Hukukun genel teorisi

7/30/2019 Hukukun genel teorisi

1/152


2/152

HUKUKUN GENEL

TEORSNE GR


3/152

US-A Yaynclk, Yayn no:

ISBN:

US-A Yaynclk Limited irketiCihan Sokak, Soyda Apt. 20/17Shhiye - AnkaraTel: (0312) 229 89 36Fax: (0312) 232 08 27

Bask:

Yard.Do.Dr. Kemal GZLERUluda niversitesiktisadi ve dari Bilimler FakltesiKamu Ynetimi Blm

16059 Grkle - BURSATel: (0224) 442 80 13 / 41 124

Grleriniz iin:e-mail: [email protected]://uu20.bim.uludag.edu.tr/gozlerhttp://www.geocites.com/CollegePark/

Classroom/5921zgemi ve yayn listesi iin bkz. s.244.


4/152

2 KEMAL GZLER


5/152

Yard.Do.Dr. Kemal GZLERUluda niversitesi retim yesi

HUKUKUN GENELTEORSNE GRHUKUK NORMLARININ GEERLL

VE YORUMU SORUNU

US-A YAYINCILIKANKARA - 1998


6/152

N D E K L E RGiri

HUKUKUN GENEL TEORS(s.1-23)

Hukuk Olgusuna Deiik Yaklam Olanaklar............................................1Trkiyede Hukukun Genel Teorisi almalar ..........................................3Terminoloji .................................................. ................................................. 6Hukukun Genel Teorisinin Tarihi Geliimi..................................................7Hukukun Genel Teorisinin Tanm...............................................................9Hukukun Genel Teorisinin nceleme Konular ............................................9Hukukun Genel Teorisinin Genellii .........................................................10Hukukun Genel Teorisinin Amalar .........................................................10Hukukun Genel Teorisi - Hukuk Felsefesi Ayrm.....................................10Hukukun Genel Teorisinin Biimsellii.....................................................12Hukukun Pozitivist Genel Teorisi ..............................................................15

1. Deerlerin Bilinemezlii lkesi .........................................................162. Hukukun Pozitivist Teorisinin Bilim Anlay.................................. 20

Birinci Ksm

HUKUK NORMLARNN GEERLLSORUNU(s.25-148)

Birinci Blm N SORUN: GEERLLN N KOULLARI (s.25-53)

I. Maddi Varlk ............................................ ............................................... 27

II. Normatiflik.............................................................................................28A. Normun Konusu: Beeri Davran.....................................................33B. Normun Koyucusu: Beeri rade .......................................................37

III. Hukukilik ....................................... .................................................. ..... 41A. Bir Normun Hukukiliinin lt ....................................................42

1. Yaptrm Kriteri: Hukuk Normu Meyyideye Balanan Normdur432. Aidiyet Kriteri: Hukuk Normu Belirli Bir Hukuk Dzenine Ait

Olan Normdur................................................................................44B. Bir Normatif Dzenin Hukukilii Kriterinin Aratrlmas...............44

Meyyidesiz Hukuk Normlar Sorunu...............................................48a. Meyyidesiz Hukuk Normlarnn Olabilecei Tezi...................48b. Meyyidesiz Hukuk Normlarnn Olamayaca Tezi................ 49


7/152

II HUKUKUN GENEL TEORSNE GR

kinci Blm

DEK HUKUK GEERLLK ANLAYII (s.55-88)I. Aksiyolojik Geerlilik: Tabi Hukuk Teorisi .......................................... 55II. Maddi Geerlilik: Hukuki Realizm Akm.............................................64III. Biimsel Geerlilik: Pozitivist Teori ....................................... ............. 73Bu Geerlilik Anlayndan Hangisi veya Hangileriyle Hukuk

Normunun Geerlilii Tanmlanabilir?..................................................791. Bir Normun Geerlilii ile Hukuk Dzeninin Etkililii Arasndaki

liki....................................................................................................852. Bir Normun Geerlilii ile Bizatihi Bu Normun Minimum Etkililii

Arasndaki liki .......................................... ....................................... 85

nc BlmGEERLLN ASIL VE EK KOULLARI(s.89-99)

I. Geerliliin Asl (Per Quam) Koulu: Normun Biimsel Geerlilii.....89II. Geerliliin Ek (Sine Qua Non) Koullar .............................................89

A. Global Hukuk Dzeninin Etkililii ...................................................90B. Bir Normun Minimum Etkililii........................................................91

Drdnc BlmGEERLLK KOULLARINA AYKIRILIIN

SONULARI: GEERSZLK (s.101-119)

Beinci BlmRF VE ADET HUKUKUNUN GEERLL

SORUNU (s.121-134)1. n Koullar..................................................................................122

a. Maddi Varlk............................................................................123b. Normatiflik ......................................... ..................................... 125c. Hukukilik ............................................ ..................................... 126

2. Per Quam Koul ..........................................................................1283. Sine Qua Non Koullar ............................................. ................... 131

a. Global Hukuk Dzeninin Etkililii..........................................132b. Bizzat O Normun Minimum Etkililii.....................................132

Altnc BlmULUSLARARASI HUKUKUN

GEERLL SORUNU (s.135-148)1. n Koullar..................................................................................135

a. Maddi Varlk............................................................................135b. Normatiflik ......................................... ..................................... 136


8/152

NDEKLER III

c. Hukukilik ............................................ ..................................... 137

2. Per Quam Koul ..........................................................................1433. Sine Qua Non Koullar ............................................. ................... 144

a. Global Hukuk Dzeninin Etkililii..........................................145b. Bizzat O Normun Minimum Etkililii.....................................145

kinci KsmHUKUK NORMLARININ YORUMU SORUNU(s.149-214)

Giri ...................................................................................................149-159

Birinci BlmKLASK YORUM TEORS(s.161-184)

I. Yorum eitleri ................................................ ..................................... 161A. Yasama Yorumu..............................................................................162B. Yarg Yorumu..................................................................................164C. Bilimsel Yorum ...............................................................................165

II. Yorum Metotlar ..................................................................................166A. Lafzi Yorum Metodu.......................................................................166B. Tarihi Yorum Metodu......................................................................168C. Mantki Yorum Metodu...................................................................169D. Sistematik Yorum Metodu ..............................................................169E. Kavramc Yorum Metodu................................................................170F. Menfaatler tihad Metodu .............................................................171G. Teleolojik Yorum Metodu...............................................................171

III. Yorumda Kullanlan Mantk Kurallar ............................................ ... 172

1. Kyas ....................................... .................................................. ... 1732. Aksi ile Kant...............................................................................1763. Evleviyet ......................................... ............................................. 178

a.Argumentum a maiori ad minus...............................................179b.Argumentum a minori ad maius ..............................................180

kinci BlmREALST YORUM TEORS(s.185-214)

Realist Yorum Teorisi Inda Anayasann Yorumlanmas....................195Mekanist Anayasa Anlay......................................................................200

Sonu ........................................... .................................................. ....215-224Bibliyografya.....................................................................................225-236

Dizin ..................................................................................................237-243


9/152

GiriHUKUKUN GENEL TEORS

Hukuk almalarnn konusunu hukuk olgusu oluturur. Hukukolgusuna deiik alardan yaklalabilir1.

Hukuk Olgusuna Deiik Yaklam Olanaklar

ncelikle hukuk olgusuna tarihi adan yaklalabilir. Belirli birlkede ve belirli bir dnemde mevcut olan hukuk dzeninin belirli birkurumu, tarih biliminin yntemleriyle aratrlp bu kurumun nedenibaret olduu ortaya konabilir. rnein Osmanl mparatorluundaDivan- Hmayun bir hukuksal organ olarak ele alnp incelenebilir2.Keza yine eski hukukumuzda evlenme3 ve boanma4 kurumlar daayn ekilde aratrlabilir.

kinci olarak hukuk olgusuna felsefi adan yaklalabilir. Zira,bir hukuk dzeni sadece tarihi bir olgu deil, ayn zamanda bir deer-

ler ve inanlar sisteminin somutlamas, harekete geirilmesidir. Di-er yandan, hukuk olgusunun zn anlamak, gerek niteliini ortayakoyabilmek ve ayrntlarda kaybolmamak iin bu olgunun derinlikle-

1. Hukuk olgusunun deiik alardan inceleme imkn iin bkz. Orhan Mnir

al, Hukuk Balangc Dersleri, stanbul, stanbul niversitesi Hukuk FakltesiYaynlar, Birinci Kitap, kinci Bask, 1963, s.105-109; Vecdi Aral, Hukuk ve Hu-kuk Bilimi zerine, stanbul, .. Hukuk Fakltesi yaynlar, 2. Bas, 1975, s.142-156.

2. rnein Ahmet Mumcu,Hukuksal ve Siyasal Karar Organ Olarak Divan-Hmayun, Ankara, A.. Hukuk Fakltesi Yaynlar, 1976.

3. rnein Halil Cin, slm ve Osmanl Hukukunda Evlenme, Konya, Selukniversitesi Hukuk Fakltesi Yayn, Deuxime dition, 1988.

4. rnein Halil Cin, Eski Hukukumuzda Boanma, Konya, Seluk niversi-tesi Hukuk Fakltesi Yayn, 1988.


10/152

2 HUKUKUN GENEL TEORS

rine inmek gerekir. Keza, hukuk kurallar, koyucular tarafndan da-

ha iyi bir dzen yaratmak amacyla konulurlar. Sz konusu kurallar-la hedeflenen bu daha iyinin ortaya konulmas ve ideal bir hukukdzenini idare eden yksek ilkelerin saptanmas gerekir. Btn bun-lar ise, speklatif dnceyi n planda tutarak felsefi bir yaklamlayaplabilir. Byle bir hukuk felsefesi almasnda hukuk olgusununz nedir, hukukun ideal ilkeleri nelerdir veya daha iyi bir hukukdzeni nedir gibi sorulara yant aranr.

nc olarak, hukuk olgusuna sosyolojikadan da yaklalabi-lir. Bu takdirde hukuk olgusu ampirik olarak incelenir; gzlem yoluy-la elde edilen veriler sistemletirilir, genellemelere varlr, rntlersaptanr; neticede hukuk olgusunun sosyolojik anlamda ka-

nunlarna ulalmaya allr. Byle bir hukuk sosyolojisi alma-snda, belirli bir hukuk kurumu, rnein boanma, ele alnp, o konu-da bir saha almas yaplabilir. nce, mahkemelerce hkmedilenboanmalarn hangi nedenlere dayand, boanan iftlerin boanmanedenleri, eitim durumlar veya boanma oranyla gelir durumu ara-snda bir bantnn olup olmad aratrlabilir. Keza eitli sosyalolgu ve kurumlar karsnda herhangi bir hukuk normunun durumuincelenebilir. rnein Medeni Kanunda boanmay dzenleyen h-kmlerin lkede hkim olan gelenek ve greneklerle, kltrle, dinle,ideolojiyle ilikisi aratrlabilir.

Bu yaklam biimlerinden her biriyle hukuk olgusu incelenebi-lir; bunlarn her biri bu olgunun nemli bir yanna k tutar. Bu bi-

imler, birer yaklam tarz olmalar itibaryle, ayn deere sahiptirlerve bunlarn arasnda bir atma deil, birbirlerini tamamlama ilikisisz konusudur.

Biz burada bu yaklam biimlerinden hibirisini benimsemedik.Biz burada hukuk olgusuna hukuki adan yaklaacaz. Hukuk olgu-sunun hukuki adan incelenmesi de iki deiik adan yaplabilir.

Bir kere, incelenmesi istenilen konu, pozitif hukuk kurallar er-evesinde ele alnabilir. Bu konuyu dzenleyen hukuk kurallarnnanlam ve ierii ile ilgili sistematik aklamalar getirilebilir. kinciolarak, ayn konu pozitif hukuk kurallarndan ve bunlarn uygulan-masna ilikin sorunlardan bamsz olarak, genel bir dzeyde ele al-

nabilir.


11/152

GR 3

Bu yaklam olanaklarndan birincisi, anayasa hukuku, idare hu-

kuku, ceza hukuku, medeni hukuk, ticaret hukuku gibi hukukun zeldisiplinlerini, daha teknik bir terimle hukuk dogmatiini ikincisi ise,hukuk genel teorisinioluturur. Hukukun genel teorisi, hukukun ie-riini deil, hukukun normatif yapsn, formel yapsn inceler. Hu-kuk dogmatii belirli bir hukuk dzenini incelerken, hukukun genelteorisi, btn hukuk dzenleri iin geerli, genel, soyut ve evrenseldzeyde aklamalarda bulunur.

imdi hukukun genel teorisini biraz daha yakndan grelim.

