)هشتمپياپي ( 1391 تابستان ،دوم، شماره سومبيعي تجديد شونده، سال مجله تحقيقات منابع ط

هاي مختلف چرا در تغييرات پوشش گياهي و رطوبت خاك در سايت تحقيقات تاثير شدت

مرتعي ارشق در استان اردبيل

ويردي نوري و اهللا كيا ، يونس رستمي٭جابر شريفي

J_sh2320@yahoo.com: رايانامه نويسنده مسئول٭. مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان اردبيل

چكيده

اين . گردد هاي مختلف چرا از عواملي هستند كه موجب تضعيف و تخريب پوشش گياهي مراتع مي از مراتع و شدت غيراصولي و رويه بي برداري بهرهانجـام ) 1389تـا 1386(هاي مختلف چراي دام بر پوشش گياهي و رطوبت خاك در منطقه ارشق طي مدت چهار سال تحقيق به منظور تعيين اثر شدت

بنـد انتخـاب شناختي همگن از مراتـع ميـان با شرايط بوم) بدون چرا، چراي متوسط و چراي شديد(گيري در سه سطح از شدت چرايي محل نمونه. گرديدگياهي، درصد الشبرگ، درصد خاك لخـت و رطوبـت خـاك در دو عمـق پوشش هاي گياهي و خاك شامل درصد مولفههاي مورد نياز از برداشت .شدند

نتايج تحقيقات نشان داد كه ميانگين پوشش گياهي . پالت به عمل آمد 30متري جنب ريشه گياه در مسير ترانسكت با سانتي 30تا 15و 15شامل صفر تا . درصد از آن هستند 94/14و 47/18، 54/3قابل چرا به ترتيب برابر IIIو I ،IIدرصد بود كه مقدار گياهان كالس 95/36كل در شرايط بدون چرا برابر

98/14و 5/10، 16/3قابـل چـرا بـه ترتيـب IIIو I ،IIدرصد رسيد كه گياهان كـالس 64/28ميانگين پوشش گياهي كل در شرايط چراي متوسط به درصد بود كه نسبت به چراي متوسط تغييرات جزيي 51/28همچنين پوشش گياهي كل در شرايط چراي شديد برابر . داد ل ميدرصد از آن مقدار را تشكي

نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشـان داد . درصد بود 58/25و 35/1، 58/1قابل چرا از آن مقدار به ترتيب برابر IIIو I ،IIداشته و سهم گياهان كالس درصد 5و 1در سطوح ) و پوشش گياهي كل I ،II ،III(هاي گياهي هاي مختلف چرايي و بين گروهداري از نظر پوشش تاجي بين شدتنيكه اختالف مع

از نظـر تـاثير چـرا ) چراي متوسط و شديد( Bو طبقه ) بدون چرا( Aنتايج مقايسه ميانگين بين شرايط چرا نشان داد كه دو طبقه شامل طبقه . وجود دارد IIIگياهـان كـالس II( ،B )و Iگياهان كـالس ( Aهاي گياهي شامل گروه همچنين سه گروه گياهي از نظر مقايسه ميانگين گروه. تفكيك هستند قابل

.قابل تفكيك هستند) پوشش گياهي كل( Cو ) قابل چرا

.چرا، تغييرات پوشش گياهي، كالس خوشخوراكي، سايت ارشق، اردبيل شدت :كليدي هاي واژه

مقدمه

برداري غيراصـولي عدم مديريت چراي دام و بهرهباشـد كـه در از مهمترين علل تخريب مراتع ايران مـي

برخي مناطق منجر به كاهش كمـي و كيفـي توليـدات در صورت وجود دام مازاد. مراتع طبيعي گرديده است

بر ظرفيت مرتـع بـا شـدت چـرا، گياهـان مرغـوب و خوشخوراك بـيش از حـد مـورد چـرا واقـع شـده و

تر يا اصوالً مورد اي پايين گياهان پست با ارزش علوفهچرا قرار نگرفته و يا به مقدار كمتر چرا خواهند شدكه

04/02/91: تاريخ پذيرش 05/06/90: تاريخ دريافت

ويردي نوري و اهللا كيا جابر شريفي، يونس رستمي / 2

ال س

ومس

/ ره

شماوم

د /

انست

تاب

91

اين امر باعث تضعيف گياهان دسته اول شده و محيط مقـدم، (ر خواهـد شـد براي گياهان دسته دوم مساعدت

