ﺶﻫﻭﮋﭘ - دانشگاه تهران€¦ · 1389 2ˇ 04 . ˜ 0 1 . # ˘ ! * +% &ˇ˝,- 5 ﻪ ـﺟﻮﺗ ﺩﺭﻮـﻣ ﻩ ﺩﺮﺘـﺴﮔ ﺭﻮـﻃ ﻪ ـﺑ ﻥﺎﻬﺟ

1

١٣٨٩زمستان ، ٤هاي روستايي، شماره پژوهش

٤١ - ١صص

داريپا توسعه يها شاخص يساز يند بوميفرآ

١رانيدر ا ييروستا يگردشگر

دانشگاه تربيت مدرس ،دانشيار گروه علوم جغرافيايي و سنجش از دور -∗الدين افتخاري عبدالرضا رکن

ريزي روستايي دانشگاه تربيت مدرس دانشجوي مقطع دکتري جغرافيا و برنامه -داوود مهدوي

دانشگاه تربيت مدرس ،م جغرافيايي و سنجش از دوراستاديار گروه علو - مهدي پورطاهري

١٨/١٢/١٣٨٩: ييرش نهايپذ ٢٥/١٠/١٣٨٩: افت مقالهيدر

چکيدهن يزتريانگ ن حال مباحثهين و در عيتر اصلياز يکي طي چند دهه گذشته، يصنعت گردشگر درپايداري مفهوم

و مديريت منابع اجتماعي_توسعه اقتصادي يهام روندچارچوبي براي فهعنوان ه و ب يم توسعه گردشگريمفاهن يده و غامض بودن ايچيسو پ کياست که از ين در حاليا. است در سراسر جهان مطرح شده يو گردشگرطبيعي

، آنيدر صنعت گردشگر يداريپا يشرفت به سويپ يريگ کردن و اندازه ياتيگر نحوه عمليد يمفهوم و از سو

يريگ را اندازه يگردشگر يداريهمه جوانب، پا در نظرگرفتنکه بتواند با يق و جامعيقد يها ها و معرف شاخص يگردشگر كنونيت يدر وضعگر يد ياز سو. رسد يبه نظر م يسر سازد، ضروريرا م يدار گردشگريو توسعه پا ندک

ار داشتن يختدر ا ضرورت ،ييروستا ياز مقاصد گردشگر ياريجوان بودن بسبه توجهبا کشور و ييروستام يو ترس تيوضع يابيارز يبراشده يبوم ييِروستا يِگردشگردار يتوسعه پا يها مناسب از شاخص يا مجموعه

اطالعات خوب " از دانشمندان ياريبه باور بس چراکه .شود يم يتلق يو راهبرد ياتيار حيبس ي، امرندهير آيمسدر ييروستا يگردشگر دارير توسعه پايشرفت در مسيپ يبرا نهيبه يزير و برنامه يساز ميساز تصم نهي، زم"يداريپا

ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

[email protected] :نويسنده مسئول ∗سـعه گردشـگري روسـتايي در ارزيابي پايداري تو«حاضر برگرفته از رساله دكتري داوود مهدوي با عنوان مقاله .١

الـدين افتخـاري در است كه با راهنمايي دكتر عبدالرضـا ركـن » فرهنگي ايران –روستاهاي تاريخي : مورد –ايران .دانشكده علوم انساني دانشگاه تربيت مدرس انجام شده است

...هاي توسعه پايدار گردشگري سازي شاخص فرايند بومي الدين افتخاري و همكاران ــــــــــــــ عبدالرضا ركن

2

يارهايها و مع كه شاخصاست ق اين بوده يتحق پرسش اصليز يرو در مقاله حاضر ن نياز ا .ودنده خواهد بيآ ينديند؟ و چه فرآا روستايي کشور كدام يتوسعه گردشگر يداريپا يسوه شرفت بيپ يريگ اندازه يمناسب برا

دهد؟ بدين يروستايي کشور را به دست م يتوسعه گردشگر يداريپا يريگ مناسب اندازه يارهايها و مع شاخص

خبرگان و متخصصان ،تاداناس از يو پيمايش و نظرخواه يليتحل _ يفيمنظور مقاله حاضر با استفاده از روش توص يداريپا يسوه شرفت بيپ يريگ ي اندازهبرا) شده يبوم(مناسب يارهايها و مع به ارائه شاخص يدلف امر به شيوه

يداريپا يابيارز يشاخص برا ٨٠ق در مجموع تعداد يتحق يها افتهيبر اساس . ران پرداخته استيدر ا يگردشگرشاخص ٢٤، تعداد ياجتماع يداريپا يابيارز يشاخص برا ٢٢ن تعداد يدست آمده که از اه ب ييروستا يگردشگر

بوده كه ييروستا يگردشگر يطيمح يداريپا يابيارز يشاخص برا ٣٤اد و تعد ياقتصاد يداريپا يابيارز يبرا .يط روستاهاستران و سازگار با محيا يمناسب با ساختار روستاها

.توسعه پايدار گردشگري روستايي ،ها کردن شاخص بومي ،هاي پايداري شاخص ،گردشگري :ها كليدواژه

مقدمه

جهـاني اي طور خاص بـه دغدغـه ه بدر صنعت گردشگري و طور عامه ب پايداري امروزه پارادايم

توسعه گردشگري مفهوم پايـداري بـه کـانون اصـلي مباحـث علمـي و نوشتارو در تبديل شده

اکنــون بــا ). Mason & Van Der Borg, 2002, 2(جهــان تبــديل شــده اســت دانشــگاهي

دايم پايـداري بـه عنـوان ها و مضرات فراوان آنها در مسـير توسـعه، پـارا شدن ناپايداري مشخص

مهم و ضروري نمود يافته و توجه مجامع جهاني را در طـول دو دهـه اخيـر بـه خـود اي مسئله

هايي در خصـوص ارتبـاط گردشـگري و هاي جهاني، بحث به دنبال اين چالش. کرده است جلب

زماناز . (V.R. Van der, 2005, 165)توسعه پايدار در دهه گذشته مطرح شد و گسترش يافت

سـطوح مختلـف درتوسـعه رونـد درمهميدفه به، پايداري»مامشتركآينده«گزارشانتشار

ايهـ هدهطيمهمچالشاينبهپاسخدر. استشدهتبديلالمللي بينواي، ملي محلي، منطقه

وتحقيقـات متعـددي المللـي بـين وملـي مختلـف هـاي سـازمان وهـا دولتپژوهشگران،اخير

ـ ارابيشـتر هرچـه پايـداري سـوي بـه گـذار وحركتراستايدررازياديبتكارياهاي برنامه هئ

هـاي هـا، ميزگردهـا و کنفـرانس کارگـاه ) ١٩٩١(ه بعـد از کنفـرانس ريـو زميندر اين .اند كرده

1389زمستان ،4، شماره1دوره ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ هاي روستايي فصلنامه پژوهش

3

پايـداري در نوشـتارهاي در خصوص ارتباط گردشگري و توسعه پايـدار برگـزار شـد و متعددي

ها معطوف به تبيين ارتباط مفهومي گردشگري پايدار با تالش مورد گردشگري گسترش يافت و

رويکردهـا و يمربوطـه در جهـت ارتقـا مطالعـات دهي و مديريت توسعه پايدار به منظور جهت

در نـواحي و ) يا فرهنگي( جانبه و محافظت از محيط طبيعي ابزارها براي توسعه گردشگري همه

هـا بسط و گسترش اين مفاهيم و ديـدگاه .(V.R.Van der, 2005, 164) شد گردشگريمقاصد

و گسـترش فرآينـد گردشـگران افـزايش سـريع تعـداد توسعه گردشگري به دنبال مطالعاتدر

بود که در نقاط مختلف جهانها مخرب آن بر محيط و انسان تأثيراتانبوه و صنعت گردشگري

و ضروت مختلف اهميتكارشناسان و صاحبنظران كشورهاي ،١٩٩٠ در طول دهه منجر شد تا

رفع يا تعـديل عوامـل وند و درخصوص متذکر ش راگردشگري بخش در توجه به عوامل پايداري

حفـظ بـردن عوامـل ناپايـداري و نيـز از بـين بـراي رو از اين. دهندر ناپايداري اين بخش هشدا

گيـري هو انـداز توسـعه پايـدار هـاي المللـي، روش هاي بين زيست در چارچوب موافقتنامه محيط

اهميت گردشگري ثيراتأو ارزيابي ت ريزي برنامهفرايند در ها و معيارها شاخص از طريقپايداري

هايي است ها و فعاليت متكي بر جاذبهگردشگري توسعه سهم كه بيشترين زيادي پيدا كرد، چرا

.شـوند مربـوط مـي گردشـگري كه به محيط طبيعي، ميراث تاريخي و الگوهاي فرهنگي مناطق

را جلـب گردشـگران تواننـد نمـي گردشگرياگر اين منابع ضايع يا نابود شوند، مناطق بنابراين،

درسازي يكسانعواملازيكيمياندر اين .شدموفق نخواهد گردشگري صنعت ع ببالطو كنند

وسـنجش بـراي منـدي نظـام تـدوين چـارچوب وپايداريمفهومتبيين،پايداريكليرهيافت

زمينـه بـه سـازوكار در ايـن . اسـت پايـدار توسـعه مسـير درپيشـرفت وپايدارينميزاارزيابي

.دكنگيري اندازهرااهدافپيشرفت دستيابي بهثرؤمطوربهتااستنيازاي مشاورهخوراند و پس

ايهـ صشـاخ وها معرفكارگيري هبوابداعها، چالشاينبهتوجهوشناسايييها روشازيكي

ايجاد كار به منظور اينانجامپيش از .استمنظمييالگووچارچوبدر گردشگريپايدار توسعه

خـاص هماننـد نـواحي اي گيري پايداري در منطقـه ها براي اندازه اي مناسب از شاخص جموعهم

هـاي خبرگـان و ديـدگاه در نظر گـرفتن واي مشاورهمنظمةنامبر ايجادضرورتروستايي ايران،


4

ي ازبـه همـين دليـل يكـ .شـود ا مشاهده ميه نفع ذيسايرومختلفاينهادهامر،نامتخصص

بـراي تبيـين و طراحـي مناسـبي شناسـي روشنوشـتار حاضـر، شـرح و بسـط بنياديناهداف

و در نهايـت روسـتايي ايـران نواحيسطحپايداري گردشگري درهاي بومي پيشنهادي شاخص

رو مقالـه حاضـر در پـي از ايـن . اسـت يـران هاي عملياتي پايـداري در ا معرفواه صه شاخئارا

ـ ها و معيارهاي مناسب براي اندازه كه شاخص پرسش استپاسخگويي به اين ه گيري پيشرفت ب

ها و معيارهـاي و چه فرآيندي شاخص ؛ندا سوي پايداري توسعه گردشگري روستايي کشور كدام

منظـور بـا بـدين .هـد د مـي گيري پايداري توسعه گردشگري روستايي را به دست مناسب اندازه

خبرگـان و متخصصـان ،تادانتحليلي و پيمايش و نظرخواهي از اس _استفاده از روش توصيفي

هـا و تحقيق و طراحـي فرآينـد تـدوين و ارائـه شـاخص نوشتارهايدلفي به بررسي امربه شيوه

ران ر ايـ سوي پايداري گردشـگري د ه گيري پيشرفت ب براي اندازه) شده بومي(معيارهاي مناسب

.پرداخته شده است

قمباني نظري تحقي

توسعه پايدار گردشگري روستايي

تـرين سـريع گردشگري و اقتصاد گردشگري در حال تبـديل شـدن بـه يکـي از ،در عصر حاضر

و ترين ارکـان اقتصـادي جهـان اصلي صنايع رو به رشد جهان، ابزاري براي ايجاد درآمد ملي، از

. )Rattanasuwongchai, 1998, 2(شـود قلمداد مـي توسعه پايدار رکاننيز از مفاهيم، اشکال و ا

از گردشـگري بـا و گزيـداري که اکنون شکلي نـوين ؛گردشگري اشکال مختلفي دارداز طرفي

عنـوان ه بـ ي و عنوان گردشگري روستايي، با هدف توسعه پايدار جوامع محلي در نواحي روستاي

ترين مشاغل مدرن در منـاطق روسـتايي يکي از مهم ي وتوسعه اقتصادي و اجتماع برايابزاري

هرچند که گردشگري روستايي در مجموع ). Walpole & Goodwin, 2000, 5(ارتقا يافته است

د، به كن اما اهميت آن و نقشي که در توسعه پايدار جوامع محلي ايفا مي ،موضوع جديدي نيست

مفـاهيم ست که با آنکه ا حالي دراين ). ١٠، ١٣٨٥ ظهرابي،(ييد قرار گرفته است أتازگي مورد ت


5

ـ ةتوسع نوشتارهايبه بعد در ١٩٨٠توسعه پايدار از دهه مـورد توجـه طـور گسـترده ه جهان ب

بـالقوه تـأثير بـا شناسـايي ١٩٦٠گردشگري پايدار از دهه به نظران واقع شده، اما توجه صاحب

فرهنگ نقاط زيست و بر اقتصاد، محيط گردشگري هاي فعاليت تأثيربه و توجه ١گردشگري انبوه

