İÇ KUVVETLER VE

OLUŞTURDUĞU YERŞEKİLLERİ

o Yer şekilleri iç ve dış kuvvetlerin ortak etkisiyle meydana gelmişlerdir. İç kuvvetler yeryüzü şekillerini oluştururken yapıcıdırlar, dış kuvvetler ise bu şekilleri ortadan kaldırmaya çalışan yıkıcı kuvvetlerdir. 

YERŞEKİLLERİNİN OLUŞUMU

Enerjisini yerin derinliklerinden alan (magmadan) ve yeryüzünün şekillenmesine olumlu yönde etkiye sahip olan kuvvetlerdir. İç kuvvetlerin oluşturduğu hareketlerin bütününe tektonik hareketler denir. 

1. Orojenez (Dağ Oluşumu)2. Epirojenez (Kıta Oluşumu)3. Seizma (Depremler)4. Volkanizma

İÇ KUVVETLER

a) Kıvrım Dağlar (Genç Dağlar) Dış kuvvetler yeryüzünü aşındırır. Aşındırılan parçalar denizlerde ve deniz kıyılarında birikir. Bu birikim alanlarına jeosenklinal alan denir. Binlerce metre kalınlıktaki bu tortul tabakalar yerkabuğu hareketleri ile yan basınca uğrar ve kıvrılarak su yüzeyine çıkar. Bu kıvrımların yüksek kısımlarına yani sıradağlara “Antiklinal”, çanak şeklindeki çukur yerlere ise “Senklinal” denir. 

1-) DAĞ OLUŞUMU (OROJENEZ) HAREKETLERİ

Ülkemizde Yıldız Dağları, Kuzey Anadolu Dağları, Karasu–Aras Dağları ve Toroslar ile Ergene Havzası, İç Anadolu Düzlükleri kıvrılma sonucunda meydana gelmiştir.

Dünyamız oluşumundan beri üç büyük orojenez, yani dağ oluşumuna sahne olmuştur.

I. Jeolojik Zamanda oluşanlara Eski Kıvrımlar, III. Jeolojik Zamanda oluşanlara ise Genç Kıvrımlar denir.

I. Jeolojik Zamanda Kaledoniyen dağ oluşumu sırasında İskoçya ve Norveç'teki dağlar, I. Jeolojik Zamanın sonlarına doğru gerçekleşen dağ oluşum sürecinde Appalaşlar, Urallar ve Orta Ren Dağları, III. Jeolojik Zamandaki son dağ oluşumunda ise Alpler, Andlar, Kayalık Dağları ve Himalayalar ortaya çıkmıştır.

b)Kırılma İle Dağ Oluşumu Eski kara parçaları ve eski kıtalar yan basınçlar etkisiyle kırılmayacak şekilde sertse bunlar kırılır. Bu kırık hattına fay denir. İki fay arasında oluşan yükseltilere Horst, çukurlara ise Graben denir.

Ülkemizde Biga, Kaz, Mandra, Yunt, Menteşe, Aydın, Bozdağlar birer horst; Menderes Ovaları, Gediz Ovası, Bakırçay ve Hatay Çukurluğu ise birer grabendir.

Geniş yer kabuğu parçalarının yükselmesi ya da çökmesi şeklindeki yer hareketine epirojenez denir.Bu hareketler sonucunda kara ve deniz dağılışında büyük ölçüde değişebilir. Alçak alanları deniz basar.

Epirojenezde tabakaların durumu bozulmaz. Uzak sahalarda yükselmeler, alçalmalar olur. Epirojenez yer kabuğunun yaylanması olarakta adlandırılır. Epirojenik hareketler yerkabuğunun izostatik dengesinin bozulması ile meydana gelir.

2-) KITA OLUŞUMU (EPİROJENEZ) HAREKETLERİ

Katı haldeki yer kabuğunun sıvı haldeki Manto üzerinde batmadan kalabilmesine denir.

İzostatik Dengeyi Bozan Faktörler:1. Karalarda aşınmanın, denizlerde birikmenin

fazla olması,2. İklim değişmeleri,3. Dağ oluşumu hareketleri4. Volkanizma ve an basınçlar

İzostatik Denge: 

Ülkemizde Karadeniz ve Akdeniz Havzaları’nın çökmesi, Toroslar, Kuzey Anadolu ve Batı Anadolu Dağları’nın yükselmesi, Ergene ve Adana Havzaları’nın (Çukurova) tortulanma alanı haline gelerek çökmesi epirojenez sonucudur.

Yerin derinliklerindeki magmanın yeryüzünde veya yeryüzüne yakın derinliklerdeki faaliyetlerine volkanizma denir.

Volkanizma denilince daha çok yeryüzünde meydana gelen magmatik faaliyetler akla gelmektedir. Çünkü volkanik şekiller yeryüzünde oluşmaktadır.

