مساله شناسی راهبردي در استان کردستان

1395اسفند

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

ب

شناسی راهبردي توسعه در استان کردستان مسئلهعنوان:

،سرشتپاكدکتر سلیمان ناظران علمی: سجاد فتاحی، نسترن رفیعی، جالل چغازرديگر و نویسنده: تدوین

1395اسفند : تاریخ انتشار

جمهوري است.هاي استراتژیک ریاستبه مرکز بررسی ن اثر متعلقیکلیه حقوق ا

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

ج

فهرست مطالب د ........................................................................... حوزه کیتفک به کردستان استان توسعه يهاچالش و مسائل دهیچک جدول

1 ......................................................................................................................................................................................... مقدمه

2 ............................................................................................................................................................................. استان یمعرف

4 ..................................................................................................................... یفرهنگ و یاجتماع ،یتیجمع يهااستیس حوزه

11 ........................................................................................................................ يگردشگر و یصنعت ،ياقتصاد استیس حوزه

15 ...................................................................................................................................... شیالت و دامداري کشاورزي، حوزه

20 ............................................................................................................................................. سالمت و بهداشت استیس حوزه

22 .......................................................................................................................................... )نقل و حمل( ها زیرساخت حوزه

24 ...................................................................................................................................................... آب و زیست محیط حوزه

30 .............................................................................................................................................................................. بندي جمع

31 .......................................................................................................................................................................... منابع فهرست

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

د

هاي توسعه استان کردستان به تفکیک حوزهجدول چکیده مسائل و چالش راهکارهاي پیشنهادي هاچالشمشکالت و حوزه سیاستی

اجتماعی و

فرهنگی

اتخاذ دلیل به کردستان اجتماعی فضاي شدن قطبی از پیشگیري • اجتماعی سرمایه

به و بهداشتی و آموزشی سیاسی، اقتصادي، آمیز تبعیض هايسیاست

.کشوري و ايمنطقه استانی، درون سطح در ايتوسعه کلی طور

سطوح در بومی متخصص نیروهاي مشارکت جلب ضرورت بر تاکید •

آراي هب توجه نهادي هايضرورت ایجاد براي گیريتصمیم و مدیریتی

.جامعه افراد رضایت و نظارت و عمومی

مردم به رسانی خدمت در نهادها عملکرد بر کنترل و نظارت افزایش •

در ناکارامد و ناسالم ايشبکه جریانات گیريشکل از جلوگیري و استان

.استان ادارات

از استفاده و دولتی هايارگان و هاسازمان اجتماعی مسئولیت بر تاکید •

فعالیت و مدنی هايفعالیت هايزمینه کردن فراهم براي شانهایظرفیت

.داوطلبانه هايگروه

براي بیشتر هايفرصت ایجاد راستاي در دولتی گريتصدي کاهش •

.مدنی جامعه و خصوصی بخش عملکرد

و محروم هايگروه بر تاکید با هاخانواده رفاهی و اقتصادي شرایط بهبود •

هايفعالیت در آن صرف و فراغت زمان نشد فراهم منظور به درآمد کم

.اجتماعی

مسکن تامین حوزه در محور اجتماع و شهري نوسازي هايسیاست اجراي •

.اجتماعی سرمایه تولید در پایدار ايمحله روابط کلیدي نقش به توجه با

هايشاخص رشد و ايمنطقه متوازن توسعه جهت در ریزيبرنامه • نشینی حاشیه

.استان اجتماعی-ادياقتص يتوسعه

استان بزرگ شهرهاي به عمده امکانات تخصیص و تمرکزگرایی از پرهیز •

. استان هايشهرستان بین ايتوسعه توازن و تعادل برقراري و

شهرها به روستاییان مهاجرت از مانع که روستایی اقتصاد تقویت و توسعه •

.شود

به عمرانی ايهبودجه تخصیص و استان کوچک و میانی شهرهاي تقویت •

این به را روستایی مهاجرین از بسیاري تواندمی امر این شهرها، این

.کند روانه شهرها

کم پذیرش آمادگی و ساماندهی براي خردمندانه شهري مدیریت •

هماهنگی با و بخشی صورت به باید مدیریت این شهرها، در درآمدها

.باشد شهري هايمحله اهالی

و بهداشتی عمومی، آموزش خدمات تامین جهت هاییبرنامه تهیه •

از جلوگیري جهت کارآفرینی و اشتغال هايزمینه ایجاد و درمانی

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

ه

.مناطق این در خالفکارانه و کاذب مشاغل ترشگس

محرومیت وضعیت

در زنان مضاعف

کردستان

و روستایی نواحی در پرورش و آموزش خدمات گسترش و تقویت •

.دورافتاده

سطح به توجه با دولتی دانشگاهی واحدهاي زياندا راه و تاسیس •

سوادي با نرخ با و محروم هاي شهرستان در خاصه استان در پایین درآمد

. تر پایین

.دولتی مدیریتی هاي پست و ادارات در زنان شدن گرفته کار به •

خود امکان افزایش جهت اي حرفه و فنی آموزشی هاي دوره برگزاري •

.زنان اشتغالی

کردستان در اشتغال یتوضع بهبود •

استان، در طالق علل درباه ايرشته بینا صورت به علمی تحقیقات انجام • طالق

رفتن باال در... و فرهنگی و اجتماعی اقتصادي، علل از هرکدام سهم تا

.شوند بندياولویت راهکارها آن به معطوف و شود مشخص طالق نرخ

بر حاکم هاينگرش و هاارزش شناسایی زمینه در علمی تحقیقات انجام •

مفاهیم با ارتباط در نسلی هاينگرش و هاارزش پیمایش و کردستان

....و طالق ازدواج، خانواده، نهاد به مربوط

هايآموزش اندنتوانسته آموزشی و فرهنگی نهادهاي رسدمی نظر به •

از اهزوج مدت کوتاه در اینگونه که نمایند ارائه را ازدواج از پیش الزم

از پس اول یکسال در هاطالق درصد 20 نزدیک( شوندمی جدا هم

نهادهاي بر باید). افتدمی اتفاق اول سال پنج در آن درصد 60 و ازدواج

عملیاتی هاییبرنامه تا گیرد انجام تريجدي نظارت آموزشی و فرهنگی

.دهند انجام دهی آموزش راستاي در کارکردي و

سن رفتن باال ازدواج، نرخ کاهش استان، ادياقتص وضعیت به توجه با •

وضعیت این از زنان بیشتر پذیريآسیب نیز و طالق نرخ و ازدواج

خاصه و جوانان اشتغال جهت ايگسترده و فوري اقدامات باید اجتماعی،

انجام اجتماعی -اقتصادي استقالل برخورداري جهت در جوان زنان

.گیرد

اقتصادي،

صنعتی و

گردشگري

طریق از کشاورزي بخش مسئولین و مجریان نگرش درتغییر ایجاد • کشاورزي

به کشاورزي مدیریت و بازاریابی و اقتصاد دانش با متخصصین تزریق

براي آموزش مختلف هايبسته تهیه کشاورزي، جهاد سازمان مجموعه

.کشاورزان و روستاییان

از ناشی لیدتو هايهزینه کاهش و مکانیزاسیون هايشرکت توسعه •

و روستاها در موجود کشاورزي ادوات باالي ظرفیت ماندن بالاستفاده

.روستاها در فراوان ثابت هايسرمایه گیريشکل

هدررفت مانع جدید هايتکنولوژي از استفاده با آبی کشت سهم افزایش •

را کشور دیم کشت زیر سطح اول رتبه کردستان حاضر حال در( آب

دارد)

