Ho bieu chanh do nuong nuong bao oan

n ng n ng báo oán 1 www.hobieuchanh.com

n ng n ng báo oán

Bi u ChánhI

-TH I TU N-HU N

Trái t v n xây, t i r i k sáng, sáng r i t i l i.

c sông luân-chuy n, h t ròng r i l n, l n r i l i ròng.

Vi c nhà h h t th nh r i t i suy c ng nh v n n c h m t tr thì ph i lo n.

ó là nh-lu t d -nhiên x a nay th ng-l mà ông Tây c ng th ng-l .

Th l t Vi t-Nam Qu c-S mà xem, chúng ta s nh n th y rõ-ràng cu cth nh-tr v i cu c lo n ly c ti p mà di n ra hoài hoài. N u ng i c m-quy n h ng-

th t chánh thì t -nhiên r i-r m kh p m i n i. N u mu n non-n c cthanh-bình thi ph i nh b c auh-hùng chí-s có i c i tài, thâu-ph c dân tâm,

ng-d n qu n-chúng, m i có th ánh d p trong ngoài mà xây d ng an-ninh l ibá-tánh.

Kìa nh thu x a, sau m t c n b tr kéo dài n trót m t ngàn n m, n c nonnghiêng-ng a, qu c-h n lu-l , dân-chúng khóc than, c cây khô héo. Trong th i-gian

au kh y tuy có Tr ng N V ng, có Bà Ti u- u, có Lý Nam- , có Tri u Vi t-ng có Mai H c- , có Khúc-Th a D l n-l t n i lên quy t ra tay bình- nh s n-

hà và em ch -quy n qu c-gia v cho dân-t c. R t ti c thay các ng ti n-nh n ycó hào-khí chói-lòa, có hùng-tâm mãnh-li t, nh ng ch a ph i là ng i l t ng cth i-cu c, b i v y công-nghi p không thành-t u c hoàn-toàn, ch l u l i danhth m chí c cho h u nh n sùng-bái muôn i mà thôi.

Mãi n th -k th 10, m i có Ngô-Quy n xu t-hi n, quét s ch trong, ánhp ngoài, xây n n qu c-gia t -ch cho Vi t-Nam r ng-r góc tr i ông-Á. Non

c c h ng th ng bình có 5 n m r i Ngô-V ng l i b ng. Ng i sau n inghi p l i không tài c, cho th t chánh i, nên m i sanh ph n lo n Th p-Nh S -Quân, làm lung-tung m t lúc.

May có inh Tiên-Hoàng ra i bình-lo n tr n-an, l p ra nhà inh, sau liên-ti p truy n ngôi qu c-v ng cho các nhà Ti n Lê, nhà Lý r i qua nhà Tr n.

n th -k 13, nhà Tr n g p n n ngo i-xâm, Ngu n-Tri u bên Trung-Qu c, binh ông t ng m nh nên toan nu t luôn t n c Vi t-Nam. Ch ng dè bên ta, trênvua hi n- c, d i t ng hùng-c ng, l i thêm muôn dân nh t tâm, nh t trí, oàn-

t cùng nhau quy t máu ph i x ng b o-v s n-hà, b i v y binh t ng c aNgu n-Tri u luôn luôn i-b i, ph i c u hòa cho kh i b tiêu-di t.

Trong i ch ng có v t chi tr ng-t n v nh-vi n c. á lâu n m ph i haomòn, s t lâu n m ph i m c sét. Tinh-th n lâu n m c ng ph i suy gi m, o- c lâu

m c ng ph i lu m . Tr c kia i nhà Lý là i th nh-tr nh ng gi ngôi vua

http://www.hobieuchanh.com


c 215 n m r i ph i sang l i cho nhà Tr n. Mà i nhà Tr n là i v a xán-l nga hùng-c ng, song tr -vì c 175 n m r i c ng b nhà H soán t.

Nhà Minh, bên Trung-Qu c, m n c soán t n y m i xua binh qua ánhp h H r i chi m tr c t n c Vi t-Nam trót 13 n m.

Th y cha con H -Quí-Ly vì tham quy n c -v cho ngo i-bang c p m tch -quy n qu c-gia, ng i Vi t-Nam t tr chí già, t b c s -phu cho n hàng dân-gi , ai ai c ng ph n-u t, quy t hy-sinh tánh m ng ng c u n c, c u dân. Ngheông Lê-L i ph t c m ngh a Lam-S n, ng i trong n c th y u h ng ng.Trong 10 n m chinh-chi n, ban u s c kém nên th t b i, nh ng nh em tinh-th n

u qu c cao vòi v i mà u v i lòng c p gi t th p hèn c a gi c, b i v y t ng-sta l n-l n ánh rã quân xâm-l ng, i chúng ch y v Tàu, tôn Lê Thái-T lên ngôibáu, r i b -cáo cu c bình Ngô t nh.

Miêu-Du c a Lê Thái-T ti p n i tr -vì c 99 n m r i b quy n th n M c-ng-Dung c p ngôi, may nh có hai trung-th n là ông Nguy n-Kim v i r là ông

Tr nh-Ki m c u giá a con c a vua Lê Chiêu-Tôn qua Cam-Châu thu c x Lèo, tônlên làm vua r i r c v Thanh-Hóa chiêu binh mãi mã ánh d p h M c.

ó nhà Lê óng ô Thanh-Hóa, nhà M c óng ô Th ng-Long. Trongc có t i hai vua, hai tri u, lòng dân ph i chia r , ng i phò Lê, k phò M c, Nam

c c áuh nhau trót 65 n m, dân gian h t s c -kh . Mãi n n m 1592, Tr nh-Tùng con c a Tr nh-Ki m m i ánh b t c vua M c-M u-Hi p mà gi t r i gom

t t n c em v m t m i i quy n th ng-tr c a vua Lê.

Nh ng ã d t cái n n m t n c hai vua r i thì t i cái h a m t tri u hai chúaa. Tuy nhà Lê ã th ng nh t s n-hà song quy n-bính t i tri u u trong tay

Tr nh-Tùng c . Ông Nguy n-Hoàng là con ông Nguy n-Kim t c là c u c a Tr nh-Tùng tr c kia ã c vào tr n t Thu n-Hóa, ch ng th y Tr nh-Tùng l ng quy n

ng chúa, ông e quy n th n ám-h i nên ông không ch u ra B c ch u vua nhà Lêa, thành th gây phân tranh. Chúa Tr nh chi m c c mi n B c vô t i Linh-Giang,

còn chúa Nguy n th ng-tr mi n Nam t Linh-Giang vô Qu ng-Nam.

Trong kho ng 45 n m, chúa Tr nh v i chúa Nguy n ph i ánh nhau n b yn, gây tai h i cho t Hà-T nh và t Qu ng-Bình không bi t bao nhiêu, l i làm t n-

hao sanh-m ng c a nh n-dân không k xi t.

Tuy luôn luôn ph i lo ch ng v i chúa Tr nh phía B c, song chúa Nguy nng ch m nom m r ng b cõi phia Nam, l n l n chi m h t t Chiêm-thành t

Qu ng-Nam vô Bình-Thu n r i phân huy n, phân ph mà cai-tr . n gi a th -k18, t t c vùng t Nam-Vi t bây gi c ng thu c luôn v chúa Nguy n th ng-tr n a.

Cu c nam-ti n c a các i chúa Nguy n c thành-công r t v -vang ch nhc c -g ng c a th n-dân t t nh Qu ng-Bình tr vô mà thôi. T Hà-T nh tr ra B c,

nh n-dân là phe ng c a chúa Tr nh, ngh ch h n v i chúa Nguy n nên không cótham-d cu c nam-ti n r c-r ó.



n n m 1765 chúa Nguy n Võ-V ng m t. Quy n th n Tr ng-ph c-Loani t di-chi u l p ng i con th 16 c a Võ-V ng lên ngôi Chúa g i là nh-

ng. V nh-V ng m i c 12 tu i nên Ph c-Loan t h t quy n-hành tácoai tác ph c, tham-lam, kh c-kh , làm nhi u u tàn ác, khi n cho c n c quandân th y u oán ghét.

t Tây-S n, thu c vùng Qui-Nh n bây gi , có ba anh em Nguy n-Nh c,Nguy n-L và Nguy n-Hu , v n là miêu-du c a m t chi n-s g c Ngh -An, tr ckia theo Chúa Tr nh mà ánh gi c, b t ng-s c a chúa Nguy n b t làm tù binh r i

em v qu n-thúc t i Qui-nh n. Ba anh em Nh c lóng nghe Thu n-Hóa Nguy n-Tri u th t chánh, lòng dân ly-tán, h t k cang-th ng, bi t r i ây th nào c ng ph i

i lo n kh p n i. Nh c m i hi p v i hai em mà chiêu m dân nghèo ng hu n-luy n cho thành quân-s ánh gi c.

c ng i ta theo càng ngày càng thêm ông, Nh c m i phân i ng , l ptr i n r i kéo nhau ra ánh l y thành Qui-Nh n, l n l t chi m c ph n t tBình-Thu n ra giáp Qu ng-Nam.

Ngoài B c Chúa Tr nh-Sâm th y Nguy n-Tri u ng b i-r i, trong b quy nth n ngang-ng c, ngoài b gi c Tây-S n hùng-hào. Chúa Tr nh th a d p may bènsai i-t ng Hoàng-Ng -Phúc em th y-b h n ba muôn binh vào chi m t B -Chánh (Qu ng-Bình) r i l y luôn ô-thành Phú-Xuân (Hu ) mà b t h t qu n-th n

a Chúa Nguy n.

Chúa Nguy n nh-V ng th y tình-hình nguy-ng p, trong b binh Tây-S nánh ra, ngoài b binh Chúa Tr nh tràn vào, m i nhóm qu n-th n mà nh k i-

phó. ình-th n bèn phân ra m t t p thì h -giá a Chúa Nguy n cùng cung-quy nvào Qu ng-Nam lánh n n, còn m t t p thì binh khi n t ng b t giam gian th nTr ng-Ph c-Loan em n p cho Hoàng-Ng -Phúc mà c u hòa. T ng Tr nh gi tTr ng-Ph c-Loan, nh ng c ng ánh tan binh Nguy n r i vào chi m kinh-thànhPhú Xuân.

Chúa Nguy n nh-V ng vào Qu ng-Nam r i nghe l i khuyên c a ình-th n m i l p Nguy n Ph c-D ng là con c a c th -t Nguy n-Ph c-Hi n lênngôi ông-Cung, chuyên lo s p- t cu c ch ng-c v i gi c. Ch ng bao lâu, nh-

ng nghe tin trong thì Tây-S n, ngoài thì t ng Tr nh, c hai u xua binh ánhp Qu ng-Nam. ình-th n bèn khuyên nh-V ng xu ng thuy n cùng v i cháu là

Nguy n-Ph c-Ánh (sau là Gia-Long) v n là con c a ng i anh th hai cho quan-giá a vào t Gia- nh mà lánh n n ông-Cung D ng v i ch -t ug l i

Qu ng-Nam lo m u tr gi c.

Và lúc Tây-s n m i kh i binh d y lo n Qui-Nh n thì tri u- ình ã có banchi u cho ch -tr n trong t Gia- nh d y ph i em binh ra àng ngoài mà d plo n.

Ông T ng-Ph c-Hi p ng ng i ch c L u-Tr n Long-H (Long-H lành-Long bây gi ) ti p c chi u c a Chúa Nguy n, ông h ng-hái gom binh các

tr n, r n-r kéo ra Bình-Thu n quy t nghinh ch.



Cu c chiêu binh tuy n t ng n y làm xao-xuy n, náo- ng c vùng Gia- nhlà lãnh-th x Nam-Vi t ngày nay. Nh ng ng i trai-tráng tuy không c bi t rõtình-hình chung trong n c r c-r i th nào, song nghe nói có gi c thì ai c ng nô-n ctoan-tính ra s c p lo n, tr -an, ng l p công-danh v i t n c.



II

BA GI NG ANH-KI T

Vùng Nam-Vi t mà h i tr c ng i ta g i là Gia- nh, phía Tây n m nh mvàm sông C u-Long. Vì t th p-th i, sình l y nên n c sông C u-Long t trênngu n xu ng t i ây thì tràn ng p, r i ph i quanh-co theo ch th p tìm ngmà ch y ra bi n.

i a-th nh v y nên sông C u-Long t i ây m i phân ra hai ng chánh:Ti n-Giang và H u-Giang. M i ngã còn k m vô s r ch ngòi, l n nh chung nhau rútnhau a ra Nam-H i.

Tuy mi n Tây x Nam-Vi t t sình l y song có nhi u ch gi a ng th p-th i ó r i-rác l i n i lên m y gi ng cát cao-ráo không bao gi n c ng p t i. Vì v ynên x a nay nh n-dân th ng t -t p c t nhà trên m y gi ng thành th gi ng nào

ng trù-m t, ông- o th nh-v ng.

Trong t nh M -Tho bây gi hai phía có gi ng:

1)-phía Tân-Hi p;

2)-phía Bình- i.

Phía Tân-Hi p g m t i ba cái gi ng n m g n nhau. y là g ng Tr n- nh t iTân-Hi p C -Chi, gi ng Cánh-Én n m t i ranh t nh Tân-An, gi ng Thu c-Nhiêu

m dài theo qnan-l Trung-L ng xu ng Cai-L y.

Trong t Nam-Vi t, các gi ng u có dân-c ông. Vì v y nên m i gi ng ucó s tích riêng, l i n y sanh m t vài nh n-v t có danh nêu vào l ch-s trong kho nghai th -k sau n y.

Mà gi ng nào c ng không có danh b ng ba cái gi ng n y. S có ghi chép bagi ng n y g i là vùng „Tam Ph ”. Th ng nh n nói nôm-na thì g i là x “BaGi ng”.

Nh n-dân Ba Gi ng bình th ng thì già tr u c m-c i làm ru ng làm r y,song h âm-th m ung- úc m t hào-khí m nh-m vô cùng, H ng ngày h ngó racánh ng Tháp M i t ch-m ch minh-mông n m phía sau gi ng r i h rèn t p chí-

ng c ng vi n-vông qu ng- i nh quaug-c nh h quen th y ó.

Trong lúc quan L u-Thú Long-H là T ng-Ph c-Hi p gom binh tuy n t ngi bình lo n Tây-S n thì gi ng Thu c-Nhiêu có m t ng i tên là -Thanh-Nhân

giàu-có rân-rát h n h t trong vùng. Ng i h c v n v a dùng, nh ng võ-ngh thìcó danh l m.

m n y Thanh-Nhân m i có 42 tu i, khí-l c c ng-tráng, tánh n t th ngngay, dám nói dám làm, không kiêng không v . V hi n m i m t cách hai n m tr c,

l i cho ng i m t a con gái tên là -Thanh-Xuân, n m nay m i 17 tu i, nh ngmà hình vóc cao-l n v m-v , d ng nh gái 20 tu i.



Thanh-Xuân gi ng cha, ti ng nói r n r ng, b i g n-gàng, tâm-chí cang-ng, tánh ý c ng-quy t. Tuy là ph n gái song ít a vá may n u n ng, l i ham

p cung ki m, ao th ng, ch i thì thích ch y nh y nh m l nh con trai, làm thìch u x c vác m nh-m nh ng i l n.

Thanh-Nhân không có con trai mà dòm th y tâm-chí v i tánh-tình c a Thanh-Xuân nh v y thì trong b ng m ng th m. Ng i ngh trai hay gái c ng v y, mi n cótài có chí là h n, b i v y khi Thanh-Xuân c 15 tu i r i thì ng i b t u d y con

p võ-ngh , t p côn, t p quy n, t p cung, t p ki m, t p ban h t. n nay ThanhXuân gi i nh t là cái tài b n tên v i tài phi ki m không ai bì k p.

khi Thanh-Nhân th t ng u, ng i bu n nên th ng hay giao du ngkhuây lãng. Ng i giao trâu bò, ru ng r y cho gia-d ch ch m nom.

Ng i khuyên con nhà c luy n t p võ-ngh h ng ngày, khi thì lên Biên-Tr n, khi thì qua Long-H ki m ng i có tài có chí mà k t b n. M i l n ng i ich i, ng i v ng m t n c tháng. Mà h tr v thì ng i th ng r c v ôi bang i b n cùng nhau, ho c bàn lu n c kim, ho c t p duy t võ-ngh .

Thanh-Nhân có s n c m ti n nên quen tánh hào phóng. Trong vùng Ba Gi ngai b ho n-n n n u ng i hay thì ngu i giúp luôn luôn. Còn nh ng ng i nào l ntu i thông hi u vi c i thì ng i hay m i n nhà ãi n u ng ng àm-lu n ch icho r ng thêm ki n-th c. Cách c x c a ng i nh v y khi n cho m i ng i trong

Ba Gi ng, t già chí tr ai c ng c m m n.

n n y Thanh-Nhân i ch i bên Long-H v nhà, ng i có r c v hai ng ikhách. y là ông Nhiêu-h c Tr n-Minh-Giám, m t nhà nho-h c l i-l c tu i ã 60 màtrí v n còn sáng-su t, v i c u Lê-V n-Quân, m t võ-s m nh-m , tu i l i 40, máunóng ng y .

Thanh-Xuân hay cha v v i-vã ra c a ti p m ng. Thanh-Nhân gi i-thi u concho hai ông khách bi t r i kêu gia-d ch bi u làm v t làm gà mà ãi khách.

Trong lúc ch khách ng i n c m chi u thì Thanh-Xuân ra vô ch m-nom mành c ng i nhà i th t1 và châm r u. Thanh-Nhân kêu con l i mà nói: “Con ãtr ng tu i r i, võ thì con ã lão luy n c vài ngh , còn v n thì con ch a h bi t t i.Vì v y nên cha r c ông Nhiêu v ây ng d y cho con bi t s kinh, bi t o làmng i i v i cha m , v i anh em, v i vua chúa, v i th y b n, v i t n c, v iqu n-chúng. V y con ph i bái ông Nhiêu ây và k nh ông là b c s -ph c a con. K

ngày mai ông s b t u d y con h c ch . Con ph i c -g ng ch ng nên t ng v nnhu-nh c mà chê bai. Làm t ng, d u nam d u n c ng v y, có võ mà c ng ph icó v n ng g m cang nhu m i kh i thi u sót, ch có võ mà không có v n thì hay

o-ng c, còn có v n mà không có võ thì th ng y u- t”.

Thanh-Xuân bái ông Nhiêu Giám.

Thanh-Nhân nói ti p: “Còn anh Lê-V n-Quân ây cha r c anh v ng coiu có th c thì anh ch giùm cho các anh trai tr trong vùng luy n t p võ-ngh .

1 Cho thêm th t



Con ph i kính theo hàng thúc-bá. Sáng mai con d t võ th cho anh xem ng cóch nào s -si n thì anh ch giùm cho con”.

Thanh-Xuân c ng bái Lê-V n-Quân y theo l i cha d y.

n c m r i ch khách m i bàn t i th i-cu c. Theo tin-t c lóng nghe bên Long- thì c ba ng i u hay b n Nguy n-Nh c kh i binh Tây-S n ánh l y thành

Qui-Nh n r i th a th ng chúng hoành-hành c m t vùng t Bình-Thu n ra Qu ng-Ngãi. Còn phía B c thì binh t ng c a Chúa Tr nh ã xâm ph m t B -Chánh(Qu ng-Bình) và ng h m-d a kinh-thành Thu n-Hóa. Ông T ng-Ph c-Hi ptom góp binh các tr n trong Gia- nh c h n 5.000 ng i ã kh i-hành g n n atháng r i, quy t ra àng ngoài d p lo n Tây-S n và n u Tri u- ình c n dùng thì s

i th ng ra Phú-Xuân ti p vi n v i binh Tri u mà ánh v i Chúa Tr nh.

Thanh-Nhân c ng nh hai ng i khách ch nghe có b y nhiêu ó mà thôi, chch a hay Chúa Nguy n ã b ngôi mà vào Qu ng-Nam v i cung quy n, và binh

ng Tr nh ã chi m kinh-thành Phú-Xuân r i.

Tuy v y mà nh c tin-t c c nghe ó r i thì Thanh-Nhân nói: “ ng tHu vô ây xa-xôi cách tr . Tin-t c mình nghe ó có l ã c c tháng r i. Hi n naytình-hình th nào mình không th bi t c. Theo ý tôi thì tôi s e tình-hình càngthêm nguy-ng p ch không th êm-d u âu. Tôi s nguy-ng p là vì tôi ngh tQu ng-Ngãi vô Bình-Thu n ch nào c ng có quan quân tr n-th . T i sao b n Tây-

n chi m c h t c vùng nh v y? Có l binh Tây-S n ông và m nh h n binhtr n-th b i ph n, chúng nó ã phá tan binh tri u r i, nên chúng nó m i hoànhhành, t thành, chi m t c. N u thi t th l c c a Tây-s n m nh-m nh v ythì ch c gì quan L u-Thú c a mình v i 5.000 s -t t mà th ng Tây-S n cho n i”.

Lê-V n-Quân nói: “Vi c ó tôi hi p ý v i anh. Tôi c ng s binh c a mình raánh àng ngoài khó thành-công c”.

Ông Nhiêu Giám nói: “Hai chú tr tu i mà sao hai chú l i nhút-nhát quá v y ?Phàm ánh gi c mà th ng c là nh chi n-l c c a t ng ch -huy, nh t là nhtinh-th n chi n- u c a binh-s ch âu ph i nh binh ông. Hu ng chi binh Tây-

n là binh ô h p, còn binh c a Tri u- ình là binh có hu n-luy n, có k -lu t. Hu ngchi T ng L u-Thú là ng i lão-thông binh-pháp, ngài c m binh thì v ng-vàng, haichú kh i lo th t-b i”.

Quân l c u cãi l i:

- Chúng tôi lo-ng i không ph i vô c âu ông Nhiêu. Binh Gia- nh lão r i, l iy n m nay n ch i không có ra tr n, tôi s tinh-th n chi n-d u m t h t. H na, ph i kéo i ng b ra t i àng ngoài, t ng-s u m i-m t. D u quanu-Thú có gi i cho m y i n a, dùng binh m t mà ánh v i binh kh e ch c gì

mà th ng c.

- Kéo binh i ng xa có l quan L u-Thú bi t phép mà d ng s c cho s -t t ch .Tr i mát thì i, tr i n ng v i ban êm thì cho ngh , m i ngày i m t kho ng



ng v a s c v y thôi. i úng theo binh-pháp d y thì t ng-s có m t m iâu.

- Còn l ng-th c n a, làm sao mà ti p-t cho y ?

- C m binh t nhiên ph i t -ch c c m g o và thu c men cho s -t t tr c r i ch .Có l tr c khi kh i-hành, quan L u-Thú ã có s p t cho thuy n ch c m g o,

m mu i ra Ph c-H i, Cù-My mà ch c s n ti p-t d c ng cho binh-línhkh i ói ch . Làm t ng mà không bi t lo quân-nhu v i quân-y thì ai dám giaobinh- i cho mình ch -huy.

Thanh-Nhân i hai ng i bàn cãi v i nhau xong r i, ng i m i chen vô mà h i:“Ví nh binh Tây-S n th a th ng kéo ra chi m luôn Qu ng-Nam r i ch n èo H i-Vân, còn phía ngoài thì binh Tr nh vào t i Thu n-Hóa, hai u ánh d n l i, g ptr ng-h p nh v y Chúa Nguy n v i Tri u- ình làm sao mà thoát thân ?”.

Ông Nhiêu Giám áp:

- Còn ng bi n.

- Tri u- ình có th y-quân hay không ?

- Ch c ph i có ch .

- Ví nh Chúa Tr nh ho c b n Tây-S n có th y-quân h ch n ng thì làm sao ?

- Thì ánh.

- D u chi n-th ng i n a, r i i âu? T Qu ng-Ngãi tr v , Tây-S n ã chi m h ti.

- Vô th ng trong n y ng nh o binh c a T ng L u-Thú ti p- ng.

Thanh-Nhân ng ì suy-ngh m t h i r i m i nói:

- Tôi th y nguy… Nguy to. Mà tôi s r i ây t Gia- nh c a mình c ng khôngyên c. Ví nh Chúa Tr nh c y oai-quy n c a vua Nhà Lê mà chiêu-d b nTây-S n, binh trong v i binh ngoài liên-hi p mà ánh ép l i. Chúa Nguy n chcòn cái n c c vào t Gia- nh r i nh t di n chiêu binh m t ng t -ch c cu cphòng-th àng trong, nh t di n l p k làm cho Tây-S n v i chúa Tr nh ngh chnhau, ánh nhau ng hai àng u gi m s c r i mình th a c em binh tinh-nhu tr ra àng ngoài mà kh c-ph c Thu n-Hóa. N c c ã nguy l m r i. Tôith y bây gi ch còn cái n c xu t t ng và b n chí s n-sóc m y con ch t r i l n

t i nó t i mà phá bên ch thì m i có th gi i nguy c.

Ông Nhiêu Giám v i Lê-V n-Quân ng khen Thanh-Nhân có m u-l c, cókhi u i-Th n, có tài an dân giúp n c.

c khen, Thanh-Nhân c chí m i nói ti p: “ ó là vi c tôi oán th nghe ch i.Có chi ch c-ch n âu mà hai ông khen. Nh ng mà có m t u tôi dám nói qu -quy t là m c d u th i-cu c day tr th nào, vùng Gia- nh n y c ng không an- n

c. Ví nh Chúa Nguy n th t Thu n-Hóa ch y vào ây hi u-tri u dân chúng c n-ng và t -ch c l c-l ng nghinh ch, chúng ta là ph n râu mày l i ông cha ta



nh nhà Nguy n mà khai-thác c t Gia- nh, không l chúng ta ành khoanhtay ng i ngó cho Chúa ta ph i tiêu-vong. Ví nh m ng Tr i khi n Tây-S n ho cChúa Tr nh d t nhà Nguy n thì chúng ta ch n ng i tài c c a ta mà phò r i m n

báo thù cho chúa Nguy n mà ph n kh i hào-khí c a muôn dân: t -ch c c -s t -tr cho t Gia- nh. Chúng ta ph i làm sao mà gìn-gi t n c c a ông cha ta ãdày công khai-thác, ch không l chúng ta cúi u cong l ng bái ph c chúa Tr nhhay là Tây-S n và em dâng cho h h ng s -nghi p c a ông cha ta xây-d ng.Không th c… Không bao gi tôi ch u cái thói rày ây mai ó. Tôi th m ghét cáith chong-chóng tùy theo chi u gió mà quây. Thà là tôi x ng v ng trong t Gia-

nh, r i tôi chinh ph t Tây-S n v i h Tr nh, ch tôi không ch u y m c u nghinhtân. D u h có ban quy n cao t c tr ng mà d tôi i n a, tôi c ng không thèm. Tôinói thi t, thà ánh v i k thù mà ch t, ch tôi không ch u ph n ch ng s ng”.

Ông Nhiêu Giám c i mà nói: “Chú n y nuôi chí h ng v i quá. Mà nghng ph i, n u lo n-ly không còn tôi chúa gì n a, thì ai c ng nh n y, ai m nh thìn. N u mình có tài có c mình ánh d p c cái l ki n chòm ong thì mình làm

vua, can gì ph i ph c-tùng k khác”.

Thanh-Nhân nói: “N u mu n m u i-s c n ph i c nh n-tâm. V y tôi d ýng i trong vùng n y coi h ngh th nào, r i mình s li u l ng. t Ba Gi ng dân-

ông- o, h ng ng i c ng-tráng t 20 t i 40 tu i, k c ng quá 500. N u sng i hi p ý ng-tâm v i mình, thì mình hu n luy n mà gây thành m t l c-l ng,tuy không m nh l m, song c ng cho mình b t u ho t- ng r i l n l n bànhtr ng ra cho l n c. B a nay mùng 10, tôi vi t t r i sai ng i i kh p ba cáigi ng m i m y ông trí-th c v i h t th y anh em c ng-tráng bu i chi u r m t u l inhà tôi n u ng m t b a và luôn d p bàn lu n mà quy t- nh thái- i-phó v ith i-cu c. Tôi s làm trâu làm bò mà ãi anh em m t b a ng nói chuy n ch i. Tôi

i ch c anh em không n t ”.

Thanh-Nhân bi u gia-d ch d n ch cho khách ngh r i c m-c i ng i vi t t m i ti c, vi t luôn ba b n ng cho m i gi ng m t b n.

Sáng b a sau, Thanh-Nhân cho kêu ba ng i tr ng tu i trong xóm l i giao choi ng i m t t m i ti c b a r m, d n m i ng i i m t gi ng trình t cho m y

ông ch xóm xem và c y m y ông truy n giùm l i m i l i cho h ng trí-th c v i h ngng-tráng nh ngày r m n n u ng r i chung lo vi c n c.

Ba ng i lãnh t i r i, Thanh-Nhân kêu con thay y-ph c ra võ-tr ng t p-d tcho khách xem.

Thanh-Xuân v ng l i cha, m c áo ch t qu n v n, vác cung th ng ao ki m ravõ-tr ng, t ng-m o d n-d m nh-m , không s t-sè ái-ng i chi h t.

Lê-V n-Quân v i ông Nhiêu Giám ra võ-tr ng th y m t cái sân b ng ph ng,ng l n minh-mông, d u n m b y tr m ng i t u l i ó c ng không ch t. Hai

ng i tr m-tr khen ng i Thanh-Nhân khéo s p- t võ-tr ng duy t binh- ing c, ch không ph i t p võ-ngh mà thôi.



Thanh-Xuân ra d t m t ng quy n r i ti p i luôn m t ng roi không cóch nào cho Lê-V n-Quân chê c. i thêm m t ng song ki m n a, b Thanh-Xuân ch ng khác nào nh ph ng múa, t n th i l -làng nh ch p nháng, l i ki m l iqua vùn-v t không th y k p. Ch ng g n r i v a múa v a phóng liên-ti p hai ng nki m vào cái bia d ng xa h n 100 th c thì hai cây ki m u ghim ngay h ng tâm

t c hai.

Lê-V n-Quân và ông Nhiêu Giám khen n c-n , khen tài con r i khen chakhéo t p rèn.

Thanh-Nhân bi u con d t b n luôn. Thanh-Xuân c m cây cung v i 5 m itên. Thanh-Nhân ch cây chu i cách xa l i 300 th c bi u con d t b n luôn. Thanh-Xuân không c n ng mà nh m, c i qua i l i h ng l i thì ráp tên b n li n, mà

5 cây tên u ghim vào mình cây chu i không tr t m t phát nào h t.

Lê-V n-Quân th t kinh b c l i khen Thanh-Xuân: “Tài c a n ng-n ngáng làm th y thiên-h . Võ-ngh nh v y thì còn ai dám x ng th y cho n ng-

ng th giáo”.

y b a r i Lê-V n-Quân g p Thanh-Nhân, nói chuy n cùng nhau thì bi tNhân là m t võ-s , nh ng không hi u tài-ngh n b c nào. Nay th y tài c a Thanh-Xuân r i m i bi t Thanh-Nhân không ph i là tay t m th ng, b i v y anh ta kiêng

c cha con, không dám khoe võ-ngh n a.

Thanh-Nhân hi u ý nên không m i Quân t p d t, mu n êm ng sau c yQuân thay th mà t p võ cho h ng thanh-niên trong gi ng.

Bu i chi u ông Nhiêu Giám b t u d y Thanh-Xuân h c ch .

Ba ng i c m t i m i d ti c l n-l t tr v nói r ng các ông ch xóm ua s m m c mà chuy n t l i m i và ch c b a r m h t th y u n không ai ch i.



III

NGH A-HI P NG-CHÍ

Vì Thanh-Nhân có sai gia-d ch i c y m n nên nh ng ng i trai-tráng trong gi ngThu c-Nhiêu, t b a 12 ã t -t u l i nhà Thanh-Nhân ông n b n n m m i, ai

ng vui lòng ti p giúp s p t ng chi u r m ãi ti c.

Trong nhà có lúa y l m. Trâu bò heo c ng s n có nhi u, kh i lo i mua. Ng i tabèn phân nhau ra nhi u t p, m i t p lãnh ph n-s riêng, t p xay lúa, t p giã g o, t pgiã n p, t p b a c i, t p t u2, t p vô ng tát ìa ch n lung mà b t cá l n, t png i thuy n ra Ti n-Giang l i tôm cá sông, t p nhà c a ván óng bàn ngang bàn

c t i võ-tr ng, là ch d n ti c, vì nhà tuy l n, song không ch mà ãi n b nm tr m khách. Ng i ta làm r n-r trong ba ngày thì n u ng ã hoàn-b , cu cp- t c ng ã xong-xuôi. S m m i r m b u tr i thanh-b ch, gió ch ng lai-rai,

i ng i th -th i trong lòng nên l ra ngoài m t h n-h . Ng i ta b t u gi t trâubò heo tr c ng có th t s n cho t p trong b p li u ch ng mà xào n u cho k p lúc

t tr i x bóng thì m ti c.

n tr a, m y ông có h c-th c v i các ông Ch xóm l n-l t t i tr c r ing bình-dân trong ba gi ng t p n m ng i, t p 10 ng i, ti p-t c kéo t i không

ng t.

Ch xóm v i h c-th c ch có vài ba ch c ông nên Thanh-Nhân ti p m i vàonhà ng i u ng n c, còn h ng bình-dân thì ông nên ng i ch i ngoài võ-tr ngho c gi m n m gi m b y trong v n mà nói chuy n.

Thanh-Nhân gi i-thi u ông Nhiêu-Giám v i ông b n Lê-V n-Quân cho m ych xóm và h c-th c bi t, r i li n thu t cho m y ông nghe nh ng tin-t c v cu c r c-

i àng ngoài. Ngài nói: “Tôi i th m anh em bên Long-H , tôi m i hay m t vi cquan-h l m. Ng i ta nói Qui-Nh n có b n Tây-S n d y lo n, kéo binh trong núira ánh l y thành r i chi m h t m t vùng t Bình-Thu n ra Qu ng-Ngãi. ã v y màChúa-Tr nh ngoài B c còn binh khi n t ng vào ánh Thu n-Hóa n a. ChúaNguy n l ng di n th ch có l b i-r i nên sai ng i chi u vào d y quan L u-Thú Long-H gom binh Gia- nh em ra Bình-Thu n d p lo n Tây-S n cho binhTri u có toàn-l c mà ch ng v i Chúa Tr nh ng gi v ng Thu n-Hóa. Quan

u-Thú Long-H ã em 5.000 binh Gia- nh ra àng ngoài mà ti p vi n r i. Tôihay tin có b y nhiêu ó mà tin y có l ã c l m. M y ông có nghe tin nào khác n ahay không ?”

y ông khách nhìn nhau ng -ngáo vì không có m t ông nào hay chuy n r c-i ó. R i ó m y ông bàn-lu n v i nhau t ng-b ng, ng i oán Tri u- ình ch c

ph i nguy to, ng i s binh Gia- nh ít quá d p lo n Tây-S n không n i, có ng i

2 n u r u



i nói “L y Th y” l p Qu ng-Bình v ng-vàng. Tr nh ánh ã b y l n r i khôngn nào phá n i, bây gi có tài phép gì qua i ó c mà vào Thu n-Hóa nên ph i

lo. Thanh-Nhân c ng i nghe m y ông bàn cãi không nói thêm n a, không t ý riênga mình, vì tính khêu-g i cho lòng ngu i náo-n c mà thôi th ng-th ng r i s ch

ch nguy-nan, s nói ng ch n-chánh cho ng i ta bi t sao là ph i, sao là qu yng ng i ta oán ghét cái qu y và dám ch t v i cái ph i.

n x anh em m y gi ng ã t u n m t r i, Thanh-Nhân c y ng i mth thì s khách c t i 470.

Thanh-Nhân d y d n r u th t ra r i m i khách l n nh nh p ti c. Ch nhàng i bàn gi a v i ông Nhiêu Giám, anh Lê-V n-Quân, m y ông ch xóm và m y ôngcó h c-th c, còn bao nhiêu thì ng i các bàn chung-quanh. Ch khách n u ng vui

i.

Vì x a nay ch a h có m t ti c nào ông- o nh v y, l i h ng bình-dân ci kho n- ãi b i v y ai c ng nghi Thanh-Nhân mu n tính vi c gì ây. Ng i ta có

ý trông coi ch nhà nói làm sao, mà ch nhà c i m i bàn ch m-nom nh c l y thêmu, ân-c n ãi khách, không ch u nói chi h t.

y ông có h c th c, ã bi t tâm-chí c a Thanh-Nhân, nên nh ch c vì cóvi c gi c-giã àng ngoài m i có ti c n y. Mu n gh o ch nhà nên lúc n u ng m yông còn em vi c ó ra mà bàn n a. M t ông nói lãnh-th c a qu c-gia ch ng khácnào thân-th c a con ng i. Trong thân-th c a con ng i n u có au m t ch nàonh nh c u hay au b ng hay gãy tay ch ng h n thì c thân-th u ch u nh-

ng nên b n-th n b -ngh chung. Trong n c ta hi n-th i, àng ngoài lo n-lyi-r m, nh ng àng trong thì bình-t nh an-ninh. Tuy v y mà t Gia- nh n y ãt u ch u nh-h ng r i.

Quan L u-Thú Long-H ph i em binh àng trong ra ngoài mà ti p-vi n, ólà m t b ng-c hi n-nhiên, h au r ng thì nh c c u, h au b ng thì m t nh n-nhó. Hi n gi c-giã àng ngoài ch a can-h n àng trong, nh ng ai dám oán ch cngày mai àng trong c ng v n c yên t nh, không xôn-xao bi n- ng. Ng i cótâm-chí ph i suy ngh xa, ph i lo-li u tr c, không nên n c ng p t i trôn r i m inh y, s nh y không k p s b n c ch p mà ph i ch t chìm.

Ng i ta khiêu-khích t i nh v y mà Thanh-Nhân c ng c l ng thinh d ngnh ng i ích-k c lo cho có ti n y r ng, có lúa y l m ng n ch i ng a-nguê, không thèm k vi c vua, vi c n c.

Mãi n chi u, Thanh-Nhân dòm th y khách l n nh u n u ng no r i,ng i m i ng d y i l i gi a sân mà la l n lên: “Có m t vi c quan-h l m, l ng

ng nghe tôi nói”.

Ai n y u nín h t. M y t p ng i ngoài xa s nghe không rõ, nên kéo nhau l ing cho g n, thành th khách chen-chúc ng bao quanh Thanh-Nhân, bao c m y

ch c ông tai m t ng i bàn gi a.



Thanh-Nhân i âu ó ng yên-t nh r i m i c t ti ng lên nói l n: “Tr ct tôi mu n cho anh em l n nh trong t Ba Gi ng n y hay: n c nhà ang b m t

tai h a l n l m… Có gi c r i… Gi c to-tát, gi c th c-s , ch không ph i gi c chòm,gi c nhóm.”

Nghe nói hai ti ng “có gi c” ai n y u xúc- ng, nên l ng-l ng lóng nghe.

Thanh-Nhân th y cách báo-cáo t-ng t c a mình ã có hi u-qu , m i ch m-rãi nói ti p: “Vì hay trong n c có gi c nên m i qui-t anh em l n nh t BaGi ng mà nói cho anh em hay r i h i coi n c nhà b h a gi c-giã, chúng ta là condân c a t n c, chúng ta ph i làm sao cho áng m t râu mày. y v y, cu c ti c tôi

ra hôm nay ây không ph i là cu c vui ch i, y là cu c h i-hi p bàn-lu n r ichung lo gi nhà c u n c. Tin gi c-giã tôi m i nói cho anh em bi t ó là tin ch c-ch n ch không ph i l i n huy n. Tôi qua Long-H tôi nghe rõ-ràng: cách h n m ttháng nay Tri u- ình có cho quan L u-Thú c a ta hay, b n c ng-kh u qui-t nh n-dân t i Tây-S n mà luy n t p phân thành i ng r i kéo ra ánh úp t thànhQui-Nh n. Quan quân khi p s b ch y h t. Chúng th a th m nh m i tung-hoànhchi m h t t ai c m t vùng t Bình-Thu n tr ra Khánh-Hòa, Phú-Yên, Bình-

nh, Qu ng-Ngãi. Mà ó là tin c nghe hôm tháng tr c, không bi t b a nay gi cTây-S n ã tràn ra Qu ng-Nam ho c ã t i Thu n-Hóa hay ch a. L i còn nguy h n

a là ng th i Tây-S n hoành-hành phía Nam thì chúa Tr nh huy- ng binhphía B c vào ánh chi m t B -Chánh, cách kinh-thành Hu không bao xa. B a naychúng ã l y Hu hay ch a ? … Ch a bi t c. Tôi ch bi t quan L u-Thú Long-H

ã dem 5.000 binh Gia- nh ra àng ngoài ng ch ng v i Tây-S n. Ch ng n i haykhông ? C ng ch a bi t c. ... Ví nh binh Chúa Tr nh, ho c binh Tây-S n ánhchi m kinh-thành Hu r i, Chúa Nguy n v i ình-th n làm sao ?... Thoát kh i hay là

gi c b t ?... Nh thoát c thì ch y i âu ?... Còn s ng hay là ch t m t? Cònquan L u-Thú Long-H em binh Gia- nh ra àng ngoài mà ti p- ng, o binh cóth ng hay là b i ? ... Nh b i r i làm sao ?...

Thanh-Nhân li c th y m i ng i u h i-h p, l -l ng, thì ng ng l i chong i ta suy ngh . Cách m t chút r i nói ti p: “H i nãy n u ng àm-lu n tôi lóngnghe có m t ông ng i chung bàn v i tôi nói r ng: lãnh-th c a qu c-gia ch ng khácnào thân-th c a con ng i. V con ngu i n u có m t b -ph n nào b b nh thì cthân-th u b -ngh . Còn v qu c-gia n u có m t vùng nào b h i thì luôn c n c

u rúng ng. L i lu n ó thi t là úng- n. Chúng ta t u-h i nhau ây, t m yông tr ng tu i xu ng t i các anh em c ng-tráng, chúng ta ng sanh-tr ng trongvùng Ba Gi ng n y. Thu nay chúng ta ng n h t g o Ba Gi ng, ng u ng dòng

c Ti n-Giang mà s ng. Chúng ta ch u chung m t ánh n ng, h p chung m t ng ngió, b i v y tâm-chí c a chúng ta nh nhau. Thu nay non n c th ng-bình, chúngta chung h ng sung-s ng. Bây gi qu c gia nguy bi n, chúng ta ph i hi p l cchung lo, chúng ta ph i li u l nào cho áng m t nam-nhi, r c-r t Ba Gi ng, chokh i tan-nát công-nghí p c a ông cha, cho c hãnh-di n v i n c non, v i nòigi ng. Nh ng tru c khi mu n làm ra th bánh gì c n ph i có b t ng thích-h p

i th bánh ó thì n m i ngon. Tr c khi c t nhà l u, c n ph i có n n cho v ng,t cho l n, á g ch cho thì nhà m i ch c. Tr c khi mu n lo vi c l n, tôi c n



ph i bi t ru t, gan, u óc c a ng i chung lo. V y tôi xin m y anh l n v i m y emnh cho tôi h i ít câu ng tôi hi u tâm-chí c a anh em r i tôi s bày t ý-ki n c atôi v s th i-cu c bi n chuy n. Tôi xin anh em l n nh bình-t nh lóng nghe. Tôi h icâu nào thì suy ngh cho k -l ng r i tr l i theo câu ó, tr l i cho rõ-ràng, chothành-th t ng v tôi mà c ng ng s ai. ây tôi xin h i anh em: “Ví nh o binhGia- nh, quan L u-Thú Long-H em ra àng ngoài b binh Tây-S n ánh b i ph itiêu tan h t. Anh em nghe s th t-b i ó anh em bu n hay không ?” C th y b nphía ng la l n: “Bu n l m ! Bu n l m !”

Thanh-Nhân g c u và nói: “Tôi xin h i li p: Ví nh vua quan hi u-tri u dânchúng tình-nguy n nh p ng ng l p m t o binh khác i ánh gi c mà báo thùcho o binh tr c, anh em dám ch u ra i lính hay không ?” u n y nói: “Dám”.

u n nói: “Tôi tình-nguy n xin làm lính ng báo thù cho anh em Gia- nh khôngn i quan trên kêu g i.”

Thanh-Nhân nói: “Bây gi tôi h i qua tr ng-h p khác. Xin anh em lóng nghei t ý-ki n cho tôi bi t: Ví nh Chúa Nguy n v i Tri u- ình Thu n-Hóa b Tây-n, ho c b Chúa Tr nh ánh b i, nên ph i phân-tán ki m ng mà tr n cho kh i

gi c b t, anh em nghe nh v y anh em bu n hay không ?” Ph n ông áp: “Bu nm”.

ng có nhi u ng i la l n: “Bu n mà gi n n a”. Thanh-Nhân h i: “Bu nho c gi n r i làm sao ?”. Có ng i áp: “Ph i r nhau i tìm Chúa mà phò !”. Ng ikhác nói ti p: “Ch ng tìm c Chúa thì xin Chúa l p binh i khác ng mình chenvào hàng ng mà ánh gi c báo thù”. Thanh-Nhân h i: “Ví nh Chúa b gi c b t gi t

i thì làm sao ?”.

ng bình-dân ngó nhau s c m t b i-r i nh b bít ng không còn ngã mài nên l ng thinh không tr l i c.

bàn gi a, m t ông trí-th c, tóc b c hoa râm, ng d y mà áp l n: “N ui-ro b i h a n th thì chúng ta ch n ng i có tài c tôn lên làm u r i

chúng ta xúm nhau tá-tr ng quét s ch quân gi c mà em an-ninh l i cho dânc”.

Thanh-Nhân h i thêm: “N u Tây-S n ho c Chúa Tr nh hãm h i Chúa mìnhthì mình qui thu n v i Tây-S n ho c v i Chúa Tr nh ng thong-th làm n, nh

y không c hay sao?”

th y la ó vang rân: “Không c ! Không c ! Thà ch t ch không ch uu gi c âu ! Tr m t i lòng x u l m ! Vong ân b i ngh a Tr i h i còn gì !”

t ông nho h c ng lên nói: “Thánh-hi n có d y: Làm ng i i ph i gilòng tín-thành, ph i t p tánh trung tr c, ph i sát thân thành nhân, ph i x sanhnhi th ngh a. Tr c kia ông cha ta nh c y oai quy n c a Chúa Nguy n nên m i

c vào t Gia- nh mà khai c l p nghi p, r i l i cho con cháu c no m anvui, Chúng ta c an-c l c-nghi p nh v y, chúng ta không phép quên n c a t -tiên, quên ngh a c a Chúa Nguy n. T -tiên ta m t, ta t bàn th t ng-ni m truyân. N u vua chúa ta th h i, có l nào ta ành cúi u tùng-ph c ch m i mà quên



ngh a c cho c. Ta ph i gìn-gi s -nghi p c a ông cha, ó là truy ân. Ta ph ing ni m h n n a, ta ph i xem ng i h i vua chúa ta là k thù chung, ó là áp

ngh a. D u Tây-S n hay là Chúa Tr nh ban vàng b c, ho c ban t c mà d ta thì tang không thèm. Ph i làm nh v y m i trúng chánh- o”.

n phía u la l n: “Làm theo chánh o ó ! Làm theo chánh- o”.

Thanh-Nhân ng ngó vòng h t b n phía, l y làm to i chí, nên chúm chími, r i i bình-t nh l i m i nói ti p: “Thu nay tôi v n bi t anh em l n nh t

Ba Gi ng n y th y u có tâm-h n cao quí và có chí khí hào-hi p. Nh có d p h ihi p n y anh em m i bi u-l tâm-h n và chí-khí rõ-ràng. V y tôi t l i khen ng i anhem mà tôi c ng nghiêng mình bái ph c tâm-h n v i chí-khí ó n a. Bây gi tôi xinnh c l i cho anh em nh nh ng câu tôi em ra mà h i anh em h i nãy u là l i ví-

, u là vi c t ng-t ng, tôi h i phòng h th m d tình ý anh em mà thôi, chch a ph i là vi c ã x y ra r i. Chúng ta ch a có tin-t c nên không bi t o binh Gia

nh c a ta ra àng ngoài th ng b i l nào, c ng không bi t Chúa ta có nguy-nan haykhông, c ng không hi u Tây-S n v i Chúa Tr nh m nh hay y u. N u binh Gia- nh

a ta phía trong và binh Tri u- ình phía ngoài, c hai u chi n th ng h t, thì ó là may-m n c a n c nhà. Ng t theo tin t c ã ch c-ch n chì Tây-S n ã chi m t

ai ra t i Qu ng-Ngãi, còn binh Tr nh thì i vào t B -Chánh r i, t c th th l c haiu u m nh-m . Thu n-Hóa gi a b hai u d n ép, tôi coi khó gi v ng l m.i v y cho nên lôi s cái may ít quá còn cái r i thì thi t nhi u, nên tôi lo ng i h tc. Mà d u may d u r i, h gi c-giã thì tai-h i chung cho c n c. Tuy gi c àng

ngoài song nó c ng nh-h ng vô t i àng trong, ã có nh-h ng r i, mà khôngbi t ch ng nó s tràn lan vô t Gia- nh c a chúng ta n a. V y chúng ta nên tínhtr c, nên phòng, ng khi h u-s thì chúng ta s n-sàng mà i-phó cho kh i

n-ràng, kh i lính-quýnh. Làm vi c gì c ng v y, khó là lúc ban u, lúc g y d ng. g y d ng c r i thì nó s m r ng mau l , nó s bành-tr ng d dàng. vùng

Ba Gi ng c a chúng ta ây b c lão-thành ã c m y ch c ng i còn h ng c ng-tráng k n g n 500. N u các ông lão-thành ch u giúp trí, giúp tinh th n, còn cácanh em c ng tráng ch u giúp s c giúp h ng-hái, chúng ta l p m t h i ng-chíchuyên lo an dân c u qu c. H i m i thành-l p mà có t i n m sáu tr m nh n-viênkhông ph i là nh . H i l p r i nh ng ng i xa g n h h có tâm-chí thì h s tìm nmà xin gia-nh p. V y tôi xin h i m y ông lão-thành v i các anh em c ng-tráng, v ych có s n lòng hi p v i tôi mà l p m t h i l y hi u “Ba Gi ng ng-Chí H i” v itôn-ch an dân c u qu c hay không ?”

già chí tr th y u b ng lòng h t.