گيـري شكلبا ١٩٧٠در دهه اين روند. (Choi, 2003, 7) آغاز شدتوريستي در مناطق ميزبان،

هـاي طبيعـي و ميـزان كـه بـر اسـاس آن ارزش سـرمايه - ٢مفهوم گردشگري سـبز و پيدايش

ـ يافـت و بيشـتر ادامـه - شـود بر محيط زيست برآورد ميآمده هاي وارد ها و آسيب خسارت رب

ـ دا ةبـر اسـتفاد گردشـگري منابع طبيعي و فرهنگي و ساير منـابع ت ازحفاظ م نسـل فعلـي و ئ

٣)ST(ها اصطالح و مفهوم گردشگري پايدار تالشبه دنبال اين . گرديدهاي آينده معطوف نسل

.دبه عنوان تنها راه نجات طبيعت و انسان نمود پيدا کر

وار مثلـث ةو رابطـ كنـد مـي ردشگري را در غالب مرزها بررسي رهيافت گردشگري پايدار، گ

سو و جامعه ميهمان يعنـي گردشـگران را از سـويي ميان جامعه ميزبان و سرزمين آن را از يك

و قصد دارد فشار و بحران موجود بـين سـه ) ١شكل ( سازد ديگر با صنعت گردشگري برقرار مي

).١٣٥، ١٣٨٢قادري، (اي را برقرار سازد همدت موازن ضلع مثلث را تعديل و در طوالني

مثلث گردشگري پايدار .١شكل


1 .Mass Tourism 2. Green Tourism 3. Sustainable Tourism


6

معتقد است که گردشـگري پايـدار در دنيـاي امـروزي، ) WTO(سازمان جهاني گردشگري

مخرب بـر تأثيرگذاري رهيافت جامعي است كه خواهان رشد بلندمدت صنعت گردشگري بدون

، بشـر قـادر گردشـگري ه تاكيد دارد كه در قالب توسعه هاي طبيعي است و براين نكت بوم زيست

د كنـ در جهت مثبت يا منفي تعديل يـا دسـتكاري را از محيط مشخصي خواهد بود كه جوانب

رو گردشگري پايدار داراي ابعـاد، عناصـر و مفـاهيم از اين). ٥٥، ١٣٨١زاده، مرادنژادي، شريف(

کـه در گـزارش طور همان ،نسلي لي آن برابري بينهسته و مرکز اص که، )٢شکل (است مختلفي

هـاي آينـده در گونه مصالحه و سازشـي در توانـايي نسـل بدون هيچ... « بروتلند نيز آمده است

ــرآورده ــاي بـ ــاختن نيازهـ ــان سـ ــ» شـ ــدفه بـ ــوان هـ ــدار عنـ ــعه پايـ ــلي توسـ ــتاصـ اسـ

)Abdullaev, 2004, 162(.

کـه توسـعه حاكي از آن استدر سراسر جهان فراوانياست که شواهد و قرائن ياين درحال

به سـمت توسـعه اجتماعـات پايـدار سـوق يافتـه اسـت ،گردشگري از توسعه اقتصادمحور رايج

(CHoi, 2003, 7). بعـدي غالـب بـه سـمت محـور متعـارف و تـک رکت از ديدگاه گردشگريِح

هـا و سـاير بخـش وجهي و فرابخشي با اين ادعا که گردشگري بايد در رقابـت بـا چند يديدگاه

هاي مربوط بـه كنند، موضوع اصلي بحث واحدها در حفظ منابع کمياب مشارکت و به آن کمک

). Abdullaev, 2004, 165(اين زمينه است

آن، ٢١در قطعنامـه ويژه زمين در ريو و به نشست در كنفرانس ١٩٩٢در سال بر اين مبنا

و ارزيـابي ) STD( ١توسعه پايدار گردشگري يعني -رهيافت جديدي از گردشگري براي تحقق

بـه ارزيـابي ظرفيـت موجـود اقتصـادي پيشنهادهايي هماننـد - پيامدهاي آن بر جوامع ميزبان

از عمليـات متـأثر ارزيابي عوامل محيطي، فرهنگي و اقتصـادي ؛ تحقق گردشگري پايدار منظور

، ردشـگري در سـطح ملـي پايـدار گ توسـعه گيـري موفقيـت در دسـتيابي بـه اندازه؛ گردشگري


1. Sustainable Tourism Development


7

دسـتيابي بـه بـه منظـور هاي جامعه همكاري و مشاركت تمام بخش اي و محلي؛ ارزيابي منطقه

شـد کـه مـورد ارائه WTTCو WTOو مواردي از اين دست از سوي گردشگري پايدار توسعه

.زان و پژوهشگران قرار گرفتير توجه برنامه

)MODELST(مدل گردشگري پايدار . ٢شكل


8

دار يـ ، توسـعه پا يگردشـگر هـاي مربـوط بـه ان کرد که در پژوهشيتوان ب ين مقدمه ميبا ا

يکرد گردشـگر ينسبت به رو يديافت جديره) هستز ين مقاله نيا ييه هدف نهاك( يگردشگر

مـوج سـوم يو در طـ ) ويـ بعد از کنفـرانس ر ( ١٩٩٢گردد که از سال يمحسوب م) ST(دار يپا

خود از ش يدار بيتوسعه و توسعه پا يافت اصول اساسين رهيدر ا. شدمطرح يتوسعه گردشگر

داريـ پا يافت توسعه گردشـگر ي، چراکه در رهمدنظر قرار گرفتندو اجزا و عناصر آن يگردشگر

)STD(وسـعه شود و اصول اساسي ت قلمداد ميدار يتوسعه پا يبرا اي به مثابه چرخه ي، گردشگر

، تنـوع ينسـل نيو ب نسلي ميان يع درآمد، برابري، عدالت و توزييدار همانند کاهش فقر روستايپا

:ديافت جدين رهيلذا در ا .مانند اينها موردنظر استو يستيز

در کـاهش فقـر يهمچون سهم گردشـگر ييارهايبا مع عمدتاً ياقتصاد يداريمفهوم پا•

و يقتصـاد ع درآمد، ثروت و منابع قـدرت ا ي، توز)ا ضد فقر بودني يفرافقر بودن گردشگر(

�... و يدار ساکنان محليشت پايمع

، )يسـت يتنوع ز(عت يهمانند مشارکت در حفظ طب ييارهايبا مع يطيمح يداريمفهوم پا•

�... ن و يشدن زم از مشارکت و مانع شدن از گرم يو منافع ناش يدسترس

ت حقـوق يـ هماننـد رعا ييارهـا يبا مع يفرهنگ -ياجتماع يداريمفهوم پات يو در نها•

شرافتمندانه و افزايش رضايتمندي مردم، توانمندسازي يت زندگي، رعايمردم محل ن ويزم

و رعايت شرايط و ) حقوق زنان(النه مردم در توسعه، رعايت روابط جنسيتي او مشارکت فع

.Van der, 2005, 172)(شود حقوق کار مشخص مي

امل كيفيـت زنـدگي ، سازمان جهاني گردشگري، توسعه پايدار گردشگري را شزمينهدر اين

براي جامعه ميزبان، رضايت گردشگران، حفظ محيط زيست و منابع انسـاني و اجتمـاعي مـورد

اينسـكيپ در واقع همسو بـا ). ١٠٧-١٠٨، ١٣٨٥الواني ، (داند استفاده در فرايند گردشگري مي

اكنـون در رويكـرد زيربنـايي كـه هـم تـوان گفـت کـه مـي ،پايـدار گردشـگري در مورد توسعه

رود، رسـيدن بـه توسـعه پايـدار و در ساير انواع توسعه به كار ميگردشگري ريزي صنعت رنامهب

بـراي گردشـگري بر اساس روش توسعه پايدار بايد منابع طبيعي، فرهنگي و ساير منابع و است


9

استفاده مداوم در آينده حفظ شود و در عين حال براي جامعه كنـوني سـودمند و مفيـد باشـد

)Inskcep, 1994( .کيد کرد که اسـاس گردشـگري أبا اين تعريف جديد از گردشگري بايستي ت

اي خـاص موجـود در هـ هاي مزرعه و فرهنـگ ترکيب محيط زيست روستايي، فعاليت روستايي،

زمينه تفريح و تنوع براي گردشگران و ايجاد فرصـتي بـراي افـراد آوردن منظور فراهمه روستا ب

جـاد يمختلـف و ا يهـا بـا فرهنـگ ييجاد اشتغال و آشناي، ارمحلي در جهت کسب درآمد بيشت

يعيست طبيط زيب محين فرصت بدون تخريجاد ايا .استخود يارتباط با افراد خارج از روستا

.(Li, 2005, 133)قرار دارد مد نظر

و اسـت ن گردشگري روستايي با توسعه پايدارايمقوي اي رابطه ةدهند همه اين موارد نشان

ز راهکارهاي اساسي براي توسعه مناطق روستايي توجه به اين نـوع گردشـگري اسـت تـا يکي ا

به وجـود آورد؛ اي متوازن در آنها و توسعه ت خارج كندهاي روستايي را از انزوا و مهجوري محيط

ثيرگذاري در سه بعد پايداري اقتصادي، اجتماعي و محيطي، ضمن جلـب مشـارکت أبا ت چراکه

،پتانسيل حفظ و حمايت از منابع طبيعي و محيط زيستبا وسعه اقتصاد مليجوامع محلي در ت

توان گفت كه توسـعه پايـدار گردشـگري ميبدين ترتيب . گردد نيز حاصل ميپايداري محيطي

مين نيازهـاي توسـعه اجتمـاع محلـي، بهبـود زنجيـره عرضـه أروستايي فرايندي است که بر تـ

محيطـي و هاي محلي، توسعه متناسب با ظرفيت زيسـت توليدات محلي، تشويق صنايع و حرفه

ور عمليـاتي و ظـ اين تعريف به من. كيد داردأاجتماعي محلي، و افزايش ثبات درآمد گردشگري ت

کيد بر مفهوم و اصول أها در ابعاد مختلف پايداري و با ت ه شاخصئبومي شدن نياز به تبيين و ارا

.شود ر ادامه به آن پرداخته ميکه د ،توسعه پايدار گردشگري روستايي دارد

ها و معيارهاي پايداري توسعه پايدار گردشگري روستايي شاخص

به نظـر ،کردن آن عملياتي هاي پژوهشاي از توسعه پايدار گردشگري و به تعريف نظريه توجهبا

وهـا معرفكارگيريه بپايدار،توسعهوپايداريگيري اندازهبرايرهيافتترين پذيرفتهرسد مي

ها به عنوان ابـزاري بـراي توجه به شاخص اصوالً). Bell and Morse, 2003, 16( ستها صشاخ


10

ثـار و پيامـدها و همچنـين ارزيـابي آگيـري ها و اقدامات، انـدازه کيف سياست دن کم وكررصد

توجه به ايجاد و توسعه شاخص براي اولين بار در دهـه .استطوالني اي پيشينهوضعيت، داراي

هـا شـکل شـاخص ةهاي بعد نهضت توسع شد و سپس در دهه مطرحطور جدي ه ميالدي ب ٣٠

هـايي چـون توليـد هاي اقتصـادي بودنـد و شـاخص ها در ابتدا مشتمل بر جنبه شاخص .گرفت

هـا به عنـوان شـاخص کلـي رفـاه ملـت ""GNP ٢ناخالص ملي و توليد""GDP ١ناخالص داخلي

.عموميت يافت

به اين معيار و روش اعتراض کردند، تـا اينکـه بعضي پژوهندگان ٧٠و ٦٠هاي در طي دهه

ل قـرن بيسـتم يـ ويليـام اُگبـورن در اوا . هاي اجتماعي نيز در کانون توجه قرار گرفتنـد شاخص

هاي آماري را براي پـايش رونـدها و تغييـر اجتمـاعي ايجـاد کـرد هنخستين کسي بود که سنج

Choi, & Sirakaya, 2006,1274)(. هايي كه بتواند پيوند بين دادن شاخص در تالش براي نشان

محيطــي و روابــط متقابــل قــدرت را برقــرار ســازد، موضــوعات اقتصــادي، اجتمــاعي و زيســت

هـايي بيشـتر بـه عنـوان ابزارهـايي بنابراين چنين شـاخص . مطرح شد» هاي پايداري شاخص«

.)٨٧، ١٣٨٨ني ، رضوا( هستند كه در سطح مديريت محلي كاربرد داشته باشند

شده است، به عنوان يک ضرورت در بدنه مديريت مطرح ها کاربرد شاخصامروزه آنجا که از

/ عينـي تحليلي و / غيرمستقيم، توصيفي / يعني مستقيم(هاي فنّي گسترده شاخص استفاده از

هـاي يـا شـاخص اجتماعيهاي هاي اقتصادي، شاخص شاخص( تخصصيهاي و شاخص) ذهني

المللي شـامل هاي ملي و بين امروزه بسياري از سازمان. يافته استنيز گسترش توسعه )محيطي

، کميسيون توسعه پايدار سـازمان ملـل )IISD(المللي توسعه پايدار سازمان ملل، انستيتوي بين

)UNCSD( ،دار کنفرانس سياتل پاي(SS) ، ميزگـرد ملـي محـيط زيسـت و اقتصـاد)NRTEE( ،

و بانک جهاني، بنيادهاي اقتصـاد نـوين و اکسـفام و گـروه ) UNDP(ن ملل برنامه توسعه سازما


