HREYFING OG HEILSA FÓLKS Á ALDRINUM 50-66 ÁRA...2.1 Hreyfing og heilsa Hreyfing er sjálfsagður hlutur fyrir marga. Mannslíkaminn er hannaður til líkamlegs atgervis og hefur

HREYFING OG HEILSA FÓLKS Á ALDRINUM

50-66 ÁRA

SKIPTIR BÚSETA MÁLI?

Birgit Rós Becker

Lokaverkefni í íþróttafræði BSc

2016

Höfundur: Birgit Rós Becker

Kennitala: 030189-2809

Leiðbeinandi: Birna Baldursdóttir

Tækni- og verkfræðideild

School of Science and Engineering

2

Útdráttur

Markmið þessarar ritgerðar er að sjá hvort munur sé á hreyfingu og heilsu fólks á aldrinum 50-66 ára á Íslandi eftir búsetu. Gögn voru fengin með leyfi frá Landlæknisembættinu úr rannsókn sem ber nafnið „Heilsa og líðan Íslendinga 2012“. Rannsóknin gekk út á það að skoða hvort fólk verji frítíma sínum í hreyfingu eða kyrrsetu en einnig var litið á hvort munur væri á því hvernig fólk metur líkamlega og andlega heilsu sína. Samanburður var gerður á hreyfingu og heilsu eftir kyni og búsetu, það er hvort munur væri á heilsu þess eftir búsetu í stóru þéttbýli (með 5.000 íbúa og fleiri) eða litlu þéttbýli (með 4.999 íbúa og færri, þar með talið strjálbýli). Til viðbótar var athugað hvort munur er á hreyfingu og heilsu eftir því hvort fólk er búsett á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni. Niðurstöður sýndu að 55% fólks ver frítíma sínum að jafnaði í kyrrsetu og rúmlega 30% ver honum í létta hreyfingu. Almennt telur fólk að líkamleg og andleg heilsa sín sé góð óháð búsetu en fólk á höfuðborgarsvæðinu telur líkamlega heilsu sína vera að jafnaði betri heldur en fólk sem er búsett á landsbyggðinni, þó svo það stundi að jafnaði ekki meiri hreyfingu en hinir.

Lykilorð: hreyfing, heilsa, búseta, ráðleggingar, hvatning.

3

Formáli

Áhugi minn á hreyfingu og heilsu eldra fólks vaknaði ekki fyrr en á lokaárinu

mínu í þessu námi. Það má helst rekja til þess að ég hóf störf við hópþjálfun á

nýjum vinnustað þar sem meðalaldur var töluvert hærri en á fyrri vinnustöðum

sem ég hafði unnið á áður. Upp frá því fór ég að velta fyrir mér hvatningu eldra

fólks til þess að stunda hreyfingu, því það er staðreynd að fólk stundar minni

hreyfingu eftir því sem það eldist. Það viðfangsefni er áhugavert og því kom

ekkert annað til greina en að skoða skoða hreyfingu og kyrrsetu eldra fólks,

ásamt því að skoða hvernig sá hópur metur líkamlega og andlega heilsu sína.

Þegar ég fór að leita að heimildum fann ég lítið um aldurshópinn 50-66 ára en

meira var um rannsóknir á fullorðnu fólki frá 18 ára aldri og eldri borgurum sem

eru 67 ára og eldri. Út frá því ákvað ég að skoða sérstaklega þennan tiltekna

aldurshóp frá 50-66 ára sem virðist oft á tíðum gleymast og vonandi vekja

athygli á honum um leið.

Tilgangurinn með verkefninu er að vekja athygli á hreyfingu og heilsu þessa

aldurshóps. Ég vil leggja mitt af mörkum til að þessi hópur fullorðinna sé meira

rannsakaður því það er sérlega mikilvægt þar sem hreyfing minnkar með

hækkandi aldri, með tilheyrandi aldurstengdum áhrifum á heilsu.

Þessi ritgerð er lokaverkefni til B.Sc. gráðu í íþróttafræðum í Háskólanum í

Reykjavík og er 12 ECTS eininga ritgerð. Ég vil þakka Landlæknisembættinu fyrir

að gefa leyfi og aðgang að gögnum til úrvinnslu þessa verkefnis. Yfirlesara vil ég

þakka fyrir góðar ábendingar. Sérstaklega vil ég þakka leiðbeinanda mínum,

Birnu Baldursdóttur fyrir góðan stuðning frá upphafi til enda. Hún veitti mér

frábæran stuðning og það eru forréttindi að hafa fengið hana til þess að leiðbeina

mér í þessu verkefni.

4

Efnisyfirlit

Útdráttur ............................................................................................................................................. 2

Formáli ................................................................................................................................................. 3

Töflur .................................................................................................................................................... 5

1. Inngangur ....................................................................................................................................... 6

2. Hreyfing fólks á aldrinum 50-66 ára ................................................................................... 8

2.1 Hreyfing og heilsa ................................................................................................................ 8

2.2 Heilsa og andleg líðan Íslendinga ............................................................................... 10

2.3 Ráðleggingar um hreyfingu ........................................................................................... 12

2.4 Aldurstengdar breytingar í hreyfingu ....................................................................... 14

2.5 Áhrifaþættir hreyfingar hjá 50-66 ára einstaklingum ........................................ 15

2.6 Hreyfing eftir búsetu........................................................................................................ 17

2.7 Markmið rannsóknar ....................................................................................................... 18

3. Aðferð og gögn .......................................................................................................................... 19

3.1 Þátttakendur ....................................................................................................................... 19

3.2 Framkvæmd og mælingar.............................................................................................. 19

3.3 Tölfræðileg úrvinnsla ...................................................................................................... 20

4. Niðurstöður ................................................................................................................................ 21

4.1 Almennar niðurstöður .................................................................................................... 21

4.2 Hreyfing og kyrrseta ........................................................................................................ 21

4.3 Líkamleg heilsa .................................................................................................................. 27

4.4 Andleg heilsa ....................................................................................................................... 32

Umræða ............................................................................................................................................ 36

Heimildir .......................................................................................................................................... 41

5

Töflur

Tafla 1 Kyrrseta og hreyfing fólks eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli ..................... 22

Tafla 2 Kyrrseta og hreyfing karla og kvenna eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli

.............................................................................................................................................................. 23

Tafla 3 Kyrrseta og hreyfing fólks eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni ............................................................................................................................... 24

Tafla 4 Kyrrseta og hreyfing karla og kvenna eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu

eða á landsbyggðinni ................................................................................................................... 25

Tafla 5 Líkamleg heilsa fólks eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli .............................. 27

Tafla 6 Líkamleg heilsa karla og kvenna eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli ........ 29

Tafla 7 Líkamleg heilsa fólks eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni ............................................................................................................................... 30

Tafla 8 Líkamleg heilsa karla og kvenna eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni ............................................................................................................................... 31

Tafla 9 Andleg heilsa fólks eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli ................................... 32

Tafla 10 Andleg heilsa karla og kvenna eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli .......... 33

Tafla 11 Andleg heilsa fólks eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni ............................................................................................................................... 34

Tafla 12 Andleg heilsa karla og kvenna eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni ............................................................................................................................... 35

6

1. Inngangur

Þegar talað er um hreyfingu er yfirleitt átt við einhvers konar líkamlega vinnu

sem getur haft í för með sér aukinn hjartslátt og hraðari öndun viðkomandi aðila,

auk þess sem hann mæðist og svitnar. Skilgreiningin á almennri hreyfingu er

víðtæk og getur verið margvísleg. Hreyfingu er hægt að stunda í hópi- eða í

einstaklingsíþrótt, eða í formi líkamsræktar í líkamsræktarsal, göngu, hlaups,

skokks og/eða hjólaferða (World Health Organization, 2010). Hreyfingarleysi

vegna mikillar kyrrsetu er orðið eitt stærsta heilsufarsvandamál í heiminum í

dag og það eykst enn frekar með hækkandi aldri (World Health Organization,

2010). Ísland er þar engin undantekning og tölur sýna að hreyfingarleysi

Íslendinga eykst eftir því sem við eldumst (Jón Óskar Guðlaugsson, Kristján Þór

Magnússon og Stefán Hrafn Jónsson, 2014). Hreyfingarleysi veldur ekki aðeins

auknum heilsubresti heldur getur hreyfingarleysi einnig aukið beinþynningu og

ýtt undir ýmsa heilsufarssjúkdóma eins og kransæðastíflu, sykursýki 2,

heilablóðfall og nokkrar tegundir krabbameins (World Health Organization,

2010).

Mikilvægt er að hvetja fólk til þess að hreyfa sig að með einhverju móti fyrir

bætta heilsu og aukna vellíðan. Hreyfing er nauðsynleg fyrir fólk sem er farið að

eldast, því það styrkist ekki aðeins líkamlega heldur er talið að hreyfing hafi líka

jákvæð áhrif á andlega þætti og geti dregið til dæmis úr þunglyndi og kvíða

(Swedish National Institute of Public Health, 2010). Styrktarþjálfun sem og

önnur hreyfing er mikilvæg fyrir fólk á öllum aldri en hreyfing verður

sérstaklega mikilvæg þegar fólk eldist því þá fer vöðvastyrkur að minnka, þol- og

úthald versnar, og samhæfing og jafnvægi verður verra (World Health

Organization, 2010).

7

Rannsókn sýndi að einstaklingar á aldrinum 18-45 ára og eru búsettir í þéttbýli

hreyfa sig að jafnaði meira en þeir sem búa í strjálbýli (Dyck, Cardon, Deforche

og De Bourdeaudhuij, 2011). Á Íslandi var gerð rannsókn árið 2004 á fólki eldra

en 67 ára en þar var viðfangsefnið að skoða hreyfingu eftir búsetu. Sömu

niðurstöður komu í ljós, það er að einstaklingar búsettir í þéttbýli hreyfa sig að

jafnaði meira en þeir sem eru búsettir í strjálbýli (Arnadottir, Gunnarsdottir og

Lundin-Olsson, 2009).