استان اردبيل نيز از اين مسئله مستثنا نيست، به ) 1377طــوري كــه تجديــد حيــات گياهــان مرغــوب و خوشخوراك به دليل چراي مفرط و عدم رعايت زمان آمادگي مرتع مورد تهديد قـرار گرفتـه و فرصـت الزم براي جذب مواد غـذايي و تجديـد حيـات گيـاه داده

در طي زمان باعث كاهش كيفيت اين مسئله . شود نميو كميت اين دسته گياهان و افزايش گياهان پسـت بـا

با مديريت چرا و . ارزش علوفه اي پايين تر شده استهاي مهـاجم و هـرز هاي كوتاه مدت، گونهاعمال قرق

) .1385شريفي و همكاران (باشند قابل كنترل ميزمينه اثرت چراي دام بر پوشـش كه در تحقيقاتي

. اسـت انجام شـده داخل و خارج از كشور درياهي گتغييـرات بـر چرا عدمت چراي دام و رااثبراي نمونه،

ي پوشش گياهي مراتع بياباني جنوب غربي ايالت يوتاكه تغيير نشان داده 1994تا 1935هاي بين سالآمريكا

جامعه گياهي بيشتر تحت تـأثير چـرا ييپذيري و پوياثيرگـذار در تغييـر پـذيري اعدي تو اقليم فاكتور ب بوده

,Alzerreca-Angelo et al(اســت پوشــش گيــاهي

بيان نمـود كـه ) 1981( Lehouerouهمچنين ). 1998چراي شديد و كنترل نشده باعـث حـذف يـا كـاهش

هـاي مرتعـي مرغـوب و شديد تراكم بسيار زياد گونههـاي خوشخوراك شده و اين كار سبب افزايش گونـه

تاثير قرق در احياي . شوندميسمي مهاجم نامطلوب ومناطق تخريب شده در اثر چـراي سـنگين در منـاطق

و همكاران Mekuriaتاگرا و اتيوپي شمالي نيز توسط دار از مطالعه شده و نتايج نشان داد كه اخـتالف معنـي

نظرمواد ارگانيكي، ازت كل، فسفر قابل جـذب خـاك اراضي چـرا سال قرق در مقايسه با 10تا 5طي مدت

ــود دارد ــده وج ــين. ش Frances و Quevedo همچن گياهي و پوشش خاك روابط از ارايه مدلي با )2008(

كه تغييرات دادند نشان خشك نيمه و خشك مناطق در

عناصـر بـين ارتباطات پيچيده نتيجه در گياهي پوشش

.گيردشكل مي خاك رطوبت نوسانات و اقليم و خاك

مقايسـه تركيـب نيـز ) 1378( داغـي و جليلـي قرهپوشش گياهي اراضـي تحـت چـراي دام بـا قـرق در

. نـد بررسي نمود استان تهران را شور دمراتع استپي روكـه دادنشـان تحقيقـات ايـن پژوهشـگران نتايج كلي

ــي ــراي ب ــه چ ــتن گون ــين رف ــث از ب ــه باع ــاي روي ههـاي چندسـاله گونه كاهش و) Iكالس (خوشخوراك

IIي كه گونه هاي كالس حال در، است شده IIكالس و تجديددر اراضي قرق به مقدار زيادي افزايش يافته

. نيـز فـراهم شـده اسـت Iهـاي كـالس حيات گونـه ي هـا رشـد گونـه يتهمچنين قـرق موجـب محـدود

مقايسـه ) 1375(نيـا قلـيچ . شـده اسـت نيز IIIكالس پوشش گياهي مناطق مرجع، كليد و بحراني پارك ملي

جوار در استان گلسـتان را مطالعـه گلستان و مراتع همنموده و بيان نمودند كـه بيشـترين تركيـب گيـاهي در

هـا و ها، در منطقه كليد با گراسمنطقه مرجع با فوربوهـابي . اي خاردار بوددر منطقه بحراني با گياهان بوته

تغييـرات پوشـش نيـز ) 1368(الدين خواجه وبصيري در شرايط قـرق هاي و توليد علوفگياهي، تركيب گونه

بررسـي نمودنـدو منطقه فريـدن اصـفهان در راو چرا ها گونهقرق باعث شروع مراحل توالي بيان داشتند كه

اين تحقيق بر اين اسـاس . شودبه سمت كليماكس ميو با توجه به اهميت پوشش گياهي اسـتان اردبيـل در

هاي مختلـف شمال غربي كشور به مطالعه تاثير شدتو بـدون چـرا در ) شديد و چراي متوسطچراي (چرا

