Bilinmeyen Ynleriyle Hz. M U H A M M E D ' N

LMArif Tekin

NDEKLER

SUNARKEN BRNC BLM Hz. M U H A M M E D ' N HAYBER'DE YED ZEHRL ET OLAYI

9

13

KNC BLM TEBK'TE Hz. M U H A M M E D ' E KARI SUKAST GRM a) Hz. Muhammed'in En Yakn evresi Onu ldrmek istiyor b) Ibni Hazm'n Suikastla lgili ilgin Aklamas d) Halife mer mm Seleme'yi de Rahat Bramyordu e) Baz islam Otoriterlerin nemli Aktarmlar f) Sansre Somut rnek g) Halife Osman'n Hzeyfe'yi Tehdit Etmesi ve Ammar' Komalk Yapmas h) Hz. Ali'nin Hzeyfe Hakkndaki Szleri i) Ubey bin Ka'b'n nemli Aklamas Var j) Ebu Musa el-E'ari'nin Suikastla likisi 52 55 56 57 21 21 28 . .41 42 50

c) Halife mer Neden Hzeyfe b. Yeman' Yokluyordu . . .40

NC B L M

AYE ve H A F S A ' N I N Hz. M U H A M M E D ' E RDKLER LAa) En Bata Buhari ve M s l i m ' d e Ledud Olay b) Cinayetin Kant Tahrim Suresinde Sakldr c) H z . A y e C e n a z e y e Katlmyor d) A y e ve Hafsa kilisinin Tahrim Sresiyle likisi e) A y e Hakknda Baz Saptamalar f) Halife m e r H z . M u h a m m e d ' i Konuturmuyor g) Halife m e r N e d e n Telalyd? h) bni Mesut'un nemli Aklamas

6262 67 71 72 78 87 89 94

DRDNC BLM

HALFE EBUBEKRa) Ebubekir Nasl Halife Oldu

9797

b) Ebubekir'le mer, Hz. Fatma'nn Malna El Koyuyor . . . 1 1 6 c) Halife Ebubekir'in ldrlmesi (Siyasi Cinayet) 141

BENC B L M

HALFE MERa) Halife m e r N e d e n Katledildi? b) Bilinmeyen Ynleriyle Halife m e r

171171 174

ALTINCI B L M

Hz. AL ve E Hz. FATMAa) H z . Ali, Ebubekir'in Halifeliini Nasl Kabul Etti! b) Yoksa H z . Fatma ldrlm m?

219219 231

c) 60 Yalarndaki Halife mer, Hz. Fatma'nn Kzyla Evleniyor d) Halife mer, mm Glsm'n Avret Yerine Bakyor YEDNC BLM Hz. MUHAMMED'N O C U K L A R I VAR MIYDI? SEKZNC BLM HALFE O S M A N a) Halife Osman'nn Ynetimine Kar Gsterilen lk Tepkiler b) Halife Osman Mslmanlarca Katledilir, Cesedi de Bir ple Atlr d) Halife Osman Neden Mslmanlarca Katledildi e) Halife Osman'n Katledilmesine Katk Sunan nemli Kiiler DOKUZUNCU BLM Hz. M U H A M M E D ' N L M NEDEN NEDEN HEP GZL TUTULMUTUR? ONUNCU BLM B A Z I DN A D A M L A R I N I N S A V U N M A L A R I BTRRKEN Kaynaka

254 258

266

291 291 294 307 330

c) Halife Osman'n Cenazesi, Bir Tuvalette Gmlyor . .302

346

350 367 369

Bu almam, tabulara kar mcadele veren, kurtulu yolunu gemite ve insan tesinde deil; ancak insanolunun kendisinde arayan, evrensel bar iin aba harcayan ve bu yolda zm reten, fedakrlk gsteren tm duyarl insanlara ithaf ediyorum.

SUNARKEN

B

u almamda Hz. Muhammeci'in en yakn evresi tarafndan iktidar hrs yznden nasl bir siyasi cina y e t e kurban gittiini anlatmaya alacam. Bunu yaparken de kant olarak sadece elimdeki slami kaynakla r kullanacam: Konuya ilikin Kur'an'da birka ayet var, onlar sunacam; yan sra slam literatrnde gvenilir sa ylan hadislerden net bilgiler aktaracam. Bir de yerine g r e msnedlerden, tabakat ve siyer kitaplarndan, tefsir, sebeb-i nzul denilen ayetlerin sebep-sonu ilikisini irde leyen eserlerden, mehur slam tarihilerinden de bilgiler sunmaya alacam. Ksacas, elimde slam camiasnda kabul grm kaynaklardan baka bir veri yok. Zaten han gi eserlerden yararlandm dipnot olarak belirteceim. Ayrca alnt yaptm kaynaklarn bir listesini de kitabn su nunda kaynaka ad altnda ekleyeceim. Ksacas, bu a lmam slami kaynaklarn bir rndr. Burada, "Asrlar gelip gemi, kimse byle anlatma m; sadece bu yazar m bu bilgileri kavrayabildi?" gibi sorular sorulabilir. Ben bu sorularn muhatab deilim. n k az nce de ifade ettiim gibi, bu bilgileri slami kesimin kabul ettii eserlerden temin ettim. Benim iin okluk nemli deil; tersine ilim, akl ve insanolunun yarar sz konusudur. Mesela; bir milyardan fazla insan Hz. sa'ya u v e y a bu ekilde inanyorsa v e y a milyonlarca insan kze tapyorsa, benim de sa'ya inanmam v e y a kze tapmam gerekmiyor! Her okluk gerektir-dorudur diye bir kural yok: Tpk inan konular gibi.

Biliyorum, karmda slamdan beslenen siyasiler var, safa inanan dini akademisyenler var veya birka yaynm satlsn, para kazanaym diyen ve bu nedenle slam'a toz kondurmak istemeyen islamologlar var. O bakmdan ile diim konular en ufak ayrntsna kadar salam tutarm. Bildiklerimle ilgili gayet emin bir ekilde iimi yaparm. Bu tr kitaplar yazmakla birilerinin inanlaryla oyna mak gibi bir dncem asla sz konusu deildir. Bana g re eer insan bir dalda uzmansa ve hele uzman olduu alan da tm insanlar ilgilendiriyorsa ve ben vicdan sahibi yim, kendimi sorumlu hissediyorum diyorsa, bildiklerini kamuoyuyla paylamayp da, tersine kendisiyle beraber toprak altna gtryorsa, bundan daha ar bir kayp ola maz. Hatta bu bilgiyi harekete geirmemek bir insanlk su udur. En azndan ben byle dnyorum, bak am bu. Bilindii gibi bundan bir sre nce Danimarka'da Jylands-Posten Gazetesi, sve'te de karikatrist Lars Vilks tarafndan Hz. Muhammed'in karikatr izilmiti. Lars'n izdiklerini grdm ama Danimarka'da izilenleri g r m e dim. Benzer yaklamlar ok yanl ve olsa olsa ancak pro vokasyon olabilir. Ben bu gibi klar yanl buluyorum. Hollanda'da zgrlk Partisi lideri Geert VVilders'in de Hz. Muhammed'in icraatyla ilgili bir film yapmakta olduunu basndan rendim. Bunun ne kadar gereki olduunu bilemiyorum. Demek istediim, kutsal dinlerin kaynaklar ele alnrken bilimsel bir mantkla deerlendirilmeli; insanlarn dini inanlarna hakaret etmekle, bo saldryla bir y e r e varl maz. O nedenle diyorum ki kutsal dinleri ve kaynaklarn, medeni ve ilmi erevede ele almak, deerlendirmek ve hatta eletirmek ayrdr, rastgele saldrmak ayr... Ne yazk ki az sayda da olsa zaman zaman bu gibi yanllar yaplyor.

Burada basit bir rnek vereyim: Bilindii gibi HAZRET kelimesi M u h a m m e d zamannda olmad, sonradan kul lanld ve stelik de Farsa bir kelime olduu halde, ben yine de itina gstererek bunu hep kullandm, Hz. Muham med dedim. Ali ve ei Fatma, halk nezdinde hazretle anl dklar ve bu ekilde mehur olduklar iin, onlar iin de Hz. kelimesini kullandm. Kullanlmayan yer/ler varsa demek ki dikkatimden kamtr. Benim iin nemli olan zdr; yok sa kelime oyununa taklmak gibi ucuz eyler detim deil dir. Johannes Kepler'in (1571-1630) gzel bir sz var: "Bir limin eletirisini milyonlarca cahilin alkna tercih ederim". Byledir; bir toplumda eletiri zgrl, tart ma zgrl kstlysa o toplumun ilerleme ans olmad gibi, huzuru da mmkn deildir. Dnyaya bir ku bak bakalm, dnce-inan ve ifade zgrlnn olmad lkelerin durumlar ortada. Belirttiim bu zgrlklerin yolu ve zemini de tabii ki salkl bir demokrasiden geer. Bu almamda Hz. Muhammed'in lm nedenini an latrken, arlkl olarak u blmler zerinde duracam: - Hayber'de Yahudi bir kadn tarafndan kendisine veri len zehirli et olay. - Tebk'te Hz. M u h a m m e d ' e kar en yakn arkadala r tarafndan yaplmak istenen bir suikast giriimi var; bunu detaylca aklayacam. Ayn zamanda Veda hacc dn nde en seme sahabeler tarafndan Hz. M u h a m m e d ' e kar tertiplenen baka bir suikast giriimi var, bunu da an latacam. - En nemlisi de Hz. Muhammed'in vefat ettii srada, onun istei dnda, eleri Aye ve Hafsa tarafndan kendi sine az yoluyla verilen ila olay var; bunun zerinde du racam. Bunlar anlatmakla birlikte Hz. Muhammed'in l-

drlmesinin neden gizli tutulduu sorusuna ksaca aklk getirmeye alacam. leyeceim konular ilgin ve halk nezdinde bilinenle rin tam tersi. O bakmdan insan hakl olarak, 'Acaba bu cid di, hatta trajedik saylan olaylara kar slam tarihileri, Kuran yorumcular, siyer ve tabakat yazarlar, slam'n mehur yazarlar ne gibi savunmalar yapmlar?" diye so rabilir. Onun iin bu nllerden de en zirvedekilerden bir kann konularla ilgili savunmalarn sunacam. Kitapta ayrca Hz. Fatma ve ei Hz. Ali'nin bana g e l e n olumsuzluklar z e t eklinde anlatacam. nk bu konu da da gerekler Mslman kamuoyundan hep gizlenegelmitir. slami kaynaklarda bu konuda yeterince bilgi var. Bu arada halk arasnda Ebubekir'in de lm nedeni farkl bili niyor; buna da aklk getireceim. Yani bugnk tabirle Ebubekir'in bir siyasi cinayete kurban gittiini ve bunu ya pann da halife m e r olduunu kantlaryla birlikte sunaca m . Yine halife Osman'n Mslmanlar tarafndan lin edilmesi olay var, onu da ileyeceim. Halife m e r birok konuda ar bir ekilde sulanyor. Bu sulamalarn doru olup olmadn tam olarak anlayabilmek iin onun bilin meyen ynleriyle ilgili baz arpc bilgiler v e r e c e i m . Yine Mslman kamuoyu tarafndan Hz. M u h a m m e d ' e mal edilen ocuklarla ilgili bir yanl bilgilendirme var; bu nu izah e d e c e i m . Ksacas, bu almam bugne kadar Mslman kamuoyuyla paylalmayan farkl bilgilerden olumaktadr.

BRNC B L M

HZ M U H A M M E D ' N HAYBER'DE YED ZEHRL ET OLAYIH z . M u h a m m e d ' e kar yaplan suikastlar ilerken byle masalms, ona kar gya dzenlenip de mucize sonucu baarsz klnan suikastleri anlatmayacam. rnein, Cabir b. Abdullah'n anlatt u olay: "Bir y e r e baskn dzen lemitik; bir ara istirahat iin g l g e y e ekildik. O arada Hz. M u h a m m e d klcn bir aaca asp o aacn altnda uzanr ken adamn biri g e l i p onun asl klcn alr ve kendisine, "Ey Muhammed; bugn kim seni elimden kurtaracak, seni ldreceim" der. Hz. M u h a m m e d de, "Allah beni kurtarr" yantn verir. Bu soru, o adam tarafndan sefer tekrarlanr ve Hz. M u h a m m e d ' d e n ald yant da hep ay n... Sonuta Allah tarafndan adam etkisiz hale gelir, vcu du sanki donmu, fel olmu gibi olur ve kl kullanamaz hale gelir." Bu hadis en bata Buhari ve Mslim'de anlatl 1 maktadr. Cabir b. Abdullah bu olay farkl ierikle anlatr... Bi rinde sanki orada bulunan herkes Muhammed ve adam iz lemi gibi bir aktarm sz konusudur; dierinde, Muham med'in arkadalar o adam grnce barp armlar, adam da korkudan ona bir ey yapamam eklinde bilgi1 a- Buhari, Megazi, Zat' Rika ksmnda, b- Mslim, hem Fedail/Hz. Muhammed'in tevekkl ksmnda, hem korku namaz ksmnda.