Thanh-Nhân nói: “L p h i nh v y ng i ta th ng t h ng-án k nh cáoThiên a r i các nh n-viên ng mà th . Tôi ã bi t tâm-chí nhi t thành v i tánh-tình ngh a-hi p c a các anh em nên tôi không c n bày th -th t. B c anh-hùng ngh a-

m t l i h a làm tin mà ch t s ng v i nhau, không ai ch y ch i mà ph i th .Nh ng h i thì ph i có m t ng i làm u ch -huy, gi k -lu t và thông tin-t c.

y xin anh em hãy ch n c m t v Chánh H i-Tr ng và c luôn m t v Phó H i-Tr ng thay th cho Chánh H i-Tru ng khi ông n y v ng m t”.



Anh em bàn tính v i nhau r i ng c -Thanh-Nhân làm Chánh H iTr ng. Thanh-Nhân t ch i không d c nên ph i nh n ch c. Ng i nài xin ph i c

t ng i tr ng tu i trong h ng h c-th c ho c ch xóm làm Phó H i-Tr ng. M yông khiêm-nh ng không dám lãnh ch c ó r i ti n-d n ông Nhiêu Tr n-Minh-Giám là Phó H i-Tr ng. M y ông h a s t n tâm giúp cho h i v i ch c H i-viên

y thôi.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám t l i cám n anh em s n lòng tín-nhi m và h a ho t- ng làm cho “Ba Gi ng ng-Chí H i” c r ng-r thinh-danh, Thanh-

Nhân nói: “H i c a chúng ta l p v i tôn-ch an dân giúp n c. Hi n nay àngngoài có gi c-giã làm cho dân xao-xuy n, n c nguy nan. Mu n t c m c- ích,

i ta c n ph i m t m t b c an dân và m t m t d ng võ c u n c. B ctôi xin giao cho ông Phó H i-Tr ng lo li u. Ph n tôi thì tôi chuyên lo rèn t p võ-ngh cho nh n-viên phòng khi h u-s thì có s n tài l c mà nâng qu c-gia.

ng nh n viên c ng-tráng t 20 n 40 tu i u ph i t p luy n võ-ngh , hi u bi tchi n-l c h t th y. Nh n-viên thì ông l i t i ba cái gi ng. M t võ-tr ng c a tôi

ây không cho anh em t p luy n. Tôi xin m y ông ch xóm ki m ch r ng-rãing th ng mà m thêm m i gi ng cho c ôi ba võ-tr ng m i ngày anh em

i t p cho g n. Anh b n c a tôi là anh Lê-v n-Quân ây là m t võ-s có danh l n.Tôi s c y anh d y anh em t p. Tôi c ng s giúp v i anh mà ch cho anh em. Thi t haing i c ng ch a . th ng th ng r i tôi ki m r c th y võ thêm. M i gi ng ph icó ba th y m i mà l p h ng ngày cho nh n viên c”.

y ông ch xóm nói l p võ-tr ng nh nh thì không thi u gì t, mu n l py ch c ng c. u c n y u là ph i có ng i d y.

Nh n-viên tr tu i nghe nói s l p tr ng ng t p võ thì ai c ng h ng-hái nóing hi n gi trong m i gi ng u có m t hai ng i bi t võ-ngh chút nh. V y m y

ng i y b t u t p li n cho nh n-viên c, t p cho bi t t n th i r i s c y th yhay phân mi ng, ch th thêm cho rành.

Lê-V n-Quân nói t p võ ây là t p võ ng ánh gi c, ch không ph i t p võ bi u-di n ch i. V y t p quy n c n ph i ch m nom làm cho gân c t d o dai, s c

kh e sung túc. Ph i t p ch y mau, t p nh y cao, t p tr l , ng khi xáp tr n huy-ng cho g n-gàng.

Thanh-Nhân nói t p dùng binh-khí thì nên t p b n tên, t p phóng lao, t pdùng ch a ba, i ao, n ao cho thành-th c. Thanh-Nhân h a s t cho th rèn,th m c t o m y th binh-khi y cho nhi u phát cho nh n-viên các gi ng gi mà

p luy n.

Ông nhiêu Tr n-Minh-Giám nói: “Chi n-s c n ph i có s c kh e, ph i bi t võ-ngh , ph i thông chi n l c ph i hi u binh-pháp. Nh ng can- m là bí-quy t c a schi n-th ng. V y c n t p rèn võ-ngh mà c ng c n hu n-luy n tinh-th n, m ing i có tinh-th n m nh m có tâm-chí c ng-quy t có th ánh b i c tr m ng inhút-nhát. V y m y ông ch xóm v i m y ông có h c-th c nên giúp mà hu n-luy n

y c hai m t võ-ngh và tinh th n thì có th dám chi n v i 5.000 binh ô-h p



không có hu n-luy n, không bi t k -luât”. Tr già bàn lu n cùng nhau n t i, tr ngm ã lên cao r i m i gi i tán mà v .

Sáng b a sau, Thanh-Nhân cùng v i ông Nhiêu Giám và Lê-V n-Quân ivi ng m y gi ng. i t i âu m y ông h c th c c ng h ng-hái ti p r c r i hi p nhau

a ch làm tr ng t p võ ch n ng i hu n-luy n cho nh n-viên li n. S h ng-háia hai ông Chánh, Phó H i-Tr ng gây ra m t phong-trào háo chi n b ng-b t sôi-i t Ba Gi ng. H ng thanh-niên c ng-tráng ban ngày thì làm ru ng, làm v n,

mà h chi u mát thì r n r t u l i võ-tr ng t p ch y, t p nh y.

Cách ch ng bao lâu tôn ch c a H i Ba Gi ng ng-Chí ã n ra kh p xómxa làng g n. Có nhi u trai-tráng ái m trí ý c a h i nên n xin ghi tên nh p h .Trong ba tháng, s nh n-viên ã lên g n m t ngàn, và trong s ó có nhi u v n-nh n, c ng có nhi u võ-s xa, có ng i Long-H , có ng i t n trên ng-Naivà Phan-Tr n c ng tìm t i mà xin gia nh p ng góp s c.

Bên v n thì c n m ng i: Ph m-Háo-Ngh a, Lê-Th -Tiên, D ng-Trung-, Hu nh-Hiên-Hà, Tri u-Bá-V n. Còn bên võ thì c tám ng i: Võ-Nhàn,

Nguy n-L ng, Tr n-H o, Cao-Liêm, Lý-Thi n, Phan- ình-Tr , L u-B ch-Khuê vàThái-H ng-Tâm m i ng i u tài rèn t p võ-ngh cho nh n-viên c.

Thanh-Nhân phân phát v n-nh n và võ-s m i gi ng ôi ba ng i ng v nthì hu n-luy n tinh-th n, còn võ thì rèn-t p chi n u.

Thanh-Nhân l i c y ít ng i tr ng tu i mà lanh-l i, ng i qua Long-H , Sa-éc, k lên Phan-Tr n, ng-Nai thám d tình-hình, lóng nghe tin t c ng v thông

báo cho h i bi t.

Tuy Thanh-Nhân m ng th y H i Ba Gi ng ng-Chí bành-tr ng m nh-mvà mau l khi n cho ng i ph i b n trí c êm ngày, song ng i c ng không quênnh c-nh con t p võ h c v n, b i v y -Thanh-Xuân càng luy n càng thêm hay,làm cho m y võ-s m i th y nàng t p-d t ai c ng bái-ph c.

Th y tài-ngh c a con bi t tài-ngh c a cha, nh v y mà Thanh-Nhân ct c h i viên khâm-ph c, ng i m i c ng nh ng i c .



IV

ÔNG-S N C U QU C

-Thanh-Nhân ã có tài, có chí, có th -l c, mà còn làm Chánh H i-Tr ngcho “Ba Gi ng ng-Chí H i”, ng i có thêm oai-quy n n a, b i v y h ra l nh thì

th y nh n-viên trong h i, bây gi k n s ngàn, ai ai c ng ph i tuân theo màlàm, không dám cãi l , mà c ng không dám gi ng-gi i.

Tr n-Minh-Giám là m t nhà nho h c ho t bát, có m u có trí, l i có nhi u sáng-ki n hay. Ông ph -trách v i Thanh-Nhân, ông t n tâm ti p giúp, ông l i có tài coing i không sai. c àm-lu n v i v n-nh n võ-s xa m i n xin nh p h i,trong vài ngày thì ông ã bi t rõ tánh tình c a m i ng i, ông cho Thanh-Nhân bi tVõ-Nhàn tuy tr tu i, song có m-l c, l i có d trung-thành, có tánh chánh-tr c.Ông cho Võ-Nhàn h n Lê-V n-Quân xa, ng i y nên i d ng.

Thanh-Nhân nghe l i m i phân võ-s cho i ba gi ng ng rèn t p võ-ngh cho h i-viên. Ng i nh: Võ Nhàn, Nguy n-L ng, Tr n-H o v i Cao-Liêmph i gi ng Thu c-Nhiêu, vì gi ng n y có t i b n võ-tr ng. Gi ng Tr n- nh cóba võ-tr ng nên giao cho Lê-V n-Quân, Lý-Thi n v i Phan- ình-Tr t p luy n.Còn gi ng Cánh-Én nh , l i ít dân, nên l p có hai võ-tr ng, thì giao cho L u-B ch-Khuê v i Thái-H ng-Tâm ch m-nom.

n-nh n c ng chia i m y gi ng ng hu n-luy n tinh-th n. Thu c-Nhiêuã có Chánh, Phó H i-Tr ng nên ph thêm Ph m-Háo-Ngh a mà thôi. Lê-Th -Tiên

i D ng-Trung-C thì i Tr n- nh, còn Hu nh-Thiên-H v i Tri u-Bá-V n thì iCánh Én.

Tuy c t ph n cho m i ng i nh v y song vài ba ngày thì có Thanh-Nhân c ing a n vi ng m t l n. Vì trên s t-s ng ch m-nom nên d i t p luy n h n-hòi,không dám bê-tr .

Trong m y tháng thì ã th y t Ba Gi ng t o s n c ngàn ng i có th làmchi n-s ra tr n v ng-vàng, v a có tinh-th n chi n- u thi t cao, v a hi u binh-phápcông th rành-r . V binh-khí thì m i ng i u bi t ùng n ao c th y, nh ngcó t p riêng hai tr m ng i chuyên-môn b n tên v i m t tr m ng i phóng lao.

t b a có ng i lên Phan-Yên Tr n d -thám tr v cho hay r ng ChúaNguy n nh-V ng ã dùng thuy n do ng bi n vào t i Sài-gòn hôm u tháng.Chúa em theo có m t hoàng-t l i 13 tu i, có b n quan v i m t ch c lính th -v hgiá mà thôi. Hi n gi Chúa trong thành Sài-gòn có quan Tr n phò-trì, nh ng binhPhan-Tr n b tuy n i tùng-chinh v i quan L u Thú Long-H h t nhi u, bây gitrong thành còn l i ít ch c lính canh tu n c m ch ng v y thôi.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám nghe báo nh v y thì kinh-tâm bi t Thu n-Hóaã th t th , binh Tri u ã tiêu tan, nên Chúa m i v t bi n vào Nam lánh n n.



Thanh-Nhân li n sai ng i i m i các võ-s , các ch xóm và các ng i có h c-th c n nhóm ng ngh -s .

i l i các ng i y u n m t. Thanh-Nhân em tin m i nghe mà nóii cho c -t a bi t, r i -ngh ch n l i 500 ng i c ng-tráng ã c hu n-luy n

thành-th c, phân làm i ng r i em vô thành Sài-gòn xin h -giá nh-V ng. Cácvõ-s u hi p ý ng tình, nói r ng h i l p v i m c- ích an dân c u n c, ây là

t d p t t cho h i t c m c- ích r t v -vang.

Minh-Giám không ng n c n, nh ng ông dè-d t, ông khuyên ph i s p- t cho-l ng, vì i xu t binh l n u c n ph i th n-tr ng, không nên h t-t c. Ông xin

cho ông lên Phan-Tr n quan-sát tình-hình và h i th m lin-l c l i cho ch c-ch n. nhà c tuy n binh c t ng cho s n, t p luy n thêm cho tinh-t n, nh ng ph i chông v r i s em binh i.

Thanh-Nhân bi t Minh-Giám là ng i v a c n-th n, v a sáng-su t, nên ch p-thu n -ngh c a ông, cho d n m t chi c thuy n r i khuya sai ng i a ông i.

Thanh Nhân nhà cùng v i Võ-Nhàn và Lê-V n-Quân i n các võ-tr ngch n l a nh ng ng i trai tr m nh-m , t p luy n ã thành-th c, l p s biên tên 450ng i, r i ch n thêm 50 ng i gi i n a cho s 500. Ng i nào c ch n r i thìgiao cho võ-s hu n-luy n c-bi t thêm n a, ung- úc cho thành 500 binh tinh-nhu ,có linh-th n m nh-m , có can- m y , dám xung-phong hãm tr n ng làm r c

cho t Ba Gi ng.

binh 450 thì phân làm ba i, m i i 150 ng i, Thanh-Nhân nh:

- Võ-Nhàn ch huy i th nh t v i Tr n-H o ph -trách;

- Lê-V n-Quân ch -huy i th nhì v i Phan- ình Tr ph -trách;

- L u-B ch-Khuê ch -huy i th ba v i Thái-H ng-Tâm ph -trách.

Còn 50 binh b n cung tên thì giao cho Nguy n-L ng ch huy.

Nguy n-L ng i tiên-phong.

i th Nh t là trung-quân có Thanh-Nhân theo n m quy n T ng ch -huy.

i th nhì làm t -d c.

i th ba làm h u-d c.

Còn bao nhiêu h i-viên khác thì giao cho Cao-Liêm v i Lý-Thi n phân thành i nglàm binh tr b , n u có cách dùng s cho hay ng a lên ti p-vi n.

Bên phe v n thì nh Ph m-Háo-Ngh a v i Lê-Th -Tiên theo T ng Ch -huy làmTham-tá quân-s . Còn D ng-Trung-C , Hu nh-Thiên-Hà và Tri u-Bá-V n thì lãnhph n-s ti p l ng-th c.

y ông ch xóm lãnh qui-t g o và nu i m m l i, ph i ki m thuy n cho s nng v n-t i binh-lính và l ng-th c.



Công vi c s p t xong r i. Nh ng ng i c c t i lên Sài-gòn phò ChúaNguy n th y u vui lòng h ng-hái mu n i li n. Nh ng ông Minh-Giám b t tin,trông h t s c không th y ông tr v nói coi tình-hình th nào ng có d y binh.

Thanh-Nhân nóng-n y mà ch n n a tháng c ng ch a th y Minh-Giám v ,i c y m t ông già b i xu ng i ki m, ông già i bi t g n 10 b a n a. nhà ai

ng bôn-chôn lo-ng i không hi u ng sá tr c-tr th nào mà ai i c ng bi t m t,không v c.

Có ng òi xúi Thanh-Nhân ch binh i càn, không c n i ông Minh-Giám.Thanh-Nhân l ng-l không ch u i, m t là bi t ông Minh-Giám th n-tr ng, n uông không v ch c là có vi c gì r c-r i x y ra, hai n a m i xu t binh l n u ph i có

c- ích rõ-r t, h i thì ph i thành-công rõ-ràng cho ng i Ba Gi ng kh i th tng.

t êm, ông Minh-Giám v t i m t l t v i ông già i ng a. Thanh-Nhân,Ph m-Háo-Ngh a v i Võ-Nhàn nghe ông Minh-Giám v thì l t t m c a ti p ôngmà h i li n coi ông lên Phan-Tr n làm chi lâu quá anh em nhà trông i mu nmòn h i.

Minh-Giám vô nhà ch a k p ng i, thì nói: “Nguy r i ! Nguy to ! Tôi lên t i Sài-gòn ít b a c nghe tin-t c ch c-ch n r i tôi s a so n tr v . K nghe thêm tinkhác n ãi r ng i binh Tây-S n i ng bi n ã vào c a C n-Gi r i. Thi t ququan quân trong thành xao-xuy n mà th ng-dân ngoài c ng lo s nên nhi ung i b nhà c a, d t v con i tr n. Nghe th y nh v y, tôi ph i rán l i mà xemcho rõ tình-hình th nào ng lo m u thi t k mà c u Chúa gi i nguy”.

Thanh-Nhân nóng-n y li n h i:

- Ph i có Chúa vào Sài-gòn thi t hay không ? Ông g i ây, ng i thu t rõ côngchuy n cho anh em tôi nghe.

- Có Chúa nh-V ng vô thi t, vô ã g n hai tháng r i.

- Có binh i theo h -giá ông hay không ?

- Không có binh theo. i vô v i m t chi c thuy n mà thôi, b i v y khi m i vô t ithì gi u, không dám cho dân ngoài thành bi t. Tôi lên t i Sài-gòn, tôi ki m m yông già ng làm quen mà h i th m. M y ông nói Chúa vô h i nào không ai bi t

c. May trong thành có m t ông i lâu lâu hay ra ngoài ki m ch n nh uch i. Nh ông i ó khi quá chén r i, ông vui mi ng nói l u ra nên g n haitháng nay ng i ta m i c bi t Thu n-Hóa th t th , b binh Chúa Tr nh chi m.Chúa Nguy n ph i ra Qu ng-Nam lánh n n. Binh Tây-S n trong Qu ng-Ngãikéo ra t i ranh Qu ng-Nam mà binh Tr nh c ng vô t i èo H i-Vân r i n a,Chúa s b k t m i xu ng m t chi c thuy n ch y vào ây, ch em theo có m itên lính th -v v i m t ng i là Hoàng-T Nguy n-Ph c-Ánh m i 13 tu i, haiông quan võ, m t ông tên Tr ng-H u, m t ông tên H -V n-Lân và hai ông quan

n, m t ông tên Lê- i-Chí, m t ông tên Hà-Khâm. Tuy nghe rõ nh v y, bi tbinh tri u ngoài Thu n-Hóa ã tan rã r i, song ch a bi t o binh Gia- nh c a



mình th ng b i l nào. Chúa ã vào ây, sao o binh mình không tr v mà hgiá. Tôi tính ráng l i vài b a n a ng h i th m chuy n ó.

- N u nghe ch c có chúa vô Sài gòn thi t thì ông v cho hay li n, ng tôi em binh-giá ch l i làm chi ?

- Không c. Tôi mu n bi t coi o binh Gia- nh còn hay c ng ã tan rã nhbinh tri u. Nghe binh Tây-S n ra t i Qu ng-Nam, tôi s binh mình ã rã r i, nênchúng m i thong-th mà tung-hoành nh v y. N u o binh c a Gia- nh khôngcòn mà Chúa ã vào ây, thì cho kh i Tây-S n c i binh tràn vào chi m t và

t Chúa. Binh Ba G ng m i c n m b y tr m ho c m t ngàn, d u anh-dõngcho m y i n a n u ph i chi n v i c muôn binh Tây-S n, thì h giá ã khôngthành-công, mà mình còn b h i n a. Mu n làm i-s , ph i xem th i th . N uch c nên m i làm ch th y h mà làm li u, thì ai g i là tài trí.

- Cám n ông. Ông d y tôi m t bài h c khôn quí giá l m. Tôi quen tánh háo th ngnên không ngh k p. Mà ông l i ông nghe ng i ta n binh Tây-S n vào, v ymà có vào thi t hay không ?

- Có vào r i.

- N u v y thì o binh c a c L u-Thú Long-H tiêu-tan r i.

- Không ai bi t c. Nghe binh Tây-S n s p vào l i th y trong thành xôn-xao tôi không c. Mà v làm gì ? em binh c a mình ch ng n i v i i binh c a

Tây-S n hay sao ? R t i v i 5.000 binh Gia- nh mà quan L u-Thú Long-Hkhông ng n chúng c, binh Ba Gi ng ít quá, em lên thì út th t cho c p ch

i ích gì. Ngh nh v y tôi n n-ná l i Sài-gòn có ý mu n xem coi m y quan h -giá c a Chúa h s p- t h -th ng phòng-th th nào và l c-l ng c a Tây-s n

nh hay y u. M t bu i s m mai, ng i ta nói rùm quan quân ã rút i h t bthành tr ng tr n. Th ng-dân áp nhau vào kho xúc lúa em v n. Tôi theo h vôthành, thi t qu không còn ai h t, quân lính c ng không có m t ng i l i gi

y kho.

- Ti n b c lúa g o u b h t hay sao ?

- B h t.

- Chúa i ng nào ?

- Các quan h giá a i ban dêm không ai hay, nên không bi t i âu.

- Ph i tôi hay k p, tôi em binh lên nghinh-giá a v ây thì xong quá.

- t Ba Gi ng không có n l y thành-trì, làm sao ng n gi c c mà r c vây? em th t v nhà ng nh hay sao ? Tôi có ngh t i vi c ó, nh ng th y có

ch b t l i nên tôi không dám th c-hành. Thành b ngày tr c thì qua ngày sauthuy n c a Tây-S n n i uôi vào c p b n. Thiên-h i coi d p-d u. Tôi xen v ithiên-h xu ng b n coi ch i. Tôi m c th y 25 chi c thuy n, có 5 chi c thi t l n,còn bao nhiêu thì v a v a ch không l n l m.

- T i 25 chi c thuy n ch c h ch t i b n n m ngàn binh.



- Không có ông d v y. Tôi coi c th y ch ng m t ngàn, ho c m t ngàn hai lànhi u, ch không có nhi u h n, b i vì có nhi u chi c thuy n tr ng-tr n, không cóbinh-lính.

- N u v y thì mình ánh c.

- Ph i. Tôi th y có th ánh c. N u mình toàn-th ng, mình kh c-ph c cthành Sài Gòn, mình tìm Chúa mà nghinh-giá thì oai-danh l ng-l y, ch ng ómình có ph ng-ti n mà chiêu t p t ng-s c t Gia- nh c i-s .

- Hay l m ! Hay l m ! nhà tôi ã ch n 500 binh hùng-tráng tinh-nhu , phân làmba i- i v i m t ti u- i cung tên. i ng ã s p r i, ch -huy ã nh xong,

ng thuy n ã có s n. Ngày mai kh i-hành li n c ng c.

- Khoan ! tôi nói rõ tình-th c a gi c cho ông bi t r i chúng ta s nh m u côngphá. Tôi tr n m y b a rày, tôi d ch c Nguy n-L , là em Chúa Tây-S nNguy n-Nh c c m binh xâm-l ng Gia- nh. n ây L hay thành Sài-gòn btr ng, li n cho b n m sáu tr m binh vào chi m thành-trì. L c ng lên thànhmà . S binh còn l i, tôi coi c ng l i n m sáu tr m, thì d i thuy n mà canhgi . T b n i lên thành thì xa xa.

- V y thì mình phân binh vài i i ánh t thuy n, còn vài i- i ph c-kíchch n ánh binh trên thành ra ti p-vi n, làm nh v y ch c s th ng.

- Tôi c ng ngh nh ông v y. Nh ng tôi có ý ch xem coi chúng chi m thành r ichúng có phân binh i tìm b t Chúa hay không. Té ra b a sau chúng êm ru ntr a th y binh-lính xúc lúa trên kho vác xu ng d i thuy n, không phòng chi

t. Ch ng ó tôi m i hi u Tây-S n th y quan L u-Thú Long-H huy- ng toàn-c em ra àng ngoài, chúng ch c Gia- nh không còn binh-lính gì n a mà

phòng-b . Chúng m i em ch ng m t ngàn binh vào chi m thành mà t l ng-th c v y thôi, nên chúng không thèm truy-t m Chúa ta, c n lo xúc lúa mà ch v .Tôi nh n th y rõ-ràng binh- i Tây-S n vào ây c tâm t b c ti n lúa g o chkhông có tinh-th n chi n- u. Chúng h ng-h l m, b i v y tôi b n-b tr vcho m y ông hay ng em binh hùng-tráng, c ng-quy t c a mình lên mà t ncông thình-linh ch c s toàn th ng.

Thanh-Nhân day l i c y Ph m-Háo-Ngh a vi t gi y cho m y ông ch xóm xinn l ng thuy n cho s n ng ngày mai t n binh.

Minh-Giám c n mà nói: “Không c. Xu t binh ph i có c hi u, l i ph i ch nngày t t k nh-cáo Thiên a, làm l t c r i m i kh i-hành. Sáng mai nh m ngàymùng 5 không t t. V y nên d i qua mùng 6 r i s t n binh. Tri n l i m t ngày thì có

thì-gi may c cho m i i. Còn mu n ch c th ng thì nên em thêm binh, thêmch ng 300 sau làm binh tr -b ng n u c n dùng thì binh y s xông vào ti pho c mình dùng làm nghi binh hò hét và h i tr ng tr oai”.

y ng i bàn tính v i nhau ngh vì mình ch ng v i Tây-S n thì nên l y hi uông-S n. Còn binh Ba Gi ng là binh tình-nguy n an dân c u n c, ch không ph i

binh c a Tri u- ình, b i v y c hi u nên ch “ ông-S n ngh a binh”.



vi c thêm binh d -phòng, thì l p m t i i th t , c ng 150 ng i, giao chot mình Lý-Thi n ch -huy, Cao-Liêm nhà phòng-th Ba Gi ng v i s binh còn

i. C ng thêm 150 binh b n tên và c mg giao luôn cho Nguy n-L ng u khi n.

Sáng b a sau, ng i lo may c hi u, ng i i truy n rao cho m y ch xóm v icác ch -huy ng s p- t tr c cho hoàn-b , s m m i mùng 6 các i ph i d n binh

-t u t i b n Tr n- nh làm l t c r i kh i-hành. L i có l nh d n các ch xóm vàcác ch -huy gi ng Tr n- nh ph i coi gom tàu d a v i tàu cau khô mà ch theo

t vài thuy n y, dùng th k h a-công.

Khuya mùng 6, t ng-s các i u th c d y s m n u c n n no r i t ng-sángphát c gióng tr ng kéo nhau ra b n Tr n- nh. T ng Ch -huy -Thanh-Nhân v iTham-M u Tr ng Tr n-Minh-Giám v i -Thanh-Xuân ã t i tr c t h i khuya,ba ng i n duy t binh i, th y c xí trang-hoàng, t ng-s l m-li t, binh-khí c

, l ng th c y thì c-chí, dùng l i c ng-c i mà nâng cao tinh-th n cho chi nng.

Trâu heo t Thiên a, ng i ta x mà phân phát cho các i r i ánh tr ng kéobinh xu ng thuy n mà i. -Thanh-Xuân ra ây ti n-hành t ng-s , ng ngó theocho t i oàn thuy n khu t d ng r i m i tr v .

c l n y sông, thuy n i m t d c g n 40 chi c, c ph t hùng-v t ng-shân-hoan, m i xu t binh mà l n nh u t i c i d ng nh ã th ng tr n kh i-hoàn, ó là m t b ng-c m i ng i u c ng-quy t tranh hùng, u ch c ch n schi n-th ng nên vui mà hy-sinh an dân c u n c, làm cho n c danh n i ti ngBa Gi ng, làm cho r c-r hào-khí Gia- nh.

Nh gió thu n n c xuôi nên m i n a chi u thì oàn thuy n ông-S n ã t iCh m. T ng Ch -huy ra l nh ph i u h t l i cho chi n-s n u c m n.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám lên b r i sai ng i i kêu Ch -huy tr ng các iu l i mà nghe hu n l nh.

Tham-M u ã vi t hu n-l nh rành-r tr c r i. Ch ng các Ch -huy tr ngnhóm m t, Thanh-Nhân m i c:

1.- n c m r i ph i i m t tr i l n, các thuy n ch chi n-s và ch tàu cau, tàu d a nh sào i vô vàm R ch Ong, còn các thuy n ch l ng-th c thì u t i âyi sáng mai r i s vô sau;

2.- T i R ch Ong ph i u l i ch tr ng l n s cho chi n-s lên b , s p hàng ngriêng t i. L ng-l ng không c nói chuy n;

3.- i th nhì, d i quy n ch -huy c a t ng Lê-V n-Quân, m i chi n-s gi t nao vào l ng, ôm m t bó lá d a, lá cau khô và l ng-l bò qua B n Nghé, ch oàn

thuy n Tây-S n u;

4.- T ng Nguy n-L ng giao 80 binh thi n x cung tên cho t ng Phan- ình-Trch huy, d n theo i binh th nhì c a t ng Lê-V n-Quân mà tr chi n;



5.- i th ba, d i quy n ch -huy c a t ng L u-B ch-Khuê kéo qua n núp ngoàithành Sài-gòn, núp phía Tây B c, h th y B n Nghé phát h a, binh trong thànhkéo ra ti p vi n thì ch binh y ra kh i c a r i ng lên hò hét xung-phong vàothành mà chi m t và b t h t quan quân trong thành;

6.- i th nh t, d i quy n ch -huy c a t ng Võ-Nhàn, n núp d c theo ng ta thành xu ng mé sông B n Nghé. T ng Nguy n-L ng d n 120 binh thi n- cung lên theo ti p ng v i i th nh t ch n ánh binh trong thành ra, ho c

xu ng b n ti p i th nhì, n u binh gi c kháng-c m nh-m ;

7.- i th t , d i quy n ch -huy c a t ng Lý-Thi n, theo sau i th nh t nh ngkhông tham-chi n, c án binh i l nh c a T ng Ch -Huy -d ng3;

8.- T ng Tr n-H o theo sát cánh T ng Ch -Huy liên-l c v i các i mà truy nnh g p;

9.- i th nhì h t i b n r i thì phóng h a t thuy n. H binh gi c d i thuy nhuy ng thì i cung tên b n x xu ng. N u binh gi c lên b c thì i thnhì v i i cung tên phân nhau: t p xung-phong ch n ánh, t p phóng h a t

t thuy n; n u c n thì T ng Ch -Huy s sai i th t ng ti p;

10.- i th nh t và i th ba, h không th y d i b n phát h a thì coi ch ng hành-ng ã d y trong 2 kho n 5 và 6;

11.-T c p ch -huy xu ng binh lính c th y u ph i h ng-hái chi n- u. G p gi cu không có l nh d y mà th i lui thì b x tr m:

12.-Ai không tuân y theo các hu n l nh n y c ng bi x tr m.

c d t r i, Thanh-Nhân h i các t ng-lãnh có ai mu n bàn cãi kho n nào haykhông. Không ai dám cãi nên Thanh-Nhân d y ai v i n y mà truy n l nh l i cho

-t t bi t.

n c m xong r i thì m t tr i c mg v a chen l n. Các thuy n ch chi n-s nh sàoi tr c. M y thuy n ch i4 dùng ánh h a-công ti p-t c theo sau.

oàn thuy n vô t i xóm Bình- ông thì ã t i lâu r i nh ng tr ng mùng 6 l -mnên th y-th th y mà chèo-ch ng. Thuy n i t -t , chi n-s im-lìm, xóm nhà haibên r ch không ai hay gì h t.

i t i vàm R ch Ong, thuy n u m t d c d a mé r ch cho chi n-s ôm binh khílên b mà s p thành i ng , r i ng i êm mà i tr ng l n s lén ti n n m c-tiêu

ã ch trong hu n-l nh.

Binh t ng Tây-S n vào chi m thành Sài-gòn thong-th nh i ch i. M y b a r ikhông th y m t tên lính. M kho xúc lúa vác xu ng thuy n, nh n dân không dámnói ti ng gì. Th y tình c nh nh v y thì khinh r ng i Gia- nh nên ch c vi c lòithói h ng-hách, còn binh-s thì có ý -h , không lo s vi c chi h t.

3 Nay vi t là s d ng4 v t d cháy m i l a nh r m, lá khô ... thí d : d n b i t nhà



n có lúa nhi u, m y b a r i ph i xúc em xu ng thuy n hàng ngày mà ch at. Chi u b a ó c ng nh chi u m y b a tr c, binh-s d i thuy n n c m noi n m ph i b ng hát lý nghe ch i cho vui. Thuy n u sát mé sông, n c l n ch y

vô l , Ng n gió phát lai rai, ánh tr ng lu ch p-chóa, binh-s n m ch i m t h i r ing h t. Lúc tr ng chen l n, t b im-lìm, ch nghe trong xóm là có ti ng chó s a

ng h i xen v i ti ng gà gáy t ng ch p.

Trong các thuy n binh lính ng ngon gi c, ng i ng i canh nh m m t th h ni ch i. Thình-lình m i chi c thuy n u có n m b y ng i vào nh y xu ng n i l a

t bu m cháy t ng-b ng. Trên mé sông l i có nhi u ng i ng la hét vang rân.Binh lính Tây-S n gi t mình m m t th y l a cháy thuy n, l i nghe ti ng la vang thì

t vía m t h n, m t ph n nhào xu ng sông mà l i, m t ph n s quá c ng khôngc, nên ng tr tr cho chúng trói.

Quan quân trong thành th y d i b n l a cháy tr i, bi t có nguy bi n, nên ma thành d n vài tr m binh ra ti p c u. T p lính n y i c m t khúc ng thì bi binh th nh t c a Võ-Nhàn ph c-kích s n nên xông ra chém gi t làm cho quân-i Tây-S n iên- o, m t ph n b th ng n m than khóc, m t ph n tìm ng mà

ch y ng thoát thân.

Trong lúc y i th ba c a L u-B ch-Khuê, núp phía Tây-B c, ó lên kéo vàothành r t b t quan quân còn sót trong thành, nh ng ch b t c có 7 tên lính màthôi, còn bao nhiêu thì h m c a h ng B c mà ch y h t. Tr i t i l i ng sákhông quen, nên theo h không k p mà b t.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám th y binh ông-S n th ng l i toàn-di n thì vui lòngth a chí vô cùng.

Thanh-Nhân bi u Minh-Giám v i Võ-Nhàn vào thành ti p v i L u-B ch-Khuêtìm b t t ng-soái Tây-S n, còn mình v i Tr n-H o gom i th nh t d t xu ng mésông quan sát tình-hình, cho Nguy n-L ng cùng i binh cung ti n ki m chi n-

b th ng, b t lu n bên nào, c cõng h t vào thành ng kêu l ng-y cho thu c.

Xu ng t i b n, Thanh-Nhân th y nhi u chi c thuy n còn ng cháy, Phan-ình-Tr cùng i cung ti n gom gi tù-binh b t c c tr m, còn Lê-V n-Quân thì

ng l ng-x ng kêu g i binh b n i gom l i m t ch ng ki m- m.



V

THÀNH-TÂM NGHINH GIÁ

Thanh-Nhân ng i khen Lê-V n-Quân, Phan- ình-Tr , cùng t t c t ng-s vình phóng h a t thuy n c thành-công nên m i m ng cho các i khác

c toàn th ng.

Thanh-Nhân d y5 ình-Tr em h t th ng-binh v i tù-binh vào thành, d yLê-V n-Quân coi c u ch a m y chi c thuy n còn cháy, i sáng r i s nh p thành.Thanh-Nhân cùng Tr n-H o i quan-sát các chi n- a, n g n sáng m i vôthành ng h i-hi p v i Tham-M u Tr ng và các t ng lãnh c m quy n ch -huy.

Quan-sát trong thành thì Tây-S n xúc lúa ch a h t, kho ti n v n còn nguyên.

Minh-Giám ngh :

- Xu t ti n trong kho mua trâu heo mà khao th ng t ng-s , mua thu c và òing-y vào thành ch m-nom, c u th ng;

- Cho D ng-Trung-C v i Hu nh-Thiên-Hà a oàn thuy n và l ng-th c tr Ba Gi ng ng báo tin i th ng cho các ch xóm v i ph -huynh các chi n-s

hay;

- Ki m- m c hai bên coi m i bên b th ng bao nhiêu, b t -tr n bao nhiêu;

- Tra-v n tù-binh coi t ng-soái Tây-S n là ai, tr n ch y ngã nào;

- Phân binh t toán nh i tìm b t t ng-s Tây-S n ch y tr n;

- Sai ng i thám-d coi Chúa Nguy n nh V ng lánh-n n ch nào ng embinh nghinh giá v thành r i b -cáo kh p t Gia- nh v s Ngh a-binh ông-

n an dân c u n c c thành-công r c-r .

Thanh-Nhân ch p-thu n các u và giao cho Ph m-Háo-Ngh a bên v n v i Võ-Nhàn bên Võ lãnh thi-hành -ngh c a Tham-M u Tr ng.

Nh ng thân-hào và trí-th c trong Phan-Yên Tr n hay ngh a-binh ông-S n ãánh d p c b n Tây-S n, kh c-ph c c thành Sài-gòn thì em r u th t n

khao quân và cung-h t ng lãnh có công an dân c u n c. Lá c có ch “ ông-n Ngh a-Binh” treo tr c c a thành gió th i ph t ph có v v a xinh t i, v a

hùng-dõng.

Ng i th tâm ph ng-s th n công-lý, quy t chí t n t y v i công ích, d u làmvi c gì c ng do l ng-tri, do chánh- o, không m u l i c u danh cho mình, ch lolàm ph ng ti n chung, lo xây h nh-phúc chung, b i v y hành-s r t d -dàng mà

ng mau-l .

5 sai



Võ-Nhàn v i Ph m-Háo-Ngh a thu c v h ng ng i ó, b i v y làm vi c r t mau, m i lãnh hu n-th c a Thanh-Nhân h i s m m i thì bu i chi u vào tr c m tng Ch -Huy Thanh-Nhân mà t ng-thu t các vi c c a b trên d y u-tra và thi-

hành.

Võ-Nhàn nói tr c v ph n-s c a mình:

- ã kho n- ãi tu ng-s h i tr a r i;

- S ng i t tr n: bên ông-S n không có ng i nào. Còn bên Tây-S n ch t 5ng i, c chôn c t t t . S ng i nh y xu ng sông không bi t có ai ch t ihay không, s m quá nên ch a th y thây n i lên m t n c;

- S ng i b th ng: bên Tây-S n m t i 65 ngu i, có vài ng i n ng. Còn bênông-S n có 4 ng i b th ng, song v t th ng s sài không áng k ;

- ã có r c l ng-y và mua thu c tr b nh cho th ng binh r i;

- S tù-binh b t c c ng h t t i 123 ng i;

- Ki m- m s binh ông-S n còn h t, không thi u m t ng i nào;

- ã có c t binh i khám xét các làng trong vùng tìm b t quan quân Tây-S n ntrú;

- ã có sai ng i i thám d tin-t c Chúa Nguy n nh-V ng và các quan h -giá;

- Trong 25 chi c thuy n c a Tây-S n có 3 chi c m i chèo i nên v t kh i. Còn22 chi c b t, có 6 chi c chìm, 7 chi c cháy s -sài có l s a l i mà dùng c và9 chi c cháy nhi u ch a chìm, nh ng h t dùng. Lúa ch xu ng thuy n r i u bcháy.

Ph m-Háo-Ngh a ti p và nói:

- oàn thuy n Ba Gi ng ã tr v h t. Có b n thông-cáo cho N ng-n ng và cácch xóm hay ngh a-binh ông-S n toàn th ng nên thành-công m -mãn.

- Tra-v n tù binh nên c bi t Nguy n-L là em c a Nguy n-Nh c và anh c aNguy n-Hu , c m quy n ch soái em m t ngàn binh vào chi m thành Sài-gònvà l y lúa cho thuy n ch v Qui-Nh n ng ti p t binh Tây-S n;

- Khi binh ông-S n xông vào c a tr c thì Nguy n-L v i ch ng m t tr m lính c a sau t u thoát, không bi t ch y h ng nào;

- o binh Gia- nh d i quy n ch -huy c a quan L u-Thú Long-H , chi n th ngn l n ra t i Phú-yên. Cách m y tháng tr c m c m u c a Nguy n-Nh c nên

không phòng, m i b Nguy n-Hu ánh b i. Hi n gi binh Gia- nh t n l ctrong vùng Phú-Yên v i Khánh-Hòa, không còn l c-l ng m nh-m n a, b i v yNh c m i th a h mà sai L vào chi m t Gia- nh ng l y lúa g o nuôi binh.

c bi t tin l c n y Minh-Giám nói v i Thanh-Nhân: “Tin n y quan-h l m.Th -l c c a Tây-S n m nh-m r i. Chúng nó l i b t u dòm ngó t Gia- nh,quy t chi m ng thâu lúa g o. Nguy n-L ch y vu t, chi cho kh i nó v Qui-Nh n



thông tin. R i ây Tây-S n ch c s c i-binh vào ánh Gia- nh, tr c báo thù,sau chi m t. V y chúng ta ph i mau mau tìm cho c Chúa nh-V ng r c v

ng c y oai-tín c a Ngài mà hi u-tri u i chúng ph i ng-ngh a c n-v ng, ng ch c quân- i cho ông, cho m nh, s a thành-l y cho ch c-ch n, l p thêm n

cho nhi u, ng m y ch y u hi m mà ng n gi c. N u h ng-h gi i- ãi, s e ch ngkh i tai-h i.”

Thanh-Nhân châu mày, g c u, và bi u Háo-Ngh a v i Võ-Nhàn sai thêm ng ii d -d m mà tìm cho c Chúa nh-V ng.

Trong m y ngày sau, m i ngày ng i ta có b t gi i v thành n m b y tên quânTây-S n tr n trong xóm, trong làng. Nh ng quân b b t m i c ng nh t p 123 tù-binh c , ng i nào c ng s b gi t nên quì l y khóc-lóc c u xin tha-th và cho uhàng nh p-ng làm binh ông-S n.

Thanh-Nhân b n tánh chánh-tr c, trung-thành, th y gi c xin hàng u ng trt ánh v i Tây-S n thì b t-bình nên không ch u nh n vào hàng-ng quân- i

ông-S n. Ngh vì thâu nh n ph n-b i, ai m nh thì chúng nó b xin theo, b anay ông-S n m nh chúng nó xin theo mình, ngày mai Tây-S n m nh còn mìnhsuy, chúng nó c ng s b mình mà theo Tây-S n l i, Thanh-Nhân d y Võ-Nhàndùng tù-binh làm nh n-công ng b i thành p l y mà thôi, ch không nên chovào hàng ng quân- i.

Thi t ng i ta gia-công tìm ki m r t k -l ng nh ng ch b t c có m y ch ctên ti u-t t nh v y mà thôi, còn ch soái Tây-S n là Nguy n-L vu t i m t tìmkhông g p c.

Tuy h i th -k 18 ch a có báo chí, ch a có vô-tuy n truy n-thanh, nh ng mà cáitin ngh a binh ông-S n i phá Tây-S n, t tiêu m y ch c chi n thuy n, ánh tan

i binh, kh c ph c thành l y, nh cách truy n-kh u mà kh p c t Gia- nh, tng-Nai, B n-Nghé xu ng Ti n, H u l ng giang, âu âu ng i ta c ng hay h t

th y. Ngh a binh ông-S n c thinh-danh l ng-l y làm cho h ng thanh-niên g nxa u k nh-ái, nên r nhau n tình nguy n xin nh p hàng-ng ng góp s c vàocông cu c giúp n c c u dân.

i h ng thanh-niên thành-tâm thi n-chí n y thì Thanh-Nhân l y làm vui lòngmà thâu-nh n. Bao nhiêu ng i t i xin nh p i ng u cho h t vì s n có ti n, cólúa y kho, y l m, thi u th n gì mà lo. Thanh-Nhân m c binh ông-S n lêncho c m t muôn ng i-chi n v i Tây-S n m t l n cho chúng nó bi t hùng-tâm hào-khí c a ng i t m g i v i dòng n c sông C u-Long, tr ng thành nh

t g o tr ng t Gia- inh.

t b a, Ph m-Háo-Ngh a báo tin cho Thanh-Nhân v i Minh-Giám hay r ngng i ta tìm g p Chúa nh-V ng n-trú trong chùa trên núi Châu-Th i v i m thoàng-t và 4 i-th n. H i i h i l i ch c ch n r i. Thanh-Nhân v i Minh-Giám m i

-ch c cu c nghinh-giá.

Vì Thanh-Nhân không thông l -nghi theo tri u- ình nên em theo hai nhà v nc là Tr n-Minh-Giám v i Ph m-Háo-Ngh a ng nh c ch ng cho kh i th t l . L i



mu n cho cu c nghinh-giá có v oai-nghiêm, nên d y hai t ng Lê-V n-Quân v iVõ-Nhàn theo ng h -giá. M i t ng ch -huy 200 binh hùng tráng, m c nhung-ph c m t s c và th ng hai cây c “ ông-S n Ngh a-Binh” thi t l n. i binh c aVõ Nhàn i tr c tr ng c gi ng tr ng, k ó là hai cái ki u tr i nhung màu vàng.Thanh-Nhân, Minh-Giám và Háo-Ngh a m c áo tràng i ti p theo r i i binh Lê-

n-Quân i h u t p, c ng có c tr ng.

Nghi-ti t s p- t xong r i m i sai m t toán lính i tr c bày thuy n ch c s nng r c oàn nghinh-giá qua sông B n-Nghé. n n a êm, oàn nghinh-giá m i

kh i-hành, tính i ch ng ó ng t ng sáng lên t i núi Châu-Th i r i v cho kh ii.

i nh m êm 16 nên tr ng t g n nh ban ngày, b i v y ch ng có u chi tr -ng i. Thi t tr i v a sáng thì oàn nghinh-giá ã t i ch n núi. Thanh-Nhân d y binh-

và phu khiêng ki u ó mà ch . Thanh-Nhân s a kh n áo t ch nh r i i lên chùai Minh-Giám, Háo-Ngh a, Võ-Nhàn và Lê-V n-Quân.

nh-V ng, Hoàng-T Nguy n-Ph c-Ánh v i b n quan h -giá ã th c d yi. Ông Th -t tr -trì t i chùa th y n m ng i khách l lên sân thì l t- t b c rai i lên chùa có vi c chi.

Thanh-Nhân áp: “Chúng tôi là t ng lãnh ch -huy o ngh a-binh ông-S nóng t i thành Sài-gòn. Chúng tôi m i hay Chúa Nguy n lánh n n chùa n y nênt- t em binh nghinh-giá v thành. V y ông làm n tâu giùm v i Hoàng-th ng

cho phép chúng tôi vào bái-y t”.

Th -t bi u ng ngoài mà ch ông vào tâu giùm cho. Ông Th -t i m t h ithì có m t ng i s m-s m ra h i: “M y ng i có vi c chi mà xin bái-y t Hoàng-th ng?”

Thanh-Nhân nói l i y nh ã nói v i ông Th -t h i nãy. Ng i y ng nh m-nhía t ng ng i r i h i: “M y ng i nói m y ng i thu c o binh ông-S n

ng óng t i thành Sài-gòn, nghe nói Hoàng-Th ng ây nên n nghinh-giá.Binh ông-S n là binh gì? âu ?”

Thanh-Nhân áp:

- Tôi xin bái-y t Hoàng-Th ng r i tôi s tâu rõ cho Hoàng-Th ng nghe.

- Không c. Ông ph i nói cho tôi hi u ng tôi xét coi n u áng cho ông bái y tthì tôi s tâu v i Hoàng Th ng. Có ph i ai mu n bái y t Hoàng-Th ng c ng

c h t âu.

- Khó d v y hay sao ? Xin l i ông v y ch ông là ai mà tôi có lòng t t nghe vuac n n tôi em binh nghinh-giá v tôi phò mà ông l i ng n c n không cho tôi

bái-y t vua ?

- Tôi là Hà-Khâm, m t v i-th n t i Tri u, tôi theo h -giá Hoàng-Th ng.

- Ông nói ông là i-th n t i Tri u. Bây gi t i Châu-Th i có l ông h t i-th n r ich , ph i hôn ? Còn h giá sao ông a Hoàng-Th ng lên chùa n y làm chi ?



Ông vào tâu v i Hoàng-Th ng i. Ông nói có Thanh-Nhân, T ng Ch -Huyo ngh a-binh ông-S n, ngày mùng 6 ã phá tan o binh Tây-S n c a

Nguy n-L , t cháy tiêu 20 chi c thuy n c a gi c, kh c-ph c thành Sài-gòn l i.Nay Nghe Hoàng-Th ng lánh n n ây, nên em binh nghinh-giá v thành

ng phò-tá. Ông vào tâu nh v y i. Nh Hoàng-Th ng không b ng lòng nóichuy n v i tôi thì Hoàng-Th ng ch u khó b c ra c a nói m t ti ng cho tôi bi t

i tôi v . Tôi không mu n th y m t ng i khác á-quy n vua chúa ng làm m alàm gió, h ng-hách thiên-h , vua chúa không hay gì h t. Vì cái thói ó mà h h inhi u l m r i. Sao không ch u b , c làm hoài v y ?