تغييرات پوشش گياهي و رطوبت خاك در عمق ريشه .استپي انجام گرفت در منطقه مراتع نيمه

ها مواد و روش

منطقه تحقيقات مرتعـي ارشـق اسـتان اردبيـل در ) پـارس آبـاد (به مغـان جاده مشگين شهر 25كيلومتر

تـا طـول شـرقي 48´و 47˚ بين مختصات جغرافيـايي

/ 3

ال س

ومس

/ رهشما

وم

د/

انست

تاب

91

ــاي هStip و

Koch

. شـند صـلي ب دام

.ت

زار ـه رفتـه شش گيــرد ونـه

هي و رطوبت خاك

ــه ه ــاهي را گونipa hohenac

hiaمراه تيـپ

Astraga باش ميورت چـراي فصــاير بــا تركيــب

است ت گوسفند

.ديده است

ط

درمنـ(موجـود متر در نظـر گر

اثير تغييرات پوگ مــيــري قــرار

نمو بـر اسـاس ت

غييرات پوشش گياه

ــ ــب گي ــپ غالArte ،ckeriana

هاي عمده هم ونهlus brachyod

مراتع بـه صـووســتايي و عشــو بز داراي غالبيت

مشخص گرد oت

)ب( چراي متوسط) ب(

گيـاهي وشـش 1×1برابر ) ياننياز تحت تا ورد

گيــر مــان نمونــهپـالت لذا تعداد

ي مختلف چرا در تغ

ــده اســت ــ. ي تيemisia fragr

Poa bulb و گوprost وdonuts

ازبرداري بهرهــط دامــداران ركننده گوسفند و

حل منطقه با عالمت

(بدون چرا و ) لف

پو سـاختار به هه با انواع گندمي

مو تعداد نمونههي، هزينــه و ز

لذ). 1382داقي،

هاي رسي تاثير شدت

طح بـرمـاهگين درـينـت

گرديـrans

bosa

trate

شيوهتوســچراك

مح(سبت به كشور

ال(رشق در شرايط

رايايططــي ت

بـا

توجههمرا.شد

گيــاهمصد(

بر

متر از سط 1100 مـورد مطالعـهعتـدل بـا پـنج م

ميـانگ. ـان بـودشـترين بـارش

همچنـ. ت رسـيدگراد ثبـ ه سانتي

عه و موقعيت آن نس

منطقه تحقيقاتي ار

بـر شـدت چـرــرا ــا ش ــرا ب چ

بنــد ارشــق ط نصورت برداري به

هـا پـالت بعـاد

در ارتفاع ليمااقلـيم منطقـه

خشـك معت يمـهداد تا اواسط آبـ

متـر بـا بيش ميلي ت بهـار بـه ثبـ

درجه5/13 برابر

منطقه مورد مطالع .

)الف( تصويري از .2كل

پوشش گياهي بــدون ــديد و ب

ن از مراتــع ميــانب توسط آمار 138

اب. گرفت انجام

عرض شم 38´و.واقع شده است روش آمبرژه نيك از اواسط خرد

290گي ساالنه هاي زمسـتان وط دماي ساالنه

.1شكل

شك

طالعه تغييرات پــ ــراي ش ـط، چشــناختي همگــن

89تا 1386ي سيستماتيك-ي

و 38˚دريا واساسخشكبارندگه فصل

متوسط

مطــ متوسشـ بــومها سال

تصادفي

ويردي نوري و اهللا كيا جابر شريفي، يونس رستمي / 4

ال س

ومس

/ ره

شماوم

د /

انست

تاب

91

گياهي پوشش پراكنش به واريانس توجه با و نياز موردهـاي مـورد نيـاز از برداشت. شد تعيين قطعه 30برابر هاي گياهي و خاك شامل درصد پوشش گياهي، مولفه

درصد الشبرگ، درصد خاك لخت و رطوبت خاك در متري جنب ريشه گيـاه نتيسا 15-30و 0-15دو عمق

.پالت به عمل آمد 30در مسير ترانسكت با هاي هاي گياهي در شدت تغييرات هر يك از گونه

هــا در قالــب مختلــف چــرا بــا تجزيــه واريــانس داده SPSSهاي كامال تصادفي با استفاده از نرم افـزار بلوك

هـاي گيـاهي بـا روش و آزمون مقايسه ميانگين گـروه هـاي گرديـد و در نهايـت اثـرات شـدت دانكن تعيين

مختلــف چــرا روي تغييــرات پوشــش گيــاهي مــورد هاي هاي هرباريومي از گونه نمونه. ارزيابي قرار گرفت