Mikið er til af rannsóknum á hreyfingu og heilsu hjá ákveðnum

aldurshópum, líkt og börnum og ungmennum, almennum borgurum þar sem

aldurshópurinn er yfirleitt breiður, eða 18-79 ára og/eða á eldri borgurum sem

eru 67 ára og eldri. Hins vegar hefur aldurshópurinn frá 50 til 66 ára ekki verið

skoðaður sérstaklega hér á landi og því er áhugavert að líta á hann nánar (Jón

Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

Markmið þessa verkefnis er að skoða hvort munur sé á hreyfingu og heilsu

einstaklinga á aldrinum 50-66 ára eftir búsetu á Íslandi. Í upphafi er litið á hvort

fólk verji frítíma sínum frekar í kyrrsetu eða hreyfingu eftir búsetu og kyni. Því

næst er athugað hvort munur sé á hvernig fólk metur líkamlega og andlega

heilsu sína eftir búsetu og kyni. Búsetunni er skipt á tvenna vegu, annars vegar

út frá þéttbýli með 5.000 íbúum og fleiri (stórt þéttbýli) og þéttbýli með 4.999

íbúum og færri þar með talið strjálbýli (lítið þéttbýli). Hins vegar er búsetunni

skipt út frá einstaklingum búsettum á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni.

Fengið var leyfi til þess að vinna með gögn úr rannsókn

Landslæknisembættisins, Heilsa og líðan Íslendinga 2012.

8

2. Hreyfing fólks á aldrinum 50-66 ára

2.1 Hreyfing og heilsa

Hreyfing er sjálfsagður hlutur fyrir marga. Mannslíkaminn er hannaður til

líkamlegs atgervis og hefur það verið ein af þörfum hans frá upphafi en aðrar

venjur hans eru til dæmis að matast, sinna heimilsstörfum, fara gangandi stuttar

og langar vegalengdir og fleira (Bouchard, Blair og Haskell, 2012; World Health

Organization, 2002). Hreyfing er mikilvæg fyrir fólk á öllum aldri en hjá eldra

fólki er hún talin vera enn mikilvægari (Bennett og Winters-Stone, 2011). Með

vaxandi tækni og þróun hefur hreyfing fólks minnkað með komu bifreiða og

annarra tækja sem minnka hreyfingu. Aðrir þættir sem einnig eru taldir vera

ástæður þess að fólk hreyfi sig lítið eða ekkert er til dæmis skortur á tíma,

almenn þreyta, áhugaleysi og óöryggi (World Health Organization, 2010). Árlega

deyja meira en þrjár milljónir manna vegna hreyfingarleysis auk þess sem

hreyfingarleysi er í fjórða sæti yfir ótímabær dauðsföll í heiminum (World

Health Organization, 2011). Tölur sýna að 6-10% af ótímabærum dauðsföllum

heimsins megi rekja til hreyfingarleysis (Lee o.fl., 2012). Ótímabær dauðsföll

vegna offitu og ofþyngdar eru um 5% (World Health Organization, 2011).

Sýnt hefur verið fram á mikilvægi þess að fullorðnir einstaklingar stundi

hreyfingu að einhverju tagi daglega til þess að viðhalda þoli, hreyfanleika,

liðleika, vöðvastyrk, vöðvavirkni og til að draga úr kyrrsetu (Centers for Disease

Control and Prevention, 2015). Hreyfing hefur einnig jákvæð áhrif á félagslega

og andlega þætti einstaklinga (Swedish National Institute of Public Health,

2010). Regluleg hreyfing stuðlar að bættri heilsu og aukinni vellíðan í gegnum

ævina (Centers for Disease Control and Prevention, 2015).

Með aldrinum minnkar vöðvastyrkur og úthald auk þess sem að

vöðvarýrnun verður meiri. Einnig eykst líkamsfita (e. body fat) með aldrinum

sem bæði má rekja til hreyfingarleysis og aukinnar inntöku hitaeininga (e.

calorie) (Kenney, 2012). Eftir 45 ára aldurinn lækkar fitufríi massinn (e. fat-free

mass) vegna vöðvarýrnunar og minni beinmassa en það má einnig rekja til

9

hreyfingarleysis (Kenney, 2012). Margar hreyfingar sem flestum finnast

sjálfsagðar, líkt og að standa upp úr stól eða opna sultukrukku verða erfiðari og

meira krefjandi með hækkandi aldri og á ákveðnum tímapunkti geta þær orðið

nær ógerlegar (Kenney, 2012).

Þeir einstaklingar sem stunda reglulega hreyfingu minnka líkurnar á ýmsum

sjúkdómum eins og kransæðastíflu, heilablóðfalli og sykursýki 2 (World Health

Organization, 2010). Hreyfing hefur einnig áhrif á langvinna sjúkdóma eins og

offitu og getur minnkað líkur á einhverjum tegundum krabbameins (World

Health Organization, 2010).

Hreyfingarleysi á þátt í allt að 21-25% tilfella þeirra einstaklinga sem

greinast með brjóst- eða ristilkrabbamein, 27% þeirra sem fá sykursýki 2 og

30% þeirra sem eru með hjarta- og æðasjúkdóma (World Health Organization,

2010). Í skýrslu WHO frá árinu 2002 átti hreyfingarleysi þátt í 10-16% tilfella

sem greindust með langvinna sjúkdóma eins og sykursýki 2 eða einhverjar

tegundir krabbameins (World Health Organization, 2002).

Offita hefur aukist mikið undanfarin ár og er orðið eitt stærsta

heilbrigðisvandamál í heiminum í dag og er hlutfall Evrópubúa sem glímir við

offitu mjög hátt (World Health Organization, 2007). Til samanburðar við

Norðurlöndin hefur Ísland hæsta hlutfall fólks í ofþyngd og sem glímir við offitu

eða 39% í ofþyngd og 18% í offitu (Rasmussen o.fl., 2012). Á Íslandi árið 2007

var offita algengust hjá körlum á aldrinum 50-59 ára og næstalgengust hjá

körlum á aldrinum 60-69 ára. Allt að 20% kvenna á aldrinum 50-59 ára eru

taldar of feitar og hlutsfallega eru flestar konur á aldrinum 60-69 ára of feitar

(Margrét Valdimarsdóttir o.fl., 2009). Líkamsþyngdarstuðull (e. Body Mass Index)

Íslendinga hefur hækkað síðastliðin 20 ár, meira þó hjá körlum en konum

(Margrét Valdimarsdóttir o.fl., 2009). Stuðullinn er reiknaður út frá hæð og

líkamsþyngd einstaklinga en miðað er við að einstaklingur sé offeitur ef

stuðullinn er hærri en 30. Líkamsþyngdarstuðullinn tekur þó ekki mið af

holdafari, það er að segja af vöðvamassa og líkamsbyggingu einstaklinga

(Bouchard o.fl., 2012).

10

2.2 Heilsa og andleg líðan Íslendinga

Íslendingar eru sífellt að eldast og hefur meðalaldur hækkað mikið síðastliðin ár.

Árið 2000 var fjöldi íslenskra karlmanna á aldrinum 50-66 ára, 20.631 talsins.

Við lok árs 2016 spáir Hagstofa Íslands að áætlaður fjöldi þeirra verði kominn í

33.571 og árið 2030 verði þeir 35.586 talsins, sem er um 72% aukning. Árið

2000 voru íslenskar konur á aldrinum 50-66 ára 20.500 talsins og í lok árs 2016

er áætlað að þær verði 33.557. Árið 2013 má áætla að þær verði 37.084 talsins

sem er um 55% aukning (Hagstofa Íslands, e.d). Árið 2007 voru tæp 78% karla á

Íslandi og 76% kvenna á aldrinum 45-66 ára sem töldu líkamlega heilsu sína

góða. Á sama tíma töldu 76% karla og 74% kvenna á sama aldri líkamlega heilsu

sína mjög góða (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

Árið 2007 var 80-85% Íslendinga á aldrinum 18-79 ára sem töldu líkamlega

heilsu sína góða eða mjög góða, búsettir á höfuðborgarsvæðinu. Þar á eftir var

fólk búsett á Suður-, Vestur- og Austurlandi með 75-80% íbúa. Lægsta hlutfallið

var á Vestfjörðum og á Norðurlandi eða 70-75% íbúa (Jón Óskar Guðlaugsson

o.fl., 2014). Árið 2007 sögðu 14% karla og 25% kvenna á aldrinum 45-66 ára að

þrekleysi hefti eða trufli þeirra daglega líf. Þrekleysi truflaði 17% karla og 29%

kvenna árið 2012 og hafði því hækkað um rúm 3-4% milli ára (Jón Óskar

Guðlaugsson o.fl., 2014). Til viðbótar má geta þess að árið 2007 töldu 82%

karlmenn og kvenmenn á aldrinum 45-66 ára andlega heilsu sína vera góða eða

mjög góða (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

Vegna aukinnar tækniþróunar hefur kyrrseta aukist mikið undanfarin ár. Nú

til dags er hægt að takast á við mörg dagleg verkefni með tækninni sem gerir það

að verkum að hreyfing verður lítil sem engin hjá mörgum (World Health

Organization, 2011). Kyrrseta sem verður vegna mikils hreyfingarleysis er talin

vera stór áhrifaþáttur óvæntra dauðsfalla (World Health Organization, 2010).

Um 28% karla og 28% kvenna á aldrinum 45-66 ára vörðu að jafnaði meira en

átta klukkustundum virka daga sitjandi árið 2007. Árið 2012 vörðu um 28%

11

karla á aldrinum 45-66 ára átta klukkustundum eða meira sitjandi og 34%

kvenna á sama aldri (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

Árið 2007 voru einstaklingar á aldrinum 18-66 ára sem vörðu átta

klukkustundum eða meira í kyrrsetu flestir búsettir á höfuðborgarsvæðinu eða

35-40%. Fólk búsett á Suðurnesjum var með næstflesta einstaklinga sem vörðu

átta klukkustundum eða meira í kyrrsetu en lægsta hlutfallið var hjá

einstaklingum búsettum á Vestfjörðum, Suður-, Austur-, Norður- og Vesturlandi.