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

و

رخ استان غرب در جوي هايریزش عمده( استان شرق به آب انتقال •

انتقال این البته ،)است کم آن در کشاورزي مستعد هايزمین که دهدمی

استان اکولوژیک سیستم ریختگی بهم باعث که شود انجام ايگونه به باید

نشود... و شهرها به روستاها جمعیت مهاجرت یا

محصول درباره خاصه استان در کشاورزي تولیدات نسبی مزیت به توجه •

.گندم

هادهداري در کشاورزي مدیریت و اقتصاد متخصص نیروهاي از استفاده •

.استان هاي بخشداري و

مغلوب از جلوگیري و کشاورزي بخش تولیدات در رقابتی مزیت ایجاد •

استان مجاور برخوردارتر هاياستان توسط استان کشاورزي بخش شدن

.همدان و شرقی و غربی یجانآذربا هاياستان مانند

ایجاد در زااشتغال کامال صنعت یک عنوان به دامپروري صنعت توسعه • دامداري

...و کفش و کیف چرم، تولید اي زنجیره هاي کارخانه

دام نگهداري هاي مکان و ها سردخانه صنعتی، هاي کشتارگاه تاسیس •

.شده کشتار هاي

در صنعتی نیمه و صنعتی هاي¬يدامدار توسعه جهت الزم منابع تامین •

.سنتی هايدامداري در وريارتقاءبهره جهت کمک و استان

.استان شیالت زمینه در یخصوص و دولتی هاي گذاري سرمایه افزایش • شیالت

از جلوگیري و ماهی پرورش هايمجتمع و هارودخانه حریم ساماندهی •

پالنگان). مورد( هافاضالب ورود

.استان در پروري آبزي و ردشگريگ بحث ساماندهی •

ماهی میگو، ماهی،( آبزیان انواع صادرات ظرفیت از حمایت و تقویت •

.عراق به کردستان از...) و تزئینی

بخش با مرتبط دولتی ساختار در ساالري شایسته و سازي بهینه اصالح، • صنعت

.نتقادا قابل عملکرد دهه نیم و سه به توجه با استان وتجارت معدن صنعت

.معدنی هاي بنگاه و صنعتی هايبنگاه پذیريرقابت توان افزایش •

.خارجی گذاري سرمایه يتوسعه •

.مقیاس بزرگ واحدهاي به رشته هر در مستعد صنعتی واحدهاي تبدیل •

.داخلی محصوالت تجاري نشان و نام ارتقاي و برندسازي •

مجدد دازيان راه و سازيفعال اعتبار تخصیص و تصویب مدت کوتاه در •

نیمه صنعتی هايطرح 2000و راکد تعطیل صنعتی واحد 300حداقل

شناسیآسیب در استان توسعه کلینیک گیري بکار با کردستان استان تمام

.مشکالت رفع مورد به مورد طریق ارایه و

تامین و معدن دام، کشاورزي، بخش تبدیلی صنایع به عملی و ویژه توجه •

.مرتبط خوشه قالب در صنایع نوع ینا گسترش جهت الزم منابع

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

ز

و واحدها صنعتی، هايفعالیت مجموعه از دقیق اطالعاتی بانک تهیه •

.فعال غیر و فعال صنعتی هايشرکت

تجارب برخی به توجه با روستایی گردشگري ي زمینه در گذاري سرمایه • گردشگري

کشور سطح در موفق

بین و ملی سطح رد توریست جذب مختلف آژانسهاي ایجاد به کمک •

. المللی

خدماتی، اماکن توسعه جهت هاگاهتفرج اجاره و واگذاري در تسهیل •

محیطی زیست معیارهاي به توجه با تفریحی و رفاهی

احداث در خصوصی بخش مشارکت جلب جهت الزم تسهیالت اختصاص •

.استان گردشگري هاي¬جاذبه در تفریحی و رفاهی خدماتی، اماکن

.استان در پزشکی وریسمت ظرفیت ایجاد •

گردشگران جذب جهت مریوان و بانه مرزي هايبازارچه از بهینه استفاده •

.داخلی

عنوان به زریوار دریاچه به آسیب از جلوگیري جهت الزم منابع تامین •

دریاچه این هاي¬ظرفیت از بهینه استفاده و گردشگري هايقطب از یکی

.گردشگري توسعه در

گردشگري اطالعات بانک ایجاد و استان يگردشگر جامع مدیریت •

.استان

سیاست حوزه

و بهداشت

سالمت

در تعادل عدم

خدمات به دسترسی

درمانی

از محروم هايشهرستان در خاصه روستایی بهداشت به مضاعف توجه •

پرجمعیت، روستاهاي در بهداشت خانه تاسیس نظیر اقداماتی طریق

جمعیت کم روستاهاي به هفتگی تصور به پزشکی سیار هايگروه اعزام

خدمت براي بهداشتی و پزشکی کادرهاي به تشویقی تسهیالت اختصاص •

.استان محروم نقاط در

دانش و دار خانه زنان براي آموزشی هايکارگاه و هاکالس برگزاري •

.محروم نقاط در آموزان

مناطق در ویژه به استان نقل و حمل و ارتباطی هايزیرساخت تقویت •

.العبور بصع

نوسازي و تجهیز

درمانی مراکز

.ویژه مزایاي و تسهیالت ارائه با متخصص پزشکان نسبت افزایش •

حوزه به مربوط مختلف مقاطع و هارشته در الزم هايبورسیه ارائه •

به درمانی کادرهاي و نخبگان مهاجرت از جلوگیري منظور به درمان

.استان از خارج

تاسیس در مشارکت جهت خصوصی شبخ گذاريسرمایه تشویق •

-بهداشتی مراکز سایر و هاآزمایشگاه ها،درمانگاه ها،بیمارستان

.درمانی

هايبیمارستان نوسازي و تجهیر جهت الزم منابع و بودجه تخصیص •

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

ح

سقز)) ره(خمینی امام و مریوان فجر بیمارستان خاصه( استان در موجود

ویژه به عراق با مرزي هم ازامتی از استفاده جهت الزم گذاريسرمایه •

.درمانی توریسم گسترش و رونق جهت عراق کردستان منطقه

زیرساختها حوزه

احداث خصوصا استان سازيراه جاري هايپروژه در تسریع و تکمیل • حمل و نقل

.ندارند آسفالت جاده که استان شهرهاي مابین آسفالت جاده

و باشماق و مریوان تا دادن امتداد و سنندج-همدان بزرگراه تکمیل •

.فراملی و استانی فرا محور عنوان به راه آزاد به آن ارتقا

اربیل طرف به بانه آب دو -دیواندره -بیجار–زنجان بزرگراه احداث •

.موصل و

کرمانشاه بطرف کامیاران -مریوان -بانه -سردشت محور جادهتداوم •

همدان سمت از سراسري لیری نقل و حمل شبکه به استان دسترسی تامین •

.عراق مبادالتی مرز تا زنجان و

هايشهرستان تمامی شهري هايساخت زیر اصالح منابع تامین به کمک •

نواحی هايزیرساخت تامین الخصوص علل سنندج شهرستان بویژه استان

.شهري منفصل

با سنندج فرودگاه پروازهاي تعداد افزایش و هوایی ارتباط شبکه توسعه •

.همجوار کشورهاي به الخصوص علل المللی بین هاي پرواز انامک

و بانه شهرهاي در لجستیکی فرودگاه احداث و سقز فرودگاه تکمیل •

.مریوان

محیط زیست

نا کارآمد مدیریت

محیطی زیست منابع

منطقه، سطوح در اکولوژیک، پیوندهاي يتوسعه و ساماندهی ایجاد، •

قلمروي طبیعی و جغرافیایی وقعیتم به توجه با ملی، فرا و ملی

.کردستان

با مدیرانی انتصاب و زیست محیط سازمان مدیران استقالل افزایش •

اصل به اعتقاد و زیست محیط بودن شمول جهان به باور و دانش

محیطی زیستتخریب منفی اثرات سرایت و جانبی آثار هايشبکه

تولید شناسایی نظورم به محیطی زیست پایه با اقتصادي مطالعات انجام •

و محیطی زیست کمتر زیان با جایگزین هايفعالیت معرفی و محصوالت

هايدشت در زیست محیط بر فشار کاهش جهت اقتصادي صرفه داراي

.استان

زاگرس حوزه هايجنگل بیشتر تخریب از جلوگیري هايراه شناسایی •

و بانه هايشهرستان در موجود تجاري هايفعالیت گسترش از ناشی

.مریوان

مستقیم فشار کاهش براي محصوالت فراوري اقتصادي هايفعالیت توسعه •

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

ط

.زیست محیط به

محوریت با تخصصی هايتیم مشارکت با گروهی هايپژوهش انجام •

.استان مادر دانشگاه

و طبیعی منابع فرهنگ ترویج و محیطی زیست نهاد مردم نهادهاي تقویت •

مردمی. مشارکت

هايحوزه از حفاظت و سطحی هايآب منابع از برداريبهره و توسعه • آب بحران

.استان آبخیز

با متناسب استان، دامپروري و کشاورزي هايزیرساخت نوسازي و توسعه •

.آبریز يحوزه آب منابع مدیریت هايبرنامه و استان در آب ظرفیت

و جنگل( یطبیع منابع از اصولی برداريبهره و توسعه احیاء، حفاظت، •

.پایدار يتوسعه به نیل راستاي در استان محیطی هايمزیت و) مرتع

تنظیمی و ايذخیره سدهاي احداث با استان، سطحی هايآب مهار •

.آب بخش در زیربنایی الزم تأسیسات سایر و کوچک و بزرگ

سدهاي آب انتقال کردن محدود یا متوقف و سقز ویس چراغ سد آبگیري •

از مترمکعب میلیون 2 حاضر حال در( استان همجوار هاياستان به استان

دیگر و آذربایجان ایالم، همدان، زنجان، هاياستان به کردستان آب

این در وريبهره افزایش طریق از) است شده داده اختصاص هااستان

.هااستان

در خصوصی بخش و مردمی مشارکت جلب براي الزم هايزمینه ایجاد •

.آب مدیریت و برداريبهره

آگاهی سطح افزایش و تقاضا و عرضه مدیریت رویکرد کردن نهادینه •

.آب مصرف يبهینه درمدیریت عمومی

مستعد هايدشت به سطحی هايآب پمپاژ و انتقال سازي،ذخیره مهار، •

محیطی زیست معیارهاي داشتن نظر در با استان

در سدها تراژدي

کردستان

تابعه هايسازمان و زیست محیط زمانسا قدرت و استقالل افزایش •

.استانی

-محیطی زیست هايارزیابی و کارشناسانه مطالعات انجام به الزام •

.سدها ساختن از پیش اجتماعی -فرهنگی

تولید شناسایی منظور به محیطی زیست پایه با اقتصادي مطالعات انجام •

و حیطیم زیست کمتر زیان با جایگزین هايفعالیت معرفی و محصوالت

هايدشت در زیست محیط بر فشار کاهش جهت اقتصادي صرفه داراي

.استان

که سدهایی زمینه در کردستان براي استانی مدیریت حق گرفتن نظر در •

سدها مدیریت کردن اعالم ملی یا و شودمی ساخته استان این خاك در

منجر تواندمی که استانی ايسلیقه هايمدیریت اعمال از جلوگیري براي

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

ي

.گردد استانی بین تضادهاي به

آب سریعتر چه هر انتقال براي الزم هايبودجه و اعتبارات اختصاص •

).دهگالن و قروه(استان شرق هايدشت به ژاوه و آزاد سدهاي

حاشیه پاکسازي و ناتمام سدهاي تکمیل براي الزم بودجه اختصاص •

.سدها

و بهداشت حوزه

درمان

بهداشت و درمان .ویژه مزایاي و تسهیالت ارائه با متخصص پزشکان نسبت یشافزا •

درمان حوزه به مربوط مختلف مقاطع و هارشته در الزم هايبورسیه ارائه •

از خارج به درمانی کادرهاي و نخبگان مهاجرت از جلوگیري منظور به

.استان

تاسیس در مشارکت جهت خصوصی بخش گذارانسرمایه تشویق •

.درمانی-بهداشتی مراکز سایر و هاآزمایشگاه ها،نگاهها،درمانابیمارست

هايبیمارستان نوسازي و زتجهی جهت الزم منابع و بودجه تخصیص •

.استان در موجود

حوزه کشورهاي با همسایگی امتیاز از استفاده جهت الزم گذاريسرمایه •

.درمانی توریسم گسترش و رونق جهت فارس خلیج

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱

مقدمههاي استراتژیک توسط کارشناسان مرکز بررسیهاي توسعه در استان کردستان است، تاب چالشگزارش حاضر که باز

در تهیه این گزارش عالوه بر آراي شده است.ینتدوتهیه و 1»اتاق فکر استان کردستان « ریاست جمهوري با همکاريهاي هاي استان، گزارشد شاخصهاي اسنادي، مانند سند آمایش سرزمین استان، گزارش رصنخبگان از تحلیل داده هاي محلی استفاده شده است.سازمانی و تحلیل رسانه

استان و راهکارهاي رفع آن طی مسائلبندي ها آن است که شناسایی و اولویتمزیت و ویژگی بارز این گزارشهاي سازمانهاي اجرایی و فرایندي از گفتگوي اجتماعی بین نخبگان استانی، بخش خصوصی، مدیران دستگاه

تالش شده است که تحلیل عالوهبهاست. شده حاصلغیردولتی در استان در قالب جلسات بحث گروهی و کارشناسی، ها استان مسائلباشد. فهم و دریافتی که از این رهگذر در خصوص متأثربخشی و راهبردي انداز بینها از چشماین داده

هایی باشد که در جریان سفرهاي بندي مجموعه پیشنهادراي ارزیابی و اولویتتواند مبناي مطلوبی بشود میفراهم می یرغیژه در شناسایی مداخالت سیاستی، وبهگیرند. این منظر تحلیلی استانی رئیس محترم جمهور در دستور کار قرار می

ي سیاستی که در این گزارش هامحورها و حوزهها مفید و سودمند است. ي استاني در توسعهاپروژه یرغي و ابودجه :اند ازپوشش داده خواهد شد عبارت

فرهنگی -حوزه سیاست اجتماعی .1 حوزه سیاست اقتصادي، صنعتی و گردشگري .2 کشاورزي، دامداري و شیالت سیاست حوزه .3 حوزه محیط زیست و آب .4 حوزه سیاست بهداشت و درمان .5

با مدیریت یکی » معاونت فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم، تحقیقات و فناوري«و » هاي استراتژیک ریاست جمهوريبررسی مرکز«با همکاري » اتاق فکر استانی. «۱

ها وها و اقدامات در استانوگو درباره سیاستها در فرایند گفتو هدف از تشکیل آن، مشارکت دادن همه نخبگان استان شدهلیتشکاز اساتید دانشگاه مادر هر استان ها و اقدامات وارد وگوي کارشناسی و انتقادي درباره سیاستنخبگان غیردولتی را به گفت ازجملهکنند تا همه نخبگان هاي فکر استانی تالش میسطح کشور است. اتاقچنین مشورت ساختاریافته با و هم و نقد سازندهي، بررسی پردازدهیابر دعوت از همه نخبگان براي استا با تأکید ریاست محترم جمهوررها همکنند. تشکیل این اتاق

نخبگان کشور صورت گرفته است.

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲

معرفی استان وسعت از درصد 7/1 حدود در( کیلومترمربع هزار29 حدود در وسعتی با سنندج شهر مرکزیت به کردستان، استانهاي پراکنده سلسله جبال زاگرس میانی قرار ها و دشتشده است. این استان که در دامنه ایران واقع غرب در ،)کشور

به جنوب از جان،زن از دیگر بخشی و همدان به شرق از زنجان، از قسمتی و غربی آذربایجان به شمال گرفته است از .است محدود عراق، به غرب از و کرمانشاه

1394کیلومتر مرز مشترك دارد. بر اساس آخرین وضعیت تقسیمات کشوري سال 200استان کردستان با کشور عراق دهگالن(در نقشه فوق ئیالن)، قروه، سنندج، سقز، سروآباد، دیواندره، بیجار، بانه،( شهرستان 10 این استان داراي

داراي آبادي 1732 تعداد استان، آبادي 1897 مجموع از. است دهستان 84 و شهر 25 بخش، 27 ،)مریوان و کامیاران .است شده گزارش سکنه از خالی مابقی، و سکنه

94اداري استان کردستان در سال -تقسیمات سیاسی - 1جدول شماره

قاط شهرياسامی ن هاکل آبادي تعداد دهستان تعداد بخش شهرستان سفلیسور، بوئینبانه، آرمرده، کانی 214 8 4 بانه

بیجار، یاسوکند، بابارشانی 277 11 3 بیجار دیواندره، زرینه 195 9 3 دیواندره آباددهگالن، بلبان 123 5 2 دهگالن

سقز، صاحب 308 11 3 سقز سنندج، شویشه 200 10 2 سنندج باد، دزجآقروه، دلبران، سریش 150 9 3 قروه

کامیاران، موچش 172 7 2 کامیاران دینارمریوان، چناره، کانی 176 6 3 مریوان سروآباد 82 8 2 سروآباد

10 27 84 1897 25

و ارائه راهکار درباره ،فرهنگی، اقتصادي، زیست محیطی و... استان کردستان-هاي اجتماعیپیش از بحث درباره چالش ضروري است. هنکت دو یادآوري این مسائل

تاثر و تاثیر از ايشبکه در اجتماعی این قضیه صادق است که مسائل درباره هر امر نخست آنکه به طور کلی که است امري ها،علت ايشبکه ماهیت به توجه بدون راهکار ارائه امکان بنابراین آیند،می وجودبه هاعلت

ارائه مناسب راهکارهایی میتوان نگر چندوجهی نگاه یک خاذات در صورت مثمر ثمر نخواهد بود و تنها چندان نیست. امر چندان امکان پذیر این نوشتار این هايمحدودیت علت به که کرد

،دوم اینکه پیش از پرداختن موردي به مسائل و موانع پیشروي توسعه استان کردستان اعم از اجتماعیبگان کردستان، این ضروري است که در باور عموم مردم و نخاقتصادي و... توجه به این قضیه کلی به غایت

ها نیز این اعمال تبعیض و و در تمامی حوزه اي از تبعیض و محرومیت گرفتار شده استاستان در چرخهاجتماعی و زیست محیطی و... کردستان -هاي اقتصاديشاخص باالتبع آن محرومیت وجود دارد. وضعیت

کنند که این حس عمومی توسعه نیز این امر را تایید می قه اي(غرب کشور)نسبت به سطح کشوري و منط

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۳

ها نیست امیدي به کردستانی نیافتگی، تبعیض و محرومیت یک حس کاذب ناشی از تبلیغات منفی یا القاي نامهمی چون سرمایه اجتماعی و بلکه امري واقعیست. استان کردستان هم در سطح کشوري در شاخص هاي

زیر ساخت ها و... وخیم ترین وضعیت ها را ه ي انسانی، تولید ناخالص سرانه،توسعنشینی، بحران آب، حاشیهتقریبا پایین ترین وضعیت ها را دارد. بنابراین پیش از هر مساله اي ستان هاي همجواردارد و هم نسبت به ا

تبعیض و محرومیت عمومی باید به مساله حس تبعیض و محرومیت پرداخت. در باور نخبگان استان این در سال هاي آغازین انقالب و دوران جنگ شاید مدیریتی استان است. -بیشتر ناشی از فضاي غالب سیاسیامنیتی الجرم بوده است، اما تداوم -ي یک ضرورت مقطعی و سیاسی_نگاه امنیتی به کردستان به واسطه

توسعه یافتگی براي استان نداشته است و سبب آن در نزدیک به سه دهه بعد از آن مقطع حاصلی جز عدم شده است تا کردستان نیز نتواند سهم خود را آنچنان که باید در توسعه کشور ایفا کند. نا امیدي از به کار

کردستانی در مناصب مدیریتی کالن کشور و استان، سطح پایین اشته شدن نخبگان و تحصیلکرده هاي گمانات و زیرساخت هاي ارتباطی، بهداشتی، آموزشی و... همگی مواردي هستند که درآمد و وجود فقر، کمبود امک

وضعیت حاشیه نشینی می توانند سبب ایجاد این حس شده باشند، حسی که با گذشت زمان و پیش آمدن د. ارده است و نیاز به اقدام عاجل دبه نظر می رسد تشدید نیز ش .باال و.. ، نرخ بیکاريبحران اّبی شدید وخیم،

در پایان باید یادآور شد که اقدامات خوبی همچون ایجاد پست مشاور اقوام ومذاهب رئیس جمهوري، تاسیس و )1395( تصویب مناطق آزاد تجاري بانه و مریوان، )1394( گروه و ادبیات زبان کردي در دانشگاه کردستان

همگی اقداماتی در راستاي کاهش و رفع )1395( افتتاح فاز اول بزرگترین بیمارستان غرب کشور در سنندج .این حس تبعیض هستند و باید سرعت عملیاتی و حجم کارهایی اینچنینی تقویت شوند

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

٤

اعی و فرهنگیهاي جمعیتی، اجتمحوزه سیاستکل د ازدرص 04/2نزدیک به نفر جمعیت دارد که 1493645استان کردستان 1390بر پایه سرشماري عمومی سال

درصد آن را جمعیت روستایی تشکیل می 34درصد جمعیت این استان شهري و 66شود. جمعیت کشور را شامل میکمترین نسبت و )درصد 83در حدود (دهد. شهرستان سنندج به عنوان مرکز استان داراي بیشترین نسبت شهر نشینی

8ان سروآباد داراي کمترین نسبت شهرنشینی با ، در حالی که شهرست)درصد 17در حدود ( جمعیت روستایی استنفر در 2/51درصد در سطح استان است. تراکم نسبی جمعیت معادل 92درصد و باالترین نسبت جمعیت روستایی با

در کیلومتر مربع است. نفر 16با کمترین بیجار ونفر 139سنندج ترین شهر استان، تراکم پر کیلومتر مربع است.