Quan h -giá Hà-Khâm gi n m t, ng t l i c a Thanh-Nhân xuyên-t c màqu u-qu c ng-c i quá làm cho ông khi p s , không dám t cao t tr ng n a.

Minh-Giám mu n hòa ng chung lo i-s , b i v y ông l t- t m y l i nh nhlà yêu c u: “Quan H -giá phò chúa t -nh ên ngài ph i dè-d t, g n h i k -l ng.Chúng tôi ây là b n ngo i th n, ngài ch a bi t nên ngài d -d v y là ph i. Bây gingài bi t r i, v y xin ngài tâu giùm v i Hoàng-Th ng an lòng cho chúng tôinghinh-giá tr v thành ng trong ngoài hi p-l c, trên d i ng-tâm, chung lo

u nh k quét s ch xóm ki n chòm ong, khuông phò giang-san xã tác”.

i nh -nh y giúp cho quan H -giá có ng lùi b c kh i m t danh-d oai-quy n, b i v y ông xây l ng tr vô chùa, v a i v a nói: “ ó mà ch , ta vô tâugiùm cho”.

Minh-Giám ngó Thanh-Nhân mà c i và nói nh -nh : “Ông nóng-n y quá. Ph inh n nh n m t chút ch . L i m m nên còn hoài, r ng c ng nên ph i gãy, ông quênhay sao ? Mình mu n làm vi c l n cho thành-công thì ph i êm d u, m m-d o màmua lòng thiên-h m i c”.

Thanh-Nhân nói: “Thà là chúng ta d t nhau tr v Ba Gi ng làm ru ng l y lúamà nuôi nhau, vui h n là chung-ch v i gi ng ng i b t tài mà phách l i quá, tôi

c mình ch u không n i”.

Võ-Nhàn nói: “Tôi ng ý v i i-nh n...”

Võ-Nhàn nói ch a d t l i thì có m t ng i khác trong chùa h m-h b c ra nóin: “Cho phép m y ng i vào”.

y anh em vào chùa. Thanh-Nhân i tr c b n ng i kia ti p n i theo sau.

Chùa c t trên núi, l p mái tranh, lúm-túm ch t-h p.

Thanh-Nhân th y m t ng i trai l i 22 tu i v i m t c u nh l i 13 tu i ngng i trên m t b ván, có b n ng i tr ng tu i ng hai bên. Thanh-Nhân ch c haing i trai tr ó là Chúa v i Hoàng-T nên xâm-vâm i ngay l i ng tr c m t.

t trong b n ng i ng hai bên b ván nói l n: “Quì xu ng r i s tâu”.

Thanh-Nhân không thèm k , ng ch p tay xá mà thôi. M y ng i ng saung làm y nh v y.



Thi t ng i trai tr ng tu i ng i trên ván ó là Chúa nh-V ng. Chúa ngóThanh-Nhân mà h i: “Ng i x ng ng i là -Thanh-Nhân em ngh a-binh ông-

n ánh tan binh Tây-S n c a Nguy n-L , t thành Sài-gòn l i r i tìm ta mànghinh-giá, ph i v y hay không ?”.

- Tâu Hoàng-Th ng, ph i.

- ông-S n n m v phía nào ?

- Tâu Hoàng-Th ng, vùng Ba Gi ng, theo mé sông l n g i là Ti n-Giang.

- Sao mà l p ngh a-binh nh v y ?

- Vì hay quan L u-Thú Long-H c binh Gia- nh em ra ngoài d p gi c Tây-S n.Anh em chúng tôi t p luy n h ng trai tr t Ba Gi ng mà t o thành i ngphòng khi giúp n c c u dân. Chúng tôi hay Tây-S n chi m Sài-gòn m i embinh ngh a-dõng lên mà ánh.

- Ng i làm quan ng i ch c chi mà c l p binh ngh a-dõng ?

- Tâu Hoàng-Th ng, c th y b n tôi u là dân th ng, không có ai làm quan.

- K d hôn ! Binh c a ng i c bao nhiêu ?

- M t ngàn.

- Có m t ngàn mà ánh b i Tây-S n c sao ?

- Hôm ánh Tây-S n tôi em có 800. Nh tôi d ng k nên c toàn th ng.

- Ng i b t c Nguy n-L hay không ?

- Tâu Hoàng-Th ng, không c. Vì binh ít quá, phân n a ánh t thuy n,phân n a xung-phong hãm thành, không binh mà ch n h t các c a thành, b i

y L m i thoát ch y kh i.

- L th t b i, n u Tây-S n sai Hu c i binh vô ánh báo thù, ông-S n có m tngàn binh thì nhà ng i làm sao mà ch ng cho n i ?

- Tâu Hoàng-Th ng, xu t tr n th ng nh thao-l c c a t ng và nh dõng-c ma binh nên chi n-th ng, ch không ph i nh binh ông. T ng-s có tinh-th n

chi n- u m nh-m , 10 ng i có th ch ng 100 ng i.

- Nguy n-Hu là m t ki n-t ng, trí tài g m , ch ng nên khinh-th ng. N u cóbinh ông h n mình, nó th ng càng d dàng.

Minh-Giám th y Thanh-Nhân cùng lý ng ng -ngáo, nên b c t i mà nói giúp:

- Tâu Hoàng-Th ng, ông-S n ngh a-s ánh Tây-S n i-b i làm cho hùng-tâma ng i Gia- nh b ng d y. M i 10 b a rày mà thanh-niên c ng-tráng n m-

p t i xin ghi tên nh p i ng h n 400 r i. N u Hoàng-Th ng v thànhtruy n h ch hi u-tri u qu n-chúng c u qu c c n-v ng, ch c-ch n ng i ta s

n-r n kéo t i tình-nguy n i lính. Hoàng-Th ng mu n m y muôn binh c ng có .

- Ng i Gia- nh xa Tri u- ình quá, ch c gì h s n lòng k nh ái nhà vua.



- Tâu Hoàng-Th ng, dân Gia- nh trung-thành mà thêm ngh a-dõng n a

nh-V ng suy-ngh nu t chút r i nói: “Thôi, các ng i xu ng núi mà ch , tabàn tính l i coi r i ta s phán oán”.

y ng i cúi u xá nh-V ng v i Hoàng-T mà lui ra, không thèm ngó b nquan h giá.

Thanh-Nhân d t b n b n ng chí i luôn xu ng núi, th y t ng-s ng lui-cuiu c m thì c i mà nói: “ , c n u c m n cho no mà ch . Không bi t ch ng tr a

ho c t i m i v c”.

Lê-V n-Quân nói: “Chúa còn tr tu i quá nh ng nói chuy n àng hoàng chkhông ph i phách-l i nh m y cha kia”. Thanh-Nhân nói: “Cha Hà-Khâm phách-l i

tôi h r i xuôi cò, h t dám hó-hé n a”. Háo-Ngh a nói: “H là c n-th n, h vuachúa yêu nên h h ng-hách”. Võ-Nhàn a làm ít a nói, nh ng c ng ph i xen vàiti ng: “Ngán quá !”, r i b i xem quân-s n u c m.

m n u chín r i, m t ng i vào nhà lá g n ó m n chén a em ra chong i b trên n, còn binh-lính không có chén thì xé lá chu i ng c m r i b c taymà n v i mu i, vì ói b ng ph i n cho no mà s ng, nên không c n n theo b c ài-các, ph i có a ngà chén ki u, ph i có th t n ng, cá chiên.

Ch n x m i có m t ng i trên chùa xu ng d y s a-so n, ng m t lát n aChúa xu ng mà v thành.

Ng i y th y hai cái ki u thì b c l i mà xem r i nói: “Có hai cái ki u thìHoàng-Th ng v i c Ông ng i c r i. Cha ch còn b n quan h -giá i b ng cáigì ?”.

Thanh-Nhân tr n m t nói: “ i b ng c p giò c ng nh chúng tôi ây v y. Cácquan không có giò hay sao ?”. Nói r i xây l ng i coi cho Võ-Nhàn v i Lê-V n-Quândàn binh t -ch nh, c tr ng s n-sàng.

Minh-Giám mu n làm d u b t m y l i gay-g t c a Thanh-Nhân nên b c l i nóii ng i trên chùa sai xu ng: “Chúng tôi nghinh giá không dè có các quan mà s p-t. L i x n y không có xe, c ng không có ng a, thôi thì ph i rán i b v i nhau

ch bi t làm sao. i gi c-giã ph i chiu c c m t chút”.

Ng i y c i mà áp:

- Ch sao ? Ch y gi c là còn mu n làm h i ài-các sao c. Có hai ki u cho Chúai c Ông ng i, ó là quí l m r i. Tôi t ng có ng a nên tôi h i cho bi t v y

thôi. N u không có thì i b . V y ch hôm ch y lên ây l i i cái gì.

- Hôm ó ai a lên dây ?

- Có ai âu.

- V y ch quan Tr n-th thành Sài-gòn ng không a i hay sao ?

- Không. ng ch ng cho chúng tôi h giá i tr c. ng nói ng l i ch nggi ch ng nào thành m t r i ng s theo sau.



- H ! ng nói g t cho Hoàng-Th ng i r i ng tr n i ngã khác, b i vì ng i tanói êm ó trong thành tr n i h t. n sáng thì thành tr ng tr n không còn m ttên lính. Có ai ch ng gi gì âu .

- V y à ! Té ra ng s i theo Hoàng-Th ng r i b h a chung, nên ng nói d ing bét i ngã khác. Làm quan nh v y x u-h quá.

- Nghe nói ây g n Tr n-Biên, sao m y quan H -giá không phò Hoàng-Th ngi th ng lên ó ng có quan quân gìn-gi ?

- Trên chùa c ng có nói cho chúng tôi bi t Tr n-Biên d a sông ng-Nai, mé bênkia. Nh ng chúng tôi s binh Tây-S n chi m Phan-Tr n r i kéo lên ánh luônBiên-Tr n n a, nên n-trú trên núi n y yên h n.

- Ông c ng là quan H -giá ph i hôn ?

- Ph i. H -giá b n ông: Hai v n hai võ. Tôi v i ông Hà-Khâm là v n. Tôi tên là Lê-i-Chí. Ông Hà-Khâm là ng i ra h i m y ông h i s m m i ó. Còn hai quan

võ là ông Tr ng-H u v i ông H -V n-Lân.

Hai ng i nói chuy n t i ó thì th y Chúa v i Hoàng-T xu ng núi, ba quan h -giá theo sau. Thanh-Nhân ra d u d y Võ-Nhàn v i Lê-V n-Quân gióng tr ng ph t

, r i cùng v i Minh-Giám ch c ti p Chúa. Chúa khoát tay bi u ng ng tr ng, nóinên i êm, ch không nên tr ng phách t ng-b ng.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám th nh Chúa v i Hoàng-T lên ki u, r i ra l nh choti n- i kh i-hành. B n quan h giá chia nhau i hai bên cái ki u, m i bên m t võ

t v n. Thanh-Nhân, Minh-Giám v i Háo-Ngh a i phía sau ki u mà gìn-gi .

Lìa vùng s n-c c v i quang-c nh ch a-chan thú-v , trên nhành chim kêu cheo-chét, bên ng nai nh y l ng-x ng, r i t i t Linh-Chi u cao th p d c liên-miêntr i qua r ng t ch-m ch. u n y c p v n hú-hí chuy n con ng chào khách, xa kìa

y th th nh-th i ki m có mà n tr a. B c tranh thiên-nhiên nó p- , nó an-t nhvô cùng, t i sao loài ng i không ch u th ng-th c cho kh e trí vui lòng, i tìmch ch n-r n l i danh r i sanh u-tranh thù oán.

Qua kh i sông B n-Nghé tr i ã n a chi u. Bóng tà-d ng chói m y c m v ntrong xóm mù xa, n c Ng -Ch ng p m y kho nh ru ng cho lúa t i t t.

Thanh-Nhân kêu d n Võ-Nhàn i s n b c ng nh p thành tr c t i cho Chúangh -ng i.

Vì có l i c a Minh-Giám d n tr c, Nguy n-L ng v i Th -Tiên ã c t ng icanh ch ng, b i v y oàn nghinh-giá ng qua sông B n-Nghé trong thành ã hay.

ng-s s p hàng ng h u ón t ngoài c a vô trong sân, làm cho l ti p giá ra vtrang-nghiêm long-tr ng.

t tr i v a chen l n thì oàn nghinh-giá c ng v a t i. Trong thành n i tr ngng-b ng, nh n-dân ón xem náo-n c.



Ki u vào sân, Chúa nh-v ng v i Hoàng-T Ánh b c xu ng, ng ngó binh-i dàn h u, hàng ng ch nh-t , t ng-m o hùng-tráng, Chúa g c u mà c i, s ct vui t i bi u-l t m lòng yên- n.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám m i Chúa vào dinh cho v n-nh n võ-t ng ông-n bái-y t. R i ó l nghinh-giá m i chung-t t, trên an lòng, d i ph chí.



VI

N NG-N NG DI N VÕ

a sau, nh m m t bu i s m mai t ng b ng sáng-l ng, ng n gió ph t quamát-m , m t tr i gi i n ng d u-dàng, c cây t i c i, c nh v t ph i màu xinh p.

Lê-V n-Quân, Võ-Nhàn cùng vài anh em võ-s khác ng ng trong di n-võ-tr ng ch cho m y tr m thanh-niên m i nh p-ng luy n t p t n th i ch y nh ycho g n-gàng.

Hai quan H -giá võ-bi n là Tr ng-H u v i H -V n-Lân t nhau i d o, t ivõ-tr ng th y binh-lính t p-d t thì ng l i xem ch i. Tr ng-H u nói: “Gi c ã

i t -tung mà m i b t u t p lính thì ch ng nào m i ra tr n”.

-V n-Lân c i và nói: “T p tr mà có t p thì còn h n có thì-gi mà khôngthèm t p gì h t”. Hai ng i trao i ý-ki n có m y câu r i d t nhau i xu ng mésông, mu n xem coi thi t có thuy n Tây-S n b t hay là ng i ta nói d i.

Trong lúc y Thanh-Nhân ng ng i nghe ông Minh-Giám c l i t h chhi u-tri u qu n-chúng c u qu c c n-v ng c a ông m i t th h i khuya.

Thanh-Nhân nghe r i, cho l i-l tha-thi t nh v y có th c m-xúc lòng dân,nên khuyên ông Minh-Giám em trình cho Chúa xem r i g i i các Tr n d y sao l imà b -cáo trong các làng xóm.

Minh-Giám l c u nói: “ a ngay cho Chúa coi, th không ti n. Chúa có haiquan H -giá v n-bi n. Mình ph i do hai ông y tr c, c y tâu v i Chúa giùm chomình thì m i kh i tr c-tr . N u mình làm mà không thèm k hai ông y, h gi n h

v ch r i h vi c h t.”

Thanh-Nhân tr n m t ng d y nói:

- Tr i i ! Mình làm vi c n y là làm cho chúa ch có làm cho mình âu. Mình có l iích gì là ph i cúi-lòn b nh t là b th ng cha Hà-Khâm phách l i hôm qua ó,tôi không th b c.

- Ông ng nóng ch . Mu n làm vi c l n, ph i m m d o, ph i tùy t c, ph i bi ttâm-lý, ph i thu n nh n-tình. Ông là ng i cang-tr c, ông không ch u làm nh

y thì tôi làm cho. Ông ngó l , ng thèm nói gì h t. Duy có thành-công làáng k . Làm cách nào c ng c, mi n thành-công thi thôi.

- Ph i ch u nh c nhã m i c thành-công c ng nên ch u n a hay sao ?

- Có gì âu mà nh c. Gây tình hòa-nhã ng chung lo vi c l n, có ph i dua n nhng vinh-thân phì-gia âu là s nh c.



- Theo tôi, d u ph i thí thân mà làm cho tròn i-ngh a tôi c ng không do-d , chch u cho ng i h ng-hách, d u c làm vua làm chúa i n a, tôi c ng khôngthèm.

- Ông nên nh : cái thùng tr ng gõ nó kêu l n. H ng ngu d i nó m i làm phách d at thiên-h . L i-d ng cái ngu d i c a h mà làm nên vi c, y là m u-trí ch có

khi p-nh c âu mà s nh c.

- Ông làm sao thì làm, tôi không mu n bi t.

Thanh-Nhân ng d y b i ra ngoài.

Minh-Giám c i chúm-chím, x p cái n o t h ch mà vào túi, r i c ng i, tínhi ki m hai ông Lê- i-Chí v i Hà-Khâm mà nói chuy n. V i c p m t sáng su t

khôn-ngoan c a ông s n có, ông nh n th y ông s x m i hai v i th n d nh trbàn tay. i-Chí thì ông ã có d p nói chuy n v i ng i r i. Ng i ó ôn-hòa,khiêm-nh ng, bi t phân ph i qu y, bi t xét an nguy. V i ng i ó mu n bàn tínhvi c gì c ng c. Còn Hà-Khâm phách-l i là t i quen thói khi nh n ng o v t, ham

-tr ng t -tôn, mu n làm oai ã b Thanh-Nhân h r i, bây gi ông nh nh kéogiùm cái oai c a ng i lên l i, thì ch c mình mu n vi c gì c ng c h t.

Minh-Giám l i ch ng c a các quan H -Giá mà ki m Hà-Khâm v i i-Chí. i-Chí áp l r i h i:

- Tây-S n chi m thành chúng nó có l y ti n l y lúa hay không v y ông ?

- Có m t l m lúa l ng h t phân n a. Cái l m u ngoài ó. Có l chúng nó ã xúcmà em xu ng thuy n c m nh m r i. Còn kho ti n thì th y còn y nguyên,ch c chúng nó ch a l y k p. Hôm ngh a-binh ông-S n kh c-ph c thành trì r i,thì ông T ng Ch -Huy d y l m lúa l ng kia cho binh lính xay mà n, còn n y

m còn nguyên v i kho ti n giao cho ông Háo-Ngh a gìn-gi nên ông niêm h t.Hai ngài mu n xem thì tôi kêu ông Háo-Ngh a l i m niêm cho mà xem.

- Không, không. H i cho bi t v y thôi, ch xem làm chi. B thành Tây-S n chi m,tôi k ch c lúa g o b c ti n ã v tay Tây-S n h t r i. Binh-s ông-S n chi n-th ng giành l i c ó là cái may. Nh cái may ó nên bây gi m i có lúa mànuôi binh-s và nuôi luôn chúng ta n a. Theo l thì nh binh-s m i gi kho li n

i c. Ông T ng Ch -Huy nên xu t ra m t m mà khao th ng nh ng ng icó công.

- Hôm tr c c ng có ng i nói nh ngài v y nh ng ông T ng Ch -Huy khôngch u, ông nói r ng ti n thu c c a nhà n c, còn lính ã g i là ngh a-binh thìkhông nên k công-lao. B i v y ch cho phép xu t chút nh mua thu c-menmà c u th ng-binh và mua trâu heo mà kho n- ãi t ng-s m t b a v y thôi.

Hà-Khâm nói: “B c ti n c a nhà n c, n u mu n xu t phát ph i có phép Tri u-ình cho m i c. Làm ngang b ch t chém ch ph i ch i sao”.

Minh-Giám c i và nói:



- Th a ngài, ngài nói m t chút ó th y ngài có cái khi u i-th n rõ ràng. Ph ithông-su t và bi t gi -gìn qu c-v n nh v y m i có th th ng c c-ph m Tri u-

ình c ch . Tôi r t ti c ng i Gia- nh ch n h o-lánh, xa Tri u- ình, nênc kém quá. Hôm nay vì qu c-n n khi n cho Chúa-Th ng ph i mông-tr n vàon ây, vi c y tuy là r i cho Tri u- ình, song thi t là may cho th n-dân Gia-nh. C -h i n y chúng tôi m i c chiêm-ng ng thánh th long-nhan và

c g n-g i v i i-th n mà t p t -cách r ng-c t c a n c nhà và h c nhi m cha m c a dân-chúng. Không l tôi dám m c qu c-n n kéo cho dài,

nh ng v ph ng-di n giáo-hóa, n u m y ngài có d p lâu lâu trong n y, ó làph c l n c a dân Gia- nh.

- lâu sao c. H t lo n Chúa ph i h i-loan tr v Kinh-thành. Trong n y cóquan Tr n. M y ông ph i lo giáo-hóa dân ch .

- Cao l m vói không t i ! Xa l m ngó không th y !

Hà-Khâm c i l n mà nói: “V y à ?. . . T i m y ngài ó quên ch “Th n-dân” chcó gì âu”.

Minh-Giám nh n th y cái thu t c a mình ã có hi u-qu , dua b chút nh thìHà-Khâm ã vui-v , ph chí hài lòng. Ông ta m i s n t i và thân m t h i: “Có m tvi c làm cho tôi b i r i quá. Tôi tính yêu-c u hai ngài d y giùm, nh ng không bi thai ngài có vui lòng mà ch -giáo hay không, nên tôi d d không dám nói”

Hà-Khâm mau-m n h i:

- Ông có vi c chi ? Ông c nói ngay ra r i anh em ta d y giùm cho. Có sao âu màng i.

- Câu chuy n quan h nên c n ph i nói cho r -ròi. V y xin m i hai ngài vô nhàng i r i tôi s bày t , không l nói ngoài ng.

- V y thì vô nhà, vô dây !

Hà-Khâm cùng v i hai ng i kia i vào phòng c a các quan H -Giá. i ng iyên r i Minh-Giám m i nói: “B m hai ngài, vì nghe àng ngoài ly-lo n, qu c-gianguy-nan, tôi v i ông -Thanh-Nhân nóng lòng m i h i-hi p anh em ng-chí

t Ba Gi ng mà l p thành o ngh a-binh ông-S n c u dân c u n c. Hôm nhay Tây-S n h ng-hách, em binh vào t i ây mà truy Chúa t thành. Lòng ái-qu c c n v ng c a anh em l n nh u tr o-tr c, nên ng c Thanh-Nhân làm

ng Ch -Huy và c tôi làm Tham-M u-Tr ng r i em nhau lên ánh v i Tây-S n.Nh hùng dõng c a t ng-s mà nh t là nh h ng-phúc c a Hoàng-Th ng nênchúng tôi c th ng tr n r t v -vang. Kh c ph c thành-trì r i, chúng tôi sai ng i

i d -d m kh p n i mà tìm Chúa. Hay Chúa n-trú trên núi Châu-Th i, ông Thanh-Nhân v i tôi l t- t em binh lên nghinh-giá và nghinh luôn ình-th n v thành.Chi u hôm qua làm vi c i-ngh a vuông tròn r i, chúng tôi suy ngh l i m i th ynhi m-v c a chúng tôi to-tát quá. L c-l ng không có bao nhiêu, binh v a h n m tngàn, t ng ch a d c t i m t ch c, mà dám b o gan r c Chúa-Th ng v i ình-th n v mà h -v . Ví nh Tây-S n b thua, chúng t c gi n, chúng em toàn th -l c



tr vào ánh báo thù, d u chúng tôi có tài có trí n b c nào, có gan có m t n baon i n a, m t ch ng v i hai ch c thì làm sao mà th ng cho n i. êm h i hôm tôii ông Thanh-Nhân lo quá, ng không c. Không ph i chúng tôi s ch t. Dám

p ngh a-binh d p gi c mà còn s ch t n i gì ? Ch t vì i-ngh a, ch t cho trònph n-s nam-nhi, cái ch t nh v y quí giá l m, ch có ph i r âu mà s . Chúng tôi

p ông-S n ngh a-binh có ý ch ng ngay v i Tây-S n c ng-kh u, chúng tôing-quy t n thua v i h cho n cùng, d u cho chúng tôi ph i ch t h t, chúng tôi

ng vui lòng. Ng t chúng tôi ch t h t r i còn ai mà phò Hoàng-Th ng v i ình-th n. Quân các Tr n ã i theo quan L u-Thú Long-H ra àng ngoài h t, còn l c-

ng nào âu cho Hoàng-Th ng v i ình-th n n ng d a. Chúng tôi ng th c-c v vi c ó quá, tính h t s c mà không ra k . Hai ngài làm quan Tri u- ình m u

y trí , tôi yêu-c u hai ngài làm n ch giùm ng cho chúng tôi i. Xin hai ngàing lo cho ph n chúng tôi. D u ph i i con ng nguy-hi m th nào, chúng tôing không n , mi n là chúng tôi gìn-gi cho Hoàng-Th ng v i H -Giá an- n thì

thôi”.

Hà-Khâm châu mày, b i-r i, không bi t ph i tính l nào mà gi i nguy. Ông ngóLê- i-Chí d ng nh mu n h i ý-ki n.

i-Chí nói: “Nghe l i ông nói nãy gi tôi c m- ng h t s c. N c có lo n m ibi t c trung-thành. Ng i Gia- nh xa-xuôi, thu nay không c h ng nhgiáo hóa c a Tri u- ình. Th mà ông v i ông Thanh-Nhân cùng t ng-s u bi tli u thân phò vua c u n c nh v y thì quí không bi t ch ng nào. Thi t tr c tình-th hi n-t i m y ông lo là ph i l m. Lo cho Chúa an n c v ng, ch không ph i sch t. Tâm-chí nh v y áng kính m n. . . Ông h i chúng tôi có cách nào mà gi i nguybây gi ... ông-S n ngh a-binh ít quá. Binh m y Tr n ã gom i h t, n u Tây-S n

em i-binh vô ánh thì ph i ch u ch t, ch có quân lính âu mà ánh. ã v y mà n y không có núi cao r ng l n, có ch nào kín âu mà phò Chúa n ó ng n-

trú. lang-bang trong làng trong xóm, gi c s tìm b t d -dàng. Tôi th y khó thi t”.

Hà-Khâm nói: “H mình nghe Tây-S n s p t i thì mình phò Ch a i tr c, i choxa, chúng có bi t i âu nên theo mà b t c”.

Minh-Giám nghe hai v H -Giá nói r i thì hi u c hai u vô m u, mu nng-hách l i ch i, nên h i: “N u nghe Tây-S n vô g n t i t -nhiên chúng tôi ph ia ch h o-lánh kín- áo r i sai ng i phò Chúa v i ình-th n n ó cho yên,ng chúng tôi thong-th mà ch t s ng v i gi c cho chúng nó bi t t Gia- nh

không ph i là vô nh n mà h ng-hách. Chúng tôi ã t -quy t ph i t chi n v i Tây-n, cho chúng nó bi t hào khí t Gia- nh. Nh ng mu n chi n- u cho c-l c,n ph i m binh thêm, c nhi u ch ng nào càng t t ch ng n y. N u chúng nó

ông h n chúng tôi ch ng 5 mà thôi, ngh a là chúng nó n m, chúng tôi m t, thìchúng tôi s th ng c. H i khuya ông Thanh-Nhân v i tôi qu t- nh ph i m binhthêm mà ánh. Ng t chúng tôi không ph i là quan nên không có quy n kêu g i dân-chúng nh p ng ng c u qu c. Chúng tôi mu n yêu-c u hai ngài tâu giùm v iHoàng-Thu ng g i t h ch cho các Tr n hi u-tri u qu n-chúng i lính ng giúp

c c u dân. L i c a Hoàng-Th ng hi u-tri u m i có oai-linh... H i khuya tôi



có vi t th n o t h ch ây. Tôi xin hai ngài c th coi c hay không. Nh khôngc, xin hai ngài th o giùm t khác ng dâng lên cho Hoàng-Th ng xem r i tôi

chép l i mà sai ng i em các Tr n”.

Minh-Giám rút n o t h ch trong túi ra mà trao cho Hà-Khâm. Hà-Khâm c r ic u và trao qua cho i-Chí, không bình-ph m chi h t.

i-Chí xem t h ch r i nói v i Hà-Khâm: “Theo ý tôi, t h ch t nh v y v n-ttao-nhã, ý-t hùng-hào, lý-l minh-chánh, v y mà g i i li n c, c n gì ph i

a ho c th o t khác. L i i ly-lo n c n ánh m nh, ch c n gì v n hay. Quan l nngh sao ?”.

Hà-Khâm nói: “Tôi c ng ng ý. V y thì chúng ta a li n ông Minh-Giám vàot-ki n Hoàng-Th ng, tâu cho ngài bi t rõ tình-hình, r i xin ngài phê l h ch ng

n các tr n cho g p”.

Minh-Giám th y công chuy n ti n-hành y nh ý mu n mà mình không b khinh chút nào thì c chí i theo hai quan H -Giá.

n tr c m t nh-V ng, i-Chí tâu: “Hôm qua Hoàng-Th ng ti p Thanh-Nhân v i m y t ng ông-S n trên chùa. Hoàng-Th ng nghe ngh a-binh ítquá nên s Nguy n-Hu c i-binh vào ây, ông-S n khó mà ch ng n i. M y l i

a Hoàng-Th ng phán ó làm cho m y ng i ch -huy ngh a-binh v a c ng-quy t mà c ng v a lo-ng i, c ng-quy t s ch t s ng v i Tây-S n ch khôngnh ng-b , nh ng lo-ng i v s binh ít, mình m t ng i ph i ánh t i m t hai ch cng i, t -nhiên ph i nguy. T ng-s ông-S n quy t t -chi n ng làm cho r c-rthinh-danh Gia- nh trung-ngh a, ng t ngh a-binh ch t h t r i còn ai phò Hoàng-Th ng v i ình-th n. Binh các Tr n u theo c T ng-Ph c-Hi p ra àng ngoài,không còn mà chiêu-t p l i c. Thanh-Nhân v i Minh-Giám tính m binh ngh a-dõng thêm cho có l c-l ng tr gi c mà c u vua giúp n c. Bây gi ch còn k

ó mà thôi! Hai ng i m i th o t h ch nh v y ây n dâng cho Hoàng-Th ngxem r i g i i các Tr n kêu g i lòng ái-qu c c a th n-dân và hi u-tri u qu n-chúngmau mau n hi p-l c v i ngh a-binh ông-S n ng phò vua c u n c.

i-Chí dâng n o t h ch c a Minh-Giám cho Chúa xem.

Hà-Khâm tâu ti p: “Lúc nguy mà th y lòng ng i Gia- nh trung-thành dõng-m, th thì vào ây Hoàng-Th ng c a-l i mà còn thêm nh n-hòa n a”.

Minh-Giám nghe l i b nhà vua thì c i th m, nh ng b ng giúp mình nênvi c thì mình có l i ch không ph i h i mà phi n. nh-V ng xem t h ch r i thì

y Minh-Giám m i Thanh-Nhân vào cho ngài ph y.

Minh-Giám ra r i, nh-V ng nói v i hai quan H -Giá: “Ngh a-Binh ông-S ncó hai ng i làm u tánh tình ta coi khác nhau xa quá. Minh-Giám hòa-nhã, th n-tr ng, khiêm-nh ng; còn Thanh-Nhân táo-b o, cang-c ng. M t v n-nh n m t võ-

mà hi p-tác v i nhau c, cái ó thi t là l . Mà ngh a-binh h c ng bi t ch nng i. Minh-Giám nho-nhã thì c làm Tham-M u thi t k bày m u, còn Thanh-Nhân ngang-tàng thì c làm Ch -Huy c m binh phá tr n. Có cang mà c ng ph i



có nhu nh v y m i c. ng lúc Tri u- ình c n dùng ng i phò-tá, không nêna-l c thái quà mà th t nh n-tâm. Ai có lòng thì c dùng r i sau tùy công-lao mà

ban th ng”

Minh-Giám d t Thanh-Nhân b c vào bái-ki n, nh-V ng nói: “Trong khic nhà nguy-ng p, anh em ông-S n vì i-ngh a x ng ra lo cu c c n-v ng

u qu c. Ta l y làm c m ng. Ta c m n và ng i khen hai ng i v i t t c t ng-sn nh . Hai ng i chuy n- t l i c a ta l i cho các i bi t. Hi n gi Tri u- ình d t-c, nên không ban th ng cho anh em c. Tuy v y mà Tri u- ình không bao gi

vong n âu. V y anh em l n nh c t n-l c, t n-tâm mà tá-tr , ch ng i- nh r i,Tri u- ình s tùy công-lao mà ban quy n-t c x ng- áng”.

nh-V ng trao t h ch cho Thanh-Nhân mà nói ti p: “C chép t h ch n y mài i kh p n i. H có ai n xin u quân thì t p luy n li n ng ch ng h u-s thì

có binh mà dùng”.

Minh-Giám nói: “H t h ch b -cáo ít b a r i thì tôi s i t i các Tr n ng v n-ng chiêu-m binh-s ”.

nh-V ng ân c n ph y hai ng i r i d y hãy rán xây p n l y và tuy n- binh t ng thêm cho g p. Thanh-Nhân v i Minh-Giám bái-t nh-V ng lui ra

mà v dinh. Minh-Giám nói: “Ông th y cái thu t c a tôi hay ch a ? M m d u m tchút thì vi c gì c ng xuôi thu n h t”. Minh-Giám kêu Háo-Ngh a mà a t h ch và

y qui-t anh em v n-s m n chép l i nhi u b n và chép cho mau.

i bu i chi u ó thì ã có ng i em h ch i các Tr n, t i tr c c a thành, t ivõ-tr ng và t i ch nhóm ch u có dán l i h ch h t.

Trong vài ngày sau nh ng trai-tráng b t u r i-rác n xin ghi tên làm lính, m ingày có n m b y ng i t i luôn luôn. Lê-Th -Tiên lãnh thâu nh n lính m i, h vô s

r i thì giao cho Tr n-H o coi vi c luy n l p.

t bu i s m mai, Th -Tiên ra c a thành thâu nh n m y ng i xin i lính, b ngth y -Thanh-Xuân xâm xâm i t i, vai mang cung tên, l ng ai song ki m, y-ph c

n gàng c ng nh m t c u trai. Phía sau l i có m t ám ng i i theo, r i t i m ty trâu n a.

Th -Tiên l y làm l nên ng l i c a mà ch , có ý mu n bi t coi có vi c chi quan- mà -N ng-n ng ph i lên t i trên n y. Ch ng Thanh-Xuân i t i, Th -Tiên

thi l mà h i: “N ng-n ng lên có vi c chi v y ?”

Thanh-Xuân áp: “Bà con Ba Gi ng hay ngh a-binh ông-S n m i xu t tr n l nu mà c th ng l i r t v -vang nên nhóm nhau bàn tính, r i c ng i thay m t

cho m i gi ng mà c y tôi d t lên ây ng t l i chúc m ng t ng-s ”.

Th -Tiên g c u và nói: “V y xin N ng-n ng ng ây ch m t chút. tôivô th a cho T ng Ch -Huy v i Tham-M u Tr ng hay”. Th -Tiên xây l ng i li n.

Ch -Huy v i Tham-M u chung m t cái nhà phía trong xa, ngoài c a i vôó ph i i ngang tr c Hoàng-cung, ch nh-V ng v i Hoàng-t Ánh, và i

ngang qua dinh c a m y quan H -giá n a.



Thanh-Nhân ng ng i bàn vi c l p n dài theo mé sông B n-Nghé xu ng t iNhà-Bè, bàn v i Minh-Giám, Háo-Ngh a, Võ-Nhàn và Nguy n-L ng. Thình-lìnhTh -Tiên vào báo tin có -Thanh-Xuân d t thân hào t Ba Gi ng lên chúc m ng

ng-s ông-S n toàn th ng, c th y còn ng b c c a thành ch l nh.

Minh-Giám nghe nói nh v y thi vui m ng, không ch l nh -Thanh-Nhân, v i-vã b o Th -Tiên: “Cho vô ây, vô li n, ng i trong H i “Ba Gi ng ng-Chí” chph i ai xa l hay sao nên ph i ngoài ch l nh”.

Th -Tiên l t- t tr ra v i Võ-Nhàn.

Thanh-Nhân ng ng vi c bàn cãi, b c ra tr c c a ng ch con v i khách BaGi ng. M y ng i kia c ng i theo chung-quanh.

n quan h -giá ng ng tr c dinh mà ch i, th y Th -Tiên vô ra l ng-x ng,i l i th y b Ch -Huy v i B Tham-M u ra d ng phía c a thành, không hi u có

vi c chi, nên men men l i ó h i th m. M y ông nghe nói có con c a Thanh-Nhânt thân-hào t Ba Gi ng lên chúc m ng thì ng luôn t i ó xem ch i.

Th -Tiên v i Võ-Nhàn ra c a ti p khách, d y bu c 6 con trâu ngoài thành, cònkhách thì i theo vô B Ch -Huy.

Thanh-Xuân i u, t ng m o l m-li t, oai-nghiêm, bình-t nh, m t không có v-ng chút nào. Sáu ng i già i ti p theo nàng, r i phía sau có 20 ng i thanh-

niên v m-v , hâm-h . Võ-Nhàn v i Th -Tiên i k m hai bên.

i t i tr c m t Thanh-Nhân c th y u ch p tay nghiêng mình mà xá chung baxá, r i Thanh-Xuân b c t i mà nói: “Th a cha, ng-chí Ba Gi ng hay tin Ngh a-binh ông-S n ánh Tây-S n i b i thì già tr u m ng. M i gi ng phái m t vch xóm v i m t v h c-th c thay m t cho ng i trong gi ng và c y con d t 6 i-bi u lên ây ng t l i ng i khen và chúc m ng cho c th y chi n-s ông-S n. M igi ng l i còn g i theo hai con trâu hi n cho t ng-s n th t ch i m t b a ng

ng-s nh n th y t m lòng thân-ái c a hàng ph -huynh luôn luôn t ng-ni m can-m hy-sinh c a con em trong công cu c i-ngh a giúp vua c u n c”.

Thanh-Xuân nói d t l i r i ng tránh qua m t bên cho 6 ng i già b c t icho giáp m t v i Thanh-Nhân và Minh-Giám. M t ông h c-th c thu c gi ng Thu c-Nhiêu, nh n-danh cho oàn i-bi u mà t l i chúc m ng y nh l i Thanh-Xuân ãnói ó. Thanh-Nhân v i Minh-Giám ti p nhau mà t n và h a ch c ngh a-binh

ông-S n luôn luôn nêu cao danh-d cho t Ba Gi ng và gi v ng chánh-khí chong i Gia- nh.

Thanh-Nhân h i còn m y ng i trai ng sau ó lên ây tính nói chuy n chi.Thanh-Xuân nói hai ch c ng i ó Cái-Bè n h i th m ph i làm sao ng nh ptheo ngh a-binh ông-S n. S n có d p i ây nên ch theo giao cho cha nh- t.Thanh-Xuân d t cha l i ti p chuy n v i nhóm thanh niên y. Thanh-Nhân th yng i nào c ng hùng-tráng thì r t hài-lòng, t l i khen háo-ngh a, g p n c lo n bi tnhi m-v nam-nhi.



Minh-Giám giao m y ch c ng i trai cho Th -Tiên ghi tên nh p ng , d n Võ-Nhàn thâu-nh n m y con trâu c a Ba Gi ng hi n ãi t ng-s r i cùng v i Thanh-Nhân m i phái-b vô nhà u ng n c nói chuy n ch i.

Nãy gi m y quan H -giá ng ngó Thanh-Xuân trân trân, không bi t trai haygái. Mà con gái sao mang cung ai ki m i hùng-hào t c nh v y. Ch ng Thanh-Nhân d t khách vô nhà, H -V n-Lân là H -giá v võ-bi n th y Nguy n-L ng còn

c-th c sau, m i n m tay áo kéo mà h i:

- Con c a Ch -Huy ó trai hay là gái ?

- Gái.

- a ? Gái sao m c y-ph c g n-gàng nh con trai, i ra mang cung ki m tùm-lùm, ing ch m-h m, ti ng nói rang-r ng v y ?

- T i Ch -Huy không có con trai, ng có chút gái, ng nuôi d y nh trai, choluy n t p võ ngh , nên t ng-m o m i ra nh v y.

- Võ rành hay không ?

- H c d ban h t, nh ng thi n ngh nh t có hai môn: x ti n v i phi ki m, bá phátbá trúng. âu thì tôi không bi t, ch t Gia- nh n y không có ai dám thi haimôn y v i n ng-n ng.

- Có ch ng hay ch a v y ?

- Ch a. M i 17 tu i.

- M i 17 tu i, sao mà vóc to d v y ?

- Nh t p d t hàng ngày nên n gân n c t.

-V n-Lân b Nguy n-L ng tr v dinh th y m y quan H -giá còn ng nóichuy n -Thanh-Xuân, m i em câu chuy n Nguy n-L ng h i h i nãy mà thu t

i cho m y b n nghe. Các quan ngh lu n v ngh x -ti n và phi-ki m c a Thanh-Xuân, ông thì tr m-tr khen, ông thì không tin con gái mà có tài xu t-chúng c, k

i i, ng i cãi l i, gây ra m t cu c náo-nhi t tr c dinh.

nh-V ng nghe cãi m i bi u Hoàng-t ra òi các quan vào ng h i coi có vi cchi mà xao-xuy n nh v y.

Các quan tâu cho Chúa hay có 6 nhà thân hào t Ba Gi ng lên chúc m ng ngh a-binh ông-S n th ng Tây-S n, l i có d t theo 6 con trâu khao th ng chi n-s t ntâm c u dân giúp n c. Các quan c ng tâu luôn v s con gái c a Thanh-Nhân c m

u phái b y và có d t theo 20 thanh-niên c ng tráng lên xin nh p-ng tùng-quân. H -V n-Lân còn tâu nàng y m i 17 tu i mà cao l n v m-v , mang cung aiki m, t ng m o phi phàm, oai-phong l m-li t, thi n-ngh v môn x ti n và phiki m, không ai dám sánh.

nh-V ng phán: “Ng i Ba Gi ng trung-thành v i qu c-gia, v i vua chúa, tang nên tr ng-chí cho ng i, hu ng chi vì qu c-n n ta ph i mông-tr n, ta nên gây

thi n-c m v i dân, c n gì c -ch p l -nghi tri u- ình n a. V y hãy i nói cho Thanh-



Nhân hay, ta cho phép m y ng i Ba Gi ng bái-ki n ng ta an- i lòng ng i vày d t h t l i ây cho ta nói chuy n”.

Lê- i-Chí li n i l i B Ch -Huy truy n l nh cho Thanh-Nhân hay.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám l y làm c m xúc không dè Chúa h -c n h ng thôn-phu, b i v y bi u m y nhà thân-hào s a kh n áo r i d t i l i Hoàng-Cung y tChúa, i-Chí nài Thanh-Xuân cùng i luôn theo n a, nói r ng Hoàng-Th ng ngheái-n c a Ch -Huy võ-ngh siêu-qu n nên có ý mu n bi t m t.

n Hoàng-Cung. Thanh-Nhân v i Minh-Giám a sáu thân-hào vào bái-y tChúa. Thanh-Xuân ng phía sau. nh-V ng ngó Thanh-Xuân trân trân. Ngàikhen ng i lòng tr ng-ngh a c a dân t Ba Gi ng, khuyên thân-hào v nói l i cho

i ng i bi t, ngài chi u c c bi t nh ng ng i giúp n c c u dân trong c n ly-lo n và ch ng non n c th ng-bình r i ngài s ban th ng nh ng ng i có công v iqu c-gia. nh-V ng h i th m qua võ-ngh c a Thanh-Xuân, Thanh-Nhân tâu r nglúc r nh-rang có d y con cho bi t chút nh v y thôi, ph n gái li u-b làm sao dámsánh v i tài trai cho k p.

-V n-Lân nghe Nguy n-L ng khoe-khoang h i nãy, có ý mu n xem th tài x -ti n và phi-ki m c a Thanh-Xuân coi có qu nh l i ng i ta nói hay không, nên tâu:

Ch -Huy khiêm-nh ng ch ng i ta nói N ng-n ng x ti n v i phi-ki mbá phát bá trúng, trong t Gia- nh không ai dám bì. V y xin Hoàng-Th ng nh n

p N ng-n ng lên ây, Hoàng-Th ng nên h l nh cho N ng-n ng chi u naydi n võ ng khuy n-khích t ng-s h ng-hái t p luy n. ó là m t vi c t t, không l

Ch -Huy không vui lòng cho con gi c lòng t ng-s ”.

nh-V ng h i Thanh-Nhân có vui lòng bi u con di n võ cho t ng-s xem haykhông. Thanh Nhân b ng lòng và h a x mát s cho con n võ-tr ng mà bi udi n.

i ng i m i bái Chúa lui ra.

Cái tin N ng-n ng di n võ n kh p trong thành ngoài ch làm cho t ng- c ng nh th ng dân th y u náo-n c, trông cho mau t i x mát ng xem tàia N ng-n ng.

Thanh-Nhân d n Võ-Nhàn sai quân i ki m n hai cây chu i mà c m s n trongvõ-trtròng ng làm bia cho Thanh-Xuân b n tên và phóng ki m.

t tr i v a x bóng thì t ng-s v i bình-dân ã kéo nhau t ng t p n võ-tr ng ng chung-quanh sân ch t h t. Võ-s Ba Gi ng ã t ng xem Thanh-Xuânluy n t p mà càng xem càng th y cái hay, b i v y xem hoài không nhàm chán nên

a nay u có n m t.

n quan H -giá phò Hoàng-T Ánh i xem.

y ông i l i võ tr ng m t l t v i cha con Ch -Huy và sáu v thân hào BaGi ng. Công chúng th y -Thanh-Xuân b c vô sân, s c m t hiên-ngang, t ng-

o hùng-dõng, không kh p s , không s t-sè, thì x m-xì ng i khen, kính n .



VII

ÔNG-CUNG D NG GIEO H A

Thanh-Xuân th ng-th ng m cung tên, c p ki m t i m t góc sân, r i dayi ngó cha ng ng v i Hoàng-t và các quan H -giá.

Thanh-Nhân khoát tay ra l nh cho con kh i cu c bi u-di n.

Thanh-Xuân m nh d n i ra gi a sân, ng ngó b n phía r i bái t i m tng quy n p nh ph ng múa, t n l -làng nh ch p nhoáng, th i v ng ch c

nh vách thành, không có m nào s ng-sít mà chê d c.

Hà-Khâm v i i-Chí xin di n thêm m t ng n a, Thanh-Xuân v ng l ip m t thi u khác càng hay thêm, làm cho khán-gi th y u mê-m t.

p quy n r i t p d t n côn và i ao. Lê- i-Chí là ng i thành thi t,nên công-nh n t p th nào c ng thành-th c, không có ch chê.

Bây gi m i t i phi-ki m và x ti n. Võ-Nhàn ã có d y tr ng hai cây chu i,t cây cách h n 100 th c, còn m t cây xa l i 300 th c.

Thanh-Xuân c m song ki m d t m t h i xem ngo n m c r i ng múa màtình-c phóng hai cây ki m liên-ti p, c hai cây u ghim vào thân cây chu i cáchnhau không t i n a gang. T ng-s ph c tài quá, không th nín n a c nên ngóng ti ng khen hay.

Thanh-Xuân v n bình-t nh nh th ng, l y cây cung c m tay, eo ng tên saung, r i i qua i l i trong sân. Tình c v a i v a rút tên l p vào cung mà b n cây

chu i xa h n 300 th c. B n không c n nh m ích, b n nh v y 5 l n, 5 m i tên ughim vào cây chu i, xê-xích v i nhau ch ng m t phân.

Công-chúng r lên khen m t l n n a.

Võ-Nhàn b c ra sân h i t phía coi có ai mu n b n tên ho c phi ki m thhay không. B n phía u nín êm, không ai dám kình ngh v i Thanh-Xuân.

Công-chúng m i ó lên la l n: “ N ng-n ng vô- ch ! N ng-n ngvô-d ch”.

Cu c bi u-di n ch m d t. Thanh-Xuân l i rút hai cây ki m v i 5 m i tên r icùng cha v i Hoàng-T và các quan tr v . T ng-s i theo sau c ngàn hoan-hôvang d i. n c m chi u r i, Minh-Giám v i Võ-Nhàn a Thanh-Xuân cùng sáuthân-hào xu ng thuy n mà v Ba Gi ng.

N ng-n ng ã v ba Gi ng m y b a r i mà cu c di n võ c a nàng v ncòn c ng i ta bàn-tán luôn luôn. Ng i c m m n h n h t là Hoàng-T Nguy nPh c-Ánh, c m th y ph n gái mà luy n t p dày công, m n tài phi-phàm v môn

n cung phóng ki m. V Hoàng-Cung, Hoàng-T thu t cu c di n võ cho nh-



ng nghe, ngài tán t ng tài c a N ng-n ng không ng t, nói r ng nàng óra tr n gi t t ng ch d nh tr bàn tay, l nh nháy con m t.

Lê- i-Chí v i H -V n-Lân nói chuy n v i nhau l i m c nh-V ng n p-Thanh-Xuân vào cung, làm nh v y nhà vua có nh n-tài phò-tr t n tâm, mà

th n dân Gia- nh c ng s ph i gan c u qu c. Hai ng i m c nh ng không dámnói ra vì nh n th y Hà-Khâm v i Tr ng-H u b t u -ngh c -ch c a -Thanh-Nhân có n ý gì nên m i qui t t ng-s n c ngàn t Ba Gi ng, th t có lòng

u n c phò vua hay là th a lo n tính x ng v ng Gia- nh. t hi u ngh a binhông-S n thì ã ló mòi soán- t, mu n ph n Tri u- ình c ng nh b n Tây-S n

ngoài Qui-Nh n. V y ph i l u tâm ngó ch ng, không nên tin l m.

nh-V ng nghe l i châm chích nh v y trong lòng phát nghi, th m nghThanh-Nhân ánh b i Tây-S n nghinh-giá v thành r i thì l t- t lo hi u-tri u dân-chúng nh p ng u quân r i l i cho con di n võ d ng oai ng làm cho thiên-hkhi p s . C -ch y có th là s bi u-l t m lòng thành thi t quy t phò vua giúp

c mà c ng có th là nh ng m u-k gian hùng s p- t m n oai tín c a nhàvua mà bành-tr ng th -l c thâu-ph c nh n-tâm t s n-hà tranh v ng-bá.