verilir-, bir dierinde ise, 'byle bir olayn meydana geldi ini ancak Hz. Muhammed bize anlatt, biz grmedik' ek lindedir. te tek kiiden deiik ekillerde anlatlan bir masal. Bir dier rnek de Sraka b. Malik'ten. Hz. Muham med Mekke'den M e d i n e ' y e g ettii srada kendisine inanmayanlar, Sraka'ya, " M u h a m m e d i ldrrsen sana yz d e v e mkfat v e r e c e i z " deyince o da atn alp Hz, Muhammed'in peine taklm. Bu paral katil (Sraka) Mu hammed'e yaklatka at hep kumda batyormu, M u hammed'e ulaamyormu. Sonunda adam kendi kt planndan v a z g e i p slamiyet'i kabul etmi. slami yazarlar, sanki benzer eyler olmu gibi bu rnekleri ballandra bal landra hep anlatmlar kaynaklarnda. te bu almamda anlatacam suikast olaylar ok farkl ve dnya tarihinde hep olmu ve olacak eylerden. zetle; bu almamda az nceki rneklerde olduu gibi benzer akl d olaylar ile meyeceim. Baka bir kaynamda Hz. Muhammed'in Hayber'de 2 yedii zehirli et olayna ksaca deinmitim. Olay uydu: Hz. Muhammed ve arkadalar Hayber basknnda Yahudi lerin ounu ldryor, kadn ve kzlarn da cariye olarak ele geirip kendi aralarnda datyor. Bu arada o srada 60 yanda olan Hz. Muhammed de kendine 17 yanda ve daha yeni evlenmi Safye'yi alyor. stelik de eski eini canl olarak ele geirip katlettikten sonra. te o kitabmda bunlar anlatrken, Hayber'de Hz. M u h a m m e d ' e kar ger ekletirilen bir suikast olayna da z e t eklinde deinmi tim. Bir kere o kaynan konusu zaten farklyd. O yzden bir vesileyle orada zet eklinde bu zehirleme olayna de-

2 Kur'an'da Kadn ve Hz. Muhammed'in Hanmlar adl kitabmda.

inip getim; ancak olay o kadar da basit deildir: Hz. M u hammed'in lm cidden kukuludur. Bu almamda, lmyle ilgili bugne kader hi deinilmeyen karanlk noktalar zerinde duracam. Bu bal fazla detaylandrmayacam; Hayber'deki suikast olayna ksa bir aklk getireceim. Bu kaynakta asl zerinde durmak istediim, bambaka bir lm nedeni. Yeri gelince onun zerinde yeterince duracam. Hayber'de meydana gelen zehirleme olaynn zeti u: Hz. M u h a m m e d Mekke'den M e d i n e ' y e g e i p orada sistemini kurunca, asl yerlileri olan Yahudileri eitli baha nelerle datmaya, kovmaya, katletmeye ynelir. rne in; Beni Nadir, Beni Kaynuka, Beni Kurayza ve daha son ra da Hayber Yahudileri gibi. tabii ki slami kesim burada unu savunur: Yahudiler Hz. M u h a m m e d ' e kar olup M e k k e mriklerini destekledikleri iin onlarla savald... Benzer savunmalarn hibir ekilde hakl taraf yoktur. nk M e d i n e onlarn yurduydu, Hz. M u h a m m e d ise ya bancyd: Mekkeliydi ve onu orada rahat brakmadklar iin M e d i n e ' y e hicret etmiti. Burada hakl olarak u sy lenebilir: M a d e m iddia edildii gibi onun arkasnda Tanr vard, o zaman niye M e k k e ' d e ona yardm etmedi, neden M e d i n e ' y e g e l i p bu insanlarn da istirahatn bozmaya ne den oldu, o kadar savalar, katliamlar oldu? (Beni Nadir, Beni Kureyza, Beni Kaynuka, Hayber, Fedek gibi bunlarn hepsi Yahudi ve hepsi de Hz. M u h a m m e d tarafndan or tadan kaldrldlar.) Hz. Muhammed'i bu konuda hakl karacak hibir g e reke olamaz: Baka bir lkeye gitmek ve orann insanlar n, beni dinlemiyorlar diye katletmek gibi bir anlay, eya nn tabiatna aykrdr. Bugnk tabire g r e , onun M e d i n e ' d e oturma izni yok. Bunu hangi lke kabul eder: Gel bir,

iki yl bir lkede kal, ondan sonra ynetimi ele geir, ora nn halkyla da kavga et, onlar katlet, yurtlarndan eyle. Bunun rnei dnyann hibir yerinde yoktur! Hz. M u h a m m e d ve yandalar, Hayber kalesini e l e g e irince, lmden kurtulanlar ona u teklifi sundu: Biz bu topraklar sizden daha iyi ileriz. nk yllarca ekip bitik, deneyimimiz var. O yzden bizi ldrmeyin, srgne de gndermeyin, biz buray ekip bielim, gelirini paylaalm derler. Hz. M u h a m m e d de bu teklifi kabul eder ve Hayber topraklar bu anlamadan sonra bu ekilde ilenir. Zaten esir den Hayber sakinleri iin bunun dnda alternatif de yoktu. Hayber'den sonra Hz. Muhammed'in kendilerine y nelecei bilgisini alan Fedek halici bu pazarl duydu. On lar da Hz. M u h a m m e d ' e ayn teklifi sundular ve nerileri kabul edildi. te Fedek savasz alnd iin, Kur'an'daki Hair suresinin 6-7. ayetlerine g r e bu ky (Fedek) 'Fey' saylrd. Yani ancak Allah'a ve M u h a m m e d ' e ait olacakt; dier ganimet mallar gibi Mslmanlara datlmayacakt. Sonuta M u h a m m e d Fedek kyn kendine ayrd; ancak Hayber'i hazine mal olarak arkadalar arasnda paylatr d. Savan ksa durumu bu. Hz. Muhammed'in bu baskn srasnda yedii zehir li yemee gelince; Hayber Yahudilerinden sa kalan Haris kz Z e y n e p -ki Selam b. Mekem'in hanmyd- soruturu yor, acaba Hz. Muhammed hangi yemekleri ok sever, di y e . Etin kaburga ksmn ok sevdiini sylyorlar kendisi ne. Bu arada Z e y n e p bir koyun piirip iine zehir doldura rak M u h a m m e d ' e ikram ediyor, tabii ki Hz. Muhammed'in sevdii ksma daha fazla zehir brakyor. Hz. M u h a m m e d y e m e e balaynca, onun arkadalarndan Bir b. Bera, acele edip ondan nce azna alyor ve orada ylp can

veriyor. Hz. Muhammed ise henz arkada kadar fazla y e medii ve bu arada onun da durumunu grd iin, ar tk yemekten vazgeiyor. Sonra o y e m e i hazrlayan kad n aryor: "Neden buna gerek duyup bizi zehirlemek istedin?" diyor. Kadn da, "Sen bizim bamza neler getir diini iyi biliyorsun. Babam Haris'i, kocam Selam b. M e kem'i, amcam Yaser'i, kardeim Merhab' ve dier yakn larmla Hayber Yahudilerini ldrdnz, kalanlar da esircariye yaptnz. Bunun iin ben de kendi kendime dedim ki, bu adam zehirleyeceim: Peygamberse, Tanr ile irtiba t varsa, zaten vahiy alr bu etten y e m e z ; ama yalancysa y e m e e devam eder ve lr. Dolaysyla biz kalanlar da ondan kurtulmu oluruz. O yzden byle bir plan kurdum" diyor. Burada unu eklemek isterim: Peygamber olup olma mas bir kenara; bir kere onlardan bu kadar insan ldren bir Muhammed, nasl olur da safa, tedbirsiz bir ekilde kalkp bir Yahudi kadnn hazrlad y e m e i cesaretle yiye bilir? unu da kabul etmek lazm ki, kadn ok yetenekli ve aktif biriymi. Bu plan, her babayiidin ii deil. Yineliyo rum: Hz. Muhammed'in kendileriyle savat ve ounu katlettii insanlarn kalanlarndan birinin hazrlad y e m e i yemesi ok yanl bir ey; bu kadar tedbirsizliin akla mas olamaz. Ben, m a d e m Tanr arkasndayd neden haber v e r m e d i sorusundan ziyade; normal bir insan dman olan kesimin yemeini nasl bu kadar rahatlkla yiyebilir diye hayret ederim. Baz islam tarihileri, Muhammed bu olayda kadn af fetmi gibi aklamalar yapmlarsa da, bunun inandrc bir yan yoktur. M u h a m m e d bu olaydan dolay o kadn orada ldryor. Hatta baz islami kaynaklarda Muhammed'in ta limatyla o kadn ikenceyle, armha gerilmek suretiyle in-

faz ediliyor. 3 Ha reklam iin affetmi, ha katletmi bu o ka dar nemli deildir. nemli olan, kendileriyle savat in sanlarn ikram ettii y e m e i yemek, bunun sakncalarn g z e almamak. Bu nemli bir yanltr. Baz kaynaklara g re bu zehirli etten sadece Bir adndaki ahs deil; birka kii lm diye farkl bilgi de var. 4 Bu olayda yedii zehirli etten dolay Muhammed'in be deninde ypranmalar olutuu ve lene kadar da sklkla (hecamat denilen yntemle) vcudundan kan aldrd bir gerek. Mesela Ebu Hind, Ebu Tayyip adlarndaki ahslarn ondan kan aldklar kaynaklarda geiyor. Hatta bunun kar lnda Muhammed'in Ebu Tayyib'e cret olarak iki Sa' hurma verdii bile yazl. Yine bni Mace'nin aktard riva yette, onun elerinden mm Seleme'nin kendisine, "Ba kyorum sen o zehirli etten sonra gitgide olumsuz etkileni yorsun" dediini ve ara sra onun da Muhammed'den kan aldn aktaryor. Buhari ve Mslim'de, "Bazen hac iin ihramda iken, ba zen orulu iken kendisinden kan aldryordu" eklinde ha disler var. Yani kan aldrma, Hayber'de yedii zehirli etin etkisiyle oluan hastalktan dolay oluyordu... u not da nemli! Enes b. Malik, "O yemekten sonra Muhammed'in az blgesinde bozukluklar olumu tu" diye bilgi veriyor. Bu Enes b. Malik M u h a m m e d ' e on yl yaverlik yapan bir sahabi ve onun bu hadisi en bata Buhari ve Mslim'de gemektedir. 5 Bu aklamalara g r e3 Siret-i Halebi, Hayber ksmnda. 2/769. Burada Ebudavud ve baka kaynak larda da bu ekilde anlatld kaydediliyor... 4 bni Kesir, el-Bidaye ve'l Nihaye, Hayber ksm. 4/236 ve sonras. 5 a- Buhari, Megazi, Hayber'de ikram edilen zehirli et ksmnda. Bir de Tp ks m, Muhammed'in zehirlenmesi blmnde geer. Ayrca Hibe ksmnda, mriklerden hediye alma ad altnda geen blmde anlatlr. b- Mslim, Selam blm, zehir (Simm) babnda.

Hz. Muhammed'in bu suikastta darbe ald kesin; ancak bu olaydan sonra yl daha yayor. Acaba bir zehir bu kadar zamana yaylr m v e y a o zaman bu kadar gl bir zehir var myd? tabii ki bu ancak uzmanlarn bilecei bir i. nananlar asndan Hz. Muhammed'in bu suikastta ldrlmemesi bir mucize olarak iddia edilebilir: Hani arka dalar ld de o lmedi, diye. A m a yersiz bir savunma. Bir kere Muhammed'in bu olayda kurtulmas gayet normal bir eydir: Dnyada her eylem baaryla sonulanr diye bir kural yoktur. Bu yoruma kar u rahatlkla sylenebilir: Ma demki onda bir mucize vard, neden nceden haber ver medi? Haber verseydi, en azndan arkadalar lmezdi. Bir de Allah koruduu iin ona bir ey olmad diyelim, peki salam hadislerde anlatlan, yedii zehirli etten dolay du daklarnda, aznda ve yznde neden yaralar olumutu, bu zehirli yemekten dolay zaman zaman vcudundan kan aldrd bir gerek. Hani en azndan bu zehirli etten tr kendisinde rahatszlklar olumu. O halde lmedi diye bundan pay karmak yanltr. Ancak burada Hz. A y e ' y e mal edilen bir hadis var: Muhammed hasta iken bir ara, "Ey Aye! Ka yl nce Hay ber'de yediim o zehirli etten dolay iim yanyor, artk da yanamam" eklinde bir ifade kulland sz konusu. Bir kere Muhammed'in Hayber'de yedii zehirli et ola yn Enes b. Malik, Ebuhreyre gibi birok sahabe anlatyor; ancak "Hayber'de y e d i i m o zehirli etten dolay iim yan yor, artk dayanamam" sznn arkasnda yalnz A y ec- Ebu Davud, Diyat ksmnda, d- bni Mace, Tp ksmnda. e- Ayrca siyer kitaplarnda, slam tarihinde, slam ansiklopedilerinde (tabakat) konuya ilikin detaylar ok.

var. 6 tabii ki bu lm konusunda A y e thmet altnda; bu nu zaten anlatacam. O yzden A y e ' y e dayal benzer ha dislerin hibir deeri yoktur. Hayber suikastnn zeti byle.

6 a- Zehebi, Siyer-i Alam, 27/438. b- Mecme' Zevaid, Alamat-i Nbvve, no: 14262. c- Beyhak, Snen-i Kbra, Kitab' Dahaya, Bab' stimali evan'il Mrikin. N o : 19097. d- Hakim, Mstedrek, Megazi, 4449.

KNC

BLM

TEBKTE H Z . M U H A M M E D ' E KARI SUKAST GRM

a) H z . M u h a m m e d ' i n En Yakn e v r e s i O n u l d r m e k stiyor: Hicri 9. ylnda Hz. M u h a m m e d Suriye tarafnda Bizanslla ra kar Tebk (bir blgenin addr) seferini dzenler. Ordu su hem say olarak az, hem de ara-gere bakmndan za yf olduu iin, pek ok Mslman savaa katlmak iste m e z . Burada savan seyriyle ilgili bilgi vermiyorum; ama cm, bu savata meydana gelen nemli bir konuda bilgi vermektir. Tebk seferine katlmak istemeyenler haknda Kur'an'da (zellikle T e v b e suresinde) birok ayet var, yeri gelince onlardan da rnek sunacam... Demek istediim u: Hz. M u h a m m e d Tebk'ten dnp M e d i n e yolunu tu tunca, en yakn arkadalarndan svari bir grup -ki saylar 12-15 olarak syleniyor- g e c e karanlndan da yararlana rak onu vurmak ister. Ancak M u h a m m e d bu plann duyumlarn alnca yol gzerghn deitirir. Yolda A m m a r b. Yaser onun devesi ni nden ekmekte, Hzeyfe b. Yeman da arkadan sr mektedir. Muhammed'i ldrmeye karar veren grup, onun bu yol deiikliini renir ve ayn istikamette onla r takibe alr. Bunlar yaldap artk baskn y a p m a aamasn dayken, Muhammed'in arkadalar tarafndan fark edilirler.