1. Gross Domestic Product 2. Gross National Product


11

ايـن .انـد هـاي پايـداري ايجـاد کـرده شاخص ،براي توسعه پايدار آژانسي اياالت متحد کاري بين

در سـطح کـالن متمرکـز ) مقايسه با محـيط فيزيکـي و اقتصـاد در(ها بر توسعه عمومي تالش

هـا اصلي ايـن تـالش اتموضوع يکي از عنوانه عه گردشگري بآور نيست که توس تعجب. اند بوده

توسـعه و ارزيـابي را براي پايشي خاص آن ها شاخصكه ضرورت دارد درنظر گرفته شده است

). (Choi, & Sirakaya, 2006, 14 دهنده قراردگردشگري مورد استفا

ي هـا سـازمان کـه است موجب شده و هها تأثير مثبتي بر صنعت گردشگري داشت اين تالش

هـاي اخيـر، اسـتفاده از در سال چنانکه .شوندهاي گردشگري تشويق توسعه شاخص به ربط ذي

پژوهشـگران تفاهمبحث و مورد توجه، نظارت بر پيشرفت به سوي پايداري به منظور ها شاخص

، سـازمان جهـاني ١٩٩٣از سـال بـه عنـوان نمونـه . شـده اسـت واقـع هاي گردشـگري سازمان

ريـزي و اساسـي از برنامـه يهاي پايداري به عنوان بخشـ يشگام استفاده از شاخصگردشگري پ

براي بخش گردشگري در يناپذير در تالش براي ترويج و توسعه پايدار مديريت، و عنصر جدايي

). WTO، ٢٠٠٤(شده است تمام سطوح

يهـا شـاخص « هـاي پايـداري، از شـاخص ،)WTO(بنابر تعريف سازمان جهاني گردشگري

يـري نادرسـت ناشـي از گ تصميم ازآنها واسطة ه بگيرندگان اطالعاتي را مي سنجند كه تصميم

هـا ه عبـارت ديگـر، شـاخص بـ » .نـد ده مـي را كـاهش و اين سازوکار دنجوي ميدوري ناآگاهي،

و درسـت عوقـ بم سـازي عواملي هستند كـه بـراي تصـميم و هاي سودمند از سنجه اي مجموعه

اي يـك مقصـد اهميت نسبي اين عوامل بستگي به ارتباط آنها با اهـداف توسـعه (اهميت دارند

هـا ابـزاري بـراي مـديريت امـروزين و شـاخص "). خص، و اهميت آنها براي گردشگران داردمش

كـه صـنعت را منـابع در اسـتفاده از خطـر آسـيب سـهوي کـه گذاري در آينده هستند سرمايه

. (WTO, 1996) "دهند كاهش مي ،به آن وابسته است) گردشگري(

هـا ر گردشـگري روسـتايي، شـاخص توان گفت که در مفهوم توسعه پايـدا با اين توصيف مي

بـه منظـور اسـتفاده مـنظم بـراي ارزيـابي تغييـرات در مجموعه اطالعاتي هستند کـه صـريحاً

ايـن . گردند انتخاب مي دارند،راهبردي نقش هايي که براي مديريت و توسعه گردشگري سرمايه


12

هـاي فيوصـ هاي ارزيابي، به صورت کمي و کيفي همانند اعداد خام، درصـد، ضـريب، ت شاخص

هسـتند عناصر مشخص درباره موضوعات اجتماعي، اقتصـادي و محيطـي فقدانکمي، وجود يا

)Yunis, 2004, 6 .(ها رابطه علت و معلولي بين گردشگري و محيط زيست در واقع اين شاخص

از يتواننـد در مـوارد ها مـي گيري و استفاده از اين شاخص مديران با اندازه. دنکن را مشخص مي

شناخت مشکالت احتمالي و پيشگيري و کاهش پيامـدهاي -١: مدتر عمل کنندآکار دست اين

؛هـا و حمايـت از توسـعه پايـدار گردشـگري هـا و فرصـت شـناخت محـدوديت -٢ ؛ناشي از آن

پذيري ليتئومس يارتقا -٤ ؛عمل قبل از بروز مشکل پديده و اقدام به هرشناخت آثار منفي -٣

، ١٣٨٥رنجبريـان و زاهـدي، (گيري متعهدانـه بـر مبنـاي اطالعـات مديران و گسترش تصميم

بـراي ي مختلـف کاربردهـا ها بـا شاخص ي ازانواع مختلفتوان گفت که مي زمينهدر اين .)١٨٣

کــه ،وجــود دارد در خصــوص ســنجش پايــداري در توســعه پايــدار گردشــگري گيــران تصــميم

: ند ازا عبارت

کـه قصـد يان مثـال، کـاهش در تعـداد گردشـگران به عنو(هشدار زودهنگام يها شاخص•

)دارنددوباره بازگشت

)به عنوان مثال، کمبود آب و يا شاخص جرم(در سيستم فشارشاخص •

) به عنوان مثال، نرخ اشغال، سطح رضايت گردشگران(وضعيت فعلي صنعت سنجش•

دي و اجتمـاعي و اقتصـا زيسـتي هاي توسعه صنعت گردشگري در محيط تأثيراتسنجش •

زدايي، تغييرات در الگوهاي مصرف و سطح درآمـد در به عنوان مثال شاخص سطح جنگل(

) جوامع محلي

و هـاي سـاحلي هاي پاکسازي آلـودگي به عنوان مثال، هزينه( يهاي مديريت تالش سنجش•

)اي رودخانه

افـزايش به عنوان مثـال، سـطوح آلـودگي تغييـر، (و يا اثر نتايج عملکرد مديريتسنجش •

.) Yunis, 2004, 7() گردشگراندوبارة زگشت با


13

محيطي و يا اقتصادي و اجتمـاعي ها تنها در اهداف زيست وري است که شاخصآالزم به ياد

ديدگاه توسـعه ةجانب ها با توجه به ابعاد همه بلکه برخي از شاخص ،شوند مورد استفاده واقع نمي

رضايت ،رضايت اهالي محلي ،ه ميزبانپايداري گردشگري روستايي در مورد سطح کيفيت جامع

.شوند مطرح ميگردشگران و همچنين در مورد تعيين سهم گردشگري در ايجاد منابع اقتصادي

معيارهـاي اثربخشـي اقتصـادي، كـه براي توسـعه پايـدار گردشـگري روسـتايي ضـرورت دارد

امع در نظر هاي فرهنگي ـ اجتماعي جامعه محلي به صورت ج محيطي و ارزش مالحظات زيست

. ه شودگرفت

، )١٩٩٤( ، مـورفي WTOهاي مراكز و صـاحبنظران از جملـه ها و توصيه مشي برخي از خط

به عنوان معيارهايي ) ١٩٩٦(و ساربروك ) ١٩٩٨(، مونت و موفورت )١٩٩٤(كول و واتسون مك

در . )١٤٦، ١٣٨٧رضـواني، ( ارائه شده است ١پايدار در جدول براي ارزيابي پايداري گردشگري

تـوان گفـت کـه از آنجـا کـه يکـي از اهـداف نهـايي توسـعه پايـدار بندي مطالب فوق مي معج

كـه شود در آن تالش مي ،گردشگري روستايي، دستيابي به توسعه پايدار مناطق روستايي است

تا عـالوه بـر بهبـود و شودتعادل و توازني ميان اقتصاد، اجتماع و محيط زيست روستايي فراهم

امکان حفاظت و نگهداشت منابع طبيعي روستايي و محيط زيست براي آيندگان ،تصاديرشد اق

زاده، مرادنـژادي، شـريف (ن مناطق بکاهـد يدر ا يمخرب گردشگر تأثيراتگردد و از نيز فراهم

٥٥، ١٣٨١(.

توسـعه يها ها و معرف است با شناسايي شاخص يمهم ضرورهدف ن يدن به ايرس يلذا برا

و يت توسـعه گردشـگر ياز وضـع يقيو دق يعلم يابيآن، ارز يت فعليدر وضع يردار گردشگيپا

ن يـ عمل آيد تـا از ا ه ب ييط، اجتماع و اقتصاد جوامع روستايمح يآن بر رو يامدهايو پ تأثيرات

هبا توجه ب ييدر مناطق روستا و اجزا و عناصر آن يتوسعه گردشگر يداريا ناپاي يداريق پايطر

. مورد سنجش قرار گيرد يدار گردشگريوسعه پات يارهاياصول و مع


14

معيارها و متغيرهاي پايداري گردشگري روستايي .١جدول

متغير معيار متغير معيار

حجم كاريــا � ــدگان ي ــداد بازديدكنن تع

گردشگران اشتغال

هاي شغلي ايجادشده تعداد فرصت� گردشگري روستايي به وسيله

فشار اجتماعي

ــدگان� ــه نســبت بازديدكنن بنقش گردشگري در جمعيت محلي

سازي رشد و متنوع اقتصاد محلي

ميزان ماليات بردرآمد توليد شـده � به وسيله صنعت گردشگري

گردشـگري در هـاي سهم فعاليت�طور ه ب( هاي اقتصاد تمام زيربخش

)مستقيم و غيرمستقيم

جذابيت گردشگري

فهرســـت منـــابع طبيعـــي، �فرهنگي، باستاني و تـاريخي

ــ ــراي پ ذيرش گردشــگران، بهـاي ميزان جـذابيت زمينـه

موجود گردشگري

سطح رفاه اجتماعي

وضـعيت تـامين و مصـرف انـرژي � )ناپذيرتجديدپذير يا تجديد(ــوردار از � ــاي برخ ــد خانواره درص

خدمات رفاهي در جامعـه محلـي هاي بهداشتي، ونقل، سامانه حمل(

...)برق، جاده، تلفن و

فرآيند ريزي برنامه

توسعه دشگري گر

روستايي

هـاي محلـي يـا وجود برنامه�اي بـراي گردشـگري منطقه

روستايي هاي ميزان مشاركت سازمان�

ــه و ــردم در تهي ــي و م محل هاي گردشگري اجراي برنامه

آموزش و كارآموزي نيروي كار شاغل

ــاغل در � ــي ش ــراد محل ــد اف درصصنعت گردشگري كه از آموزش و

.مندند هرهتحصيالت بي آموزشـي برگـزار هـا تعداد دوره�

شده براي شاغالن در صنعت ــيلكرده در � ــراد تحصـ ــع افـ توزيـ

مشاغل مختلف در سطوح ستادي و صنفي گردشگري

مشاركت محلي

كننده نسبت نهادهاي عرضه�خدمات گردشگري محلي به ــگري ــاي گردش ــل نهاده ك

فعال در منطقه

وضعيت رساني اطالع

هـاي تعداد نشـريات يـا خبرنامـه � ده محلي منتشرش

ــنواره� ــمينارها، جشــ ــا و ســ هــاي، ملـي يـا هاي منطقه كنفرانس

المللي برگزار شـده در زمينـه بين گردشگري

وضعيت ارتباطـات راه دور، تلفـن، � پست

اي رساني رايانه هاي اطالع شبكه�هـاي جايگاه گردشگري در رسـانه �

اي يا ملي جمعي منطقه


15

شگري روستاييمعيارها و متغيرهاي پايداري گرد .١جدول ادامه

متغير معيار متغير معيار

مشاركت دولت

هـاي ها و برنامـه وجود طرح� بـه وسـيله تهيه و اجرا شده

دولـــت بـــراي گردشـــگري روستايي

ــا � ــت بــ ــاري دولــ همكــهــاي غيردولتــي در ســازمان

زمينه گردشگري روستايي

شده مناطق حفاظت محلي

شده به كل درصد مناطق حفاظت�مناطق

ــت از � ــعيت حفاظ ــل وض ــر قاب نظگردشـگران از سـوي بازديد بودن

محيطـي، ميـراث عمومي، زيسـت فرهنگي

كنترل و نظارت محلي

ها و نهادهـاي وجود سازمان�رسمي و غيررسـمي محلـي اعم از دولتـي يـا غيردولتـي

هـا، شـوراها و اتحاديـه نظيرــاوني ــراي اجــراي تع ــا ب ه

ــت ــي و سياسـ ــاي محلـ هـهاي ملـي هماهنگي سياست

ــ ــداف مل ــا اه ــه ب ي در زمينگــذاري و گســترش ســرمايههايي در تمام مراحل فعاليت ريزي برنامه

اجــرا و ارزشــيابي و اصــالح �ــه ــگري برنامـ ــاي گردشـ هـ روستايي

مين حقوق و تأ امنيت گردشگران

م عليـه ئوقوع يا عـدم وقـوع جـرا �مله ، سـرقت، ج گردشگران اعم از

..گروگانگيري و ميزان همكاري نظـامي و امنيتـي �

ــ ــي در نهاده ــا دولت ــي ي اي محلــ ــت أراســتاي ت ــوق و امني ثير حق

نگردشگرا

رضايتــگري � ــودآوري گردشــ ســ

ــه از ــتايي در منطقــ روســ ديدگاه مردم محلي

تفاهم و همكاريميــزان تفــاهم و همكــاري مــردم �

محلي با گردشگران

١٤٨، ١٣٨٧رضواني، :منبع

قروش شناسي تحقي

هـاي توسـعه اي مناسـب و بـومي از شـاخص وعهدستيابي به مجم ،که هدف اصلي مقاله از آنجا