Qu thi t ngay hay là ph i nghi gian ?

ngay v i l gian ng nhau, không th phân bi t c, b i v y nh-ng l ng-l không dám tin là c ng ch a dám nghi.

Gi a lúc nh-V ng nghe l i sàm-t u không phân ch n gi c, nên lo-ng i êm ngày, thì Thanh-Nhân không dè mi ng l n l i m i6 bày chuy n làm choly-gián quân th n, nên c h ng-hái t p t ng m binh, gây cho c m t l c

ng hùng c ng s c phá gi c.

t bu i s m mai, t ng-s ng luy n-t p t i võ-tr ng, có m t nên quânthú l i n Cá Trê, ngoài Nhà Bè, hào-h n ch y v báo tin h i g n sáng có l i 10 chi cthuy n l n nh ch binh lúc-ngúc ngoài c a C n-Gi t t i vô.

ng Lê-V n-Quân th n Cá Trê, tri t l i h i binh c a ai, ch i âu.Ng i ta tr l i r ng binh t ng phò ông-Cung vào Gia- nh hi p v i Hoàng-Th ng. Ông Quân không tin, bu c ph i u l i mà ch l nh, n u cãi l i thì trên n

n x . Ông Quân d y ph i ch y v thành báo tin cho T ng Ch -Huy hay vì khôngbi t ph i binh Tây-S n gi m o hay không.

Thanh-Nhân hay tin tr ng-h nh v y li n d y ánh tr ng gom binh-t ngvào thành, sai Nguy n-L ng ch n 100 binh cung n l p t c em ra n Cá Trê ti p

i Lê-V n-Quân r i i binh s theo sau li n.

Binh-s nghe báo- ng l t- t nai n t g n gàng, l y binh-khí c m tay ng chng lãnh phân i ng thì s n sàng ng nghinh ch.

Trong Hoàng-Cung th y xao-xuy n, nh-V ng sai Hà-V n-Lân l i B Ch -Huy h i coi có vi c chi.

6 mi ng con th n l n, l i con r n m . Th n l n, r n m i là hai loài bò sát: l i nói h c p. thêu d t, vu kh ng gieo oan.



Minh-Giám theo H -V n-Lân l i Hoàng-Cung tâu cho Chúa hay có c ch cchi c thuy n ch binh vào t i Nhà Bè. n ch n l i tra v n thì d i thuy n nói r ngbinh-s phò ông-Cung vào Gia- nh tìm Chúa. Không bi t thi t gi l nào nên T ngCh -Huy s p t phân binh nghinh ch.

nh-V ng nói tr c khi ngài xu ng thuy n vào Nam, ngài có phong ng icháu là Nguy n Ph c-D ng làm ông-Cung và d y l i Qu ng-Nam ng hi p

i các quan lo m u d p gi c. V y có l thi t ông-Cung D ng em binh vào Gia-nh, ch không ph i nói d i.

Minh-Giám tâu r ng b n Tây-S n có th m o x ng binh c a ông-Cung ngvào thành. N u mình tin l i cho chúng thâm-nh p thì m c m u c a chúng. nh-

ng phái H -V n-Lân theo Thanh-Nhân ra Nhà Bè xem-xét, n u qu thi t cóông-Cung D ng r i s cho vào.

Minh-Giám v i H -V n-Lân tr l i B Ch -Huy mà chuy n t ý c a Chúacho Thanh-Nhân bi t. Thanh-Nhân nh kéo ba i- i g m 500 binh mà i v i Hà-

n-Lân, còn s binh d , k n c ngàn thì giao cho Võ-Nhàn v i Minh-Giám ukhi n mà th -thành và phò giá. Binh-t ng r n-r m c a thành ra i, m i ng i

u h ng-hái, c ng quy t chi n- u, không nhút-nhát lo s chút nào.

Ra t i n Cá Trê, Thanh-Nhân th y chi n-thuy n u m t d c d a mé sông,m h n 10 chi c, có binh cung n c a Nguy n-L ng ã ra t i tr c, nên dàn ngayt o chi n-thuy n mà gìn-gi , không cho binh l b công n. Thanh-Nhân ra

nh d ng binh, dàn i ng gây thành m t tr n r i cùng v i H -V n-Lân i l i mésông t l i xin ông-Cung y t ki n.

ông-Cung D ng trong chi c thuy n th ba, b c ra ng tr c m i. H -n-Lân nhìn xem qu thi t ông-Cung. không còn nghi-ng gì n a, m i bàn tínhi Thanh-Nhân ng cho oàn thuy n vào sông B n Nghé. Thanh-Nhân ch u cho

ông-Cung t n binh nh ng d n t i B n-Nghé thì ông-Cung nh p thành, cònng-s ph i ngoài ch l nh, không c vào thành li n.

oàn chi n-thuy n c a ông-Cung kéo neo mà i, Thanh-Nhân i v iNguy n-L ng c ng rút binh tr v . i d c ng H -V n-Lân m i c t ngh a choThanh-Nhân hi u Nguy n-Ph c-D ng là cháu kêu nh-V ng b ng chú, c ngnh Hoàng-t Ánh. Khi ch y ra Qu ng-Nam, nh-V ng ch p thu n l i c a ình-th n tâu, nên phong D ng làm ông-Cung và giao quy n u khi n binh- i cùng

ng lãnh mà ch ng v i gi c, r i nh-V ng m i xu ng thuy n vào Nam. Có lông-Cung D ng li u th ch ng không n i nên m i ch binh theo mà vào ây.

Thanh-Nhân vui m ng mà nói: “Binh c a tôi bây gi ã c vài ngàn r i.u binh c a ông-Cung có t i vài ngàn n a, hai o binh chung s c thành m t l c-ng khá m nh. D u Tây-S n em 10 ngàn binh vào ánh v i ta không d gì mà

th ng ta n i. Nh ng không bi t ông-Cung có t ng cao-tài, có binh thi n-chi n,binh t ng có tinh-th n chi n- u m nh-m hay không. N u o binh c a ông-Cung không háo-chi n, không c m-t , thì d u c m y ngàn c ng vô ích”.



-V n-Lân nói: “Khi Chúa-Th ng cùng cung quy n ra Qu ng-Nam thì chcó vài toán quân nh h -t ng mà thôi. Binh c a Tri u- ình v i các t ng lãnh u

i ng gi -gìn Thu n-Hóa. Không bi t binh ông-Cung em vào ây là binh Tri uhay là binh m i chiêu m vùng Qu ng-Nam. ông-Cung vào y t ki n Hoàng-Th ng r i s bi t”.

Binh rút v t i B n-Nghé, Thanh-Nhân dàn ra d c theo mé sông d y Nguy n-ng v i các t ng u khi n, d n h thuy n t i thì cho ông-Cung v i các

quan tùy-tùng lên b ng vào thành, còn binh-s thì d i thuy n, ng cho . S p t xong r i, Thanh-Nhân v i H -V n-Lân vào thành y t ki n nh-V ng

và tâu m i vi c cho Chúa nghe. nh-V ng hay ông-Cung vào, l i có binh theo,thì l s c vui m ng. Ngài ch p thu n h thuy n vô t i thì cho ông-Cung D ngvào v i b -h nh p thành, còn binh-s thì t m d i thuy n r i s li u mà x -

ng7 tùy s nhi u-hay ít. Thanh-Nhân d y Võ-Nhàn ra b n hi p v i Nguy n-L ngmà u-khi n m y i ngoài thành.

Minh-Giám mu n cho ông-Cung nh p thành, th y ngh a-binh ông-S nhùng-tráng, ch nh-t , m i d y ch -t ng gom h t s binh còn l i trong thành, m ing i u ph i nai-n t nh xu t tr n và ph i có binh-khí tùy thân cho s n-sàng.

n n a chi u, oàn thuy n c a ông-Cung m i t i b n. ông-Cung lên bi n m, sáu thu c t ng. Thanh-Nhân, Minh-Giám v i Tr ng-H u, Hà-Khâm

ch c s n t i b n mà ti p r c ng a vào thành.

ông-Cung th y binh ông-S n dàn d c theo mé sông, t ng nh-V ngy dàn binh nghinh ti p nên ngó mà c i. n c a thành th y c có b n ch

“Ngh a-binh ông-S n” thì l y làm k . Ch ng nh p thành l i th y binh ông cngàn, hàng-ng ch nh-t , b t ng hùng-v .

a n Hoàng-Cung, Thanh-Nhân v i Minh-Giám cho Tr ng-H u v iHà-Khâm em ông-Cung vào y t-ki n nh-V ng, hai ng i d t nhau v B Ch -huy mà ngh .

Ban t i, H -V n-Lân l i B Ch -huy cho Thanh-Nhân v i Minh-Giám hayng, s binh d i thuy n c ba ngàn.

Binh y là binh c a Lý-Tài, ch -t ng c ng v y, ch ông-Cung không có gìt. Lý-Tài là Ng i khách Trung-Hoa, c u t ng c a nhà Minh. Khi nhà Thanh d t

nhà Minh, Lý-Tài bèn tr n qua vùng Bình- nh, Qu ng-Ngãi. Ch ng Tây-S n d ylo n, anh ta hàng-ph c Tây-S n và kéo phe ng ra ánh Qu ng-Nam. Sau n y anhta ph n Tây-S n em h t b n b binh theo phò ông-Cung vào ây.

Thanh-Nhân châu mày h i:

- T i sao ông c bi t rõ nh v y ?

- H i chi u ông-Cung t thi t v i Hoàng-Th ng, có tôi ó, nên tôi m i hi uch .

7 Hi n nay vi t là s d ng



- N u v y thì có Lý-Tài vào ây ?

- N m ng i theo ông-Cung mà nh p thành h i chi u, ng i l n tu i h n h t ikhít m t bên ông-Cung ó là Lý-Tài. Còn b n ng i kia là thu c t ng c a anhta.

- Binh t ng nh v y, nay bên nây, mai nh y qua theo bên kia, ph n b i khôngch ng, thì lào sao mà dám tin c y.

- B i v y tôi m i l t- t cho ông hay. Mà còn vi c n y n a: T h i chi u, ông-Cung v i Lý-Tài rúng ép quá nên nh-V ng ã nh ng ngôi cho ông-Cung,ngài lãnh ngôi Thái-Th ng-Hoàng, c ng th ông hàm, không có quy n-hành chi

t. Lý-Tài v i b -t ng tôn ông-Cung D ng lên ngôi Chúa, x ng hi u Tân-Chánh V ng li n. Tân-Chánh V ng c Lý-Tài làm i Nguyên-Soái. Còn 4 b -

ng c a Lý-Tài thì c phong ch c Ch ng-C . B n Lý-Tài nài xin cho cóch c t c ng oai quy n mà b t dân i lính, l p thành binh i em rangoài ánh d p Tây-S n mà kh c ph c kinh-thành Thu n-Hóa.

Minh-Giám ch c l i mà than: “Chí l n quá ! Nh ng ch c thành-công c haykhông ? Tôi s không l y nh n-ngh a mà khuy n-d dân, l i dùng c ng-quy n màrúng ép dân, làm cho lòng dân ã không c m m n mà còn oán thù, thì khó mà nênvi c l n c. ng lúc non sông xao-xuy n, qu c-gia nguy nan, lòng ng i phân-vân, vi c n c r c-r i, n u mu n bình- nh s n-hà t an bá-tánh, u c n là ph ichinh-ph c nh n tâm. Mà mu n chinh-ph c nh n-tâm thì ph i v a có tài v a có

c, v a m nh-m , v a khôn-ngoan c tài i ôi, m nh khôn g m , làm chothiên-h kính-m n quí tr ng, h h ng-hái qui-ph c, thành tâm phò-trì thì m i mong

i-s . B n Lý-Tài ngoài kia, c ng nh b n Hu nh-T n v i D ng-Ng n-ch trong n y h i tr c, là b n ng i Tàu m t n c, tr n qua xin tá-túc v i Chúa

ta. Bình-th ng chúng dùng gian d i làm k sinh nhai, khi ly-lo n chúng theo ng y-c ng c p gi t. Chúng không có tài, không có c. Dân ta không ph i chung

t ch ng-t c v i chúng, th thì làm sao mà chúng chinh ph c c nh n-tâm.c ta không ph i là quê-h ng c a chúng, ch c gì chúng thành thi t yêu th ng

t n c n y nên g ng công bình- nh cho qu c th i dân an. Chúng th y n c ci-vã th câu. Th bên phía Tây-S n ki m chút nh cá r i, có v n chúng m i xây

qua phía bên nây t ng có l s câu c cá l n. Chúng theo phò ông-Cung ch c-ch n chúng c u danh x l i, ch âu ph i chúng quy t c u dân giúp n c. Lý-Tài

òi cho c ch c i Nguyên-Soái còn b -h c a nó u c ch c Ch ng-C ,y nhiêu ó th y chí-h ng c a b n ó r i. Còn tính dùng oai-quy n ng ép

bu c dân chúng ph i c m g m ao mà theo mình, làm nh v y thi t là th t sách,th t sách n ng, ã vô-ích mà s còn gây h a n a. ông-Cung lên ngôi Tân-Chánh

ng không th y cái h a ó hay sao ?”

-V n-Lân th dài mà áp:

- Có l không th y. Mà chánh Tân-Chánh V ng phong quy n t c cho chúng nóó ch ai...

- Còn Chúa nh-V ng, sao Chúa không c n ?



- Ngài ã ch u lãnh ngôi Thái-Th ng Hoàng, còn quy n-hành gì âu mà c nc. Hu ng chi v quân s thì t khi còn Qu ng-Nam Chúa ã giao h t cho

ông-Cung ch p-ch ng. Bây gi Chúa có quy n âu mà can-thì p.

Minh-Giám ch c l i l c u mà nói: “H r i ! ... H h t !... Còn gì mà mong tínhi-cu c, mong c thành-công”. Thanh-Nhân ng i êm mà nghe hai ng i nói

chuy n, nh ng trong lòng h ng-h c ch u không n i, nên b c h i l n: “Lý-Tài làmi Nguyên-Soái còn tôi ây làm cái gì ? Tôi làm lính cho nó hay sao ?”.

Hai ng i kia l ng thinh.

Thanh-Nhân nói ti p: “Tôi bi t có Chúa nh-V ng mà thôi, ch tôi không bi tcó ông-Cung hay Tây-Cung nào h t. Ai mu n làm Tân-Chánh V ng, ai mu n làm

i Nguyên-Soái thì i ch khác mà làm. Thành n y tr c kia Tây-S n ã chi m-c .Ngh a-binh ông-S n t l i c thì ngh a-binh ông-S n làm ch . N u ông-

n r c Chúa nh-V ng v ây, y là vì ông-S n ngh tình tôi chúa, nên choChúa t m-trú cho an-thân v y thôi. Chúa ch u nh ng ngôi, nh ng quy n chong i khác cái ó t ý Chúa. ông-S n không phép c n, còn n u Chúa mu nnh ng luôn thành-trì n y n a, thì cái ó không th c vì Chúa không có quy ngiao thành c a ông-S n cho ng i khác. Ai mu n tranh thành n y thì ph i chi ncho b i ngh a-binh ông-S n r i m i t thành mà . Ông H làm n v tâu choChúa nh-V ng bi t r ng tôi thành tâm phò Chúa, ch t s ng không màng, nh ngngoài Chúa ra thì tôi không c n bi t ai khác. Tôi không thèm bi t Tân-Chánh V nghay i Nguyên-Soái nào h t”.

Thanh-Nhân nói d t l i li n b c ra ngoài kêu Tr n-H o mà d y ph i c t ng ip t c i ra các n gom ngh a-binh v thành h t, v n i trong êm nay, b n

tr ng không c n gi n a.

-V n-Lân thành-th t m n tài c c a các t ng ch -huy ngh a-binh ông-S n,nghe Thanh-Nhân nói c ng-quy t quá thi châu mày lo-ng i. Ch ng Thanh-Nhân rangoài r i, H H -giá m i nói v i Minh-Giám:

- Theo l i Ch -Huy nói ó, tôi s không tránh kh i xung t.

- ng nòi trúng lý, ch có ph i nói ngang tàng âu. N u c n ph i xung- t thìth i-thác sao c. T ng-s ông-S n bao gi ch u cho ai l n-l t.

- N u xung- t thì nguy to, ông ngh coi: Bên Tây-S n ba anh em Nh c, L , Huu m t lòng m t d , trên d y d i vâng, không ch ng c cãi l . Bên mình, binh

ông-S n quy t ánh d p Tây-S n, bây gi ông-Cung em binh Lý-Tài vàoây c ng nói quy t ánh d p Tây-S n. Ch a th y gi c mà ông-S n v i Lý-Tài

ghìm nhau, ánh nhau, c hai u gi m s c h t, r i ch ng Tây-S n vào còn s câu mà ch ng c . Mình xung- t v i nhau, b y nhiêu ó cho Tây-S n th ng-i, còn cho mình ch t h t. Ông không th y hay sao ?

- Tôi th y l m ch . Nh ng ch t thì ch u ch bi t làm sao bây gi . Ông mu n kh ich t thì ông ph i tâu rõ tình hình cho Chúa nh-V ng bi t mà s a ch a. N uChúa không ch u hòa-gi i thì Chúa c ng ph i nguy v i mình.



- Ngh a-binh ông-S n ch u nh ng-b m t chút có l êm c.

- Ngh a-binh ông-S n vì ngh a-v công-dân, vì danh-d x s , nên hi p nhau l pthành l c-l ng c u dâu giúp n c. Vì ngh a-v , nh t là vì danh-d ókhông bao gi ngh a-binh ch u nh ng b âu. Thà ch t ch ch u qu t-h ng ikhác sao c. Ông v c t ngh a rõ cho Hoàng-Th ng nghe. Chúng tôi ãquy t- nh làm u con gà, ch không ch u làm ít con trâu.

- v tôi tâu th , coi Hoàng-Th ng li u l nào.

-V n-Lân ng y t Minh-Giám mà v .

Cách m t h i, Thanh-Nhân ngoài b c vô nói v i Minh-Giám:

- Tôi ã ra l nh gom h t binh t ng các n v l p t c, v n i êm nay ph i chi ni b n n y cho chúng nó bi t m t ông-S n.

- Nghe ông H -V n-Lân nói chuy n h i nãy, tôi ã nh n th y Chúa nh-V ngnhu-nh c, quen cho t h u c p quy n, còn ông-Cung D ng thi u sáng-su t nên tín-nhi m m t t ng c p ngo i bang n n i giao t t c binh-quy ncho nó làm không bi t. N u Lý-Tài bình lo n Tây-S n c, ai dám ch c nókhông th a oai th mà ti m v t ngôi. N u Lý-Tài không ch ng n i v i Tây-

n, tôi s e Chúa ph i ch u h a chung v i nó. Tôi c ng nh n th y ông H -V n-Lân b t mãn v s Chúa th i-v và nh ng ngôi cho Tân-Chánh V ng, mà ông

ng b t bình v s Tân-Chánh V ng l t- t phong quy n t c cho b n Lý-Tài,không quan-sát tình-hình cho châu- áo. Có l Tân-Chánh V ng th y Lý-Tài có

y ngàn binh nên mau mau níu nó mà n ng d a. ng ch i-v i gi a dòng,p th gì c ng qu níu, không c n ch n l a. L i chuy n truy n ngôi phongng ch c ã s p t tr c r i m i vào ây. Tôi th y i h a s p t i trong m t

ngày g n ây. N u mình qui-ph c h thì mình s ch t chung v i h , ch t màkhông danh-d chi h t. Theo tôi thì mình nên ly tán tr c thì t t h n.

- Tôi ã có nói h i nãy, tôi không qui ph c ai h t. Tôi s ánh. Tôi ã s p- t r i.Sáng mai tôi tâu cho Chúa nh-V ng bi t, tôi không nhìn nh n Chúa nào khác,tôi không ch u d i quy n ng i nào khác, tôi s i Tân-Chánh V ng v i

-h ra kh i thành c a tôi. N u mu n có ch dung thân thì i ki m Tây-S n màánh r i chi m t t thành mà . Tôi không b ng lòng cho trong thành c a

tôi. N u quy t ây thì ph i ánh ngh a-binh ông-S n cho tiêu-tan h t r i tthành mà .

- Tôi có d n ông H -V n-Lân v chuy n t ý c a chúng ta y nh l i ông nói nãygi ó, tâu ngay cho Chúa nh-V ng bi t tr c, ng gi u chi h t. i coiChúa x trí l nào r i s hay.

- Chúa xuôi-x mà x gi ng gì. Theo tôi thì ph i nói b n ó i ch khác. N u chúngch ng c thì ánh i.

- Tôi hi p ý v i ông v s c ng-quy t kháng c . ông-S n ph i a tay tr n m tlà vì t i ây ng i ta không thèm k t i ông-S n, t ngôi phong t ng t -docoi nh t n c c a h , thành-trì c a h , chúng ta là trâu ng a c a h nên h



mu n làm gì thì h làm. Chúng ta ph i tr n m t p bàn cho h kinh tâm, h tdám khinh-th nh n-dân Gia- nh, ngh a-s Ba Gi ng n a v y thôi. Tuy tôi ã có

n ông H -V n-Lân tâu cho Chúa nh-V ng bi t r ng chúng ta b t bình nênquy t ch ng c , tuy ông ã có s p- t h -th ng khai chi n, tuy sáng mai vàoch u Chúa nh-V ng, d u có m t Tân-Chánh V ng v i b n Lý-Tài, ông ckháng c không cho nh p thành, n u ph i chi n u, ông-S n c ng khôngnh ng b , song ph i i coi Chúa nh-V ng v i Tân-Chánh V ng x trícách nào r i tôi s li u ch c hòa-gi i, cho kh i chi n u.

- Hòa gi i r i b n mình ph i làm tay sai cho chú khách Lý-Tài ó hay sao ?

- Không mà. Làm tay sai sao c. Mình ph i cao h n, ít n a c ng t ng- ngi Lý-Tài ch . Ông kh i lo, ó m c tôi li u cho. Tôi ph i òi quy n t ng Ch -

Huy v mình, binh- i c a Lý-Tài mình c x d ng. N u h không ch u, hnh hai o binh riêng bi t, ai ch -huy binh n y, không ai d i quy n ai thì tôi

làm b b t mãn, r i gi n nên b h t, rút ngh a-binh ông-S n tr v Ba Gi ng an-ng nhu -khí và bi t-l p c n-c mà ch v n h i xuôi thu n s di u-võ d ng-

oai, ph t c h i tr ng, kéo ra chi n-tr ng thâu-ho ch i nghi p.

- Không ánh, l i tr v Ba Gi ng, thì còn gì thinh-danh ? Ng i ta s chê ngh a-binh ông-S n khi p nh c, ai thèm kính m n ph c-tùng mình n a ?

- Ông là võ-t ng, ông ch t p cái “cang” mà thôi, ông không ch u h c, cái “nhu”.Mu n ra m t v -nh n ph i g m “cang” v i “nhu” m i gây i nghi p c.

p lúc c ng thì ph i ng-kh 8, g p h i ph i m m thì m m-m ng. ó là oa ng i quân-t . Ông ng t ng tôi s thua nên không dám chi n v i línha Lý-Tài. Mình hai ngàn, chúng nó ba ngàn, nh ng mình có tinh-th n m nh,

mình có th nào thua c mà tôi s . Nh ng tôi không mu n chi n v i Lý-Tài, l itính rút ngh a-binh c a mình v Ba Gi ng, y là vì tôi nh n th y chì n- u, d umình th ng mình c ng ph m i-ngh a, h ng s -phu có ki n-th c h s chê c imình r i thinh-danh ngh a-binh c a mình s b lem- . Còn rút binh v Ba Gi ng,mình có l i nhi u, y là tránh kh i ch t chung v i h ng ng i b t tài, vô trí, mùquáng, nhu-nh c, úc tinh-th n ng ch c -h i mà c i-s .

- T i sao ánh mà ph m i-ngh a ?

- ông-Cung D ng là cháu kêu Chúa nh-V ng b ng chú, ngh a là c ng thu cdòng tôn th t. nh-V ng ã l p ông Hoàng D ng làm ông-Cung thì bây gi

ng có quy n nh ng ngôi Chúa cho ông-Cung. Còn ông Hoàng D ng ãlàm ông-Cung, bây gi c Chúa truy n ngôi, thì ngài t c-v x ng là Tân-Chánh V ng. Truy n ngôi v i n i ngôi u h p-pháp, ch có ph i soán- thay sao mà mình b t-bình, không ch u tùng-ph c Tân-Chánh V ng. Còn Tân-Chánh V ng ã n m quy n làm Chúa, thì t -nhiên ngài u ki n mà tuy n

ng phong quan ng l p Tri u- ình. Ngài c Lý-Tài làm Soái và phong ch ccho các b -t ng c a Lý-Tài, vi c ngài làm thì h p-pháp, có ch nào sái âu màmình trách c. N u mình ch ng v i Tân-Chánh V ng mà khai chi n v i b n

8 l i nói c a mi n Nam. C ng kh , c ng ng t: th t c ng



Lý-Tài, thì mình mang ti ng ph n b i v i Chúa và phi n-lo n trong n c. Té raông-S n c a mình ây c ng nh Tây-S n ngoài kia, hai nhóm u là c ng-

kh u nh nhau. D u mình chi n v i Lý-Tài mà th ng thì danh ngh a c ng y ut, mình c ng là h ng ng i tranh quy n c p l i, làm sao c thiên h m n

yêu kính-ph c n a. M c- ích c a ngh a-binh ông-S n là “c u dân giúp n c”.Nh cái m c- ích cao quí ó, nên thiên-h m i ph c-tùng. N u mình b chánh-ngh a, thì nh n-lâm ly-tán, ngh a-binh s r i-rã. Thà là mình b c v Ba Gi ngmà tu-d ng tinh-th n v i nhu -khí cho binh Tây-S n vào, Lý-Tài nó chi n

i Tây-S n th coi. ngoài kia không ch ng n i m i ch y vào ây. Bây gi cótài phép nào mà th ng c. Tôi oán ch c trong m t ngày g n ây Tây-S n squét s ch o binh c a Lý-Tài, d u có chúng ta ó, chúng ta c ng không th

u n i. V y chúng ta nên lui b c mà gây thêm l c-l ng cho y , ki n-trúcn-c cho v ng ch c r i ng i xem th i-cu c. L ng h tranh- u t c h u nh t

th ng. Hai bên ánh nhau ph i có m t bên th ng m t bên b i. Ph n th ng ch c Tây-S n r i. H th ng thì chúng nó -h . Mình th a th ánh m t tr n thì

thành-công m -mãn. Mình làm ch tình-hình vì hai bên u y u h t.

- Ví nh Lý-Tài th ng r i li u làm sao ?

- Cái ó không ch c. Nh ng g p tr ng-h p nh v y thì mình ch xem, ch nhLý-Tài h i dân hay hi p Chúa thì mình c y c ó mà ph t c ngh a-binh di t-trtàn b o, muôn dân u theo, d u m t tr m th ng Lý-Tài c ng không c v i mình

i. Mình xu t binh h u danh, chánh-ngh a, kh i mang ti ng ph n-b i hayphi n-lo n.

- c… May có ông c t ngh a, tôi m i th y ch qu y ph i, d i khôn. N u khôngcó ông tôi nóng, tôi làm li u thì ph i mang ti ng mà còn h vi c n a.

- N u bây gi mình ánh v i Lý-Tài, d u mình th ng nó i n a, ch ng Tây-S nvào mình ch c th ng luôn Tây-S n hay không ? Không ch c. Nh mình thua,thành m t, binh tan, thì d gì mà gây l c-l ng l i c.

- M u c a ông thi t cao. Tôi s làm theo.

- Mai ông kh i u ch ng-c i, r i tôi li u mà hòa gi i.

Bàn lu n r i hai ng i m i phân tay i ngh .

a sau, v a t ng sáng, m y t ng th n ngoài vào trình di n v i B Ch -Huyvà cho hay lính các n ã rút v h t.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám c n d n ch t ng ph i c n-m t -phòng, h th ybinh d i thuy n toan -b công thành thì âu ó ph i s n-sàng i-phó, i-phóch p-nháng và m nh-m .

t tr i m c m t lát thì H -V n-Lân cho hay chúa Thái-Th ng Hoàng òiThanh-Nhân v i Minh-Giám n Hoàng-Cung ngh -s . Minh-Giám h i có tâu tr ccho Chúa bi t ý nh c a t ng-s ông-S n r i hay ch a. H -V n-Lân nói h i hôm

ã có tâu rành-r r i, lúc tâu có Tân-Chánh V ng ng i ó. Hai chúa hay ngh a-binh ông-S n b t bình v s truy n ngôi phong t ng thì l s c lo-ng i.



Hai Chúa b i r i mu n tìm ch c v -v m i ng i, làm cho trong m ngoàiêm, trên d i m t lòng m t trí mà chung lo vi c l n. Không hi u hai Chúa nhch c th nào mà sáng nay ã tri u hai ông lãnh- o ngh a-binh ông-S n.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám s a áo b t kh n i theo H -V n-Lân. Có m y t ngông-S n ng ngoài sân lóng-nhóng dòm ch ng ch hi u-l nh ng l p t c huy-ng.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám m nh m b c vào Hoàng-Cung bái-y t hai Chúa.

Thái-Th ng Hoàng nói v i Tân-Chánh V ng: “Hai ông ây là T ng Ch -Huyvà Tham-M u Tr ng c m u o ngh a-binh ông-S n. o binh n y có công l n

i Trièu- ình vì ã phá tan o binh c a Nguy n-L , t h t chi n thuy n c a gi c,kh c ph c c thành-trì r i nghinh-giá tr v thành mà phò tá”.

Thái-Th ng Hoàng day qua nói v i hai lãnh-t ông-S n: “Ta công nh n haing i có công l n v i Tri u- ình. Hôm n ta có h a ch ng s n-hà bình- nh r i ta sphong t c gia quy n cho x ng áng. Hôm nay Tân-Chánh V ng là cháu ta, embinh vào ây thành l p c n-c r i t n-công Tây S n. Ta nh ng ngôi Chúa cho Tân-Chánh V ng r ng quy n t -ch c binh-b . Sao ta nghe ngh a-binh ông-S n l i

ý b t bình, không ch u ph c-tùng Tân-Chánh V ng, c ng không ch u cho binhtri u nh p thành, có ph i v y hay không ?

Thanh-Nhân áp: “Tâu Hoàng-Th ng, thi t qu có nh v y. Anh em ngh a-binhông-S n ánh i Tây-S n mà t l i thành n y nên h m i nói thành n y là

thành riêng c a h , ph i riêng cho h gìn-gi , không c cho k khác chen vào.Còn ngh a-binh ông-S n nghinh-giá Hoàng-Th ng v thành mà phò-tá thì ch bi t

t mình Hoàng-Th ng mà thôi, ch không c n bi t ai n a. Anh em u c ngquy t ch ng gi thành-trì. Binh d i thuy n n u mu n t thành thì ph i ánh b ingh a-binh ông-S n r i m i chi m thành c”.

Thái-Th ng Hoàng nói: “N u ánh nhau thì thành n i da xáo th t, gà m tchu ng l i á nhau, không oàn-k t mà còn thù-h m, thì làm sao ch ng v i gi c Tây-

n cho n i”.

Thanh-Nhân áp: “Tâu Hoàng-Th ng, t Gia- nh r ng l n g m nhi u tr nkhác ch không ph i có m t tr n n y. N u binh c a Tân-Chánh V ng thành-thi tmu n có m t c n c ng ánh v i Tây-S n thì lên th Tr n-Biên mà ng n ng bho c ra th Th t K Giang mà ng n ng bi n, h Tây-S n vào thì ch n ánh li n.

Phan-Tr n ã có ngh a-binh ông-S n gi r i, c m gì mà ph i tranh giành âya”.

Tân-Chánh V ng nói: “Sái-gòn là th ô t Gia- nh. Chúa vào thì ph i âych i óng binh tr n khác sao c”.

Thanh-Nhân c ng-quy t nói: “ ây thì ph i xung- t. Ngh a-binh ông-S nnh t nh không ch u chung ch v i o binh nào khác, mà c ng không ch u tùngquy n ng i không ph i là t ng lãnh c a h , nh t là ng i y không thu c m tch ng-t c v i h ”.



Tân-Chánh V ng c i mà h i: “H không b ng lòng cho Lý-Tài làm iNguyên-Soái ph i hôn ? H qu y l m. Lý-Tài là m t c u i-t ng c a Trung-Qu c,lão-luy n v cách u binh khi n t ng, võ-ngh cao, kinh-nghi m nhi u. Ng i ó

áng làm Nguyên-Soái, vì v y nên ta m i ch n mà giao binh-quy n. N u h khôngbi t nên không ch u tùng-ph c Lý-Tài thì h ch n ng i c a h mà c làm Nguyên-Soái ch -huy h , có khó gì âu. Hai o binh có hai Nguyên-Soái riêng, bên nào ukhi n binh bên n y c ng d c”.

Minh-Giám th y Thái-Th ng Hoàng lo ng i, s hai o binh xung t r i l ith y Tân-Chánh V ng hòa-nhã, mu n nh ng-b cho êm, ã ch u cho ông-S n

m t Nguyên-Soái riêng, không tùng quy n v i Lý-Tài, nh v y thì thinh-danha ngh a-binh ông-S n v n toàn, hào khí c a t n c Gia- nh r c-r . c

hãnh di n v i b n Lý-Tài r i, ông ngh không nên khiêu-khích quá mà làm m t ý btrên, ông m i tính dung-hòa v a lòng Chúa, mà c ng b c tránh tai-h a, ông

i chen vô tâu v i Tân-Chánh V ng: “Ngh a-binh ông-S n c a chúng tôi l p rai m c- ích c u dân giúp n c. Chúng tôi h ng-hái làm ngh a-v t cho cc- ích ó không màng l i-l c, không ham t c-quy n. Nay Hoàng-Th ng t ý

mu n cho ngh a-binh ông-S n c m t v Nguyên-Soái u-khi n c ng nh obinh c a Hoàng-Th ng. ã mang cái danh ngh a-binh, t ng-s l n nh yêu nhau,kính nhau c ng nh anh em m t nhà, h h u s thì bàn tính v i nhau, không c nNguyên-Soái. Không có Nguyên-Soái mà chúng tôi c ng ã chi n-th ng c, không

i ph i mang ch c t c r n-r ng m i th ng tr n. H i nãy Hoàng-Th ng nói:Phan-Tr n là th ô c a d t Gia- nh. Làm Chúa ph i ng th ô. Binh t ngTri u- ình ph i luôn luôn m t bên Chúa. Hoàng-Th ng phán nh v y là h p lý.Không dám trái ý Hoàng-Th ng, n u ph n-kháng té ra ph n Chúa, vì v y ch vì c

ó mà thôi, chúng tôi ph i ép b ng, dâng thành Sài-gòn c a chúng tôi Hoàng-Th ng làm c n-c , chúng tôi s rút v t Ba Gi ng r ì t n-mác lo làm ru ng, câucá mà nuôi s ng…”

Thái-Th ng Hoàng nghe nói nh v y bèn ch n h i:

- Gi i-tán ngh a-binh ông-S n, r i ch ng có gi c m i làm sao ?

- Tâu Hoàng-Th ng, có khó gì âu. T ng-s ã luy n-t p r i, h h u-s thìng-s ôm nhung y, c m binh-khí ra i li n, có sao âu mà s .

- Thành n y r ng l n. V y hai o binh h t trong thành c, c n gì ph i d it o v Ba Gi ng.

- Tôi th y chung không ti n. Hai o binh i di n v i nhau, t ng b t ngch ng, binh b t ng tâm. Hai o binh nh v y chung m t ch t -nhiên ph ixung- t, d u làm th nào c ng không tránh kh i. Mình v i mình xung- t thì

i cho bên ch, còn h i cho bên mình. V y nên chúng tôi vì n c nhà nhà tránh xung- t ó, ch không có ý chi khác”.

Tân-Chánh V ng không th y n i m u-mô sâu-s c c a Minh-Giám, nghe xin rútngh a-binh ông-S n v Ba Gi ng thì m ng nên nói: “Ông tính nh v y thì v n-



toàn. Ngh a-binh h c n dùng thì t u h p, h t c n dùng thì gi i tán. Duy có binhchánh-qui m i th ng-xuyên”.

Minh-Giám chúm-chím c i mà áp: “V y chúng tôi nghiêng mình t -bi t haiChúa ng ra s p t rút binh i cho s m”.

Minh-Giám v i Thanh-Nhân bái hai Chúa mà lui ra. Lê- i-Chí ng ch c ngoàia th y Minh-Giám i ra thì theo mà ra sân r i níu ông ng l i mà nòi nh : “Ông

ác quá ! Ông ki m b thoát thân, còn ông b b n tôi cho chúng làm th t hay sao ?”

Mình-Giám châu mày d d m t chút r i áp:

- Vì s ây r i mang ti ng lo n-th n t c-t , nên chúng tôi ph i d i ngh a-binhông-S n i ch khác, ch có m u-k gì âu. T nay hai chúa v i ình-th n cón binh tri u h -v , d i quy n th ng-lãnh c a i Nguyên-Soái là m t c u i-

ng c a Trung-Hoa lão-luy n binh-pháp thì m y ông còn lo s n i gì ?

- Lão-luy n binh-pháp sao l i b chi n- a mà vào ây ?

- Vi c ó ông b n h i Chúa Tân-Chánh V ng, ch tôi có bi t âu mà h i tôi.Chúng tôi ph i s p t ng cho ngh a-binh i g p. V y nh n d p g p nhau ây,chúng tôi có l i cáo-bi t ông. Xin ông nói giùm l i v i ông H -V n-Lân, chúng tôi

ng có g i l i chào ông. Có l chúng ta c ng còn d p khác g p nhau n a.

Thanh-Nhân tr l i t -bi t ông i-Chí r i cùng ông Minh-Giám i v b Ch -Huy nhóm các t ng lãnh cho hay ý nh c a mình, d n d y s t t n u c m n s m

i phân t ng i- i p ng b xu ng V ng-Gù mà v Ba Gi ng.

Háo-Ngh a coi v l ng-th c, nghe nói binh ông-S n ph i i b mà v , bi t ing ph i ki m thuy n mà qua hai sông l n, binh ông t nhiên ph i m t nhi u

ngày gi , mau l m là chi u b a sau m i t i Ba Gi ng c, b i v y ng i phát g ocho m i i em theo n u n d c ng.



VIII

T CÕI X NG HÙNG

Thi t qu chi u b a sau o ngh a-binh m i t i Gi ng Tr n- nh. Thanh-Nhân ra l nh cho t ng-s nào có gia- ình Ba Gi ng thì c phép v nhà nghch i ba ngày r i s t u l i gi ng Thu c-Nhiêu mà nghe hu n-l nh. Còn các t ng-s

c ph ng xa, không có thân-nh n trong vùng, thì theo Thanh-Nhân lên Thu c-Nhiêu mà . Các võ-t ng và v n-s u x xa, nên c th y u v nhà Thanh-Nhân.

khi -Thanh-Nhân cùng các b n ng-chí em ngh a-binh ông-S n lênánh l y thành Phan-Tr n, Nu ng-n ng nhà hàng ngày c luy n t p võ-ngh

luôn lu n. Nh ng t p d t m t mình ri t r i c ng bu n, nàng m i i kh p gi ngThu c-Nhiêu khuyên các b n gái t 15 n 20 tu i m i bu i chi u, n u không b nvi c nhà, thì t u l i võ-tr ng nàng s ra công luy n t p cho bi t võ-ngh nh trai,

u không phá tr n hãm thành, thì c ng c gân c t n -nang, thân-th kh e m nh.

n gái ghi tên th -giáo m c vài ch c. N ng-n ng kh i t p ch y,p nh y r i t p ánh quy n. Ch ng nàng lên Phan-Tr n di n võ c quan quân

khen tài, nàng h ng chí hài lòng, nên tr v Thu c-Nhiêu nàng m i t p cho b n gáiánh n ao cho thành-th c r i s t p b n.

t bu i chi u, N ng-n ng ang t p cho m y ch em t i võ-tr ng,thình lình có ng i báo tin có m t ám ng i ông l m, ngoài ng cái i vôgi ng, không bi t h là ai và i âu v y.

N ng-n ng l t- t mang cung tên vào l ng, tay c m n ao, xông ramé gi ng mà xem, m n- c m ao ch y theo sau. Nàng ng ngó m t h i r i nói:“Binh ông-S n c a mình v … Ph i. . . ch c-ch n binh c a mình. Có c rõ-ràng. . .Cha tôi i u. . . K d hôn ! T i sao b thành mà v ?”.

Thi t qu ngh a binh ông-S n tr v . Thanh-Nhân v i Minh-Giám i u,phía sau i theo t ng t p m i t p có ng i ch -huy i tr c. N ng-n ng ibinh i t i m i b c ra ch p tay thi l và h i: “T i sao cha rút ngh a-binh v ? Gi c

t thành l i hay sao ?”.

Thanh-Nhân áp: “Không. ông-S n nh ng thành l i cho Chúa gi , chkhông có ai t c. t i cha s c t ngh a cho ch t ng nghe, r i con s hi u.Ngh a-binh ông-S n v cho toàn-v n thinh-danh, v ng lo vi c l n, ch khôngph i s ai hay là thua âu mà con nghi-ng i. Hãy tr v cho mau ng bi u làm th ttrâu heo mà ãi t ng-s ”.

ng-n ng v i m y b n gái theo vòng binh tr v gi ng, tay m i nàng ucó c m ao, coi d ng nh n -binh ra nghinh ti p ngh a-s ông-S n.

t i nhà, Thanh-Nhân ra l nh t ng s rã ra, ng i lo gi t trâu heo, k lo n ung, làm r n r n ng n b a c m t i. n u ng r i, Thanh-Nhân gom h t t ng-



l i võ-tr ng và Minh-Giám c t ngh a cho m i ng i hi u c m u c a c p Ch -Huy t i sao giao thành cho Tân-Chánh V ng mà rút v Ba Gi ng, v ng tránh cái

a to s p t i nay mai, mà c ng v ng gây thêm l c-l ng r i th a c -h i mà c -i-s , ch Phan-Tr n là ch gi c h m-h m quy t ánh. Th -l c ông-S n

ch a mà ch ng gi n i, n u c ng-quy t l i thì ph i th t b i, ph i h -hao, r iông-S n mang ti ng thua Tây-S n, mà còn s e không tròn o tôi Chúa. Bây gi

ch -t ng hi u m u-k c a B Tham-M u thì ai ai c ng kính-ph c, nên không t cgi n v s b thành mà v .

úng ba ngày, các t ng-s Ba Gi ng t l u l i . Thanh-Nhân v i Minh-Giámt ngh a m u k m t l n n a cho l n nh hi u ng kh i n n chí, r i tuyên-b m t

ch ng-trình hành- ng. Ch ng-trình g m n m m:

1.- T -ch c t Ba Gi ng thành m t c n-c quân-s v a v ng-ch c, v a phong-phú;

2.- T -ch c cu c làm ru ng nuôi thú, b t cá làm m m, cung-c p l ng-th c chobinh i;

3.- L p n l y t i a- m tr ng y u t binh phòng-th ;

4.- T -ch c do-thám các n i và t ban liên-l c gi a cu c do-thám v i c n-c atin-t c v cho mau l , ng c p ch -huy bi t rõ tình-hình mà huy- ng cho hi pth i;

5.- T -ch c cu c v n- ng ng khuy n-khích h ng trai-tráng xin gia-nh p choông mà bành-tr ng l c-l ng c a ngh a-binh ông-S n thêm cho l n.

Thanh-Nhân giao cho Nguy n-L ng v i Tr n-H o tùy kh -n ng c a m i t ng- mà phân ra:

- M t t p chuyên lo nuôi trâu bò, heo cùng gà v t;

- M t t p chuyên lo vô ng b t cá làm m m;

- M t t p xây n, p l y, ào hào ng a gi c. Võ-Nhàn v i Lê-V n-Quân lãnhnhi m v quan-sát a-th , ch n a- m tr ng-y u r i ng coi xây n l y.

Giao cho n m v n-s Ph m-Háo-Ngh a, Lê-Th -Tiên, D ng-Trung-C , Hu nh-Thiên-Hà và Tri u-Bá-V n lãnh t -ch c cu c do-thám ng báo tin t c và ho t- ngtuyên-truy n ng r thanh-niên gia-nh p binh i cho ông.

Các võ-t ng không có ph n-s c bi t thì chia nhau kh p ba cái gi ng màthôi-thúc làm ru ng-r y, nuôi l c-súc và b t cá làm khô, làm m m.

Phân-phát công vi c r i thì t p nào theo t p n y b t u lo ph n-s li n, lo m tcách r t h ng-hái. Ban ngày m c làm vi c chung ki n-trúc c n-c thì ban êm

nh rang gi ng nào theo gi ug n y, s -t t ph i t u l i m y võ-tr ng ã có s nng ti p t c t p luy n võ-ngh d i s ch d n c a m y võ-t ng.

Lê-V n-Quân v i Võ-Nhàn quan-sát a-th l p n-l y mà phòng-th BaGi ng, hai ng i i xem giáp vòng r i thì ng ý ngh :



1.- L p m t dãy n kiên-c d c theo h u-ng n sông V ng-Gù t vàm R ch Chanhxu ng t i vàm R ch K -S n che, ch n phía trái cho gi ng Tr n- nh và gi ngCánh-Én;

2.- L p m t dãy n d c theo ng n r ch t ch Tân-An qua ch M -Tho phòng-th m t ti n cho gi ng Tr n- nh ch n gi c do ng th y b lên phía ó;

3.- L p m t dãy n d c theo t -ng n Ti n-Giang t vàm R ch Xoài H t lên vàmch Cai-L y che y m t ti n gi ng Thu c-Nhiêu;

4.- Còn phía ng Tháp M i là phía sau t Ba Gi ng thì kh i l p n lu , nh ngph i t -ch c h -th ng cho binh- i có th n-núp ng gom l c-l ng ph ncông khi Ba Gi ng b gi c chi m, binh ông-S n ph i t m lui v ó mà ch nggi .

Lê-V n-Quân v i Võ-Nhàn trình bày sáng-ki n ó cho Thanh-Nhân v i Minh-Giám bi t. Hai ng i n y i xem a-th r i phê y. Quân v i Nhàn l p t c c bìnhlính xây n p l y, chung quanh m i n có ào h m, có óng c làm cho binhgi c t n-công không th hãm n c. Gi a lúc ngh a-binh ông-S n r n-r ki n-trúc c n-c thì N ng-n ng hô-hào khuy n-khích b n gái c ng t p luy n, l pthành m t i n -binh k c 100 ng i. N -binh c ng hùng-hào h ng-hái nhngh a-binh, nam n kình nhau mà nêu cao linh-th n chi n- u, b i v y quân- i

ông-S n càng ngày càng thêm m nh-m .

Trong tám tháng thì n l y l p xong, l ng-th c dùng, c n-c Ba Gi ng t -chúc hoàn-b . Bây gi m i xây t i m i gi ng m t thành trung- ng cho v ch -huy

mà u-khi n các n l y ngoài. Thanh-Nhân phái Võ-Nhàn ch -huy gi ngThu c-Nhiêu, Lê-V n-Quân ch -huy gi ng Tr n- nh và Nguy n-L ng ch -huygi ng Cánh-Én.

n-c ki n-trúc xong thì binh s ã lên t i ba ngàn.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám l y làm hài lòng vì Tây-S n có n ây c ng không th ng ông-S n c. V i h -th ng phòng-th v ng ch c ã t -ch c ó, m t

lính trong n có th ch ng v i ba lính công-hãm r t d dàng.

Theo t cáo trình c a t p do-thám g i v m y tháng nay thì trên Phan-Tr n (Sài-gòn) i Nguyên-Soái Lý-Tài ngày êm c n hút, không th y t -ch c cu c phòng-th gì h t. Trong m y n d c theo mé sông xu ng Nhà Bè thì cho lính th le-the,

u gi c t i thì ch y, ch không có s c mà ch ng c . Lính trong thành c ng khôngth y t p-luy n, m i ngày chúng th i t ng t p vô làng vô xóm b t gà v t, hái tráicây, hi p- áp dân thôn-quê, có khi c p gi t t i áo qu n ho c ti n b c n a, làmcho dân quê thán-oán và m n ti c ngh a-binh ông-S n.

Minh-Giám nghe tình-tr ng nh v y thì c i mà nói v i Thanh-Nhân: “C m binhnh v y thì ch t r i. V y mà làm i t ng n i gì. Ông th y ch a, mình tách ra làph i l m, chung-ch , mình s ch t theo b n b t l ng ó, ch t mà vô-danh”.



Cách ít b a có tin v báo r ng, ng i ta n rùm binh Tây-S n vào g n t i, i ctr m chi n-thuy n. Không bi t có thi t nh v y hay không, nh ng th y trong thànhPhan-Tr n quan quân r n-r c lao-xao l m.

Thanh-Nhân bèn c i ng a i kh p ba gi ng mà báo tin y cho các ch -huy tr nghay và c n-d n ph i thêm binh cho các n ng phòng-th cho nghiêm-nh t, b tlu n binh t ng c a ai, h kéo qua a-ph n thì ph i ánh b t h t, d u x ng là binhtri u c ng không dung.