Árið 2012 hafði hlutfallið breyst hjá fólki á aldrinum 18-66 ára. Hlutfall þeirra

sem vörðu átta klukkustundum eða meira sitjandi virka daga vikunnar var enn

hæst á höfuðborgarsvæðinu. Á eftir kom fólk sem er búsett á Suðurnesjum og

Vestfjörðum. Fólk búsett á Vestur-, Norður og Austurlandi komu þar á eftir en

lægsta hlutfallið mældist á Suðurlandi (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

Hreyfing hefur ekki aðeins áhrif á líkamlega þætti einstaklinga heldur getur

hún einnig haft mikil áhrif á andlegu hlið þeirra. Hreyfing styður sálfræðilega

þætti einstaklinga og eykur lífsgæði og lundarfar þeirra til muna. Hreyfing er

talin draga úr þunglyndi en um 15% eldra fólks er talið sýna einkenni

þunglyndis (Swedish National Institute of Public Health, 2010). Hreyfing getur

dregið úr stressi, kvíða og öðrum sálrænum sjúkdómum (World Health

Organization, 2010). Í rannsókn sem Martinsen birti árið 2012 kom í ljós að

þunglyndir einstaklingar sem ekki notuðu þunglyndislyf og stunduðu loftháða

þjálfun (e. aerobic exercise) hefði jákvæð áhrif á meðferðarúrræði og höfðu

svipuð áhrif og á þá einstaklinga sem tóku þunglyndislyf og hreyfðu sig ekki.

Niðurstöður sýndu einnig að þeir einstaklingar sem héldu áfram að hreyfa sig ári

eftir meðferðina án lyfja sýndu betri árangur gegn þunglyndinu en þeir sem

hreyfðu sig ekki. Martinsen telur því að líkamleg hreyfing sé besta

meðferðarúrræðið gegn þunglyndi (Martinsen, 2012). Kvíði getur bæði verið

hugrænn og líkamlegur, en dæmi um kvíða eru til að mynda áhyggjur, óöryggi,

ótti og önnur líkamleg viðbrögð (Weinberg, 2011). Árið 2007 töldu 28%

íslenskra karla og 31% íslenskra kvenna á aldrinum 45-66 ára sig glíma við

kvíða (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014). Árið 2012 hafði hlutfallið lækkað

12

lítillega eða um 23% karla og 27% kvenna. Til viðbótar var hlutfall þeirra

Íslendinga sem höfðu glímt við langvarandi þunglyndi skoðað nánar og þá kom í

ljós að um 14% karla og 15% kvenna féllu inn í þann hóp. Árið 2012 hafði sama

hlutfall lækkað niður í 11% karla og 14% kvenna (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl.,

2014). Hér skal geta þess að ekki er vitað með vissu hvort þátttakendur hafi

verið greindir af fagaðila.

2.3 Ráðleggingar um hreyfingu

Hreyfing er almennt skilgreind sem líkamleg vinna sem eykur hjartslátt og

öndun meira en gerist þegar líkaminn er í hvíld eða við kyrrsetu. Hreyfingu má

flokka eftir ákefð, tíma, tíðni og tegund hreyfingar (Bouchard o.fl., 2012). Ákefð

segir til um hversu mikil orka fer í ákveðna æfingu eða hreyfingu, hversu hratt

hjartsláttur eykst og öndun verður örari. Ákefð áætlar einnig hversu erfið

hreyfingin er (Kenney, 2012). Hreyfing getur verið miðlungserfið en sú tegund

hreyfingar notar um þrisvar til sex sinnum meiri orku en þegar líkaminn er í

hvíld. Hjólreiðar, skokk, og sund eru dæmi um miðlungserfiða hreyfingu. Mikil

ákefð er sú hreyfing sem telst erfið og getur líkaminn notað allt að sex sinnum

meiri orku í mikilli ákefð heldur en þegar hann er í hvíld. Við erfiða hreyfingu

mæðist fólk og svitnar (Kenney, 2012). Hlaup, rösk fjallganga og flestar íþróttir

teljast sem erfið hreyfing. Taka verður tillit til þess að fólk er jafn misjafnt og það

er margt en ein tegund hreyfingar getur reynst auðveld fyrir einn meðan hún

reynist mjög erfið fyrir annan (Kenney, 2012). Tími segir til um hversu lengi

hreyfing eða ákveðin æfing á sér stað. Til dæmis ganga í klukkustund við

miðlungs ákefð eða stuttir sprettir við mikla ákefð. Tíðni hreyfingar segir til um

hversu oft hreyfing eða æfing er framkvæmd, til dæmis miðlungserfið hreyfing

þrisvar í viku (Kenney, 2012).

Nýlegar rannsóknir sýna fram á að hreyfing er jafn mikilvæg fyrir fólk á

öllum aldri, ungum sem öldnum (Swedish National Institute of Public Health,

2010). Sýnt hefur verið fram á að styrktarþjálfun er mjög gagnleg þjálfun fyrir

eldra fólk en hún eykur bæði vöðvastyrk og minnkar líkur á beinþynningu

(Swedish National Institute of Public Health, 2010).

13

Ráðlögð hreyfing samkvæmt WHO er miðlungs erfið hreyfing í 150 mínútur

á viku eða 75 mínútur af krefjandi hreyfingu á viku. Auk þess ætti styrktarþjálfun

að vera að lágmarki tvisvar í viku (World Health Organization, 2010). Áætlað er

að um 31% íbúa í öllum heiminum nái ekki lágmarks viðmiðum um ráðlagða

hreyfingu (Hallal o.fl., 2012). Ráðlögð hreyfing samkvæmt embætti landlæknis er

byggð á ráðleggingum WHO en þar segir að fullorðnir og eldra fólk ættu að

stunda miðlungserfiða hreyfingu í minnst 30 mínútur á dag (Lýðheilsustöð, e.d)

Skipta má hreyfingunni niður í nokkra hluta og sé hún þá að lágmarki 10-15

mínútur í hvert skipti. Embætti landlæknis ráðleggur eldra fólki að stunda erfiða

hreyfingu að lágmarki tvisvar í viku (Embætti landlæknis, 2014). Dæmi um

erfiða hreyfingu er til dæmis kraftganga, dans, sund, skokk og styrktarþjálfun.

Mælt er með styrktarþjálfun einu sinni til tvisvar í viku að minnsta kosti 20

mínútur í senn þar sem allir helstu vöðvar líkamans eru þjálfaðir, það er bæði

efri og neðri hluti líkamans (Swedish National Institute of Public Health, 2010).

Árið 2011 var birt víðamikil rannsókn þar sem íbúar allra Norðurlandanna

voru teknir fyrir í tengslum við mataræði, hreyfingu og ofþyngd. Niðurstöður

voru þær að 67% fullorðinna einstaklinga á aldrinum 18-65 ára náðu lágmarki

ráðlagðrar hreyfingar í viku og 13% náðu hámarksviðmiði. Til viðbótar voru

14% karla og 12% kvenna sem náðu viðmiðum æskilegrar hreyfingar og um

12% karla og 10% kvenna á Norðurlöndunum stunduðu enga hreyfingu

(Rasmussen o.fl., 2012).

Fæstir á aldrinum 45-53 ára náðu viðmiðum ráðlagðrar vikulegrar

hreyfingar (Rasmussen o.fl., 2012). Fram kom að Íslendingar af öllum

Norðurlöndunum hafa lægstu tíðni fullorðinna á aldrinum 18-65 ára sem ná

ráðlagðri vikulegri hreyfingu eða rúm 5% (Rasmussen o.fl., 2012). Niðurstöður

sýndu að Íslendingar voru með hæsta hlutfall allra Norðurlandabúa sem

stunduðu enga hreyfingu eða um 14%. Til samanburðar voru Finnar með lægsta

hlutfallið þar eða 8% en einnig sýndi rannsóknin að 16% fullorðinna Íslendinga

stunduðu miðlungserfiða hreyfingu vikulega. Þar til samanburðar hafa Danir

14

hæsta hlutfallið eða rúm 22%. Fram kom þó að 32% fullorðinna Íslendinga

stunda mjög krefjandi hreyfingu vikulega (Rasmussen o.fl., 2012).

2.4 Aldurstengdar breytingar í hreyfingu

Vöðvastyrkur, úthald, jafnvægi og samhæfing minnkar með hækkandi aldri. Upp

úr 25 ára aldri dregur úr hreyfigetu fólks, vöðvastyrkur þeirra minnkar ásamt

því að þol- og úthald minnkar um 1-2% á hverju ári (Kenney, 2012). Loftháð

þjálfun (e. aerobic exercise), það er að segja þol- og úthaldsþjálfun getur ásamt

því að bæta jafnvægi og liðleika, haft jákvæð áhrif á hjarta- og æðakerfið.

Styrktarþjálfun getur aukið vöðvamassa, vöðvastyrk og aukið hreyfigetu.

Hreyfing eykur beinþéttni, lækkar blóðþrýsting og eykur jafnvægi og

samhæfingu (Swedish National Institute of Public Health, 2010).

Sýnt hefur verið fram á að fótastyrkur byrjar að minnka um fertugsaldur en

með styrktarþjálfun er þó hægt að viðhalda styrk sem kemur til góðs þegar á

eldri árin er komið. Þeir einstaklingar sem stunda styrktarþjálfun viðhalda betur

styrk og hreyfifærni eftir 60 ára aldur heldur en þeir sem hreyfa sig ekki

(Kenney, 2012).

Vöðvaþræðir byrja að rýrna með aldrinum en rannsókn sýndi að eftir 50 ára

aldur minnka vöðvaþræðir um 10%, bæði hvað varðar vöðvatýpu I og II

(Kenney, 2012). Þá verða einnig breytingar á taugakerfinu sem gerir það að

verkum að viðbragðstími við áreiti lengist.

Regluleg hreyfing og heilbrigt líferni getur aukið líkamlega getu einstaklinga

(Kenney, 2012). Hámarkssúrefnisupptaka eða V02max er hámarksgeta líkamans

til að nota súrefni við hámarksálag. V02max mælir þol einstaklinga og er hægt að

bæta hámarksgetuna við líkamlega hreyfingu. Hámarkssúrefnisupptakan lækkar

um 5-10% á hverjum tíu árum eftir þrítugt, sem getur leitt til aukins hjartsláttar

(Swedish National Institute of Public Health, 2010). (Kenney, 2012).

Rannsóknir sýna að reglulega hreyfing hefur auk þess áhrif á þætti eins og

minni, einbeitingu, athygli og viðbragðstíma en mikill munur er á þessum

15

þáttum milli einstaklinga sem stunda reglulega hreyfingu og þeirra sem hreyfa

sig ekki (Swedish National Institute of Public Health, 2010).