Trkiyede Hukukun Genel Teorisi almalar5

Trk hukuk literatrnn tamamna yakn hukuk dogmatii a-

lmalarndan oluur. Hukukun genel teorisi zerine yazlm pek birey yoktur. phesiz Trk hukukularnn hukukun genel teorisindenhabersiz olduklar sylenemez6. Bir ou sistematik olmasa da yap-

5. Aada grlecei gibi, Trkiyede hukukun genel teorisi almalar fev-

kalade zayftr. Aslnda bu zayflk, hukuk devriminden sonraki dneme hastr. Hu-kuk devriminden nceki dnemde hukuk fakltelerinde hukukun genel teorisi iinegiren almalar usul fkh dersinde okutulmaktayd. Keza hukukun genel teori-sinin en nemli konularndan biri olan yorum sorunu ise bu dnemde tefsir ilmiad altnda ayr bir bilimdal olarak incelenirdi. Ali Himmet Berki, hakl olarak hu-

kuk inklabndan sonra usul fkh dersinin hukuk fakltelerinden karldndan,fakat bunun yerini dolduracak bir krs ihdas edilmediinden yaknmaktadr (AliHimmet Berki, Hukuk Mant ve Tefsir, Ankara, Gney Matbaaclk, 1948, s.4).Hukuk devriminden sonraki dnemde hukuk fakltelerinde hukuka giri dersle-rinde hukukun genel teorisine giren baz konulardan, rnein yorumdan bahsedilir-se de bu ylece bir konuya temastan ibarettir (Ibid.).

6. rnein bkz. Vecdi Aral, Hukuk lmini Gerek Bir lim Haline Getirmekin Hukuka Bir Objektivite Kazandrma Gayretleri ve Bunlarn Deeri, stanbulHukuk Fakltesi Mecmuas, 1966, Cilt XXXI, Say 1-4, s.230; Vecdi Aral, Hukukve Hukuk Bilimi zerine, stanbul, .. Hukuk Fakltesi yaynlar, 2. Bas, 1975,s.148 (Vecdi Aral, hukukun genel teorisi anlamnda genel hukuk teorisi terimi-ni kullanmaktadr). Keza bkz. al, op. cit., s.106: Yazarn Hukuk BalangcDersleri isimli kitabnn sadece bir yerinde genel hukuk teorisi terimi u cmle-nin iinde kullanlmaktadr: Mesel dar manada hukuk ilminin veya mspet hukukilminin ki genel hukuk teorisi ve zel hukuk teorisi, dogmatik hukuk ilmi ek-linde tezahr eder metodik tefekkr tarz, normatiftir (al, op. cit., s.106).


12/152


tklar hukuk dogmatii almalarnda yer yer hukukun genel teorisi-

ne has tartmalar iine de girmilerdir7.Tespit edebildiimiz kadaryla, Trkiyede hukukun genel teori-

sinden ilk bahseden yazar Sadri Maksudi Arsaldr8. Yazar huku-kun genel teorisi terimini kullanmaz, bunun yerine hukukun umu-mi esaslar terimini kullanr. Ancak bu terimin, Franszca thoriegnrale du droit teriminin karl olduunu belirtir9. Ne var kiyazarn bu ad tayan eserinin sadece 7 ila 27nci sayfalarnda huku-kun genel teorisinden bahsedilir. Geriye kalan sayfalarda yazar, kla-sik bir hukuk balangc kitabnda olan konular iler.

Sadri Maksudi Arsaldan sonra, Trkiyede hukukun genel teori-sinden sistemli olarak bahseden dier bir yazar Zeki Hafzoullar

dr. Yazar 1981 ylnda yaynlanan bir makalesinde hukukun genelteorisinden bu adla bahsetmekte ve bu adan hukuk ve ceza huku-ku biliminin konusunu incelemektedir10.

te yandan Trkiyede hukukun genel teorisi alannda bir mo-nografik alma yapmak yine Zeki Hafzoullarna nasip olmutur.Yazar 1987 ylnda yaynlanan kitabnda11, ceza normunu tamamylahukukun genel teorisi asndan incelemektedir. Bu kitap her ne ka-

7. J.-L.Bergelin belirttii zere Monsieur Jourdainin ne olduunu bilmedennesir yazmas gibi, hukukularda farknda olmadan zaman zaman hukukun genelteorisi tartmalar yaparlar (Jean-Louis Bergel, Thorie gnrale du droit, Paris,Dalloz, 1989, s.10). Ancak bu almalar disiplin ve sistemden yoksun olduklariin hukukun genel teorisi almas olarak nitelendirilemezler. Dahas, Trki-

yede bu tartmalar iine giren yazarlar hukukun genel teorisi terimini kullan-mazlar bile.

Bununla birlikte, bu konuda sistemli bir tutuma sahip, yapt almada huku-kun genel teorisi asndan yaklam olanan da aka tartan yazarlar, rneinFazl Salam yukardaki yargdan ayrk tutmak gerekir (Fazl Salam, Temel Hak-larn Snrlanmas ve z, Ankara, Ankara niversitesi Siyasal Bilgiler FakltesiYaynlar, 1982, s.4-10). Ne var ki, yazarn almas temel haklar zerinedir ve buksm itibaryla dahi byk arlkla bir hukuk dogmatii almasdr.

8. Sadri Maksudi Arsal, Hukukun Umumi Esaslar, Ankara, Ankara HukukFakltesi Neriyat, 1937, s.7-27.

9.Ibid., s.9.10. Zeki Hafzoullar, Hukuk ve Ceza Hukuku Biliminin Konusu ve Snrlar

Sorunu, Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Dergisi, Cilt XXXV, 1978, say 1-4, s.235-279; zellikle s.235-236, 238-239, 252-253.

11. Zeki Hafzoullar, Ceza Normu: Normatif Bir Yap Olarak Ceza HukukuDzeni, Ankara, Sekin Kitabevi, 1987.


13/152

GR 5

dar 1987 ylnda yaynlanmsa da yazarn bu almasnn temelini

1970li yllarda doentlik tezi olarak hazrlad bilinmektedir.Hafzoullarnn Ceza Normunun ikinci basksnn nsznde be-lirttiine gre, bu alma ilk kez 1978 ylnda teksir olarak karl-mtr12. Keza 1982 ylnda bu kitap Ankara niversitesi Hukuk Fa-kltesi Yayn Komisyonu tarafndan yayn planna alnm; ama buyayn gerekletirilememitir13. Zeki Hafzoullarnn bu almasTrk hukuk literatrnde yaplm gerek anlamyla hukukun genelteorisi alannda ilk ve tek almadr. Ne var ki, yazarn bu kitab, ge-nel olarak hukukun genel teorisi zerine deil, bu genel teori asn-dan ceza normu ve ceza hukuku dzeni zerinedir. Yine de yazarkendi spesifik konusuna gemeden nce her blmde, orada incele-

yecei konu hakknda hukukun genel teorisi kavramlarn doyurucubir ekilde vermektedir. Ayrca kitapta, zellikle geerlilik, meyyidegibi hukukun genel teorisinin kavramlar baaryla ilenmi, hukukunnermeler mant bakmndan tahlili, tespit edebildiimiz kadaryla,ilk kez lkemizde bu kitapta yaplmtr. Dolaysyla bu kitab Trki-yede hukukun genel teorisi almalarnn ncs olarak kabul et-mek gerekir.

Biz almamzda Zeki Hafzoullar nn kitabndan byk l-de yararlandk. Yararlandmz noktalar ileriki sayfalarda dipnot-larndan izlenebilir. unu da belirtmek isteriz ki, sz konusu kitaptanyararlanmamz ondan yaplan alntlar ile snrl deildir. Hukukungenel teorisine has terimlerin Trke karlklarn genellikle yine

Hafzoullarndan dn aldk.Zeki Hafzoullarnn almas ceza normu zerinedir. Yazar

hukukun genel teorisi asndan ceza hukuku dzenini ve ceza nor-munu incelemektedir. Genel olarak hukukun genel teorisini incele-memektedir. Bununla birlikte yazar her konuda ilk nce hukukun ge-nel teorisinin aklamalarn genel olarak vermektedir. kinci aama-da bu aklamalar ceza hukuku alanna uygulamaktadr. rnein ce-za meyyidesini tartmadan nce hukukun genel teorisinin genel o-

12. Zeki Hafzoullar, Ceza Normu: Normatif Bir Yap Olarak Ceza Hukuku

Dzeni, Ankara, US-A Yaynclk, 1996, s.V. (Aada Hafzoullar, Ceza Nor-mu, op. cit., eklindeki atflar, kitabn bu basksna yaplmaktadr).

13. Ankara niversitesi Hukuk Fakltesi Yayn Komisyonunun 7.12.1982 ta-rih ve 5 sayl karar.


14/152


larak meyyide konusu hakknda yapt aklamalar verir14. Daha

sonra bu genel aklamalar ceza hukuku alanna uygular. Dolaysylayazarn kitabnda sadece ceza hukukunun genel teorisine ilikin ak-lamalar deil, ayn zamanda genel olarak hukukun genel teorisineilikin aklamalar da yer alr. Hukukun genel teorisine ilikin deini-len konular yazarn daha sonra tartaca asl konulara bir bakmahazrlk niteliindedir. Her ne kadar Hafzoullarnn kitab, lke-mizdeki hukukun genel teorisi alannda ilk ve tek alma olsa da, bualmann dorudan doruya ve mnhasran hukukun genel teori-sini anlatan bir kitap olduunu sylemek mmkn deildir. Zatenkitabn balna baklrsa yazarn byle bir iddias da yoktur.

te bizim burada yapmaya altmz ey, byle bir hukukun

genel teorisi almasdr. Bu teorinin herhangi bir alana, anayasahukukuna, idare hukukuna veya ceza hukukuna uygulanmas bizimalmamzda yoktur. Biz sadece hukukun genel teorisini burada ge-nel olarak ortaya koymaya alacaz. phesiz bizim almamzdahukukun genel teorisinin her konusunun, her sorununun incelendiisylenemez. Bizim burada yaptmz, bu disiplinin ksa bir tant-mndan sonra, hukuk normlarnn geerlilii ve yorumu sorunlarntartmaktan ibarettir. Bu tartmalar erevesinde, hukukun genel te-orisine has, maddi varlk, normatiflik, hukukilik, aksiyolojik geerli-lik, biimsel geerlilik, etkililik, meyyide, ve zelde rf ve det ku-rallar ile uluslararas hukuk kurallarnn geerlilii sorunlar tart-lacaktr. Yorum konusunda ise klasik yorum eitleri, hukukta akl

yrtme sorunu, mantk kurallar ve gereki yorum teorisi tantla-caktr. phesiz hukukun genel teorisinin inceleme konular bunlar-dan ibaret deildir. Biz nemli grdmz birkan, uygun grd-mz bir sistem dahilinde incelemeye altk. almamzn lke-mizde hukukun genel teorisi almalarna bir balang oluturmak-tan baka iddias yoktur.

Terminoloji

e terminoloji meselesiyle balayalm. Hukukun genel teorisiteriminin kkeni XIXuncu yzyl Alman hukuk literatrnde kulla-nlan Allgemeine Rechtslehre dir. Almanyada bunun yerine 20nci

14. Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.137-170.


15/152

GR 7

yzyldaAllgemeine Rechtstheorie denmeyi balanmtr. Bu teriminkarl olarak ngilizce general theory of law Franszca thorie g-nrale du droit, talyanca teoria generale del diritto, spanyolcateoria general del derecho terimleri kullanlmaktadr15. Biz de bu te-rimin karl olarak Trkede hukukun genel teorisi terimini kul-landk16.

unu da belirtmek gerekir ki, 1950lerden sonra, baz yazarlar,hukukun genel teorisi terimi yerine, ksaca hukuk teorisi teriminikullanmaya balamlardr. Her ne kadar bu sonuncu terimi belirli birlde yaygnlk kazanmsa da, hukukun genel teorisi terimi kul-lanmdan dmemitir. Bu terime, 1940 ve 1950li yllarda olduugibi 1960, 1970 ve 1980li yllarda da rastlanmaktadr17. Biz de bu-

rada, hukukun genel teorisi terimini kullanmay uygun grdk.Hukukun Genel Teorisinin Tarihi Geliimi

Hukukun genel teorisinin ortaya kn hazrlayc koullardanilki XIXuncu yzylda pozitif bilimlerin elde ettii baardr. Bu ba-arnn etkisiyle hukuku da pozitif bir bilim yapma istei domutur.

15. eitli dillerde kullanlan terimler konusunda bkz.: Marc Van Hoecke,Thorie gnrale du droit, in Andr-Jean Arnaud (sous la direction de-),Dictionnaire encyclopdique de thorie et de sociologie du droit, Paris/Bruxelles,L.G.D.J.,/ Story-Scienta, Deuxime dition, 1993, s.416.

16. Yukarda da belirttiimiz gibi Trkiyede ilk kez sadri Maksudi Arsal

theorie gnrale du droitnn karl olarak hukukun umumi esaslar teriminikullanmaktadr. Biz bu kavram burada benimsemedik. Kanmzca bu kavram Fran-szca principes gnraux du droitnn karldr ve baka bir anlama gelir. Or-han Mnir al ve Vecdi Aral da genel hukuk teorisi terimini kullanmaktadrlar(al, op. cit., s.106; Aral, 148). Biz burada Zeki Hafzoullarn izleyerekthorie gnrale du droit terimine karlk olarak hukukun genel teorisi teri-mini kullanmay uygun bulduk.

