhàbánbuônhàngloạtnổilênsaucuộcNộichiến,tiếpđólàcácnhàbánlẻhàngloạtnhưMarshallField’sởChicago,MacyởNewYorkvàWanamaker’sởPhiladelphia.CáccôngtynhậnđặthàngquathưnhưMontgomeryWardandSears,RoebuckandCo.cũngxuấthiệnvàothờigiannày.
Nhữngchuỗicửahàngtạphóatoànquốcđầutiên−GrandUnion,Kroger,côngtytràJewelvàcôngtytràGreatEasternđãtậndụngcáctuyếnđườngsắtlụcđịamớivàbắtđầucủngcốquyềnlựccủamìnhtrênthịtrường.Đếnđầunhữngnăm1900,cáctrangtrạinhỏphụcvụthịtrườngđịaphươngđãbắtđầunhườngchỗchocáchoạtđộngkinhdoanhnôngnghiệpquymôlớnđầutiên,biếnviệcsảnxuấtthựcphẩmthànhmộthệthốngnhàmáy.
CácsảnphẩmcóthươnghiệunhưngũcốcQuakerOats,súpCampbel,bộtmìPillsbury,Heinz,Carnation,thuốcláAmericanTobacco,máymaySinger,Kodak,Procter&Gamble,diêmDiamondđượctungrathịtrườngvànhanhchóngtrởthànhmộtthếlựcmớichiếmưuthếvàvượtquacácdoanhnghiệpgiađìnhnhỏlẻởđịaphương.Cácthươnghiệumớilậpranhữngcơchếđịnhgiáổnđịnhvàchuẩnhóachấtlượngsảnphẩm,cảitổquátrìnhtiêuthụvàđảmbảotínhthốngnhấttrêncácthịtrườngtoànquốc.
Việccảitiếnquátrìnhsảnxuấtvàphânphốicácsảnphẩmđòihỏiphảicảitổlựclượnglaođộng.FrederickTaylorlàchuyêngiavềquảnlýđầutiên.Ôngđãđưaralýthuyếtvềquảnlýmộtcáchkhoahọcnhằmchọnlọclạicácphẩmchấtcủangườilaođộngđểứngxửvớicáctiêuchuẩnvậnhànhđượcdùngđểduytrìcácchếđộphâncấptậptrungmớitrongdoanhnghiệp.Taylorsửdụngcácnguyêntắcvềhiệusuấtđãđượccáckỹsưpháttriểnvàápdụngchúngchocôngnhânvớihyvọngbiếnhọthànhnhữngcỗmáysốngcóthểtốiưuhóahiệusuất,giốngnhưcácquytrìnhsảnxuấtliêntụctungracácsảnphẩmđượcchuẩnhóa.
Taylortinrằngcáchtốtnhấtđểtốiưuhóahiệuquảcủacôngnhânlàtáchrờisuynghĩvàhànhđộng,đặttoànquyềnkiểmsoátcáchthứchoànthànhcôngviệctrongtayquảnlý.Theoông:“Nếungườilaođộngnỗlựctheoquanniệmriêngcủamìnhthìsẽkhôngthểnàokhiếnhọđạtđượcsựhiệuquảđúngphươngpháphaytốcđộlàmviệcmongmuốncủagiớitưbản.”
Taylorđãlấyýtưởngcốtlõivềviệcthựcthiquyềnlựctriệtđểhơntrong
mộtchươngtrìnhquảnlýtậptrungtừtrênxuốngvàápdụngnótrênmọicôngnhân.Ôngviết:
Côngviệccủamọingườithợđượclênkếhoạchhoàntoànbởinhàquảnlýtrướcđóítnhấtmộtngày,vàtronghầuhếtcáctrườnghợpmỗingườiđềunhậnđượchướngdẫnđầyđủbằngvănbảnmôtảchitiếtcôngviệcanhtacầnthựchiệncũngnhưcácphươngtiệnđượcsửdụngtrongcôngviệc...Nhiệmvụởđâykhôngchỉnêurõviệccầnlàmmàcònquyđịnhcáchthứccầnthựchiệnvàlượngthờigianchínhxácđểlàmviệcđó.
Cácnguyêntắcquảnlýkhoahọcđãnhanhchóngvượtrakhỏicácnhàmáyvàvănphòngcôngtytớicáchộdânvàcộngđồng,làmchotínhhiệuquảtrởthànhgiátrịcốtyếucủathờiđạicôngnghiệpmới.Kểtừđây,việctốiđahóađầuratừmộtlượngtốithiểuthờigian,laođộngvàvốntrởthànhđiềukiệnthiếtyếuđểđiềuhànhhầunhưmọikhíacạnhcủacuộcsốngtrongxãhộihiệnđại.
Khôngcónơinàocácnguyêntắccảitổdoanhnghiệpkinhdoanhhiệnđạiđượcchàođónhơntạihệthốngtrườngcông,đầutiênởMỹvàchâuÂuvàsauđólàcảthếgiới.Việctạoranhữngngườilaođộngcónăngsuấtcaođãtrởthànhnhiệmvụtrọngtâmcủagiáodụchiệnđại.Cáctrườnghọcnhậnnhiệmvụtạoramộtlựclượnglaođộngcóhọcthứcvàchuẩnbịđểhọlàmviệcchocácdoanhnghiệpchuyênquyềnvàtậptrunghóa,nơihọnhậnchỉthịtừcấptrênvàtốiưuhóasảnlượngcủamìnhtheocáchthứchiệuquảnhấtmàkhôngbaogiờchấtvấnlạilãnhđạo.
Cáctrườnghọcđãtrởthànhmôhìnhthunhỏcủacácnhàmáy.Cácnhàtrườngchỉcómộtphònghọcdầnnhườngchỗchocáctrườngtậptrungquymôlớnmànhìnbênngoàicóthểdễdàngnhầmlẫnvớicácnhàmáy.Họcsinhđượcdạykhôngbaogiờtháchthứcvaitròcủagiáoviên.Cácemđượcgiaocáccôngviệchàngngàycùngcáchướngdẫnchitiếtvềcáchthứcthựchiện.Cácbàikiểmtrađượctiêuchuẩnhóavàthànhtíchcủahọcsinhđượcđobằngtốcđộvàhiệuquảcủacáccâutrảlời.Cácembịtáchthànhcácđơnvịđộclậpvàđượcdạyrằngviệcchiasẻthôngtinvớicácbạnkháclàgianlậnvàcóthểbịphạt.Chúngđượcxếplớpdựavàocáctiêuchíkháchquanvàxétlênlớpdựavàothànhtích.MôhìnhgiáodụcnàyvẫnđượcápdụngchođếnngàynayvàhiệntạimớiđangbịđặtcâuhỏitừsausựxuấthiệncủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIImàbảnchấtphânphốivàhợptácđòihỏimộtmôhìnhgiáodụcđikèm.
MôhìnhkinhdoanhtậptrungvàđượccảitổrađờitrongcuộcCáchmạng
côngnghiệplầnthứnhấtđượcduytrìtrongCáchmạngcôngnghiệplầnII.Năm1868,JohnD.RockefellerthànhlậpCôngtydầuStandardOiltạiPennsylvania.11nămsau,ôngđãkiểmsoát90%cáchoạtđộnglọcdầutạiMỹ.SaukhiTòaántốicaoMỹralệnhchianhỏcôngtycủaôngvàonăm1911,buộcStandardOilphảitáicơcấuthànhcáccôngtynhỏhơnởcácbangcóhoạtđộngkinhdoanh,cáccôngtydầukhácđãnhảyvàothịtrường.Mọicôngtyđềutìmcáchthâutómtấtcảcôngđoạncủachuỗicungứngdầuthànhmộtdoanhnghiệpđộclậpđểcóthểkiểmsoátcácmỏdầu,đườngốngvànhàmáylọcdầu,cũngnhưviệcvậnchuyểnvàtiếpthịcácsảnphẩmtớicáctrạmxănggầnnhất.
Vàonhữngnăm1930,26côngtydầukhígồmcóStandardOilNewJersey,GulfOil,CôngtylọcdầuĐạiTâyDương,Phillips66,Sun,Union76,SinclairvàTexacođãsởhữu2/3cơcấuvốncủangành,60%hoạtđộngkhoandầu,90%cácđườngống,70%hoạtđộnglọcdầuvà80%hoạtđộngtiếpthị.Năm1951,dầuđãvượtquathanđểtrởthànhnguồnnănglượnghàngđầu tạiMỹ.
Cáccôngtyôtôcũngđitheoconđườngnày.HàngchụccôngtyôtôđượcthànhlậptạiMỹvàchâuÂutronghaithậpkỷđầutiêncủathếkỷXX.Nhưngđếnnăm1929,ngànhnàychỉcònmộtsốítcáccôngtykhổnglồvàmộtvàicôngtybámtrụlại.TạiMỹ,banhàsảnxuấtlớnlàGM,FordvàChryslerđãthốngtrịngànhôtô.
Cáccôngtyđiệnthoạithậmchícònchiếmsốlượngíthơnvàothờikỳđầu.AT&Tđãnắmgiữhoạtđộngvậnhành,trởthànhgầnnhưđộcquyềnchođếnnhữngnăm1980khinóbịtáchra.
Trongkhinhiềunhàkinhtếvàhầuhếtcácchínhtrịgiacủathếkỷtrướckhôngngừngtándươngưuđiểmcủacácdoanhnghiệpnhỏvớiviệcvẽramộtbứctranhvềhàngngàncácdoanhnghiệpđịaphươngđangthúcđẩychủnghĩatưbảnhiệnđại,mộtthựctếhoàntoànkhácđãdiễnratrongthếgiớikinhdoanhvàthươngmại.Ngaytừđầukỷnguyêndầumỏđãmangđặctrưngcủaquymôkhổnglồvàtínhtậptrunghóa.Đólàvìviệckhaithácdầuvàcácnhiênliệuhóathạchkhanhiếmkhácđòihỏilượngvốnlớnvàkhuyếnkhíchtínhkinhtếcủaquymôtheochiềudọc,đồngnghĩavớimộtcơchếquảnlývàralệnhtừtrênxuống.Ngànhkinhdoanhdầulàmộttrongnhữngngànhcôngnghiệplớnnhấttrênthếgiới.Nócũnglàhìnhthứckhaithác,xửlývàphânphốinănglượngtốnkémnhấtcủanhânloại.
Hầuhếtcácngànhcôngnghiệpquantrọngkháchìnhthànhtừvănhóadầu
nhưtàichínhhiệnđại,ôtô,điệnvàtiệních,viễnthôngvàxâydựngthươngmạivàđượcthúcđẩytừnhiênliệuhóathạchđềucókhuynhhướngbànhtrướngrađểđạtđượctínhkinhtếcủaquymôriêng.Vàgiốngnhưngànhdầukhí,chúngđòihỏinhữngkhoảnvốnrấtlớnđểvậnhànhvàđượctổchứctheohìnhthứctậptrunghóa.
Batrongbốncôngtylớnnhấttrênthếgiớihiệnnaylàcáccôngtydầu-RoyalDutchShell,ExxonMobilvàBP.Theosaucáccôngtynănglượngkhổnglồnàylàkhoảng500côngtytoàncầuđạidiệnchomọilĩnhvựcvàngànhcôngnghiệpvớidoanhthutổngcộng22,5nghìntỷđô-la,tươngđươngmộtphầnbaGDPtoànthếgiớiởmức62nghìntỷđô-la.Nhữngcôngtynàyđềucóliênhệmậtthiếtvớinhiênliệuhóathạchvàphụthuộcvàonóđểtồntại.
Trongnhữngnăm1950,chủtịchcủaGeneralMôtôrs,CharlesErwinWilson,đượccholàđãnóimộtcâuđạiloạinhư“ĐiềugìtốtchoGeneralMôtôrslàtốtchođấtnước.”Điềunàyđúng,tuynhiênchúngtacầnhiểumộtvấnđềsâuxahơn:độngcơđốttronglàmộtcỗmáyđượcchếtạođểbiếndầuthànhnănglượngvàkhảnăngvậntải.Chínhnhiênliệuhóathạch,chủyếulàdầutrongthếkỷXX,làđộnglựcchínhcủanềnkinhtế.ChínhtrịgiangườiAnh,ErnestBevin,từngchâmbiếmrằng,“Thiênđườngcóthểđượcvậnhànhdựatrênsựbìnhđẳng,nhưngtráiđấtthìphảichạybằngdầumỏ”.
Hiểnnhiên,nhữngngườihưởnglợitừkỷnguyêndầumỏlànhữngngườilàmviệctronglĩnhvựcnănglượng,tàichínhvànhữngngườinắmgiữvịtríchiếnlượctrongchuỗicungứngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấtvàthứhai.Họđãgặtháiđượcnhữnggiatàikhổnglồ.
Đếnnăm2001,cácCEOcủanhữngcôngtylớnnhấtnướcMỹkiếmđượctrungbìnhgấp531lầnngườilaođộngbìnhthường,tăngvọtsovớimức42lầnvàonăm1980.Điềuđángkinhngạchơn,từnăm1980đếnnăm2005hơn80%sựgiatăngthunhậpởMỹrơivàotúicủa1%dânsốgiàunhất.Vàonăm2007,1%sốngườicóthunhậpcaonhấtởMỹchiếm23,5%thunhậptrướcthuếcủaquốcgia,tăngtừmức9%vàonăm1976.Trongkhiđócùngthờikỳnày,thunhậptrungvịcủahộgiađìnhkhôngcóngườigiàởMỹgiảmvàtỷlệnhữngngườisốngtrongnghèođóitănglên.
CólẽmôtảphùhợpnhấtcủaviệctổchứcđờisốngkinhtếtừtrênxuốngđặctrưngchohaicuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiênlàthuậtngữthườngđượcdùng“lýthuyếtnhỏgiọt”−ýtưởngrằngkhinhữngngườiởđỉnhkimtựthápcôngnghiệpdựatrênnhiênliệuhóathạchđượchưởnglợi,mộtphần
củacảicònlạisẽchảyxuốngcácdoanhnghiệpnhỏvàngườilaođộngởcácnấcthấphơncủabậcthangkinhtếkhiếnchotoànbộnềnkinhtếđượchưởnglợi.MặcdùkhôngthểphủnhậnrằngmứcsốngcủahàngtriệungườiđãtănglênởcuốicuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIsovớithờikỳđầucủaCáchmạngcôngnghiệplầnI,mộtthựctếkháclànhữngngườiởtầnglớptrênđãđượchưởnglợitừkỷnguyêncarbonmộtcáchkhôngcânxứng,nhấtlàtạiMỹ,nơithịtrườngítcóràocảnvàcórấtítnỗlựcnhằmđảmbảonhữngthànhquảcủathươngmạicôngnghiệpđượcchiasẻrộngrãi.
NỀNKINHTẾHỢPTÁC
Tráilại,cuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIImớinổitậptrungvàocácnguồnnănglượngtáitạophântánđượctìmthấyởkhắpmọinơivàhầuhếtlàmiễnphí:ánhnắngmặttrời,gió,hydro,địanhiệt,sinhkhối,sóngbiểnvàthủytriều.Nhữngnguồnnănglượngphântánnàysẽđượcthuthậptạihàngtriệuđịađiểm,gomlạivàchiasẻthôngquacácmạngđiệnthôngminhđểđạtđượcmứcnănglượngtốiưuvàduytrìmộtnềnkinhtếhiệusuấtcaobềnvững.Tínhchấtphântáncủacácnguồnnănglượngtáitạođòihỏicáccơchếhợptácchứkhôngphảikiểmsoátphâncấp.
Chếđộnănglượngnganghàngmớinàytạonênmôhìnhtổchứcchovôsốcáchoạtđộngkinhtếphátsinhtừnó.Mộtcuộccáchmạngcôngnghiệpmangtínhhợptácvàphântánhơn,đếnlượtmìnhsẽluôndẫnđếnhoạtđộngchiasẻcủacảitạoramangtínhphântánnhiềuhơn.
Sựdịchchuyểnmộtphầntừcácthịtrườngtớicácmạnglướimangtớimộtđịnhhướngkinhdoanhmớimẻ.Mốiquanhệđốinghịchgiữangườimuavàngườibánđượcthaythếbằngquanhệhợptácgiữanhàcungcấpvàngườisửdụng.Lợiíchcánhânđượcgộpvàolợiíchchung.Sựcởimởvàniềmtintậpthểđượcchútrọnghơnthôngtinđộcquyền.Sựchútrọngvàotínhminhbạchhơnlàsựchegiấuđượcdựatrêntiềnđềrằngviệctănggiátrịchomạnglướikhônglàmgiảmđigiátrịcủachínhmìnhmàcònlàmtăngtàisảncủatấtcảmọingườimộtcáchbìnhđẳng.
Tronghàngloạtngànhcôngnghiệp,cácmạnglướiđangcạnhtranhvớicácthịtrườngvàcácmôitrườngmãnguồnmởđangđặtratháchthứcchohoạtđộngkinhdoanhđộcquyền.Microsoft,mộtcôngtycótruyềnthốngdựavàothịtrườngluônkiểmsoátchặtchẽtàisảntrítuệđộcquyềncủamìnhđãkhôngchuẩnbịđểđốimặtvớinhữngcôngtynhưLinux.Làmạnglướiphầnmềmmãnguồnmởđầutiên,cộngđồngLinuxđượctạonêntừhàngngànlậptrìnhviênphầnmềmcộngtácvớinhau,cốnghiếnthờigianvàchuyênmôn
củamìnhđểsửachữavànângcấpmãphầnmềmđượcsửdụngbởihàngtriệungười.Tấtcảcácthayđổi,cậpnhậtvànângcấpmãphầnmềmđượclưugiữởphạmvicôngcộngvàđượccungcấpmiễnphíchotấtcảmọingườitrongmạnglướiLinux.HàngtrămcôngtytoàncầunhưGoogle,IBM,BưuđiệnMỹvàConocođãgianhậpmạnglướimãnguồnmởLinuxvàtrởthànhmộtphầncủacộngđồngtoàncầucáclậptrìnhviênvàngườidùngkhôngngừngmởrộng.
Tươngtựnhưvậy,cáccôngtybáchkhoatoànthưlớnnhưBritannica,ColumbiavàEncartacótruyềnthốngtrảtiềnchogiớitríthứcđểviếtracácbàiviếthọcthuậtchobộsáchkhổnglồcôđọngcáctrithứctrênthếgiớicủahọkhôngthểtưởngtượngđếnsựrađờiWikipedia.20nămtrước,ýtưởngrằnghàngtrămngàncáchọcgiảchuyênnghiệpvànghiệpdưtừkhắpnơitrênthếgiớisẽcộngtácvớinhauđểtạoracácbàiviếthọcthuậtvàphổthôngvềhầuhếtcácchủđềtrongmọilĩnhvực,khôngcóthùlaovàcungcấpthôngtinmiễnphíchotấtcảmọingườitrênhànhtinhquảlàchuyệnkhôngtưởng.ĐiềuđángngạcnhiênlàhiệnnayphiênbảntiếngAnhcủaWikipediađãcóhơn3,5triệumục,gầngấp30lầnquymôcủaBáchkhoatoànthưBritannica.Điềutuyệtvờihơnlàcóhàngchụcngànngườikiểmtratínhđúngđắnvàthamchiếucácbàiviết,đảmbảosựchínhxáccủanhữngđónggópởmứccạnhtranhvớicácbáchkhoatoànthưtruyềnthống.Ngàynay,WikipedialàtrangwebđượctruycậpnhiềuthứtámtrênInternet,thuhútkhoảng13%lượngkháchtruycậpInternetmỗingày.
Cácmạnglướitồntạiđểphụcvụmụcđíchchiasẻâmnhạc,video,thôngtinytế,cácmẹovặtdulịchvàhàngngànlợiíchkhác.CáccôngcụtìmkiếmnhưGooglevàcácmạngxãhộinhưFacebookvàMyspaceđãthayđổicáchchúngtalàmviệcvàgiảitrí.Hàngchụcngànmạngtruyềnthôngxãhộivớicáccộngđồnglêntớihàngtriệuvàhàngtrămtriệuthànhviênđãnởrộtrongvòngchưađầy15năm,tạoramộtkhônggianhợptácvàphânphốimớiđểchiasẻkiếnthứccũngnhưthúcđẩysựsángtạovàđổimớitrênmọilĩnhvực.Nhiềunềntảngmãnguồnmởnàyđãtrởthànhnơiươmmầmcácdoanhnghiệpmới,mộtsốtrongđóvẫnlàtàisảnchungtrongkhônggianmạng,trongkhimộtsốkhácchuyểnsangcácthịtrườnghoặccáclĩnhvựcphilợinhuận.
THAYĐỔICÁCHTHỨCKINHDOANH
Cácnhàmáytậptrunghóakhổnglồcóvốnlớn,đượctrangbịmáymóchạngnặngvàđộingũlaođộngchântaysảnxuấtrahàngloạtcácsảnphẩmtrêndâychuyềnlắpráplàđặctrưngrõrệtnhấtcủalốisốngcông
nghiệp.Nhưngđiềugìsẽxảyranếuhàngtriệungườicóthểsảnxuấthànghóatheolôhayriênglẻtạinhàhoặcdoanhnghiệpcủariêngmìnhmộtcáchrẻhơn,nhanhchónghơnvàđượckiểmsoátchấtlượnggiốngnhưtạicácnhàmáyhiệnđạinhấttráiđất?
CũngnhưnềnkinhtếTIRchophéphàngtriệungườitựsảnxuấtnănglượngcủariêngmình,mộtcuộccáchmạngsảnxuấtkỹthuậtsốmớihiệnnayđangmởrakhảnăngsảnxuấthànghóalâubềntheocáchtươngtự.Trongthờiđạimới,tấtcảmọingườiđềucókhảnăngtrởthànhnhàsảnxuấtcũngnhưlàcôngtyđiệncủachínhmình.Chàomừngbạnđếnvớithếgiớicủasảnxuấtphântán.
Quátrìnhnàyđượcgọilàin3-D,vàmặcdùnghecóvẻnhưkhoahọcviễntưởng,nóđãđượcđưavàothựctếvàhứahẹnsẽthayđổihoàntoàncáchnghĩcủachúngtavềsảnxuấtcôngnghiệp.
Hãynghĩvềviệcbấmnútintrênmáytínhcủabạnvàgửimộttậptinkỹthuậtsốtớimộtmáyinphun,ngoạitrừkhiin3-D,máysẽchạyramộtsảnphẩmbachiều.Sửdụngthiếtkếtrênmáytính,mộtphầnmềmđiềukhiểnmáyin3-Dxâydựngcáclớpkếtiếpcủasảnphẩmtừbột,nhựanungchảyhoặckimloạiđểtạonênkhuônvậtchất.Máyin3-Dcóthểtạoranhiềubảnsaogiốngnhưmáyphôtôcopy.Mọiloạihànghoá,từđồtrangsứcđếnđiệnthoạidiđộng,linhkiệnôtôvàmáybay,vậtghépytếvàpinđược“inra”trongquátrìnhđượcgọilà“sảnxuấtbổsung”đểphânbiệtvới“sảnxuấtgiảmtrừ”trongđócóviệccắtrờivàghépcặpnguyênliệurồigắnchúnglạivớinhau.Cácnhàphântíchngànhdựbáorằnghàngtriệukháchhàngsẽthườngxuyêntảivềcácsảnphẩmtùychỉnhđượcsảnxuấtbằngkỹthuậtsốvà“inra”ởnơilàmviệchoặcnơiởcủahọ.
Cácdoanhnhân3-Drấtlạcquanvềsảnxuấtbổsungbởiquátrìnhnàychỉđòihỏi10%nguyênliệuthôđượcdùngtrongsảnxuấttruyềnthốngvàsửdụngítnănglượnghơnsovớinhàmáysảnxuấtthôngthường,dođólàmgiảmđángkểchiphí.Khicôngnghệmớinàytrởnênphổbiếnhơn,việcin3-Dcácsảnphẩmtùychỉnhtạichỗvànhanhchóngsẽngàycànglàmgiảmchiphíkhovậnvớikhảnăngtiếtkiệmnănglượngrấtlớn.Nănglượngđượctiếtkiệmởmọibướccủaquátrìnhsảnxuấtkỹthuậtsố,từgiảmvậtliệusửdụng,đếnviệcdùngítnănglượnghơnkhisảnxuấtvàloạibỏnănglượngcầnđểvậnchuyển,khiđượcápdụngtrongnềnkinhtếtoàncầusẽlàmtănghiệuquảsửdụngnănglượngởmứckhôngthểtưởngtượngđượctronghaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiên.Khinănglượngđượcsửdụngtrongquátrìnhnàylàtáitạođượcvàđượcsảnxuấttạichỗ,tácđộngtoàndiệncủa
mộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIInganghàngcàngtrởnênvôcùngrõnét.
TheocùngcáchthứcInternetlàmgiảmtriệtđểchiphígianhậptrongviệctạoravàphổbiếnthôngtin,tạođiềukiệnchocácdoanhnghiệpmớinhưGooglevàFacebook,việcsảnxuấtbổsungcókhảnănglàmgiảmđángkểchiphísảnxuấthànghoácứng,khiếnchiphígianhậpgiảmxuốngthấpđủđểkhuyếnkhíchhàngtrămngànnhàsảnxuấtmini–cácdoanhnghiệpvừavànhỏ(SME)–cóthểcạnhtranhvàvượtquacáccôngtysảnxuấtkhổnglồởtrungtâmcủacácnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIvàlầnII.
Mộtloạtcáccôngtykhởinghiệpmớiđãvàđangbướcvàothịtrườnginấn3-DvớinhữngcáitênnhưWithinTechnologies,DigitalForming,ShapeWays,RapidQualityManufacturingvàStratasysđangđặtquyếttâmđịnhnghĩalạisảnxuấttrongthờiđạicôngnghiệpthứba.Hoạtđộngsảnxuấtđangđitheohướngnganghàng,vớinhữnghệquảtolớnchoxãhội.
Sựdânchủhóaquátrìnhsảnxuấtđikèmvớisựsụtgiảmmạnhchiphímarketing.Dotínhchấttậptrungcủacáccôngnghệtruyềnthôngcủahaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiên–tứcbáođàivàtruyềnhình–chiphímarketingtrướcđâyrấtcaovàcólợithếchonhữngcôngtykhổnglồcóthểchinhữngkhoảntiềnlớnđểquảngbásảnphẩmvàdịchvụcủamình.Internetđãbiếnmarketingtừmộtkhoảnchilớnđếnmộtkhoảnkhôngđángkể,chophépcáccôngtykhởinghiệpvàdoanhnghiệpvừavànhỏquảngbáhànghóavàdịchvụcủamìnhtrêncáctrangweb,giúphọcạnhtranhvàthậmchívượtquanhiềudoanhnghiệpkhổnglồcủathếkỷXXI.
ĐểhìnhdungđượcsựkhácbiệthoàntoàngiữacácmôhìnhkinhdoanhphânphốivàhợptácsovớicácmôhìnhkinhdoanhtậptrungtruyềnthốngcủathếkỷXIXvàXX,hãyxétđếnEtsy,mộtcôngtykhởinghiệpvềmạngđãthànhcôngtrongvòngchưađầy4năm.EtsyđượcthànhlậpbởimộtthanhniêntrẻtốtnghiệpđạihọcNewYorktênlàRobKalin,ngườitựlàmđồnộithấttrongcănhộcủamình.Cảmthấybựcmìnhvìkhôngcócáchnàođểkếtnốivớicáckháchhàngtiềmnăngquantâmđếnđồnộithấtthủcông,Kalinhợptácvớimộtvàingườibạnvàlậpramộttrangwebnhằmkếtnốicácthợthủcôngtừmọilĩnhvực,từkhắpnơitrênthếgiớivớinhữngkháchhàngtiềmnăng.Trangwebđãtrởthànhmộtphòngtrưngbàyảotoàncầu,nơihàngtriệungườimuavàngườibántừhơn50quốcgiakếtnốivớinhauvàvựcdậyhoạtđộngsảnxuấtthủcông,mộtngànhnghềđãgầnnhưbiếnmấtcùngvớisựrađờicủachủnghĩatưbảncôngnghiệphiệnđại.
NgànhdệtmayvàsảnxuấtthủcôngkhácđãtrởthànhnạnnhâncủasảnxuấtcôngnghiệpngaytừđầucuộcCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhất.Tiểuthủcôngnghiệpđịaphươngkhôngthểcạnhtranhvớicácnhàmáysảnxuấttậptrungvàtínhkinhtếcủaquymônhờcócáckhoảnđầutưtàichínhlớn.Hànghóatừnhàmáycógiárẻhơnkhiếnsảnxuấtthủcônggầnnhưbịxóasổ.
Internetđãthayđổibảnchấtcủacuộcchơibằngcáchsanbằngsânchơi.Việckếtnốihàngtriệungườibánvàngườimuatrongkhônggianảogầnnhưmiễnphí.Bằngviệcthaythếtấtcảcácbêntrunggian−từcácnhàbánbuônđếnbánlẻ−vớimộtmạnglướiphânphốigồmhàngtriệungườivàloạibỏchiphígiaodịchtạimỗigiaiđoạncủachuỗicungứng,Etsyđãtạoramộthộichợthủcôngtoàncầumớipháttriểntheochiềungangthayvìtheothứbậcvàhoạtđộngtheohướnghợptácchứkhôngphảitừtrênxuống.
Etsymangđếnmộtchiềuhướngmớichothịtrường–sựcánhânhóacácmốiquanhệgiữangườimuavàngườibán.Trangwebmởcácphòngchat,tổchứccácbuổitrưngbàyđồthủcôngtrựctuyếnvàcáccuộchộithảo,chophépngườibánvàngườimuacóthểtươngtác,traođổiýkiếnvàtạoracácliênkếtxãhộicóthểkéodàisuốtđời.Cáccôngtytoàncầukhổnglồsảnxuấthàngloạtsảnphẩmđượctiêuchuẩnhóatrêndâychuyềnlắprápvậnhànhbởiđộingũlaođộngbấtkỳkhôngthểcạnhtranhvớimốiquanhệthânthiếtmộtđốimộtgiữacácnghệnhânvàngườibảotrợ.Kalinnóirằng“mốiquanhệnhânvăngiữangườilàmrasảnphẩmvớingườimuanóchínhlàcốtlõicủaEtsy.”
Việcmởrộngquymôtheochiềungangvàchiphígiaodịchgầnnhưkhôngtồntạitrừphívậnchuyểnchophépsảnxuấtthủcôngcóthểcạnhtranhvềgiásovớisảnxuấthàngloạt.Mặcdùvẫncònnontrẻ,Etsyđãcómộtsựpháttriểnnhanhchóng.Trongnửađầunăm2009,khidoanhsốbánhànghóalâubềnchữnglạitrêntoànthếgiớisaukhinềnkinhtếtoàncầusụpđổ,hộichợthủcôngEtsyđạtđược70triệuđô-ladoanhsốbánhàngvàbổsung1triệungườibánvàngườimuamớivàomạnglưới.Năm2011,doanhsốbánhàngđạtgần500triệuđô-la.
Trongmộtcuộctròchuyệngầnđây,Kalinnóivớitôirằngmụctiêucủaanhlàgiúpthúcđẩy“ýthứcđồngcảm”trongnềnkinhtếtoàncầuvàđặtnềnmóngchomộtxãhộitoàndiệnhơn.Tầmnhìncủaanhvềviệctạora“hàngtriệucácnềnkinhtếsốngtạiđịaphươngsẽmộtlầnnữatạonênýthứccộngđồngtrongnềnkinhtế”chínhlàcốtlõicủamôhìnhcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
EtsychỉlàmộttronghàngtrămcáccôngtyInternettoàncầuđangđưacácnhàsảnxuấtvàngườitiêudùngxíchlạivớinhautrongcáckhônggianmarketingảovàquađóbìnhđẳnghóacácchiphímarketingtrongnềnkinhtếtoàncầu.
TươngtựnhưcáctrangmạnglướinhưEtsygiúpcácnhàsảnxuấtthủcôngquymônhỏtiếpcậnvớithịtrườngtoàncầuvớichiphígianhậpgầnnhưbằng0,việcsảnxuấtnănglượngxanhtạichỗcũngsẽlàmgiảmchiphísảnxuất.Khingàycàngnhiềuthợthủcôngvàcácdoanhnghiệpnhỏvàvừabiếncácxưởngsảnxuấtnhỏcủamìnhthànhcácnhàmáyđiệnmini,chiphísảnxuấtcủahọsẽgiảmnhanhchóngđemlạilợithếlớnhơntrongnềnkinhtếkếtnốimới.
Khicôngnghệ3-Dmớingàycàngphổbiến,việcsảnxuấthànghóatạichỗvànhanhchóngcũngsẽlàmgiảmchiphíkhovậnvớitiềmnăngtiếtkiệmnănglượngcựclớn.Chiphívậntảihànghóasẽgiảmmạnhtrongnhữngthậpkỷtớidomộtlượnghànghóangàycàngtăngsẽđượcsảnxuấttạiđịaphươngtronghàngngànnhàmáysảnxuấtvimôvàđượcvậnchuyểntrongkhuvựcbởicácxetảichạybằngnănglượngxanhvàhydrokhaitháctạichỗ.
SựmởrộngtheochiềungangcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIchophépcácdoanhnghiệpvừavànhỏpháttriểnmạnh.Tuynhiêncáccôngtytoàncầusẽkhôngbiếnmấtmàdầnchuyểntừnhữngnhàsảnxuấtvàphânphốiđơnthuầnthànhnhữngcôngtytổnghợp.Trongkỷnguyênkinhtếmới,họsẽgiữvaitròđiềuphốivàquảnlýnhiềumạnglướicótácđộngđếnhoạtđộngthươngmạitrongchuỗigiátrị.
HãynhớlạirằngtrongcuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiênvàthứhai,chiphíkhaithác,xửlývàphânphốinhiênliệuhóathạchđắtđỏđếnmứcchỉcómộtvàicôngtytậptrungcóquymôlớncóthểtíchlũyđủvốnđểquảnlýdòngchảynănglượng.Cáctậpđoàndầumỏlớncầncócácngânhànglớn.
Hiệnnay,cáctổchứctàichínhvimônhưngânhàngGrameen,ASA,EKIvàcáctổchứctíndụngkhácđãgiảingântổngcộnghơn65tỷđô-lađểchohơn100triệungườiởnhữngvùngnghèonhấtthếgiớivayvốn.Tíndụngvimôđangđượcsửdụngngàycàngnhiềuđểcấpvốnchoviệcsảnxuấtnănglượngxanhtạichỗởnhữngnơichưabaogiờcóđiện.GrameenShakti(GS)làmộtnhánhcủangânhàngGrameenchuyêncungcấpcáckhoảnvaycỡnhỏđểlắpđặtcáchệthốngnănglượngmặttrờitạinhàvàcáccôngnghệnănglượngtáitạokhácchohàngngànngôilàngtạinôngthôn.Đếncuối
năm2010,GSđãtàitrợchoviệclắpđặtnửatriệuhệthốngnănglượngmặttrờitạinhàvớitốcđộkhoảng17.000lắpđặtmớimộttháng.Côngtyđãđàotạođượchàngngànphụnữthànhcáckỹthuậtviên,giúphọcóviệclàmvàđảmbảochuyênmônphùhợpđểbảotrìcáccàiđặt.
Bằngcáchcungcấpcáckhoảnvaynhỏchocácdoanhnhânnghèonhấttrêntráiđất,môhìnhngânhàngGrameenđãkếthợpthànhcônghoạtđộngngânhàngthươngmạitruyềnthốngvớinhiệmvụđộcđáonhằmxóanghèo.Kiva,mộtnhàcungcấpphilợinhuậncáckhoảnvaynhỏđãđưaquytrìnhcấpvốntiếnmộtbướcxahơnbằngcáchthiếtlậpmộtmôhìnhngânhànghoàntoànmangtínhphânphốivàhợptác.Đượcthànhlậpvàonăm2005,tiềnđềchosựrađờicủaKivahoàntoànkhácbiệtsovớiđộnglựccủacácngânhàngthươngmại.NhữngnhàsánglậpKivatinrằng“conngườicóbảnchấthàophóngvàsẽgiúpđỡngườikhácnếucócơhộilàmđiềuđótheocáchthứcminhbạchvàcótráchnhiệm”.Đểđạtđượcmụctiêu,Kiva“khuyếnkhíchcácmốiquanhệhợptácchứkhôngphảicácquanhệxincho”.Mỗidoanhnhântiềmnăngđềucómộttrangthôngtinvớiảnhcánhânvàmôtảmụcđíchchokhoảnvaycủahọ.Nhữngngườichovaylựachọnyêucầuvaymàhọmuốntàitrợvàsốtiềntàitrợ(ítnhấtlà25đô-la)vàsauđóhợptácvớinhữngngườichovaykhácđểtàitrợtoànbộsốtiềncủakhoảnvay.Tấtcảnhữngngườichovaynhậnđượccậpnhậthàngthángvềviệctrảnợvay.
Quátrìnhxửlýcáckhoảnvayhoàntoànmangtínhphânphối.Hơn100đốitácthựcđịaởcácvùngkhácnhautrênthếgiớiđặtrayêucầuvaynhiềutuầntrướckhiyêucầuvayđượcđăngtrêntrangwebKiva.CácđốitácthựcđịasauđósẽnhậncáckhoảnvaytừKiva.Cácđốitácthựcđịaxácđịnhlãisuấtchocáckhoảnvay.Kivakhôngtínhlãivớicácđốitácvàcũngkhôngtrảlãichonhữngngườichovaycủamình.Saukhikhoảnvayđượctrảđầyđủ,ngườichovaytạiKivacóquyềnchomộtdoanhnhânkhácvaylạisốtiềnđó,ủnghộchoKiva,hoặcthulạitiền.
Sửdụngphươngphápsángtạonàyđểcấpvốn,Kivađãkếtnốiđượchơnnửatriệungườichovaytại209quốcgiavới469.076doanhnghiệpnhỏở57quốcgia.Nóđãhỗtrợđượccáckhoảnvaytổngcộng178.338.325đô-la,trongđó,81%đượcdànhchongườivaylàphụnữ.KhoảnvaytrungbìnhtạiKivalà380đô-lavàtỷlệtrảnợlà98,9%.Tấtcảcáckhoảnvayđượccấpchocácdoanhnghiệpnhỏmàhoạtđộngkinhdoanhcóxuhướngítgâyảnhhưởngđếnsinhthái.
Cáctậpquánhợptáckinhdoanhmớiđangđượcápdụngởmọikhíacạnhcủađờisốngkinhtế.CommunitySupportedAgriculture(Nôngnghiệpđược
cộngđồnghỗtrợ−CSA)làmộtvídụđiểnhìnhvềtácđộngcủacácmôhìnhkinhdoanhTIRmớitớicáchthứcthựcphẩmđượctrồngvàphânphối.SaumộtthếkỷcủanôngnghiệpdựavàohóadầudẫnđếnsựthấtbạicủacáctrangtrạigiađìnhvàchorađờinhữngcôngtynôngnghiệpkhổnglồnhưCargillvàADM,mộtthếhệnôngdânmớiđangxoaychuyểntìnhthếbằngcáchkếtnốitrựctiếpvớicáchộgiađìnhđểbáncácsảnphẩmcủamình.HoạtđộngnôngnghiệpđượccộngđồnghỗtrợbắtđầuởchâuÂuvàNhậtBảntrongnhữngnăm1960vàlansangMỹvàogiữanhữngnăm1980.
Cáccổđông,thườnglàcáchộgiađìnhởthànhthị,camkếttrảmộtkhoảntiềncốđịnhtrướckhivàomùađểtrangtrảichiphíhàngnămcủangườinôngdân.Đổilại,họnhậnđượcmộtphầnnôngsảncủangườinôngdântrongsuốtmùavụ.Cácphầnnôngsảnthườnggồmcómộthộptráicâyvàrauquảđượcgửiđếnnhàhọ(hoặcđếnmộtđịachỉgiaohàngđượcchỉđịnh)ngaykhivừachín,cungcấpmộtlượngnôngsảnđịaphươngcòntươitrongsuốtvụmùa.
Hầuhếtcáctrangtrạiđềuthamgiavàocáchoạtđộngnôngnghiệpsinhtháivàsửdụngcácphươngphápcanhtáctựnhiênvàhữucơ.Vìnôngnghiệpđượccộngđồnghỗtrợlàhoạtđộngliêndoanhdựatrênviệcchiasẻrủirogiữangườinôngdânvàngườitiêudùng,ngườitiêudùngđượchưởnglợitừmộtvụmùabộithuvàchịuhậuquảnếuthấtthu.Nếuthờitiếtkhắcnghiệthoặcnhữngrủirokhácxảyđếnvớingườinôngdân,cáccổđôngchịutổnthấtvớiviệclượnggiaocácloạithựcphẩmnhấtđịnhhàngtuầnbịgiảmsút.Hìnhthứcchiasẻrủirovàthànhquảnganghàngnàygắnkếtmọicổđônglạithànhmộtdoanhnghiệpchung.
Internetchínhlàcôngcụgiúpkếtnốingườinôngdânvàngườitiêudùngđểtiếnhànhphươngpháptổchứcchuỗicungứngthựcphẩmmộtcáchphântánvàhợptác.Chỉtrongmộtvàinăm,ngànhnôngnghiệpđượccộngđồnghỗtrợđãpháttriểntừmộtvàitrườnghợpthíđiểmlêntớigần3.000doanhnghiệpphụcvụchohàngchụcngànhộgiađình.
MôhìnhkinhdoanhCSAđặcbiệtthuhútthếhệtrẻvốnquenvớiýtưởnghợptáctrongcáckhônggianxãhộikỹthuậtsố.Sựphổbiếncủanóchothấyngườitiêudùngngàycàngnhậnthứcđượcvàquantâmđếnsựcầnthiếtphảigiảmbớtdấuchânsinhtháicủahọ.Bằngviệcloạibỏphânbónvàthuốctrừsâuhóadầu,khíCO2thảiratừviệcvậnchuyểnthựcphẩmđườngdàiquacácđạidươngvàchâulụccũngnhưcácchiphíquảngcáo,tiếpthịvàđónggóigắnliềnvớiviệcsảnxuấtthựcphẩmvàcácdâychuyềnphânphốitruyền
thốngcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII,mỗicổđôngđãcómộtlốisốngbềnvữnghơn.
NgàycàngcónhiềunôngdântheochươngtrìnhCSAbắtđầucảitạocáctrangtrạicủahọthànhcácnhàmáyđiệnminiđểkhaithácgió,ánhsángmặttrời,địanhiệtvàsinhkhốitạichỗ,từđólàmgiảmđángkểchiphínănglượngcủahọ.Cáckhoảntiếtkiệmđượcchuyểntớicáccổđôngthôngquaviệcgiảmphíthànhviênvàđăngkýhàngnăm.
Mộtlầnnữa,giốngnhưrấtnhiềuhoạtđộngkinhdoanhmangtínhhợptáckhácđangđượcápdụngtrongmọilĩnhvựcthươngmại,việcmởrộngquymôtheochiềungangmớicóthểvàthườngxuyênđemlạihiệuquảcaohơnphươngpháptậptrunghóatruyềnthốngchuyêntạonêncáctổchứckhổnglồpháttriểntheochiềudọcvàtổchứccáchoạtđộngkinhtếtheocấpbậc.
Mộtsốdoanhnghiệpgắnliềnvớichủnghĩatưbảnvàthịtrườngtậptrunghóatruyềnthốnghiệnđangbịtháchthứcbởisựrađờicủanhữngmôhìnhkinhdoanhphânphốivàhợptácmới.Hãyxemxétngànhcôngnghiệpôtô,ngànhcốtlõicủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.ViệcchuyểnsangmộtnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIII,vớisựtậptrungvàoviệctăngcườnghiệuquảsửdụngnănglượngvàgiảmlượngkhíthảicarbonđãthúcđẩycácmạnglướisửdụngchungôtôphilợinhuậntrêntoànthếgiới.
TạiMỹ,cácdịchvụdùngchungôtôđangmọclênởkhắpđấtnước.CityWheelsởCleveland,HourCarởMinneapolis/St.Paul,PhillyCarShare,I-GoởChicagovàCityCarShareởSanFranciscolàmộttrongnhữngtổchứcmạnglướiliênkếtphilợinhuậnmớiphụcvụnhucầuvậntảichohàngtrămngànngườisửdụng.Vớimộtkhoảnphíthànhviênkhôngđángkể,ngườidùngthamgiamạnglướidùngchungôtôvànhậnđượcmộtchiếcthẻthôngminhchophéphọsửdụngcácbãiđậuxevàcácloạixe.Ngườidùngtrảtiềnchoquãngđườngmìnhđi,nhưngvìhầuhếtcáctổchứcdùngchungôtôlàphilợinhuận,sốtiềnphảitrảthấphơnchiphícủacáccôngtychothuêxequymôlớn.Nhiềuđộixethamgiachươngtrìnhnàycũnglànhữngchiếcxetiếtkiệmnănglượngnhấttrênthịtrường.
I-GotạiChicagothậmchícòncungcấpmộtdịchvụInternetsángtạochophépcácthànhviêncủamìnhtíchhợpcácchuyếnđitừđiểmAđếnđiểmBbằngcáchkếtnốinhiềuphươngthứcvậntảidọctheotuyếnđường.Mộtngườisửdụngcóthểbắtđầuchuyếnđibằngtàuhỏahoặcxebuýt,chuyểnsangxeđạpdùngchungvàsauđósửdụngôtôtronghànhtrìnhcònlại.Mụctiêucủahọlàhạnchếquãngđườngđibằngôtôvàdođólàmgiảmđángkể
lượngkhíthảicarboncủamỗingườidùng.
Ngườitaướctínhrằngmỗichiếcxeđượcsửdụngchungcóthểgiảmđến20ôtôlưuthôngtrênđường.Nhữngngườidùngchungxechobiếthọthườngxuyêngiảmquãngđườngđixexuốngkhoảng44%.ViệcgiảmlượngphátthảiCO2cóthểđạtkếtquảrấtcao.Communauto,dịchvụdùngchungxetạiQuebec(Canada)chobiết11.000thànhviêncủahọđãlàmgiảmphátthải13.000tấnCO2.MộtnghiêncứutạichâuÂupháthiệnraviệcdùngchungôtôcóthểlàmcắtgiảmphátthảiCO2lêntới50%.
Zipcar,doanhnghiệpkinhdoanhxedùngchunglớnnhấtthếgiớilàmộttổchứcphilợinhuậnđượcthànhlậpvàonăm2000.Chỉtrong10năm,côngtyđãcóhàngtrămngànthànhviên.CóđếnvàinghìnđịađiểmcủaZipcartrêntoànthếgiớivàhơn8.000xeđểlựachọn.Côngtyđạtdoanhthutrên130triệuđô-lavàonăm2009vàđangtăngtrưởngvớitốcđộphithường30%mộtnăm.Vàonăm2010,ZipcarđãbắtđầudựánthíđiểmdòngxelaiđiệntạiSanFrancisco.Nhãnhiệunàyđãtrởnênphổbiếnđốivớithếhệthiênniênkỷquantâmđếnmôitrường,nhữngngườitựgọimìnhlà“nhữngngườilậpdịkiểumới”.
KhinănglượngtáitạovàcơsởhạtầngTIRtrởnênphổbiếnhơn,cácdịchvụdùngchungxenhưZipcarsẽcóthểsảnxuấtđiệnxanhtạichỗđểcungcấpnănglượngchocácôtôchạybằngđiện.Hoạtđộngdùngchungxenhiềukhảnăngsẽtrởthànhmộtgiảiphápthaythếphổbiếnđốivớimôhìnhtruyềnthốngmuaxengoàithịtrường,đặcbiệtlàởnhữngkhuvựcđôthịđôngđúcnơichiphíduytrìmộtchiếcxeítkhisửdụngkháđắtđỏ.
TôicódịpgặpRobinChase,ngườisánglậpvàlàcựuCEOcủaZipcartạiDiễnđànGiaothôngvậntảiquốctếcủaOECDởLeipzig(Đức)năm2011.Tôiđếnđâyđểphátbiểukhaimạcvềnhucầuxâydựngmộtmạnglướigiaothôngvàhậucầnhậucarbontíchhợp–trụcộtthứ5–tạicácchâulụctừnayđếnnăm2050đểthúcđẩyviệctạoracácthịtrườnglụcđịaliềnmạch.Robinthamgiavàobangiaothôngngaysauphầntrìnhbàycủatôi.Trongbàiphátbiểucủamình,cônhấnmạnhrằngmôhìnhkinhdoanhxedùngchungmớiđạidiệnchomộtcuộccáchmạngđộtphávềbảnchấtcủavậntải,biếnôtôtừtàisảncánhânthànhmộttiệníchtậpthểvàtừhoạtđộngđộclậpthànhmộtdoanhnghiệphợptác.
Saubuổihọp,Robinvàtôingồivớinhauvàtraođổicụthểhơnvềchủnghĩatưbảnphântánmớinổiđanglàmchấnđộngnềnkinhtếthịtrườngtruyềnthống.Robinđangxâydựngmộtdoanhnghiệpdùngchungxemớicótên
Buzzcarvớimụcđíchđưakháiniệmvềvậntảimangtínhphântánvàhợptáclênmộttầmcaomới−mộtmôhìnhkinhdoanhhoàntoàntheochiềungang.Côpháthiệnrarằnghàngtriệungườisởhữuôtôsửdụngxecủahọíthơnmộthoặchaigiờmỗingàyvàthờigiancònlạithìbỏkhông.Côhyvọngsẽđưahàngtriệuchiếcxeđóvàohoạtđộng,biếnchúngthànhmộtphầncủamộtđộixedùngchungcóthểđượcsửdụngbởinhữngngườikhác,chophépcácchủxekiếmthêmthunhậptừôtôcủamìnhđồngthờigiúpnhữngngườikhácđilạidễdànghơnởmọikhuvựctrênthếgiới.Vấnđềmấuchốtcònthiếulàphảithuyếtphụccáccôngtybảohiểmbảohiểmchocáccánhânchứkhôngphảilàxeôtôđểchocảchủxevàngườidùngđềuđượcbảohiểmtráchnhiệmpháplý.Robinnóirằngcôđanglàmviệcvớimộtsốcôngtybảohiểmvàhyvọngsẽkýđượccácthỏathuậntrongtươnglaigần.
Mộtthếhệtrẻđangbắtđầuchiasẻnhiềuthứhơnlàxehơi.CouchSurfinglàmộthiệphộiphilợinhuậnquốctếđanglàmthayđổingànhdulịchvàquađólàmgiảmdấuchâncarboncủahàngtrămngànkháchdulịch.Mạnglướitoàncầunàykếtnốicácdukháchvớicácchủnhàngườiđịaphương,nhữngngườimởrộngcửavàcungcấpchỗởmiễnphíchohọ.Hiệnđãcóhơn1triệungườisửdụngCouchSurfingđếnthămnhànhautại69.000thànhphốtrênkhắpthếgiới.
Cácthànhviêncóthểtruycậpthôngtinvềsởthíchvàquanđiểmcủanhau,cũngnhưtìmhiểucáchnhữngthànhviênkhácđánhgiátrảinghiệmcủahọvớicácchủnhàđịaphương.Nhữngngườithamgiađượckhuyếnkhíchliênhệvớinhautrướccácchuyếnthămvàtiếptụcgiữliênlạcsauđó.Cộngđồngxãhộiphânphốivàhợptácnàyđượcthiếtkếđểkếtnốinhữngngườitừcácnềnvănhóađadạngvớinhauđểchiasẻvềcuộcsốngcủamình.Mụctiêucủahọlà giúp“đoànkếtmọingườithôngquasựgiaotiếptrungthựcvàđồngcảm.”CònnhiệmvụmàCouchSurfingđặtralàthúcđẩyquanniệmrằngchúngtađềulàthànhviêncủamộtgiađìnhtoàncầumởrộng.
Mạnglướinàyđãđạtđượcthànhcôngđángngạcnhiênkểtừkhithànhlậpvàonăm2003.Cácthànhviênghinhận4,7triệutrảinghiệmtíchcực,chiếm99,7%mọitrảinghiệmquaCouchSurfing.Điềuấntượnghơnlàcácthànhviênchobiếtnhữngtrảinghiệmcủahọđãdẫnđếnhơn2,9triệumốiquanhệbạnbè,trongđó120.000đượcđánhgiálàthânthiết.
Mộtphầncủatráchnhiệmđikèmvớitưcáchcôngdântoàncầulàphảithamgiaquảnlýsinhquyểnchungcủachúngtabằngcáchsốngbềnvữnghơn.Bằngviệccungcấpchỗởmiễnphítạicácđịaphươngchohơn1triệu
dukhách,CouchSurfinggiúplàmgiảmđángkểlượngcarbonsẽthảiranếunhưcácdukháchởtạicáckháchsạnsửdụngnhiềunănglượnghơn.
NềnkinhtếTIRmớinổiđangsảnsinhracáchoạtđộngkinhdoanhhợptácchưatừngđượcbiếtđếnchỉmộtvàinămtrướcđó,vàngaycảnhữngcôngtytoàncầulớncũngđangbướcvàocuộcchơinày.Mộtsốmôhìnhkinhdoanhmớikhácbiệtvàđộcđáođếnmứcchúngđòihỏiphảitáitưduyhoàntoànvềbảnchấtcủacácgiaodịchthươngmại.Cơchế“cảitiếnhiệusuấttiếtkiệm”làmộtvídụđiểnhìnhvềđiềunày.
MộtcôngtynhưPhilipsLightingsẽkýhợpđồngvớimộtthànhphốđểlắpđặtcácbóngđènLEDtiếtkiệmđiệnhiệusuấtcaotạicácđịađiểmchiếusángcôngcộngvàngoàitrời.NgânhàngcủaPhilipstàitrợchodựánvàthànhphốsẽthanhtoánchoPhilipstrongnhiềunămnhờkhoảnnănglượngtiếtkiệmđược.NếuPhilipskhôngđạtđượcmứctiếtkiệmnănglượngdựkiến,côngtynàysẽchịulỗ.ĐâylàloạihìnhquanhệhợptácsẽngàycàngphổbiếntrongnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
“Cácthỏathuậntiếtkiệmchung”làmộtmôhìnhkinhdoanhTIRkháccómộtsốđiểmchungvớihìnhthứccảitiếnhiệusuấttiếtkiệm,nhưngđượcthiếtkếđểđápứngnhữngmụcđíchkhác.Loạihìnhkinhdoanhmớinàyđangbắtđầuđượcứngdụngtrongthịtrườngbấtđộngsảnnhàởtạimộtsốnướcvớimộtsốthànhcôngnhấtđịnh.TrongkhiởMỹgần68%cácgiađìnhcónhàriêng,ởnhiềunướckhácphầnlớncácgiađìnhđềuđithuênhà.ỞTâyBanNhavàĐức,hơnmộtnửacácgiađìnhsốngtrongcáccănhộ.Ởnhữngnơisốhộđithuêvượtquásốhộsởhữunhà,cácchủsởhữubấtđộngsảncórấtítđộnglựcđểtrangbịthêmchocáccănnhàcủahọvàchuyểnđổichúngthànhcácnhàmáyđiệnminibởivìcáchóađơntiệníchlàdongườithuênhàthanhtoán.ỞThụySĩ,nơichỉcó30%hộgiađìnhcónhàriêngvàhầuhếtcácgiađìnhđềuđithuê,mộtsốchủnhàđangtiếnhànhcácthỏathuậnvềtiếtkiệmchungvớingườithuênhà.Theocácđiềukhoảncủahợpđồng,chủnhàđồngýchuyểnđổicănnhàthànhmộtnhàmáyđiệnxanhminivànhữngngườithuênhàsẽchiasẻmộtphầnkhoảntiếtkiệmtừhóađơntiềnđiệncủahọvớichủnhàtrongmộtkhoảngthờigianđủđểbùđắpkhoảnđầutưcủangườichủ.Chủnhàsẽcóđượcmộtcănnhàcógiátrịcaohơnvìnócóthểtựsảnxuấtđiệnxanh.Giátrịgiatăngnàycóthểđượcdùngđểtănggiáchothuêvớinhữngngườithuêmới,nhưngvớimứctăngthấphơncáckhoảntiếtkiệmtrêncáchóađơntiềnđiệntươnglaicủahọ,tạonênmộtthỏathuậncólợichocảchủnhàvàngườithuênhà.
Nếunềnkinhtếtoàncầuchuyểnđổithànhcôngsangmộtcơsởhạtầngcho
cuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,cácdoanhnhânvànhàquảnlýsẽcầnphảiđượcđàotạođểcóthểtậndụngcácmôhìnhkinhdoanhmớinhấtgồmcóhoạtđộngthươngmạiquamạngvàmãnguồnmở,cácchiếnlượcnghiêncứuvàpháttriểnphântánvàhợptác,vàquảnlýchuỗicungứngvàhậucầnbềnvữngítphátthảicarbon.
DOANHNGHIỆPXÃHỘI
Bảnchấthợptáccủanềnkinhtếmớivềcơbảnlàmâuthuẫnvớilýthuyếtkinhtếcổđiểnvốntậptrungvàogiảđịnhrằngsựtheođuổilợiíchcánhântrênthịtrườnglàcáchduynhấtcóhiệuquảđểthúcđẩytăngtrưởngkinhtế.MôhìnhcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcũngtránhxahìnhthứcchỉhuyvàkiểmsoáttậptrunghóagắnliềnvớicácnềnkinhtếxãhộichủnghĩatheokiểuXôViếttruyềnthống.Môhìnhmớikhuyếnkhíchcácdựánnganghàngcảởcáccộngđồngxãhộivàtrênthịtrườngdựatrêngiảđịnhrằngviệccùngtheođuổinhữnglợiíchchunglàcáchtốtnhấtđểpháttriểnkinhtếbềnvững.Kỷnguyênmớiđạidiệnchosựdânchủhóahoạtđộngkinhdoanhnơimọingườiđềutựsảnxuấtđiện,nhưngnócũngđòihỏimộtcáchtiếpcậnmangtínhhợptácđểchiasẻnănglượngtrongcácđịaphương,khuvựcvàtoànbộcácchâulục.
NềnkinhtếTIRthểhiệntinhthầncủaphongtràokinhdoanhxãhộiđanglanratoàncầu.Việcvừakinhdoanhvừahợptáckhôngcònbịcoilàviệclàmmâuthuẫnmàlàmộtgiảiphápđểtổchứclạiđờisốngkinhtế,xãhộivàchínhtrịtrongthếkỷXXI.
Cácdoanhnhânxãhộiđangrađờitừcáctrườngđạihọctrênkhắpthếgiớivàtạoranhữngdoanhnghiệpmớilàmcầunốigiữacáclĩnhvựchoạtđộngvìlợinhuậnvàphilợinhuận–cácdoanhnghiệpkếthợpcókhảnăngsẽngàycàngphổbiếntrongnhữngnămtới.
BạnđãnghenóivềTOMSchưa?Doanhnghiệpsảnxuấtgiàynày,gồmcảbộphậntạolợinhuậnvàphilợinhuận,chuyênlàmnhữngloạigiàytừcácvậtliệutáichếhữucơbềnvữnghaythậmchícónguồngốcthựcvật.Nhưngđóchỉlàkhởiđầucủacâuchuyệnvềcôngtygiàycólẽlàđộcđáonhấttrênthếgiớinày.NhữngloạigiàyvảibạthoặcbôngvảiđượcsảnxuấtdựatrênmộtloạigiàytruyềnthốngđượcgọilàalpargatađượcnhữngngườinôngdântạiArgentinasửdụngtừlâu.BlakeMycoskie,mộtdoanhnhânxãhộitrẻđếntừArlington(Texas)đãsánglậpracôngtynàyvàonăm2006.HiệnnaysảnphẩmgiàyTOMSđượcbántạihơn500cửahàngởMỹvànướcngoàibaogồmcáchệthốngNeimanMarcus,NordstromvàWholeFoods.
HoạtđộngtạolợinhuậncủaMycoskieđặttạiSantaMonica,California,đãbánrahơn1triệuđôigiày.Nhưngđiềuthúvịlàvớimỗiđôigiàybánđược,côngtyconphilợinhuậncủaBlakecótênFriendsofTOMS(NhữngngườibạncủaTOMS)sẽdànhtặngmiễnphímộtđôigiàychomộtđứatrẻcónhucầutạimộtnơinàođótrênthếgiới.Hơn1triệuđôigiàymiễnphíđãđượctraochocáctrẻemtheophongtrào“mộtđổimột”trongcáccộngđồngnghèoởMỹ,Haiti,Guatemala,Argentina,Ethiopia,RwandavàNamPhi.
Tạisaolạichokhôngmộtđôigiàyvớimỗiđôigiàyđượcbánra?Mycoskiechỉrarằngởnhiềukhuvựcnghèonhấttrênthếgiới,nếukhôngcógiàytrẻemsẽkhôngđượcđếntrường.Việcđichântrầnkhiếnchúngdễmắcmộtchứngbệnhsuynhượcgọilàpodoconiosishay“chânrêu”,mộtloạinấmcótrongđấtxâmnhậpvàocáclỗchânlôngởbànchânvàpháhủyhệthốngbạchhuyết.Theocácbáocáocóhơn1tỷngườicónguycơmắccácbệnhlâytruyềnquađất.Giảiphápđơngiảnchoviệcnàychínhlàđigiày.
Điềugìsẽxảyravớihàngtriệuđôigiàynàykhichúngcũmònđi?TrangwebTườngcộngđồngTOMSkêugọikháchhàngcủamìnhgửinhữngýtưởngsángtạođểtáichếnhữngđôigiàythànhcácsảnphẩmthếhệthứhaihữuíchnhưvòngđeotay,bóngđá,chậucâyvàđếlótly.TOMSchínhlàminhhọacủanhữngmôhìnhkinhdoanhxãhộimớiđangnổilêntrongkỷnguyêncủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
SựthayđổitrongcáchthứcvậnhànhkinhdoanhđãgâyramộtcuộcxungđộtgaygắtgiữanhữngngườibảovệcũcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIvớiquyếttâmbấuvíuvàonhữngtàndưquyềnlựcngàymộtthuhẹpcủamìnhvàcácdoanhnhântrẻcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,nhữngngườicũngrấtquyếttâmthúcđẩymộtkếhoạchhànhđộngkinhtếbềnvữngtheochiềungangchothếgiới.VấnđềgâytranhchấplàaisẽnắmquyềnkiểmsoátđiệntrongnềnkinhtếtoàncầucủathếkỷXXI.Cảhaithếlựcđềuđangtranhgiànhlợithếthịtrườngvàvậnđộnghànhlangđểđảmbảosựủnghộbaogồmcáckhoảntrợcấpchínhphủvàưuđãithuếtrịgiáhàngtỷđô-la.
Câuhỏithựcsựcầnđặtralà,“Ngànhđiệnvàchínhphủmuốnởđâuvào20nămtới:tiếptụcbámvàonhữngnguồnnănglượngvàcôngnghệkiểucũcùngvớicơsởhạtầngcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIđangthấtbại,hayhướngđếnnhữngnguồnnănglượngvàcôngnghệkiểumớivàcơsởhạtầngcủamộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđanghìnhthành?”
Câutrảlờikhárõràng,tuynhiênviệcmởrakỷnguyênmớicủachủnghĩa
tưbảnphânphốichắcchắnlàmộthànhtrìnhkhókhăn.Vấnđềvàothờiđiểmnàykhôngphảilàthiếuđimộtkếhoạchđểđạtđượcđiềuđó,điềuchúngtađãcó.CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàmộtcáchtiếpcậnhợplýđểchuyểnsangmộtkỷnguyênhậucarbon.Điềuchưarõởđâylàphảnứngcủangườidân.Vàđâychínhlànơichúngtôiphảiđốiđầuvớimộtýtưởngsailầmgầnnhưảotưởngvềdiễnbiếncủacáccuộccáchmạngkinhtế.
NHỮNGCUỘCCÁCHMẠNGKINHTẾTHỰCSỰDIỄNRANHƯTHẾNÀO
NhiềungườiMỹtừlâuluôntâmniệmrằngnhữngtiếnbộkinhtếvĩđạiluônlàkếtquảcủaviệcchínhphủrútluivàchophépbàntayvôhìnhcủachủnghĩatưbảntựdohoạtđộngtrongmộtthịtrườngthảnổi.Trongkhiđó,châuÂuvàcácnhànướckháctrênthếgiớilạiíttintưởngvàonhữngưuđiểmcủachủnghĩatưbảntựdovàmởcửa,hiếmkhiủnghộchosựchủđộngthamgiacủachínhphủvàocácquátrìnhkinhtếđểduytrìmộtmôhìnhthịtrườngxãhộicânbằnghơn.Chođếnnay,ngaycảtrongcácnềnkinhtếphúclợixãhộiônhoàhơn,vẫncómộttưtưởngchủnghĩadântúyngàycàngphổbiến–tuyvẫncònlàthiểusố,nhằmthúcđẩytrởlạivaitròtruyềnthốngcủachínhphủtrongnềnkinhtế,ngaytạithờiđiểmchúngtacầnsựthamgiacủachínhphủnhiềuhơnvàokhuvựctưnhânđểvựcdậyhoạtđộngthươngmại.
Phảiđốimặtvớithâmhụtngânsáchkỷlụccủachínhphủvàcácmứcthuếcao,hàngtriệucửtribấtmãnđanglongạimộtcáchchínhđángvềviệcbảolãnhchotươnglaicủamìnhbằnghàngđốngnợkhôngtrảđượcvàdồngánhnặngchothếhệsauvớimộtxãhộibịphásản.Tuynhiên,niềmtinrằngnếuchínhphủkhôngcanthiệpthìtinhthầnkinhdoanhsẽđượcgiảiphóng,hàngloạtcơhộikinhtếmớisẽmởravàphúclợichungcủanhânloạisẽđượccảithiệnđángkểlàđiềutráivớihiệnthựclịchsử.