Bu arada Muhammed arkadalarna, "abuk srn, hzl olun" diye emir verir. Arkadalar barp arr ve "Habe riniz olsun sizi grdk" deyince, baskn dzenlemek is teyen Mslman grup korkar, kamak zorunda kalr ve s lam ordusu arasna dalp kaybolur. Karanlk olduu iin Muhammed'in etrafndaki insanlarn ok olduunu san mlardr; yoksa onu kolay kolay brakmazlard. Bu arada Muhammed, arkadalarna, "Siz bunlar tan dnz m?" diye sorar. "Yzleri maskeliydi, gremedik; an cak atlarn, bindikleri hayvanlar tandk/ bugnk tabirle, arabalarn plakalarn aldk" derler... Muhammed yine so rar: "Sizce bunlarn niyeti neydi?" "Bilmiyoruz" karln verirler. Muhammed bu kez: "Yemin ederim ki onlarn pla n beni vurmak, ortadan kaldrmakt. Ben onlar teker teker biliyorum" der ve onlarn isimlerini Ammar-Hzeyfe'ye syler; ancak "Sakn ola, bu isimler sizde gizli kalsn, hi kimseye sylemeyin" talimatn verir. Neden byle bir talimata gerek duymutur? nk bu nu yapanlar, Hz. Muhammed'in kendilerine cennet mjde si verdii en yakn arkadalaryd. En bata halife Ebubekir, halife mer, halife Osman, Talha b. Ubeydullah, Sad b. Ebi Vakkas, Ebu Musa el-E'ar gibi s e m e isimler vard bu on be kiilik baskn grubunda. Evet; bunu anlatan, nl slam dnr bni Hazm (h. 456.). Geri kendisi bahaneler buluyor ama ne olursa olsun bunlar o anlatyor. Bu baskn gerekletirenler arasnda Ebubekir, m e r ve Osman'n isimlerini veren baka yazarlar da var. 7 tabii ki burada savunma amal uyduruk baz szler n e srl m; ancak bunlar ok s ve gln savunmalar, yeri g e lince onlardan birka arpc rnek v e r e c e i m . Benzer sa7 bni Hazm, Muhalla, 11/224. Necah, Nezeriyat'ul Halifeteyn, 2/266. bni Ebi'l Hadid, erh'u Nehci'l Belaa, 2 /390 Dar'l ktb'il llmiyye, Msr.

vunmalar slami kesim hep yapyor. Mesela ileride dei neceim gibi, halife olarak Ebubekir'in rakibi Sad b. Ubade, mer'in korkusundan am tarafna g etmek zorunda ka lyor. m e r adamlarn gnderip onu orada katlediyor ve "tuvalete girince cinler onu ldrm" diye ok sama bir bahane uyduruyorlar. Yine yeri gelince anlatacam-, Aye ile Hafsa, M u h a m m e d ' e ila iirince, biz yapmadk, ey M u hammed; senin amcan Abbas yapt diyorlar. O da diyor ki Abbas masumdur, siz yalan sylyorsunuz, siz yaptnz. te yaplan savunmalar hep bu tarzda. Dediim gibi, ba msz bir balk altnda bu savunmalardan ilgin birka r nek vereceim... Tabii ki bni Hazm gibi nl bir slam dnr bu olay la ilikileri olan kiileri anlatt iin, slam leminde ona kimse bir ey de diyememitir ancak savunma amal fark l zikzaklara bavuran slam dnrleri oktur. O savun malardan nemli bir kesit sunacam. Bu olaya kar Muhammed'in arkadalar Hzeyfe ve A m m a r kendisine u neriyi getirirler: Mademki onlar ta nyorsun, biz M e d i n e ' y e dnnce onlar ldrelim, ne dersin? M u h a m m e d , "Hayr olamaz. nk o zaman ba na kar olanlarn ellerine bir frsat geer, onlar olumsuz propaganda yapp 'Muhammed en yakn arkadalarn ldrd" derler. Onun iin biz tedbirimizi alr o ekilde d e v a m ederiz" der. Evet, Hz. M u h a m m e d onlarn isimle rini gizli tutmutur d e d i m . Ancak g e r e i saptrmak iin, kimi kaynaklarda baz sahte isimler de verilmi: u u ki ilerdi gibi uyduruk baz isimler ortalkta dolayor. Asln da onlar gnah keisi kesilen isimlerdir. Gerek failler ise hep gizlenmek istenmitir. Bu konu zerinde yeterince du racam. H z . Muhammed onlarn isimlerini gizli tutmakla iyi bir

taktik uygulamtr aslnda..nk eer aklasayd, kendi sinin de belirttii gibi hem slama kar olanlarda olumsuz etki yapard: Demek ki bu dinde bir ey yok, Muham med'in en yakn arkadalar bile kitlesel olarak ondan uzaklayorlar ve hatta onu vurmak istiyorlar gibi olumsuz pro pagandalar yaplabilirdi. H e m de deifre etmi olsayd, on larla kuvvet yoluyla bir kere ba etmesi pahalya mal olur du, hatta mmkn bile deildi: Mesela Hz. m e r ' e ceza verebilir miydi, onu karsna alabilir miydi? Ebubekir'e, Osman'a, Talha'ya, Sad b. Ebi Vakkas'a, Ebu Musa elE'ari'ye... ne yapabilirdi! O zaman tm lider kadro ona dman kesilirdi ve Muhammed'in elinde kimse kalmazd ve yalnz kalrd. Komplocular tespit ettiine g r e bundan sonra yap mas gereken, hem fiziki olarak tedbirini almak, kendini korumak, hem de Cebrail-Allah kanalyla Kur'an'a istedii ayetleri eklemektir. Dediim gibi zaten baka y n t e m de mmkn grlmyordu, tabii ki bu arada sanki Muham med'in onlarn komplosundan haberi olmam da, inand Allah' ona vahiy yoluyla kendileri hakknda yeni bilgi iletiyormu gibi mucizesini de gstermi oluyordu. Onlar hakknda Tevbe suresinin 74. ayetini oluturup ilan etmi tir. Diyanet'in Kur'an tercemesinden ilgili ayetin anlamn vereyim: "Bir ey sylemediklerine dair Allah'a yemin ediyorlar. Hlbuki o kfr szn sylediler ve Msl man olduktan sonra kfir oldular. Ayrca baaramadk lar eye (peygamberi ldrmeye) de yeltendiler. Srf, Allah ve Resul kendi ltf ile onlan zengin kld iin intikam almaya kalktlar. Eer tvbe ederlerse kendile ri iin hayrl olur. ayet yz evirirlerse Allah onlan dnyada ve ahirette elem dolu bir azaba arptracaktr.

Artk onlar iin yeryznde ne bir dost ne de bir yar dmc vardr." Sanki Muhammed bu suikastlar hakknda hibir ey duymam da; Allah'ndan gelen bilgiyle ilk kez haberdar oluyormu gibi yapyor, tabii ki bir tala iki ku misali, bu ayetle birka y e r e mesaj gnderiyor. nk Tebk'te bir ara onun devesi kaybolunca, Mslmanlardan biri, "Hani dnyada olup biten her eyi, gemii, gelecei... biliyo rum diyen bir Muhammed, nasl olur da yan banda devesi kaybolmu da nerde olduunu bilemiyor, bu na sl peygamber" eklinde alay ediyor. Clas bin Sveyd, 8 "Eer Muhammed'in anlattklar doruysa, e e r peygamberse ben eek olaym" diyerek onunla alay ederken, M u hammed bunlardan haberdar oluyor. te Tebk'te hem kendine kar komplo kuranlar/onu vurmak isteyenler, hem de onunla alay edenler iin, mucize niyetiyle yukar daki ayeti oluturuyor. A y e t t e her ey ak ve nettir: Onlar yemin ediyorlar ki, biz sylemedik. Peki, neymi sylemedikleri ey? te az nce zetlediim gibi, ' M u h a m m e d ' d e tanrsal boyut var sa eek olaym' diyen kii. Gya ona bask yaplnca ben bunu d e m e d i m demi ve Tanr iin de onun sz o kadar nemli olmal ki bu ayeti onun yalan iin gndermi. Bir de 'yan banda devesini bulamayan Muhammed, nasl oluyor da g e m i ve gelecek her eyi bilirim' diyen iinin bu cmlesi tanrnn houna gitmemi olmal ki, g e rek grp az nceki ayeti yant olarak gndermi, tabii ki Muhammed'in bunlarn syledikleri hakknda istihbarat vard. O yzden hepsine topluca yant olabilecek byle ayetler oluturup anlatyordu. Ayetin bir yerinde u cmle-

8 Kadi Beydavi, Tevbe suresi 74. ayet aklamasnda.

cik d e var: "Allah ve Resul kendi ltf ile onlan (Ms lmanlar) zengin kld iin, inkarclar intikam almaya kalktlar" diyor. Peki, bu parann olayla ne alkas var? Bunu da mfessirler yle aklamlar ve zaten baka tr l de yorumu mmkn deil: Efendim, Hz. M u h a m m e d M e d i n e ' y e gelip savalarda elde ettii ganimetleri yanda larna datnca bunlar zengin olur. Bu arada bata Abdul lah b. Selul olmak zere muhalefettekiler onlarn bu duru munu kskanrlar. te ayette sz edilen zenginliin kayna budur. Yani Allah'n minnet ettii zenginlik kayna, ga nimetler, talan ve apulculuk. Yoksa baka ne gibi yollarla onlar zengin etmi ki! Ayn ayetin bir yerinde de, baarlmayan bir plandan sz ediliyor. te o plan Tebk'teki suikasttir. Zaten Diyanet d e , "Muhammed'i ldrmek demek" eklinde almtr. Biraz nce vurgu yaptm gibi, Muhammed onlarla sava mak yerine, ayet taktiiyle kendilerini korkutmaya, bu yn temle ii ayarlamaya alyordu ve tabii ki artk fiziki ola rak da tedbirini almaya devam ediyordu. Bu Tevbe suresinde konuya ilikin oluturulan baka ayetler de var. Bu ayetlerde sylenen baz mesajlar yle: "Ey Muhammed; bu mnafklardan len olursa cenaze namazn bile klma, kabirleri banda da durma. Ayrca on lara 70 sefer dua etsen de ben (Allah olarak) kabul et m e m . " Yani ey Muhammed, onlarn balanmas iin sen bile d e v r e y e girsen ben onlar affetmem eklinde ayetler var.9 Hz. M u h a m m e d hadislerinde, arkadalarm arasnda 12 kii var ki (aslnda Tebk olayna ad karanlarn says 15'tir; ancak bunlardan 12'si M u h a m m e d ' e ok yakn isimler olduu iin burada bu rakam kullanmtr!), d e v e9 Tevbe, 80 ve 84.

ine deliinden g e m e d i i srece bunlar da cennete gir meyecekler diyor, ayrca onlar iin bedduada bulunuyor. Bu kiilerin saylan hakknda nl Kur'an yorumcusu/mfessir Kad Beydavi kesin rakam belirtiyor: Dier Kur'an yorumcular gibi o da olayn detaylar hakknda bil gi verdikten sonra Tebk seferi dn Hz. M u h a m m e d ' e kar suikast giriiminde bulunanlarn says 15'ti, diyor. Bu suikastle ilgili bilgileri ieren e p e y c e slami kaynak var. Ba zlarnda bunlarn says, para para da olsa isimleri de v e rilmi; bazlarnda ise yalnz olay anlatlmtr. 10 Zaten olay net olarak Tevbe suresinde anlatlyor; ayette sadece kiile rin isimleri yok. tabii ki Muhammed onlarn isimlerini ayet te belirtemezdi. nk o zaman aka onlar hedef gste rirdi ve aralarnda sava balard.

10 a- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/363 vd. b- bni Kesir, Bidaye-Nihaye, 5/25 vd. Hicri 9. yl olaylar, Halit b. Velit'in Ukeydir Dume' gnderildii ksm, Tebk seferi balamnda. Yine bni Kesir kendi Tefsirinde, Tevbe suresi, 74,80 81 ve 101 ayetlerinde bu konuyu ak lam. Ayn zamanda bni Kesir kendi Siyer kitabnda, 4/30 ve sonras, Tabk olay balamnda. Bir de ilgili ayetler hakknda uzun tefsirlerde bu bilgiler an latlyor. Yan sra Siyer, slam Tarih-i, Tabakat kitaplar ve hadislerde bu ola ya uzunca yer verilmi, tartmasz bir konu... zellikle Suyuti'nin 'Drrl Mensur' adl tefsiri, Tevbe suresi 74. ayeti ksmnda ok detaylar var. c- Heysem, M e c m e ' Zevaid, no: 424-425.-l/l 10 Kitab'l Eyman, mna fklar ksm. d- Kenz'l Ummal, no: 856-57. e- Mslm, Sfat-i Mnafikin. Burda ayn ierikli birka hadis var. f- Zad'l Maad, 3. cilt Tebk ksm. g- ibni Ebi eybe, Musannaf, Magazi, no: 38259- cilt, 20/616. h- Ahmet b. Hanbel Msned'i, Baki Msnedi'l Ensar, Ebi Tufeyl Amir ksmn da. i- Kad Beydavi (.685.h) Envr't-Tenzl, Tevbe suresi 73 ve sonras, j- bni Abd'il Ber, Istiab, no: 1639. Abdullah b. Kays b. Selim (yani Ebu Mu sa el-E'ari) ksmnda. k- bni Asakir, 32/93 ve devamnda. Abrullah b. Kays (Ebu Musa el-E'ari) ksmnda.