17. rnein, Hans Kelsen, General Theory of Law and State, Translated bypar Anders Wedberg, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1946;J. Haesert, Thorie gnrale du droit, Bruxelles, 1948; Paul Roubier, Thorie g-nrale du droit, Paris, Librairie du Recueil Sirey, deuxme dition, 1951; JeanDabin, Thorie gnrale du droit, Paris, 1953; Claude Du Pasquier,Introduction la thorie gnrale et la philosophie du droit, Neuchatel, Paris, 1967; S.Strmholm, Allgemeine Rechtslehre, Gttingen, 1976; L. Raucent, Coursdintroduction la thorie gnrale du droit, Bruxelles, 1980; Jean-Louis Bergel,Thorie gnrale du droit, Paris, Dalloz, 1989.


16/152


Artk belirli hukuk normlarnn ieriklerinin tasviriyle yetinilmemesi,

eitli hukuk sistemlerinin ortak unsurlarnn ele alnmas ve huku-kun jusnatralist tipte metafizik mlhazalardan arndrlmas gerek-tii ve bu ekilde hukukun bir pozitif bilim konusu haline gelebilece-i fikri ortaya kt. Bylece XIXuncu yzyln sonuna doru bam-sz bir bilim dal olarak hukukun genel teorisi ortaya kyordu18.

Hukukun genel teorisinin geliimi, Viyana evresi (WienerKreiss, cercle de Vienne )19 olarak bilinen akmdan etkilenmitir.1920lerden itibaren bu evre, matematiki Hans Hahn , sosyologOtto Neurath , fiziki Philipp Frank , felsefeci Moritz Schlick veRudolf Carnap etrafnda olumutur. Daha sonra bu evreye,Herbert Feige, Hans Reichenbach ve Bertrand Russell gibi isimlerde

katlmtr. Nazi tehlikesi karsnda bu evre, 1938e doru kendisi-ni feshedip dalmtr. yelerinin bir ksm Amerika Birleik Dev-letlerine, bir ksm da ngiltereye yerlemitir. Viyana evresi,mantk pozitivizm (logical positivism)20denilebilecek bir akmsavunmutur. Mantk pozitivizme gre, bir disiplinin bilim olmasiin nermelerinin mantktaki doruluk deeri doru olmaldr.Doruluk deeri, d dnyayla uyuum, yani ampirik tutarllk ile be-lirlenir. Doru ya da yanl olmayan nermelerin anlam yoktur.Metafizik cmleler ve tezler, ne biimsel olarak, ne de ampirik olarakispat edilebilirler. Onlar bo ve anlamszdr. Viyana evresininamac, tm bilimler iin bir mantk syntax, bir biimsel dil, bir bir-letirilmi bilim dili hazrlamaktr21.

1940lara kadar, hukukun genel teorisi, zellikle Alman kltrortamnda, Hans Kelsen in eserlerinin katksyla nemli lde ge-limitir. Bu arada, Lon Duguit, Hans Kelsen ve Franois Wery ta-rafndan 1926dan 1938e kadar karlanRevue internationale de la

18. Bergel, op. cit., s.3.19. Viyana Dernei veya Klb yerine Viyana evresi demeyi, Aleddin

enel gibi daha uygun bulduk (Edward McNall Burns, ada Siyasal Dnceler:1850-1950, (ev. A. enel), Ankara, Birey ve Toplum Yaynlar, 1984, s.518.

20. W. Friedmann, Legal Theory, London, Stevens & Sons Limited, 1960,s.224.

21. Viyana evresi iin bkz. Valentin Petev, Hans Kelsen et le Cercle deVienne: quelle point la thorie du droit est-elle scientifique?, in Paul Amselek(sous la direction de-), Thorie du droit et science, Paris, P.U.F., Coll. Lviathan , 1992, s.237-238.


17/152

GR 9

thorie du droit nn etkisini anmak gerekir22. Ne var ki 1940lardakinci Dnya Savann etkisiyle hukukun genel teorisi almalarn-da nemli bir duraklama grlm, sava sonrasnda 1950li yllardada, bu savan dourduu anti-pozitivist tepki nedeniyle, bu durak-lama devam etmitir. 1960l yllarda hukukun genel teorisinde tekrarbir canlanma grlm, hukukun genel teorisi kendisine daha geniamalar belirlemitir23.

Hukukun Genel Teorisinin Tanm

Hukukun genel teorisi, umumiyetle, deiik hukuk sistemlerindegrlen ortak problemleri d bir bak asndan inceleyen, objektifve a-normatif olmak isteyen hukukun pozitif bir bilimi olarak tanm-

lanr24.

Hukukun Genel Teorisinin nceleme Konular

Hukukun genel teorisinin inceleme sahas genellikle ksma ay-rlr:

a) Hukuk Analizi : Hukuk, hukuk normu, hukuk sistemi, hukuki ilevler(yarg, yasa koyucu), hukukun kaynaklar.

22. Vittoria Frosini, Teoria generale del diritto, Novissimo digestoitaliano,Torino, VTET, 1975, vol. XIX, s.5.

23. Marc Van Hoecke, Thorie gnrale du droit, in Andr-Jean Arnaud

(sous la direction de-), Dictionnaire encyclopdique de thorie et de sociologie dudroit, Paris/Bruxelles, L.G.D.J.,/ Story-Scienta, 1988, s.417.

24. Van Hoecke, Ibid., s.417. Cf. Bergel, op. cit., s.3: (Hukukun genel teori-si), hukukun yapsnn ve uygulanmasnnn temel eksenlerini belirlemeyi amala-yan deiik hukuk sistemlerinin gzlemi ve aklanmas zerine kurulu olan meto-dik fikr bir yapdr. Hukukun genel teorisi, eitli hukuk sistemlerinin deiikilkelerini ve temel unsurlarn aydnlatmaldr. H.A. Schwarz-Riebenmann VonWahlendorf, Elments dune introduction la philsophie du droit, Paris, L.G.D.J.,1976, s.13: Hukukun genel teorisi, hukukun aralarn tespit etmek iin hukuki ku-rumlarn altnda yatan genel ilkeleri kavramsalc, analitik ve karlatrmal bir ba-k asndan tanmlamak iin hukuk kavramlar zerine genel bir bak asndanbakar. Bunda, esasen tasviri bir dzeyde pozitif dzenlerin ortak unsurlarndanhareketle hukukun bnyesini ortaya karmak szkonusudur. Pierre Pescatore,Introduction la science du droit, Luxembourg, Office des imprims de lEtat,1960, s.73: Hukukun genel teorisi, hukuk dzeninin temel kavramlarn ve bu d-zeni bir btn olarak dzenleyen temel ilkeleri inceler.


18/152


b) Hukuk Metodolojisi : Yasama ve hukukun uygulanmas (yorum, bo-

luklar, atmalar, akl yrtme).c) Bilim teorisi ve hukuk dogmatiinin metodolojisi25.

Hukukun Genel Teorisinin Genellii

Hukukun genel teorisi, ad stnde geneldir. stelik bu genel-lik iftedir26. Bir kere hukukun genel teorisi belirli bir hukuk dzeni-ni (Trk, Fransz, ngiliz vs.) deil, genel olarak hukuku ele alr. -kinci olarak, belirli bir hukuk daln deil tm hukuk dallar iin ge-erli olan kavram, kurum, yap ve ilkeleri inceler.

Hukukun Genel Teorisinin Amalar

Hukukun genel teorisinin amalar teorik ve pratik olmak zereiki derecelidir. Bir yandan, bir btn olarak veya para para hukukolgusunu aklayarak ve bu olgunun karmakln btnc ve sente-tik bir yaklam araclyla daha basite indirgeyerek teorik ihtiyala-ra cevap verir. Dier yandan ise, hukuk pratii ve tekniinin metodo-lojisini, yani yorum metodolojisini, yasama tekniini ve hukuk dog-matiinde gelitirilen ve kullanlan hukuki yaplar ve kavramlar iyi-letirmeye alarak pratik ihtiyalara cevap verir27.

Hukukun Genel Teorisi - Hukuk Felsefesi Ayrm

Hukukun genel teorisi konusunu aklayan ve tasvir eden pozitif

bir bilimdir. Deerler arasnda tercih yapmaz. Buna karn, hukukfelsefesi, ahlaki ve ideolojik bir tavr taknarak en iyi hukuk olarakkabul ettii eye gre hukuk olgusunun normatif bir analizini yapar28.

Hukuk felsefesi deerler leminde faaliyet gsterir ve faaliyetininrn deerlendirmedir. Hukukun genel teorisi ise kavramlar alann-da faaliyet gsterir ve faaliyetinin rn ise teorik nermelerdir29.

J.-L. Bergelin belirttii gibi, hukukun genel teorisi, hukuku me-tafizik olarak alglayan hukuk felsefesinden net olarak ayrlr. Huku-

25. Van Hoecke,Ibid., s.417.26. Bergel, op. cit., s.4.27. Van Hoecke,Ibid., s.417.28.Ibid., s.418.29. Hafzoullar, Hukuk ve Ceza Hukuku Biliminin Konusu..., op.

cit., s.236.


19/152

GR 11

kun genel teorisi hukuk sistemlerinin gzleminden, bu sistemlerin

daimi unsurlarnn aratrlmasndan hareketle bu sistemlerin temelyaplarn tekniklerini ve kavramlarna ulamaya alr. Hukuk felse-fesi ise, hukuktan ziyade felsefedir. Hukukun metafizik anlamn ke-fetmek, zne ulamak, onun izlemesi gereken deerleri bulmak iinonun teknik cihazndan arndrlmas gerektiini savunur. phesiztarih boyunca byk filozoflar hukuk ile ilgilenmilerdir. Ama onlarhukukun ne olduundan ziyade, ne olmas gerektii ile megul ol-mulardr. Hukukun genel teorisi ise, hukukun ne olmas gerektiinideil, ne olduunu inceler30.

Dier bir anlatmla, hukukun genel teorisi, her ne kadar genelde olsa, yine de hukuktan hareket eder. Oysa hukuk felsefesi, hu-

kuktan deil, felsefeden hareket eder; o daha ziyade hukuk zerinebir felsefedir31.kinci Dnya Sava sonrasnda hukukun genel teorisi ile hukuk

felsefesinin hukuk olgusunun incelenmesinde iki rakip yaklam bi-imi olduu ve bunlarn arasnda bir tercih yaplmas gerektii d-ncesi ortaya kmtr32.

Bu atma en iyi ekildeArchives de la philosophie du droitnnhukuk felsefecileri arasnda yapt ve 1962 ylnda yaynlanan anket-ten izlenebilir. Dergi dnemin en nl hukuk felsefecilerine33 anketsorusu olarak hukuk felsefesi ile hukukun genel teorisi arasndabir fark grp grmediklerini ve eer bir fark varsa bu iki disiplinarasndaki ilikinin ne olduunu sormutur34. Ankete katlanlar bu

sorulara deiik yantlar vermekle birlikte bu yazarlar iki gruba ayr-labilir:

30. Bergel, op. cit., s.4-5.31. Bergel, op. cit., s.5. Cf. Schwarz-Riebenmann Von Wahlendorf, op.

cit., s.13-14: Hukukun genel teorisinin amac, hukuk mekanizmalarn olduu gibiortaya karmaktr. Buna karn, hukuk felsefesi abalarn hukuku insann nihaiamac nda belirlemeyi mmkn klan sorular zerine younlatrr.

32. Van Hoecke, op. cit., s.418.33. Bagolini, Battifol, Betancur, Brthe de la Gressaye, Brimo, Cossuo,

Dabin, Darbellay, Del Vechio, Gardies, Hraud, Kalinowski, Kelsen, Legaz yLacambra, Yevy-Bruhl, Masptiol, Orestano, Parain-Vial, Perelman, RecasensSiches, Roubier, Treves, Tsatsos, Villey, Vilary (Archives de la la philosophie dudroit, 1962, s.83-171).

34.Archives de la philosophie du droit, 1962, s.83.


20/152


Dnemin anti-pozitivist tepkisinden esinlenen J. Brthe de la

Gressaye35, G. Kalinowski36, J. Parrain-Vial37 gibi yazarlara gre,yalnzca eletirel bir hukuk felsefesi izlenmelidir; pozitivist bir genelteori, hukuk felsefesinin tanazisine yol aar38.

Buna kar, G. Hraud 39 ve H. Lvy-Bruhl 40 gibi yazarlar isespeklatif bir hukuk felsefesini reddediyorlard. Onlara gre sadecehukukun genel teorisi bilim dzeyine ykselebilirdi41.

Kelsenin hakl olarak gsterdii gibi bu tartma gereksizdir; zi-ra bu iki yaklam biimi arasnda tercih yapmak zorunlu deildir.Hukuki bilginin bu iki dal arasndaki ayrm bir i blmnden iba-rettir. Bunlar, birbirlerine rakip olmaktan ziyade birbirlerinin tamam-laycsdrlar42. Her ikisinin de kendisine has varlk sebebi vardr.

Hukuk felsefesi hangi ilkelerin kabul edilmesi gerektii sorusuyla u-rar. Bu sorun adaletile, dolaysyla etik veya ahlak felsefesiyle ilgi-lidir. Buna karn, hukukun genel teorisi fiilen olan hukuku inceler.Amac pozitif hukukun yapsn analiz etmek ve bu hukukun temelkavramlarn tespit etmekten ibarettir43.

Zeki Hafzoullar na gre de hukukun genel teorisi yaklamhukuk felsefesi yaklamn bertaraf etmemektedir. Hatta hukuk de-neyinin tam bir bilgisine varmak iin deiik yaklam biimleri ge-reklidir44.