ــا بهــرهاســت تــالش شــده ،پايــدار گردشــگري روســتايي در ايــران بــوده گيــري از روش تــا ب

هدف مذکور تحقـق ) نظرسنجي از خبرگان و متخصصان( حليلي و با شيوه پيمايشيت - يتوصيف


16

افزارهاي و واريانس و نرم نيهاي آماري همانند ميانگ براي تجزيه و تحليل اطالعات از روش. يابد

که گفته شد در اين مقاله، بـراي طور همان.استفاده شده است SPSSو Excelمختلف همانند

مطالعـات بـر مـروري بهتوجهابتدا بادرگردشگري روستايي،توسعه پايدارهاي صشاخانتخاب

واجتمـاعي محيطـي، حـوزه سـه درتوسعه گردشگري پايـدار هاي گردشگري پايدار و صشاخ

در و ندفهرسـت شـد ها شاخصسازماندهيچارچوبقالبدر ها صشاخازاي مجموعه،اقتصادي

و به شاخص اصلي ندبال شدي نظري غرنمبامقايسه بين به منظور هاي اوليه مرحله بعد شاخص

مـورد ةنمونـ ١٨در شانها در مرحله بعد با توجه به فراواني تکرار اين شاخص. ندديمحدود گرد

کشورهاي درحال توسعه يافته، المللي و ملي، کشورهاي توسعه هاي بين جمله سازمان از(مطالعه

سـپس . اسـتخراج گرديـد اصليهاي و شاخص ندمورد تجزيه و تحليل قرار گرفت) و پژوهشگران

ها تهيه شد و درنهايت با انجام مطالعـات پيمايشـي و نظرخـواهي از اي از اين شاخص پرسشنامه

ريـزان دانشگاه، مديران، برنامه تاداننفر از اس ٣٠شامل (و متخصصان مرتبط با موضوع خبرگان

هاي توسعه پايدار گردشگري روستايي شده از شاخص اي مناسب و بومي مجموعه) و پژوهشگران

شناسـي تحقيـق بدين ترتيب با توجه بـه مطالـب فـوق و همچنـين روش . ه گرديدئدر ايران ارا

چـارچوب و (هاي توسـعه پايـدار گردشـگري روسـتايي راحي و تبيين شاخصتوان فرآيند ط مي

.بيان کرد ٣را به صورت شکل ) فرايند

هاي پايداري گردشگري و گردشگري روسـتايي شاخص خصوصبنابر مطالعات انجام شده در

شـود، مشـاهده مـي -گيري آنهـا ها تا اندازه از طرح شاخص - فرايندهاي متفاوتي هرچند اندک

گـام ٩مشـتمل بـر كه را ٣توان فرايند سيستماتيک شکل مي شان ن برحسب وجه اشتراکليک

کـردن ن است که براي طراحي، تبيين و بوميآاين فرايند حاکي از .است، مطرح ساختاساسي

در چارچوب مطالعات حاضر . دنبايد اجزاي نام برده شده حضور داشته باش هاي پايداري شاخص

ناسي توسعه پايدار گردشگري روستايي است هر يک از اجزاي اصلي مـورد ش که مبتني بر روش

صورت مبسوط به تشريح هريک از مراحل اين ه اشاره مطمح نظر قرار گرفته است که در ادامه ب

.شود فرآيند پرداخته مي


17

هاي توسعه پايدار گردشگري روستايي فرايند طراحي شاخص .٣شکل

)نديچارچوب و فرا( ييروستا يدار گردشگريتوسعه پا يها اخصش نييو تب يراحط

روستايي شناسايي سيستم و ابعاد پايداري گردشگري: گام اول

هـا و انسـان كـه يغربـ ) يدوگانگ( يسنت ييگرا و عقل ييگرا توسعه، اثبات نوشتارهايامروزه در

ط ياز محـ يبـردار هـره ا بيـ و مردم حق توسعه سازد را از يكديگر جدا مي يعيست طبيط زيمح

از . (Mannion & Bowlby, 1992, 12)ر قرارگرفتـه اسـت ييـ ست را دارند، مـورد انتقـاد و تغ يز

در يعـ يسـت طب يط زيهـا و محـ ن انسانين درباره رابطه بيگزيجا يها دهيا ١٩٨٠رو از دهه نيا

جداگانـه يها تيهو يجاه ها را ب ن، انسانيگزيجا يها دهين ايا .اند افتهي يشتريغرب گسترش ب

ر يا منفعت سـا يمدت خود بلندمنفعت ياز آن برا يت نگهداريلئوبا مس يعيطب ياياز دن يبخش


18

بـه شـمار سـتم ياز اکوس يا کپارچـه يها بخش نکه انسانيشناخت اپس از . ننديب يها م سميارگان

يت کيف بهبودتوجه به -نيز هست يجامعه و شامل مقاصد گردشگر يکه هدف منطق- آيند مي

يبـرا نيبنـابرا . گـردد طرح مـي صورت همزمان مه بفاه اکوسيستم ر زندگي و حفظ رفاه مردم و

از بـه يـ ن يگردشگر يداريپا يها شاخص يابيو ارز ين هدف، طراحيا يشرفت به سويپ يابيارز

).٢جدول (ستم دارد يهمزمان انسان و اکوس يابيآزمون و ارز

شگري روستايي برمبناي سيستم انساني و طبيعيچارچوب ارزيابي پايداري گرد. ٢جدول

ابعاد ها ستميس جامعه ها شاخص

ازين مورد اطالعات

ءجز ۳ يابيارز يبرا(

) STD موضوعات

يآور جمع يها روش

اطالعات

جامعه ميزبان

ستميس

يانسان

- ياجتماعپايداري يفرهنگ

....... ......... .......... ......... .........

........ ......... .......... ......... .........

توزيع منافع گردشگري براي

ن انيازهاي ساکن محلي

يا بررسي ( خانواراي ميداني پرسشنامه )ن محليابراي ساکن

ياقتصادپايداري

-پايداري نهادي ياسيس

کيفيت (ساختار توليد )توليد و خدمات

توزيع منافع براي گردشگري

گردشگران

بررسي (ميداني اي در پرسشنامه

ها، کاربران و يا سايتبازديدکنندگان براي

گردشگران

ستمياکوس

طبيعي

ثيرات عمومي تأ محيطي

توزيع منافع گردشگري براي نيازهاي محيط

طبيعي

يا (تکنيک دلفي مصاحبه ژرفانگر و يا

هاي مصاحبه با گروهبراي ) هدف

يا کارشناسان هاي محيطي وهگر

کيفيت اکوسيستم از هوا خاک و ب،آ

حيات جانوران و گياهان

هاي مديريت و سياست محيطي


19

شـرفت يپ شيو پا يابيارز يعمل روش که است نيا هدف) ٢٠٠١(ده کو يان به عقين ميدر ا

يمشخصـ يزمـان حدودهم در ستميس تيفيک برحسب (STD) يگردشگر داريپا توسعه يسو به

توسـعه يسـو بـه شرفتيپ سنجش درگر ياز طرف د .يداريپا مطلق سطوح در و نه شود جاديا

گسـتره تـا دنشـو يبررسـ ديـ با مختلـف يها جنبه از سهامداراننفعان و يذ ،يدار گردشگريپا

و گردشـگران يهـا سـته يبا از تيرضا ،يمحل سکنه قيعال نيتأم ياصل عنصر سه شدن برآورده

.(Ko, 2001, 817) شود نييتع يگردشگر از سوي يعيطب طيمح ارزش حفظ

شناسايي اصول توسعه پايدار گردشگري روستايي: گام دوم

پيشـنهاد پايدار گردشگري توسعه براي اصول اي متعددي ازه همجموع، گردشگري مطالعاتدر

و برامـول .نـد گردان تسهيلرا و اجراي آن نندرا عملياتي ک گردشگري پايدار اصطالح اند تا شده

هـاي و همچنـين سـازمان )١٩٩٣(يـر مکـين ت ؛)١٩٨٨( گريکن؛ )١٩٩٢(ايبر ؛ )١٩٩٦( هنري

؛ سـازمان )١٩٩٦( و شـوراي زمـين گردشـگري ، سـازمان جهـاني )WTTC(همانند المللي بين

. اند پيشنهاد دادهگردشگري پايدار ي را براي اصول) ١٩٩٨( UNEPو گردشگري جهاني

جوامـع محلـي، اسـتفاده همانند مشـارکت يهاي گوناگون ها به جنبه مجموعهن ايبسياري از

مواردي از اين دست ريزي براي گردشگري، گسترش اطالعات و پژوهش و پايدار از منابع، برنامه

ـ ) ١٩٩٢(ايبـر بـه وسـيله اي از اصـول مطـرح شـده مجموعـه در اينجـا .اشاره دارند عنـوان ه ب

ايـن اصـول توسـعه پايـدار . ها اسـتفاده شـده اسـت عريف شاخصت و انتخاببراي رهنمودهاي

: ند ازا گردشگري عبارت

حفـظ و ارتقـاي تنـوع -٣ ،عدم مصـرف بـيش از حـد و اتـالف -٢ ،استفاده پايدار از منابع -١

مشـاركت -٦ ،حمايت از نظام اقتصـاد محلـي -٥ ،ريزي برنامه -٤ ،و فرهنگي طبيعي، اجتماعي

،دهنــدگان خــدماتآمــوزش -٨ ،نفــع و عامــه مــردم ه بــا افــراد ذيمشــاور -٧ ،جوامــع محلــي

ــنعت گردشــــگري -٩ ــژوهش -١٠ ، ومســــئوليت بازاريــــابي صــ ــام تحقيــــق و پــ انجــ

(Farsari & Prastacos, 1999) .


20

هاي پايداري ن معيارهاي طراحي و انتخاب شاخصتبيي: گام سوم

هاي مورد نيـاز ها و معرف اب شاخصنحوه انتخها، در فرايند تهيه شاخصهاي اصلي يكي از گام

دادن اهداف و اصول توسـعه پايـدار ها براي پوشش ست که شاخصا اساسي اين پرسشاست، و

انتخـاب بايد بـر اسـاس چـه معيارهـايي هاي جامعه گردشگري و همچنين همسويي با واقعيت

هاي ها و معرف خصچه چيزي نمايانگر شا"شوند؟ بنابراين، معيارهاي انتخاب بدين معناست که

هاي توسعه پايدار گردشـگري، ها و معرف معيارهاي انتخاب شاخص به همين خاطر". خوب است

باشد که به ازاي هر شـاخص و معـرف مطمـح نظـر اي هاي اساسي دربردارنده ويژگي ستباي مي

بـه ديـز بايـ لذا با توجه به اينکه معيارهاي انتخابي بايستي جامع باشند، تعداد آنهـا ن . قرار گيرد

همچنين با . و سخت نگرداند اي باشد که عالوه بر پوشش کامل موضوع، ارزيابي را پيچيده اندازه

سازمان جهاني گردشگري و نيز ساير متخصصان از سويبه معيارهاي انتخاب شاخص که توجه

: سـتند نوشتار حاضر اينها هدر ) ٤شکل (ها ه شده، معيارهاي ارزيابي عملياتي کردن شاخصئارا

،)آوري و پـردازش ظرفيـت بـراي جمـع (هـا دسترسي بـه داده -٢ ،موضوع اب ارتباط داشتن -١

سه در طول زمان و يت مقايقابل -٥ ،کاربران يبرا ييوضوح و درک توانا -٤ ،اعتبار اطالعات -٣

. ا مناطق مختلفيو ييقضا يدر سراسر حوزه ها

ريهاي پايدا معيارهاي انتخاب شاخص .٤ل شك


21

ييروستا يدار گردشگريتوسعه پا ييمبنا يها لفهؤم: گام چهارم

افت، اهداف و يند فارغ از رهنتوا ينم ييروستا يدار گردشگريتوسعه پا ياديو بن ياصل يها لفهؤم

هـا و سـتم يرسيک از زيهر اصلي يها يژگيودر واقع ١ها که مؤلفه دار باشد، چراياصول توسعه پا

ييشناسابه منظور يراهبرد يها يريگ و جهت ييعقال يريگ مينوع تصم هر يبرا يداريابعاد پا

.آيند به شمار مي يگردشگر يداريپا يها ن شاخصييو تع

دار يتوسعه پا يها رنظاميان زيم ييافزا و هم ي، همزمانينگر تحقق اصل جامع يو برا ر نياز ا

يها لفهؤمالزم است كه ) ياقتصاد و ي، اجتماعمحيطي ستيز( نآکنش ا ابعاد برهمي يگردشگر

ا يـ ک از ابعـاد يـ هـر هـاي اصـلي يا خصـلت ها برمبناي ويژگيز ين ييروستا يگردشگر يداريپا

.باشنددار يتوسعه پا ياصل يها رنظاميز

د در نتوان يکه م ييروستا يدار گردشگريتوسعه پا ياصل يها لفهؤ، م٥در چارچوب شکل

يها دار و شاخصيافت توسعه پايان رهيدهنده م آغاز و اتصال ةنقط ،طرحهنگام ه مرحله بعد و ب

ه توسـعه يـ نظربايست بر مبنـاي مذكور مي يمفهوم يها انگاره .دنگرد يد، مطرح منباش يداريپا