Kald ki bni Hazm'n Muhallas dnda, bata Mslim olmak zere birok slami kaynakta bu konuda kantlar var; hepsini anlatacam. bni Hazm her ne kadar katlmyorsa da unu da yaz yor kitabnda.- mer, Hz. Muhammed'in yannda bulunan Hzeyfe'den soruyor: "Madem sen o mnafklar tanyo rum diyorsun, peki ben de onlarn iinde var mydm?" diyor. slam tarihi ar derecede sansrldr; buna ramen yine de deiik kaynaklara ve hatta deiik sayfalara da tlan bilgiler bir araya getirildiinde bu konuda nemli bil giler ortaya kyor. 1 1

b) bni Hazm'n Suikastla lgili lgin A k l a m a s imdi ok nemli, ses getirecek bir hadisi sunuyorum. y le bir hadis ki, bni Hazm kendi mehur kitab Muhalla'sna alm. Her ne kadar eften pften savunmalar yapmsa da (o savunmalarn da yazacam) benim iin nemli olan, onun byle bir hadisi kaleme almasdr. Hemen hadisi vereyim. Velit bin Cmey'den, "Halife Ebubekir, halife mer, halife Osman, Talha bin Ubeydullah ve Sad bin Ebi Vakkas gibi nl sahabeler, Tabk'te Hz. Muhammed'i katletme giriiminde bulunan lardandr" aklamasn yapyor ve devamla, "Aslnda bu11 a- Mecme' Zevaid, mnafklar ksm no: 421-425. Cilt 1/110. b- Beyhak, Snen-i Kbra, 8/198. Mrted ksm, no: 16327 ve 16330. c- Mslim, Sfat-i Mnafkin, no: 4983. d- mam Ahmet b. Hanbel, Msned adl yapt, Msned-i Nasara, no: 22676. e- Msned-i Bezar, no: 2432. f- bni Kesir Tefsiri, I )Tevbe suresi 74. ayet. 2)Bidaye-Nihaye, 5/26 3) Siyer, 4/34-40 Tebuk seferi ksmnda.

Velit denen kii helak olanlardandr, slam camiasnda hi kimse ondan hadis almamtr, yalanc bir insandr. Dolaysyla onun aktard bu hadis aslszdr" eliyor. Bunun deerlendirmesine g e m e d e n , farkl bir noktaya deinmek istiyorum. Mslmanlardan bir grup, Suriye'den ticaretten d nnce yalan bir haber yayyorlar: Biz gelirken yolda an d e r e c e d e bir hareketlilik grdk. Kesin olarak Bizansllar Mslmanlara kar sava hazrl yapyorlard eklinde bir haber. M u h a m m e d de buna dayanarak seferberlik ilan edi yor. Hlbuki byle bir ey yok, kkten yalan. te bu yalana dayanarak milleti savaa srkledii iin, Celas b. Sveyd gibi baz Mslmanlar, 'eer M u h a m m e d hak ise ben eek olaym' diyorlar. 1 2 Muhammed bu gibile rin dedikodusunu duyunca, onlarn aleyhine ayetler olutu ruyor. Bunu, az nce de anlattm. Aslnda bir bakma bunu syleyenler hakl. nk bir ticaret kafilesinin yalann bil meyen bir M u h a m m e d , nasl diyebilir ki ben gelmi, g e mi her eyi bilirim. Bouna o insanlar Bizans'a kar sava a srklemenin ne anlam var, neden mucize yoluyla bu haberin yalan olduunu sylemedi! stelik nerdeyse bu Tebk seferinde kendisine kar tertiplenen suikastta ldrlebilirdi d e . Peki, olay nerden kaynaklanyor, bni Hazm neden Ve lit b. Cmey' yalancdr, kimse ondan hadis almamtr, di yor? Hadise u: En bata Mslim'de birka versiyonla ve ayrca baka slami kaynaklarda da yle bir olay anlatl yor: Hz. Muhammed'in vahiy ktibi ve ayn zamanda Hz. Muhammed'in srlarn gizlemekle mehur ve Tebk'teki suikastta Hz. Muhammed'in yannda olan ve bu isimleri12 Vakdi, Megazi, 2/989 ve Tarih-i Dmak, Muhammed'in gazalar, Tebk ksm, 2/34.

teker teker Hz. Muhammed'den renen Hzeyfe bin Yeman'a baz hadisler atfedilir. Onlardan bir tanesini az son ra sunacam. te bni Hazm, Hzeyfe'ye dayanan bu ha disleri rtmek, o mnafklar temize karmak, byle bir eyin olmadn, yalan olduunu kantlamak iin az nce ki aklamay yapyor. Yani, bu hadisleri aktaran kiiler ara snda Velit bin Cmey' de var. Dolaysyla o, gvensiz biri dir diyor. y l e ki, o suikastta mer, Osman gibileri de var m diyor ve bu ekilde gya kendince az sonra sunacam o mnafklarla ilgili hadislere g l g e drmek istiyor. te az nce Velit'e dayanan o ok ses getirecek hadi si bu balamda ele alyor. Aslnda bni Hazm burada ka yapaym derken g z karyor. bret olsun diye bni Hazm'n komik savunmas hakknda az sonra geni bir bil gi sunacam. Gelelim Hzeyfe'nin hadisine. Bir gn Hzeyfe ile Tebk'te Muhammed'i katletme giriiminde ad geenlerden biri arasnda u konuma geiyor: Adam Hzeyfe'den, "Peki Muhammed'i ldrme giriiminde bulunan bu in sanlarn says kat?" diye soruyor. (nk insanlar biliyor du ki, Hzeyfe o olay esnasnda Muhammed'le beraberdi ve stelik Muhammed o kiilerin isim listesini ona teker te ker sylemiti. O yzden bu ie bulaanlar zaman zaman onu yoklamak isterdi) Hzeyfe buna yant vermek istemi yor; ancak orada bulunanlar kendisine, "Mademki bu ko nuda senden bilgi istiyor, ne olacak sen de cevap ver" de yince, Hzeyfe unu sylyor: "Seni de sayarsak onlarn toplam on b e olur. Allah ahittir, bu on be kiiden on ikisi Hz. Muhammed'le birlikte Allah rzas iin d manla arpan seme sahabilerdi" diyor. Evet; bu metin en bata Sahih-i Mslim'de (Sfat-i Mnafkin ksmnda) ve dier birok slami kaynakta geiyor.

Yani Hzeyfe ile biri arasnda konumalar kaytlarda var; ancak isim belli deil/gemiyor: Sadece o mnafklardan biri Hzeyfe ile tartt eklinde isimsiz bir hadis. Peki, tartma biliniyor ve bu tartmann ahitleri de var; ama neden o kiinin ismi kaytlarda yok diye sorulmaz m? Burada ak olarak belli oluyor ki, o kii ok nemli, otoriter biriymi ki, ismi kaytlara g e m e m i . Zaten hadis ler zaman iinde ok sonra tedvin edilmi (yaz haline g e tirilmi), o yzden bu i hep sansrl olmutur. Sansr di yorum. nk bundan asrlar nce o ganimeti, talanc, gaddar sisteme kar bir eyler yazmak kolay deildi! Kim bilebilir az nceki olayda Hzeyfe ile tartan kiinin halife m e r olmadn! Zaten mer'in birka kez Hzeyfe'yi yoklayp bu konuda azndan bir eyler almak istediine dair bilgiler var, bu blmde o hadisleri de sunacam. Bir de e e r Hzeyfe ile tartan ahs otoriter biri olma sayd, en azndan bu tartmay izleyenler ona kzard: Na sl M u h a m m e d ' e kar suikast giriiminde bulunursun, m nafklk yaparsn gibi hem szl satamalar olurdu, hem de kavga ederlerdi. nk Hzeyfe ile o adamn yannda olanlar herhalde ne krd, ne de sar. ayet kr-sar ol salard, o zaman bu hadisi aktaramazlard. te bu suskun luk da hakl olarak insann aklna kuku dryor. bni Hazm her ne kadar Velit ismi zerinden hareketle bu gibi hadislerin shhatine g l g e drmek istemise de, yine konuya ilikin baz hadisleri v e r m e y e devam etmitir. Kald ki o hadisleri sadece bni Hazm vermiyor; bunlar ak taran birok nl slam dnr var: Onlar da ayrca su nacam. bni Hazm unu aktaryor: Hzeyfe mnafklar bildii iin, halife m e r ondan sormu: "Acaba ben de o mnafklardan mym?" diye. Hzeyfe hayr yantn ver mi ve "Artk bundan sonra kimseye bu konuda bilgi ver mek istemem" diye de eklemi.

Peki, bni Hazm'n hibir gereke gstermeden, sade ce m e r ve dier arkadalarna toz kondurmamak iin, 'bu hadis yalandr, bunu aktaran kii de gvensizdir, kimse on dan alnt yapmamtr' aklamasnn gerekten doruluk pay var m ? 1 3 Fazla ara v e r m e d e n hemen sca scana bni Hazm'n bu iddiasna bir bakalm... tabii ki sunacam kantlar yine slami kaynaklardan. Acaba iddia edildii gi bi, Velit bin Cmey'den gerekten kimse hadis almam m, slami literatrde gvensiz mi saylm; yoksa bni Hazm gibi bir slam mtefekkiri artk ne diyeceini bileme dii iin rastgele mi onu lekelemi, buna bakacaz. Ancak bu rneklere g e m e d e n u ksa hatrlatmay yapmak istiyorum: bni Hazm hicri 456'da vefat etmi. Peki, Hz. M u h a m m e d ' l e arasnda yaklak be asrlk bir za man dilimi var. Ey bni Hazm, sen bata mer olmak ze re bu isimlerini verdiin suikastlarn bilgisini nereden al dn, senden nce hangi yazar nerede yazm, neden bu hadis senin kaynandan baka (bu kadar ak bir ekilde) dier kaynaklarda yok? Belli ki ondan nce kaytlarda var m ki bni Hazm onlardan alm. Yineliyorum: bni Hazm'dan nce kim/kimler bu bilgiyi kaydetmi ki, bni Hazm onlardan alp kitabnda yazm? te ortada ciddi bir silme, yok e t m e ve imha sz konusudur. karmasna karmlar ama yine de profesyonelce bir alma yrtme miler. Grld gibi yine bu gibi aklamalarla baz bilgi leri szdrmlardr. Bir kere bni Hazm'n gvensizdir dedii Velit'le ilgili bni Ebi eybe (h. 235.) hadisler alm ve adam da lekelememitir. Az nce Mslim'in Ebu Musa el-E'ari ile ilgili aktard hadisi (ki onu aktaranlar arasnda Velit b. Cmey' de vard), bni Ebi eybe de kaynanda anlatm ve ona13 bni Hazm (h.456.), Muhalla, 1 1/ 221-225.

herhangi bir sorun da karmamtr. bni Hazm, bu raviler arasnda Velit var; o bakmdan gvensizdir diyor. A m a ay n m e r gidip Hz. Ali ve taraftarlarn tehdit ediyor, ya g e lin Ebubekir'i kabul edin, ya da evinizi yakarm diye. A m a bunu anlatanlar arasnda Velit yok. rnein; M u h a m m e d b. Bir Ubeydullah b. mer'den, o da Z e y d b. Eslem'den, Z e y d de babasndan alyor eklinde geiyor ve bunu en es ki tarihiler-muhaddisler anlatnca bir sorun da karmyor lar. Peki, bni Hazm bu hadiste nasl mer'i kurtarr acaba! Bu ev yakma olayn daha sonra detaylca anlatacam. 1 4 bni Hazm'dan nce iki asrdan da fazla yaayan bu mehur hadisi bni Ebi eybe bunlar anlatrken de her hangi bir itirazda bulunmuyor; ama bni Hazm sudan baha nelerle bu "gibi hadisleri aktaranlara kusur bulmaya al yor. A m a ne yazk ki, bunu yaparken yzne g z n e bu latryor, meslektalar tarafndan bile gln hale dyor. H e m e n aklayaym. bni Hacer Askalni (.852.h). A b durrahman b. Ebi Hatem el-Razi (h.327.), Zehebi em settin (h.748.0), mam Mzi (h.742.) gibi nl hadis uz manlar, raviler ve Cerh-Tadil uzmanlar, bni Hazm'n "G vensizdir, kimse ondan hadis aktarmamtr" dedii Ve lit b. Cmey' hakkndaki deerlendirmeleri yle: "mam A h m e t b. Hanbel ve Ebu Davud, bu kiide sa lonca yoktur" demi. bni Muin ve Ucl, "Velit bin Cmey' gvenilirdir" demi. Ebuzer'a, "sorun yoktur" demi. Ebu Hatem, "hadisleri gvenilirdir" aklamasn yapm. bni 15 S a d , " H e m gvenilirdir, hem de birok hadis aktarmtr" eklinde onun hakknda kanaatini belirtmitir. Bezar, onun hadislerini olumlu deerlendirmekle birlikte kendisini Hz. Ali taraftar olmalda itham etmi. Hakim ise, "mam Ms14 bni Ebi eybe, Musannaf, 20/614-no: 38259-37045 cilt 20/579. 15 Tabakat, 6/531, no: 2556.

lim ondan hadis almasayd iyi olurdu" diye yorum yapm. Ksacas, ad g e e n hadis yorumcular Velit hakknda bu e kilde olumlu bir bilgi aktarmlardr. Ancak bunlardan mam Mzi, "ibni M a c e dnda ba ta Buhari ve Mslm olmak zere mehur Ktb-i Sitte sa hipleri ondan hadis aktarmlardr" aklamasn da yap yor. unu da hatrlataym ki, bu deerlendirmeyi yapan a hslar, hadis usul, Cerh-Tadil denilen hadisleri ve ravileri deerlendiren-kritize eden nemli islam mtefekkirleri dir. 1 6 Velit ile ilgili deerlendirme sadece bu kadar kiiyle s nrl deil; ilgili konu uzmanlarndan birok kii onun hak knda kanaatini belirlemi ve onun gvenilir bir hadis ravisi olduunu belirtmilerdir. Kanmca, bunlar bni Hazm'n aktard hadisi g r m e milerdir; yoksa e e r ravinin aktard bu suikast hadisin den haberleri olsayd, bni Hazm gibi onlar da adama bir bahane bulurlard. bni Hazm'n "gvensizdir, kimse ondan hadis alma mtr" dedii Velit hakknda islam dnrlerinin kanaat lerini biraz daha amak, detaylandrmak istiyorum. a- Ahmet b. Abdullah Ucl (182-261), Bunun yorumu zaten yukardaki deerlendirmede geti: "Velit gvenilir 17 biridir" diye kaydetmi.