3-) VOLKANİZMA  

Volkanizma sırasında magma katı, sıvı ve gaz halinde yeryüzüne çıkar. Çıkan sıvı maddelere lav, katı maddelere kül ve tüf denir. Gazlar ise; karbon, kükürt, azot, su buharı volkanizma ile çıkan malzemeler çıktığı yerde birikerek volkan konilerini oluşturur.Lavların akıcılığı az ise yükseltisi fazla olan volkan dağları oluşur. Bunlara kalkan volkanları denir. Örneğin: Ağrı Dağı.

Bazı yanardağlarda ana koni üzerinde oluşmuş yan koniler de olabilir. Bunlara parazit koni denir. Örneğin: Erciyes Dağı volkanik patlamalarla bazı volkanların tepe kısmı uçarak çok büyük çanak oluşur. Bu çanaklara kaldera denir. Örneğin: Nemrut Dağı.

Volkan konilerinin tepesinde bulunan çukurluğa krater denir.

1. Tek dağlar oluşur.2. Volkanik alanlar maden bakımından

zengin olur.3. Topraklar verimli olduğundan nüfus

bu alanlarda fazladır.4. Volkanların çevreleri verimli tarım

arazileridir.

Volkanizmanın Etkileri

1. Atlas Okyanusunun orta kesimi,2. Akdeniz ve çevresi,3. Doğu Afrika,4. Büyük Okyanus çevresi (en fazla bu

bölgede görülmektedir. Bu sebeple buraya Pasifik Ateş Çemberi denir.) 

Yeryüzündeki Başlıca Volkanik Bölgeler

1. Doğu Anadolu Bölgesindekiler: Ağrı , Tendürek, Süphan, Nemrut

2. İç Anadolu Bölgesi: Erciyes, Hasan dağı Melendiz dağı, Karadağ , Karacadağ

3. Akdeniz Bölgesi: Hassa ve çevresi (Hatay)

4. Güney Doğu Anadolu Bölgesi: Karacadağ

5. Ege Bölgesi: Kula volkanları (En genç volkanik şekiller)  

TÜRKİYE’DEKİ BAŞLICA VOLKANİK DAĞLAR

Deprem, yerkabuğunda meydana gelen salınım ve titreşim hareketlerine denir.

Depremin kaynağını aldığı yere iç merkez (Hiposantr), yeryüzünde buna en yakın noktaya da dış merkez (Episantr) denir. Episantr depremin en şiddetli hissedildiği yerlerdir. 

4-) DEPREM

A)Çökme Depremler: Karstik alanlarda yeraltında kayaların erimesiyle oluşan boşlukların, mağaraların tavanlarının çökmesiyle meydana gelen depremlerdir. Etki alanları dardır. Akdeniz Bölgesi’nde yaygındır.B)Volkanik Depremler: Volkanizma faaliyetleri sırasında oluşan depremlerdir. Etkin volkanların çevresinde görülen depremlerdir. Etki alanları dardır. (Yeryüzünde görülen depremlerin %17’si bu tür depremlerdendir.)C)Tektonik Depremler: Yerkabuğunun iyice oturmamış kırık alanlarında görülen en yaygın, en şiddetli depremlerdir. (Yeryüzünde görülen depremlerin %81’i bu tür depremlerdendir.) 

Oluşumlarına Göre Depremler

1) Kuzey Anadolu Deprem Kuşağı: Saroz körfezinden başlar, Marmara denizinden geçtikten sonra Kuzey Anadolu Dağları’nın güneyini takip ederek Van Gölü’nün kuzeyine doğru uzanır.

2) Batı Anadolu Deprem Kuşağı: Güney Marmara’dan başlar Ege Bölgesindeki çöküntü ovalarını takip eder.

3) Güney Anadolu Deprem Kuşağı: Hatay’dan başlar, Güney Anadolu Toroslarını takip ederek Van Gölü’nün güneyine doğru devam eder.

TÜRKİYE’DEKİ DEPREM BÖLGELERİ

Tuzgölü çevresi Mardin çevresi Zonguldak Yıldız Dağları Saruhan-Menteşe İç Anadolu’nun kuzeyi, Karaman çevresi Kırşehir Sultan Dağları

TÜRKİYE’DE DEPREM RİSKİ AZ OLAN YERLER

1) Atlas Okyanusunun orta kesimi,2) Akdeniz ve çevresi3) Büyük Okyanus çevresi (En fazla bu

bölgede görülmektedir. Sebebi katı haldeki yerkabuğunun (Sial) ince ve zayıf olmasıdır.)

Dünya Üzerindeki Deprem Bölgeleri

1. Kuzey Batı Avrupa - Grönland Adası2. Asya'nın kuzeyi (Sibirya)3. Kanada'nın Kuzey Doğusu4. Güney Afrika5. Avustralya 

Deprem Tehlikesinin Az Olduğu Yerler

HAZIRLAYAN

Fatih YAVUZ12-D 1069