Cách vài b a n a, Háo-Ngh a h i d trên Phan-Tr n tr v cho hay Thái-Th ngHoàng cùng v i m y quan H -giá tr n i ngã nào không bi t, r i êm sau Tân-Chánh V ng c ng tr n i n a mà c ng không ai bi t i ngã nào.

Thanh-Nhân nghe nh v y thì c i mà nói: “Có i Nguyên-Soái Lý-Tài, là m tu t ng Trung-Qu c c m binh thì còn s gì mà tr n”.

a sau có tin v báo Nguy n-Hu u-khi n m t chi n thuy n vào B n-Nghé, b h n hai muôn binh lên l y thành Phan-Yên, Lý-Tài run s nên d t binh tr n

tr c, b thành tr ng cho gi c chi m.

Vài b a sau l i có tin Nguy n-L b l i m t muôn binh Mô Xoài (Bà-R a) dong s kéo vô chi m Biên-Tr n (Biên-Hòa) b t Lý-Tài t i vùng Châu-Th i mà

chém. Binh c a Lý-Tài rã tan h t.

Tr c kia Thanh-Nhân nghe l i Minh-Giám nh ng thành Phan-Yên cho Tân-Chánh V ng r i rút binh ông-S n v Ba Gi ng, tuy không nói ra, song g n hai

m nay trong lòng v n m- c hoài. Hôm nay m i th y rõ Minh-Giám th t cao-ki n,u mình không nghe l i thì b h a to. Vài ngàn binh ông-S n làm sao mà ch ngi ba muôn binh Tây-S n, l i binh y do Nguy n-Hu ch -huy thì mong gì th ng

c mà dám ch ng.

u mình ch ng-c thì ngh a-binh ông-S n ch t h t, hai Chúa c ng b c m, l c-ng và danh-giá u tiêu-tan, còn gì mà mong c i-s .

Minh-Giám c y các v n-s phân nhau gi i buôn bán mà r o kh p trong mi nTi n-Giang v H u-Giang thám-d coi Thái-Th ng Hoàng v i Tân-Chánh V ngtr n ch nào ng l p th r c v , r i s lo m u ph c qu c.

Gi c d ã t i bên hè, hai Chúa ã m m t mà nh n th y thi t h hay d . Chánhlà lúc ông-S n ph i ng d y gióng tr ng ph t c ra m t anh-hùng mà so tài so trí

i Tây-S n r i ho c ph i b tiêu-di t trong nh t th i, ho c s c danh th m nthiên-c . Thanh-Nhân nóng-n y n m ng i không yên, mu n kéo h t m y ngàn binhlên Phan-Tr n ng tranh-hùng v i Nguy n-Hu .

Minh-Giám ng n c n nói r ng hi n th i xu t binh có hai u b t l i:

1.- Tây-S n có ba muôn binh, còn ông-S n ch có ba ngàn, m t ch ng v i 10, không gì th ng n i;

2.- L , Hu m i chi n-th ng, oai danh c a t ng-soái ng l ng-l y, tinh-th n c a-t t ng lên cao. ông-S n chi n v i m t o binh nh v y th t sách.



Thanh-Nhân gi n nên h i:

- Nói nh ông v y thì mình ph i n núp chúng nó hoành-hành, thâu t c tGia- nh c a mình hay sao ?

- Chánh tôi ch d p ó, ch cho Tây-S n phân binh i ánh các tr n, r i tôi sê ch nánh riêng t ng t p, m i có th th ng c.

- Ví nh chúng nó em i binh vây ánh t Ba Gi ng thì mình ph i b c n-cmà tránh hay sao ?

- Không. N u g p tr ng h p nh v y thì mình ánh ch . D p may c a mình, làmsao mà b qua c. Ba Gi ng có h th ng phòng-th kiên-c . H -th ng y mình

-ch c bí-m t, binh gi c không hi u n i. Chúng nó th y m y n t -nhiên ápvào công hãm, không dè có c c n tr , có h m gài chông. H gi c t i b c c n thìtrong n l p tên b n, l p lao phóng ra, làm sao ch u n i. T p nào qua kh i rào

thì ph i r t xu ng h m ch t h t, ch y không kh i. V i h -th ng phòng-th c amình d u m t mà ch ng v i ch c mình c ng ch c th ng, s gì mà không dámchi n. Tôi nói thi t cho ông bi t, tôi tính th i v Ba Gi ng mà t -chúc c n-c âylà có ý ào huy t s n chôn binh t ng Tây-S n. N u chúng nó mù quáng kéonhau r n-r n ây, y là chúng nó n p mình cho c p.

N ng-n ng nãy gi ng sau l ng cha mà nghe nói chuy n, nàng cbi t rõ bí- n c a h -th ng phòng-th Ba Gi ng, thì nàng kính-ph c tài-trí c a ôngMinh-Giám vô cùng. Nàng th m ngh , ông-S n có v quân-s nh v y thì lo gìkhông c thành công m -mãn.

Thanh-Nhân c ng ph d , bèn giao cho Minh-Giám ch -huy phòng th gi ngThu c-Nhiêu v i Võ-Nhàn. Thanh-Nhân qua gi ng Tr n- nh ph l c v i Lê-V n-Quân và gìn gi luôn n gi ng Cánh-Én.

N ng-n ng nhà th a lúc ông Minh-Giám r nh-rang nàng h i ông l i vcách phòng th t Ba Gi ng. Ông s n-sàng c t ngh a chi n-l c cho N ng-n ngnghe và vui mi ng ông còn d y thêm r ng, ví nh gi c b th t m t tr n r i th t kinhkhông dám léo l i g n m y n n a, chúng ki m kho ng tr ng mà xâm nh p, thìph i gài b y kín áo mà g t chúng, ho c t khói t l a làm nghi binh, ho c ào

m r i che y cho chúng không dè ph i sa h m m c b y mà b gi t.

Nh có d p n y N ng-n ng m i c bi t chi n-l c là môn tr ng-h chong i c m binh xu t tr n. Làm t ng có s c m nh, có can- m, ch a ch c ra tr n màth ng c, ph i bi t chi n l c, bi t tránh cái m nh và bi t th a ch y u c a gi cthì t n-công m i ch c th ng. Nàng ghi nh nh ng l i c a Minh-Giám d y phòng khi

u s nàng có th ti p giúp cho binh ông-S n.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám ch g n m t tháng mà không th y binh Tây-S nqua l i g n t Ba Gi ng. Thanh-Nhân h ng chi n mà chi n không c thì b c-t ckhó ch u.

Tình-c Háo-Ngh a i d -thám tr v báo tin Nguy n-Hu dem h n m t muônbinh do ng th y vào các c a Ti u, c a i, c a Ba-Lai c a C -Chiên, l c-soát các



vùng mà tìm nh-V ng v i Tân-Chánh V ng. o binh Tây-S n vào sông C -Chiên n Ba-Vát g n Cái-M n, ã b t c Tân-Chánh V ng n p cho Nguy n-Hu gi t r i. Còn nh-V ng thì b t tin, tìm không ra, nên không bi t có ch yxu ng mi t n y hay là ch y lên vùng Biên-Tr n, ng có r ng núi mà núp cho kín.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám nghe Tân-Chánh V ng thì h i thì không m y nglòng, ngh vì Tân-Chánh V ng gieo h a t -nhiên sanh h a. ã v y mà d u Tân-Chánh V ng có m t, mi n nh-V ng còn thì cu c trung h ng ph c qu c c ngcòn có th mong-m i.

Té ra cách n a tháng sau, Trung-C v i Bá-V n tr v báo tin nh-V ng v ioàn tùy-tùng tr n tr c nên qua H u-Giang r i l n xu ng Cà-Mau, v Ba Gi ng

cho có binh ông-S n phò-tá. Ch ng dè i binh c a Nguy n-Hu m t t p vào c aGành-Hào, m t t p vào c a sông c vây b t c mà gi t n a, còn oàn tùy-tùngkhông bi t có thoát kh i hay là ã b gi t luôn.

Minh-Giám Nghe nh-V ng th h i thì l s c bu n r i ng i l l ng d ng nhánh c b chi u bí, ng tìm n c mà c u t ng.

Thanh-Nhân v bàn mà nói l n: “ i ! Còn chúa c ng v y, mà không còn Chúang v y, ta c m t m c tranh- u mà gi t n c Gia- nh là t n c c a t -tiên

ta r i m hôi n c m t mà khai-thác. N u không có Chúa thì ta thay th ánh iTây-S n, hi u-tri u nh n-dân ng ngh a bành-tr ng l c-l ng r i ra quét s chluôn àng ngoài, kh c-ph c t t c giang-s n em v m t m i”.

Minh-Giám nói:

- c v y thì áng công mình l m. Nh ng mà vi c l n quá không bi t Tr i cógiúp cho mình hay không ?

- Làm vi c gì c ng ph i li u s c, ph i ngó tr c dòm sau, không nên nh m m tlàm li u r i ph i n-n n h i-h n.

- Ng i ta nói: “Th i th t o anh-hùng” chánh là lúc n y. N u nhút-nhát b qua-h i, s sau tìm không g p n a.

- Ông mu n kêu binh lên ánh Phan-Tr n li n bây gi hay sao ?

- Ch còn ch i gì n a ?

- V y thì ph i cho ng i i do-thám tình-hình c a gi c r i s nh k t n-công.

Minh-Giám bèn sai Trung-C ch m t thuy n d a, chu i lên Phan-Yên gi i bánng quan-sát tình-th coi Tây-S n còn nhi u hay ít và óng h t trong thành hay là

phân ra mà óng n i nào.

Trung-C v a m i i thì có m t tên quân c a Nguy n-L ng sai v báo có m ttoán binh Tây-S n g m 50 tên v i m t t ng ch -huy ng i hai chi c thuy n nh vàosông V ng-Gù b binh c a Nguy n-L ng vây b t c h t, hi n gi ng giam t igi ng Cánh-Én mà ch l nh.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám li n b t ng a c i xu ng gi ng Cánh-Én mà tra v n.



Toán quân Tây-S n b b t ây t t ng ch -huy cho t i m y ch c s -t t ng khaing Nguy n-L v i Nguy n-Hu em ba muôn binh vào n Mô-Xoài m i phân

th y b t n-công Biên-Tr n m t l t, Nguy n-L thâu Biên-Tr n b t gi t khách Lý-Tài, Nguy n Hu do ng th y vào B n Nghé l y thành Phan-Tr n r i i theo

t gi t Tân-Chánh V ng t i Ba-Vát và Thái-th ng Hoàng t i Cà-Mau. M i có l nha Chúa Tây-S n g i vào òi Hu , L v g p. Hu tính l i n m ngàn binh tr n

thành Phan-Yên, d i quy n u-khi n c a T ng- c Châu và ng s a-so n chi binh tr v Qui-Nh n. T ng- c Châu m i sai binh t toán i các sông, r ch

ki m coi có ai t -t p mu n d y lo n thì b t em v tr t i. Toán quân n y xu ng t ing-Gù tình-c b sa l i tr tay không k p.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám nghe r i thì ngó nhau mà c i, d y Nguy n-L ngm tù h t c b n r i lên ng a tr v Thu c-Nhiêu ch thêm tin c a Tr ng-C r i ch n ngày xu t-chinh.



IX

TU N-KI T NHÌN TH I-CU C

Tr i mùa xuân xanh lè, gió b c mát-m . Bu i s m mai ánh n ng gi i unhành, ng n c sáng lòa, ngoài sông Ti n-Giang thuy n buôn l i qua tr ng bu mtr ng nõa.

Minh-Giám ng ng i t i cái bàn gi a nhà mà u ng trà i di n v i Thanh-Nhân và Võ-Nhàn. Hai v ch -huy n y nóng-n y mu n nh n d p Nguy n-Hu còn Phan-Yên em binh ông-S n lên ánh cho Hu bi t tài l c, bi t khí hùng c a

ng-s Gia- nh. Minh-Giám g c u, v a chúm-chím c i, v a nòi: “M y ôngmu n th s c v i Hu . Tôi c ng mu n l m. Thu nay nghe Hu là ki n t ng, g m

trí dõng l c thao, tôi c ng mu n th y tài-n ng c a ng i rõ-ràng, nh n xétcoi i danh y thi t hay gi . Nh ng chi n v i Hu mà binh mình ít còn binh Hu

ông, m t ph i ch ng v i m i, mu n th ng l i thì ph i c y ch c qu m u th n,ch theo cái chi n-thu t dàn binh dã-chi n thì ch c-ch n mình s th t-b i. Mà hth t-b i thì ngu l m, vì Hu có binh ông, nó dùng cái thu t sóng ng i, xua binh è

p ông-S n thì bên mình ch t h t không còn m t con ”.

N ng-n ng, t b a d c nghe Minh-Giám c t ngh a chi n-l c, thìnàng c m ph c tài trí c a ông, kính ông là b c siêu- ng anh-hùng, t i-th ngnh n-v t c a t n c Gia- nh. Nay nghe ông nói mu n ánh b i Nguy n-Hu thìph i c y m u th n ch c qu , nàng c x n-b n sau l ng cha, có ý lóng nghe m uch c c a ông Minh-Giám coi k -quái th nào ng h c thêm khoa chi n l c.

Minh-Giám ch a k p bày t ý ki n thì có hai chi n-s thú n ngoài vàm vàobáo r ng ông H -V n-Lân x ng là quan H -giá c a Chúa nh-V ng h i tr c,ng i m t chi c thuy n nh ghé n xin phép vào vi ng Ch -Huy v i Tr n Tham-

u.

Minh-Giám và Thanh-Nhân u có thi n-c m v i H -V n-Lân, nên nghe nóicó Lân n ki m th m thì h n-h vui m ng, li n c y Võ-Nhàn ra ngoài vàm r cLân vào ng h i th m coi thi t hai Chúa có t -n n hay không và các b -h ai còn ai

t.

Thanh-Nhân l i d y N ng-n ng bi u ng i nhà b t heo làm th t ngkho n ãi c -giao, vì trong b n v H -giá có H -V n-Lân v i Lê- i-Chí hi u bi t tríý c a ngh a-binh ông-S n, có l t i v y nên c thoát n n, H -V n-Lân m i n

ây xin hi p-tác.

Ch ng hay Võ-Nhàn r c H -V n-Lân vào g n t i b n, hai ng i m i b c rasân nghinh ti p c nh n. Cùng nhau m ng-r xong r i, Thanh-Nhân m i b n vônhà, kêu ng i nhà l y r u u ng ch m-chút ng àm- o.

Minh-Giám kh i u nói: “Tuy chúng tôi v gi ng gi i giáp, song chúng tôikhông h quên cái m c- ích giúp n c c u dân. Chúng tôi lóng nghe tin-t c xa g n,nh t là tin-t c v thành Phan-Yên, vì ó là a- u c a t Gia- nh, m c d u cóbinh t ng hùng-dõng c a i Nguyên-Soái Lý-Tài oai tr n, nh ng chúng tôi c ng



n lo-ng i v m ng v n c a hai Chúa, nên không an lòng. N m ngoái chúng lôinghe Nguy n-L v i Nguy n-Hu s p em ba muôn binh phân th y b vào ánh.Chúng tôi nóng lòng h t s c, nh ng vì không dám trái ý v i c Tân-Chánh V ng,chúng tôi ã gi i tán ngh a-binh ông-S n, có còn L c-L ng gì âu mà huy- ng.Sau chúng tôi nghe Thái-Th ng Hoàng tránh tr c r i k Tân-Chánh V ng c nglui sau, chúng tôi m ng cho hai Chúa th y hi m-h a mà lánh tr c, mong r ng iNguyên-Soái Lý-Tài s ánh phá Tây-S n ng c u Chúa th thành. Té ra cách âych ng bao lâu, chúng tôi l i liên-ti p nghe nh ng tin nh s m-sét, nghe i Nguyên-Soái Lý-Tài b thành ch y lên Biên-Tr n mà tr n, b gi c ón b t gi t s ch, không sót

t tên quân, nghe Tân-Chánh V ng ch y xu ng Ba Vát r i th h i sau l i cònnghe Thái-Th ng Hoàng tr n xu ng Cà-Mau mà c ng không thoát kh i tay Tây-

n. Chúng tôi nghe nh v y thì h t s c au n. Làm th n-dân mà cho Chúac n n, không a tay n ng , thì h -th n vô cùng. Nh ng tin chúng tôi nghe ó

có qu thi t nh v y hay là h n huy n ? Xin H -quân nói cho chúng tôi bi t m tchút”.

-V n-Lâu a n c m t mà áp: “Tin ông nghe ó u úng s th t. ChúaThái-Tth ng Hoàng c chúng tôi phò i tr c, chúng tôi a th ng vô t i Cà-Mau. T ng là tr n n i h o-lánh nh v y Chúa s c an thân, nào dè Nguy n-Hu r t theo b t Chúa mà hành-quy t ! au- n h t s c !

Thanh-Nhân b c-t c nên ch n h i:

- Các quan H -giá c ng b gi t v i chúa ch sót có m t minh H -quân thoát kh inên v ây hay sao ?

- Không. Chúng tôi thoát kh i c ba ng i v i Hoàng-T Nguy n-Ph c-Ánh.Ch có m t mình Lê- i-Chí ch t v i Chúa mà thôi.

Minh-Giám ch t l i mà than: “T i nghi p cho ông b n i-Chí quá ! Ngàychúng tôi vào tâu v i Chúa xin thành cho binh-t ng c a Tân-Chánh V ng gìn-gi , chúng tôi em ngh a-binh ông-S n v Ba Gi ng. Khi tr v t i sân, i-Chí níutôi l i t tình quy n luy n. Tôi bi t ng i nh n th y cái nguy s p n, ng i mu n itheo chúng tôi, ng t quân-th n là o-tr ng, ng i không n b Chúa mà thoát n n.Vì ng i ôm- p cái o y ng i m i ch t v i Chúa. Sát thân d thành-nhân, xá sanhnhi th ngh a, i-Chí là nhà nho-h c, ng i gi tròn o nhân v i o ngh a thìph i, nên cái ch t c a ng i không l gì”.

Thanh-Nhân gi n nói l n: “ i có nhi u vi c làm cho mình b c-t c h t s c.Ng i mù quáng h làm b y thì h ch t ã ành. T c là t c ng i sáng-su t mà bnhân v i ngh a bu c ràng r i ph i ch t v i k mù quáng. Kh là t i ch ó. V vi c

a mình ây, Tân-Chánh V ng không bi t nh n xét th i-cu c, c ng không hi unh n-tình, g p th ng Lý-Tài là th ng m tr c l i tham danh, nghe nó khoe-khoangtài trí thì mê r i giao c m ng v n n c nhà cho nó. Ch ng h u-s thì m i hay nó là

vô d ng thì tr r i, Tân-Chánh V ng v i Lý-Tài gieo h a thì ph i ch t v i h aa mình là ph i r i. T i-nghi p cho Thái-Th ng Hoàng ch vì quen nhu-nh c mà

thôi, nh t là t i-nghi p cho i-Chí sáng-su t v i ám mù-quáng, ngh t i ch ó



thi t áng bu n. Hôm nay H quân t ng tình anh em nên n th m chúng tôi,chúng tôi mu n m i H -quân luôn l i ây v i chúng tôi. Tuy anh em ông-S n

a chúng tôi tài trí không có gì, l c-l ng không áng k , song chúng tôi có chí l n,có lòng thành, chúng tôi oàn k t thành m t kh i ng sanh ng t . H -quân ây

nh-d ng tinh-th n, n u có h a, chúng tôi ch t h t r i H -quân m i ch t sau,chúng tôi không nh h , bình th ng thì khoe-khoang rùm beng, ch ng h u-s thìch y tr n tr c, b cho H -qnân b h i âu”.

-V n-Lân ngó ngay Thanh-Nhân mà áp

- Tôi r t cám n Ch -Huy, vì th ng xót thân ph n tôi nên m i c n l i nh v y.Ng t o làm ng i ch ng ph i có cái thân mà thôi, còn có cái ngh a nó quí h nthân n a, ông i-Chí vì cái ngh a mà ng h y thân. Tuy tôi là võ-t ng, song có

nào tôi vì an thân mà b cái ngh a cho c.

- Hai Chúa ã ch t h t r i, ông còn cái ngh a i v i Chúa n a âu ?

- Hai Chúa m t mà Hoàng-t Ánh còn.

- Nhi m-v c a ông là phò Chúa nh-V ng mà thôi, ch có ph i phò t t c thân-quy n c a Chúa âu mà ông lo.

- Trong n c ph i có m t Chúa là t ng-tr ng c a qu c-gia. Chúa nh-V ngt thì Chúa Tân-Chánh V ng thay. Chúa Tân-Chánh V ng m t n a thì t -

nhiên Hoàng-t Nguy n-Ph c-Ánh thay th . Tôi là t ng c a Tri u- ình, tôiph i phò Hoàng-t Ánh lo ph c-nghi p. ó là ngh a-v c a tôi. Tôi không cphép tr n tránh.

- Ngh a-binh ông-S n chúng tôi không ph i là tôi c a Tri u- ình. Chúng tôikhông có mang cái ngh a-v ó.

- Các ông không có làm quan, nh ng các ông là dân trong n c. Các ông c ng cócái ngh a-v th n-dân i v i quân-vu ng ch .

- Chúng tôi b quân-v ng b c ãi thì có, ch có ch u ân-hu gì c a quân-v ngâu mà có ngh a-v ?

- M y ông nh cái gì mà ung- úc c tinh-th n qu c gia, bi t th ng n cth ng dân ? Không ph i nh vua chúa hay sao ?

- Không. Không ph i v y. Chúng tôi sanh-tr ng trong t Gia- nh, là vùng ôngcha c a chúng tôi li u x ng máu mà chi m c , r i r i m hôi n c m t màkhai-thác. Chúng tôi nh hy-sinh v i công-lao c a t -tiên mà nung úc tinh-th nqu c-gia, th ng t n c, th ng gi ng-nòi, ch có nh cái gì khác âu. Chúngtôi nói thi t, n u Tây-S n quy t vào thâu t t n c c a ông cha chúng tôi thìchúng tôi c ng quy t ch ng c n gi t máu cu i cùng, ch ng nào chúng tôi ch t

t r i, Tây-S n m i làm ch t n c n y c.

Minh-Giám ng i nghe hai ng i cãi v i nhau t i ây thì ông c i ng t r i atay v vai H -V n-Lân mà h i:

- Bây gi ông hi u tâm h n c a ng i Gia- nh hay ch a ?



- Hi u r i.

- , ây m i ng i u nh v y h t th y. Có cái gì trong b ng thì tr t ra h t,không thèm gi u-gi m vì ghét cái thói phách l i, láo-x c, gi -d i, b . Mà kìa

m ã d n r i, tôi ã ói b ng, v y xin m i H -quân i dùng c m v i anh emtôi r i s nói chuy n ti p.

Thanh-Nhân, H -V n-Lân, Minh-Giám v i Võ-Nhàn ng ng i l i n u ng.Minh-Giám thì vui-v nói nói c i cu i không ng t, H -V n-Lân thì tr m-t nh, s c

t có v u-t .

n u ng r i, Minh-Giám m i h i H -V n-Lân:

- H i nãy H -quân nói nh-V ng v i Tân-Chánh V ng m t r i nh ng cònHoàng-t Ánh. Hoàng-T bây gi âu ?

- trong Cà-Mau.

- v i ai ? Có binh t ng phò tá hay không ?

- Hôm tôi t bi t ra i thi ch có hai ông Tr ng-H u v i Hà-Khâm mà thôi, chkhông có ai n a. V n còn n núp, nên ch a dám chiêu-m binh-s .

- Ông i bao gi ?

- ã m t tháng r i r i.

- Ông i âu ch không l Cà-Mau lên ây mà ông i t i m t tháng r i.

- Tôi i tìm m y ông, mà vì không thông ng i n c b c, h i th m ông-S nkhông ai bi t âu mà ch . Tôi i l n-qu n bên Trà-M n, Lai-Vung, r i i qua Sa-

éc, h i th m l n l n m i bi t mà n ây.

- Còn Hoàng-T Ánh v t-v trong lúc binh-t ng Tây-S n ng hoành-hànhtrong t Gia- nh, sao ông không phò Hoàng-T l i b mà i ?

- Hoàng-T ch i-v i không n i n ng d a, không ng i phò-trì, ngài sai tôi i tìmanh-hùng, ngh a-s Gia- nh mà c u c u. Ngài nh hùng-dõng c a ngh a-binh

ông-S n n m tr c ã thành-thi t t n-tâm c u qu c c n v ng, nên ngài c nn tôi ph i rán tìm cho c m y ông ng yêu-c u a tay c u v t. Hai quan-giá Hà-Khâm v i Tr ng-H u c ng theo thôi-thúc tôi ph i i vì n m tr c tôi

có gây nhi u ít c m-tình v i m y ông, b i v y có tôi m i có th yêu c u m y ôngc.

- Thi t ngh a-binh ông-S n có c m-tình v i ông i-Chí và H -quân nhi u l m.p c H -quân, anh em chúng tôi h t s c vui-m ng. Nghe i-Chí m t, anh

em chúng tôi h t s c th ng ti c. Tr i khi n chúng ta còn c tái-hi p hôm nay,u H -quân không chê chúng tôi là ám thôn-phu quê d t, H -quân ch u ây

mà d y cho chúng tôi bi t l -nghi tri u- ình, c nh v y thì chúng tôi c m tìnhkính c vô h n. Còn n u H -quân ép bu c chúng tôi ph i tr ra giúp Chúa phòvua n a, u ó chúng tôi xin t ngay, t h n, vì chúng tôi ã chán r i, li u ch t



mà không c n, l i còn khinh b c, thì có cái gì khuy n-khích mà làm hoài choc.

- Th t tôi nhìn nh n lãnh- m v i m y ông là Chúa nh-V ng, còn khinh-b cy ông là Chúa Tân-Chánh V ng. Nay hai Chúa ã m t r i, m y ông không

nên phi n trách n a. Hoàng-t Ánh tuy còn tr tu i, song ngài bi t c m ngh am ân, ngài th ng khen ng i tài c c a m y ông hoài, nh t là nh c-nh

ng-n ng, vì n m tr c d xem N ng-n ng di n võ, ngài kính-ph c tài ti n và phi ki m c a N ng-n ng, ngài bái N ng-n ng là th n tài Tr i cho

giáng-th an dân giúp n c.

Thanh-Nhân c i ng o mà nói: “Con gái luy n t p chút nh mà ch i, tài trí baonhiêu mà an dân c u qu c. H -quân nên l y thành-thi t mà ãi nhau, ch ng nêndùng ch c mà ph nh-ph . Tôi nói thi t, ngh a-binh ông-S n b khinh-b c nh ngkhông lem-lu c, th i-b d ng tinh-th n, ch không n n chí mà tan rã. Ngh a-binh ông-S n ng tránh m t bên mà dòm thiên-h , ch th i r i s tái xu t màtung-hoành. Chánh lúc n y là lúc h p th i, H -quân ch trong ít ngày r i s th y

ông-S n xu t-hi n, mà xu t-hi n v i quy n t ch , ch không ph i xu t-hi n nggìn-gi s nghi p c a ông cha. Hoàng-T Ánh mu n gi -gìn ngôi Chúa thì t lo l y.

ông-S n m c b n vi c riêng, không th giúp cho ai c”.

Minh-Giám ti p nói: “L i c a Ch -Huy m i nói ó là l i thành-thi t, xin H -quân th a l i v i Hoàng-T , khuyên ngài i ngõ c a khác mà ki m ng i nâng ngai

vàng. t Gia- nh còn nhi u chí-s tài-nh n, n u ngài có thi n-chí, có i- c, bi ty sáng su t mà x s , bi t dùng nh n-ngh a mà chiêu hi n, thì thi u chi ng i tá-

tr ”.

-V n-Lân nh n th y hai lãnh t ông-S n u t kh c, v n còn h ng-háili u lo c u n c, nh ng ã chán-n n h t mu n phò vua thì ông bu n hiu. Ông ng isuy ngh m t chút r i ông than: “Hai ông nói r ng t Gia- nh không thi u gình n-tài. Nh ng có nh n-tài mà h không kh ng ra giúp thì c ng nh không có. Tôi

n Lai-Vung, tôi có g p c ông Nguy n-V n-Ho ng, r i qua Sa- éc tôi có g phai anh em T ng-Ph c-Khuông và T ng-Ph c-L ng. Tôi yêu c u m y ông ó thì

ba ông u s t-s ng ch u ra phò vua giúp n c”.

Minh-Giám v i-vã nói: “ ó, m y ng i ó c r i. Tôi có nghe danhNguy n-V n-Ho ng. H n ng i ó khiêm-t n, tánh-tình thu n-h u l m. Còn

ng-Ph c-Khuông v i T ng-Ph c-L ng là con cháu c a c L u-Thú Long-Hng-Ph c-Hi p. V n là nhà quan, t -nhiên h t n-tâm phò Chúa. V y thì nên c u

ba ng i ó ra giúp li n i”.

-V n-Lân d -d r i m i áp:

- Ba ng i thi t s t-s ng, nh ng không có binh s n.

- Thì có t ng-s r i s m binh, ch làm sao mà có binh s n c.



- M y ông có binh ó. M y ông nói em binh v Ba Gi ng gi i giáp ng làmru ng câu cá mà n. Tôi th y ngoài mé sông cái có n l y, n nào c ng ch abinh ông n c.

- i lo n ph i phòng-b ch sao. Không l n m ch gi c t i ng bó tay mà ch uch t.

- Binh Tây-S n có tràn t i vùng n y hay ch a ?

- Chúng tôi có ý i ch , nh ng không th y gi c lai vãng. Chúng tôi ng bàntính vì gi c không thèm t i thì ph i i tìm gi c, ch không l ch hoài.

- M y ông tính xu t binh ánh Tây-S n hay sao ?

- Có l ph i v y. N u Tây-S n mu n tránh thì ông-S n ph i i tìm, ch n uông-S n c ng tránh n a thì bao gi m i g p m t.

- Cha ch ! Nghe nói binh Tây-S n c ng nhi u l m, vô t i m y muôn.

Thanh-Nhân c i mà nói: “Nhi u thi ánh theo nhi u, còn ít thì ánh theo ít.Chúng tôi còn ch tin-t c cho y r i s t n binh. Có l trong n m m i b a n ach không lâu âu.

-V n-Lân v i-vã áp: “Tôi i ã lâu r i, tôi ph i tr v g p k o Hoàng-Ttrông. V tôi nói tôi có g p c m y ông, ch c Hoàng-T m ng l m. Mà ch ngnghe m y ông không ch u giúp, ch c ngài s th t v ng n n chí”.

Minh-Giám nói: “H -quân v th a l i v i Hoàng-T r ng ngh a-binh ông-S ni theo m t chí-h ng riêng ch không có ác-c m gì v i ngài. V y ngài c chiêu-

t ng-s lo cu c trung-h ng, c ng nh ông-S n c ng-quy t gi -gìn t-c. Tây-S n là m i thù chung c a hai àng. Tuy hai nhóm i hai ngã, nh ng c hai

u nh m m t m c- ích chung là tiêu-di t Tây-S n. t m c- ó ó r i chúng ta nói chuy n v i nhau. N u không có c mà phân-ly, thì s liên-hi p ch c không

khó gì. N u hai bên u l y lòng thành-tín mà ãi nhau, không gieo ác-c m, khônggây thù h m, thì vi c khó c ng có th hóa ra d c”

-V n-Lân nói chuy n n x , không yêu-c u binh t ng ông-S n giúpHoàng-T Ánh n a, mà ch ng ông t mà v ; Thanh-Nhân v i Minh-Giám c ngkhông c m. Ch ng Võ-Nhàn a H -V n-Lân i ra vàm r i thì Minh-Giám m i nói

i Thanh-Nhân:

- Ông t , không ch u giúp Hoàng-T Ánh là ph i l m. Mình không ph i là tay saia h nên có vi c thì h kêu, h t vi c thì h i. Tôi c ng ti p theo ông mà t -

kh c, làm cho h h t lên m t ng i cao mà khinh b c ng i ta.

- i lo n ai m nh thì làm chúa. V y mình mong làm cho mình m nh mà thôi.

- Ông H th y mình không ph c-tùng, ng l t t i v li n, ông bi t t i sao v yhay không? V cho Hoàng-T hay r i xin ngài ph i ích thân t i ây mà yêu-c umình.



- Ông nói có lý. Ng i ta ã bi t tài l c c a ngh a-binh ông-S n, nghe nói mìnhp chi n v i Tây-S n, ch c l c-l ng c a mình y . Ch c ch n ng i ta s

eo theo minh, ch không ch u b âu. N u Hoàng-T có n, Hoàng-T nóith nào, r i mình s l p thái- mà i-phó.

- Hoàng-T có yêu-c u phò-tá thì ông c t kh c. Liên-hi p thì c, ch phò-táthì ng ch u. Liên-hi p thì còn oai-quy n, t -do hành- ng, ch phò-táng i ta sai âu ph i làm ó.

- Tôi hi u r i.

Trung-C i do-thám v báo tin. Nguy n-Hu v i Nguy n-L rút binh ch vQui-Nh n, l i Phan-Yên có 5.000 giao cho T ng- c Châu u-khi n.

Minh-Giám nói: “Hu ã em i binh v thì mình không c n ánh g p, T ng-c Châu v i 5.000 binh b t quá gi thành Phan-Yên, ch không chi m t Gia- nhc mà mình ph i lo. ch m ch m ít b a cho tôi tính coi ph i làm th nào, h phá

tan o binh c a Châu, kh c-ph c thành Phan-Yên r i thì ph i i luôn ra chi mBình-Thu n, Khánh-Hòa li n, ph i bành-tr ng thinh-th , cho Tây-S n phân tán l c-

ng mà ng n c n, ch n u mình chi m Phan-Tr n r i c l c- c ó mà gi , Tây-n em toàn-l c vào mà ánh úp n a, thì cái h a tr c s di n i di n l i hoài, cu c

thành công bình-d nh ch ng nào m i thâu-th p c”.

Thanh-Nhân nói:

- Hi n gi binh mình ã c ba ngàn r i r i, l ng-th c y , binh-khí s n-sàng.

- Ch chi binh c 5.000, kh c-ph c Phan-Yên r i 1.000 l i gi thành, cònem 4.000 ra ánh àng ngoài thì m nh-m l m.

- V y thì ph i m binh thêm.

- ó là u c n nh t. N u ông-S n mà có binh ông c ng nh Tây-S n, chúngta s ho t- ng m nh h n Tây-S n b i ph n. Chúng ta có th ánh r c ra t i Qui-Nh n. Nh ng ánh c ch nào ph i có binh chi m gi ch ó, ch ánh th ng

i b mà i c ng th không.

- Ph i có binh t i n m ba muôn thi-hành chánh-sách ó m i c. Chúng ta có chímà không có th -l c nên khó mà làm vi c l n. Nh chúng ta tr v ây ã g nhai n m r i, chúng ta tuyên-truy n, chúng ta dùng ph ng-pháp mà khuyên-

, nh ng chúng ta m i thêm c có m t ngàn binh mà thôi. C theo cái à ómà ti n-b , thì bi t ch ng nào chúng ta m i có l c-l ng mà làm vi c l n.

- Tôi ã già r i. Vi c c n ph i làm g p không th trì-h n n a. Hôm n chúng tanói chuy n v i ông H -V n-Lân, chúng ta c ng-ng nh t ý mu n hành- ng

-do, không ch u ph c-tùng Hoàng-T Ánh. Mình ph i nói nh v y ngHoàng-T kiêng-n không dám b t mình ph i u t-h . Mình ch quên Hoàng-Tcòn oai-tín gi a dân gian nhi u l m. Mình c n ph i dua theo ngài ng c y oai-tín y mà chiêu-m dân c ng-tráng l p thành quân- i cho ông và thâu-ph c s -phu t -ch c chánh tr . Ph i có quan m i có ng i kêu g i nh n-dân ra



làm binh lính và cung-c p lu ng-th c cho binh-lính no mà ánh gi c. Mình lop gi c, Hoàng-T lo t quan cai-tr , hai ngành ph i i ôi v i nhau m i mau

thành-công.

- N u c n ph i làm nh v y m i t -ch c binh- i m nh-m c thì tôi ch u hi p-tác. Xin nh hi p-tác ch không ph i ph c-tùng. Mà ông H -V n-Lân ã i m t

i, mình làm sao g p c Hoàng-T mà nói chuy n.

- Ông ng lo. Ông H -V n-Lân th y mình kháng-c l t- t i v , ý ng tính vc Hoàng-T lên ây ng b n thân ngài khuy n d mình vì ng không có th

nói cho xiêu lòng mình c. Trong ít ngày s có Hoàng-T n ây cho mà coi.Tôi d n tr c ông, n u Hoàng-T n, ông ph i làm l tôi chúa mà nghinh-ti p.Còn ngh -s thì xin ông phú cho tôi thay m t mà bàn tính. Ph i làm nh v y

ng tôi m n c ông không ch u ph c tùng r i tôi òi cho ông-S n có quy n hành- ng, t -do v quân-s không ai c xâm-ph m.

- Hay ! M u sâu-s c thi t. Tôi mu n h Hoàng-T ch u hi p-tác v i ông-S n thìmình ph i s p- t ánh v i Tây-S n m t tr n l a ng Hoàng-T th y tài-l c

a ông-S n.

- c. Mu n ánh b a nào c ng c h t. H ánh thì th ng.

- V y thì k t ngày mai tôi s i n m i gi ng mà duy t binh và d n các Ch -huytr ng ph i chu n-b s n-sàng i ngày xu t binh.

Trong m y ngày sau, b a nào Thanh-Nhân c ng c i ng a i kh p m y gi ng màduy t binh, truy n l nh, nay i gi ng n y mai i gi ng khác. N ng-n ng xinphép i theo cha, r i nàng c i ng a i m t bên, t ng-m o hùng-hào, oai-khí l m-li t, t ng-s nào th y c ng kiêng-n .

Minh-Giám oán không sai. Thi t qu không t i m i b a, lúc tr i v a sáng thìhai tên quân th n ngoài vàm vào báo có thuy n c a Hoàng-T Nguy n-Ph c-Ánh và Hoàng-T xin cho vào th m T ng Ch -Huy v i Tham-M u Tr ng.

Mu n cho cu c ti p r c có v ni m-n , Thanh-Nhân v i Minh-Giám ngxu ng m t chi c thuy n nh i ra vàm. Th y có m t chi c thuy n u g n n, l i có

-V n-Lân ng tr c m i, Minh-Giám bi u tr o-phu c p l i ó. Ch khách vui-vchào nhau, H -V n-Lân nói: “Tôi v c ng g p Hoàng-T i ki m tôi. Tôi th acho Hoàng-T hay tôi tìm c th -lãnh ngh a-binh ông-S n t i Ba Gi ng ng

p- t em binh ánh Tây-S n báo thù cho Chúa. Hoàng-T m ng quá li n d y tôisang qua thuy n c a ngài ng d n ng cho ngài ì vi ng m y ông. V y tôi xin

i m y ông qua ng giáp m t Hoàng-T ”.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám v a b c qua thì Hoàng-T Ánh trong mui c nga chun ra. Ba ng i thi l r i Minh-Giám li n nói: “Hôm n chúng tôi nghe H -

quân xác-nh n hai Chúa u t n n thì chúng tôi h t s c bu n, nh ng nghe nóiHoàng-T c thoát kh i tai h a thì chúng tôi r t m ng cho Hoàng-T . Hôm naytình c hay Hoàng-T mông-tr n n ch h o lánh n y, chúng tôi m ng quá, v i-vãra ti p ngài, không k p thay áo. V y anh em chúng tôi nh n danh ngh a-binh ông-



n kính-c n th nh Hoàng-T vào tr i ngh -ng i m t ôi b a ng àm o v inhau v n n dân ách n c”.

Hoàng-T nói: “Khi thành Phan-Yên, nghe tin Tây-S n em i binh vào ánhthì Thái-Th ng Hoàng d y tôi v i các quan xu ng thuy n ng cùng Hoàng-Th ng t n n. Tôi tâu v i Hoàng-Th ng nên xu ng Ba Gi ng yêu-c u m y ôngcho tá túc. Hoàng-Th ng s m y ông h n v vi c tr c nên không dám xu ng ây,

ch y th ng t i Cà-Mau nên m i th h i. Tôi luôn-luôn có lòng ái-m ngh a-binhông-S n, nên c thoát n n và v a nghe an-t nh thì tôi c y H -quân i tìm m y

ông. Nay c g p nhau ây tôi h t s c vui m ng, ch c ã có ng i trung-thành chotôi n ng d a. V y tôi yêu-c u m y ông cho tôi núp bóng trong lúc gió ông t

y mà ch khi an-t nh r i tôi s lo m u khôi-ph c san-hà, t an xã-t c”.

Thanh-Nhân nghe l i khiêm-t n c a Hoàng-T thì ng lòng quên h t m u-mô,quên l i Minh-Giám nên nói: “N u Hoàng-T không có ng i phò-tá thì ây v ianh em chúng tôi. Tuy chúng tôi không có quy n i Nguyên-Soái nh chú kháchLý-Tài, song thinh-danh ông-S n c ng cho b n Tây-S n kiêng n , không dámléo n vùng n y”.

Minh-Giám h i H -V n-Lân còn hai quan H -giá n a i âu, H -V n-Lân nói cóquan H -giá Hà-khâm trong mui, còn quan H -giá Tr ng-H u thì ng i thuy n

a Lân i lên Lai-Vung và Sa- éc r c Nguy n-V n-Ho ng v i hai anh em h T ngxu ng ây h i ki n v i Hoàng-T .



X

HÀO-KHÍ R NG NON SÔNG

Hà-Khâm có t ch ngày tr c làm phách d a n t Thanh-Nhân tr c chùaChâu-Th i, b Thanh-Nhân cho m t bài h c r i, bây gi t i ây càng thêm h -th n,nên rúc trong mui, không ch u ra. Ch ng nghe H -V n-Lân kêu, c c ch ng ã ph ibò ra, mà m t s ng trân. Thanh-Nhân n m cánh tay ông mà kéo ng d y và nói:

ã t i ây mà còn s gì n a nên không dám ra ngoài. Nãy gi tôi không th y ôngi ông Tr ng-H u, tôi t ng hai ông c ng b gi c khai ao nh ông Lê- i-Chí r i

ch ”.

Minh-Giám m i Hoàng-T vô mui mà ng i cho thuy n i th ng vô tr i trung-ng r i ông cùng v i Thanh-Nhân tr v thuy n nh i tr c d n ng, thuy na Hoàng-T ti p i theo sau. Hai thuy n i ngang qua m y n, trên n h i

tr ng chào m ng.

Trong lúc thuy n t -t i vô gi ng, Hoàng-T Ánh ng i ngó hai bên mé r chthì th y dân-c trù-m t, nhà c a liên-li p, v n t c th nh-m u. M t khúc xa xa thìcó óng m t cái n. n có d ch-lâu cho quân canh trên cao mà th y b nphía. Ch ng vào nhà, Thanh-Nhân v i Minh-Giám cung k nh m i Hoàng-T ng igi a là gh ch -t ch. Hoàng-T khiêm-nh ng không ch u ng i, nói r ng ngài xiêu-

c trong dân-gian, t i ây là ng i khách mà thôi, nên không dám ch t a xinnh ng a-v vinh-di u y cho T ng Ch -Huy ngh a-binh ông-S n ho c Tham-

u Tr ng là ng i l n tu i.

Thái- khiêm-t n c a Hoàng-T Ánh làm cho Thanh-Nhân, luôn t i Minh-Giám, u c m-xúc thêm n a, h t mu n c ng-ng nh ng tách riêng mà x ng bátranh ngôi. Bây gi hai ng i thành-thi t th nh Hoàng-T ph i ng i cái gh danh-dnh ng nài-n cách nào Hoàng-T c ng không ch u, c khuyên t ng-s ông-S nxem ngài nh m t ng i b n ng-chí tr tu i v y thôi, ch ng k ngài là kim-ching c-di p chi h t.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám yêu-c u h t s c không c, cùng th ph i cho Hoàng-T t do mu n ng i âu tùy ý. Hai ng i lo trà r u mà ãi khách, d n

t heo làm th t d n ti c, sai i các gi ng òi h t các võ-t ng ch -huy t -t u v màchúc m ng Hoàng-T .

Hoàng-T h i th m N ng-n ng, Thanh-Nhân ph i cho kêu con rangoài nhà bái-ki n Hoàng-T . Hoàng-T t l i khen-ng i tài n ng, t ng cho N ng-

ng b n ch “N -Trung Tu n-Ki t”.

Minh-Giám v i Thanh-Nhân có ý ch coi Hoàng-T l y lý gì mà yêu-c ungh a-binh ông-S n tá tr mà ch cho n n c m, Hoàng-T h i chuy n th ,nh ng ch ng h nói chuy n c u qu c-n n, ph c ngôi vua.

n x , Hoàng-T ng ra ngoài h ng mát. Ngài th y bên nhà có cái sân r ngn, c ngàn ng i h i hi p n i ó c ng không ch t. Ngài kêu H -V n-Lân v i Hà-

Khâm r i cùng nhau i l i cái sân ó xem ch i. Lúc y Thanh-Nhân m c i vô trong,



còn Minh-Giám c m khách, ông th y ba ng i d t nhau i l i võ-tr ng nh ng ôngkhông i theo, có ý mu n cho Hoàng-T thong-th mà bàn tính vi c riêng v i haiquan H -giá. Thanh-Nhân tr ra không th y khách, m i h i khách i âu. Minh-Giám c i mà nói:

- D t nhau ra võ-tr ng ng tính m u nh k gì ó không bi t.

- Tôi phi n l m. Nh ng t h i s m m i g p Hoàng-T , tôi th y ngài khiêm-cung,nho-nhã, tôi th ng quá r i h t gi n.

- Có l ông H -V n-Lân ã cho ngài hay tr c chí-h ng t -ch c a chúng ta, nênngài s a thái- không t -cao, t -tr ng, ng chúng ta c m m n mà th n-ph cngài. y v y chúng ta ph i dè d t ch xem. i v i ngài chúng ta ph i th l ,vi c ó ã ành, nh ng ng h a phò-tá chi h t, i ch ng nào ngài m u mànói r i m c tôi i áp.

- N m ó trên thành Phan-Yên ngài còn nh , không nghe ngài nói chuy n chit, tôi t ng ngài lôi-thôi. Té ra ngài thông-minh quá, l i có cách nói chuy n làm

cho ng i ta ph i c m-m n, không ph i nhu-nh c hay lù-mù âu.

- Mình chia r ã ba n m r i, bây gi Hoàng-T ã 16-17 tu i, ch ph i nh hoàisao. L i b n quan H -giá, có v n, có võ , h d y d hàng ngày, d y trót m y

m nay, t -uhiên ph i thông-minh ho t-bát. Ông i-Chí h c r ng l m, ch cHoàng-T nh ông i-Chí d y nhi u.

Hai ng i nói chuy n t i ó thì th y võ-t ng ch -huy gi ng Thu c-Nhiêu b tu t u v r i võ-t ng hai gi ng kia l n l t c ng v . Minh-Giám ra võ-tr ngi Hoàng-T vô nhà ng các ch -huy ngh a-binh ông-S n bái y t.

Hoàng-T c i mà nói: “Ti p anh-hùng ngh a-s tôi ph i ra ngoài sân mà ti p,ch có l nào tôi ng i yên trong nhà mà g i ng i ta vào. âu ? Võ-t ng ch tôi chnào ? Xin ông làm n a tôi l i ó ng tôi chào m ng m y anh là r ng c t c a

c nhà, là hy-v ng c a dân-chúng”.

Minh-Giám a Hoàng-T v i hai quan H -giá tr l i nhà. Hoàng-T ngngoài dòm vô th y võ-t ng 20 viên ng s p hai hàng ng ch ngài, cóThanh-Nhân ng gi a.

Hoàng-T nói l n: “Làm t ng mà rúc trong nhà ng nói chuy n rù-rì, coikhông c. V y tôi xin m i các anh b c ra sân ng chúng ta h i-ng gi a thanh-thiên b ch-nh t ng th y m t th y lòng nhau”.

Thanh-Nhân d t ch t ng ra sân s p ng m i gi ng m t hàng cho phân bi t.

Hoàng-T bi t Võ-Nhàn v i Lê-V n-Quân, vì hai ng i y c m binh lên Châu-Th i nghinh-giá n m tr c, nên ngài b c l i chào hai ng i, còn m y ng i khácthì ngài c y Thanh-Nhân ti n-d n cho ngài bi t tên b , quê quán m i ng i.

ti p ki n xong r i, Hoàng-T ng gi a mà nói: “Tôi l y làm vinh-h nh màc thân-c n v i m y ch c oá hoa th m c a ngh a-binh ông-S n. Tôi càng vinh-

nh h n n a, n u m y anh vui lòng thâu-nh n tôi làm m t ti u-t t c a ngh a-binh



y, ng tôi theo m y anh d p gi c mà c u dân giúp n c. Tôi oán ch c v i hùng-dõng, v i trí tài, v i thi n-chí, v i vô-t c a m y anh, th nào m y anh h chi n thìth ng h làm thì nên, không bao gi th t-b i”.