گياهي غيرقابل شناسايي در صحرا تهيه و در هرباريوممركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي استان اردبيل

كــالس خوشــخوراكي. شناســايي و نگهــداري شــدندسـازمان (گياهان نيز با استفاده از كـد گياهـان مرتعـي

.تعيين گرديد) 13جنگلها و مراتع،

نتايج پوشــش گيــاهي در درصــد گيــري نتــايج انــدازه

بـدون چـرا و ي متوسـط، چـراي شـديد شرايط چـرا ها، درصـد به تفكيك كالس خوشخوراكي گونه) قرق(

ــت در ــاك لخ ــد خ ــاك و درص ــطح خ ــبرگ س الش .گرديده استارايه 3تا 1هاي جدول

هــاي چهــار ســال درصــد همچنــين ميــانگين دادهها، درصد پوشـش كـل و درصـد پوشش گياهان گونه

نشان داده شـده 4در جدول IIIو I ،IIگياهان كالس گياهـان (هـاي گيـاهي مقايسه آماري بين گـروه . استانجـام هـا بـر اسـاس ميـانگين ) و كل I ،II ،IIIكالس

.آمده است 6و 5گرديده كه نتايج آن جدول

هاي بررسي ها درتركيب پوشش گياهي در چراي متوسط به تفكيك سال چگونگي حضورگونه. 1ول دج

ميانگين درصد پوشش

سال بررسي نام علمي

1389 1388 1387 1386

25/1 26/190/000/275/0Artemisia fragrans Willd. 60/0 80/040/090/030/0Kochia prostrata (L.) Schrad. 80/1 00/140/120/460/0Noaea mucronata L. 15/0 12/013/035/000/0Salsola gemmascens L. 50/0 40/060/000/100/0Cynodon dactylon L. 70/7 60/780/670/1570/0Poa bulbosa L. 60/2 60/490/230/260/0Stipa hohenackeriana Trin. & Rupr. 00/0 00/000/000/000/0Carex stenophylla Wahlenb. 30/0 40/020/050/010/0Allium shelkovnikovii Goiss. 05/0 08/002/000/000/0Allium synthamanthum C. Koch 05/0 05/005/005/005/0Anthemis wiedemanniana Fisch.&C.A.

50/0 85/045/030/040/0Astragalus brachyodontus 05/0 03/002/015/000/0Caradaria draba L. 03/0 03/001/006/000/0Centaurea cheiranthifolia Willd. 70/1 90/150/120/220/1Centaurea virgata Willd. 30/0 30/030/005/010/0Convolvulus lineatus L. 06/0 07/012/005/000/0Falcaria vulgaris Bernh. 05/0 05/005/005/005/0Geranium albanum M.Bieb. 10/0 10/010/010/010/0Helichrysum rubicundum Bornm. 05/0 05/005/005/005/0Iris spuria L 00/0 00/000/000/000/0Onobrychis leunata Boiss. 10/0 10/010/020/000/0Polygonum patulum M. B چمن ساالنه70/970/570/570/1 70/5 علف هرز ساالنه 00/2 50/4 50/7 00/10 00/6

5 / هاي مختلف چرا در تغييرات پوشش گياهي و رطوبت خاك بررسي تاثير شدت

ال س

ومس

/ رهشما

وم

د/

انست

تاب

91

هاي بررسي گياهي در چراي شديد به تفكيك سالها درتركيب پوشش چگونگي حضورگونه .2ول دج

بررسي سال درصد پوشش نام علمي

1389 1388 1387 1386 17/0 27/007/034/000/0Artemisia fragrans Willd. 00/1 40/040/190/0 30/0Kochia prostrata (L.) Schrad. 20/1 60/040/120/260/0Noaea mucronata L. 98/3 00/496/398/598/1Salsola gemmascens L. 05/0 04/006/000/000/0Cynodon dactylon L. 13/0 10/016/026/000/0Poa bulbosa L. 08/1 60/230/132/010/0Stipa hohenackeriana Trin. & Rupr. 00/0 00/000/000/000/0Carex stenophylla Wahlenb. 00/0 00/000/000/000/0Allium shelkovnikovii Goiss. 00/0 00/000/000/000/0Allium synthamanthum C. Koch 00/0 00/000/000/000/0Anthemis wiedemanniana Fisch.&C.A.