Hãykiểmtralạithựctế!Trongkhithịtrườngđãtrởthànhmộtcôngcụthươngmạihàngđầuđểthúcđẩysựsángtạovàtinhthầnkinhdoanh,nóchưabaogiờtạonênmộtcuộccáchmạngkinhtế.ĐâylàbíẩnluôngâyđauđầuchongườiMỹvàkhiếnchonhiềungườibấtmãnthayđổiquanđiểm.Sựgiảtạolàchấpnhậnđượcvàonhữngthờiđiểmthuậnlợi.Tuynhiênvàothờikhắcquantrọngnàytronglịchsửloàingười,khichínhsựtồntạicủachúngtavàtươnglaicủahànhtinhđangbịđedọa,chúngtakhôngthểtiếptụcmơvềnhữngđiềukỳdiệu.
Nhữngcuộccáchmạngkinhtếkhôngtựdưngsinhra.Việcxâydựngmộtcơsởhạtầngtruyềnthôngvànănglượngmớiluônlàmộtnỗlựcchunggiữachínhphủvàcácngànhcôngnghiệp.Quanđiểmkhôngcanthiệpvàothịtrườngchorằngcáccuộccáchmạngkinhtếchắcchắnsẽnảysinhtừsựhợptácgiữacácnhàphátminhvàdoanhnghiệp−trongđónhàphátminhdànhthờigianđểtìmramộtcôngnghệ,sảnphẩmhoặcdịchvụmớivànhàdoanhnghiệpsẵnsàngđầutưvốnđểđưaýtưởngmớirathịtrường−chỉlàmộtphầncủacâuchuyện.CảhaicuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiênđềuđòihỏimộtnỗlựclớncủachínhphủ(vềcôngquỹ)đểxâydựngcơsởhạtầng.Chínhphủcũngthiếtlậpcácquyđịnhvàtiêuchuẩnđểquảnlýdòngchảycủacáchoạtđộngkinhtếmớivàcungcấpnhữngưuđãithuếvàtrợcấphàophóngđểđảmbảochosựtăngtrưởngvàổnđịnhcủatrậttựkinhtếmới.
Khitôiđangviếtcuốnsáchnày,PhốWallvàNhàTrắngđangtranhluậndữdộivềmứcđộcanthiệpphùhợpcủachínhphủvàonềnkinhtếMỹ.Cuộctranhluậnđóhiệnđãlansangcáckhuvựckhác.Phảnứngdữdộicủanhữngngườitheochủnghĩadântúychốnglại“sựcanthiệpcủachínhphủlớn”đanggiatăngkhingườidânđổlỗichoNhàTrắngvàQuốchộivềtìnhtrạngảmđạmcủanềnkinhtếMỹ.HàngtriệungườiMỹđãđặtcâuhỏivềtínhhợpphápcủaviệcchínhphủtácđộngvàohoạtđộngthươngmạicủađấtnước.ThomasJ.Donohue,ChủtịchPhòngThươngmạiMỹ,đãcóýrằngchínhquyềncủatổngthốngObamagâytổnhạichonềnkinhtế,điềucólẽlàcáobuộctồitệnhấtdànhchomộtchínhtrịgiaởMỹ.ĐâylàmộtcáobuộckhácthườngdiễnrachỉvàithángsaukhichínhquyềnObamavàQuốchộigiảicứuPhốWallvàngănchặnkinhtếMỹrơivàomộtcuộcđạisuythoái.
ThựctếthìquanđiểmcủaPhòngthươngmạilàkhôngcócơsở,vàquanniệmphổbiếncủachủnghĩadântúychorằngmộtthịtrườngkhôngbịcảntrở,khôngcósựcanthiệpcủachínhphủluônlàcôngthứccủathànhcôngthươngmạichỉlàthôngtinsailạc.Chínhphủvàcácdoanhnghiệpđãcùngchungmộtchiếntuyến,nếukhôngphảitừnhữngngàyđầulậpquốcthìítnhấtcũngtừkhikếtthúcnộichiến,khicáctuyếnđườngsắtđòihỏisựhỗtrợtolớntừliênbangđểcóthểxâydựngnêncơsởhạtầngđườngsắtlụcđịa.
ChínhvàothờiđiểmnàythuậtngữvậnđộnghànhlangđãđượcTổngthốngUlyssesS.GrantđặtrađểmôtảcácnhàngânhàngvàviênchứcngànhđườngsắtchuyênlảngvảngởhànhlangcủakháchsạnWillardtránglệđốidiệnNhàTrắngvớihyvọngsẽcódịptratấnlỗtaimộtthànhviêncủanộicáchoặcquốchộiđạidiệncholuậtphápđángmến.Khônglâusauđó,nhữngngườitrongngànhdầumỏcũnggianhậpđộingũnày.Họđãtrởthànhmộtlựclượngkhôngđượcdânbầuluônhiệndiệnởthủđô,vậnđộng
choviệcsửdụngtiềnnộpthuếcủangườidânđểbôitrơnhoạtđộngthươngmại.
NhữngbạnbèởchâuÂucủachúngtôiluônthẳngthắnhơnvềmốiquanhệchặtchẽgiữachínhphủvàcácngànhcôngnghiệp.CácchínhquyềntrungươngtàitrợchophầnlớncơsởhạtầngtruyềnthôngvànănglượngởchâuÂu,cũngnhưhệthốnggiaothôngcôngcộngchohaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiên.TạiMỹ,chínhphủliênbangvàtiểubangtàitrợtrựctiếpíthơnnhưnglạicungcấpnhữngkhoảnhỗtrợpháttriểngiántiếpkhổnglồ.
Trongkhiviệccangợithịtrườngkhôngcógìlàsai,việcphủnhậnhoàntoànsựtươngtácliêntụcgiữacáclĩnhvựccôngvàtưnhânđãgópcônglớntrongviệchỗtrợvàđảmbảosựthànhcôngthươngmạicủamọiquốcgiapháttriểncóthểgâyhậuquảtiêucựcchoxãhội.Trướchết,sựphủnhậnnàykhuyếnkhíchchínhphủvàcácdoanhnghiệpkiềmchếmốiquanhệcủamìnhvàcheđậycácgiaodịchtrongmộtbứcmànbímậtẩnsâudướinhữngtầnglớpluậtphápphứctạp.Đổilại,cácquanchứcđượcbầunhậnđượcnhữngkhoảnđónggóphàophóngđảmbảochohọđượctáiđắccử.Thứhai,sựthiếuminhbạchnàygiúpchocộngđồngdoanhnghiệptiếptụctruyềnbáquanniệmrằngthànhcôngcủanướcMỹhoàntoànlànhờsựvậnđộngvẻvangcủathịtrườngtựdo,đồngthờichohọcáiuyđểchỉtríchnhữngthayđổiluậtphápcóthểđiềuchỉnhlạisựlạmdụnghaythốnglĩnhtháiquácủanóđốivớicácvấnđềkinhtếvàxãhội.
Trongnhữngthờikỳkhủnghoảngnhưhiệntại,khitiềmnăngsángtạocủađấtnướccầnphảiđượckhaitháctốiđađểbảovệnềnkinhtếkhỏitácđộngcủamộtcơsởhạtầngnănglượng-truyềnthôngđanglụitànvàxâydựngmộtmôhìnhthươngmạimới,chỉkhicómộtquanhệhợptácmở,minhbạchvàtoàndiệngiữacộngđồngkinhdoanh,chínhphủvàxãhộidânsựthìchúngtamớicóthểtạođàchosựchuyểnđổinày.HìnhthứchợptácnàyđãtồntạitrongLiênminhchâuÂu,nơicómôhìnhxãhội-thịtrườngđủmạnhđểgiànhđượcsựủnghộcủacôngluậnchomộtquanhệđốitáccôngtưmới.TuynhiênởMỹ,khichúngtabànđếnnhucầuphảiđưachínhphủvàcácngànhcôngnghiệplạivớinhauđểthúcđẩymộttầmnhìnvàkếhoạchkinhtếmớichođấtnước,nhiềungườiMỹphảnứngbằngcáchlaóchorằngđâylàbiểuhiệncủa“chủnghĩaxãhội”vàcôngkíchsựmấtđitựdocủanướcMỹ.
Dưluậncóvẻkhôngthốngnhấtvềmốiquanhệgiữakhốidoanhnghiệpvàchínhphủ.Mộtmặt,cáccửtriđịaphươnghiếmkhiphànnànvàthườnghoannghênhkhicácnghịsĩcủahọcóthểkhiếnchínhquyềnliênbangphân
bổcácdựántrịgiáhàngtriệuđô-lachobanghoặcđịahạtchínhtrịcủamình,nhấtlàkhiviệcđócóthểtạoracáccơhộiviệclàmmới.Trênthựctế,nếuvịđạibiểudohọbầurakhôngthểmanglợiíchvềchođịaphương,nhiềukhảnănghọsẽkhôngđượctáicử.Mặtkhác,cácchínhtrịgiaởcácbangvàđịahạtchínhtrịkháclạibịchỉtríchkhigiữriêngcácdựánchokhuvựccủahọ.Rõràngviệcmọingườivuimừnghaythấtvọngphụthuộcvàoviệcmiếngănsẽvềkhuvựccủahọhaycủangườikhác.
Vấnđềlàhệthốngchínhtrịngaytừđầuđãđượcdựngnênđểđạidiệnchocácthếlựcthươngmạichủchốt,khiếnchocáccửtrivàngườinộpthuếkhôngcósựlựachọnnàongoàiviệcủnghộchođạibiểucủamìnhmangmiếngbánhvềchođịaphươngtrướckhinóđượcphânbổchonơikhác.
Điềutôivừamôtảchínhlàbiểuhiệncủa“ChủnghĩaNgoạilệMỹ.”Chúngtagầnnhưlànềndânchủchínmuồiduynhấtchophépcáccôngtyđónggóptiềnđểmuachuộccácchiếndịchbầucử.HầuhếtcácquốcgiathànhviênLiênminhchâuÂuđềuhạnchếhoặccấmhoạtđộngnàyvàyêucầucáccuộcbầucửdonhànướctàitrợ.TheoTrungtâmPhảnhồiChínhtrị,chiphíbìnhquânđểchiếnthắngmộtcuộcđuavàoHạviệnvàonăm2008làgần1,1triệuđô-la.ĐểgiànhmộtghếtrongThượngviệntốngần6,5triệuđô-la.Cáccuộcbầucửtổngthốngthậmchícòntốnkémhơn.Trungtâmnàychobiếtcácứngcửviênđãchihơn1,3tỷđô-latrongcuộcbầucửtổngthốngnăm2008.
Cácquỹtàitrợchiếndịchđóngvaitròquantrọngnhưthếnàođểchiếnthắngcáccuộcbầucử?Theomộtphântíchsaubầucửcácchiếndịchtranhcửnăm2008củaTrungtâmPhảnhồiChínhtrị,trong94%cáccuộcđuaởThượngviệnvà93%ởHạviệncókếtquảtrongvòng24giờsaukhichấmdứtbỏphiếu,cácứngcửviênchinhiềutiềnnhấtđãgiànhchiếnthắng.
ViệcchấmdứthoạtđộngtàitrợtưnhântrongcáccuộcbầucửvàbắtbuộcsửdụngcôngquỹsẽlàmộtbướctiếnlớnđểkhôiphụctiếntrìnhdânchủởnướcMỹ.Tuynhiên,côngchúngMỹlạikhôngmấyquantâmđếnviệcsửdụngngânsáchcôngchocáccuộcbầucử.Vấnđềnàychưabaogiờlàmốiquantâmchínhcủacửtrikhitiếnhànhthămdòýkiến.
Hơnnữa,vớitỷlệđasốnămtrênbốnvàonăm2010,TòaántốicaoMỹđãphánquyếtrằngviệccấmđoánbấtkỳaihaycôngtynàoủnghộtiềnchomộtchiếndịchtranhcửlàtráiluậtvìnóviphạmquyềncơbảncủangườiMỹđượcphépthểhiệnsựlựachọncủahọvềchínhtrị.
Điềuchúngtaphảiđốimặtlàmộtnghịchlýkhácthường.HàngtriệungườiMỹmuốnchínhphủkhôngcanthiệpvàothươngmại,nhưnglạikhôngsẵnsànghuyđộngphảnhồidưluậncầnthiếtđểchấmdứtviệccáccôngtytưnhânmuachuộccáccuộcbầucửvàlèoláitiềnthuếcủangườidânvàonhữngdựánthươngmạivàcácquyềnlợingànhcủahọ.
Vìvậy,trongkhinhiềungườiMỹtuyênbốlàmhếtmìnhđểtáchkhuvựcthịtrườngkhỏinhànước–thậmchíhơncảmongmuốntáchrờinhàthờvànhànước,trênthựctếhọthàgiànhđượcmộtphầnchiếnlợiphẩmthươngmạitừliênminhbấtthườnggiữagiớidoanhnghiệpvàchínhphủliênbanghơnlàbịbỏrơihoàntoànkhỏibữatiệc.
PhầnlớnngườiMỹcótưtưởnggầnnhưsùngbáiđốivớihoạtđộngkinhdoanh.Đứctintuyệtđốicủahọvớikinhtếthịtrườngvàsựphảnđốichủtrươngchínhphủlớn−tớimứccoinónhưchủnghĩaxãhộivôthần–khiếnhọkhôngnhậnrasựthamlamtronggiớidoanhnghiệp,giúpcáccôngtycóthểtạoramộthìnhtháichủnghĩaxãhộiphânbiệtđốixửvàlàmngườidânnghèođi.NhiềungườilầmtưởngrằnggiấcmơMỹchắcchắnđếntừmộtthịtrườngtựdokhôngbịcảntrởvàbỏquathựctếlâuđờicủaviệcthôngđồnggiữacácdoanhnghiệpvớichínhphủ.ChừngnàongườiMỹcòntiếptụctinrằngcácthịtrườngvậnhànhhiệuquảnhấtchoxãhộikhikhôngbịchínhphủcanthiệp,đồngthờilàmngơvớimộtquátrìnhchínhtrịmàcácquanchứcđượcbầuchophépcáchiệphộithươngmạisoạnthảoluậtpháptheohướnglàmlợichohọmàbỏquaphầncònlạicủaxãhội,nướcMỹchắcchắnsẽphảigánhchịuhậuquả.
CácgiảiphápbắtđầutừviệcthừanhậnrằngtấtcảnhữngbướctiếnlớntronglịchsửkinhtếMỹchỉxảyrakhichínhphủtàitrợchocơsởhạtầngnănglượngvàtruyềnthôngcóvaitròquantrọngvàtiếptụcbảotrợchonóđểhàngngàndoanhnghiệpmớicóthểpháttriểnvàlớnmạnh.Tôikhôngthểtìmramộtcáchthứcthựctiễnnàođểthúcđẩymộtkỷnguyênkinhtếmớichođấtnướcmàlạibỏquamộtquanhệđốitáctoàndiệnvàmạnhmẽgiữachínhphủvàgiớikinhdoanhởmọicấpđộthànhphố,quậnvàliênbang.
Thứhai,chúngtacầnphảirútkinhnghiệmtừnhữngbàihọcvềlịchsửhàonhoángcủamốiquanhệgiữachínhphủvàdoanhnghiệptrongquákhứđểđảmbảorằngcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcóbảnchấtkhácbiệt,tứclàmộtquanhệhợptáccởimởvàminhbạchgiữachínhphủ,doanhnghiệpvàkhốixãhộidânsựđạidiệnchoquyềnlợicủatấtcảcôngchúngMỹchứkhôngchỉcáclãnhđạotronggiớikinhdoanh.
Đểhiểuđượclịchsửthựcsựcủamốiquanhệgiữagiớikinhdoanhvàchínhphủkhôngphảilàviệcdễdàng.TôitừngthamgiamộtcuộctranhluậntrêntruyềnhìnhvàinămtrướcvớimộtnhânvậtnổibậttheochủnghĩatựdotừmộtcơquannghiêncứucóuytíntạiWashington.Tronglúcthảoluận,ôngtakhẳngđịnhrằngbấtcứkhinàochínhphủcanthiệpvàothịtrườngthìnềnkinhtếđềubịtổnhại.Sauđó,ôngquaysangtôivàhỏimộtcáchchâmchọclàliệutôicóthểnghĩramộtvídụcụthểvềtìnhhuốngkhimộtdựánthươngmạiđượcmộtchínhphủliênbangtàitrợcótácđộngtíchcựcđếnthươngmạimànếuđểlĩnhvựctưnhântựlàmsẽkhôngcóhiệuquảhơn.TôibènnhắcđếnDựluậtCaotốcLiênbang,dựánxâydựngcôngcộngtốnkémnhấttronglịchsửnhằmxâydựngcácđườngcaotốctrênkhắpnướcMỹđãdẫnđếnsựpháttriểnkinhtếchưatừngcókéodàisuốtmộtthếhệ.
Kếhoạchcókinhphí25tỷđô-lanàyđòihỏiphảigiànhriêng1,6triệumẫuđấtđểxâydựngmạnglướicaotốcdài41.000dặm.Hơn32tỷmétkhốiđấtđãđượcđàovàchuyểnđitrongquátrìnhlàmnềnđường.Hàngchụcngàndặmđườngốngthoátnướcđãđượclắpđặtdướilòngđường.Cấutrúctuyếnđườnggồmcómộtlớpbềmặtmỏngphủtrênlớpbêtôngvàtrongcùnglàcácthanhgiacốbằngthép.Đểđảmbảochocácxecộkhôngbaogiờphảidừnglạigiữađường,54.663câycầuvà104đườnghầmđãđượcxâydựnggiữacáctiểubang.
Việcxâydựngcơsởhạtầngđườngcaotốcliênbangvừacóảnhhưởngkíchthíchtứcthìđốivớicácngànhcôngnghiệpthamgiavàoquátrìnhnày,vừacótácđộngtheomôhìnhsốnhântớitoànthểnềnkinhtếcuốicùngđãchạmđỉnhvàocuốithậpniên1980.Cáccôngtydầumỏ,tổngthầu,nhàsảnxuấtximăng,côngtythép,côngtythiếtbịnặng,cáccôngtygỗ,nhàsảnxuấtsơn,côngtythiếtbịchiếusáng,cáccôngtycảnhquanvàcôngtycaosunằmtrongsốhàngchụcngànhcôngnghiệpthamgiavàoquátrìnhxâydựnghệthốngđườngcaotốcliênbangvĩđạinày.
GiấcmơcủatổngthốngEisenhowervề“nhữngdảiruybăngtrảikhắpđấtnước”đãsửdụnghàngtriệucôngnhân,mất40nămđểhoànthành,trảidàiqua3múigiờvàđãđượcxemlàthànhtựukinhtếlớnnhấtcủaMỹtrongthờikỳhậuChiếntranhthếgiớithứII.
Dựánkhổnglồcủachínhphủnhằmxâydựngcơsởhạtầngđườngcaotốcliênbangnàykhôngphảilàđiềubấtthường.NgaytừkhibắtđầuCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII,nhữngngànhcôngnghiệpchủchốtcấuthànhnêncơsởhạtầngcủanó−dầumỏ,ôtô,viễnthông,điệnlực,xâydựng,bấtđộngsản,…đãhợptácvớinhautrongmộtnỗlựcvậnđộnghànhlangkhổng
lồđểđảmbảomọicấpchínhphủsẽcungcấpbảolãnhtàichínhcầnthiếtcũngnhưđặtracácquyđịnhvàtiêuchuẩncólợichohọđểđảmbảothànhcôngcủathịtrường.Việctạoramộtchếđộnănglượngdựatrênnhiênliệuhóathạch,lắpđặtmộtmạnglướiviễnthôngtíchhợp,xâydựngmạngđiệnquốcgiavàcáckhunhàởngoạiôtrêncảnước,tấtcảđềunhờvàosựpháttriểnngànhdầumỏtronggầnnhưcảthếkỷXX,đãđượchiệnthựchóanhờsựhỗtrợhàophóngmàthầmlặngcủachínhphủ.
NgànhcôngnghiệpnhiênliệuhóathạchvànănglượnghạtnhânđãđượctrợcấptừtiềnnộpthuếcủangườidânMỹtrongnhiềuthếhệ.Thậmchírấtlâusaukhicácngànhcôngnghiệpnănglượngđãbãohòa,chínhphủliênbangvẫncònbơmhàngchụctỷđô-lavàohoạtđộngnghiêncứuvàpháttriểncácngànhnày.Từnăm1973đếnnăm2003,chínhphủMỹđãtrợcấpngànhnănglượngkhoảnkinhphítổngcộng74tỷđô-lađểthúcđẩyhoạtđộngnghiêncứuvàpháttriểnnhiênliệuhóathạchvànănglượnghạtnhân,dùnhữngngànhnàyđãcódoanhthurấtcaovàtạonênnhữngtậpđoànkhổnglồnằmtrongsốnhữngcôngtylớnnhấtthếgiới.
ChínhphủliênbangđãthôngđồngvớiAT&TtừđầuthếkỷXX,biếnnóthànhmộtđếchếđộcquyềnvềviễnthôngđượcvậnhànhbáncôngcộng,giúpcôngtynàythuvềhàngtỷđô-ladướisựbảohộcủachínhphủmàkhôngphảicạnhtranhtrênthịtrườngmở.
Chínhquyềncáctiểubangcũngtiếpbướcvớiviệcquảnlýcáccôngtyđiệnvàtiệních,biếnchúngthànhcáccôngtyđộcquyềnbáncôngcộngvàđảmbảohọcóđượcgiábánđiệncao,quyềnsửdụngtàisảncôngcộngvànhữnglợithếkhácthườngchỉcóởcáccơsởdonhànướcđiềuhành.
Trongkhitrêndanhnghĩachịusựgiámsátcủachínhquyềntiểubang,trongthựctế,nhiềucôngtytựkiểmsoátmộtcáchhiệuquảvàthuvềlợinhuậnkếchxùtừkháchhàngvàngườinộpthuế.Họlàmđiềuđónhờhoạtđộngvậnđộnghànhlangchuyênnghiệpvàhiệuquảtạicácthủphủtiểubangvàtạoramôhình“cánhcửaxoay”taitiếnggiúpcácquanchứcchínhphủtrongcáccơquangiámsátsẽđịnhkỳrờinhiệmsởđểđảmnhậnnhữngvịtríbéobởlàmngườivậnđộnghànhlangtrongnhữngcôngtyhọđãgiámsáttrướcđây,cònnhữngngườikháctừchínhcáccôngtyđónhanhchóngđượcchínhphủbổnhiệmvàonhữngvịtrívừabịbỏtrống.
ViệcđiệnkhíhóanướcMỹtạođiềukiệnchoviệcchiếusángcácthànhphốcủaMỹ,cấpđiệnchocácnhàmáy,sưởiấmvàlàmmátcáctòanhàvàviệcsửdụngcácthiếtbịđiệngiadụng.Điềuquantrọnghơn,quátrìnhđiệnkhí
hóađikèmmộtcuộccáchmạngtruyềnthôngmớiđểquảnlýmộtnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIIphứctạphơn.
KhôngcólĩnhvựcnàonhậnđượcsựhỗtrợcủachínhphủliênbangđốivớithịtrườngthươngmạirõrệthơnnhưngcũngítđượcthừanhậnhơnnhưtrongcơnsốtxâydựngngoạiôcủathếkỷXX.CụcQuảnlýnhàởliênbang(FHA),đượcchínhphủMỹthànhlậpnăm1934gầnnhưđãbảolãnhtoànbộngànhxâydựng–lĩnhvựcthươngmạilớnnhấtcủaMỹ−chođếncuốithếkỷ.CáckhoảnbảolãnhvốnvaycủaFHAchonhữngngườichovaythếchấp,đượchỗtrợbởiNgânkhốMỹ,cùngvớiluậtthuếchophépcácchủsởhữunhàkhấutrừlãisuấttrêncáckhoảnthanhtoánthếchấpcủahọđãlàmkíchthíchcơnsốtxâydựngnhàởlớnnhấttronglịchsử.Đếnnhữngnăm1960,FHAđãbảolãnhtàitrợvốncho4,5triệungôinhàởngoạithànhmỗinăm,gần1/3sốnhàđượccấpvốntrêncảnước.
Cáccôngtyxâydựngthươngmạicũngnhậnđượccáckhoảntrợcấphàophóngkhôngkémtừchínhphủ.QuốchộiMỹđãđiềuchỉnhluậtdoanhthunộibộ(IRS)chophépcáccôngtyxâydựngxóabỏchiphíxâymộttòanhàmớitrongvòng7năm,chứkhôngcầntuântheolịchtrìnhkhấuhaotiêuchuẩntrong40năm.Sựtrợcấptrịgiáhàngtỷđô-lanàyđãthúcđẩyviệcxâydựnghàngngàntrungtâmmuasắmởngoàicửangõcáccaotốcliênbangmớivàdọctheocácdựánnhàởngoạithành.
ChínhphủđãtàitrợchohầunhưmọigiaiđoạnpháttriểncơsởhạtầngchủchốtcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII,cũngnhưbảotrợchonhiềucơhộithươngmạiphátsinhtừđó.Cáckhoảnchitừquỹcủachínhphủđểkíchhoạt,triểnkhaivàduytrìhệthốngcôngnghiệpnàylêntớihàngnghìntỷđô-lavàlàkhoảnđầutưcôngcộnglớnnhấttrênthịtrườngmàlịchsửghinhậnđược.SựthamgiacủachínhphủtronglĩnhvựcthươngmạiđãgiúpbiếnnướcMỹthànhmộtsiêucườngkinhtếvôđịch.
ĐốivớinhữngngườinghingờvềvaitròquantrọngcủachínhphủđốivớithànhcôngthươngmạicủaMỹ,tôiđãđăngmộtbàiviếtriêngtrêntrangwebcủacôngtyghilạimốiquanhệkhôngđượcthừanhậnnày,vớihyvọngnósẽgiúpgiảiquyếtmộtlầnvàmãimãibíẩnvềlýdonướcMỹlạitrởthànhnềnkinhtếvĩđạinhấttrêntráiđất.
NHẬNRABỨCTRANHTỔNGTHỂ
NhiệmvụkhókhănnhấttrongviệcchuyểnđổitừCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIsangCáchmạngcôngnghiệplầnIIIthuộcvề nhận
thứcthayvìlýdokỹthuật.NhữngtácnhântrongCáchmạngcôngnghiệplầnIIđãnhanhchónghiểuđượcítnhấtbằngtrựcgiáccủamìnhrằngmộtphươngtiệntruyềnthôngvàchếđộnănglượngmớiđãtạoramộtmôhìnhkinhtếđơnnhấtkhôngthểphânchia,trongđómộtyếutốkhôngthểpháttriểnnếuthiếuđimốiquanhệvớiyếutốcònlại.Họcũngnhậnrarằngcơsởhạtầngmớihìnhthànhtừsựkếthợpnàysẽlàmthayđổivềcơbảnđịnhhướngvềthờigianvàkhônggiancủaxãhộivàđòihỏinhữngcáchthứcmớiđểtổchứcvàquảnlýcáchoạtđộngthươngmạivàcácdạngsống.
Cáccôngtydầumỏ,ôtô,điệnthoại,điệnlực,xâydựngvàbấtđộngsảncủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIkhôngmấtnhiềuthờigianđểpháthiệnrarằngcôngviệccủahọlàmtăngcườngcáccơhộithươngmạicủacácngànhkhácvàhọsẽkhôngbaogiờtậndụngđượctínhkinhtếcủatốcđộvàquymôgiúptốiưuhóatiềmnăngthươngmạitốiđanếuđứngmộtmình.Cáccôngtychếbiếndầu,sảnxuấtôtô,xâydựngđường,lắpđặtđườngdâyđiệnthoạivàcácthiếtbịđiện,xâydựngcáccộngđồngngoạiôvàthểchếhóahoạtđộngkinhdoanhhiệnđạikhôngphảilàcácthựcthểthươngmạiriêngrẽmàlànhữngthànhphầncủamộtdoanhnghiệpđơnnhất−mộtCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.
CácnhàdoanhnghiệpđãhiểuđượcđiềunàyngaytừđầuvàkếthợplợiíchchungcủamìnhđểxâydựngmộtlựclượngvậnđộnghànhlangmạnhmẽởMỹvàchâuÂu,sauđólàcảthếgiớiđểthúcđẩysựnghiệpchung.Trongkhilựclượngvậnđộnghànhlangnàythườnghiếuchiếnvàkhóchịu,chỉtậptrungvàolợiíchcủamìnhmàkhôngquantâmđếnnhữngphúclợicôngcộng,nóđãđảmnhiệmmộtdịchvụcôngcộngrấtthườngxuyênbịbỏqua.Nhữngngườivậnđộnghànhlangchínhlàngườikếtnốicácdấuchấm:họtậphợptấtcảcácthếlựcthươngmạikhácnhautrongcácmốiquanhệsẽđóngvaitròphôithaichomộtcơchếkinhtếmới.
Cácnhàvậnđộnghànhlangsauđósẽthuyếtphục,thaotúngvàkhaitháctoànbộsứcmạnhcủachínhphủđểthúcđẩynềnkinhtếmới.Nhờcóhọ,cácnhàđầutư,doanhnhânvànhàtàiphiệtcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIcóthểhiểuđượchệthốngmàhọđangtạoratrướckhigiớitríthứcmôtảvàphânloạinóvàchínhphủcóbiệnphápquảnlýphùhợp.
Mặcdùchúngtathườngnghĩvềhoạtđộngkinhdoanhnhưnhữngthànhtíchthươngmạiriênglẻdướihìnhthứccácphátminhhayýtưởngkinhdoanhmới,nhữngđónggópkinhdoanhvĩđạimangtínhhệthốngnhiềuhơn.Điềunàyxảyrakhicộngđồngdoanhnghiệpnhậnranhữnghoạtđộngthươngmạicủamìnhphùhợpvớimộttầmnhìnkinhtếrộnglớnhơnnhưthếnào.Khi
đó,cáckỷnguyênkinhtếmớisẽrađời.Saunày,nhữngmôhìnhkinhtếmớiđómớiđượcđặttênvàdiễngiảithànhmộtcâuchuyệnhấpdẫnthuhúttrítưởngtượngcủacôngchúngvàmangđếnmộtnguồnthamkhảochoviệchuyđộngnguồnlựcxãhộitoàndiện.(ArnoldToynbee,nhàsửhọcnổitiếngngườiAnh,lầnđầutiênphổbiếnkháiniệm“Cáchmạngcôngnghiệp”trongmộtchuỗibàigiảngvàocuốinhữngnăm1880,saukhiCuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiênđãxảyra.)
Ngàynay,chúngtađangchứngkiếnsựhộitụcủamộtphươngtiệntruyềnthôngvàchếđộnănglượngmới−cuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Cácdoanhnghiệpởnhiềulĩnhvựckhácnhaunhưnănglượngsạch,xâydựngxanh,viễnthông,sảnxuấtđiệnquymônhỏ,côngnghệthôngtinmạnglướiphânphối,vậntảithiếtbịchạyđiệnvàpinnhiênliệu,hóahọcbềnvững,côngnghệnano,quảnlýchuỗicungứngvàyếutốhậucầnkhôngphátthảicarbon,v.v…đangpháttriểnmộtloạtcáccôngnghệ,sảnphẩmvàdịchvụmới.
Chođếngầnđây,nhữngcơhộithươngmạimớinàychỉthuhútđượcsựquantâmhạnchếtừgiớiđầutưcũngnhưcôngchúng.Đólàvìchúngtasốngbằngnhữngcâuchuyện,vànhữngcâuchuyệnluônđềucậpđếncácmốiquanhệvàsựtươngtácgiữacácnhânvật.Giốngnhưnhữngtừriênglẻkhôngthểkểmộtcâuchuyện,cáccôngnghệ,dòngsảnphẩmvàdịchvụđộclậpkhôngtạorađượcmộtdiễngiảikinhtếmới.Khichúngtakhámpháramốiliênquangiữachúngvàtạonênmộttươngtáckinhtếmớithìmọingườimớibắtđầuchúý.Chínhnhữngtươngtácnàyđangcùngviếtnênnhữngchươngmởđầuchomộttươnglaimớicủanềnkinhtếtoàncầu.
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđanghìnhthànhkhôngchỉthayđổicáchthứcchúngtalàmkinhdoanhmàcònthayđổicáchchúngtasuynghĩvềchínhtrị.Sựxungđộtgiữanhữngquanhệsởhữuđiệntheocấpbậccũvớinhữngquanhệsởhữuđiệntheochiềungangcònnontrẻcủahaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiênđangtạođàchomộtsựchiarẽchínhtrịmớilàbiểuhiệncủacácthếlựcđanggiànhquyềnthốnglĩnhthịtrườngthươngmại.Mộtkịchbảnchínhtrịmớiđangđượcviếtralàmthayđổichínhcáchthứcmọingườinghĩvềchínhtrịkhichúngtabướctiếpvàokỷnguyênmới.
CHƯƠNG5:ĐẰNGSAU,TRÁIVÀPHẢIEbookmiễnphítại:www.Sachvui.Com
Cómộthiệntượnglạđangxảyra:ýthứchệđangdầnbiếnmất.Nhữngngườitrẻkhôngcònquantâmđếnviệctranhluậnvềnhữngưuđiểmcủaýthứchệtưbảnchủnghĩahayxãhộichủnghĩahoặcnhữngsắctháicủalýthuyếtđịachínhtrị.Việctìmhiểuvềchínhtrịcủahọđãđượcđiềuchỉnhtheomộtcáchthứckháchẳn.
NhómchínhsáchtoàncầucủachúngtôibắtđầuchúýđếnhiệntượngnàykhithamgianhiềuhơnvàocácquátrìnhchínhtrịởchâuÂu,Mỹvàcácnướckhác.ChúngtôinghĩmìnhđãpháthiệnramộttưtưởngchínhtrịmớihìnhthànhtrongthếhệcácnhàlãnhđạochínhtrịtrẻgiaolưuquaInternet.Hệthốngchínhtrịcủahọítmangtínhcạnhtranhgiữacánhtảvàcánhhữumàtậptrungvàomâuthuẫngiữaquanhệtậptrungvàchuyênquyềnvớimôhìnhphânphốivàhợptác.Điềunàylàhoàntoànhợplý.
HaithếhệmàkhảnăngtươngtácxãhộichủyếudựavàocácphươngtiệntruyềnthôngInternetnhiềukhảnăngsẽphânchiathếgiớithànhnhữngconngườivàtổchứccólốitưduysởhữukhépkíntừtrênxuốngvànhữngngườicótưduymở,minhbạchvànganghàng.Khiđếntuổitrưởngthành,họtácđộngđếnsựdịchchuyểntrongtưduychínhtrị−điềusẽlàmthayđổivềcănbảntiếntrìnhchínhtrịtrongthếkỷXXI.
INTERNETĐÃLOẠITRỪBẠOLỰCNHƯTHẾNÀO
PhủchủtịchởMadridđượcbaoquanhbởimộtbãicỏxanhtươivàrợpbóngcây,vớicáckhómhoavàcâybụinhiệtđớichàođóndukháchởmỗikhúcquanh.Toànnhàcủachủtịchchínhphủđượcnốivớicáctòanhàphụkháclànơiởcủađộingũtùytùngbằngnhữnglốiđinhỏ.Khungcảnhnơiđâytạonênmộtbầukhôngkhíthanhbình.TôithấybồnchồntrướckhigặpJoséLuisRodríguezZapatero,chínhtrịgia48tuổihiệnđanglãnhđạoquốcgiahùngmạnhnhấttrongcácnướcnóitiếngTâyBanNha.Khiôngbướcraphòngngoàiđểđóntôi,tôichúýngaynụcườiấmápvàsựthoảimáitoátratừông.Chúngtôidànhhơnhaigiờđểtròchuyệnvềnhiềulĩnhvựctừtriếthọcvàsựpháttriểnvănhóatớitìnhtrạnglộnxộncủanềnkinhtếtoàncầu.Tôichiasẻrằngcảtôivàvợmình,Carol,đềurấtquantâmtheodõisự
nghiệpchínhtrịcủaông.ChúngtôiđặcbiệtấntượngvềtuyênbốbấtngờcủaôngkhinhậmchứcchủtịchchínhphủrằngmộttrongnhữngưutiênhàngđầucủaônglàchấmdứtnạnbạolựcởTâyBanNha.Tôingảsanggầnhơnvàhỏimộtcâutếnhị:“Điềugìđãkhiếnôngbắtđầumộtnhiệmkỳvớituyênbốđó,nhấtlàtạiTâyBanNha?”
Câutrảlờicủaôngrấtcởimở.ÔngnhắctôirằngtrongnhiềuthếkỷởTâyBanNha,giáohộicônggiáovàchếđộquânchủđãkiểmsoátchặtchẽcácvấnđềcủaxãhộivàbạolựcđãtrởthànhmộtvănhóagiúpcáchìnhthứckiểmsoáttheocấpbậcđượcthịnhhànhtừđỉnhcaoquyềnlựccủagiáohộivàchínhphủxuốngtớicácquanhệnộibộtrongmọigiađình.Bạolựcchínhlàchấtkeoxãhộitácđộngtớicácthếhệsaukhiếnhọchấpnhậnviệcquyềnlựcđượcthựcthimàkhôngcókiểmsoát,dùlàtừnhàthờ,nhànướchaychủlaođộngmàkhôngđặtcâuhỏihaytháchthứctínhhợpphápcủanó.
Ôngchủtịchdừnglạimộtlúc.Tôicócảmgiácrằngôngđangcânnhắctừngữphùhợpđểnóivềđiềuđãkhơigợisứmệnhcủacuộcđờimình.“Bạolực”ôngnói,“làthứgiúpduytrìtrậttự.Đócũnglàthứđãđầuđộcđộnglựccủaconngườihướngtớiphẩmgiá.Nókìmhãmtinhthầncủaconngườivàgiếtchếttựdocánhân.NgườiTâyBanNhachúngtôiđãtậnmắtchứngkiếntáchạicủanóđốivớitâmlýconngườitừđờinàyquađờikhác.Chúngtôiphảixóabỏnómộtcáchtriệtđểcóthểhướngđếnmộttươnglaicóýnghĩachodântộc.”Sauđó,ôngnóilờicuốicùngvềchủđềnày.“ĐốivớithếhệtrẻlớnlêncùngInternetvàtựdotươngtácquamạngxãhội,cáchtổchứcquyềnlựctheocấpbậctừtrênxuốngdướiđãlỗithời”.BạolựcđãphảiđốimặtvớiFacebookvàTwitter.
Zapaterolàmộttrongnhữngngườiđầutiênthuộcthếhệcácnhàlãnhđạochínhtrịtrẻcómộtsựthayđổisâusắcvềnhậnthức.Cáchtổchứccácquanhệxãhộitheocấpbậccũđangnhườngchỗcholốitưduytheomạnglưới,đặtratháchthứcđốivớicácgiảđịnhlànòngcốtcủacácmốiquanhệcơbảnnhấtcủachúngtabaogồmcácquanhệgiađình,tôngiáo,hệthốnggiáodục,cácmôhìnhkinhdoanhvàcáchìnhthứcquảntrị.
Zapaterovàtôiđãnóivềviệcápdụnglốitưduymạnglướivàolĩnhvựckinhtế.ChúngtôithảoluậnchitiếtvềsựcầnthiếtphảichuyểnđổinềnkinhtếTâyBanNhatừmôhìnhCáchmạngcôngnghiệplầnIIsangmôhìnhcủaCáchmạngcôngnghiệpthứbavàlýdosựdânchủhóanănglượnglàhướngđitốiquantrọngđểchuyểnbiếnxãhộitừcáccơchếchuyênquyềnsanghợptác.
Khichúngtôikếtthúccuộcgặpđầutiêntrongrấtnhiềucuộcgặpvàthảoluậntrongnhữngnămsauđó,ThủtướngZapateroquaysangtôivànói:“Anhbiếtđấy,Jeremy,TâyBanNhađãhoàntoànbỏlỡcuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiênvàđứngngoàicuộctrongphầnlớnCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.TôimuốncamkếtvớianhrằngchúngtôisẽkhôngđểlỡcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIInày.Chínhphủcủachúngtôiquyếttâmsẽlàmtiênphongđếnmộttươnglaikinhtếdânchủvàbềnvững.”
ThủtướngZapaterođãđặtmôhìnhkinhtếcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàmtrọngtâmtrongtầmnhìncủaôngdànhchođấtnước.Dướisựlãnhđạocủaông,TâyBanNhađãvươnlêntừvịtrícuốibảngtrởthànhnhàsảnxuấtnănglượngtáitạođứngthứhaiởchâuÂu,chỉsaunướcĐức.
Thậtkhôngmay,chínhquyềncủaThủtướngZapaterođãbịmấttậptrungvàogiữanhiệmkỳcuốicùngcủaôngvàhủyhoạinhiềuthànhtựuđãđưaTâyBanNhalênhàngđầutrongcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.TâyBanNhabịcuốnvàotìnhtrạngnợcôngđãhạgụcHyLạp,IrelandvàBồĐàoNha.SựsụpđổbongbóngnhàđấttạiTâyBanNhađãbiếnnướcnàytừđứaconcưngcủanềnthươngmạimớitạichâuÂu–tốcđộtăngtrưởngcủaTâyBanNhavượtquaĐứctrong15năm–trởthànhđứatrẻhưhỏngcủathịtrườngnày.KhitôimớibắtđầutưvấnchothủtướngZapatero,nềnkinhtếTâyBanNhađangbùngnổ,tỷlệcóviệclàmcao,nướcnàyđangcócácchươngtrìnhphúclợixãhộithuộcdiệnhàophóngnhấtởchâuÂuvàngânsáchchínhphủđạtmứcthặngdưlànhmạnh.Đếnnăm2007,thịtrườngnhàởnướcnàybịsụpđổ,tỷlệthấtnghiệpvượtquá20%−vàoloạicaonhấtởchâuÂucònchínhphủthìngậptrongnợnần.ThủtướngZapaterođãchịuáplựctừcácthịtrườngtàichínhphảikiềmchếchitiêuchínhphủđểtránhlàmmấtđiểmxếphạngtíndụngcủaquốcgiahayphảitrôngchờvàomộtsựcứutrợkhôngvẻvanggìtừLiênminhchâuÂu.
Côngbằngmànói,ôngZapaterophảithừahưởngmộtcơnbongbóngnhàđấtđãdicăntừhơnmộtthậpkỷtrướckhiôngnhậmchức.ÔngđãbuộcphảicắtgiảmmộtcáchtriệtđểcácchươngtrìnhxãhộiđểtránhlàmmấtkhảnăngvayvốnvàgiữvữngnềnkinhtếTâyBanNha.Mộtkếhoạchchitiêungânsáchthắtlưngbuộcbụngđượcthôngquavàotháng12/2010đãảnhhưởngnặngnềtớingườidânTâyBanNha,đặcbiệtvớicácthanhniênmàtỷlệthấtnghiệpđãlênđến45%,khiếnbấtổnlanrộngtrêncảnước.
TôigặplạithủtướngZapaterotạiNewYorkvàotháng10/2009,khiôngđếntrìnhbàytrướcĐạihộiđồngLiênHợpQuốc.ÔngđãđềnghịtôigiúpchínhphủTâyBanNhasoạnthảomộtkếhoạchkinhtếTIRtoàndiệnđểvựcdậy
nềnkinhtếnướcnày.Tôiđồngývànóirằngsẽcầnphảitậptrungvàophụchồithịtrườngnhàđấtbằngcáchbanhànhcácquyđịnh,tiêuchuẩnvàưuđãichínhphủthíchhợpđểchuyểnngànhbấtđộngsảnđanghấphốicủaquốcgiathànhhàngtriệunhàmáyđiệnxanhmini−trụcộtthứhai.
ThủtướngZapaterotánthànhkếhoạchđóvàđềnghịtôilàmviệcvớiBernardinoLeónGross,tổngthưkýcủaThủtướng,đểđẩynhanhsángkiếnnày.Tuynhiên,trongcácthángtiếptheo,chínhphủđãbịsalầyvàoviệcthựcthichươngtrìnhthắtlưngbuộcbụnghàngngàytrongkhicộngđồngtàichínhquốctếluônchựcchờđedọamỗibướcđicủahọvàtạoratâmlýbịkìmhãm.Kếtquảlàkếhoạchvựcdậynềnkinhtếcủachúngtôibịđẩysangmộtbên.
TôigặpthủtướngZapateromộtlầnnữavàotháng3/2010.Chúngtôinhấttrírằngmộtchươngtrìnhthắtlưngbuộcbụngphảiđikèmvớimộtkếhoạchkinhtếđầythamvọngchođấtnướcđểmangđếnmộtýthứctráchnhiệm,sợrằngngườidânTâyBanNhasẽđánhmấthếthyvọngvềmộtsựphụchồikinhtế.ÔngđềnghịtôikhẩntrươnglàmviệcvớiBộtrưởngcôngnghiệp,thươngmạivàdulịchMiguelSebastiánGasconvàbắttayvàoxâydựngmộtbảnkếhoạchTIRtoàndiệnchođấtnước.CuộcgặpsauđócủatôivớiSebastiánthậtđángthấtvọng.TôicóấntượngrằngôngkhôngmuốnhợptácvàthậmchícònthờơnếukhôngphảilàphảnđốiviệctriểnkhaimộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.TôikhángạcnhiênkhithấysựkhácbiệtrõrệttronglờikêugọikhẩnthiếtcủathủtướngZapaterođểthúcđẩykếhoạchkinhtếmớivàsựphảnkhánglịchthiệpcủavịbộtrưởngtrongnộicáccủaông.MặcchocácnỗlựclẳnglặngcủaBernardinoLeónGrosstrongnămsauđóđểđưakếhoạchTIRđiđúnghướng,mọithứlạiđivàolốimòn,chínhphủbịtụtlạivàgiấcmơlớncủathủtướngZapateronhằmdẫnđầuchâuÂutrongcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIdầnphainhạt.LiệuTâyBanNhacóthểlấylạiđàđãmấtdohậuquảcủasuythoáikinhtếnăm2008vàgiànhlạivaitròlãnhđạonổibậttrongcuộcđuahướngtớiCáchmạngcôngnghiệplầnIIIhaykhônglàvấnđềcònphảichờthờigiantrảlời.
TẤTCẢĐẦUMỐIĐỀUDẪNĐẾNROME
ThủtướngZapaterolàmộtnhàxãhộichủnghĩavàchínhquyềncủaônglàmộttrongnhữngcườngquốctheochủnghĩaxãhộihàngđầuthếgiớihiệnnay.NhưngtầmnhìnCáchmạngcôngnghiệplầnIIIkhôngthuộcvềbấtcứđảngpháichínhtrịđặcbiệtnào.TạiRome,thịtrưởngGianniAlemannolàngườicủaĐảngNhândântựdothuộcvềliênminhtrunghữucủachínhquyềnBerlusconi.NhưngtầmnhìncủaôngvềmộtcuộcCáchmạngcông
nghiệplầnIIIchoRomakhiếnôngtrởnêngầngũivớitưtưởngcủathủtướngZapaterohơnchínhthủtướngcủamìnhlàSilvioBerlusconi.
Ôngthịtrưởngtậptrungvàohaimụctiêu:manglạisứcsốngmớichokinhtếRomebằngcáchđưathànhphốnàyđứngđầuthếgiớivềpháttriểnbềnvữngvàgiànhquyềntổchứcThếvậnhội2020chothànhphố(RomeđãkhôngđăngcaicáckỳOlympictừnăm1960).
Chúngtôikhôngdànhnhiềuthờigianvàonhữngcâuhỏimangtínhtriếthọctrongcuộcgặpđầutiên.Thayvàođó,vịthịtrưởngđịnhdànhchotôimộtbàihọclịchsửngắngọnlàmbốicảnhchocuộcthảoluận.Ôngnhắctôirằngtòanhànơichúngtôiđangngồi–tòathịchínhcủaRome−đượcthiếtkếvàxâydựngbởiMichelangelovàogiaiđoạnđỉnhcaocủathờikỳPhụchưngcủaÝvàmangýnghĩatượngtrưngchosựkhơidậytinhthầnnhânvăntrongnghệthuật,vănhọcvàvănhóatrongthếgiớiphươngTây.Ôngbảotôiđicùngôngracửasổ.BênngoàivănphòngcủaônglàditíchđãđượckhaiquậtcủamộtquảngtrườngLaMãcổđại.Ôngthịtrưởngchỉvàomộthònđánhỏ−LapisNiger−ngaybêndướivàhỏitôicóbiếtnólàgìkhông.TôinhúnvairahiệukhôngbiếtvàônggiảithíchrằngthứchúngtôiđangnhìnlàphầnsâncònlạicủacơsởhạtầngđườnggiaothôngLaMãvĩđạitrảidàiramọihướngcủalụcđịachâuÂu.“AnhbiếtcâungạnngữMọiconđườngđềudẫnđếnthànhRomechứ?”Ôngchỉvàohònđáđenvànói“Đóchínhlàđiểmkhởinguồn.”
ChúngtôinóivềviệcRomesẽtạocảmhứngchomộtthờikỳPhụchưngmớinhờcómộtsiêuxalộthôngtin−nănglượngsẽbắtđầutạicửacủaTòathịchínhvàtrảidàikhắpnướcÝcũngnhưchâuÂu,TrungĐôngvàBắcPhi,phỏngtheotuyếnđườngcủađếchếLaMãcũ.Tuynhiên,đườngcaotốcnănglượngmớisẽkhôngđượcxâydựngđểphụcvụchocáccuộcchinhphụcmàđểkhuyếnkhíchmộthìnhthứchợptácmớigiữaconngườivàlàmthúcđẩyýthứcsinhquyển.
Trongcáccuộcthảoluậnsauđóvớithịtrưởng,vấnđềaisẽkiểmsoátviệcsảnxuấtvàphânphốiđiệntrongkhuvựcđãđượcnhắcđếnrấtnhiềulần.VấnđềđượcnhấnmạnhlànếutrướcđâyInternetnằmtrongtaycủamộtnhàcungcấptưnhântạimỗiđịaphươngthìdòngchảytựdocủathôngtintrongkhônggianmạngđãbịcảntrở.Tuynhiênvìthànhphốsởhữucơsởsảnxuấtđiệnriêngnênmạnglướiđiệnđãthuộcvềcáccôngdân.VìthếđốivớiRomevấnđềkhôngnằmởkhảnăngtiếpcậncácđườngdâytruyềntải,màlàkhảnăngsởhữuvàkiểmsoátviệcsảnxuấtđiệntáitạotạicácnguồn−trongcáckhudâncưtrêntoànthànhphốvàkhuvực.
Tôinóivớiôngthịtrưởngrằngtôiủnghộviệcthànhlậpcáchợptácxãnănglượngởmỗikhuvựcđểgiúpcácnhàsảnxuấtđiệnquymônhỏcóthểtậptrungvốnvàphântánrủirovàtrởnênhiệuquảtrongthịtrườngnănglượngphântán.HãynhớrằngviệcthànhlậpcáchiệphộihợptácđiệnnôngthônởcácvùngnôngthônnghèocủaMỹtrongnhữngthậpniên1930,1940và1950đãmangđiệntớichohàngtriệugiađìnhvàdoanhnghiệpnhỏ,trởthànhmộtvídụvềsứcmạnhvốncócủamôhìnhhợptácxã.Dohệthốngtruyềnthông-nănglượngCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcóbảnchấtlàmộtquátrìnhphântánvàhợptác,nótạođiềukiệnchomộtmôhìnhhợptáckinhdoanhtạicácđịađiểmđầumối.
KhitôiđặtvấnđềvềcáchợptácxãnănglượngtạiđịaphươngvớithịtrưởngAlemanno,tôikhôngchắcôngsẽphảnứngnhưthếnàonếunhưdựavàoliênkếtđảngpháichínhtrịcủaông.MộtsốngườitheocánhphảitrongchínhtrườngÝcótruyềnthốngphảnđốicáchợptácxãvàcoichúngnhưnhữngcôngcụcủachủnghĩaxãhộilàmsuyyếutinhthầnkinhdoanhcủacánhân.Trênthựctế,môhìnhnàykhôngđơngiảnnhưthế.PhongtràohợptácxãlàmộtthànhphầnkinhtếlớnởÝcũngnhưtạichâuÂuvàhầuhếtcácnướctrênthếgiới.ỞÝcó3phongtràohợptácxãchính:Legacoop,bắtnguồntừcánhtráitheochủnghĩacộngsản;ConfcooperativecóliênkếtvớigiáohộiCônggiáovàAGCIcóliênkếtvớithànhphầncánhtráiphicộngsản.Vìvậy,cáchợptácxãcótruyềnthốngvượtquacácranhgiớigiữabảothủvàtựdovànhậnđượcsựủnghộrộngrãi.
ThịtrưởngAlemannoxoadịusựlongạicủatôibằngthôngbáorằngvớitưcáchlàcựuBộtrưởngnôngnghiệpquốcgiatrongchínhquyềncủaôngBerlusconi,mộttrongnhữngthànhtựuquantrọngnhấtcủaônglàgiúpthànhlậpcáchợptácxãnôngnghiệpnôngthôntrêncảnước.Ôngnóirằngtheonhưôngbiết,cáchợptácxãnănglượngtạicáckhuvựccủaRomelàhướngđiđúngđắnvàchúngtacầnphảiđưacáchiệphộihợptácxãthànhcôngvàogiaiđoạnđầucủaquátrìnhhoạchđịnhTIR,việcmàchúngtôiđãtiếnhành.
SỰCHUYỂNĐỔILỚNVỀCHÍNHTRỊ
TôiphảiđồngývớibạnrằngnềnchínhtrịcủanướcÝcóphầnphichínhthống.Nhưngchúngtagiảithíchthếnàovềchínhbiếnlớnvàonăm2010tạiVươngquốcAnh?VìlýdogìmàđảngcủabàMargaretThatcherlạiđộtnhiênvậnhànhtheochiềungang?Ngườiđànbàthépnàylàđiềugầnnhấtvớihìnhảnhmộtvịtộctrưởngđigiàycaogótmàchúngtatừngthấy.Bàchínhlàđạidiệncủahìnhmẫuchínhtrịgiađộcđoánvàcứngrắnđãthống
trịthếkỷXX–nhữngLyndonJohnson,WinstonChurchillvàCharlesdeGaullecủathếgiới(tôinóiđiềunàyvớisựkínhtrọng).Vàothờikìđó,chúngtacoicácnhàlãnhđạochínhtrịnhưnhữngbậcchaanhcónhiệmvụtrôngnomchotổquốctrongkhichúngtatậptrungvàocôngviệcvàcuộcsốnghàngngày.
BâygiờchúngtacóthủtướngDavidCameron,ngườiluônchomìnhlàngườitheopháibảothủnhưnglạisửdụngmộtsáchlượckhácmàcácnhàkhoahọcchínhtrịvẫnchưamổxẻvàphânloạiđược.Cuộcbầucửquốcgianăm2010đãbáotrướcchotôiđiềunàythôngquamộtsốcuộcgặpgỡkhákỳlạ.TấtcảbắtđầukhitôigặpDavidMilibandtạiLondonvàotháng3/2009.
Vàothờigianđó,MilibandđanglàmBộtrưởngmôitrườngtrongnộicácĐảngLaođộngcủaôngTonyBlair.Sauđó,ôngtrởthànhBộtrưởngngoạigiaotrongchínhquyềnGordonBrown.Khiđó,tôiđếnAnhđểgiảngbàivềlýthuyếtRalphMilibandtạitrườngKinhtếLondon(LSE).MônhọcnàyđượcđặttheotênchacủaDavid,mộthọcgiảnổibậtcủachủnghĩaMác.(GiađìnhMilibandcótruyềnthốnglâuđờithamgiavàophongtràoxãhộichủnghĩacủaAnh.)DavidlàmộtthầnđồngmàkhiởtuổihaimươichínđãtrởthànhngườiđứngđầubộphậnchínhsáchcủaThủtướngBlair.Vẻngoàitrẻtrungkhiếnôngtrôngnhưchưađến43tuổi.
Theokếhoạch,Davidsẽthamdựbàigiảngbuổichiềuvàgiớithiệutôi.Tôighéquavănphòngcủaôngvàobuổisángđểchàohỏitrước.Tôicóthểnhậnthấyngaytừlúcmớiđếnlàvịbộtrưởngtrẻtuổiđangbậnvàthậmchíhơikhóchịuvìphảidànhramộtchútthờigianđểgặpgỡ.Ôngnóirằngmìnhsẽkhôngcóthờigianthamdựbàigiảngbuổichiềuvàgiớithiệutôinhưđãsắpxếpvìcónhiềuviệccấpbách.Khitôibắtđầuthảoluậnvềcácgiátrịcủaviệcsảnxuấtnănglượngtáitạoquymônhỏvàchiasẻđiệnxanhnganghàng,rõràngrằngôngkhôngđồngývớitầmnhìncủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
MộtcuộctranhluậnđãnổratrongnộibộĐảngLaođộngAnhvềchủtrươngphảnđốiđiệnhạtnhânlâunămcủahọ.NgànhcôngnghiệphạtnhânđãphátđộngmộtchiếndịchquanhệcôngchúngbằngvậnđộnghànhlangởchâuÂuvàMỹ,lậpluậnrằngnănglượnghạtnhâncầnphảiđượctáithiếtnhưmộtnguồnsảnxuấtnănglượngchínhtrongcuộcchiếnchốnglạihiệntượngtráiđấtnónglênbởivìnókhôngthảiraCO2vàdođólàmộtcôngnghệnănglượngsạch.CácnhàhoạchđịnhchínhsáchtiêubiểuởAnhnhưNgàiDavidKing,cốvấnkhoahọctrưởngchochínhphủđãđấutranhchosự
trởlạicủađiệnhạtnhâncùngvớicácnhàlãnhđạoĐảngLaođộng,điểnhìnhlàTonyBlairvàGordonBrown.
Miliband,vớitưcáchBộtrưởngmôitrường,đãbịcuốnvàocuộcđụngđộgiữanhữngngườiủnghộvàphảnđốihạtnhântrongđảngLaođộng,vàđãcónhữngđềnghịtrongnhữngtuầntrướcđóchobiếtôngđểcửamởvớiýtưởngsửdụngnănglượnghạtnhântrongcuộcchiếnchốnglạihiệntượngtráiđấtnónglên−gâyrasựphảnđốimạnhmẽtronghàngngũđảng.
TôinhắcDavidrằngchỉcó442lòphảnứnghạtnhântrênthếgiớivàchúngchỉtạorakhoảng6%tổnglượngđiệncủachúngta.Theocácnhàkhoahọc,đểtạoramộttácđộngdùlànhỏnhấtđếnbiếnđổikhíhậu,điệnhạtnhânsẽphảichiếm20%lượngđiệntạoratrênthếgiới.Điềuđócónghĩalàthaythếmọinhàmáyđiệnhạtnhânđangtrởnênlỗithờivàxâydựngthêm1.000nhàmáykhác.Đểlàmđượcviệcnàysẽcầnphảixâydựngbanhàmáymớicứmỗi30ngàytrongvòng40nămtới,tổngcộngkhoảng1.500nhàmáyđiệnhạtnhânvớichiphí12nghìntỷđô-la.Tôihỏiôngliệutừgócđộchínhsách,ôngcóthựcsựtinrằngmộtcamkếtởquymôđólàthựctếvềmặtchínhtrịvàkhảthivềthươngmại.LúcnàyMilibandđãhơiphậtý,nóirằngôngkhônghoàntoàntinrằngcácnguồnnănglượngtáitạomớicóthểtựmìnhđưachúngtađếnmộtnềnkinhtếítphátthảicarbon−ngaycảkhiđượckếthợpvàmởrộngvớiviệcquảnlýcôngnghệthôngtintheomạnglưới.Ôngnóihiệntạimìnhtinrằngđiệnhạtnhânsẽphảiđóngmộtvaitròđángkểtrongviệchạnchếsựbiếnđổikhíhậu.Sauđó,ôngnóixinlỗivìkhôngthểtiếptụccuộctròchuyệnmàcầnthamdựmộtcuộchọp.Nóimộtcáchlạcquannhấtthìđócũnglàmộtcuộcgặpkhôngthoảimái.Tôiđãkỳvọngmộtngườiởđộtuổicủaôngvớitruyềnthốnggiađìnhtheoxãhộichủnghĩasẽnhiệttìnhhơnvớitriểnvọngdânchủhóanănglượng.
Cuốibuổichiềuhômđó,khitôivừahoànthànhbàithuyếttrìnhvềcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItrướccácgiảngviênvàsinhviêntrườngLSEthìmộtngườiphụnữchạylạichỗtôi.BàchobiếtmìnhrấthàohứngvớitầmnhìncủamộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIInhưngcảnhbáorằngchínhphủAnhđangquaytrởlạivớinhữngnguồnnănglượngtậptrungcũcủathếkỷXX,đặcbiệtlàviệctáisửdụngnănglượnghạtnhânmàbàcholànguyhiểmđốivớiđờisốngcủanhânloạitrongtươnglai.BàmuốntôilàmmộtbộphimtàiliệuphảnđốiđiệnhạtnhânsẽđượclantruyềnrộngrãinhưbộphimAnInconvenientTruth(Mộtsựthậtxấuxí)màAlGoređãlàmvớihiệntượngtráiđấtnónglên,vàtỏýsẵnsànghỗtrợ.Nhậnthấybàrõràngđangxúcđộngvàrốitrí,tôihỏitêncủabàvàđượcbiếtđólàMarionMiliband,vợcủahọcgiảRalphMilibandquácốmàtênôngđượcđặtcho
bàigiảngtôivừatrìnhbày.Tôinói,“Tôivừagặpcontraibàmấytiếngtrướcvàanhtacóvẻquyếttâmđưađiệnhạtnhântrởlại.Chẳngphảibànênnóivớianhtahaysao?”.Bànói“Nókhôngchịungheđâu,vôíchthôi.”SaunàytôiđọcđượctinrằngbàMilibandtừchốiủnghộDavidhayngườiemtraiEdwardđangđốiđầuvớinhauđểgiànhquyềnlãnhđạoĐảngLaođộngAnhtrongbốicảnhôngGordonBrownthấtbạitrướcDavidCameron,lãnhđạoĐảngBảothủ.EdMilibandsauđóđãchiếnthắngemmìnhtrongmộtcuộcbầucửgaycấnvàtrởthànhngườiđứngđầutheodanhnghĩamớicủađảng.
Buổichiềuhômđócòndiễnbiếnbấtngờhơn.KhitôiđangrờikhỏiLSE,mộtchàngtraiđãbướclạichỗtôitrênđườngphốvàtựgiớithiệumìnhthuộcvềnhómđangsoạnthảochínhsáchvềnănglượngvàbiếnđổikhíhậuchoĐảngBảothủvànóirằngDavidCameronrấtquantâmtớicuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Anhnhắcđếnmộtđồngnghiệp,ZacGoldsmith,làmộtngườiphêphánngầmtrongđảngvềcácvấnđềnănglượngvàbiếnđổikhíhậu.TôinóivớicậutamìnhlàmộtngườibạncũcủachaZac,NgàiJamesGoldsmithđãquađờivàngườichúTeddyGoldsmith,vànhờanhgửilờichàothântìnhđếnZac.NgàiJameslàmộttỷphútheochủnghĩachiếttrungvàchínhtrịgiakhácbiệtcónhữngquanđiểmliêntụclàmchấnđộngchínhtrườngnướcAnh,cònTeddylàngườisánglậpvàxuấtbảncủatạpchíNhàsinhtháihọc,mộttrongnhữngtạpchímôitrườnghàngđầuthếgiới.AnhtahỏiliệutôicóthểgửimộtbảnthuyếttrìnhđểanhchiasẻvớinhómmôitrườngcủaĐảngBảothủkhôngvàtôiđồngý.Sauđó,tôikhôngnghetingìtừanhnữa.
Mộtvàithángsau,mộtthànhviêncủaQuốchộiAnhtênlàGregBarkerliênlạcvớitôi.ÔngnóiôngphụtráchlĩnhvựcbiếnđổikhíhậucủađảngBảothủAnhvàđảngnàyvừaxâydựngmộtchínhsáchnănglượngvàpháttriểnkinhtếbềnvữngtheosáttầmnhìnvàkếhoạchhànhđộngcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIII.ÔngđangkhôngbiếtcóthểsắpxếpmộtcuộcgặpvàhọpbáochungcùngvớitôivàôngCameronđểthôngbáovềýđịnhcủađảngmìnhnhằmtriểnkhaikếhoạchCáchmạngcôngnghiệplầnIIInếunhưđượcbầuđểlãnhđạođấtnước.Tôinóimìnhsẽthamgianếucóthểbànbạcmộtsốchitiếtgồmcócáckếtquảmụctiêuvàthờigianbiểu.Trongvàithángsauđó,Barkervàtôiđãnóichuyệnvàilầnquađiệnthoạivàgiữliênlạcquae-mail.Tuynhiên,cuốicùngchúngtôiđãkhôngthểtổchứcsựkiệnnày.
KhônglâusaukhiôngCamerontrởthànhthủtướng,tôitìnhcờgặpBarkerởLisbon,nơitôiđếnđểphátbiểukhaimạctạimộtcuộchộithảođượctổchứcbởitạpchíInternationalHeraldTribunevềpháttriểnkinhtếbềnvững
cósựthamdựcủamộtsốtêntuổihàngđầuthếgiớivềtàichínhxanh.GregmớiđượcbổnhiệmlàmthứtrưởngvềNănglượngvàBiếnđổikhíhậutrongchínhquyềncủaôngCameron.LãnhđạotrựctiếpcủaônglàChrisHuhne,BộtrưởngNănglượngvàBiếnđổikhíhậu,đãcôngkhaikêugọichuyểnđổisangmộtnềnkinhtếcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,nhưlàcáchđểthúcđẩyphụchồikinhtếvàtạorahàngtriệuviệclàmmớiđồngthờigiảiquyếtvấnđềbiếnđổikhíhậuvàanninhnănglượng.