Ch -t ng th y Hoàng-T v a gi n-d , v a l i-l c thì c th y u c m m n,quên h t v Tân-Chánh V ng khinh b c n m x a, th m chí Thành-Nhân v i Minh-Giám là ng i ã nuôi m m phân-ly trong lòng, mà c ng th m tính s b ý nh ó

phò-tá Hoàng-T là ng i x ng áng lên ngai vàng ng b nh-quy n ch p-chánh.

Nh n d p ch -t ng h i-hi p m t, Thanh-Nhân có s p- t ãi m t ti c t i võ-tr ng. Có t m t bàn riêng cho Hoàng-T v i hai quan H -giá ng i. Khi nh pti c, Hoàng-T không ch u ng i riêng, ngài chen mà ng i chung v i t ng-s , nói

ng ra tr n s ng hay ch t u nh nhau, b i v y n u ng c ng ph i chung v inhau, không c riêng bi t. Hai quan H -giá c ng làm nh Hoàng-T thành-thcái bàn ó b tr ng, không ai ch u ng i.

n r i ch -t ng cáo-t v h t, vì không c b cu c phòng-th lúc ban êm.

Sáng b a sau ông Tr ng-H u i r c Nguy n-V n-Ho ng, T ng-Ph c-Khuông và T ng-Ph c-L ng qua t i, l i có ch theo 100 binh c a anh em h T ng

i chiêu-m . Thanh-Nhân hay tin thì ra l nh cho vào, H -V n-Lân lãnh ra vàm ónti p. Hoàng-T ni m-n ti p ba v h o-h n m i t i, dùng l i thân-ái mà nung chí vàbi u H -V n-Lân gi i-thi u v i lãnh-t ông-S n.

Hoàng-T l y làm m ng mà c ba t ng v i 100 binh ra phò-tá, nh ng ngài tý lo ng i vì t m thân ng phiêu-l u, không c a nhà, không l ng-th c, khôngbi t làm sao mà nuôi binh t ng c. Minh-Giám th y ch b i-r i ó nh ng không

th a c -h i mà t th -l c c a Hoàng-T , ý mu n giúp cho ngài có binh t ngriêng, coi i v i ông-S n ngài tính l nào. Ông m i -ngh cho binh-s m i n y

t tr i t m t i võ-tr ng mà và c ng giúp lúa làm l ng-th c. Hoàng-Ti t i sao không tính cho nh p chung v i binh ông-S n, l i riêng nh v y.

Minh-Giám nh n d p mu n bày t ý-chí c a ngh a-binh ông-S n cho Hoàng-Tbi t, coi ngài li u l nào, nên tr c m t m i ng i, ông m i ng d y mà nói:“Ngh a-binh ông-S n c a chúng tôi khi m i l p ra thì l n nh u thành-tâm thi n-chí quy t tôn v ng, c u qu c, h dân. Chúng tôi th tâm hy-sinh t t c t cho

c ba m c- ích ó. Tôi xin phép t thi t v i ngài, tr c thái- c a Tân-Chánhng n m n , ngh a-binh ông-S n th t-v ng nên chán-n n, m i nh b m c-

ích th nh t, ch lo i theo hai m c- ích sau mà thôi. S Tân-Chánh V ng lãnh-m v i chúng tôi ã gây h u qu không hay, vi c ó ngài ã th y rõ, nh c l i thêm

bu n, ch không ích gì. Chúng tôi v n bi t ngài không can-h gì n s khinh b cchúng tôi n m tr c. Hu ng chi ngài l i ây hai b a rày, t l i nói n vi c làm c angài u gieo r c c m tình ái kính t n thâm tâm c a anh em l n nh ông-S n. Có lngài ã nh n th y t m lòng thành-kính c a chúng tôi thành-thi t, ch không có chútnào gian d i. Bây gi chúng tôi c ng do t m lòng thành thi t ó mà t v i ngài: ngàicó ngh a-v riêng c a Ngài là báo thù cho Hoàng-T c và khôi ph c ngôi qu c-



ng. Anh em ông-S n có ngh a v riêng c a ch ng tôi là quét s ch non sông vào an dân-chúng. Tuy ngài v i chúng tôi nh m m t m c- ích chung mà b c t i,

song m i bên i riêng m t ngã, chúng tôi không th theo sau l ng ngài, ch khôngcó ý thù ngh ch v i ngài. Trái l i n u có d p thì chúng tôi s n lòng giúp cho ngài

c ph ng ti n mà làm tròn ngh a-v n u s giúp ó không trái v i ngh a-va ông-S n. T i nh v y nên chúng tôi mu n giúp cho ngài có m t binh- i hùng-u riêng, phò-tá ngài, ch chúng tôi không n giành mà bành-tr ng l c-l nga ông-S n. Chúng tôi thành-thi t bày t chí-h ng c a ngh a-binh ông-S n cho

kh i hi u l m r i sanh nghi-k mà h i vi c l n là vi c dân, vi c n c“.

Hoàng-T Ánh ng i ch m-ch nghe l i t t n c a Minh-Giám thì ngài c m- ngc- m, c m- ng vì chí-h ng t -c ng c a ông-S n mà c ng c m- ng vì t -

cách thành-thi t c a ng i lãnh o. Ngài b t mãn v ông-S n tách i ng riêng,không ch u l y ngh a th n dân mà ph ng s vua chúa n a. Nh ng ngài có b n-tánhthông-minh, ngài nh n th y tình-hình hi n-t i, ngài hi u v i ngh a-s hùng-anh, ph i

y sáng-su t khôn-ngoan mà i- ãi, ngài ngh c n ph i nh ng-b , ph i m m d o,ph i dung-hòa m i thâu-ph c c nh n-tâm, b i v y ngài b c l i m t ngó ngayMinh-Giám, tay v n vai ng i mà nói: “ c bi t chí h ng c a ngh a-binh ông-

n ã không oán ghét tôi, l i còn th ng t ng tôi, mu n giúp cho tôi là m t chi r tu t trong Hoàng-T c, may nh Tr i mà còn s ng sót l i ây. Tôi c ng l y l i

thành-th t mà t v i ch v anh-hùng ông-S n: Hi n th i tôi ng tìm n i an nmà g i thân, ch ch a ám nuôi hy v ng tr thù nhà, hay ph c ngôi Chúa. Ch -vanh-hùng cho tôi theo núp d i bóng c ngh a-dõng, ó là may cho tôi l m r i, tôi cótài c gì mà dám mong-m i b c anh-hùng theo tôi ng phò-tá. Không, tôi khôngdám v y âu. Tôi ch mu n c theo làm m t tên quân trong o-binh ông-S n

y thôi. N u binh ông-S n quét s ch c b n Tây-S n làm cho non-n c thanh-bình, nh n-dân an-l c, thì chí tôi th a-mãn, tôi s vác búa s t lên trên s n núi ca hátmà n c i ho c ng i ng -thuy n th theo dòng n c ngâm nga mà th câu. Thi t,

c v y thì tôi vui không bi t ch ng nào, vui vì th y ng i có c l n c m quy n,ng i có tài cao tr n c”.

Nghe nh ng l i b t ng nh v y, Minh-Giám ng -ng n, ông nh n th y Hoàng- Ánh thu c vào h ng t i-cao nh n-v t, h ng anh hùng, ch không ph i b c t m-

th ng. Ông s ngay, vì ông bi t không d gì mà u trí, lòng ng i nh v y n i.Ông ngó Thanh-Nhân, ông bi t ng i b n c a ông th ng ngay l i táo-b o, nh ngkhông sáng su t mà hi u bi t Hoàng-T cho n i. Ông c n ph i nói riêng chong i b n ông hi u bi t ng ngó t ng lai cho kh i l m. Nh ng Minh-Giám khôngmu n cho Hoàng-T t ng b n ông-S n toàn là nhóm v -phu mù quáng, nênông nói: “Nghe l i Hoàng-T nói, chúng tôi nh n th y Hoàng-T c tài ng icao h n thiên-h . Mà hi n-th i u c n-thi t c a Hoàng-T c ng nh c a chúng tôi,là ph i làm sao có l c l ng mà quét s ch Tây-S n. Lo cho xong vi c ó c ng già r i; v y không nên b m t thì-gi mà ngh n chuy n xa-xuôi di u-v i. Bây giph i lo d n b n cho m t tr m binh m i n xin phò-tá Hoàng-T ây ã, r i r nhrang chúng ta s tính t i vi c t n-công Tây-S n, là vi c chúng tôi chu n-b m y thángnay r i mà ch a huy- ng c”.



Minh-Giám v i Thanh-Nhân d t h t m i ng i ra võ-tr ng kêu Võ-Nhàn mày ch n m t góc c t tr i cho binh m i mà luy n t p, ch cây lá cho h n

mà làm nhà, xúc lúa cho h m n làm l ng-th c.

Qua b a sau, nh ng ch xóm v i thân-hào em r u th t n làm l ra m tHoàng-T Ánh. Chi u l i N ng-n ng luy n t p n -binh cho Hoàng-T xem.Hoàng-t l y làm hài lòng mà c bi t t Ba Gi ng già tr trai gái u oàn-k t,

p thành m t kh i v ng-vàng i theo m t m c- ích cao th ng.

êm ó, th a lúc v ng-v , Minh-Giám m i nói riêng cho Thanh-Nhân bi tHoàng-T Ánh là b c siêu-hùng, ng i th ng không th hi u tâm-trí c a ngài n i.

y n u mu n g n thì ph i th n-ph c t n tâm, còn nh không ch u u t-h v i ng ithì ph i dang ra cho xa, ch n u l ng-ch ng t s sanh r c-r i.

Thanh-Nhân nói: “M y n m nay, vì chán-n n nên tôi quy t t -c ng, t -ch ,không ph c-tùng ai h t. Nay g p Hoàng-T Ánh, tôi c m-ph c hoàn-toàn, tôi quy t

tôn ngài làm Chúa ng tôi phò-tá. Vi c ó ã quy t nh r i. Bây gi xin ôngnh k kh c-ph c Phan-Yên cho mau ng r c Hoàng-T v ó tôi tôn lên ngôi

Chúa r i chiêu-m binh-t ng em ra àng ngoài quét s ch Tây-S n và n u Tr igiúp v n thì i luôn ra B c-Hà d p t i Chúa Tr nh n a, ng th ng-nh t s n-hà tNam chí B c”.

Minh-Giám th m t h i dài mà nói:

- Ch ng-Trình ó t t p bi t ch ng nào. Tôi vái Tr i cho tôi s ng lâu ng hi pi ông và Hoàng-T mà th c-hi n cho c ý- nh ó, ch ng ch t tôi m i hài

lòng ph chí.

- Tuy ông quá l c tu n r i, song s c còn m nh, ông ch a ch t âu mà lo. V vi công tính phò tá Hoàng-T Ánh, thì t t h n là nay mai nên nói thi t cho ngài bi t

ng thành-th t hi p-tác v i nhau, kh i s nghi-k n a.

- Tôi s nói. Ph i nói ngay ra cho ngài bi t tôi s c binh ánh l y thành Phan-Yênng tôn ngài làm Chúa. R i ó chia hai ph n vi c: ngài làm Chúa lo t quan

cai-tr ng m binh lính và gom l ng-th c, tôi làm t ng, tôi t -ch c binh ivà c m binh ánh gi c. N u ngài cung-c p binh l ng cho tôi y thì tôi s

p b n Tây-S n àng ngoài, r c ngài v Thu n-Hóa r i tôi thâu-ph c luônc-Hà mà em v m t m i cho ngài th ng-tr .

- , ph i nói cho rành nh v y: L n n y tôi cho ông nói, tôi không chen vô. Tôikhuyên ông m t u n y là tin mà ph i phòng. ng d t Hoàng-T i xem hth ng phòng-th t Ba Gi ng c a mình, ph i gi bí-m t, vì ông-S n còn m t lành bí-m t ó, không nên cho ng i ngoài bi t. D u Hoàng-T có xin i xem

ng ng cho.

- Tôi s làm y theo l i d n.

Thanh-Nhân táo-b o, nh ng qu ng- i và ch n-chánh. Gi n ai thì nói ngay ra,không bi t s , mà ph c ai thì c ng t thi t li n, không ch u gi u.



Sáng b a sau, lúc Hoàng-T ng i u ng n c trà thì Thanh-Nhân em ý- nh h ihôm mà nói cho Hoàng-T bi t, nói tr c m t m i ng i. Hoàng-T ng c-nhiên,ngài h i t i sao hôm n Minh-Giám nói ngh a-binh ông-S n chán-n n không mu nphò vua chúa n a, ch lo an dân báo qu c mà thôi, mà bây gi Thanh-Nhân l i nóingh a-binh tính kh c-ph c Phan-Tr n ng tôn Hoàng-T lên ngôi Chúa mà phò tá.

Thanh-Nhân nói: “M y b a rày t ng lãnh ông-S n c g n ngài, th y ngàicó tài c ng c m quy n chúa-t trong n c. Vì v y nên anh em l n nh thay

i chí-h ng, quy t kh c-ph c thành Phan-Tr n cho mau ng tôn ngài lên ngôiChúa cho ông-S n phò-tá. Ngài làm Chúa ng t -ch c cai tr , t quan kh p n i

m lính và n p l ng. Anh em ông-S n chúng tôi là t ng, là c m binh ánhgi c. H Chúa cung-c p binh l ng cho chúng tôi y thì chúng tôi ánh d p h tTây-S n àng ngoài, r c Chúa v Thu n-Hóa r i i Tr nh, thâu-ph c luôn x

c-Hà em v m t m i cho ngài th ng tr ”.

Hoàng-T Ánh bi n s c, l t- t ng d y nói: “Tôi có tài c gì âu, sao l i ccác t ng ông-S n k nh-ái n mu n giao cho tôi m t trách nhi m l n lao cao quính v y ?”.

Ngài ngó Minh-Giám mà h i:

- Thi t qu nh v y hay sao ?

- Thi t qu nh v y. M y b a rày anh em l n nh bàn tính r i, nên m i phái Ch -Huy nói tr c cho ngài hay. Chúng tôi ng s p t ng xu t binh ánhPhan-Tr n.

- Có l c-l ng hay sao ?

- ánh Phan-Tr n thì có binh , nh ng kh c ph c thành r i ph i l p t c chiêu-mbinh thêm cho nhi u ng th a th ng ánh luôn ra Bình-Thu n, Diên-Khánh.

u không thi-hành chi n-l c y thì Tây-S n thong-th kéo vào ánh l y Phan-Tr n, té ra mình th ng mà r i c ng nh b i.

- Không bi t binh Tây-S n bây gi Phan-Tr n c ch ng bao nhiêu ?

- Tôi có tin ch c Hu v i L em i binh v Qui-Nh n l i có 5.000 binh chong- c Châu th t Gia- nh. Châu sai 1000 binh gi Biên-Tr n, cho i tu n

các r ch ngòi ch ng 5, 700 và gi thành Phan-Yên v i m y n chung quanhnhi u l m là 3.500. tôi nghiên c u mà th o ch ng-trình t n binh, trong vài

a r i tôi s trình cho ngài v i T ng Ch -Huy xem.

- Cha ch ! Bình Tây-S n s t i 3.000, l i trong thành có th th , khó cho mìnhth ng l m.

- Hãm thành thì hao binh. Mình không có binh ông nên không phép thí cho haot. Tôi ng tìm k ch c cho t ng Tây-S n em binh ra kh i thành ng

mình ánh cho d th ng.

- M y ông ráng th ng m t tr n ng l y oai.

- Ph i th ng m i c.



m d n r i, Võ-Nhàn m i h t i n c m.

Luôn trong hai ngày, Minh-Giám c th -th n i kh p gi ng mà ch i, không ghénhà nào, mà c ng không mu n nói chuy n v i ai h t.

t êm, ông m i Hoàng-T vào m t cái phòng kín r i kêu Thanh-Nhân, Võ-Nhàn, Háo-Ngh a v i H -V n-Lân vào mà ngh -s . H i th -k 18 mà ông ã cósáng-ki n nhóm h i-ngh quân-s g m c nhân-viên B Ch -Huy, B Tham-M u v i

Hành-Chánh, ch ng khác nào ngài nay các n c Âu M nhóm h i-ngh qu c-phòng t i cao ng nh k -ho ch, ho c phòng-b , ho c t n-công. Có v y m i th y t

a, trong cu c chi n-tranh, Vi t-Nam ã có nh n-tài cao-quí phát sanh, i Tr n cóng- o-V ng gi i v chi n-thu t tác-chi n tinh-th n, i Lê có vua Thái-T gi i

môn du-kích, r i n ây l i có thêm Tr n-Minh-Giám bày chi n-l c h kh c-ph c thành-trì thì ph i chi m-c t- ai r i dùng cái thu t “tàm th c” là cách “t mn dâu” l n l n i t i hoài mà chinh-ph c t t c lãnh-th .

Minh-Giám m i ngh -s , i ai n y ng i yên r i, ông m i bày t k -ho ch ánh thành Phan-Yên. Ông nói mu n ánh b i Tây-S n mà mình kh i hao binh t n

ng, thì không nên r n-r kéo n công thành, ph i dùng ch c ph c binh r i dgi c ra ngoài ng t p vây ánh, t p t thành, làm nh v y m i b t h t binh gi c.

y ông -ngh :

- Tr c h t ph i ch g o v i khô m m em lên d tr t i Ba-C m và Ch m chon-sàng ng khi binh t i kh i lo thi u l ng h ng;

- em binh i thì không nên dùng thuy n r n r . Ph i phân ra t ng i r i âm-th m cho i ng b , êm i ngày ngh ; nh ng úng ngày gi ã nh cho bi ttr c thì m i i ph i n m c-tiêu c a mình, ng mai ph c cho s n-sàng màtác-chi n;

- Phân binh mà ánh thì ph i áp d ng chi n-thu t ph c-kích thình-lình. Phái nhi ui n núp hai bên ng t Phan-Yên xu ng Ch m. Nhi u i binh khác, ít

nào c ng ph i c m t ngàn quân mai-ph c d c theo ng Phan-Yên lên Biên-Tr n. Còn l i bao nhiêu binh thì cho mai-ph c chung quanh ba m t thành, ph i

tr ng c a h ng v phía Biên-Tr n cho gi c trong thành thong-th ch y raphía ó;

- H t binh mai-ph c âu ó xong r i thì cho m t ông già vào thành báo tin nóicó gi c t -t p t i Ch m ông n m y ngàn và xin quan Tr n em binh n

ánh d p mà c u dân. N u Tây-S n không dám b thành mà xu t-binh, thì m ti binh ông-S n t Ch m ph t c gióng tr ng làm rùm beng kéo lên thành

mà khiêu chi n. H binh trong thành ra ánh thì i binh ông-S n v a ánha lui, d cho gi c r t theo t i ch ph c binh hai bên m i ó lên vây ch t;

- Binh mai-ph c ba phía thành h nghe phía Ch m h n chi n thì ó lên m t l tmà hãm thành. T ng Tây-S n nghe binh ra ngoài ã l t vào ph c-kích thìtinh-th n tán lo n r i, ch ng th y ba m t thành b công-hãm n a thì không còntinh th n mà chi n- u, t -nhiên ph i ki m ng thoát thân. Chi n- u không



có tinh th n thì mong gì th ng ai n i. D u 10 ng i mà khi p s thì m t ng ing-quy t g p ánh c ng th ng c. Th y m t m t thành b tr ng t -nhiên

kéo nhau ra ngã ó mà ch y lên Biên-Tr n. Bây m i t i ph n-s c a m y i mai-ph c d c theo ng lên Th c. Binh n y ph i ch n b t h t t ng-s Tây-S nch y ó, r i li n kéo h t lên vây ánh Biên-Tr n mà chi m luôn. Mà h i binh

t c thành Phan-Yên r i thì nên cho vài i r t theo Tây-S n ti p v io binh núp Th c mà b t gi c và ánh Biên-Tr n.

Hoàng-T Ánh nghe Minh-Giám trình bày k -ho ch thì khen ng i h t s c. H -n-Lân c ng bái k ho ch c a Minh-Giám. Ông nói thi t lâu nay ông t ng ông-n nh tinh th n, nh d ng-c m mà n i danh ch ông không dè có m u-mô, có

thao-l c, tác chi n có quy-c h n binh-tri u n a. Ông là m t võ-t ng c a Tri u-ình, n u ông c ch -huy m t i binh ông-S n thì ông l y làm hãnh-di n l m.

Thanh-Nhân c ng ch p-thu n k ho ch, song nói h chi m c t Phan-Tr ni Biên-Tr n r i thì li n cho m t o-binh i th ng ra l y luôn Bình-Thu n làmn-c i tôn Chúa, m binh thêm và v n l ng r i thì kh i ánh àng ngoài.

Minh-Giám phú-thác cho Háo-Ngh a v n l ng tr s n d c ng cung-c pcho quân- i, còn Thanh-Nhân thì lãnh ph n phân-ph i t ng-s , s p t ng i nàoch -huy i nào và mai ph c ch nào.

Thanh-Nhân m i nh: t 5 i mai-ph c vùng Th c d i quy n t ng ch -huy c a Lê-V n-Quân. o quân này có nhi m-v ón b i binh Tây-S n, ánh l yBiên-Tr n r i i luôn ra chi m Bình-Thu n.

Võ-Nhàn ch -huy 5 i núp d c ng ra Ch m lên Phan-Yên. Thanh-Nhân,có Nguy n-L ng ph -trách, lãnh em binh mai-ph c ng công-thành.

Hoàng-T Ánh, có H -V n-Lân và các quan H -giá, thì i theo trung-quân c aThanh-Nhân. Ba t ng m i qui-thu n v i Hoàng-T thì ch -huy m t tr m binh m i,mu n nh p theo o binh nào tùy-ý, nh ng ph i xu t tr n cho quen. L i t n-côngph i em toàn-l c m i x -d ng, ch 250 quân th c n-c ; 50 gi Cánh-Én, còn200 quân gi hai gi ng kia, có N ng-n ng ch m-nom u-khi n.

Quy t nh xong r i, Háo-Ngh a lo ki m thuy n ch l ng i t i d c ng, cóvài v n-s ph -giúp. Nguy n-V n-Ho ng v i anh em h T ng xin cho theo Nguy n-

ng ng công thành.

a sau, Thanh-Nhân sai ng i i m i h t các t ng ch -huy v mà lãnh hu n-nh.

Trong lúc h i-ngh , Minh-Giám nói xu t-binh ph i có Nguyên-Soái ch p-ch ngbinh-quy n gìn-gi k -lu t ghi công ph t t i.

Thanh-Nhân li n ngh xin ch t ng công-c Hoàng-T làm i Nguyên-Soái. Hoàng-T ng c-nhiên, nói r ng mình ch a t ng ánh gi c, nên c t khôngdám lãnh tr ng trách, xin c Thanh-Nhân m i h p lý. Thanh-Nhân c nài ép Hoàng-

ph i n m quy n Nguyên-Soái thì binh xu t m i có danh có oai. Minh-Giám c ng



ti p mà yêu-c u Hoàng-T lãnh ch c “ i Nguyên-Soái, Nhi p Qu c-Chánh” chobinh có danh ngh a, quân-chúng m i ph c-tùng, bá tánh m i an d .

Hoàng-T tuy m ng th y t ng lãnh ông-S n u thành-thi t ph c-tùng, songtrong lòng ch ng kh i ái-ng i, nên d -d không dám nh n ch c. Ch t ng c yêu-

u, mà H -V n-Lân c ng xuôi thu n, c c ch ng ã Hoàng-T ph i ch u. Nh ngngài nói n u bu c ngài lãnh quy n “ i Nguyên-Soái, Nhi p Qu c-Chánh” thì ngàidùng quy n Nhi p Qu c-Chánh mà phong ch c-t c l i cho ch v anh-hùng, ai n y

ng ph i lãnh, ch u nh v y ngài m i b ng lòng. Ai n y u ch u.

Hoàng-T m i phong cho:

- -Thanh-Nhân ch c Ch ng Dinh.

- Tr n-Minh-Giám ch c Tr ng Tham-M u.

- Lê-V n-Quân, Võ-Nhàn và Nguy n-L ng ch c Phó T ng.

- Còn các võ t ng khác ng lãnh ch c cai, i

th y u vui lòng, nh t là Hoàng-T Ánh v i H -V n-Lân m ng c toàno ngh a-binh ông-S n qui-ph c, giúp cho có s n m t l c-l ng hùng-c ng, l i

kh i ph i lo chia r mà gây thêm m t m i thù ngh ch khác n a.

Thanh-Nhân phân binh c t t ng, Háo-Ngh a chuy n v n l ng-th c, Minh-Giám ch n ngày t t gi lành, r i binh ông-S n t ng t p kh i-hành, t p nào ph i ixa thì i tr c, r i t p i g n m i theo sau, các t ng lãnh u có t hu n-l nh tuthân, c coi theo ó mà huy- ng.

Quân i i r i, Thanh-Nhân v i Minh-Giám d n dò N ng-n ng nhàu-khi n 250 quân th các n các tr i r i xu ng hai chi c thuy n nh mà i v i

Hoàng-T và ba quan H -giá.

Minh-Giám l p k ho ch ánh gi c ch ng khác nào m t ng i th ráp cái máy,-pb n nào t n m ch nào, làm vi c. Còn Thanh-Nhân u binh khi n t ngng nh m t ng i th ng coi cho máy huy- ng. H n gi kh c ã nh thì

máy b t u ch y, r i các b -ph n l n l t chuy n ng theo.

a t ng sáng, T ng- c Châu trong thành Phan-Yên c tin có gi c ông-n, s ông c ngàn, r n-r kéo lên Ch m phá làng t xóm. Ông li n ra l nh

cho hai b t ng, m i ng i em m t ngàn binh xu ng vây b t h t b n phi n-lo nem v tr t i.

Binh i c n a bu i thì quân báo phía Ch m có ti ng tr ng vang tr i, ti ngng i la d y t. Cách m t h i n a, quân v báo, c hai o binh Tây-S n l t vào ph c-kích nên b vây.

ng- c Châu nghe nh v y thì c kinh, li n em thêm 500 binh, tính b n thâni tr chi n mà c u hai t ng. V a ra t i c a thành thì nghe chung-quanh ti ng

tr ng ánh t ng-b ng, ch nào c ng có gi c r n r xông ra. Châu d -d không bi tnên t n t i mà ng n gi c hay là ph i th i vào th thành. T ng-s tán m kinh h n,không còn tinh-th n chi n- u n a, nên b ch y t n tìm ng thoát thân. Châu



ng n c n không c, cùng th ph i lui vào thành, tom góp binh còn l i l i 500 vàtruy n l nh ph i t n tâm gi thành.

Gi c ngoài h ng-hái, t p phá c a, t p leo t ng, tràn vô c ba m t. T ng- cChâu li u th không c n n i, m i nh m phía không có gi c m c a mà ch y.

Thanh-Nhân c binh t ng nh p thành, d y Tr n-H o em 500 binh r t theot T ng- c Châu r i i luôn lên vùng Th c ti p vi n v i Lê-V n-Quân ánh

chi m cho c Biên-Tr n.

Minh-Giám cùng ba quan H -giá phò Hoàng-T Ánh nh p thành. Thanh-Nhânra c a nghinh ti p và nói: “Nh th n oai c a i Nguyên-Soái, binh ông-S n chi nth ng r ràng. V y tôi xin thay m t cho t ng-s ông-S n cung-h . i Nguyên-Soái m i xu t m t tr n u ã c thành-công m -mãn”.



XI

MÂY MÙ TR I PHAN-TR N

Hoàng-T : áp: “ c phép tham-d , tôi m i th y rõ tài-trí c a quanCh ng-Dinh và quan Tr ng Tham-M u và m i bi t hào-khí c a ông-S n t ng-

. V y tôi xin quan Ch ng-Dinh chuy n t cho các t ng-s t m lòng k nh-áich n-thành c a tôi. Tôi tin ch c tình oàn-k t ch t-ch c a chúng ta n c nh vinhquang ng l n nh chung vui c ng h ng”.

Võ-Nhàn d n hai phó-t ng v i c ngàn binh Tây-S n v thành mà n p.

Thanh-Nhân ra l nh em giam h t vào ng c r i s h i l i n u ai ch u u hàng thìcho nh p ng sung quân, còn ai ngh ch ý thi s chém h t.

Sau cu c chi n-th ng v -vang, Thanh-Nhân ra l nh ch t ng-s ngh -ng i haingày và xu t ti n kho mua trâu bò khao quân. Lê-V n-Quân phái Tr n-H o tr vPhan-Yên báo tin ã kh c-ph c c Biên-Tr n xong r i, có gi i v 800 tù-hinh b t

c d c ng và t i Biên-Thành. T ng- c Châu ch y ngã lào không bi t, vìkhông g p c.

Thanh-Nhân d y giam tù binh chung v i tù tr c. Ki m m binh ông-S ni thì b th ng l i 50 ng i, còn ch t có 8 ng i. Th thì binh ông-S n còn t i

thành c m t ngàn r i không k 100 binh c a anh em h T ng.

Minh-Giám sai ng i v Ba Gi ng báo tin th ng tr n cho các ch xóm hay vày N ng-n ng g i thêm 200 binh n a, vì Ba Gi ng bây gi kh i phòng th , h 50 quân gi các n là .

Thanh-Nhân m m t ngàn ngh a-binh ông-S n giao cho Nguy n-L ngi Tr n-H o lên Biên-Tr n ti p thêm cho Lê-V n-Quân 500. C ng s binh c vài là 2.000. Lê-V n-Quân làm chánh t ng và Tr n-H o làm phó t ng d t 2.000

binh ó ra ánh Bình-Thu n li n. V i 500 binh còn l i Nguy n-L ng u-khi n gi Biên-Tr n. Háo-Ngh a c l nh ph i ch g o ra L i-Rê và Cù-My ng ti p

ng-th c cho o binh Lê-V n-Quân. Nguy n-V n-Ho ng xin cho theo o binhLê-V n-Quân ra ánh gi c àng ngoài ng l p công. Thanh-Nhân h i ý iNguyên-Soái thì ngài ch p thu n li n.

Trong thành bây gi ch còn có 500 binh ông-S n v i 100 binh c a h T ng.Ch ng N ng-n ng g i lên thêm 200 n a thì c ng có 800. Thanh-Nhân v iMinh-Giám th y binh còn ít quá thì lo-ng i, n u Tây-S n tr vô ánh báo thù thìkhông có l c-l ng mà ch ng c . Hai Ng i vào b m tình-th y cho Hoàng-T ánhhay và yêu c u ngài d y các quan H -giá mau mau t quan cai-tr các n i ng mbinh thêm cho nhi u mà gi thành-trì và n p lúa g o nuôi quân- i y .

Võ-Nhàn lãnh xem-xét tù-binh xong r i lên phúc-trình cho Thanh-Nhân hay th y tù binh 1.800 ng i u yêu c u cho qui-hàng và tình-nguy n xin nh p ng

theo binh ông-S n mà ánh gi c.



Thanh-Nhân ghét thói ph n c u nghinh tân, nh ng vì ng c n dùng ng inên ph i nh n s binh n y trà tr n v i binh ông-S n mà dùng .

Võ-Nhàn l i cho hay Tây-S n ch y b l i có 8 chi c thuy n l n, 5 chi c thuy nnh , l n hay nh u còn dùng c. Thanh-Nhân d y Võ-Nhàn cho ng i gi -gìncác thuy n y và c t binh tr n m y n ngoài Nhà Bè cho nghiêm-nh t. Ông l i d yph i g i 200 binh m i hàng u lên Biên-Tr n cho Nguy n-L ng x -d ng và b t v200 binh ông-S n th Phan-Tr n.

t b a Hoàng-T Ánh thôi-thúc ba quan H -giá ph i vi t t d y g t các tr n binh cho g p và cho nhi u mà n p cho quan Ch ng-Dinh.

Hà-Khâm v i Tr ng-H u th th nói v i Hoàng-T r ng Thanh-Nhân làng i x o-trá l i ngang-tàng, h a kh c-ph c thành Phan-Yên ng tôn Hoàng-Tlên ngôi chúa mà làm c chuy n r i thì không thèm nói t i. Còn binh ã có s n l i

-chuyên sai i b y b h t, không thèm cho i Nguyên-Soái hay. Bây gi bi u ph i binh thêm cho g p thì làm sao có g p cho c. M y b a rày l i còn thâu nh n

l.800 tù binh Tây-S n cho làm linh h t. Làm sao mà dám tin b n ó c. Nuôi ongtay áo, ch ng kh i mang h a chung.

-V n-Lân nghe hai ông b n ki m l i châm-chích nh v y thì gi n quá, l ith y Hoàng-T m-nhiên, không l y l ph i mà cãi thì ông ta m i nói: “Hai ôngmu n xúi Hoàng-T làm Tân-Chánh V ng n a hay sao mà ki m chuy n nói nh

y ? Thành tuy l y c r i, nh ng công vi c còn b n-r n, ã yên âu mà tônng ? C t binh chi m Biên-Tr n và ánh Bình-Thu n mà ch n ng Tây-S n, sao

i g i sai i b y b ? Bi u mình lo m binh cho g p, mình c gi i- ãi, ng i ta ph idùng tù binh, sao l i trách ng i ta ? Mình b t tài không c a qu y c, thì nhng i ta làm cho, sao l i xoi-bói làm cho nghi-k ng có chia r n a? Minh c ung i ta, ch ph i ng i ta c u mình âu mà b t l i b t ph i. Nên b thói -k icác ông i. ã kh i ch t m t l n r i, không nh hay sao ?”.

Hoàng-T c i.

Hà-Khâm v i Tr ng-H u gi n m t. Tuy gi n H -V n-Lân ngh ch ý, songng s Tây-S n vào r i ph i ch y ch t nh m y n m kia. Tuy ghét Thanh-Nhân

quy n l n ch c cao, song c ng mong nh c y ng i g nguy kh . B i v y haiquan H -giá n y ph i rán ng m h n è oán mà lo m t ng-s góp l ng ti n.

Thanh-Nhân th y hu n-l nh c a i Nguyên-Soái không c quan làng thi-hành s t-s ng, m i xin Hoàng-T sai Hà-Khâm v i Tr ng-H u phân nhau i kh pxóm kh p làng mà khuyên nh th n dân ph i vì t n c ra làm ngh a-v . Hai lão

y quen l i bi ng, mu n mang ch c l n ch không mu n c c thân, l i c ng quennhút-nhát, s ông s tây, không dám ló ra kh i c a. Hai lão m i xin Hoàng-T sai

ng-Ph c-Khuông v i T ng-Ph c-L ng i th , vi n l r ng hai c u n y miêu-du c a quan L u-Thú T ng-Ph c-Hi p, nên ra ngoài mà nói chuy n ch c cng i ta v a lòng h n, ch hai lão tuy là i-th n c a Tri u- ình, song t m ing i l , s nh n-tâm không tùng-ph c.



Thi t qu hai anh em h T ng phân nhau i khuy n-khích trong ít ngày thìth y có hi u qu rõ-ràng. M i tháng u có hai ba tr m ng i ra xin u quân, l i

ng có lúa g o ch n p vào thành u u cung-c p quân-nhu.

Thanh-Nhân v i Minh-Giám l y làm hài lòng, h t lo thi u binh n a. H cóbinh m i thì giao cho Võ-Nhàn ch m-nom luy n t p. Trong 6 tháng thì binh s ãthêrn c vài ngàn. Thanh-Nhân bèn l p thêm m t n l n t i c a C n-Gi , c t 200quân cung n phòng th , l i có cho thuy n l n, thuy n nh u s n ng n ng a

c l c và báo tin mau l .

May cu c phòng-th t -ch c v a xong thì có tin cho hay m t oàn thuy nch ng vài ch c chi c ngoài kh i nh m c a C n-Gi tr ng bu m ch y vào.

Có tin quan-h nh v y, Hoàng-T Ánh lo-ng i, nh ng Thanh-Nhân v iMinh-Giám v n bình t nh nh th ng. L p t c sai ng i i báo tin cho Nguy n-

ng Biên-Tr n hay và d y ph i ch ng gi phía Mô-Xoài cho g t. Giao cho Võ-Nhàn th -thành Phan-Yên và b o-h Hoàng-T v i s m t ngàn binh ông-S n cvà l.600 binh Tây-S n hàng u, có hai anh em h T ng l i ti p s c. Thanh-Nhân

m 2.000 binh m i ch xu ng thuy n r i cùng Minh-Giám v i các b t ng ch -huy quy t ra C n-Gi t -chi n v i gi c cho Nguy n-Hu bi t m t ông-S n hùng-dõng.

-V n-Lân th y trong thành ã có Võ-Nhàn v i anh em h T ng bèn xintheo tr -chi n v i Thanh-Nhân cho rõ ngh a ng u c ng l c.

Thanh-Nhân, Minh-Giám v i H -V n-Lân, m i ng i ch huy m t chi cthuy n l n i hàng u; Minh.Giám i gi a có hai võ-t ng Cao-Liêm v i Lý-Thi ntheo h -v m nh-m .

oàn chi n-thuy n ra t i c a C n-Gi , Minh-Giám th y trên n quân ngdùng cung tên mà ng n c n không cho gi c vào c a, nh ng gi c chia n m thuy nchuyên ánh n, còn m i m y thuy n thì c xông t i mà vào m nh-m . Thanh-Nhân truy n l nh các thuy n u ph i day ngang gài m t tr n ch n gi c mà ánh.

c ròng c n a sông, gi t n c tuôn ra r t m nh, a oàn thuy nông-S n xáp tr n r t mau. Chi c thuy n c a Minh-Giám i gi a, nh gi t n c p

nh nên xáp tr c v i m t thuy n gi c. Minh-Giám ng trên mui c quân h nchi n. Hai t ng Cao-Liêm v i Lý-Thi n n -l c tranh- u, c m ao nh y qua thuy ngi c mà chém gi t.

Thanh-Nhân v i H -V n-Lân i hai bên c ng c quân xông vào gi a oànthuy n Tây-S n g p âu ánh ó, ti ng binh la inh- i, ti ng tr ng ánh vang v y,máu nhu m vàm sông, thây lênh-nghênh trên m t n c. Gi a lúc h n- n,Thanh-Nhân dòm thì chi c thuy n c a Minh-Giám i, hai thuy n gi c xáp l i hai bênmà ánh. Cao-Liêm v i Lý-Thi n ch n c n hai bên d ng nh i s c, Minh-Giám

ng gi a thuy n v n la hét ch -huy.

Thanh-Nhân s Minh-Giám b nguy kh n, l t t xáp l i tr -chi n. Lúc g ni, Thanh-Nhân th y m t t ng gi c c m i ao nh y qua thuy n Minh-Giám.



Thanh-Nhân hét m t ti ng l n mà nh y v t theo, nh ng làm không k p nên Minh-Giám ph i b t ng gi c ch t m t ao r i nó m i b Thanh-Nhân âm ch t.

Cao-Liêm v i Lý-Thi n th y có Ch ng-Dinh ti p chi n thì ch ng-c thêmnh-m . Binh gi c th y t ng lãnh c a mình ã b Thanh-Nhân gi t r i thì m t

tiuh-th n, nên dang ra xa mà tránh.

Thanh-Nhân th y Minh-Giám b ch t t lìa m t cánh tay m t thì ôm Minh-Giám n m, nh ng mi ng v n hô cho Cao-Liêm v i L.ý-Thi n c ti p ánh.

oàn thuy n Tây-S n r i-rã, m i chi c u b ông-S n r t ánh, nên cóchi c b b t, có chi c b chìm, còn l i m i chi c t n-l c, day m i tr ra kh i mà ch y.

Thanh-Nhân bó s v t th ng cho Minh-Giám, r i ng d y xem chi n-tr ng, th y thuy n gi c t n-mác mà ch y thì day l i cho Minh-Giám hay binh

ông-S n toàn th ng.

Minh-Giám tuy b th ng n ng, song nghe nói ông-S n toàn th ng thì vuing mà nói: “ ông-S n toàn th ng c tr n n y d u tôi ch t tôi c ng mát ru t”.

Thanh-Nhân d y Cao-Liêm ánh chiêng thâu quân, bi u thuy n tr ng tr l in ng l p th c m máu cho v t th ng c a Minh-Giám.

Trong thuy n có b t c vài tên quân Tây-S n. Lý-Thi n d t l i ch thâyng gi c b Thanh-Nhân âm ch t ó mà h i tu ng y là ai. M y quân gi c t thi tng ch t ó là quan T -Kh u Oai làm soái c m binh, có T ng- c Châu v i H -

giá Ng n theo tr -l c, Thanh-Nhân v i Minh-Giám nghe nh v y l y làm hài lòng vìTham-M u Tr ng c a ông-S n b th ng mà gi t c Nguyên-Soái c a Tây-S nthì không l gì l m.

Thanh-Nhân ghé n s n-sóc cho Minh-Giám mà c ng có ý ch các thuy ngom v ng xét h i coi có b t c T ng- c Châu hay H -giá Ng n hay không.

Ch ng oàn thuy n ông-S n t u v n, Thanh-Nhân d y t ng ki m-m l i thì ông-S n b chìm h t m t chi c thuy n nh ng có b t c a gi c hai chi c.

Có v t c 120 tù binh, nh ng không có H -giá Ng n v i T ng- c Châu, ch c haing i ó ã lui tr c.

Thanh-Nhân d y Cao-Liêm ng i thuy n nh v thành báo tin th ng tr n.Ng i i thuy n l n v i Lý-Ti n h -t ng Minh-Giám theo sau. Còn các thuy n khácthì l i C n-Gi v i H -V n-Lân và các t ng lãnh mà ng a gi c ph n công. Ph icho thuy n câu theo d -thám nh gi c v luôn thì s em chi n thuy n tr v thành,còn n u gi c b Ph c-H i ho c L i Rê ng ánh Mô-Xoài hay Biên-Tr n thìph i binh qua vùng Núi N a mà ch n ánh cho tan.

Hoàng-T Ánh v i Võ-Nhàn cùng anh em h T ng hay ông-S n i th nggi t c T -Kh u Oai thì m ng r vô cùng. Nh ng nghe Tr ng Tham-M u Minh-Giám b th ng n ng thì lo s , sai quân i r c s n l ng-y ng ch ng b nh-nhân

t i thì u tr cho g p.



Thuy n i d c ng, Thanh-Nhân không r i Minh-Giám, c ng i m t bênmà ch m nom. V t th ng ch y máu hoài làm cho Minh-Giám m t xanh s c i,coi b m t nh c l m.

Minh-Giám n m ngó Thanh-Nhân m t h i, th y trong mui v ng-v m i ránmà nói: “T ngày tôi c g p ông b n, àm-lu n cùng nhau, tôi nh n th y hai tatuy niên-k b t ng, tuy tánh tình khác h n, song chúng ta ng m t ý chí, ng

t cang-c ng. Vì v y nên tôi k t b n cùng ông nh p cái trí c a tôi v i cái tàia ông làm m t kh i, sáng su t v i m nh-m mà ch c tr i v c n c, xông núi

phá r ng, n i ti ng anh-hùng c a t Gia- nh cho thiên-h bi t. Tôi r t ti c tôi nuôicái tham-v ng nh v y mà tr i d ng nh không cho tham-v ng y c thành,nên m i khi n cho lôi b tr ng-th ng, s không thoát kh i l i búa c a t th n v iqu s . Tôi bi t ch c tôi ph i ch t vì tu i già s c y u mà m t máu nhi u quá khôngth g ng n i. Cái m ng c a tôi mà i c m ng c a v T -Kh u ngh c ng không

c gì. Tôi ti c là ti c tôi m t r i không còn ai tá-tr cho ông b n v ng b c mà i nch thành-công r c-r ”.

Thanh-Nhân c m- ng nên ch y n c m t mà nói: “Ông ng lo s . Ôngkhông ch t. Vì Tr i không mu n cho ông ch t, nên trong lúc h n-chi n m i khi ncho tôi th y ông s p nguy, tôi nh y qua mà gi t T -Kh u Oai ng c u ông”.

Minh-Giám nói: “N u Tr i dung cho tôi thì t t, d u tôi m t h t m t cánh tayng không h i gì. Nh ng d u m t d u còn, tôi t ng c ng nên l i cho ông b n

vài l i tâm-phúc ng ông b n ghi nh mà x -s . Tôi nh c ông b n nh Hoàng-TÁnh là b c ni u-hùng9. Trong i h n- n n y, tôi th y ng i ó có tài trí màthâu-ph c nh n-tâm và làm vua thiên-h . Nh ng ng i ó tánh nghi-k l i có lòngsâu-s c, khó l ng c. V y ch ng tôi ch t r i, n u ông b n mu n phò Hoàng-TÁnh thì ph i t n l c t n tâm, ph i n-nh n th n-tr ng cho l m m i mong c nh tph m công-h u, vinh-vang t trong tri u ra ngoài tr n. Còn n u ông b n li u mu n

-ch , không ch u tùng-ph c ai, thì t t h n là phân r ngay gi i, phân r ng t -do mà bay nh y, ch n u không ph c-tùng mà g n-g i, thì tôi e s có h a l n. ây là

i tâm-phúc c a ng i ng-chí vì yêu nhau nên ph i d n nhau. V y ông b n chnên khinh th ng, h s mà ph i h i-h n”.

Thanh-Nhân l -l ng r i nói: “Tôi cám n ông. r i tôi s li u. Tôi c mongcho ông lành m nh r i chúng ta s bàn l i v i nhau”.

Thuy n v t i b n, có Hoàng-T Ánh và các quan, các t ng ch c m ngThanh-Nhân th ng tr n và coi cho quân võng10 Minh-Giám vào thành. Ti c thay, v a

t Minh-Giám n m êm trên gi ng thì ông t t h i, tr c m t Hoàng-T và các quann võ.

Hoàng-T Ánh v i Võ-Nhàn sa n c m t, th ng ti c ng i trí sáng m u cao,c gãy gánh gi a ng không k p th y công thành danh to i. Thanh-Nhân ng

9 ni u: m m m i nh s i t . Ni u-hùng là m t anh hùng bi t thích ng v i th i cu c.10 võng: ph ng ti n ngh ng i b ng l i, c ng dùng làm ph ng ti n chuyên ch . Võng ây c dùng làm

ng t . M t s danh t ch ph ng ti n chuyên ch khác c ng dùng làm ng t vào th i ó: xe, gánh.



ng n, ng nhìn b n trân-trân, không khóc, không than vì au- n quá nên nóikhông c. Ch -t ng bèn lo hòm r ng mà t n-li m. Thanh-Nhân m i quy t

nh ph i ch linh-c u v gi ng Thu c-Nhiêu mà mai táng.

Li m và t r i m i khiêng linh-c u xu ng trong m t chi c thuy n, có Cao-Liêm, Lý-Thi n v i 20 ngh a-binh ông-S n a v Ba Gi ng. Lúc phát-hành cóHoàng-T , Thanh-Nhân và các quan, các t ng t -t u t ng chung. Hai bên ng tthành xu ng b n có binh i dàn h u nghiêm ch nh cho n thuy n i r i m i gi i-tán.

Ba Gi ng các ch xóm hay tin thì hi p nhau l i s p- t cu c nghinh-ti plinh-c u mà t m t l cho long tr ng r i m i an-táng.

N ng-n ng nghe tin y, nàng gi t mình ch ng khác nào sét ánh m tbên l ng. Nàng nói v i m y ông ch xóm: “H i tr c tôi có m t ông cha. Cha tôitruy n võ-ngh cho tôi. T ngày có ông Minh-Giám v ây, tôi coi nh ông cha thnhì c a tôi vì ông truy n cho tôi bi t thêm chi n-l c n a. Ngh a binh ông-S n c ata h xu t tr n thì th ng luôn luôn, ph n nhi u là nh chi n-l c c a ông. Nay Tr ikhi n ông ph i qui th n, không cho ông dìu d t ngh a-binh ông-S n n a. Tôi xincác chú bác lo li u mà chôn c t ông cho t -l ng vong-linh c a ông ph ng-ph ttrong t Ba Gi ng mà phò-h chúng ta. Cha tôi mu n em ông v an-táng t iThu c-Nhiêu là có ý ó”.

Các ch xóm truy n tin cho nh n-dân c Ba Gi ng hay. Thuy n a linh-c ua ông Minh-Giám v t i vàm thì s n có N ng-n ng v i i n -binh ng i

trên c ch c thuy n nh ón mà nghinh ti p r i i k m hai ông mà vô r ch. R clinh-c u lên gi a di n-võ tr ng có ngh a-binh dàn h u hai bên v i các ch xómvà các nhà thân-hào. Nhân dân c Ba Gi ng ng chung-quanh sân ông ngh t.

t có trâu bò heo. Hai t ng Cao-Liêm v i Lý-Thi n thay m t cho ngh a-binh ông-S n ng chánh-t . Hai t ng vái l y r i thì N ng-n ng d t n -binh vào cúng r i l n l t m y ch xóm và m y nhà thân-hào.

t t r i, ngh a-binh m i khiêng linh-c u em táng t i u gi ng phía ông,ch ó ngó qua gi ng Tr n- nh v i gi ng Cánh-Én c.

Cao-Liêm v i Lý-Thi n tr lên thành Phan-Yên, giao cho m y ch xóm gi.

i b a, lúc m t tr i l n, ng i ta th y N ng-n ng ra m ông Minh-Giám t mà c m m t cây nhang, không sót b a nào.