45/0 85/045/020/030/0Astragalus brachyodontus 00/0 00/000/000/000/0Caradaria draba L. 00/0 00/000/000/000/0Centaurea cheiranthifolia Willd. 00/0 00/000/000/000/0Centaurea virgata Willd. 00/0 00/000/000/000/0Convolvulus lineatus L. 05/0 05/012/003/000/0Falcaria vulgaris Bernh. 00/0 00/000/000/000/0Geranium albanum M.Bieb. 03/2 50/000/112/650/0Helichrysum rubicundum Bornm. 24/0 06/030/060/000/0Iris spuria L 00/0 00/000/000/000/0Onobrychis leunata Boiss. 00/0 00/000/000/000/0Polygonum patulum M. B چمن ساالنه30/4 16/3050/1538/10 08/15 علف هرز ساالنه 00/0 20/2 00/4 00/6 05/3

هاي بررسي ها درتركيب پوشش گياهي در شرايط بدون چرا به تفكيك سال چگونگي حضورگونه. 3ول دج

درصد پوشش سال بررسي

نام علمي1389 1388 1387 1386

10/8 10/1010/620/1210/4Artemisia fragrans Willd. 08/1 50/180/090/112/0Kochia prostrata (L.) Schrad. 30/4 00/412/600/800/0Noaea mucronata L. 50/0 50/035/065/055/0Salsola gemmascens L. 58/0 40/060/000/132/0Cynodon dactylon L. 20/8 60/980/670/1570/0Poa bulbosa L. 35/2 30/450/200/260/0Stipa hohenackeriana Trin. & Rupr. 03/0 03/000/009/000/0Carex stenophylla Wahlenb. 12/0 08/010/030/000/0Allium shelkovnikovii Goiss. 18/0 20/002/040/010/0Allium synthamanthum C. Koch 18/0 07/045/015/005/0Anthemis wiedemanniana Fisch.&C.A.

03/1 30/240/050/090/0Astragalus brachyodontus 05/0 05/000/015/000/0Caradaria draba L. 03/0 06/000/006/000/0Centaurea cheiranthifolia Willd. 70/0 40/020/090/130/0Centaurea virgata Willd. 36/0 50/030/090/010/0Convolvulus lineatus L. 08/0 07/000/025/000/0Falcaria vulgaris Bernh. 05/0 00/000/005/015/0Geranium albanum M.Bieb. 15/0 10/010/010/030/0Helichrysum rubicundum Bornm. 10/0 10/005/025/000/0Iris spuria L 08/0 30/000/002/000/0Onobrychis leunata Boiss. 10/0 10/010/020/000/0Polygonum patulum M. B چمن ساالنه 00/0 00/2 60/5 00/8 90/3

علف هرز ساالنه 00/2 40/4 40/2 00/6 70/3

ويردي نوري و اهللا كيا جابر شريفي، يونس رستمي / 6

ال س

ومس

/ ره

شماوم

د /

انست

تاب

91

.هاهاي مختلف چراي به تفكيك كالس خوشخوراكي گونه ميانگين درصد پوشش گياهي در شدت .4ول دج

درصد ميانگينپوشش در شرايط

چراي شديد

درصدميانگينپوشش در شرايط چراي متوسط

درصد پوشش ميانگين در شرايط بدون چرا

نام علميكالس اكيرخوشخو

17/0 25/110/8Artemisia fragrans Willd. II 00/1 06/008/1Kochia prostrata (L.) II 20/1 80/130/4Noaea mucronata L. III 98/3 15/050/0Salsola gemmascens L. III 05/0 50/058/0Cynodon dactylon L. II 13/0 70/720/8Poa bulbosa L. II 08/1 60/235/2Stipa hohenackeriana I 00/0 00/003/0Carex stenophylla III 00/0 30/012/0Allium shelkovnikovii III 00/0 05/018/0Allium synthamanthum C. III 00/005/018/0Anthemis wiedemanniana III 45/0 50/003/1Astragalus brachyodontus I 00/0 05/005/0Caradaria draba L. III 00/0 03/003/0Centaurea cheiranthifolia III 00/0 70/170/0Centaurea virgata Willd. III 00/0 30/036/0Convolvulus lineatus L. II 05/0 0608/0Falcaria vulgaris Bernh. I 00/0 05/005/0Geranium albanum II 30/2 10/015/0Helichrysum rubicundumIII 24/0 05/010/0Iris spuria L III 00/0 00/008/0Onobrychis leunata Boiss. I 00/0 10/010/0Polygonum patulum M. B II 08/15 70/590/3Annual grasses III 05/3 00/670/3Annual forbs III جمع پوشش گياهي 95/35 64/29 51/28 جمع الشبرگ 13/26 19/22 25/18 خاك لختدرصد 92/36 17/49 24/53 I جمع كالس 54/3 16/3 58/1