2.5 Áhrifaþættir hreyfingar hjá 50-66 ára einstaklingum

Innri og ytri hvatning eru þættir sem mikilvægt er að vera meðvitaður um þegar

kemur að heilsueflingu. Ytri hvatning getur til dæmis verið umhverfið (Elizabeth

og Kim, 2014) og innri hvatning er meðal annars persónuleg einkenni

einstaklings (Deci og Ryan, 2002). Umhverfið er einn mikilvægasti þátturinn

þegar kemur að hreyfingu og þarf að stuðla að því að umhverfið hvetji fólk til

þess að hreyfa sig og að aðgengi til hreyfingar sé auðvelt. Til dæmis aðgengi að

góðu útivistarsvæði og/eða göngustígum. Skapa þarf jákvætt og gott umhverfi

sem hvetur fólk til þess að hreyfa sig og að fólkið finni síður fyrir hindrunum sem

verða til þess að þau hreyfa sig ekki (World Health Organization, 2010).

Þeir þættir sem embætti landlæknis telur hvetja fólk til þess að hreyfa sig eru

eftirfarandi:

Þekking og mikilvægi hreyfingar til aukinnar vellíðunar og bættrar heilsu.

Viðhorf og forgangsröðun. Ef viðhorf fólks til hreyfingar er jákvætt getur

það aukið líkurnar á að það forgangsraði tíma sínum betur.

Andlegur styrkleiki (e. mental toughness) það er að segja trú einstaklings

á getu sína til þess að stunda ráðlagða hreyfingu. Hindranir og óöryggi

verður oft til þess að fólk hreyfir sig ekki (Embætti landlæknis, 2014)

Leggja þarf áherslu á lýðheilsustarf þjóðfélagsins en með lýðheilsu er átt við

heilsufar almennings. Þegar unnið er með lýðheilsu er markmiðið að

betrumbæta eða viðhalda líkamlegri og andlegri heilsu fólks og hvetja það til

þess að stunda heilbrigðan lífstíl (World Health Organization, 2010). Fullorðið

fólk upplifir oft eigin aldur sem fyrirstöðu til þess að stunda hreyfingu. Það ætti

því að vera í verkahring heilbrigðisstarfsfólks og annarra fagaðila að grípa til

aðgerða og breyta þessu hreyfimynstri fólks og hvetja það til að draga úr

kyrrsetu og stunda hreyfingu (Schutzer og Graves, 2004). Fólk ætti ekki að finna

fyrir hindrunum en umhverfið er oft talin vera hindrun þegar kemur að

16

hreyfingu. Fullorðið fólk er líklegra til þess að stunda hreyfingu úti við ef það

telur sig öruggt í umhverfi sínu og ef aðgengi til hreyfingar er auðvelt og

vegalengdir stuttar (Schutzer og Graves, 2004).

Árið 2016 birti Reykjarvíkurborg skýrslu sem unnin var með Dr. Janusi

Guðlaugssyni lektor í íþrótta- og heilsuþjálfun, íþróttakennurum og fleiri

fagaðilum sem voru með það að markmiði að efla heilsuþjálfun aldraðra. Eitt

verkefnið var að kortleggja höfuðborgarsvæðið og merkja inn á kort ýmsar

gönguleiðir, upphitaða göngustíga, merkja við bekki til að sitja á og aðra aðstöðu.

Markmiðið er að auka heilsueflingu fólks og hvetja það til að stunda hreyfingu að

eigin frumkvæði og kortlagning hverfa gæti hvatt fólk enn frekar til þess að nýta

nærumhverfi sitt (Janus Guðlaugsson, Bragi Guðmundsson, Gígja Gunnarsdóttir,

Auður Ólafsdóttir og Kristín Helga Guðmundsdóttir, 2016).

Aðeins um 18-19% karla og kvenna á aldrinum 50-65 ára nýta sér að jafnaði

þrisvar í viku eða oftar opin útivistarsvæði á Íslandi (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl.,

2014).

Innri hvatning má skilgreina út frá persónulegum þáttum líkt og hegðun,

áhugahvöt og ánægju. Ef einstaklingur stundar hreyfingu af því að hann hefur

gaman af því er innri áhugahvöt einstaklingsins jákvæð (Deci og Ryan, 2002).

Áhugahvöt byggist á tveimur þáttur, það er persónuleika og aðstæðum

(Weinberg, 2011). Rannsóknir sýna auk þess að hvatning til lengri tíma og

eftirfylgni virkar áhrifaríkari fyrir fullorðið fólk (Bennett og Winters-Stone,

2011). Æfingaáætlun er líklegri til þess að missa marks ef hún er ekki gerð til

lengri tíma (Bennett og Winters-Stone, 2011). Hvatning getur einnig verið

hindrun þess að fólk hreyfi sig. Þess vegna þarf að sýna fólki þann ávinning sem

það vinnur sér inn með hreyfingu, svo sem með bættri heilsu og vellíðan

(Schutzer og Graves, 2004). Finni fólk fyrir ávinningi hreyfingar, þá er það

líklegra til að viðhalda þeirri hegðun (Schutzer og Graves, 2004). Hafa verður í

huga samt sem áður að fólk er misjafnt og hefur ólíkar ástæður fyrir því að

hreyfa sig eða hreyfa sig ekki (Weinberg, 2011).

17

Fullorðið fólk hefur oft á tíðum tamið sér ákveðnar venjur og það getur

reynst ansi erfitt að breyta þeirri hegðun (Schutzer og Graves, 2004). Því það eitt

að bæta við ráðlagðri hreyfingu getur orðið mikil áskorun, sem fólk upplifir oft á

tíðum sem hindrun. Trú á eigin getu er áhrifaríkur sálfræðilegur þáttur þegar

kemur að hvatningu, árangri, frammistöðu og sjálfstrausti og er einn

mikilvægasti þátturinn í breytingu á hegðun (Bandura, 2010; Schutzer og

Graves, 2004).

Fólk sem hefur trú á eigin getu, hefur auk þess meiri þrautseigju þegar

hindranir birtast skyndilega og það fólk sýnir frekar fram á varanlegan og

stöðugan árangur (Schutzer og Graves, 2004). Einstaklingur með trú á eigin getu

hefur gott sjálfstraust, trúir því að hann sé að standa sig vel og tekst á við

hindranir þegar þær koma upp (Weinberg, 2011).

Með auknu sjálfstrausti upplifir fólk frekar jákvæðar tilfinningar og það á

auðveldara með að einbeita sér að markmiðum sínum (Weinberg, 2011). Ef

trúin er ekki til staðar eru meiri líkur á mistökum sem gætu leitt til verri

árangurs og frammistöðu og minna sjálfstrausts (Bandura, 2010).

2.6 Hreyfing eftir búsetu

Skilgreining á þéttbýli samkvæmt Evrópusambandinu er að þéttbýli sé svæði þar

sem hús liggja hvert við annað og ekki sé lengra en 200 metrar á milli húsa. Séu

íbúar staðar færri en 200 telst byggðakjarni sem strjálbýli (Jórunn Íris

Sindradóttir og Ómar Harðarson, 2015).

Árið 2011 var birt rannsókn sem gerð var í Belgíu þar sem skoðaðir voru

350 fullorðnir einstaklingar á aldrinum 18-45 ára og var viðfangsefnið að athuga

hvort munur væri á fólki búsettu í þéttbýli eða strjálbýli. Niðurstöður sýndu að

þeir sem voru búsettir í þéttbýli gengu og hjóluðu að meðaltali meira en fólk sem

var búsett í strjálbýli. Þannig gekk fólk í þéttbýli að meðaltali um 600 fleiri skref

á dag en fólkið í strjálbýli og niðurstöður rannsóknarinnar sýndu að almennt

hreyfði fólk sem var búsett í þéttbýli sig meira en fólk búsett í strjálbýli (Dyck

o.fl., 2011).

18

Gerð var rannsókn á Íslandi árið 2004 þar sem munur á hreyfingu eldri

borgara eftir búsetu var rannsakaður nánar. Niðurstöður sýndu að eldri

borgarar í strjálbýli stunduðu að jafnaði minni líkamlega hreyfingu en þeir sem

búsettir voru í þéttbýli. Fólk búsett í strjálbýli var þó líklegra til að stunda

líkamlega erfiðari störf (Arnadottir o.fl., 2009).

2.7 Markmið rannsóknar

Markmið rannsóknarinnar er að skoða hvort munur sé á hreyfingu og heilsu

fólks á aldrinum 50-66 ára eftir búsetu á Íslandi. Búsetunni er skipt á tvenna

vegu, í fyrsta lagi „þéttbýli með 5.000 íbúum og fleiri“ (stórt þéttbýli) og „þéttbýli

með 4.999 íbúum og færri þar með talið strjálbýli“ (lítið þéttbýli). Í öðru lagi er

búsetunni skipt í fólk sem annars vegar er búsett á höfuðborgarsvæðinu og hins

vegar á landsbyggðinni. Litið er á hvort munur sé á hvernig fólk ver frítíma

sínum eftir búsetu og kyni, það er hvort fólk hreyfi sig í frítíma eða verji honum í

kyrrsetu. Einnig verður athugað hvernig fólk metur líkamlega og andlega heilsu

sína eftir búsetu og kyni. Töluvert er um rannsóknir á viðfangsefninu meðal fólks

á flestum aldri, það er börn, unglingar, fullorðnir en þó hefur aldurshópurinn frá

50 til 66 ára orðið nokkuð út undan og því var ákveðið að taka hann fyrir til þess

að skoða hvort munur sé á heilsu og líðan eftir búsetu.

Rannsóknarspurning:

Hvaða munur er á hreyfingu, heilsu og líðan Íslendinga á aldrinum 50-66

ára eftir búsetu?

Undirspurningar:

Hvernig ver fólk að jafnaði frítíma sínum eftir kyni og búsetu, og er

einhver munur á hreyfingu og kyrrsetu eftir búsetu og kyni?

19

3. Aðferð og gögn

Í eftirfarandi kafla verður fjallað um þátttakendur, mælitæki, framkvæmd

rannsóknar, úrvinnslu gagna og greiningu. Fyrirliggjandi gögn voru fengin úr

skýrslu Landlæknisembættisins, Heilsa og líðan Íslendinga 2012. Skýrslan birti

niðurstöður frá árunum 2007, 2009 og 2012, en einugis var unnið með gögn frá

árinu 2012 í þessari rannsókn (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

3.1 Þátttakendur

Þátttakendur rannsóknarinnar voru allir valdir af handahófi og því er um

tilviljunarúrtak að ræða. Þátttakendur voru 1190 einstaklingar á aldrinum 50-66

ára, þar af 568 karlar og 622 konur. Allir þeirra voru íslenskir ríkisborgarar með

skráða búsetu á Íslandi (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

3.2 Framkvæmd og mælingar

Spurningarlistar voru sendir til þátttakenda í lok október 2012 og samanstóðu af

spurningum sem flokkaðar voru í 21 undirflokk. Þrír flokkar voru skoðaðir við

úrvinnslu þessarar skýrslu; almennt heilsufar; hreyfing og kyrrseta; búseta.