XII

NG ÔNG-S N S P

-Thanh-Nhân m t Tr n-Minh-Giám ch ng khác nào con ng i gãy h t m tcánh tay. M y n m nay có vi c gì ông c ng bàn v i ông Minh-Giám r i m i làm.Ông Minh-Giám có nhi u sáng-ki n hay, nên ch cho ông kh i l m, kh i th t.

n tánh c a ông nóng-n y, nh ng tr m-t nh ít nói, ít c i. M t Minh-Giámi ông bu n, ông càng thêm nghiêm-ngh , không mu n nói chuy n nhi u. H -V n-

Lân v i ch -t ng em oàn chi n-thuy n v nói r ng Tây-S n i luôn ch khôngcó ghé ánh Mô Xoài.

c t c a Lê-V n-Quân g i v cho hay binh Ðông-S n ã chi m c tBình-Thu n và ng s a-so n ti n ánh Diên-Kkánh.

Thanh-Nhân vào cho Ð i Nguyên-Soái Nhi p-Qu c-Chánh hay tin y. Nh np ông nói kh p t Gia- nh ã t -ch c c -quan cai-tr xong r i, bây gi binh có

nhi u, l ng có , nên ông nh cho ch m t ngàn binh v i n m thuy n lúa em raBình-Thu n giúp cho Lê-V n-Quân. Ð i Nguyên-Soái ch u. Thanh-Nhân bèn sai

ng-Ph c-Khuông ch binh v i l ng ra Bình-Thu n li n.

Hà-Khâm th y Minh-Giám ch t, b tr ng ch c Tr ng Tham-M u m i xini Nguyên-Soái cho lãnh ch c ó. Nguyên-Soái v tình th y trò, nên ch u cho,

nh ng nói v i Thanh-Nhân thì Thanh-Nhân g t ngang mà áp: “Làm Tr ng Tham-u ph i thông chi n-lu c, ph i có tài, có trí, có m u. Ông Hà-Khâm có tài có trí gì

mà mu n òi ch c ó. Mu n thành-công v i ph i ch n nh n-tài, ch ng kthân-thích. V tình mà phong ch c cho h ng ng i vô d ng, h choán ch ng h nghách ch có ích gì. H m nay tôi có ý mu n c Ph m-Háo-Ngh a th cho ông Minh-Giám nh ng tôi còn d -d , mu n ít ngày mà th tài trí coi. Hi n gi v quân-s

u có vi c chi quan h thì tôi bàn v i H -V n-Lân và Võ-Nhàn c, không c nph i có g p Tr ng Tham-M u. Hà-Khâm hay vi c n y thì càng thù Thanh-Nhânthêm n a.

t b a có m t ng i Cao-Miên n c a thành xin cho phép vào h u quanCh ng-Dinh Ð -Thanh-Nhân, n m quy n ch -huy binh Ðông-S n. Quân vào báotin. Thanh-Nhân cho phép vào.

Ng i Miên x ng r ng mình làm quan cho Miên-Tri u t i Nam-Vang. Nh np vua N c-Tôn b ng, ng i cháu giành ngôi không ch u cho N c In là con c a N c-

Tôn k v . Ng i cháu d y lo n trong vùng Bi n H , l i tính c u-vi n v i Xiêm embinh qua ánh giúp mà i N c-In. Vì v y nên N c-In sai em th xu ng xin binh

ông-S n lên b o-h . Ng i Miên nói r i bèn trình th c a N c-In cho Thanh-Nhânxem.

Thanh-Nhân li n cho m i H -V n-Lân, Võ-Nhàn v i Háo-Ngh a n ngh -s .



Háo-Ngh a xu ng tr i ki m m t tên quân g c Trà-Vinh xem th thì thi t quvua N c-In c u binh Ðông-S n b o-h .

-V n-Lân v i Háo-Ngh a ng ý mu n cho binh lên giúp v i N c-In màp lo n ng gây tình ngh a v i Miên-Hoàng.

Võ-Nhàn nói n u Xiêm ti p v i lo n-quân, mình ph i ch ng v i Xiêm n a, r i ngoàiTây-S n ánh vào, trên Xiêm ánh d n xu ng, mình b l ng di n th ch, ch u sao

i. Háo-Ngh a -ngh cho m t v n quan qua Xiêm xin Xiêm-Tri u ng ti p giúpquân phi n-lo n Cao-Miên vì mình ã c l i c a vua N c-In yêu c u b o h r i.

Thanh-Nhân cùng v i H -V n-Lân và Háo-Ngh a vào bàn vi c y v iNguyên-Soái Nhi p-Chánh. Nguyên-Soái d -d , m t là s em binh i xa r i Tây-

n vào ánh không binh mà ch ng c , hai n a s gây h n v i Xiêm-La r i sanhra l ng di n th d ch.

Thanh-Nhân nói r ng mình ti p giúp vua Cao-Miên có m y cái l i n y:

1.- Gây tình ngh a v i vua Cao-Miên ng dùng x y làm h u-thu n. R i mìnhth t-b i v phía Tây-S n thì mình n ng náu v i Cao-Miên và c y giúp binh,giúp l ng;

2.- Bình lo n cho Cao-Miên c r i thì mình b o-h Cao-Miên, oai-th càng m nh-, thinh-danh càng r c-r h n n a.

3.- Hi n gi mình có g n hai ngàn binh g c binh Tây-S n hàng u. H i m i mìnhthi u binh nên ph i dùng ch không dám tin c y l m. Bây gi mình có binhGia-Ð nh nhi u r i, v y nên th a d p em binh y lên b o-h Cao-Miên cho kh i

ph n-b i n a. N u s gây h n v i Xiêm thì vi t th r i sai Lê-Th -Tiên i squa V ng-Các c u thân-thi n v i Xiêm-Hoàng và xin ng can hi p vi c Cao-Miên vì vua N c-In ã có c u mình b o h .

Thanh-Nhân l i nói, ti p vi n Cao-Miên thì ông s c m binh i v i H -V n-Lân,i trong m t tháng thì v , ch không lâu h n. Võ-Nhàn v i Háo-Ngh a l i th t

Gia-Ð nh v i ch -t ng c. N u mu n ch c ch n h n thì ho c Lý-Thi n ho cng Ph c-L ng lên th Biên-Tr n, òi Nguy n-L ng v Phan-Yên hi p l c v i

Võ-Nhàn thì kh i lo gì h t.

Nguyên-Soái Nhi p-Chánh ch u nh ng nài xin Thanh-Nhân i giúp s c choMiên-Hoàng ph i v mau mau ng lo vi c bình- nh c a mình.

Thanh-Nhân thi-hành li n, sai Th -Tiên i s qua Xiêm, sai Lý-Thi n lên thBiên-Tr n th cho Nguy n-L ng v ch -huy cu c phòng th t B n-Nghé ra c a

n-Gi . S p- t xong r i, Thanh-Nhân v i H -V n-Lân m i t bi t i Nguyên-Soái, ch hai ngàn binh Tây-S n hàng u xu ng thuy n mà lên Nam-Vang.

Lê-V n-Quân ti p c vi n-binh, l i có thêm l ng-th c d i-dào thì h ng-háiti n ánh Diên-Khánh r t m nh-m . Nh có o binh n y l ng-l y, s -phu mi tngoài m i hay Hoàng-T Nguy n-Ph c-Ánh ã n i nghi p Chúa, ánh i binhTây-S n mà th ng-tr t Gia-Ð nh, là vùng n a phì-nhiêu, b c ti n ch n-ch .



n-nh n võ-s ua nhau vào Gia-Ð nh, t p i b , t p i thuy n, vào phò-tá ChúaNguy n d ng nghi p trung-h ng mà l p công-danh.

Trong lúc -Thanh-Nhân v i H -V n-Lân giúp vua N c-In c ng-c quy nqu c-v ng x Cao-Miên thì Phan-Yên m i ngày u có n m m i ng i àngngoài vào y t-ki n Hoàng-T Nhi p Qu c-Chánh xin cho phò-tá. Hoàng-T thâunh n h t và giao cho Tr ng-H u v i Hà-Khâm ch n l a; v n thì sung vào c -quanhành chánh, còn võ thì sung vào binh i luy n t p. Hoàng t th y nh n-tâm qui-thu n càng ngày càng thêm nhi u thì ngài l y làm hài lòng. Ngài m i t quan làngkh p m i n i, l p b inh kêu dân i lính, l p b n thâu thu , l p tr i óngthuy n ch -chuyên, l p x ng làm binh-khí cho quân- i dùng, công vi cti n-hành r n-r , coi c l c l m.

Thanh-Nhân lên Cao-Miên giúp vua N c-In trong m t tháng thì yên h t, vùngBi n-H c ng bình-t nh nh các n i. Ông phái H -V n-Lân l i v i binh- i mà b o

, r i ông d t vài ch c tên quân xu ng thuy n tr v Gia- nh. V ngang vàmThu c-Nhiêu nh m lúc ban êm, ông mu n ghé th m coi m t chút mà r i ông nghông ã hi n thân cho dân cho n c, ông không phép nh t i vi c nhà n a, b i v ybi u thuy n-tr ng i luôn, ông không cho ghé.

n thành Phan-Yên, Thanh-Nhân vào y t ki n Nguyên-Soái Hoàng-T Ánhmà thu t vi c d p lo n và b o-h xong r i. Hoàng-T t l i ng i khen và khuyênch m-nom óng thuy n, úc binh-khí, t p binh- i ng n mùa thu n gió ra ánhQui-N n. Thanh-Nhân nói tr c khi xu t binh vi n-chinh, Hoàng-T ph i lên ngôiChúa ng có v ng-hi u xu t binh m i có danh.

Hoàng-T nghe nh v y thì l y làm m ng, vì c bi t Thanh-Nhân thi t ph c-lùng, không có ý gì khác. Thanh-Nhân xin Hoàng-T ch n ngày t t r i cùng v i cácquan v n-võ tôn Hoàng-T lên ngôi Chúa.

Hoàng-T Ánh x ng v ng-hi u r i li n phong cho -Thanh-Nhân làm ch cNgo i-H u, Ph -Chánh Th ng-T ng Công. Thanh-Nhân t n và yêu-c uNguy n-v ng th ng-th ng ch -t ng có chi n công nhi u ng d c lòng choquân- i t n-t y v i nhi m-v .

Ngài -ngh :

- Truy-t ng Tr n-Minh-Giám t c Tam-Ph Trí-Dõng i-T ng-Quân;

- Phong H -V n-Lân làm Ch ng-Dinh ng có oai quy n mà b o h Cao-Miên;

- Th ng Lê-V n-Quân, Võ-Nhàn và Nguy n-L ng lên ch c Ch ng C ;

- Th ng m y t ng khác là Tr n-H o, Cao-Liêm, Lý-Thi n, Phan- ình-Tr , L u-ch-Khuê, Thái-H ng-Tâm, Nguy n-V n-Ho ng, T ng-Ph c-Khuông và T ng-

Ph c-L ng lên ch c Phó-T ng;

- Còn bên v n thì phong Háo-Ngh a v i Th -Tiên ch c Tham-Tri; Trung-C ,Thiên-Hà và Bá-V n ch c Tham-tá Quân-S .



Hai quan H -Giá Hà-Khâm v i Tr ng-H u cùng s -phu m i vào xin cho phò-tálúc sau n y vì Thanh-Nhân ch a có d p x -d ng nên ngài xin cho vua tùy công-lao v i tài trí mà phong th ng.

Nguy n-V ng ch p thu n -ngh c a Thanh-Nhân, phong ch c t c cho t ng-sy nh l i ngài xin. Nh n d p ó vua m i l p ra m t c -quan m i, g i là Ng -Ti nTham-M u giúp vua lo vi c cai-tr và vi c binh-b . C -quan n y có hai phòng:

1.-V n-phòng t Hà-Khâm làm Tr ng Phòng, c quy n thong-th ch n ng icó v n-h c, có tài n ng ph giúp v vi c cai-tr ;

2.- Võ-phòng thì t Tr ng-H u làm Tr ng Phòng, c ng c quy n ch n l anh n-tài lo v binh-b .

-ch c cu c phân quy n nh v y ai nghe c ng cho là ti n-l i. Thanh-Nhân n mquy n ch -huy t i cao t t c quân i, ch lo phân binh ánh gi c mà thôi, khôngtham-d n vi c cai tr . Còn Nguy n-V ng thì ch lo vi c cai-tr , lo cung c p binh-

ng và khí-gi i cho quân- i dùng mà thôi, không c n bi t t i vi c chinh-chi n.u hai c -quan chánh-tr và binh-b th y u nh t trí mà c ng-tác v i nhau, thành-

thi t ch m lo d p lo n ph c-h ng t n c thì ch c-ch n s ti n-b d dàng, sthành-công mau l .

thành-thi t hi p tác c a tôi v i Chúa ã bi u-l rõ-ràng. Nguy n-V ngphong cho Thanh-Nhân t i ch c Th ng T ng-Công thì th y ngài bi t quí tr ngnh n-tài nên hoàn-toàn tín-nhi m. Còn Th ng T ng-Công Thanh-Nhân ã vuilòng nh n ch c, l i giao c quy n cai tr cho vua c thong-th s p t thì c ngth y ngài thành-thi t ph c-tùng, không có ý tranh quy n t v chút nao h t.

Có u áng ti c là Nguy n-V ng v tình s -phó, l i c m ngh a c u th n, tín-ng Hà-Khâm v i Tr ng-H u làm t h u c -v n, m t ng i coi v n phòng, m t

ng i coi võ phòng, nên m i sanh r c r i.

Hà-Khâm v i Tr ng-H u mang danh i-th n mà không có óc i-th n. C haich có tài n nh vua, ch bi t m u h i b n. C hai chú th y ai có công nhi u, th y ai

c ch c l n thì thù. C hai chú mong vinh thân phì gia, không k c u dân giúpc. Tr c kia hai chú th y Thanh-Nhân là m t tên b chinh, nh nghinh-giá màc nh-V ng quí tr ng thì ghét r i, nay l i th y Nguy n-V ng phong t c

tr ng, giao quy n to, làm cho Thanh-Nhân c ng nh ông vua th nhì, thì m- ctrong lòng, quy t l p th h i Thanh-Nhân cho b ghét, không nh h i tr c vìThanh-Nhân b mà i, nên chúa tôi m i b tai-ho , r i bây gi nh Thanh-Nhân tá-tr nên tôi chúa m i hi n-vinh.

c làm Ng -Ti n C -V n, coi n i- n, v n phòng võ-phòng, hai chú âm m ui nhau, k t phe l p ng, b trí th -h kh p n i, dòm ngó Thanh-Nhân và

châm chích Hoàng-Th ng.

Thanh-Nhân quen tánh th ng ngay qu ng- i l i lãnh m t trách-nhi m n ng-n ,ngài ph i chú trí lo vi c l n ngoài ngàn d m xa xuôi, không thèm ghé m t xem v t

n n m d i ch n lúc-nhúc. Tình th y d cho b n ti u nh n v n- ng, gieo



chông gai u n y, rót m t ng u n g t ng i ngay s p ngã cho chúng leoqua mình.

n ti u-nh n âm-th m l p th xô ngã Thanh-Nhân, không dè Ngài c nh mng ngay th ng mà i, th y cái hay thì khen, cái d thì qu . Ngài nghe ch -t ng

than-phi n, nh n-dân trong làng trong xóm b hà-hi p, bóc-t t, ngài tâu cho Nguy n-ng hay và xin vua tr ng-tr b n tham-lam cho kh i th t nh n-tâm mà h h i

cu c trung-h ng v a m i xây-d ng.

Nguy n-V ng em vi c ó mà t l i v i hai v Ng -Ti n C -V n, qu trách haiông không làm tròn nhi m-v là d p lo n ng c u dân, l i cho ng i d i tayth a lo n mà làm thêm kh cho dân-chúng.

Vi c ó ng ch m n quy n-l i c a Hà-Khâm và Tr ng-H u, b i v y hai chúcho Thanh-Nhân th l ng quy n quy t ph i tr Thanh Nhân cho g p ng kh i

u-ho n.

a nay Tr ng-H u có d p bàn v quân-s v i Nguy n-V ng, ông ã than:“Th ng T ng-Công Thanh-Nhân c m binh xu t tr n có tài thi t. Tài y ít ai dámbì. Nh ng Hoàng-Th ng giao t t c binh-quy n cho ngài n m, làm cho tôi lo s quá!”.

Nguy n-V ng châu mày mà h i:

- T i sao ông lo s ?

- Ví nh ngài tr lòng ph n Hoàng-Th ng r i Hoàng-Th ng m i l y chi mà t ?

- Ng i ã t d u thành-thi t ph c tùng ta r i, không ph n âu mà s .

- Ngày tr c H -V n-Lân khuyên ngài ra phò Hoàng-Th ng ngài không ch u.Ngài nói i lo n ai m nh thì làm Chúa. Ngài c-l p ng tranh làm Chúa, c ngì mà ph i h mình tùng-ph c ng i khác. Ch ng Hoàng-T i-giá n Ba Gi ngmà yêu c u Ngài thì Minh-Giám c ng còn t ý nh v y.

- T i ngh a-binh ông-S n phi n Tân-Chánh V ng khinh b c, nên nói nh v y,ch ch ng ta c t ngh a ph i qu y r i thì l n nh u qui-thu n, có trách ta n a

âu. C th y u h ng-hái quy t kh c-ph c Phan-Tr n ng tôn ta lên ngôi báu.Tr c khi xu t binh ã c ta làm i Nguyêu-Soái Nhi p Qu c-Chánh, ch ngthâu-ph c t t c t Gia- nh, sai t ng chi m Bình-Thu n, em binh b o-hCao-Miên, làm cho ta có thinh th m nh-m r i thì tôn ta lên làm vua, c chnh v y sao còn nghi ng i ta mu n ti m- t. ng có nghi mà h vi c l n.

u ng i ta c tâm mu n ph n thì ph n h i m i g p, ch có l nào i t i bâygi .

- Không bi t ch ng ban u ng i ta gi ph c tùng ng c y oai-tín c a Hoàng-Tmà gây-d ng th -l c, thâu ph c nh n-tâm, sau có tr m t cho d .

- Thôi, thôi, khanh ch ng nên châm-chích nhi u l i mà làm cho quân th n phân r .

Tr ng-H u h t dám nói n a.



a khác Hà-Khâm tâu v i vua:

- B o-h n c Cao-Miên mà Hoàng-Th ng t ông H -V n-Lân tôi s th t sách,i vì ông Lân không oai quy n mà làm cho ng i Miên ph c tùng và ng i

Xiêm khi p-s .

- Ta ã th ng Lân lên ch c Ch ng-Dinh. Ông Thanh-Nhân ã cho Lân t i haingàn binh. V y thì oai-quy n ch còn mu n gì n a.

- Ph i ng i nh Th ng T ng-Công m i x ng ch c.

- Sai Th ng T ng-Công i r i ai th ây ?

- Rút ông H -V n-Lân v th .

- âu c ! R i Tây-S n vào ánh thì H -V n-Lân có s c mà ch ng c âu.

- C ng binh ó, t ng ó, ông Nhân hay ông Lân ch -huy c ng v y. Th ng hay b iu t i binh t ng, ch có ph i t i ng i ch -huy hay sao ?

- Khanh không bi t chi n pháp. ánh gi c th ng hay b i u t i tinh th n. Ng ich -huy ph i c binh- i tín-nhi m, tinh th n chi n- u c a h m i v ng-vàng, h m i li u ch t mà th th ng. Ta không th lào giao binh quy n cho m tng i nào khác. Ph i -Thanh-Nhân ta m i v ng b ng, t ng-s m i t n-tâm.Hu ng chi Thanh-Nhân m i bàn tính v i ta, ng i i óng thuy n cho s r ith a mùa gió thu n ng i ch binh ra ánh Qui-Nh n m t l n th coi l c-l ng

a gi c th nào, cách ph n- ng c a h ra sao cho bi t.

- Tôi dòm th y Th ng T ng-Công c Hoàng-Th ng tín nhi m r i ngài l ngquy n mu n làm vi c gì thì làm, không c n do Hoàng-Th ng.

- Ta ã giao c binh-quy n cho Th ng T ng-Công thì ông c phép t -do li unh mà th ng ph t t ng-s , phân quân- i, c n gì ph i do n i ta. Ch ng nào

có i-s thì m i bàn tính ch .

- Làm vua ph i n m t t c quy n hành không nên giao cho ai h t, nh t là quy nbinh-b . ó là lu t c n không nên b . N u vua chia quy n b t cho b y tôi, tnhiên sanh h a quân nh c th n c ng. Thu nay n c lo n-ly s p là t i vuaphú quy n cho i-th n. Hoàng-Th ng nên xét l i.

- L i thanh tâu thì h p lý thi t. Nh ng ta còn tr tu i, l i không thông binh-pháp.Ta ph i l a ng i có tài-n ng, có m-l c mà phú thác binh quy n ng ng ita lo d p lo n mà bình- nh s n-hà, ch bi t làm sao. Hu ng chi gi a lúc dônggió n y ch có m t mình Thanh-Nhân m i s c xông l t ch không có ng inào khác n a mà ch n l a. Chê thì d nh ng làm thì khó. V y làm không cthì ch ng nên chê bai, h tín-nhi m ch ng nên nghi-k .

Hà-Khâm h th n lui b c tr ra.

Tr ng-H u v i Hà-Khâm nh n th y không th c y tay Nguy n-V ng mà xôngã Thanh-Nhân c, hai chú bèn bàn tính âm-m u làm cách khác mà h i Thanh-Nhân. Vi c c a hai chú tinh, hai chú gi bí-m t nên không ai bi t c. Ng i ta n u



ý thì th y th ng th ng hai chú hay nói rù-rì v i nhau, mà Tr ng-H u c ngòi n m ba anh võ-s àng ngoài m i vào lúc sau n y ng nói chuy n ít l n r i

bi u m y nh làm b h cho hai chú.

t bu i chi u, Th ng T ng-Công -Thanh-Nhân ng ng i nói chuy ni Ch ng-C Võ-Nhàn, có l nh c a Nguy n-V ng m i Thanh-Nhân vào ngh -s .

Thanh-Nhân h m h i li n.

Chúa tôi bàn tính v i nhau ng t -ch c cu c em binh ra ánh Qui-Nh n, bàni ch ng v ng t i, Thanh-Nhân ra v . Khi ra v a kh i c a thì có m t tên núp trong

cánh c a nh y ra a g m lên chém Thanh-Nhân. Thanh-Nhân l làng tr qua m tbên, n m cánh tay nó mà gi t cây g m, r i s n b âm luôn nó té s p. Trong lúcngài gi t cây g m có m t ng i n a núp cánh c a phía bên nây ngài không th y,nó nh y ra âm ngài m t g m t i hông, r i b g m mà ch y. Thanh-Nhân bth ng n ng nên té qu bên th ng ám-sát th nh t.

t tên quân i ngoài ng ngó th y th ng ám-sát th nhì âm Thanh-Nhâni b ch y thì ch y theo, v a ch y v a la: “B t nó ! B t nó ! B ng i ta ! Nó âm

Th ng T ng-Công r i nó ch y ó. B t nó giùm chút !”.

Cao-Liêm ngoài c a thành i vô. Nghe ti ng quân la r i th y ng i ch y thìch n tên ám-sát toan b t. Tên n th th tính ánh Cao-Liêm mà thoái thân, ch ng dèCao-Liêm cho m t á té n m dài r i ch n c mà b t.

Trong thành binh lính v i th ng-dân ch y r n-r n. Cao-Liêm kêu vài tên quânbi u l y dây trói th ng sát-nh n r i d t tr l i tr c Hoàng-Cung là ch Thanh-Nhân

h i.

Võ-Nhàn nghe la ã ch y n ó tr c r i, th y Nguy n-V ng b c ra thì nóin: “ ng anh-hùng ra phò vua giúp n c, ph i vào sanh ra t , ph i lao thân m t

trí, cho chúng vui h ng cao-sang, r i chúng n n áp ngh a th n y hay sao ? É !y l m ! Không th c, không th c !”.

Võ-Nhàn v a than, v a Thanh-Nhân ng i d y, rút cây g m c a k sát-nh ncòn ghim trong hông ngài r i k vai cõng ngài v dinh, máu ch y d m-d nhu m qu n áo.

ng Cao-Liêm, inh-Tr , B ch-Khuê v i Tham-Tri Háo-Ngh a và Tham-TáThiên-Hà ã ch y t i ó, ng áp l i ph v i Võ-Nhàn mà Thanh-Nhân n mngay trên b ván.

Thanh-Nhân s c m t v n bình-t nh, hai m t v n m trao-tráo mà nhìn các t ng-ng hai bên r i l n-l n t t h i, không nói m t l i, mà c ng không nh m m t.

Võ-Nhàn t c-t i c c m, thò hai tay vu t máu c a Thanh-Nhân còn m hi m11

i a ngay lên m t ngài mà nói:” Tôi quy t tr thù n y cho ngài. Xin ngài v nglòng mà an gi c”.

11 khá nóng, hâm h m nóng.



Các t ng-s ng chung-quanh th y v y u c m- ng, nên ng nhúng tayvào máu u m t nh t hùng Gia- nh12 mà th s tr oán r a h n.

Cao-Liêm day l i th y tên sát-nh n b trói ng ng trong góc, có hai tên quângìn-gi , thì n i gi n nên rút cây g m treo trên vách nh y l i n t tên sát-nh n mà

i: “Th ng kh n-n n ! Ai xúi m y ám-sát Th ng T ng-Công, ph i khai cho mau.Khai mau k o tao ch t r ng u Th ng nào xúi m y ? Nói i. Nói mau”.

Tên sát-nh n s ch t, ng run bây-b y th ng-th ng nói: “Ông Hà-Khâm v i ôngTr ng-H u bi u tôi”.

Cao-Liêm la l n: “À ! Hai th ng cha ó bi u m y, hai th ng cha ó bi u m y !”a nói v a hu i g m chém quân sát-nh n. Háo-Ngh a v i Thiên-Hà v i-vã mu n

ch p tay Cao-Liêm mà ch p không k p nên u c a tên sát-nh n r i xu ng t, cònthân mình nó thì ngã n m dài máu trong c phun ra có vòi.

Háo-Ngh a ch t l i mà than: “Ph i nó s ng ng i-ch ng, sao l i gi t nói !”.

Võ-Nhàn nói: “D u Hà-Khâm v i Tr ng-H u xúi nó thì c ng ph i có l nh vuay b n ó m i dám xúi. A ! Hèn chi sai òi Th ng T ng-Công l i Hoàng-Cung

ngh -s . y là k s p t ng h -sát Th ng T ng-Công mà !”.

Cao-Liêm nói: “V y thì tôi i báo thù li n bây gi .” Cao-Liêm nói d t l i r i h m- c m g m i ra c a. inh-Tr v i Võ-Nhàn c ng xách g m ch y theo. M y

ch c tên quân ng lóng-nhóng ngoài sân c ng i theo ba t ng.

i inh c a hai quan Ng -Ti n C -V n, Võ-Nhàn v i m y ch c binh ông-S nbao-vây còn Cao-Liêm c m g m xông vào l c-soát. Hà-Khâm v i Tr ng-H u utr n i m t, không có trong dinh. T ng-s kéo nhau n tr c Hoàng-Cung thìth y c a óng.

Võ-Nhàn v c a xin cho vào ng tâu v i vua cho b t Hà-Khâm v i Tr ng-H uchém li n v t i xúi ng i âm-sát Th ng T ng-Công. Cao-Liêm la l n n u không

c a thì c phá c a mà vào.

Nguy n-V ng trên t ng l u ph i ra ng ngoài c a mà nói: “Ch -t ngch ng nên vô l mà ph m t i. V Th ng T ng-Công b ám-sát cho ta tra xét rõ-ràng r i ta chi u qu c-lu t mà tr ng-tr nh ng chánh-ph m, tùng-ph m và ch -

u. Ch -t ng ph i vâng l nh ta, ch ng nên táo-b o mà gây h a: Ta s báo thù cho T ng-Công”.

Cao-Liêm nói: “ a sát-nh n ã khai Hà-Khâm v i Tr ng-H u xúi nó. Ch c haith ng gian-t c ó tr n trong Hoàng-Cung. V y xin Hoàng-Th ng d y b t chúng nógiao cho quân i hành-quy t li n bây gi m i v a lòng dân-chúng, n u Hoàng-Th ng yêm- n b n gian-th n thì ng i ta s nghi Hoàng-Th ng ng m u r i sph n u t c a ngh a-binh ông-S n s a t i cái c nh thành nghiêng nhà cháy“.

12 Theo s c a Vi t-Nam thì Gia- nh tam-hùng là Thanh-Nhân, Châu-V n-Ti p và Võ-Tánh, c ba u giúpvua Gia-Long ph c qu c.



Nguy n-V ng nói: “Không có Hà-Khâm v i Tr ng-H u tr n trong Hoàng-Cung. Ch -t ng hãy v lo cho T ng-Công. sáng mai ta ra l nh tìm b t haing i y mà tra v n. N u qu có t i thì ta s chi u qu c-lu t mà hành-hình. Takhông t -v âu”.

Háo-Ngh a hay ch -t ng l i vây t i Hoàng-Cung thì s i-lo n, nên l t- tch y l i ng nãy gi mà nghe vua phân phán.

Anh ta ti p khuyên t ng-s ph i bình-t nh mà x s . V y nên tr v bàn tính v inhau, không nên b o- ng gây h a thêm l n n a. Ch t ng nghe l i m i d t nhautr v dinh T ng-Công.

Nh ng khi b c vào dinh, Võ-Nhàn v i Cao-Liêm th y thi-hài c a Thanh-Nhânm, c p m t v n m trao-tráo, thì xúc- ng, nên m i ng i ng m t bên ôm mình

Thanh-Nhân mà khóc.

Cao-Liêm khóc m t h i r i ng c m t lên mà nói: “Ai mu n l i ây thì . Tôiph i a thi-hài v Ba Gi ng nhà chôn c t r i tôn N ng-n ng làm n -chúa

ng ánh báo-thù”.

Võ-Nhàn nói: “Tôi c ng i, ch l i ây làm gì n a”. M y ng i khác c ng hi pý.



XIII

NG TÚI OÁN H N

Võ-Nhàn b c ra c a, th y binh lính t u tr c sân khá ông thì nói l n: “Anhem i kh p các tr i truy n cho t ng-s hay: Chúng tôi s p tr v Ba Gi ng lo báothù cho Ch Soái, có i công mà b ng i ta ám h i. Ai mu n báo thù thì i theochúng tôi. Ai không mu n thì l i ng r i c ng s ch t n a”.

ngoài hô l n: “Chúng tôi theo h t”.

Ch -t ng l y m t cái võng ôm thi-hài c a Thanh-Nhân lên võng r i d yhai tên quân võng em ra b n mà ch xu ng thuy n. ã quá canh m t r i nên nhà

c ng u óng c a ng h t. Binh-lính ch y v tr i l y khí-gi i và áo-qu n r ii theo sau.

Ngh a-binh ông-S n ngày tr c ph n nhi u thì i ánh Bình-Thu n v i Lê-n-Quân, còn l i thì ít, t p thì chia cho Biên-Tr n, t p thì th các n t Nhà-Bè ran-Gi , b i v y t i thành Phan-Yên ch có m y ch c. M y ngàn binh trong thành

hi n th i là binh m i n lúc sau n y, ch không ph i ngh a-binh ông-S n.

Tuy v y mà khi Võ-Nhàn, Cao-Liêm, inh-Tr , B ch-Khuê, Háo-Ngh a vàThiên-Hà a thi-hài c a Thanh-Nhân ra t i b n, t trong m t chi c thuy n ng icho mau thì th y chi n-s c m binh-khí ch y theo t ng t p, ch ng ph i m y ch cngh a-binh ông-S n mà thôi, mà còn có thêm g n 300 binh m i, vì m n ngh a-dõng

a -nh t anh hùng Gia- nh, nên theo ng làm cho thiên-h th y tu n-ki t d ut, oai tín v n còn, còn n m y i c ng không phai-l t.

Ch -t ng th y nh n-tình nh v y thì c m- ng nên d n thêm b n chi cthuy n nh n a mà ch h t i.

oàn thuy n lìa b n. M t tr ng ã lên cao. Ai n y day l i ngó vào thành Phan-Yên, thì c nh-v t l ng-l , im-lìm, nh c nh vô nh n, nh v t ki t l c .

áng bu n thay !

êm nay, Thu c-Nhiêu, N ng-n ng b t-r t trong lòng, nên n mth n-th c hoài, nh m m t mà không ng c.

Nàng nh cha, hay cha i s p- t cu c b o-h Cao-Miên, hay cha ã tônHoàng-T Ánh lên ngôi qu c-v ng, hay cha c phong t c tr ng quy n cao, haych -v anh hùng ông-S n u c p mày n m t. Nàng bi t Tr n-Minh-Giámkhu t s m không c th y ngày vinh-quang hi n- t c a ng-chí ông-S n lànhóm ng i quy t nuôi lòng ngh a-hi p ng nêu cao hào-khí c a t n c Gia-

nh.

êm càng khuya, tr ng càng t , gà trong chu ng ua nhau gáy, d ngoài c alén ngâm. N ng-n ng m -màng, h n v n-v , trí mê-m t, b ng chiêm-baoth y ông Minh-Giám v xô c a bu ng b c vào kêu mà nói rõ ràng: “Thanh-Xuân,



th c d y con. Cha con b gian- ng hi n t t n ng13 nên ám-sát ch t r i. Con ph iy s a-so n nghinh-ti p thi-hài c a cha con, r i hi p cùng ng-chí Ba Gi ng mà

báo hù báo oán”.

N ng-n ng vùng ng i d y, không th y ông Minh-Giám, nh ng ti ngnói c a ông v n còn v ng-v ng bên tai. Nàng m -hôi t áo, b c l i khêu ng n

èn cho t , r i ngó èn mà suy-ngh . T i sao ông Minh-Giám hi n hình v báo tinhung-ác nh v y ? Có thi t hay là m ng-m ? Ta m màng th y ông rõ-ràng và nghenói rành r ông d y ta s a-so n r c thi-hài cha ta r i h ng-hái lo báo oán. Nên tinhay là không nên tin ?.

Nàng ng i ng m-ngh m t h i lâu r i b ng èn b c ra nhà khách, kêu gia-ch th c d y và sai m t ng i l i nhà ông ch xóm T n g n nhà, m i ông l i có

vi c g p.

Ch ng bao lâu, ch xóm T n l i t i. Ông th y N ng-n ng ng i mà có s clo. Ông h i có vi c chi thì N ng-n ng m i ông ng i r i em chuy n chiêm-bao màthu t rõ l i cho ông nghe.

Ông T n ã s n kính ph c trí sáng su t c a Minh-Giám, l i ông tr ng tu i,ông cho chiêm bao là linh-tánh mách b o cho mình bi t vi c d và m lành s p t i,

i v y nghe N ng-n ng thu t chuy n thì ông nóng-n y lo s . Ông xin N ng-ng sai m t tên gia- inh nh m l i t t qua gi ng Tr n- nh l y m t chi c xu ng

nh b i ri t lên thành Phan-Yên mà th m, r i d u có d u không c ng ph i tr v li nmà báo tin.

Nu ng-n ng quy t- nh nàng ph i i, ch không th ng i nhà mà chtin c. Ông T n nói n u N ng-n ng i thì ông i theo.

Ông T n li n v nhà s a so n. N ng-n ng thay i xiêm-y g n-gàng r iông T n tr l i, nàng ai ki m mang cung, d t hai tên gia- inh m nh-m mà i v iông T n qua Tr n- nh l y xu ng mà lên Phan-Tr n.

Hai gia- inh n l c b i ri t nên t ng sáng thì xu ng ã g n t i Ba C m. Ôngn th y phía trên xa i xu ng có n m chi c thuy n n i uôi i m t d c mà chi c

nào c ng ch ng i ta nhi u. Ông ch cho N ng-n ng xem. Hai ng i u phátnghi nên châu mày bu n-b c, thúc hai gia- inh b i ri t.

Ch ng g p oàn thuy n y, N ng-n ng th y có Võ-Nhàn ng trongchi c i u li n kêu mà h i: “Ph i thuy n a thi-hài cha tôi v hay không ? Nóigiùm cho mau”.

Bên thuy n kia có nhi u ng i la “Ph i” m t l t. N ng-n ng nóng-y, xu ng ch a k p c p sát v i thuy n mà nàng ã ng d y nh y v t qua, th y cham im lìm nh ng c p m t m l n thì ôm cha mà khóc. Ch -t ng ng i bao chung-

quanh có thêm ông ch xóm T n, ai c ng r i l y.

Bây gi Thanh-Nhân m i ch u nh m m t l i.

13 ghen gét ng i có h nh, ganh t ng i có tài.



Trong thuy n ai th y nh v y c ng l y làm k .

Háo-Ngh a h i ch xóm T n v y ch ai báo tin cho N ng-n ng hay nênn-b ng i xu ng i ón. Ông T n nói h i hôm ông Minh-Giám hi n hình v kêu

mà nói cho N ng-n ng hay nên nàng nóng-n y b t-r t m i kêu ông i.

Ai n y nghe t i chuy n linh-hi n n y càng l y làm k h n n a.

Cao-Liêm m i nói: “ T ng-Công v i Tr n Tham-M u là b c anh-dõng, làkhí-phách c a t n c. Hai ngài tuy m t mà vong-linh v n còn hi n-hách. V ychúng ta vái-van, m t c ng nh còn, hai ng i ng-h dìu d t anh em chúng ta báooán r a h n, cho thiên h bi t danh ông-S n ngh a-hi p”.

N ng-n ng nghe Cao-Liêm nói nh v y thì ng c m t ngó r i nói: “Tôit cám n ch -v ngh a-s có lòng yêu m n cha tôi nên cha tôi m t theo a cha tôi

tr v c -h ng mà còn quy t chí r a h n tr oán. Xin ch -v cho tôi bi t coi ai làmsao cho cha tôi ch t mà tính vi c tr oán ? Sao không gi t li n h l i b v ? ÔngMinh-Giám nói gian- ng hi n t t n ng nên ám-sát cha tôi. Ph i v y hay không ?Gian- ng là ai ? Xin cho tôi bi t. Tôi s làm r ng u chúng nó h t th y tôi m i v alòng”.

Võ-Nhàn v i Cao-Liêm m i thu t rõ tr ng-h p T ng-Công b ám-sátcho N ng-n ng nghe, k có u có uôi, không b sót m t m y nào.

Cao-Liêm nói b t c m t a sát-nh n nó khai Hà-Khâm v i Tr ng-H uxúi nó. Vây mà xét thì hai ng i y ã tr n m t. Anh em nghi tr n trong Hoàng-Cung, òi phá c a vào ki m h m t thành cho ra tro, vua m i gi i hòa, h a sángngày s b t mà tra v n, nh hai ng i ó thi t có t i thì vua s chi u lu t mà gia-hình. Anh em tr v dinh, t c gi n không b t d c Hà-Khâm v i Tr ng-H u màgi t li n cho ã n gi n, l i th y vua không cho vào Hoàng-Cung mà ki m thì nghicho vua ng m u nên yêm- n k gian. Anh em b i-r i không bi t tính l nào. N u

i lo n t thành thì l i v i n c-non, nên a thi-hài c a T ng-Công v BaGi ng an-táng r i s lo m u báo oán.

N ng-n ng nghe rõ h t r i thì tr n m t mà nói: “Tôi oán h t th y, b tlu n là ai. chôn c t cha tôi r i, h s bi t m t tôi. Xin ch -v anh-hùng vui lònggiúp tôi ng cho thiên-h bi t d u cha tôi v i ông Minh-Giám ã m t, nh ng hào-khí ông-S n v n còn”.

th y u nói: “T ng-Công m t r i, anh em chúng tôi s c y N ng-ng n m quy n T ng-Soái cho anh em chúng tôi gi v ng tinh-th n ng chi n-

u cho mà coi”.

n tr a, oàn thuy n v t i Tr n- nh. T ng s thuy n t i n, võng thi-hài do ng b ng v Thu c-Nhiêu cho mau, võng i u, t ng-s s p hàng itheo sau.

h i sáng, c ba gi ng hay N ng-n ng chiêm-bao th y i h a nên l yxu ng mà i lên Phan-Yên. Già tr u lao-nhao ngóng nghe tin-t c. Ch ng nghe



thuy n ch thi-hài c a T ng-Công v ghé Tr n- nh thì các ch xóm thân-hào gi ng n y và gi ng Cánh én t u l i ti p r c mà a lên Thu c-Nhiêu.

Trên gi ng Thu c-Nhiêu, nh n-dân còn bâng-khuâng h n n a. oàn n -binha N ng-n ng n c m s m m i r i t -t u t i võ-tr ng luy n t p mà ch tin.

Ch ng th y d ng t ng-s xa xa thì nghe thi t có h a r i, n -binh m i s p hàng-ngi ra xa mà nghinh ti p. Ng i trong gi ng c ng i theo.

y ông ch xóm d n s n b ván gi a nhà r i ch ng thi-hài v t i thì r c ng-Công n m ó cho m i ng i có th chiêm-bái. Ng i trong gi ng phân cho

nhau, t p lo hòm r ng ng t n-li m, t p n u c m n c cho t ng-s n.

Võ-Nhàn giao cho Phan- ình-Tr v i L u-B ch-Khuê phân 300 binh m i em mà óng gi m y n hi m-y u trong ba gi ng, còn 50 binh c v i oàn n -

binh t i nhà làm binh l u- ng, h ch nào h u s thì Cao-Liêm ho c Võ-Nhàn su-khi n n ti p-vi n.

n-li m xong r i, linh-c u gi a nhà ba ngày mà cúng t r i m i an-táng t i u gi ng. Táng song-song v i m c a ông Tr n-Minh-Giám.

Chi u l i Nguy n-L ng m i v t i, có d t theo m t tr m binh, Nguy n-ng ra ôm m khóc r t lâu r i tr vô nhà trách anh em sao không phá cho tan-

hoang mà b ghét l i rút êm tr v Ba Gi ng d ng nh s nên tr n. Háo-Ngh a m it ngh a cho L ng nghe: m c- ích c a ông-S n là c u dân giúp n c. Vì muc-

ích ó nên Tr n Tham-M u v i T ng-Công m i ra phò vua. Có l t i m ngTr i xui khi n nên n m tr c Tr n Tham-M u t tr n r i bây gi T ng-Côngth t l c n a. Gi n thì gi n, thù thì thù, nh ng ch ng nên b m c- ích mà d y lo n,làm cho ch t dân s p n c, trái h n v i ý nh c a s -ph cho c. T i nh v ynên anh em i sái ng thì tr l i ng tìm ngã khác mà i, ch không ph i s aihay là v ai.

Nguy n-L ng th dài mà nói: “Tôi m c ngoài C n-Gi , nên vi c x y ra nhai ngày r i tôi m i hay. Tôi nghe anh em ch thi-hài c a T ng-Công v Ba Gi ng,tôi m i gom ngh a-binh ông-S n ch v ây ng bàn tính v i anh em coi bây gichúng ta ph i làm cái gì”.N ng-n ng, Võ-Nhàn v i Cao-Liêm ng nói m t l t:“Báo oán, báo oán tr c ã !”.

Nguy n-L ng nói: “Tôi oán nh ng ng i hi n t t n ng, ch m u ám-h icha tôi. Tôi ph i phân thây nh ng ng i ó cho c, tôi m i h t gi n”.

Võ-Nhàn nói: “Theo tôi thì tôi oán t t c m i ng i, ho c công khai xu t tr n,ho c núp lén xúi gi c, làm cho Tr n Tham-M u ch t tr c, T ng-Công ch t sau,

ng nhóm ông-S n không còn th -lãnh ph i v tan, kh i anh-dõng m t h t tinh-th n ph i r i-rã. Tôi quy t ch ng v i t t c m i ng i ó. Tôi không dung ai h t“.

Cao-Liêm nói: “Tôi hi p ý v i anh Võ-Nhàn. Tôi c ng oán t t c m i ng i.Tôi mu n anh em ta k chí c a ti n-nh n, bi t-l p t Ba Gi ng, t -ch c ngh a-binh ông-S n l i, ta làm ch l y ta, không ph c-tùng ai h t; th còn y u, thì tahùng-c n i t Ba Gi ng, ch ng th m nh, l n l n ta s bành-tr ng ra l n”.



Nguy n-L ng g t u mà nói: “Chí-h ng ó là chí-h ng u-tiên c a b c-ph ta. T i th i-cu c bi n-chuy n làm cho chí-h ng i thay, nên m i gây tai-a. Bây gi ta tr l i ng c mà i là ph i h n h t. Ng t h i tr c nh s -ph ta

tài cao trí sáng m i t o c l c-lu ng hùng-h u, m i d ng nên m t công-nghi p-vang. Bây gi anh em chúng ta thi u tài thi u trí, l i binh không còn t i 500,

ng ch có n m b y ng i, s không gi n i Ba Gi ng, mong gì làm c vi c l n.Tôi th y khó k chí cho tiên-nh n n i”.

Cao-Liêm nói: “H có thi n-chí ph i thành-công. N n làm mà c s khôngthành, s p xu t tr n mà ch c b i tr c, thì làm sao mà th ng c”.

Võ-Nhàn nói: “Anh-Hùng th y vi c nên làm thì ph i làm không nên ngh t i thành hay b i”. N ng-n ng nói: “N u m y anh s th t b i, m y anh không

ch u làm thì m t mình tôi, tôi c ng làm. S báo oán cho cha tôi, không th nào tôi bqua c”.

y võ-t ng ng nói vi c báo oán thì ã ành, ai c ng c ng-quy t ph ilàm tr c. Anh em bàn tính là tính v vi c t ng lai kìa. L u-B ch-Khuê nói: “V sbáo oán cho T ng-Công tôi mu n xin anh em tôi làm thích-khách, tôi l p th gi t

t”. Võ-Nhàn c n: “B n ti u nh n nó núp lén mà h i ng i. Mình là anh-hùng, lnào mình b t ch c b n h . Mình báo oán gi a thanh thiên b ch nh t, chúng nó m ighê s , thiên h m i ph c-tùng ch ”.

Háo-Ngh a nói: “Tôi v n-nh n quen c m bút ch không bi t c m ao: Th ibu i n y m nh thì s ng, y u thì ch t. Tôi thu c v phe y u, tôi d a theo m y anh

n h i mà s ng, b i v y m y anh làm sao t ý, tôi không dám c n. Tôi ch xiny anh nh u n y: d u làm vi c gì c ng v y, làm bây gi hay là làm ngày khác,y anh ng quên chí-h ng c a ông-S n là c u dân giúp n c. Dân là dân c a

ta, n c là n c c a ta, ng làm vi c chi có th h i dân ho c h n c”.

Ch -t ng nhìn nhau, có s c b i-r i.

Cao-Liêm nói: “B n h i T ng-Công là b n gian. cho chúng nó s ng thìchúng nó h i dân. V y tr chúng nó mà c u dân, h p v i chí-h ng c a ông-S n,ch có trái âu mà d -d ”.

Nh m y câu gi i-thích y ch -t ng m i nh n th y u c n g p là ph i lobáo oán cho T ng-Công r i nh n d p báo oán ó s tùy tình th , tùy th i-cu c, màxây-d ng t ng-lai theo chí-h ng c a ông-S n, cho kh i h v i s ph , v i ti n-

i.

-ch c cu c báo oán, m y anh em ngh ph i c m t ng i th -lãnh, bànho ch k -sách, ch -huy l c-l ng và cung-c p nhu-c u. M t vài ng i c Võ-Nhàn, ho c Nguy n-L ng, ho c Háo-Ngh a ph i lãnh tr ng-trách ó. C ba ng i

u c t , vi n l r ng tuy ba ng i u c ng-quy t ph i báo oán, song m i ng iquan-ni m m t cách hành- ng riêng, không h p v i trí ý c a toàn th anh em, nên

không c nh t trí, nh t tâm r i gi i ãi mà h vi c chung.



Bàn cãi m t h i r i c th y ng-ý c y N ng-n ng n m quy n th -lãnhng c t phân ph n-s cho m i ng i và ch -huy quân- i lúc chi n- u. N ng-

ng không ch u, quy t xin lãnh quy n n -t ng ng u-khi n oàn n -binhchi n- u v y thôi. Ch -t ng nói c m quy n th -lãnh c ng xu t tr n nh ai v y, l ich -huy toàn th quân- i thì càng d mà bi u-l tài-n ng ng chi n-th ng.

Các t ng-s nài ép quá nên Nu ng-n ng ph i ch u làm th -lãnh ông-n.

a sau N ng-n ng sai m i các ch xóm trong Ba Gi ng t -t u l i t t cng-s các n v gi t trâu bò cúng-t Thanh-Nhân và Minh-Giám, r i ng ra nói:

“Vì cu c bi n-chuy n nên k t ây t Ba Gi ng n y là t riêng c a chúng ta. V ycác chú bác, các anh em, ph i góp s c v i nhau mà gìn-gi , ng cho ai c xâm-ph n, mà c ng ng thèm tùng-ph c ai. Chúng ta vui s ng vui ch t v i nhau, oàn-

t thành m t kh i c ng-c i, m nh-m mà ch ng-ch i cho c-l c, chúng ta c n ph i-ch c cu c phòng-th chung cho ba gi ng, l i c ng ph i t -ch c nuôi s ng chung

cho quân- i. Hôm nay các t ng-s c y tôi ph i n m quy n th -lãnh ng u-khi n m i vi c. Vì tình-th ép bu c tôi ph i lãnh tr ng-trách. Tôi làm trâu bò màcúng cha tôi v i ông Minh-Giám, vái-van vong-linh phò-h t Ba Gi ng và riênggiúp tôi c sáng-su t mà lo báo oán cho tiên-nh n và lo gi an cho dân chúng. Tôi

ng xin các bác, các chú và các anh t n l c giúp s c cho tôi làm tròn nhi m-v , làmng danh t ng-s ông-S n, làm cho v a ý ng i d i chín su i . Bây gi tôi xiny:

- Anh Võ-Nhàn ph i i quan-sát h -th ng phòng-th các n l y l i, coi có chnào h s p ph i s a ch a l i li n và ph i tùy s binh có s n mà phân phát th

y y u- m;

- Anh Nguy n-L ng ch -huy m t toán quân cung ti n l u- ng trong các sôngn-L c, V ng-Gù, ng n ng a binh Phan-Tr n xâm-l ng a ph n c a ta, g p

binh t ng thì ánh b t, g p l ng-th c thì t l y;

- Anh Cao-Liêm c ng lãnh m t toán quân l u- ng tu n-phòng khúc Ti n-Giangngang a-ph n ta mà t l ng b t lính;

- Anh ình-Tr qu n xu t các n gi ng Cánh Én;

- Anh B ch-Khuê qu n xu t các n gi ng Tr n- nh.