35. J. Brthe de la Gressayein cevab, Archives de la philosophie du droit,1962, s.95-96.

36. Georges Kalinowskinin cevab,Archives de la philosophie du droit, 1962,s.128.

37. J. Parrain-Vialin cevab,Archives de la philosophie du droit, 1962, s.143.38. Van Hoecke, op. cit., s.418.39. Guy Hraudnun cevab,Archives de la philosophie du droit, 1962, s.120-

121.40. Hanri Lvy-Bruhln cevab, Archives de la philosophie du droit, 1962,

s.136.41. Van Hoecke, op. cit., s.418.42. Hans Kelsen, Was ist juristischer Pozitivismus?, Juristerzeitung, 1965.

s.468den naklen Van Hoecke, op. cit., s.418.43. Hans Kelsenin cevab,Archives de la philosophie du droit, 1962, s.131.44. Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.3.


21/152

GR 13

Hukukun Genel Teorisinin Biimsellii

Hukuk bilimi, hukuk normlarn inceler. Ancak bu bilimin, ana-yasa hukuku, ceza hukuku, idare hukuku, medeni hukuk gibi zel di-siplinlerden meydana gelen hukuk dogmatii ksm, hukuk normu-nun ieriini inceler. Buna karn hukuk biliminin hukukun genel te-orisi ksm, normun ieriini deil;yapsn, biimini inceler.Bu ne-denle, hukukun genel teorisi, hukuku kendi normatif yaps iinde,yani bu yapnn hizmet ettii deerlerden, bu yapnn ieriini olutu-ran insan davranlarndan bamsz olarak ele alr. Onun biimini in-celer. Bu anlamda hukukun genel teorisi, hukukun biimsel (formel)teorisidir45.

Dier bir anlatmla, hukukun genel teorisi hukukun biimsel ya-

psn, hukuk dogmatii ise hukukun ieriini inceler. Bu iki faaliyetuygulamada birbirindan ayr yrtlmekte ise de, hukukun mkem-mel bir bilgisi ancak bu iki faaliyetin sonucunda elde edilebilir. Zira,hukukun genel teorisi normun norm olarak yaps, konulmas, ileyi-i, uygulanmas, ortadan kalkyla ilgili sorunlar incelerken; hukukdogmatii ise, bu normun ieriinde kurallatrlan beeri davranbelirler, tasnif eder, sistemletirir. Dolaysyla, hukukun genel teorisibir hukuk dzeninin normatif yapsn, yani normlardan nasl olutu-unu; hukuk dogmatii ise kendisinden bir hukuk dzeni oluturulanbir normlar btnnn neleri kurallatrdn, yani neleri emrettiini,yasakladn, veya nelere izin verdiini inceler. yleyse hukukungenel teorisinin inceledii sorunlaryapsal, hukuk dogmatiinin ince-ledii sorunlar ise ierikseldir46.

Hukukun genel teorisinin inceledii sorunlar yapsal sorunlar ol-duuna gre, bu teori, hukuk normunun yaps iinde yer alan, yaniieriksel sorunlarn zm ile uramak zorunda deildir. te bunedenle hukukun genel teorisi, hukukun biimsel (formel) teorisi-dir47. Bu byle ise hukukun genel teorisi, bir hukuk normunun d-zenledii insan davrannn deeri, normun bu davran yasaklaya-

45. Hafzoullar, Ceza Normu, op.cit., s.2; Hukuk ve Ceza Hukuku Bilimi-

nin Konusu..., op. cit., s.238.46. Hafzoullar, Hukuk ve Ceza Hukuku Biliminin Konusu..., op.

cit., s.239.47. Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.2.


22/152


rak yahut ona izin vererek gtt amacn ne olduu veya ne olmas

gerektii gibi sorularla ilgilenmez.Ancak bu sorularla ilgilenmediinden dolay hukukun genel teo-

risinin biimsel yaklamnn hukukuyu bo ve ksr bir formalizmeitecei yolundaki dnceler48 tutarl deildir. Bir kere, hukukun ge-nel teorisi, kendi biimsel yaklamnnn hukuku incelemenin tekyolu olduunu iddia etmez. ddia ettii ey hukukun nasl ve nedenmeydana geldii sorusunu incelemenin tek yolu olduudur49. Huku-kun genel teorisi daha nce de belirtildii gibi, hukuka deiik yakla-m olanaklarn reddetmez. Hukuk dzeninin esinlendii deerlersorununu incelemenin kendi sahasna girmediini, bu sorunun hukukfelsefesi alanna girdiini belirtir.

Elbetteki hukuk dzeninin esinlendii birtakm deerler vardr.Dahas bir hukuk sisteminden dierine bu deerler ve dolaysyla hu-kukun ierii de deimektedir. Ancak ne deerler, ne de hukukunierii, hukukun genel teorisinin inceleme alanna girmez. Zira, kalp

48. Bkz. Nevzat Toroslu, Crmlerin Tasnifi Bakmndan Suun Hukuki Ko-nusu, Ankara, A.. Hukuk Fakltesi Yaynlar, 1970, s.3-35ten naklen,Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.2. Biimci hukuk anlaynn etraflca ince-lenmesi ve deerlendirilmesi hakknda bkz. Selahattin Keyman, Hukuka Giri veMetodolojisi, Ankara, Doruk Yaynlar, 1981, s.1-82; zellikle s.16-28. Keyman,hukukta deeri reddeden biimci bir teori olarak hukuki pozitivizmin bir deer-lendirmesini yapmakta; bu anlayn dahi bir takm siyasi/ideolojik nedenler ilenasl deerlere sahip olduunu aratrmaktadr. Yazara gre, biimci anlayn

dahi nem verdii deer vardr: Hukuki pozitivizm, toplumun, adalet ve hakka-niyetten ziyade, hukukun kesinlii ilkesine dayanan mstakar (kalc) dzeni konu-sunda olumlu bir deer yargsnda bulunmak anlamna gelir... yle ise, hukuki po-zitivizm, maddi anlamda deerler karsnda dzen, deimezlik, istikrar (kalclk),kesinlik vb. biimsel deerlerin varln kabul eden ve bu sonunculara stnlktanyan hukuki bir ideolojidir (op. cit., s.23-24). Yazar hukuki pozitivizmin ortayakn burjuva snfnn tarihi ile aklamaktadr. Yazara gre, birinci devredeburjuvazi, feodal snfn egemenlii altnda ve mutlak monari rejimi iinde yaa-makta ve bir snf haline gelme srecini geirmektedir. Burjuvazi ikinci devresindeise, toplumsal bir snf haline gelmekte; monari ve feodaliteyi ykarak liberal bur-juva snfn kurmaktadr. Bilindii zere tabii hukuk doktrini birinci devreyi yaa-yan burjuva ideolojisine egemen olmutur (Ibid., s.24-25). Dolaysyla yazar, bi-imci hukuk anlaynn stn tuttuu deerler olan deimezlik, istikrar, kesinlik(Ibid., s.24) gibi deerlerin devrimi gerekletiren burjuva snfna hizmet ettiiniima etmektedir.

49.Hafzoullar, Ceza Normu, op.cit., s.2-3.


23/152

GR 15

yapma sanat baka ey, kalb doldurma sanat baka eydir. Madem

ki, kalb yapann sanat kalb doldurann sanatndan farkldr, kalbyapan ne kalb hep ayn eyle doldurdu diye ne de bo brakt diyeeletirilebilir50.

zetle, hukukun genel teorisi, hukuku bir yap, bir biim olarakinceler. rnein, bardak hukuk ise, onun biimini ve neden olutu-unu (rnein camdan, metalden, plastikten vs.) ve eklini (silindirik,kresel vs) inceler. Bardan iine ne konulduuyla uramaz. Bar-dan iine, isteyen zemzem suyu, isteyen arap, isteyen ise zehir ko-yabilir. Barda kullanan bardakla zehir sundu diye, barda yapansulanamaz.

Burada belirtmeliyiz ki biz almamz boyunca hukukun genelteorisi alannda pozitivist anlay takip etmekteyiz. Onun iin huku-kun pozitivist teorisinin temel tercihlerini burada ksaca grmek ye-rinde olur.

HUKUKUN POZTVST GENEL TEORS

Hukukun pozitivist genel teorisi, Viyana evresinden esinle-nerek, formel veya ampirik olarak dorulanamayan nermeleri bilimalanna yabanc olarak kabul eder ve bu nermeleri reddeder51.

Hukuk bilimi fizik-tesine ait deildir. Hukuk fizik lemde bulu-nur. Dolaysyla pozitivist teori, tabii hukukun tm biimlerini red-deder. Ona gre, doada deimez bir dzen mevcut deildir. Kezatm insanlara has bir tabii akl da yoktur. Deerler reel dnyayaait entitler deildirler. Doada iyi veya ktnn lleri bu-lunmaz. Bunlar sadece insan deerlendirir. Tabii hukuk dier yan-dan, hukuk bilimi ile bu bilimin konusu olan hukuku kartrr. Oysatm bilimlerde bilimin konusu, o bilimin dnda yer alr. Bu, biliminkonusu ile znesi arasndaki kartezyen ayrmn basit bir sonucudur.

50. Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.3; Hafzoullar, Hukuk ve CezaHukuku Biliminin Konusu..., op. cit., s.239.

51. Christophe Grzegorczyk, Le positivisme comme mthodologiejuridique, in Christophe Grzegorczyk, Franoise Michaut et Michel Troper (sousla direction de-), Le positivisme juridique, Paris, Bruxelles, L.G.D.J.,Story-Scientia, 1992, s.176.


24/152


Oysa tabii hukuk bizzat hukuk kurallar koyduunu iddia eder52. Da-

has tabii hukuk, tasviri ncllerden normatif nermeler karlama-yaca yolundaki Hume Kanununu da ihll eder. Bu kanuna gre,olan ile olmas gereken arasnda gei mmkn deildir53. Niha-yet tabii hukuk mutlak bir adalet teorisi hazrlar. Ancak adaletin neolduunu sarih bir ekilde belirleyemez54.

Pozitivist teori, objektivist aksiyolojiyi, yani bizzat realitenin birparas olarak deerlerin mevcut olduu tezini reddeder. Pozitivistteorinin bir grubu, deerlerin mevcut olabileceini kabul eder; amaonlar da bu deerlerin bilinemez olduklarn sylerler. Bu aksiyolojikbilinemezcilik (non-cognitivisme axiologique) deerlerin grecelili-inden (relativisme) kaynaklanr55.

Pozitivist teoriye gre, hukuk ile hukuk bilimi farkl eylerdir.Birincisi ikincisinin inceleme konusudur. Hukuk biliminin konususadece pozitif hukuktur. Hukuk bilimi konusunu tanmal, ama onubiimlendirmeye almamaldr. Nihayet hukuk bilimi saf olmal,yani kendisine yabanc unsurlardan arnmaldr56.

Pozitivist teorinin eitli temel tercihlerini ksaca sralam bulu-nuyoruz. Grld gibi, birinci olarak pozitivist teori tabii hukukureddeder; ikinci olarak deerlerin bilinemezlii ilkesini savunur; -nc olarak kendine has bir bilim teorisi vardr.

Pozitivist teorinin tabii hukuku reddetmesini burada incelemeye-ceiz. nk tabii hukuku ileride57 ayrntlaryla grp eletireceiz.Pozitivist teorinin geriye kalan iki temel tercihine ise ksaca dein-

mekte yarar vardr. Bunlar, deerler alannda bilinemezlik ilkesi vekendisine has bilimsellik anlaydr.

52.Ibid.53. David Hume, Trait sur la nature humaine, 1777 Basksndan naklen

Grzegorczyk, Le positivisme comme mthodologie juridique, op. cit., s.176.54.Ibid.55.Ibid., s.173.56.Ibid., s.173, 190-191.57. Bkz. infra, s.58 vd.


25/152

GR 17

1. Deerlerin Bilinemezlii lkesi (Principe du non-

cognitivisme des valeurs )Viyana evresinden58 esinlenen pozitivist teoriye gre, sadece

olgusal yarglar (jugements de fait) ampirik olarak dorulanabilirler(vrification empirique ). Bu alan bilim alandr. Buna karn deeryarglar (jugements de valeur ) bir bilim alan deildir. Bu alandabilinemezlik (non-cognitivisme) ilkesi geerlidir. Buna gre, deer-ler ampirik olarak bilinebilir eyler deildirler. nk onlar, ya ger-eklikte mevcut deildirler ya da mevcut olsalar bile, onlarn bilinmebiimi tabii olgularn bilinme biimine indirgenemez59.