زيرا توسعه پايدار مبتني ؛رديپايدار و به تناسب مقتضيات سرزميني و محلي مبناي اقدام قرار گ

دهنـده نظـام توسـعه هـاي شـكل لفهؤو سيستمي دربردارنده همه ابعاد و منگر بر ديدگاهي كلي

يفــرض اساســي توســعه پايــدار گردشــگر نگــري، پــيش جانبــه ، همــهروســتايي اســت و اساســاً

.شود تلقي مي


1. Components


22

هاي اساسي توسعه پايدار گردشگري روستايي لفهؤم .۵شکل

يگردشگر يداريپا يها خصو توسعه شا يها و چارچوب سازمانده افتيره: گام پنجم

ييروستا

تـوان يمـ يدار گردشـگر يـ ن توسعه پايدار و همچنيتوسعه پا يها شاخص مطالعاتر ب يبا مرور

ـ دسـت يک از نهادهايافت که هريدر و پژوهشـگران، در يو ملـ يالمللـ نيانـدرکار در سـطوح ب

تاري ايجـاد و هـاي سـاخ شکلي متفـاوت از رهيافـت ،هاي پايداري پيشنهادي شاخص يها بسته

هـا را در قالـب سـه طيـف تـوان رهيافـت در مجمـوع مـي .انـد کار گرفتـه ه توسعه شاخص را ب

:دكربندي دسته

تركيبـي واصـلي هاي صشاخت رهياف -٢ ؛پايداريايه صشاخگستردهطيفرهيافت -١

.محدودتركيبيهاي شاخصرهيافت -٣ ساده؛

، از )٣جـدول ( يگردشـگر يداريـ پا يارهـا يعم به مطالب فوق، چارچوب مبتني بـر توجهبا

يهـا شـاخص يق در عرصـه سـازمانده يـ دق ن حـال نسـبتاً يخر و در عـ ؤم يها جمله چارچوب

ارها يه معيو بر پا يگردشگر يدارياز پا يستميدگاه سيکه با اتکا بر د است يگردشگر يداريپا


23

) هاي ترکيبي عيارها و شاخصها، م لفهؤابعاد، م(ها رهيافت و چارچوب سازماندهي شاخص .٣جدول

�) شاخص ترکيبي(معيارها �ها لفهؤم�)ابعاد( ها زيرسيستم�سيستم

انيزب

ه ممع

جا

يسان

م انست

سي�

�

ي ماع

جتا

- ي

نگره

ف�

- پايداري اجتماعي�فرهنگي

�

�

�حقوق زنان رعايت حقوق انساني

�حقوق کار

�بهبود شرايط زندگي

�)مندانه رعايت زندگي شرافت(

�سعه خدمات اجتماعي و زيرساختارهاي محليتو

�کيفيت اشتغال و در آمد

�بهداشت و سالمتي

�احساس رضايت جامعه محلي از گردشگري

�ا منيت اجتماعي

حفاظت از الگوهاي اجتماعي و �فرهنگي

�حمايت از الگوهاي اجتماعي و فرهنگي

�حراست از ميراث فرهنگي

پايداري نهادي و �سياسي

�

مشاركت و كنترل محلي�مشارکت اجتماعي

�نهادهاي محلي

�توسعه ظرفيت نهادي�کيفيت دسترسي به اطالعات و ارتباطات

�ساختار نهادي

ياد

تص�اق

�پايداري اقتصادي

�

عدالت و رفاه اقتصادي

�مد و اشتغالآدر

�توزيع درآمد وعايدي

�هاي شغلي فرصتتوزيع

�کاهش فقر و فقرزدايي

�توزيع قدرت

�ثبات اقتصادي

�

�مدت تقويت اقتصاد محلي و نشاط طوالني

�پذيري کاهش آسيب

�بخشي تنوع

پايداري ساختار توليد و خدمات

�گردشگري

کيفيت فراورده ها و خدمات گردشگري

�كيفيت خدمات و تجربه گردشگري

�كيفيت محصوالت و فرآورده گردشگري

�رضايت گردشگران

ييع

طبم

ستسي

کوا

�

�

ييع

طب�

�

پايداري منابع اکوسيستم

هوا ،ب ،خاکآ( �..)و

منابع سرزمين

�استفاده بهينه از زمين

�)مصرف و کيفيت( منابع آب �کيفيت هوا و منظر

�و مراتع پوشش گياهي

هاي جانوري و از گونه حمايت�گياهان

�)گياهي وجانوري( حفظ تنوع محيطي�هاي حساس اکوسيستم

ثيرات عمومي أت�محيطي

ظرفيت تحمل�فشار محيطي

�فشار اجتماعي

�پذيري محيطي کاهش آسيب�اقليمي ساخت مخاطرات طبيعي زمين

�ها حفاظت از ميراث طبيعي و جاذبه

و مديريتهاي سياست

�محيطي

�ريزي و مديريت برنامه�مديريت

�ريزي برنامه

بهداشت محيط�توليد و مديريت مواد زايد

�مديريت سيستم فاضالب

هاي تقويت آگاهي�محيطي زيست

�محيطي هاي زيست تقويت آگاهي

�شدن زمين تغييرات اقليمي و گرم ل جهانيئمسا

مصرف انرژي�مصرف انرزي و مواد تجديد ناپزير


24

ا يخصلت .استوار شده است يداريپا يها شاخص يسازمانده يها برا ستميس اصلي يها لفهؤا مي

يها ستميرسيکپارچه و واحد در زيت يماه يارها، دارايست که معا نيچارچوب ا ياساس يژگيو

،يطـ يمح يهـا سـتم يرسيدر زار هـا يـ مع ک ازيـ هر يها بـه ازا و شاخص هستنددهنده ليتشک

ها ستميرسيان زيم يونديشود که پ يباعث م يژگين ويشوند؛ هم يع ميتوز يو اقتصاد ياجتماع

ت يـ کل يداريـ ک از اجـزا در پا يـ ، سـهم هر شـود و همچنـين آنها برقرار ةدهند ليتشک يو اجزا

ـ داشتد اذعان يالبته با .رديو مورد توجه قرار گشود ن ييستم تعيس بـودن واحـد ليـ دله کـه ب

. دشوار است نسبتاً يها کار ستميرسيک از زيهر يها به ازا انتخاب شاخصارها، يمع

يداريپا يها شاخص از اي ف گستردهيط ييتجارب و شناسا يبررس: گام ششم

يدار گردشـگر يـ توسعه پا يجامع برا يها همبسته از شاخص يا به مجموعهبه منظور دستيابي

، يا شهياند يان چند سطح مشتمل بر مبانيم يکارکرد يو ساختار يفهوموند ميد پيبا ييروستا

.فراهم گردد يدار گردشگري، اهداف و اصول توسعه پايگردشگر يزير الزامات برنامه

مطالعـات بـر يو مـرور يات جهانيوجه به موارد مذکور و با توجه به تجربتن منظر، باياز ا

و يورآگـرد ) شاخص ٩٦٠در حدود (ها از شاخص يا گستردهف يدر ابتدا ط يگردشگر يداريپا

:اند ر بودهيبه شرح ز يگردشگر يداريپا يشدند که غالب آنها در ابعاد اصل يبند طبقه

ها و رساختي، توسعه زيو مکان يت حقوق انسانيرعا مسائل مربوط به( يو فرهنگ ياجتماع•

�)....گردشگران و ت ي، رضايسالمت جامعه، مشارکت اجتماع، يخدمات اجتماع

)... مد و قدرت، ثبات و رفاه و آع دريتوز، يگردشگر از منافع يهمگان پوشش( ياقتصاد•

�)..و يت منابع آب، انرژيريمد عت،يحقوق طب ،يعيطب يها ييحفاظت از دارا( ستيط زيمح•

)... و يابينقل، بازار و کنترل شدت استفاده، حمل(ت يريو مد يگردشگر يزير برنامه•

.)... يجنس ي، گردشگريمصرف انرژهوا ، و ر آبييتغهمانند ( يخ به مسائل جهانپاس•


25

اصلي يها شاخص ييو شناسا يه از تجارب جهانياول يغربالگر: گام هفتم

و يالمللـ نيبـ يهـا هـا در تجـارب سـازمان شاخص ةسيمقا ممكن نبودنه به علت لن مرحيدر ا

هـا کـه بـا از شـاخص يبودن برخـ ويژهبودن و يتکرارز با توجه به يمورد مطالعه و ن يکشورها

و گردنـد رالزم حذف يو غ يشد تا موارد تکرار ينداشت، سع يکشور ما همخوان ييروستا ينواح

يداريـ پا يبـ يترک يهـا ها و شاخص لفهؤابد و آنها در ابعاد، ميشاخص کاهش ٢١٤ت به يدر نها

نمونـه ١٨تکـرار آنهـا در يجه به فراوانغربال شده با تو يها ن شاخصيافهرست گردد و سپس

افته و در حال توسعه و ي توسعه ي، کشورهايالملل نيب يها جمله سازمان مورد مطالعه از) سيک(

ه و يـ مـورد تجز )٤جدول (ران يا يگردشگر يروستاها يط ساختاريت پژوهشگران و شرايدرنها

ن يـ تـا در مرحلـه بعـد ا ديـ اسـتخراج گرد اصـلي شـاخص ١٢٤تعداد .سرانجام گرفتند ليتحل

يابيـ ارز بـه منظـور از خبرگـان و متخصصـان امـر يق پرسشنامه و نظرخـواه يها از طر شاخص

.گردند ياتيکشور عمل ييدر سطح مناطق روستا يداريپا

هاي توسعه پايدار گردشگري روستايي از تجارب جهاني ليست انتخاب شاخص چک. ٤جدول

تـا اسـت شـده كوشـش ن مقالـه ينشدن مطلب در ا يطوالنالزم به ذکر است که به منظور

ق با توجـه يتحق نوشتارهايان تجارب و يها از م ق که استخراج شاخصين مرحله از تحقيج اينتا

ها، کشورها و پژوهشگران بر استفاده از آنها بـود در سـتون اول د سازمانيکأتکرار و ت يبه فراوان


26

ز در يـ ن مرحلـه ن يـ ا يها افتهيح يل و تشريتحل ،ه بر آنعالو .آورده شود ٨و ٧، ٦جداول شماره

يو خبرگـان داخلـ ينظران جهـان دگاه صاحبين ديب اي سهيجاد مقايا ق به منظوريگام نهم تحق

. پذيرد صورت مي

د خبرگان کشورياز د ياصل يها شاخص کردن ياتيعمل و يبوم: گام هشتم

ها متناسـب کردن شاخص ين بوميو همچنرت يعملياتايه صشاخبهنيلن مرحله، براييدر ا

،)٥جـدول (پيشـنهادي ليسـت چـك ازاستفادهبا،رانيا ييط مناطق روستايت و شرايبا وضع

كارشناسـان مـرتبط بـا تخصصـان، خبرگـان و مگروهارزيابيوقضاوتموردياصلايه صشاخ

کـردن ياتيـ لعم يارهـا ين مرحلـه بـا توجـه بـه مع يـ در ا. کشور قرار گرفـت يصنعت گردشگر

اسـتفاده از و بـا انـد ه کردهئر متخصصان ارايز سايو ن يگردشگر يکه سازمان جهان -ها شاخص

بـه ١از يـ امت(د يـ مشـخص گرد ٣ تـا ١ن يبـ يازيار امتيمع شاخص در هر هر يست برايل چک

اد آن شـاخص از يـ ت زيـ اهم يبه معنا ٣از يمتوسط و امت يبه معنا ٢از يت کم، امتياهم يمعنا

هـا و مجمـوع نمـرات ب هر کدام از شاخصيضرا هبا توجه ب ).ربط است ذي يار انتخابيمع ظلحا

يشـاخص بـرا ٨٠هر کدام از آنهـا تعـداد يشده برا ار محاسبهين و انحراف معيانگيز ميآنها و ن

.شود ياشاره متفصيل به آنها د که در ادامه به يانتخاب گرد ييروستا يگردشگر يداريپا يابيارز

هاي توسعه پايدار گردشگري روستايي از ديدگاه خبرگان و ليست انتخاب شاخص چک .٥ل جدو

متخصصان داخلي


27

و يتجـارب جهـان ( يينهـا يهـا ها و استخراج شاخص افتهيل يحلته و يتجز: گام نهم

)يخبرگان داخل

يو فرهنگاجتماعيپايداريهاي شاخصحوزهدرها تحليل يافته )الف

مفـاهيم ت اسـت کـه تبيـين يـ ن واقعياز ا يحاک يل تجارب جهانيمده از تحلج به دست آينتا

موجـود تعـاريف بـا متناسـب ييروسـتا يگردشـگر يفرهنگـ واجتمـاعي پايـداري بـا مرتبط

صـورت طبيعـت بـا هماهنـگ ان وييروسـتا زنـدگي كيفيـت يارتقابر محوريتداريتوسعه پا

. استپذيرفته

در يگردشگر يپايداريفرهنگواجتماعياهدافمينأته منظور ببسترسازيمبنااينبر

يمنـد تين رضـا يو همچنـ يانيروستاهمةبهتر برايزندگياطمينان ازبراي ييروستا ينواح

يعنييفرهنگ-توسعة اجتماعيحياتيعنصردورويكردايندر .استتوجهموردگردشگران

٣٣بر اين مبنـا تعـداد .داردقرارتوجهمورديانيروستامندانه و مشاركت شرافت يت زندگيرعا