- M y n theo gi ng Thu c-Nhiêu thì xin anh Võ-Nhàn ki m-soát ng nh v iHáo-Ngh a g n tôi cho tôi h i ý-ki n vì tôi c n dùng m t c -v n v quân s và

-v n v chánh tr .

- Còn anh Hu nh-Thiên-Hà thì tôi cây anh gi d ng ng i buôn-bán lên Phan-Tr nmà thám-d tình-hình ng báo tin cho chúng tôi bi t hành- ng c a h mà -phòng ho c t n-công.

Xin m y anh rán lo g p m y vi c y ng ch có h -th ng phòng th v ng-vàng,có l ng-th c y và có quân lính hùng-b u r i chúng ta s ánh thành Phan-Yên mà b t k thù r a h n. V ph n m y ông ch xóm, tôi xin m y ông khuyên



bà con làm ru ng thêm ng có lúa cho nhi u, b t cá thêm ng làm m m x khô cung-c p l ng-th c cho quân- i dùng”.

-t a t tr n già, d u v n hay võ, ng i nghe N ng-n ng s p d t, th yu kính-ph c, ai c ng khen ph n gái, l i tr tu i mà có tài-n ng, có thao-lu c,

không ai bì k p.

ng-n ng khiêm-nh ng nói võ-ngh thì nh cha luyên t p ít môn, cònchi n-l c thì nh ông Minh-Giám ch giùm chút nh, nên nay ph i em s h c h imà giúp b n ng-chí v y thôi, ch âu dám khoe tài-n ng thao-l c.

Nguy n-L ng v i Võ-Nhàn nói Th ng T ng-Công và Tr n Tham-M u m tmà có l u l i m t môn dìu-d t ông-S n thì c ng làm r -ràng cho x s .

th y u vui lòng và h ng-hái thi-hành hu n-l nh c a Th -lãnh.

Cách ít ngày sau, nh ng ngh a-binh ông-S n h i tr c c t i th Biên-Tr n,Nhà Bè, tr n v Ba Gi ng t ng t p xin cho nh p-ng l i ng báo thù cho T ng-Công; l i còn có ngh a-s các ch khác m n danh ông-S n n xin hi p-tác, thànhth trong m t tháng u thì N ng-n ng có s n d i tay 800 binh v a c v a m i,

phân phát cho các t ng ch -huy ho t- ng m nh-m .

Nguy n-L ng ki m-soát vùng V ng-Gù, B n-L c không th y d ng ch-quâni em binh lên t n Bà-Hom, Ch m mà thâu l ng, c ng không ai dám ch ng

. Võ-Nhàn coi tu b h -th ng phòng th r i thì cùng v i Cao-Liêm phân binh igóp l ng-th c mi t Ti n-Giang, C -Chiên, ng i lên t i Long-H , Sa- éc, Cao-Lãnh, ng i qua t i Ch t-S y, Sóc S i, Ba-Vát, N c-Xoáy.

i quy n th -lãnh c a N ng-n ng m i n a n m mà ông-S n ã ch -tr c vùng phì nhiêu trong Gia- nh, lúa ti n d -d , binh-l c hùng-hào, ch n ngh tPhan-Tr n không l ng-th c mà nuôi quân lính.

t b a Thiên-Hà d -thám v báo tin Phan-Yên quan quân ng b i-r i vìthi u l ng. Trong thành có m y ngàn mà không có t ng u-khi n ng ánh

p ông-S n cho các tr n ti n b n p l ng. Vua sai Tr ng-H u c m binh thìng i l y c tu i già mà t ch i. òi Lý-Thi n thì Lý-Thi n khai b nh i không c.

Cách ít ngày, Nguy n-L ng ch binh i tu n theo sông V ng-Gù, hay tin có l it ch c chi c thuy n phía Vàm-C i vô, chi c nào c ng ch y binh lính.ng sai m t tên quân b i xu ng v báo cho n Tr n- nh hay và d n ph i báo

luôn Thu c-Nhiêu v i Cánh-Én n a. Vì L ng ch có 100 binh cung n không thng n c n nên ph i i bét vào r ch nh n núp i oàn thuy n gi c i qua r i m itr ra mà nom theo sau.

Võ-Nhàn m c em binh i tu n trong Ti n-Giang, N ng-n ng hay tin cóthuy n gi c vào V ng-Gù, ch c gi c mu n ánh Tr n nh, m i giao cho Háo-Ngh agi Thu c-Nhiêu, nàng d t 50 ngh a-binh v i 100 n -binh mang cung tên xu ngTr n- nh phòng-h tr chi n v i B ch-Khuê.

Thi t qu N ng-n ng v a t i thì có tin gi c vào r ch Tân-An, ch c s quaTr n- nh. N ng-n ng bàn tính v i B ch-Khuê bi u ch ng 10 tên quân trong



n, còn bao nhiêu thì rút ra ngoài mà n núp. N ng-n ng c ng cho 50 ngh a-binh núp ngoài n và ch h t n -hinh qua mé r ch bên kia mà mai-ph c.

Gi c t i ngang n th y êm ru thì ghé thuy n vào mé và c t binh lên. T ng gi cvào n ch có m y bên quân le-the, bèn xua binh vào t phá n. Ch ng m y tr mbinh gi c vào sát c a n r i thì hai bên có ti ng n i lên, có ti ng la ó, gi c kinh tâmchen l n nhau mà th i lui. Hai bên tên b n nh m a. Gi c tán lo n, ng âu ch y

ó, t p l t xu ng h m sâu thì h t lên. Bên mé r ch, n -binh c ng ó lên b n qua,ng gi c không bi t ch y ng nào cho kh i, m i nh y xu ng m t chi c thuy n

i ít ch c tên quân mà tr ra.

N ng-n ng v i B ch-Khuê c quân b t h t binh gi c. Chúng a tay ch utrói, h t dám ch ng c . T ng gi c t ng xu ng thuy n r i thoát n n c, nào dè

i i c m t khúc sông thì b binh Nguy n-L ng ch n b t trói h t mà a tri Tr n- nh.

Nguy n-L ng th y có N ng-n ng, l i hay th ng tr n r t kh e thì m ng-rkhen ng i N ng-n ng m i xu t tr n mà c thành-công v -vang. B ch-Khuê

m tù-binh thì c g n 800, trong s ó h n 100 b th ng. Có l ch y t n-l c màtr n ch ng vài tr m.

inh-Tr Cánh-Én nghe bên nây có ti ng tr ng thì em 100 binh qua tr chi n.Hay gi c ã i b i thi m ng vô cùng. N ng-n ng giao h t tù-binh cho B ch-Khuê v i inh-Tr x -d ng r i bi u cho ít cái gh d i bóng cây d a ng ng itra h i t ng gi c.

ng-n ng m i ba t ng ng i và h i lúc còn Phan-Yên có bi t t ng gi cy hay không. C ba u nói ng i l nên không bi t.

ng-n ong d y tên quân d t t ng gi c l i mà h i:

- Chú tên h gì, làm ch c gì mà c m binh ?

- B m, con tên Tr ng-Tu n, làm ch c Qu n-C .

- Chú g c âu ?

- B m, g c Phan-Rí ngoài Bình-Thu n.

- Chú vô ây h i nào, có công-tr n gì mà làm Qu n-C , ai sai chú em binh ánhây ? Chú khai thi t h t cho ta nghe th coi.

- B m, con bi t chút nh võ-ngh , con nghe trong n y Nguy n-V ng ng c nnh n-tài c m binh ánh gi c. Con tính vào ng l p công-danh. Cách b ntháng tr c con vào t i Phan-Tr n, thi t qu nghe quan Nguyên-Soái Tr ng-

u ng tuy n-m t ng c m binh.

- Ông Tr ng-H u làm Nguyên-Soái hay sao ?

- B m, ph i. Ngài làm Soái ch p-ch ng c binh-quy n. Con nghe ngài ng tôngi con, con m i vào y t-ki n và xin u quân ng l p công. Ngài h i võ ngha con r i cho con làm Cai- i. Cách m y b a tr c ngài cho òi con lên dinh



mà nói có ng c p ông-S n, Ba Gi ng c ón ng t l ng c a cáctr n g i v , b i v y trong thành không có lúa g o cho lính n. Ngài h i condám em binh xu ng d p ng c p ó hay không. Nh ch u ngài th ng con lênch c Qu n-C và c p cho con m t ngàn binh i ánh d p ng c p ông-S n

ng l ng kh i b c p d c ng n a. Con ch u nên ngài c p binh thuy n vàch ng cho con i ây.

Nguy n-L ng c i mà h i:

- Bây gi chú ã th s c v i chúng tôi r i, chú ngh coi thái- c a chúng tôi cóph i gi ng thái- c a m t ng c p hay không ?

- B m, con ngoài m i vào, con không hi u chi h t. Con nghe quan Nguyên-SoáiTr ng-H u nói v i con nh v y nên con ph i khai thi t cho các quan nghe.

- Nguyên-Soái Tr ng-H u c a chú là th ng gian x o. Nó nói d i ng h i chú.Chúng tôi qui t n i ây không ph i c p gi t mà phá r i. Chúng tôi vì ngh anên oàn k t l p ra o ngh a-binh ông-S n ng giúp n c c u dân. Th lãnhchúng tôi ngày tr c là -Thanh-Nhân, m t nh t anh-hùng c a t n cGia- nh. Bu n th y n c nhà nguy dân kh nên Th -lãnh em ngh a-binh ra

p lo n phò vua, công l n danh cao c vua phong n ch c “Ngo i-H uPh -Chánh Th ng T ng-Công”. Anh em chúng tôi c th y u c vua banquy n t c. Tr ng-H u v i Hà-Khâm ch gi i n nh-hót, b , ch không cócông-cán gì. Chúng nó âm-m u sát h i Th ng T ng-Công ng chúng tquy n chi m v . Anh em ngh a-binh chúng tôi t c gi n tr v ây tôn N ng-

ng ây là ái-n c a Th ng T ng-Công làm Th -lãnh ng báo thù báo oáncho v anh-hùng vì n ng lòng v i non n c, nên b b n gian m u h i.

Tr ng-Tu n s p quì xu ng cúi u bái N ng-n ng, vì tay b trói khônghuy ng c.

Nguy n-L ng nói ti p: “ y v y, chúng tôi l n nh u là nhóm ng i oàn-k tng báo oán quy t ph t t i u dân, ch không ph i t t p ng c p gi t. B n

Tr ng-H u, Hà-Khâm không dám léo n ây mà sai t ng-lãnh thì không ai ch ui. Chúng nó th y chú ngoài m i vào không hi u tình-hình m i g t cho chú nây n p mình ng ch t th cho chúng nó. Tôi ph i c t ngh a cho chú hi u r i s

hành hình ng chú bi t t i ai mà chú ch t”.

Tr ng-Tu n cúi u l y n a, v a l y v a khóc.

N ng-n ng b c t i, rút g m c t dây m trói cho Tr ng-Tu n, bi ung d y và nói: “Vì ng i không hi u, b b n gian g t, nên m i ph m n a-ph na ta. V y m i l l n u nên ta tha cho. Ng i v ph i nói v i b n Tr ng-H u,

Hà-Khâm, n u chúng nó mu n d p nhóm ông-S n, thì chúng nó ph i ích thânn ây, ch ng sai ai n a. N u chúng nó không dám n, thì ta s lên phá thànht h t chúng nó em v khai ao nhà t cha ta”.

Nàng nói d t l i li n a m i g m r ch hai ng trên gò má Tr ng-Tu n r inói ti p: “Ta r ch m t ng i ng g i v cho Tr ng-H u v i Hà-Khâm. Ng i ph i



trình cho b n ó xem. Mà ta c ng có ý ghi d u-tích trên m t ng i ng n u ng icòn lên n ây n a thì ta bi t mà tr t i”.

N ng-n ng d y hai tên quân l y xu ng a giùm Tr ng-Tu n lên Ch -m r i s th cho nó v , ch th t i ây nó không bi t ng mà i.

Tr ng-Tu n cúi l y N ng-n ng, l y luôn Nguy n-L ng, B ch-Khuê v iinh-Tr n a, r i m i theo hai tên quân xu ng thuy n mà di.

t thuy n gi c c 10 chi c, N ng-n ng d y B ch-Khuê t i Tr n- nh 5chi c và sai ng i chèo 5 chi c lên giao cho n Thu c-Nhiêu dùng. Nàng d n B ch-Khuê v i inh-Tr h i tù-binh n u ng i nào ch u ph c-tùng thì cho làm lính, cònng i nào xin cho v nhà thì b t làm công ít ngày r i th .

Nàng gom oàn n -binh v i 50 ngh a-binh c a Thu c-Nhiêu mà em binh v .

Nàng d y Nguy n-L ng d t b n b binh i theo nàng lên Thu c-Nhiêu ngngh -s vì quan quân trên Phan-Yên tán m r i, không dám léo xu ng vùng B n-

c, V ng-Gù n a âu mà ph i tu n cho m t binh-s .



XIV

CÒN N NON N C

N ng-n ng m i ch -huy ánh m t tr n u ã c toàn th ng, t -nhiên nàng ph n chí hài lòng. Nàng b o em Nguy n-L ng v Thu c-Nhiêu tr c

cho binh lính ngh sau i Võ-Nhàn v r i h i-hi p mà lo m u tr thù tr oán.

Nh có l i khai c a Tr ng-Tu n, bây gi N ng-n ng v i Nguy n-ng th y rõ Tr ng-H u m u ám-sát Thanh-Nhân ng t t c t quy n,

mà vua ã không tr t i Tr ng-H u v i Hà-Khâm, l i giao binh quy n cho Tr ng-u, t c th cu c ám-s t d u không có vua ch m u thì c ng không trái v i ý c a

vua. Ch n 6 ngày m i th y Võ-Nhàn v i Cao-Liêm v m t l t, m i ng i có d t m t thuy n lúa.

Võ-Nhàn v i Cao-Liêm hay nhà N ng-n ng ch -huy ánh tr n Tr n-nh c toàn th ng thì khen ng i N ng-n ng, nói r ng cha hùm sanh con c p,y m i áng m t ông-S n th -lãnh, v y m i kh i h v i ti ng “vô- ch” c a-

công-chúng hoan-hô n m tr c.

ng-n ng cho m i Nguy n-L ng v i Háo-Ngh a nhóm n a cho m ti nàng nghiêm ngh mà nói: “ c toàn th ng tr n Tr n- nh tôi vui lòng thi t, mà

vui ch a r i thì lòng tôi phát gi n nên nóng-n y nh l a t ru t t gan, vì b tc t ng gi c nó khai tôi m i bi t ch c nh ng ng i nào ch -m u và b i duyên-

nào mà ng i ta ám-sát cha lôi. Tôi gi n quá nên m y b a rày trông lai anh h tc, không v ng bàn tính b t k thù cho tôi khai ao mà t cha lôi, ph i làm cho

c tôi m i kh i l i ngh a sanh-thành d ng-d c. Tôi th y ngày gi tôi báo oán chocha tôi ã t i r i. V y ph i làm cho g p ng kh i l c -h i”.

ng-n ng ng ng mà suy ngh . B n anh em ng i nhìn nhau d ng nh ýmu n h i nhau bây gi ph i làm sao.

ng-n ng nói ti p: “Trên Phan-Yên l ng ã h t r i. Binh lính ng sch t ói. M y b a rày thêm Tr ng-Tu n v báo tin i b i n a. Th thì hi n giquan quân trên Phan-Tr n kinh tâm tán m; không còn tinh-th n chi n- u gì n a

t. Mình em binh lên thình-lình r i n i tr ng lung-tung c ng cho binh t ng si b thành mà ch y, mình kh i ánh, c vào ki m b t k thù”.

Võ-Nhàn châu mày l s c lo ng i, nên nói:

- Binh c a mình ít quá, r i bên ch ch ng c s mình khó th ng.

- ã ành bên ch có binh ông h n mình nh ng binh h ã m t linh-th n, l ikhông t ng ch -huy. Tr ng-H u làm Nguyên-Soái ng có ch c có quy n, chkhông dám ra tr n. Còn Lý-Thi n tuy không ch u b mà v ây v i mình, nh nganh không n tr m t ánh v i ông-S n. Th có gì âu mà s .

- Ph i s p- t, h ánh thì ch c th ng m i nên ánh. Không nên c u may. R i th ti h khinh-khi mình, mà binh-s l i m t h ng-hái n a.



- Theo binh-pháp có hai cách ánh gi c; m t cách nh binh ông, t ng gi i màth ng, còn m t cách nh g t-g m làm cho bên ch tán-lo n linh-th n mà th ng,

u binh ít mình c ng th ng c.

Nguy n-L ng v a l c u v a c i mà nói:

- Làm Soái c m binh mà hi u t i nh v y, d u t ng-s có ch t h c ng mát ru t.

- Ông Minh-Giám th ng nói v i tôi, ông thích ánh gi c tinh-th n l m. Dùngtinh-th n mà th ng m i hay. M y b a rày tôi có ngh ra m t chi n-l c khácdùng linh-th n mà ánh, n kh e l m. Binh c a mình ã g n m t ngàn, s c btr n c.

- Chi n-l c th nào âu. N ng-n ng nói nghe th coi.

- Tôi nghe nói h i cha tôi trên Phan-Tr n v i m y anh, ngày êm cha tôi c long i v s Tây-S n em binh vào ánh. R t i cha tôi có binh t ng m nh-mmà còn ph i lo s thay, hu ng chi t i n y y u x u, mà b h a Tây-S n ã ch h t

t l n r i, nên nghe Tây-S n vào ch c chúng nó run l p c p. Tôi tính mình gilàm binh Tây-S n vào cho chúng nó s b ch y ng mình ch n mà b t.

- Làm sao mà gi Tây-S n cho c ?

- Không khó gì. Binh mình g n m t ngàn. Anh Nguy n-L ng ki m vài ch c chi cthuy n, anh ch ch ng vài ba tr m binh, m i thuy n ít ch c, th a lúc m i t ianh cho oàn thuy n vào c a C n-Gi . Thuy n c m c Tây-S n, lúc i qua n,binh ph i nói chuy n n-ào mà gi ông. Trên n t ng binh Tây-S n vào thi t,

-nhiên ph i cho quân báo vào m y n phía trong Nhà Bè. H báo chuy ntrong thành ph i hay. H hay có binh Tây-S n vào thì m t h n m t vía, b ch ytán-lo n. Trong lúc y anh Võ-Nhàn v i m y anh khác hi p cùng tôi em binhnúp chung quanh thành, i h ch y thì l m h t ch có gì âu.

y anh suy ngh ng cho k y th n-di u, có binh m t ngàn c ng th ng,ch ng c n nhi u h n.

Háo-Ngh a g i gi c nh v y là gi c tâm-lý, không ch u g i là gi c tinh-th n b i vìdo theo tâm-lý c a tình-hình mà th th ng. Cao-Liêm cãi l i cho gi c tinh-th n làtrúng h n, b i l y tinh-th n mà th th ng ch không c n binh s .

Nguy n-L ng nói mu n gi hình Tây-S n ph i có thuy n to, th thuy n i bi nvào c a trên n m i l m ch i thuy n nh chúng không tin. Cao-Liêm nói vào c aban êm mà ai bi t thuy n nh hay l n. Mình làm r n-r hô Tây-S n rùm lên thì h

t h n, còn phân thi t gi gì n a. N u L ng d -d không ch u gi Tây-S n thìLiêm xin thay th .

Võ-Nhàn nhìn nh n k ó th t hay, d u chúng không ch y tr c quy t l itrong thành mà ch ng gi , ch ng binh th y vào b n, r n-r c t lên b , binh b trên

ng lên n a, r i h -tr ng thinh-th nh hai g ng c a cái k m mà công thành thìbên ch khó ch ng n i. Ng t bên mình binh ít, không b trí ch n h t b n c a nên

k thù tr n ch y kh i. Cao-Liêm nói: “B nào mình c ng t c thành trì”. Võ-Nhàn nói: “Tôi mu n ch n b t cho c h t k thù mà n th t kìa ch ”.



Anh em cãi qua cãi l i nh v y r i xin N ng-n ng hu n trong vài ngàyng suy ngh mà t -ch c cho k r i s thi-hành k y.

u-k c a N ng-n ng nó hàm súc m t chi n-l c huy n-di u phi-th ng, nên nó b t bu c ch -t ng ph i l u-ý hoài, không th lãng-xao c. êmy vì tr i không có tr ng, nên không ra võ-tr òng ng i àm-lu n c, ch t ng

i riêng v i nhau trong nhà n n a êm r i m i phân tay i ng .

Vì m t mình N ng-n ng ngh s m, không có d cu c h i- àm c a ch -ng h i u hôm, b i v y m i n a canh n m thì N ng-n ng th c gi c, nh ng

m êm trong phòng, nh ng luôn cho t i sáng r i s d y.

Gà trong xóm b t u gáy thúc, con n y x ng lên, con n ng ti p, r i conkia theo n a, c n i nhau gáy theo th -t gáy hoài không thôi.

N ng-n ng n m m -màng, n a mê n a t nh, thình-lình cùng v i ti nggà gáy xa xa, nàng nghe rõ ràng ti ng cha kêu mà d y: “Thanh-Xuân d y con, d y

ng lo c u chúa. Gi c Tây-S n ng vào c a C n-Gi . L n n y chúng nó em vàoi b n n m muôn binh lính quét s ch t n c c a ta. Có l chi u mai Chúa s ch y

ngang ây nên cha mách b o cho con hay tr c mà ti p giá”.

ng-n ng ng i d y, tuy bi t là chiêm-bao, song nhìn nh n là gi ng nóia cha và còn nh m y l i cha nói h t.

Tr i n i dông th i lá cây sau v n nghe lào-xào r i h t m a rúc-r c trênmái nhà. N ng-n ng b ng èn b c ra nhà khách r i èn ng i mà t -l . Ti nggà bây gi gáy thúc nên nghe nh t h n. H t m a bây gi xu ng nhi u h n, nênmái nhà có gi t.

Háo-Ngh a n m ng ng chái gi t mình th c d y th y N ng-n ng ngng i t i nhà khách mà ngó ng n èn thì b c ra nói: “B a nay N ng-n ng d y

m quá”. N ng-n ng nói có chuy n k -quái và bi u Háo-Ngh a kêu cácng d y h t ng bàn chiêm-bao.

Háo-Ngh a vâng l i i kêu anh em t u ra nhà khách m t.

ng-n ng m i ng i r i c y m y câu nàng nghe trong gi c m ng khôngsai sót m t ti ng, l i nói qu -quy t nghe gi ng nói c a T ng-Công rõ-ràng.

Võ-Nhàn có ý không tin l i chiêm-bao, nói r ng t i N ng-n ng mích lòngoán-h n nh ng ng i ch m u ám-h i cha, r i han ngày bày k gi binh Tây-S nvào c a C n-Gi nên êm khuya m i chiêm-bao th y binh Tây-S n vào và Chúach y tr n.

Nguy n-L ng t ý ng c-nhiên, n u thi t h n linh c a T ng-Công v mácho sao ngài không nói t i Hà-Khâm v i Tr ng-H u là k thù mà vua ã không cóm-tình n u không ng m u ám-h i, sao l i bi u “c u Chúa” bi u “ti p giá”, n

ngh a gì mà c u, ai quí-tr ng mà ti p.

Cao-Liêm nói: “Theo ý tôi, T ng-Công là ng anh-bùng ngh a-khí, không bi u ph i ón b t vua v i Hà-Khâm và Tr ng-H u. Ngài bi t b n minh thù oán,



còn vua i âu t -nhiên ph i có hai chú ó ch y theo, nên ngài bi u i ti p giá là nóitheo quân-t , ch k thi t là ngài ch cho anh em mình bi t mà xách tr n gói. Tôi tinch c nh v y. Anh em có nghi m ng-m không ch u i ón, thì chi u nay tôi i m tmình tôi”.

Háo-Ngh a cãi: “Có l T ng-Công bi t Hà-Khâm v i Tr ng-H u b Tây-S ngi t ch t r i nên ngài không thèm nói t i, còn Chúa không có can-h trong v ám-sátnên bi u N ng-n ng c u”.

N ng-n ng gi n nói: “Tôi không mu n c u ai h t. Tôi c ng khôngthèm ti p ai làm chi. Cha tôi làm n làm ngh a, ng i ta ã không k n ngh a c acha tôi. Bây gi có cái gì bu c tôi ph i n- áp âu nên tôi ph i ti p, ph i c u”.

i ng i m t ý, t -nhiên câu chuy n phân-vân, bàn-lu n n tr a, mà ch aquy t- nh c.

n n a chi u, Thiên-Hà trên Phan-Tr n ng i xu ng bi u tr o-phu b i ri t, hào-h n vô nhà báo tin cho N ng-n ng v i anh em hay h i khuya c tr m

chi c thuy n ch y binh Tây-S n ã vô g n l i Nhà Bè. Hay gi c s p n, th ng-dân b ng con d t v , mang gói gánh , m nh ai n y ch y, không k ngã nào h t.Nghe trong thành c ng r n r n, không hi u quan quân tính l nào. Thiên-Hà không

ám tr ng l i nên lo v ri t mà báo tin.

nhà nhìn nhau ng -ng n.

Võ-Nhàn nói: “N u v y thì m chiêm-bao ng nghi m r i !” N ng-ng nói: “Bây gi m y anh ph i lo s p- t ng n u binh Tây-S n n ây mình

-chi n v i chúng nó m t l n cho chúng nó bi t hào-khí c a ông-S n”. Cao-Liêmnói: “Tây-S n có xu ng ây c ng còn lâu. Vi c g p bây gi là ph i i ón b t k thù.

i h qu y nên Tr i khi n có h a cho h l t vào ta mình. Tôi i b t. Ai không ithì tôi i m t mình”.

Bây gi Võ-Nhàn v i Nguy n-L ng h ng hái ch u i. Ba ng i tính v i nhaui chia ph n: Nguy n-L ng qua Tr n- nh d n B ch-Khuê ph i ch n r ch Tân-An L ng ón phía V ng-Gù. Còn Võ-Nhàn v i Cao-Liêm thì tra xét sông Tiên-

Giang.

Ba ng i n c m chi u s -s a r i m binh mà i. Khi Võ-Nhàn s p xu ngthuy n thì -N ng-n ng i theo ra sân d n: “N u g p Chúa anh ph i b t em

ây cho tôi ng tôi h i cha tôi có t i gì mà gi t. N u không gi t, sao không tr t i m u-sát, l i phong ch c t c giao binh quy n. Tôi h i cho bi t m t chút r i mu n

i âu tôi s th cho mà i. Anh ph i ráng nghe hôn. ng ch y vu t”.

Võ-Nhàn g c u r i xu ng thuy n mà i.

Thuy n c a Võ-Nhàn i tr c còn thuy n c a Cao-Liêm l n h n nên n ng-nth ng-th ng theo sau. Nhàn bi u à-công i ri t xu ng vàm r ch K -hôn. N c rònggió thu n nên thuy n i r t l .

i ch ng-v ng t i, thuy n c a Võ-Nhàn i g n t i K -hôn, Nhàn th y có m tchi c ghe l ng nh ng âm ngang sông cái mà qua mé R ch-Mi u. Nhàn v a



mu n bi u à-công theo chi c ghe l ng y thì th y trong vàm r ch K -hôn có m tchi c thuy n l n ng ra vàm. Nhàn ra l nh ch n chi c thuy n y mà xét. Haithuy n v a c p l i thì Nhàn c m g m nh y qua, dòm th y Hà-Khâm v i Tr ng-

u ng i x p ve trong mui bèn n t l n: “A ! G p c c u-nh n r i. Ra ây chomau mà ch u ch t. Làm u gian ác t -nhiên Tr i ph t, ch y âu cho kh i”.

Hà-Khâm v i Tr ng-H u trong mui bò ra, s run l p-c p. Võ Nhàn hô trói.Binh lính xách dây nh y qua trói hai ng i n y r i trói luôn n m tên quân theo h -v

a. Võ-Nhàn h i l n: “Còn Hoàng-Th ng ch y ngã nào ? Sao không có trongthuy n ?” Hà-Khâm áp: “Hoàng-Th ng ng i trên chi c ghe l ng i riêng phíatr c”.

Võ-Nhàn ng ngó mà ki m chi c ghe th y ng qua sông h i nãy. Tr i ãi l -m nh ng còn th y d ng chi c ghe y ã g n t i mé R ch-Mi u r i. Võ-Nhànm ch n kêu tr i, v a ch v a h i: “Ph i Hoàng-Th ng i chi c ghe l ng m t

ng i chèo âm ngang qua sông kia hay không ?” Hà-Khâm ng ngó r i áp:“Hoàng-Th ng i chi c ghe ó”.

Võ-Nhàn gãi u b c-t c, th m ngh thuy n mình thì l n, ghe kia thì nh l ii xa r i, làm sao mà theo cho k p. Còn thêm tr i t i, qua ó r i bi t ghe l ng i ngã

nào mà tìm. Có l ý Tr i không cho mình g p Hoàng-Th ng l i hay sao nên m ikhi n tr c-tr nh v y. G p mà không b t em v cho N ng-n ng c, mình l i

n, thì còn m t m i lào mà th y N ng-n ng n a.

Thuy n C a Cao-Liêm i g n t i, Võ-Nhàn ngo t kêu i ri t l i giao h t cthuy n cho Cao-Liêm mà nói: “Anh em b n n y v n p cho N ng-n ng. Hoàng-th ng ng i ghe l ng nh i tru c qua sông, tôi theo ki m r i tôi s a v sau”.

Võ-Nhàn tr qua thuy n c a anh ta mà i li n.

Cao-Liêm bi u Hà-Khâm v i Tr ng-H u qua thuy n c a anh ta, b ít tênquân bên thuy n kia r i hai chi c song song i v Thu c-Nhiêu.

Liêm th y hai lão Khâm v i H u thì ghét l m song không thèm h i t i, quy t v Thu c-Nhiêu r i s cho hai lão bi t l i Tr i khó l t, h gian ác thì không ch y

âu cho kh i h a, n u tránh Tây-S n thì ph i g p ông-S n.

Thuy n l n l i i ng c n c, b i v y n sáng Cao-Liêm m i tr v t iThu c-Nhiêu. N ng-n ng v i Háo-Ngh a, Thiên-Hà hay thuy n v , ng ra

n coi có b t c ai không.

Cao-Liêm bi u quân d n Hà-Khâm v i Tr ng-H u lên sân. N ng-n ng h iCao-Liêm:

- Còn Hoàng-Th ng i âu ? Sao không d t luôn v ?

- i riêng v i chi c ghe l ng nh , anh Võ-Nhàn không dè nên i vu t qua phíach-Mi u, anh Nhàn còn theo mà ki m.

- Tr i t i ! Nhè ng i tôi c n g p h n h t mà l i s y m t !



- Tôi c ng ti c l m. Nh ng anh Võ-Nhàn ch c s tìm c, không thoát kh i taynh âu. giam hai lão n y, i anh Võ-Nhàn v r i s x m t l t.

ng n ng d y m trói th m y tên quân vô t i, còn Tr ng-H u v i Hà-Khâm thì óng n c bu c ngoài sân. Nàng tr vô nhà, kêu Háo-Ngh a mà c y ki mth nói chuy n v i hai lão H u và Khâm ng h i coi l c-l ng c a Tây-S n th nàovà vua có can-h n v ám sát h i tr c hay không ?

n tr a Háo-Ngh a m i nói l i v i N ng-n ng r ng v v ám-sát T ng-Công thì H u v i Khâm c ch i nói không hi u gì h t. Còn v Tây-S n thì nghethuy n gi c vào g n t i Nhà-Bè, tôi chúa xu ng thuy n i tr n. S g p ông-S nkhông dám i ngã V ng-Gù, m i i ngã K -Hôn mà tránh. Nh ng g n ra vàm s cóbinh ông-S n ón, Chúa ph i ki m ghe l ng c y a qua sông l n cho l ngthoát thân, còn quan quân i thuy n l n theo sau, t i R ch-Mi u s hi p l i.

ng-n ng nghe Háo-Ngh a nói r i thì nàng th dài mà than:

- Ng i tôi oán h n h t n u ch y vu t m t thì cái gi n c a tôi không bao ginguôi.

- Tôi hi u ý N ng-n ng. Mà tôi th y hai anh Võ-Nhàn v i Cao-Liêm c ng ngt ý ó. M y tháng nay tôi bu n l m, s N ng-n ng v i m y anh ph m i-

ngh a làm h danh ông-S n.

- Sao mà ph m i-ngh a ? Con ph i báo oán cho cha. y là chánh-ngh a ch .

- Thà b c trái cho Tây-S n làm sao chúng nó làm. ông-S n quy t c u dângiúp n c, thì tránh cái t i “th n thí quân” cho kh i ph m i-ngh a.

- Tôi có th n c a ai âu ?

- N ng-n ng không có, còn m y anh em tôi ã lãnh ch c t c nên u là th nt th y.

- “Th n thí quân” là b t ngh a, còn “quân sát th n” là h p ngh a hay sao ?

- C ng b t ngh a. Nh ng nên cho ng i ta ph m ngh a, không nên tranh uanhau mà làm. N u trên d i, ông Tây c ua nhau mà làm vi c b t ngh a thì

i n y thành i gì, n c n y thành n c gì ? Còn gì là v n-minh, còn gì làluân-lý ?

Nghe h c-thuy t nh n-ngh a c a nhà Nho, N ong-n ng t c gi n nên tr nt nói l n: “S ng gi a i m nh h n y u thua, mình ph i lo cho m nh ng h n

ng i ch nói h p ngh a v i b t ngh a làm chi ?”.

Háo-Ngh a c i mà áp: “N ong-n ng nói không k h p ngh a hay b t ngh a,y sao l i l p ngh a-binh ông-S n, và l p ra sao l i l y s c u dân giúp n c làmc- ích?”.

ng n ng h t cãi n a, nên ng i l -l ng, th y ng i nhi u l i, không bi tph i theo l i nào, ph i báo oán hay là nên r ng dung, ph i phò Chúa hay là nên thù



Chúa, ph i c dân Ba Gi ng t -chi n v i Tây-S n ng ng i ch t nhà thiêu, hay lànên nh ng-b cho dân an-c l c-ngbi p?

i-r i quá nên N ng-n ng b i vô phòng mà n m. n g n t i, N ng-ng nghe Cao-Liêm vô c a phòng kêu mà nói thuy n c a Võ-Nhàn v t i, báo tin

Nhàn tìm Chúa không c thì t c gi n nên nhào xu ng sông mà ch t r i.

ng-n ng c t ti ng kêu Tr i r i l t- t m c a phòng i ri t ra nhà kháchng i tr -tr , hai hàng n c m t ch y ròng-ròng. Nàng ng i khóc m t h i r i m ithan: “Cha tôi ch t. Ông Minh-Giám c ng ch t. Bây gi anh Võ-Nhàn ch t n a, tôi

ng v i ai ? S ng cho ai ? S ng làm chi ?...T i sao mà anh Võ-Nhàn ch t ? Ai báo tinnh v y ? Kêu vào ây cho tôi h i l i coi”.

Cao-Liêm b c ra sân kêu hai tên quân c a Võ-Nhàn vào. N ng-n ng h i Võ-Nhàn ch t h i nào, ch t ch lào, thi hài âu, t i sao mà ch t ?

t tên quân b c t i th a: “H i chi u hôm qua ón vàm K -hôn b t c haiông lão r i, Võ i-nh n hay Hoàng-Th ng i ghe l ng âm ngang sông cái quamé R ch-Mi u. i thuy n c a Cao i-nh n n, Võ i-nh n giao hai ông lão r i

c theo chi c ghe l ng. Tr i ã ch ng-v ng t i, nh ng còn th y d ng chi c gheng bên phía R ch-Mi u ng chèo d c theo mé sông. Thuy n àng n y l n,

ph i i lâu l i b gió ng c, b i v y khi qua t i mé R ch-Mi u thì chi c ghe l ng it. Tr i t i en nh m c, ngó quanh-qu t không th y gì h t. Võ i-nh n ng i trên

mui, bi u chèo lên r i chèo xu ng, ghé ch hóc h m, vào m y r ch nh mà ki m,không b sót m t ch nào. Võ i-nh n c than th nói N ng-n ng ân-c n c n-

n ph i r c cho d c Hoàng-Th ng em v cho N ng-n ng. i tìm th y mà cho vu t i, n u th t c v i N ng-n ng, không t n tâm giúp cho N ng-

ng báo oán thì còn m t m i nào mà dám ngó N ng-n ng n a. Chúng tôi ki mtr n êm không g p. H i h ng sáng quân lính phân t ng t p lên l c-soát nhà c a

n-t c t vàm Giao-Hòa n vàm Sóc-Sãi, còn thuy n thì i d c theo mé, tìmn tr a mà không g p c Hoàng-Th ng. Võ i-nh n bu n r u quá, bi u quân

lính xu ng thuy n mà v . Võ i-nh n c ng i trên mui mà ngó t phía, ch ngthuy n ra gi a sông cái, Võ i-nh n ng d y, ngó v h ng Thu c-Nhiêu mà nói

n: “Tr i khi n tôi không giúp N ng-n ng báo oán cho cha c thì tôi ph i ch tcho N ng-n ng th y rõ lòng thành c a tôi”. Võ i-nh n nói d t l i r i li nphóng mình xu ng dòng n c ch y. M y ng i l i gi i nhào theo ki m v t, ng t vìsông sâu, n c ch y m nh, l i l n tìm h t s c không c thi-hài, ành ph i tr vbáo tin”.

N ng-n ng lóng nghe rõ-ràng r i khóc nhà than: “Té ra anh Võ-Nhàn vì tôimà ch t. Anh còn làm kh -tâm thêm cho tôi n a ! Tôi làm sao mà áp ngh a v i anh?”

Cao-Liêm c ng nh Háo-Ngh a v i Thiên-Hà, c ba ng i u nh n th y Võ-Nhàn và N ng-n ng, tuy không nói ra, song ã có c m-tình v i nhau, vì c m-tình

ó ch ng m-ng m trong thâm-tâm nên thu nay không ai th y c.



ng-n ng khóc m t h i r i c y Háo-Ngh a sai ng i i kêu Nguy n-L ng,ch-Khuê và inh-Tr v ng x v hai lão H -Khâm và Tr ng-H u.

n t i ba ng i ó v , hay Võ-Nhàn tìm không c Chúa nên bu n mà t - thì th ng ti c vô cùng.

vi c Tr ng-H u v i Hà-Khâm, N ng-n ng nói c hai u ch i, nói khôngcó can-h cu c ânm-sát, bây gi ph i x làm sao ?

Cao-Liêm nói m t a sát nh n ã khai qu quy t r ng hai lão n y xúi nó ám-sátng-Công thì ch i sao c. V y ph i t bàn h ng án t i võ tr ng r i khai ao

hai lão mà t T ng-Công cho ph d ông-S n ngh a-s .

y ng i kia ng ý nh v y h t.

Nguy n-L ng sai quân i n m y gi ng m i ch xóm và kêu binh lính các nsáng b a sau ph i t t u ng d -ki n l báo oán.

ng sáng, N ng-n ng ra m mà l y cha và l y ông Minh-Giám, c u xin vonglinh hai ông giúp m trí cho nàng sáng-su t th y ng ph i mà noi theo, làm chodanh-ngh a ông-s n v n toàn và giúp cho nh n-dân Ba Gi ng an- n.

Khi nàng tr v thì th y Háo-Ngh a ã d n bàn h ng-án gi a võ-tr ng, chxóm v i binh lính ã b t u t -t u. Ch ng t i h t, Háo-Ngh a s p binh-lính

ng bao chung quanh sân. N ng-n ng v i ch xóm và nhà thân hào nghai bên h ng-án r i bi u Cao-Liêm m trói d n Tr ng-H u v i Hà-Khâm vào quìtr c h ng-án.

Háo-Ngh a t èn, t nhang.

Cao-Liêm ng vái: “B m T ng-Công, h b t l ng hi n t t n ng, ch m uám h i T ng-Công. M y tháng nay N ng-n ng và t ng-s n m gai n m m t,quy t lo m u r a h n tr oán. Hôm nay chúng tôi b t c Hà-Khâm v i Tr ng-

u là hai ng i ch m u h i T ng-Công, nên chúng tôi s móc ru t c t gan k thùmà t T ng-Công cho ngh a-binh ông-S n ph d . V y chúng tôi vái-van vong-linh T ng-Công v ch ng chi u lòng c a chúng tôi, d u ngài m t c ng nh còn,chúng tôi v n m t m c tôn-th k nh ái”.

Cao-Liêm vái r i xá ba xá, m i day l i rút g m m b ng Tr ng-H u v i Hà-Khâm, móc ru t gan s p trong hai cái mâm tr c bàn mà cúng.

Các ng i ng chung-quanh u ghê s . N ng-n ng cúi m t không ámngó, n c m t tuôn d m-d . Háo-Ngh a bi u l y thì nàng quì tr c bàn mà l y, làmnh cái máy, không có linh h n không có khí-phách. T ng-s , ch xóm, thân-hào,ti p n i mà l y tr c h ng-án. N ng-n ng quày-qu tr vào nhà khách màng i.

Háo-Ngh a d y quân khiêng thây c a Hà-Khâm và Tr ng-H u ra mé gi ng màp14 r i d t ch -t ng, ch xóm, thân-hào vào nhà khách.

14 chôn m t cách s sài.



Th y N ng-n ng ng i bình t nh ch không -d t u phi n n a. Háo-Ngh a b c t i ng ngay tr c m t nàng mà nói: “Th a N ng-n ng, ph n-s

ng-n ng làm con, ph n s c a bà con anh em chúng lôi làm th -h , i v iTh ng T ng-Công c th y chúng ta ã làm tròn ngh a v n tình. Bây gi chúng tacòn cái nhi m-v khác, là tr n n c non ang b Tây-S n dày p. N ng-n nglàm th -lãnh ông-S n, xin N ng-n ng phân-phán cho anh em chúng tôi bi t

ng l i mà i. Chúng tôi quy t ng sau l ng N ng-n ng n cùng, c ng nhchúng tôi d i g i Th ng T ng-Công ngày tr c, chúng tôi theo N ng-n ng

u ph i ch u thiên nguy v n kh , chúng tôi c ng không nao núng”.

Ai n y u ng l ng-l ng, ch nghe N ng-n ng nói. N ng-n ng nh mt ng i im m t chút r i vùng ng d y, m t m l n, m t au, ngó m y phía

i nói l n: “Ta là -Thanh-Nhân, ta th y t ng s v i bà con t Ba Gi ng thành-tâm kính-bái ta, nên ta v c m n t t c bà con anh em và luôn d p mách b o cho bi t

ng l i mà i ng gi v n danh-d c a ông-S n và tr n con dân c a tc. Hôm n th y Tây-S n s p dày p công-nghi p c a ông cha ta, nên ta b d p

thù riêng quên c ph n-u t, ta mách b o cho Thanh-Xuân ph i ón ti p giá r cChúa v hi p l c mà ánh i Tây-S n ra kh i i Gia- nh. Té ra ý tr i nhkhác, cho tr oán cho ta ch không cho tá tr quân v ng. Mà theo tình th hi n-th i,

ông-S n không làm sao mà xây ng c th i-cu c cho n i. N u vì hào-khí mà c ng-lý, vì t n c mà hy-sinh, thì ch t h t, ch t vô ích. V y ta khuyên Thanh-Xuân n-nh n tìm n i thanh-t nh mà d ng chí tu tâm, ch khi gió l ng sóng êm, r i s trra lo c u dân giúp n c. Ta khuyên các anh em t ng-s nên gi i giáp ng t n-máctrong dân-gian, ch khi thánh-chúa minh-quân ra i, r i s phò-tá ng làm cho r -ràng t Gia- nh. Ta c ng khuyên các ch xóm, các thân hào trong ba gi ng cbình-t nh lo làm n. Ta s phò-h cho nhà nhà u c an-c l c-nghi p. C th yph i tuân l i ta d n. Ch ng nào t Gia- nh tr sanh “ -tam hùng”, ch ng ó m ith y mòi i- nh. Ta chào t t c bà con, anh em. Ta th ng”.

N ng-n ng té ng i l i trên gh , c p m t nh m khít, m -hôi t d m.Ng i ta kêu m y ch àn-bà d i b p lên, dìu-d t N ng-n ng em vào phòng

cho N ng-n ng n m ngh .

Bây gi m m ch xóm v i thân-hào quy t- nh ph i l p mi u t i võ-tr ng ngth Th ng T ng-Công, v i Minh-Giám và Võ-Nhàn.

ng-s nh phá n l y r i d t nhau vô ng ki m ch cao-ráo l p xóm l plàng làm ru ng b t cá mà nuôi s ng.

Bàn tính xong r i, c th y u v h t, ai c ng kính s vong-linh hi n-hách c aTh ng T ng-Công, ai c ng quy t làm theo l i ngài d y, không ai dám cãi.

Cách vài ngày sau, m t êm Thanh-Xuân ng i m t chi c thuy n nh bi u haing i gia-d ch chèo i, không ai bi t i âu, i r i b t tin luôn, không có tr v BaGi ng n a. Tây-S n vào l n n y v i m t oai-võ c c-k m nh-m . Vua Tây-S n làNguy n-Nh c ng -giá thân-chinh, quy t chi m c t Gia- nh phì-nhiêu, nên em

tr m chi c thuy n v i m y muôn lính do Nguy n-Hu u-khi n. Thi t Nguy n-



Hu hùng hào, chi m c t Gia- nh, l c-soát kh p n i, làm cho Nguy n-V ngPh c-Ánh ph i ch y ra hòn Phú-Qu c mà n-trú m i thoát n n.

Nguy n-Hu t quan cai tr r i rút i-binh tr v Qui-Nh n.

Nguy n-V ng nh Châu-V n-Ti p, là Gia- nh -nh hùng, phò-tá nên kh c-ph c thành Phan-Yên l i c. Nh ng ch ng bao lâu b Nguy n-L v i Nguy n-Hu em binh vào ánh n a. Nguy n-V ng ph i b thành mà ch y. L n n y l ich y xu ng t Ba Gi ng.

Nh ng ng i c ng-tráng ây nh l i c a c Thanh-Nhân hi n h n màn-dò n m tr c, nghe có vua t i thì ra phò vua r t ông. Trong s n y có c Lê-n-Duy t g c Long-H ng, thu c gi ng Thu c-Nhiêu, v i C Nguy n-Hu nh-c, g c Khánh-H u, thu c gi ng Cánh-Én, nay r t hi n- t.

Thi t qu l i c -Thanh-Nhân tiên oán không sai, sau Nguy n-V ng nh cóGia- nh -tam hùng là Võ-Tánh phò-tá, nên vua m i th ng-nh t s n-hà, lên ngôi

u-ng .

Lê-V n-Duy t v i c Nguy n-Hu nh- c nh n ba Gi ng a linh, l i nhcó ông-S n ung- úc nên phò vua giúp n c, l p công-nghi p r t v -vang. C hai

u có c m quy n Nam-Thành T ng-Tr n, c Lê-V n-Duy t c phong t i ch cCh ng T -Quân, Bình-Tây T ng-Quân Qu n-Công. Còn c Nguy n-Hu nh- ccó ng i ch c B c-Thành T ng-Tr n, c phong Ch ng Ti n-Quân, Ki n-X ngQu n-Công.

Ng i háo s hay bày t mà nói: “ a-linh m i sanh nh n-ki t”. L i nói ch ich i mà nghe ng ng .

Cùng trong m t kho ng lo n-ly mà vùng Ba Gi ng s n-xu t cho Gia- nh cba anh-hùng oanh-li t là c -Thanh-Nhân, Lê-V n-Duy t v i Nguy n-Hu nh-

c, l i còn kiêm thêm m t thi u n k -quái là Thanh-Xuân, n u không nói nha-linh thì ph i nói nh cái gì ch ?

n bi t ng i phê-bình s chê cha con h h u th y vô chung, nói r ngThanh-Nhân vì ham t -do nên tánh-m ng không vuông tròn, còn Thanh-Xuân vì

ng th n-quy n nên báo oán không châu t t.

Th h i l i: H u th y h u chung quí h n bao nhiêu mà mu n ?

Trên hí-tr ng c a nh n-lo i, kép hay di n m t l p c ng cho khán-gi bi t tàimà kính-yêu, c n gì ph i di n n mãn cu c ng m t m i cho ng i ta ph i chán.

Ph i v y ch ng ?

Saigon, 15-11-1954

Ngu n: NXB Sông Kiên phát hành, 1961


Documents

Ho bieu chanh do nuong nuong bao oan