Yani deerler alannda yayokluk ya da greceliliktezi geerli-dir. Yokluk tezine60 gre, deerler hibir ekilde reel dnyada mevcut

deildir. Dolaysyla bilimin konusu olamazlar. Grecelilik(relativisme) tezine gre ise, deerler insan subjektivitesi alannda re-el olarak mevcutturlar; ama deiken olduklar iin bilinebilir eylerdeildirler61. W.K. Frankena ya gre greceliliin ayr tipi var-dr: Birincisi tasviri grecelilik tir. Bu tr grecelilik ile anlatlmakistenen ey, deiik insanlar ve deiik toplumlarn deer yarglarnndeiik olduudur. kinci tip grecelilik, meta-etik grecelilik tir.Buna gre bir deer yargsnn doru, dier deer yarglarnn iseyanl olduunun objektif olarak geerli, rasyonel bir tarzda kant-lanmasna imkan yoktur. Greceliliin nc eidi normatif gre-celiliktir. Birinci tip grecelilik, antropolojik veya sosyolojik; ikincitip grecelilik, meta-etik bir savda bulunurken; bu nc tip grece-lilik, normatif bir ilke ileri srer: Sz konusu durumlar ayn olsa bile,bir birey, bir toplum iin iyi veya doru olan ey bir baka birey, birbaka toplum iin iyi veya doru deildir62.

58. Bkz. supra, s.8.59. Grzegorczyk, Le positivisme comme mthodologie juridique, op.

cit., s.182.60. Bizatihi realitenin bir paras olarak deerlerin varln reddeden bu teze

objektivist aksiyolojinin reddi (rejet de laxiologie objectiviste) tezi deniyor(Bkz. Grzegorczyk, Le positivisme comme mthodologie juridique, op.cit., s.173). Biz burada ksaca buna yokluk tezi demeyi uygun grdk.

61. Grzegorczyk, Le positivisme comme mthodologie juridique, op.cit., s.182-183.

62. W.K.Frankena, Ethics, Prentice Hall, Englowood Cliffs, 1963, s.92-93.


26/152


zetle deerler alannda bilinemezlik (non-cognitivisme)ilkesi

hkimdir63. Bu prensip iki ekilde aklanr: Ya deerler reel lemdemevcut deildir (yokluk tezi); ya da mevcuttur, ama objektif olarakbilinebilir eyler deildir (grecelilik tezi).

Hukuki pozitivizm, genellikle bu yokluk tezini savunur. Bu ak-ma gre, reel lemde deerler mevcut deildir. Dolaysyla deerleralannda bilinecek bir ey yoktur. Hatta bu akm, insann kendi deer-lerinin yaratcsnn yine insann kendisinin olduunu dnr64.

O halde hukuki pozitivizmde, deerlerin inkr sz konusudur.Dolaysyla pozitivistlere gre bilimsel aksiyoloji mmkn deildir.Zira onlar, G.E. Mooreun deerlerin eylerin tabii nitelikleri olma-d yolundaki kansn paylarlar. Moorea gre rnein iyi ile

herhangi bir tabii nitelii kartrmak tabii safsata (naturalisticfallacy )yapmak demektir65. Ama pozitivistler genelde Mooredanok daha ileri giderler. Deerleri tamamyla ideolojiler alanna yerle-tirirler66. rnein K. Opalek ve J. Wroblewski ye gre, bir deerteorisi olarak tasavvur edilen bir bilimsel aksiyolojinin kurulmasimkanszdr; zira bu deerler toplumsal ve tarihi koullar ile biimle-nen ideolojilerin bir parasdrlar67.

Kelsen bu konuda ok radikal bir grecelilik tezini savunur.Ona gre bir kimse, bir eyin iyi ya da kt olduunu ne srmse,ne srlen deer, bir bilme konusu (objet de la connaissance)de-il, sadece bilincin duygusal (motionnel) bileenlerinin fonksiyonla-rndan birisidir. Eer byle bir deer bir bakasnn davran zerine

63. Christophe Grzegorczyk, La dimension positiviste des grands courants dela philosophie du droit, in Christophe Grzegorczyk, Franoise Michaut et MichelTroper (sous la direction de-),Le positivisme juridique, Paris, Bruxelles, L.G.D.J.,Story-Scientia, 1992, p.58.

64. Grzegorczyk, Le positivisme comme mthodologie juridique, op.cit., s.183.

65. G.E. Moore, Principa Ethica, Cambridge University Press, 1903ten aln-tlanan para in Christophe Grzegorczyk, Franoise Michaut et Michel Troper(sous la direction de-), Le positivisme juridique, Paris, Bruxelles, L.G.D.J.,Story-Scientia, 1992, s.234.

66. Grzegorczyk, Le positivisme comme mthodologie juridique, op.cit., s.184.

67. K. Opalek ve J. Wroblewski, Axiology: Dilemma Between LegalPositivism and Natural Law, sterreichische Zeitschrift fr ffentliches Recht, 18,1968, s.361 vd.


27/152

GR 19

ileri srlm ise, bravo!, yazklar olsun! gibi nlemler ile ayn

mahiyette bir duygusal tasvip veya knamay ifade eder68. Dolaysylabunlar saf subjektiflik alanna aittirler69.

Dier yandan Kelsen, hukuk normlarnn insan-st bir irade ta-rafndan deil, sadece beeri irade tarafndan konulduundan hareket-le hukuk normlar ile birbirleriyle atan deerlerin ne srlebile-ceini belirtmektedir. rnein bir hukuk normu intihar yasaklayabi-lir, dieri ise serbest brakabilir. Belirli bir deerden hareketle, bunormlardan birinin geersiz, dierinin ise geerli olduu iddia edile-mez. Bunlardan her ikisi de usulne uygun olarak ihdas edilmise ge-erlidir. Bu normlar beeri irade tarafndan konulduuna gre, bunormlardan karlabilecek deerler de keyfidir. Dolaysyla ifade edi-

len deerler grecelidir. Mutlak deerler din alan dnda yoktur. Birtakm insanlara gre bu deerler iyi, dierlerine gre ise k-tdr70.

Kelsen e gre, deiik zamanlar ve deiik yerlerde insanlarniyi ve kt, dil ve dil olmayan olarak kabul ettikleri eyle-rin eitlilii gz nnde bulundurulursa, deerler alannda minimumortak deerler dahi olmad sylenebilir. Genellikle barn korun-masnn btn ahlki sistemlere zg bir gereklilik olduu ileri sr-lr. Ama Heraclite savan en stn deer olduunu retiyordu.zetle Kelsene gre, a priori ve mutlak olan bir deer yoktur. Eerbu byleyse, iyi ve kty, dil ile dil olmayan tanmlayacak eli-mizde hibir ara yoktur71.

68. Hans Kelsen, Thorie pure du droit, Traduction franaise de la 2e ditionde la Reine Rechtslehre par Charles Eisenmann, Paris, Dalloz, 1962, s.27. Belir-telim ki Kelsen burada, A.J. Ayer ve C.L. Stevenson tarafndan savunulan Anglo-sakson emotivizminine hayli yakndr. Bu konuda bkz. Grzegorczyk, Lepositivisme comme mthodologie juridique, op. cit., s.184.

69. Grzegorczyk, La dimension positiviste des grands courants de laphilosophie du droit, op. cit., s.57-58.

70. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.24-25.71. Hans Kelsen, Essays in Legal and Moral Philosophy: Selected and

Introduced by Otta Weinberger, D. Reidel Publ. Comp., Dordrecht/Boston, 1973.In in Christophe Grzegorczyk, Franoise Michaut et Michel Troper (sous ladirection de-), Le positivisme juridique, Paris, Bruxelles, L.G.D.J., Story-Scientia,1992, s.237.


28/152


Sonu olarak, hukuki pozitivizm deerlerin grecelilii prensibi-

ni kabul eder. Buna gre, deerler alannda herhangi bir eyi kantla-ma veya rasyonel argmantasyon imkan yoktur. Dolaysyla, biryandan hukuk normlarnn aksiyolojik temelini aratrmak, dieryandan ise mahkeme kararlarnn rasyonel jstifikasyonunu yapmakmmkn deildir.

Bylece deerlerin bilinemezlii ilkesini grdkten sonra, imdihukuki pozitivizmin bilimsellik anlayn grelim.

2. Hukukun Pozitivist Teorisinin Bilim Anlay

Pozitivist teorinin bilim anlay u drt zellik ile ortaya konabi-lir:

a. Bilimin konusu objektif olarak bilinebilir bir eydir.b. Bilim ile bilimin konusu birbirinden farkl eylerdir.c. Bilimin grevi, konusunu sadece tanmaktr.d. Bilim kendisine yabanc unsurlardan arnmaldr (saflk).

a. Bilimin Konusu Objektif Olarak Bilinebilir BireydirViyana evresinden esinlenen pozitivizme gre, metafizik kav-

ram ve ilkeler bilme (connaissance) konusu olamaz. Bilme (cognitif)alannda btn metafizik formlar ksrdr72.

O halde hukukun genel teorisi, bir bilim olmak istiyor ise, ince-leme konusu olarak bir takm fizik-tesi formlar veya deerleri elealmay kategorik olarak reddetmelidir. Hukukun genel teorisi ancak

ampirik bir konuyu inceleyebilir. Dolaysyla hukukun genel teorisi,inceleme konusu olarak yalnzca fiziki varla sahip olan hukuku elealabilir. Bu hukuk dapozitif hukuk, yani devlet tarafndan konulmu,maddi varla sahip hukuktur73.

72. Grzegorczyk, La dimension positiviste des grands courants de laphilosophie du droit, op. cit., s.56.

73. Grzegorczyk, La dimension positiviste des grands courants de laphilosophie du droit, op. cit., s.57; Michel Troper, Un systme pur du droit : lepositivisme de Kelsen, in Pierre Bouretz (sous la direction de-), La force dudroit : panorama des dbats contemporains, Paris, Editions Esprit, 1991, p.117-137, op. cit., s.123; Michel Troper, Pour une thorie juridique de l'Etat, Paris,P.U.F., Coll. Lviathan , 1994, s.35.


29/152

GR 21

Hukukun pozitivist teorisi bu anlamda bilimseldir. Zira, inceleme

konusu olarak sadece pozitif hukuku ele alr74. rnein Kelsen innl eseri, u cmleyle balar: Hukukun saf teorisi pozitif hukukunbir teorisidir75. O halde pozitif hukukun kapsamna girmeyen eylerhukukun genel teorisi tarafndan incelenemezler. Kelsen bunu ok a-k bir ekilde ifade eder: Pozitif hukuk normlar kapsamnda bu-lunmayan bir ey, bir hukuki konsept iine giremez76.

Keza General Theory of Law and Statein prefacenda Kelsen,bu kitapta aklanan teori, pozitif hukukun genel teorisidir der.Ona gre pozitif hukuk, daima belirli bir topluluun hukukudur: Bir-leik Devletler hukuku, Fransz hukuku, Meksika hukuku gibi. Bubelirli hukuk dzenlerinin bilimsel bir aklamasn yapmak, huku-

kun genel teorisinin amacdr. Deiik hukuk dzenlerinin karla-trmal analizinden ortaya kan bu teori, belirli bir hukuk dzenininkendileriyle aklanaca temel kavramlar retir. Hukukun genel teo-risi, hukuk normlarn, onlarn unsurlarn, yorumunu, btn itiba-ryla hukuk dzenini, onun yapsn, deiik hukuk dzenleri arasn-daki ilikileri ve nihayette, pozitif hukuk dzenlerinin okluunaramen hukukun birliini inceler77.

b. Bilim ile Bilimin KonusuBirbirinden Farkl eylerdirBilim ile bilimin konusu birbirinden farkl eylerdir. Bilim, ko-

nusunu kendisinden nce olumu halde bulur. Her bilim dalnda,konu, bizatihi bu bilimin dnda yer alr. Bu, bilginin (connaissance)znesi ile konusu arasndaki kartezyen ayrmn basit bir sonucudur78.

Hukukun pozitivist genel teorisine gre, hukukile hukukun genelteorisi birbirinden farkl eylerdir. Birincisi ikincisinin inceleme ko-

74. Kelsene gre, hukukun saf teorisi, pozitif hukukun genel teorisidir(Hans Kelsen, General Theory of Law and State, Translated by par AndersWedberg, Cambridge, Massachusetts, Harvard University Press, 1946, preface,s.xiii; Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.1),

75. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.1.76. Kelsen, General Theory of Law and State, op. cit.,preface, s.xiii.77.Ibid.78. Bu konuda bkz. Grzegorczyk, Le positivisme comme mthodologie

juridique, op. cit., s.176, 179 ; Grzegorczyk, La dimension positiviste des grandscourants de la philosophie du droit, op. cit., s.56-58; Troper, Pour une thoriejuridique de l'Etat, op. cit., s.122.


30/152


nusudur. Dolaysyla hukuk kurallar, hukukun genel teorisi tarafn-

dan deil, pozitif hukuk tarafndan konulur79.

c. Bilimin Grevi Konusunu Sadece TanmaktrPozitivist anlaya gre hukukun genel teorisi, inceleme konusu

olan pozitif hukuku tanmak ile kendini snrlandrmal; bu hukukudeitirmeye, yeniden biimlendirmeye almamaldr. Dier bir ifa-deyle, hukukun genel teorisi, pozitif hukuk normlar tarafndan ng-rlenlerin dnda yeni hukuk kurallar formle etmeye teebbs et-memelidir80.

Kelsenin belirttii gibi, hukuk biliminin tek amac, hukukyapmakdeil, hukuku tanmaktr81. Yazara gre,

bir bilim, inceleme konusunu olduu gibi tasviretmelidir; birtakm deeryarglar asndan onun ne olmas veya ne olmamas gerektiine hkmet-memelidir. Byle bir hkm siyasi bir problemdir; ve hkmet sanatn il-gilendirdii lde deerlere ynelik bir faaliyettir. Byle bir faaliyet rea-liteye dnk olan bilimin konusunu oluturamaz82.