آنها بر مبنـاي ميانکه از ديانتخاب گرد يتکرار آنها در تجارب جهان يشاخص با توجه به فراوان

،ييروسـتا يط حاکم بر گردشـگر يت و شرايو با توجه به وضع ينظر خبرگان و متخصصان داخل

هســتند، کشــور يط روســتاهايمحــ کــه ســازگارتر بــا) ٦ لجــدو( ييشــاخص نهــا ٢٢تعــداد

. انتخاب شد

يتمنديو حقوق کـار، رضـا يت حقوق انسانيرعا :ها مفاهيم بنياديني همچون ن شاخصيا

يارتقـا ت اجتمـاعي، ين امنيمأت ،يش امکانات و خدمات در مقاصد گردشگريافزا، يجامعه محل

هـاي مجموعـه به همـراه زير ت رامواردي از اين دسسازي نهادي و كيفيت زندگي و نيز ظرفيت

.قرار داددر سطح مناطق روستايي يهاي اصلي پايداري اجتماعي و نهادي گردشگر خود، زمينه

هاي شاخصترين مهم،يدگاه خبرگان داخليز ديو ن يتجارب جهانتوان از نظر ترتيب، ميبدين

.كردخالصه٦جدولدر قالبرايو فرهنگ ياجتماعپايداري


28

فرهنگي توسعه پايدار گردشگري روستايي –اجتماعي پايداريايه صن شاخمهمتري . ٦جدول

مست

سي�

مست

سيير

ز

ها

)د

عااب

(�

ؤمفه

ل

ها�

فرهنگي –هاي پايداري اجتماعي شاخص

توسعه گردشگري روستايي

فراواني

در تجارب

جهاني

ها، سازمان(

جز کشورها و

)اينها

نظر خبرگان فراواني

M)درصد(داخلي ean

Varia

nce

مک

ط س

توم

ادزي

يسان

م انست

سي

ي ماع

جتا

- ي

نگره

ف

يماع

جتي ا

دارپاي

- ي

نگره

ف

رعايت حقوق �انساني

نسبت اشتغال زنان بـه مـردان در مشـاغل گردشگري

٦23.730.944.12.21

هاي شغلي بـراي دسترسي به فرصتميزان وحتمام سط درمردم بومي وجامعه محلي

٧17.133.6482.31

ــاغل در ــراد ش ــغلي اف ــايت ش ــد رض درصمشاغل گردشگري

٦2744.127.62.01

شاغل دار ن ماهر و صالحيتدرصد شاغال در گردشگري

٥13.82757.92.45

درصد رضايت جامعه محلي از ميزان درآمد حاصل از گردشگري

٦18.432.2482.30

بهبود شرايط �زندگي

رعايت زندگي ( )شرافتمندانه

هاي ايجاد شده تعداد خدمات و زيرساختصنعت گردشگري در مقصد به وسيله

٥11.231.655.92.45

ــه ــي ك ــراد محل ــد اف ــد درص ــاد دارن اعتقگردشگري بـه ورود خـدمات و زيرسـاخت

كمك كرده است روستاجديد به ١٣22.449.3272.05

ــتفاده ــي اس ــراد محل ــد اف ــده از درص كننهاي مربوط به گردشگري زيرساخت

١٠19.146.721.72.03

درصـد (سطح رضايت محلي از گردشـگري گردشـگري گسـترش افراد محلـي كـه از

)رضايت دارند٦13.234.251.32.39

د درصــد ســاکنان محلــي کــه معتقدنــ شـان گردشگري براي توسعه مکان زندگي

خوب است٧2345.430.32.07


29

فرهنگي توسعه پايدار گردشگري روستايي –اجتماعي پايداريايه صمهمترين شاخ. ٦جدولادامه

مست

سي�

مست

سيير

ز

ها

)د

عااب

(�

ؤمفه

ل

ها�

فرهنگي –هاي پايداري اجتماعي شاخص


در وانيفرا

جهاني تجاربها، سازمان(

کشورها و جز )اينها

نظر خبرگان فراواني M)درصد(داخلي

ean

Varia

nce

مک

ط س

توم

ادزي

حفاظت از الگوهاي اجتماعي و فرهنگي

درصد افراد محلي كه به فرهنـگ و جامعـه بالند خود پايبندند و مي

٥2539.534.22.09

هـاي كرد بـراي حفـظ ويژگـي نهميزان هزي تعمير، بازسازي و ،احيا(فرهنگي و تاريخي

)جز آن٩16.431.638.22.25

تاريخي –هاي فرهنگي ها و سايت تعداد مکانصورت رسمي و قانونيه تعيين شده ب

٨11.829.657.22.46

هاي گردشگري محلي مربوط تعداد فعاليتصنايع دستي، موسيقي، (حلي به فرهنگ م

)مانند اينها و اغذيه٦19.140.838.82.20

٦22.430.935.52.15محلي در روستا سنتي و وجود مراسم

ياس

سي و

ياد

نهي

دارپاي

مشاركت و

كنترل محلي

ــث و ــه در مباح ــي ك ــراد محل ــد اف درصــميم ــدهاي تص ــه رون ــري و برنام ــزي گي ري

.اند ركت کردهگردشگري ش٦30.930.936.82.06

هاي گردشگري داراي نسبت تعداد فعاليتهـاي مالكيت محلي به تعداد كل فعاليـت

گردشگري٧2340.831.62.09

هاي غيردولتي محلي فعـال در تعداد تشكلعرصه گردشگري

٥17.122.459.22.43

تيتوسعه ظرف

ميان و جوامـع بوادهاي محلي که تعداد نه.كنند اداره ميآنها را محلي

٦26.334.937.52.11

بـه راجـع كه اطالعات بوميهاي تعداد مكان.استتوسعه گردشگري در آنها در دسترس

٦ 23.746.128.92.05

نهادي

گردشـگري اطالعـات از تعداد افرادي كـه ددارن آگاهي روستا

٦23.735.539.52.16

بازديدكننـدگان و راهنمـاي وجود مراكـز در قالـب دهنده اطالعـاتي هئارا(گردشگران

هـا، تورهـاي هـدايت شـده، بروشورها، پانلطول مسيرها، تعداد و زبان ، عالئم مسيرها،

)مانند اينها و عالئم

٦19.721.743.42.28


30

هاي پايداري اقتصادي ر حوزة شاخصها د تحليل يافته) ب

مرتبطمفاهيمتبيينسازند كه نوشتارهاي پژوهشي مشخص ميشدهانجاممطالعاتبرمروري

بايست د، ميموجوتعاريفبامتناسبروستاييمناطقسطحدر ياقتصادي گردشگرپايداريبا

گسترش،يثبات اقتصاد محلش رفاه و ي، افزاياز گردشگر يع عادالنه منافع ناشيتوزبرتأكيدبا

تبيـين منظـور ن اسـاس، بـه يـ بـر ا . شودتعريف مانند اينها بر منابع ومحليكنترلونظارت

مبنـاي بروروستايييپايدار گردشگرتوسعةفراينددراقتصاديابعادجايگاهونقشوضعيت،

وابستهومستقليها ازمانسةاستفادموردهاي شاخص،قبليهاي بخشدرشده ئهارااطالعات

دنيـا و محققـان يافتـة توسـعه وتوسـعه حـال دركشـورهاي ازاي پـاره و نيـز ملـل سازمانبه

ميـان از. اسـت شدهدادهنشان ٧جدول دراقتصاديپايداريهاي شاخصفراواني، يگردشگر

ازشبيفراوانيدامنةباشاخص ٤٢ تعدادپايداري،ازبعداينزمينةدرشاخص١١٠بهنزديك

همچـون مـواردي دهـد كـه نشان مياطالعاتاين .استگرفتهقراراستفادهموردتكراربار ٥

خـط زيـر جمعيـت درصد،يشگردسرانه از گردرآمدبيكاري،نرخدرصد يا درآمدي،نابرابري

تقويت و ثبات اقتصاد محلي و نشاط اقتصادي و ياز منابع محلساخته شده يدرصد کاالهافقر،

سـطح دررا يشـگر دگراقتصاديپايدارياصليهاي زمينهجملهاز نظاير اينهاو مدت طوالني

�.دهند ميمناطق روستايي کشور تشكيل

ـ ٤٢از ،يدگاه متخصصان و خبرگـان داخلـ ين، از ديعالوه بر ا�� دسـت آمـده از ه شـاخص ب

يخبرگان داخل د متخصصان ويشاخص از د ٢٤تعداد ياقتصاد يداريدر حوزه پا يتجارب جهان

يهـا شـاخص . را در کشـور دارنـد ييروسـتا يگردشـگر ياقتصـاد يداريپا يريگ ت اندازهيقابل

، يزان اشتغال در بخش گردشـگر ي، ميت ساکن از گردشگريزان درآمد جمعيم چون ينياديبن

ت يـ في، کيرفـاه و ثبـات اقتصـاد هاي محلـي از گردشـگري، ن خانوادهيمد و قدرت بآع دريتوز

از جملـه ،شـده ديت گردشـگران از مقصـد و محـل بازد ي، رضـا يو خدمات گردشگر محصوالت

بـراي اسـتفاده را مناسـب يکه بستراست يمورد نظر متخصصان و خبرگان داخل يها شاخص

با هـدف هاي اقتصادي انجام فعاليتمسير اقتصادي و محيطي در و هاي انساني بهينه از سرمايه


31

و گردشـگران گاندنـ دکنيت بازديوامع روستايي کشور و رضانيازهاي اساسي ج برآورده ساختن

تـرين مهـم ،يدگاه خبرگـان داخلـ يـ ز ديـ و ن يتجارب جهان، از نظربترتيبدين. دست آورده ب

.كردخالصه۷جدولدر قالبتوان ميرايپايداري اقتصادهاي شاخص

روستايي اقتصادي توسعه پايدار گردشگريپايداريهاي صترين شاخ مهم. ٧جدول

مست

سي

مست

سيير

ز

ها )

د عا

اب(

�

فهؤل

م

ها�

اقتصاديهاي پايداري شاخصروستاييتوسعه گردشگري

فراوانيدر تجارب

جهاني ها، سازمان(

کشورها و )پژوهشگران

فراواني پاسخگويان)درصد (

Mean

Varia

nce

مک

طس

توم

ادزي

يسان

م انست

سي�

ياد

تصي�اق

ادتص

اقي

دارپاي

�

ياد

تص اق

اه رف

ت ودال

ع

ردشـگري گاز ،متوسط درآمد سرانه جمعيت سـاکن )درصد(

١٠32.228.937.52.05.709

در بخش ) مستقيم و غيرمستقيم(تعداد کل شاغالن گردشگري

٩ 16.447.434.92.19.488

اشتغال در بخـش گردشـگري بـه کـل يا درصد نرخ اشتغال

٨32.228.937.52.05.709

ميزان درآمد از بخش گردشگري به عنوان درصـدي از کل درآمد خانوارها و ساکنان محلي

١٠32.228.937.52.05.709

هاي محلـي كـه از گردشـگري كسـب درصد خانوادهكنند درآمد مي

٩10.527.647.42.43.495

مد زنان شاغل به درآمد مردان شاغل در آنسبت درنعت گردشگريص

٨26.332.939.52.13.653

بيكـاري خـارج از فصـل شـاغالن در يـا درصـد نرخ گردشگري

٦24.327.646.72.23.673

هاي مـديريتي درصد اشتغال ساکنان محلي در پست گردشگري محلي

٩32.228.937.52.05.709

٦252344.12.21.712درصد جمعيت واقع در زير خط فقر

ياد

تص اق

تثبا

درصد کاالها و توليداتي که از منابع محلـي سـاخته ــي ــوند م ــه ش ــگري عرض ــار گردش ــب و ک و در کس.دنگرد مي

٦15.857.222.42.07.398

محلـي هاي اقتصادي كوچـك و متوسـط تعداد بنگاه)SME مربوط به گردشگري در مقصد) ها

٦18.428.342.12.27.615


32

اقتصادي توسعه پايدار گردشگري روستايي پايداريهاي ترين شاخص مهم. ٧جدول ادامه

مست

سي

مست

سيير

ز

ها

)د

عااب

(�

فهؤل

م

اها�

اقتصاديهاي پايداري شاخص

روستاييتوسعه گردشگري

فراواني

در تجارب

جهاني

ها، سازمان(

کشورها و

)پژوهشگران

فراواني پاسخگويان

)درصد (

Mean

Varia

nce

مک

طس

توم

ادزي

يسان

م انست

سيس

ياد

تصاق

١٠24.327.646.72.23.673درصد جمعيت محلي درگير در تجارت گردشگري

هـا که در انواع مختلـف اقامتگـاه گردشگرانيتعداد کنند طور شبانه اقامت ميه ب

٥26.332.939.52.13.653

دهنـده خـدمات هئـ هـاي ارا ها و مکان تعداد فعاليتگردشگري که در طول سال فعال هستند