TrongkhiđảngcủaôngCameroncũngnhưMilibandđãđưađiệnhạtnhânvàocơcấunănglượngtươnglaicủamìnhtrongchiếndịchtranhcử,cácđốitáccủaôngtrongchínhphủliênminhmới−nhữngngườitheođảngDânchủtựdođềukịchliệtphảnđốiviệcxâydựngcácnhàmáyđiệnhạtnhânmớitạiAnh.Điềunàycóthểlàmộtvậtcảnngănchặnhaibênxâydựngmộtchínhphủliênminhnếunhưtrướcđâyhọkhôngcómộtthỏathuậnrằngsẽkhôngcấptrợcấpchínhphủchongànhcôngnghiệphạtnhânđểxâydựngcácnhàmáyđiệnhạtnhânmới–việcvềcơbảnđãchấmdứttriểnvọngchấnhưngngànhhạtnhân.Đểđảmbảoxóabỏđiệnhạtnhân,chínhquyềnmớicủaôngCameronđãbổnhiệmChrisHuhne,mộtlãnhđạocủađảngDânchủTựdovàlàngườiluônphảnđốiđiệnhạtnhânlàmBộtrưởngNănglượngvàBiếnđổikhíhậu.
CameronvàHuhnelàcácnhàcổvũtíchcựccủanănglượngxanhphântán,biếnnóthànhtrọngtâmcủatầmnhìnkinhtếtươnglaicủahọchođấtnước.SựủnghộdànhchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđãđưahọrađốimặtvớiDavidMilibandvàmộtsốđồngnghiệpcủaôngtrongĐảngLaođộngđểthúcđẩymộttầmnhìnmớivềđiệnnganghàngchođấtnước.
CôngbằngmànóithìĐảngLaođộngcủaDavidMilibandcũngủnghộnănglượngxanh,chínhsáchưuđãithuế,cácchươngtrìnhtiếtkiệmnănglượng“chitrảtheophầntiếtkiệmđược”vàthậmchícảcácmạnglướithôngminh.SựkhácbiệtởđâylàDavid,vàemtraicủaônglàEd,ngườigiữchứcbộtrưởngmôitrườngcuốicùngtrongchínhquyềncủaôngGordonBrownchưabaogiờcôngbốmộttầmnhìnvềmộtcuộccáchmạngđiệnphânphốimàchuộngviệccoicácsángkiếncủamìnhnhưcácdựánđộclập,giốngnhưđiềutổngthốngObamađãlàmởnướcMỹ.ChínhquyềncủaôngCameronítnhấtđãcómộtphươngphápcótínhhệthốnghơnvìhiểurằng5trụcộtcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđãtạonênmộtcơsởhạtầngliềnmạchđểxâydựngmộtmôhìnhkinhtếmới.
BarkerlàngườichịutráchnhiệmđềramộtlộtrìnhkinhtếTIRcụthể.ÔngđãhỏixemcácđạidiệntừnhómchínhsáchtoàncầucủachúngtôivàHội
nghịbàntrònkinhdoanhcácCEOtoàncầuvềCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcósẵnsànghỗtrợbộcủaônghaykhông,vànóirằngchínhquyềnCameronđãnỗlựctăngtốcđểcóthểxâydựngmộtbảnkếhoạchkinhtếtoàndiệnvàomùaxuânnăm2011.Tôiđãđồngývàchúngtôicùngthamdựmộtcuộchọpgồm6chuyêngiachínhsáchvàdoanhnghiệpchủchốtcủamìnhvớichừngấycánbộcủachínhphủAnhđểthảoluậnvềcácyếutốcầnphảiđượctíchhợpvàolộtrìnhTIRchonướcnàytrongđócóràocảngianhậpthịtrường,việcmởrộngquymôvàthâmnhậpthịtrườngthươngmại.NhómcủaôngCameroncũngquantâmđếncácđiềuluật,quyđịnhvàtiêuchuẩn,cũngnhưcácbiệnphápkhuyếnkhíchvàđònbẩytàichínhcầnthiếtđểcótriểnkhaihiệuquảkếhoạchpháttriểnkinhtếcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Sauđó,chúngtôitrìnhbàymộtbáocáocụthểhơnvềcácđặcthùmàbộcầnxemxétđểchuẩnbịbáocáolộtrìnhcuốicùng.BarkerđảmbảovớitôirằngchínhquyềnCameronhoàntoànnhậnthứcđược“sựphứctạpcủaviệctíchhợpvàđiềuhòa5trụcộtquantrọngcủacơsởhạtầngcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII”vàkhuyếnkhíchviệctiếptụcđốithoạigiữahaibênkhihọtiếnhànhchươngtrìnhnghịsựTIR.
ĐiềulàmtôithấycuốnhútvềtrườnghợpcủanướcAnhlàởđâycóhaichínhtrịgiatrẻtuổi,MilibandvàCameron,mộtngườibịmắckẹttrongcáchtiếpcậntừtrênxuốngđãcũđốivớivấnđềnănglượngvàpháttriểnkinhtế,cònngườikiađặtvậnmaychínhtrịcủamìnhvàocáchtiếpcậnmạnglưới-phânphối,cảhaiđềuhànhđộngtráivớiquanniệmtruyềnthốngcủađảngmình.VấnđềliệuchínhquyềnCameronsẽthựcsựtheođuổicáccamkếtcủanómàkhôngrơivàoviệctiếpcậnmộttươnglaixanhmộtcáchrờirạc–chuyệnthườnggặpvớicácchínhphủkhác,vẫncònchưangãngũ.
Sựthayđổitrongcáchcácnhàlãnhđạochínhtrịvàcácđảngđềrahướngđicủamìnhtrongtrậttựmớinhiềukhảnăngsẽlàchủđềgâynhiềutranhcãitrongnhiềunămtớibởicácnhàkhoahọcchínhtrị,tâmlýhọcvàcácnhàxãhộihọc.TạisaoGeorgePapandreou,thủtướngcủaHyLạpkiêmchủtịchkhốiXãhộichủnghĩaquốctếvàAngelaMerkel,nguyênthủquốcgiaquyềnlựcnhấtthếgiớithuộcphebảothủlạiđồngývớivấnđềcănbảnvềcáchthứcquảnlývàphânphốiđiệntrongmộtkỷnguyênkinhtếmớiđanghìnhthành?
PapandreouđãmờitôiđếntrìnhbàytrongphiênhọptoànthểcủahộinghịkhốiXãhộichủnghĩaquốctếđượctổchức2lầnmộtnămvàotháng6/2008.SaunàytôimớibiếtrằngôngđãcómộthànhđộngbấtthườngtráivớichínhsáchcủaXãhộichủnghĩaquốctếtrongđócấmbấtcứaikhông
phảilàlãnhđạocácđảngxãhộichủnghĩaphátbiểutạicuộchọpsáuthángmộtlầncủahọ.Papandreourấtquyếttâmđểđưacộngđồngcácquốcgianàyđếnmộttươnglaixanhđượcđặctrưngbởisựdânchủhóanănglượng.
ThủtướngMerkelcũngvậy.TạibữaăntốicủacácnhàlãnhđạokinhdoanhĐứcmàbàMerkeltổchức(đượcnóiđếntrongchương2),bàđãthểhiệnrõràngýđịnhcủachínhphủmìnhvềđịnhhướngtươnglaichonềnkinhtếĐức.Merkelđượcbiếtđếnlàmộtngườikhákíntiếng.Bàlàmộtchínhtrịgiahiếmcóthíchlàmviệclặnglẽvàtheophươngpháp,tránhxasựchúýđểtạonênmộtsựđồngthuậngiúpbàthúcđẩychươngtrìnhnghịsựcủachínhphủ.Vìvậytôiđãrấtngạcnhiênvớinhữngphátbiểukếtluậncủabàthủtướngvàocuốibữaăntối.Merkelnóirằngbàrấtquyếttâmxâydựng5trụcộtcủacơsởhạtầngCáchmạngcôngnghiệplầnIIIchonướcĐứcvàtinrằngtươnglaicủachâuÂuvàthếgiớinằmởsựchuyểntiếpvàomộtkỷnguyênxanhbềnvững.
Địnhhướngchínhtrịmớinàykhôngchỉlàtràolưukỳlạởcácchínhtrịgia,màcònđangbắtđầugắnkếtcáclựclượngkinhtếkhôngphảilúcnàocũngcócùngmụctiêu.ChúngtađangchứngkiếnbướcchuyểnmìnhđầutiêncủamộtphongtràochínhtrịmớiởchâuÂu.Vàocuốimùahènăm2010,AngeloConsoliđãliênlạcvớiGuglielmoEpifani,vịtổngthưkýquyềnlựccủaCGIL,côngđoànlớnnhấtnướcýgồm6triệucôngnhânđạidiệncho60%toànbộlựclượnglaođộngcóthamgiacôngđoàn.EpifanibàytỏmongmuốngặptôivàolầntớitôiđếnRomeđểthảoluậnvềviệccôngđoàncủaônghỗtrợchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.TôiđãcókếhoạchởRomevàituầnsauđóvàongày27/9đểphátbiểutrướcQuốchộiÝvềsựcầnthiếtphảiđặtnềnmóngchomộtnềnvănminhđồngcảmvàýthứcsinhquyển.GianfrancoFini,phátngônviêntrunghữuônhòacủaHạviệnđãđọccuốnsáchcủatôicótênNềnvănminhđồngcảmvàbịcuốnhútbởidiễngiảimớivềlịchsửcủaýthứcconngườivàmongmuốncuốnsáchđếnđượcvớinhiềuchínhtrịgiahơn.TôiđãquyếtđịnhkếthợpchuyếnđicủatôivớimộtcuộcgặpmặtEpifani.Vậylàtôiđãdànhngày27/9đểgặpvịlãnhđạoquốchộitrunghữucủaÝvàthủlĩnhcủaphongtràocôngđoànÝ–haingườicóliênkếtchínhtrịhoàntoàntráingược.
TôigặpEpifanivàSusannaCamusso,vịchủtịchđượcbầucửcủacôngđoànvàobuổisáng.Cùngthamdựcòncóbaquanchứccấpcaocủacôngđoàn.HọchotôibiếtcôngđoànđãsẵnsàngdồnhếtnguồnlựcđểthúcđẩykếhoạchhànhđộngCáchmạngcôngnghiệplầnIIIchonướcÝ.Ngoàira,côngđoànđãsẵnsànglàmviệcvớicácviênchứcdâncửởkhuvựcvàđịaphươngthuộccácđảngpháikhácnhaumàkhôngcầnthửtháchvềchínhtrị
−miễnlàhọcamkếtthúcđẩycơsởhạtầng5trụcộttạiđịaphươnghaykhuvựccủahọ.
ĐốivớiEpifani,mốiquantâmhàngđầulàđảmbảotạoraviệclàmtrongngànhpháttriểnbềnvữngchohàngtriệucôngnhânÝ.LiệuđiềuđócónghĩalàCGILsẽhỗtrợviệctriểnkhaimộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItạiRomemặcdùthịtrưởngthuộcphecánhhữu?Câutrảlờilàcó.
TôiđãđềnghịphongtràocôngđoànhợptácvớihaithànhphầnkinhtếmạnhmẽkháctạiÝlàcáchiệphộidoanhnghiệpnhỏvàvừacùngcáchợptácxãnhàsảnxuấtvàngườitiêudùngđểtạonênmộttiếngnóikinhtếduynhấtđạidiệnchocácdoanhnghiệp,ngườitiêudùngvàngườilaođộngÝ.Epifaniđồngývànhanhchóngliênhệvớicácnhómkhác,nhữngngườicũngbàytỏnhiệthuyếtvớisángkiếnmới.Côngtácchuẩnbịchocuộchônnhânchínhtrịmớiđãhoàntất.TôiđãgặpcáchiệphộidoanhnghiệpvừavànhỏđịaphươngởkhắpnướcÝtrongnửathậpkỷ,nóichuyệnvềnhữnglợiíchthươngmạitolớnmàmộtnềnkinhtếxanhphântánvàhợptácđemlạichocácdoanhnghiệpcủahọ.Cáchiệphộihợptácxãcũngnhiệttìnhnhưvậy.ChỉmộtnămtrướcLegacoop,hợptácxãlớnnhấtcủaÝđãđóngvaitròthenchốttrongviệcđưacáchợptácxãlớnkháccủanướcnàythamgiavàohỗtrợTIR.Khikếthợplạicáctổchứccôngđoàn,doanhnghiệpvừavànhỏcùngcáchợptácxãsẽlàmộtlựclượngmạnhmẽcóthểđịnhhìnhlạichínhtrườngcủaÝ−mộttriểnvọngmàcácbạnbèÝcủatôirấtquantâm.
Vàongày24/1/2011,tôithamgiacùngvớiCGILtạiRomeđểcôngbốliênminhchínhthứcgiữacôngđoàn,cáchiệphộidoanhnghiệpvừavànhỏcùngcáchiệphộihợptácxãnhằmbiếnnướcÝthànhmộtnềnkinhtếtheocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Liênminhmớiđãtrởthànhtintứcđượcquantâmtrêntoànquốcvàlàmkhuấyđộnggiớichínhtrị.Cácchínhtrịgiabắtđầuđiềuchỉnhcácnguyêntắccủađảngmìnhđểthíchứngvớithựctếmớicủamộtphongtràođiệnnganghàngđangbắtđầukhẳngđịnhmìnhởquymôtoànquốc.
ThếlựcchínhtrịTIRmớiđãnhanhchóngvượtquabiêngiớinướcÝvàlanrakhắpchâuÂu.Hiệphộicácdoanhnghiệpthủcông,nhỏvàvừachâuÂu(UEAPME)đãcóảnhhưởngđếnphongtràomớinày.TổchứcbảotrợkhổnglồnàybaogồmcáchiệphộidoanhnghiệpvừavànhỏquốcgiatạicácnướcthànhviênEUvàđạidiệncho12triệudoanhnghiệpvà55triệungườilaođộng.HiệphộiCoopsEuropegồmcó161tổchứchợptácxãquốcgiađộclậptại37nướccũngthamgia.Xéttoànbộ,cáchợptácxãnàyđạidiệnchoquyềnlợicủa160.000doanhnghiệphợptácxã;5,4triệuviệclàmvà
123triệuthànhviên.TổchứcngườitiêudùngchâuÂu(BEUC),baogồm40nhómngườitiêudùngtừ30nướcchâuÂuđãmangtiếngnóicủahàngtrămtriệungườitiêudùngtạichâuÂuđếnvớiliênminhTIRmớihìnhthành.
Vàongày1/2/2011,bahiệphộicấpchâulụcđạidiệnchođạiđasốcácdoanhnghiệpvàngườitiêudùngởchâuÂunàyđãthamgiacùngvớitấtcảnămnhómđảngpháichínhtrịchủchốtcủaNghịviệnchâuÂuđểkýkếtmộtbảntuyênngônkêugọiỦybanchâuÂuchuẩnbịmộtbảnkếhoạchtoàndiệnđểxâydựngcơsởhạtầng5trụcộtchoCáchmạngcôngnghiệplầnIIItại27nướcthànhviênEU.
Mộtthángsau,vàongày7/3,haitổchứccôngđoànlớncủaTâyBanNhađãhợptáccùngvớihiệphộidoanhnghiệpvừavànhỏquốcgia,hiệphộicáchợptácxãvàdoanhnghiệpphilợinhuậnvàLiênđoànngườitiêudùngquốcgiađểthúcđẩyviệctriểnkhaiTIRtrongnềnkinhtếTâyBanNha.LiênminhnàycóchungniềmtinrằngchỉcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIImớicóthểmangđếnmộtkếhoạchkinhtếdàihạnđểvựcdậynềnkinhtếTâyBanNha,thúcđẩycáccơhộikinhdoanhmớivàtạoraviệclàm.CácdựánliênminhtươngtựcũngđangđượcxúctiếnởkhắpchâuÂu.
Sựhợptácbấtngờcủanhữngliênminhdoanhnghiệp,côngđoàn,hợptácxãvàcáchiệphộingườitiêudùngcókhảnăngsẽlàmthayđổicuộcchơitrongchínhtrườngchâuÂu.Cácdoanhnghiệpvừavànhỏcótruyềnthốngthiênvềcánhhữucòncácliênđoànlaođộngvềcánhtả,trongkhicáchợptácxãvàhiệphộingườitiêudùngphântángiữahaitháicựcnày.CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđưacácnhómnàylạivớinhautrongmộtlựclượngmớimạnhmẽtheochiềungang.VìcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcóbảnchấtphântánvàhợptác,nósẽđượcmởrộngquymônhờhàngtriệucácdoanhnhânvimôvàngườitiêudùngđặtlợiíchtậpthểcủahọtrongcácdoanhnghiệphợptácxã.Vàvìviệcxâydựngmộtcơsởhạtầng5trụcộtchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItrongvòng40nămđòihỏisửdụnghàngtriệulaođộngchântaytạicácđịaphương,nềnkinhtếmớisẽtrởthànhlốithoátchomộtlựclượnglaođộngliênkếtngàycànggiảmvaitròdotoàncầuhóa.
Việctổchứclạichínhtrịnàydiễnravàothờiđiểmthuậnlợi.Nhiềucôngtyđãpháttriểnvượtrakhỏithịtrườngtrongnướctạicácnềnkinhtếbãohòavàchuyểnsangcácthịtrườngmớinổi,mởracáccửahàngởkhắpcácnướcđangpháttriển.Nhữnggìhọđểlạilàhàngtriệungườithấtnghiệpvàthiếuviệclàmcùnghàngngàndoanhnghiệpnhỏbịsụtgiảmdoanhthuvìkhôngcòncóthểphụthuộcvàonhữngmẩubánhrơitừtrênbànkhicáccôngtylớn
vẫncòntậptrungvàothịtrườngtrongnước.
Nhưngxinđừngnhầmlẫnvềsứcmạnhkinhtếtiềmnăngnếunhưhàngtriệuthànhphầnquymônhỏđượckếtnốitrongcácmạnglướiphântánvàhợptácgiữacáclĩnhvựcvàcácngànhcôngnghiệpvớinhau.TạiLiênminhchâuÂu,80%việclàmmớitrongnhữngnămgầnđâyđãđượctạoratrongcáccôngtyvừavànhỏcókhôngquá250nhânviên.Tươngtựnhưvậy,ởMỹ,65%việclàmmớitrong15nămquađãđượctạorabởicácdoanhnghiệpnhỏ.Nếucácdoanhnghiệpnàykếtnốivớinhautrongmộtcơsởhạtầng5trụcộtcủanềnkinhtếTIRvàhợptáctrongcácmạnglướithươngmạitíchhợptrênkhắpcácchâulục,hiệuứngsốnhânkinhtếdàihạncóthểvượtquacácthànhquảkinhtếcủacáctổchứckinhdoanhtậptrungtheocấpbậcđãthốngtrịCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII–theocùngcáchthứcmàtruyềnthôngxãhộiphântánvàhợptácđanglấnátcácphươngtiệntruyềnthôngcũtừtrênxuốngcủathếkỷXX.
TẠISAOVỊTỔNGTHỐNGINTERNETLẠIKHÔNGHIỂUVẤNĐỀ?
TôingờrằnglúcnàycácđộcgiảngườiMỹcủatôiđangđặtracâuhỏi,“ThếcònTổngthốngObama?”Trongsuynghĩcủangườidân,Obamalàngườigầngũinhấtvớisựthayđổithếhệđangdiễnratrênthếgiới.VịTổngthốngtrẻtuổiđãthúnhậnrằngđiềukhókhănnhấtmàôngphảitừbỏkhitrởthànhtổngthốngkhôngphảilàsựriêngtưcủamìnhmàlàchiếcđiệnthoạiBlackBerryquýgiá.HẳnlàôngchắcchắnsẽbịthuhútbởiýtưởngvềmộtcuộccáchmạngnănglượngphântánvàhợptáctheomôhìnhInternet?
Obamađãđưanănglượngxanhvàokếhoạchphụchồikinhtếcủamình.Nhưngkhiquansátkỹhơn,chúngtacóthểthấyrằngchínhquyềncủaôngthậmchícòndànhnhiềunỗlựchơnđểkhôiphụcnănglượnghạtnhân,hoạtđộngkhoandầungoàikhơivàcáccôngnghệthửnghiệmđểlàmsạchkhíthảitừthangiúpmởrộnghàngloạtcácnhàmáyđiệnchạybằngthan.Thậmchícảchươngtrìnhphụchồikinhtếxanhcủaôngcũngđượcthiếtkếthiênvềquảnlývàphânphốinănglượngtáitạotậptrunghơnlàphântán,phảnánhmộtlốitưduytổchứctừtrênxuốngđãthốnglĩnhhaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiên.Làmthếnàochúngtacóthểgiảithíchchonhữngchínhsáchcủatổngthống?
Hãycùngquaylạinăm2003đểtìmhiểumộtsốthôngtindẫnđếnlốisuynghĩcủaWashingtonvềpháttriểnkinhtếbềnvững.Khiđó,tôitìnhcờnhậnđượcđiệnthoạitừmộtnhàkhoahọccấpcaothuộcvănphòngcủathượng
nghịsĩByronDorganhỏixemtôicóthểđếngặpôngđượckhông.WashingtonđãngheđượcthôngtinvềnhữngnỗlựccủaLiênminhchâuÂunhằmxâydựngmộtcơsởhạtầngchonănglượngxanhvàmộtnềnkinhtếítphátthảicarbon.Ôngthượngnghịsĩđặcbiệtquantâmđếnviệctìmhiểuthêmvềtrụcộtthứbatứclàcảitiếnviệclưutrữhydro.TờNewYorkTimesđãđăngmộtbàibáođềcậpđếndựánnghiêncứuhydrocủachủtịchProdi,vàDorganmuốnbiếtthêmvềđiềunày.ÔnglàngườiđứngđầuỦybanChínhsáchDânchủvàchịutráchnhiệmđưaranhữngýtưởngmớichopheDânchủtrongthượngviện.
LàngườivùngNorthDakota,mộttiểubangsảnxuấtthantheophebảothủ,DorganlạitrởthànhmộttrongnhữngngườiủnghộcấptiếnhàngđầuchonănglượngxanhtrongThượngviệnMỹ.ÔngmuốnbiếtnhữngviệcchúngtôiđãlàmởchâuÂuvàhỏitôinghĩgìvềnhữngviệccóthểlàmtạiMỹ.TôiđãtrảlờithẳngthắnvànóirằngchâuÂuđãvượtquanướcMỹtrênconđườngđếnmộtnềnkinhtếxanhvàviệcđuổitheosẽgặpkhókhănvớimộtvịtổngthốngcònhoàinghivềbiếnđổikhíhậu(TổngthốngBush)vàthựctếlàĐảngCộnghòađangkiểmsoátcảhaiviệncủaQuốchội.TuyvậyôngvẫnhỏiliệutôicóđồngýsoạnthảomộtbiênbảnghinhớđểôngphổbiếnvớicácđồngnghiệpcủamìnhtạiThượngviện,tươngtựnhưkếhoạchtôiđãthựchiệncùngchủtịchProditạiỦybanchâuÂu.Tôiđồngý.Sauđó,ôngđãmờitôiphátbiểuvềcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIchotấtcảcácđồngnghiệptrongThượngviệntạibuổiăntrưatruyềnthốngcủahọvàongàythứnăm.
Bữaăntrưađượcđặtvàongày20/3,chỉvàigiờsaukhiMỹbắtđầuchiếndịchđánhbomIraq.Cácthượngnghịsĩrõràngrấtbậntâmđếnchuyệnnàykhiđếnnơivàtôitựhỏilàmthếnàomìnhcóthểthuhútsựchúýcủahọđủlâuđểnóivềmộtnềnkinhtếhydrotươnglaivàsựliênquancủanóđếnnhữngtrụcộtkháctạonêncơsởhạtầngchomộtkỷnguyênthươngmạimới.
BâygiờchúngtôiđangởtrongmộtcuộcchiếnkháctạiTrungĐôngvớiviễncảnhthươngvonghàngloạtvàbịxâmchiếmnhiềunămliền.CácphươngtiệntruyềnthôngởcácnướckháctrênthếgiớichứkhôngriênggìMỹđãgọiđólàmột“cuộcchiếndầulửa”.Iraqcótrữlượngdầumỏlớnthứtưtrênthếgiới,mộtđiềukhôngthểquênvớicácchuyêngiachínhtrịđãđặtcâuhỏiliệuchúngtacóxâmchiếmnướcnàynếunókhôngphảilàmộtkhobáuvềdầumỏ.
Trướcsựngạcnhiêncủatôi,cuộcthảoluậndiễnrarấtsôinổi.Mộtsố
thượngnghịsĩcóvẻthựcsựquantâmđếntriểnvọngcủanềnkinhtếhydro.TôiđểýthấythượngnghịsĩHillaryClintonngồiởphíasaulắngnghechămchúvàthỉnhthoảngghilại.Bàlàngườiphátbiểucuốicùng,nhưngnhữngnhậnxétcủabàrõràngchothấybànhậnthứcđượcnhữngtìnhtiếtbêntrongkhôngđượcnhắcđếntrongcuộcthảoluận.
Clintonđithẳngvàonhữngthựctếhócbúa.VớimộtQuốchộidoĐảngCộnghòađiềukhiển,mộttổngthốnghậuthuẫnchongànhdầumỏvàmộtđấtnướcđangsavàochiếntranhởTrungĐông,triểnvọngkhảdĩnhấtđểthúcđẩychươngtrìnhnghiêncứuvàpháttriểnhydro−trụcộtthứba−làgắnnóvớingânsáchdànhchohoạtđộngquốcphòng.CácthượngnghịsĩClintonvàDorgansauđóđềuhậuthuẫnviệcthôngquađiềunày.
TôikhônggặplạithượngnghịsĩDorganchođếntháng2/2009.Vàothờiđiểmđó,NghịviệnchâuÂuđãchínhthứcủnghộcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,cácphòngbanvàcơquancủaỦybanchâuÂuđangchuẩnbịchocácchươngtrìnhhànhđộng.CácnướcthànhviênnhưĐức,TâyBanNhavàĐanMạchđangtrênđườngxâydựngcơsởhạtầng5trụcộtchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàchínhthuậtngữnàyđãtrởthànhthôngdụngđốivớicácCEOcủacáccôngtychâuÂuvàtoàncầucũngnhưcácdoanhnghiệpvừavànhỏ.
Sau7năm,sựđắccửcủaTổngthốngObamavàĐảngdânchủtiếpquảncảhaiviệncủaQuốchộiđãtạocơhộiđểmộtlầnnữathửnghiệmtạiWashington.TôicùngngồivớiThượngnghịsĩDorganvàtómlượcchoôngvềtiếnđộcủaEUtrongthờigiankểtừlầntrướcchúngtôigặpnhau.GiốngnhưbàClinton,ônghiểucáctácđộngtolớnvềkinhtếcủaviệcchuyểnsangmộtchếđộnănglượngphântánvàhợptácvàlưuývớitôilàQuốchội,NhàTrắngvàhầuhếtcácngànhcôngnghiệpMỹđềuhoàntoànchưasẵnsàngchođiềunày.ÔngđềnghịsắpxếpmộtcuộchọpvớiBộtrưởngnănglượngmới,StevenChuvàchobiếtsẽnóivớitổngthốngvềviệcnàykhicódịpgặpgỡtiếptheo.Tôicảmơnôngvànóirằngnhómcủachúngtôihiệncóhơn100côngtytoàncầuvàhiệphộithươngmạiđãsẵnsànggặpgỡtổngthống,bộtrưởngnănglượngvàQuốchộiđểnóivềvaitrònềntảngcủacơsởhạtầngCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđốivớisựphụchồikinhtếdàihạnkinhtếcủađấtnước.TôikhôngngheđượcthêmtingìtừDorgantrongthờigianôngtạivịmặcdùtôichắcrằngôngđãcốgắnghếtsứcđểtạoracáckếtnốithíchhợp,chỉlàhọkhôngquantâmđếnviệcnày.
Tôinhậnrađiềunàyvàonăm2009khicómộtbàithuyếttrìnhchungvớiHenryKelly,thứtrưởngthườngtrựccủaBộNănglượngtạimộthộithảo
kinhdoanhdochươngtrìnhnghiêncứuWhartontổchứctạiWashington.Sauphầntrìnhbàycủatôi,KellyđượcmộtgiáosưtrườngWharton,JerryWindhỏivềnhữngsuynghĩcủaôngvềkhảnăngMỹsẽthamgiavàomộtkếhoạchhànhđộngchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIImangtínhphântántươngtựnhưđiềuđangdiễnraởchâuÂu.GiáosưWinddùngẩndụvềtròchơibóngchàyvàhỏi,“Cáccầuthủcủachúngtađangởchốtmột,chốthai,chốtbahaytiếngầnđếnchốtnhàcủađộibạn?”Ôngtrảlời:“Chúngtamớiđếnlượtđậpbóngthôi.”
NhữnggìKellykhôngnhắcđếnlàđộiMỹđangchơimộttròchơihoàntoànkhác−đặtcượcvàoviệclắpđặtcáctrạmgióvànănglượngmặttrờikhổnglồtậptrungởcácbangởgiữavàphíanammiềntây.Mụctiêucủahọlàthôngquađạoluậtliênbangyêucầuxâydựngmộtmạngđiệnsiêucaoápcóthểtruyềnđiệnđượcsảnxuấtởnhữngkhuvựcthưathớtdâncưnàytớicáckháchhàngtrongcáckhuvựcđôngdânhơnởmiềnđôngcủađấtnước.Chiphíxâydựngmạnglướiđiệncaoápsẽđượcchiarachohàngtriệukháchhàngsửdụngđiện.
Phươngphápkhaithácnănglượngtáitạovàphânphốiđiệntậptrungnàyđãkhôngđượclòngcácthốngđốcvàcôngtyđiệnlựcphíađông.Vàotháng7/2010,11thốngđốcbangvùngNewEnglandvàtrungĐạiTâyDươngđãgửithưcholãnhđạopheđasốtrongThượngviệnMỹHarryReidcũngnhưlãnhđạophethiểusốMitchMcConnellđểphảnđốichínhsáchtruyềntảiđiệnquốcgia.Cácthốngđốcchorằngviệctậptrungsảnxuấtnănglượnggióvàmặttrờitạikhuvựcphíatâycủađấtnước“sẽlàmtổnhạiđếncácnỗlựccủakhuvựcnhằmthúcđẩyviệcsảnxuấtnănglượngtáitạotạiđịaphương…vàcảntrởnhữngnỗlựctạoraviệclàmtronglĩnhvựcnănglượngsạchtạicácbangcủachúngtôi.”Cácthốngđốcđặcbiệtlongạivềconsố160tỷđô-lađểxâydựngmộthànhlangtruyềntảiquốcgiatừđôngsangtây.
14côngtyđiệnmàđasốcóhoạtđộngtạicáckhuvựcsẽchịuthiệthạinặngnềtừviệcsảnxuấtđiệntậptrung,đãthamgiacùngcácthốngđốctrênđểkêugọiQuốchộichophéptấtcảcácvùngtrêncảnướcđượctựkhaitháccácnguồnnănglượngtáitạocủamình.Cáccôngtyđiệnlậpluậnrằng“chínhsáchquốcgiakhôngnênthiênlệchvềviệcxâydựngcáccơsởsảnxuấtđiệnxaxôiđượckếtnốivớicáctrungtâmdâncưbằngnhữngđườngdâytruyềntảiliênbangdài.“CáccôngtytrongđócóEntergy,NortheastUtilities,CôngtyNănglượngDTEvàSouthernCompanynóirằngviệchoạchđịnhtruyềntảinênnằmtrongphạmvitừngkhuvực.”MatthewWald,phóngviêntờNewYorkTimesđãtìmhiểuvềcuộcchiếnquantrọngliênquanđếntươnglaicủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,lưuýrằng“Bản
chấtcủaxungđộtvẫnlàgiữanănglượngtừxavànănglượngtạichỗ.”Đúng,nhưngvớimộtlờicảnhbáo.Câuhỏiđặtralàliệuviệcsảnxuấtnănglượngtáitạosẽđượctậptrungtạimộtkhuvựcvàsauđóphânphốiracảnướchaysẽđượcsảnxuấttạichỗởkhắpmọinơivàchiasẻkhắpchâulục.Nóicáchkhác,nướcMỹsẽquyếttâmxâydựngmộtsiêumạnglướitậptrungvàdòngchảymộtchiềuđưanănglượngtáitạotớingườisửdụngcuốicùng,haylàmộtmạnglướiphânphốithôngminhchophéphàngngànđịaphươngtựsảnxuấtnănglượngvàphânphốiđiệnnganghàngtrongmạnglướiquốcgia.
CáccôngtyđitheoTIRcủachúngtaphảiđốimặtvớihailầnthửtháchtừliênbang.Đầutiên,lĩnhvựcnănglượngtruyềnthốngđượcxâydựngdựatrênnhiênliệuhóathạchvànănglượnghạtnhânvậnhànhtheocáchthứctậptrunghóavàđượctổchứctừtrênxuống.CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđangkêugọichốnglạiphongcáchquảnlýđãănsâuđếnmứccáclãnhđạodoanhnghiệpgầnnhưkhôngthểnghĩraphươngánthaythế.
Thứhai,lốitưduydoanhnghiệpcũngđượcphảnánhtrongQuốchội.Cácchủtịchủyban,thượngnghịsĩ,đạibiểuvànhânviênlậpphápphốihợpchặtchẽvớingànhcôngnghiệpnănglượngtrongviệcsoạnthảoluậtđếnmứclốisuynghĩquenthuộctrongQuốchộivềcáchthứcthúcđẩyvàđiềuhànhnănglượngvàđiệncũngchínhlànhữngđiềuđượcnóitrongcácphònghọpcôngty.Trongtrườnghợpnày,đạoluậtđượcđềxuấtyêucầuxâydựngmộtlướiđiệncaoápmộtchiềutừtâysangđông,vớichiphí160tỷđô-lađượccấpvốntừhàngtriệungườitiêudùng,nhữngngườisẽphảitrảnhiềutiềnhơnđểsửdụngđiện,sẽđưacảnướcvàomộtcơchếkiểmsoátđiệntậptrunghóatươngtựnhưtronghaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiênvàquađókhiếnmộtkhuvựccólợithếhơnnhữngkhuvựckhác.
Tuynhiên,nếuchínhphủliênbangxâydựngmộtlướiđiệnquốcgiamangtínhphântánkếtnốitoànbộchâulụcvàchophéptấtcảcácnhàsảnxuấtđịaphươngcungcấpđiệnvàomạnglưới,nósẽtạonênkhảnăngmởrộngquymôtheochiềungangmàchúngtađãchứngkiếnvớicáccôngtyInternetphântán.Giáđiệnvớimỗidoanhnghiệpvàngườitiêudùngsẽtiếptụcgiảmgiốngnhưtrongtrườnghợpchiasẻthôngtin.
TổngthốngObamađãtíchcựcgặpgỡgiớichínhtrịgiađểnóivềsựcầnthiếtphảithaythếmộtlướiđiệntựđiềutiếtđãkéodàinửathếkỷbằngmộtlướiđiệnthôngminhkỹthuậtsốhiệnđại,vàđangkêugọixâydựnghàngngàndặmđườngdâyđiệnmớiđểđápứngnhucầuđiệntrongtươnglaicủanướcMỹ.Nhưngtạisaotổngthốnglạiủnghộsửdụngcáchtiếpcậntập
trungnàyđểquảnlýcáctàinguyênnănglượngtáitạocóbảnchấtlàđượcphânbốrộngrãivàcósẵntạicácđịaphương?
TRẬNCHIẾNCUỐICÙNGCỦALỰCLƯỢNGHẬUTHUẪNCHO
Cơchếnănglượngcũ
Hãychạytheođồngtiền.CáccôngtynănglượnglớncóthểtựhàolànơisởhữulựclượngvậnđộnghànhlangquyềnlựcnhấtởWashington−mộtđộingũhơn600nhàvậnđộnghànhlangchínhthức−mộtthếlựccóảnhhưởnglớntớimứcítnhấtlàhiệnnaynóvẫncóthểquyếtđịnhcác“lựachọn”nănglượngchođấtnước.Nhữngngườivậnđộnghànhlanglàai?Theomộtnghiêncứu,cứbatrongsốbốnngườivậnđộnghànhlangđạidiệnchocáccôngtydầuvàkhíđốtlàcựunghịsĩQuốchộitrongcácủybangiámsátvàquảnlýngànhcôngnghiệpnày,hoặclàmviệcchocáccơquanliênbangchịutráchnhiệmquảnlýngànhnănglượng.Cụmtừnổitiếng“cánhcửaquay”cóýchâmbiếmviệccáclãnhđạongànhnănglượngvàquanchứcchínhphủđổighếvớinhaumộtcáchkínđáotrongthờigiandài.
Cácthượngnghịsĩvàdânbiểutrongnhữngủybanchủchốtđượctrảcôngbằngcáckhoảnđónggóptrongchiếndịchbầucửđểủnghộngànhnănglượngvàđưaracácluậtlệthíchhợp,vàsauđólạiđượcbùđắpmộtlầnnữakhirờinhiệmsởđểnhậncácvịtrívậnđộnghànhlangtrongngànhnănglượng.
Ngànhcôngnghiệpnàysẽnhậnđượcgìđểđổilấysựhàophóngcủahọ?Rấtnhiều.Tỷsuấtlợinhuậntrênvốnđầutưcủahọlàđiềuđángghentịđốivớibấtkỳngânhàngnào.Từnăm2002đếnnăm2008,cáckhoảntrợcấpnănglượngliênbangchongànhnhiênliệuhóathạchđạthơn72tỷđô-la.Cùngthờigianđótrợcấpchonănglượngtáitạochưatới29tỷđô-la.
Đểđảmbảorằngcácchínhtrịgiađềuđitheohướngnày,mạnglướivậnđộnghànhlangcủangànhnănglượngđãđổhàngtỷđô-lavàocácchiếndịchtruyềnthôngcôngcộng,tàitrợchocácviệngiáodụcriêngcủamìnhvàcácnhànghiêncứuủnghộngành,đồngthờihậuthuẫnchocácchiếndịchcấpcơsởnhằmthuyếtphụccáccửtrirằnghyvọnglớnnhấtcủanướcMỹlànhờvàosựủnghộđếchếdầumỏ.Trênthựctếchiếnlượccủahọđãkháthànhcông.
Phầnlớnnhữngnỗlựccủađếchếdầumỏtrongnhữngnămgầnđâytậptrungvàoviệcgieorắcsựhoàinghicủacôngchúngvềbiếnđổikhí
hậu.Trongkhoảngthờigianngắntừnăm2009đếnnăm2010,cácngànhcôngnghiệpdầumỏ,thanđávàđiệnđãchi500triệuđô-lađểvậnđộngchínhphủchốnglạiviệcthôngqualuậtbiếnđổikhíhậu.
CácnhómnhưNgườiMỹvìsựthịnhvượngvàTựdo-ViệclàmđượctàitrợphầnlớntừcáccôngtydầumỏđãrấtthànhcôngtrongviệcthuyếtphụcphongtràoTiệctràđangpháttriểnsửdụngthôngđiệpcủahọtrongcácchiếndịchbầucửtrêntoànquốc.MộtcuộcthămdòcủaNewYorkTimesvàCBSvàomùathunăm2010vàongàyhômtrướccủacáccuộcbầucửđịaphươngđượctổchứcvàonămlẻchothấychỉ14%nhữngngườiủnghộTiệctràtinrằnghiệntượngtráiđấtnónglênlàmộtvấnđềvềmôitrường,sovớitỷlệgần50%củangườidânnóichung.
Sựhoàinghiđanggiatăngcủangườidânvềbiếnđổikhíhậuđãthuhútsựchúýcủacácứngcửviênchínhtrị,đặcbiệtlàtrongnhữngcuộcbầucửcạnhtranhsátnútmàchỉvàiđiểmphầntrămcóthểquyếtđịnhchiếnthắnghaythấtbại.TạpchíNationalJournalchobiết19trên20ứngcửviênthượngnghịsĩđảngCộnghòatrongcuộcbầucửnăm2010nghingờvềbiếnđổikhíhậuvàphảnđốiluậtnhằmgiảiquyếthiệntượngtráiđấtnónglên.
LựclượngvậnđộngchonănglượngtừnhiênliệuhóathạchởMỹđãphảnđốiviệcđưanănglượngtáitạovàocơcấuđiệnhỗnhợptrongnhiềuthậpkỷ.Trongmộtsốíttrườnghợpmàcáccôngtydầulớngianhậpthịtrườngnănglượngtáitạo,họcũngđitheoconđườngtruyềnthốngvềtậptrunghóasảnxuấtvàtảiđiệnvàomộtmạnglướiđiệnmộtchiều.
TuynhiêncónhữngdấuhiệuchothấythếlựcvậnđộngvềnănglượngcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIđangbắtđầumấtđisựkiểmsoáttừngvôcùngchắcchắnvớicácchínhsáchnănglượngởWashington.DavidCallahan,mộtnhànghiêncứucấpcaotạiDemos,tổchứcnghiêncứuchínhsáchcôngcótrụsởtạiWashington,đãviếtmộtbàichỉtríchtrongtờTheWashingtonPostnóirằngsốlượngnhững“nhữngngườigiàubẩn”−từôngdùngđểchỉnhữngngườiMỹgiàucónhấtkiếmtiềnnhờcácngànhcôngnghiệpkhaithácvàgâyônhiễmcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnII−đanggiảmdầnvềsốlượngsovớinhữngngười“giàusạch”tíchlũytàisảntừnhữngngànhthôngtincôngnghệcaomớicủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Ôngchỉrarằngtrongnăm1982,38%nhữngngườigiàunhấtnướcMỹtrongdanhsáchForbes400đếntừngànhdầumỏvàvàcácngànhsảnxuấtliênquan,trongkhichỉcó12%đếntừngànhcôngnghệvàtàichính.Đếnnăm2006,cụcdiệnđãđượcthayđổivới36%ngườiMỹgiàunhấtxuấtthântừngànhcôngnghệvàtàichínhvàchỉ12%đếntừngànhdầu
mỏvàsảnxuấtliênquan.
NhiềutỷphúcôngnghệcaonhưcácnhàsánglậpGoogle,LarryPagevàSergeyBrin,đangchuyểnđổicácvănphòngcủahọthànhcáccơsởítphátthảicarbonvàđầutưhàngtriệuđô-lavàonhữngcôngnghệnănglượngtáitạophântánmớicủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
MặcdùvẫnlàthếlựcvậnđộnghànhlangquyềnlựcnhấtởWashington,lựclượngvậnđộngchocơchếnănglượngcũvàcácngànhcôngnghiệpcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIgắnliềnvớinócólẽđangđiđếnhồikết.TuynhiênđiềuquantrọnghơncònchưaxảyralàsựkếthợpcủamộtlựclượngvậnđộngmạnhmẽchonănglượngtáitạovàcácngànhcôngnghiệpđikèmtạonêncơsởhạtầngnămtrụcộtchomộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.ĐiềunàymộtphầnlàdonhiềungànhcôngnghiệpquantrọngtừlâuđãgópphầnđưaCáchmạngcôngnghiệplầnIItớihồikếtbịkẹtgiữahaichếđộnănglượngvàkỷnguyênkinhtếcũngnhưhaimôhìnhkinhdoanhhoàntoànkhácnhau.Khôngkhóđểcóthểpháthiệnranhữngngườivậnđộnghànhlangtrongcácngànhcôngnghiệpôtô,xâydựng,điệnlực,côngnghệthôngtinvàgiaothôngcùnglúcvậnđộngchonhữngđềánluậtvàchínhsáchđiềuhànhtheoCáchmạngcôngnghiệplầnIIvàlầnIIImâuthuẫnvớinhau,gâyranhữnghậuquảtráingượcvàđôikhihàihước.
MộtmạnglướiTIRphântánvàhợptáccầnphảiđiềuchỉnhcácnỗlựcvậnđộnghànhlangcủamìnhđểthựchiệnsứmệnhtạonênmộtthếgiớiminhbạch,dânchủ,bềnvữngvàcôngbằng.ViệcthuêcácnhàvậnđộnghànhlangcónhiềuhiểubiếtđểthúcđẩytầmnhìnvàkếhoạchhànhđộngchoCáchmạngcôngnghiệplầnIIIởnghịviện,Quốchộivàcáccơquanquảnlýcầnphảiđượckhuyếnkhích.Việctàitrợchocácchiếndịchbầucửvàthưởngcôngchocácnhânviênchínhphủbằngnhữngvịtrítronglĩnhvựctưnhânđểđổilấysựủnghộcủahọcầnphảibịcấmhoàntoàn.
Cuộcđấutranhvềviệcxâydựngmộtsiêumạnglướitậptrunghaymộtlướiđiệnthôngminhcótínhphântánnhiềukhảnăngsẽxácđịnhloạihìnhkinhtếvàxãhộimàconcháuchúngtasẽkếthừatrongphầncònlạicủathếkỷ.Tạithờiđiểmnày,khôngcódấuhiệunàochothấyvịtổngthốngInternetsẽđichệchkhỏinhữngquanniệmthôngthườngvàcánhtaybaotrùmcủangànhcôngnghiệpnhiênliệuhóathạch.Tuynhiên,mộtlựclượngvậnđộngchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIImớihìnhthànhtạiWashington,cácthủphủtiểubangvàcácthànhphốcóthểsẽtạonênmộtđốitrọngmạnhmẽđưađấtnướchướngtớimộtchươngtrìnhhànhđộngkinhtếmới.Câuhỏiđặtralàliệuchúngtasẽnắmbắtđượccơhộihaybỏlỡnó.
Sựchuyểnbiếntrongnềnkinhtếvàthayđổitrongcácgiátrịchínhtrịđangtạoáplựcphảicómộtsựchuyểngiaoquyềnlựctươngứngtrongcáccơquanđiềuhành.TrongkhihaicuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiêngắnliềnvớicácnềnkinhtếquốcgia,sựquảntrịnhànướcđộclậpvàmộtsựphânchiavềđịachínhtrịcủathếgiớitheolốitậptrungtừtrênxuống,cuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,dođặctínhphântán,hợptácvàmởrộngquymôtheochiềungangsangcácvùngtiếpgiápnhau,hỗtrợchocácnềnkinhtếvàliênminhchínhtrịcấpchâulục.Chúngtađangchuyểntừ“toàncầuhóa”sang“châulụchóa”.
CHƯƠNG6.TỪTOÀNCẦUHÓAĐẾNCHÂULỤCHÓALầnđầutiêntôingheđếnthuậtngữchâulụchóalàtạimộtcuộchọpquymônhỏtrongmộtkháchsạnhẻolánhởvùngnôngthônngoạiôParis.Đólàvàocuốitháng5/2008.CEOcủacáccôngtybưuchínhhàngđầuchiếmphầnlớnhoạtđộnghậucầntrênthếgiớiđếnđâyđểthamdựmộtcuộcđốithoạinhằmtìmrahướngđichonềnkinhtếtoàncầu.
Bầukhôngkhíhoàinghitrànngậpcănphòng.Nhữngngườithamdựđangrấtlolắng.Tronggiớikinhdoanhcómộtnguyêntắckhihoạtđộngvậntảisuygiảmlàdấuhiệucảnhbáocủanhữngbấtổntrongnềnkinhtế.Hoạtđộngvậntảitoàncầuđãchữnglại–mộtđiềumàcácvịCEOchưatừngthấytrongđời.Sứcmuagiảmmạnhtrêntoànthếgiớivàhàngtồnkhochấtđốngtrongcáccảngvàkhobãi.Dườngnhưtoànbộđộngcơcủanềnkinhtếtoàncầuđangtắtngóm.
TôithamdựcuộchọpđượctổchứcbởiTậpđoànBưuchínhquốctế−hiệphộibảotrợchocáccôngtybưuchínhtrênthếgiớinàyđểphátbiểuvềtầmnhìnvàkếhoạchhànhđộngkinhtếdàihạnmớicủaNghịviệnchâuÂu.
Trongphầnthuyếttrìnhcủamình,tôiđãgiảithíchrằngcũnggiốngnhưthôngtincóxuhướng“dichuyểntựdo”trênInternet,nănglượngtáitạophântáncũngcóxuhướngdịchchuyểnkhônggiớihạnquacácranhgiớiquốcgia.Khihàngtriệungườitựsảnxuấtđiệnxungquanhnhàở,nhàmáyvàvănphòngcủamìnhvàchiasẻđiệngiữacácvùngvàkhuvựcvớinhau,tấtcảmọingườisẽtrởthànhmộtnúttrongmộtmạnglướiđiệnxanhkhôngbiêngiớitrảirộngtheochiềungangởkhắpcácchâulục.TôilưuýrằngcácnguồnnănglượngvàphươngtiệntruyềnthôngcủahaicuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiênđãthúcđẩycácthịtrườngtoànquốcvàchínhquyềnnhànướcđộclập.Tráilại,cácnguồnnănglượng,phươngtiệntruyềnthôngvàcơsởhạtầngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlanrộngquacácvùngtiếpgiápnhau.TrongcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIsửdụngnănglượngxanh,cácchâulụctrởthànhmộtsânchơimớichođờisốngkinhtế,vàcácliênminhchínhtrịcấpchâulụcnhưLiênminhchâuÂutrởthànhmôhìnhquảntrịchínhphủmới.
Ngaysauphầntrìnhbàycủatôi,PeterBakker,CEOcủaTNT(trướcđâylàcôngtybưuchínhHàLanđượctưnhânhóavàlàmộttrongnhữngcôngty
hậucầnhàngđầutrênthếgiới)lênphátbiểu.Trướcsựbấtngờcủatôi,ôngquaysangkhángiảvànói“Toàncầuhóađanghấphối.”Theoquanđiểmcủaông,sựgiatăngchóngmặtcủagiádầutrênthịtrườngthếgiớikhiếnchoviệcvậnchuyểnhànghóaquađạidươngbằngđườnghàngkhôngcànggặpkhókhănvàcácáplựcchínhphủnhằmđánhthuếphátthảiCO2sẽchỉlàmtăngchiphíhậucần.Ôngchorằngdòngchảykinhtếđangchuyểntừtoàncầuhóasangchâulụchóa,tăngtrưởngtrongthươngmạisẽngàycàngtậptrungtạicácthịtrườngchâulục,vàngànhhậucầnđãvàđangchuyểnhướngtậptrungvàonộiđịachâulục.
NếuđiềuBakkernóilàđúng,việctáiđịnhvịmộtphầnhoạtđộngthươngmạitừtoàncầuhóasangchâulụchóa,cùngvớisựlanrộngcơsởhạtầnghậucầnTIRquacácvùngtrongcùngchâulụcgiốngnhưmạngkhôngdâycókhảnăngsẽđẩynhanhsựhìnhthànhcácnềnkinhtếvàliênminhchínhtrịchâulục.
NhữngngườithamdựcuộchọpnhấttríủnghộkếhoạchcủaLiênminhchâuÂunhằmxâydựngmộtcơsởhạtầngcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Nhưngkhihọbỏphiếu,tôikhôngthểkhôngnhậnthấysựimlặngtrongphòngkhimỗingườiđềutrầmtưvềnhữnggìcóthểxảyra.
TRỞVỀPANGAEA
MặcdùtôiđãnóitừvàinămtrướcvềviệccơsởhạtầngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIsẽhỗtrợcácthịtrườngvàliênminhchínhtrịchâulụcvàkếtnốixuyênlụcđịa,nhữngtácđộngsâusắcvềkhônggianmớithựcsựdiễnratrongthờigiangầnđây.Tháng6/2009,tôicómộtchuyếnbayđêmtớiDakar.Quacửasổmáybay,tôinhìnthấynhữngánhđènlấplánhtừhònđảoGoréenổidanh,mộttrongnhữngđầumốitrungchuyểntạiSenegalcủahoạtđộngbuônbánnôlệchâuPhixuyênĐạiTâyDương.DakarlàđiểmxanhấtvềphíatâycủachâuPhilụcđịavàdođóđãtrởthànhmộtđiểmtậptrungvàvậnchuyểnnôlệtớicácnướcchâuMỹ.
Vàingàysau,tôiđangăntrưatrênbãibiểnvớiMoustaphaNdiaye,mộtcốvấnriêngcủaTổngthốngSenegalAbdoulayeWadevềkhảnăngđấtnướcôngsẽđitiênphongtrongmộtkếhoạchpháttriểnkinhtếtheoCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcóthểlàmmôhìnhchocácnướccònlạiởchâuPhi.Trongcuộctròchuyện,tôikhôngthểkhôngchúýtớihònđảoGoréengayởngoàikhơi−mộtlờinhắckhôngngừngvềsựtànkhốcmàchếđộnôlệvàchủnghĩađếquốcđãgâyravớilụcđịavàngườidânchâuPhi.
TrongcuộcnóichuyệncókhichủđềchuyểnsangnhữngnétđặctrưngcủađườngbờbiểnTâyPhivàtôinhậnxétlàthậtthúvịkhiđộcongcủabờbiểnchâuPhigầnnhưhoàntoànkhớpvớiđườngbờbiểnphíađôngcủaNamMỹ,giốngnhưhaimảnhcủamộttròchơighéphình.
Cácnhàkhoahọctừlâuđãnghingờrằngtạimộtthờiđiểmbanđầutronglịchsửtráiđất,haichâulụcnàycóthểđãlàmộtvùngđấtduynhấtvàmộtquátrìnhđịachấtđãtáchrờichúngquathờigian.Trongthậpniên1960,cácnhàđịachấtđãxônxaovềnhữnggiảthuyếtmớivềsựdịchchuyểnmảngkiếntạovàtrôidạtlụcđịa.Nhiềunhàkhoahọcđồngthuậnrằngchođến200triệunămtrướcđây,trongthờikỳTrungSinh,cáclụcđịavẫnđượckếtnốitrongmộtvùngđấtrộngmàcácnhàđịachấtgọilàPangaea.CácnhàkhoahọctinrằngmộtsựdịchchuyểntrongmảngkiếntạocủatráiđấtđãkhiếnchoPangaeabịtáchrờithànhcáclụcđịahiệnnay.Hiệngiờlầnđầutiênđãcómộtsốtraođổivềviệcgắnkếtlạicáclụcđịathànhmộtvùngđấttoàncầuduynhất,đánhdấusựtrởlạicủasiêulụcđịaPangaea.Hãyđểtôigiảithíchvềđiềunày.
CơsởhạtầngTIRchỉmớibắtđầulanrakhắpcácchâulụccùngvớisựhìnhthànhcácthịtrườnglụcđịamớivàcácliênminhđiềuhànhchâulục.LiênminhchâuÂulànềnkinhtếchâulụcvàliênminhchínhtrịđầutiênbắtđầuquáđộsangmộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.CácliênminhchâulụcgầnđâyđãđượcthànhlậpởchâuÁ(LiênminhASEAN),châuPhi(LiênminhchâuPhi)vàNamMỹ(LiênhiệpcácquốcgiaNamMỹ).TạiBắcMỹ,HiệpđịnhthươngmạitựdoBắcMỹ(NAFTA)làtiềnthânchomộtliênminhlụcđịa.Cácđịaphương,khuvựcvàchínhphủquốcgiasẽkhôngbiếnmấttrongthếkỷtớimàcònđượccủngcốsứcmạnhnhờcácliênminhchâulụcmangđếnmộtthẩmquyềnchínhtrịbaotrùmgiúpđiềuchỉnhcácthịtrườnglụcđịatíchhợp.Cácliênminhlụcđịamớiđangbắtđầulậpkếhoạchđểkếtnốicácvùngđấtcủahọvềvậtlý,tạoramộtkhônggianđịalýliềnmạchđểtiếnhànhhoạtđộngthươngmạitoàncầutrongthếkỷXXI.Trênthựctế,quátrìnhchâulụchóađangthúcđẩysựquaylạivớimộtlụcđịatoàncầuduynhất−Pangaeathứhai,lầnnàyđượcthiếtkếbởibàntayconngười.
LiênminhchâuÂugầnđâyđãhợptácvớiLiênminhchâuPhiđểxâydựngcơsởhạtầngchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIsẽgiúpkếtnốihaichâulụcnày.Chẳnghạn,mộtdựánnhiềutỷđô-lacótênlàDesertecđangđượclênkếhoạchđểđưanănglượngtạoratừcôngnghệgióvànănglượngmặttrờitừsamạcSaharaquacáccápnốitớichâuÂu,cungcấphơn15%tổngnhucầunănglượngcủaLiênminhchâuÂuđếnnăm2050.
Đồngthời,TâyBanNhavàMa-rốcđãthảoluậnvềviệcxâydựngmộtđườnghầmvậnchuyểnbêndướieobiểnGibraltarsẽnốiliềnchâuÂuvàchâuPhi.GiốngnhưđườnghầmChannelnốinướcAnhvớichâuÂu,đườnghầmmớisẽvậnchuyểnhànhkháchvàhànghóagiữachâuÂuvàchâuPhi,đưahaichâulụcnàylạivớinhautrongmộtmạnglướihậucầnduynhất.
NgavàMỹcũngđangtiếnhànhthảoluậnnhằmxâydựngmộtđườnghầmdài64dặmdướieobiểnBeringnốiSiberiavàAlaskavớichiphídựtínhtừ10đến12tỷđô-la.ĐườnghầmnàysẽcómộthệthốngđườngsắtcaotốcliênkếtlụcđịaÁ-ÂuvàchâuMỹphụcvụmụcđíchthươngmạivàdulịch,tạoramộtmạnglướihậucầnkếtnốitrênđấtliềntrảidài3/4quãngđườngvòngquanhthếgiớitừLondonđếnNewYork.ĐườnghầmnàysẽphụcvụmộtmụcđíchkháclàchophépcảhaichâulụcchiasẻđiệnkhaitháctừnguồnnănglượngtáitạokhổnglồởSiberiavàAlaska.
TheoquanđiểmkỹthuậtthìviệclắpđặtđườngdâyđiệncaothếdướinướcđểtraođổiđiệnsạchgiữachâuÂu,châuPhi,châuÁvàchâuMỹlàdễdànghơnsovớiviệcxâydựngcácđườnghầmởsâudướiđạidươngvàvìlýdođó,rấtcóthểsẽđượctriểnkhaitrongtươnglaigần.Việckếtnốicácđườnghầmsẽcầnnhiềuthờigianhơnvàcácnhàphântíchchínhsáchdựkiếnmấthơn20nămđểhoànthành.
Vớinhữngngườichorằngkhảnăngkếtnốicácchâulụclàkhótin,hãynhớtớisựhoàinghilantrànkhinhữngýtưởngvềkênhđàoSuezvàPanamalầnđầutiênđượcthảoluận.Mặcdùnhữngtháchthứcvềkỹthuậtvàthiếtkế,chưakểđếncácchiphíliênquanđãgâyrasựnghingờvềtínhkhảthicủachúng,nhữnglợithếvềthươngmạilàquálớnđểcóthểbỏqua.Chúngtađãtìmracáchđểxâydựngcảhaikênhđàonàytrongthờigianngắnkỷlục.
KênhđàoSuezcắtquaAiCậpđểkếtnốiĐịaTrungHảivàBiểnĐỏđãmởramộttuyếnđườngthủynhântạogiữachâuÂuvàchâuÁmàkhôngcầnphảiđiquabánđảoSừngchâuPhi.Kênhđàodài101dặmnàyđượcbắtđầuxâydựngvàonăm1859vàhoànthànhchỉ10nămsauđó.Hơn1,5triệungườilàmviệctrongdựánvàhàngngànngườiđãthiệtmạngtrongquátrìnhxâydựngSuez.
KênhđàoPanamađượcngườiPhápkhởicôngxâydựngtrongnhữngnăm1880vàbỏrơikhônglâusauđó,đãđượcMỹhoànthành.KênhđàocắtngangquaTrungMỹnàynốiĐạiTâyDươngvàTháiBìnhDươngvàgiúptránhđượcquãngđườngdàiquanheobiểnMagellanởcựcnamcủaNamMỹ.KênhđàoPanamadoMỹxâydựngđượcbắtđầuvàonăm1904vàhoàn
thànhchỉ10nămsauđó,khiến5.609ngườithiệtmạng.
Trongkhinhữngtháchthứckỹthuậtliênquanđếnviệckếtnốicácvùnglụcđịacủathếgiớilàrấtkhókhăn,nhữngcơhộithươngmạilàrấtlớn.Mặcdùchưahềchắcchắn,cáclụcđịatrênthếgiớicókhảnăngsẽkếtnốilạitrongcơsởhạtầngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàogiữathếkỷnày,mởđườngchosựtrởlạicủasiêulụcđịaPangaea.
CũnggiốngnhưInternetkếtnốiloàingườitrongmộtkhônggianảoduynhấtphântánvàhợptác,cuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIkếtnốiconngườitrongmộtkhônggianchínhtrịPangaeasongsongvớinó.Khônggianchínhtrịnàysẽnhưthếnào?BởivìcơsởhạtầngTIR−trọngtâmcủacácthịtrườngsựquảntrịlụcđịa,mởrộngtheochiềungangvàmangtínhphântán,hợptácvàkếtnốitheomạnglưới,sựquảntrịlụcđịavàtoàncầucũngcóthểmangnhữngđặctínhđó.ÝtưởngvềmộtchínhquyềntoànthếgiớitậptrunghóacóthểphùhợpvềlogictrongCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIvớicơsởhạtầngmởrộngtheochiềudọcvàcơcấutổchứcphâncấpvàtậptrung,nhưngsẽlàlạclõngtrongmộtthếgiớicócơsởhạtầngnănglượng-truyềnthôngtheonút,phụthuộclẫnnhauvànganghàng.Cơchếtruyềnthông,nănglượngvàthươngmạitheomạnglướitrảidàikhắphànhtinhchắcchắnsẽthúcđẩymôhìnhquảntrịtheomạnglướiởcảcấpđộchâulụcvàtoàncầu.Sựthiếtkếmộtkhônggiansốngkếtnốiliênlụcđịatạoramộtđịnhhướngkhônggianmới.Trongmộtxãhộitoàncầungàycànghộinhập,ngườitabắtđầuxemmìnhnhưmộtphầncủamộtsinhvậthànhtinhkhôngthểphânchia.
LIÊNMINHLỤCĐỊAĐẦUTIÊNCỦATHẾGIỚI
CáchọcgiảthờiTrungcổkhôngthểtưởngtượngđượckháiniệmvềmộtquốcgia–mộtchếđộquảnlýthếtụccaiquảnbằngsựđồngthuậncủacáccôngdânchứkhôngphảitheomệnhlệnhtừđấngtốicao.Ngàynay,dùcóLiênminhchâuÂu,hầuhếtmọingườitrênthếgiớiđềukhótưởngtượnglàcôngdâncủamộtliênminhchâulụcvàxemmìnhnhưmộtphầncủamộtgiađìnhchínhtrịmởrộngtrảidàitừbờđạidươngnàyđếnbờđạidươngkia.Ýtưởngvềviệcmỗichâulụcđượcđiềuhànhbởimộtliênminhchínhtrịnghecóvẻkỳlạ.Tuynhiên,trừmộtsốtrườnghợpbấtkhảkháng,điềunàycókhảnănglàtươnglaicủaxãhội.Thậtlạkhinghecácnhàphântíchchínhsáchvàcácnhàbáosuyđoánvềnhữngsựđiềuchỉnhquyềnlựcchínhtrịmới–G20,G8,G2vàBRIC,nhưngkhôngbaogiờđềcậpđếnmộtsựđiềuchỉnhchínhtrịsâurộnghơnđangbắtđầudiễnratrêntoànthếgiớidướihìnhthứcquảntrịlụcđịa.
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIkhôngchỉmangđếnmộtthếhệcácnhàlãnhđạochínhtrịmớisuynghĩtheolốiphântánvàhợptác,màcònmangtớicácđịnhchếquảnlýmớicótínhphântánvàhợptáctươngtự.LiênminhchâuÂuchínhlàliênminhlụcđịađầutiên.Nóđượcrađờisauhaicuộcchiếntranhthếgiớitànkhốcvàđượchìnhthànhvớiýtưởngrằngđịachínhtrịtruyềnthống,trongđómỗiquốcgiacóchủquyềncạnhtranhcảtrênthịtrườngvàchiếntrườngđểgiànhquyềnlợichomìnhcầnphảinhườngchỗítnhấtlàmộtphầnchomộtcơchếchínhtrịchâulụcmới,trongđócácquốcgiahợptácvớinhauđểthúcđẩycácquyềnlợikinhtếvàanninhchung.TrongkhilợiíchriêngcủacácquốcgiakhôngbiếnmấtvớisựrađờicủaLiênminhchâuÂu,cácthếhệngườichâuÂungàycàngcởimởhơnvớiviệcđôikhiđịnhdanhmìnhlàngườichâuÂu.
LiênminhchâuÂuđầutiênđượckếthợpvớimụcđíchchiasẻnănglượng.HiệpđịnhCộngđồngThanvàThépchâuÂu(ECSC)vàonăm1951làđứacontinhthầncủaJeanMonnet,ngườiđượchầuhếtngườidânchâuÂucoilàchađẻcủaLiênminhchâuÂu.MonnetchorằngsựcạnhtranhkinhtếlâudàigiữaĐứcvàPháptốtnhấtnênđượchạnchếbằngcáchsátnhậpcácnguồntàinguyênthanvàhoạtđộngsảnxuấtthépcủahọ,đặcbiệtlàtheohànhlangcôngnghiệpcótranhchấplâudàidọctheosôngRuhrvàsôngSaar.HiệpướcECSCcủaParisđượckýkếtbởiPháp,Đức,Ý,Bỉ,HàLanvàLuxemburg.Năm1957,sáunướcthànhviênđãkýkếtHiệpướcRome,mởrộngsựhợptácbaogồmcảviệcxâydựngCộngđồngKinhtếchâuÂu(EEC).CácnướcnàycũngkýmộtthỏathuậnriêngđểxâydựngCộngđồngNănglượngNguyêntửchâuÂu(Euratom),mộtliêndoanhhợptácnhằmpháttriểnđiệnhạtnhântrongkhuvực.
Ngàynay,LiênminhchâuÂugồmcó27quốcgiathànhviênvớitổngdânsố500triệungườitrongmộtkhuvựctrảidàitừbiểnIrelandđếnNga.
Bâygiờ,khiEUbướcvàonửathếkỷthứhai,nănglượngmộtlầnnữađãtrởthànhtrungtâmtronggiaiđoạnpháttriểnlụcđịatiếptheo.TrongkhiLiênminhchâuÂucótiềmnănglàthịtrườngthươngmạinộibộlớnnhấttrênthếgiớivới500triệungườitiêudùngvốncóvà500triệungườitiêudùngbổsungtừcáckhuvựchợptáctrảidàitớiĐịaTrungHảivàBắcPhi,nóvẫnchưatạorađượcmộtthịtrườnghộinhậpchung.