II جمع كالس 47/18 50/10 35/1 III جمع كالس 94/13 98/15 58/25

هاي نتايج حاصل از تجزيه واريانس تاثير شدت

مختلف چرا در پوشش گياهي نشان داد كه اختالف هاي مختلف چرايي و گروه هاي داري بين شدتمعني

و اثر متقابل ) و پوشش گياهي كل I ،II ،III(گياهي نتايج آزمون مقايسه ). 5جدول(آنها وجود دارد

Aميانگين بين شرايط چرا نشان داد كه دو طبقه ) چراي متوسط و چراي شديد( Bو طبقه ) بدون چرا(

همچنين نتايج . از نظر تاثير چرا قابل تفكيك هستند

ي نشان داد كه سه مقايسه ميانگين گروه هاي گياه، )IIو Iگياهان كالس( Aگروه گياهي شامل گروه

پوشش گياهي ( Cو گروه ) IIIگياهان كالس( Bگروه با توجه به اينكه ). 7جدول (قابل تفكيك هستند ) كل

دار هستند، لذا اثر متقابل فاكتورهاي مورد بررسي معنيتوان نتيجه گرفت كه در برخي موارد ممكن است مي

هاي گياهي عكس هاي چراي بر روي گروه دتاثر ش .نتيجه فعلي را بدهد

/ 7

ال س

ومس

/ رهشما

وم

د/

انست

تاب

91

صد

مال

0/

0/

0/

ج

انكار Alze

د كـه ـ ثير ات

هي و رطوبت خاك

درص 5ري در سطح

ش

احتمP

2* 000

** 000

** 000

C

)ج(ي شديد

مناطق غيرقابلerreca-Angelo

خود نشان دادندي بيشتر تحـت ت

غييرات پوشش گياه

دار معني *رصد و

ارزش تF

811/22

756/43*

622/5*

دانكن

طبقات

B

ش دانكن طبقات

B

ب

و چرا) ب(توسط

ي دام در اين مoبراي مثال . ارد

در تحقيقات خ جامعه گياهي ي

ي مختلف چرا در تغ

در 1اري در سطح

مربعاتميانگين MS

803/1652

411/3170

360/407

457/72

رايط چرا با روش

ط

B

هاي گياهي با روش

ط

B

ب

، چراي مت)الف(را

ي ناشي از چرا و جاي تامل دا

)1998(مكاران ييرپذيري و پويا

هاي رسي تاثير شدت

د معني **. ت چرا

مجموع مربعاتSS

606/3305

234/9511

157/2444

360/7825

357/46599

سه ميانگين بين شر

كل

A

A

سه ميانگين گروه ه

كل

A

A

در شرايط بدون چر

ك وهي بـرــش

گياهيبودهو همتغيير

بر

هي تحت سه شدت

درجه آزاديDF

م

2

3

6

108

120

نتايج مقايس .6دول

گين درصد پوشش51/28

64/29

95/35

نتايج مقايس .7 ول

گين درصد پوشش0233/5

4967/7

6333/15

8383/27

الفب پوشش گياهي د

هاي خشك قليمي پوشـش گيـاف چـراي دامو كيفيــت پوشــ

پوشش تاجي گياه

د ت

ياهي

اي گياهي

ي

جد

ميانگ چرا يد

سط

ا

جد

ميانگ وهI

I

ل

نمودار درصدتركيب

ان بارندگي در تاثيرگـذار روي

هاي مختلفشدتــاهش كميــت و

درصد .5جدول

منبع تغييراتSV

شرايط چرا

بين گروه هاي گيا

رايط چرا در گروه ها

اشتباه آزمايشي

كل

شرايطچراي شديچراي متوسبدون چرا

گروIIكالس

Iكالس

IIIكالس

پوشش كل

ن .3شكل

گيريو نتيجهر چند كه نوسان

از عوامل شك است، اثرات شش گيــاهي و كــ

شر

بحث وهرخش نيمه

مرتعيپوشــش

ويردي نوري و اهللا كيا جابر شريفي، يونس رستمي / 8

ال س

ومس

/ ره

شماوم

د /

انست

تاب

91

در تغييرپـذيري مـوثر بعـدي عامـل و اقليم بوده چرااز طرفي هر سه محل مطالعه چرا . استپوشش گياهي

ــرايط اقليمــي مســاوي ــوده و از ش ــه ب ــك منطق در يگيـري در شـرايط ندازهبراساس نتايج ا. برخودار بودند