فرهنگی و جمعیتی، هاي کلیدي حوزه اجتماعی وضعیت شاخص

وضعیت شاخص

)30خرد( ،)32میانی(، )31کالن(، )31کل( رتبه سرمایه اجتماعی

درصد جمعیت استان( رتبه اول کشور) 18,8 رتبه حاشیه نشینی

نفر در هر کیلومتر مربع 51,26تراکم کل تراکم جمعیت

نفر 139سنندج ترین شهر تراکم پر

نفر 16تراکم جمعیت شهر بیجار کمترین

درصد) 31,5میانگین کشوري درصد ( 32,9 )15-29درصد جمعیت جوان(

3,71 )1390بعد خانوار(

101,16 نسبت جنسی

. درصد73 )1390رشد جمعیت(

نرخ باسوادي ، درصد 84,6درصد( نرخ باسوادي مردان 78 نرخ با سوادي درصد) 71,27زنان

84,8میانگین کشوري

88,08 )1390نسبت مهاجرت(

رتبه هفتم کشور) 95درصد(تا پایان بهمن ماه 23,5 نسبت طالق به ازدواج

( رتبه پنج کشور)94درصد سال 23,9

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

٥

نفر) 29در هر صد هزار نفر( 1,93 )1391میزان مقتولین قتل عمد(

)میانگین کشوري( 2,96

درصد) 12,1ري درصد( میانگین کشو 9,5 تعداد خانوارهاي سرپرست زن

علل و راهکارها ،چالش ها

سرمایه اجتماعی وجود سطح مناسبی از شبکه هاي ارتباطی و اعتمادي مناسب و کارآمد در سطوح مختلف یک جامعه امري ضروري

زایش توسعه و رفاه آن جامعه است. دامنه تاثیرات سرمایه اجتماعی در سطوح مختلف مواردي چون اف ،براي امنیتها و نهایتا موارد کالنی چون افزایش امنیت افزایش کارایی و پاسخگویی سازمانکاهش جرم و بزه، روان افراد،سالمت

گیرد. این وضعیت که سرمایه اجتماعی در سطح را در برمی یک جامعه جریان توسعه یافتگی به و سرعت بخشیدنست نیري و...) در استان از وضعیت مناسبی برخوردار وجود عدالت و براب ،موفقیت نهادي ،کالن( نگرش به عملکرد نظام

به چرا که ،که کردستان را در چارچوب یک مساله امنیتی نگاه می کند نیز یک هشدار جدي است ي مسئولینیبرا یحتارتباطی و اعتمادي بین مردمان استان و ساختار سیاسی در وضعیت نامطلوبی -وضع نگرشی است که این معنی

ساختار سیاسی حاکم که ارتباطی برطرف نشود در بزنگاه هاي بحرانی-در صورتی که این شکاف اعتماديقراردارد و مردم خواهیم بود و یا حتا طیف وسیعی از یا شاهد عدم واکنش بود ت و پشتیبانی مردم کردستان خواهدنیازمند حمای

،(اعتماد سازمانی سرمایه اجتماعییک وضعیت تقابلی شکل خواهد گرفت. نامطلوب بودگی وضعیت سطح میانی ها و نهادهاي دولتی ..) یعنی اینکه مجموعه ي سازمانکرد و پاسخگویی سازمان ها، کیفیت خدمت رسانی و.لعم

نمایندگان مجلس و نمایندگی ولی فقیه در استان در این باور اشتراك نظر مردم،( استان کارایی و کیفیت الزم را ندارند، ینه هاي توسعه یافتگی درون استانزمو است نارضایتی عمومی در سطح استان افزایش این وضعیتي نتیجهدارند)

هایی چون . در سطح خرد وضعیت شاخصاتالف منابع و سرمایه ها تضعیف خواهد شد از طریق مدیریت ناکارمد و نیز ها در سطح مناسبی قرار داردا و غریبههغیرهمشهريشعاع روابط و تعامل با اعضاي خانواده، با همسایه و آشنایان و

اما ها در دایره تنگ تعصبات قومی نسبت به غیر کردها گرفتار نیستند)از معناهایش این است که کردستانی(که یکی هایی چون احساس امنیت، رضایت از زندگی و تعلق و عرق ملی آنچنان سطح پایینی دارند که در مجموع سطح شاخص

ن وضعیت بر کیفیت زندگی اعی در کردستان را نیز در وضعیت نامطلوبی قرار داده است و ایخرد سرمایه اجتم ها تاثیر منفی خواهد گذاشت.کردستانی

به اي و کشوري نسبت به کردستان،اي استان، عدم وجود عدالت منطقههاي توسعهعدم استفاده بهینه از پتانسیل آبی که -هاي عمرانیباالي مدیریتی استان، انجام طرح در سطوح ر سنیو غی غیرکرد کارگیري نیروهاي غیر بومی،

هاي مجاورش داشته است، نگاه امنیتی به فعاالن مدنی و نه براي کردستان بلکه براي استانبیشترین سودمندي را

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

٦

از این دست و مواردي هاي متماديتدریس زبان و ادبیات کردي در سالفرهنگی، عدم -تبعات سنگین اقدامات مدنیعتماد به هاي فرسایش سرمایه اجتماعی در کردستان دانست. فرسایشی که منجر به کاهش اعلت توان ازرا می

.خوش بینی نسبت به آینده استان شده است گیر ونهادهاي تصمیم

راهکارهاي پیشنهادي

شی و آموز ي، سیاسی،اقتصاد مناسباي هاتخاذ سیاست بااعی کردستان پیشگیري از قطبی شدن فضاي اجتم اي و کشوري.اي در سطح درون استانی، منطقهبهداشتی و به طور کلی توسعه

گیري براي صص بومی در سطوح مدیریتی و تصمیمتاکید بر ضرورت استقرار رویکرد مشارکتی نیروهاي متخ هاي نهادي توجه به آراي عمومی و نظارت و رضایت افراد جامعه.ایجاد ضرورت

گیري جریانات به مردم استان و جلوگیري از شکل ظارت و کنترل بر عملکرد نهادها در خدمت رسانیافزایش ن اي ناسالم و ناکارامد در ادارات استان.شبکه

هایشان براي فراهم کردن هاي دولتی و استفاده از ظرفیتها و ارگانتاکید بر مسئولیت اجتماعی سازمان هاي داوطلبانه.الیت گروههاي مدنی و فعفعالیتهاي زمینه

هاي بیشتر براي عملکرد بخش خصوصی و جامعه مدنی.گري دولتی در راستاي ایجاد فرصتکاهش تصدي

و کم درآمد به منظور فراهم شدن هاي محرومها با تاکید بر گروههبهبود شرایط اقتصادي و رفاهی خانواد هاي اجتماعی.تزمان فراغت و صرف آن در فعالی

نقش کلیدي روابط ور در حوزه تامین مسکن با توجه بههاي نوسازي شهري و اجتماع محسیاست اجراي اي پایدار در تولید سرمایه اجتماعی. محله

حاشیه نشینی

وضعیت ، باالترین میزان حاشیه نشینی در کشور را دارد. ایننشیندرصد جمعیت حاشیه 18,8با داشتن استان کردستان از سوي بانک جهانی براي آن اعتبار در نظر گرفته 2010تا 2004هايي بین سالوخیم است که در فاصلهاي به اندازه

از این درصد 54بیش از درصد از جمعیت استان کردستان را در خود جا داده است که 30شده است. شهرستان سنندج روند حاشیه نشینی در ی است کهدهند و این در حالمیان تشکیل حاشیه نشینرا جمعیت حاضر در سنندج

یی چون بیکاري و هاروع شده است. حاشیه نشینی به علتقروه و حتی سقز نیز ش هایی همچون بانه، مریوان،شهرستان باعث که نشده کارشناسی سازي سد هايطرح اجراي هاي الزم از سوي مدیران شهري،نبود اشتغال الزم، نبود نظارت

و خشکسالی در مناطق فقر نهایتا و شهر به سنندج نزدیک روستاهاي الحاق شود،می شهرها به روستاها جمعیت گسیلیه نشینی به علت روستایی به وضعیت فعلی رسیده است و کارشناسان هشدار به راه افتادن موج چهارم گسترش حاش

شد نابهنجار و ر کاذب، مشاغل گیريعیت بیکاري، شکلنشینی منجر به تقویت و تشدید وضاند. حاشیهخشکسالی را داده

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۷

شود هاي بی شمار دیگري میمبود امکانات رفاهی و خدماتی شهري، گسترش اعتیاد و جرم و آسیبک رویه شهرها،بی که هر چه سریعتر باید جهت جلوگیري از گسترش آن اقدامات الزم را انجام داد.

ي پیشنهاديراهکارها

اجتماعی استان.-ي اقتصاديهاي توسعهاي و رشد شاخصهه متوازن منطقدر جهت توسع ریزيبرنامه

اي ن و برقراري تعادل و توازن توسعهپرهیز از تمرکزگرایی و تخصیص امکانات عمده به شهرهاي بزرگ استا هاي استان .بین شهرستان

شود.ع از مهاجرت روستاییان به شهرها توسعه و تقویت اقتصاد روستایی که مان

تواند شهرها، این امر می این به عمرانی هايبودجه تخصیص و استان کوچک و انیمی شهرهاي تقویت بسیاري از مهاجرین روستایی را به این شهرها روانه کند.

مدیریت شهري خردمندانه براي ساماندهی و آمادگی پذیرش کم درآمدها در شهرها، این مدیریت باید به شهري باشد.هاي هالی محلهصورت بخشی و با هماهنگی ا

هاي اشتغال و بهداشتی و درمانی و ایجاد زمینه هایی جهت تامین خدمات آموزش عمومی،تهیه برنامه کارآفرینی جهت جلوگیري از گشترش مشاغل کاذب و خالفکارانه در این مناطق.

وضعیت محرومیت مضاعف زنان در کردستان

سوادي، طول عمر و سطح زندگی) نرخ با( ه انسانیشاخص نرخ با سوادي یکی از سه شاخص تشکیل دهنده توسعکشور از نظر شاخص توسعه انسانی قرار گرفته است که به این معنی 29استان کردستان در رتبه 90باشد. در سال می

پذیرش موزش فرهنگ وسواد بستر الزم را براي آ هاي کشور است.و محرومترین استانترین توسعه نیافته است که جزتواند بر کیفیت زندگی و طول عمر افراد نیز تاثیر بگذارد. مقایسه آورد که این به نوبه خود میر و بهتر آن فراهم میبیشت

از کردستان پایین تر هاي انجام گرفته نرخ باسوادي استانشان می دهند که در تمامی سرشماريارقام جدول پایین ندرصد) و 72درصد، 82( هاي سنندج و مریوان باالترین نرخ با سوادي، شهرستاندر استان میانگین کشوري بوده است.

نیز نرخ باسوادي ها در استان کردستاندر تمامی این سال درصد) را دارد.68( ترین نرخ بی سواديسروآباد پاییندهند که می ارقام نشان هاي معناداري کمتر از شهرنشینان و مردان بوده است. اینزنان با اختالف نشینان وروستا

درون خود استان نیز روستانشینان و زنان درمحرومیت ،اي محروم استوه بر اینکه در سطح ملی و منطقهکردستان عالاي توان تا اندازهص نرخ با سوادي و اشتغال زنان میرسد که با بررسی دو شاخبه نظر می مضاعف به سر می برند.