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItạođiềukiệnchoviệcxâydựngcơsởhạtầngtruyềnthôngvànănglượngtoànchâulụcmangtínhphântánsẽgiúptạoramộtkhônggiankinhtếxuyênsuốtnhờđóhơnmộttỷngườitrongkhuvựcEUcóthểthamgiavàohoạtđộngthươngmạimộtcáchdễdàngvàhiệu
quảvớilượngkhíthảicarbonthấp,giúpchâuÂutrởthànhthịtrườnghộinhậpchunglớnnhấtvàonăm2050.ĐâylànhiệmvụthiếtyếucònchưahoànthànhcủaLiênminhchâuÂu.
CácquốcgiachâuÁ,châuPhivàNamMỹđangbắtđầuhọctheoEUvàthànhlậpcácliênminhlụcđịariêngcủahọvớicùngmụctiêutạoramộtthịtrườnghộinhậpchung.VàcũnggiốngnhưLiênminhchâuÂu,họđangkếthợpcácphươngtiệntruyềnthôngInternetmangtínhphântánvớinănglượngtáitạođểtạonêncơsởhạtầngchomộtnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIII–mộtnềnkinhtếcóthểtạođiềukiệnchomộtlướiđiệntíchhợphoàntoàn,mạnglướiviễnthôngvàhệthốngvậntảiphụcvụthươngmạitoànchâulục.Mộtcơsởhạtầngnănglượng-truyềnthônghợptácvàphântántrảidàitoànbộcácchâulụcsẽthúcđẩysựhoànthiệncủacáchìnhthứcquảntrịlụcđịa.
LIÊNMINHASEAN
QuátrìnhnàyđãđượctiếnhànhởchâuÁ,nơi10quốcgiaĐôngNamÁgồmcóIndonesia,Malaysia,Philippines,Singapore,TháiLan,Brunei,Myanmar,ViệtNam,LàovàCampuchiađãtạonênHiệphộicácnướcĐôngNamÁhayASEAN.BanướckháclàTrungQuốc,NhậtBảnvàHànQuốcđãliênkếtvớiASEANđểhìnhthànhASEAN+3hayAPT.
ASEANđượcthànhlậpvàonăm1967đểthúcđẩy“tăngtrưởngkinhtế,tiếnbộxãhộivàpháttriểnvănhóatrongkhuvựcthôngquacácnỗlựcchung”.Tuynhiênđếnnăm2003,cácquốcgiathànhviênmớiđiđếnthỏathuậnxâydựngmộtcộngđồngASEANtheomôhìnhtươngtựnhưLiênminhchâuÂu.Năm2007,cácnướcthànhviênđãnhómhọptạiđảoCebuởPhilippinesvàcómộtbướctiếnlớnbằngviệckýkếtTuyênbốCebuvềviệcđẩynhanhquátrìnhxâydựngmộtcộngđồngASEANvàonăm2015.CộngđồngASEANgồmcóbatrụcột:CộngđồngChínhtrị-AnninhASEAN,CộngđồngKinhtếASEANvàCộngđồngVănhóa-XãhộiASEAN.
HiếnchươngASEANcóhiệulựcvàonăm2008,quyđịnhcácnướcthànhviênphảihoạtđộngtrongmộtkhungpháplýchungvàthànhlậpcáccơquanchínhthứcđểhỗtrợviệcxâydựngmộtcộngđồnglụcđịagắnbó.
TạiHộinghịthượngđỉnhĐôngÁtạiCebu(Philippines)năm2007,cácnướcthànhviênASEANđãkýmộtthỏathuậnthứhailàTuyênbốvềAnninhnănglượngĐôngÁlàmnềntảngchoviệcxâydựngmộtcơsởhạtầngnănglượnglụcđịavàđặtnềnmóngchomộtnềnkinhtếTIRxuyênsuốt
châuÁ.ThỏathuậnnănglượngnàycũngđượckýkếtbởicácđốitáckhuvựccủaASEANlàTrungQuốcvàẤnĐộ,cảhainướcởlụcđịaĐôngNamÁvàcácquốcgiaTháiBìnhDươnggồmcóNhậtBản,HànQuốc,ÚcvàNewZealand.
Cácbênkýkếtthừanhận“dựtrữtoàncầuvềnănglượnghóathạchhạnchế,giádầunhiênliệutrênthếgiớikhôngổnđịnh,cácvấnđềmôitrườngvàytếngàycàngxấuđivànhucầucấpthiếtphảigiảiquyếtvấnđềtráiđấtnónglênvàbiếnđổikhíhậu.”Vớinhữnghạnchếnày,vấnđềcấpthiếtđốivớicácnướcASEANlàlàmthếnàođểtiếptụcpháttriểnkinhtếvớitốcđộcaomàkhônglàmảnhhưởngđếnmôitrườnghoặcgópphầnlàmTráiđấtnónglên.Đểthúcđẩytăngtrưởngkinhtế,cácnướcsẽcầnứngdụngnănglượngsạchtrênquymôlớn,việcsẽđòihỏimộtquyếttâmchungđểđưanănglượngtáitạovàothựctiễnmộtcáchnhanhchóngtrênkhắplụcđịavàkhuvựcTháiBìnhDương.
Vìvậycácbênđãđồngý“giảmsựphụthuộcvàonhiênliệutruyềnthống...tăngcôngsuấtvàgiảmchiphícủacácnguồnnănglượngtáitạovàthaythếthôngquacáckếhoạchtàitrợsángtạo”và“bảođảmmộtnguồncungcấpnănglượngổnđịnhthôngquađầutưvàocáccơsởhạtầngnănglượngkhuvựcnhưlướiđiệnASEAN.”
ĐiềukhoảncuốicùngcủaTuyênbốCebu−việcxâydựnglướiđiệnASEANđóngvaitròquantrọngtrongquátrìnhchuyểnđổisangnềnkinhtếlụcđịacủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàsựcủngcốmộtkhônggianquảntrịlụcđịaASEAN.ASEAN,vớikhẩuhiệu“10quốcgia,mộtcộngđồng”đãđặtramộtkếhoạchnănglượngtoàndiệndàihạncholụcđịanàyvàtriểnkhaichươngtrìnhhànhđộng5nămlầnthứnhấtcótênlàKếhoạchhànhđộngvìhợptácnănglượngASEAN(APAEC)giaiđoạn2010-2015.TrọngtâmcủakếhoạchnàylàlướiđiệnASEAN–một“chươngtrìnhhàngđầu”đượckíchhoạttừnăm2004bởicácnguyênthủquốcgiaASEANvớimụctiêutạonên“mộtlướiđiệnĐôngNamÁhoàntoànhộinhập.”
ViệcxâydựngmộtlướiđiệnchungtrênkhắplụcđịaĐôngNamÁsẽtạotiềnđềchosựrađờimộtthịtrườnghộinhậpchungvàmộtliênminhchínhtrịlụcđịa.Hiệnnaycó4dựánlướiđiệnkếtnốiđangđượctriểnkhaivàhơn11dựánkhácđangtronggiaiđoạnlênkếhoạchvớichiphíướctính5,9tỷđô-la.
ASEANhiểurõtầmquantrọngcủaviệcchuyểnsangnănglượngtáitạovàvaitròthiếtyếucủamộtlướiđiệnkếtnốilụcđịatrongviệctạonênmột
cộngđồngASEAN.ASEANkhẳngđịnhrõràngrằnghọ“nhậnthấysựcầnthiếtphảiđưacácnướcASEANvượtquacácchínhsáchvàviệclậpkếhoạchvềnănglượngđểtiếntới...cácchínhsáchphụthuộclẫnnhauliênquốcgiavàhướngrabênngoàiđểđạtđượcsựhộinhậpkinhtếlớnhơn.”KhảnăngtạoramộtthịtrườnghộinhậpchungvàmộtliênminhchínhtrịlụcđịacủacácnướcASEANcuốicùngsẽphụthuộcvàotốcđộhọcóthểxâydựngmộtlướiđiệnxanhthôngminhđểkếtnốikhuvực.
MặcdùcộngđồngASEANđangnhanhchóngchuyểnbiếntầmnhìnthànhthựctếchínhtrị,cómộtsốvấnđềbỏngỏcóthểlàmtổnhạiđếnnỗlựccủahọnhằmtạoramộtliênminhlụcđịa.ĐầutiênlàcáibóngquálớncủaTrungQuốc.Với1,3tỷngườivàmộtnềnkinhtếđãvượtquaNhậtBảntrởthànhđộnglựccủachâuÁ,TrungQuốclàẩnsốlớntrongđấutrườngchâulục.Liệunócótiếptụcđứngbênlềnhưmộtkhuvựcđốitácliênkết,nhấtlàtrongtrườnghợpASEANtrởthànhmộtcộngđồngchínhtrịchunghaykhông?Mộtliênminhchínhtrịgồm605triệungườiĐôngNamÁ,mặcdùchỉbằngmộtnửadânsốcủaTrungQuốc,sẽvẫnlàmộtthếlựcđánggờm.NếuNhậtBản,HànQuốc,ÚcvàPhilippineschuyểntừvịtríđốitácsangthànhthànhviênchínhthứccủacộngđồngASEAN,điềunàysẽmanglạisứcmạnhkinhtếbổsungvàgần300triệungườinữabiếnliênminhnàythànhmộtđốitrọngmạnhmẽcủaTrungQuốctrongkhuvực.
NếuẤnĐộ,mộtngườikhổnglồchâuÁđangpháttriểnnhanhkhácvớigần1,2tỷngườitrởthànhthànhviênchínhthứccủacộngđồngASEAN,nướcnàysẽcóthểápđảocácnướccònlạivàthốnglĩnhvềchínhtrị.
LýdoLiênminhchâuÂucóthểxâydựngthànhcôngmộtkhônggianchínhtrịlụcđịađơnnhấtlàvìkhôngcóchínhphủnàocóthểhoàntoànquyếtđịnhcácđiềukhoảncủahoạtđộngliênkếtchínhtrị.TrongkhiĐứclàcỗmáykinhtếvàthànhphầnmạnhmẽnhấttrongliênminh,sứcmạnhcủanókhônglấnátđượctấtcảcácnướccònlại.
CộngđồngEUdừnglạiởngưỡngcửacủaNga.ĐiềuđókhôngcónghĩalànướcNgakhôngthểtuyênbốrằngnólàmộtphầncủachâuÂucũngnhưviệclàmộtphầncủachâuÁ,vàrằngnócầnphảiđượcxếpvàoLiênminhchâuÂu.Tuynhiênchođếnnay,nướcnàychỉđạtđượcvaitròđốitácđặcbiệtvàrấtítnhàquansátchorằngđiềuđócóthểthayđổitrongtươnglaigần.
TôiđềcậpđếnchủđềthànhviênLiênminhchâuÂuvàomộtdịpăntốivớiMikhailGorbachev.ÔngnóirằngnướcNgaquálớnđểđặtmìnhvàoLiên
minhchâuÂuvàthayvàođóNgacóthểsẽtiếptụcquanhệđốitácngàycànggầngũivớichâuÂu,thậmchítớimứcđượckếtnốitrongmộtmạnglướiđiện,truyềnthôngvàgiaothônglụcđịatíchhợp,tứclàtrởthànhmộtphầncủathịtrườngchungnhưngkhôngthuộckhônggianchínhtrịchung.
ĐiềutươngtựcóthểxảyraởchâuÁtrongmốitươngquanvớiTrungQuốcvàẤnĐộ.CơsởhạtầngtậptrungchỉhuyvàkiểmsoátcủachínhphủTrungQuốckhiếnchonướcnàyítcótriểnvọngbằngẤnĐộtrongviệcthamgiavàocácquanhệmangtínhphântánvàhợptáclàđặctínhcủachínhtrịtrongcácliênminhlụcđịa.Mặtkhác,ẤnĐộvớicơcấuquyềnlựcdânchủvàphitậptrunghơnnhiềucóthểtạonêncácquanhệhợptácgầngũihơnvàthậmchícóthểtrởthànhthànhviêncủaASEAN.Tấtcảnhữngđiềuđóhoàntoànlàphỏngđoántạithờiđiểmnày.MộtthếhệtrẻđếntuổitrưởngthànhtạiTrungQuốccởimởhơnnhiềuvớicáchtiếpcậnkinhtế,chínhtrịvàtổchứcxãhộimangtínhphântánvàhợptáccóthểnhanhchóngthayđổicụcdiệncủatròchơivớinhữnghậuquảrấtkhódựđoánởgiaiđoạnđầucủaquátrìnhchâulụchóanày.
Mộtđiểmcuốicùngđángchúýcóliênquantớiviệctạoracácliênminhlụcđịaởtấtcảcácchâulụclàquyềnlựcngàycàngtăngcủacácđịaphươngvàkhuvựckhôngcònbịgiớihạnbởicácranhgiớiquốcgia.
SựchuyểndịchquyềnlựcchínhtrịnàydiễnrabấtngờkhidựánLiênminhchâuÂulầnđầutiênđượctriểnkhai.ĐiềugâytranhcãithựcsựduynhấtlúcđólàcộngđồngchâuÂusẽgiốngvớimộtthịtrườngchunghaylàmộtnhànướcliênbangtậptrunghơn.NgườiAnhủnghộmôhìnhthịtrườngchung,hyvọngsẽduytrìchủquyềnquốcgiacủahọtrongkhitậnhưởngnhữnglợithếthươngmạitừviệctrởthànhmộtphầncủamộtthịtrườnghộinhậplớnhơn.NgườiPháplạichuộngcơchếtậptrunghơnvớihyvọngcóthểđiềukhiểnhoặcítnhấtgâyảnhhưởngmàkhôngthiệthạiquánhiềuvềchủquyềnquốcgia.Cuốicùng,LiênminhchâuÂupháttriểntheocáchướnghoàntoànkhác,vượtxamộtthịtrườngchungvàmangrấtíttínhchấtcủamộtnhànướcliênbangtậptrung.KinhnghiệmcủaEUchothấylàkhicácnhànướcđộclậpkếthợpvớinhauđểtạoramộtcộngđồngchínhtrịchungvớicácthịtrườnghộinhậpvàbiêngiớimởcửa,cácquanhệthươngmạivàchínhtrịcóxuhướngtrởnênnganghàngvàmởrộngrangoàicácbiêngiớiquốcgiatrướcđây,tạonênmộtcấuhìnhnănglượngmớimangtínhđiểmnútvàphântánnhiềuhơnlàtậptrungtừtrênxuống.MôhìnhquảntrịEUtươngđồnghơnvớimộtmạnglướicácnhànướcđộclập,khuvựcvàthànhphố,trongđókhôngcólựclượngđơnlẻnàocóthểquyếtđịnhphươnghướngcủaliênminh,buộctấtcảcácthànhphầnchínhtrịcùngthamgiahợptácđểđạtđược
sựđồngthuậnvềcácmụctiêuchung.
Việctạoramộtthịtrườnglụcđịavàquảntrịlụcđịavớicácbiêngiớimởcũnggiúpcáckhuvựcvươnrakhỏichínhphủquốcgiacủahọvàthiếtlậpcácquanhệthươngmạivớicáckhuvựckhác,đôikhilàgiápranhvàchỉcáchđườngbiêngiớiquốcgiahoặccáchxavềđịalývớiđấtnướccủahọ.CáckhuvựcgiápranhquabiêngiớitrongEUđangngàycàngtíchcựcthamgiavàocácquanhệhợptácthươngmạidướinhiềuhìnhthứcvàthườngcóđượcquanhệthươngmạichặtchẽhơnsovớichínhphủcủamìnhhoặccáckhuvựcxahơntrongcùngđấtnước.
Dođịnhhướngnganghàng,môhìnhtruyềnthông-nănglượngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIrấtpháttriểntrongcáckhônggianmởkhôngbiêngiới.ĐiềunàycónghĩalàkhiLiênminhASEANtrởthànhhiệnthực,cácbiêngiớimởcửasẽchophépcáckhuvựctiếpgiápnhaukếtnốivàcùngxâydựngcơsởhạtầng5trụcộtchoTIR,giốngnhưgiaotiếpmạngkhôngdâylantruyềntừvùngnàysangvùngkhácvànhanhchóngpháttriểnthànhcácmạnglướiliênkếtrộnglớntrảidàiquacáckhuvựcgiápranh.
NếuTrungQuốcvàẤnĐộ,hainướcđãkýTuyênbốNănglượngCebu,mởcửabiêngiớiquađóchophépcácvùnglâncậnkếtnốivàxâydựngcơsởhạtầngchungTIR,mạnglướilantỏacóthểlàmgiảmđiquyềnlựctốicaomàmỗichínhphủtừngcóđốivớiviệcsảnxuấtnănglượngvàphânphốiđiệntrongphạmvibiêngiớicủahọ.Điềunàysẽlàmthayđổivềcănbảncơcấuquyềnlựcchínhtrị,giốngnhưđiềuđangdiễnraởchâuÂu.
TrungQuốcvàẤnĐộcóthểnhậnrahọkhôngcólựachọnnàokhácngoàiviệctrởthànhmộtphầncủamộtliênminhlụcđịanếumuốngiữnhịpvớikinhtếthếgiớitrongthếkỷXXI.HiệnnaycảhainướcđềutíchcựchànhđộngđểpháttriểncáccôngnghệTIR.Đặcbiệt,TrungQuốcđangtiếnrấtgầntớikhảnăngtiếpquảnvịtrílãnhđạomàLiênminhchâuÂuđãcótừlâutrongviệcpháttriểnvàquảngbámộtsốthànhphầncôngnghệtrọngđiểmcủanó.NhưngTrungQuốclạitáchbiệtmỗitrụcộtcôngnghệnhưthểchúnglàcácđốitượngđộclập.Vìthếtrongkhinướcnàyđangnhanhchóngtrởthànhnhàlãnhđạovềcôngnghệnănglượngtáitạovàbắtđầuxâydựngcáctòanhàkhôngphátthảivànănglượngdương,pháttriểncôngnghệhydrovàcáccôngnghệlưutrữkhác,xâydựnglướiđiệnthôngminhvàsảnxuấtcácxechạyđiệnvàpinnhiênliệu,họchưahoàntoànhiểuđượctácđộngxãhộicủanhữngviệclàmnàykhiđượckếtnốitrongmộthệthốngtươngtácđơnnhất.Khikếthợplại,chúngđòihỏimộtkhônggianchínhtrịphẳng,mởvàđượcchiasẻđểcóthểpháttriển,mởrộngquymôvàtốiưuhóatiềmnăng
kinhtế.ĐiềutráikhoáylàTrungQuốccóthểđangpháttriểncácyếutốvềphầnmềmvàphầncứngsẽlàmhạbệhìnhthứcquảntrịtừtrênxuốnghiệnnaycủahọ.VànóitheocụmtừyêuthíchcủachủnghĩaMác,đâychínhlà“mộtsựphủđịnh”.
LIÊNMINHCHÂUPHI
Năm2002,cácnguyênthủquốcgiacủa54nướcchâuPhi,vớidânsốtổngcộnghơn1tỷngười,đãramắtLiênminhchâuPhi(AU)vớimụctiêuthúcđẩy“sựhộinhậpchínhtrịvàkinhtếxãhộicủachâulục”.CáccơchếtriểnkhaiAUđãrơivàosựchậmtrễquanliêuchođếnnăm2008,khiLiênminhnàyvàLiênminhchâuÂuthamgiavàoQuanhệĐốitácNănglượngPhi-Âu(AEEP).MụcđíchcủasựhợptácnàylàthúcđẩysựpháttriểncủanănglượngtáitạovàxâydựngmộtkếhoạchtổngthểvềđiệnchochâuPhiquađókếtnốimộttỷngườidântrongmộtmạnglướitíchhợpsẽphủkhắpchâulục.
ChâuPhilàchâulụccócơsởhạtầngvềđiệnkémpháttriểnnhấtthếgiới.Cứ10ngườiởtiểuvùngSaharachâuPhithìcó7ngườikhôngđượcsửdụngđiện,trongkhinhiềungườikhácchỉđượcsửdụngnguồnđiệnngắtquãngvàkhôngổnđịnh.ThựctếlàphầnlớncácnướcchâuPhicònchưacócơsởhạtầngcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIcóthểlạilàmộtlợithế.MộtsốnhàphântíchchínhsáchchorằngchâuPhicóthể“đitắtđónđầu”tớimộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIImàkhôngphảigiảiquyếtvấnđềquảnlýchiphívàkhắcphụcgánhnặngtừviệcrờibỏmộtcơsởhạtầngCáchmạngcôngnghiệplầnIIđanghấphối.Trướcthựctếnày,LiênminhchâuÂuđãdành376triệueurocho77dựán,chủyếunhằmthúcđẩycácnguồnnănglượngtáitạovàmởrộngmạnglưới,vàcamkếtbổsungthêm588triệueurochocácdựántươnglaichưađượclênkếhoạch.
QuanhệđốitácnănglượnggiữaEUvàAUcóhaimụctiêungắnhạncụthể:đầutiênlàmangtớicácdịchvụnănglượnghiệnđạivàbềnvữngchoítnhấtthêmmộttrămtriệungườichâuPhi;thứhailàtăngđángkểviệcsửdụngnănglượngtáitạoởchâuPhibằngcáchxâydựngcáccơsởđểcóthểsảnxuấtthêm10.000MWtừthủyđiện,5.000MWtừnănglượnggió,500MWtừcácnguồnnănglượngtáitạokhác.GiốngnhưASEAN,thựctếngàycàngrõràngrằngmộtchếđộnănglượngtáitạophântánvàhợptácsẽluônđikèmvớisựhìnhthànhmộtkhônggianquảntrịlụcđịatheomạnglưới.
TuynhiênchâuPhivẫnphảiđốimặtvớimộttrởngạilớn.DoCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIkhôngdiễnraởhầukhắptiểuvùngSaharachâuPhi,nơinàythiếuđinhữngchuyênmônnghiệpvụvàkỹthuậtcũngnhưcác
kỹnăngnghềnghiệpđểhỗtrợcácngànhcôngnghiệpcầnthiếtđốivớiviệchoànthànhmụctiêu.ĐólàlýdoquanhệđốitácEU-AUtậptrungđồngđềuvàochiasẻkiếnthứcvàchuyênmônkỹthuậtcũngnhưvàohoạtđộngcấpvốnvàchuyểngiaocôngnghệ.ÝtưởngcủahọlàtạoramộtquanhệhợptácchặtchẽgiữahailiênminhchâulụcsẽgiúpchâuPhipháttriểncácdoanhnghiệpvàđàotạonênmộtlựclượnglaođộngcókỹnăngcóthểxâydựngvàquảnlýmộtcơsởhạtầngTIR.HyvọngcủahọlàcácsángkiếnnănglượngchungnhằmtạoramộtmạnglướiđiệnxanhtrênkhắpchâuPhisẽmởra“cáccơhộimớiquantrọngchohoạtđộnggiaothươngvàhợptáckinhdoanhgiữachâuPhivàchâuÂu”vàgiúpthànhlậpmộtthịtrườngliênlụcđịamạnhmẽ.
QuanhệđốitácEU-AUđãnhậnđượcsựtunghôtừkhắpnơitrênthếgiới.NhữngngườiủnghộTIRchỉrarằngkhônggiốngnhưhaicuộcCáchmạngcôngnghiệpđầutiêndựavàocácnguồnnănglượngnhiênliệuhóathạchhạnchếchỉcóởmộtsốđịađiểmvàđòihỏinhữngkhoảnđầutưquânsựlớnvàcanthiệpđịachínhtrịđểduytrìlànhữngđiềucólợichocácnướcphíabắcmạnhhơn,nănglượngtáitạocóởkhắpmọinơivàđặcbiệtphongphúởcácnướcđangpháttriểnnằmdướiđườngxíchđạo.Donănglượngtáitạođượcphântánrộngrãi,mộtcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcótriểnvọngđồngđềutạicácnướcđangpháttriểncũngnhưởcácnướcpháttriển.ChâuPhimớichỉbắtđầukhaitháctiềmnăngvềnănglượngtáitạocủahọ.Cácnhàphântíchnănglượngnóirằngcácnguồnnănglượngtừmặttrời,gió,thủyđiện,địanhiệtvàsinhkhốicókhảnăngcungcấpvượttrênnhucầunănglượngcủamọichâulục.Điềuquantrọnglàcầntạoramộtsânchơithuậnlợithôngquatrợgiúptàichính,chuyểngiaocôngnghệvàcácchươngtrìnhđàotạođểhỗtrợ cácnướcđangpháttriểngiốngnhưhoạtđộngcủaquanhệđốitácEU-AU.
Tuynhiênnhữngnỗlựcđóđangvấpphảisựnghingờ.Nhữngngườihoàinghiđặtcâuhỏivềviệcliệucácchươngtrìnhnàycótạoramộthìnhthức“chủnghĩathựcdânsinhthái”mớivàviệndẫnDựánCôngnghiệpDesertectạisamạcSaharagâynhiềutranhcãinhưmộtdấuhiệu.Mộtcuộctranhluậngaygắtđangdiễnragiữanhữngngườiủnghộtậptrunghóaviệcsảnxuấtnănglượngphụcvụxuấtkhẩuvớinhữngngườiủnghộviệcsảnxuấtđiệntừcácnguồnnănglượngtáitạocósẵntạiđịaphươngvàchiasẻnótrongkhuvựcquacáclướiđiệnphântánthôngminh.NhữngmâuthuẫnnàycũngtươngtựnhưtranhcãitạiMỹvềviệctậptrunghóasảnxuấtnănglượnggióvàmặttrờiởmiềntâyvàvậnchuyểnđiệnquađườngdâyđiệnsiêucaoápchocácbangphíađông,vớinhữngngườiởcácvùngkháccủađấtnướcủnghộviệcsảnxuấtđiệntạiđịaphươngtừcácnguồnnănglượngtáitạovàchia
sẻtrênmộtlướiđiệnthôngminhquốcgiacótínhphântán.
NhữngngườiủnghộSángkiếnCôngnghiệpDeserteclậpluậnrằng“nếubạnhỗtrợcáckhoảnđầutưquymôlớnvàoviệcsảnxuấtvàtruyềntảiđiệnởBắcPhi,việcnàysẽtựđộngthúcđẩyngànhđiệnđịaphương,chuyểngiaocôngnghệvàchuyểngiaokiếnthức”.MộtsốquanchứctạichâuPhicũngđồngývớiquanđiểmnày.AboubakariBabaMoussa,giámđốccơsởhạtầngvànănglượngcủaỦybanLiênminhchâuPhinóirằngdựánDeserteclàmộtgiảiphápđôibêncùngcólợichocảLiênminhchâuÂuvàLiênminhchâuPhi.“TạichâuPhi,chúngtôikhôngthiếubứcxạmặttrờivàđấtđai.NhữngngườichâuÂukhôngcócáctàinguyênnhưvậy.”BabaMoussahyvọngrằngcácdựántươngtựcóthểđượctriểnkhaitạisamạcKalahariởNamPhivàsamạcOgadenởĐôngPhi.Ôngđềnghịnhữngngườiphêphán“thửtưởngtượngvềhàngtrămngànviệclàmvàbaonhiêunănglượngcóthểđượctạora.”
Nhữngngườikháclạicảnhgiáchơnnhiều.Họthắcmắcliệucáccôngviệctiềmnăngsẽchỉlàviệclàmtạmthời,laođộngphổthôngvàhầuhếtlựclượnglaođộngcótaynghềcaođượcđưatừchâuÂuđểxâydựngvàduytrìcáccơsởvậtchất.HermannScheer,vịchủtịchquácốcủaHộiđồngThếgiớivềNănglượngtáitạovàlàmộtnghịsĩĐức,chorằngviệcvậnchuyểnnănglượngmặttrờiđườngdàilàkhônghiệuquảvàlãngphí,vàchâuPhinêntậptrungcácnỗlựcvàosảnxuấtnănglượngtáitạotạiđịaphương.TổchứcHòabìnhxanhGreenpeace−cũngthamgiavàocuộctranhluậnnày.SvenTeske,GiámđốcquốctếvềnănglượngtáitạocủaGreenpeaceủnghộdựánDesertecnhưngvớiđiềukiệnlànóphảiđượctriểnkhaicùngvớicácsángkiếnsảnxuấtnănglượngtáitạotạiđịaphươngtrêntoànchâulục.
Mâuthuẫngiữaquanđiểmtậptrunghóahayphântánviệcsảnxuấtnănglượngtáitạođangleothangtrênkhắpthếgiới.Trongkhitôikhôngphảnđốimộtsốhoạtđộngtậptrunghóasảnxuấtđiệntừmặttrời,gió,thủyđiện,địanhiệtvàsinhkhối,chúngcókhảnăngchỉchiếmmộtphầnnhỏsovớinănglượngtáitạođượctạorađểthúcđẩymộtnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Thựctếlànănglượngtáitạocótínhchấtphântánkhắpnơivànhữngcôngnghệtruyềnthôngphântánmớisẽtạođiềukiệnchoviệckhaithácvàlưutrữnhữngnguồnnănglượngnàytạichỗvàphânphốichúngquacácmạnglướithôngminhphủkhắpcácchâulục.Nhờđóchúngtasẽcókhảnăngsảnxuấtđiệnphântánvớihiệuquảcaohơnvàchiphírẻhơnvượtxaphươngphápkhaitháctậptrunghóatruyềnthống.
Điệnnganghàngđãvàđangbắtđầulàmchuyểnbiếncácnướcđangpháttriển.ĐiệnđangđếnvớicácvùngsâuvùngxaởchâuPhichưabaogiờđượctiếpcậnvớimạngđiệntậptrung.RõrànglàsựrađờicủađiệnthoạidiđộngđãthúcđẩysựpháttriểncủacơsởhạtầngTIRmới.
HàngtriệuhộgiađìnhởcácvùngnôngthôncủachâuPhiđãnhanhchóngdànhdụmtiền−từviệcbánđộngvậthaynôngsảndưthừa−đểmuađiệnthoạidiđộng.Nhữngchiếcđiệnthoạinàyđượcsửdụngvàocáchoạtđộngkinhdoanhcũngnhiềunhưđểliênlạccánhân.Ởcácvùngnôngthôncáchxacơsởngânhàng,ngườidânđangngàycàngdựavàođiệnthoạidiđộngđểthựchiệncácgiaodịchchuyểntiềnnhỏ.Vấnđềlàkhikhôngcóđiệnnhữngngườisửdụngđiệnthoạidiđộngthườngxuyênphảiđibộđếncácthịtrấnđểsạcpinđiệnthoại.
ElisabethRosenthalđãviếttrongtờNewYorkTimescâuchuyệnvềmộtngườiphụnữnôngthônở Kenyamỗituầnlạiphảiđibộhaidặmđểthuêxemáyvàláixethêmbatiếngđếnmộtthịtrấnđểsạcpinđiệnthoạivớimộtkhoảnphí30xu.Gầnđây,giađìnhcôđãbánmộtsốvậtnuôiđểmuamộtthiếtbịnănglượngmặttrờitrịgiá80đô-la.Hiệngiờmộttấmpinnănglượngmặttrờiđượcgắntrênmáilềubằngthiếccủacôcungcấpđủđiệnđểkhôngchỉsạcpinđiệnthoạimàcòngiúpchiếusángbốnbóngđèntrần.Mặcdùcácsốliệuthốngkêcònchưađầyđủ,cóvẻnhưcácgiađìnhởkhắpchâuPhiđangtiếnhànhlắpđặtpinmặttrờivàcácnhàphântíchdựbáoviệcnàysẽđượcnhânrộngnhanhchóngkhihàngtriệungườikháccũnglàmtheođểtiếntớicuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.NhữnggìđangxảyraởchâuPhibáohiệumộtsựchuyểnbiếnmangtínhlịchsửvớiviệccáchộgiađìnhnhảyvọttừthờikỳchưacóđiệnđếnthẳngkỷnguyênTIR.
Ngoàinănglượngmặttrời,cáccôngnghệnănglượngxanhđượcsảnxuấtởquymônhỏkháccũngđangnhanhchóngđượctriểnkhai,baogồmcácbuồngkhísinhhọcnhỏtạorađiệnvànhiênliệutừphânbò,cácnhàmáyđiệnsiêunhỏtạorađiệntừvỏtrấuvàcácđậpthủyđiệnnhỏphátđiệntừcácdòngchảytạiđịaphương.Mảnhghépcònthiếulàmộtlướiđiệnphântánthôngminhgiúpcáccơsởsảnxuấtđiệnnhỏđộclậpnàychiasẻđiệnvớinhữngngườikháctrongtoànbộkhuvực.Điềunàycóthểxảyrakhihàngtriệugiađìnhbắtđầutựsảnxuấtđiệntừcácnguồnnănglượngtáitạotạichỗ.Quátrìnhnàylàbiểuhiệncủasựdânchủhóanănglượngtrongcáccộngđồngnghèonhấtthếgiới.
LIÊNMINHNAMMỸ
LiênminhNamMỹlàmộtngườiđisautrongquátrìnhchâulụchóa.HaihiệphộikhuvựctrướcđólàCộngđồngcácquốcgiavùngnúiAndesđượcthànhlậpvàonăm1969gồmcóBolivia,Chile,Columbia,EcuadorvàPeru;vàMercosurđượcthànhlậpvàonăm1991gồmcóBrazil,Paraguay,UruguayvàArgentinađềuđượcxâydựngđểtạoramộtkhuvựcmậudịchtựdochung.
Vàotháng5/2008,cácnguyênthủquốcgiađạidiệncho12nướcNamMỹđãnhấttrícùngthamgiavàthànhlậpLiênminhcácquốcgiaNamMỹ(UNASUR).LiênminhnàybaohàmcảhailiênminhhảiquanhiệntạilàMercosurvàCộngđồngAndeancũngnhưcácnướcGuyana,SurinamevàVenezuela,tạonênmộtkhuvựcrộng6.845.000dặmvuôngvới388triệudânvàtổngsảnphẩmnộiđịalà4nghìntỷđô-la.LiênminhNamMỹmớinàysẽcómộtlựclượngphòngthủchung.Tổngthưkýđầutiêncủaliênminh,cựutổngthốngArgentinaNéstorKirchnerđượcbổnhiệmtrongnăm2010nhưngđãmấtkhônglâusauđó.TổngthưkýhiệnnaylàMariaEmmaMejiaVélez,cựubộtrưởngngoạigiaoColombia.CácquốcgiathànhviêncũngđãnhấttríthànhlậpmộtQuốchộiNamMỹ,cấphộchiếuchung,tạoramộtđồngtiềnchungvàhướngtớimộtthịtrườngchunghộinhậpvàonăm2014.
Hiệpướcthànhlậpliênminhđặtnănglượngởhàngđầucủachươngtrìnhnghịsự,yêucầucácnướcthànhviêncamkếtxâydựngmộtcơsởhạtầnglụcđịađểchiasẻđiệnvànănglượng.HộiđồngNănglượngNamMỹ,đượcthànhlậpvàotháng4/2007bởi12nguyênthủquốcgia,đãđượccoilàbộphậnchínhthứccủaLiênminhUNASURvàđượcgiaotráchnhiệmpháttriểnmộtChiếnlượcNănglượngNamMỹ.Hộiđồngđãđặtưutiênvàoviệcpháttriểncácnguồnnănglượngtáitạodồidàocủachâulụcnàyvì“nóđóngmộtvaitròquantrọngtrongviệcđadạnghóamatrậnnănglượngcơbản,anninhnănglượng,việcxúctiếnphổcậpnănglượngtoàncầuvàbảovệmôitrường.”
Trongthựctế,nhiềuquốcgiaNamMỹđãchậmchạptrongviệctừbỏnhiênliệuhóathạch.Brazil,cườngquốckinhtếcủachâulụclàmộtngoạilệ.Nướcnàysảnxuấtra84%lượngđiệntừnguồnthủyđiệntáitạovàethanolnộiđịachiếmtừ20đến25%mỗilítxăngđượcsửdụngtronggiaothông.SựchútrọngvàothủyđiệnvàethanolthựcvậtkhiếnBraziltrởthànhmộttrongnhữngnềnkinhtếnănglượngtáitạotiêntiếnnhấttrênthếgiới.
Tuynhiên,tìnhyêucủaBrazilvớinănglượngtáitạocóthểbịthayđổi.Việcpháthiệnratrữlượngdầumỏlớnởvùngnướcsâungoàikhơitrongnhững
nămgầnđâyđãbiếnBrazilthànhmộttrongnhữngnhàsảnxuấtdầumỏhàngđầuthếgiới–hiệnnaynướcnàyđangđứngthứ12–làmnảysinhvấnđềliệuchínhsáchnănglượngcủanócảởtrongnướcvàquốctếcótiếptụcđitheohướngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,haysẽquaylạivớivănhóadầumỏlâuđờihơn.
MộtẩnsốởBrazillàcôngsuấtthủyđiệntươnglaicủanướcnày.Trongkhinướclàmộtnguồnlựctáitạođược,hiệntượngtráiđấtnónglênđangtạoramộtthayđổilớntrongchutrìnhthủyvăncủahànhtinh,gâyralũlụtdữdộivànhữngđợthạnhándàihơn.SôngAmazon,nguồnthủyđiệnchính,làmộttrongnhữngkhuvựccủathếgiớiđãchịuảnhhưởngcủahạnhángâyradobiếnđổikhíhậu.Năm2001,Brazilđãtrảiquamộtđợthạnhánkỷlụclàmgiảmmạnhcôngsuấtthủyđiện,khiếnchomạnglướitruyềntảicủanướcnàybịsụtápvàmấtđiệntrongsuốtcảnăm.
Nhữngđợthạnhánnghiêmtrọnghơntrongtươnglaicũngcóthểlàmgiảmsảnlượngmíavàđẩygiáethanollêncaohơn.Tuynhiên,Brazilcómộtnguồnnănglượngmặttrờidồidàochưađượckhaithácvàcóthểtậndụng.
Venezuelalàmộtngoạilệthúvịkhác.Đấtnướcnàycótrữlượngdầunặngrấtlớnvàlànướcxuấtkhẩudầulớnthứ9thếgiới.HugoChavezđãsửdụngcácnguồnthutừdầumộtcáchchiếnlượctrênđấutrườngđịachínhtrịđểthúcđẩychươngtrìnhnghịsựvềýthứchệcủamìnhcũngnhưtrênmặttrậntrongnướcđểthúcđẩythươnghiệuđộcđáovềchủnghĩaxãhộidântúycủamình.Vớidoanhthudầuchiếmkhoảng30%GDPcảnước,ngườitacóthểnghĩrằngTổngthốngChavezkhôngphảilàngườisẽđấutranhđểchuyểnsangnănglượngtáitạovàCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Tuynhiên,trongmộtthếgiớichứađầysựkhôngchắcchắn,cáchànhvichínhtrịvàlựachọnvềchínhsáchcũngthườnggâybấtngờnhưvậy.
Ngày17/9/2006,tôivàvợđangcùngănsángvớitờNewYorkTimestrảiratrênbàn.Tôigiởmục“Ýtưởngvàxuhướng”trongđótoànbộmộttrangđượcdànhriêngđểnóivềnhữngcuốnsáchyêuthíchnhấtcủaôngHugoChavez.Ýtưởngcủabàiviếtlàthửđàosâutâmlýbêntrongcủanhàlãnhđạothấtthườngnàyvàtìmhiểuvềlốisuynghĩcủaông.TôiđọclướtquadanhsáchnhữngquyểnsáchưathíchnhấtcủaChavez:NhữngngườikhốnkhổcủaVictorHugocủa,DonQuixotecủaMigueldeCervantes,NướcMỹcủatôiđâurồicủaMichaelMoore,BướcngoặtcủaFritjofCapra,KinhtếhọcvềgianlậncủaJohnKennethGalbraithvàNềnkinhtếhydrocủaJeremyRifkin.Tôiđọclạimộtlầnnữa.TôichưabaogiờgặpôngChavezhaythậmchíliênlạcvớiông.Tôiđọclướtquacảbàibáođểxemcóthểtìm
bấtkỳthôngtinnàovềlýdoôngChavezbịthuhútbởicuốnsáchcủatôi–nóichocùng,nótoànnóivềsựkếtthúccủakỷnguyêndầumỏ,huyếtmạchcủanềnkinhtếđấtnướcông.ChaveznóitrongbàiviếtrằngFidelCastro,ChủtịchCubađãđềnghịôngđọccuốnsáchvàôngđãgiữlời(TôicũngchưabaogiờgặpFidelCastro).
Báochíđưatinvàotháng7/2006,trongchuyếnthămchínhthứcIran,TổngthốngChavezđãcómộtbàiphátbiểucảnhbáonhữngngườiIrandựkháncầnchuẩnbịchomộttươnglainănglượnghậudầumỏhoàntoànkhácbiệt.TổngthốngChaveztríchdẫncuốnNềnkinhtếhydrovànóivớikhángiảrằng“cuốnsáchđượcdựatrênmộtthứkhôngcònlàgiảthuyếtmàlàmộtluậnđiểm...mộtngàynàođódầusẽcạnkiệt”HầuhếtnhữngngườikỳcựuởTrungĐôngkhôngcầnmộtngườiMỹtríchdẫncácnghiêncứuvềsảnlượngdầucựcđiểmtoàncầuđểnóivớihọđiềuhọđãbiếtquárõ.CómộtcâunóiởTrungĐôngđạiloạithếnày:“Ôngtôicưỡilạcđà,chatôiláixehơi,tôiđimáybayphảnlựcvàcháutôisẽlạicưỡilạcđà.”
Khôngnhấtthiếtlànhưthế.CácsamạcởTrungĐôngvàBắcPhicónhiềutiềmnăngvềnănglượngmặttrờitrênmỗimétvuônghơnbấtkỳkhuvựcnàokháctrênthếgiới–thựctếlàchúngcótiềmnăngnănglượnglớnhơntấtcảlượngdầutừngđượckhaitháctừsâubêndướinhữngđụncátởđây.CáctiểuvươngquốcẢRậpthốngnhất,nhàsảnxuấtdầulớnthứnămthếgiới,đãvàđangchuẩnbịchomộtthờikỳhậudầumỏ.AbuDhabiđangđầutưhàngtỷđô-lađểxâydựngmộtthànhphốmớitrênsamạc.MangtênMasdar,đâylàmộtthànhphốhậucarbonsẽđượcvậnhànhhoàntoànnhờánhnắngmặttrời,gióvàcácdạngnănglượngtáitạokhác.ĐólàmộtkhônggianđôthịcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,thànhphốđầutiêntronghàngngànthànhphốsẽtrởthànhđiểmnúttrongcácmạnglướiphânphốisẽphủkhắpcácchâulục.TôiđãđếnMasdarvàonăm2009vàquansátcáckỹsưvàcôngnhânxâydựngtòanhàđầutiêncókiếntrúcmàtôichưatừngthấytrướcđây.Thiếtkế,vậtliệuxâydựngvàmặttiềntòanhàtrônggiốngnhưtừmộtbộphimvềtươnglaivàkhiếntôichoángváng.
VậythìbàihọctừbàiphátbiểucủaôngChavezlàgì?HãybắttayngayvàoviệcchuyểnđổisangmộtnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIII–đừngtrìhoãnđếnkhicácốngdẫndầucạnkiệtvìkhiđólàquámuộn.
Tôingheđượcthôngđiệpđólầnđầutiênvàomùahènăm2002từmộtnhânvậtbấtngờkháclàCEOcủamộttrongnhữngcôngtydầuhàngđầuthếgiới.TôivàvợđãởLosCabostạiBajaMexicođểthamdựHộinghịthượngđỉnhCEOvềHợptáckinhtếChâuÁ-TháiBìnhDương(APEC),cuộchọp
thườngniêncủacácnguyênthủquốcgiatạiTháiBìnhDương.TôithamgiaphiênhọptoànthểcùngRaúlMuñozLeos,tổnggiámđốccủaPemex,côngtydầukhíquốcdoanhcủaMexico.Vàothờiđiểmđó,Mexicolànướcsảnxuấtdầumỏlớnthứnămtrênthếgiới.Tôiphátbiểuvềtrạngtháisảnlượngdầucựcđiểmsắpxảyra,kêugọicácnhàlãnhđạochínhphủbắttayvàochuẩnbịchoviệcchuyểnđổisangnềnkinhtếhậucarbon.TôinghĩlàôngMuñozLeossẽphủnhậnquanđiểmcủatôimộtcáchlịchsựvàđưaramộtdựbáolạcquanhơn.Thayvàođó,ôngchiasẻcácnghiêncứunộibộcủaPemexchothấysảnlượngdầucủaMexiconhiềukhảnăngsẽđạtđỉnhvàonăm2010.Điềunàykhiếnkhángiảvôcùngchoángvángvàcảhộitrườngimphăngphắc.MộtlãnhđạodoanhnghiệpngườiMexicođứnglênvàhỏiMuñozLeoshệquảcủađiềunàyvớiMexico,vớithựctếlàdoanhthudầumỏcủaPemexchiếmmộtphầnđángkểtrongcáckhoảnthucủachínhphủvàGDPcảnước.
MuñozLeostrảlờikháthậntrọng.ÔngnóimìnhđồngýrằngMexicovàthếgiớicầnphảibắttayngayvàoviệclênkếhoạchchomộtkỷnguyênnănglượngtáitạomới.Theoông,giảipháptốtnhấtcủaMexicolàsửdụngmộtphầnlớntrongnguồnthutừdầuhiệntạicủamìnhđểxâydựngcơsởhạtầngchomộtnềnkinhtếnănglượngtáitạo.ÔngnhắckhángiảrằngMexicosởhữucácnguồnnănglượngtáitạodồidàovớibứcxạmặttrờiquanhnămvàlượnggióởcácvùngbờbiển.
Nămsauđó,tôiđượcBộtrưởngNănglượngcủachínhphủliênbangMexicomờitớinướcnàyđểthảoluậnvềtriểnvọngcủaPemexkhichuyểnsangnănglượngtáitạovàđầutưvàocáctrụcộttạonênmộtnềnkinhtếTIR.Theotôibiếtthìcuộchọpkhôngđemlạihiệuquảgìnhiều.MuñozLeossauđórờikhỏiPemex.Dẫuvậybấtcứquốcgianàodùlànhànhậpkhẩuhayxuấtkhẩudầucũngsẽcốgắngđểtâmđếnnhữngnhậnxétmangtínhdựbáocủaông.ThờigianchoCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIcũngnhưviệcxâydựngcơsởhạtầngchoCáchmạngcôngnghiệplầnIIIkhôngcònnhiều.
TôinhớrằngnướcMỹ,mộtthờilàcườngquốcdầumỏhàngđầuthếgiới,đãđạtsảnlượngdầuđỉnhđiểmvàođầunhữngnăm1970vàkểtừđóphảidựavàolượngdầunhậpkhẩungàycàngđắtđỏđểduytrìnềnkinhtếcủamình.GiốngnhưMuñozLeostạiPemexvàtổngthốngChavezởVenezuela,tổngthốngMỹJimmyCarterđãcốgắngcảnhbáongườidânrằngchúngtacầnphảitìmcácgiảiphápthaythếchodầumỏtừhơn30nămtrước.
Vàonăm1979,trongnhữngngàyđentốicủacuộckhủnghoảngdầuthứhai,
khicácmỏdầucủaIranđềubịđóngcửadotácđộngcủacuộccáchmạngIran,tìnhtrạngthiếuhụtdầudẫnđếnviệccácôtôxếphàngdàitạicáctrạmxăngđịaphươngởMỹgiốngnhưnhữnggìđãxảyravàonăm1973trongcuộckhủnghoảngdầulửađầutiên.NgườiMỹtứcgiậnvàmongtìmđượcgiảiphápchomộtvấnđềdườngnhưnằmngoàitầmkiểmsoátcủahọ.Nhậnratâmtrạngchungcủacảnước,tổngthốngCarterđãcóbàidiễnvănquantrọngnhấttrongnhiệmkỳtổngthốngcủamình,mặcdùvàothờiđiểmđónókhôngđượcđónnhậnvàcòntiếptụcbịcácchuyêngiachínhtrịcôngkíchchođếnngàynay.
NhàTrắnggọibàidiễnvănnàylà“Cuộckhủnghoảngniềmtin”,trongkhigiớitruyềnthôngđạichúnggọinólà“Bàidiễnvănốmyếu”.Bâygiờđọclạisauhơn30năm,tôimớithấybịlôicuốnvềtínhdựbáocủanó.Carterđãnhậnrarằngchúngtađangngàycàngphụthuộcvàodầumỏtừnướcngoàivàgiánănglượngchỉcóxuhướngtănglêntrongnhữngthậpkỷtới.Ôngnóirằngcuộckhủnghoảngdầulàđỉnhđiểmcủamộtloạtcácsựkiệntrongvòng25nămđangbắtđầulàmxóimònniềmtincủangườidânMỹvềmộttươnglaitốtđẹphơnlàđiểnhìnhcủagiấcmơMỹ.VụámsáttổngthốngKennedy,anhtraiTổngthốngRobertKennedyvàMartinLutherKingJr;cuộcchiếntranhViệtNamdaidẳngvàđauđớnđãlàmchiarẽnướcMỹ;lạmphátvàthấtnghiệpngàycàngtăngcũngnhưsựsụtgiảmtiềncôngđãlàmhéomòntinhthầncủangườiMỹ,tạoramộtcuộc“khủnghoảngniềmtin”.NhữnghàngdàitạicácđiểmbơmnhiênliệuvàgiáxăngcũngnhưcáchànghóadịchvụliênquanngàycàngtăngcànglàmtrầmtrọngthêmkhủnghoảngniềmtinvàbiếnnướcMỹtừmộtquốcgiacủahyvọngthànhmộtquốcgiatuyệtvọng.
Tổngthốngkêugọinhữngngườiđồngbàocủamìnhcùngthamgiamộtcuộcthậptựchinhvĩđạiđểgiànhlạiđộclậpnănglượng,đưanướcMỹtrởlạiđúnghướngvàphụchồiniềmtincủamọingườivềtươnglai:“Nănglượngsẽlàphépthửđầutiênvềkhảnăngđoànkếtcảquốcgiacủachúngtavànócũngcóthểlàtiêuchuẩnmàchúngtahướngtới.Trênchiếntrườngnănglượngchúngtacóthểgiànhlạimộtniềmtinmớichođấtnướcvàmộtlầnnữagiànhquyềnkiểmsoátvậnmệnhchung.”
TổngthốngđãlàmgươngvớiviệccholắpđặtnhữngtấmpinmặttrờiđầutiêntrênmáiNhàTrắngvàmộtlòsưởiđốtgỗtrongkhunhàcủamình.Ôngđặtranhữngsángkiếntáobạomớinhằmgiảmmộtnửasựphụthuộcvàodầumỏtừnướcngoàivàocuốithậpkỷsauđó,xâydựngcơchếbảotồnnănglượngvàpháttriểncácnguồnnhiênliệuthaythế.ÔngđềxuấtphêchuẩnxâydựngmộtngânhàngnănglượngmặttrờigiúpnướcMỹ“đạtđược
mụctiêuthiếtyếusảnxuấtđược20%nănglượngtừnguồnnănglượngmặttrờivàotrướcnăm2000.”ÔngđềnghịngườiMỹvặnnhỏcácbộđiềunhiệt,sửdụngchungxehơivàgiaothôngcôngcộng.ÔngkêugọithànhlậpmộthộiđồngquảntrịnănglượngtươngtựnhưỦybanSảnxuấtchiếntranhtrongThếchiếnIIđểgiámsátsựtriểnkhaitoàndiệncủađấtnướcvớimụctiêugiànhchiếnthắngtrongcuộcchiếnvềđộclậpnănglượng.
Khigiádầutrênthịtrườngthếgiớibắtđầugiảm,cộngđồngdoanhnghiệpMỹvàcôngchúngkhôngcònquantâmđếncáccuộcthậptựchinhnănglượngvĩđạinàynữa.NgườikếnhiệmcủaCarter,ôngRonaldReagan,chodỡbỏcáctấmpinnănglượngmặttrờitừmáiNhàTrắngvàcáclòsưởiđốtgỗtrongkhunhàtổngthống.NướcMỹquaytrởlạihoạtđộngkinhdoanhnhưthườnglệvàlưuhànhnhữngchiếcxetiêuhaoxănglớnhơnvàsửdụngnguồnnănglượnglớnchưatừngcóđểthúcđẩymộtlốisốngthiênvềhưởngthụvàlãngphí.
MặcdùnhữngcảnhbáocủaCarterđãbịcôngchúnglãngquêntrongthậpkỷtiếptheo,nhữngthayđổitolớntrongnềnkinhtếtoàncầuđãđặtranềnmóngchonhữngbướcđiđầutiênvàoquátrìnhchâulụchóaBắcMỹ,vàmộtlầnnữanănglượngsẽđóngmộtvaitròquantrọng.
MỘTLIÊNMINHBẮCMỸKÍNĐÁO
Cuộcsuythoáinăm1990-1991chuyểnsựtậptrungcủacảnướcvàophụchồităngtrưởngkinhtế.TạiWashington,cảhaipheCộnghòavàDânchủđềucoiviệctoàncầuhóa,xóabỏcácràocảnthươngmạivàthảnổithịtrườnglàconđườngtốtnhấtđểpháttriểnnềnkinhtếtrongnướcvàđưangườidânMỹtrởlạilàmviệc.Vớimongmuốnnêugương,tổngthốngGeorgeH.W.BushđãđàmphánthànhcôngHiệpđịnhthươngmạitựdoBắcMỹ(NAFTA)vớiCanadavàMexico.MặcdùmộtsốnhàquansátchínhtrịđặtcâuhỏiliệuđâycóphảilàtiềnthânchonềntảngcủamộtliênminhchínhtrịBắcMỹhaykhông,TổngthốngBushđãnhấnmạnhrằngcả3nướcđểkhôngcóýđịnhthànhlậpmộtliênminhchínhtrịnhưLiênminhchâuÂu.Thayvàođó,tầmnhìncủahọhoàntoànnằmởviệctạoramộtkhuvựcthươngmạiđểthúcđẩycáclợiíchkinhtếchungcủacácnướcthànhviên.
ChínhsáchnănglượnglàmộtyếutốquantrọngngaytừkhibắtđầuNAFTA,tuynhiêntrọngtâmcủanólàcácnguồnnănglượngtruyềnthống:than,dầu,khíthiênnhiênvàuranium–ítnhấtlàtheoquanđiểmcủaMỹ.Canadaởphíabắclànhàsảnxuấtdầulớnthứ6trênthếgiớivàMexicoởphíanamhiệnnayđứngthứ7.Kẹpgiữahainhàsảnxuấtdầuhàngđầuthế
giới,điềudễhiểulàMỹcómongmuốnsửdụngNAFTAnhưmộtcôngcụđểthúcđẩyanninhnănglượngcủamình.
RấtítngườiMỹbiếtrằngCanadalànhàcungcấpdầuvàcácsảnphẩmdầutinhchếlớnnhấtcủaMỹ,chiếm21%lượngdầunhậpkhẩucủanướcnày.Canadacũnglànướccótrữlượngdầulớnthứ2thếgiớichỉsauẢRậpXêÚt.Bêncạnhđó,Canadacòncungcấp90%lượngkhíthiênnhiênnhậpkhẩuvàoMỹ,chiếm15%tổnglượngtiêuthụcủanướcnày.Canadacòncótrữlượnguraniumđộgiàucaolớnnhấtthếgiớivàlànhàsảnxuấturaniumđứngđầuvàonăm2008,chiếm20%tổngsảnlượngtoàncầu.1/3lượnguraniumđượcsửdụngtrongcácnhàmáyhạtnhâncủaMỹđượckhaithácởCanada.CanadavàMỹcũngchiasẻmộtmạnglướiđiệntíchhợp,tấtcảnhữngđiềunàykhiếnchonướclánggiềngphươngBắctrởnênkhôngthểthiếuđốivớinềnkinhtếMỹvàlàđốitácthươngmạiquantrọngnhấtcủachúngta.
TuynhiênngàycàngcónhiềungườiCanadađặtcâuhỏiNAFTAlàmchođấtnướccủahọtrởthànhmộtđốitáccógiátrịhaylàmộtphầnbổsunghữuíchchonướcMỹ.NhiềungườiCanadakịchliệtphảnđốiviệctăngcườngNAFTAvàchorằngCanadađãvàđangbịhútvàonềnkinhtếlớnhơncủaMỹvàquađóđanglàmmấtdầnchủquyềnchínhtrịcủanó.CanadacũnglolắngrằngthamgiavàoNAFTAđồngnghĩavớiviệcphảichạytheohệtưtưởngthốngtrịcủaMỹthườngđingượclạivớinhữnggiátrịvănhóavàxãhộisâusắccủanướcnày.Họsợrằng“chủnghĩachâulụchóa”chỉlàlốinóichữcủaviệcxóabỏcácranhgiớidọctheokinhđộ49.Tómlại,CanadanghingờrằngNAFTAlàmặttrậnchomộtchủnghĩađếquốcMỹcôngnghệcaotrongthếkỷXXIđượcthiếtkếđểthâutómnguồntàinguyênphongphúcủaCanadavàbiếnnóthànhhìnhảnhcủaMỹ.
Nhữngngườiphảnđốiphươngphápchâulụchóa“mộtchiếchộpđựngtấtcả”cũnglolắngrằngCanadađangtrởnênphụthuộcvàoxuấtkhẩusangMỹ(hiện73%xuấtkhẩucủaCanadalàvềphíanam)tớimứcnướcnàycóthểbịbuộcphảichấpnhậnbấtcứđiềukhoảnthươngmạivàchínhtrịnàomàMỹápđặt.ĐâylàlýdocácnhànghiêncứuNAFTAcủaCanadakêugọitậptrungvàocácchínhsáchthươngmại,đầutưvàtàikhóagiúpthúcđẩysựpháttriểncủathịtrườngtrongnướcvàthươngmạivớicácnướckhác,nhữngcảicáchnhằmbảovệcácngànhcôngnghiệpcủaCanadakhỏichủnghĩabảohộcủaMỹvàcácbiệnphápkhắcphụctìnhtrạngmấtcânbằngthươngmạigiữaCanadavàMỹhiệnnay.
TrongkhingườidântậptrungvàonhữnglợiíchvàhạnchếcủaNAFTA,
mộtloạihìnhtổchứcchínhtrịlụcđịakhácđãlặnglẽhìnhthànhvàpháttriểntrongvòng20nămquavàcókhảnăngvẽlạibảnđồchínhtrịBắcMỹ.CựuBộtrưởngngoạigiaoCanadaLloydAxworthylưuýrằngthậpkỷ1990chứngkiếnsựxuấthiệncủamộtloạtcácmạnglướikhuvựcxuyênbiêngiớitrongphạmvichâulục.TạiMỹ,nhờtruyềnthốngtựchủ,cáctiểubanggầnnhưlàtựdotrongviệcquyếtđịnhcácthỏathuậnkinhtếcủamình.Trongnhữngnăm1990,cácbangởbiêngiớinướcMỹvàcáctỉnhcủaCanadađãcónhữngbướctiếnquantrọngđểtăngcườngcácmốiquanhệ.Vàonăm1999,thủhiếncủaOntariolúcđólàMikeHarristrongmộtbàiphátbiểutrướccácthốngđốcbangởbiêngiớicủaMỹđãnói:“Chúngtôithựcsựcoicácbạnlàcácđồngminhrấtmạnh,mạnhhơnnhiềuvùngcủaCanada,mộtquymôcólẽlớnhơnnhiềusovớichínhphủnướctôiđượcbiết.”Cácquanhệthươngmạixuyênbiêngiớigiữahainướcđãpháttriểnquanhiềuthậpkỷ.
Cácmốiquanhệthươngmạingàycànggầngũinàylạikéotheocácquanhệchínhtrịsâusắchơnbaogiờhết.HiệnnaycáchiệphộikhuvựccủacácthốngđốcbangMỹvàthủhiếntạiCanadatrảidàikhắpnơivớimụctiêuthúcđẩyvàhộinhậpcácchươngtrìnhhànhđộngthươngmạivàmôitrườngchung.Trênthựctế,sựhộinhậpchínhtrịcủacácbangvùngĐôngBắc,phíabắcvùngTrungTâyHoaKỳvàvenbiểnTháiBìnhDươngcùngvớicáctỉnhcủaCanadađãbắtđầulấnátnhữngliênkếtchínhtrịtruyềnthốngcủahọvớicáckhuvựcchínhtrịtrongcùngđấtnước.
HộinghịcácThốngđốcbangvùngNewEnglandvàThủhiếnmiềnĐôngCanada(NEG/ECP),đượcthànhlậpvàonăm1973đãdầndầnchuyểnsangmộtcáchtiếpcậnkhuvựcxuyênquốcgia.NEG/ECPgồmcó6bangcủaMỹvà5tỉnhcủaCanada:Connecticut,Maine,Massachusetts,NewHampshire,Vermont,RhodeIsland,Quebec,NewfoundlandvàLabrador,NovaScotia,NewBrunswickvàđảoPrinceEdward.Cácthốngđốcvàthủhiếngặpnhauhàngnămđểthảoluậnvềcácmốiquantâmchung.Giữanhữnghộinghịnày,NEG/ECPtriệutậpcáccuộchọpcủacácquanchứctiểubangvàtỉnhđểthựchiệncácchínhsách,tổchứccáchộithảovàchuẩnbịcácnghiêncứuvàbáocáovềcácvấnđềcóảnhhưởngtầmkhuvực.Hộinghịđãđạtđượcnhiềuthànhtựubaogồm“mởrộngcácquanhệkinhtếgiữacáctiểubangvàtỉnh;thúcđẩyhoạtđộngtraođổinănglượng;sựvậnđộngmạnhmẽchocácvấnđềmôitrườngvàpháttriểnbềnvững,vàsựphốihợpcủacácchínhsáchvàchươngtrìnhtrongcáclĩnhvựcnhưgiaothôngvậntải,quảnlýrừng,dulịch,nôngnghiệpquymônhỏvàthủysản.”
MộtkhuvựcchínhtrịxuyênquốcgiakháccóquymôtươngtựNEG/ECP
nằmởtâybắcTháiBìnhDươngbaogồmcácvùngBritishColumbia,Alberta,vùnglãnhthổYukon,Washington,Oregon,Idaho,MontanavàAlaska.Đượcthànhlậpvàonăm1991,KhuvựckinhtếTâyBắcTháiBìnhDương(PNWER)cónhiệmvụ“tăngcườngpháttriểnkinhtếvàchấtlượngcuộcsốngchotấtcảmọicôngdâncủakhuvực.”
Tíchcựckhôngkémđốitrọngởphíađông,nhómPNWERđangcốgắngđiềutiếtcácbiệnpháptronglĩnhvựcnôngnghiệp,côngnghệmôitrường,sảnxuấtlâmnghiệp,muasắmcông,táichế,viễnthông,dulịch,thươngmạivàtàichính,vàgiaothôngvậntải.CáctiểubanthuộcPNWERđanghướngtớimộtchiếnlượcnănglượngcấpkhuvực,tậptrungvàocácgiảipháppháttriểnbềnvữngtốtnhất,cũngnhưtìmkiếmcácphươngphápđểgiúpcácbangvàtỉnhgiảmcácchiphíytếđanggiatăng,thắtchặtvấnđềanninhbiêngiới,mởrộngđầutưnướcngoàivàchiasẻthôngtinđểnângcấpkỹnăngcholựclượnglaođộng.
CácnhómchínhtrịxuyênquốcgiamởramộtchươngmớitrongquátrìnhquảntrịcủaBắcMỹ,ởđócáctỉnhcủaCanadavàtiểubangMỹđềuđưanhữngthếmạnhriêngvàoquanhệhợptác.NguồndựtrữnănglượngtáitạokhổnglồcủaCanadamangtớimộtsựđảmbảoanninhnănglượngcầnthiếtđểgiúpcáckhuvựcchínhtrịxuyênquốcgiatrởnênbántựtrị.Canadacũngcómộtlựclượnglaođộngtrìnhđộcaovàcácchiphísảnxuấttươngđốithấp.Chẳnghạn,cácchủlaođộngngườiMỹtiếtkiệmchiphíytếbằngcáchđặtcáccơsởsảnxuấtởCanadahoặcthuêngoàicáccôngtyCanadabởingườilaođộngởCanadađượccấpbảohiểmytếquốcgia.
Mặtkhác,cácbangởbiêngiớinướcMỹlạicómộtsốtrườngđạihọctốtnhấtvàcơsởnghiêncứuvàoloạitốtnhấthànhtinh,mangtớichoquanhệđốitácnộichâulụcmớihìnhthànhmộtlợithếvềpháttriểnthươngmạihiệnđạisovớicáckhuvựckháctrênthếgiới.
ViệcxâydựngcácquanhệđốitáckhuvựcxuyênbiêngiớiởBắcMỹcũngtươngtựnhưnhữngquanhệđanghìnhthànhgiữacácvùngtrongLiênminhchâuÂuvànhữngquanhệtiềmnăngtrênmọichâulụckhicácnhànướcđộclậpgiảmbớtcácràocảnbiêngiớivềthươngmạivàxâydựngcáckhuvựcthươngmạirộnghơnhoặcthậmchícácliênminhchínhtrịchâulụctoàndiện.
Nhưđãnhắcđếntrongchươngnày,quátrìnhchâulụchóalàmsanphẳngchủquyềnquốcgiavàgiúpcáckhuvựckếtnốivượtquabiêngiớiquốcgiatheonhữngphươngcáchhoàntoànmớikhôngchỉtạoracơhộikinhtếmới
màcòntạoracácbảnsắcvănhóavàchínhtrịmới.Hãyxemxétvídụnày.CólẽkhôngcócuộcthinàođượcđánhmạnhvàolòngtrungthànhvớiquốcgiahơnhoạtđộnggiànhquyềnđăngcaiThếvậnhộiOlympic.KhiVancouvertranhcửquyềntổchứcOlympic2010,họđãđượchỗtrợbởitấtcảcácbangtrongKhuvựcKinhtếTâyBắcTháiBìnhDương,gâyraphảnđốitừcácvùngkháccủanướcMỹ.