16a-Askalani,(l)Tehzib-iTehzib, 11/ 1 3 8 v e (2) Takrib-i Tehzib, no: 7432 Ve lit ksmnda. b- mam Zehebi, Mizan'l tidal, 7/129-no: 9370 Velit b. Abdulah b. C mey' blmnde. c- mam Mzi,Tehzib-i Kemal, cilt 31/35, no: 6713 Velit b. Abdullah b. C mey' ksmnda. d- Ebu Hatem el-Razi, 'Cerh-Tadil', cilt 9/8. Velit bin Abdullah b. Cmey' ksmnda. 17 Marifet' Skat, no: 1943.

b- bni ahin mer b. Ahmet (297-385), "Velit b. C m e y ' sakncasz biridir" eklinde aklama yapmtr. 1 8 c- Osman b. Sait Daremi, (200-280), "Bu adam g v e nilirdir" d e m i . 1 9 d- bni Sad (230), "Velit b. Cmey Huzai, gvenilir bi ridir ve ona ait birok hadis vardr" eklinde aklama yap mtr. 2 0 slamda Kur'an'dan sonra en gvenilir hadis limleri Buhari ve Mslim bata olmak zere birou Velit b. C mey' adndaki kiiden alntlar yapmtr. Zaten az sonra bunu rneklerle anlatacam. Ben yukarda hadis uzmanla rnn d o u m tarihlerini bilerek v e r d i m . Hepsi bni Hazm'dan en az iki asr nce yaam ve sorun da karma mlardr; ama bni Hazm'n hesabna gelmedii iin y l e kuyruklu bir yalan atmtr ki, meslektalar bile onu utandrmlardr. lk pratik rneimiz Buhari'den olsun. Ebu Naim'den, o da Velit b. Cmey'den, ninesinden, o da mm Varaka binti Abdillah b. Haris Ensari'den yle bir hadis ak taryor: Hz. Muhammed'in n e m verdii mm Varaka'nn bir klesi, bir de cariyesi varm. Kadn vasiyet edi yor; lrsem siz de zgrsnz, diye. tabii ki bu iki kiinin zgrl birinin lmne bal olunca erkenden onun l mesini ister. Bu nedenle o iki kii kadn katlediyor. Olay, halife m e r zamannda oluyor. Kendisi de her ikisini ar mha g e r m e k suretiyle ldryor. Burada gya u denili yor: Kadn Hz. M u h a m m e d ' e demi ki, izin ver ben de Be dir savana katlaym, bari hastalara bakaym. M u h a m m e d de "Hayr sen g e l m e " demi ve burada ona "ehit" sfatn18 Tarih' Esma-i Skat, no: 1499. 19 Tarih-i bni Muin, no: 838. /O Tabakat, 6/531, no: 2556.

takm. Yani m a d e m o kadar istiyorsun, sen de bir ehit ka dar sevap aldn anlamnda. A m a tabii ki slami kesim bura da Habbeden kubbe karr. Her ne ise; bni Hazm'n, "Kimse Velit'ten hadis almamtr" szne kar Buhari gi bi bir hadis liminden somut bir rnek vermek isterim. Kal d ki, Buhari hem Tarih-i Kebir, hem de Tarih-i Evsat adl her iki kitabnda da Velit'ten sz ediyor, ondan hadis aktaryor ve olumsuz bir ey de sylemiyor. 2 1 Velit hakknda Mslim'den somut bir rnek. Hadisi aktaran kiilerin sralamas yle: Zbeyir b. Harb, Ebu Ah met Kfi'den, o da Velit b. Cmey'den, o da Ebu Tufeyl'den aktararak Hz. M u h a m m e d ' e kar Tebk'te suikast dzenleyenlerden biriyle, bunlar bilen Hzeyfe arasnda yle bir konuma geiyor: pheli kii soruyor, Allah ak na bunlarn says ne kadard diye? Hzeyfe yant vermek istemiyor. Orada bulunan kiilerden biri Hzeyfe'ye, "ma d e m adam senden bir ey soruyor sen de yant versen ne olur" deyince, Hzeyfe o kiiye (ismi gizli!), "Seninle birlik te onlarn saylar on beti ve hele bunlardan 12'si de Hz. Muhammed'in en yakn arkadalaryd" diyor. te bu kritik hadisleri aktard iin bni Hazm bahane bulmaya al yor, kimse bundan hadis almam diyor; ancak ne yazk ki 22 bni Hazm tutturamam. nk somut rnekler ortada. Ebu Davud'dan somut bir rnek: Osman b. Ebi eybe, o da Veki' b. Cerrah'tan, o da Velit b. Abdillah b. C mey'den, o da ninesi ve Abdurrahman b. Hallad Ensari'den, bu ikisi de mm Varaka'dan yukarda g e e n hadi si aktaryor. Hani kadn, ben de Bedir harbine katlaym d e miti ya. Kadn Kur'an bildii iin Muhammed ona izin v e 21 Buhari, a)Tarih-i Sair (Evsat), 1/70. b) Tarihi Kebir, no: 2511. Velit b. Cmey md. 22 Mslm, Sfat- Mnafkin. Burada buna benzer ka hadis daha var.

Bilinmeyen Ynleriyle Hz. Muhammed'in lm riyor ki, kendi ailesine namaz kldrsn, imam olsun ve ay n zamanda onun ailesinden bir de kadna erkek bir mez zin veriyor. Ksacas kadn, aile ii erkekli-kadnl bir cemaa te imam oluyor. Bu hadiste u da anlatlyor: Kadn, ben lrsem klem ve cariyem zgr olsunlar diye vasiyet edi yor. Bunlar da, madem zgrlmz kadnn lmne baldr, biz de onu ldrp bir an nce hrriyetimize ka vualm dncesiyle kadn katlediyorlar ve halife m e r de onlar armha gerdirip ldryor. slamda kle azat etmenin bir yntemi de, az nceki kadnn yapt gibi, vasiyetle olur.- Yani patron, 'hayatta ol duum srece benim klem ve cariyemsiniz, ben gittikten sonra zgrsnz' diyor ve onun lmyle kle zgrleiyor. tabii ki bu yntem iki adan sakncal. Biri, insan insa na kle klmak, bunu onaylamak. Bu insanlk d bir olay. Dieri de grld gibi iki kiinin, 'madem zgrl mz efendimizin lmne baldr, biz de bir an nce onun iini bitirelim' demeleri ve gereini yapmalar. u da var ki, Ebu Davud burada Velit'ten iki hadis akta ryor. unu da ekleyeyim, ayn hadisi, m e z h e p lideri Ah met b. Hanbel kendi Msned'inde -stelik ka y e r d e - ak tarm ve bni Hazm gibi Velit'e herhangi bir sorun da karmamtr. 2 3 Burada daha fazla rnek sunmama gerek yok. Az nce kendilerinden rnek verdiim hadis limleri dnda daha birok slam dnr de Velit adndaki kiiden hadisler aktarmtr. te ibret olsun, slami kaynaklardaki eksikleri23 a- Ebudavud, Velit'ten iki yerde hadis alm: Biri, Namaz, kadn imam olur mu blmde, no: 571, dieri de Kitab'l hara, no: 2973. b- Ahmet b. Hanbel, Msned, Msned'l Kabail, mm Vereke hadisleri, no: 26738, bir de Ebubekir hadisleri ksmnda 15 sradaki hadis ve c. 1/56 ayn hadis. Hzeyfe Hadisleri, no: 23966-cilt 9/501. Ebuzer-i Gfari hadisle ri, no: 22073-8/542 ve daha ulaamadklarm.

kapatmak isteyen islam limlerinin ne gibi sahte yntem lere bavurduklarn okur kitlesi bilsin. in ilgin yan, Ha kim Nisaburi Velit hakknda, "Keke Mslim gibi o byk alim Velit'ten hadis almasayd" dedii halde, farknda ol madan kendisi de kaynanda yine Velit'ten alntlar yap mtr. Daha bitmedi! Az nce bni Hacer Askalani'den Velit hakknda alnt yaptm: Velit'in sicili salam diyor; ancak Velit'in de iinde bulunduu kritik bir hadis var: Hz. Muhammed kendi dneminde bir kadna izin vermi ki, sen kendi aile efradna (iinde erkekler olmak zere) imamlk yapabilirsin ve stelik de ayn aileden ona bir de erkek m ezzin veriyor. Bunu zaten daha n c e aktardm. Evet, ilgin bir olay. tabii ki Ibni Hacer gibi bir slam li mi kadnn imam olmasn kolay kolay kabul etmez; etme yince ne yapar? Ancak bni Hazm gibi o da uyduruk bir ba hane bulmak zorunda kalr, ibni Hacer bir kere Velit iin salam rapor vermi; onunla ilgili artk bir ey diyemez. Bir kadnn imam olmas konusunda var olan hadis hakknda bu kez farkl bir bahane bulmak zorunda. Onun bahanesi de u: Aslnda bu hadisi aktaran ravi listesindeki Abdurrahman b. Hallad Ensari pek tannm biri deildir diyor. Yani 24 tam da ktleyemiyor; ancak bir phe ortaya atyor.

24 a- Beyhaki (458), Snen-i Kbra, 3/186, no: 5353. b- Hakim (405), Mstedrek, no: 733. stelik hakimin sralamas da yle: Hadisi, Ebu Abdillah Muhammed b. Abdillah Safar, o da Ahmet b. Yunus Dabi, Abdullah b. Davud Haribi, Velit b. Cmey', Leyla binti Malik ve Abdurrahman b. Halad Ensari'den, bunlar da mm Vereke'den aktarmlar diyor. c- Askalani, (1) Tehzib-i Tehzib, 11 / 138 ve (2) Takrib-i Tehzib, no: 7432 Ve lit ksmnda. d- Daremi, Snen, 1/279 ve 403. e- bni Hacer, Telhis, 2/57, no: 557.

Dorusu, bu kadar ak eliki, dengesizlik, tiyatro rnei ok ender bulunur. bni Hazm gibi tam ak deilse d e , sferaini (.429) de kendi kaynanda bu suikastla ilgili baz iaretler veri yor. Orada deiik kelam akmlarn anlatrken, sra Nazzmiye ekolne gelince, bu dnce akmnn lideri Ebu shak b. Seyyar (Nazzam) blmnde baz iaretlerde bulu nuyor. Nazzam ok zeki, filozof grl olduu iin Ms lman yazarlar hep ondan uzak durmular, dine scak bak myor, hatta deist (yalnz yaratcya inanan) biri olduunu syleyenler de var. O bakmdan sferaini onun hakknda unu diyor: Bu adam sahabeyi eletiriyor, zellikle Ebu Hreyre'ye "En yalanc insan" diyor diye ekliyor. Nazzam Ha life mer'i de eletiriyor. nk birka yerde mer'in M u h a m m e d ' e kar geldiini, Akabe gecesi M u h a m m e d ' e suikast giriiminde bulunduunu ve yine mer'in Hz. Fat ma'y dvdn iddia ediyor. te Nazzam bunlar syle dii iin sferaini onu eletiriyor. 2 5 Yine bu konuda ehristani (.548.) baz ipular veri yor; ancak net aklama yok. Kendisi kitabnda Nazzam'n grlerini anlatrken, bir y e r d e unu ekliyor: Nazzam, b yk sahabeyi eletiren bir insan. Halifeliin M u h a m m e d ta rafndan Hz. A l i ' y e verildiini, mer'in bilgisi olduu hal de bunu inkr ettiini iddia ediyor diye aklama yapyor. Yine mer'in Hz. Fatma'y dvdn ve bunun sonucu olarak Hz. Fatma'nn ocuk drdn ne sryor, tabii ki ehristani bunlar anlatmakla aslnda Nazzam' ktle mek istiyor. ehristani burada adamn m e r hakknda olumsuz eyler konutuunu anlatrken, bni Hazm gibi isimleri net olarak aklamyor; st kapal olarak geiyor.