درصـد 95/36بدون چرا ميانگين پوشش گيـاهي كـل ، 54/3بـه ترتيـب IIIو I ،IIبود كـه گياهـان كـالس

. درصد از آن مقدار را تشـكيل دادنـد 94/14و 47/18 5/8پوشش گياهي كل درشرايط چراي متوسط حدود

درصد رسـيد، كـه بيشـترين 64/28كاهش داشته و به ايـن در . بـود II ط به گياهـان كـالس تغييرات آن مربو

تغييـرات جزيـي IIIو Iحالي است كه گياهان كالس ميانگين پوشش گيـاهي كـل در چـراي . را نشان دادند

شديد نسبت به چراي متوسط تغييرات جزيـي داشـت بـه شـدت كـاهش يافـت، در IIو Iاما گياهان كالس

نسبت كالس به بدون چرا IIIحالي كه گياهان كالس .ديك به دو برابر افزايش داشتندنز

نتايج حاصل از تجزيه واريانس نشان داد كه بـين ، I(هاي مختلف چرايي و بين گروه هاي گياهي شدت

II ،III از نظـر پوشـش تـاجي ) و پوشش گياهي كـلايــن نشــان . داري وجــود داردگيــاهي اخــتالف معنــي

دهد كه تاثير ميزان چرا در مرحلـه اول روي تغييـر ميركيب گياهان و در صـورت افـزايش فشـار چـرا در ت

كاهش پوشش گياهي كل و فرسـايش خـاك سـطحي همـراه بـا IIو Iافزايش گياهان كالس .شود مرتع مي

در شـرايط قـرق و چـراي IIIكاهش گياهـان كـالس ) 1378( داغـي و جليلـي قـره متعادل مطابق بـا نتـايج

كـه دادنشـان تحقيقات اين محققـان نتايج كلي. استقرق بـه مقـدار زيـادي شرايطدر IIگونه هاي كالس

نيـز Iهـاي كـالس افزايش يافته و تجديد حيات گونه يتهمچنين قـرق موجـب محـدود . فراهم شده است

گرديـده هـرز يهـا گونـه و IIIي كالس ها رشد گونهدر ايـن رابطـه اظهـار ) West )1993همچنـين . است

يش تنـوع داشت كه چراي سبك تا متوسط باعث افـزا

گـردد، اي و همگني در تركيب گياهان مرتعي مي گونههـاي در صورتي كه چراي سنگين باعث كاهش گونـه

. مهم مرتعي خواهد شدهمچنــين ميــزان رطوبــت خــاك در عمــق ريشــه

و 15گياهان در شرايط بدون چرا در اعماق صـفر تـا 10/ 52و 22/9متر بـه ترتيـب برابـر سانتي 30تا 15

اين مقادير در شـرايط چـراي متوسـط بـه .درصد بوددرصــد و در شــرايط چــراي شــديد بــه 40/8و 89/6تواند به چنين شرايطي مي. درصد رسيد 11/7و 88/5

دليل فراواني درصد الشبرگ و پوشش زنـده خـاك و به طبع آن جذب رطوبت و انتقال بيشتر آن بـه زمـين در شرايط بدون چرا باشـد كـه موجـب تـداوم حفـظ

.گردد بت خاك در شرايط قرق ميرطو

تشكر و قدردانيباشد كه از اين مقاله بر گرفته از طرح تحقيقاتي مي

منطقـه تحقيقـاتي مراتـع در 1389لغايـت 1386سال بنـد ارشـق در اسـتان اردبيـل انجـام شـده اسـت ميان

بدينوسيله از جناب آقاي ). 1390شريفي و همكاران، (پناه، مهنـدس د حسنمهندس يوسف جهاني، دكتر داو

رسول نيكخواه و ساير همكاران در بخـش تحقيقـات منابع طبيعي مركز تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعـي

.گردد استان اردبيل قدرداني مي

منابعبررسـي تـاثير قـرق در ) 1385. (و اكبـرزاده، م . شريفي، ج

، موسسـه وضعيت وگرايش مراتع طبيعي استان اردبيـل ، 843/88و مراتــع كشــور، شــماره تحقيقــات جنگلهــا

.صفحه 120تهران،

ــيار، م ، ــرزاده، م و هوش ــريفي، ج ، اكب ــي .1390ش بررستغييرات فصلي توليد و مصرف علوفه در مراتـع نمونـه

، )سـايت ارشـق -اردبيـل (پنج منطقـه رويشـي ايـران . صفحه 75. ها و مراتع ايران موسسه تحقيقات جنگل