، در تحصیالت عالی د و با توجه به شاخص میزان اشتغالان به دست آورتصویري بسیار کلی از وضعیت زنان در است بینی وضعیت آنان در آینده اقدام نمود.تا حدودي به پیش نرخ بیکاري جوانان تحصیلکرده و نیز روند رو به رشد طالق

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۸

به تفکیک وضع سکونت و جنس، ساله و بیشتر،در استان کردستان و کل کشور 6مقایسه نرخ باسوادي در جمعیت -2جدول شماره

1375-90هاي سال

کل کشور استان وضع سکونت سال

کل مرد زن کل مرد 57,4 78,8 68,3 74,2 84,7 79,5 1375

1385 84,6 88,7 80,3 77,5 84,6 70,1 کل71,3 84,6 78 81,1 88,4 84,8 1390 67,8 85,2 76,8 81,7 89,6 85,7 1375

1385 88,9 92,2 85,6 82,6 88,8 76,2 شهري76,6 88 82,3 85,6 91,5 88,6 1390 46 71,2 58,5 62,1 76,5 69,3 1375

1385 75,1 81,1 68,9 69,9 78,5 61,3 روستایی61,1 77,9 69,5 69,4 80,6 75 1390

آمایش استان کرمانشاهمأخذ:

هاي معناداري ی) با تفاوتوادي زنان( شهري و روستایها نرخ با ستمامی سرشماري درشود همانگونه که مشاهده میدر .ي رشد یافتگی زنان را محدود کرده استهازمینه ري و روستایی) است که این امر در گذشته( شه کمتر از مردان در د.نکنیز از همین مدل پیروي می زنان نسبت به مردان تر با سوادي زنان نسبت به مردان، نرخ اشتغالکنار نرخ پایین

وفارغ جوان اقشار میان در بیکاري ،ندسته بیکار نان)ا( جو استان فعال جمعیت سوم یک به قریب اخیر هايسالهاي اخیر میزان دانشجویان زن یندتري دارد و از آنجایکه در سالاخوشاوضعیت ن استان عالی آموزش کزامر التحصیالن

3/66مردان، درصد 5/76ناسی بیشتر از مردان است (زنانحاضر در مقاطع تحصیلی دانشگاهی خاصه مقطع کارشاین زنان تحصیلکرده هستند که ،آینده نزدیک نان دراصورت تداوم وضع فعلی اشتغال جو یعنی اینکه در ایندرصد)

.بیشتري از بیکاري جوانان تحصیلکرده خواهند خورد لطمه

نرخ اشتغال بر حسب جنسیت -3جدول شماره

زنان ردانم کل نرخ(درصد)

75 7/85 6/84 نرخ اشتغال کل

4/56 6/77 75 نرخ اشتغال جمعیت جوان

توان پیش بینی کرد که با توجه به روند حاکم بر اشتغال کردستان به صورت عام و اشتغال زنان کردستانی می بنابراین این توجه به این قضیه از ،به صورت خاص، در آینده این وضعیت محرومیت مضاعف براي زنان بیشتر هم خواهد شد

ه به وضعیت روند افزایشی داشته است و با توج هاي اخیر نرخ طالق در استان کردستانمهم است که در سال نظر پذیري بیشتري خواهند داشت.سیبموجود زنان آ

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۹

ي پیشنهاديراهکارها

.تقویت و گسترش خدمات آموزش و پرورش در نواحی روستایی و دورافتاده و راه اندازي واحدهاي دانشگاهی دولتی با توجه به سطح درآمد پایین در استان خاصه در شهرستان تاسیس

هاي محروم و با نرخ با سوادي پایین تر . .به کار گرفته شدن زنان در ادارات و پست هاي مدیریتی دولتی

برگزاري دوره هاي آموزشی فنی و حرفه اي جهت افزایش امکان خود اشتغالی زنان. بهبود وضعیت اشتغال در کردستان

طالق در کردستان

از نرخ ن افزایش پیدا کرده است. به طوریکه گذشته هم آهنگ با نرخ کشوري آ در کردستان در طی دو دهه نرخ طالق استان کردستان 94در سال و رسیده است 92در سال 4/19و 90درصد در سال 2/15به نرخ 75 سالدرصد در 4/9

بت شده مورد طالق ث 3723 پایان بهمن ماه، تا 95. از آغازسال تصاص دادبه خود اخ را در نرخ طالق پنج کشوري رتبهدرصد 2/24شهرستان سنندج با نرخ مورد بیشتر ثبت شده است. 140در سال گذشته است که نسبت به مدت مشابه

ي مدیر کل ثبت گفتهبه اند.به خود اختصاص داده در استان را ترین نرخ طالقدرصد پایین 5/8یشترین و بانه با بصد جمعیت استان را در 33در حال حاضر شوند. وز ده زوج در استان از هم جدا میتان در هر شبانه راحوال استان کردس

دهند. این ارقام این هشداربه ترتیب بیشترین فراوانی تشکیل می 15-19و 25 -29، 20-24هاي سنیجوانان در ردهاي آتی هنان انجام نگیرد نرخ طالق در سالجوا به دهیعاجل در خصوص اشتغال و آموزشدهند که اگر اقداماتی را می

ق در رده بیشترین میزان طالهاي اجتماعی بیشتري در راه خواهند بود. در حال حاضر بیشتر هم خواهد شد و آسیب افتد.سال اتفاق می 25-29سنی

راهکارهاي پیشنهادي

تا سهم هرکدام از علل اقتصادي، اي درباه علل طالق در استان،ا رشتهانجام تحقیقات علمی به صورت بین بندي شوند. د و معطوف به آن راهکارها اولویتو... در باال رفتن نرخ طالق مشخص شواجتماعی و فرهنگی

ها و یمایش ارزشستان و پهاي حاکم بر کردها و نگرشیقات علمی در زمینه شناسایی ارزشانجام تحق هاي نسلی در ارتباط با مفاهیم مربوط به نهاد خانواده، ازدواج، طالق و....نگرش

را ارائه نمایند که پیش از ازدواج هاي الزماند آموزشنتوانسته یموزشرسد نهادهاي فرهنگی و آبه نظر میها در یکسال اول پس از ازدواج و درصد طالق 20(نزدیک شوندها از هم جدا میکوتاه مدت زوجاینگونه در

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱۰

تري انجام ی نظارت جدي. باید بر نهادهاي فرهنگی و آموزشافتد)درصد آن در پنج سال اول اتفاق می 60 دهند.کردي در راستاي آموزش دهی انجام هایی عملیاتی و کارگیرد تا برنامه

پذیري نیز آسیبو نرخ طالقو ال رفتن سن ازدواجبا ج،نرخ ازدوا کاهش وجه به وضعیت اقتصادي استان،با ت جوان زنان اشتغال جوانان و خاصه اي جهت، باید اقدامات فوري و گستردهاین وضعیت اجتماعیبیشتر زنان از

.گیردانجام اجتماعی -استقالل اقتصاديدر جهت اشتغال و داشتن

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱۱

ردشگريحوزه سیاست اقتصادي، صنعتی و گ بر گرفتن جاي( غنی منابع و) اقتصادي و سیاسی جغرافیایی،( استراتژیک موقعیت از برخورداري با کردستان، استان

متنوع و غنی ذخایر وجود کشاورزي، براي مناسب هواي و آب کشور، مهم آبخیز يحوزه چهار هايسرشاخه ویژه به گردشگري، هايجاذبه و طبیعی زهايانداچشم و هاعرصه از برخورداري ،)غیرفلزي و فلزي(معدنی يمنطقه یک گیريشکل براي مناسب فرصتی ،)…و جوان البته و کارآمد انسانی نیروي وجود گردي،طبیعت .دارد اختیار در را آزادتجاري منطقه تبدیل شدن به یک حتی یا و پررونق و فعال تجاري-مرزي

به( عراق سرزمین با قلمرو این همجواري و غربیجنوب -غربیشمال طیارتبا راهشاه بر کردستان استان استقرار این با خویشاوندي ارتباط و فرهنگی قومی، مشترکات از برخورداري و ،)کیلومتري 200 مشترك مرز داشتن دلیل

ایجاد است. کرده ایجاد استان دررا زیادي اقتصادي يبالقوه هايتوانمندي آن، کردنشین مناطق ویژه به کشور، و سیاسی لحاظ به استراتژیک، نفوذ فرصت عراق، کردستان با) ایران پایتخت( تهران میان ارتباطی پل یک

پنج هايسرشاخه بر کردستان قلمروي گرفتن قرارعالوه بر این باید افزود که دهد.می دست به را اقتصادي در اصولی ریزيبرنامه یک انجام با توانیم که است استان براي استراتژیک فرصتی کشور، مهم آبخیز يحوزه احتیاجات تأمین و آب هدررفت از ممانعت کنار در زیرزمینی، هايسفره از صیانت نیز، و هاي سطحیآب يزمینه .ساخت مندبهره خداداده، موهبت این از هم را آن از فراتر و کردستان همجوار هايپهنه باره، این در استان

همچون، مسائلی است؛ داده قرار ابهام از ايهاله در را استان يتوسعه مختلفی، مسائلهاي فوق، علیرغم پتانسیل منظور به خصوصی بخش امنیت احساس عدم دولتی، کالن گذاريسرمایه هايممنوعیت یا و هامحدودیت از استان خورداريبر رغمعلی کنونی، موقعیت در. …و صحیح ریزيبرنامه فقدان گذاري،سرمایه در مشارکت که جایگاهی ملی، تولید يزنجیره در که است آن شود،می مشاهده عمل در آنچه توسعه، براي الزم هايظرفیت و معدنی صنعتی، هايبخش يتوسعه سمت به حرکت در توازن فقدان یا رشد عدم .ندارد را است آن يشایسته

توانسته،می تنها نه قلمرو، اینکه حالی در. است دستانکر محرومیت از ناشی آشکار واقعیت استان، کشاورزي .باشد داشته مؤثري نقش نیز، ملی اقتصاد بالندگی در خود، نیازهاي رفع بر افزون تا تواندمی هم هنوز بلکه

وضعیت شاخص هاي کلیدي حوزه اقتصاد، صنعت و گردشگري -4جدول شماره

وضعیت شاخص درصد)4/40درصد (میانگین کشوري 2/40 )1394نرخ مشارکت اقتصادي(

درصد) 7/74درصد(میانگین کشوري 75 نرخ اشتغال جمعیت جوان درصد) 7/12درصد( میانگین کشوري 3/13 )1394نرخ بیکاري(

درصد 9/25درصد،، صنعت 8/49خدمات اشتغال در بخش هاي عمده اقتصادي درصد 3/24کشاورزي

درصد 2/0 )1391(ضریب جینی درصد 9/0 ید ناخالص داخلیسهم تول

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱۲

منطقه صنعتی بانه مناطق صنعتی مورد در دست احداث 7شهرك موجود، 9 شهرك صنعتی

5 ناحیه صنعتی

توسعه انسانی تبدون نف سرانه تولید ناخالص ملی

سهم بیست درصد فقیرترین جمعیت درآمد سرانه

(رتبه در کشور)29 (رتبه در کشور)28 ( رتبه کشوري)31 (رتبه کشوري)27

چالش ها، علل و راهکارها

اي حکایت از اوضاع منطقه آن با میانگین کشوري و حتیهاي اقتصادي استان کردستان و مقایسه نگاهی به شاخص صد از تولید ، کمتر از یک دردو درصد از جمعیت کشور را دارد ،نابسامان اقتصادي این استان دارد. در حالیکه استان

آمار بیکاري ،درآمد سرانه کشور است میانگین ها کمتر از نصفتیار دارد، درآمد سرانه کردستانیی را در اخناخالص ملصد را دارد، در 25درصد است که پنجمین استان پرجمعیت بیکار کشور است و بیکاري جوانان رقم باالي 3/13استان

همه این آمارهاي ناخوشایند در حالی کشور است و...،هاي ترین استانشاخص توسعه انسانی استان جز توسعه نیافته :دارداقتصادي پویا اي براي برخورداري ازهاي ویژهو پتانسیلموقعیت ،است که کردستان حداقل ازسه نظر

کیلومتر مرز مشترك با کشور عراق دارد و هم فرهنگ و هم زبان با کردستان عراق 200استان کردستان -1( چشم انداز بلند مدت کشور، سیاست هاي اقتصاد مقاومتی و ضوابط نظر اسناد باالدستیاز ی است. گرچه حت

است تا در نظر گرفته شده )(با محوریت سنندج ملی طرح آمایش سرزمین) نیز این نقش براي استان کردستانمالت اقتصادي و هاي کالن زاگرس، مرکز مدیریت، راهبري، تسهیل و پشتیبانی تعادر کنار دیگر مراکز استان

( تعامالت ایران و آسیاي جنوب اجتماعی با کشورهاي واقع در عمق راهبردهاي اقتصادي و سیاسی ایرانقتصادي کشور و دیپلماسی ا ي کردستان تاکنون تحقق نیافتهغربی) را داشته باشد، اما این وظیفه فراملی برا

مختاري کردستان عراق استفاده کند.دام و خودخاصه پس از سقوط ص ،رفیت کردستانهم نتوانسته است از ظ 88-93بررسی سهم استان هاي غرب کشور از کل صادرات کشور نشان می دهد که در بازه شش ساله

وضعیت صادراتی را استان کردستان ضعیفترین کمترین سهم صادرات متعلق به استان کردستان است و .داشته است هاي همجوار خودنسبت به استان

و جنوب ترانزیتی مسیر به نسبت آن موقعیت و غربیجنوب -غربیشمال ارتباطی راهشاه بر استان قراراست -2در این زمینه زیادي اقتصادي يبالقوه هايتوانمندي و هاظرفیت کردستان شده است ثباع کشور، غربشمال

چنین غرب، محور با استان این پیوند چگونگی باب در کردستان، يتوسعه جامع مطالعات سند در .داشته باشدتوسعه و تقویت ارتباط محور غرب با هدف تسهیل ارتباطات اقتصادي بین مهمترین مرزهاي است که آمده

از شده، یاد محور شمال غرب. م خمینی از جنوب غرب و بازرگان ازاقتصادي کشور، مشتمل بر بنادر اما

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱۳

و تبریز به کردستان، و کرمانشاه لرستان، از عبور با و آغاز بندرامام، و آبادان خرمشهر، فارس، خلیج سواحل بین صادراتی -وارداتی هايولهممح جابجایی و غربی هاياستان بین مبادالت تسهیل. شودمی منتهی ارومیه ارتباط يتوسعه همچنین،. است محور این يتوسعه اهداف جمله از کشور، غربی مناطق با مذکور مبادي

قلمروي میان، این در که شده بینیپیش محور این طریق از دور، خاور هايسرزمین و ترکیه با ترانزیتیاین .دارد برشمرده را اهداف به پوشاندن عمل يجامه در بسزایی نقش استقرار، موقعیت لحاظ به کردستان،

م، بروکراسی ضعیف،عوامل متعددي از قبیل نگاه امنیتی حاک ي ملی و فراملی کردستان هم به واسطهوظیفه است.محقق نشده و... ( که در بخش زیر ساخت ها به آن پرداخته خواهد شد) هاي ضعیف استانزیر ساخت

میانگین با داشتن استان کردستان کشاورزي، دام و معدن. منابع آبی، پتانسیل هاي فراوان استان در بخش -3بل هکتار زمین قابیش از یک میلیون و صد و ده هزار ها، ها و چشمهدو برابر میانگین کشور و رودخانهبارش

هاي تولید محصول کشاورزي در غرب کشور است. تراکم دامی در استان کشت مرغوب و مستعد یکی از قطبتا حدودي از پتانسیل استان کردستان استفاده شده بخش کشاوريگرچه در دو برابر تراکم دام در کشور است.