25 Esferaini, el-Ferk' beyne'l firek, s. 93-104.

Bunlar Nazzam anlatt iin de bir deerinin olmadn ifade e d i y o r . 2 6 Dine dogmatik v e y a kar karl inanan kesim illaki Nazzam gibi dnenler hakknda bir klf uyduruyor; ama kantlar gl. Ne yaparlarsa yapsnlar gereklerin stn kapatamazlar. Aslnda iftirac olan Nazzam gibileri deil, bu gibi clz savunma yapanlarn ta kendileridir.

c- Halife mer Neden Hzeyfe b. Yeman' Yokluyordu?Bu blmn bir yerinde deindiim gibi, Hz. M u h a m m e d bu suikastlar durdurmak, onlar korkutmak iin tanrCebrail yntemini ska kullanyordu. Oluturduu ayetler den biri de, 'Bu mnafklardan len olursa cenaze namazn bile kl ma, kabirleri banda durma ve onlara 70 sefer dua etsen de ben Allah olarak bu duan kabul e t m e m "eklindeydi. Durum byle olunca, bunlarn listesini bilen, Hz. M u hammed'in srlarn saklamakla grevli ve ayn zamanda onun vahiy ktiplerinden o l a n 2 7 Hzeyfe bin Yeman, bu mnafklardan biri ldnde onun cenaze merasimine katlmyordu. te halife mer, bu adamn o mnafklar sr gibi sakla dn biliyordu, ayn zamanda kendisinin de bu plann iinde olduu iin her frsatta Hzeyfe'nin azn yokluyor du, acaba Muhammed ve Hzeyfe ile Ammar'n bildikleri kiiler listesinde ben m e r de kefedilmi miyim endiesi ni hep tad iin, frsat bulduka Hzeyfe'den soruyordu. Yani sormasnn nedeni, kendisinin deifre olup olmad n anlamaktr.26 ehristani, el-Milel ve'l Nihal 1/71. 27 Salihi, Sbll Hda, 12/391.

d- Halife m e r mmii Seleme'yi d e Rahat Bramyordu. mm Seleme Muhammed'in hanmlarndan ve de ok akll biri. mer'in bilinmeyen ynleri adl bal altnda Hudeybiye ksmnda, ondan ksa baz bilgiler v e r e c e i m . te zeki ve gvenilir olduu iin Muhammed baz srlarn onunla muhakkak paylamtr. Hatta bu suikast planlayan lardan da haberi olabilir; yle anlalyor. y l e ki, zaman zaman bu mnafklarla ilgili baz ipula r da veriyordu. Mesela bir ara Muhammed'in, "Arkadala rmdan yleleri var ki, ben ldkten sonra artk bir daha beni asla grmeyecekler (ahiretteki hayat kastediyor), yol larmz ayrlr" dediini sylyor. Bunu duyan Ebu Musa elE'ari v e y a Abdurrahman b. Avf (d ikisi de zaten komplo kuranlar, suikast giriiminde bulunanlar arasnda isimleri geiyor) hemen m e r ' e gidip mm Seleme'nin az nce ki szn kendisine aktaryorlar. Ravi burada unu anlatyor: m e r bunu duyunca sr'atle mm Seleme'nin yanna gidiyor ve "Allah akna ben de onlar iinde var mym?" diye soruyor... Kadn da ay nen Hzeyfe'nin taktiini uyguluyor (zaten uygulamak z o runda; yoksa m e r onu sa brakmazd), "Hayr; sen onlar iinde yoksun; ancak senden sonra kimseyi bu konuda temyize karmam/ bilgilendirmem" diyor. Kadnn bu ifa desi ve mer'in kendisinden, "Ben de onlar iinde var m ym?" diye sormasyla ilgili hadis, birok slami kaynakta gemektedir. Hele mam A h m e t bin Hanbel, kendi Msned'inde mm Seleme hadisleri ksmnda bu konuda e 28 anlaml be hadis aktarmtr.28 a- Ahmet b. Hanbel, Msned, Ansar'dan kalanlarn msnedleri ksmnda mm Seleme hadisleri blmnde. N o : 25284, 25338, 25404, 25439 ve 25471.

e- Baz slam Otoriterlerin n e m l i Aktarmlar. Burada birka slam dnrn iledii bir hadisi sunmak istiyorum. Okuyucu olup biteni dorudan anlamak ister; tabii ki bu onun hakk. Ancak benim iin daha nemlisi, bilgileri temin ettiim kaynaklardr. Bir de mademki bni Hazm gi bi bir slam dnr "Hzeyfe'nin bu konuyla ilgili hadis leri zayftr. nk iin iinde Velit vardr ve kendisi gven siz biridir, kimse ondan alnt yapmamtr" d e m e cr'etinde bulunup bu kadar ak bir ekilde hakikat d konuu yor, ben de kabark bir listeyi ayr ayr sunmakta yarar g ryorum. nk konu ok hassas. Geri hemen hemen t mnn ierikleri ayn. Dolaysyla bu metni toplu halde v e rip kaynaklar dipnot olarak ekleyebilirdim; ancak belirtti im gibi, konunun nemi iin ayr ayr sunmak bence da ha uygun. Burada slam dnrlerin yazdklarn aktarrken, ilk bata hem Kur'an'la ilgili tefsir yazan, hem de siyer, tabakat, tarih ve msnedler olmak zere birok alanda ciltlerce eser brakan nl slam dnr bni Kesir'le balamak is tiyorum. Bakalm halife m e r ' l e Hzeyfe arasnda bu ko nuda nasl bir diyalog gereklemi v e y a mer'in sorduu soru neymi.

b- Taberani, Mucem'i Kebir, 23/394. mm Seleme hadisleri blmnde, no: 941. Ravi, akik. c- Heysem, M e c ' m e ' Zevaid, 1) Nifak konusunda, no: 430, 1/110 ve 2) halife ksmnda, no: 14449 cilt 9/8. Bezar'dan alnt yapm. d- bni Kayym el-Cevzi, el-Igase... 11. bab. e- Kenz'l Ummal, no: 31491 Masruk'tan aktararak. f- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 44/307. Burada iki hadis alr.

bni Kesir (h.774.): Hz. Muhammed'i ldrmeye gelen Mslmanlarn saylarnn 12-15 olduunu, Hz. Muham med'in, onlarn isimlerini hem Hzeyfe, hem de Ammar'a sylediini ve sr gibi saklamalarn istediini belirtiyor; b ni shak'a g r e H z . Muhammed bu isim listesini yalnz Hzeyfe'ye sylemi diye de ekliyor. bni Kesir burada mam Beyhak, Mslim ve mam A h m e d ' d e n de alntlar yapyor. Bu komploculardan 12'sinin Muhammed'in ok yakn ar kada olduunu, birka kaynak ve salam hadis gstere rek belirtiyor. (Zaten bunlarn saysyla ilgili Buhari, Mslim ve dier slam' kaynaklarda hadisler var, yeri gelince onla r da aktaracam)... bni Kesir devamla kendi tefsirinde Tevbe suresi 74. ayetinde ve yazd siyer kitabyla Bidaye-Nihaye kitabn da bu olay detaylca ele alrken, o suikast dzenleyenler den biri, bir ara Muhammed'in arkadandan soruyor, on larn says 14 kiiydi deil mi diye. A d a m da, "Seni de sa yarsak saylan 15 olur yantn veriyor" diye bilgi veriyor. bni Kesir burada, soruyu soran kiinin ismini vermiyor. An cak konuya hem Tevbe suresinin 101. ayetinde deinirken, hem de kendi siyer kitabnda yer verirken, mer'in ismini ak olarak veriyor. Hadis u: mer, Hzeyfe'den, "Acaba ben de o mnafklarn lis tesinde var mym?" diye soruyor. Hzeyfe, "Hayr-, sen yoksun; ancak bu konuda bir da ha aklama yapmak istemiyorum" diyor. Dediim gibi, b ni Kesir, m e r ' l e Hzeyfe arasnda geen bu diyalog iin birok kaynanda yer ayrm ve stelik de bni Hazm gi 29 bi hi kimseye de atmamtr.29 a- el-Bidaye ve Nihaye, h. 8yl olaylar, Tabuk seferi ksmnda, Hz. Muham med'in Tebuk ikameti blmnde, cilt 7/185. b- Es'Siret' Nebeviye, 4/34 vd.

Ahmet bin Hanbel (164-241): Tebk suikast olayn anla trken uzunca bir hadisin ortasnda Ammar'la birinin arasn da yle bir diyalog getiini aktaryor: Yine dier kaynak lardaki gibi bunlarn says soruluyor ve Ammar, "Eer se ni de eklersek bunlarn says 15 olur" eklinde karlk v e riyor. Yani burada yine kiinin ismi m e h u l . 3 0 stelik mam A h m e t bin Hanbel bu hadisi, Velit bin Cmey'den aktaryor ve sralamay yle yapyor: Bu hadisi Yezit adndaki kii Velit bin Cmey'den, o da Ebu Tufeyl'dan aktarm diye d e v a m ediyor. Hani konunun banda bni Hazm, "Bu Velit b. Cmey'den kimse hadis almam, yalancnn biridir" di ye rastgele onun hakknda olumsuz karar vermiti! te byle: Alm m almam m, durum ortada. mam Taberi (.3I0): Kendi tefsirinde unlar aktaryor: Hz. mer Hzeyfe'den, "Ben de o mnafklar iinde var mym?" diye sormu. O, "Hayr sen yoksun; ancak bir da ha da bu konuda aklama yapmayacam" demi. Taberi, kendi mehur tarihinde de deiik konularda buna deini yor. Ayrca Tehzib-i Asar' adl yaptnda ok farkl bir bil gi de veriyor. Burada Nezal adndaki kiiden unu aktar yor: Biz bir toplantda Hzeyfe ile birlikte Hz. Osman'n yanndaydk. Osman, Hzeyfe'yi tehdit etti, senden baz ey ler duyuyorum, senden baka doru insan yok mu diye... Hzeyfe yemin iti ki ben bir ey d e m e d i m . Hlbuki H zeyfe daha nce bize bir eyler demiti; ancak Osman'n tehditlerine kar inkr etti. Osman gidince biz ondan sor duk, bu da ne? Hzeyfe u yant verdi: Ne yapaym; buc- Yine bni Kesir'in Kur'an tefsiri, Tevbe suresi 74, 80, 84 ve 101. ayetleri ksmnda anlatyor. 30 Ahmet b. Hanmel Msned, Baki msned-il Ansar, Ebu Tufeyl Amir b. Vil hadisi.

ekilde ayarlamak zorundaym; yoksa daha kt olur. Evet; bunu anlatan tarihi ve ayn zamanda mehur mfessir/Kur'an yorumcusu mam Taberi. 3 1 Burada Hzeyfe'nin niin m e r ' e "Sen o listede yoksun" demesinin asl nede ni belli oluyor: Korku. Yoksa m e r onu sa brakmazd! bni Ebl eybe (t59-235): Mnafklardan biri lyor. Tebk'te Hz. Muhammed'in devesini eken Hzeyfe adnda ki kii, o adamn cenaze namazna katlmyor. Bu Hz. mer'in dikkatini ekiyor ve Hzeyfe'den soruyor: Acaba bu da sz edilen o mnafklardan m diye? Hzeyfe "Evet" diyor. m e r yine soruyor: Peki benim de onlarn iinde ismim geiyor mu? Hzeyfe, "Hayr" diyor ve "Ar tk bu konuda kimseye aklama yapmak istemiyorum" diye ekliyor. 3 2 Ebubekir Ahmet b. Bezsr (h.292.): Bu konuda A ' m e Ebu Vil'den o da Hzeyfe'den alnt yaparak, mnafklar bilen Hzeyfe'den yle bir olay aktaryor: Hz. m e r bir cenazeye arlyor. Hzeyfe ona dur diyor/gitme, bu da o mnafklardandr eliyor. Bunun zerine mer, "Allah a kna ben de onlardan mym?" diye soruyor. Hzeyfe, "Ha yr; ancak bu konuda bir daha kimseye aklama yapmak istemiyorum" diye ekliyor. Ayrca burada hadisin dipno tunda baka birka kaynan da isimleri veriliyor. 3 3

31 Cami'ul-Beyan Tefsiri, Tevbe suresi 101. ayetin aklama ksmnda. Bir de baka bir kitab Tehzib'l Asar'da buna yer vermi, no: 1484, cilt 4/202. 32 Musannaf, Kitab'l Fiten, no: 37390, cilt= 21/162. 33 Msned-i Bezar, 7/293. no: 2885.

Ebu Yusuf Yakub b. Sfyan Besevi (h.277 .): Besevi, bu mnafklardan biri lnce Hzeyfe onun cenaze merasimi ne katlmyor. mer, "Bu da o bilinenlerden mi?" diye so ruyor. Hzeyfe "Evet" yantn veriyor. mer yine soruyor: Allah akna ben de onlardan mym? Hzeyfe, "Hayr, an cak bundan sonra bu konuda kimseye aklama yap mak istemem" d i y o r . 3 4 Ebubekir el-Helal (234-311): Hanbel Mezhebi'nin nemli isimlerinden olan bu kii, mnafklardan biri lyor, bu arada Hzeyfe b. Yeman onun cenaze merasimine ka tlmyor. Halife m e r soruyor: Acaba bu len kii mnafk lardan m? diye. Hzeyfe, "Evet? diyor. m e r yine soru yor: Allah akna ben de onlar iinde var mym? Hzeyfe, "Hayr" diyor ve ekliyor: Artk bundan sonra bu konuda aklama yapmak istemem diyor. 3 5 Rabl' b. Habib el Basrl (h.75 ? .): Bu yazar Msned'inde unu aktaryor: Bir gn Hzeyfe b. Yeman Hz. m e r ' l e kar layor. M e e r o srada m e r de bir cenaze merasimin den dnyormu. mer Hzeyfe'yi eletiriyor; Hz. Mu hammed'in sahabilerinden biri lyor, sen artk cenazelere de katlmyorsun diyor. Hzeyfe, bilmiyor musun ki Hz. Muhammed'in bana syledii srlar/gizli emanetleri var! m e r yine soruyor: Acaba bu len kii onlardan m? H zeyfe, hey Allah'm bu da onlardandr diyor. mer, peki ya ben de onlardan mym? A d a m hayr diyor ve bir daha da bu konuda konuma yapmak istemediini belirtiyor. 3 6

34 Besevi, El-Marifet' ve'l Tarih, 2/769. 35 Es-Snne, no: 1288/ cilt, 4.. Bab' mnakehet'il Mrcie ksmnda. 36 Snen-i Rabi, 4.cilt Cabir b. Zeyd hadisleri ksmnda. N o : 929.