Spurningarnar sem notaðar voru þrjár, í fyrsta lagi: hver af eftirfarandi lýsingum

passar best athöfnum þínum í frítíma, síðustu sjö daga? Svarmöguleikar sem

gefnir voru voru; lestur, sjónvarpsáhorf eða önnur kyrrseta, ganga, hjólreiðar eða

önnur tegund af léttri áreynslu í a.m.k. fjórar klst. síðustu sjö daga, þátttaka í

íþróttum, í tómstundum, erfið garðyrkja og þess háttar, þar sem tímalengd

hreyfingar er a.m.k. fjórar klst. og þátttaka í erfiðri þjálfun eða íþróttakeppni,

reglulega nokkrum sinnum síðustu sjö daga. Í öðru lagi: hvernig metur þú almennt

líkamlega heilsu þína? Svarmöguleikar sem gefnir voru voru; mjög góð, góð,

sæmileg og léleg. Í þriðja lagi: Hvernig metur þú andlega heilsu þína?

Svarmöguleikar sem gefnir voru voru; mjög góð, góð, sæmileg og léleg (Jón Óskar

Guðlaugsson o.fl., 2014).

20

Eins og áður hefur komið fram var aldur þátttakenda frá 50 til 66 ára en

búseta var flokkuð á tvenna vegu. Annars vegar sem þéttbýli með 5.000 íbúa og

fleiri (stórt þéttbýli) eða þéttbýli með 4.999 íbúa og færri þar með talið strjálbýli

(lítið þéttbýli). Hins vegar er búseta flokkuð sem höfuðborgarsvæðið eða

landsbyggðin (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

3.3 Tölfræðileg úrvinnsla

Rannsóknin er megindleg rannsókn á heilsu og líðan fólks og við úrvinnslu gagna

var stuðst við lýsandi tölfræði ásamt krosstöflum og kí-kvaðrat

marktektarprófum. Við túlkun kí-kvaðrat prófanna var miðað við að marktekt sé

p

21

4. Niðurstöður

4.1 Almennar niðurstöður

Töluleg samantekt á því hvort fólk ver að jafnaði frítíma sínum í kyrrsetu eða

hreyfingu leiddi í ljós að flestir þeirra kjósa heldur síðarnefnda kostinn í formi

léttrar hreyfingar í að minnsta kosti fjórar klukkustundir í viku. Það er létt

hreyfing líkt og ganga, hjólreiðar eða aðrar tegundir hreyfingar með léttri ákefð.

Spurt var: „hver af eftirfarandi lýsingum passar best athöfnum þínum í frítíma,

síðustu sjö daga?“. Svarhlutfallið var 89% og svöruðu 1058 þátttakendur, 511

karlar og 548 konur. Töluleg samantekt sýndi að bæði karlar og konur meta

almennt líkamlega heilsu sína góða. Spurt var: „hvernig metur þú almennt

líkamlega heilsu þína?“. Svarhlutfallið var 99,2% og svöruðu 1181 þátttakendur,

563 karlar og 618 konur. Gerð var töluleg samantekt hvernig fólk mat almennt

andlega heilsu sína og sýndu niðurstöður að bæði karlar og konur telja hana vera

góða. Spurt var: „hvernig metur þú almennt andlega heilsu þína?“. Svarhlutfallið

var 99,2% og svöruðu 1181 þátttakendur, 564 karlar og 617 konur.

4.2 Hreyfing og kyrrseta

Eins og áður hefur komið fram þá er áhugavert að skoða hvort fólk kýs að verja

frítíma sínum í kyrrsetu eða í hreyfingu af einhverju tagi. Gert er ráð fyrir að fólk

sem stundar krefjandi og mjög krefjandi hreyfingu nái ráðlögðu lágmarki um

vikulega hreyfingu þó það hafi ekki verið tekið sérstaklega fram í gögnum.

Á töflu 1 sést að ekki mælist marktækur munur á því hvernig fólk ver að

jafnaði frítíma sínum eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli (p=0,128). Þó er

tilhneiging til að hærra hlutfall fólks sem er búsett í minni þéttbýlum verji tíma

sínum frekar í kyrrsetu samanborið við fólk í stærri þéttbýlum, eða 63% á móti

54%. Þegar kyrrseta er skoðuð óháð búsetu sést að tæplega 55% fólks ver

frítíma sínum í kyrrsetu án einhverrar hreyfingar. Einnig sést að um 34% fólks

ver frítíma sínum í létta hreyfingu og um 10% fólks stundar krefjandi eða mjög

krefjandi hreyfingu í frítíma sínum óháð búsetu.

22

Tafla 1 Kyrrseta og hreyfing fólks eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli

Hver af eftirfarandi

lýsingum passar best

athöfnum þínum í frítíma,

síðustu sjö daga?

Þéttbýli með

5.000 íbúum og

fleiri

Þéttbýli með

4.999 íbúum og

færri, þar með

talið strjálbýli

Samtals

% (N) % (N) % (N)

Kyrrseta * 54% (475) 63% (102) 55% (577)

Létt hreyfing ** 34% (303) 30% (49) 34% (352)

Krefjandi hreyfing *** 8% (70) 4% (7) 7% (77)

Mjög krefjandi hreyfing

**** 4% (32) 2% (4) 3% (36)

Samtals 880 162 1042

* Lestur, sjónvarpsáhorf eða önnur kyrrseta

** Ganga, hjólreiðar eða önnur tegund af léttri áreynslu í að minnsta kosti fjórar klukkustundir

síðustu sjö daga.

*** Þátttaka í íþróttum, tómstundum, erfið garðyrkja og þess háttar, þar sem tímalengd

hreyfingar er að minnsta kosti fjórar klukkustundir.

**** Þátttaka í erfiðri þjálfun eða íþróttakeppni, reglulega nokkrum sinnum síðustu sjö daga.

Sé gerður samanburður á kynjum sést á töflu 2 að hvorki var marktækur munur

hjá körlum (p=0,397) né konum (p=0,165). Um 56% karla verja frítíma sínum í

kyrrsetu óháð búsetu, en 8% fleiri karlar búsettir í minna þéttbýli verja frítíma

sínum í kyrrsetu miðað við karla í stærri þéttbýlum. Svipað hlutfall karla stundar

létta hreyfingu óháð búsetu eða um 31% og aðeins 13% þeirra stundar krefjandi

eða mjög krefjandi hreyfingu óháð búsetu. Konur verja einnig 55% af frítíma

sínum í kyrrsetu en þar er þó 10% munur eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli.

Svipað hlutfall kvenna stundar létta hreyfingu eða 36% en aðeins 10% kvenna

stundar krefjandi eða mjög krefjandi hreyfingu óháð búsetu.

23

Tafla 2 Kyrrseta og hreyfing karla og kvenna eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli





Þéttbýli með

5.000 íbúum og

fleiri

Þéttbýli með

4.999 íbúum og

færri, þar með

talið strjálbýli

Samtals

% (N) % (N) % (N)

Karlar

Kyrrseta * 55% (239) 63% (459) 56% (284)

Létt hreyfing ** 32% (137) 31% (22) 31% (159)



**** 5% (22) 1% (1) 5% (23)

Samtals 433 72 505

Konur

Kyrrseta * 53% (236) 63% (57) 55% (293)

Létt hreyfing ** 37% (166) 39% (27) 36% (193)



**** 2% (10) 3% (3) 3% (13)

Samtals 447 90 537






**** Þátttaka í erfiðri þjálfun eða íþróttakeppni, reglulega nokkrum sinnum síðustu sjö daga.

24

Ekki sést marktækur munur þegar litið er á frítíma þátttakenda rannsóknarinnar

á höfuðborgarsvæðinu og á landsbyggðinni, eins og sést á töflu 3 (p=0,678).

Mestur munur liggur í hlutfalli fólks sem ver frítíma sínum í létta hreyfingu og

um 55% þátttakenda verja frítíma sínum í kyrrsetu óháð búsetu á

höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni. Tæp 35% þátttakenda stundar létta

hreyfingu og 11% stundar krefjandi eða mjög krefjandi hreyfingu óháð búsetu.

Tafla 3 Kyrrseta og hreyfing fólks eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni





Höfuðborgarsvæðið Landsbyggðin

Samtals

% (N) % (N) % (N)

Kyrrseta * 55% (294) 55% (276) 55% (570)

Létt hreyfing ** 33% (180) 35% (176) 34% (356)



**** 4% (20) 3% (16) 3% (36)

Samtals 539 501 1040






25

Sé gerður samanburður á kynjum sést að hvorki var marktækur munur hjá

körlum (p=0,827) né konum (p=0,311) um hvernig þau verja frítíma sínum eftir

búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni, eins og sjá má á töflu 4.

Meira en helmingur karla og kvenna verja frítíma sínum í kyrrsetu hvort sem

þau eru búsett á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni. Rúm 40% karla og

40% kvenna stunda létta hreyfingu óháð búsetu. Um 13% karla og 9% kvenna

stunda krefjandi eða mjög krefjandi hreyfingu óháð búsetu.

26

Tafla 4 Kyrrseta og hreyfing karla og kvenna eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu

eða á landsbyggðinni





Höfuðborgarsvæðið Landsbyggðin

Samtals

% (N) % (N) % (N)

Karlar

Kyrrseta * 55% (143) 57% (138) 56% (281)

Létt hreyfing ** 32% (82) 31% (76) 39% (158)



**** 5% (14) 4% (9) 5% (23)

Samtals 259 243 502

Konur

Kyrrseta * 54% (151) 53% (138) 54% (289)

Létt hreyfing ** 35% (98) 39% (100) 37% (198)



**** 2% (6) 3 % (7) 2% (13)

Samtals 280 258 538






**** Þátttaka í erfiðri þjálfun eða íþróttakeppni, reglulega nokkrum sinnum síðustu sjö daga

27

4.3 Líkamleg heilsa

Gerður var samanburður á líkamlegri heilsu eftir búsetu. Sjá má á töflu 5 að ekki

var marktækur munur á almennri líkamlegri heilsu eftir búsetu fólks í stóru

þéttbýli eða litlu þéttbýli (p=0,103). Hæsta hlutfall þátttakenda töldu líkamlega

heilsu sína vera góða eða um 50%. Hærra hlutfall þeirra sem búsettir voru í

stóru þéttbýli meta líkamlega heilsu sína mjög góða eða 8% fleiri en þeir

þátttakendur sem búsettir voru í litlu þéttbýli. Svipað hátt hlutfall þátttakenda

meta líkamlega heilsu sína sæmilega eða 25% og 6% telja hana vera lélega, óháð

búsetu.