Dier bir ifadeyle, bir hukukun genel teorisi almas bilimselolmak iin inceleme konusu olan hukuk normlarn yeniden biim-lendirmeye veya onlar deitirmeye yeltenmemeli, sadece onlar tas-vir etmek ile yetinmelidir.

d. Bilim, Kendisine Yabanc Unsurlardan Arnmaldr (Saflk)

Pozitif hukukun paras olan bir normu eletirmek veya onu ak-lamak hukukun genel teorisinin zerine vazife deildir. Hukukun ge-nel teorisinin grevi sadece hukukun gereklikte neden ibaret oldu-unu tasvir etmektir. Hukukun genel teorisi, hukukun nasl olmas

79. Bu konuda bkz. Grzegorczyk, Le positivisme comme mthodologiejuridique, op. cit., s.176 ; Grzegorczyk, La dimension positiviste des grandscourants de la philosophie du droit, op. cit., s.56-58; Troper, Pour une thoriejuridique de l'Etat, op. cit., s.30-35; Troper, Un systme pur du droit, op.cit., s.122.

80. Troper, Un systme pur du droit, op. cit., s.122.81. Kelsen, General Theory of Law and State, op. cit.,preface, s.xiv. talikler

bize ait.82.Ibid. talikler bize ait.


31/152

GR 23

gerektiini hibir ekilde syleyemez83. Hukukun genel teorisi deer

yarglarndan kanmaldr. Kelsenin ifadesiyle saf (Reine, pure)84olmal; yani kendisine yabanc tm gelerden kurtulmaldr. Hukukbilimi tarihi olarak psikoloji, sosyoloji, etik ve siyaset teorisi ile kar-ma halde bulunur. Hukukun saf teorisi, hukukun bu bilim dallarylailgisini inkr etmez; ama kendi zn belirsizletiren bu metot ba-datrmaclna (syncrtisme) kardr85.

Hukukun genel teorisi, ne yasa koyucunun niyetleri vesaiklerinden ne de bireylerin karlar ve arzularndan etkilenmelidir.Hukukun genel teorisi, pozitif hukukun yapsn tahlil etmeli; ama buhukukun oluumunda rol oynayan toplumsal, ekonomik veya psiko-lojik koullar dikkate almamaldr86.

***Yukarda hukukun genel teorisinin inceleme alanlarnn neler ol-duunu belirttik. Bu alanlarn burada tamamn incelememiz sz ko-nusu deildir. Biz burada sadece hukuk normlarnn geerlilii veyo-rumu sorunu zerinde duracaz. almamz, balnn da iaret et-tii gibi, bu alana sadece bir giritir. Bu alann tm konularn i-leme iddiasnda deildir. zetle, almamz iki ksmdan olumak-tadr. Birinci ksmda hukuk normlarnn geerlilii, ikinci ksmdaise bu normlarn yorumu sorunu incelenecektir.

83. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.1.84. Troperin iaret ettii gibi Kelsen bu kavram Max Weberden dn al-

mtr (Troper, Un systme pur du droit, op. cit., s.123; Troper, Pour une thoriejuridique de l'Etat, op. cit., s.35).

85. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.1-2.86. Kelsen, General Theory of Law and State, op. cit.,preface, s.xiii. Bu konu-

da bkz. Troper, Un systme pur du droit, op. cit., s.123; Troper, Pour une thoriejuridique de l'Etat, op. cit., s.35.


32/152

Birinci Ksm

HUKUK NORMLARNN GEERLL

SORUNU

Bizatihi hukuki geerlilik kavramn incelemeden nce u n

sorunu grmek yerinde olur: Bu sorunlar, bir ilemin maddi varl,

normatiflii ve hukukilii sorunlardr. Zira, hukuki geerliliktenbahsedebilmek iin her eyden nce bir hukuk normunun varolmas

gerekir. Dier bir ifadeyle, hukuki geerlilik kavram, var olan bir

hukuk normuna ilikindir. Bu u anlama gelir ki, bir ilemin

geerliliini tespit etmeden nce, birinci olarak onun maddi

varln (existence matrielle), ikinci olarak onun normatifliini

(normativit) ve nc olarak, onun hukukiliini (juridicit)

tespit etmek gerekir.


33/152

Birinci Blm N SORUN: GEERLLN N KOULLARI

Yukarda belirtildii gibi, burada bir ilemin maddi varl, nor-matiflii ve hukukilii sorunlar incelenecektir.

I. MADD VARLIK1

Bir ilemin hukuki geerliliinden bahsedildiinde, onun asn-dan ortaya kan birinci sorun, onun maddi varl (existencematrielle) sorunudur2. Zira, maddi olarak var olmayan bir ilem,hibir hukuki nitelendirmeye konu olamaz.

Bir ilemin maddi3 varl ile, o ilemin somut tayannn(support, hmil), yani bir belgenin, bir szn, bir ritelin, tek keli-

1. Bir ilemin maddi varl sorunu, Alexander Peczenikin hukuki geerli-

liin bibliyografik sorunu olarak isimlendirdii soruna tekabl eder. Gerekten dePeczenik, geerlilik kavramn drt safhay ieren bir metotla tahlil etmektedir.

Birinci safha, hukukularn hukuken geerli olarak kabul ettikleri kurallarn say-mndan (enumeration) ibarettir. Bu adan denilebilir ki, bizim ilk kavrammz(maddi varlk), Alexander Peczenikin tasviri metodunun birinci safhasna (saym)eittir. Peczenike gre, belirli bir lkede hukuken geerli olan kurallar nelerdirsorusu, hukukun geerliliinin genel bir tanmna bavurmakszn zmlenebilir.Hukuk Fakltesinde ve mesleinde her uzman hukuku bu sorun zerine bir okayrntl bilgi edinir. Bu sorun teorik olmaktan ziyade bibliyografiktir (Peczenik,The Concept Valid Law, op. cit., s.214-215. talikler bize ait).

2. Franois Ost ve Michel Van de Kerchove,Jalons pour une thorie critiquedu droit, Bruxelles, Publications des Facults universitaires Saint-Louis, 1987,s.259; Franois Ost, Validit, in Andr-Jean Arnaud (sous la direction de-),Dictionnaire encyclopdique de thorie et de sociologie du droit, Paris, L.G.D.J.,Deuxime dition, 1993, s.636.

3. Maddi sfatnn altn iziyoruz, zira Kelsen gibi normlarn zgl(spcifique) varlndan, yani bir normun belirli bir hukuk dzeni iinde varlndanbahseden yazarlar da vardr.


34/152

28 HUKUK NORMLARININ GEERLLSORUNU

meyle bir instrumentumun varl anlatlmak istenmektedir4. Dier

bir anlatmla, bir ilemi hukuki nitelendirmeye tbi tutmadan nce,onun instrumentumunu, rnein bu ilemin iinde yer ald belgeyigstermek gerekir. Modern hukuk sistemlerinde, bir kanunun varl,resmi gazeteye, yani hkmet adna baslan bir dergiye baklarakihdas edilir.

Bir rf ve det kuralnn maddi varlnn resmi gazeteye bakla-rak tespit edilemeyecei aktr. Bununla birlikte rf ve det kurallarmaddi varolutan yoksun deillerdir, zira onlarn da birinstrumentumu vardr. Bu sorunu ileride tekrar greceiz5.

O halde herhangi bir ilemin hukuk normu olarak geerli olabil-mesi iin gerekli ilk n koul, onun maddi varla sahip olmasdr.

Bir ilemin maddi varl sorunu bu ekilde ortaya konulduktansonra, onun asndan ikinci bir sorun daha ortaya kar: Bu ilemnormatif nitelikte midir? Zira, geerlilik kavram normun bir zel-liidir. Dolaysyla bir ilemin geerli olabilmesi iin, normatif zel-lie sahip olmas, yani norm niteliinde olmas gerekir. O halde im-di normatiflik sorununu grelim.

II. NORMATFLK

Bir ilemin normatiflii (normativit) sorunu, onun maddi varl-, onun belgesi sorunu deil, onun anlam sorunudur. Dier bir ifa-deyle norm, bir ilemin metni deil, ama onun anlamdr. O halde,normatiflik sorunu, normun maddi taycsna, rnein metnine, at-fedilmesi uygun olan anlam sorunudur. Yani, bu sorun kendisinebavurulan belgenin normatif bir kapsamnn olup olmadn bilmeknoktasnda toplanmaktadr6.

O halde normun tanm zerinde duralm.Norm kelimesi Latince norma kelimesinden gelir. Bu kelime

asl anlamyla, gnye demektir7. Figuratif anlamyla ise, kural, ilke,kanun, model anlamlarna gelir.

4. Ost ve Van de Kerchove,Jalons pour une thorie critique du droit, op. cit.,s.259; Ost, Validit, op. cit., s.636.

5. Bkz. infra, s.123.6. Ost ve Van de Kerchove,Jalons pour une thorie critique du droit, op. cit.,

s.261; Ost, Validit op. cit., s.636.7. A. Gariel,Dictionnaire latin-franais,Paris, Hatier, 1960, s.410.


35/152

N KOULLAR 29

Norm, mantk-dilbilgisi bakmndanHata! Yer iareti tanmlan-mam.Hata! Yer iareti tanmlanmam.bir nermeHata! Yer ia-reti tanmlanmam.dir8. nerme (proposition) ise, belli bir doru-luk deeri alan ifade (yani sz veya sembol dizisi) olarak tanmlan-maktadr9. Herhangi bir sz veya sembol dizisinin nerme olabilmesiiin, her eyden nce belirli bir anlamnn olmas gerekir. Ak yu-varlaktr10, gen demokrattr11 gibi ifadeler anlamdan yoksun-dur. Anlamsz bir cmleyle bir nerme dile getirilemez12. kinci ola-rak, bir ifadenin nerme olabilmesi iin onun doru ya da yanl ol-mas gerekir13. Kendisine doruluk deeri atfedilemeyen ifadeler,nerme deildir. rnein, saat ka, kapy kapatnz, keke yir-

mi yanda olsaydm gibi ifadeler ne doru, ne de yanl olabilecek-lerinden birer nerme deildir14.O halde hukuk normu, belirli bir anlam olan ve ayn zamanda

doru ya da yanl olan bir ifadedir; ksacas bir nermedir. Ancakdeiik tipte nermeler vardr. imdi hukuk normunun ne tip bir -nerme olduunu grelim.

K. Bhler, dilin grevlerini ayr bekte toplamtr. (1) Dilinbildirme greviHata! Yer iareti tanmlanmam. (Symbol-

funktion); (2) Dilin belirtme greviHata! Yer iareti tanmlanma-m. (Symtom-funktion); (3) Dilin yaptrma greviHata! Yer iaretitanmlanmam. (Signal-funktion). Bildirme grevinde dil, inan,

8. Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.68.9. Hseyin Batuhan ve Teo Grnberg, Modern Mantk, Ankara, Orta Dou

Teknik niversitesi Yaynlar, 1984, s.105.10. rnek Cemal Yldrmdan alnmtr. Cemal Yldrm,Mantk: Doru D-

nme Yntemi, Ankara, V Yaynlar, 1987, s.18.11. rnek Hafzoullarndan alnmtr. Hafzoullar, Ceza Normu, op.

cit., s.69.12. Yldrm, op. cit., s.18.13. Aulis Aarnio, Le rationnel comme raisonnable : la justification en droit,

Trad. par Genevive Warland, Bruxelles et Paris, E. Story-Scientia, L.G.D.J., 1992,s.64.

14. W.V.O. Quine,Logique lmentaire, Paris, Hermann, 1976, s.29dan aln-tlayan Jean Salem, Introduction la logique formelle et symbolique, Paris,Nathan, 1987, s.11.


36/152


tahmin veya bilgilerimizi iletmek15; belirtme grevinde, herhangi

bir duygusal tepki veya tavrmz da-vurmak16;yaptrma grevin-de ise, insanlarn davranlarn etkilemek17 amacyla kullanlr.

Bu l snflama, insanda balca yeti olduu inancna daya-nr: Bilme, duyma, isteme18. Bu farkl grev, farkl anlatmavcut vermektedir. Bu farkl anlatm, bilim dili, sanat dili ve nor-matif dildir19. Bilim dilinde (bildirme grevi) insanlarn dnceleri,sanat dilinde20 (belirtme grevi) duygular ve normatif dilde (yaptr-ma grevi) davranlar etkilenmek istenir21.

Bu tasnife gre, hukuk dili bir normatif dildir. Burada dil, yap-trma greviyle, yani bakalarnn davranlarn etkilemek amacylakullanlr. Dilin yaptrma grevi iin daha ok emir kipinden cmle-

ler kullanlr. Ne var ki bakalarnn davranlarn etkilemek iinmutlaka emir kipine bavurmak gerekmez22. Bir trafik iaretindeolduu gibi, her eit sinyal ile bakalarnn davranlar etkilenebi-lir.

Dier bir ifadeyle, dilin bu deiik grevi birbirinden farkl deiik nermeye vucut vermektedir: Bildirmeli, belirtmeli veyaptrmal nermeler23. Burada bizi ilgilendiren nermeler, anla-laca zere, yaptrmal nermelerdir24. O halde, hukuk normu, ma-dem ki bir davran kuraldr, kanlmaz olarak yaptrmal nerme-dir25.