N e d e n Hzeyfe srekli "Bir daha da bu konuda konu ma yapmak istemem" demi? Bunun yant yine onun aklamalarnda var: O aklamay, az ileride Osman'n Hzeyfe'yi tehdit ettii blmde sunacam. mam Gazali (.505.h): hya'l Ulum adl yaptnda unu yazyor: Hzeyfe, mnafklar bilirdi; ancak onlarn isimleri ni sylemezdi. Bata mer, Osman olmak zere en byk sahabiler ondan genel ve zel fitneden sorup bilgi almak isterdi, kimler mnafklar diye hep ondan sorarlard; fakat o, sr vermiyordu. Hatta halife m e r kendisi iin de ondan sorard, ben de o mnafklardan mym diye? Hzeyfe de, "Hayr" yantn veriyordu eklinde bilgi veriyor, tabii ki bunlar anlatrken de bni Hazm gibi, herhangi bir raviyi de lekelemiyor. 3 7 bni Asaklr (57t.h): Bu daha farkl bir biimde aktaryor olay. Hzeyfe, "Ben camide oturuyordum, yanmdan ha life m e r geti ve sordu: Falanca ld ben de merasimine katldm dedi ve kapya kadar gitti, nerdeyse kmak ze reydi; ama bir daha geri dnp bana bakt ve bir daha ya nma gelip unu sordu: Allah akna ben de onlar iinde var mym, dedi. Ben de, " H e y Allahm, hayr" d e d i m ve bir daha bu konuda soru sormak istemem karln ver dim. O srada m e r alamaya balad" diye aktaryor. 3 8 Ebl Feda da kendi kitabnda h. 9. yl olaylar ksmnda ayn eyleri anlatyor. Akas bu konu hakknda var olan kaynak ve yazar isimleri yazmakla bitmiyor.

37 hya'l Ulum, 1/131-132. 38 Muhtasar' Tarih-i Medinet'il Dmak, 6/253.

bn-i Esir (.630): Bu konuda unu aktaryor: Hz. Muham m e d mnafklar hakknda Hzeyfe'ye bilgi verdii iin, bir gn m e r ona, "Acaba bana bal insanlardan mnafk olan var m?" diye soruyor. O "Evet, ancak isim v e r e m e m " d i y o r . 3 9 Bellidir ki mer, belki ad bir y e r d e aklanr kor kusuyla, deiik vesilelerle hep Hzeyfe'yi yoklam; ancak adam korkudan olsa gerek sr v e r m e m e y e d e v a m etmi. Zaten Hzeyfe bir sznde, "Eer bildiklerimi aklasam beni ldrecekler" eklinde bu konumamann nedenini ok ak bir ekilde belirtmi. Daha nce de belirttim, hali fe Osman'la Hzeyfe ksmnda bu olay geni bir ekilde anlatacam. Heysemi (735-807): Bu yazar, Tebk olaynda Muham e d ' l e birlikte olan ve suikastlar hakknda bilgi sahibi olan hem Hzeyfe, hem de Ammar'dan konuya ilikin r nekler veriyor kaynaklarnda. Hzeyfe'den verilen rnekle d e v a m edeyim. Ravi zin cirine g r e , Abdlvahid b. Gayas Abdlaziz b. Ms lim'den, A ' m e ' t e n , Ebu Vail'den, Hzeyfe'den aktararak unu anlatyor: Halife m e r bir cenazeye arld. Kalkp gitmek zereyken ben onu tutup kendisine otur d e d i m . Daha sonra ona, davet edildiin l kii bu mnafklardan dr, dedim. Bu arada mer, Allah akna ben de onlardan mym? diye sordu. Ben "hayr" dedim ve bir daha da bu konuda kimseye aklama yapmayacam dedim. Evet; bunu anlatan Hzeyfe'nin kendisi. 4 0 lgintir ki, Heysemi'nin bu kitabn tahkik eden Habibrrahman, yazarn ou hadislerinde yorum yapt halde

39 sd'l Gabe, Hzeyfe b. Yeman ksmnda. 40 Kefl Estar, 1/391, no: 831.

burada sadece, bu hadisi aktaran kiiler gvenilirdir diye not drm o kadar. Ayn Heysemi bu kez de baka kaynanda A m mar'dan rnek veriyor. Hadisi rivayet eden Ebu Tufeyl. (mam A h m e t bin Hanbel de bundan aktarmt, daha n ce sundum) Olay yle anlatlyor, tabii ki Tebk baskn na sl gelimi bunu anlatyor. Daha sonra hadisin bir yerinde, Ammar ile o komploculardan biri arasnda pek uygun ol mayan tartmann getiini ve sonunda o adamn A m mar'dan, "Peki bu mnafklarn says kat?" diye sorduu nu ve Ammar'n da, "seni de sayarsak say 15 olur" yant n verdiini aktaryor. Belli ki bu konu ou slam akademisyenlerin dikkatini ekmi ki, kaynaklarda buna hayli yer vermiler. Mesela Heysemi hem Ammar'dan, hem de Hzeyfe'den rnek vermi. Yine az nce belirtildii gibi, bni Kesir birok kay nanda bu konuya yer vermitir. Ancak "Seni sayarsak sa y 15 olur" hadisi hakkndaki isim belirsizlii hepsinde he men hemen ayn. Kanmca bu bal sonlandrana kadar o aklanmayan, daha dorusu makaslanan isim hakknda bir netlik olua 41 cak. Bir kere otoriter biri olduu kesin. Zavall biri olsay d herkes onun ismini yazard. Demek ki ok nemli biriy mi. bni Hacer Askalani (773-852): Bu konuda m e r ' l e ilgili unu aktaryor: Tebk basknnda Hz. Muhammed'in ya nnda olan ve mnafklar bilen Hzeyfe b. Yeman, len bi rinin cenaze merasimine katlmaynca m e r soruyor: "Acaba bu da o mnafklardan mdr ki gelmedin" diye?

41 Heysemi: M e c m e Zevaid,l/110, no: 425 mnafklar ksmnda.

A d a m "evet" diyor. mer yine soruyor: "Allah akna ben de onlardan mym?" Adam, "Hayr" diyor. Bu arada m e r alyor. Hatrlanaca gibi mer'in alamasyla ilgili bilgi bni Asakir'in kaynanda da vard; daha nce sundum. mer gerekten alam m veya alamsa acaba neye alam; bunu bilemiyoruz! 4 2 Hindi (888-975): Hindi bu konuda iki farkl hadis alm. Bi rinde, len birinin cenazesine halife m e r amlnca H zeyfe " g i t m e " demi ve m e r gitmekten vazgemi. Bu arada Hzeyfe'den sormu, "ben de mnafklardan m ym?" O, "hayr" demi. "Peki, mahiyetimde alanlardan var m byle biri?" Hzeyfe, "bir kii var" demi ve adn vermemi. Bir dier hadiste, adamn biri lm, bu kez Hzeyfe b. Yeman onun cenaze merasimine katlmaynca mer ondan sormu, "bu da o mnafklardan olduu iin mi cenaze merasimine katlmadn" diye. Hzeyfe "evet" demi. m e r bir daha sormu, "peki ben de onlardan m ym?" Hzeyfe, "hayr" demi ve "bir daha da bu konuda aklama yapmayacam" diye eklemi. 4 3 Biliyorum; ver diim kaynaklarn konuya ilikin ierikleri hemen hemen ayn. Dolaysyla toplu halde de verilebilirdi. A m a daha n ce de belirttim ki, konu ok hassas. O yzden her yazarn yorumunu ayr yazmay yeledim. f) S a n s r e S o m u t r n e k bni Abdi' Ber (463.), Ebu Musa'el E'ari (Abdullah b. Kays b. Selim b. Haddar) ksmnda, "Aslnda Hzeyfe Ebu42 Metalib-i Aliye, cilt 14/702, Tevbe suresi tefsiri, no: 3623. Burada ayrca baka yazarlarn da bunu aktardklar belirtiliyor. 43 Hind, 36961-36962. Hzeyfe bin Yaman hadisleri ksmnda.

Musa el-E$'ari hakknda kt eyler anlatm ancak onlar yazmaya dilim varmyor; Allah onu balasn. Zaten daha sonra meydana gelen hakem olaynda onun durumu ma lum" eklinde geitiriyor ve szn ettii o kt eyleri yazmyor. 4 4 u da bilinmeli ki, Hzeyfe'de bulunan zellikler baka sahabilerde kolay kolay bulunmazd. Mesela kendisi hem M u h a m m e d ' e vahiy ktiplii yapyordu, hem srlarn sak layan/gvenilir bir kiiydi ve en nemlisi d e , Kur'an' kitap haline getirme nerisi ondan gelmitir. Ben bunu, elimde olan baka bir almamda daha teferruatl bir ekilde ile y e c e i m . Olayn zeti u: Ebubekir zamannda Mslman ordusu bir savata byk zaiyat veriyor. Hzeyfe, "Kur'an' bilen ou insanlarmz bu savata ldrld; dolaysyla elimizde bir kitap yok. Onun iin bu konuda bir tedbir al nrsa iyi olur" eklinde bir fikir ortaya atar ve nerisi kabul grr. Artk o andan itibaren Kur'an'n biraraya/kitap hali ne getirilmesi iin almalar yrtlr. te Hzeyfe byle biriydi. Kald ki, zaten adamcaz korkudan bir ey de diyemiyordu. Kaynaklarda Hzeyfe'nin, kendi arkadalarna, "Bil diklerimi aklamam una benzer: Diyelim ki bir nehir kenarnda oturmu avucumla o nehirden su alp iiyo rum ve o srada da bildiklerimi aklyorum; nann ki suyu azma getirmeden hemen orada ldrleceim" diyor. Demek ki bildii o kadar vahim eyler varm ki, 45 aklasayd onu ortadan kalrracaklard. yle v e y a byle, olay aktaranlarn konuya ambargo koyduklar belli. Kendilerince hakl olabilirler. nk m e r44 stiab, Ebu Musa el-E'ari ksmnda dier ad, Abdullah b. Kays b. Selim, no: 1639. 45 Hindi, Kenz'l Ummal. Hzeyfe hadisleri, no: 36969.

gibileri ok acmaszd, onlar y o k edebilirdi. Aslnda mer'in, Kur'an'n oluturulmas konusunda Hz. Muhamm e d ' e ok bask yapt ve Hz. Muhammed'in de her ne dense onun etkisi altnda kald ve onun basksyla birok ayet oluturup Kur'an'na ald bir g e r e k . 4 6 Bu konuda ileride halife m e r ksmnda baz somut ve arpc rnek ler sunacam. te M u h a m m e d ' i n ba e d e m e d i i mer'le, Hzeyfe gibileri nasl ba edebilir ki! O yzden m e r ne kadar bu konuda onu zorlamsa, Hzeyfe hep mecbur kalp "efendim sen bu mnafklarn listesinde yok sun" demitir. Sormak lazm: mer'in sorusuna kar Hzeyfe'nin, "Evet, sen de o listede varsn" d e m e s i mantk ii olur muy du? Bir kere adamn ok rahatsz olduu u sznden de belli: Bundan sonra artk bu mnafklar konusunda akla ma, konuma yapmak istemiyorum diyor. te bni Hazm'n bir sz yznden konuyu ne kadar detaylandrdm, uzattm. te byledir: Mollalarn, dini hocalarn hesa bna g e l m e d i mi onlar iin amur atmak kolay. A m a grl d gibi onun o byk uydurmasna meslektalar bile onay vermemi. "Kimse Velit'ten hadis almam" szne bu kadar aklama getirdim. bret olsun diye bu kadar d e taylandrdm. g) Halife O s m a n ' n Hzeyfe'yi Tehdit Etmesi ve Ammar' Komalk Yapmas. Bu konuda slam leminde gvenilir, n sahibi olmu bir ok yazar, kendi eserlerinde unu anlatyor: Halife Osman bir gn Hzeyfe'yi, "Nedir bu senden duyduklarm, senden baka doru drst Mslman y o k mu, tek sen mi olaylar biliyorsun?" diyerek tehdit ediyor.46 Kur'an'n Kkeni adl yaptmda buna bir blm ayrdm.

Hzeyfe, "Hayr bir ey d e m e d i m ve seni g r d m greli de hep sevdim" karln veriyor. Sonuta Osman onu o toplantdan kovuyor. Hzeyfe gidince, Osman adamlarna, "arn bir daha gelsin" talimatn veriyor. Gaye onu o e kilde zmek, rahatsz etmek, toplum iinde haysiyetiyle oynamak. Hzeyfe geri gelince Osman bir daha tehditler savuruyor. Artk buna dayanamayan Hzeyfe, "Sizler (Os man da dhil, Muhammed'e suikast giriiminde bulu anlar kastediyor) kz gibi ortaya kacaksnz/tehir edileceksiniz ve deve gibi kesileceksiniz (hani devenin kesimi ok zormu; bunu kastediyor)" diyerek ok ar ifadelerde bulunuyor, adeta o an iin lm g z e alyor. Buna sinirlenen Osman, sonuta Muaviye'yi arp ko nu hakknda onu bilgilendiriyor. yi politikac Muaviye, "Konuyu kapat" diyor ve tartma orada noktalanyor. kili (Hzeyfe ve Ammar) bu mnafklar bildikleri iin hep ha lifelerin hedefi halindeydiler. Mesela halife Osman, A m mar' d v e d v e komalk yapyor. Zaten ou slam tarih isi Osman'n Mslmanlar tarafndan feci bir ekilde ld rlmesinin nedenlerini sayarken, onlardan birinin de Os man'n Ammar b. Yaser'i komalk yapmas olarak belirtiyor. Bunu, halife Osman'n niin Mslmanlarca katledildiinin nedenleri ksmnda daha detayl anlatacam. Burada, ko nuyla ilgisi nedeniyle ksaca bir d e i n m e d e bulundum. Muaviye'nin, "konuyu kapat" demesinin asl nedeni, Osman'a kskn ve hatta kzgn olan halk bunu duymasn; yoksa Osman halifeydi, Hzeyfe'yi ortadan kaldrabilirdi... Hatrlanaca gibi Tebk komplosunda halife Osman'n da ad vard. Bunu daha nce bni Hazm'dan aktardm. te Hzeyfe ile kavgasnn asl nedeni buna dayanr. Osman'la bu ikilinin (Hzeyfe-Ammar) aras hi iyi de ildi. Ksa bir rnek vereyim.