Tafla 5 Líkamleg heilsa fólks eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli

Hvernig metur þú

almennt líkamlega

heilsu þína?

Þéttbýli með

5.000 íbúum og

fleiri

Þéttbýli með

4.999 íbúum og

færri, þar með

talið strjálbýli

Samtals

% (N) % (N) % (N)

Mjög góð 21% (204) 13% (25) 20% (229)

Góð 49% (477) 51% (93) 49% (570)

Sæmileg 24% (235) 27% (49) 25% (284)

Léleg 6% (56) 8% (15) 6% (71)

Samtals 972 182 1154

28

Þegar samanburður er gerður á milli kynja má sjá á töflu 6 að hvorki var

marktækur munur hjá körlum (p=0,272) né hjá konum (p=0,275), á því hvernig

þau meta líkamlega heilsu sína eftir búsetu í stóru þéttbýli eða litlu þéttbýli.

Helmingur karla eða 50% meta líkamlega heilsu sína að jafnaði góða. Karlar

búsettir í stóru þéttbýli meta hana sem mjög góða en það munar 9% eftir búsetu.

Karlar búsettir í litlu þéttbýli meta frekar líkamlega heilsu sína góða en þeir sem

búsettir eru í stóru þéttbýli en munurinn er 8%. Tæp 70% karla meta líkamlega

heilsu sína góða eða mjög góða óháð búsetu. Rúm 50% kvenna töldu líkt og

karlar, líkamlega heilsu sína vera góða. Konur búsettar í stóru þéttbýli meta

frekar líkamlega heilsu sína mjög góða en þær sem eru í litlu þéttbýli en þar

munar 6% á milli. Hærra hlutfall kvenna telja líkamlega heilsu sína vera lélega, í

samanburði við karla.

29

Tafla 6 Líkamleg heilsa karla og kvenna eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli

Hvernig metur þú

almennt líkamlega

heilsu þína?

Þéttbýli með

5.000 íbúum og

fleiri

Þéttbýli með

4.999 íbúum og

færri, þar með

talið strjálbýli

Samtals

% (N) % (N) % (N)

Karlar

Mjög góð 21% (96) 12% (10) 19% (106)

Góð 49% (230) 57% (47) 50% (277)

Sæmileg 26% (122) 25% (21) 26% (143)

Léleg 4% (20) 6% (5) 5% (25)

Samtals 468 83 551

Konur

Mjög góð 21% (108) 15% (15) 20% (123)

Góð 49% (247) 46% (46) 49% (293)

Sæmileg 22% (113) 10% (28) 23% (141)

Léleg 7% (36) 10% (10) 8% (46)

Samtals 504 99 603

30

Sé gerður samanburður á því hvernig fólk metur líkamlega heilsu sína eftir

búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni kemur marktækur munur í

ljós (p=0,030), sjá töflu 7. Hæsta hlutfall þátttakenda telja líkamlega heilsu sína

vera góða eða 50% óháð búsetu, 20% meta hana mjög góða en um 30%

þátttakenda telja líkamlega heilsu sína vera lélega eða slæma óháð búsetu á

höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni.

Tafla 7 Líkamleg heilsa fólks eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni

Hvernig metur þú

almennt líkamlega

heilsu þína?

Höfuðborgarsvæðið

% (N)

Landsbyggðin

% (N)

Samtals %

(N)

Mjög góð 26% (154) 14% (78) 20% (232)

Góð 48% (289) 51% (285) 50% (574)

Sæmileg 21% (126) 28% (157) 24% (283)

Léleg 5% (31) 7% (40) 6% (71)

Samtals 600 560 1160

Sé gerður samanburður á því hvernig karlar og konur meta líkamlega heilsu sína

eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni sést að marktækur

munur var bæði hjá körlum (p=0,01) og konum (p=0,005), eins og sjá má á töflu

8. Mestur er munurinn á þeim körlum og konum sem telja líkamlega heilsu sína

vera mjög góða. Tæp 13% fleiri karlar og 10% fleiri konur búsettar á

höfuðborgarsvæðinu meta líkamlega heilsu sína mjög góða miðað við fólk sem er

búsett á landsbyggðinni. Í heildina litið sýna niðurstöður að tæp 70% karla og

kvenna á Íslandi meta líkamlega heilsu sína mjög góða eða góða óháð því hvort

þau séu búsett á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni.

31

Tafla 8 Líkamleg heilsa karla og kvenna eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni

Hvernig metur þú

almennt líkamlega

heilsu þína?

Höfuðborgarsvæðið Landsbyggðin Samtals

% (N) % (N) % (N)

Karlar

Mjög góð 26% (74) 13% (34) 19% (108)

Góð 47% (133) 53% (145) 50% (278)

Sæmileg 22% (62) 29% (80) 26% (142)

Léleg 5% (13) 5% (13) 5% (26)

Samtals 282 272 554

Konur

Mjög góð 25% (80) 15% (44) 20% (124)

Góð 49% (156) 49% (140) 49% (296)

Sæmileg 20& (64) 27% (77) 23% (141)

Léleg 6% (18) 9% (27) 7% (45)

Samtals 318 288 606

32

4.4 Andleg heilsa

Þegar litið er á hvernig fólk á aldrinum 50-66 ára metur almennt andlega heilsu

sína var marktækur munur eftir búsetu í stóru þéttbýli eða litlu þéttbýli

(p=0,046), sjá töflu 9. Tæp 80% þátttakenda meta andlega heilsu sína mjög góða

eða góða óháð búsetu og 20% meta andlega heilsu sína sæmilega eða lélega.

Tafla 9 Andleg heilsa fólks eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli

Hvernig metur þú

almennt andlega

heilsu þína?

Þéttbýli með

5.000 íbúum og

fleiri

Þéttbýli með

4.999 íbúum og

færri, þar með

talið strjálbýli

Samtals

% (N) % (N) % (N)

Mjög góð 33% (323) 22% (42) 32% (365)

Góð 49% (471) 54% (99) 49% (570)

Sæmileg 16% (154) 20% (37) 17% (191)

Léleg 2% (23) 3% (5) 2% (28)

Samtals 971 183 1154

Þegar gerður er samanburður milli kynja sést að hvorki var marktækur munur

hjá körlum (p=0,078) né konum (p=0,126) hvernig þau mátu andlega heilsu sína,

sjá töflu 10. Hjá körlum var mestur munur á þeim sem töldu andlega heilsu sína

mjög góða og góða. Karlar búsettir í stóru þéttbýli meta frekar andlega heilsu

sína mjög góða en þeir sem búsettir eru í litlu þéttbýli en munurinn er 13%.

Karlar meta frekar andlega heilsu sína góða séu þeir búsettir í litlu þéttbýli en

munurinn var 13%. Hjá konum liggur mesti munurinn hjá þeim sem telja

andlega heilsu sína mjög góða og einnig þeirra sem telja hana sæmilega. Konur

meta frekar andlega heilsu sína mjög góða séu þær búsettar í stóru þéttbýli

frekar en litlu þéttbýli en munurinn var 9% eftir búsetu. Sama hlutfall kvenna

mat andlega heilsu sína góða óháð búsetu. Konur búsettar í litlu þéttbýli telja

frekar andlega heilsu sína vera sæmilega en þar munar 7% eftir búsetu.

33

Tafla 10 Andleg heilsa karla og kvenna eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli

Hvernig metur þú

almennt andlega

heilsu þína?

Þéttbýli með

5.000 íbúum og

fleiri

Þéttbýli með

4.999 íbúum og

færri, þar með

talið strjálbýli

Samtals

% (N) % (N) % (N)

Karlar

Mjög góð 34% (156) 21% (18) 32% (174)

Góð 50% (234) 63% (53) 52% (287)

Sæmileg 15% (71) 15% (13) 15% (84)

Léleg 1% (7) 0% (0) 1% (7)

Samtals 468 84 552

Konur

Mjög góð 33% (167) 24% (24) 32% (191)

Góð 47% (237) 46% (46) 47% (283)

Sæmileg 17% (83) 24% (24) 18% (107)

Léleg 3% (16) 5% (5) 3% (21)

Samtals 503 99 602

34

Gerður var samanburður á því hvernig fólk metur andlega heilsu sína miðað við

búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni og þar kom marktækur

munur í ljós, sjá töflu 11(p=0,030). Um 32% fólks metur andlega heilsu sína mjög

góða óháð búsetu, rúm 50% fólks meta hana góða og tæp 20% telja andlega

heilsu sína vera sæmilega eða lélega óháð búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni.

Tafla 11 Andleg heilsa fólks eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni

Hvernig metur þú

almennt andlega

heilsu þína?

Höfuðborgarsvæðið

% (N)

Landsbyggðin

% (N)

Samtals %

(N)

Mjög góð 35% (213) 28% (155) 32% (368)

Góð 48% (286) 51% (284) 49% (570)

Sæmileg 15% (88) 18% (101) 16% (189)

Léleg 2% (14) 3% (18) 3% (32)

Samtals 601 558 1159

Þegar gerður er samanburður milli kynja sést að marktækur munur var hjá

körlum (p=0,092) en ekki hjá konum (p=0,049), sjá töflu 12. Hjá körlum var

mesti munurinn á þeim sem mátu andlegu heilsu sína mjög góða en 8% fleiri

karlar búsettir á höfuðborgarsvæðinu telja hana vera mjög góða samanborið við

karla á landsbyggðinni. Um 7% munur var á milli karla sem mátu andlega heilsu

sína góða eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni. Hjá konum

var munurinn mestur hjá þeim sem mátu andlega heilsu sína mjög góða en rúm

24% fleiri konur búsettar á landsbyggðinni mátu andlega heilsu sína mjög góða.

Svipað hátt hlutfall kvenna mat andlega heilsu sína góða eftir búsetu á

höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni.