Rõrànglàởnhữngnơimàquátrìnhchâulụchóađanghìnhthành,cáckhuvựcđangkếtnốivớinhauđểtạonênmộtcơsởhạtầngxanhcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Cũngnhưcácnguồnnănglượngnhiênliệuhóathạchhạnchếluônđượckhaitháctậptrungvàphânphốitừtrênxuống,hầuhếtcácnguồnnănglượngtáitạođượckhaitháchiệuquảtạiđịaphươngvàchiasẻnganghànggiữacáckhuvựctiếpgiápnhau.
TrongKhuvựcKinhtếTâyBắcTháiBìnhDương,CôngtyKhíđốtvàĐiệnTháiBìnhDương(PG&E)củaCalifornia,TậpđoànTruyềntảiđiệnBritishColumbia(BCTC)vàcôngtyAvistaUtilityđangcùngtìmhiểuviệcxâydựngmộtđườngdâyđiệnkéodàimộtngàndặmtừphíađôngnamtỉnhBritishColumbiatớimiềnbắcCalifornia,vớicôngsuấttruyềntải3.000MWđiệntừnguồnnănglượngtáitạođượckhaitháctạiđịaphươngvàtảilênlướiđiệndọctheotoànbộđườngdây.Phầnlớnlượngđiệnsẽđếntừcácnguồngió,sinhkhối,thủyđiệnnhỏvànănglượngđịanhiệtdồidàoởBritishColumbia.
ViệccoivùngTâyBắcTháiBìnhDươnglàmộtkhônggianchínhtrịkhôngphảilàhoàntoànviểnvông.Trongthựctếkhuvựcnàycómộtlịchsửchungbắtnguồntừtrướckhicócácranhgiớiquốcgianhưngvẫncòntrongtâmtrícủanhữngngườidânởđây.NhữngngườisốngởkhuvựcTâyBắccủaBắcMỹthườngchorằngmìnhthuộcvùngCascadia,mộtkhuvựckhôngchínhthứcbaogồmAlaska,Yukon,BritishColumbia,Alberta,Washington,Oregon,MontanavàIdaho.Khuvựcnàycóđịahìnhbaoquanhvàcómộtlịchsửchunggồmcócáchệsinhtháichung,nhữngkiểuhìnhdicưcủadânbảnđịavàđịnhcưcủachâuÂu.ThomasJeffersoncoikhuvựcphíatâycủaLouisianaPurchasecótiềmnăngthànhmộtquốcgiariêngbiệt.
ÝtưởngvềCascadiađãđượckhắcsâutrongtâmtrícủacácnhàhoạchđịnhkhôngtưởngvàtrởthànhquanđiểmphổbiếntừrấtlâu.NếutínhcảCalifornia−thựctếnhiềungườidânởmiềnBắcCaliforniachắcchắnđềucoimìnhlàmộtphầncủaCascadia−khuvực60triệudânnàysẽcóGDP2nghìntỷđô-lavàtươngđươngvớiquymôcủanềnkinhtếTrungQuốc.
KhuvựckinhtếTâyBắcTháiBìnhDươngđãbaogồmphầnlớnCascadia,mộtthựctếmàcácnhàlãnhđạođảngtrongkhuvựckhôngbỏqua.Năm2007,thủhiếnBritishColumbia,GordonCampbellkhitraođổivềtiềmnăngkinhtếvàxãhộitolớncủakhuvựcthậmchíđãnói,“TôinghĩrằngcómộtảnhhưởngtựnhiênrấtmạnhmẽtrongkhuvựcđượcgọilàCascadia.”BởingườidâncủakhuvựcnàylànhữngngườiquantâmđếnmôitrườngnhấtởBắcMỹ,Campbellchorằngcáckhuvựcpháplýchínhtrịxuyênbiêngiớinêncùnghợptácđểxâydựngmộtthịtrườnggiaodịchcarbonchungnhằmgiảiquyếtvấnđềbiếnđổikhíhậu.Nămđó,BritishColumbiavàManitobađãcùngthốngđốcSchwarzeneggercủaCaliforniavàcácbangkháckýkếtSángkiếnKhíhậuMiềnTâyđểcùnghợptácthựchiệnmộtchươngtrìnhthươngmạivàhạnmứckhuvực.
HộinghịcácThốngđốcbangvùngNewEnglandvàThủhiếnmiềnĐôngCanadacũngđangphốihợpchặtchẽđểkếtnốicáckhuvựcpháplýcủahọtrongmộtkếhoạchchungnhằmchiasẻnguồnnănglượngtáitạođượcsảnxuấttrongkhuvựcquamộtmạnglướiđiệnphântánthôngminh.CáccơquanquảnlýđangkhẩntrươnghoànthiệncáctrụcộtcủamộtcơsởhạtầngTIRtrongkhuvựcvàkhihoànthành,cáccưdânsẽkhôngchỉchiasẻnănglượngmàcòntrởthànhmộtphầncủasinhquyểnkhuvựcđượckếtnốibởicácdoanhnghiệpvàđộingũlaođộnghậucarbon.Quantrọngkhôngkém,họsẽchiasẻchấtlượngcuộcsốngchungtrongmộtcộngđồngmởrộngvượtrakhỏicácranhgiớiquốcgia,tạonênliênminhnộichâulụcthựctiễncủariêngmình.
ThốngđốcbangMaineJohnBaldacciđãnóivềtínhchấtlịchsửcủanhiệmvụđặtrachocácthốngđốcvàthủhiếntrongmộtcuộchọpvàonăm2008.Mọingườiđangxemxétđềxuấtxâydựngmộtđườngtruyền345.000VolttừtrungtâmđếnphíabắcMainecóthểkếtnốivớimộtđườngtruyềnmớiđượcxâydựngtừPointLepreauởNewBrunswicktớiranhgiớicủaMaine.ĐườngdâycaoápmớisẽcóthểtiếpnhậndòngđiệnkhaitháctừnguồnnănglượngtáitạoởCanadavàtruyềnqualướiđiệncủavùngNewEngland.Trongphátbiểuủnghộdựán,ôngthốngđốcđãnóivớiđồngnghiệpCanadavàMỹ:
NewEnglandvàmiềnĐôngCanadacóvịthếđặcbiệtcóthểtậndụngnguồnlựckhổnglồtừsứcgió,thủyđiện,nhiênliệusinhhọcvànănglượngthủytriềuđểđápứngnhucầuvềđiệncủachúngta.Nhưngnếuhànhđộngriênglẻthìsẽkhôngcóbênnàocóthểkhaithácđượctốiđatiềmnăngnày…ChúngtaphảixâydựngmộtđườngtruyềnmớivừaphụcvụchocácdựánsảnxuấtđiệnởNewEnglandvừanângcaokhảnăngtruyềntảinguồnđiện
xanhtừCanadađếnMỹ.
RõràngkhicáckhuvựcđangbắtđầuđổimớinềnkinhtếtheoCáchmạngcôngnghiệplầnIIIthìmộtcụcdiệnchínhtrịmớinộichâulụcđangđượchìnhthànhdùcóđượccôngnhậnhaykhông.TrongHộinghịcácThốngđốcNewEnglandvàThủhiếnmiềnĐôngCanadanăm2010,thốngđốcbangMassachusettsDevalPatricknóirằng“Lànơiđãkhởiđộngcuộccáchmạngcôngnghiệp(tạiBắcMỹ),khuvựcĐôngBắccũngcóthểtrởthànhnơidẫnđầuthếgiớitrongcuộccáchmạngnănglượngsạch.”Ôngtinrằng“bằngcáchcùngđưaracácmụctiêusửdụngnănglượnghiệuquảđầythamvọngvàtăngcườngsảnxuấtnănglượngtáitạo,chúngtasẽtạoracácviệclàmtronglĩnhvựcnănglượngsạch,tăngcườnganninhnănglượngvàcảithiệnchấtlượngkhôngkhí.”
Từ“chúngta”màôngnóiđếnchínhlàmộtcơchếchínhtrịkhuvựcxuyênquốcgiatrongnộibộchâulục.TuykhôngnhắcđếnWashingtontrongbàiphátbiểuđầycảmhứngnhưngchắchẳnôngcũngđểtâmđếnvấnđềnày.CùngngàyhômđóthốngđốcPatrickvànhóm11thốngđốcvùngNewEnglandTrungĐạiTâyDươngđãgửithưchoQuốchộivàLãnhđạopheđasốtạiThượngviệnHarryReidnhằmphảnđốikếhoạchxâydựngcáctrạmnănglượnggióvàmặttrờitậptrungởmiềnTâyvàchuyểnđiệntớimiềnĐôngbằngđườngdâycaothế,chorằngviệcnàysẽ“pháhoại”tiềmnăngkhaitháccácnguồnnănglượngtáitạoởbờbiểnphíaĐôngvà“bópnghẹt”triểnvọngkinhtếcủakhuvực.
CácliênminhkhuvựcxuyênquốcgianàychothấynếumộtliênminhchâulụctrởthànhhiệnthựcởBắcMỹ,chắcchắnnósẽkhôngchịusựđiềukhiểncủaWashingtonmàsẽpháttriểnvượtrangoàitrậttựchínhtrịkhuvựcđikèmvớicơsởhạtầngTIRxuyênbiêngiới.
TỪĐỊACHÍNHTRỊTỚICHÍNHTRỊSINHQUYỂN
Kỷnguyênliênlụcđịamớisẽbiếnđổidầndầncácquanhệquốctếtừđịachínhtrịsangchínhtrịsinhquyển.Nhưđãđềcập,sinhquyểnlàkhônggiantrảidàitừđáyđạidươngrangoàikhoảngkhôngvũtrụ,trongđócácsinhvậtsốngvàcácquátrìnhđịachấttươngtácvớinhauđểduytrìsựsốngtrêntráiđất.
Nhữngpháthiệnmớiđâycủacácnhàkhoahọcvềhoạtđộngcủabầusinhquyểntráiđấtđãgiúptáikhámpháhànhtinhchúngtađangsống.Trongrấtnhiềulĩnhvựcnhưvậtlý,hóahọc,sinhhọc,sinhtháihọc,địachấtvàkhí
tượnghọc,cácnhànghiêncứuđangbắtđầucoisinhquyểnhoạtđộngnhưmộtcơthểsốngvớicácdònghóachấtvàhệthốngsinhhọcliêntụctươngtácvớinhautrongvôvàncácvònglặpphảnhồigiúpsựsốngđượcsinhsôitrênhànhtinhnhỏbénày.
SựthayđổitrongquanniệmcủacácnhàkhoahọcvềtráiđấtcũngcóýnghĩatolớnnhưsựthayđổitưduytrongthờikỳhiệnđạimàcácnhàkhoahọcphủnhậnmiêutảcủabậctổphụAbrahamvềtráiđấtnhưmộtsảnphẩmcủaChúavàthaybằngquanđiểmrằngnólàtàndưcủamặttrờiđượcbắnvàokhônggian,nguộiđiquathờigianvàtrởthànhcáinôicủasựsống.Khisựsốngpháttriển,ítnhấtlàtheosựdiễngiảinhầmlẫnphổbiếncủaThuyếttiếnhóaDarwin,đãcómộtsựcạnhtranhkhốcliệtvềtàinguyênkhiếnchomuônloàirơivàomộtcuộcchiếnkhôngngừngđểtồntạivàsinhsản.
QuanđiểmxãhộihọcDarwinnhìnnhậntựnhiênnhưmộtchiếntrườngnơicácsinhvậtcạnhtranhvớinhauđểchiếmhữuthậtnhiềucácnguồntàinguyênchobảnthânvàconcháuđãđượccácquốcgiatiếpnhậnvàthểhiệntrongsuốtchiềudàilịchsửdướihìnhthứcđịachínhtrị.Chiếntranhkhôngngừngnổravàcácranhgiớichínhtrịliêntụcđượcvẽlạinhằmchiếmhữucácnguồnnhiênliệuhóathạchhiếmcóvàcáctàinguyêncógiátrịkhác–nguồnnănglượngsốngcủahaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiên.
Tráilại,quanđiểmmớitrongkhoahọclạinhìnnhậnsựtiếnhóatrongđờisốngvàtrongcấutạođịahóahọccủatráiđấtlàmộtquátrìnhđồngsángtạomàsựtiếnhóanàythíchứngvớisựtiếnhóakiađảmbảochoviệcduytrìsựsốngbêntrongsinhquyểntráiđất.Cácnhàsinhtháihọcchorằngchínhcácquanhệhiệplựcvàcộngsinhtrongnộibộvàgiữacácloàivậtcũngnhưcácđộnglựccạnhtranhvàhiếuchiếnđãgiúpđảmbảosựtồntạicủamỗisinhvật.
Sựchuyểndịchcácchếđộnănglượngtừnhiênliệuhóathạchhạnchếsangcácnguồnnănglượngtáitạophântánsẽđịnhnghĩalạichínhkháiniệmquanhệquốctếgầnhơnvớitưduysinhthái.DocácnguồnnănglượngtáitạocủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàdồidàoởkhắpnơivàdễdàngchiasẻnhưngđòihỏiphảicósựquảnlýtậpthểcáchệsinhtháicủatráiđất,sựthùđịchvàtranhgiànhquyềnsửdụngnănglượngsẽítxảyrahơnvàthayvàođólàsựhợptáctoàncầu.Trongthờiđạimới,sinhtồnsẽđòihỏisựhợptáchơnlàcạnhtranhvàtậptrungvàosựgắnkếthơnlàtựquản.Nếutráiđấthoạtđộngnhưmộtcơthểsốngtạothànhtừnhiềutầnglớpcácquanhệsinhtháiphụthuộclẫnnhauthìsựsinhtồncủachúngtasẽphụthuộcvàoviệccùngnhaubảovệcáchệsinhtháitoàncầu.Đâychínhlàý
nghĩasâuxacủapháttriểnbềnvữngvàbảnchấtcủachínhtrịsinhquyển.
Chínhtrịsinhquyểntạođiềukiệnchosựchuyểndịchmangtínhkiếntạocụcdiệnchínhtrịvàkhiếnchúngtabắtđầumởrộngtầmnhìnvàsuynghĩnhưnhữngcôngdântoàncầutrongmộtsinhquyểnchung.Cácmạnglướinhânquyền,ytế,cứutrợthiêntaitoàncầu,cáccơsởlưutrữtếbàonguyênsinh,ngânhànglươngthực,mạnglướithôngtin,mạnglướimôitrườngvàmạnglướibảovệđộngthựcvậttoàncầulàdấuhiệuđiểnhìnhcủasựdịchchuyểnmangtínhlịchsửtừđịachínhtrịtruyềnthốngsangchínhtrịsinhquyểnmớihìnhthành.
Khiconngườibắtđầuchiasẻnănglượngxanhquacáchệsinhtháilụcđịa,thamgiavàohoạtđộnggiaothươngtrongcácnềnkinhtếlụcđịahộinhậpvàcoimìnhnhưnhữngcôngdâncủacácliênminhchínhtrịlụcđịa,ýthứclàmộtphầncủamộtgiađìnhmởrộngnhiềukhảnăngsẽthúcđẩymộtsựdịchchuyểndầntừđịachínhtrịsangchínhtrịsinhquyểnmangtínhgắnkếthơn.Việchọctậpđểchiasẻsinhquyểnchungchínhlàbiểuhiệncủaýthứcsinhquyển.
Nếumộtsựthayđổinhưvậylàkhótưởngtượng,haynghĩđếnsựphilýmàcáclãnhchúaphongkiến,cáchiệpsĩcủaôngtavàcácnôngnôsẽcảmthấykhinghĩvềkhảnăngnhữngngườilàmcôngănlươngđượctựdobánsứclaođộngcủamìnhtrêncảnước,mỗingườiđềucóchủquyềncánhânvềchínhtrịvàràngbuộcvớinhaubởimộttậphợpcácquyềnlợivàsựtựdođãthốngnhấttừtrướcvàýthứctrungthànhvớitổquốc.
Giốngnhưmọicuộccáchmạngkinhtếtrướcđó,CáchmạngcôngnghiệplầnIIIsẽlàmthayđổinhiềutrongsốcácgiảđịnhcơbảnnhấtcủachúngtavềcáchthứcthếgiớihoạtđộng.Trongkhicácđịnhchếquảnlýđangchuyểnsanghìnhtháimớithìcácnguyêntắchọcthuậtcủachúngtacũngthayđổitheo.
Đãgần50nămkểtừkhitôihọclớpnhậpmônlýthuyếtkinhtếcổđiểnởtrườngWhartonthuộcĐạihọcPennsylvania.Tôiđãtheodõinhữngchuyểnbiếndiễnratrongsựvậnđộngcủanềnkinhtếtrongvòngnửathếkỷtiếptheo,hầuhếtchưahềđượcđưavàogiáotrìnhkinhtếhọcchuẩnnào.Giátrịcủasựtăngtrưởngkinhtếkhônggiớihạntừngrấthiểnnhiênđãphảinhườngchỗchoýtưởngvềpháttriểnkinhtếbềnvững.Phươngpháptổchứchoạtđộngkinhtếtậptrungtừtrênxuốngtruyềnthốnglàđiểnhìnhcủahaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiêndựavàonguyênliệuhóathạchhiệnđangbịtháchthứcbởicácmôhìnhtổchứchợptácvàphântánmớiđi
kèmvớiCuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Tínhchấtthiêngliêngcủaviệctraođổitàisảntrêncácthịtrườngđãdầnbịthaythếbởisựchiasẻcácdịchvụthươngmạitrongcácmạnglướimãnguồnmở.Kếtquảlàphầnlớnkiếnthứckinhtếhọcđượcdạyngàynayngàycàngtrởlênkhôngphùhợpđểgiảithíchquákhứ,tìmhiểuhiệntạivàdựbáotươnglai.
Mặcdùthuậtngữchuyểnđổimôthứctưduyđãbịsửdụngtrànlantrongnhữngnămgầnđây,tôichorằngnóvẫnphùhợpkhinóivềlýthuyếtkinhtế.Sựhiểubiếtcủaconemchúngtavềlýthuyếtkinhtếvàcácgiảđịnhchủchốtvềhoạtđộngkinhtếsẽhoàntoànkhácbiệtvớichúngtacũngnhưtưtưởngcủacácnhàlýthuyếtthịtrườngkhácbiệtvớitriếtlý“giácảcôngbằng”thịnhhànhtronghoạtđộngthươngmạicuốithờitrungcổ.
NhàsinhhóaJosephHendersontừngnhậnxét,“Độngcơhơinướcthúcđẩykhoahọcnhiềuhơnlàkhoahọclàmthúcđẩyđộngcơhơinước”.Nóicáchkháccáckếtluậnhọcthuậtcủachúngtathườnglànhữngdiễngiảivềchínhnhữnggìchúngtađãtrảinghiệmtrongcácứngdụngcôngnghệ.Chúngtacóthểnhìnlạiquákhứvào50nămsauvànhậnxétgiốnghệtvềcáccôngnghệcủaCuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàlýthuyếtkinhtếmớisẽđikèmvớichúng.
PHẦNIII.KỶNGUYÊNHỢPTÁC
CHƯƠNG7.ADAMSMITHNGHỈHƯUSựlórạngcủakỷnguyênthịtrườngvàsựtấncôngmạnhmẽcủacuộccáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấtởcuốithếkỷXVIIIđãmangcùngvớinómộtlĩnhvựckinhviệnđượcgọilànhữngnềnkinhtế.Trongnhữngnỗlựccủahọđểhiểunhữngsứcmạnhmớiđượctạorabởicôngnghệhơinước,thanvànhữngxưởngsảnxuất,nhữngvịchađẻcủamộtquyluậtmới–nhưAdamSmith,Jean-BaptiseSay–chútâmđếncáclĩnhvựcmớicủavậtlýchomộttậphợpcácnguyênlýhướngdẫnvànhữngphépấndụđểcấuthànhnênnhữnghọcthuyếtcủariênghọvềcáchvậnhànhcủathịtrường.
ĐỊNHLUẬTNEWTONVÀSỰTỰĐIỀUCHỈNHCỦACÁCTHỊTRƯỜNG
PhươngpháptoánhọccủaIssacNewtonvềchuyểnđộngcơhọclàphươngphápthịnhhànhvàothờiđiểmđó.Nóđượchầuhếtnhữngnhàtưtưởngdùngđểgiảithíchýnghĩacủasựtồntạivànhữngcáchvậnhànhcủathếgiới.
BađịnhluậtcủaNewtonchỉrõrarằng
Nếumộtvậtkhôngchịutácdụngcủalựcnàohoặcchịutácdụngcủacáclựccóhợplựcbằngkhôngthìnógiữnguyêntrạngtháiđứngyênhoặcchuyểnđộngthẳngđều.Giatốccủamộtvậtcùnghướngvớilựctácdụnglênvật.Độlớncủagiatốctỉlệthuậnvớiđộlớncủalựcvàtỉlệnghịchvớikhốilượngcủavật.Trongmọitrườnghợp,khivậtAtácdụnglênvậtBmộtlực,thìvậtBcũngtácdụnglạivậtAmộtlực.Hailựcnàycócùnggiá,cùngđộlớn,nhưngngượcchiều.
Khaokháttruyềnthụsuytưởngcủahọvềnhữngbiếncốtoánhọcchắcchắncủavậtlý,AdamSmithvànhữngcôngsựcủamìnhđãchỉrõrằngcũnggiốngnhưvũtrụ,mộtkhiđặttrongchuyểnđộng,nhữngsựtácđộngsẽtựđộnggiốngnhưmộtchiếcđồnghồcơkhícânbằng,vàthịtrườngcũngnhưvậy.TrongkhiChúalànguồnnănglượngcủavũtrụ,thìbảnnăngcạnhtranhcholợiíchcánhâncủaconngườilànguồnnănglượngcủathịtrường.Cũng
giốngnhưđịnhluậthấpdẫnthốngtrịvũtrụ,địnhluậtbàntayvôhìnhbaotrùmlênthịtrường.DựatrênsựquansátcủaNewtonrằng“mỗimộtlựctácdụngsẽđềucómộtlựcngangbằngvàmộtlựcngượcchiều,”Smithvànhữngngườikhácchỉrarằngviệctựđiềuchỉnhcủathịtrườngcũnghoạtđộngtheocùngmộtcáchnhưvậy,vớicungvàcầuliêntụctácđộngvàđiềuchỉnhlẫnnhau.Nếunhucầucủangườitiêudùngđốivớihànghóavàdịchvụtăng,nhữngngườibántheođósẽtănggiá.Nếugiácủangườibántăngquácao,cầusẽgiảm,khiếnnhữngngườibánsẽgiảmgiáđểkíchcầu.
VấnđềcủaviệcsửdụngnhữngđịnhluậtcơhọccủaNewtonđểcốgắnghiểuđượccáchvậnhànhcủathịtrườnglànhữngđịnhluậtcủaôngchỉnóichochúngtavềtốcđộvàđịađiểm.ÝnghĩavềchuyểnđộngcủanhữngđịnhluậtcủaNewtonkhôngthựcsựgiúpchúngtahiểuđượcnhiềuvềcáchhoạtđộngkinhtếhoạtđộng.Trênthựctế,chúngthựcsựchochúngtamộtđịnhnghĩasailầmvềcáchhoạtđộngkinhtếphơibàybởichúngkhôngxétđếnviệcthờigiantrôivàsựcốđịnhcủanhữngsựkiện.TrongvũtrụluậncủaNewton,tấtcảnhữngquátrìnhcơkhí,theolýthuyết,đềuthuậnnghịch,vớimỗiT+nócầnphảicóT-.Lấymộtvídụcổđiểnvềnhữngquảbóngbi-avavàonhautrênbàn.TrongthuyếtvậtlýcủaNewton,mọitácđộngtrênbànđềulàchuyểnđộngthuậnnghịchbởinhữngđịnhluậtcủavậtchấttrongchuyểnđộngkhônghạnchếsựtrôicủathờigian.Nhưnghoạtđộngkinhtếthựctếlàvềnhữngsựkiệncốđịnh–bằngcáchnàonănglượngvànguồnnguyênliệubịlạmdụng,chuyểnđổi,sửdụng,vàloạibỏ.
TẠISAOĐỊNHLUẬTNĂNGLƯỢNGTHỐNGTRỊMỌIHOẠTĐỘNGKINHTẾ.
PhảiđếnnửasaucủathếkỷXIX,khinhữngnhàvậtlýhọckhớpnốiđịnhluậtthứnhấtvàthứhaivềnhiệtđộnghọc–nhữngđịnhluậtvềnănglượng–mànhữngnhàkinhtếhọccómộtnềntảngkhoahọcđểmôtảchínhxáchoạtđộngkinhtế.Nhưngtạithờiđiểmđó,triếthọckinhtếquábịsalầyvàonhữngphépẩndụcơkhícủaNewton,mànhữngngườiápdụngnókhôngthểrờibỏđượcnhữnghọcthuyếtnày,ngaycảkhichúngdựatrênnhữnggiảđịnhkhoahọckhôngđượcápdụngrộngrãichoviệcthựchànhkinhtế.
Haiđịnhluậtvềnhiệthọcđầutiênchỉrarằng“tổngnănglượngcủavũtrụlàkhôngđổi,vàtổngentropi1đangtăngkhôngngừng.”Địnhluậtđầutiên,“địnhluậttươngtác”,thừanhậnrằngnănglượngkhôngtựnhiênsinhracũngkhôngtựnhiênmấtđi–lượngnănglượngcủavụtrụluôngiữnguyêntừkhibắtđầuchotớilúckếtthúc.Trongkhinănglượngcốđịnh,nótiếptụcthayđổidạngthức,nhưngchỉtheomộtchiều,từcósẵnthànhkhôngcósẵn.
Theođịnhluậtthứhai,nănglượngluôntheochiềutừnóngđếnlạnh,từtậptrungđếnphântán,từtrậttựđếnhỗnloạn.
Hãynghĩvềviệcmộtmẩuthanbịcháy.Khôngcónănglượngnàotrongmẩuthanđóbịmấtđi.Hơnnữa,nóchuyểnthànhCO2,lưuhuỳnh,vànhữngkhígakhácđượcphântánvàotrongkhôngkhí.Mặcdùnănglượngvẫngiữnguyên,chúngtacóthểkhôngbaogiờtáithiếtđượcnhữngnănglượngphântánđóđểtrởlạithànhmẩuthanvàtáisửdụngnó.RudolphClausius,mộtnhàkhoahọcngườiĐức,tạoratừEtropyvàonăm1868đểámchỉnănglượngkhôngcòncóthểđượcsửdụng.
Clausiusnhậnrarằngviệcđóxảyrakhinănglượngđitừdạngtậptrungcaođểdạngphântán–nóimộtcáchkháctừnhiệtđộcaohơnđếnnhiệtđộthấphơn.Nếumộtkhắcnungđượclấyratừlò,nóngaylậptứctrởnênnguộiđibởidòngnhiệtsẽchuyểntừbềmặtnóngpháttánrahơilạnhxungquanh.Saumộtlúc,khắcnungđósẽcónhiệtđộbằngvớikhôngkhíquanhnó.Nhữngnhàvậtlýhọcámchỉđiềunàynhưmộttrạngtháicânbằng–nơimànókhôngcòncósựkhácbiệtvềmứcđộnănglượng.
Câuhỏiđượcnảyngaylà“Tạisaonhữngnănglượngbịphântánlạikhôngthểđượctáisửdụng?”Mộtvàitrongsốchúngcóthể,nhưngnósẽđòihỏiphảitiếpthêmnănglượngvàotrongquátrìnhtáisựdụng.Nănglượngđó,khibịkhaithác,sẽlàmtănglênlượngnộichuyểnnhiệt.
Khitôidiễnthuyếtvềnhiệtđộnghọc,câuhỏithườngxuyênđặtralàliệutôicóđangquábiquankhông,mộtvídụvềmặttrời,nguồnnănglượngcủachúngta,từhàngtỷnămnayvẫncungcấpđủnănglượngchomọinhucầucủatấtcảchủngloạisinhvậttrênTráiđất.NhưngcónhữngnguồnnănglượngkháctrênTráiđấtđangdầnbịcạnkiệt–nguồnnănglượngdướidạngvậtchấttrongnănglượnghóathạchvàkimloại.Nhữngnguồnnănglượngđólàcốđịnhvàcóhạn.
Nhữngnhàvậtlýhọcgiảithíchrằng,từquanđiểmnhiệtđộnghọc,Tráiđấthoạtđộngnhưmộthệgầnnhưkhépkínvớimặttrờivàvũtrụ.Nhữnghệthốngnhiệtđộnghọccóthểđượcchiaralàmbadạng:nhữnghệthốngmởtraođổicảnănglượngvàvậtchất;hệthốngkhépkínchỉtraođổinănglượng;vàhệthốngcôlậpkhôngtraođổicảnănglượnglẫnvậtchất.Trongmốiquanhệvớitháidươnghệ,Tráiđấtlàmộthệtươngđốikhépkín.Điềuđócónghĩalà,nólấynănglượngtừmặttrời,nhưngtrừmộtsốthiênthạchđặcbiệtvàbụivũtrụ,nónhậnmộtsốlượngrấtnhỏvậtchấttừvụtrụxungquanh.
Nguồnnănglượnghóathạchlàmộtvídụđiểnhìnhchohìnhthứcvậtchấtđượcđặtdướidạngnănglượng,màđốivớitấtcảýnghĩavàmụcđích,làmộtnguồnhữuhạnnhanhchóngbịsuyyếuvàcóvẻsẽkhôngtáixuấthiệntrênTráiđất.Nguồnnănglượnghóathạchđượchìnhthànhhơnhàngtriệunămtừsựphânhủykỵkhícủaxácsinhvật.Khinhữngnănglượngnàyđượcđốtcháy,nănglượngđãsửdụng,dướidạngkhíga,khôngcòncókhảnăngsửdụngđượcnữa.Trongkhivềmặtlýthuyết,nócóthểđôikhitrongtươnglaixa–hàngtriệunămvềsau–làmộtquátrìnhtươngtựcóthểmanglạimộtlượngdựtrừnguồnnănglượnghóathạchđángkể,khảnăngđiềuđóxảyralàrấthiếmhoivàquymôthờigianquáxa,đótấtcảchỉlàmộtluậnđiểmđểtranhluậnmàthôi.
ĐấthiếmlàmộtvídụkhácvềnguồnnhiệtđộnghọcgiớihạnmàchúngtacầnđốimặttrênTráiđất.Có17loạikimloạiđấthiếmđượcsửdụngrộngrãitrongcôngnghiệpvàkỹthuậtvàcómặttrongnhữngcôngnghệvàsảnphẩmquantrọngvớisựtồntạivàthịnhvượngcủaxãhội.Chúngđượcgọilà“khanhiếm”bởichúnghữuhạnvàtrởnênnhanhchóngbịphântánđểđápứngnhucầucủasựpháttriểndânsốcũngnhưkinhtếtoàncầuhóa.
Mặcdùsựchuyểnđổinănglượng,trongnhữngdạngthứcđadạngcủanó,lànềntảngcủamọihoạtđộngkinhtế,chỉcómộtphầnrấtnhỏnhữngnhàkinhtếhọcnghiêncứuvềnhiệtđộnghọc.Vàchỉmộtsốítcánhântrongcácngànhnghềthửtáiđịnhnghĩahọcthuyếtkinhtếvàthựchiệndựatrênđịnhluậtnănglượng.
SựcốgắngđầutiênđểgiớithiệunhữngđịnhluậtcủanhiệtđộnghọcvàothuyếtkinhtếđượctạorabởinhàhóahọcđượcnhậngiảiNobel,FredrickSoddytrongcuốnsáchcủaôngvàonăm1911MatterandEnergy(tạmdịch:VậtchấtvàNănglượng).Soddynhắcnhớnhữngngườibạnlànhàkinhtếcủaôngrằngnhữngđịnhluậtnhiệtđộnghọc“kiểmsoátsựnổilênhaysụpđổcủahệthốngchínhtrị,sựtựdohoặcbóbuộc,lệthuộccủacácquốcgia,sựchuyểnđộngcủathươngmạiđiệntửvàcôngnghiệp,nguồngốccủasựhưngthịnhvànghèokhổ,vàphúclợichungcủacácloài.”
NhàkinhtếhọcđầutiêncótuyênbốtrựctiếplàNicholasGeorgescu-Roegen,giáosưcủatrườngVanderbiltUniversity,ngườicócuốnsáchmangtínhbướcngoặt,TheEntropyLawandtheEconomicProcess(tạmdịch:ĐịnhluậtEntropivàTiếntrìnhkinhtế),gâyramộtlànsóngnhỏtạithờiđiểmđó,nhưngđãnhanhchóngbịbácbỏbởiphầnlớnnhữngđồngnghiệpcủaông,HermanDaly,mộtsinhviêncủaGeorgescu-RoegenvàsauđómộtnhàkinhtếhọctạiWorldBank,vàmộtgiáosưcủađạihọcMaryland,xây
dựngtừcôngtrìnhcủaGeorgescu,vớicuốnsáchcủaôngđượcxuấtbảnnăm1973,TowardaSteadyStateEconomy(Tạmdịch:Hướngtớimộttrạngtháikinhtếvữngbền).Cuốnsáchthúcđẩymộtcuộctranhmởbênlềcủanhữngngànhnghềkinhtếbằngviệcđưakhoahọcsinhtháivàotrongsuynghĩkinhtếvà,khôngkémphầnquantrọng,tạomộtnềntảngchonhữngcuộctranhluậnsauđóxungquanhviệcápdụngcácgiảđịnhcủasựpháttriểnbềnvữngtronglĩnhvựckinhtế.
Vàonăm1980,tôiđãxuấtbảncuốnEntropy,hyvọngmởrộngcuộchộithoạivượtquanhữngnềnkinhtếcủacácquốcgiađểhoànthiệntoànbộkinhnghiệmcủaconngười.Cuốnsáchđúckếtlịchsửtừmộtquanđiểmnhiệtđộnghọc,vớisựchúýđặcbiệtđếnhậuquảcủanộichuyểnnhiệtmanglạitừsựtiếnbộvănminhnhânloại.Entropylàmộttrongnhữngcuốnsáchđầutiênthửnghiệm,theochiềusâu,nhữngtácđộngnộichuyểnnhiệtcủacáchmạngcôngnghiệplênsựthayđổikhíhậu.
Nhìnlạithếkỷquacủanhữngnỗlựcđểđúckếtlạihọcthuyếtkinhtếtrongphạmvinhiệtđộnghọc,nhữngđiềunổibậtlàbằngcáchnàolĩnhvựcbấtkhảxâmphạmnàyđượccânnhắcvớicơsởkhoahọccủanhữnghướngdẫngiảđịnhcủanó.Thậmchítrongnhiềunămqua,ngàycàngcónhiềucáctrườngkinhdoanhtrênthếgiớiồạtđưanhữngcânnhắcvềsinhtháivàcácvấnđềpháttriểnbềnvữngvàotrongviệcgiảngdạy,vàđãbắtđầuchúýcaođộvàotrungtâmmốiquantâmliênquanđếnnănglượngvàthayđổikhíhậu,chúngđãđượcthửdướisựbảohộcủakinhtếhọccổđiểnvàkinhtếhọctâncổđiển,mànhữnggiảđịnhhoạtđộngmâuthuẫnvớiđịnhluậtnhiệtđộnghọc.
NhàsửhọckinhtếE.RayCanterberylưuýrằngviệcchấpnhậnnhữngđiềugiốngnhưcủaAdamSmithngàycàngtrởnênkhókhănbởiôngđãdựavàonhữngthuyếtcủaIssacNewtonvĩđại.Ôngviết,“Theothờigian,mộtsốnhàkinhtếquantâmđếnnhữngquyđịnhvềkinhtếchínmuồiđểcảicách,nhưngbấtkỳnhàcảicáchkinhtếnàocũngphảivượtquaràocảnchốnglạithiêntàiIssacNewtoncũngnhưchốnglạiAdamSmithvàmộtdanhsáchdàinhữngngườitheosaucủaông.”Dùvậybâygiờ,lầnđầutiên,rấtnhiềunhữngvếtrạntrongnềntảnglýthuyếtcủaquytắcnàyđãbịđedọalàmxáotrộnthànhtrìkiêncốcủakinhtếhọccổđiển.
SỰHƯNGTHỊNHCỦACÁCQUỐCGIA
JohnLocke,triếtgiangườiAnh,tuyênbốrằngthiênnhiêntựnólàvôdụngvàchỉtrởnêncógiátrịkhiconngườilàmviệctrênnó,chuyểnđốinóthành
nhữngtàisảnsảnxuất.
Địnhluậtvềnhiệtđộnghọcnóichochúngtavềmộtthứkhákhácbiệt.Hoạtđộngkinhtếchỉđangmượnnguồnnănglượngđầuvàoítnộichuyểnnhiệttừthiênnhiênvàchuyểnhóanóthànhnhữngsảnphẩmvàdịchvụcủagiátrịtạmthời.Trongquátrìnhchuyểnhóa,nguồnnănglượngthườngbịhaophívàbịmấtvàomôitrườngnhiềuhơnlàđượcđưavàotrongnhữngsảnphẩmvàdịchvụ.
Trongvấnđềnày,quátrìnhkinhtếphảnchiếuquátrìnhsinhhọctrongtựnhiên.Khinhữngđịnhluậtvềnhiệtđộnghọckhớpnốilạivớinhaulầnđầutiên,nhữngnhàsinhhọcđãbịbốirốivìcáchnănglượngtiếptụcchuyểntừmộttrậttựsangmộttrạngtháihỗnloạnkhihệthốngsốngxuấthiệnđểhoạtđộngtronghướnghoàntoànngượclại.
HaroldBlum,nhàsinhvậthọcnổitiếngcủathếkỷXX,giảithíchrằngnhữngsinhvậtsốngkhôngviphạmđịnhluậtthứhaimàchỉcólàmộtsựbiểuhiệnkhácbiệttrongcáchvậnhànhcủanó.Nhữngsinhvậtsống,màBlumđãquansát,lànhữnghệthốngnhiệtđộnghọckhôngcânbằng.Điềuđólà,mọisinhvậtsốngtồntạixakhỏisựcânbằngbằngcáchtiếptụckiếmnguồnthứcăntừnhữngnguồnnănglượngcósẵntrongmôitrường.Càngcónhiềuloàipháttriển,chúngcàngtiêuthụnhiềunănglượnghơnđểcảithiệnbảnthântrongmộttrạngtháibấtcânbằngvàcàngnhiềunănglượngđãbịtiêudùng,nótràongượclạimôitrườngtrongquátrìnhsinhtồn.
Chúngtatiếptụcnạpnănglượngvàocơthểmỗikhiănvà,trongquátrìnhtồntại,tiếptụcphântánnănglượngvàđónggópvàochấtthảinộichuyểnnhiệt.Nếunguồnnănglượngđượchấpthụbịdừnglạihoặcnếucơthểcủachúngrakhôngcònkhảnăngđểxửlýnómộtcáchđúngđắnbởibệnhtật,chúngtasẽchết.Khichết,cơthểcủachúngtanhanhchóngphânhủyvàomôitrường.
NhàhóahọcG.TylerMillersửdụngmộtchuỗithứcăntómlượcđểgiảithíchcáchnănglượngcósẵnđượcxửlývànộichuyểnnhiệtđượctạoratạimỗigiaiđoạncủasựchiếmđoạttronghệsinhthái.Ôngbắtđầubằngviệcchỉrarằng,“khoảng80đến90%nănglượngbịphungphívàmấtđivìnhiệtđộcủamôitrường.”Chỉ10đến20%nănglượngcủathứcănđượchấpthụ.Đólàbởiviệcchuyểnhóanănglượngtừmộtvậtthểsangmộtvậtthểkhácđòihỏimộtsựtiêutốnnănglượng.
Millermôtảmộtkhốilượngnănglượngđángkinhngạcđượcsửdụngvà
nộichuyểnnhiệtđượctạoratrongmộtchuỗithứcănđơngiảnbaogồm:cỏ,châuchấu,ếch,cáhồivàconngười.Millertínhtoánrằng“Mộtngườimỗinămtiêuthụ300concáhồi.Cáhồicầnăn90.000conếch,cần27triệuconchâuchấuđểcungcấpchoếch,vàchâuchấusẽcần1.000tấncỏ.”
Bâygiờ,hãynhìnvàohậuquảnhiệtđộnghọccủaviệcchuyểnhóanguồntàinguyênthiênnhiênthànhthứcănchoconngườitiêuthụtrongmộtphứchệ,nềnvănminhcôngnghiệpvànhữnggìnóbáotrướcchochúngtacáchnhậnbiếtđượcsựgiàucócủacácquốcgia.
Hãyxemxétnănglượngchuyểnhóavàomộtmiếngthịtbò:
1. Phảimất9poundthứcănhạtđểlàmnên1poundthịtbò.Điềunàycónghĩalàchỉ11%thứcăntựsảnxuấtrathịtbò,phầncònlạiđốtcháydocầnnănglượngtrongquátrìnhchuyểnhóa,đượcsửdụngđểduytrìcácchứcnăngcủamộtcơthểbìnhthường,hoặcbịtáchrahoặcbịhấpthụvàotrongnhữngphầncủacơthểkháccủaconngười–nhưtóchoặcxương.Trongkhichúngtaphànnànvềsựthiếuhiệuquảcủanănglượngvàchấtthảicủaviệcchạyxebằngxăng,thìsựthiểuhiệuquảcủanănglượngvàsựphíphạmcủaviệcủnghộ,hỗtrợmộtchếđộănthịtgrain-orientedcòntệhạihơnrấtnhiều.FrancesMooreLappé,trongcuốnsáchcủamìnhDietforaSmallPlanet(Tạmdịch:Chếđộănchomộthànhtinhnhỏ),chỉrarằng0,4hectangũcốcsảnsinhragấp5lầnproteinsovới0,4hectadànhchoviệcsảnxuấtthịt.Cácloạiđậusảnxuấtproteinnhiềuhơn10lầnvànhữngloạiraucónhiềulátạoralượngproteingấp15lầnsovớiviệcsảnxuấtthịtbòtrênmỗi0,4hecta.Gần1/3lượngngũcốctrênthếgiớiđượcdùngđểchănnuôigiasúchơnlàdùnglàmthứcăntrựctiếpchoconngười;vìvậytrongkhimộtphầnnhỏnhữngngườigiàucósốngxahoatrongchuỗithứcăn,thìhàngtrămtriệuconngườikhácđangđốimặtvớisựsuydinhdưỡng,nạnđói,vàcáichết.
2. Nhữngngườinôngdânphảisửdụngmộtlượnglớnnhiênliệuhóathạch–phânbónhóadầu,thuốctrừsâuvàthuốcdiệtcỏđểtrồngngũcốc.Nhiênliệuhóathạchkháccũngđượcsửdụngvàoviệcvậnhànhnhữngthiếtbịnôngtrại.Xetải,tàu,vàthuyền,thậmchícònsửdụngnhiềunhiênliệuhóathạchhơn,cầnđượctriểnkhaiđểvậnchuyểnngũcốctớinhữnggiant,trangtrạichănnuôiđượccơkhíhóanơinóđượclàmthứcănđểchănnuôigiasúc.
3. Trongtrạichănnuôi,cácgiasúcđượccungcấpmộtloạtdượcphẩm,baogồmthuốckíchthíchtăngtrưởnghooc-môn,phụgiathứcăn,vàthuốckhángsinhđặcbiệt,sẽlạisửdụngnhiềunănglượnghơn.Gia
súcbịnhồinhétvàocùngvớinhau–nhữngtrangtrạiđôikhicònchứakhoảng50.000giasúchoặcnhiềuhơn–nơimàchúngsẽlàvậtchủcủaviệcnhiễmkýsinhvàruồimuỗiđểpháttánbệnhdịchnhưbệnhmắtđỏvàbệnhviêmkhíquảntruyềnnhiễmởbò(dovirusBHV1gâyra).Đểngănngừanhữngbệnhdịchnày,mộtlượnglớnchấtđộctừthuốctrừsâuđượclấytừnhiênliệuhóathạch,đượcxịttừốngcóáplựccao,vàvòiphunsương.
4. Khiđãđủcânnặng,giasúcsẽđượcvậnchuyểnhànggiờ,thậmchílàhàngngày,trongxetảigiữacácbang,đếnlògiếtmổ-mộtlầnnữa,nhiênliệuhóathạchlạibịtiêuthụ.
5. Saukhiđượcmổxong,nhữnggiasúcnàysẽđượcchuyểnđếnmộtmáyđểloạibỏnộitạng.Sauđó,cưađiệnsẽcắtchúngrathànhnhiềuphầnbaogồmvai,ức,sườn,vàthịtmiếng.
6. Sauđóchúngđượcđónggóithànhthànhphẩmvàđượcvậnchuyểnđếncácsiêuthịtrêncảnướcbằngnhữngxetảiđônglạnh.
7. Saukhiđượcđưatớisiêuthị,chúngđượcđónggóilạitrongnhữngtúinhựađượclàmtừnhiênliệuhóathạch,vàđượcbàytrongtủđônglạnh.
8. Ngườitiêudùngsẽláixeđếncáccửahàngđểmuathịtvàcấtnóvàonhữngngănlạnhhoặctrongtủlạnh,trướckhinấuchúngbằnggahoặcbằngbếpđiệnvàănchúng.
Nguồnnănglượngtrongthịtbòởtừnggiaiđoạncủaquátrìnhchuyểnhóanhỏhơnrấtnhiềusovớinguồnnănglượngđượctiêuthụđểnuôitrồngthứcănvàvỗbéogiasúc,vậnchuyểnđếnchợ,giếtmổgiasúc,đónggóithịt,vàchuyểnchúngtớiđiểmđếncuốicùnglàtrênbànăncủamỗigiađình.
Đóchỉlàmộtphầncủacâuchuyệnvềnguồnnănglượng.Mộtphầnkháclànộichuyểnnhiệt.Giasúcvàvậtnuôilànhữngvậtthểthứhaigópphầnvàoviệcthayđổikhíhậusaunhữngtòanhà,sinhra18%phátthảikhínhàkính.Điềunàycònnhiềuhơnnhữnggìđượctạorabởigiaothôngtrêntoànthếgiới.Trongkhivậtnuôi–đaphầnlàgiasúc–sảnsinhra9%khíCO2cónguồngốctừnhữnghoạtđộngkinhtếcủaconngười,chúngsảnsinhramộtlượnglớnkhínhàkínhđộchạihơnnhiều.Giasúcchiếm65%phátthảikhínito-oxidecủaconngười–khínito-oxidetạorahiệuứngtráiđấtnónglêncaogấp300lầnCO2.Phầnlớnkhinito-oxideđếntừphânbón.Giasúccũngđónggóp37%khícủatấtcảconngười–baogồmcảkhímetan–mộtloạikhícóảnhhưởngtớihiệntượngtráiđấtnónglênnhiềuhơn23%sovớiCO2.
Cuốicùng,1poundthịtbòkhitiêuthụ,đượctiêuhóabởiconngườivàsau
cùnglạiquaytrởvềvớimôitrườngtheodạngnănglượngđãsửdụnghoặcchấtthải.
Chúngtadựavàođiềugìđểkếtluậnvềbảnchấtcủatổngsảnphẩmquốcnội(GDP)?ChúngtacoiGDPnhưmộtthướcđosựthịnhvượngcủamộtquốcgia.Nhưngtừquanđiểmnhiệtđộnghọc,nólàmộtthướcđocủagiátrịnănglượngtạmthờiđượcđưavàohànghóavàdịchvụđượcsảnxuấttạichiphícủaviệcgiảmtíchtrữnănglượngsẵncóvàsựtíchtụcácchấtthảinộichuyểnnhiệt.Vìngaycảhànghóavàdịchvụchúngtasảnxuấtcuốicùngcũngtrởthànhmộtphầncủadòngnộichuyểnnhiệt.Nhìnnhậntheocáchnày,GDPchínhxáclàtổngchiphíquốcnội,vìcứmỗilầnnguồntàinguyênbịkhaithácvàtiêuthụ,chúngtasẽbịthâmhụtmộtphầntàinguyêndànhchoviệcsửdụngtrongtươnglai.
Mặcdùmộtthựctếkhôngthểchốicãirằngtấtcảnhữnghoạtđộngkinhtếchỉtạoragiátrịtạmthời,tạichiphícủasựxuốngcấpcủanguồntàinguyêndựatrênnhữnggìnóphụthuộc,đaphầnnhữngnhàkinhtếkhôngnhìnvàotiếntrìnhcủanềnkinhtếdướiquanđiểmnhiệtđộnghọc.NhữngtriếtgianhìnchungđềutinrằngviệctheođuổihoạtđộngkinhtếlàmộtquátrìnhtuyếntínhluôndẫnđếnsựtiếnbộvềmặtvậtchấtkhônggiớihạntrênTráiđất,nếuchỉcócơchếthịtrườngcònlạikhôngbịngăncấmthìlýthuyếtvề“bàntayvôhình”cóthểđiềuchỉnhcungvàcầu.
Nhữngnhàkinhtếhọccổđiển,trừThomasMalthuslàtrườnghợpngoạilệ,đềuthốngnhấttrongquanđiểmcủahọrằngsựcầncùcủaconngườisẽcóthểtạoramộtthiênđườngkhôngtưởng.Ýtưởngrằngmộtsựgiatănghoạtđộngkinhtếcóthểdẫnđếnmộtmôitrườngsuythoáivàmộttươnglaiđentốichonhữngthếhệchưađượcsinhrasẽlàkhônglườngtrướcđược.
BẰNGCÁCHNÀOHỌCTHUYẾTKINHTẾĐÃTRỞNÊNKHÔNGTHÍCHHỢP
Cácđiểmmùvềýthứchệxuấthiệngầnnhưtrongtấtcảmọigiảđịnhcủahọcthuyếtkinhtếcổđiểnvàtâncổđiển.Cóthểkhôngcókháiniệmnàođượcđánhgiácaobởicácnhàkinhtếhơnkháiniệmvềnăngsuất.Nhữngnhàkinhtếhọcđịnhnghĩanăngsuấtliênquantớisảnlượngtrênmộtđơnvịđầuvào.Mộtthướcđonhiệtđộnghọcphùhợphơncủanăngsuất,mặcdùvậy,sẽnhấnmạnhviệcnộichuyểnnhiệtđượcsảnsinhratrênmộtđơnvịđầura.
Tôinhớlạimộtnghiêncứuđãđượchoànthànhhơn30nămvềtrướcvềviệc
cầnbaonhiêunănglượngđểsảnxuấtramộtchiếcôtô.Nănglượngđãđượcsửdụngnhiềuhơnmứccầnthiếtthựctế.Nănglượngphụtrộiđóđượctiêuthụđểtăngtốcquátrìnhvàđểhoànthànhsảnphẩmnhanhhơn.Nỗiámảnhcủachúngtavớitốcđộchuyểnhóavàchuyểnphátsảnphẩmđếntừchiphí–nănglượngchithêm.Vàviệcsửdụngnănglượngnhiềuhơnnghĩalànănglượngbịlãngphínhiềuhơnvàtíchtụnhiềunộichuyểnnhiệthơntrongmôitrường.
Chúngtađãđiđếnviệctinrằngbằngviệctăngtốcđộhoạtđộng,chúngtabằngcáchnàođósẽtiếtkiệmđượcnguồnnănglượng,cònvềphầnnhiệtđộnghọcthìngượclại.Bạnđãbaogiờtừngtựláixetrênđườnggiữađêmvànhậnraxebạnđanggầnhếtxăng,màbạnthìkhôngbiếttrạmxănggầnnhấtnằmởđâu?Xuhướngcủamộtsốngườiláixelànhấngavàtăngtốc,hyvọngtìmđượcmộttrạmxăngnàođó.Chúngtahợplýhóarằngbằngviệcđinhanhhơn,chúngtasẽcảithiệnđượccơhộiđếnđượctrạmxăngtrướckhixecủachúngtacạnnhiênliệu,điềuđómâuthuẫnvớiđịnhluậtnhiệtđộnghọc.Bằngcáchláichậmhơn,chúngtatăngđoạnđườngchúngtacóthểđiquavàcảithiệncơhộiđếnđượctrạmxăng.
Khinhữngnhàkinhtếhọctâncổđiểnnóivềnăngsuấtvàsựtăngtrưởngkinhtếnhưlàthướcđocủasảnlượngtrêntừngđơnvịđầuvào,đầuvàotrongsuynghĩcủahọlàvốnvàlựclượnglaođộng.Tuynhiên,khinhữngnhàkinhtếphântíchsựtăngtrưởngkinhtếthựccủanướcMỹvànhữngnướccôngnghiệpkhác,tổngvốnđầutưchomỗilaođộngchỉchiếm14%củasựtăngtrưởng,còn86%củasựtăngtrưởngkhôngthểgiảithíchđược.RobertSolow,ngườimàvớihọcthuyếtvềtăngtrưởngkinhtếđãmanglạichoônggiảithưởngNobel,đãnóimộtcáchthẳngthắnrằng86%bịmấttíchđólà“thướcđosựngudốtcủachúngta.”
ReinerKummel,củatrườngđạihọcWuerzburgtạiĐức,đãxâydựngmộtmôhìnhtăngtrưởngbaogồmnănglượng,cùngvớinguồnvốnvàlựclượnglaođộngđầuvào,vàthửnghiệmnóđốivớinhữngdữliệutăngtrưởngquathờikỳgiữanăm1945và2000tạiHoaKỳ,AnhQuốc,vàĐức,vànhậnthấyrằngnănglượnglà“yếutốbịmấttích”,chiếmphầncònlạicủanăngsuấtvàtăngtrưởngkinhtế.
RobertAyres,giáosưvềquảnlývàmôitrườngcủatrườngkinhdoanhINSEADtạiFountainebleu,Pháp,ngườiđãđượcđàotạovềlĩnhvựcvậtlývàdànhphầnlớnsựnghiệpcủamìnhđểnghiêncứucácdòngnănglượngvàsựthayđổikỹthuật,cùngBenjaminWarr,trợlýnghiêncứu,đãxâydựngmôhình3yếutốđầuvàocủahọvàthửnghiệmnóđốivớiđườngcongtăng
trưởngkinhtếkéodàitrongcảthếkỷXXtạiMỹ,vàtiếpđóthựchiệnnhữngnghiêncứutạiAnh,NhậtvàÚc.AyresvàWarrnhậnthấyrằngviệctăngthêmnănglượngchomôhìnhđầuvàođượcgiảithích“gầnnhư100%sựtăngtrưởngkinhtếcủathếkỷXXchomỗi4quốcgia.”NhữnggìmàmôhìnhtăngtrưởngcủaAyressvàWarrchỉrarõrànglà“khảnăngnhiệtđộnghọctăng,vớinănglượngvànguyênliệuthôđượcchuyểnhóavàotrongcôngviệchữuích,”chiếmphầnlớncủaviệctăngnăngsuấtvàtăngtrưởngtrongxãhộicôngnghiệp.
Vaitròquantrọngmànănglượngnắmgiữtrongnăngsuấtvàlợinhuậncậnbiêntrởnênrõrànghơnkhichúngtahạxuốngcấpđộvimôcủacôngtycánhân.TôiđãtừngăntốivớiGabireleBurgio,CEOcótầmnhìncủaNHHotels,tạimộttrongnhữngkháchsạncủaôngtạiMadrid.NHdẫnđầuthịtrườngcảởTâyBanNhavàÝvàlàmộttrong50chuỗikháchsạnlớnnhấtchâuÂu.
BurgionằmtrongủybanđiềuhànhHộinghịbàntrònCuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcủacácCEOđiềuhànhkinhdoanhtoàncầu.Mộtquýôngtốtbụngvàănnóimềmmỏng,ngườicóđờitưcánhânphảnảnhniềmđammêcamkếtvớitươnglaixanhvàsựpháttriểnkinhtếbềnvững,Gabrielebịámảnhvềhiệusuấtnănglượng.VớiGabriele,việcchútâmđếnnhữngkhảnăngcủanhiệtđộnghọcvàcáchthứcmớiđểnângcaonăngsuấtkhôngphảilàmộtkháiniệmkinhtếphứctạp,màhơnthế,nólàmộtcôngcụkinhdoanhthựctế.ThànhcôngcủaôngtrongviệcbiếnthươnghiệuNHHotelstrởthànhthươnghiệuđứngđầuthịtrườngtạichâuÂulàmộtphầnkhôngnhỏdoviệctiếtkiệmchiphímàôngđãđạtđượctrongviệcgiảmtảisửdụngnănglượngvàtạoranhiềuhơnhoạtđộngtiếtkiệmnănglượng–việccắtgiảmchiphíkhiếnkháchhàngcủaôngcóthểtrảmộtcáigiárẻhơnchonhữngtiệnnghicaocấp.
NHHotelsđãgiớithiệumộthệthốngkiểmsoáttrựctuyếncótêngọiDatamart,nóliêntụcđiềukhiểnviệcsửdụngnănglượngcủakhắpmọinơitrongkháchsạn,sửdụngthôngtinđểgiảmthiểutốiđasựlãngphítrongkhitốiưuhóasựtiệnnghichokháchhàng.Giữanăm2007-2010,NHđãđạtđượcmộtconsốcắtgiảmsửdụngnănglượngấntượng:15,83%,giảm30,2%khíthảiCO2,giảm26,83%phátsinhchấtthải,vàgiảm28,2%lượngnướctiêuthụ.
NHđangtiênphongtrongkháiniệm“Phòngốcthôngminh”,mộthệthốnggiámsátthờigianthựccóthểtheokịpvớinhữngthôngtinthờiđiểmvềviệcsửdụngnước,đèn,điềuhòa,vàviệctiêuthụnhiệtvàđiềuchỉnhnhucầu
thayđổicủakháchhàngtrongthờigian24giờ.Nhữngkháchhàngsửdụngítnănglượnghơnmứcbìnhthườngsẽnhậnđượctraothưởngchotháiđộýthứcvìmôitrườngcủahọkhihọcheck-out,vớicáckhoảntíndụngtrongthẻkháchhàngtrungthànhcủaNHcủahọ,sẽđượchoàntrảcholầnởtớicủahọtạimộtkháchsạncủaNHHotels.
NHcũngđangtrongnhữnggiaiđoạnđầucủaviệcchuyểnhóanhữngkháchsạncủanóthànhnhữngnhàmáyviđiện.TạiÝ,côngtyđãtrangbịtháidươngnăngtong15%sốkháchsạncủanó.KháchsạnVittorioVentocủanótạiRomeđượctrangbịnănglượngquangđiệnmặttrời,cungcấp10%tổngsốnhucầuvềnănglượngcủakháchsạn.NHhiệntạiđangtronggiaiđoạnlênkếhoạchxâydựngkháchsạnkhôngphátthảiđầutiêntrênthếgiới.Trongdựđoạncủaviệcgiớithiệurathịtrườngdòngxesạcđiệnvàonăm2011,NHcũngtrởthànhnơiđầutiêncóđiểmsạcmiễnphítạitấtcảkháchsạntrongchuỗikháchsạncủanó.
CácsảnphẩmbằnggiấyvàgỗđượcsửdụngtạinhữngkháchsạncủaNHchỉđượclấytừnhữngkhurừngbềnvững,vàtấtcảnhữngtiệnnghivàvậttrangtrítrongphòngkháchsạnđềuđượclàmtừnhữngchấtliệusinhhọccóíttácđộngđếnmôitrường.TấtcảnhữngrácthảitạiNHHotelsđềuđượctáichế,vàcáctoi-let,phòngtắm,vànhữngvòinướcđượcsửdụngnhữngcôngnghệđểgiảmthiểuviệclãngphínước.
Chuỗikháchsạnnàycònthiếtlậpmộtcâulạcbộcungứng−đượctạorabởihơn40côngty–dòngsảnphẩmvàchuỗicungứngđượckiểmtra,đánhgiáđịnhkỳ,vànângcấpđểphùhợpvớiyêucầuvềnănglượngvànhữngđiềukiệntiênquyếtvềsinhtháiđượcthiếtlậpbởiNHHotels.
Bằngcáchtiếtkiệmnănglượngvàtạoranhữngkháchsạnthânthiệnvớimôitrường,NHđãthuđượclợinhuậnvàđồngthờigiúpthiếtlậpmộthoạtđộngkinhdoanhbềnvữngcungcấpgiáphònghợplýchokháchhàngcủanó.Vềphầnkháchhàng,họcóthểtậnhưởngnhữngphòngốcvàbiếtrằnghọđanglàmgiảmdấuchâncarbonvàgópphầncủahọvàoviệcgiữgìnsinhquyển.TấtcảnhữngkỹthuậtcôngnghệtiếtkiệmnănglượngvànhữnghoạtđộngkinhdoanhcủaNhHotelsđãtăngnăngsuấtcủacôngtylênđángkể,chophépnótốiưuhóanhữngdịchvụcùngvớiviệcgiảmđángkểchiphíđầuvào.
Vìgầnnhưmọihoạtđộngkinhtếcủanềncôngnghiệphiệnđạiđềuđượcvậnhànhbởinhiênliệuhóathạch–phânbónhóadầuvàthuốctrừsâutrongnôngnghiệp,máymóc,dượcphẩm,nhiệt,ánhsáng,giaothông,v.v…−nó
làmnổibậtlênmộtlýdorằngkhảnăngcủanhiệtđộnghọclàtrungtâmcủacâuchuyệnvềnăngsuấtvàtăngtrưởngkinhtế.
Nhưng,sựmấtmátnộichuyểnnhiệtcũngvậy.Chúngtacầntiếptụcnhắcnhớrằngmỗikhichúngtatăngviệcsửdụngnănglượngđểđẩynhanhtiếnđộcủaquátrìnhkinhtế,việctăngnăngsuấtcầnđượcđolườngsovớiviệctăngnộichuyểnnhiệttrongmôitrường.Trongkỷnguyêncôngnghiệplấynhiênliệuhóathạchlàmnềntảng,việcđốtthan,dầuvàkhígatựnhiênđẩynhanhtiếnđộtăngtrưởngkinhtếmộtcáchđángkể,vàdẫnđếnviệctíchtụkhíCO2nguyhiểm(nănglượngđãsửdụng)trongkhíquyển,hậuquảcủaviệcthayđổivềcơbảncủakhíhậutrênTráiđất.
Ttrướckhinhữngnhàkhoahọchiểuđượcmốiquanhệgiữaviệcđốtcácnhiênliệucarbonvàhiệntượngtráiđấtnónglên,cómộtchútliênquanđếndòngnộichuyểnnhiệt.LượngtíchlũyphátthảinộichuyểnnhiệtcủakhíCO2củacôngnghiệpthảivàokhíquyểnđãlàmthayđổinhiệtđộcủahànhtinhvàđẩythếgiớivàoviệcbiếnđổikhíhậuthờigianthực,vớinhữngảnhhưởngđángkểđếnnôngnghiệpvàcơsởhạtầng.
Mộtthựctếđơngiảnnhưngsâusắclànhiênliệuhóathạchvànhữngloạiđấthiếmđangbịsuyyếunhanhchóngvàlượngnộichuyểnnhiệttừhoạtđộngkinhtếtrongquákhứđãtănglênvớimộttốcđộvượtngoàikhảnănghấpthụcủasinhquyển.Tìnhhìnhnàykêugọiviệctáiđánhgiámộtcáchcơbảncủagiảđịnhđãchỉdẫnnhữngkháiniệmcủachúngtavềnăngsuấttrongquákhứ.Từđây,năngsuấtsẽphảiđượcđolườngtheocáchtínhcảnhữngkhảnăngcủanhiệtđộnghọccũngnhưhậuquảnộichuyểnnhiệt.
Nhữngnhàkinhtếhọcthườngđáplạirằnghọđưaviệcthanhtoánnộichuyểnnhiệtvàoviệcxemxétbởibaothanhtoántrongcáimàhọgọilà“yếutốngoạilaitiêucực”,hoặcnhữngtácđộnggâyhạimàhoạtđộngthịtrườngcónhữngbênthứbakhôngtrựctiếpthamgiavàoquátrinhdtraođổi.Vấnđềlàđólàtoànbộchiphítheothờigianchocácbênthứba,xãhộinhưmộttậpthể,môitrường,vànhữngthếhệtươnglaikhôngbaogiờđượctính.Nếuđược,nhữngngườithamgiathươngmạiphảichitrảkhoảnbồithườngđếnnayđãvượthơnconsốlợinhuậncủahọ,vàthịtrườngtưbảnsẽkhôngcòntồntại.
Lýdomàphầnlớnnhữngnhàkinhtếhọckhônghiểunóđólàhọđãthấtbạitrongviệchiểurằngtấtcảnhữnghoạtđộngkinhtếđềuvaymượnnănglượngvàvậtchấtdựtrữ.Nếuviệcvaymượnnàykhiếnchosựdồidàocủamôitrườngbịcạnkiệtnhanhhơnviệcbầusinhquyểncóthểtáichếcácchất
thảivàbổsungnguồncungcấp,sựtíchtụnợnộichuyểnnhiệtsẽsụpđổmặcchobấtkểchếđộkinhtếnàođangkhaithácnguồntàinguyên.
Mọilĩnhvựckinhtếlớnđềuđượcđánhdấubởiviệcđưavàomộtchếđộnănglượngmới.Sựmởđầu,khaithác,quátrìnhvàphânphốimộtnănglượngmớirấttốnkém.Nhữngtiếnbộcôngnghệvàquymôkinhtếgiảmcácchiphívàtăngdòngnănglượngchođếnkhidòngnănglượngdồidàotrởnêncôcùngkhanhiếmvànộichuyểnnhiệttừsựchuyểnhóanănglượngtrongquákhíbắtđầuđượctíchtụ.