ی مزیت نسب وه ها کارشناسی شده نبوداین استفاده و...) اما ، سوم سیب زمینیدمي چهارم گن( رتبه است و هاي زیست محیطی شدهبحران ،هاي آبیمنجر به ایجاد تنش کاشت محصوالت رعایت نشده است و

که در باال ذکر شد اگر نقش ملی و فراملی کردستان باالیی هم نداشته است. محصول و میزان تولید بازدهیهاي بسیار ه پتانیسلاین حوز هاي نوین موافق با محیط زیست به این حوزه بیایدو تکنولوژي قق یابدتح

بیشتري هم دارد که بالفعل خواهد شد.

توان گفت توسعه نیافتگی و عدم رشد اقتصادي کردستان از وضعیت وخیم فعلی رسد از یک منظر کالن میبه نظر میرخوردار خواهند گشت، اگر این ین دیار محروم نیز از سطح قابل قبولی از رفاه بخود خارج خواهد شد و مردمان ا

شاره شده است و هم جز استعدادهاي ذاتی اکه هم در اسناد باال دستی به آنها هاي ملی و فراملی کردستاننقش نیازمندها و نقشها دفاجرایی و عملیاتی قرار گیرند. تحقق این ه گذارانهسیاست تاکید کردستان است مورد توجه و

آینده)، زیست محیطی و جمعیتی جهت جلوگیري از پیامدهاي منفی( نگرهاي مطالعاتی چند وجهیبرنامهدستور کار سیاستمداران و در با جدیت و تخصیص منابع کافی هاي میان مدت و بلند مدت است که بایدریزيبرنامهها را شاخص ترتر و جزئیشود تا به شکل بخشیدر ادامه سعی می ریزان اقتصادي کشور قرار بگیرد و تحقق یابند.برنامه

دهیم. مورد بررسی قرار

وضعیت بیکاري

درصد) پنجمین استان پرجمعیت بیکار در 7/12( باالتر از میانگین کشوري 3/13در حال حاضر استان کردستان با نرخ تري کاري جوانان کردستانی وضعیت وخیمبیکل دهمین استان کشور از نظر نرخ بیکاري است. نرخ کشور است و یاز

درصد 9/27 ،درصد 2/46شهري ( درصد 5/40مریوان با ،هاي استان. در بین شهرستانباشددرصد می 25دارد و

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱٤

این ن وضعیت را دارند.تریبحرانی درصد) 7/15روستایی -درصد 6/34شهري( درصد 2/31روستایی) و سنندج با . این آمار که آمار بسیار ناخوشایندي است اشدبدرصد می 8/14 شاخص براي جوانان تحصیلکرده و با مدارك دانشگاهی

باید اقدامات جوانان خاصه در دو شهر سنندج و مریوان را دارد و بیکاري قام حکایت از وضعیت وخیم و بحرانیو ارن ازدواج، اعتیاد، تمایل هاي اجتماعی زیادي همچون باال رفتن ستا از آسیب گیردانجام اسی و عاجلی در این زمینهاس

هاي جدایی طلبانه و... جلوگیري شود.به گروه

راهکارها عراق کشور با خصوصاً استان خارجی تجارت توسعه و صادرات ارتقاء

مریوان. پیگیري عملیاتی شدن هرچه زودتر طرح منطقه آزاد تجاري شدن بانه و جوانان با تحصیالت عالی) نرخ -جوانان -تقویت و گسترش اقتصاد روستایی. در تمامی نرخ هاي بیکاري(کل

وضعیت فعلی استان در اصلی از بیکاري شهري است. پتانسیلروستایی با اختالف معناداري کمتر بیکاري اي هرسانی فناوريتسهیالت مناسب، به روزبا اعطاي می باشد. بنابراین اگر در آن اشتغال اقتصاد روستایی و

بهره فراهم شود، هم از پتانسیل اصلی استان هاي بازگشت جوانان به روستاها الزم در اقتصاد روستایی زمینهنشینی شهري، مهاجرت نیروي کار و نخبگان کردستانی و هم از پیامدهاي منفی چون حاشیهشده است برده

جلوگیري شده است.

گرا، راه اندازي واحدهاي صنعتی تعطیل صادرات هايخوشه و صادراتی هايتشکل و هابنگاه ویتتق و توسعه شده، تولید و تقویت مشاغل خرد.

به واسطه داشتن بازارچه مرزي فعال که شهر را هم تحث تاثیر خود ( مورد موفق شهرستان بانه بیشتر استان استفادهامکان دهنده این است که هرچقدرنشان قرارداده است) در داشتن کمترین نرخ بیکاري

، نرخ بیکاري جوانان هم کاهش پیدا خواهد فراهم آید هاي آن از امتیاز بزرگ هم مرزيکردستان و شهرستانالزم به یادآوري است که شهر بانه کمترین نرخ طالق در دهند،هاي اجتماعی کمتري رخ میو آسیب کرد

.یز دارا بوده استاستان کردستان را ن

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱٥

ي و شیالتردامدا ،کشاورزي حوزهبه لحاظ اقلیمی داراي شرایط بر روي رشته کوه زاگرس قرار گرفته و به همین دلیل کردستان سمت اعظم استانق

ضی ها و ارا، فالتاياي دامنهه، دشتهاي عمیقدره ،هاي مرتفعشد و اشکال مختلف اراضی شامل کوهبااي میویژهمیلی متر (بیجار) 250هاي خشک تا خشک سرد در استان با متوسط بارندگی اقلیم وجود .وجود داردپست در این استان

کردستان همگی باعث متر (مریوان) درمیلی 800د تا اقلیم نیمه مرطوب معتدل در غرب استان با متوسط بارندگی حدودامداري و شیالت داي بسیار زیادي در زمینه کشاورزي،ی و خداهاي طبیعردستان از پتانسیلاند تا استان کشده

هاي هاي مختلف چون ناکارمدي مدیریتی، ضعفها به علتاگر چه از بسیاري از این پتانسیلبرخوردار باشد. شرایطاند اما علیرغم تمامی این برداي قرار نگرفتهین و.. به گونه مناسب مورده بهرهفقدان حضور متخصص تکنولوژیک،

هاي قابل فرآورده هاي دامی و شیالت رتبه ،عسل ،گندم ،چون توت فرنگیمختلف کردستان در تولید محصوالت سطح ملی به خود اختصاص داده است. توجهی از نظر تولید این محصوالت را در

دامداري و شیالت ،هاي کلیدي حوزه کشاورزيشاخصوضعیت -5جدول شماره وضعیت شاخص

هزار هکتار 113 کشت آبی سطح زیر

درصد) 8/9درصد(نرخ کشوري 3/20 ارزش افزوده بخش کشاورزي درصد 33/0 ارزش افزوده بخش ماهیگیري

درصد تولید کشور 8/1 )91میزان تولید آبزي پروري ( کشوري 5رتبه ظرفیت دامپروري

دام بزرگدرصد، 26/3 سهم پرورش دام در مقیاس ملی کوچکدام درصد، 14/2

)کشور شیر درصد 6/2 ،درصد گوشت قرمز کشور 7/2(هزار تن 323 )1395دامی ( فرآورده هايمیزان تولید تن هزار 8/6 )1393(تولید بخش شیالت

کشاورزي

میلیون هکتار زمین زراعی 1/1میلیون هکتار زمین زراعی، مرتع و جنگل و نیز بالغ بر 8/2استان کردستان با قریب به توت فرنگی محصوالتی چون . این وضعیت سبب شده است تا استان در تولید رصد از اراضی قابل کشت کشور را داردد 9/4

(رتبه ي . میزان اراضی زیر کشت دیمشدرا داشته باکشور و سیب زمینی رتبه سوم ي چهارم گندم رتبه ،رتبه نخستاست و این در صورتی است که کردستان سرشاخه اول کشور از نظر سطح زیر کشت) بیشتر از اراضی زیر کشت آبی

میلی لیتر است که دو برابر میانگین کشوري است اما 500پنج حوزه آبخیز کشور است. میزان بارندگی ساالنه کردستان هاي کشاورزي درصد زمین 86شود. با اینکه ود آب براي بخش کشاورزي مواجه میسال گذشته با بحران آبی و کمب

درصد از منابع آبی استان را در اختیار دارد. استان کردستان از 17بخش شرقی آن قرار دارد این بخش تنها استان در

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱٦

نظر سطح زیر کشت محصول گندم که تقریبا هر ساله نیمی از کل اراضی قابل کشت را به خود اختصاص داده در رده 55000است. کاهش سطح زیر کشت آبی از بیش از دوم کشور قرار دارد ولی از نظر تولید استان ششم یا هفتم کشور

داللت ،علیرغم افزایش سطح زیرکشت آبی استان طی سه دهه 90هکتار در دهه 35000به قریب 60هکتار در دهه اي از توان سازمان ها دارد و این در حالی است که بخش عمدهبر عدم مزیت نسبی این محصول در دشت

در حالیکه شود.موزش در دانشگاه مادر استان صرف ترویج تولید این محصول میجهادکشاورزي استان و حتی آهاي عمده شغلی را دارد و مترین میزان اشتغال در میان گروهپتانسیل اصلی و عظیم استان بخش کشاورزي است اما ک

.طبیعی مالی و اتالف منابع ستفاده بهینه از استعدادهاي استان،این یعنی عدم ا

ي پیشنهاديراهکارها

در نگرش مجریان و مسئولین بخش کشاورزي از طریق تزریق متخصصین با دانش اقتصاد و ایجاد تغییرهاي مختلف آموزش براي بازاریابی و مدیریت کشاورزي به مجموعه سازمان جهاد کشاورزي، تهیه بسته

روستاییان و کشاورزان.

لید ناشی از بالاستفاده ماندن ظرفیت باالي ادوات هاي توهاي مکانیزاسیون و کاهش هزینهتوسعه شرکت هاي ثابت فراوان در روستاها.گیري سرمایهو شکل کشاورزي موجود در روستاها

در حال حاضر کردستان( هاي جدید مانع هدررفت آبکشت آبی با استفاده از تکنولوژي افزایش سهم )را دارد سطح زیر کشت دیم کشور اولرتبه

هاي مستعد دهد که زمینهاي جوي در غرب استان رخ میعمده ریزش( شرق استان انتقال آب بهاي انجام شود که باعث بهم ریختگی سیستم کشاورزي در آن کم است)، البته این انتقال باید به گونه

معیت روستاها به شهرها و... نشوداکولوژیک استان یا روانه شدن ج

در استان خاصه درباره محصول گندم. توجه به مزیت نسبی تولیدات کشاورزي

هاي استانها و بخشداري ریت کشاورزي در دهدارياستفاده از نیروهاي متخصص اقتصاد و مدی. مغلوب شدن بخش کشاورزي استان توسط جلوگیري از ایجاد مزیت رقابتی در تولیدات بخش کشاورزي و

ربایجان غربی و شرقی و همدانهاي آذهاي برخوردارتر مجاور استان مانند استاناستان

دامداري مدن مراتع مناسب در استان بوده است.افیایی مناسب عامل به وجود آرد بارندگی کافی و مناسب توام با شرایط جغوجو

از نظر هاي سرآمد در زمینه دام باشد. کردستان یکی از استان باعث شده است که هزار هکتار مراتع مساعد 1294وجود .) کردستان رتبه پنج مقدار تولید شیر و.. ، مقدار تولید گوشت قرمز،مقدار مرتع تعداد واحد دامی،( امپروريظرفیت د

6/2(هزار تن محصوالت دامی 320و سالیانه ن دو برابر تراکم دامی کشوري استتراکم دامی کردستا کشور را دارد،به ها ین پتانسیلاما علی رغم تمامی اشود. تولید می در این استان )درصد گوشت مرغ کشور 6/1درصد گوشت قرمز و

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱۷

روستایی و عدم مدیریت گذاري در مناطق به شهرها، نبود اشتغال و سرمایه هاي زیادي همچون مهاجرت مردمدلیل .شده است که ضررهاي زیادي را در پی داشته و دارد ري با کاهش فعالیت و تولید مواجهبخش دامپرومسؤالن در

به دلیل فقدان وجود صنایع کوچک استان در حال ورشکستگی هستند،هاي ها خاصه دامداريیادي از دامداريقسمت زاز استان از خارج استان درصد نی 80در بخش دام سنگین هم تبدیلی سهم استان تنها به خام فروشی محدود شده است.

شود.تامین می

راهکارهاي پیشنهادي

چرم زنجیره اي تولید هاي کارخانهدر ایجاد زااشتغالیک صنعت کامال عنوانبه صنعت دامپروريتوسعه ، کیف و کفش و...

شده کشتار هاي دام ، سردخانه ها و مکان هاي نگهداريصنعتیهاي کشتارگاه تاسیس. وري ی در استان و کمک جهت ارتقاءبهرههاي صنعتی و نیمه صنعتتامین منابع الزم جهت توسعه دامداري

.هاي سنتیر دامداريد

شیالت هاي عمیق و نیمه عمیق، قنات و دریاچه نه چشمه و تعداد بسیار زیادي چاهده 32000رودخانه دائمی بزرگ و 28وجود

ورش آبزیان در استان کردستان است. با توجه به کیفیت مطلوب ، سقز و زریوار بستر مناسب تولید پرسدهاي قشالق . در حال حاضر سالیانهدابی اهمیت بسزایی در استان داردپرورش ماهیان سر ،یمی متعادلهاي جاري و شرایط اقلآب

(بزرگترین مجتمع هاي سیروان مجتمعو شوندپرورش تولید و به بازار عرضه می تن ماهی و میگو در استخرهاي 1927 و موفق کشوري هستند.هاي بزرگ و پالنگان در کردستان از مجتمع پرورش ماهیان سردآبی در خاومیانه)

راهکارهاي پیشنهادي

افزایش سرمایه گذاري هاي دولتی و خصوص در زمینه شیالت استان. مورد پالنگان)( هاجلوگیري از ورود فاضالبهاي پرورش ماهی و ها و مجتمعساماندهی حریم رودخانه. ساماندهی بحث گردشگري و آبزي پروري در استان. از کردستان به عراق ی و...)ماهی تزئین ،میگو ،ماهی( انواع آبزیاناز ظرفیت صادرات تقویت و حمایت.