35

Tafla 12 Andleg heilsa karla og kvenna eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni

Hvernig metur þú

almennt andlega

heilsu þína?

Höfuðborgarsvæðið Landsbyggðin Samtals

% (N) % (N) % (N)

Karlar

Mjög góð 36% (102) 28% (75) 32% (177)

Góð 48% (135) 55% (149) 51% (284)

Sæmileg 13% (39) 16% (44) 15% (83)

Léleg 2% (7) 1% (3) 2% (10)

Samtals 283 271 554

Konur

Mjög góð 35% (111) 59% (80) 32% (191)

Góð 47% (151) 47% (135) 47% (286)

Sæmileg 15% (49) 20% (57) 18% (106)

Léleg 2% (7) 5% (15) 4% (22)

Samtals 318 287 605

36

Umræða

Ekki var marktækur munur á hreyfingu né heilsu fólks eftir búsetu. Hvorki þegar

litið var til þéttbýlis af stærri eða minni gerð né þegar höfuðborgarsvæðið var

skoðað í samanburði við landsbyggðina, en tölur sýndu yfirleitt sambærilegar

niðurstöður. Hins vegar kom á óvart hversu hátt hlutfall þátttakenda ver frítíma

sínum í kyrrsetu eða 55%, óháð búsetu. Gert er ráð fyrir að fólk sem stundar

krefjandi og mjög krefjandi hreyfingu nái ráðlögðu lágmarki vikulegrar

hreyfingar þó það hafi ekki verið tekið sérstaklega fram í gögnum.

Ekki kom fram marktækur munur á líkamlegri heilsu fólks né milli kynja

eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli en almennt metur fólk líkamlega heilsu sína

góða. Marktækur munur er á líkamlegri heilsu fólks eftir búsetu á

höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni. Hærra hlutfall fólks sem er búsett á

höfuðborgarsvæðinu metur hana mjög góða. Marktækur munur er á milli kynja

en hærra hlutfall karla og kvenna sem eru búsett á höfuðborgarsvæðinu telja

líkamlega heilsu sína mjög góða.

Marktækur munur er á andlegri heilsu fólks eftir búsetu í stóru eða litlu

þéttbýli en ekki mældist marktækur munur á milli kynja. Almennt telur fólk

andlega heilsu sína vera góða óháð búsetu. Marktækur munur er á andlegri

heilsu fólks og einnig eftir kyni eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á

landsbyggðinni. Hærra hlutfall fólks sem er búsett á höfuðborgarsvæðinu metur

andlega heilsu sína mjög góða en svipað hlutfall telur hana vera góða, sæmilega

eða lélega.

Þegar gerður er samanburður á búsetu í stóru eða litlu þéttbýli mældist ekki

marktækur munur hvernig fólk kýs að jafnaði að verja frítíma sínum. Um 55%

fólks hreyfir sig ekki neitt og ver frítíma sínum í kyrrsetu, óháð búsetu. Rétt tæp

10% þátttakenda stunda erfiða eða mjög erfiða hreyfingu að jafnaði óháð búsetu.

Hvorki mældist munur eftir kyni en munur sést þó að hærra hlutfall fólks sem er

búsett í minni þéttbýlum ver frítíma sínum í kyrrsetu, eða rúm 10% fleiri hjá

bæði körlum og konum. Ekki er marktækur munur á því hvernig fólk ver að

jafnaði frítíma sínum eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni

37

eða milli kynja en niðurstöður voru svipaðar og eftir búsetu í litlu eða stóru

þéttbýli. Rúmlega 55% fólks ver að jafnaði frítíma sínum í kyrrsetu óháð búsetu

á höfuðborgarsvæðinu eða á landsbyggðinni og 11% þátttakenda stunda erfiða

eða mjög erfiða hreyfingu. Eldri rannsóknir sýna svipaðar niðurstöður, þó gera

megi ráð fyrir ýmsum þáttum sem gera niðurstöðurnar ekki alveg sambærilegar.

Ekki mældist marktækur munur á hreyfingu fólks í þessari rannsókn þó 9%

fleira fólks í stóru þéttbýli stundi létta hreyfingu. Rannsókn sem gerð var á eldri

borgurum eða 67 ára og eldri á Íslandi árið 2004 sýndi marktækan mun á

hreyfingu fólks eftir búsetu í þéttbýli eða strjálbýli (Arnadottir o.fl., 2009). Áætla

má að niðurstöður séu ekki þær sömu því aldurshópurinn er ekki sá sami, auk

þess sem að búsetan er ekki flokkuð eins. Í síðarnefndu rannsókninni var miðast

við þéttbýli og strjálbýli með 200 íbúa og færri. Önnur rannsókn frá 2011 sýndi

einnig að fólk búsett í þéttbýli hreyfir sig að jafnaði meira en hinir, en þann mun

má einnig rekja til þess að aldurshópurinn er mun stærri og auk þess yngri, 18-

45 ára (Dyck o.fl., 2011).

Hreyfing minnkar hjá einstaklingum eftir því sem þeir eldast, en það er

einmitt sá hópur sem ætti að viðhalda hreyfingu að einhverju tagi (Bennett og

Winters-Stone, 2011). Margar aldurstengdar breytingar verða hjá fólki þegar

það fer að eldast og til dæmis minnkar vöðvastyrkur auk þess sem að þol- og

úthald verður minna (Centers for Disease Control and Prevention, 2015).

Mikilvægt er því að vekja fólk sem er á þessum aldri til umhugsunar en það á

einnig við um fagaðila í heilbrigðis- og íþróttaþjálfarageiranum (Schutzer og

Graves, 2004).

Ekki var marktækur munur á líkamlegri heilsu eftir búsetu í stóru eða litlu

þéttbýli á milli kynja en þar munar 6-10%, en mun fleiri þátttakendur voru

búsettir í stóru þéttbýli. Um 12% hærra hlutfall þátttakenda sem eru búsettir á

höfuðborgarsvæðinu meta líkamlega heilsu sína betur en þeir sem búsettir eru á

landsbyggðinni. Marktækur munur mældist þegar samanburður kynjanna var

gerður en 10-13% hærra hlutfall karla og kvenna sem eru búsett á

höfuðborgarsvæðinu telja líkamlega heilsu sína vera mjög góða til samanburðar

38

við þá aðila sem eru búsettir á landsbyggðinni. Í heild meta rúmlega 70% karla

og 70% kvenna líkamlega heilsu sína góða eða mjög góða. Til samanburðar frá

árinu 2007 þá mátu 78% karla og 76% kvenna á aldrinum 45-66 ára á Íslandi

líkamlega heilsu sína mjög góða eða góða (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

Hlutfall þeirra sem meta líkamlega heilsu sína mjög góða eða góða hefur því

lækkað um 6-8%. Samanburðarhópurinn hefur þó fleiri þátttakendur en áætla

má að einhverju leyti séu sömu þátttakendur í báðum hópum þar sem

niðurstöður eru fengnar úr sama gagnasafni (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

Þegar litið var á andlega heilsu fólks eftir búsetu í stóru eða litlu þéttbýli var

helsti munurinn á þeim þátttakendum sem mátu andlegu heilsu sína mjög góða,

eða um 11% munur. Eins og í öðrum niðurstöðum þegar stór og minni þéttbýli

voru borin saman gæti fjöldi þátttakenda haft hér áhrif á niðurstöður. Jákvætt

var að yfir 80% fólks óháð búsetu taldi andlega heilsu sína vera góða eða mjög

góða, og aðeins 2% mat hana lélega. Þar sem marktækur munur mældist eftir

búsetu í stóru og litlu þéttbýli var ekki við öðru að búast en að munur myndi

einnig mælast eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu og á landsbyggðinni.

Marktækur munur mældist þar einungis hjá körlum en 12% hærra hlutfall karla

sem búsettir eru á höfuðborgarsvæðinu telja andlega heilsu sína vera mjög góða

miðað við þá sem búsettir eru á landsbyggðinni. Aðrar tölur komu sambærilega

út. Hjá konum mældist ekki marktækur munur en þó mátti ekki miklu muna

(p=0,049). Hjá þeim var einnig mesti munurinn á þeim konum sem töldu andlega

heilsu sínu vera mjög góða. Þar kom á óvart að töluvert hærra hlutfall eða um

25% fleiri konur á landsbyggðinni, mátu andlega heilsu sína mjög góða sem

sýnir að um 60% kvenna á landsbyggðinni telja hana vera mjög góða

samanborið við 35% þeirra kvenna sem eru búsettar á höfuðborgarsvæðinu. Í

heild meta 83% karla og 79% kvenna andlega heilsu sína mjög góða eða góða.

39

Til samanburðar frá árinu 2007 mátu 82% karla og 83% kvenna andlega

heilsu sína góða eða mjög góða (Jón Óskar Guðlaugsson o.fl., 2014).

Samanburðarhópurinn er þó aðeins stærri eða 45-66 ára en áætla má að

einhverju leyti séu sömu þátttakendur í báðum hópum þar sem niðurstöður eru

fengnar úr sama gagnasafni.

Þegar allar niðurstöður liggja fyrir sést að í heildina litið ver meira en

helmingur þátttakenda (55%), óháð búsetu, frítíma sínum í kyrrsetu og rúm

30% stunda létta hreyfingu. Þetta þýðir að um 85% þátttakenda eru ekki að

hreyfa sig samkvæmt ráðlögðu vikulegu viðmiði. Gert er ráð fyrir að fólk sem

stundar krefjandi og mjög krefjandi hreyfingu nái áðurnefndu vikulágmarki þó

það hafi ekki verið tekið sérstaklega fram í gögnum. Hlutfallið mælist alltaf yfir

50% sama hvort um sé að ræða stórt eða lítið þéttbýli, höfuðborgarsvæðið eða

landsbyggðina. Áhugavert er að sjá mun á milli fólks frá höfuðborgarsvæðinu og

landsbyggðinni en mun hærra hlutfall þeirra sem búa á fyrrnefnda svæðinu mat

líkamlega heilsu sína mjög góða, þrátt fyrir að niðurstöður sýna að þau stundi

ekki meiri hreyfingu en fólk á landsbyggðinni.

Þegar litið er til baka sést að líklega hefði verið hægt að standa öðruvísi að

verki í sumum tilvikum. Í fyrsta lagi hefði verið hægt að skipta búsetunni á aðra

vegu, það er að segja stórt þéttbýli með 5.000 íbúa og fleiri (stórt þéttbýli) og

lítið þéttbýli með 4.999 íbúa og færri þar með talið strjálbýli (lítið þéttbýli).