NhưngđườngcongnănglượngcủaTIRcóđitheoquỹđạotươngtựkhông?Nócũngcòntùythuộc.Trongkhimặttrời,gió,vànhữngnănglượngtáitạokhácđủđểcungcấpnhucầuvềnănglượngchochúngtavànhữngsinhvậtkhác,miễnlàhệmặttrờivẫntồntại.Đểbắtđầu,nhữngnguồnnănglượngtáitạocầncónguyênliệulàmgiáđỡ.Pinđiện,turbingió,bóngđènhuỳnhquang,vàrấtnhiềunhữngchuyểnđổicôngnghệmớicủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIdựavào,mộtphần,nhữngnguyênliệuđấthiếm.Mộtbáocáođượcbanhànhvàotháng2/2011bởiHiệphộiVậtlýMỹvàHiệphộiNghiêncứuVậtChất,cảnhbáorằngmộttìnhtrạngthiếumộtvàinguyênliệuđấthiếmcóthể,trongthờigiandài,cóthểlàmsuyyếunhữngnỗlựcvớiquymôlớntrongviệctriểnkhainhữngnănglượngsạch.Nhữngnhànghiêncứutrongnhữnglĩnhvựccôngnghệsinhhọcđangpháttriển,hóahọcvữngbền,vàcôngnghệnanotựtinrằnghọsẽtìmrađượcnhữngchấtliệuthaythếvớigiárẻhơnvàhiệuquảhơnnhữngnguyênliệuđấthiếmtrongnhữngthậpkỷsắptớiđểphụcphụchocơsởhạtầngmớinổicủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
Mộtmốiquantâmlớnhơntrongdàihạnlàtácđộngtiềmẩncủanộichuyểnnhiệtcủaviệccósẵnmộtnguồncungcấpgầnnhưvôtậncủanguồnnănglượngtáitạosạchvớimứcgiárẻgầnnhưchokhông,cũnggiốngnhưtrongtrườnghợpvớisựsụpđổchiphícủaviệcthuthậpthôngtinvàsựtruyềntinxảyranhưmộtkếtquảcủanhữngcảicáchvềInternetvàcôngnghệtronghaithậpkỷtrước.Phảnứngđầutiêncóvẻnhưlà,“Tuyệtvời,Vôhạn,nănglượngtáitạogầnnhưmiễnphí.Tạisaophảilolắngchứ?”Mộtlầnnữa,hãynhắcnhớlạirằngTráiđấtlàmộthệthốngkhépkínkhôngtraođổinănglượngvớitháidươnghệtrừmộtsốlượngnhỏvậtchất.Nếuchúngtacónguồncungcấpnănglượnggầnnhưvôtận,nănglượngxanh,chúngtacóthểcókhuynhhướngchuyểnhóalượngnộichuyểnnhiệtthấphạnchếcủaTráiđấtvàohànghóavớimộttốcđộngàycàngtăng,tăngdòngnộichuyểnnhiệtvàtíchtụnhiềunhữngtạpchấthơn.
Hãyxemxétmộtvídụvềviệckhaithácnhôm.Chúngtacóthếkhaithácvàsảnxuấtnhômchomụcđíchthươngmạisửdụngnănglượngxanhđểtiếnhànhquátrình.Quamộtthờigian,mặcdùvậy,cácgỉnhômvàphântửlỏnglẻođãbịphântánmộtcáchngẫunhiênquaytrởlạivớimôitrườngvàtrởthànhmộtphầncủadòngnộichuyểnnhiệt.Chúngsẽkhôngbaogiờđượcgomlạivàđượctáitạotrởlạiquặngnhômbanđầu.
Điềunàygợiýrằngtrongkhichúngtasẽcầnchuyểnđổisangmộtnguồnnănglượngmới,nănglượngxanhđượcphânbổ,nócũngsẽcầnthiếtđểsửdụngnhữngnănglượngđómộtcáchchiliđểđảmbảorằngchúngtakhôngtáchhànhtinhcủamìnhkhỏivấnđềvềnộichuyểnnhiệt,mộtvấnđềcũngkhôngkémphầnquantrọngnhưviệchỗtrợsựsốngtrênTráiđất.Từquanđiểmnhiệtđộnghọc,bàihọcquantrọngnhấtchúngtacóthểrútralàbángcáchnàodựthảongânsáchnhữngmôhìnhtiêuthụcủachúngtađểphùhợpvớinhữnglịchtrìnhtáitạocủatựnhiên,dođóchúngtacóthểsốnglâudàihơntrênTráiđất.
Mặcdùcómộtcuộcthảoluậntoàncầuvềcânbằngngânsách,khinhữngchínhtrịgia,nhữngnhàlãnhđạokinhdoanh,vàphầnlớncôngchúngxemxétnhữnghạnchếcủangânsách,họítxemxétđếngiớihạnngânsáchđượcquyếtđịnhbằngviệcvaymượnnguồntàinguyênthiênnhiên.Nếuchúngtanghingờvềviệcngắtkếtnối,bấtcứkhinàocómộtgợiýnhỏvềviệcđánhthuếxăngdầuhoặcviệcphátthảicarbonđểkhuyếnkhíchviệctiếtkiệmnhiênliệuvànhữngkhảnăngđểgiảmhiệntượngtráiđấtnónglên,phầnlớncôngchúngsẽnhanhchóngphảnđối.Tuynhiên,chúngtacàngbổsungnhanhvàosựgiàucócủatựnhiênbaonhiêu,chúngtacàngtiêuthụnónhanhbấynhiêu,cácnguồntàinguyêncàngtrởnênkhanhiếmbaonhiêu,chúngtacàngtạorasựônhiễmbấynhiêu,khiếnchomọithứtốnkémhơntrênchuỗicungứng.Khigiácảcủamọithứchúngtasửdụngvàtiêuthụtăngcao,việctăngchiphísẽxuấthiệnởmọinơi,baogồmcảnhữnggìmàchínhphủcầnđểchitiêuvàonhữngsảnphẩmvàdịchvụcôngđểcảithiệncáchsốngcủachúngta.
Mộthệsinhtháitrưởngthànhtrongtựnhiênhoạtđộngkhákhácsovớinhữngthóiquencủachúngtatrongxãhội.TronghệsinhtháiđỉnhcaonhưchúngtanhìnthấytạiAmazonlàmộtvídụ,khảnăngcủanhiệtđộnghọclàgầnnhưmộttrạngtháiổnđịnhnhấtcóthể.Nhưngtrongnhữnghệsinhtháinàyđượcpháttriểnquahàngtriệunăm,sựtiêuthụnănglượngvàvậtchấtkhôngvượtquákhảnăngcủahệsinhtháiđểhấpthụvàtáitạochấtthảivàbổsungvàonguồncungcấp.Sựđồngvận,dấuhiệucủanhữngmốiquanhệ,vàvòngphảnhồiđượctinhchỉnhđểđảmbảokhảnăngcủahệduytrìđược
sựccânbằngliêntụcgiữacungvàcầu.
Tấtcảnhữngđiềuđauđớnrõràngnày,đặtramộtcâuhỏivềviệcliệunhữngnhàkinhtếcóthểđượcđượcđàotạovềnhiệtđộnghọctrướckhihọápdụngnhữngquytắccủamình.FrederickSoddy,NicholasGeorgecus-Roegen,HermanDalyvàtôiđãnhấnmạnhtừtrướcđâyvaitròcủanhữngkhảnăngnhiệtđộnghọcđónggóptrongviệcxácđịnhnăngsuấtvàquảnlýsựbềnvữngtrongnhữngcuốnsáchcủachúngtôivềchủđềnày,hỗtrợnóvớibằngchứngchínhxáctrênchuỗicungứngtrongsuốtlịchsử.NhưngnhữnggìkhiếnchonhữngphântíchcủaAyers/Warrđặcbiệthợplýlàvìnócungcấpnhữngchứngcứquamộtthờikỳmởrộngđểhỗtrởgiảthiết–mộtdạngcủadữliệucứngmànhữngnhàkinhtếcóthểnắmbắt,nếuhọchọn,đểsuynghĩlạivềhọcthuyếtkinhtế.Phầnlớntrongsốhọlạichọnviệcphớtlờsựhiểnnhiênnày.
Đưaravaitròtrungtâmmànhữngkhảnăngnhiệtđộnghọcgópphầntrongnăngsuấtvàtangtrưởngkinhtế,tôihỏiJohnA.“Skip”Laitner,mộttrongnhữngđộingũcácnhàphântíchkinhtếhàngđầuthếgiớiđếntừACEEE(AmericanCouncilForanenergy-efficienteconomy),tạoramộtmôhìnhcôngviệcmàtheodõicácthayđổihiệusuấtnănglượngtrongthếkỷXXđểxemsuynghĩsâusắcnàochúngtôicóthểlượmlặtđượctrongviệcchuẩnbịmộtcáchthứcchosựchuyểnđổisangmôhìnhTIR.NghiêncứucủaLaitnertiếtlộrằng,trongkhimứcđộhiệusuấtcủanănglượngtạiMỹtăngổnđịnhgiữanăm1900và1980,từ2,5%đến12,3%,từthờiđiểmđó,nóđãgiaođộngkhoảng14%,phảnánhsựtrưởngthànhcủanănglượngvàcơsởhạtầngtrongCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.Điềunàycónghĩalàtrong30nămtrước,chúngtađãlãngphí86%nănglượngmàchúngtasửdụngtrongviệcsảnxuấthànghóavàdịchvụ.
Sẽrasaonếuchúngtatínhđếnlợiíchhiệusuấtcủanănglượngtrongviệcsửdụnghydrogenvànhữngphươngtiệnlưutrữkhácdànhchonhữngnănglượngtáitạovàlợiíchtrongviệcchuyểnđổiđộitàuvậnchuyểntừthứkhônghiệuquảnhưđộngcơđốttrongchạybằngdầu,chođếnnhữngthứsiêuhiệuquả,cácphươngtiệnnạpđiệnvàhoạtđộngbằngnănglượnghydrogen?SựhấpthutiềmnăngtronghiệusuấtnhiệtđộnghọcquachuỗicungứngvàtrongtừnglĩnhvựcxãhộitrongcuộccôngnghiệpcáchmạnglầnthứbamớinổiphảidẫnđếnkếtquảtrongnăngsuấtvượtxanhữnggìchúngtacóthểđạtđượcquaquátrìnhcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIItrongthếkỷXX.
VỐNTÀICHÍNHVÀVỐNXÃHỘI
Khôngchỉriêngsựthịnhvượng,năngsuất,nhữngngânsáchcânbằng,vànhữngquyềnsởhữulànhữngđặctínhcủahọcthuyếtkinhtếcổđiểnđượccáchtân.NgaycảnguyênlýtrungtâmcủachủnghĩatưbảncũngtựbắtđầulunglaynhưngmộtkếtquảcủacáccơhộikinhtếbêncóthểđượctạorabởicôngnghệcủaTIR.
Chủnghĩatưbảnđượctạoratrênýtưởngrằngviệctíchlũysựgiàucócủamộtcánhâncóthểđượckhaithácdướihìnhthứccủatưbảntàichínhđểchiếmđoạtthậmchínhiềusựthịnhvượnghơnbằngcáchkiếmsoátcácphươngtiệnkỹthuậttạorasựthịnhvượngvàphươngtiệnhậucầnmànóđượcphânphối.
Nềntảngnhiênliệuhóathạchcủacuộccáchmangcôngnghiệpđòihỏirấtnhiềuchiphítrảtrước.Côngnghệhơiđốtthanđắtđỏhơnrấtnhiềusovớinhiênliệugỗ,nướcvàcôngnghệcốixaygió.Chiphícaocủanhữngnănglượngvàcôngnghệmớivànhữngnhiệmvụvàkỹnăngchuyênmônmàthiênvềquảnlýtậptrungvàsảnxuấtdướicùngmộtmáinhàtrongthứmàsaunàysẽđượcgọilàhệthốngphânxưởng.
NgànhdệttạiAnhlàngànhđầutiênđượcchuyểnđổisangmôhìnhmới.Nhữngngànhtiểuthủcôngnghiệpkháccũngsớmtiếpnối.Mộttầnglớpcácthươnggiagiàucómớiđãthuhútđủtàichínhđểsởhữunhữngcôngcụsảnxuất,màtrướcđóchúngđượcsởhữubởinhữngthợthủcông.Họđượcgọilànhữngnhàtưbản.Khôngthểcạnhtranhvớiquymôkinhtếvàtốcđộcủanhữngnhàmáyphânxưởngmới,nhữngngườithợthủcôngmấtsựtựchủvàtrởthànhnhâncônglaođộngtrongnhữngphânxưởng,vàlàlựclượnglaođộngcủacuộccáchmạngcôngnghiệp.NhàsửhọcMauriceDobbtổngkếttrongviệcchuyểnđổinghềnghiệptừngànhnghềthủcôngsangsảnxuấtcôngnghiệpvàtừnhữngngànhtiểuthủcôngnghiệpđếnnhữngcôngtytưbản:“Sựphụthuộcvềsảnxuấtvàovốn,vàsựxuấthiệncủanhữngmốiquanhệtầnglớpgiữanhữngnhàtưbảnvànhữngngườisảnxuấtlà,dođó,đượccoinhưlàmộtsựxungyếugiữahaimôhìnhsảnxuấtmớivàcũ.”
Trongmôhìnhmới,phânphối,hợptáctruyềnthôngvànhữngkhônggiannănglượngcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,mặcdùvậy,việctíchlũyvốnxãhộicũngtrởnênquantrọngvàgiátrịnhưviệctíchlũyvôntàichính.Đólàbởichiphíthamgiavàomạnglướiđanggiảmmạnhvìcôngnghệtruyềnthôngđãtrởnênrẻhơn.Ngàynay,gần2tỷngườiđượctrangbịnhữngchiếcmáytínhbàngiárẻhoặcnhữngchiếcđiệnthoạisửdụngđượcInternetvớitốcđộánhsáng,vớisứcmạnhphânphốicủachúnghơnnhiềusovớinhữngmạnglướiTVtoàncầu.Chẳngbaolâunữa,việcgiảmmạnh
củachiphícôngnghệnănglượngtáitạosẽcungcấpchomỗingườimộtquyềntruycậptươngđươngvớinănglượngquamạnglướiphânphốinănglượng.
Chiphívốnđặcbiệtcủaviệcsởhữuđiệnthoạitậptrungkhổnglồ,radio,vàcôngnghệtruyềnthôngtruyềnhìnhvànhiênliệuhóathạchvànhàmáyđiệnhạtnhântrongthịtrườngđangnhườngchỗchocáchthứcmới,chủnghĩatưbảnphânphối,trongđóchiphíđầuvàothấptrongnhữngmạnglướibênkhiếnnótrởnênkhảthichohầuhếtmọingườiđểtrởthànhmộtnhàdoanhnghiệptiềmnăngvànhữngngườicộngtáctrongmôitrườngInternetmở.Thànhquảlàvốntàichínhthườngkhôngquantrọngnhưvốnxãhội,ítnhấttạigiaiđoạnkhởinghiệp,trongviệctạoranhữngdoanhnghiệplớnmới.Bằngchứnglàmộtvàingườitrẻtrongđộtuổi20đãtạoraGoogle,Facebook,vànhữngmạngxãhộitoàncầukhác,trongchínhphòngkýtúcxácủahọ.
Nókhôngcónghĩalàvốntàichínhkhôngcòncóchútliênquannào.Nóvẫngópphầnvàođó.Nhưngcáchmànóđượcsửdụngđãđượcthayđổimộtcáchcơbản.Vìnềnkinhtếđãđượcsanbằngvàtrởnênđượcphânphốinhiềuhơn,mốiquanhệđồngđẳngđượcưachuộnghơnviệctraođổitựtrị,bảnchấtcủacáchnhữngcôngtylấyđượcthayđổidoanhthu.Sảnxuấttàisảnđểtraođổi,mộtnềntảngcủachủnghĩatưbản,trởnênngàycàngthualỗtrongnềnkinhtếthôngminh,nơimàchiphítraođổingàycàngrẻhơn,vàcuốicùng,hầunhưlàmiễnphí.QuátrìnhđócũngđượctiếnhànhvàsẽchỉđẩynhanhtiếnđộtrongnhữngthậpkỷtớinhưnhữngcơsởhạtầngtrưởngthànhcủaTIR.Bởiđiềuđóxảyra,việctraođổitàisảntrongthịtrườngsẽnhườngchỗchonhữngmạnglướicácmốiquanhệhợptác,vàsảnxuấtđểbánsẽđượcgộpvàoviệcsảnxuấtchoviệcsửdụngđúngthờigian.PhóngviêntờNewYorkTimes,MarkLevinemôtảtưtưởngmớivớimộtquansátsắcsảorằng“việcchiasẻlàrõràng,sắcnét,tinhtế,hậuhiệnđại:sởhữulàngudốt,íchkỷ,rụtrè,tụthậu.”Nhữnggìtôiđangmiêutảlàmộtsựthayđổimộtcáchnềntảngtrongcáchchủnghĩatưbảnhoạtđộngmànayđangđượcphơibàyquaviệcsảnxuấttruyềnthốngvànhữnglĩnhvựcbánlẻcũngnhưviệctáiđịnhhìnhcáchnhữngcôngtylèoláiviệckinhdoanh.
Theotậpquán,trongnhữngthịtrườngtưbản,lợinhuậnđượctạoratạiđiểncậnbiêncủachiphígiaodịch.Điềuđólà,tạimỗibướccủaquátrìnhchuyểnđổitheochuỗigiátrịngườibánhàngtănggiáchiphíđốivớingườimuađểtạoralợinhuận.Giácuốicùngcủahànghóahoặcdịchvụdànhchongườisửdụngcuốibảnánhsựtănggiá.NhưngthôngtinvànhữngcôngnghệtruyềnthôngcủaTIRrútngắnlạimộtcáchđángkểchiphíchuyểnđổiquachuỗi
giátrịtrongtừngngànhcôngnghiệpvàlĩnhvực,vàviệcphânphốinănglượngtáitạocungsẽsớmlàmđượcđiềunày.Nhữngngànhcôngnghiệpnănglượngxanhđangđượccảithiệnhiệusuấtvàgiảmchiphítạitốcđộngàycàngtăng.Vàcũngnhưcácthếhệvàsựphânphốithôngtinđangtrởnêngầnnhưmiễnphí,nănglượngtáitạocũngsẽnhưvậy.Mặttrời,giócósẵnchomọingườivàkhôngbaogiờđượcsửdụnghết.
Khichiphíchuyểnđổichoviệctiếphợptrongviệcgiaotiếp/hệthốngnănglượngmớicủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIItiếngầnđến0,nókhôngcòncóthểduytrìlãisuất,vàđịnhnghĩavềlợinhuậnphảiđượccânnhắclại.ĐiềuđóđãxảyravớithànhphầnthôngtinliênlạccủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Việcrútngắnchiphíchuyểnđổitrongviệckinhdoanhâmnhạcvàlĩnhvựcxuấtbảnvớisựnổilêncủaviệcđăngtảinhạcvàsáchđiệntử,nhữngtrangblogthôngtinđangtànphánhữngngànhcôngnghiệptruyềnthống.Chúngtacóthểmongđợinhữngtácđộnggâyrốitươngtựvớinănglượngxanh,việcsảnxuất3Dvànhữnglĩnhvựckhác.Vậylàmcáchnàocácdoanhnghiệptạoralợinhuậnkhichiphíchuyểnđổivàlãixuấtbiếnmất?
Trongmộtnềnkinhtếcóphíchuyểnđổigầnnhưmiễnphí,tàisảnvẫnluôntồntại,nhưngvẫnnằmtrongtaynhữngnhàsảnxuấtvànóđượctruycậpbờingườitiêudùngtheothờigian.Tạisaomọingườimuốnsởhữumọithứtrongmộtthếgiớiliêntụcnângcấp,nơimànhữngdòngsảnphẩmmớiluônlậptứcquétcảtrongvàngoàithịtrường?TrongnềnkinhtếcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,thờigiantrởthànhmộthànghóakhanhiếmvàlàđiềuquantrọngtrongviệcgiaodịch,vàtruycậpvàocácdịchvụthaythếquyềnsởhữunhưmộtxuthếthươngmạisơcấp.
ViệcmuađĩaCDđãnhanhchónglàcáchthứccủanhữngthậpniêncũ.NhữngcôngtynhưRhapsodyvàNapsterchophépnhữngthuêbaođượcquyềntruycậpvàothưviệnâmnhạccủahọvàđăngtảinhữngbảnthuyêuthíchcủamìnhquatừngthánghoặcnăm.
Việcsởhữunhữngchiếcxeôtô,đãtừngđượccoilàmộtnghithứcbướcvàomộtthếgiớitrưởngthànhcủanhữngmốiquanhệtàisản,đãngàycàngmấtđichỗđứngchoviệcthuêxe.NhữngcôngtysảnxuấtôtônhưGM,DaimlervàToyotasẽgiữnhữngchiếcxecủahọvàbướcvàomốiquanhệlâudàivớikháchhàngcủahọ.Vớicáchnày,ngườidùngđangtrảtiềnchokinhnghiệmláixetrong24giờmộtngàytheothờigianđượchãngchothuêbảohiểm.Nhữngcôngtyxehơicóđượcnhữngkháchhàngcốđịnhvàngườidùngtậnhưởngsựtiệnnghicủasựdiđộngvàdễdàngchuyểnđổi
sangmộtchiếcxemớicứsau2hoặc3năm,trongkhiloạibỏđượcgánhnặngvềdịchvụvàsửachữacủacácđạilý.
Chiasẻthờigiansửdụngcáckỳnghỉcũngtrởthànhmộtmôhìnhkinhdoanhănkhách.Thayvìmuanhữngngôinhàthứhai,hàngtriệungườiđinghỉhiệnnayđãmualạithờigiansửdụngtrongnhữngngôinhàdànhchocáckỳnghỉ,chophéphọquyềnđượcởvàsửdụngnhữngtiệnnghitrongmộtkhoảngthởigiancụthể.Họcũngcóthểsửdụngnhữngđiểmchiasẻthờigianđểởtronghàngnghìnnhữngcănnhàtrênthếgiới.
Vẫncònthúvịhơn,trongmộtthếgiớinơiviệctuycậpbắtđầulàmmờđisựsởhữuvàtàisảnvẫnnằmtrongtaycủanhữngnhàcungcấp,đượcthuêtrongtừngphânđoạnthờigiandướihìnhthứcchochothuênhàởdàihạn,chothuêtrongcáckỳnghỉ,vànhữngcáchthỏathuậnkhác,kháiniệmvềsựbềnvữngtrởnêngắnkếtmộtcáchmậtthiếtvớiđiểmcốtyếu,hơnlàchỉđơngiảnlàmộthànhđộngtráchnhiệmxãhộicủalươngtâmthaymặtchoviệcquảnlýkhaisáng.
Khimộtchiếcôtôvẫnthuộcquyềnsởhữucủanhữngnhàsảnxuấttrongcảquãngđờicủaxe,côngtycóquyềnđượcđảmbảoviệctạoramộtchiếcxecóđộbềncao,vớichiphíbảotrìthấp,vànóđượclàmbằngnhữngnguyênliệudễdàngtáichế,hạnchếdấuchâncủacarbon.KhikháchsạngiốngnhưStarwoodxâydựngvàsởhữunhữngngôinhàchothuê,chúngcómộtlợiíchtrongviệcsửdụngtổngsốnănglượngítvànhữngnguồntàinguyênbềnvữngnhấtđểcungcấpmộttrảinghiệmchấtlượngchonhữngngườithuê.
Việcchuyểnđổitừngườibánvàmuasangnhàcungứngvàngườisửdụng,từviệcchuyểngiaoquyềnsửdụngtrongthịtrườngđếnviệctruycậpvàonhữngdịchvụtrongnhữngphânđoạnthờigiantrongmạnglướiđangthayđổitheocáchchúngtanghĩvềhọcthuyếtkinhtếvàthựctiễn.
Tạimộtmứcđộcònsâuhơn,mặcdùvậy,cơsởhạtầngnănglượng-truyềnthôngđangthayđổicáchchúngtađolườngnhữngthànhcôngkinhtế.
GIẤCMƠVỀCHẤTLƯỢNGCUỘCSỐNG
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàmthayđổiýthứccủachúngtavềmốiquanhệvàtráchnhiệmvớiđồngloại,khiếnchúngtanhìnrasứmệnhchung.ViệcchiasẻcácnguồnnănglượngtáitạocủaTráiđấttrongnhữngcơsởchungởkhắpcáclụcđịatấtyếutạoramộtnhậnthứcmớivềbảnsắccácloài.Nhậnthứcsơkhaivềsựliênkếtvàgắnkếtsinhquyểnđãtạora
mộtgiấcmơmớivềchấtlượngcuộcsống,nhấtlàởgiớitrẻtrênthếgiới.
GiấcmơMỹ,từlâuđãđượccoilàtiêuchuẩnvàngchonhữngconngườithamvọngởkhắpmọinơi,đangẩnmìnhtrongtruyềnthốngcủathờiđạiKhaisáng,vớisựnhấnmạnhvàoviệctheođuổicáclợiíchvậtchất,quyềntựchủvàđộclập.Tuynhiên,chấtlượngcuộcsốnglạiphảnánhmộttầmnhìnmớicủatươnglai–tầmnhìndựatrênlợiíchhợptác,sựliênkếtvàphụthuộclẫnnhau.Chúngtanhậnrarằngtựdothựcsựkhôngphảilàviệckhôngchịuơnngườikháchaylàmmộtốcđảocủariêngmình,màởsựthamgiatíchcựcvớinhữngngườikhác.Nếutựdolàsựtốiưuhóacuộcsốngcủaconngười,nóđượcđobằngsựphongphúvàđadạngcủanhữngtrảinghiệmvàsứcmạnhcủanhữngmốiliênhệxãhộicủangườiđó.Mộtsựtồntạicàngđơnđộcthìcàngítmangýnghĩacủacuộcsống.
Giấcmơvềchấtlượngcuộcsốngchỉcóthểđượctrảinghiệmchung.Khôngthểtậnhưởngchấtlượngcuộcsốngtrongsựcôlậpvàloạitrừnhữngngườikhác.Đểđạtđượcchấtlượngcuộcsốngđòihỏisựthamgiatíchcựccủatấtcảmọingườitrongđờisốngcộngđồngvàýthứcsâusắcvềtráchnhiệmcủamỗithànhviênđểđảmbảokhôngaibịbỏlạiphíasau.
CácnhàkinhtếhọcKhaisángbịthuyếtphụcrằnghạnhphúcvà“cuộcsốngtốtđẹp”đồngnghĩavớiviệctíchlũytàisảncánhân.Tuynhiên,mộtthếhệtrẻhơn,ởđỉnhcaocủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIII,cũngcóthểtinrằngmặcdùsựthỏamãnvềkinhtếlàcầnthiết,hạnhphúccủaconngườicũngtỷlệthuậnvớisựtíchlũyvốnxãhội.
Sựthayđổitrongsuynghĩvềýnghĩacủahạnhphúcđangbắtđầuảnhhưởngđếnmộttrongnhữngchỉsốquantrọngđểđolườngsựthịnhvượngkinhtế.KháiniệmTổngsảnphẩmquốcnội(GDP)đượcđưaravàonhữngnăm1930đểđolườnggiátrịtínhbằngtiềncủatổngsốhànghóavàdịchvụkinhtếđượctạoratrongmộtnăm.Vấnđềđốivớichỉsốnàylànótínhđếncảnhữnghoạtđộngkinhtếtiêucựccũngnhưtíchcực.Nếumộtquốcgiađầutưnhữngkhoảntiềnlớnvàovũkhí,xâydựngnhàtù,pháttriểnngànhcôngan,vàphảilàmsạchcácmôitrườngbịônhiễmvàcácvấnđềtươngtự,nócũngđượctínhvàoGDP.
SimonKuznets,mộtngườiMỹđãphátminhracôngcụđolườngGDP,ngaytừđầuđãchỉrarằng“phúclợicủamộtquốcgia...hầunhưkhôngthểsuyratừmộtphépđothunhậpquốcdân”.Saunày,KuznetscònnhiềulầnnhấnmạnhhơnvềnhữnghạnchếcủaviệccoiGDPlàthướcđosựthịnhvượngkinhtế.Ôngcảnhbáorằng“Cầnphảiphânbiệtsựtăngtrưởngvềchấtlà
lượng...Cácmụctiêutăngtrưởngcầnlàmrõtăngtrưởngcáigìvàđểlàmgì”.
Trongnhữngnămgầnđây,cácnhàkinhtếbắtđầuđặtracácchỉsốkhácđểđolườngsựthịnhvượngkinhtếdựatrênnhữngchỉbáovềchấtlượngcuộcsốngchứkhôngphảitổngsảnlượngkinhtếđơnthuần.ChỉsốPhúclợiKinhtếBềnvững(ISEW),ChỉsốYtếXãhộiFordham(FISH),ChỉsốPháttriểnthực(GPI),ChỉsốThịnhvượngKinhtế(IEWB)vàChỉsốPháttriểnConngườicủaLiênHợpQuốc(HDI)làmộtvàimôhìnhchỉsốkinhtếvềchấtlượngcuộcsốngmới.Cácchỉsốmớinàyđolườngnhữngcảithiệnchungvềphúclợixãhội,vàbaogồmnhữngthứnhưtỷlệtửvongcủatrẻsơsinh,tuổithọ,sựsẵncócủabảohiểmytế,trìnhđộhọcvấnđạtđược,thunhậptrungbìnhhàngtuần,sựxóanghèo,bấtbìnhđẳngthunhập,khảnăngchitrảnhàở,mứcđộsạchcủamôitrường,đadạngsinhhọc,sựgiảmtộiphạm,lượngthờigianrảnhrỗi,...ChínhphủPháp,AnhcũngnhưLiênminhchâuÂuvàcácnướcOECDđãđặtracácchỉsốchấtlượngcuộcsốngchínhthứcvớimongmuốntăngcườngápdụngnhữngthướcđomớinàyđểđánhgiáhiệusuấttổngthểcủanềnkinhtế.
Nếuchấtlượngcuộcsốngđòihỏimộtýthứcvềtráchnhiệmchungcủachúngtađốivớicộngđồnglớnhơnmàchúngtađangsống,câuhỏiđặtralàcộngđồngđósẽkếtthúcởđâu?Trongthờiđạimới,địnhhướngkhônggianvàthờigiancủachúngtavượtrakhỏicácranhgiớichínhtrịchuyênchếvàbaohàmcảsinhquyển.
TÁIKHÁMPHÁKHÔNGGIANVÀTHỜIGIAN
QuyếttâmcủacácnhàkinhtếhọcKhaisángnhằmđặtnềnmóngchonhữnglýluậnmớicủahọtheochânlýcủacơhọcNewtonđãdẫnhọđếnnhậnthứcvềkhônggianvàthờigiantheocáchrấtmáymócvàvịlợi.Khônggianđượcxemnhưmộtvậtchứa–mộtnhàkho–cóđầyđủcáctàinguyênhữuíchsẵnsàngbịchiếmđoạtchocácmụcđíchkinhtế.Cònthờigianlàmộtcôngcụdễuốnnắncóthểthaotúngđểđẩynhanhquátrìnhchiếmđoạtvàtạoracủacảikinhtếkhônggiớihạn.Tổchứccủaconngườiđượccoilàmộtlựclượngbênngoàitácđộngđếncácnguồntàinguyênrảiráctrongkhônggian,sửdụngcáccôngnghệtiếtkiệmsứclaođộngđểbiếnđổichúngmộtcáchhiệuquảnhấtthànhcáctiệních.Cáchtiếpcậnvịlợiđốivớikhônggianvàviệcsửdụngthờigianhiệuquảtrởthànhcácchỉsốkhônggianvàthờigianquantrọngtronglýthuyếtkinhtếcổđiển.
CácgiảthuyếtKhaisángvàhậuKhaisángvềkhônggian,thờigianvàtổ
chứccủaconngườiphảnánhsuynghĩcủathờikỳnày.CácnhàđịachấtvàhóahọctinrằngcácvậtchấtvôtrivôgiáccủaTráiđấttồntạinhưmộtdạngkhodựtrữthụđộng,vôtậnchưađượckhaithácđangchờđợiconngườikíchhoạtđểđivàohoạtđộngvàchuyểnthànhtàisản.Ngàynay,cáckhámphákhoahọcmớivềhoạtđộngcủaTráiđất,đặcbiệtlàsựtươngtácgiữacácquytrìnhđịahóahọcvàcáchệsinhvậtđãđặtramốinghingờvềdấutíchcònlạicuốicùngcủatưduykinhtếcổđiển.
Chúngtađãđềcậpđếnhoạtđộngcủasinhquyểntrongcácchươngtrước.Vàonhữngnăm1970,nhàkhoahọcngườiAnh,JamesLovelock,vànhàsinhvậthọcngườiMỹ,LynnMargulis,đãnghiêncứucáchthứccácquátrìnhđịahóahọctươngtácvớicácquátrìnhsinhhọctrênTráiđấtđểduytrìcácđiềukiệnlýtưởngchosựsốngtrênhànhtinh.GiảthuyếtGaiagâytranhcãicủahọđãngàycàngnhậnđượcsựủnghộtrongcácthậpkỷtiếptheokhicácnhànghiêncứutừnhiềulĩnhvựckhoahọcđãlêntiếngvàbổsungcácbằngchứngchohọcthuyếtcủaLovelockvàMargulis.
LovelockvàMargulisnhậnđịnhrằngTráiđấtlàmộthệthốngtựđiềutiếthoạtđộnggiốngnhưmộtcơthểsống.Họlấyvídụvềviệcđiềutiếtkhíoxyvàmetanđểchứngminhquanđiểmcủamình.Nồngđộkhíoxytrênhànhtinhcầnphảiduytrìtrongmộtphạmvirấthẹpđểsựsốngcóthểtồntại.Nếunồngđộkhíoxytăngvượtquáphạmviđó,Tráiđấtsẽbùngnổthànhmộtquảcầulửavàsựsốngtrênmặtđấtsẽbịxóasổ.Vậykhíoxyđượcđiềutiếtnhưthếnào?
Hainhàkhoahọcnàytinrằngkhikhíoxytrongkhíquyểnvượtquámứcđộchấpnhậnđược,nókíchhoạtsựtăngcườngsảnxuấtvàpháttánkhímetantừcácvikhuẩnsiêunhỏ.Khímetanđivàobầukhíquyển,làmẩmlượngkhíoxychođếnkhinótrởlạimứcphùhợp.ĐâychỉlàmộttrongvôsốnhữngvònglặpphảnhồigiữchosinhquyểnthânthiệnvớisựsốngtrênTráiđất.
Hiểubiếtmớivềhoạtđộngcủacácvònglặpphảnhồitrongcácmạnglướisinhtháiđượcđặtsongsongvớiviệcmôhìnhhóacácmạnglướiphảnhồithôngtin-nănglượngtrongnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđanghìnhthành.NếunhưcôngnghệgiốngnghệthuậtởchỗmôphỏngcuộcsốngthìhạtầngđượckếtnốimớicủanềnkinhtếTIRtiếngầnhơnnữatớiviệcmôphỏnghoạtđộngcủacáchệsinhtháitựnhiêncủahànhtinh.Việctạoracácmốiquanhệkinhtế,xãhộivàchínhtrịmôphỏngtheocácmốiquanhệsinhhọccủacáchệsinhtháitrênTráiđấtlàbướcquantrọngđầutiêntrongviệctáigắnkếtloàingườivàocáccộngđồnglớnhơnmàchúngtađangsống.
MộtthếgiớiquankhoahọcmớiđangtrởnênthịnhhànhvớinhữngcơsởvàgiảđịnhphùhợphơnvớicáchtưduymạnglướiđằngsaumôhìnhkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Nếukhoahọccũcoitựnhiênlàcácvậtthể,khoahọcmớicoitựnhiênlàcácmốiquanhệ.Khoahọccũđặctrưngbởisựtáchrời,chiếmđoạt,phântáchvàgiảmthiểu;khoahọcmớicóđặcđiểmkếtnối,bổsung,hộinhậpvàthốngnhất.Khoahọccũquantâmđếnviệclàmchotựnhiêntrởnênnăngsuất,khoahọcmớiquantâmđếnviệclàmchotựnhiênbềnvững.Khoahọccũtìmkiếmsứcmạnhđểlàmchủtựnhiên,khoahọcmớitìmkiếmsựhợptácvớitựnhiên.Khoahọccũkhuyếnkhíchsựtựchủvớitựnhiên,khoahọcmớikhuyếnkhíchsựthamgiavớitựnhiên.Khoahọcmớiđưachúngtatừcáchnhìnthựcdânvềtựnhiênnhưkẻthùđểcướpbócvànôdịchsangmộttầmnhìnmớivềtựnhiênnhưmộtcộngđồngđểnuôidưỡng.Quyềnbóclột,khaithácvàsởhữutựnhiêndướihìnhthứctàisảnđượckiềmchếbởinghĩavụquảnlýtựnhiênvớisựtôntrọng.Giátrịhữudụngcủatựnhiênđangdầnnhườngchỗchogiátrịbảnchấtcủatựnhiên.
NếutấtcảcáccơthểsinhhọctiếptụctươngtácvớicácquátrìnhđịahóahọcđểduytrìmộtđiềukiệncânbằngnộibộphùhợpvớisựtrườngtồncủasinhquyểnvàduytrìsựsốngtrênTráiđất,thìviệcđảmbảosựthịnhvượnglâudàicủaloàingườiphụthuộcvàokhảnăngsinhtồncủachúngtatrongcácgiớihạnkhônggianvàthờigiancủaTráiđất.CáclýthuyếtvàtậpquánkinhtếhọccổđiểnvàtâncổđiểnvớihộichứngcuồngtướcđoạtvàtiêuthụđãlàmsuyyếucáccơchếphảnhồigiữacácquátrìnhđịahóahọcvàsinhhọccủaTráiđất,khiếncáchệsinhtháitrởnênnghèonàn,vàgâyrasựthayđổilớntrongnhiệtđộvàkhíhậucủaTráiđất.
Đểcóthểtồntạivàpháttriển,chúngtasẽcầnsuynghĩlạicáckháiniệmvềkhônggianvàthờigian.Địnhnghĩacủakinhtếhọccổđiểnvềkhônggiannhưmộtvậtchứahaynhàkhochứacáctàinguyênbịđộngcầnđượcthaythếbằngquanniệmvềkhônggiannhưmộtcộngđồngcácmốiquanhệchủđộng.Tronglượcđồmới,cấutạođịahóahọccủaTráiđấtkhôngđượccoilàmộttàinguyênhaytàisảnmàlàmộtphầnphứctạpcủacácmốiquanhệtươngtácgiúpduytrìsựsốngtrênhànhtinh.Trongtrườnghợpđó,cácưutiênvềkinhtếcủachúngtacầnphảichuyểntừhiệusuấtsangtáisảnxuất,vàtừviệctheođuổitựnhiênhoàntoànvịlợisangviệcquảnlýcácmốiquanhệgiúpduytrìsinhquyển.
Tươngtự,sựhiệuquảcầnnhườngchỗchotínhbềnvữngtrongviệctổchứcthờigian.Cáchtiếpcậncủachúngtavớikỹthuậtphảiđượctáikiểmđịnhđểđồngbộhóavớichukỳtáitạocủatựnhiênchứkhôngchỉđơngiảnlànhịp
điệuhiệuquảcủathịtrường.
Sựchuyểndịchtừnăngsuấtsangtáisảnxuấtvàtừhiệuquảsangbềnvữngđưaloàingườichúngtavềlạicùngnhịpđiệuvàchukỳcủacộngđồngsinhquyểnlớnhơnmàchúngtalàmộtmảnhghépphứctạpkhôngthểtáchrời.ĐâychínhlàýnghĩacủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàlàlýdotạisaolýthuyếtkinhtếhiệnđượcdạytrongcáctrườngkinhdoanhtrênthếgiớilàkhôngđủđểlàmkhungthamchiếuchoviệcđiềukhiểnthờiđạikinhtếmớivàtạoraýthứcvềsinhquyển.
Vớinhữngngườihoàinghichorằngmọinỗlựcgắnkếthoạtđộngkinhtếcủaconngườivớinhịpđiệuvàchukỳcủasinhquyểnlàvôíchvìđiềuđómâuthuẫnvớikhuynhhướngsinhhọccủachúngtanhằmđảmbảosựtựchủvàthểhiệnquyềnlựcvớitựnhiên,mộtsựkếtnốivớikháiniệmthờisinhhọcsẽgạtbỏnhữngquanđiểmđó.
Tấtcảcácdạngcủasựsống,từvikhuẩnđếnconngườiđềuđượctạonêntừvôsốcácđồnghồsinhhọcgiúpcácquátrìnhsinhlýcủachúngcónhịpđiệuthuậnvớisinhquyểnvàhànhtinh.NhàtâmlýhọcJohnE.Ormepháthiệnrarằng“vũtrụcóbảnchấtvậnhànhtheonhịpđiệu.MặttrăngquayxungquanhTráiđất,TráiđấtquayquanhMặttrời,vàbảnthânhệmặttrờithayđổivịtrítrongkhônggiantheothờigian.Mọihiệntượngnàydẫnđếnnhữngthayđổinhịpđiệuthườngxuyênvàsựsinhtồncủacácloàisinhvậtphụthuộcvàokhảnăngtuântheocácnhịpđiệunày.”
Bấtkỳaiđãtừngbịmệtmỏisaumộtchuyếnbaydoviệcđiquacácmúigiờtrongthờigianngắnđềuhiểurằngcơthểconngườiđượcđiềuchỉnhvàthiếtkếmộtcáchkhéoléotheocácnhịpđiệucủahànhtinh,vàbấtkỳsựgiánđoạnnàosẽđẩycácquátrìnhbêntrongcơthểvàotìnhtrạngmấtđồngbộ.Nhiệtđộcơthểchúngtatănggiảmtheoquytắccóthểdựđoánđượcsaumỗi24giờđồnghồ.Nhiệtđộcủachúngtacũngnhưvậy.Chukỳkinhnguyệtcủaphụnữcóxuhướngtheochukỳcủamặttrăng.HộichứngRốiloạncảmxúctheomùa(SAD)thườngxảyravàocácthángmùađông,khithờigiancóánhsángmặttrờingắnnhất,vàcảmgiácthờơvàtrầmcảmphỏngtheoquátrìnhngủđônglàmchậmđihoạtđộngsinhlýởnhiềuloàiđộngvậtcóvú.
CácnhànghiêncứutronglĩnhvựcThờidượclýhọcđangbắtđầunhậnrarằngthờiđiểmcấpthuốchoặcphẫuthuậttrongngàycóthểảnhhưởngđếnhiệuquảcủanóvàđãbắtđầuđồngbộhóaviệcđiềutrịvớiđồnghồsinhhọcbêntrongcủatừngbệnhnhân.
Thựctếlàconngười,giốngnhưcácloàikhác,bịcuốntheochukỳcủaTráiđấtvềmặtsinhhọcđãthayđổisuynghĩcủachúngtavềkhônggianvàthờigian.SựtồntạicủachúngtađượcgắnvớicáctọađộkhônggianvàthờigiancủaTráiđất.Cáctếbàotrongcơthểchúngtađangliêntụcđượcthaythế.Sựtồntạicủachúngtalàmộtkiểuhìnhhoạtđộngtheođónănglượngtừcáccalonộichuyểnnhiệtthấpđổvàocơthểchúngtatừtựnhiên,bổsungcáctếbàovớicùngtốcđộloạibỏchúngramôitrườngđểtáitạo.Mỗichúngtalàmộthiệnthâncủacácdòngnănglượngvàcácquátrìnhđịahóahọcvàsinhhọctrôitrongsinhquyển.Bêntronghànhtinh,sựsống,cácquátrìnhđịahóahọcvàcácchukỳcủaTráiđấttươngtácvớinhautheocácmốiquanhệđượctổchứcchặtchẽđểduytrìhoạtđộngcủamỗisinhvậtvàtoànbộsinhquyển.
Tronghầuhếtlịchsử,loàingườichúngtasốngthuậntheonhịpđiệucủahànhtinh.CácnguồndựtrữnănglượngnhiênliệuhóathạchcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấtvàthứhaiđãlầnđầutiêntáchconngườikhỏicácchukỳcủaTráiđất.Ngàynay,việcchiếusángđiện24/7,truyềnthôngInternetliêntục,sựdichuyểnbằngmáybay,làmviệctheoca,vàvôsốcáchoạtđộngkhácđãđánhbậtchúngtakhỏicácđồnghồsinhhọcnguyênthủy.Mặttrờivàsựthayđổimùamấtđivaitròcủachúngvớisựtồntạicủaconngười–hayítnhấtđólàcáchchúngtanghĩ.Sựphụthuộcngàycàngtăngcủachúngtavàotrữlượngphongphúcủamặttrờiđượclưutrữkhônghoạttính,dướidạngnhiênliệucarbon,đãtạoraảotưởngrằngthànhcôngcủachúngtatrênTráiđấtphụthuộcvàotàinăngcủaconngườivàsứcmạnhcôngnghệhơnlàcácchukỳtuầnhoàncủatựnhiên.Ngàynaychúngtabiếtrằngđiềuđólàsai.Việcápđặtcácnhịpđiệusảnxuấtnhântạo−nhấtlàsựthểchếhóahiệuquảmáymóc–đãmanglạicủacảivậtchấttolớnđốivớimộtbộphậnđángkểcủanhânloại,nhưngcáigiáphảitrảlàviệclàmtổnhạicáchệsinhtháicủaTráiđấtvớinhữnghậuquảđángsợchosựổnđịnhcủasinhquyểnTráiđất.
CuộcCáchmạngcôngnghiệpthứbađưachúngtatrởlạivớiánhsángmặttrời.BằngviệcdựavàocácdòngchảynănglượngđiquasinhquyểncủaTráiđất–mặttrời,gió,chutrìnhthủyvăn,sinhkhối,địanhiệt,sóngbiểnvàthủytriều–chúngtatáikếtnốivớicácnhịpđiệuvàchukỳcủahànhtinh.ChúngtatrởnêngắnkếtlạitrongcáchệsinhtháicủasinhquyểnvàhiểurarằngdấuchânsinhtháicủamỗicánhântácđộngđếnphúclợicủamọingườikhácvàmọisinhvậtkháctrênTráiđất.
ChodùđólàviệctưduylạivềGDPvàcáchđolườngsựthịnhvượngkinhtếcủaxãhội,hayviệcthayđổicáchnghĩcủachúngtavềnăngsuất,hiểu
biếtkháiniệmvềnợvàcáchtốtnhấtđểcânbằngcácngânsáchsảnxuấtvàtiêudùngcủachúngtavớitựnhiên,xemxétlạiýniệmcủachúngtavềcácquanhệtàisản,táiđánhgiátầmquantrọngcủavốntàichínhsovớivốnxãhội,đánhgiálạigiátrịkinhtếcủathịtrườngsovớicácmạnglưới,thayđổiquanniệmcủachúngtavềkhônggianvàthờigian,hayxemxétlạicáchthứchoạtđộngcủasinhquyểnTráiđất,thìlýthuyếtkinhtếchuẩnmựcvẫnthểhiệnnhữngthiếusótlớn.
Vìnhữngnguyênnhânnàyvàmộtsốyếutốkhác,nhữngthayđổidiễnratronghiểubiếtcủachúngtavềbảnchấtconngườivàýnghĩacuộchànhtrìnhcủaloàingườicótínhđộtphásâusắcsovớicáchchúngtavẫnnghĩtrongvòng200nămqua,thờikỳđãsảnsinhrahaicuộccáchmạngcôngnghiệpđầutiên,đếnmứcchắcchắnphầnlớnlýthuyếtkinhtếhọccổđiểnvàtâncổđiểnđikèmvàhợpthứchóahaithờiđạicôngnghiệptrướcđósẽkhôngtồntạiđượcởmôhìnhkinhtếđanghìnhthành.
Điềuchắcchắnxảyralànhữnghiểubiếtvẫncòngiátrịvànộidungcủalýthuyếtkinhtếchuẩnmựcsẽđượctáisuyxétvàsửalạidướiphạmvicủacácốngkínhnhiệtđộnglựchọc.Sửdụngcácđịnhluậtnănglượngnhưmộtngônngữchungsẽchophépcácnhàkinhtếhọcthamgiavàocuộcđốithoạisâusắcvớicáckỹsư,cácnhàhóahọc,nhàsinhtháihọc,nhàsinhvậthọc,cáckiếntrúcsưvànhàquyhoạchđôthịtrongsốnhữngngườikhác,nhữngngườimàngànhcủahọdựatrênnềntảngcủađịnhluậtnănglượng.Bởilẽcáclĩnhvựckháclànhữnglĩnhvựcthựcsựtạorahoạtđộngkinhtế,mộtcuộcthảoluậnliênngànhquantrọngtheothờigiancóthểdẫnđếnmộttổnghợpmớigiữalýthuyếtkinhtếvàtậpquánthươngmạivàsựrađờicủamộtmôhìnhkinhtếgiảithíchmớiđểđicùngvớimôhìnhCáchmạngCôngnghiệplầnthứ3.
Kinhtếkhôngphảilàngànhhọcthuậtduynhấtcầnđượcchuyểnđổi.Hệthốnggiáodụccôngcủachúngta,giốngnhưlýthuyếtkinhtế,đãkhôngthayđổinhiềukểtừkhithànhlậpvàođầuthờikỳthịtrườnghiệnđại.Giốngnhưlýthuyếtkinhtếhọccổđiểnvàtâncổđiển,nócũngđicùngCáchmạngCôngnghiệplầnthứnhấtvàthứhai,phảnánhcácgiảthuyếthoạtđộng,chínhsách,vàcácthônglệcủatrậttựthươngmạimànóphụcvụ.
Ngàynay,sựchuyểndịchtừCáchmạngcôngnghiệplầnIImangtínhtậptrungsangCáchmạngcôngnghiệplầnIIItheochiềungangđangtạoraáplựccảicáchhệthốnggiáodục.Xemxétlạicáckháiniệmkhungchiphốinềngiáodụcvàsưphạmđikèmsẽkhôngdễdànggì.Cácgiáoviêntrênkhắpthếgiớichỉmớiđangbắtđầucơcấulạitrảinghiệmgiáodụcđểkhiến
nóthíchhợphơnvớilớpngườitrẻtuổi,nhữngngườicầnhọccáchsốngtrongmộtnềnkinhtếphântánvàcộngtácẩngiấubêntrongmộtthếgiớisinhquyển.
CHƯƠNG8.CẢICÁCHLỚPHỌCTôiđangởhậutrường,vânvêmấytấmthẻghichúvàsuynghĩvềnhữngđiểmchínhtôimuốnnhấnmạnhtrongbàinóichuyệncủamình.Tôilénnhìnquabứcmànvàthấy1.600giáoviêntrunghọcvàcáccánbộgiáodụcbangvàliênbangngồitrongsốkhángiả−vàđókhôngphảinhữnggiáoviênbìnhthườngmàlàgiáoviênthuộcchươngtrìnhXếpLớpNângCao,nhữnggiáoviêntrunghọcgiỏinhấtnướcMỹvàlànhữngngườichịutráchnhiệmchuẩnbịhànhtrangchonhữnghọcsinhưutúnhấtvàođạihọc.
ĐólàhộinghịthườngniêncủaHộiđồngĐạihọc,tổchứcgiámsátkỳthiSAT–kỳthichuẩnhóamàhàngtriệuhọcsinhtrunghọcMỹphảithamdựnếumuốntiếptụchọclêncaohơn.
GastonCaperton,cựuthốngđốcbangWestVirginia,hiệnlàchủtịchcủaHộiđồngĐạihọc,đãđềnghịtôitrìnhbàybàiphátbiểuchínhtrướcnhữngngườithamdự.Ôngchỉcómộtchỉdẫn:“Hãykhuấyđộnghọ.Hãyđưahọđếntươnglai.TháchthứchọphảisuynghĩlạivềsứmệnhcủanềngiáodụcMỹtrongmộtthếgiớiđangtoàncầuhóa.”
Điềunàynóithìdễ.Nhưngtôikhôngchắccácgiáoviênsẽphảnứngthếnàonếutôinóivớihọnhữnggìtôithựcsựnghĩvềnhữngđiềucầnlàm.ThậtramànóihệthốnggiáodụcởMỹvàtrêntoànthếgiớilàdấutíchcủamộtthờiđạiđãqua.Chươngtrìnhgiảngdạylỗithờivàthiếuliênhệvớithựctếcủacáccuộckhủnghoảngkinhtếvàmôitrườnghiệnnay.Nhữnggiảthuyếtvềphươngphápvàsưphạmđãđịnhhướnggiáodụctronghầuhết150năm–kểtừkhibắtđầugiáodụccôngbắtbuộc–làlýdochínhkhiếnconngườiđangđiđếnbờvực.
Liệucácgiáoviênđangkiênnhẫnngồichờvàchắcchắnđangmongđợimộtbàiphátbiểutruyềncảmhứngvềgiátrịcủamộtnềngiáodụcvữngchắccósẵnsànglắngngherằngphầnlớnnhữnggìchúngtadạyvàcáchthứcgiảngdạylàtráiquyluậtvàgâyhạiđếnsựpháttriểntươnglaicủaloàingười?
Tôibướcrangoài,hítmộthơithậtsâuvàbắtđầuvớisựphêbìnhvềtìnhtrạngcủathếgiới–mộtcảmxúcmàtôihyvọngsẽkhiếnmọingườitựdo
suyngẫmvàocuốibàinóichuyện.Tôilướtquacáckhángiả,chúýtớinétmặtvàngônngữcơthểcủahọtrongkhitrìnhbàyvềquymôcuộckhủnghoảngmàchúngtađangđốimặt.Tôicảmthấymộtsựyênlặngtrongkhánphòngvàtôikhôngchắcđiềuđócónghĩagì.Khitôibắtđầuphântíchhệthốnggiáodụctruyềnthống,tôinhậnthấycótiếngrìrầmnhẹtrongphòng.Nhưngkhitôichuyểnsangcácphươngphápgiảngdạyvàmôhìnhhọctậpmới,mangtínhphântánvàcộngtácthìđãcómộtsựthayđổirõrệttrongtâmtrạngcủanhữngngườinghe.Hàngtrămgiáoviêntrởnênhoạtbáthơnvàgậtđầutánthành.Khitôitổngkếtphầntrìnhbày,tôinhậnrarằngcórấtnhiềugiáoviênđãđitrướctôi,họđãđangđặtranhữngcâuhỏihócbúatrongchínhlớphọccủamìnhvềtươnglaicủagiáodụcvàthửnghiệmcácphươngphápgiảngdạyvàsưphạmmớiđểchuẩnbịchothếhệkếtiếpsốngtrongmộtxãhộiphântánvàcộngtác.
Kếtthúcbàinóimọingườiđềuđứngdậyvàvỗtay,khiđótôinhậnthấynhiềungườiquaysangnhauvàvỗtay.Đốivớinhiềungườitrongsốhọ,đâylàmộtkhoảnhkhắctựkhẳngđịnh–mộtcảmgiácrằnghọđangđiđúnghướng,rằngnhữngnỗlựccủahọtrongviệctáitưduyvềnềngiáodụcMỹlàcócăncứxácđáng.
Chúngtabắtđầungheđếnmộtcuộcđốithoạimớitrongcộngđồnggiáodục.KhiviễncảnhcủaCáchmạngcôngnghiệpthứbahìnhthànhtrongtrítưởngtượngcủacôngchúng,vànhữngbướcđiđầutiênhướngđếnmộtcơsởhạtầngvới5trụcộtđượchìnhthành,cácnhàgiáodục,cũngnhưnhữngngườisửdụnglaođộngvàcácnhàchínhtrịbắtđầuđặtcâuhỏivềnhữngthayđổicầnthiếtđểchuẩnbịchocácthếhệtươnglaitrướcmộtkỷnguyênkinhtếvàchínhtrịmới.Cóthểhiểurằngmốilongạiđầutiênchínhlàvềcôngcụthựchiện.ĐãcónhữngthảoluậnquantrọngxoayquanhnhữngkỹnăngchuyênmônvàkỹthuậtmớimàhọcsinhcầnhọcđểtrởthànhnhữngngườilaođộngcónăngsuấtcaotrongnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
ĐÀOTẠOLỰCLƯỢNGLAOĐỘNGCHOCáchmạngcôngnghiệplầnIIICỦATHẾKỶXXI
CáctrườngđạihọcvàtrunghọcsẽcầntiếnhànhđàotạolựclượnglaođộngchoCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Chươngtrìnhgiảngdạycầntăngsựtậptrungvàocáccôngnghệthôngtin,côngnghệnanovàcôngnghệsinhhọccaocấp,khoahọcTráiđất,hệsinhtháivàlýthuyếthệthốngcũngnhưcáckỹnăngnghềnghiệp,baogồmsảnxuấtvàtiếpthịcáccôngnghệnănglượngtáitạo,chuyểnđổicáctòanhàthànhcácnhàmáyđiệnmini,lắpđặtcông
nghệhydrovàcáccôngnghệlưutrữkhác,xâydựngcácmạnglướiđiệnthôngminh,sảnxuấtphươngtiệnvậnchuyểnchạyđiệnvàpinnhiênliệuhydro,thànhlậpcácmạnglướihậucầnxanhvàtươngtự.
Nhậnthứcđượcnhucầuchuẩnbịchosinhviênnhữngkỹnăngchuyênmôn,kỹthuậtvànghềnghiệpcầnthiếtđểsốngvàlàmviệctrongmộtnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIIIbềnvững,độingũtoàncầucủachúngtôihiệnđanglàmviệcvớihệthốngcáctrườngđạihọcvàtrườngphổthôngđểchuyểnđổichúngthànhcácmôitrườnghọctậpCáchmạngcôngnghiệplầnIII.ChẳnghạntrongquyhoạchtổngthểcủaRome,chúngtôiđanghợptácvớiLiviodeSantoli,hiệutrưởngtrườngKiếntrúctạiĐạihọcLaSapienzavàđộingũcủaôngđểtáicấutrúccáctòanhàtrongkhuônviêntrườngthànhcơsởhạtầngchoCáchmạngcôngnghiệplầnIIIbằngcáchđưavàocácnguồnnănglượngtáitạo,côngnghệlưutrữhydrovàcácmạngđiệnthôngminh.MụctiêulàkếtnốitrườngđạihọcLaSapienzavớicáctrườngđạihọc,trunghọcvàtiểuhọckháctrongmộtmạnglướiCáchmạngcôngnghiệplầnIIItrảikhắpRome.Mạnglướitiênphongnàycóthểđượcliênkếtvớicáctổchứchợptácnănglượngthươngmạivàdândụngtrongnhữngnămtới,vàchuyểnbiếnthànhmộtcơsởhạtầnghoạtđộngtoàncôngsuất.
MộtchươngtrìnhcómụctiêutươngtựđangđượctiếnhànhtrongcáckhuvựctrườnghọctrênkhắpCalifornia.Cáctrườngtrunghọcvàtiểuhọcđangxâydựngquanhệhợptácvớicácngânhàngvàcáccôngtythươngmạikhácđểxâydựngcácnhàđểxenănglượngmặttrờitrongcácbãiđậuxe.Theothỏathuận,cácđốitácthươngmạisẽtàitrợchoviệclắpđặtvàbánlạiđiệnchotrườnghọctrongkhoảngthờigian20nămvớimứcgiáthỏathuậnthấphơnchiphímuađiệnthôngthườngtừlướiđiệntrungtâm.Vềphíacácđốitácthươngmại,họsẽtậndụngcácưuđãithuếcủabangvàliênbangđểkiếmlợinhuậntrêngiaodịchđó.
75trườngtrunghọcvàtiểuhọcđangtạoranănglượngxanhvàcácnhàchứctráchdựbáorằngýtưởngbãiđậuxenănglượngmặttrờisẽtrởnênphổbiếntrênkhắpcảnướctrongmộtvàinămtới.Chínhquyềnđưarahailýdochosựphổbiếncủacáckhuônviênnănglượngmặttrời.
Thứnhất,trongmộtnềnkinhtếthắtchặtvớingânsáchtrườnghọcgiảmsút,nănglượngđiệnxanhmangđếnmộtkhoảntiếtkiệmnănglượngđángkể.TạikhutrườnghọchợpnhấtMilpitasgầnSanJose,cáctấmpinnănglượngmặttrờitạora75%nhucầuđiệncủakhuvựctrườnghọctrongmộtnămhọcchínhkhóavà100%nhucầuđiệntrongkỳmùahè.Khoảntiếtkiệmtrênhóađơntiềnđiệncóthểdaođộngtừ12triệuđô-lađến40triệuđô-latrongthời
hạnsửdụngcủacáctấmpinnănglượngmặttrời.CáchệthốngquangđiệntạitrườnghọcởkhuvựcvịnhSanFranciscođãtănggấp5lầntừnăm2008đếnnăm2009,vàđếnnăm2010đãcungcấpđủđiệnđểđápứngnhucầusửdụngcủa3.500hộgiađình.
Thứhai,việclắpđặtcơsởhạtầngnănglượngmặttrờitrongcáckhuônviêntrườnghọcchophépsinhviênlàmquenvớicôngnghệmớicủaCáchmạngcôngnghiệplầnIII,tạoramôitrườnghọctậpthựchànhđểtiếpthucáckỹnăngcầnthiếttrongnềnkinhtếxanhmớinổi.BradParker,mộtnhàtưvấnvềbãiđậuxenănglượngmặttrờichokhuvựctrườnghọchợpnhấtvenbiểnSanLuisởtrungtâmCaliforniachobiết:“Cácemhọcsinhđanglớnlêncùngvớinănglượngđiệnxanhvànósẽđivàonhậnthứccủacácemvềcáchthứcvậnhànhcủaxãhội”.
CũnggiốngnhưcáctrườnghọctrongthậpkỷquađượctrangbịmáytínhcánhânvàkếtnốiInternetđểhọcsinhcóthểtựtạorathôngtinvàchiasẻvớingườikháctrongkhônggianảo,thếhệhọcsinhhiệntạisẽcầnđượctrangbịcáccôngnghệcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđểcóthểtựsảnxuấtnănglượngtáitạovàchiasẻnótrongcáckhônggiannănglượngmãnguồnmở.
CáccôngnghệcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcầnđikèmvớimộtchươngtrìnhgiảngdạyCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Cácnhàgiáodụcđangbắtđầuđưacácchươngtrìnhgiảngdạyvềđiệnlướithôngminhvàocáctrườngtiểuhọcvàtrunghọc,cáctrườngdạynghềvàđạihọc.VớimộtnửasốcôngnhânngànhđiệncủaMỹdựkiếnsẽnghỉhưutrongvòng5đến10nămtới,chínhphủMỹđãphânbổ100triệuđô-lavàocácquỹhỗtrợđểthúcđẩychươngtrìnhgiảngdạyđiệnlướithôngminhởcáctrườngtrunghọcvàđạihọc.Khicôngbốvềkhoảnviệntrợnày,bộtrưởngnănglượngStevenChuchobiết“việcxâydựngvàvậnhànhcơsởhạtầngđiệnlướithôngminhsẽmanglạiviệclàmchohàngchụcngànngườidânMỹ”.BộNănglượngướctínhrằngcáckhoảntrợcấpliênbangsẽgiúpđàotạohơn30.000côngnhânchonhữngcôngviệcmớiđangđợihọtrongkỷnguyêncủaCáchmạngcôngnghiệplầnIII.
Việclàmchocáchọcsinhhàohứngvềđiệnvàlướiđiệnlàưutiênsốmột.LisaMagnuson,GiámđốcmarketingcủaSilverSpringNetworks,mộtcôngtychuyênsảnxuấtphầncứngvàphầnmềmđểcảitiếnlướiđiệnquốcgia,chorằngnướcMỹcầnpháthuysứcsángtạocủathếhệtrẻlớnlêncùngvớimạngInternet.TrongchươngtrìnhgiảngdạyđượcthíđiểmtrongcáctrườnghọcởOhiovàCalifornia,họcsinhđượcyêucầuviếtbàiluậnvềcácchủđềnhư:“Lướiđiệnthôngminhsẽthayđổicuộcsốngvàsựnghiệptươnglai
củabạnnhưthếnào?”KhiếntrẻemsuynghĩvềviệcsảnxuấtnănglượngvàchiasẻđiệnsạchtrênmộtliênmạnglướitheocáchchúngtạoravàchiasẻthôngtintrênInternethiệnnaysẽmởrộngcánhcửachocác“ứngdụnghàngđầu”mớicủaCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Magnusonnóirằng“Chúngtôimuốnlàmchongànhđiệnlạitrởnênthúvị”.
Ởcấpđạihọc,cácphòngthínghiệmnghiêncứutiêntiếnđangđượcxâydựngnhằmcungcấpchothếhệcácnhàphátminh,doanhnhân,kỹthuậtviênkếtiếpnhữngcôngcụcầnthiếtđểtạoranhữngcôngnghệđộtphácủakỷnguyênCáchmạngcôngnghiệplầnIII.ĐạihọcbangOhiohiệnđãđượctrangbịmộtphòngthínghiệmđiệnápcao–mộtcơsởhiếmhoichỉđếmtrênđầungóntaytạiMỹ.Cácnhànghiêncứuvàsinhviênđangsửdụngcơsởnàyđểtạoranhữngmôitrườngảomôphỏngcácđặcđiểmvàchứcnăngcủalướiđiệnthôngminh.
TrongquyhoạchtổngthểchoSanAntonio,chúngtôiđãđềxuấtthànhlậpmộtKhucôngnghệvàkhoahọcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIliềnkềvớikhuônviênmớicủatrườngĐạihọcTexasA&MđểhỗtrợviệckếthợpchéokhảnăngnghiêncứugiữacáckhoakhácnhaucủatrườngvàcáccôngtythamgiavàocôngnghệvàứngdụngCáchmạngcôngnghiệplầnIII.Đốivớicáccôngnghệvàgiớidoanhnghiệpcủa,cácquanhệđốitáctươngtựgiữatrườngĐạihọcvàkhốitưnhânđãtồntạitừlâu.
MặcdùcáckỹnăngchuyênmônvàkỹthuậtrấtquantrọngđốivớiviệcchuyểndịchsangCáchmạngcôngnghiệplầnIII,cácnhàgiáodụckhôngnênđảolộntrậttựbằngcáchchútrọngđiềunàymàbỏquanhữngthayđổisâusắchơncầnphảidiễnra.Nếuchúngtachỉthayđổicáckỹnăngcủasinhviênchứkhôngphảiýthứccủahọ,chúngtasẽgầnnhưkhônglàmđượcgìđểthayđổiquanniệmrằnglàmviệcnăngsuấtlànhiệmvụquantrọnghơncảcủagiáodục.Cuốicùngcáichúngtacósẽlàmộtlựclượnglaođộngmàphươngpháptiếpcậnđốivớihoạtđộngkinhtếvẫnsalầytrongnhữngđặctínhvịlợicủahaicuộccáchmạngcôngnghiệptrướcđó.Tuynhiên,cácsinhviêncóýthứcvềsinhquyểnsẽcoicáckỹnăngchuyênmôncủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIkhôngchỉđơnthuầnlàcáccôngcụnghềnghiệpđểlàmviệcnăngsuấthơnmàcònlànhữnggiảipháphỗtrợsinhtháitrongviệcđiềukhiểnbầusinhquyểnchungcủachúngta.
TỔCHỨCLẠCHẬUNHẤTTRÊNTHẾGIỚI
Quanđiểmchorằngnhiệmvụchínhcủagiáodụclàtạoranhữngngườilaođộngnăngsuấtđượcdựatrênmộtkháiniệmcụthểvềbảnchấtconngười
xuấthiệntrongthờikỳKhaisángởđầuthờiđạicôngnghiệp.Từ“côngnghiệp”(industrial)cónguồngốctừ“siêngnăng”(industrious)vàliênquanđếnmộttrạngtháitinhthầngắnliềnvàcóvaitròthiếtyếuvớinềnkinhtếthịtrườnghiện.CuốithờiđạiTrungcổ,cáchoạtđộngkinhtếđượctổchứcxungquanhtưtưởngduytrìmộtlốisốngtươngđốiđềuđặn.Nhữngngườitrẻtuổiđãtrảiquagiaiđoạnhọcviệcnghiêmngặttrongnghềtrướckhiđượcchínhthứccôngnhậnlànhữngbậcthầytrongnghềnghiệpcủamình.Trongkhichuyênmônnghềnghiệpđượcđánhgiácaovàbảovệchặtchẽ,nhưđãnóiởchươngtrước,hoạtđộngkinhtếbịhạnchếởviệcsaochéplạimộtlốisốngnhấtđịnh.Đểđảmbảođiềunày,giácảđượccốđịnhvàđầurabịhạnchế.Tưtưởngvềsựtiếnbộvẫnchưatồntạitrongýthứccủacôngchúng.
Thuậtngữ“siêngnăng”cónguồngốctừmụcsưJohnCalvinvàcácnhàcảicáchTinLànhthờikỳđầu,nhữngngườilậpluậnrằngmọingườiđềukhôngngừngphấnđấuđểcảithiệnsốphậncủamìnhnhưmộtdấuhiệucủasựcứurỗivàđềcửcánhânlênthiênđườngởthếgiớibênkiavớiChúaGiê-su.Ởđầuthờikỳthịtrường,tưtưởngcảithiệnsốmệnhconngườibiếnđổitừmộttoathuốcthầnhọcthànhmộtkỳvọngkinhtế,vàmộtngười“cóphẩmchấttốt”trởnênnổitiếng,đượcđánhgiávàcoitrọngbởisựsiêngnăngcủamình.CáctriếtgiathờiđạiKhaisángnhưJohnLockevàAdamSmithnhìnnhậnbảnchấtconngườilàthíchtíchtrữcủacải,vịlợivàchỉquantâmđếnbảnthân,vàcoisựcầncùnhưmộtnănglựcbẩmsinhthúcđẩysựtiếnbộvềvậtchất.VàothờiđiểmCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấttăngtốcvàocuốithếkỷXIX,nhữngngườichủlaođộngbắtđầuđolườngsựsiêngnăngcủamộtngườidựatrênnăngsuất,vàlaođộngnăngsuấttrởthànhđặctínhxácđịnhcủahànhviconngười.
PhongtràotrườngcônglậpởchâuÂuvàchâuMỹchủyếuđượcxâydựngnhằmthúcđẩynănglựcsảnxuấtvốncótrongmỗiconngườivàtạoramộtlựclượnglaođộngnăngsuấtđểđẩymạnhCáchmạngCôngnghiệp.Hàngtrămtriệuthanhniên,kéodàihơn8thếhệtronglịchsửđãđượcgiáodụcbằngnhữnggiảthuyếtKhaisángvềbảnchấtcốtlõicủaconngười.
Tưtưởngcủachúngtavềgiáodụcluônbắtnguồntừnhậnthứccủachúngtavềthựctạivàquanniệmvềtựnhiên–đặcbiệtlàgiảthuyếtcủachúngtavềbảnchấtcủaconngườivàýnghĩacuộchànhtrìnhcủaloàingười.Nhữnggiảthuyếtnàyđượcthểchếhóatrongquátrìnhgiáodụccủachúngta.Nhữnggìchúngtathựcsựgiảngdạy,tạibấtkỳthờiđiểmnào,làýthứccủathờiđạiđó.
Tuynhiên,ýthứccủaconngườithayđổitheolịchsử.Cáchmàmộtchuyên
giaởđôthịsuynghĩngàyhômnayrấtkháccáchmộtnôngnôthờikỳTrungcổnghĩvàothếkỷXVhaymộtkẻsănbắtháilượmnghĩcáchđây20nghìnnăm.Nhữngthayđổilớntrongýthứcconngườixảyrakhicácchếđộnănglượngmớivàphứctạphơnphátsinh,tạotiềnđềchonhữngtrậttựxãhộiphứctạpvàphụthuộclẫnnhaunhiềuhơn.Nhưđãđềcậpởchương2,việcđiềuphốinhữngnềnvănminhnàyđòihỏicáchệthốngtruyềnthôngmớivàtinhvihơn.Khicácchếđộnănglượnghộitụvớinhữngcuộccáchmạngvềthôngtinliênlạc,ýthứccủaconngườisẽđượcthayđổi.
Tấtcảnhữngxãhộisănbắtháilượmđềulàcácnềnvănhóatruyềnmiệngvàmangđậmýthứcthầnthoại.Cácnềnvănminhnôngnghiệpdựavàonướcđượctổchứcdựavàovănbảnvàdẫnđếnsựrađờicủacáctôngiáolớnvàýthứcthầnhọctrênthếgiới.CôngnghệintrởthànhphươngtiệnliênlạcđểtổchứchàngloạtcáchoạtđộngcủaCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấtdựatrênthanđávàhơinướccáchđâyhaitrămnăm,vàdẫnđếnsựchuyểnđổitừýthứcthầnhọcsangýthứctưtưởngtrongthờikỳKhaisáng.VàothếkỷXX,truyềnthôngđiệntửđãtrởthànhcơchếmệnhlệnh-và-kiểmsoátđểquảnlýCuộccáchmạngcôngnghiệplầnIIdựatrênkinhtếdầumỏvàôtô.Truyềnthôngđiệntửđãkhaisinhramộtýthứctâmlýmới.
Ngàynay,cáccôngnghệthôngtinvàtruyềnthôngphântánđanghộitụvớicácnguồnnănglượngtáitạođượcphânbổ,tạoracơsởhạtầngchocuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàmởđườngchoýthứcsinhquyển.Chúngtanhậnthấyloàingười,vớitấtcảsựđadạngcủanó,nhưmộtgiađìnhduynhất,vàtấtcảcácloàikhácsốngtrênTráiđấtchínhlàgiađìnhtiếnhóamởrộngcủachúngta,sốngphụthuộclẫnnhautrongmộtsinhquyểnchung.
ÝTHỨCSINHQUYỂN
TrongthờikỳmớicủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIkếtnốitoàncầu,mụctiêucănbảncủagiáodụclàchuẩnbịchohọcsinhsuynghĩvàhànhđộngnhưmộtphầncủasinhquyểnchung.
Cảmnhậnvềýthứcsinhquyểnmớixuấthiệncủachúngtađồngnhấtvớinhữngkhámphátrongsinhhọctiếnhóa,khoahọcnhậnthứcthầnkinh,vàsựpháttriểncủatrẻemởchỗpháthiệnrằngvềmặtsinhhọcconngườicóthiênhướngđồngcảm–rằngbảnchấtcốtlõicủachúngtakhônghềlýtrí,táchbiệt,hámlợi,hunghãn,vàtựmãnnhưnhiềutriếtgiathờikỳKhaisángđãnghĩ,màlạiquýmến,hòađồng,hợptácvàphụthuộclẫnnhau.NgườitinhkhônđangnhườngchỗchoNgườiđồngcảm.Cácnhàsửhọcxãhộichochúngtabiếtrằngsựđồngcảmlàchấtkeoxãhộilàmchocáccộngđồng
dâncưngàycàngđadạngvàcánhânhóathiếtlậpnhữngmốiliênhệđểgắnkếtcảxãhộinhưmộttổngthể.Đồngcảmchínhlàvănminh.
Sựđồngcảmđãpháttriểnqualịchsử.Trongcácxãhộisănbắtháilượm,sựđồngcảmhiếmkhivượtquágiớihạncácquanhệhuyếtthốngcủabộlạc.Trongthờikỳnôngnghiệpdựatrênsứcnước,sựđồngcảmmởrộngquacácquanhệhuyếtthốngsangcácmốiliênhệdựatrêntôngiáo.NgườiDoTháibắtđầuđồngcảmvớinhữngngườiDoTháikhácnhưtrongmộtgiađìnhlớn,ngườitheođạothiênchúađồngcảmvớinhữngngườitheođạothiênchúakhác,ngườiHồigiáođồngcảmvớingườiHồigiáo,vàtươngtựnhưthế.Trongthờiđạicôngnghiệp,vớisựxuấthiệncủacácnhànướchiệnđại,sựđồngcảmmởrộngmộtlầnnữa,lầnnàylàtớinhữngngườicùngquốctịch.NgườiMỹbắtđầuđồngcảmvớingườiMỹ,ngườiĐứcvớingườiĐức,ngườiNhậtvớingườiNhật.Ngàynay,ngaytừlúckhởiđầuCáchmạngcôngnghiệplầnIII,sựđồngcảmbắtđầuvượtrakhỏibiêngiớiquốcgiatớibiêngiớisinhquyển.Chúngtađangtiếntớiviệcnhìnnhậnsinhquyểnnhưmộtcộngđồngchungvôhìnhvàđồngcảmvớimọingườicũngnhưcácsinhvậtkhácnhưtrongmộtgiađìnhtiếnhóa.
Việcnhậnthứcchúngtalàmộtloàiđồngcảm,rằngsựđồngcảmđãpháttriểnqualịchsửvàchúngtacómốiliênhệvớinhautrongsinhquyểngiốngnhưtrongcộngđồngmạngcóýnghĩatolớntrongviệctưduylạivềvaitròcủagiáodục.CácmôhìnhgiảngdạymớiđượcthiếtkếnhằmbiếngiáodụctừmộtcuộcthicạnhtranhsangmộttrảinghiệmhọctậpmangtínhcộngtácvàđồngcảmđangtrởnênthịnhhànhkhicáctrườnghọcvàtrườngĐạihọccốgắngtiếpcậnmộtthếhệlớnlêncùngvớimạngInternetvàquenvớiviệctươngtáctrongcácmạngxãhộimở,nơithôngtinđượcchiasẻnhiềuhơnlàtíchtrữ.Nhậnđịnhtruyềnthốngrằng“trithứclàsứcmạnh”đượcsửdụngvìmụcđíchcánhânđangđượcđồngnhấtvàoquanđiểmchorằngtrithứclàbiểuhiệncủacáctráchnhiệmchungvìlợiíchtậpthểcủaloàingườivàtoànthểhànhtinh.
Trongcáctrườnghọctrêntoànthếgiới,cácgiáoviênhướngdẫnhọcsinhtừcáclớpnhỏnhấtrằngcácemlàmộtbộphậnmậtthiếttronghoạtđộngcủasinhquyểnvàmọihoạtđộngcácemthamgiavào–thứcăncácemăn,quầnáocácemmặc,ôtôgiađìnhcácemđi,điệncácemdùng–đềuđểlạidấuchânsinhtháiảnhhưởngđếnnhữngngườikhácvàsinhvậtkháctrênTráiđất.Vídụnhư,nếuchúngtaănmộtchiếcbánhmìkẹptừmộtcửahàngđồănnhanh,nócóthểđếntừconbògặmcỏtrênđồngcỏđượccắtratừmộtkhurừngnhiệtđớiTrungMỹ.Cáccâybịđốnchặtđồngnghĩavớiđộchephủrừngíthơnvàmấtđinhiềuloàisốngtrongtánrừngđó.Câyíthơncũng
cónghĩalàítrừnghơnđểhấpthụkhíCO2côngnghiệpthảivàokhíquyểntừviệcđốtthantrongcácnhàmáyđiệntậptrung.HệlụylàsựgiatăngnhiệtđộTráiđấtdoquánhiềukhíCO2trongkhíquyểnđãảnhhưởngđếnchutrìnhthủyvăn,dẫnđếnnhiềulũlụtvàhạnhántrêntoànthếgiới,làmsuygiảmnăngsuấtcâytrồngvàgiảmsútthunhậpđốivớicáchộnôngdânnghèo.Mấtmátvềthunhậpđồngnghĩavớinạnđóivàsuydinhdưỡngtănglênđốivớinhómdânsốcónguycơrủirocao–tấtcảnhữngđiềunàyđềucóthểbắtnguồntừmộtchiếcbánhkẹp.
Mộtthếhệcũnhữngngườihoàinghicóthểchorằngquanniệmvềýthứcsinhquyểnđãbịthổiphồng,dùconcháuhọcóvẻkháthoảimáivớiviệccoisinhquyểnnhưcộngđồnglớnhơncủamình.
E.O.Wilson,nhàsinhvậthọcnổitiếngcủaHarvard,chorằngmốiliênhệmậtthiếtvớisinhquyểnkhônghềlàmộtgiấcmơkhôngtưởngmàlàmộttrigiáclâuđờiđượcgắnvàosinhhọccủachúngtanhưngđángbuồnlàđãbịmấtđiqualịchsử.Wilsontinrằngloàingườicóđộnglựcbẩmsinhgắnkếtvớitựnhiên–điềuônggọilà“tìnhyêubẩmsinhdànhchothếgiớitựnhiên”(biophilia).Vídụ,ôngtríchdẫncácnghiêncứutrênnhiềunềnvănhóađadạngchothấythiênhướngcủaloàingườiđốivớicáckhungcảnhrộngmở,cácđồngcỏtươitốtvàcáccánhđồngngăncáchbởicáccụmcâycốivàaonhỏ.Wilsontinrằngsựnhậnbiếtnàyngaytừgiaiđoạnsơkhaicủaloàingườitiếptụctồntạiẩnsâubêntrongconngườisinhhọcnhưmộtloạikýứcditruyềnvềmốiliênhệcảmxúcđốivớithếgiớitựnhiên.Trongcácnghiêncứugầnđâyvềcácbệnhnhânởbệnhviện,cácnhànghiêncứupháthiệnrarằngkhiđượcsắpxếpmộtcửasổnhìnracâycối,cáccảnhquanxanhtươirộngmởvàaohồ,bệnhnhânsẽnhanhchónghồiphụchơn,điềunàychothấygiátrịphụchồisứckhỏecủatựnhiên.
Tìnhyêubẩmsinhdànhchothếgiớitựnhiênvượtrangoàicáccảnhquansangđếnmốiquanhệcủachúngtavớinhữnghọhàngtiếnhóacủamình.Khiquansátvàtươngtácvớicácđộngvậtkhác,chúngtaliêntụcnhậnthấycácđiểmtươngđồng.Giốngnhưchúngta,cácsinhvậtkháccũngcóđộnglựcsinhtồn.Mỗisinhvậtlàmộtbảnthểđộcđáo.Mỗisinhvậtđềucómộthànhtrìnhsốngriêngkhônglặplại,mỗingàytrongđóchứađầynhữngcơhộivàrủiro.Tấtcảchúngtađềuchiasẻđặctínhdễbịtổnthương–mọisinhvậtdùlàmộtconcáotrongrừnghaymộtconngườitrongmôitrườngđôthịđềugặpđầyrẫyhiểmhọa.Chúngtađặcbiệtgầngũivớicácloàiđộngvậtcóvúkhác,nhữngloàitrônggiốngchúngtavàcónhiềuđặcđiểmgiốngchúngta.Chúnglànhữngsinhvậtcótrigiácbiếtnuôidưỡngconnhỏ,thểhiệncảmxúc,họchỏilẫnnhauvàtạoranhữngnềnvănhóasơkhaitruyềnquacácthế
hệ.Chúngxâydựngcácmốiquanhệxãhộithôngquaviệcchơiđùavàchảichuốtchonhau,vàtruyềnđạtcảmxúccánhânvớinhautheonhữnglễnghixãhộiphứctạpnhưchínhchúngta.
Wilsonchorằngchúngtađồngđiệuvềcảmxúcvớicácloàivậtkhácđếnmứccóthểcảmnhậnsựtồntạicủachúngnhưchínhcủachúngta.Nóitómlại,chúngtađồngcảm.Ailạikhôngtừngcósựđồngcảmvớimộtsinhvậtkháctạimộtthờiđiểmnàođótrongcuộcsống–dùđólàmộtconvậtđồnghànhhaymộtsựtiếpxúcvôtìnhvớimộtsinhvậthoangdã?Khichúngtabắtgặpnhữngchúngựanonnôđùatrêncácđồngcỏrộngmở,đầyắpniềmvuisống,haymộtconsócbịthươngđangquằnquạitrongđauđớnvàsợhãi,chúngtacảmthấymộtsựđồngcảmsâusắc–đólàcáchchúngtanhìnnhậnbíẩncuộcsốngđãgắnkếtchúngtalạivớinhautrênTráiđấtnày.Đồngcảmchínhlàkhẳngđịnhcuộcđấutranhđểtồntạivàpháttriểncủacáthểkhác.Chúngtanhậnragiátrịbảnchấtvềcuộcsốngcủachúngnhưchínhcủachúngta.Bằngsựđồngcảm,chúngtathểhiệnquanhệgắnbóvớicácsinhvậtkhác.
Trongkhitấtcảchúngtađềutừngtrảiquamốiliênhệcảmxúcđốivớithếgiớitựnhiên,trongxãhộiđôthịhóavàcôngnghệcaohiệnnay,sựtiếpxúccủachúngtavớithiênnhiênvàcácsinhvậtkhácđangdầngiảmbớt.Lầnđầutiêntronglịchsử,đạiđasốconngườiđềusốngtrongcácmôitrườngnhântạo,hầunhưbịcắtđứtkhỏiphầncònlạicủatựnhiên.Wilsonvàngàycàngnhiềunhàsinhvậthọcvàsinhtháihọclongạirằngsựmấtđikếtnốitìnhcảmvớithếgiớitựnhiênsẽđặtramốiđedọathựcsựđếnhạnhphúcvềvậtchất,cảmxúcvàtinhthầncủachúngta,vàdẫnđếncảntrởsựpháttriểnnhậnthứccủaloàingười.
Mộtđiềuchắcchắnlà–nếuchúngtakhôngthểkhôiphụctìnhcảmbẩmsinhvớithếgiớitựnhiên,chúngtasẽkhôngbaogiờđạtđượcýthứcsinhquyển.NămtrụcộtcủacuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIchỉlànhữngcôngcụgiúpchúngtatáihòanhậpvàothếgiớitựnhiên.Chúngchophépchúngtatổchứclạicuộcsốngcủamìnhtheocáchmàmộtlầnnữakhẳngđịnhsựphụthuộclẫnnhautrongsinhquyểnchung.Tuynhiên,trừkhiCáchmạngCôngnghiệplầnthứ3đicùngvớisựthayđổitrongcáchchúngtanhìnvàtrảinghiệmcuộcsốnghayýthứcsinhquyển,cuộccáchmạngnàysẽchếtyểu.
KHÔIPHỤCMỐILIÊNHỆCẢMXÚCVỚITHẾGIỚITỰNHIÊN
Làmcáchnàochúngtacóthểtruyềnýthứcsinhquyểnvàocuộcsốngcủa
mìnhđểcóthểtáithiếtlậpquanhệvớitựnhiên,khôiphụcTráiđấtvàcứuloàingười?
OwenBarfield,mộttriếtgiangườiAnhđãquađời,đãnóiđếnthựctạimàloàingườichúngtađangđốimặt.Ôngpháthiệnrarằngnhânloạiđãtrảiquahaigiaiđoạnlớntrongmốiquanhệvớitựnhiên.
Tronghơn90%quátrìnhtồntạicủachúngtatrênTráiđất,chúngtasốngnhưnhữngkẻkiếmănvàsănbắt.Tổtiênxaxưacủachúngtađãtrảinghiệmtrựctiếpvàgắnbómậtthiếtvớitựnhiên.Córấtítranhgiớigiữabảnthânvàngườikhác.Cuộcsốngởtrongmộttrạngtháigiốngnhưmơ,ởđócáccáthểsốngvàcáchiệntượngkháctươngtácvớinhau,kếthợplạivàtraođổivịtrítrongtìnhtrạnglộnxộn–thứmàcácnhànhânchủnghọcgọilàsươngmùvôđịnhhình.
Cuộcsốnghàngngàyđượcđiềuchỉnhthíchhợpvớicácchukỳcủatựnhiênvàsựthayđổimùa,điềunàyvẫnđúngvớimọiloàisinhvậtkháctrênTráiđất.“MẹTráiđất”khôngchỉlàmộtphépẩndụmàhơnthếlàmộttrạngtháinguyênthủythựcsựmànhữngngườikiếmănvàsănbắtphảimangơnsâusắcvìsựsốngcủamình.Vìvậy,mẹTráiđấtđượcđốixửvớilòngkínhnể,vàđượcconngườivừayêuquývừasợhãi,bởihọhoàntoànphụthuộcvàothiệnchícủaTráiđất.
Sựchuyểnđổilớntừviệctìmkiếmthứcănvàsănbắtsangnôngnghiệpđãthayđổihoàntoànquanhệcủaconngườiđốivớitựnhiên–từsựphụthuộchoàntoànvàothiệnchívàsựhàophóngcủatựnhiênsangviệctăngcườngkiểmsoátvàquảnlýnónhưmộtnguồntàinguyên.Vớiviệcthuầnhóacâytrồngvậtnuôi,loàingườibắtđầutáchmìnhkhỏithếgiớitựnhiên,tạoramộtràocảnnhântạogiữahànhvicủaconngườivàloàivật.VàocuốithờikỳTrungcổ,vănminhlàviệcthoátkhỏibảnchấtthútínhcủađộngvật.Cácthếhệkếtiếpngàycàngtrởnêntựýthứcvàđộclậphơnvớicáigiáphảitrảlàmấtđisựthamgiamậtthiếtvớitựnhiêntrướcđó.
Barfieldviếtrằngloàingườiđangởtrênđỉnhcủagiaiđoạnthứbatrongmốiquanhệvớitựnhiên−ởđóconngườitáigắnkếtvớithếgiớitựnhiênkhôngphảivìsựphụthuộcvàsợhãi,màbởisựlựachọncóchủđíchnhằmtrởthànhmộtphầnmậtthiếtcủacộngđồngsốngtoàncầurộnglớnhơn.Đâylàýthứcsinhquyển.Tuynhiên,điềumàBarfieldchưapháthiệnrachínhlàquátrìnhlịchsửđằngsaumàquađómộtloàingàycàngtrởnêncánhânhóavàtựýthứccóthểthayđổivàtáikhámquáquanhệphụthuộclẫnnhauvớitựnhiênmộtcáchtựnguyện.Sựhiểubiếtnàychínhlàchìakhóađểtưduy
lạicáchchúngtagiáodụccácthếhệhiệntạivàtươnglainhằmthúcđẩyýthứcsinhquyển.
Mỗicuộccáchmạngnănglượngtruyềnthôngphứctạphơnlạikíchthíchsựphâncônglaođộngtinhvihơn,từđóthúcđẩysựcánhânhóavàtựýthức.Cáchgọi“chúngta”khôngphânbiệtthểhiệncuộcsốngkiếmănsănbắtđơngiảnđãnhườngchỗchongườibánthịt,ngườilàmbánh,ngườisảnxuấtnến,mỗingườiđềucósựthứctỉnhvềcáitôicủariêngmìnhđượctạorabởinhiệmvụkhácbiệtmàhọđảmnhiệmtrongxãhội.Thậmchíngàynay,tênhọcũngbắtnguồntừchínhcáckỹnăngnghềnghiệptruyềnquacácthếhệnhư:Smith(thợrèn),Tanner(thợthuộcda),Weaver(thợdệt),Cook(đầubếp),Trainer(ngườihuấnluyện),…
Sựtựýthứccủaloàingườigiatănglàcơchếtâmlýkhiếnchosựđồngcảmđượcpháttriểnvànảynở.Khichúngtangàycàngnhậnbiếtvềcáitôicủariêngmình,chúngtanhậnrarằngcuộcsốngcủachúngtalàđộcnhất,khôngthểlặplạivàrấtmongmanh.Chínhýthứctồntạitrongcuộcsốngchỉmộtvàduynhấtkhiếnchúngtađồngcảmvớihànhtrìnhsốngđộcnhấtcủanhữngngườikhácvàthểhiệntinhthầnđoànkết.Chúngtathểhiệnđiềunàybằngcáchthamgiavàonhữnghànhđộngnhằmgiúpđỡngườikháctrongcuộcđấutranhhoànthiệncuộcsốngcủahọ.Cảmthôngchínhlàtônvinhsựtồntạicủangườikhác.
Nếubảnchấtcốtlõicủachúngtalàsựđồngcảmvàchúngtacóthiênhướngbẩmsinhgắnbóvớitựnhiên,làmcáchnàochúngtacóthểđánhthứcvàhoànthiệnmốiliênhệcảmxúcvớithếgiớitựnhiênnày?Wilsonnóirằng“cácnhàtâmlýcầnphảivàocuộc”.Họcầngiúpchúngtathứctỉnhđộnglựcgắnbóvớitựnhiênđãbịchônvùitừlâutrongtiềmthứcchungcủachúngta.Quanđiểmnàycũngđượcnhiềungườikháctánthành.
TheodoreRoszak,ngườiphátminhrathuậtngữtâmlýhọcsinhthái(ecopsychology),đãchêbaigiớitâmthầnhọctrongcuốnsáchnăm1992củaôngcótên“TiếngnóicủaTráiđất”.RoszakchorằngHiệphộiTâmthầnMỹđãliệtkêhơn300chứngbệnhtâmthầntrongCẩmnangChẩnđoánvàThốngkêmàkhônghềđềcậpđếnkhảnăngconngườibịtổnthươngvềtinhthầndomấtđisựgắnbóvớitựnhiên.Ôngviết,“Cácnhàtâmlýtrịliệuđãphântíchkỹlưỡngmọihìnhthứccủarốiloạnchứcnăngquanhệgiađìnhvàxãhội,tuynhiên,chứngrốiloạnquanhệvớimôitrườnglạikhônghềtồntạidùchỉởdạngkháiniệm.”RoszaklậpluậnrằngCẩmnangChẩnđoánvàThốngkê“địnhnghĩachứngrốiloạnloâudoxacáchlàsựlolắngtháiquákhiphảixanhàvànhữngngườicógắnbó.Tuynhiên,khôngsựxarờinào
phổbiếntrongthờiđạinàyhơnlàsựmấtđikếtnốivớithếgiớitựnhiêncủachúngta.”Roszaktháchthứcngànhtâmthầnhọc,nóirằngđãđếnlúccầncó“mộtđịnhnghĩamớivềsứckhỏetâmthầndựatrênmôitrường”.
TrongkhoảngthờigianRoszakviếtvềchứngcăngthẳngthầnkinhcóthểgâyrabởisựcôlậpvớitựnhiên,mộtsốnhânvậttronglĩnhvựctriếthọcbắtđầuthamgiavàocuộcthảoluận.NhàsinhtháihọcbềsâukiêmtriếtgiaArneNæssđãphátminhrathuậtngữbảnthểsinhthái(ecologicalself).Cácnhàsinhtháihọcbềsâunhậnrarằngkhiconngườicoitựnhiênlàcôngcụ,họsẽtiếptụccoicácloàikhácchỉnhưcácnguồntàinguyênphụcvụchocácmongmuốnvịlợicủamình.Việcvậtchấthóacácsinhvậtkhácsẽmãimãingăncảnconngườinhậnbiếtchúngnhưnhữngbảnthểđộcnhấtgiốngnhưchúngtavàdođóchứanhiềugiátrịnộitạivàxứngđángđượcđốixửnhưmụcđíchchứkhôngphảiphươngtiện.Cácnhàsinhtháihọcbềsâuđặcbiệtgaygắtvớinhiềunhàmôitrườnghọctruyềnthốngvìhọđấutranhchonguyêntắcbảotồndựatrênviệcquảnlýcáctàinguyênthiênnhiênhoàntoànvìmụcđíchhưởngthụcủaconngười.
Næssvàcácnhàsinhtháihọcbềsâukhác,nhữngngườitôiquenbiếttrựctiếpvàngưỡngmộ,tuyvậylạitỏrathiếusóttrongcáchsuynghĩvềmốiquanhệcủahọvớicácconvậtriêngrẽ.Trongkhihọbàytỏsựtôntrọngcánhânvớicácloàivậtkhác,mốiquanhệcủahọthiênvềnhậnthứchơnlàtìnhcảm.JoannaMacy,mộtngườitiênphongkháctrongtâmlýhọcsinhthái,lậpluậnrằngbằngviệckhámphámốiliênhệcảmxúccủachúngtavớicácsinhvậtkhác,chúngtađãmởrộngýthứcvềbảnthểtừcánhânđếnsinhthái.Thôngquahànhviđồngcảmcùnghoàncảnhcụthểcủacácsinhvậtriêngbiệtmàchúngtacóthểvượtquasựcôlậptinhthầnvàtrởnêngắnkếtvớinguồngốcđộngvậtcủamình.Chúngtađồngcảmvớicácsinhvậtkhácvềmặtcảmxúcnhưthểchínhmìnhvàbắtđầuxemchúngnhưmộtphầntronggiađìnhtiếnhóamởrộngcủamình.Bằngcáchmởrộngsựđồngcảm,chúngtatrởthànhmộtbảnthểlớnhơn.
Sựđồngcảmvềcảmxúcnàykhôngchỉhướngđếncácdạngsốngkhácmàcòntớicảcáchệsinhtháivàsinhquyển.NhàhoạtđộngmôitrườngJohnSeedcólẽđãmôtảrõnhấtsựthứctỉnhcủamốiliênhệcảmxúcvớithếgiớitựnhiênnày.Khisuynghĩvềsốphậncủarừngnhiệtđới,ôngnóirằng,“Tôicốgắngnhớrằngđókhôngphảilàtôi,JohnSeed,đangcốgắngbảovệrừngnhiệtđới.Thayvàođó,tôilàmộtphầncủarừngnhiệtđớiđangbảovệchínhmình.Ýniệmcoimìnhlàmộtphầncủarừngnhiệtđớigầnđâyxuấthiệntrongsuynghĩcủaconngười.”Ýniệmvềmộtbảnthểsinhtháimởrộng,tựýthứcvàchủđộngthamgiavàovôsốcácquanhệphụthuộclẫnnhaucấu
thànhsinhquyểnsốngchínhlàđiềuBarfieldnghĩđếntrongđầukhiôngnóivềgiaiđoạnthứbatrongsựpháttriểncủaconngười.
Việcchuẩnbịchoconemchúngtasuynghĩnhưnhữngbảnthểsinhtháimởrộng–đểđạtđượcýthứcsinhquyển–sẽlàphépthửquantrọngcủathờiđạihiệnnayvàcóthểxácđịnhliệuchúngtacókhảnăngtạoramộtquanhệmới,bềnvữngvớiTráiđấtkịpthờiđểlàmchậmlạibiếnđổikhíhậuvàngănchặnsựdiệtvongcủachínhchúngta.
Ýthứcvềnhữngthờikỳhiểmhọaphíatrước,cácnhàgiáodụcđangbắtđầuđặtcâuhỏiliệumụctiêuchủđạocủagiáodụccóphảiđơngiảnlàtrởnênnăngsuấtvềmặtkinhtế.Chẳnglẽchúngtakhôngnênđặtsựquantâmtươngtựvàoviệcpháttriểnkhuynhhướngđồngcảmbẩmsinhvàmốiliênhệcảmxúcvớitựnhiêncủalớptrẻđểgiúpchúngsẵnsàngsuynghĩvàhànhđộngnhưmộtphầncủagiađìnhtoàncầu,trongđókhôngchỉbaogồmloàingườichúngtamàcòncócácsinhvậtkhác?
LỚPHỌCPHÂNPHỐIVÀHỢPTÁC
MộtthếhệcácnhàgiáodụcmớiđangbắtđầumổxẻcácquátrìnhhọctronglớpđikèmvớiCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấtvàthứhai,vàcảitổtrảinghiệmgiáodụcđượcxâydựngnhằmkhuyếnkhíchmộtbảnthểsinhtháimởrộngvàthấmnhuầnýthứcsinhquyển.Phươngphápdạyhọcchiphốitừtrênxuốngvớimụctiêutạoramộtconngườitựchủ,cạnhtranhđangbắtđầunhườngchỗchomộttrảinghiệmgiáodụcphânphốivàhợptácvớimụctiêutruyềnđạtýthứcvềbảnchấtxãhộicủatrithức.Trítuệ,theocáchnghĩmới,khôngphảilàthứđượcthừahưởnghaymộtthứtàinguyênđượctíchlũymàlàmộttrảinghiệmchiasẻđượcphânphốigiữamọingười.
Phươngpháptiếpcậnvớiviệchọcmớiphảnánhcáchthếhệtrẻhọcvàchiasẻthôngtin,ýtưởng,vàkinhnghiệmtrênmạngInternettrongcáckhônggianhọctậpmãnguồnmởvàcácmạngxãhội.ViệchọctậpphântánvàcộngtáccũngchuẩnbịcholựclượnglaođộngcủathếkỷXXItrướcnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvậnhànhdựatrêncácnguyêntắctươngtự.
Quantrọnghơn,thôngquaviệchọccáchnghĩvàhànhđộngtheocáchphântánvàcộngtác,cáchọcsinhsẽnhậnramìnhlànhữngconngườiđồngcảm,nằmtrongmạnglướicủacácmốiquanhệchiasẻtrongnhữngcộngđồnggắnbóhơnmàcuốicùngmởrộngratoànbộsinhquyển.
Quanđiểmphântánvàcộngtácbắtnguồntừgiảthuyếtrằnghọctậpluônlàmộttrảinghiệmxãhộisâusắc.Chúngtahọcbằngcáchthamgia.Trongkhigiáodụctruyềnthốngkhuyếnkhíchquanđiểmchorằnghọctậplàmộttrảinghiệmcánhân,trênthựctế,“hoạtđộngtưduyxảyragiữacáccánhâncũngnhiềunhưtrongtừngcánhân”.Mặcdùchúngtađềuthíchthúvớinhữngkhoảnhkhắcsuytưcánhân,saucùngthìbảnchấtsuynghĩcủachúngtacũngđượckếtnốibằngcáchnàyhaycáchkhácvớinhữngtrảinghiệmchiasẻtrướcđâyvớinhữngngườikhácmàtừđóchúngtatiếpthucácýnghĩachiasẻ.Cácnhàcảicáchgiáodụcmớinhấnmạnhviệcphábỏcácbứctườngvàgắnkếtcáccánhânđadạngtrongnhữngcộngđồnghọctậpphântánvàcộngtáchơn,cảtrongkhônggianảovàthực.
SựpháttriểncủacácmạngxãhộivàcáchìnhthứcthamgiacộngtáctrênmạngInternetđangđưagiáodụcvượtrakhỏihạnchếcủalớphọcđếnmộtmôitrườnghọctậptoàncầutrongkhônggianmạng.HọcsinhkếtnốivớicácbạnhọctừxatrongcáclớphọcảobằngcôngnghệcủaYahoo!vàSkype.Khingườihọctừcácnềnvănhóakhácnhauthamgiavàocácnhiệmvụvàdựánchungtrênthựctếtrongkhônggianảo,họctậpchuyểnthànhmộttrảinganghàngtrảirộngkhắpthếgiới.
CáchọcsinhtrườngtrunghọcViễnthôngBrooklynvàtrườngLeeởWinterthur,ThụySỹ,đãthamgiavàomộtdựánlớphọcchungảotrongthờikỳchiếntranhIraq,khámphácáchthứcnềnvănhóacủahọnhìnnhậncuộcchiếntranhởTrungĐôngcũngnhưcácxungđộttoàncầukhácvàcácsángkiếnhòabình.Cáchọcsinhtraođổiquanđiểm,đặtcâuhỏichonhauvàcộngtáctrongcácbàitậptrênlớpảothôngquacácphòngchattrựctuyến,cuộchọpquavideovàcácbảntin.
Trongmộtcuộctraođổi,mộthọcsinhThụySĩbàytỏniềmtinrằnghầuhếtngườiMỹủnghộchiếntranh,điềunàyđãkhơigợiphảnhồinhanhchóngtừhaihọcsinhMỹ,ngườiđầutiêncóchúđangphụcvụtronglựclượngvũtrangởIraq,vàngườikiacóchamẹgốcPalestine.Trongcácbuổithảoluậntrựctuyếnởlớphọcảo,ngườihọccũngthườngxuyênhiếukỳvềnhữngxungđổixảyraởgầnnơimìnhởhơn.MộttrongcáchọcsinhMỹhỏimộthọcsinhThụySĩrằngthanhniênởthànhphốcủacậuấycóthểmuadaovàsúngdễdàngnhưởNewYorkhaykhông.
Việcmởrộnglớphọcgiúplớptrẻtiếpxúcvớinhữngnhómngườikháctrongcácnềnvănhóakhácnhau,khiếnsựđồngcảmđượcmởrộngvàsâusắchơn.Giáodụctrởthànhmộttrảinghiệmtoànhànhtinhthựcsự,thúcđẩynhanhsựchuyểndịchsangýthứcsinhquyển.
Sựmởrộngtoàncầucủacácmôitrườnghọctậptrongkhônggianmạngđangđượcphốihợpvớisựmởrộngởcấpđịaphươngcủacácmôitrườnghọctậptrongcáckhuvựctrườnghọc.Ràocảntruyềnthốngngăncảnlớphọcvớicộngđồngđangdầnnhườngchỗkhihọctậptrởthànhmộthoạtđộngphântánbaogồmcảcácphươngthứcgiáodụcchínhthứcvàkhôngchínhthứctrongcáckhônggianxãhộirộnglớnvàđadạnghơncủaxãhộidânsự.
Trong25nămqua,cáctrườngtrunghọcvàđạihọcMỹđãđưacácchươngtrìnhhọctậpphụcvụcộngđồngvàochươngtrìnhgiảngdạy–mộtmôhìnhgiảngdạycộngtáccósựđồngcảmsâusắcđãthayđổitrảinghiệmgiáodụccủahàngtriệuthanhniên.Theođiềukiệnđểtốtnghiệp,cáchọcsinhsinhviênđượckhuyếnkhíchthamgiatìnhnguyệntrongcáctổchứcphilợinhuậnởđịaphươnghoặccácsángkiếncộngđồngnhằmgiúpđỡnhữngngườikhókhănvàcảithiệnđờisốngcủacộngđồngmình.TheoBộGiáodụcMỹ,cứbốntrongsốnămngườithuộcthếhệthiênniênkỷđãthamgiadịchvụcôngíchkhiởtrườngphổthông.
SángkiếnCâycầukýứcởChicagođàotạohọcsinhtừmộtsốkhuvựcnghèonhấtởphíanamthànhphốđểcóthểhỗtrợchocácbệnhnhânAlzheimertrongcácnhàdưỡnglão.ĐiềukhiếnchochươngtrìnhởChicagokhácbiệtlàrấtnhiềusinhviênđếntừcácgiađìnhđổvỡvàđãlớnlêntrongnghèokhổđầyrẫynạnnghiệnngập,tộiphạmvàbạolựccònnhẫntâmlàmộtchiếnlượcsinhtồn.Việcgiúpđỡnhữngngườicaotuổikhôngnơinươngtựa,nhữngngườiphảivậtlộnđểthựchiệncácviệcđơngiảnnhấtđãđánhthứcsựđồngcảmtrongcáchọcsinhnày,giúphọvượtlênchínhmìnhvàkhơidậykhuynhhướngchiasẻđãbịkìmnéntừlâu.
Việcphụcvụtrongcácbếpăn,cơsởytế,cácdựánmôitrường,chươngtrìnhgiasư,cáctrungtâmtưvấnvàhàngtrămhoạtđộngphilợinhuậnkháctrongcộngđồngđãlàmbiếnđổitrảinghiệmhọctập.Sựtiếpxúcvớinhiềungườiởcáctầnglớpkhácnhauđãthúcđẩymộtlànsóngđồngcảmtrongnhiềuthanhniên.Cácnghiêncứuchothấynhiềuhọcsinhđãcósựđồngcảmsâusắcsaukhibịđặtvàonhữngmôitrườngkhôngquenthuộcnơihọđượckêugọigiúpđỡnhữngngườikhác.Nhữngtrảinghiệmnàythườnglàmthayđổicuộcsống,ảnhhưởngđếnnhậnthứccủahọvềnhữngđiềumanglạiýnghĩachocuộcsống.Cáchệthốngtrườnghọcởcácnướckhácđangbắtđầutriểnkhaichươngtrìnhhọctậpphụcvụcộngđồngcủariêngmình.
Mộtsốhệthốngtrườnghọcvàđạihọcđangthúcđẩyviệchọctậpphụcvụcộngđồngbằngcáchkếthợpvàochươngtrìnhgiảngdạy.Cácmônhọctrởnênsốngđộngbởisựthamgiatrựctiếp.Họcsinhhọcvềxãhộihọc,khoa
họcchínhtrị,tâmlýhọc,sinhhọc,toánhọc,âmnhạc,nghệthuật,vănhọcvàcácmônkháctronglớphọcvàbằngviệcthamgiatrựctiếpvớinhữngngườikhácthôngquahoạtđộngcôngích.
Vídụ,cácsinhviênlàmviệcvớinhữngngườicaotuổicóthểmangcáctrảinghiệmhọctậpphụcvụcộngđồngđãcóvàocáclớphọcnghiêncứuxãhộitrongcáccuộcthảoluậnvềcácưutiênngânsáchcủabangvàliênbangvàvấnđềnghĩavụcủathếhệtrẻtrongviệcchămsócnhữngngườicaotuổitrongmộtxãhộingàycànggiàđi.Lớptrẻcầnhysinhtàichínhởmứcnàochonhữngngườigiàtrongnhữngnămcuốiđời,nhấtlàkhiđiềuđócónghĩalàtừbỏnhữngcơhộitốiưuhóacuộcsốngtươnglaicủariênghọ?Nhữngbuổithảoluậntronglớphọctrởnênliênquan,gầngũivàrộngmởhơnbaogiờhếtkhixemxétcáctrảinghiệmcủahọcsinhvớinhữngngườikháctrongcộngđồng.
HỌCTẬPNGANGHÀNG
Giáodụcphântánvàcộngtácbắtnguồntừýtưởngkhimọingườitranhluậncùngnhau,kinhnghiệptậpthểchắcchắnsẽmanglạinhữngkếtquảtốthơnkhisuyluậnriêngrẽ.
NgườiđầutiêntronggiớihọcthuậttìmragiátrịlớnlaocủahọctậpnganghànglàL.J.AbercrombieởBệnhviệnĐạihọcthuộcĐạihọcLondon.Trongmộtnghiêncứutiếnhànhvàonhữngnăm1950,Abercrombieghilạimộthiệntượngđángchúýlàkhicácsinhviênykhoađithànhnhómcùngmộtbácsĩtrongchuyếnthămcácbệnhnhânvàhợptácvớinhautrongviệcđánhgiátìnhtrạngcủabệnhnhân,họđưarachẩnđoánchínhxáchơnsovớiviệctừngngườiđicùngbácsĩ.Việctươngtáctrongnhómgiúpcácsinhviênchấtvấncácgiảthuyếtcủanhau,đưaranhữnghiểubiếtcủacánhânvàtậndụngquansátcủangườikhác,cuốicùngđiđếnsựđồngthuậntrongnhómvềtìnhtrạngcủabệnhnhân.
Chúngtađãquáquenthuộcvớicácmôitrườnghọctậptruyềnthốngđểcóthểdừnglạivàđặtranhữngcâuhỏiphảnbiệnvềbảnchấtcủaquátrìnhhọc.Chúngtanghiễmnhiêncoicáchmìnhđượcdạylàcáchthứctruyềnđạtkiếnthứccănbản.Tuynhiên,điềuchúngtathựcsựhọcchỉlàmộtcáchsắpxếpthựctạivàtổchứccácmốiquanhệvớithếgiớixungquanh.KennethBruffee,mộtgiáosưtiếngAnhtạicaođẳngBrooklyn,đạihọcthànhphốNewYork,đãxemxétlạicácgiảthuyếtchínhcủaquátrìnhhọctậphiệnđại,môtảvaitròquantrọngcủachúngtrongviệctạorađườnglốitưduyhiệnđại.
Bruffeebắtđầuvớiviệcnghiêncứugiáoviên,ngườichịutráchnhiệmchuyểngiaokiếnthứcchohọcsinh.Họlàmviệcnàybằngcáchtạoramộtmốiquanhệmệnhlệnhvớitừnghọcsinh,tứclàgọicáchọcsinhvàyêucầumỗingườiđọcthuộclònghoặcđưaracâutrảlờichomộtcâuhỏicóđịnhhướng.Mỗihọcsinhđượcmongđợisẽthựchiệnnhiệmvụmộtcáchchínhxácchogiáoviên,thôngquaviệcđọcthuộclònghoặcbàikiểmtraviết.Mốiquanhệnàyluônluônlàtừtrênxuốngvàmộtđốimột.Họcsinhkhôngđượckhuyếnkhíchtươngtácvớinhau,chodùlàđặtcâuhỏihayhỗtrợlẫnnhau.Hànhviđósẽảnhhưởngđếnuyquyềncủagiáoviên,vàtạoramộtkiểuquyềnlựcthaythếmangtínhnganghàngvàtươngtác.Việcsuynghĩcùngnhauđượccoilàgianlận.Mỗihọcsinhsẽlầnlượtđượcđánhgiávàchođiểmtheocánhân.
Họcsinhđượcdạyrằngkiếnthứclàmộthiệntượngkháchquantồntạidướihìnhthứccácmảnhthôngtinvàsựthật,vàvaitròcủagiáoviênlàgieonhữngphầnkiếnthứcđộclậpđóvàođầucácem.Chúngnhanhchónghiểurằngmỗicâuhỏiđềucónhữngcâutrảlờiđúngvàsaithôngquaphảnứngtánthànhhoặcphảnđốicủagiáoviên.Họcsinhkhôngđượckhuyếnkhích,thậmchíbịphạtkhiđưarasuynghĩchủquancủamìnhvềvấnđềnàođótrongmônhọc,vàbịchỉtríchnặngnềnếuthắcmắcquanđiểmcủagiáoviên.Bruffeetổngkếtlạitrảinghiệmgiáodụcđótheocáchnày:“Tráchnhiệmcủamỗisinhviêntheocácquyướclớphọccơsởnàylà“hấpthụ”điềumàgiáosưtruyềnđạttheocáchnàyhaycáchkhác.Tráchnhiệmcủangườigiáosưlàtruyềnđạtkiếnthứcđếnsinhviênvàđánhgiásựghinhậnkiếnthứcđó.”
Việchọctậpnganghàngbắtnguồntừmộtgiảđịnhhoàntoànkhácvềbảnchấtcủaviệchọc.Kiếnthứckhôngđượccoilànhữnghiệntượngkháchquan,độclậpmàlànhữnggiảithíchcủachúngtavềnhữngkinhnghiệmchungđượcchiasẻcùngnhau.Tìmkiếmsựthậtchínhlàtìmhiểucáchmọithứliênquanvớinhaurasao,vàchúngtakhámpháranhữngmốiquanhệđóbằngsựgắnkếtsâusắcvớinhữngngườikhác.Cáctrảinghiệmvàmốiquanhệcủachúngtacàngđadạng,chúngtacàngdễnắmbắtthựctạivàcáchmàmỗichúngtahòanhậpvàobứctranhtổngthểlớnhơncủacuộcsống.
TheoBruffeevàcácnhàcảicáchgiáodụckhác,trithứclàmộtcấutrúcxãhội,mộtsựđồngthuậngiữacácthànhviêntrongmộtcộngđồnghọctập.Nếukiếnthứclàmộtthứtồntạigiữamọingườivàphátsinhtừnhữngtrảinghiệmchungcủahọ,thìcáchthứcquátrìnhgiáodụccủachúngtađượcxâydựnglàcóhạichoviệchọctậpchuyênsâu.Việchọcởtrườngthường
khôngvượtquámộtquátrìnhkíchthíchphảnứng,mộtviệclàmmáymóctheođóhọcsinhđượclậptrìnhđểtrảlờinhữnghướngdẫnđượcđưavàođầu−giốngnhưquytrìnhvậnhànhtiêuchuẩncủaviệcquảnlýkhoahọcđãtạoranhữngcôngnhânchoCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấtvàthứhai.
Việchọctậpđồngđẳngchuyểntrọngtâmtừcáthểđộclậpsangnhómphụthuộclẫnnhau.Việchọckhôngcònlàmộttrảinghiệmbiệtlậpgiữamộtnhânvậtbềtrênvàhọcsinhmàđượcbiếnđổithànhmộttrảinghiệmcộngđồng.
Họcsinhchiathànhcácnhómlàmviệcnhỏvàđượcgiaocácnhiệmvụcụthể.Saukhigiáoviênđưarabàitập,họtựtáchmìnhra,chophéphọcsinhtổchứccộngđồngkiếnthứccủariêngmình.Họcsinhsẽtraođổiýkiến,đặtcâuhỏichonhau,phêbìnhphântíchcủanhau,tổnghợptừđónggópcủamỗingườivàthươnglượngđểcómộtsựđồngthuận.
Thôngthường,mỗinhómsẽtiếptụcphânchia,trongđómỗicánhânđượcgiaonhiệmvụtrởthànhchuyêngiavềmộttrongnhữngđềtàinhỏliênquanđếnbàitậpđượcgiao.Mỗichuyêngiasẽchiasẻkiếnthứccủamìnhvớinhómvàtrởthànhngườidẫndắtcuộcthảoluậnkhiđượcđềcấpđếnlĩnhvựcchuyênmôncủamình.Theocáchnày,họcsinhsẽdạylẫnnhauvàhọccáchlãnhđạomàkhônglàmápđặtlêncuộcđốithoại.Họcsinhsẽtrởnênthànhthạotrongviệcđiềuphốixãhộivàgiảiquyếttranhchấp.
Cácnhómnàysauđóquaylạiphiêntoànthểđểchiasẻcácpháthiệncủamình.Vaitròcủagiáoviênlàngườiđiềuphốicuộcthảoluận.Mặcdùgiáoviênsẽchiasẻcáckiếnthứchọcthuậtcủamônhọc,đánhgiánhữngquanđiểmkhácbiệttồntạitrongmônhọc,cũngnhưnhữngđồngthuậnhoặckhácbiệttồntạigiữangànhhọcvàcáccộngđồngtrithứckhác,nhữngđiềunàychỉmangýnghĩađónggópchocuộctraođổi.Bruffeecảnhbáorằng,“cácgiáosưphảicưỡnglạiviệcquayvềmôhìnhphâncấpcủalớphọctruyềnthống,ởđóhọcsinhtinrằngkhigiáoviênbắtđầunói,họsẽchohọcsinhbiếtcâutrảlờithựcsựlàgì.
Tronghọctậpnganghàng,vaitròcủahọcsinhđượcchuyểntừngườitiếpnhậnkiếnthứcthụđộngsangngườithamgiachủđộngtrongquátrìnhhọctậpcủamình.Mụctiêulàkhuyếnkhíchhọcsinhsuynghĩhơnlàthểhiện.Bảnchấtcộngtáccủaquátrìnhhọctậpcủngcốquanđiểmchorằngviệcthunhậnkiếnthứckhôngbaogiờlàmộthànhđộngđơnđộcmàlàmộthoạtđộngcộngđồng.
Họctậpnganghàngđịnhhướnglạiđiểmtựacủasứcmạnhvàuyquyềntronglớphọctừphâncấp,tậptrungvàtừtrênxuốngsangđốiứng,dânchủvàkếtnối.Họcsinhhiểuđượcrằnghọphảichịutráchnhiệmvềviệchọctậpcủanhau.Chịutráchnhiệmcónghĩalàlắngnghesuynghĩcủangườikhác,cởimởvớicácgócnhìnvàquanđiểmkhácnhau,cóthểtiếpthuphêbình,nhiệttìnhgiúpđỡnhauvàsẵnsàngchịutráchnhiệmđốivớitoànthểcộngđồnghọctập.Đâycũngchínhlànhữngphẩmchấtcầnthiếtchosựhoànthiệnkhảnăngđồngcảm.
Họctậpnganghàngthúcđẩysựđồngcảmquaviệckhuyếnkhíchhọcsinhđặtmìnhvàovịtrícủangườikhácvàtrảinghiệmnhữngsuynghĩvàcảmxúccủangườiđónhưcủachínhmình.Bàikiểmtrachobiếtliệumộtcộngđồnghọcgiảcóthựcsựquytụvàgắnkếtlàkhimỗithànhviêntrongnhómđồngcảmsâusắcvớinỗlựcpháttriểncủacácđồngnghiệpvàcoinhómnhưmộtphầnmởrộngcủachínhconngườimình.
Rõrànglàcáchhọcmớikhuyếnkhíchviệcgiảngdạyliênngànhvànghiêncứuđavănhóa.Giớihọcthuậtđangtrảiquaquátrìnhbiếnđổitừcácngànhđộclậpvớinhữngranhgiớihọcthuậtrõràngsangcácmạnglướihợptácvớinhữngthànhviênđếntừcáclĩnhvựckhácnhauvàchiasẻkiếnthứctheohìnhthứcphântán.Cáchtiếpcậngiảnlượctruyềnthốngđốivớiviệcnghiêncứucáchiệntượngđangdầnnhườngchỗchoviệctheođuổimộtcáchhệthốngnhữngcâuhỏivĩmôvềbảnchấtcủathựctạivàýnghĩasựtồntại–việcđòihỏimộtgócnhìnđangànhhơn.
Cáchiệphộihànlâm,cáctạpchívàchươngtrìnhgiảngdạymangtínhliênngànhđãpháttriểnnhanhtrongnhữngnămgầnđây,phảnánhmốiquantâmđangnảynởvềtínhliênkếtcủatrithức.Mộtthếhệcáchọcgiảtrẻhơnđangbắtđầuvượtquacácphạmtrùhọcthuậttruyềnthốngđểtạoramộtphươngphápnghiêncứumangtínhtíchhợphơn.Hàngtrămcáclĩnhvựcliênngànhnhưkinhtếhọchànhvi,tâmlýhọcsinhthái,lịchsửxãhội,triếthọcsinhthái,đạođứcysinhhọc,doanhnghiệpxãhội,vàsứckhỏetoàndiệnđanglàmbiếnđộnggiớihọcthuậtvàbáohiệumộtsựchuyểndịchvềtổngthểtrongquátrìnhgiáodục.
Trongkhiđó,việctoàncầuhóagiáodụcđãquytụnhữngngườitừcácnềnvănhóakhácnhau,mỗingườiđềucóhệthamchiếuvềnhânchủnghọcriêng,tạoravôvàncáchthứcmớimẻvềviệcnghiêncứucáchiệntượngđượchìnhthànhbởilịchsửvănhóavàcácdiễngiảikhácnhau.
Bằngcáchtiếpcậnmộtlĩnhvựcnghiêncứutừcácquanđiểmchuyênngành
vàvănhóakhácnhau,ngườihọctrởnêncởimởhơn.Nhữngđánhgiábanđầuvềcácchươngtrìnhcảicáchgiáodụcmangtínhphântánvàcộngtácrấtđángkhíchlệ.Cáctrườnghọcbáocáoviệcgiảmsútrõrệttìnhtrạnggâygổ,bạolực,vàcáchànhvichốngđốixãhộikhác,giảmviệcthihànhcácbiệnphápkỷluật,giatăngsựhợptácgiữacáchọcsinh,cáchànhvimangtínhxãhội,tăngsựtậptrungtronglớphọc,nhucầuhọctậptănglênvàcảithiệncáckỹnăngtưduyphảnbiện.
SINHQUYỂNTRỞTHÀNHMÔITRƯỜNGHỌCTẬP
Việchọctậpcộngtácgiúphọcsinhnângcaoýthứcvềbảnthânvàthúcđẩysựthamgiatíchcựcvàocáccộngđồngphụthuộclẫnnhau.Nómởrộngranhgiớiđồngcảm.Tuynhiên,nếuchúngtamuốnchuẩnbịchoconcáimìnhtrướccuộcsốngtrongthờiđạisinhquyển,hệthốnggiáodụccủachúngtacầnthúcđẩyviệchọctậpphântánvượtrangoàiphạmvicủaconngườiđểbaogồmcácsinhvậtkhácvàphạmvirộnglớncủatựnhiên.Cáctrườnghọcvàđạihọcchỉmớibắtđầukhámphácácphươngphápsưphạmvàhọctậpgiúpmởrộngcáitôiđểbaogồmcảbảnthểsinhthái.
ĐángbuồnlàhiệnnaytrẻemởMỹtrongđộtuổitừ8đến18dành6,5tiếngmỗingàytươngtácvớicácphươngtiệnđiệntử-tivi,máytính,tròchơivideovànhữngthứtươngtự.Trongkhoảngthờigianngắntừnăm1997đến2003,tỷlệtrẻem9-12tuổidànhthờigianthamgiacáchoạtđộngngoàitrờinhưđibộđườngdài,đidạo,làmvườnhaychơiđùatrênbãibiểnđãgiảmxuống50%.Chưađầy8%giớitrẻngàynaydànhthờigianchocáchoạtđộngngoàitrờitruyềnthống.
Trongcuốnsách“Đứatrẻcuốicùngtrongrừng”củamình,tácgiảRichardLouvnóirằngchúngtađangnuôidưỡngmộtthếhệtrẻemphảichịuđựngđiềumàônggọilà“rốiloạndothiếutiếpxúcvớithiênnhiên”–nhữngđứatrẻhầunhưkhôngtiếpxúchaytươngtácvớithiênnhiênhoangdã.Chúngkhôngcònchơiđùangoàitrời,nơichúngcóthểtiếpxúcdùởmứcđộhờihợtnhấtvớicácsinhvậtkhác,dùđólàcáckhuđấttrốngcủađịaphương,cáccôngviênlâncận,aohồ,đồngcỏhaycáckhurừng.Ôngkểlạinhậnxétcủamộthọcsinhlớp4:“Cháuthíchchơitrongnhàhơnvìtấtcảcácổcắmđiệnđềuởđó.”
Trẻemngàynayđượcchamẹdạykhôngđượctintưởngnhữngkhuvựcngoàitrờibởiđólànơinguyhiểmcónhữngkẻxấu,cácđộngvậthoangbịbệnhtậtđilangthang,vàcáctainạngâythươngtậtkhácnhauđangđợichúngởmọingócngách.Thêmvàođó,tấtcảcácluậtlệvàquyđịnhcủađịa
phươngđềungăncấmviệcvuichơingoàitrờimàkhôngcóngườigiámsátdosợcácvụkiện,vàkếtquảlàchúngtachỉthấymộtbứctranhảmđạmvềthiênnhiên.Hiểnnhiênlàcácbậcphụhuynhđềukhôngkhuyếnkhíchviệcvuichơingoàitrờikhôngcótổchức.
Cácnhànghiêncứuđangbắtđầulậpdanhmụccácvấnđềsứckhỏeliênquanđếnchứngrốiloạndothiếutiếpxúcvớithiênnhiên,baogồmtỷlệmắcbệnhtrầmcảmvàcácbệnhtâmthầnkhácgiatăngcũngnhưcácbệnhthểchấtgâyradothiếuvậnđộng.Mộtsốnhànghiêncứucònbắtđầunghiêncứumốiliênhệcóthểcógiữamộtsốdạngrốiloạntăngđộnggiảmchúý(ADHD)vàrốiloạndothiếutiếpxúcvớithiênnhiên.
RobertMichaelPyle,mộtnhàvănvànhànghiêncứuvềbướmđãtiếnmộtbướcxahơn,ôngchorằngsựcôlậpcủatrẻemvớithiênnhiênngàycàngtăngsẽdẫnđến“sựtuyệtchủngvềtrảinghiệm”–cónghĩalàsựsụtgiảmdầnmọitiếpxúcvớithếgiớitựnhiênvàcùngvớiđólàsựxalánhhoàntoànkhỏitựnhiên,baogồmcảchínhchúngta.Sựmấtđitrảinghiệmvớicácdạngsốngcònlạicủahànhtinhcótácđộngvềmặttiềmthứcđếntâmlýconngười.ChúngtangàycàngtrởnênbấtmãnvớithếgiớitựnhiênvàkhôngquantâmđếntìnhtrạngcủaTráiđất.Chúngtacũngtrởnêncôlậpvàđơnđộchơn,vàcảmgiácnhưnhữngngườingoàicuộctrênchínhhànhtinhcủamình.Nhữngtrảinghiệmgiảlập,chodùgiốngthậtnhưthếnàocũngkhôngbaogiờcóthểthaythếđượcnhữngmốiliênhệchúngtatừngcảmthấyđốivớimọisinhvậtsốngcóliênquanđếnmình.Pyleviếtrằng:
Nóiđơngiản,sựmấtđicácloàilâncậngâynguyhiểmchotrảinghiệmcủachúngtavềthiênnhiên...Việctiếpxúctrựctiếpvớicácsinhvậtsốngảnhhưởngđếnchúngtatheonhữngcáchquantrọngmànhữngtrảinghiệmgiántiếpkhôngbaogiờcóthểthaythếđược.Tôitinrằngmộttrongnhữngnguyênnhânlớnnhấtcủakhủnghoảnghệsinhtháilàtìnhtrạngsốngxalánhkhỏitựnhiêncủanhiềungườihiệnnay.Chúngtathiếuđimộtcảmgiácthânthuộcvớithếgiớisinhvật...Sựtuyệtchủngtrảinghiệm...dẫnđếnsựthờơcóthểgâyranhữnghậuquảnghiêmtrọng.
Ngàycàngnhiềucácnhàgiáodụcđangthamgiavàoquátrìnhcáchmạnghóachươngtrìnhgiảngdạyvàphươngphápsưphạmnhằmthiếtlậplạimốiliênhệcảmxúcvớithếgiớitựnhiêntrongquátrìnhgiáodục.E.O.WilsonlậpluậnrằngthếgiớitựnhiênlàmôitrườngphongphúthôngtinnhấttrênTráiđất.ThomasBerry,nhàsửhọcvàmộtlinhmụcCônggiáo,cũngđồngtìnhvàđềnghịchúngtathửtưởngtượnglàmcáchnàonhânloạicóthểpháttriểncácphépẩndụcầnthiếtchoviệctạoranhữngchuyệnkểvàýthứccủa
conngườinếunhưchúngtacóxuấtxứtừmặttrăngnơikhônghềcócácdạngsốngkhác.Nếuvậychúngtasẽkhôngcókhảnăngtưởngtượngvềcuộcsốngcủangườikhácnhưmộttìnhhuốngcóthểxảyravớitrảinghiệmcủachínhchúngta–đâychínhlàcơsởcủatưduyẩndụvàsựpháttriểnvềnhậnthức.
NhànhânchủnghọcElizabethLawrence,ngườiđưarathuậtngữtìnhyêubẩmsinhvớithếgiớitựnhiênmangtínhnhậnthức(cognitivebiophilia),nhậnthấyrằngthếgiớitựnhiêntừlâuđãlànguồnchủyếumàloàingườidựavàođểtạoracácbiểutượngvàhìnhảnhchosựpháttriểnnhậnthứccủaconngười.Cáckếtquảnghiêncứumớichothấyviệctiếpxúcvớithiênnhiênnhiềuhơncótácđộngđángkểđếnsựpháttriểnnhậnthứccủatrẻemtrongtuổiđihọcvàvịthànhniên.
NhàxãhộihọcStephenKellertđãđềcậpđếnmộtđiểmhiếmkhiđượccânnhắctới,chorằngsựtươngtácvớithiênnhiênlàcầnthiếtchotưduyphảnbiện.Tríócđangpháttriểncủađứatrẻkhôngngừngquansátcáchiệntượngtựnhiênvàcốgắngtìmhiểucáchsựảnhhưởngcủachúngđếnthếgiớiquanhmình.Tạisaomưarơixuốngtừtrêntrời,vàmặttrờimọcmỗingày?Tạisaocâynởhoavàonhữngthờiđiểmnhấtđịnhtrongnăm?Tạisaomèođuổibắtvàănthịtchuột?Bóngrâmlàgì?Gióđếntừđâu?Tạisaotađổmồhôikhitrờinóng?Khichúngtanóivềsựhìnhthànhýthức,điềuchúngtathựcsựámchỉlàcáchmộtđứatrẻtạorakếtnốigiữacáchiệntượngvàthiếtlậpcácmốiquanhệcóthểdựbáo,tấtcảnhữngđiềunàygiúpđứatrẻđặtbảnthânmìnhvàotrongthếgiới.Hạnchếtiếpxúcvớithiênnhiênlàmgiảmkhảnăngthấuhiểusựtồntại.Kellertkếtluậnrằng“hiếmcólĩnhvựcnàocủacuộcsốngcungcấpchogiớitrẻnhiềucơhộichoviệcpháttriểntưduyphảnbiện,nănglựcsángtạo,giảiquyếtvấnđề,vàpháttriểntrítuệnhưthếgiớitựnhiên.”Tựnhiênlànguồngốccủanhữngđiềukỳdiệuvàđángkinhngạcmànếuthiếunó,trítưởngtượngcủaconngườikhôngthểtồntại,vànếuthiếuđitrítưởngtượng,ýthứcsẽdầnhaomòn.