مقايسه تركيـب پوشـش . 1378، جليلي، عح و ، قره داغي

9 / هاي مختلف چرا در تغييرات پوشش گياهي و رطوبت خاك بررسي تاثير شدت

ال س

ومس

/ رهشما

وم

د/

انست

تاب

91

گياهي اراضي تحـت چـراي دام و بـا قـرق در مراتـع جنگـل و علمـي پژوهشـي ل نامه صاستپي رود شور، ف

.28-34 :43شماره ،مرتع

مقايسه پوشـش گيـاهي منـاطق مرجـع، . 1375نيا، ح ، قليچكليد و بحراني پارك ملـي گلسـتان و مراتـع همجـوار،

سـازندگي شـماره پژوهشي پژوهش و -فصلنامه علمي30 :77-72 . موسسـه انتشـارات و مرتع و مرتعـداري، ) 1377 . (مقدم، م

.صفحه 470تهران، . چاپ دانشگاه تهران

. مرتعـداري در ايـران، چـاپ چهـارم ) 1382. (مصداقي، م .صفحه 336مشهد، ). ع(انتشارات دانشگاه امام رضا

ــدين، و .م بصــيري، ،.م وهــابي، )1368. (ج.س خواجــه البررسي تغييـرات پوشـش گيـاهي، تركيـب گونـه اي و

توليد علوفه در شرايط قـرق و چـرا در منطقـه فريـدن علوم كشاورزي و منابع طبيعـي شـماره مجله، اصفهان،

1: 59-71 .

Alzerreca-Angelo, H., Schupp, .E.W. and Kitchen S.G. (1998) Sheep grazing and plant cover dynamics of shadscale community. J.

Range Manage. 51(2): 214-221. Le Houerou, (1981) Long-term dynamic in arid-

land vegetation and ecosystems of North Africa. In: goodall, D.W.Evena, M.(eds)IBP. Syntheses.pp:357-384.Cambridge University Press.

Mekuria, W. , Veldkamp, E,. Haile, Mitiku,. Nyssen, J,. Muys,B,. Gebrehiwot,Kindeya. (2007). Effectiveness of exclosures to restore degraded soils as a result of overgrazing in Tigray, Ethiopia. , Journal of Environments 69 (2007) 270-284.

Moyo, C. S. , Sikosana, J. L. N. & Gambiza, J. (1995) Recovery of eutrophic rangeland after a severe drought. Rangelands in sustainable biosphere. Proceedings of the fifth international rangeland congress, Salt Lake City, Utah, USA, July: 385-386.

Quevedo, D.I. & Frances, F. (2008) A conceptual dynamic vegetation-soil model for arid and semiarid zones. Hydrology and Earth System Sciences, 12:1175–1187.

ويردي نوري و اهللا كيا جابر شريفي، يونس رستمي / 10

ال س

ومس

/ ره

شماوم

د /

انست

تاب

91

Effect of grazing intensity on vegetation changes and soil moisture in Arshaq province rangelands research site of Ardabil

Jaber Sharifi*, Yones Rostamikia and Allahverdi Nori

Instructor of Agriculture and Resources of Ardabil Province. *Corresponding Author Email Address: J_sh2320@yahoo.com.

Abstract

Excessive exploitation of pastures and intensity of grazing factors that undermine and destroy vegetation is pasture. This study aimed to determine the effects of different grazing intensity on vegetation and soil moisture in Arshaq area over four years (1386 to 1389) under three levels of grazing intensity (without it, moderate grazing and heavy grazing) Homogeneous ecological conditions of the pastures were the required components of plant and soil include: Percentage of vegetation cover, litter, bare soil and soil moisture in two root deeps of 15-0 and 30-15 cm in the adjacent plot was done within 30 transects. The results showed that total vegetation cover in the absence of grazing conditions was 36.95%, which the plants of class I, II and III had 3.54%, 18.47% and 14.94% of the total value, respectively. The average grazing conditions were 28.64% which the plants of class I, II and III had 3.16%, 10.5% and 14.98% of the total value, respectively. Intense grazing in the 28.51% Average total vegetation with the minor changes in values of the plant class I (1.58%), II (1.35%) and III (25.58%). Grazing intensity had significant effect on different plant groups (I, II, III and total) in terms of plant canopy (p<0.01). The results showed are two distinct classes of A (without Grazing) and Class B (moderate grazing and heavy grazing) between grazing intensity different. Besides, two separate group of A (plant Class I and II), B (pasturable plants of class III) and C (of vegetation) was found between the plant species. Keywords: Grazing intensity, vegetation changes, palatability class, Arshq Site, Ardabil.