١٠17.15031.62.15.475

هاي گردشـگري بـه نسبت درآمد حاصل از فعاليتديگر درآمدها

١١2526.347.42.23.687

وچـک محلـي كگـذاران ميزان حمايـت از سـرمايه )مانند آن ه بيمه، اعتبار وئارا(

٩19.142.137.52.19.542

درصد کسب و کارهاي گردشگري از بين رفتـه يـا در حال اضمحالل

٥26.332.939.52.13.653

يدتول

ار خت

ساي

دارپاي

يگر

دشگر

ت ا

يگر

دشگر

ت دما

خ و

هاده

ورفرا

ت في

کي

ي مربـوط بـه اصـل هـاي تعداد خدمات و زيرساختگردشگري به کل خدمات

٩16.445.436.82.21.501

به تعداد گردشگرتعداد تخت مستقر شده براي هر کل گردشگران

٥18.431.648.72.31.590

ونقـل و ميزان كيفيت خدمات اسكان، غـذا، حمـل ساير خدمات گردشگري

٥24.327.646.72.23.673

هـاي وردهادر دسترس بودن خدمات و کاالها و فـر گردشگري محلي

٦21.732.244.72.23.623

سطح رضايت گردشگران از مقصد و محـل بازديـد شده

٨26.332.939.52.13.653

ــدات ــدمات و تولي ــه از خ ــگراني ك ــد گردش درص گردشگري راضي هستند

١٤18.428.345.42.29.611

بازديدکننـده مجـدد از (تعداد گردشگران بازگشته )مقصد گردشگري

٦24.346.727.62.03.529


33

زيستمحيطپايداريهاي صشاخحوزهدرها يافته )ج

منـاطق روسـتايي سـطح دريگردشـگر زيستيو محيطاكولوژيكيپايداريبامرتبطمفاهيم

وها انسانزندگيوزيستمحيطكيفيتيارتقاوحفظمحوريتبرموجودبا تعاريفمتناسب

يريـ مشـارکت و درگ ظهوربرايبسترسازيمبنانايبر.شده استتعريفطبيعتباهماهنگ

منظوربهيپايدار گردشگرتوسعةو اكولوژيكيزيستيمحيطاهدافمينأت�درروستاييجامعة

منـابع ايـن ازپايداربرداري بهرهويگردشگريطبيع يها منابع و جاذبهازحفاظتازاطمينان

با(گردشگران يتمندييان و رضايروستامةهبراي بهترزندگيمناسبشرايطآوردن براي فراهم

بـه پـرداختن رويايـن از .اسـت مـورد توجـه )سـلي نفراوسـلي ن درونعـدالت اصلبهتوجه

گيرد، انجام ميكهآنچهبرنظارتمنظوربهييروستا يدر نواح يپايداري گردشگرهاي شاخص

�.داشته باشدروستايي يپايدار گردشگرتوسعهاهدافبهدستيابيدرنقشي مؤثر

هاي پايداري در بعد محـيط زيسـت بـا مرتبط با شاخصنوشتارهاي دين ترتيب، بر اساس ب

المللـي و در سـطح كشـورهاي هـاي بـين هاي مورد استفاده در سازمان توجه به فراواني شاخص

از متخصصـان و خبرگـان ينظرخـواه .ديـ شاخص انتخـاب گرد ۵۳ پيشرفته و در حال توسعه،

يابيـ ارز ، بـراي شـاخص مناسـب و سـازگار ۳۴شـاخص، ۵۳دهد که از تعداد يشان من يداخل

براي را تواند بستري مي اين خود. اند کشور انتخاب شده يدر سطح روستاها يگردشگر يداريپا

هـا ن شـاخص يا. وجود آورده کشور ب ييدر مناطق روستا ييروستا يدر گردشگر يداريتحقق پا

كيفيت ، ييروستا يمقصد گردشگر يها ه و جاذبهيحفاظت از منابع پاچون را مفاهيم بنياديني

ت تحمل و شدت استفاده از منابع، بهداشت و سالمت محيط روستا، تنوع يظرف هوا و منابع آب،

و مـواد زائـد جامـد و ياز آلـودگ يري، جلـوگ يو جـانور ياهيـ گ يها زيستي و حفاظت از گونه

شان تبيين هاي به همراه زيرمجموعهپراهميت ر موارد و ديگ يطيمح ستيز يها يفاضالب، آگاه

کشـور يهاي اصلي پايداري محيط زيستي و اكولوژيكي را در سطح روستاها زمينهكنند كه مي

درج شـده نظـر خبرگـان حسـب براه صشاخفراواني ٨جدولدر رو،ايناز .دهند تشكيل مي

راکشـور ييروستا يزيستي گردشگرمحيطپايداريهاي شاخصترين ترتيب، مهم بدين. است

.كرد خالصه۸جدولدر قالبتوان مي


34

طبيعي توسعه پايدار گردشگري روستايي پايداريهاي ن شاخصمهمتري .٨جدول

مست

سي

سيير

زم

ست

ها

)د

عااب

(�

لؤم فه

ها�

اکولوژيکي و طبيعي هاي پايداري شاخص


فراواني

در تجارب

ها، سازمان(جهاني

کشورها و

)پژوهشگران


M)درصد ( ean

Varia

nce

زيادمتوسطکم

ييع

طبم

ستسي

کوا

�

ييع

طب�

م ست

سيکو

ع اناب

ي مدار

پاي)

ب،آ

آن

ز ج

ا وهو

و ک

خا(

نمي

رز س

بعمنا

�

هاي گردشگري بـه سهم اراضي متعلق به فعاليتهاي روستا کل زمين

٦29.639.529.62.00.604

ــر ــر اث ــر کــاربري اراضــي ب ــا درصــد تغيي ــرخ ي نهاي گردشگري فعاليت

٧14.537.538.82.27.519

در گردشگرميزان مصرف آب براي هر تخت يا هر )ليتر(روز

٩31.623.7 42.82.11.750

هـاي شاخص پـاکيزگي آب موجـود در مجتمـع توريستي

٨28.336.832.92.05.626

متوسط تعداد روزها در طـول فصـل گردشـگري کـه در آن اســتانداردهاي آلـودگي بــيش از حــد

مجاز است ٧29.638.230.32.01.658

تعــداد متوســط ســاعت در طــول روز در فصــل گردشــــگري کــــه در آن سروصــــدا بــــيش از

استانداردهاي آلودگي صوتي است٦31.634.232.92.10.466

ونه گ

ازت

مايح

ي

ها ياه

گي و

يور

جان

تحـت ) طبيعـي، فرهنگـي (هاي ويژه تعداد سايتهاي فاقد هر گونه حمايت حفاظت در برابر سايت

٨18.45228.32.05.762

ــ ــانون ب ــوع زيســتي وجــود ق راي حفاظــت از تن)هاي کمياب و نادر و جز آن گونه(

٦34.923.740.12.11.660

أتت

يراث

ييط

محي

ومعم

لحم

ت ترفي

ظ

ــداد گرد ــطح اکوسيســتم تع ــه س ــگران ب ــاي ش هشده كنندة اصلي حفاظت تعيين

٦27.632.938.22.10.574

ريزي توسعه يا كاربرد زمـين بـراي وجود برنامهمصارف گردشگري

٦39.532.926.32.18.634

رل وجود ضوابط و معيارهـاي خـاص بـراي كنتـ همچـون تعـداد (هـا ري در برنامـه توسعه گردشگ

هـا، اسـتانداردهاي تـراكم، كنتـرل ها و تخت هتل)طراحي و جز اينها

٦31.640.1272.11.464

تعداد گردشگران در فصل اوج گردشگري به کل جمعيت محلي

١١17.85228.92.14.466


35

ر گردشگري روستايي طبيعي توسعه پايداپايداريهاي مهمترين شاخص. ٨جدولادامه

مست

سي

سيير

زم

ست

ها

)د

عااب

(�

لؤم فه

ها�



فراواني

در تجارب جهاني

ها، کشورها سازمان(

)و پژوهشگران


M)درصد ( ean

Varian

ce


ييع

طبم

ستسي

و اك

ططي

يعب

ب سي

ش آاه

ک

ي ذير

پ ييط

مح

هــا و منــاطق گردشــگري واقــع در تعـداد ســايت مناطق خطرناک

٦52.621.121.72.03.483

شده و سطح و شدت استفاده از مناطق حفاظتمحيط طبيعي

٦40.834.9232.01.705

ها و منابع طبيعي گردشـگري كيفيت اكوسيستم)تگاهتنوع زيستي، وضعيت زيس(

٦34.229.634.92.24.573

تاس

سي و

تري

ديم

ي

يطمح

ي ها

مهرنا

ب

تيري

مد و

يريز

هاي مديريتي و اقـدامات و مقـررات تعداد برنامهمحيطي براي کنترل بازديدكنندگان زيست

١٣40.830.9272.01.644

نگهبانـان، راهنماهـا، اطالعـات، (سطح آمـوزش )ينهاكترينگ، مديريت و جز ا

٥28.943.426.32.26.462

وجود طرح جامع براي توسعه منطقه و سـايت گردشگري

٦13.246.738.82.01.738

ــدن ــدار و گنجان ــگري پاي ــرح گردش ــود ط وجــه ــد برنام ــزي گردشــگري در فراين ــي وري محيط

اجتماعي به عنوان يکي از اجزاي آن٨36.232.230.32.01.615

راه دسترسـي، آبريزگـاه، (وجود امكانات اساسي به ازاي تعداد گردشگران) پاركينگ و مانند اينها

٥10.533.654.62.45.464

درصد افرادي كه آگاهي و درك روشـني از نقـش دارند) ريزي شده برنامه(گردشگري پايدار

٧23.727482.25.670

طحي

ت ماش

هدب

�

٨32.22739.52.07.726د جامد به نسبت هر گردشگرئزاسرانه توليد مواد

حجــم ضــايعات قابــل بازيافــت توليــد شــده در ــه مجمــوع ) توريســتي(گردشــگري واحــدهاي ب

مذكور ضايعات توليد شده در واحدهاي١٢30.329.638.82.09.697

آوري و جايگـاه هـاي سيسـتم جمـع تعداد مکاندفن صحيح زباله

٦21.132.944.72.24.613

وجود اقـدامات پيشـگيرانه بـراي مشـتريان بـه حداقل رساندن مواد زائد جامدبه منظور

٦31.632.934.22.03.670

تعداد واحدهاي گردشگري که به دنبال بازيافـت انـد، بـه هاي به حداقل رساندن ضايعات و يا روش

کل واحدهاي مذكر١١12.566.419.72.07.323

٥19.740.838.22.19.556وجود طرح مديريت فاضالب


36

طبيعي توسعه پايدار گردشگري روستايي پايداريهاي مهمترين شاخص. ٨جدولادامه

مست

سي

سيير

زم

ست

ها

)د

عااب

(�

لؤم فه

ها�



فراواني

جارب جهاني در ت

ها، کشورها و سازمان(

)پژوهشگران


M)درصد ( ean

Varian

ce


ياه

آگت

قويت

ي

ها

تيس

ز

ييط

مح

تعداد اقدامات صورت گرفتـه بـراي آگـاه کـردن ، هاي حفـاظتي گردشـگري افراد محلي در فعاليت

)ها ها و هزينه ها، برنامه جلسه(٧17.846.134.92.17.507

مـــديران گردشـــگري داراي آمـــوزش درصـــد محيطي زيست

٧5.929.657.92.56.376

تورهـا و راهنمايـان تـور كـه اها، اپر درصد هتلتژي يا خط مشي زيست محيطي دارندااستر

٦23.7 36.238.82.15.614

درصـــد گردشـــگراني كـــه از اهميـــت مكـــان ندا گاهشده آ حفاظت

٦25.736.825.72.00.586

ل ئمسا�جهاني

اقـدامات پيشـگيرانه بـراي بـه حـداقل رســاندن براي گردشگران (CO2)انتشار دي اکسيد کربن

٦20.446.132.22.12.522

ميزان مصرف انرژي از منـابع تجديدناپـذير بـه )در واحدهاي گردشگري(کل مصرف انرژي

١٢13.252.632.92.20.430

کـه بـه انهـا گردشـگري تعداد واحدهاي اقامتي بـه رسـميت (شـده اسـت دادهبرچسب محيطـي

اي المللي، ملي، منطقه شناخته شده در سطح بينگردشگري به کل واحدهاي) و محلي

١٢15.154.628.32.13.428

يريگ جهيبحث و نت

رويكردي بنيادين، بـراي هـر نـوع توسـعه از جملـه اي به عنوان امروزه پايداري به نحو گسترده

و در مباحث سياسي و محيطي، گردشـگري پايـدار بـه عنـوان شده توسعه گردشگري پذيرفته

بـه ايـن ترتيـب، . گرديده اسـت مفهومي نو، براي مقابله با آثار مخرب توسعه گردشگري مطرح

ايـن . گيرد محيطي را در برمي ستپايدار گردشگري، ابعاد اجتماعي، اقتصادي و زي مفهوم توسعه

هـاي طبيعـي، مفهوم اشاره به اين امر دارد كه توسعه گردشگري به شكل سـنتي بـراي محـيط

هاي جدي به محيط وارد هاي غلط، آسيب ويهربر دارد و ادامه اجتماعي و اقتصادي آثار منفي در

مد نظر قرار گرفته شده جانبه مقصد د توسعه همهيافت جدين رهيگر در ايو از طرف د ؛آورد مي

توسـعه و توسـعه يمحيطي و اصول اساس اقتصادي و زيست و ابعاد اجتماعي ،در آن البته .است