TôithấythậtthúvịlàmộttrongnhữngtừphổbiếnnhấtcủagiớitrẻMỹlà“tuyệtvời”(awesome).Hầunhưtấtcảcáccâunóiđềuđượcnhấnmạnhvớiđiệptừnày.Liệurằngviệclạmdụngtừnàycóphảilàbiểuhiệnsựthiếuhụtlớntừviệclớnlêntrongmộtthếgiớithiếuđicáckỳquancủatựnhiên,nơimàthựctếđượcmôphỏngbằngcôngnghệquacácđiểmảnhtrênnhữngmànhìnhmáytínhnhỏtíxíu?VớiviệcthunhỏmọisựvậtđểvừavặnvớimànhìnhBlackBerry3inch,liệuchúngtacónguycơbịthổiphồngcáitôivàmấtđiýniệmvềsựkinhngạc?Nếucảmộtthếhệkhôngthểrờimắtkhỏimộtmànhìnhphẳng2chiềuthayvìhướnglêncácvìsao,làmsaohọcóthể
kinhngạcbởisựsốngthayvìphátchánbởisựkíchthíchquámứccủacôngnghệ?
RachelCarsonngẫmnghĩvềchủđềnàykhimànhìnhtivibắtđầulôikéohàngtriệutrẻemkhỏisânchơivàođầubuổitối.Trongvòng175nghìnnăm,nhữngđứatrẻđãnhìnngắmcácngôisaotrênbầutrờivàbănkhoănvềnhữngbíẩnsâuxacủamộtvũtrụvôhạn.Bâygiờthìthựctạiđộtnhiênbịthuhẹpvớiviệcngồitrướcmộtcáihộpphátsáng,nhìnchămchúvàonhữnghìnhthùnhỏxíulướtquatrênmànhình.
Carsonđãviết:
Thếgiớicủamộtđứatrẻtươimớivàđẹpđẽ,đầyắpsựngạcnhiênvàhứngthú...Đâulàgiátrịcủaviệcgìngiữvàcủngcốýthứcvềsựkinhngạcvàtrầmtrồ,sựcôngnhậnmộtthứgìđóvượtrakhỏigiớihạnsựtồntạicủaconngười?Liệuviệckhámpháthếgiớitựnhiênchỉlàmộthìnhthứcgiếtthờigiờvàngngọccủatuổithơmộtcáchdễchịuhaycómộtđiềugìđósâusắchơn?Tôichắcchắnrằngcómộtthứgìđósâusắchơn,thứgìđólâudàivàcóýnghĩalớnlao...NhữngngườichiêmngưỡngvẻđẹpcủaTráiđấttìmthấynhữngnguồndựtrữsứcmạnhkéodàichừngnàocuộcsốngcòntiếpdiễn.
Điềumàcácnhàgiáodụccảmxúcgắnbóvớithếgiớitựnhiênmớiđangnóiđếnchínhlàtrongcơnsốtnắmbắtthựctếnhântạo,chúngtacóthểmấtđisựkếtnốimậtthiếtvớitựnhiên,cùngvớinhữnghậuquảđánglongạichosựpháttriểncủaýthứcconngườitrongtươnglai.
CácnghiêncứuvềsântrườngởMỹ,Canada,ÚcvàThụyĐiểncànglàmcủngcốmốilongạicủaCarson.Cácnhànghiêncứughinhậnsựkhácbiệtđángkểtrongcáchtrẻemchơitrongcáckhuvựcvuichơiđượcxâydựngvớinhữngkhônggianxanh.Trongnhữngbốicảnhnhântạo,trẻemtựtổchứcthànhcáchệthốngphâncấpxãhộidựatrêncácđặcđiểmthểchất.Ngượclại,ởcácsânchơithiênnhiên,việctổchứcxãhộibìnhđẳnghơnvàtrẻemthamgiavàocáctròchơiđùatưởngtượngnhiềuhơnvàbàytỏcảmgiáckinhngạc.Địavịxãhộicủachúngphụthuộcíthơnvàocácđặcđiểmthểchấtvànhiềuhơnvàosựsángtạo.CácnhànghiêncứuởPhòngthínghiệmNghiêncứuMôitrườngConngườithuộcĐạihọcIllinoisnóirằngmộtsựtổnghợpvềnhữngnghiêncứunàykhẳngđịnhrõràngrằng“khônggianxanhhỗtrợsựpháttriểnlànhmạnhcủatrẻem”.
Tuynhiên,mặcdùnhiềunghiêncứuchỉrarằngviệcvuichơiởcáckhungcảnhtựnhiênkíchthíchsựngạcnhiên,trítưởngtượngvàócsángtạo,Liên
hiệpvìmộtThếhệKhỏemạnhhơnchobiết1/3cáctrườngtiểuhọcMỹkhôngsắpxếpgiờnghỉmộtcáchthườngxuyênvà25%trẻemkhôngthamgiabấtkỳhoạtđộngthểchấtnàotrongthờigianrảnh.Chỉcó7bangyêucầucáctrườngtiểuhọcphảicógiáoviênthểdụcđủtrìnhđộtrongđộingũ.
Thựctếnàycóthểđangđượcthayđổi.Cácnhàgiáodụcngàycànglolắngtrướcsựmấtkhảnăngtậptrungvàgiatăngcácchẩnđoánrốiloạntăngđộnggiảmchúý(ADHD)vànghingờrằngmộtphầnnguyênnhâncóthểlàsựmấtđikếtnốisinhlýhọcvớicácnhịpđiệutựnhiênvàcácchukỳtựnhiênmàloàingườiđãquenthuộcvềmặtsinhhọctrongsuốtlịchsửtiếnhóa,vàsựthaythếngàycàngphổbiếncủacácnhịpđiệunhântạotrongthếkỷqua,nhấtlàtronghaithậpkỷqua.Theonhiềunghiêncứuđượctiếnhànhtrongnhữngnămgầnđây,giớitrẻđanglớnlêntrongmộtthếgiớichịuảnhhưởnglớncủamọiloạikíchthíchđiệntửvàliêntụcbịcácluồngthôngtintấncôngvàđangmấtđikhảnăngtậptrung.Trongcáclớphọc,nơimàlàmnhiềuviệccùnglúcvàsựxaonhãnglàđiềuphổbiến,khảnăngphảnánh,tổchứcsuynghĩvàtheođuổimộtýtưởngđểđiđếnkếtluậnngàycàngtrởnênkhónắmbắthơn.Rấtnhiềutrẻembịquátảivàkiệtsứckhilêntrunghọc.
Chứngrốiloạntăngđộnggiảmchúýđãtrởnênphổbiếnởchínhcáccộngđồngvàquốcgiacócôngnghệthôngtinvàtruyềnthôngthịnhhànhnhất.Ởkhắpmọinơi,cáctrườnghọcđềubáocáosựsụtgiảmtrongkếtquảhọctậpdođiềumàcácnhàgiáodụcgọilà“sựmấtsứctậptrung”.Chođếnnaygiảiphápduynhấtđượcđưaralàchouốngthuốc.Ngàynay,hàngtriệuthanhthiếuniêntạiMỹvàcácnướccôngnghệcaokhácđangphảidùngRitalinvàcácloạidượcphẩmkháctrongnỗlựckiềmchếcuộckhủnghoảngnày.Tuynhiên,nókhônghềgiảmđimàngàycànglanrộng.
Làmthếnàochúngtacóthểmongđợicácthếhệhiệntạivàtươnglaithamgiavàoviệcquảnlýsinhquyểndàihạn,việcđòihỏisựtậptrungvàkiênnhẫnkéodàiquanhiềuđờikhimàhọdễdàngbịphântánbởinhữngtínhiệu,hìnhảnhvàdữliệuluônkêugàođòihỏisựchúýngaylậptức.Sứckhỏecủasinhquyểnđượcđolườngquahàngthiênniênkỷlịchsửvàđòihỏiýthứcconngườicóthểphảnánhvàdựbáoquamộtthờigianbiểutươngtự.
Làmcáchnàochúngtakéogiãnýthứcvềthờigianđểkếthợpnhậnthứcvềquákhứcổxưavàdựbáovềtươnglaixaxôi?Mộtsốnhàgiáodụcnóirằngcâutrảlờilàđặtsinhviênvàocácmôitrườngtựnhiênvànhịpđiệucủathếgiớitựnhiênvớicácchukỳtheomùatuầnhoàn,ítnhấtlàtrongnhữngkhoảngthờigianđủdài.CácnhàtâmlýhọcmôitrườngStephenvàRachelKaplanthuộcĐạihọcMichiganđãtiếnhànhmộtnghiêncứukéodài9năm
vềnhữngthanhniênthamgiavàocácchươngtrìnhtrảinghiệmtựnhiêntheohìnhthứcOutwardBound.Sauhaituầnđắmchìmvàothếgiớihoangdã,nhữngngườithamgiachothấyýthứcvềsựbìnhancủabảnthântănglênvàhọcókhảnăngsuynghĩmạchlạchơn.
MộtnghiêncứutươngtựcủaTerryA.Hartig,giáosưtâmlýhọctạiViệnnghiêncứuNhàởvàĐôthịthuộcĐạihọcUppsala,ThụyĐiểnđãlàmthínghiệmvớimộtnhómngẫunhiên,yêucầuhọthựchiệnmộtchuỗicácnhiệmvụtrongvòng40phútnhằmlàmcạnkiệt“khảnăngchúýcókiểmsoát”củahọ.Sauđó,ônghướngdẫnnhữngngườithamgiadành40phút“đidạotrongkhubảotồnthiênnhiênđịaphương,đibộtrongkhuđôthịhoặcngồiyênlặngđọctạpchívànghenhạc.”Ôngpháthiệnrarằng“sauthờigiannày,nhữngngườiđibộtrongkhubảotồnthiênnhiênlàmtốthơnnhữngngườithamgiakhácởmộtnhiệmvụđọcsoátlỗitiêuchuẩn.Họcũngthểhiệnnhữngcảmxúctíchcựchơnvàítgiậndữhơn.”Cácnghiêncứukhácvềtrẻmắcchứngrốiloạntăngđộnggiảmchúýchothấykhichúngcàngđượctiếpxúcvớicáchoạtđộngngoàitrờitrongcáckhônggianxanhhoặcthậmchíchỉngắmcáccâyxanhquacửasổthìchúngcàngcókhảnăngtậptrungchúýtốthơn.
Vậycácnhàgiáodụcđanglàmgìđểtáikếtnốihọcsinhvớitựnhiên,khôiphụclạimốiliênhệcảmxúcvớithiênnhiên,nângcaosựđồngcảmvàcáckhảnăngtưduyphảnbiện?RichardLouvmôtảvềphươngphápdạyhọcđángchúýtronghệthốnggiáodụcPhầnLan.Theođánhgiánăm2003củaTổchứcHợptácvàPháttriểnKinhtế(OECD),PhầnLanxếpthứnhấtvềtỷlệbiếtđọcbiếtviết,vàđứngtrongtop5vềtoánvàkhoahọctrongsố31nướcthànhviênOECD.(Mỹxếpsaukháxa:ởkhoảnggiữatrongsốcácnướcOECD).PhầnLanđạtđượcthànhtíchnàytheocáchthứcrấtkhácbiệt.Đầutiên,họcsinhkhôngphảiđếntrườngchotớinămbảytuổi.Thứhai,hệthốngtrườnghọcởPhầnLanchútrọngđặcbiệtvàoviệccânbằnggiữasựchúýcókiểmsoáttronglớphọcvớiviệcvuichơitựdotrongsântrường.Cứsau45phút,họcsinhlạiđượcrasântrườngnghỉgiảilao15phút.Thứba,lớphọcPhầnLanmởrộngrangoàicộngđồng.Cáclớpđượctiếnhànhtrongcáckhungcảnhtựnhiênkhácnhauởmôitrườngxungquanh.BộXãhộivàYtếPhầnLanchobiếttriếtlýgiáodụccủanướcnàyxoayquanhniềmtinrằng“bảnchấtcủaviệchọckhôngnằmởthôngtin...đượcsắpđặttrướctừbênngoàimànằmởsựtươngtácgiữađứatrẻvàmôitrường”.
MộtsốcácthửnghiệmtrongtrườnghọcđangđượctiếnhànhởMỹđểchuẩnbịchohọcsinhvềýthứcsinhquyển.Nềngiáodụcdựatrênmôitrường,giáodụctrảinghiệm,việcdạyhọctheođịađiểmvàhướngđếncộngđồng
nằmtrongsốnhiềuphongtràocảicáchgiáodụcđangdiễnrangàynay.MộtbảnbáocáocủaHộinghịbàntrònvềGiáodụcvàMôitrườngquốcgiavềthànhtíchcủa40trườnghọcđịnhhướngsinhquyểnđãchothấytiếnbộvượtbậcvềđiểmsốtrongcáckỳthichuẩnhóaởnhiềungànhhọc.
CáctrườnghọcởchâuÂuvàchâuMỹcũngđangphủxanhsântrường.Mộtphầnbatrongsố30.000sântrườngởAnhQuốcđãđượccảitạothànhcáckhônggianxanhtrongchươngtrình“họctậpthôngquacáccảnhquan”.CácchươngtrìnhtươngtựcũngđangđượctiếnhànhởThụyĐiển,CanadavàHoaKỳ.
THIÊNNHIÊNKHÔNGKHÁCTHƯỜNG
Cáchệthốngtrườnghọcđangbắtđầuthiếtlậpquanhệđốitácchínhthứcvớicácvườnthựcvật,sởthú,hệthốngcôngviên,cáctrungtâmphụchồiđộngvậthoangdã,khubảotồnđộngvật,cáchộinhânđạo,cáctổchứcmôitrường,vàcáctrungtâmnghiêncứuởtrườngđạihọcnhằmtạoracáclớphọctrongcộngđồngnơihọcsinhcóthểtìmhiểucácmônhọcthôngquaviệcthamgiatrựctiếpvàchủđộngtươngtáccùngcácsinhvậtkhác.
Tấtcảnhữngnỗlựcgiáodụcnàyđềucóđiểmchunglàphươngpháphọctậpnganghàngmớitậptrungvàoviệcmởrộngcáitôibằngcáchđặthọcsinhtrongnhữngcộngđồngsinhtháilớnhơncấuthànhsinhquyển.
Cácnhàgiáodụcđãnhậnrarằngviệcxâydựngýthứcsinhquyểnkhôngphảilànhiệmvụdễdàng,nhấtlàkhihơnmộtnửadânsốthếgiớiđangsốngtrongcácmôitrườngđôthịvàngoạiôđôngđúcđượcthiếtkếđểtrởnênbiệtlậpvàcáchlyvớitựnhiên.Việcmangthiênnhiênvàocảnhquanđôthị,vàocuộcsốngcủachúngtađãtrởthànhmộtchủđềtrọngtâmcủacácnhàquyhoạchđôthịvàcáckiếntrúcsư.
Chúngtaquênmấtrằngngaycảnhữngmôitrườngđôthịcằncỗinhấtcũngđầyrẫyđộngvậthoangdã–chimchóc,côntrùng,cácloàigặmnhấm,thỏ,gấutrúc,cácloàithúcótúi,thậmchícảhươunai,cáo,chósóiđồngcỏvàmộthệthựcvậtphongphú.Thayvìngănchặnđộngthựcvậthoangdãhaygiếtbỏchúng,cácnhàquyhoạchđôthịvàngàycàngnhiềucáctổchứcdânsựđangtìmkiếmnhữngcáchthứcmớivàsángtạonhằmkhôiphụcsinhquyểnđôthịbằngcáchthiếtlậplạicáccụmsinhtháinằmrảiráckhắpcáckhuvựcthànhthị.Cuộcthảoluậnvềviệcđưathiênnhiênvàocáckhônggianđôthịvàngoạiôthườngxuyêngâytranhcãi.Khimôitrườngsốnghoangdãbịthuhẹpdosựpháttriểnngoạiô,nhiềuđộngvậthoangdãđãvà
đangdicưvàocáckhuvựcđôthịđểtồntại.Sựcắtngangranhgiớiđộtngộtgiữa“hoangdã”và“vănminh”làdấuhiệuđánghoannghênhvớimộtsốngườinhưngcũnglàđiềmbáokhủngkhiếpđốivớicáccưdânđôthịvàngoạiôkhác.
Sựxâmnhậpcủađộngvậthoangdãvàocáckhuvựcdâncưvàthươngmạithườngxuyêngâyracácvụkiệnvềcácchấnthươngliênquanđếnđộngvậthoangdãvànhữngsựkêugọikhẩncấpcầnthựchiệncácviệcnhưchọnlọccácquầnthểhươunaiđịaphương.Nhiềucơquanpháplýđôthịđangphảivậtlộnvớivấnđềnàybằngviệctạođiềukiệnchocảđờisốngđôthịlẫnvàđộngvậthoangdã.
Sựđồngcảmvớicácsinhvậtkhácgiatăngđãkhơimàoviệctưduylạivề“đờisốngđôthị”.Kiếntrúcđôthịcảnhquanvàkiếntrúcđôthịxanhlànhữngnỗlựcmớiđểxemxétlạiviệcquyhoạchđôthị.Cácđịaphươngđangtạoracácvùngrừng,đấtngậpnước,cáchẻmnúiđôthịvànhiềumôitrườngsốnghoangdãkhácvớinỗlựctíchhợpthiênnhiênhoangdãvàođờisốngcủacácthànhphốvàngoạiô.Trọngtâmmớilàgiữnguyêncáckhônggianmở,môitrườngsốngtựnhiên,cáctuyếnđườngdicưtrướcđâyvàcáccôngtrìnhxungquanhnhằmtạoramộtmôitrườngtíchhợpmàconngườicóthểcùngtồntạivớicácsinhvậtkhác.
MỹvàchâuÂucócáckiểumẫuđấtnôngthônvàđôthịrấtkhácnhauccũngnhưphươngphápkhácnhauđốivớiviệcphụchồivùngsinhquyểncủamình.ChúngtôinhậnrađiềunàytừsớmkhichuẩnbịquyhoạchtổngthểđầutiênchocácthànhphốSanAntoniovàRome.CáctrungtâmđôthịMỹđãmởrộngrangoài,vớiphầnrìacácvùngđấtngoạiôtiếpxúcvớikhuvựcnôngthôn.ỞchâuÂu,cáckhuvựcđôthịdàyđặchơnvàthườngbịgiớihạnbởicácbứctườngthờitrungcổtừngbaoquanhchúng.Khuvựcnôngthônthườngkéodàiđếntậncáccổngthànhphố.Nhữngkhácbiệtnàyđòihỏicácphươngpháptiếpcậnmớitrongviệchìnhdungvàtáitạolạicáckhuvựcđôthịthànhcácsinhquyển.BenBreedlove,mộtnhàthiếtkếđôthịMỹ,tỏralạcquanmộtcáchthậntrọngvềviệctạonêncácmôitrườngmàconngườivàđộngvậthoangdãcóthểcùngtồntại.Breedlovelưuýrằng“HệsinhtháikhôngđượcquảnlýlớnnhấtởMỹchínhlàvùngngoạiô”,đâylàmộtquanđiểmphitrựcgiácđãtạođượcsựđồngthuận.
ỞchâuÂu,cáckhuvựctrungtâmđãtiếnxahơnnướcMỹvàcácnơikháctrênthếgiớitrongviệcđưatựnhiênvàocáckhuđôthịvàtạolậpmộtýthứcsinhquyểnđôthị.NhiềuthànhphốchâuÂuđãdànhmộtnửakhônggiancủamìnhhoặchơnchocáckhônggianxanhcôngcộng,cáckhurừngvà
nôngnghiệp.Họcũngđảmbảoviệcduytrìhoặcthulạicácnhánhsông,cụmrừngnhỏ,vàcácđồngcỏbêntronghoặcgầnvớicáctrungtâmđôthị.Chẳnghạn,mộtphầntưdiệntíchZurich(ThụySỹ)vẫnlàđấtrừng.
Maymắnthay,ởnhiềuthànhphốchâuÂu,đấttrồngrừngthuộcsởhữuhoànggiatrướcđâyvẫnđượcbảovệkhỏicácnhàpháttriểnđôthịvàđượcbảotồnđờisốnghoangdãhoặcchuyểnthànhcáccôngviênnơingườidânđịaphươngcóthểhòanhậpvớicácloàiđộngvậthoangdã.TimothyBeatley,tácgiảcuốn“KiếntrúcđôthịXanh:HọchỏitừcácthànhphốchâuÂu”,quansátthấynhiềucộngđồngchâuÂutránhné“sựđốilậplịchsửcủacácvấnđềđôthịvàthiênnhiên”vàưachuộngviệcsốngtrongcáckhuvựcđôthị“vềcơbảnđượcgắnliềntrongcácmôitrườngtựnhiên”.
Vàonăm1890,CụcđiềutradânsốMỹđãthôngbáovềsựđóngcửachínhthứcbiêngiớinướcMỹ.Ngàynay,mộtthếhệcácnhàgiáodụcvàthiếtkếđôthịmớiđangđềnghịchúngtaphábỏmộtsốràocảnvàtiếpnhậnmốiquanhệmớivớithiênnhiên–lầnnàytheohướngquantâm–đểchúngtacóthểbướcvàotựnhiênvàhọccáchsốngbềnvữngvàchúýđếnhệsinhtháihơn.E.O.Wilsonkêugọicácnhàgiáodụckhơigợikhuynhhướngtựnhiênkhámphácácphạmvimớicủahọcsinhbằngcáchchuyểnsựtòmòtừnhữngkhoảngkhôngcằncỗibênngoàivũtrụsanghànhtinhphầnlớn“chưađượckhámphá”củachúngta.Ôngtinrằng“tiềmnăngsángtạosẽkhôngđượcpháthuytốiđabằngviệcgửimộtnhómngườilênsaoHỏa.Nósẽđượcpháthuyquaviệckhámpháchínhhànhtinhnày,bằngsựliêntụcngợicavàcủngcốtrithứcvềsựsốngquanhmỗichúngta,ởcảcấpđộkhoahọcvàphổthông”.
Tựnhiênhóalạicáckhuvựcđôthịmangđếnchohọcsinhcơhộitrảinghiệmthiênnhiêngầnhơn,nốilạimốiliênhệcảmxúcvớinó,hiểumốiquanhệcủamìnhvớicáchọhàngtiếnhóakhác,vàpháttriểnýthứcsinhquyển.ĐólàlýdotrongquyhoạchtổngthểCáchmạngCôngnghiệplầnthứ3chúngtakháiniệmhóalạicáckhuvựcđôthịnhưRomethànhcácsinhquyểnđôthị.Nếuýthứcsinhquyểnlàmụctiêucuốicùngcủagiáodụcthìmọimôitrườngđôthịcầnđượclồngghépvàosinhquyểnđóđểbảnthânlớphọccũngtrởthànhsinhquyển–nơihọcsinhcóthểthamgiavàhọcvềmốiquanhệcũngnhưtráchnhiệmcủamìnhvớihànhtinhnày.
Bằngviệcchuyểnđổigiáodụcthànhmộttrảinghiệmđồngcảmvàmộtquátrìnhhọcphântánvàcộngtácmởrộngtớitoànbộsinhquyển,chúngtasẽpháttriểncáckỹnăngtưduyphảnbiệnvàýthứcđikèmvớimôhìnhCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcócùnglogicvậnhành.
Nhữngngườihoàinghicóthểsẽkhôngtinvàoýtưởngcáchmạnghóahệthốnggiáodụccủathếgiớiđểtạonênýthứcsinhquyển,vàchếgiễuýtưởngchorằngchúngtacóthểchuẩnbịmộtlựclượnglaođộngchoCáchmạngcôngnghiệplầnIIItrongvòngchưađầynửathếkỷ.HọcầnđượcnhắcnhởrằngnhữngýtưởngcủathờikỳKhaisángvềýthứcconngười,bảnchấtconngườivàloạihìnhhệthốnggiáodụccầnđượcxâydựngđểhỗtrợcuộcCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấtđãđượchoànthànhtrongcùngkhoảngthờigiannhưvậyởchâuÂuvàchâuMỹ.Tạisaochúngtalạikhôngthểhyvọngmộtđiềutươngtự?
CHƯƠNG9.BIẾNĐỔITỪTHỜIĐẠICÔNGNGHIỆPSANGTHỜIĐẠIHỢPTÁCTôiđãcânnhắchàngthángtrờivềtiêuđềcủacuốnsáchnày,tựhỏiliệucóaisẽđánhbạnvớimộttácphẩmcóchữ“côngnghiệp”trênbìa.Nghethậtcổhủ.Chẳngphảicôngnghiệplàthứchỉcócáckỹsưvàlãnhđạocôngđoànmớiquantâmđếnsao?Từcôngnghiệpgợilênhìnhảnhcủanhữngcôngnhânchămchỉdànhàngdọctheocácdâychuyềnlắpráp,gắncáclinhkiệnvàosảnphẩmmộtcáchvôthứckhinóchạydọctheobăngchuyền.ChẳngphảichúngtađãbỏlạinhữngthứđóởđằngsaukhikếtnốivớiInternetvàgianhậpFacebookrồihaysao?Cóvàkhông.
CáchmạngcôngnghiệplầnIIIlàgiaiđoạncuốicùngcủatrườngthiênvềcôngnghiệpvĩđạivàgiaiđoạnđầutiêncủakỷnguyênhợptácđanghìnhthànhgốiđầuvàonhau.Nóđạidiệnchosựđứtquãnggiữahaithờikỳcủalịchsửkinhtế−thờikỳđầuđặctrưngbởihànhvicôngnghiệpcònthờikỳthứhaiđặctrưngbởihànhvihợptác.
Nếukỷnguyêncôngnghiệpnhấnmạnhgiátrịcủakỷluậtvàlaođộngchămchỉ,sựphânquyềntừtrênxuống,tầmquantrọngcủatưbảntàichính,sựvậnhànhcủathịtrường,vàcácmốiquanhệsởhữutưnhânthìkỷnguyênhợptácthiênvềlốichơisángtạo,tươngtácđồngđẳng,vốnxãhội,sựthamgiatrongcácbốicảnhchungvàsựtiếpcậnvớicácmạnglướitoàncầu.
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIsẽtăngtốctrongvàithậpkỷtiếptheo,cóthểđạtđỉnhcaovàokhoảngnăm2050,vàbìnhổntrongnửasaucủathếkỷXXI.Trongbiểuđồtăngdầncủanó,chúngtacóthểnhìnthấymộtthờiđạikinhtếmớisẽđưachúngtavượtrakhỏichếđộlaođộngcầncùđặctrưngchohaithếkỷpháttriểnkinhtếvừaquavàbướcsangmộtlốisốngcộngtácmới.Sựbiếnđổitừcáchmạngcôngnghiệpsangcáchmạnghợptáclàmộttrongnhữngbướcngoặtvĩđạitronglịchsửkinhtế.Đểhiểuđượcsựthayđổiquantrọngnày,chúngtacầnxemxétlạinguyênlýcònlạicuốicùngcủalýthuyếtkinhtếcổđiểnvớinghịchlýđãtạoratiềnđềchothayđổiđó.
LIỆUCUNGCÓTẠORACẦUCỦACHÍNHNÓ?
Jean-BaptiseSay,mộtnhàkinhtếhọccổđiểnngườiPhápđầuthếkỷXIX,giốngnhưAdamSmith,đãtiếpthuphépẩndụthờiNewton,lậpluậnrằngcungliêntụcsẽtạoracầucủachínhnógiốngnhưmộtloạimáychuyểnđộngvĩnhcửu.Ôngviết,“mộtsảnphẩmchưađượctạorachođếnthờiđiểmnóđảmbảođượcmộtthịtrườngchocácsảnphẩmkháctớiphạmvitốiđagiátrịcủachínhnó...Việctạoramộtsảnphẩmngaylậptứcmởralốiđichocácsảnphẩmkhác.”Sauđó,cácnhàkinhtếhọctâncổđiểnđãtrauchuốtlạicáchsửdụngẩndụNewtoncủaSay,nóirằngcácthếlựckinhtếmộtkhiđãchuyểnđộngthìsẽliêntụcchuyểnđộngtrừkhibịtácđộngbởimộtthếlựcbênngoài.Theolậpluậnnày,cáccôngnghệtiếtkiệmsứclaođộngmớilàmtăngnăngsuất,giúpcácnhàcungcấpsảnxuấtranhiềuhànghóahơnvớichiphíđơnvịthấphơn.Nguồncungcáchànghóarẻhơntănglênsẽtạoranhucầucủachínhnó.Tiếpđến,cầutănglênsẽkíchthíchsảnxuấtbổsung,làmtăngcầumộtlầnnữatrongmộtchutrìnhmởrộngsảnxuấtvàtiêudùngkhônghồikết.
Giátrịgiatăngcủacáchànghóađượcbánrasẽđảmbảorằngmọitổnthấtviệclàmbanđầudonhữngcảitiếncôngnghệgâyrasẽnhanhchóngđượcbùđắpbởiviệcthuêthêmlaođộngnhằmđápứngcácquymôsảnxuấtmởrộng.Ngoàira,mứcgiáthấphơntừđổimớicôngnghệvàgiatăngnăngsuấtđồngnghĩavớiviệcngườitiêudùngcótiềndưthừađểmuacácsảnphẩmkhác,điềunàytiếptụckíchthíchnăngsuấtvàtăngviệclàmtrongcácbộphậnkháccủanềnkinhtế.
Mộthệquảcủalậpluậnnàykhẳngđịnhrằngkểcảnếucôngnhânbịthaythếbởicáccôngnghệmới,vấnđềthấtnghiệpsẽluônđượctựnógiảiquyết.Sốngườithấtnghiệptănglênsẽlàmgiảmmứctiềnlương.Mứclươngthấphơnsẽkíchthíchngườisửdụnglaođộngthuêthêmcôngnhânthayvìmuathêmcácthiếtbịtưbảnđắtđỏhơn,nhờđóđiềutiếttácđộngcủacôngnghệlênviệclàm.
Giảđịnhcốtlõicủalýthuyếtkinhtếcổđiểnnày–rằngcungtạoracầucủachínhnó–đãđingượclạinhữngthựctếmớigâyrasựnghingờnghiêmtrọngvàosựđúngđắncủanó.
Cácnhàkinhtếhọcthấtvọngnhậnrarằngsựgiatăngnăngsuấttheothờigiankhôngtựđộngdẫnđếntăngnhucầutiêudùngvànhiềuviệclàmhơn,màtrongmộtsốtrườnghợplạicótácđộngngượclạilàmmấtđiviệclàmvàsứcmua.Tôiđãtrìnhbàyvềhiệntượngnàylầnđầutiêntrongcuốnsách
“Sựkếtthúccủacôngviệc”xuấtbảnnăm1995.
Cácnhànghiêncứutheodõităngtrưởngkinhtếvàviệclàmtrong50nămquađãnhậnthấymộtxuhướngđánglongại–đólàmỗigiaiđoạnpháttriểnkinhtếởMỹtrongnửathếkỷquađềuđikèmvớitìnhtrạngtăngtrưởngviệclàmyếuhơn.Tronggiaiđoạnpháttriểnkinhtếthậpniên1950,1960và1970,việclàmởkhuvựctưnhântăng3,5%,trongkhiđógiaiđoạnpháttriểnkinhtếnhữngnăm1980và1990chỉcómứctăng2,4%sốviệclàm,còntrongthậpkỷđầutiêncủathếkỷXXI,mứctăngtrưởngviệclàmthựctếđãgiảmxuống0,9%mỗinăm.Cácnhàkinhtếhiệnnayđangnóiđếntìnhtrạng“phụchồikinhtếkhôngviệclàm”,mộthiệntượngđượccoilànựccườichỉmớinửathếkỷtrướcđó.
Trongkhimộtsốnhàquansátnhanhchóngđổlỗichoviệcthuêlaođộngnướcngoài,thủphạmquantrọnghơnthườngchínhlànăngsuất,nóđingượclạimọiđiềuchúngtatinvềcáchthứcvậnhànhcủahệthốngkinhtế.Từngànhcôngnghiệpnàyđếnngànhcôngnghiệpkhác,từsảnxuấtnhàmáychođếncácdịchvụngânhàng,cáccôngtyđãđạtđượcsựtăngtrưởngđángkểvềnăngsuấtchophéphọsảnxuấtranhiềusảnphẩmhơnvớiítcôngnhânhơn.Cácdoanhnghiệpbắtđầusathảicôngnhânvớitốcđộkỷlục.JanetL.Yellen,chủtịchNgânhàngDựtrữLiênbangSanFrancisco,đãpháthiệnraxuhướngnàyvàchỉrarằngtrongkhiGDPkhôngthayđổitrong4quýcủanăm2009,tổngtiềnlươngđãgiảmđi4%.Nóicáchkhác,cácdoanhnghiệpđãgiatăngsảnlượngtrênmỗicôngnhânlên4%.Nhữngtiếnbộmớitrongviệcquảnlýchuỗicungứnglànguyênnhânchínhcủasựgiatăngvềnăngsuấtnày.
Khônglĩnhvựcnàocósựcáchbiệtgiữatăngnăngsuấtvàgiảmviệclàmlớnhơntronglĩnhvựcsảnxuất.Tronggiaiđoạntừnăm1995đếnnăm2002,hơn31triệucôngviệctronglĩnhvựcnàyđãbiếnmấtở20nềnkinhtếlớnnhất,trongkhinăngsuấttăng4,3%vàsảnxuấtcôngnghiệptoàncầutăng30%.Thựctếlàcácnhàsảnxuấtcóthểtạoranhiềuhànghóahơnvớiítcôngnhânhơn.NgaycảTrungQuốccũngđãloạibỏ15triệuviệclàmtrongcácnhàmáy,tươngđươngvới15%toànbộlựclượnglaođộngtrongkhoảngthờigiannày,trongkhiđótăngmạnhsảnlượngvớiviệcsửdụngcáccôngnghệthôngminhtựđộngmới.Sốviệclàmngànhsảnxuấtgiảm16%ởcácnềnkinhtếlớnkhácvàhơn11%ởMỹtrongcùngthờikỳ.Vàonăm2010,cáccôngnhânsảnxuấttạiMỹđãtăngsảnlượngmỗigiờlên38%sovớinăm2000.Trongkhisảnlượngsảnxuấtvẫntươngđốiổnđịnhtrongthậpkỷqua,docầnítcôngnhânhơnđểsảnxuấtracùnglượnghànghóa,sốviệclàmđãgiảmhơn32%.
Ngànhcôngnghiệpthéplàmộtvídụđiểnhìnhcủaxuhướngnày.Trongkhoảngthờigiangiữanăm1982vànăm2002,sảnxuấtthépcủaMỹđãtăngtừ75triệutấnlên102triệutấn,trongkhisốlượngcôngnhânngànhthépgiảmtừ289.000xuống74.000.Sựtăngmạnhnăngsuấtnàyđanglanrakhắpcácngànhsảnxuấtdocôngnghệthôngminhthaythếlaođộngphổthôngtrongcácnhàmáy.Thậmchíởcácquốcgianghèonhất,nhữngngườicôngnhâncómứclươngthấpnhấtcũngkhôngrẻhayhiệuquảbằngcôngnghệthôngminhđangthaythếhọ.
Nếuxuhướngnàytiếpdiễn–vànócókhảnăngcòntăngtốcvớisựthaythếcủanhữngcôngnghệhiệuquảhơn–sốviệclàmsảnxuấttrêntoàncầuướctínhsẽgiảmtừ163triệuxuốngchỉcònvàitriệuvàonăm2040,loạibỏhầuhếtcáccôngviệctrongnhàmáytrêntoànthếgiới.
Cácngànhphisảnxuấtvàdịchvụcũngđangđạtđượccácmứctăngnăngsuấtđángkểtươngtựvàđangloạidầnnhânviênvớiconsốkỷlục.Cácthưký,nhânviênvănphòng,kếtoánsổsách,ngườitrựcđiệnthoại,vàgiaodịchviênngânhàngnằmtrongsốnhữngcôngviệcvănphòngtruyềnthốngđangtrởnêngầnnhưtuyệtchủngvớisựrađờicủacôngnghệthôngminh.
Ngànhbánlẻcũngđangtrongquátrìnhchuyểndịchtươngtự.Hệthốngquầytínhtiềntựđộngđãthaythếchocácnhânviênthungân,vàcácbộphậnvậnchuyểntựđộnghóađãthaythếnhucầunhâncôngởnhàkho.Tươngtự,ngànhdulịchcũngngàycàngtíchcựcsửdụngcôngnghệnhậnbiếtgiọngnóicóthểgiaotiếpvớikháchhàngcũngnhưsắpđặtchuyếnđivàkháchsạnmàkhôngcầnsựcanthiệpcủaconngười.Thậmchícácbệnhviệncũngđangchuyểnđổisangcôngnghệthôngminhvớicácrô-bốtthựchiệncácnhiệmvụthườngxuyêntừcácphẫuthuậtđơngiảnvàchẩnđoánykhoachođếnviệclaudọnvàbảodưỡng.Côngnghệthôngminhđangtiếpquảnvôsốcáccôngviệcmàconngườilàmtrướcđây,từvậnhànhđườngsắtvàcáchệthốngvũkhítựđộnghóachođếnviệcmuabántrênthịtrườngchứngkhoán.
Mộtthếhệrô-bốtmớisẽsớmrađờivớikhảnăngdichuyểncủaconngười,đượctrangbịcáckỹnăngnhậnthứcvàcảmxúc,vàcókhảnăngphảnxạvàphảnhồivớinhữngcâuhỏivàchỉthịcủaconngườivớisựnhanhnhẹnvàtháovátngàycàngtăng.
Tínhđếnnay,cácngànhsảnxuất,tàichính,bánbuônvàbánlẻchiếmhầuhếtnhữngsựgiatăngnăngsuấtgầnđây.Tuynhiên,khicôngnghệthôngminh,cũngnhưcácnguồnnănglượngtáitạo,trởnênnhanhhơnvàrẻhơn,
nướcMỹcóthểđạtđượcsựtăngtrưởngnăngsuấttươngtựởcáclĩnhvựccònlạicủanềnkinhtếnơinăngsuấttươngđốibìnhổntrongvòng30nămqua.
Vấnđềđặtralànếunhữngcảitiếnnăngsuấtdoviệcápdụngcáccôngnghệthôngminh,rô-bốtvàtựđộnghóatiếptụcđẩyngàycàngnhiềucôngnhânđếnviệclàmtốithiểuhoặcthấtnghiệptrêntoànthếgiới,sứcmuagiảmsútchắcchắnsẽhạnchếtăngtrưởngkinhtế.Nóicáchkhác,nếucôngnghệthôngminhthaythếngàycàngnhiềucôngnhân,khiếnchonhiềungườimấtđinguồnthunhập,aisẽlàngườimuatấtcảnhữngsảnphẩmvàdịchvụđượctạora?
Côngnghệthôngminhchỉmớibướcđầutácđộngđếnnềnkinhtếthếgiới.Trongmộtvàithậpkỷtới,hàngchụctriệungườilaođộngtrênkhắpcácngànhnghềvàlĩnhvựcnhiềukhảnăngsẽbịthaythếbởitrítuệcủamáymóc.RayKurzweiltạiMITnhậnxétrằng“tốcđộthayđổicủacôngnghệdoconngườitạorađangtăngnhanhvàsứcmạnhcủanóđangmởrộngtheocấpsốnhân”.Kurzweiltínhtoánrằngvớitốcđộthayđổicôngnghệhiệntại,vàocuốithếkỷXXI,“chúngtasẽchứngkiếntìnhtrạngcủa20.000nămpháttriển(đượcđotheotốcđộpháttriểnhiệnnay)haykhoảng1.000lầnnhữnggìchúngtađạtđượctrongthếkỷXX.”Nóicáchkhác,bởilẽchúngtađangtănggấpđôitốcđộpháttriểnsaumỗithậpkỷ,chúngtasẽcóthểtrảiqua“sựtươngđươngcủamộtthếkỷpháttriển–vớitốcđộhiệnnay–chỉtrong25ngày”.
Kurzweilvàcácnhàkhoahọckhácđềnghịchúngtathửtưởngtượngnhữngtácđộngđếnxãhộiloàingườivớitrườnghợptrướckhikếtthúcthếkỷnày,côngnghệthôngminhsẽtrởnênmạnhgấp“hàngnghìntỷtỷlầnsovớitrítuệkhôngđượchỗtrợcủaconngười”.
Nhữnghệquảđếncôngviệccủaconngườidùlàtronglĩnhvựcchuyênmôn,kỹthuật,haydạynghềthậtđángkinhngạc.Cũnggiốngnhưthờiđạicôngnghiệpđãchấmdứtlaođộngnôlệ,thờiđạihợptácnhiềukhảnăngsẽkếtthúclaođộngtheotiềnlươnghàngloạt.Hầunhưtấtcảcáccôngtytoàncầumàtôihợptácđềudựđoáncôngnghệthôngminhsẽthaythếnhâncônghàngloạttrongvàithậpkỷtới.TrongkhithếkỷXIXvàXXđặctrưngbởihàngloạtlaođộngvậnhànhmáymóc,thếkỷXXIđượcđặctrưngbởilựclượnglaođộngchuyênnghiệp,côngnghệcaovàquymônhỏlậptrìnhvàgiámsátcáchệthốngcôngnghệthôngminh.Tấtcảnhữngđiềunàyđặtracâuhỏilàmthếnàogiữchohàngtrămtriệungườicóviệclàmkhichúngtabướctiếptrongthếkỷnày.
CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcólẽlàcơhộicuốicùngtronglịchsửđểtạorahàngtriệuviệclàmhàngloạttruyềnthốngnếunhưkhôngcónhữngbiếncốlớnlàmtrậtbướctiếncôngnghệtronghàngthậpkỷhaythậmchíhàngthếkỷ.TrongkhiCáchmạngcôngnghiệplầnIIIthiếtlậpcơsởhạtầngchosựchuyểndịchsangmộtkỷnguyênphântánvàcộngtác,báohiệusựkếtthúcthờiđạicôngnghiệpvàlựclượnglaođộnghàngloạtđikèm,việcđặtnềnmónghạtầngquantrọngtrong40nămtớisẽđòihỏimộtcơnsốtcuốicùngcủalaođộnghàngloạt.
Việcchuyểnđổihệthốngnănglượngtoàncầusangnănglượngđiệntáitạo,biếnhàngtrămtriệutòanhàthànhcácnhàmáyđiệnmini,ứngdụngcôngnghệhydrovàcáccôngnghệlưutrữkháctrênkhắpcáccơsởhạtầngtoàncầu,mắclạilướiđiệnvàđườngdâyđiệncủathếgiớivớicáccôngnghệkỹthuậtsốvàcácmạngđiệnthôngminh,vàcáchmạnghóagiaothôngvậntảivớisựrađờicácphươngtiệnchạyđiệnvàpinnhiênliệuhydrosẽđòihỏinhữngđộingũlậpkếhoạchchuyênbiệtcócôngnghệcaolàmviệccùngmộtlựclượnglaođộngcôngnghiệphàngloạtcótaynghềcao.Trớtrêuthay,lựclượnglaođộngcôngnghiệptruyềnthốngcủanửađầuthếkỷXXIsẽgiúpdựnglênmộtcơsởhạtầngthôngminhchomộthệthốngkinhtếmớimàtrongnửasaucủathếkỷsẽloạibỏchínhnhữngcôngviệcđãtạodựngranó.
MộtcamkếttoàncầutoàndiệnvềviệcxâydựngcơsởhạtầngCáchmạngcôngnghiệplầnIIIgồmnămtrụcộtsẽtạorahàngtrămnghìndoanhnghiệpmớivàhàngtrămtriệuviệclàmmới.Nếutheođúngcácdựbáohiệnnay,cơsởhạtầngnontrẻcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIcầnphảisẵnsàngtrênkhắpcácchâulụcvàonăm2040đếnnăm2050,thờiđiểmlựclượnglaođộngcôngnghiệpsẽđạtđếnđỉnhvàbìnhổn.Đếnlúcđó,sựphốihợptạonênbởicơsởhạtầngCáchmạngcôngnghiệplầnIIImớisẽchuyểnnềnkinhtếtoàncầuđếnmộtbướcngoặtlịchsử,cùngvớithờiđạihợptáclàmlumờCáchmạngcôngnghiệpthứbaởnhiềunơitrênthếgiới.Cáchchúngtasốngsẽthayđổivềcănbản,cũngnhưkhitổtiênchúngtachuyểntừcuộcsốngsănbắtháilượmsangđờisốngnôngnghiệptậptrungdựatrênsứcnước,vàgầnđây,từthờiđạicôngnghiệpbướcsangnềnvănminhcôngnghiệp.
Tôinhớrằngphầnlớndânsốthếgiớichuyểntừchếđộnôngnghiệpsangcôngnghiệpvàtừcuộcsốngnôngthônsangthànhthịtrongvòngchưađầymộttrămnăm.Lầnnày,sựchuyểndịchtừthờiđạicôngnghiệpsangkỷnguyênhợptácchắcrằngsẽdiễnratrongmộtnửathờigianđóhoặcíthơn,nhưKurzweilvànhữngngườikhácđangdựbáo.
Chúngtasẽcầnchuẩnbịsẵnsàngđểđưanhânloạithoátrakhỏicuộcsốngcôngnghiệpvàbướcsangmộttươnglaihợptáccũnggiốngnhưchaôngchúngtađãchuyểntừcuộcsốngnôngnghiệpvànôngthônsangđờisốngcôngnghiệpvàđôthị.
TƯDUYLẠIVỀCÔNGVIỆC
Sựchuyểnđổitrongcáchchúngtasuynghĩvềcôngviệcsẽtrởnênkhókhănhơntronglầnnày.Khinôngnghiệpdầnthaythếsứclaođộngcủaconngườibằngcáctácnhâncơhọcvàhóahọc,hàngtriệungườilaođộngbịthaythếcóthểdicưđếncácthànhphốđểtìmkiếmcáccôngviệcđòihỏitaynghềhoặccôngviệcphổthôngtrongcácnhàmáy.Sauđó,khicácnhàmáybắtđầutựđộnghóasảnxuất,hàngtriệucôngnhânđãthayáo,nângcaokỹnăngvàtrởthànhmộtphầncủađộingũlaođộngvănphòngtrongcácngànhdịchvụđangpháttriển.Tươngtựnhưvậy,khicácngànhdịchvụbắtđầuthaythếlaođộnghàngloạtnhờcôngnghệthôngminh,lựclượnglaođộngnàylạichuyểnsangcácngànhchămsóchoặccáclĩnhvựccầnđếnkinhnghiệmnhưytế,côngtácxãhội,giảitrí,đilạivàdulịch.
Tuynhiên,ngàynay,tấtcảbốnlĩnhvực−nôngnghiệp,côngnghiệp,dịchvụ,chămsócvàkinhnghiệmđềuđangthaythếlaođộngtiềnlươnghàngloạtbằnglựclượnglaođộngcôngnghệcaovàchuyênbiệtcùngvớicáchệthốngcôngnghệthôngminhngàycàngtinhvivàmaulẹ.ĐiềunàyđặtracâuhỏivềnhữnggìsẽxảyravớihàngtriệunhữngngườilàmcôngănlươngcủathờiđạicôngnghiệpkhithếgiớibướcquagiaiđoạncơsởhạtầngcủaCáchmạngcôngnghiệplầnIIIđểsangmộtkỷnguyênhợptácphântántoàndiện.Xéttheomộtkhíacạnh,việctưduylạivềcôngviệclầnnàytươngđồngvớibiếnđộnglớnxảyrakhihàngtriệunôngnôđượcgiảiphóngkhỏikhếướctrongchếđộphongkiếnvàbuộcphảitrởthànhnhữngngườitựdovàlàmcôngănlươngtrongnềnkinhtếthịtrường.
Vấnđềnàysauđóchuyểnthànhcáchchúngtahìnhdungvềcôngviệchơnlàcáchchúngtađàotạolạilựclượnglaođộng.Có4khuvựcconngườicóthểthamgialàmviệc:thịtrường,chínhphủ,nềnkinhtếkhôngchínhthức,vàxãhộidânsự.Tuyvậy,cáccôngviệctrênthịtrườngsẽtiếptụcbịthuhẹpvớisựrađờicủacáchệthốngcôngnghệthôngminh.Cácchínhphủtrênkhắpthếgiớicũngđangchọnlọclựclượnglaođộngvàđưacôngnghệthôngminhvàocáclĩnhvựcđadạngnhưthuthuếvànghĩavụquânsự.Nềnkinhtếkhôngchínhthức,baogồmsảnxuấthộgiađình,đổichác,vàởmộttháicựclàchợđenvàcáchoạtđộngtộiphạmkinhtế,cũngnhiềukhảnăngbịgiảmsútkhicácnềnkinhtếtruyềnthốngchuyểnthànhcácxãhộicông
nghệcao.
Điềunàykhiếnchúngtachỉcònlạilựachọnxãhộidânsựlàphươngthứclàmviệc.Khuvựcnàythườngđượccoilà“khuvựcthứba”,ámchỉvaitròítquantrọnghơnthịtrườngvàchínhphủ.Tươngtự,cáctổchứctrongkhuvựcnàycũngthườngđượcnhắcđếnbằngnhữngtừngữlàmgiảmgiátrị.Cáctừ“philợinhuận”hay“tổchứcphichínhphủ”đồngnhấtchúngvớinhữnggìchúngkhôngphải.
Xãhộidânsựlànơiconngườitạoranguồnvốnxãhội,vàđượctạothànhtừrấtnhiềumốiquantâmkhácnhau–cáctổchứctôngiáovàvănhóa,cácnhómgiáodục,nghiêncứu,ytế,dịchvụxãhội,thểthao,môitrường,hoạtđộnggiảitrí,vàmộtsốcáccơquanvậnđộngcómụctiêutạoracácliênkếtxãhội.
Trongkhixãhộidânsựthườngbịđẩyxuốngtầngsaucủađờisốngxãhộivàbịcoilàcótầmquantrọngthấphơnsovớinềnkinhtếvàchínhphủ,đóchínhlàvũđàichínhcủanềnvănminh.Tôikhôngbiếtmộttrườnghợpnàotronglịchsửmàởđómộtdântộclậprathịtrườngvàchínhphủtrướcsauđómớitạoramộtnềnvănhóa.Thayvàođó,thịtrườngvàchínhphủlàsựmởrộngcủanềnvănhóa.Đólàbởivănhóalànơichúngtatạoranhữngdiễngiảixãhộikếtnốichúngtalạithànhmộtdântộc,khiếnchúngtađồngcảmvớinhữngngườikhácnhưtrongmộtgiađìnhmởrộng.Bằngcáchchiasẻmộtdisảnchung,chúngtanghĩvềmìnhnhưmộtcộngđồngvàtíchlũyniềmtinmànếuthiếunócácthịtrườngvàchínhphủkhôngthểđượchìnhthànhvàduytrì.Xãhộidânsựlànơichúngtatạoravốnxãhội–thựcralàniềmtinđượctíchlũy–vàđầutưnóvàocácthịtrườngvàviệcquảntrịđấtnước.Nếucácthịtrườnghaychínhphủhủyhoạiniềmtinxãhộiđượctraochohọ,mọingườisẽtừbỏsựhỗtrợcủamìnhhoặcthúcépviệctổchứclạihaikhuvựcđó.
Xãhộidânsựcũnglàmộtlựclượngkinhtếmớinổi.Mộtphântíchkinhtếnăm2010củaTrungtâmNghiêncứuXãhộidânsựJohnsHopkinskhảosáthơn40quốcgiachobiếtkhuvựcthứbachiếm2,2nghìntỷđô-lachiphívậnhành.Ở8quốcgiamàdữliệuđãhoàntất–Mỹ,Canada,Pháp,NhậtBản,Úc,CộnghòaSéc,Bỉ,vàNewZealand–khuvựcthứbađạidiệnchotrungbình5%GDP.ĐiềunàycónghĩalàđónggópcủakhuvựcphilợinhuậnđốivớiGDPởcácquốcgianàyđangvượtquáGDPcủangànhđiệnvàtiệních,baogồmđiện,ga,nước,vàthậtđángkinhngạcbằngvớiGDPcủangànhxâydựng(5,1%)vàgầnbằngGDPcủangànhngânhàng,côngtybảohiểmvàcácdịchvụtàichính(5,6%).Khuvựcphilợinhuậncũngđangđạtgần
mứcđónggópGDPtừcácngànhgiaothôngvậntải,lưutrữvàtruyềnthôngđạtbìnhquân7%GDP.
Điềunàycóthểgâybấtngờ,nhưng“khuvựcthứba”cũngđangchiếmmộtphầnđángkểsốlượngviệclàmởnhiềuquốcgia.Mặcdùhàngtriệungườitìnhnguyệncốnghiếntàinăng,nguồnlực,kỹnăngvàthờigiantrongcáctổchứcxãhộidânsự(CSOs),hàngtriệungườikháclàmviệctrongcáctổchứcnàyvớivaitrònhânviênđượctrảlương.
Khuvựcphilợinhuậnsửdụnggần56triệulaođộngtoànthờigianhaytrungbình5,6%dânsốcóhoạtđộngkinhtếở42quốcgiađượckhảosát.Lựclượnglaođộngphilợinhuậnhiệnnayđãvượtquálựclượnglaođộngtrongmỗikhuvựcthịtrườngtruyềnthốngởcácnướcđượcnghiêncứu,gồmcóxâydựng,giaothôngvậntải,tiệních,truyềnthôngvàhầuhếtcácngànhsảnxuấtcôngnghiệp.ChâuÂulànơicósựtăngtrưởngtrongkhuvựcphilợinhuậncaonhất,hiệnđãvượtquacảnướcMỹ.15,9%laođộngđượctrảlươngởHàLan–mộtconsốấntượng,hiệnlàmtrongkhuvựcphilợinhuận.ỞBỉ,13,1%sốngườilaođộnglàmviệctronglĩnhvựcphilợinhuận,trongkhiđóconsốnàyởAnhlà11%,ởAi-lenlà10,9%,vàởPháplà9%trongtổngsốlaođộng.ỞMỹ,9,2%laođộngthuộckhuvựcphilợinhuậnvàởCanadalà12,3%.
Thúvịhơn,khuvựcthứbalàkhuvựctăngtrưởngviệclàmnhanhnhấtởnhiềunơitrênthếgiới.ỞPháp,Đức,HàLanvàAnh,khuvựcphilợinhuậnchiếm40%tổngsốviệclàmgiatăng–tươngđương3,8triệucôngviệctừnăm1990đếnnăm2000.
Mộtquanniệmsailầmphổbiếnchorằngkhuvựcthứbahoàntoànphụthuộcvàonhữngđónggóptừthiệncủatưnhânvàdoanhnghiệpvàcáckhoảntrợcấpchínhphủđểtồntại,vàdođókhôngthểtựmìnhvậnhành,chưanóiđếnviệctạorahàngtriệuviệclàm.Tuynhiên,thựctếlàphídịchvụvàsảnphẩmchiếmkhoảng50%tổngdoanhthuởkhuvựcthứbaở42quốcgiađượckhảosát,trongkhiđóviệntrợchínhphủchỉchiếm36%vàhoạtđộngtừthiệntưnhânchỉchiếm14%trêntổngdoanhthu.
Nhiềungườitrongsốnhữngthanhniêntàigiỏivàưutúnhấttrênkhắphànhtinhđangnétránhnhữngcôngviệctruyềnthốngtrênthịtrườngvàtrongnhànướcvàưachuộnglàmviệcchokhuvựcthứbaphilợinhuận.LýdolàbảnchấtphântánvàcộngtáccủakhuvựcthứbakhiếnnótrởthànhlựachọnhấpdẫnhơnđốivớimộtthếhệlớnlêncùngvớimạngInternetvàđãthamgiavàocáckhônggianxãhộimangtínhchấtphântánvàhợptáctươngtự.
Giốngnhưnhữngcơsởmãnguồnmởtạonêntrụcộtcủakhônggianảo,khuvựcthứbacũngmangtínhcộngđồng,lànơimọingườichiasẻtàinăngvàcuộcsốngcủamìnhvớingườikháchoàntoànvìniềmvuikếtnốixãhội.VàcũnggiốngnhưmạngInternet,nhậnđịnhcốtlõitrongxãhộidânsựchínhlàviệcđónggópbảnthânchomộtcộngđồnggắnkếtlớnhơnlàmtốiưuhóagiátrịcủatậpthểcũngnhưcủamỗithànhviêncánhân.
Khônggiốngnhưtrênthịtrường,nơicácmốiquanhệgiữangườivàngườiphầnlớnchỉlàphươngtiệnnhằmtốiưuhóalợiíchvậtchấtcủamỗicánhân,trongkhuvựcthứba,bảnthâncácmốiquanhệchínhlàmụcđích,vàdođónóthấmnhuầncácgiátrịnộitạihơnlàgiátrịlợiíchđơnthuần.
Xãhộidânsựcóthểtrởthànhmộtnguồnviệclàmquantrọngnhưkhuvựcthịtrườngvàogiữathếkỷ,vìlýdođơngiảnrằngviệctạoravốnxãhộiphụthuộcvàosựtươngtácgiữaconngười,trongkhiđóviệctạoravốnthịtrườngngàycàngphụthuộcvàocôngnghệthôngminh.Tuynhiên,tăngtrưởngviệclàmtrongxãhộidânsựsẽtăngtỷlệthunhậptiêudùngcầnthiếtđểmuasắmhànghóavàdịchvụtrongnềnkinhtếtoàncầuthôngminhvàtựđộnghóahơnbaogiờhết.
CũnggiốngnhưcáccuộccáchmạngcôngnghiệpcủathếkỷXIXvàXXđãgiảiphóngconngườikhỏichếđộnôngnô,nôlệ,vàlaođộngtheokhếước,cuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàkỷnguyênhợptácnómanglạisẽgiảiphóngconngườikhỏilaođộngcơgiớiđểthamgiatậnhưởngtheochiềusâu(deepplay)–đóchínhlàsựhòađồng.Tôisửdụngthuậtngữdeepplaybởiđiềutôinóiđếnkhôngphảilàsựgiảitríphùphiếmmàthayvàođólàsựliênhệđồngcảmvớinhữngngườikhác.Tậnhưởngtheochiềusâulàcáchchúngtatrảinghiệmvềngườikhác,vượtquachínhmìnhvàkếtnốivớicáccộngđồngsốngrộnglớnvàcởimởhơntrongcuộctìmkiếmsựhợpnhất.Khuvựcthứbalànơichúngtathamgia,dùởcấpđộđơngiảnnhất,vàohànhtrìnhquantrọngnhấtcủacuộcsống–đólàkhámpháýnghĩasựtồntạicủachínhmình.
Trongbàiluậncótên“Vềgiáodụcthẩmmỹcủaconngười”đượcviếtvàonăm1795ởbuổibìnhminhcủathờiđạithịtrường,FriedrichSchillernhậnthấy“conngườichỉgiảitríkhianhtaýthứcđầyđủnhấtvềtừ’conngười’,vàanhtalàmộtconngườitoàndiệnchỉkhianhtagiảitrí”.
TrongcácthếkỷXIXvàXX,siêngnănglàdấuhiệucủamộtconngườivàtrởthànhngườilaođộngnăngsuấtlàmụctiêutrongcuộcsống.Nhiềuthếhệconngườiđãbiếnthànhnhữngcỗmáytrongcuộcchạyđuacủacảivậtchất
khôngngừngnghỉ.CuộcCáchmạngcôngnghiệplầnIIIvàkỷnguyênhợptácmangđếnchonhânloạicơhộigiảiphóngmìnhkhỏisựkìmkẹpcủacuộcsốngcơhọctrongmộtthếgiớivịlợivàthổivàohọniềmvuiđượctựdo:Chúngtasốngđểvuichơi.TriếtgiangườiPháp,Jean-PaulSartre,đãnắmbắtmốiquanhệgầngũigiữatựdovàvuichơi.Ôngviết“khiconngườicảmthấymìnhtựdovàmongmuốnsửdụngsựtựdođó...hoạtđộngcủaanhtalàvuichơi”.Tôicũngmuốnbổsungthêmrằng,liệucóaitừngcảmthấytựdohơnlàkhimìnhvuichơi?
40nămtiếptheosẽmanglạichochúngtanhữngthờigianquýbáu.Thếhệthiênniênkỷvàconcáicủahọsẽcầnđượcgiáodụcđểlàmviệcvàsốngtrongmộtnềnkinhtếmangtínhcôngnghiệpvàhợptác.Tuynhiên,concáicủahọsẽngàycàngđượctrưngdụngtrongxãhộidânsự,tạoravốnxãhộitrongkhicôngnghệthôngminhsẽthaythếchophầnlớn,tuykhôngphảitấtcảlaođộngconngườitronglĩnhvựcthươngmại.
Viễncảnhgiảiphóngloàingườikhỏikiếplaodịchcủaviệcđảmbảođờisốngkinhtếtừlâuđãlàướcmơcủacáctriếtgia.Việcchophéptinhthầnconngườithănghoavàdạochơiởcácbiêngiớixãhộirộnglớnchưađượckhámphátrongcuộchànhtrìnhtâmlinhlâuđờitìmhiểuýnghĩasựtồntạivàvịtrícủachúngtatrongmộtbảnkếhoạchvạnvậtlớnlaochínhlàmónquàquýgiánhấtvớimỗiconngườisinhratrongthếgiớinày.LâunaychúngtađãphảidànhquánhiềutrongquỹthờigianeohẹpcủamìnhtrênTráiđấtđểbổsungnhữngtiệnnghisốngtốithiểu,cònlạiquáítthờigianchoviệctậnhưởngtheochiềusâuvượtrangoàithếgiớivậtchất–tạoramộtđờisốngítbịkiểmsoáthơn.
Khảnăngchuyểndịchphầnlớnthờigianvàsựchúýcủachúngtasangviệcthúcđẩyxãhộidânsựvàviệctạoranguồnvốnxãhộicótínhhấpdẫnmộtcáchtựnhiênvànhanhchóngnảynởởcácnướcpháttriểntrênkhắpthếgiới.Tuynhiênchúngtakhôngthểtrốntránhthựctếrằng40%nhânloạichỉkiếmđược2đô-lahoặcthấphơnthếmỗingàyvàhầunhưkhôngthểsinhtồn.Thựctếbithảmnàyđikèmvớibiếnđộnggiácảđángsợởmọithứtừcácmặthàngthựcphẩmcơbản,vàcácvậtliệuxâydựngchođếnxăngdầuphụcvụgiaothông,vàthậmchícảnhữngtácđộngthựctếđángsợcủabiếnđổikhíhậuđốivớinôngnghiệptrêntoànthếgiớikhichúngtabướcvàohồikếtdàiđằngđẵngcủaCuộccáchmạngcôngnghiệplầnII.
CuộcCáchmạngcôngnghiệpthứbamangđếntriểnvọngrằngítnhấtthìcácquốcgianghèonhấttrênTráiđất,nhữngngườihầunhưbịgạtrangoàitrongcáccuộcCáchmạngcôngnghiệplầnthứnhấtvàthứhai,cóthểnhảy
vọtvàokỷnguyênmớicủachủnghĩatưbảnphântántrongvòngnửathếkỷtới.Tuynhiên,khôngmộtai,ngaycảtôi,mảymaynghingờvềthửtháchlớnlaophíatrước.Việcđảmbảo40%nhânloạiđạtđượcmứctiệnnghivậtchấtcầnthiếtđểtựgiảiphóngkhỏixiềngxíchcủanhữngcôngviệccựcnhọcvàkhôngcầnđộngnãotrênthịtrườngvànềnkinhtếkhôngchínhthức,đểhọcóthểtựdotậnhưởngtheochiềusâutrongkhitíchlũyvốnxãhộilàmộtnhiệmvụkhókhăn–vàcàngkhóhơnbởinhucầutáitổchứcđờisốngkinhtếđểgiảmnhẹbiếnđổikhíhậudocôngnghiệpgâyra.Tuyvậy,lầnđầutiêntronglịchsử,chúngtađangởvịtríđủgầnđểítnhấtcóthểtưởngtượngvềtriểnvọngđó,điềumàtôithậntrọnghyvọngrằngchúngtacóthểthànhcông.
Cácnềnvănminhxuyênsuốtlịchsửđãtrảiquanhữngkhoảnhkhắcquyếtđịnhnhậnthứcđượcthờiđiểmhọbuộcphảithayđổihướngđimộtcáchtriệtđểnhằmđápứngmộttươnglaimớihoặcđốimặtvớiviễncảnhsụpđổ.Mộtsốnềnvănminhcókhảnăngbiếnđổitheothờigian,mộtsốkhácthìkhông.Tuynhiên,trongquákhứ,hậuquảkhicácnềnvănminhsụpđổchỉgiớihạntrongkhônggianvàthờigianmàkhôngảnhhưởngđếntoànthểcácloài.ĐiềukhiếnchothờikỳnàykhácbiệtchínhlàxácsuấtngàycàngtăngcủasựthayđổiđịnhtínhtrongnhiệtđộvàcấutạocủaTráiđấtdobiếnđổikhíhậumanglại,điềunàycóthểkhơimàosựtuyệtchủnghàngloạtcủacácloàiđộngthựcvậtvàcùngvớiđólàkhảnăngtuyệtdiệtquymôlớncủachínhloàingười.
Nhiệmvụtrọngyếutrướcmắtcủachúngtalàkhaitháccácnguồnvốncông,vốnthịtrường,vàđặcbiệtlàvốnxãhộicủaloàingườiđểthựchiệnsứmệnhchuyểndịchthếgiớisangnềnkinhtếCáchmạngcôngnghiệpthứbavàkỷnguyênhậucarbon.Mộtsựchuyểnđổiởquymônàysẽđòihỏimộtbướcnhảyvọtđồngthờiđếnvớiýthứcsinhquyển.ChỉkhichúngtabắtđầusuynghĩnhưmộtgiađìnhtoàncầumởrộngkhôngchỉbaogồmloàingườimàcòntấtcảnhữngngườibạnđồnghànhkháctronghànhtrìnhtiếnhóatrênTráiđất,chúngtamớicóthểcứucộngđồngsinhquyểnchungvàphụchồihànhtinhnàychocácthếhệtươnglai.
Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com