صنعت

استان کردستان با داشتن معادن غنی و سرشار و پتانسیل باالي صنایع وابسته در این بخش از عدم توسعه صنعتی و قرار دارد. این در حالی است 29و در رده خرهاي آبرد. این استان از نظر صنعتی جزو استانفراوري مواد خام رنج می

مد، موقعیت مناسب جغرافیایی و مواد کانی و داراي زیر ساخت مناسب بود با وجود نیروي انسانی کارآ کردستانکه اگر هاي پیرامون بلکه بخش قابل توجهی از استان امکان توسعه نه فقط استان کردستاناستعداد کشاورزي و دامپروري

رئیس سازمان صنعت، .ان کردستان وضعیت مناسبی نداردها نیز استاد کارگاهدر بخش تعدنمود. فراهم میهم خود را واحد 310از این تعداد که ذکر کرده واحد 974تولیدي در این استان را هايمعدن و تجارت استان کردستان تعداد واحد

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱۸

ستان د( شرکت نساجی کر نفر شاغل دارد 500ز د بیشتر ااز میان واحدهاي تولیدي مهم تنها یک واح .آن تعطیل استکارخانه ذوب اغل دارند،نفر ش 50ینی نزدیک به نفر و مابقی واحدهاي تولیدي میانگ 350تا 100چهار واحد بین )، 620

در این میان باید و هنوز راه اندازي مجدد نشده است. ورشکست شده 91در سال تنها کارخانه استان، آهن قروهاخت کردستان وجود ندارد. ها و مناطق فعال و در دست سهم از تعداد شهرك ییادآوري کرد که اطالعات و آمار دقیق

9شود و گاه از قی در دست اقدام است سخن گفته میمورد فعال و ماب 9شهرك صنعتی که 21اي که گاه از به گونهعدم دقت هاي صنعتی کردستان هم این یت شرکت شهركمورد در دست اقدام و حتی مراجعه به سا 7ال و مورد فع

.ناحیه ي صنعتی) 10و یک منطقه ویژه اقتصادي شهرك صنعتی، 17( را حل نمی کند آمار و اطالعات

ي پیشنهاديراهکارها ساالري در ساختار دولتی مرتبط با بخش صنعت معدن وتجارت استان با توجه به سه و شایسته و ي، بهینه سازاصالح

.نیم دهه عملکرد قابل انتقاد هاي صنعتی و بنگاه هاي معدنیپذیري بنگاهوان رقابتافزایش ت. ي سرمایه گذاري خارجیتوسعه. مقیاس تبدیل واحدهاي صنعتی مستعد در هر رشته به واحدهاي بزرگ. نام و نشان تجاري محصوالت داخلیبرندسازي و ارتقاي. 2000و راکد تعطیل صنعتی واحد 300حداقل مجدد اندازي راه سازي وفعال اراعتب تخصیص و در کوتاه مدت تصویب

شناسی و ارایه طریق مورد به گیري کلینیک توسعه استان در آسیببا بکار کردستان استان تمام نیمه صنعتی هايطرح .مورد رفع مشکالت

صنایع در نوع این گسترش جهت الزم نابعم تامین ومعدن ،بخش کشاورزي، دام تبدیلی صنایع به عملی و ویژه توجه .قالب خوشه مرتبط

هاي صنعتی فعال و غیر فعال.هاي صنعتی، واحدها و شرکتاطالعاتی دقیق از مجموعه فعالیت تهیه بانک گردشگري

هوایی آب و وضعیت وآثار باستانی ...)،صنایع دستی و مراسم عرفانی ،حرکات موزون(زبان، لباس، فرهنگیهاي ویژگی. این استان مناسب هستنداین استان هایی هستند که براي توسعه گردشگري پتانسیل همگی و اقلیمی استان کردستان

نقطه براي بازدید و پتانسیل باالي طبیعت گردي توان مناسبی براي ایجاد درآمد همراه با 1100با داشتن بیش از دلیل نبود زیرساخت مناسب اماکن توریستی آن درآمدزا نشده و تعامل فرهنگی در سطح ملی و جهانی دارد. اما به

بدون حرکت همزمان ،نیازمند حرکتی هماهنگ در درون و برون خود است. چون صرف بازسازي و آماده سازي اماکنبدون د کهدار استعداد نیز ها امید به استمرار فعالیت وجود ندارد. استان کردستان در توریسم درمانیدر ایجاد زیرساخت

نند غارکرفتو، باباگورگذاري در اماکن توریستی مارا توسعه داد. سرمایه امکان توان اینراه هوایی مناسب و راه آهن نمیهاي اي و در دانشگاهحد صفر است. توسعه دانش گردشگري با ایجاد رشته مدیریت جهانگردي به صورت مکاتبهدر و...

پیام نور امکان پذیر نیست.

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۱۹

هاديکارهاي پیشنهرا

با توجه به برخی تجارب موفق در سطح کشور سرمایه گذاري در زمینه ي گردشگري روستایی هاي مختلف جذب توریست در سطح ملی و بین المللیکمک به ایجاد آژانس. با توجه به ها جهت توسعه اماکن خدماتی، رفاهی و تفریحیگاهفرجتسهیل در واگذاري و اجاره ت

اي زیست محیطیمعیاره

اختصاص تسهیالت الزم جهت جلب مشارکت بخش خصوصی در احداث اماکن خدماتی، رفاهی و هاي گردشگري استان.تفریحی در جاذبه

ایجاد ظرفیت توریسم پزشکی در استان. هاي مرزي بانه و مریوان جهت جذب گردشگران داخلیفاده بهینه از بازارچهتاس. هاي گردشگري و گیري از آسیب به دریاچه زریوار به عنوان یکی از قطبتامین منابع الزم جهت جلو

هاي این دریاچه در توسعه گردشگري.استفاده بهینه از ظرفیت ایجاد بانک اطالعات گردشگري استان.مدیریت جامع گردشگري استان و

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲۰

بهداشت و سالمت سیاست حوزهي افراد ي توزیع عادالنه و دسترسی مناسب همهارتقا سالمت در نتیجه ر هرکشوري،صلی توسعه دیکی از فاکتورهاي ا

،کردستان ،همدان ،کرمانشاه( کالن زاگرسهاي بهداشت و درمان شاخص باشد.بخش بهداشت و درمان میبه منابع هم مرزي با واسطه استان کردستان به . داردتري هاي کشور وضعیت مناسبر کالندیگ نسبت به ایالم و لرستان)

هاي توریسم درمانی انی ارائه نماید و به یکی از قطبمعراق می تواند به شهروندان آن کشور نیز خدمات درکشور بخش بهداشت شکاف زیادي در دسترسی به منابع ،درون استان ها،ها و پتاسیلشور تبدیل شود. علی رغم این مزیتک

ها و تجهیزات مراکز درمانی و نیز می بودن و فرسودگی ساختمانقدی استان ازو ها وجود داردو درمان بین شهرستان هاي این حوزه پرداخته شده است.در ادامه به برخی از مهمترین چالش کمبود نیروهاي متخصص رنج می برد.

درمانیعدم تعادل در دسترسی به خدمات

(سنندج و سقز)، توان به سه دسته برخورداري استان را میها، شهرستاناز نظر برخورداري از خدمات بهداشتی و درمانیدرصد از جمعیت 36بندي کرد. وآباد و دیواندره) رتبهسر ( دهگالن، مریوان و بانه) و محروم (قروه، بیجار، نیمه برخوردار

بین شهر اول استان محروم از خدمات بهداشتی مناسب هستند. تفاوت ضریب توسعه یافتگی در زمینه بهداشت و درمانهاي نهادي درصد، در بخش شاخص 39اجرایی معادل هاي فنی و ج) و شهر دوم (سنقر) در بخش شاخص( سنند استان

این یعنی درصد است، 75اوج می رسد که بیش از به هاو در بخش نیروهاي متخصص نابرابريدرصد 69بیش از هاي استان تفاوت فاحشی با مرکز استان دارند. بقی شهرستاناستان وجود دارد و ماسطحی از توسعه یافتگی در مرکز

رسد ناشی تان هستند. که این امر به نظر میهاي استرین شهرستانمحرومو دیواندره هاي دهگالن و سروآباد رستانشه .باشدمی درصد) 2/58دهگالن درصد، 65درصد، دیواندره 90(سروآباد هاجمعیت روستایی زیاد این شهرستان از

راهکارهاي پیشنهادي خانه هاي محروم از طریق اقداماتی نظیر تاسیسهرستانتوجه مضاعف به بهداشت روستایی خاصه در ش

ستاهاي کم جمعیتوبه صورت هفتگی به ر شکیهاي سیار پزاعزام گروه بهداشت در روستاهاي پرجمعیت، ت در نقاط محروم استان.اختصاص تسهیالت تشویقی به کادرهاي پزشکی و بهداشتی براي خدم هاي آموزشی براي زنان خانه دار و دانش آموزان در نقاط محرومو کارگاه هابرگزاري کالس. ل استان به ویژه در مناطق صعب العبورهاي ارتباطی و حمل و نقزیرساخت تقویت.

درمانی یز و نوسازي مراکزتجه

درمانی در حال حاضر عمده مشکالت حوزه سالمت و -شتیعدم تعادل در دسترسی به خدمات بهدا عالوه بر وجود درمان در کردستان عبارتند از

.پزشکان متخصص و پرستارانکمبود نیروي انسانی متخصص به خصوص در حوزه - .هاي استانهاي بیمارستانفرسوده بودن ساختمان - .کمبود خوابگاه دانشجویی - .ي استانهامین اعتبار براي تجهیز بیمارستانمشکل تا -

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲۱

راهکارهاي پیشنهادي

افزایش نسبت پزشکان متخصص با ارائه تسهیالت و مزایاي ویژه. ها و مقاطع مختلف مربوط به حوزه درمان به منظور جلوگیري از مهاجرت هاي الزم در رشتهارائه بورسیه

نخبگان و کادرهاي درمانی به خارج از استان. ها و آزمایشگاه ،هادرمانگاه ها،مشارکت در تاسیس بیمارستانصی جهت گذاري بخش خصوتشویق سرمایه

درمانی.-سایر مراکز بهداشتی بیمارستان فجر خاصه ( هاي موجود در استانزم جهت تجهیر و نوسازي بیمارستانتخصیص بودجه و منابع ال

.مریوان و امام خمینی(ره) سقز) با عراق به ویژه منطقه کردستان عراق جهت رونق و گذاري الزم جهت استفاده از امتیاز هم مرزي سرمایه

.گسترش توریسم درمانی

اقدامات )95( ماهدر کردستان در اسفند بهداشت و درماندر راستاي بهبود وضعیت الزم به ذکر است که دولتین مرکز درمانی (بزرگتر فاز اول بیمارستان کوثر انجام داده است: مراکز درمانی این افتتاح باجهی موثر و قابل توآرآي مریوان و سقز، کلینیک تخصصی ویژه بیمارستان شهید اورژانس بیمارستان توحید، مرکز ام غرب کشور)،

دهگالن، بخش يتختخوابی جدید االحداث شهدا 32هاي پزشکی قروه، بیمارستان بهشتی، مرکز فوریت .امیارانو سیناي ک ه) دیواندرههاي امام خمینی(راسکن بیمارستانتیسی

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲۲

( حمل و نقل)حوزه زیرساخت هانیازمند کردستاننهایتا توسعه یافتگی و درمان وبهداشت صنعت، تجارت، توریسم، ایجاد هرگونه تغییر و تحول در

براي اي که هاي ملی و منطقههاي استان است. تحقق یافتن نقشها و پتانسیلناسب با ظرفیتتهاي موجود زیرساختمنجر به د و تنهاومیسر نخواهد بناوگان ریلی و هوایی مناسب ها،نظر گرفته شده است بدون وجود راهکردستان در

استاندارد به گفته مدیرکل راه و شهرسازي کردستان، خواهد شد. ي استانهاسرمایه بیش از پیش اتالفعدم استفاده و اي که از آن دهاما استفا ؛ی در حد راه فرعی درجه یک و راه اصلی استاي استان در اسکلت اصلشبکه حمل و نقل جاده

281کیلومتر شبکه بزرگراهی، 178هم اکنون داراي استان کردستان هاي چهارخطه و بزرگراه است.شود در حد راهمیمل دو مقوله ور شاهاي روستایی کشمجموع کل راه .کیلومتر راه فرعی است 360کیلومتر راه اصلی و یک هزار و

و میزان برخورداري استان کردستان از این میزان راه روستایی شش هزار و است هزار کیلومتر 128 آسفالته و شوسه 7کردستان در این زمینه رتبه آخر کشور را داشته و با استان قبل از خود نیز می باشد،کیلومتر )6098نود و هشت(

هاي کشور حتی بین ست که برعکس تمامی استانا اياي بگونهادهج هايضعف زیر ساختد. درصد فاصله دار به دیواندره ،مریوان به بانه، کامیاران به مریوان بانه، به سقز سقز، به مریوان همانند مسیرهايشهرهاي اصلی استان

ی از کوهستانی ستان ناشهاي حمل و نقلی ارسد وضعیت فعلی زیرساختبه نظر می .سفالته وجود نداردمریوان جاده آمنیتی به کردستان، عدم هاي پیش از انقالب و جنگ و در ادامه نگاه اهاي بجا مانده از سالبودن استان، عقب ماندگی

استان کردستان است. در مدآمدیریت ناکار و هاي مورد نیازتخصیص اعتبارات و بودجه هاي زیرساختی استان کردستانشاخصوضعیت -6جدول شماره

ستان از راه هاي کشورسهم ا ( بدون احتساب راه هاي روستایی)

)يروشک 22رتبه درصد( 1/2 کیلومتر 1819

کشوري) 32درصد( رتبه 7/4 کیلومتر6098 راه هاي روستایی سهم استان از

----------------- فاقد آزاد راه آزاد راه 26رتبه کشوري کیلومتر 178 بزرگراه

هاي برون کشته شدگان تصادفات راه )90-92و روستایی( شهري

نفر 1015

11رتبه کشوري

کشته شدگان تصادفات راه هاي برون )94شهري (

14رتبه کشوري نفر 335

رتبه بندي عملکرد در کاهش تلفات)92-91(

افزایش (درصد 10,5 تلفات)

29 رتبه کشوري

طول راه هاي استاندرصد کل 3 کیلومتر 51 روشنی راه ها

راهکارهاي پیشنهادي که هاي استانسفالت مابین شهرجاده آاحداث خصوصا استان سازيراه جاري هايپروژه در تسریع و تکمیل

.سفالت ندارندجاده آ

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲۳

سنندج و امتداد دادن تا مریوان و باشماق و ارتقا آن به آزاد راه به عنوان محور فرا-بزرگراه همدان تکمیل .استانی و فراملی

دو آب بانه به طرف اربیل و موصل -دیواندره -بیجار–بزرگراه زنجان احداث. کامیاران بطرف کرمانشاه -مریوان -بانه -ارتقا جاده محور سردشت سراسري از سمت همدان و زنجان تا مرز مبادالتی عراق ریلی نقل و حمل شبکه به استان تامین دسترسی.