Yaptrmal nermeler, balayclklar bakmndan, emirlerHata!Yer iareti tanmlanmam., dileklerHata! Yer iareti tanmlanma-

m.ve tlerHata! Yer iareti tanmlanmam.Hata! Yer iareti

15. Batuhan ve Grnberg, op. cit., s.10.16.Ibid., s.11.17.Ibid.18. Batuhan ve Grnberg, op. cit., s.10.19. Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.72.20. Batuhan ve Grnberg, rnek olarak iir dili diyor. Batuhan ve Grnberg,

op. cit., s.25.21. Cf. Batuhan ve Grnberg, op. cit., s.24.22. Batuhan ve Grnberg, op. cit., s.10, 25.23. Hafzoullar, op. cit., s.72.24.Ibid.25.Ibid., s.73.


37/152

N KOULLAR 31

tanmlanmam. olarak e ayrlmaktadrlar26. Emirler muhatapla-

rnda bir ykmllk douran nermelerdir. tve dileklerise mu-hataplarnda herhangi bir ykmllk dourmazlar. Dolaysyla ba-layclk gleri daha azdr. Emirde hem yetki, hem de dev vardr.Oysa, dilekte hak, tte ise dev unsuru eksiktir. O halde hukuknormunu dilek veya t deil, bir emir saymak gerekir27.

Yaptrmal nermelerHata! Yer iareti tanmlanmam. ile bil-dirmeli nermelerHata! Yer iareti tanmlanmam.in farklar uekilde tespit edilebilir:

Bir kere, bildirmeli nermelerin amac bakalarn haberdar et-mek iken, yaptrmal nermeler bakalarnn davranlarn deitir-meyi amalar28.

kinci olarak bildirmeli nermede muhatabn nermeyi kabul,ancak onun nermenin doruluuna inanmas halinde sz konusudur.Yaptrmal nermede ise, muhatabn nermeyi tasvibi, nermeninyerine getirilmesi fiili ile gereklemektedir29.

Ancak bu iki tip nerme arasnda asl fark, deerlendirme kriter-leri arasndaki farktan kaynaklanmaktadr. Bildirmeli nermeler do-ru veya yanl olan, dier bir ifadeyle doruluk deeri alan nerme-lerdir. Yaptrmal nermeler ise, ne doru ne de yanltr; dolaysyladoruluk deerlendirmesine tbi tutulamazlar30. Hukuk normunundoruluu / yanll deil, sadece geerlilii / geersizlii aratrla-bilir. Dier bir ifadeyle, bir kanun hkmnn doruluunu veya yan-lln sormann hibir anlam yokken, geerliliini veya geersizli-

ini sormann bir anlam vardr31.Bildirmeli nermenin doruluu veya yanll ampirik veya

rasyonel olarak tespit edilebilir. Bu tip nermelerin doruluk deer-lendirmesi, bu nermelerin ait olduu bilim dal tarafndan yaplr32.

Yaptrmal nermelerin, yani normatif nermelerin doruluk de-erlendirmesi ise yaplamaz33.

26.Ibid.27.Ibid.28.Ibid., s.74.29.Ibid.30.Ibid.31.Ibid.32. Yldrm, op. cit., s.17.


38/152


Nihayet, Zeki HafzoullarHata! Yer iareti tanmlanma-

m.n izleyerek, yaptrmal nermelerin bildirmeli nermelere d-ntrlemeyeceini belirtelim. VisaberghiHata! Yer iareti tanm-lanmam., Xi yap eklindeki bir yaptrmal nermenin ya Xiyaparsn, ya da Yye katlanrsn eklindeki seenekli nermeye in-dirgenebileceini iddia etmitir. Bu seenekli nerme artk bir emirdeil, ama bir bildirmedir. Bu nerme doruluk deeri alabilir. Xyaplyor ve Y de gerekleiyorsa, nerme dorudur34.

Hafzoullar bu dnceyi reddetmektedir. nk Ona gre, budnce, her emrin mutlaka bir meyyide ierdiini varsaymaktadr.Oysa, hukuki emirler bir yana, her emir meyyide iermeyebilir35.

Kald ki, yaptrmal nermelerin seenekli nermelere dntr-

lebilecei bir an kabul edilse bile, nermenin ikinci ksm (Yyekatlanrsn), bir fiili deil, fiil karsnda alnacak tavr, dolaysylabir deer yargsn iermektedir. te bu nedenle, yaptrma greviortadan kalkmamakta, sadece gizlenmektedir36.

Burada son olarak Zeki HafzoullarHata! Yer iareti tanm-lanmam.ndan ayrlarak, hukuk normunun oluturduu nerme ilehukuk bilimi nermelerinin farkl olduunu sylemekte yarar var.Normatif nerme, yani hukuk normu, doruluk deeri alamazken, bunorm zerine hukuk biliminin retecei nerme doruluk deeri ala-bilir. rnein N normu Trk hukuk dzeninin bir parasdr ner-mesi bir yaptrmal nerme, yani normatif nerme deil, bir bildirme-li nermedir. Bu anlamda bir bilim dili ifadesidir ve doruluk deeri-

ne tbi tutulabilir. Bu normun Trk hukuk dzenine ait olduu ampi-rik olarak gsterilirse bu bildirmeli nerme dorudur37. Dolaysylaburada hukuk ile hukuk bilimi arasnda ayrm yapmak gerekir. Hu-kuk bilimi bildirmeli bir dil, onun inceleme konusu olan hukuk iseyaptrmal bir dil kullanr.

33. Hafzoullar, op. cit., s.75.34. Visalberghi, Esperienza e valutazione, Torino, 1958, s.37ye atfen

Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.77.35. Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.77.36.Ibid., s.78.37. rnek iin bkz. Aarnio,Le rationnel comme raisonnable,op. cit., s.65.


39/152

N KOULLAR 33

Hukuk normu bir emre iaret eder. Hukuk normu aada gre-

ceimiz gibi bir olmas gerekenHata! Yer iareti tanmlanmam.(SollenHata! Yer iareti tanmlanmam.)i ifade eder38. Olmasgereken ise ya belirli bir davrann emredilmesi, ya belirli bir davra-nn yasaklanmas, ya belirli bir davrana izin verilmesi ya da belirlibir davrana yekti verilmesi demektir39.

Positivist hukuk teorisine gre, bir kere, hukuk normunun konu-su, yani emredilen ey mutlaka bir insan davran olmaldr. kinciolarak hukuk normu insan iradesi tarafndan konulmu olmaldr.

A. NORMUN KONUSUHATA! YER ARET TANIM-LANMAMI.: BEER DAVRANIHATA! YER ARE-T TANIMLANMAMI.

Hans KelsenHata! Yer iareti tanmlanmam.e gre, normhereyden nce insan davrannn dzenlenmesidir40. Dier bir ifa-deyle, insan davranlarn ynlendirmeyi hedeflemeyen bir kuralnormatif nitelie sahip olamaz41. Bu sadece medeni toplumlar iindoruymu gibi grnmektedir. Kelsenin belirttii gibi, ilkel top-lumlarda, hukuk dzeninin insan davranlarn dzenledii gibi,hayvanlarn, bitkilerin ve hatta cansz nesnelerin davranlarn dadzenledii grlmektedir42. te bu ekilde Kitab- MukaddesHata!Yer iareti tanmlanmam.te insan ldren kzn ceza niteliin-de lme mahkum edilecei yolundaki u kural konulmutur:

Ve eer, bir kz bir erkei yahut bir kadn sserse, ve o lrse, kzmutlaka talanacak, ve onun eti yenilmeyecektir43.

38. Hans Kelsen, Thorie gnrale des normes, (Traduit de lAllemand parOlivier Beaud et Fabrice Malkani), Paris, Presses universitaires de France, 1996,s.2.

39.Ibid.40. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.7, 43; Kelsen, Thorie gnrale

des normes, op.cit., s.37; Hans Kelsen, Quel est le fondement de la validit dudroit?, Revue internationale de criminologie et de police technique, juillet -septembre 1956, s.161.

41. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.43.42. Kelsen, Thorie gnrale des normes, op.cit., s.115.43. Kitab- Mukaddes, Tevrat- erif yahut Eski Ahit, k, Musann kinci

Kitab, Bap 21, Ayet 28 (stanbul, Kitab- Mukaddes irketi, stanbul 1981, s.75).


40/152


Keza antik ada, insanlarn kendileriyle ldrld ta ve her

trl nesnenin yarglanmas iin zel bir mahkeme mevcuttu44. Da-has Orta ada, hayvanlara kar, rnein bir insan ldren boayayahut rne zarar veren ekirgelere kar dava amak mmknd.Sulanan hayvan hukuki biimde mahkum ediliyor ve sulu bir insangibi cezas infaz ediliyordu45.

Buna karn modern hukuk dzenleri sadece insan davranlarndzenlemekle yetinirler. Ne var ki bu, insanlarn hayvanlara kar,insanlarn evreye kar, insanlarn bitkilere kar, insanlar tarihieserlere kar davranlarnn dzenlenemeyecei anlamna gelmez.Bir hukuk dzeni hayvanlara kt muamele yaplmasnn, u ya dabu tip hayvanlarn ldrlmesini, keza evreye zarar verilmesini,

belirli tip aalarn kesilmesini yasaklayabilir. Byle hkmlerlehayvanlar veya cansz nesneler korunur. Ama bu tip normlarn d-zenledii ey yine insan davrandr46.

rnein, Trk Ceza Kanununun 577nci maddesine gre,bir kimse hayvanlara kar insafszca hareket eder veya lzumsuz yeredver veya lzumsuz yere yaralar veya aikar surette haddinden fazla yo-rulacak derecede zorlarsa ... liraya kadar hafif cezay nakdiye mahkum o-lur.

Bu hkm, her ne kadar hayvanlarn korunmasn amalasa da,dzenledii konu hayvanlar deil, insanlarn bu hayvanlara kar olandavranlardr.

Burada unu da belirtmek gerekir ki, hukuk normunun konusuinsann kendisi deil, belirli bir davrandr. Genelde hukuk ve ahlknormlarnn muhatabnnHata! Yer iareti tanmlanmam.Hata!Yer iareti tanmlanmam. insan olduu sylenir. Bu normun konu-sunun bir insan olduu anlamna deil, normun emrettii davrannbir insan davran olduu anlamna gelir. Bir norma aykr olan eyinsan deil, insann davrandr. Norma uyulmas veya normun ihlaliiyi veya kt olarak nitelenirse, bu nitelik bir insann nitelii deil,

44. Cf. Dmostne, Contre Aristokrates, 76; Platon, Lois, 873; Aristote,Constitution dAthnes, balk 577den alntlayan Kelsen, Thorie gnrale desnormes, op.cit., s.115.

45. Karl Von Amira, Tierstrhafen und Tierprozesse, nnsburck, 1891den aln-tlayan Kelsen, Thorie gnrale des normes, op.cit., s.116.

46. Kelsen, Thorie gnrale des normes, op.cit., s.116.


41/152

N KOULLAR 35

bir insan davrannn niteliidir. Bir insan iyi veya kt deil, onun

davran iyi veya ktdr47.nsan, normun emrettii beeri davrann sjesi veya objesi ola-

bilir. rnein hrszlarn cezalandrlmasn emreden normda, ceza-landrmay gerekletiren grevli cezalandrma hareketinin sjesi;cezalandrlan kii ise objesidir. Keza adam ldrmeyi yasaklayannormda yasaklanan hareketin sjesi adam ldren insan (katil), budavrann objesi ise ldrlen insandr (maktl). te normun emret-tii veya yasaklad beeri davrann konusu insan olabilecei gibiinsan d bir varlk da olabilir. Bir norm, insanlarn ldrlmesiniyasaklayabilecei gibi, belirli hayvanlarn ldrlmesini de yasakla-yabilir; yahut yklmaya meyyal bir binann yklmasn da emredebi-

lir. Bu rneklerin gsterdii gibi, yasaklanan veya emredilen beeridavrann konusu insan, hayvan veya cansz bir nesne olabilir; amabu davrann sjesi, yani bu davran gerekletiren varlk mutlakainsandr48.

Hukuk normlarnn dzenledii insan davran, olumlu bir eylemveya bir eyi yapmaktan ekinme niteliinde olumsuz bir eylem ola-bilir49. Belirli bir davran emreden bir norm, o davrantan kan-may yasaklar. Belirli bir davrantan kanmay emreden bir norm,bu davran yasaklar. Yalan syleme ve yalan sylemekten e-kin arasnda bu tr bir iliki vardr. Bir davrann yasaklanmasondan ekinilmesi emridir. Bir davrann emredilmesi ondan ka-nlmasnn yasaklanmas anlamna gelir50.

KelsenHata! Yer iareti tanmlanmam.in belirttii gibi, birinsann dier bir insan yahut insanlar karsndaki hukuken dzenle-nen davran, bireysel veya kolektif bir ilikiye dayanabilir. rnein,borlunun belirli bir miktar paray alacaklya demesini emredenhukuk kural bireysel bir ilikiye dayanr. Buna karn, askerlik hiz-meti mecburiyetini getiren kural, bir bireyin dier bir bireye karolan davrann deil, ama toplum karsnda davrann dzenler.Bu ikinci halde kolektif bir iliki sz konusudur51.