Halife Osman Mslmanlar tarafndan ablukaya alnn ca, Hz. Ali ve Sad b. Ebi Vakkas Ammar' da arrlar, g e l bir eyler yapalm diye; Hz. Ali teklif ettii halde A m m a r yardmc olmak istemem diyor. Her iki insan da (Hzeyfe-Ammar) iyi niyetli kiiler ol duklar iin halk onlar seviyordu. Osman onlara hakaret edince insanlar bunu kabul etmedi, birou Osman'n bu hakszlna kar rahatszlk duydu. Bu konuda Osman'a tepki gsterenler de vard; Osman ksmnda bunu biraz aacam. Aslnda Osman yukardaki soruyu ne kadar Hzeyfe'ye yneltmise, o hep inkr etmi, hayr olumsuz bir ey d e medim eklinde karlk vermitir. Onun az nceki o sert reaksiyonu (eek-deve benzetmesi), Osman'n onun zeri ne fazla gelmesinden, ona psikolojik ve fiziki bask kurma sndan kaynaklanyor: Artk dayanamad, bir bakma kendi ni kaybettii iin syledi d e m e k doru olur. nk Hzey fe hep hayati tehlike tadnn farkndayd. Mesela; arka dalar ona, "sen Osman'a hayr diyorsun; ancak tek ba mza kaldmzda aksini, farkl eyler sylyorsun neden acaba?" diye sorduklarnda o, "Ben byle yapmak zorun daym; yoksa daha kt olur, zarar grrm" karln v e riyordu. Hatta bni Kuteybe, Hzeyfe'nin, Osman'n yannda farkl, arkadalarnn yannda farkl beyanatlarda bulunduu iin bazlar (Nazzam) tarafndan eletirildiini yazyor. 4 7 Hlbuki bence bu ar eletiriyi Hzeyfe haketmemiti. nk adamn hayati tehlikesi sz konusuydu. Daha enteresan rnekler de var Hzeyfe ile ilii. Bir ke resinde, "Bilsem ki iimdeki srlar aklasam her szck iin yirmi krba ceza alrm, yine de sylerdim/buna razy47 bni Kuteybe, Tevil u Muhtelif il Hadis, 84...

54

dm" diyor. Bir dier sznde, "Ben pek fazla konumak is temiyorum" diyor. Bunun nedenini soranlara da, "Dilim kurt gibidir; serbest brakrsam bama bir eyler getirir" ya ntn veriyor. Artk bundan her ey anlalyor; bu akla malar durumun ne kadar vahim olduunu kantlyor. 4 8 h) Hz. Ali'nin Hzeyfe Hakkndaki Szleri. Nezar b. Sebre anlatyor: Bir gn Hz. Ali ile birlikte Hzeyfe'yi konuuyorduk. Hz Ali, "Hzeyfe yle bir insand ki, byk skandallan, detaylar ve mnafklarn isimlerini bilen biriydi. Kendisi bu konularda gerekten bilgi sa hibi bir insand" d e d i . 4 9 tabii ki burada byk ihtimalle Muhammed bu komployu Hz. A l i ' y e de anlatmtr. nk ona en yakn isim ve onu koruyacak en gl kii Hz. Ali'ydi: H e m amcaolu, hem damad ve hem de savalar da gsterdii performansyla askeri yn ve tabii ki Hz. M u h a m m e d ' e ok bal biri olmasndan dolay mutlaka sylemitir. nk ok ciddi ve hayati bir konu, onu haber dar etmemesi mmkn deil. Onun iindir ki Hz. Ali Hzeyfe hakknda az nceki aklamalar yapyor; yoksa bunlar nerden bilsin. Demek ki48 a- bni Asakir, 1-Muhtasar' Tarih-i Dmak, 6/252-261 ve 2-)Tarih-i Medine-i Dmak, 12/294. b- Kenz'l Ummal, no: 8753 ve no: 36315-36316. c- A. Razzak, Musannaf, no: 20974-11/450. d- bni Ebi eybe, Musannaf, no: 38837- 21/307. e- bni ebbe, Medine Tarihi,2/233-234 ve 3/1084 A ' m e yoluyla: bni Ebi eybe (21/307) dipnotunda. f- Taberi, Tehzib-i Asar, s. 597 no: 1484. g- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/368- no: 76. h- bni Kuteybe, Te'vil' Muhtelifi'l Hadis, s. 72 ve 84. i- bni ebbe, Tarih-i Medine, s. 1083. 49 a- bni Asakir, Muhtasar' Tarih-i Dmak, 6/252. b- Zehebi, Siyer' A'lam. 2/363. c- Hakim, Mstedrek 3/381.

Hz. Ali de haberdarm; ancak eitli nedenlerden dolay o da onlar sakl tutmutur. Burada muhakkak Muhammed'in talimat ve nerisi vardr.- Sen de dier iki kii gibi bunlar sakl tut, bamz derde sokmayalm ama bu arada tedbi rimizi de alalm gibi telkinler. nk tm bu zanllar sylenseydi, byk ihtimalle sistem kerdi. nk bu kadar nemli insan dman ilan edilseydi, arkasnda etkili biri kalmazd. Yani farkl hesaplar yznden s y l e n m e m e y e a llmtr. A m a burada nemli olan, Hz. Ali'nin Hzeyfe hakknda yapt az nceki aklamalardr. i- b e y bin K a ' b ' d e n n e m l i Bir A k l a m a . Uteyy bin Dumre adnda biri ok uzaklardan g e l i p bey bin Ka'b'den baz bilgiler renmek ister. Bu arada bey, "Allah'a yemin olsun ki, e e r yayorsam gelecek cuma gn yle bir aklama yapacam ki, beni artk ldrecek misiniz, yaatacak msnz hi de umurumda deildir" di yor. Kimi rivayetlere g r e de, "Muhammed'den duydu um baz nemli eyleri anlatacam. Artk kim ne derse umurumda deildir" eklindedir, ibni Sad bu konuda iki ri vayet aktaryor. A m a ne yazk ki o cuma g e l m e d e n per embe gn vefat e d i y o r . 5 0 Burada sorgulanmas gerek bir durum var: Neymi aca ba bey'in ban ortadan kaldracak kadar tehlikeli olan o gizli olay/lar? Bir de ahsen buna baknca, bey'in eceliy le ldne inanmyorum. Bana g r e bey'i ortadan kal-

50 a- bni Sad, Tabakat, Bedir savana katlan Medinelilerden birinci tabaka ksmnda, no: 173. b- bni Asakir, 1) Tarih'u Medinet-i Dmak, 7/340. 2) Muhtasar' Tarih-i D mak, 4/203. c- Zehebi, Siyer-i A'lam, bey bin Ka'b ksm, cilt 1/399. d- Mzi, Tehzib-i Kemal, bey bin Ka'b ksm, cilt 1/270- no: 279.

drmlardr. bey'in bu aklamasndan sonra artk kim/lerse, "Biz deifre olmadan bu adam yok edelim" di yerek onu ortadan kaldrmlardr. Kald ki bu insan, Hicri 19. yl halife m e r i banda iken vefat etmi diyenler var v e y a halife Osman zamann da. Her ikisi tarafndan da ortadan kaldrlmas muhtemel dir. H e m bu skandallar iin olabilir, hem de Osman'n ha zrlad ve u an piyasada olan Kur'an'a karyd, hatta onun zel olarak hazrlad farkl Kur'an' vard. Yani nemli bir isim ve nemli bir muhalif. Dolaysyla suikaste kurban gitmesi akldan uzak deildir. Kald ki az nce de belirttiim gibi zaten kayglarn da belirtiyor. lgin: nsan ne zaman leceini bilmez; ancak burada verilen bir tarih var ve de ok ksa ve o tarih gel meden adam vefat ediyor (resmi tarihin verdii bilgiler). Bu lm kukulu deildir d e m e k mmkn deil. Ben bey'Ie ilgili bu bilgileri tararken, bata Mslim'de geen yle bir hadisle karlatm. Bir gn M u h a m m e d ona, "Cebrail geldi b e y ' e Kur'an oku" dedi. bey soruyor, ya ni Tanr benim adm m anm, bizzat ismimi mi sylemi diyor? M u h a m m e d , "Evet, adn bizzat belirlemi" diyor. Ve bu hadis birok slami kaynakta anlatlyor. 51 j) Ebu M u s a el-E'ari'nin Suikastla likisi. Tebk'teki suikastta Muhammed'in yannda bulunan ve saldrganlar bilen Ammar b. Yaser, bir gn Ebu Musa elE'ari'ye unu sylyor: "Hatrlamyor musun ki, Hz. M u hammed bir ara sana, "Ey Ebu Musa; yle bir fitne kacak51 Bunu, farkl bir almam var, orada detaylca anlatacam. Aynca bu Ceb rail hadisi Mslim, sfat-i munafkin ksmnda, Tabakat-i bni sad 3/260 bey b. Kab blmnde. Bidaye-Nihaye, ibni Kesir, h. 19. yl olaylar. Zehebi, Siyer-i A'lam, bey b. Kab ksmnda. 1/390 ve sonras.

ki, uyuyan oturandan, oturan da ayakta durandan daha iyi dir" diye bir sz syledi ve zellikle senin adn da burada and; ona g r e dikkatli ol" diye bir hadis hatrlatr. Bunun zerine Ebu Musa sesini karmadan hemen oradan ayrlr. Zaten bu komplo iinde onun da ismi var. Her ne kadar ba z slam tarihileri onun ismini makaslamlarsa da, yine ki mileri ya farknda olmadan v e y a m e r gibi etkili ve yetkili olmadndan, ondan korkmadklar iin bunu net olarak yazmlardr. akik adnda biri aktaryor: "Bir gn Hzeyfe ile oturuyorduk. O srada Abdullah b. Mesut ile Ebu Musa el-E'ari yanmza geldiler. Hzeyfe bana, "Bunlardan biri mnafktr; ancak Abdullah her ynyle Hz. M u h a m m e d ' e benziyor" dedi." Burada net olarak Ebu Musa'nn mnafklardan olduu nu sylyor. nk hemen akabinde, Abdullah Muham m e d ' e benziyor diyor. Yani bu kadar ak konuuyor. Yine bir gn Ebu Musa, Ammar'a, " N e var aramzda, arkada deil miyiz?" diye soruyor. Ammar, "Bilemem; bil diim u ki, Muhammed seni lanetledi" diyor. Ebu Musa, "Her ne kadar beni lanetlemise de yine beni bala mtr" deyince Ammar, "Ben senin lanetlendiine ahit oldum; ama seni baladna ahit deilim" diyor. Hadi sin anlam ak: A d a m resmen Ebu Musa'nn adn belirti yor. lgitir ki, olaylar bu kadar net-ak olmasna karn, bir slam mtefekkiri kalkp da u aklamalarda bulunabiliyor: "Peki bu halk nezdinde mehur olan Ebu Musa ne yapm ki Muhammed onu lanetlemi! Demek ki iledii ok nemli bir su varm ki Muhammed onu lanetlemi..." Ya ni olaylar aslnda ok aktr; ama slami kesim inanmak is temiyor. Hzeyfe bu suikast olayn biriyle konuurken Ebu M u sa, "Biz bunlarn on drt kii olduunu biliyoruz" diyor. H-

zeyfe d e , "Seni de sayarsak saylar 15 olur" diyor. Bundan daha ak bir ifade olmaz. Ayn eylerin A m m a r tarafndan da sylendii kaynaklarda geiyor. Hz. Ali sabah namazlarn klarken Kunut duasnda hep Ebu Musa'ya lanet e d e r d i . 5 2 Hani daha nce de ifade edil di, Hz. Muhammed en yakn olduu iin muhakkak Ali'ye de bu mnafklarn isimlerini sylemitir. Yine Muhammed'in elerinden mm S e l e m e ' y e ait olan benzer hadisler var. unu anlatyor: "Bazen Ebu Mu sa, halife mer'in yanna geldiinde m e r ona, anlat ba kalm diyordu ve o da balyordu anlatmaya." 5 3 tabii bura da neyi konutuklar belli deil. Burada kimi ia kesimi, m e r Ebu Musa'ya, "Anlat bakalm o eski anlarmz" de mekten kast, bu Tebk komplosudur demiler. Nitekim de mer'in halifelii zamannda valilii en uzun sre devam e*den Ebu Musa'dr. Yani onun dostuydu diyorlar. Bunu bir yorum olarak kabul edebiliriz. nk kimi Snni yorumcu lar, mer'in, gel dinden imandan konualm dedii eklin de aklamalar yapmlardr. Sadece bilgi olsun diye ekle dim; yoksa netlik ifade etmeyen szlerden bir sonu kar mak istemiyorum. Benim iin kantlar gl o l m a l . 5 4 Dikkat edilirse anlattklarmn tm slami kaynaklar dan. Kaynak o kadar fazla ki, nerdeyse her satr bana bu kaynaklardan dipnotlar ekleyebilirim; ancak bu konuda da ha farkl eyler yazan yazarlar da var. Mesela Hicri 8. asr52 Hindi, Kenz. N o : 21989, Namaz ksmnda. 53 Zehebei, Siyer-i A'lam, 2/391-395. Burada ayrca bni Asakir ve bni Sad'n da bunu ald dipnotta geiyor. 54 a- bni Asakir, Tarih' Medinet'i Dmak, 32/92-93. b- Zehebi, Siyer-i A'lam, 2/393. c- Besevi, El-Marifet' ve Tarih, 2/771. d- Mecme' Zevaid, no: 425. Burada, Taberani'nin de Mucem-i Kebirinden aldn belirtiyor.

da yaayan Deylemi ok farkl eyler amlatyor. Hele Mu hammed zamannda yaayan Selim birn Kays'n (h.2-76) yazdklar ok arpc. Kitap iinde bun