سنندج علل شهرستان بویژه استان هايشهرستان تمامی شهري هايساخت زیر کمک به تامین منابع اصالح .شهري منفصل نواحی هايتامین زیرساخت الخصوص

با امکان پرواز هاي بین المللی علل ي فرودگاه سنندج پروازها تعداد افزایش و هوایی ارتباط شبکه توسعه .الخصوص به کشورهاي همجوار

ه لجستیکی در شهرهاي بانه و مریوانسقز و احداث فرودگا فرودگاه تکمیل.

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲٤

و آب محیط زیست حوزه از %70 حدود است. کشور سردسیر نقاط از زیاد نسبتاً هايبارندگی و متعدد ارتفاعات داشتن دلیل به کردستان استان و باشدمی فوقانی هايتراس و هاتفال شامل استان اراضی از %5/14 و داده تشکیل هاتپه و هاکوه را استان وسعت

استان بارز هايویژگی دیگر از اقلیمی تنوع .است دایمی و فصلی هايرودخانه و هادریاچه به مربوط استان مساحت بقیه 242158 وسعت با استان غرب در جنگل وجود و بوده زریوار شیرین آب تاالب ،استان طبیعی عارضه مهمترین. است

. رودمی بشمار استان مهم هايعارضه دیگر از هکتار میلیون 1/1 وسعت اب مراتع و هکتار

هاي کلیدي حوزه محیط زیست و آبوضعیت شاخص – 7جدول شماره وضعیت شاخص

حجم کل پساب هاي استان حجم آب برگشتی

کل مصارف آب در استان هزار متر مکعب 99610 حجم تولید آب در استان

درصد) 7/54هزار متر مکعب( 54550 آب هاي سطحی درصد) 45هزار متر مکعب(4506 آب هاي زیرزمینی

مصرف آب در بخش کشاورزي شرب

شیالت صنعت و معدن

راندمان آبیاري در شبکه ( نیمه عمیق)9439(چاه عمیق)، 1560 تعداد چاه

496 قنات 38430 چشمه

مد منابع زیست محیطیآمدیریت ناکار

در را کمتري آسیب ،مناطق سایر با مقایسه در محیطی زیست نظر از که است کشور مناطق جمله از انکردست استان دست از یا زیست، هدررفت محیط مدیریت در یکپارچگی عدم دلیل به اخیر دهۀ دو طی اما. است کرده تجربه گذشته

فضاهاي به مراتع و جنگلی اراضی تبدیلآب، سطحی جریانات یا بارندگی از ناشی هايرواناب از باالیی حجم دادن و آوريجمع يشبکه ناکارآمدي یا فقدان ،استان مراتع در دام يرویهبی و مفرط سودجویان، چراي توسط سکونتی شن يرویهبی برداشت و هارودخانه حریم رعایت شهري، عدم و روستایی هايسکونتگاه در فاضالب يتصفیه سیستم

عمرانی هايپروژه و هاطرح از بسیاري در محیطیزیست وضوابط معیارها به توجه عدم، هادخانهرو بستر از ماسه و

دلیل به آن، کاهش براي نکردن تالش و آن به توجه عدم و است شدهمتعددي محیطی زیست مسائل متحمل استان .ندارد خود بلمقا در مناسبی آیندة استان، نزدیک و دور هاياستان محیطی زیست مسائل شدن حاد

هايجنگل تخریب خاك، فرسایش افزایش محیطی، زیست تنوع شدید کاهش سال، در بحرانی روزهاي تعداد افزایش و سرد روزهاي شدید کاهش مشهود، اقلیم تغییر استان، روان هايآب آلودگی یک، درجه مراتع سهم کاهش استان،

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲٥

و داخل نادرست هايطرح اجراي از ناشی محیطی زیست شکالتم سایر و کویرزایی واضح هايحرکت استان، یخبندان استان که است شده باعث همجوار، هاياستان سایر ايتوسعه هايحرکت منفی جانبی اثرات بر تاکید با استانی خارج

.گردد مواجه محیطی زیست عدیده مشکالت با دستانکر

راهکارهاي پیشنهادي

،موقعیت به توجه با ملی، فرا و ملی منطقه، سطوح در اکولوژیک، ايپیونده يتوسعه و ساماندهی ایجاد .کردستان قلمروي طبیعی و جغرافیایی

محیط بودن شمول جهان به باور و دانش با مدیرانی انتصاب و زیست محیط سازمان مدیران استقالل فزایشا محیطی یستزتخریب منفی اثرات سرایت و جانبی آثار هايشبکه اصل به اعتقاد و زیست

هايفعالیت معرفی و محصوالت تولید شناسایی منظور به محیطی زیست پایه با اقتصادي مطالعات انجام در زیست محیط بر فشار کاهش جهت اقتصادي صرفه داراي و محیطی زیست کمترزیان با جایگزین

. استان هايدشت

تجاري هايفعالیت گسترش از ناشی گرسزا حوزه هايجنگل بیشتر تخریب از جلوگیري هايراه شناسایی . مریوان و بانه هايشهرستان در موجود

زیست محیط به مستقیم فشار کاهش براي محصوالت فراوري اقتصادي هايفعالیت توسعه .

استان مادر دانشگاه محوریت با تخصصی هايتیم مشارکت با گروهی هايپژوهش انجام. مردمی مشارکت و طبیعی منابع فرهنگ حیطی و ترویجتقویت نهادهاي مردم نهاد زیست م.

آببحران

داراي منابع آبى ،استان کردستان در یکی از نقاط خوش آب و هواي کشور قرار دارد و به دلیل این موقعیت جغرافیاییتان حوزه آبریز کشوردر اس 5اي از بخش عمده شود.قابل توجهى است و در زمره مناطق پر آب کشور محسوب می

هاي مجموع روان آب .باشد میوان و زاب کوچک ررود، کرخه، سیزرینه شامل قزل اوزن، واقع شده که کردستان در میلی لیتر که دو برابر میانگین کشوري است) 500میانگین ریزش جوي ( هاي جويسطحی حاصل از ریزش

درصد در داخل 10حجم تنها البته از این ت،اس میلیون مترمکعب برآورد گردیده 7786 ،هاي آبریز پنجگانه استانزهحوقسمت اعظم خروج .شودمی جاريهاي مجاور و کشور عراق استان مصرف و بقیه از دسترس استان خارج و به استان

رکز و توازن عدم تم ریت غلط منابع آب،مدی استان، اي مخرب محیط زیستهاي توسعهاستان، برنامهاز موجود آببه ویژه در ( هاي بی رویه از منابع زیرزمینیهاي غیرمجاز و برداشتحفر چاه ی،استانی و مل ی،ان محلقدرت بین مدیر

حوزه روان (در و خشکسالی کاهش نزوالت جوي و فقدان کشاورزي بر مبناي اصول توسعه پایدار )،بخش شرقی استانگیرد. بحران آب در استان ران آبی قرار در بح 94ان در سال همگی باعث شدند تا کردست )درصدي 52ها کاهش آب

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲٦

ي استان اشرکت آب منطقهو هسنندج جزو سه شهر بحرانی کشور گزارش شد کردستان تا جایی جدي است که شهراي اعالم کرد امکان تامین آب جهت مصارف کشاورزي در مسیر پایاب و حاشیه سد قشالق کردستان با صدور اطالعیه

.سنندج وجود ندارد

رهاي پیشنهاديراهکا

استان آبخیز هايحوزه از حفاظت و سطحی هايآب منابع از برداريبهره و توسعه. هايبرنامه و استان در آب ظرفیت با متناسب استان، دامپروري و کشاورزي هايزیرساخت نوسازي و توسعه

.آبریز يحوزه آب منابع مدیریت ،در استان محیطی هايمزیت و) مرتع و جنگل( طبیعی نابعم از اصولی برداريبهره و توسعه احیاء، حفاظت

.پایدار يتوسعه به نیل راستاي الزم تأسیسات سایر و کوچک و بزرگ تنظیمی و ايذخیره سدهاي احداث با استان، سطحی هايآب مهار

.آب بخش در زیربنایی

هاي همجوار استانبه استان آبگیري سد چراغ ویس سقز و متوقف یا محدود کردن انتقال آب سدهاي استان ، ایالم، آذربایجان و دیگر هاي زنجان، همدانآب کردستان به استاناز میلیون مترمکعب 2در حال حاضر (

ها.وري در این استاناز طریق افزایش بهره اختصاص داده شده است) هااستان آب مدیریت و برداريبهره در خصوصی بخش و مردمی مشارکت جلب براي الزم هايزمینه ایجاد. آب مصرف يبهینه درمدیریت عمومی آگاهی سطح افزایش و تقاضا و عرضه مدیریت رویکرد کردن هننهادی.

،با در نظر داشتن معیارهاي استان مستعد هايدشت به سطحی هايآب پمپاژ و انتقال سازي،ذخیره مهار زیست محیطی

يمسئله به درست کردستان، پرداختن استان يتوسعه ملی سند در محیطی زیست راهبردهاي و نخست اهداف اولویت

که شودمی مشاهده بخش این در هایینارسایی اما، است غنی آبی، منابع کیفیت و کمیت لحاظ به استان،. است آب و فرصت یک توسعه، در مؤثر عامل یک عنوان به آب، دیگر، بیان به. کندمی تأکید را کنونی رویکردهاي تغییر لزوم

در آن، از استفاده ينحوه در درست چندان نه رویکردهاي دلیل به اما، رودمی شمار به استان در مناسب ظرفیت در توسعه يمحدودکننده عامل یا تنگنا یک به تدریجبه نشود، ایجاد کنونی هايرویه در مناسب تغییري که شرایطی

مسائل آب و مدیریت آن یک ضرورت است تغییري که به باور نخبگان تغییر نوع رویکرد به .شودمی تبدیل قلمرو اینپس از وضعیت بحرانی سال گذشته هنوز هم اتفاق نیفتاده است و ) حتی95اي کمیته تخصصی آب تیرماه اعض( استان

(کانی بل) دید که در ذیل به آن می پردازیم. توان در تخریب چشمه بلمی آنرا نمونه عینی

ر کردستانسدها دتراژدي

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲۷

و سد اجرایی 8 ،بهره برداريدست در سد 9طبق آمار شرکت مدیریت منابع آب در حال حاضر استان کردستان داراي میلیون متر 2935ي این سدها سالیانه زدهم کشور را دارد. مجموعهیرتبه س این نظرسد در دست مطالعه است و از 22

رییس اداره .را دارندهشتم کشور سدهاي کردستان رتبه ،آب نظیمقابلیت ت د که از نظرمکعب آب تنظیم می کنن 33( ارائه داده است ي کردستانسدها از آمار يتعداد بیشتر )1394(آموزش و پژوهش حفاظت از محیط زیست کردستان

ده است و کردستان خبر دا در استان سد 53 براي ساختهایی ریزيبرنامه و از بهره برداري) 8 ،اجرایی 7 ،مطالعاتیداراي ارزیابی بعضی از این سدها حتی چرا که زیست محیطی استي فاجعه این حجم از ساخت سد یک معتقد است

که سدها به نام ما و به حدر کردستان این اصطال د.انگرفتهدر دست مطالعه و ساخت قرار ولیزیست محیطی نیستند از آن براي توصیف )روزنامه نگاران و... ،( نماینده مجلسلفو متداول است و قشرهاي مخت رایج، است کام دیگران

ها هستند و قرار ردستان یا تحت مدیریت دیگر استانچرا که سدهاي ک ،کنندستفاده میوضعیت سدها در کردستان اخریب ها را تامین کنند و سود چندانی براي کردستان ندارد و بعضا همراه با تت آب مورد نیاز کشاورزي و شرب آناس

هاي زیست ساخت بدون ارزیابیشود به واسطه که اگر آب سد در کردستان مصرف میزیستی محیطی نیز هست و یا اینو نصیب مردم کردستان رسدهاي پیمانکار میسود آن به شرکت بیشترینو اقتصادي اجتماعی و فرهنگی -محیطی

و کم آبی و .. است. ي کشاورزيهاآب رفتن زمین زیر ،اننشینهاي اجباري روستامهاجرت ،تخریب محیط زیست استان پردازیم.ن میدر ادامه به بررسی وضعیت چند سد در استا

مین آب شرب و کشاورزي سد تالوار با اینکه در بیجار وجود دارد اما بخش اعظم پتانسیل سد معطوف به تابیجار تحت آبیاري آب سد قرار شاورزيهکتار از اراضی ک 8000هاي همدان و زنجان است و تنها براي استان

اي ت سد با آب منطقهمدیری هاي این منطقه امکان استفاده از آب سد را ندارند.گیرند و بسیاري از زمینمیطول کشیده است. ساخت سد پیوست )75-92( سال 17عملیات اجراي سد نزدیک به زنجان است و

ها شده است اروستا و مهاجرت اجباري ساکنین این روست 10و موجب زیر آب رفتن هنگی اجتماعی نداشتهفرهایشان و کمبود الماس به واسطه از دست دادن زمیننفر از اهالی منطقه چنگ 2000اي که تاکنون به گونه