Mikill munur var á fjölda þátttakenda eftir búsetu sem gæti haft áhrif á

niðurstöður og leitt til skekkju en 979 þátttakendur voru skráðir í stórt þéttbýli

en aðeins 184 þátttakendur voru skráðir í lítið þéttbýli. Munur á fjölda

þátttakenda eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu og á landsbyggðinni var ekki

mikill og því minni líkur á að skekkja sé í þeim niðurstöðum. Þátttakendur

búsettir á höfuðborgarsvæðinu voru 604 á móti 564 af landsbyggðinni, ásamt

því að kynjaskiptingin samanstóð af 568 körlum og 622 konum. Í öðru lagi hefði

mátt skilgreina hreyfingu í frítíma á betri hátt í spurningalistanum sem var

lagður fyrir þátttakendur og taka fram hvort tiltekin hreyfing næði vikulegu

lágmarks viðmiði.

40

Kostir þessarar rannsóknar eru meðal annars, að gerður sé samanburður

eftir búsetu á höfuðborgarsvæðinu og á landsbyggðinni því munur er á kyrrsetu

og heilsu Íslendinga eftir búsetu á aldrinum 18-79 ára (Jón Óskar Guðlaugsson

o.fl., 2014). Þessi rannsókn sýnir því enn frekar hreyfingamynstur og heilsu fólks

á aldrinum 50-66 ára eftir búsetu. Til viðbótar má geta þess að fram til þessa

hefur ekki verið gerð rannsókn á Íslandi þar sem hreyfing og heilsa fólks í

þessum aldurshópi er rannsökuð og því óhætt að segja að þörfin hafi verið orðið

brýn.

Þegar niðurstöður sýna að yfir helmingur fólks á aldrinum 50-66 ára sé ekki

að stunda neina hreyfingu og rúmlega 80% þeirra ná ekki lágmarks viðmiði

vikulegrar hreyfingar, má áætla að stór hópur fólks sé jafnt og þétt að missa

vöðvastyrk, úthald, jafnvægi og samhæfingu sem leiðir til skertrar hreyfigetu og

hefur í för með sér minni lífsgæði (Kenney, 2012). Hreyfingarleysi þessara

einstaklinga getur auk þess orðið til þess að þeir séu líklegri til þess að fá

heilsufarstengda sjúkdóma. Það getur til að mynda verið sjúkdómar líkt og

sykursýki 2, hjarta- og æðasjúkdómar og einhver tegund krabbameina þar sem

líkur aukast um allt að 20-30% þegar fólk hreyfir sig ekki (World Health

Organization, 2010).

Niðurstöður rannsóknarinnar sýna að grípa þarf til einhverra ráða og hvetja

fólk til hreyfingar. Í nokkrum hverfum í Reykjavík er nú þegar farið af stað

heilsuhvetjandi átak (Janus Guðlaugsson o.fl., 2016) sem er til mikillar

eftirbreytni því þörfin er brýn víðs vegar um landið í heild sinni. Hreyfingarleysi

fólks er áhugavert viðfangsefni sem rannsaka þarf enn frekar í framtíðinni en til

viðbótar væri einnig áhugavert að skoða þá aðila sem stunda reglulega hreyfingu

og ná lágmarks viðmiðum vikulegrar hreyfingar. Sérstaklega væri hægt að skoða

hvaða þættir hvetja þessa einstaklinga til þess að hreyfa sig, hvort sem það séu

líkamlegir eða andlegir þættir og jafnvel nýta þær niðurstöður í þeim tilgangi að

hvetja þá sem ekki hreyfa sig til þess að huga að heilsusamlegri lífstíl og auka

þannig líkur sínar á betri vellíðan og betri líkamlegri heilsu.

41

Heimildir

Arnadottir, S. A., Gunnarsdottir, E. D. og Lundin-Olsson, L. (2009). Are rural older

Icelanders less physically active than those living in urban areas? A

population-based study. Scandinavian Journal of Public Health, 37(4),

409–417. doi:10.1177/1403494809102776

Bandura, A. (2010). Self-Efficacy. Í I. B. Weiner og W. E. Craighead (ritstj.), The

Corsini Encyclopedia of Psychology (4. útg.). Hoboken, NJ: John Wiley &

Sons.

Bennett, J. A. og Winters-Stone, K. (2011). Motivating older adults to exercise:

what works? Age and Ageing, 40(2), 148–149.

doi:10.1093/ageing/afq182

Bouchard, C., Blair, S. N. og Haskell, W. L. (2012). Physical Activity and Health.

Human Kinetics.

Centers for Disease Control and Prevention. (2015). Physical activity and health:

The benefits of physical activity. Atlanta, GA: Höfundur. Sótt 17. mars 2016

af http://www.cdc.gov/physicalactivity/basics/pa-health/

Deci, E. L. og Ryan, R. M. (2002). Handbook of Self-determination Research.

University Rochester Press. Sótt af

https://books.google.is/books?hl=en&lr=&id=DcAe2b7L-

RgC&oi=fnd&pg=PP11&dq=Handbook+of+Self-

determination+Research&ots=dqAK5G03_g&sig=W31RJVUdd_GagRpZ6u

yrpR2fGCQ&redir_esc=y#v=onepage&q=Handbook%20of%20Self-

determination%20Research&f=false

Dyck, D. V., Cardon, G., Deforche, B. og De Bourdeaudhuij, I. (2011). Urban-Rural

Differences in Physical Activity in Belgian Adults and the Importance of

Psychosocial Factors. Journal of Urban Health, 88(1), 154–67.

doi:http://dx.doi.org/10.1007/s11524-010-9536-3

Elizabeth, B.-M. og Kim, J.-D. (2014). Exercise for Frail Elders. Human Kinetics.

42

Embætti landlæknis. (2014). Þættir sem hafa áhrif á hreyfingu. Sótt af

http://www.heilsuhegdun.is/hreyfing/frodleikur/hvad-hefur-ahrif-a-

hreyfingu/

Hagstofa Íslands. (e.d). Mannfjöldi á Íslandi [tafla] . Sótt af

https://hagstofa.is/talnaefni/ibuar/mannfjoldi/yfirlit/

Hallal, P. C., Andersen, L. B., Bull, F. C., Guthold, R., Haskell, W. og Ekelund, U.

(2012). Global physical activity levels: surveillance progress, pitfalls, and

prospects. Sótt 20. mars 2016 af

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S014067361260646

1

Janus Guðlaugsson, Bragi Guðmundsson, Gígja Gunnarsdóttir, Auður Ólafsdóttir

og Kristín Helga Guðmundsdóttir. (2016). Heilsuefling aldraðra.

Reykjavíkurborg. Sótt af

http://reykjavik.is/sites/default/files/skjol_borgarstjornarfundur/heilsu

efling.pdf

Jón Óskar Guðlaugsson, Kristján Þór Magnússon og Stefán Hrafn Jónsson. (2014).

Heilsa og líðan Íslendinga 2012. Embætti landlæknis. Sótt af

http://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item22830/Framkvaem

daskyrsla_2012_loka.pdf

Jórunn Íris Sindradóttir og Ómar Harðarson. (2015). Endurskilgreining Hagstofu

Íslands á þéttbýlisstöðum og byggðakjörnum. Hagstofa Íslands, (2), 1–35.

Kenney, L. W. (2012). Physiology of sport and exercise (6. útg.). Champaign, IL:

Human Kinetics.

Lee, I.-M., Shiroma, E. J., Lobelo, F., Puska, P., Blair, S. N. og Katzmarzyk, P. T.

(2012). Effect of physical inactivity on major non-communicable diseases

worldwide: an analysis of burden of disease and life expectancy. Sótt 20.

mars 2016 af

http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S014067361261031

9

43

Lýðheilsustöð. (e.d). Ráðleggingar um hreyfingu. Sótt af

http://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item11179/NM30399_h

reyfiradleggingar_baeklingur_lores_net.pdf.

Margrét Valdimarsdóttir, Stefán Hrafn Jónsson, Hólmfríður Þorgeirsdóttir, Elva

Gísladóttir, Jón Óskar Guðlaugsson og Þórólfur Þórlindsson. (2009).

Líkamsþyngd og holdafar Íslendinga frá 1990 til 2007. Sótt af

http://www.landlaeknir.is/servlet/file/store93/item11583/Holdafar.sk

yrsla.25.sept.pdf

Martinsen, D. E. W. (2012). Benefits of exercise for the treatment of depression.

Sports Medicine, 9(6), 380–389. doi:10.2165/00007256-199009060-

00006

Rasmussen, L., Andersen, L., Borodulin, K., Enghardt Barbieri, H., Fagt, S.,

Sveinsson, T., … Trolle, E. (2012). Nordic monitoring of diet, physical

activity and overweight.

Schutzer, K. A. og Graves, B. S. (2004). Barriers and motivations to exercise in

older adults. Preventive Medicine, 39(5), 1056–1061.

doi:10.1016/j.ypmed.2004.04.003

Swedish National Institute of Public Health. (2010). Physical activity in the

prevention and treatment of disease. Stockholm: Swedish National

Institute of Public Health.

Weinberg, R. S. (2011). Foundations of sport and exercise psychology (5th ed.).

Champaign, IL: Human Kinetics.

World Health Organization. (2002). World health report 2002. Reducing risks,

promoting healthy life. Höfundur. Sótt af

http://www.who.int/whr/2002/en/

World Health Organization. (2007). The challange of obesity in the WHO

European Region and the strategies for response. Sótt af

http://www.euro.who.int/__data/assets/pdf_file/0008/98243/E89858.p

df

World Health Organization. (2010). Global recommendations on physical activity.

Höfundur. Sótt af

44

http://apps.who.int/iris/bitstream/10665/44399/1/9789241599979_e

ng.pdf

World Health Organization. (2011). New physical activity recommendations for

reducing disease and prevent deaths. Sótt 17. mars 2016 af

http://www.who.int/chp/media/news/releases/2011_2_physicalactivity

/en/

Documents

HREYFING OG HEILSA FÓLKS Á ALDRINUM 50-66 ÁRA...2.1 Hreyfing og heilsa Hreyfing er sjálfsagður hlutur fyrir marga. Mannslíkaminn er hannaður til líkamlegs atgervis og hefur