37

افـت يکـه در ره چـرا ؛و اجـزا و عناصـر آن يتا خود گردشـگر شده نظر گرفته در شتر يدار بياپ

گردد يم يتلق داريتوسعه پا يبرا اي رخهچبه مثابه ي، گردشگر)STD( يگردشگر داريتوسعه پا

يع درآمـد، برابـر يـ عـدالت و توز ،ييدار هماننـد کـاهش فقـر روسـتا يتوسعه پا يو اصول اساس

.استنظر مانند اينها در و يستي، تنوع زينسل نيو ب ينسل انيم

ديگـر و در يگردشـگر ريزي صـنعت اكنون در برنامه رويكرد زيربنايي كه همف ين توصيبا ا

بر اساس روش توسـعه پايـدار .، رويكرد رسيدن به توسعه پايدار استرود انواع توسعه به كار مي

براي استفاده مداوم در آينده حفظ شود و يگردشگرفرهنگي و ساير منابع و بايد منابع طبيعي

يد از گردشـگر يـ ف جديـ ن تعريـ بـا ا . در عين حال براي جامعه كنوني سودمند و مفيـد باشـد

يهـا تيـ ، فعالييست روستايط زيب محيترک ،ييروستا يد کرد که اساس گردشگريکأت يستيبا

يح و تنوع بـرا ينه تفرين زمساختمنظور فراهم ه خاص موجود در روستا ب يها مزرعه و فرهنگ

ست يط زيب محيبدون تخر ،شتريکسب درآمد ب در يافراد محل يبرا يجاد فرصتيگردشگران و ا

دار يـ بـه توسـعه پا يابي، دسـت ييسـتا رو يدار گردشـگر يتوسعه پا يياز اهداف نها. است يعيطب

ط ياجتمـاع و محـ و ان اقتصاديم يشود تعادل و توازن ياست که در آن تالش م ييمناطق روستا

امکـان حفاظـت و ،يعالوه بر بهبود و رشـد اقتصـاد بدين ترتيب،. سازدفراهم ييست روستايز

تأثيراتگردد و از مي ز فراهميندگان نيآ يست برايط زيو مح ييروستا يعينگهداشت منابع طب

ييمهـم بـه شناسـا نكتـه ن يدن به ايرس يبرا. شود ميسته ن مناطق کايدر ا يمخرب گردشگر

ن طـرق يـ است تـا از ا نياز آن يت فعليدر وضع يدار گردشگريتوسعه پا يها ها و معرف شاخص

ـ ييدر مناطق روستا و اجزا و عناصر آن يتوسعه گردشگر يداريا ناپاي يداريپا ا توجـه و کشور ب

. گيرد دار مورد سنجش قراريپا يتوسعه گردشگر يارهايتمرکز بر اصول و مع

کـه در تـالش انـد »هاي پايـداري شاخص«پايداري، يريگ امروزه جديدترين ابزارهاي اندازه

روابـط متقابـل قـدرت نيـز محيطـي و اجتماعي و زيست و براي پيوند بين موضوعات اقتصادي

كـه بـه انـد هـاي مختلـف اي از سـنجه هـايي مجموعـه نـين شـاخص بنـابراين چ . مطرح شـدند

هـا و فراينـدهاي توسـعه گردشـگري روسـتايي ريزان براي اصالح فعاليـت گيران و برنامه تصميم


38

هـاي موجـود و چـارچوبي بـراي تواند به عنوان ابزاري براي مديريت برنامـه كند و مي كمك مي

توسعه پايدار گردشگري روسـتايي يابيش و ارزبراي سنج .هاي آينده عمل كند طراحي فعاليت

ــ اجتمـاعي هاي فرهنگـي محيطي و ارزش اقتصادي، مالحظات زيستتأثيرگذار بايد معيارهاي

.ه شودجامعه محلي به صورت جامع در نظر گرفت

يو مطالعــات انجــام شــده، در حــوزه اجتمــاع يگردشــگر نوشــتارهايل يــبــر اســاس تحل

و کـار، يت حقـوق انسـان يـ رعاچـون بنيـاديني مفـاهيم ينتخابشاخص ا ٢٢تعداد ،يگردشگر

سـازي ظرفيـت و نيـز زندگيكيفيتوت اجتماعييعمومي، خدمات و امنيتمنديرضابرابري،

ينهادي گردشـگر واجتماعيپايدارياصليهاي زمينهخود،هاي زيرمجموعههمراهبه،نهادي

مقاصـد ياقتصـاد يداريـ نـه پا يو در زمدهنـد مـي ران تشـكيل ياسطح مناطق روستاييدررا

سـرانه از درآمـد بيكـاري، نرخدرآمدي،نابرابريهمچونشاخص مواردي ٢٤تعداد يگردشگر

سـاخته شـده و يکـه از منـابع محلـ ييدرصد کاالهافقر،خطزيرجمعيتدرصد،يشگردگر

اقتصـادي پايـداري اصـلي هـاي زمينـه جملـه از نظـاير اينهـا تقويت و ثبات اقتصـاد محلـي و

كـه آنچـه اساسبر ،تيدر نها .دهند ميمناطق روستايي کشور تشكيلسطحدررا يشگردگر

محيطبعددرپايداري و نظر خبرگان و متخصصان کشورهاي شاخصبامرتبطنوشتارهايدر

مقصـد يهـا ه و جاذبهيپاحفاظت از منابعچونبنيادينيشاخص مفاهيم ٣٤شد، مرورزيست

،يو جـانور ياهيـ گ يهـا زيستي و حفاظـت از گونـه تنوعآب،منابعوفيت هواكي،يگردشگر

اصـلي هـاي زمينهخود،هاي زيرمجموعههمراهبهپراهميت، مواردو ديگر ياز آلودگ يريجلوگ

ين، بـوم يافزون بر ا .دهند تشكيل ميروستاهاسطحدررااكولوژيكيوزيستيمحيطپايداري

يگـر يج ديبه نتا، يدگاه خبرگان داخليو از د يتجارب جهان يبررس ها با توجه به کردن شاخص

.گردند ذكر مي شود، كه در ادامه منجر مياستخراج شده يها در خصوص شاخص

يگردشگر يداريپا يها شاخص يو سازمانده يطراح: ها سازگاري دروني و بيروني شاخص.۱

ات مقصد يوجوه حهمة است وشناسانه روشکپارچه از منظر ي يکرديبا اتخاذ رو ييروستا

يهـا شاخصرو از اين. گيرد را در بر ميآنها يزندگ ييايو بستر جغراف ييروستا يگردشگر


39

يـي و سـاختار اجرا يزيـ ر ، الزامـات برنامـه يا شـه ياند يو مبان ييبعد محتواانتخاب شده از

آن هماهنگ يط خارجيگر با محياز طرف دمكمل يكديگرند و وهم دارند؛ باارتباط کامل

.رندو سازگا

بـا توجـه بـه يانتخـاب يهـا شاخص: يها با انجام آزمون تجرب بودن شاخص ياتيامکان عمل .۲

يو نظـام گـردآور يگردشـگر ييفضـا يقلمروهـا ،کشـور ينيات سـرزم يو مقتضـ طيشرا

يريـ گ جملـه عوامـل مناسـب در انـدازه ازانـد و ه شدهيتهدر کشور مانند اينها اطالعات و

يروسـتاها در سـطح ياتيو عمل يريپذ ت آزمونيقابلبه عالوه، ود نيآ يشمار مه ب يداريپا

.کشور را دارند

بسـتر مناسـب و يدار گردشگريتوسعه پا: ها کردن شاخص يبومو يدار گردشگريتوسعه پا.۳

يريـ گ و سپس انـدازه يگردشگر يداريپا يها کردن شاخص يبوم يبرا يقو ينييروش تب

و اسـتخراج ن يـي آن در تب دهـد اسـتفاده از ياسـت کـه نشـان مـ جـاد کـرده يها ا شاخص

.ديآ يشمار مه ر بيناپذ اجتناب ياکنون ضرورت ييروستا يگردشگر يها شاخص

منابع

ــواني، ســيدمهدي و معصــومعه پيروزبخــت ــديريت جهــانگردي ،۱۳۸۵ ،ال ــد م انتشــارات دفتــر ،فراين .هنگي، تهران، چاپ اولهاي فر پژوهش

، ترجمـه شاهنوشـي، ناصـر، دهقانيـان، سـياوش و سنجش پايداري، ۱۳۸۵ورس، استفان، سيمون و م بل . ، انتشارات دانشگاه فردوسي مشهد... فر يدا آذين

پايدارتوسعهايه شاخصتدوينطرح، ۱۳۸۶ كشـاورزي، جهادريزي توسعه روستايي وزارت دفتر برنامه

.مهندسين مشاور سبزانديش پايش ،روستايي

دانشگاه انتشارات ،)با رويکرد گردشگري پايدار(توسعه گردشگري روستايي ، ۱۳۸۷، مدرضارضواني مح.، تهرانتهران

.اصفهان، انتشارات چهارباغ, چاپ دوم ،شناخت گردشگري،۱۳۸۵،محمد ،زاهدي, بهرام ،رنجبريان


40

، ماهنامه اجتماعي يگردشگري روستاي توسعه پايدار و، ۱۳۸۱ همايون، مرادنژاد، ابوالقاسم و زاده، شريف.۵۵ - ۵۲ ص ،۲۵۰-۲۵۱تير، شماره اقتصادي جهاد، خرداد و

مرکـز علـوم و ،تدوين الگوي مديريت اكوگردشگري در حوزه آبخيـز پريشـان ، ۱۳۸۵ ظهرابي، حميد، .انشگاه آزاد اسالمي اهوازتحقيقات د

نامـه دوره دكتـري، نپايا ،نقش گردشگري روستايي در توسعه روستايي پايدار، ۱۳۸۲قادري، اسماعيل، .خاري، دانشگاه تربيت مدرسافتالدين ركنبه راهنمايي عبدالرضا

Abdullaev, Akhmad, 2004, Rural Tourism and Sustainable Development in

Hookkaido, Candidate for the Degree of Master, Division of Urban and

Environmental Engineering, PP. 162-165.

Bell, S. and Morse S., 2003, Measuring Sustainability: Learning by Doing,

Earthscan, 189 pages, London. ISBN 1-85383-843-8, PP. 14-21.

Bell, S. and Morse, S., 1999, Sustainability Indicators: Measuring the Immeasurable, Earthscan, 175 pages, London. ISBN 1-85383-498-x. New

edition 2000, New, revised edition for 2007.

Bramwell, B., & Lane, B., 1993, Sustainable Tourism: An Evolving Global

Approach, Journal of Sustainable Tourism, 1(1), PP. 6–16.

Choi, H.S. & Sirakaya, E., 2006, Sustainability Indicators for Managing Ccommunity Tourism, Tourism Management, Vol. 27, PP. 1274–1289.

Duim, V.R. van der, 2005, Tourismscapes: An Actor-network Perspective on

Sustainable Tourism Development, Wageningen: WUR Wageningen,

PP.164-165.

Inskeep, E., 1994, National and Regional Tourism Planning: Methodologies and

Case Studies, London: Routledge.

Ko, T.G., 2001, Assessing Progress of Tourism Sustainability, Annals of Tourism

Research, 28(3), PP. 817–820.

Ko, T. G., 2005, Development of a Tourism Sustainability Assessment

Procedure: A Conceptual Approach, Journal oF Tourism Management 26,

PP. 431–445.


41

LEPAE, 1998, Towards Indiators of Sustainable Development, Chemical

Engineering Department, University of Porto Rua dos Bragas, Portugal.

Li, W., 2005, Community Desicionmaking Participation in Development,

Journal of Annals of Tourism Research, Vol. 33, No. 1, PP. 132–143.

Mannion, A.M., & Bowlby, S.R., 1992, Introduction, in A.M. Mannion, & S.R.

Bowlby (Eds.), Environmental issues in the 1990s, PP. 3–36.

Mason, M. C. and derVen Der Borg J., 2002, Sustainable Tourism Development

in Rural Areas, The case if the Dolomite Basin, Italy, PP. 2.

Rattanasuwongchai, N., 1998, Rural Tourism - the Impact on Rural

Communities II. Thailand, Food & Fertilizer Technology Center, PP. 2.

Walpole, M.J. & Goodwin, H.J., 2000, Local Economic Impacts of Daragon in

Indonisia, Journal of Annals of Tourism Research, Vol. 27, No. 3. Pn.5.

Yarkova, Y. AND Stoykova, B., 2008, Sustainability of Rural Tourism In The

Smolyan Municipality Of Bulgaria, Department of Regional Development,

Trakia University, Trakia Journal of Sciences, Vol. 6, No. 3, PP. 31-40.

Yunis, E., 2004, Sustainable Tourism and Poverty Alleviation, Paper presented at

the World Bank-ABCDE Conference-Europe. Brussels, 10 May 2004, PP. 6-7.

Documents

ﺶﻫﻭﮋﭘ - دانشگاه تهران€¦ · 1389 2ˇ 04 . ˜ 0 1 . # ˘ ! * +% &ˇ˝,- 5 ﻪ ـﺟﻮﺗ ﺩﺭﻮـﻣ ﻩ ﺩﺮﺘـﺴﮔ ﺭﻮـﻃ ﻪ ـﺑ ﻥﺎﻬﺟ