و تپه 18 باعث زیر آب رفتن تالوار ساخت سد. اندهاي خود شدهگاهر و مجبور به ترك سکونتآب شرب!! بیکابیجار تاسیس شده است اما در . سد تالوار گرچه به نام کردستان و شده است سال 7500 نی با قدمتآثار باستا

ها در تبعات و ناسازگاري ،مهاجرت اجباري ساکنین روستاهاي مستغرق ،حاصلش براي مردمان این خطه بوده است.شوري آب و خاك و... ،هاي زیرزمینیکاهش ایستایی آب ،اسکان مجدد

درصد آب سد به استان کرمانشاه اختصاص دارد و 80دارد اما ران با اینکه در کامیاران کردستان قراسد گاوشمین آب شرب کرمانشاه است از آنجایی که اولویت سد تا اي کرمانشاه است.هم با آب منطقهمدیریت این سد

ي جاري کامیاران خشک هاها و آبرودخانهخشکسالی که به واسطه )94خاصه سال (هاي گذشته در سال هايزیانت و او این امر موجب خسار سهمی از آب سد به کشاورزان کامیارانی اختصاص نیافته ،شده بود

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲۸

ران در ایدر صورت تداوم این روند کشاورزي و باغداري کام ،اي روستاییان این منطقه بوده استفراوان بر گیرد.معرض خطر نابودي قرار می

ده است که در صورت آبگیري بان محیط زیست و حیات وحش ایران هشدار دا. دیدهسدهاي داریان و بلبررغم تمامی اعتراضات لیشود. سد داریان عمینابود پلنگ کردستانهاي داریان و بلبر آخرین زیست گاه سد

سخن د شد. به استنا و آبگیري ساخته ،مردمی که در مورد زیر آب رفتن چشمه کانی بل و طبیعت آنجا رخ داد 90که بیش از هکتار از اراضی منطقه ریز خط تراز آب پشت سد قرار داشته 1000حدود ،مجریان سد داریان

تمامی مرغو این علی اندرفتهجر بوده است که با آبگیري سد زیر آب شهاي مصد این اراضی جنگل و مرتعدربر اما هنوز در دست مطالعه است و عملیات هاي مردم نهاد بوده است. سد بلهاي سازمانهشدارها و اعتراض

ساخت .ار داردکیلومتري سد داریان قر 40آن آغاز نشده است و باید از این کار جلوگیري بشود. سد بلبر در و وجود دارند نیز یباي بلبر دو سد آزاد و گارانو ز در باال دست منطقه بکرسد در این منطقه در حالی است که

د در یک محدوده جغرافیاي نه چندان بزرگ اکوسیستم منطقه را بر هم خواهد زد و ساخت چهار س اساسار منطقه حفاظت شده استان کردستان است نیز رو به امنطقه حفاظت شده شاهو و کوهساالن که یکی از چه

ساخته ن ابه نام کردستنیز براي و در اینجا که سد شود حتیودي خواهد رفت. بنابریان دیده میتخریب و نابتان تبخیر و و نهادهاي منتفع از سد سازي است و ماحصل آن براي کردس هاکام شرکتبه هم باز شودمی

است. به شهرها بوده ها و کوچ روستاییان اطراف سدخشک شدن دشت

در دوران دولت سازندگی کلنگ ساخت این کیلومتري دیواندره هم همین وضعیت را دارد 7در ازاخیسد سدر حالیکه 90در سال ،شوددر دولت اصالحات ساخت آن آغاز میو 82رسما از سال ،شودزمین زده میسد به

توسط معاون اول ،رسانی و پایاب نیاز داردسامانه آب ،خانهرد تومان اعتبار براي ساخت تصفیهمیلیا 50هنوز به این سد یازدهم،ال از دولت شود و بعد از گذشت چهار سمیافتتاح وقت پیش از تکمیل رئیس جمهور

اجازه سال 15 ،شودازاخ وارد مییروستا به سد س 32در بالتکلیفی است. در حال حاضر فاضالب همچنان گرفتهیابی براي روستانشینان حوالی سد انجام ناییان داده نشده است و هنوز مکانساخت مسکن به روست

است.

هاي بهداشتی است. افزایش زبالهنامطلوب و غیر نیز سد وحدت( قشالق)اطراف وضعیت زیست محیطیها باعث اي در جمع آوري زبالهپشت سد و کم توجهی شرکت آب منطقهشنا در آب ،اطراف سد وحدت

سنندج را شهر ذکر است که این سد آب شرب الزم به نگرانی مردم و دوستداران محیط زیست شده است کند. تامین می

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۲۹

2راهکارهاي پیشنهادي

هاي تابعه استانیو قدرت سازمان محیط زیست و سازمان افزایش استقالل . اجتماعی پیش از ساختن سدها. -فرهنگی -هاي زیست محیطیات کارشناسانه و ارزیابیالزام به انجام مطالع هاي عرفی فعالیتانجام مطالعات اقتصادي با پایه زیست محیطی به منظور شناسایی تولید محصوالت و م

بر محیط زیست در کمتر زیست محیطی و داراي صرفه اقتصادي جهت کاهش فشار ایگزین با زیانج هاي استان.دشت

و شودیی که در خاك این استان ساخته میدر نظر گرفتن حق مدیریت استانی براي کردستان در زمینه سدهاتواند منجر اي استانی که مییقههاي سلملی اعالم کردن مدیریت سدها براي جلوگیري از اعمال مدیریت یا

.به تضادهاي بین استانی گردد هاي شرق عتر آب سدهاي آزاد و ژاوه به دشتهاي الزم براي انتقال هر چه سریو بودجهاختصاص اعتبارات

استان(قروه و دهگالن). .اختصاص بودجه الزم براي تکمیل سدهاي ناتمام و پاکسازي حاشیه سدها

اي است. هاي دقیق بین رشتهگیري پیرامون آنها نیازمند ارزیابیباید توجه داشت که راهکارهاي ارائه شده پیش از هرگونه تصمیم 2

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۳۰

بنديجمع وجود منابع طبیعی غنی و ،که از نظر ملی و فراملی داردواجد اهمیتی استان کردستان به واسطه موقعیت استراتژیک

تولید ملی را به خود اختصاص دهد و از این تواند سهم قابل توجهی از، میهاي گردشگري قابل اعتناجاذبه و آب فراوانتوسعه و را در پیشرفت، د و هم سهم خودنباش و توسعه اقتصاديرفاه و رونق شاهد طریق هم کردستان و مردمانش

یافته نه تنها تحقق ن سیاسی و مدیریتی تاکنون -امنیتی اما این مهم به دالیل مختلف د،نآبادانی کشور ادا کرده باشهم براي رازیست محیطی هاي اقتصادي، اجتماعی،هاي وخیم شاخصداشتن نرخ و هااست بلکه توسعه نیافتگی

تا میزان پایین درآمد سرانه و توسعه انسانی نشینیو حاشیه از نرخ باالي بیکاري و طالق .کردستان به دنبال آورده استهاي حمل و بحران آبی و خشکسالی، از زیر ساختتا آسیب رساننده و کم بازده دیمی کشاورزي از و سرمایه اجتماعی،

هاي کردستان از رویکردهاي غلط همگی نصیب و ناچیز است،ر خرد و ابتدایی صنعتی که بسیا نقلی بسیار ضعیف تا انقالب زهاي بعد ا. در سالروا داشته شده است دهه نسبت به این استان چهارسیاسی هستند که نزدیک به -مدیریتیه مرکز آن بیشتر در دیگر ک اي معدود با پشتیبانی محدود کردهاتوسط عدهجدایی طلبانه گرایانه و قومتحرکات و جنگ،

هاي امنیتی شدید رشد چندانی هاي کردستان زیر نگاهسیلنپتا باعث شده است تا هاي کرد است تا کردستان،استانتغییر فضاي سیاسی نسبت به آنها رویکرداند که هر زمان احساس امید کرده هابد. این در حالی است که کردستانینیا

یابدو تحقق می شودقومیتی و مذهبی محترم شمرده می -یفارغ از مباحث امنیت شانو حقوق شهروندی خواهد کرددوره درصدي 80( نرخ مشارکتی اندانتخابات ریاست جمهوري شرکت کردههم در بیشتر از میانگین کشوري حتیرا براي همه ایرانیان ایران اگر تفکري ند کهدر آن دوره نشان داد با نرخ مشارکت سیاسی خود هاکردستانی .)هفتم

برخوردار خواهد هم هایکردستاناز اقبال عمومی هد ه همت خود قرار داقتصادي ایران را وج-سیاسیتوسعه بخواهد وافزایش -حس محرومیت و تبعیض -ي این رویکردها و اتفاقات باعث شده است تا دور باطل نگاه امنیتیمجموعهشد.

اي هم ما این سه عنصر همدیگر را تقویت کنند که نتیجهسی شکل بگیرد و مداومیان کردستان و حاکمیت سیا شکاف .هاي بعدي انتخابات)ن نرخ مشارکت سیاسی کشور در دورهتریپایین( به دنبال ندارد براي طرفین بازي جز باخت

یر رویکردي و گفتمانی سرآغاز تغی دتوانسیاسی کشور به کردستان می مقام ترینر مقام معظم رهبري به عنوان عالیسففرهنگی جایگزین نگاه –ايیک نگاه توسعه که دشدن این ایشان در این سفر خواستار ،باشدساختار سیاسی به کردستان

هاي این خواست از طریق اقداماتی رسد در دولت یازدهم ثمرهیامنیتی به کردستان و مسائل آن بشود که به نظر مافتتاح فاز اول بیمارستان کوثر و... به ب منطقه آزاد تجاري بانه و مریوان،تصویذاهب، مشاور اقوام و مایجاد پست چون

و زیست اجتماعی -هاي وخیم اقتصاديي کردستان و رهایی آن از وضعیتدي در حال تحقق یافتن است. توسعهکنملی و استانی به اندازه تباراتتخصیص بودجه و اع اي،بینارشته هاي کارشناسانه دقیق وریزيمحیطی نیازمند برنامه

و (معطوف به شایسته ساالري و بومی گزینی) دیوانساالري کردستان -اصالح جدي و تقویت وضعیت مدیریتی کافی، هاي عمومی بیشترتیتا کردستان نیز در مسیر توسعه پایدار گام بگذراد و از ایجاد نارضایاست تقویت نهادهاي مدنی

در صورت عدم درمان و چاره هایی که در گزارش حاضر به آنها اشاره شد ها و محرومیتلجلوگیري شود. عدم تعاد .ندد در آینده به اتفاقات ناخوشایندي ختم شونتوانمیاندیشی

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۳۱

: منابعفهرست گزارش آمایش استان کردستان - گزارش آمایش استان کرمانشاه - گزارش رصد استان کردستان - )1393معدن و تجارت استان کردستان( گزارش برنامه راهبردي صنعت، -سازمان مدیریت و برنامه 1393( گزیده شاخص ها و نماگرهاي اقتصادي، اجتماعی و فرهنگی استان کردستان -

ریزي کردستان) گزارش اطلس زنان وزارت کشور -زنان گزارش بررسی ویژگی هاي جمعیتی، زنان سرپرست خانوار در هر یک از استان هاي کشور معاونت امور -

و خانواده ریاست جمهوري گزارش سرمایه اجتماعی وزارت کشور - گزارش حاشیه نشینی - )1392سالنامه آماري استان کردستان( - )1393سرشماري عمومی کشاورزي کردستان( - )1390سیماي دامپروري استان کردستان( - )1393سالنامه آماري شیالت ایران( - )1394آمارنامه کشاورزي (جهادکشاورزي( - )1394(مه آماري وزارت راه و شهرسازيسالنا - )1392گزارش تحلیل وضعیت ایمنی حمل و نقل جاده اي وزارت راه و شهرسازي( -

مقاله ها

شاخص هاي توسعه خدمات بهداشتی تحلیل فضایی « )،1391طاهر( زنگی آبادي علی؛ امیر عضدي طوبی، پریزادي - 199-215، 33ره ، فصلنامه جغرافیا شما»و درمانی در استان کردستان

تحلیل بر میزان توسعه بخش بهداشت و درمان شهرستان هاي استان کردستان با «)، 1394بهرامی رحمت اهللا( - .39-49،صص 96، ش 24شی اطالعات جغرافیایی دوره پژوه-فصلنامه علمی،»استفاده از روش تاپسیس خطی

،»هاي دامپروريهاي کشور از نظر ظرفیتاستانبندي رتبه«)،1385فاطمه(؛شفیعی،هادي؛ ویسی،فر احمدرضوان - . 1-19، صص 1، شماره 9نشریه روستا و توسعه، دوره

، 25شماره ، فصلنامه راهبرد فرهنگ ،»مالحضات و راهبردهاي ارتقا سرمایه اجتماعی« ،)1393سلیمان( ،پاك سرشت- .71-104صص

:سایت ها

www.irna.ir(94/5/4, 94/2/2) www.tasnimnews.ir(93/2/20, 95/8/15) www.isna.ir(90/2/9, 94/2/6, 94/8/18, 95/1/16)

کردستانشناسی راهبردي توسعه در استان مسئله

۳۲

www.Mehrnews.com(94/2/21) www.Sharnews.com(95/8/30) www.Dana.ir(95/10/16) www.farsnews.ir(95/1/25) www.kordpress.com(94/1/26) www.Donya-e-eghtesad.com(91/11/19) www.kurdtoday.com(94/5/4)

www.krnocr.ir :سازمان ثبت احوال کردستانسایت - kd.ir-www.ostan: سایت استانداري کردستان - www.kordestan.doe.ir: سایت سازمان حفاظت محیط زیست کردستان - www.amar.org.ir: سایت مرکز آمار ایران - .Kurdistan.areeo.ac.irwww: سایت سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزي کردستان - www.kurdiec.ir: سایت شرکت شهرك هاي صنعتی کردستان - www.daminfo.wrm.ir: سایت شرکت مدیریت منابع آب - www.kurdistan.irib.ir: سایت صدا و سیمایمرکز کردستان -