47.Ibid., s.116-117.48.Ibid., s.117.49.Ibid., s.119.50.Ibid.51. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.45.


42/152


Bir ilemin normatiflik nitelii kazanabilmesi iin hereyden n-

ce beeri bir davran dzenlemesi gerekir. O halde yetkili organcausulne uygun olarak konulmu bir metinde bulunan herey bazen birnorm olmayabilir. Zira yetkili organn koyduu nerme hibir ekildebir beeri davran dzenlemiyor olabilir52. Bu anlamda Kelsen, hu-kuken anlamsz (irrelevant) ilemlerHata! Yer iareti tanmlan-mam.Hata! Yer iareti tanmlanmam.den bahsetmektedir53.Buna gre, rnein belirli bir dini veya siyasi teoriyi veya hukukunTanrdan geldiini, kanunun adil olduunu, halkn karna hizmetettiini ifade eden bir kanun, her ne kadar anayasaya uygun olarakkabul edilmi olursa olsun bir norm zellii gsteren muhtevaya sa-hip deildir ve bu nedenle hukuken anlamszdr (irrelevant), hibir

ekilde normatif nitelikte deildir, dolaysyla geersizdir.Georges VedelHata! Yer iareti tanmlanmam.in verdii birrnee gre, gne her mevsim sabah saat altda doarHata! Yeriareti tanmlanmam. hkmn koyan bir nerme hibir ekildebir hukuk normu olamaz. Zira, onun normatiflik nitelii eksiktir54.Ancak unu da belirtmek gerekir ki, normatiflik niteliinin eksikliiYann AguilaHata! Yer iareti tanmlanmam.nn sand gibi,byle bir kuraln, ona uymayan gnein davrann denetlemeye im-kn vermemesinden55 deil; kuraln konusunun insan hareketi deilgnein hareketi olmasndandr. Zira gnein doaca saatleri gngn saptayp belirten bir kural da bir norm olamazd.

Kelsenin belirttii gibi, bir normun geerliliinden bahsedebil-

mek iin her eyden nce bu norma aykr davran imkannn mevcutolmas gerekir. Bir doa yasasHata! Yer iareti tanmlanmam.gerei nceden gerekleecei bilinen bir olgunun olmasn emreden

52. Michel Troperin 25 ve 26 Mays 1989 tarihlerinde Conseil constitutionnelde yaplan La Dclaration des droits de l'homme et du citoyen en 1789 konulukollokta bir soru zerine verdii cevap, inLa Dclaration des droits de l'homme etdu citoyen et la jurisprudence, Paris, s.U.F., 1989, s.32.

53. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.71.54. Georges Vedel, Place de la Dclaration de 1789 dans le bloc de

constitutionnalit, La Dclaration des droits de l'homme et du citoyen et lajurisprudence, (Colloque des 25 mai et 26 mai 1989 au Conseil constitutionnel),Paris, s.U.F., 1989, s.54.

55. Yann Aguila, Le Conseil constitutionnel et la philosophie du droit, Paris,L.G.D.J., 1994, s.13.


43/152

N KOULLAR 37

bir norm, bir doa yasas gerei gereklemesi imkansz olan bir eyi

emreden norm kadar anlamszdr56.Michel TroperHata! Yer iareti tanmlanmam., bir kuraln

normatiflikten mahrum olma haline, Fransadan Tanrnn varlnve ruhun lmszln ilan eden Convention dcretHata! Yer ia-reti tanmlanmam.sini rnek gstermektedir57. Bu konuda keza,Fransz 1789 nsan ve Yurtta Haklar BeyannamesiHata! Yer iare-ti tanmlanmam.nin balangcnn Tanrnn varlHata! Yer ia-reti tanmlanmam.na telmihte bulunmas zikredilebilir58:

Milli Meclis, Yce Varln (Etre suprmeHata! Yer iareti tanmlan-mam.)59 huzurunda ve onun yardmyla aadaki nsan ve Yurtda hak-larn tanr ve ilan eder60.

1906 tarihli eski ran AnayasasHata! Yer iareti tanmlan-

mam.nn mam-Zamanenin bir an nce zuhurunu temenni eden2nci maddesi61 de normatiflikten mahrumdur.

B. NORMUN KOYUCUSUHATA! YER ARET TANIM-LANMAMI.: BEERRADEHATA! YER ARETTANIMLANMAMI.

Norm insan iradesi tarafndan konulan bir eydir62. Dolaysylabeeri irade63 tarafndan konulmayan bir ey norm olamaz64. Bu u

56. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.154.57. Troperin 25 ve 26 Mays 1989 tarihlerinde Conseil constitutionnel de ya-

plan La Dclaration des droits de l'homme et du citoyen en 1789 konulu kolloktabir soru zerine verdii cevap, in La Dclaration des droits de l'homme et ducitoyen et la jurisprudence, op. cit., s.32.

58. Bu konuda u ilgin makaleye baklabilir: Thibaut Celerier, Dieu dans laConstitution,Les Petites affiches, 5 juin 1991, n 67, s.15-20. Yazar, 1958 FranszAnayasasnn da 1789 Bildirgesine atfta bulunduundan bu Anayasann distebir anayasa olduu sonucuna varmaktadr (Ibid., s.20).

59. Yce Varlk (Etre suprme) ile Tanr kastedilmektedir. Petit Robertegre Etre suprme dini anlamda Tanr demektir.

60. Server Tanillinin evirisi (Anayasalar ve Siyasal Belgeler, stanbul, CemYaynevi, stanbul, 1976, s.451).

61. Amos J. Peaslee, Constitutions of Nations, The Hague, Martinus Nijhoff,(Dorothy Peaslee Xydis tarafndan hazrlanan 3. bas), Cilt. II : Asia, Australia andOceania, 1966, s.453.

62. Zeki Hafzoullar bu hususu, Hukuk, bir irade tezahrdr demekle a-klamaktadr. Bkz. Hafzoullar, Ceza Normu, op. cit., s.5.


44/152


anlama gelir ki, bir irade tarafndan, en azndan bir insan iradesi tara-

fndan konulmayan tabi hukukHata! Yer iareti tanmlanmam.unilkeleri birer hukuk normu deildirler65. Norm insan iradesinin birrndr; norm kavram irade kavramn varsayar66. Norm koyanirade yoksa norm da yoktur67.

Yukardaki aklamalardan kmaktadr ki, bir normun var ola-bilmesi iin normu koyan ve normun muhatab olmak zere en az ikikii gerekir. Birisi emri verir, yani normu koyar, dieri ise emri alr,yani normun muhatabdr. Emri veren bir eyin yaplmasn ister,emri alan ise bir ey yapmaldr. Yani bir yandan amir68siz emir

yokturHata! Yer iareti tanmlanmam. (pas dimpratif sans unimperator) ve dier yandan memur69suz emir yokturHata! Yeriareti tanmlanmam

.

(pas dimpratif sans un imperatus)70

. Ak-as, normu koyan otorite ve normun muhatab olmakszn normolamaz71.

Bununla beraber, Hans KelsenHata! Yer iareti tanmlanma-m. bu iradenin bizatihi norm yarattn kabul etmemektedir. Ona

63. Zeki Hafzoullarnn laiklik kavramn hukukun kaynannn beeriirade olmas olarak tanmlamas bu bakmdan anlamldr (Zeki Hafzoullar,Laiklik ve TCKnn 163. Maddesi zerine, Ankara niversitesi Siyasal BilgilerFakltesi Dergisi, Cilt XLII, Ocak Aralk 1987, No:1-4, s.204; Zeki Hafzoullar,Laiklik, Dnce vefade Hrriyeti, Ankara, US-A, Yaynclk, 1997, s.23).

64. Norberto Bobbio, Kelsen et les sources du droit, Revue internationalede philosophie, 1981, n 138, s.475. Bu konuda Kelsen unu yazyor: Hukuk d-

zeni, beeri irade, yani yasama, yarg ve idari yoldan veya be eri varlklarn eylem-leriyle oluan rf ve adetler tarafndan yaratlan normlardan oluan zorlayc birdzendir (Hans Kelsen, Positivisme juridique et doctrine du droit naturel,Mlanges Jean Dabin, Bruxelles, Emile Bruylant, Paris, Sirey, 1963, s.141).

65. Michel Troper, Le positivisme comme thorie du droit, ChristopheGrzegorczyk, Franoise Michaut et Michel Troper (sous la direction de-) Lepositivisme juridique, Bruxelles et Paris, E.Story-Scientia et L.G.D.J., 1992, s. 273.

66. Hans Kelsen, Essays in Legal and Moral Philosophy, Dordrecht, Reidel,1973, s.216-227 in Christophe Grzegorczyk, Franoise Michaut et Michel Troper(sous la direction de-)Le positivisme juridique, Bruxelles et Paris, E.Story-Scientiaet L.G.D.J., 1992, s.295.

67. Kelsen, Thorie gnrale des normes, op.cit., s.4.68. Emir veren anlamnda kullanyoruz.69. Emir alan anlamnda kullanyoruz.70. Kelsen, Thorie gnrale des normes, op.cit., s.36-37.71.Ibid.


45/152

N KOULLAR 39

gre normu, onu koyan irade tasarrufundan ayrmak gerekir72. Zira,

norm, bu irade tasarrufunun zgl anlamHata! Yer iareti tanm-lanmam. (signification spcifiqueHata! Yer iareti tanmlanma-m.)dr. Gerekten de norm olmas gereken (Sollen), irade tasar-rufu ise olan (Sein)Hata! Yer iareti tanmlanmam.dr73. Dierbir ifadeyle emir verme fiili ile bu fiilin anlam olan emri birbirindenayrmak gerekir74. rnein, A istiyor ki B u ekilde davransnnermesinde ilk ksm (Ann istemesi) bir Seine, yani irade tasarru-funun gerek olgusuna (Seins-TatsacheHata! Yer iareti tanmlan-mam.); ikinci ksm ise bir Sollene, yani bu irade tasarrufunun an-lam75 olan norma tekabl eder76.

O halde norm, bir insan iradesi ileminin anlamdr. Bu anlam,

bir olmas gereken (Sollen)de tahlil edilir. Bu daima bir eyin ol-mas gerektii, zellikle de bir insann belirli bir ekilde davranmasgerektii anlamna gelir77. Dier bir deyimle, norm, baka birini ha-rekete geirmeyi amalayan belirli insan tasarruflarnn anlamdr78.nsan tasarruflar, bu amala u ekilde ortaya kar: (1) Belirli birdavran emredilir. (2) Belirli bir davrana izin verilir. (3) Belirli bir

72. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.7.73.Ibid.74. Kelsen, Thorie gnrale des normes, op.cit., s.33.75. Aslnda burada Kelsenin teorisinde bir irade tasarrufunun objektif ve

subjektif anlamlar arasndaki farka ksaca deinmek gerekir. Zira, Kelsene gre,subjektif anlam norm olan bir ilem, yani bir kimsenin belirli bir ekilde davran-mas gerektii fikri, objektif olarak norm olmayabilir. Bir haydutun size czdann-z ona vermenizi emretmesi durumunda, bu eylemin subjektif anlam sizin onunistediini yapmanzdr. Fakat siz bu ilemi balayc bir hukuk normunun objektifanlamna sahipmi gibi yorumlamayacaksnz (Kelsen, Quel est le fondement de lavalidit du droit?, op. cit., s.162). Bu nedenle, burada normatiflik sorunu altndabir ilemin subjektif anlam incelenmektedir; bu ilemin objektif anlam daha sonra,dar anlamda geerlilik sorunu altnda ele alnacaktr. Dier bir anlatmla, bir iradeileminin subjektif anlam bir normatiflik problemi olduu halde, bu ilemin objek-tif anlam dar anlamda geerlilik kavramdr. imdilik sadece, objektif anlamn biriradeden, ya da bir sjenin niyetinden deil, sadece yksek bir normdan geldiinibelirtmekle yetinelim.

76. Kelsen, Thorie pure du droit, op. cit., s.7.77.Ibid., s.6.78.Ibid.


46/152


davrana yetki verilir79. Kelsen, bu ne (emir, izin ve yetkilendir-

me),Normlarn Genel Teorisinde normatif fonksiyonHata! Yeriareti tanmlanmam. ismini verir80. Kelsen bu normatiffonksiyona ilga etmeHata! Yer iareti tanmlanmam.yi dekatar81.

Grlyor ki Kelsen olmas gerekmek (solllen) fiiline onun o-laan anlamndan daha geni bir anlam yklemektedir. Gnlk dilde,olmas gerekmek (solllen) fiili sadece bir emre tekabl eder. AmaKelsenin kulland ekilde, olmas gerekmek (solllen) terimi sa-dece bir emre deil, ayn zamanda bir izne ve yetkilendirmeye teka-bl eder. Baka bir deyile, olmas gerekmek (solllenHata! Yer ia-reti tanmlanmam.) ayn zamanda bir eye hak sahibi olmay

(drfenHata! Yer i

areti tanmlanmam

.

) ve bir eyi yapma ikti-dar

Documents

Hukukun genel teorisi