نﺎﺠﻧز ﺮﻬﺷ رد ﯽﻤﺳرﺮﯿﻏ يﺎﻫ …zagros.iaub.ac.ir/article_521338_cf02580c28d4cdb4b9956ff...نﺎﺠﻧز ﺮﻬﺷ رد ﯽﻤﺳرﺮﯿﻏ يﺎﻫ

ساماندهی و توانمندسازي سکونتگاه هاي غیررسمی در شهر زنجان (مطالعه ي موردي: محلّه ي اسالم آباد)

دجواد حیدريمحم رشته شهرسازيکارشناس ارشد ،مدرس دانشگاه پیام نور زنجان

09127721738 [email protected]

مه لطفیفاط کارشناس ارشد جغرافیا و برنامه ریزي شهري

چکیده

شکل گیري سکونتگاه هاي غیررسمی پدیده اي است که در نتیجه ي جریان شهرنشینی شتابان دهه هاي اخیر و به پدیدار گشته است. جهان سومدنبال مهاجرت لجام گسیخته ي روستایی در بیشتر کشورهاي جهان، به ویژه کشورهاي

ین پدیده به عنوان یک چالش عمده ي اجتماعی، اقتصادي، سیاسی و غیره، دامن گیر بسیاري از شهرهاي کشورمان اشهر زنجان نیز همانند بسیاري از شهرهاي کشور با پدیده ي اسکان غیررسمی مواجه است. محلّه ي اسالم می باشد.

تشکیل می دهد، یکی از سکونتگاه هاي غیررسمی شهر درصد) 7/83آباد که بیشتر ساکنین آن را مهاجرین روستایی (زنجان می باشد که در این پژوهش به عنوان مطالعه ي موردي مورد بررسی قرار گرفته است. هدف اصلی این پژوهش نیز شناخت شرایط و ویژگی هاي ساکنین و محلّه ي مورد مطالعه به منظور کاهش آسیب هاي کالبدي و اجتماعی می

درصد) نسبت به 4/1نشان می دهد که علی رغم پایین بودن نرخ رشد جمعیت در این محلّه (ه هاي تحقیق باشد. یافت مسکونی منجر شده است. ي سرانه سطح درصد)، تراکم جمعیت باال بوده و در نتیجه به کاهش 02/2شهر زنجان (

هاي اجتماعی و کالبدي، به خصوص همچنین نتایج حاصل از پژوهش حاکی از پایین بودن سطح استاندارد شاخص شاخص مسکن در محلّه ي اسالم آباد نسبت به شهر زنجان می باشد.

سکونتگاه هاي غیررسمی، ساماندهی، توانمندسـازي، محلّـه ي اسـالم آبـاد، شـهر زنجـان. واژگان کلیـدي:

7/8/1394 :پذیرشتاریخ 4/5/1394 تاریخ دریافت:

1394،زمستان26/ فصل نامه جغرافیا و برنامه ریزي شهري چشم انداز زاگرس،دوره هفتم،شماره 152

مقدمهرا در دام مسائلی دیدند که خود ، شهرهاي کشورهاي جنوببا پایان عصر استعمار و تسلّط استعمار نو

). 1، ص1380اقتصادي این کشورها غیرقابل حل می نمود (شکویی، – بیشتر آن ها با اوضاع اجتماعی ظهور پدیده ي حاشیه نشینی و شکل گیري سکونتگاه هاي غیررسمی یکی از این مسائل است، که نشان

این پدیده محصول فرآیند اقتصادي آن هاست. – دهنده ي عمق بیماري ساخت هاي اجتماعی فراشهرنشینی دهه هاي اخیر کشورهاي جهان سوم می باشد. به طوري که جمعیت شهري این کشورها در

میالدي) هشت و نیم برابر شده است. 2000تا 1950طی نیم قرن (

(UN-HABITAT, 2005) نمودار میزان جمعیت سکونتگاه هاي غیررسمی جهان -1شکل شماره

درصد جمعیت جهان در شهرها زندگی می 50از میالدي بیش 2005ر گزارش سازمان ملل در سال بناب

کردند که یک سوم آن ها در سکونتگاه هاي غیررسمی به سر می برده اند. قاره ي آسیا در این سال حدود لطفی و درصد جمعیت خود را در مناطق حاشیه نشین و سکونتگاه هاي غیررسمی جاي داده بود ( 60

شهرنشینی در ایران با کشف منابع نفت و استخراج آن از قرن سیزدهم شمسی ).318، ص1388ماجدي، به بعد شتاب گرفت. این منبع درآمد جدید زمینه ي فروپاشی اقتصاد و جامعه ي سنّتی را فراهم کرد و به

(مطالعه ي موردي: محلّه ي اسالم آباد)ساماندهی و توانمندسازي سکونتگاه هاي غیررسمی در شهر زنجان

اف بین شهر و روستا شد کشاورزي در اقتصاد ملّی نقش حاشیه اي بخشید و بدین ترتیب زمینه ساز شک). به دنبال اجراي اصالحات ارضی این روند سرعت بیشتري گرفت 4ص ،1390(حسین زاده و حیدري،

و انباشت جمعیت مهاجر موجب افزایش جمعیت در تمام شهرها به خصوص شهرهاي بزرگ شد. هجوم اهنگی شهري عمومیت یافت. جمعیت روستایی ساخت شهر را در تمام سطوح آن به زیر سوال برد و ناهم

فرآیند چنین تحوالتی پیشی گرفتن افزایش جمعیت و توسعه ي شهري از توسعه ي اقتصادي کشور بود. ،1381بدین ترتیب شهرنشینی سریع کشور به صورت شهرنشینی مشکل زا نمایان گردید (نظریان،

اشتغال در فعالیت هاي صنعتی و ). از آن جا که مهاجرین روستایی فاقد مهارت هاي الزم براي77صدیگر مشاغل شهري بودند، به حاشیه ي اقتصادي شهر رانده شدند. درآمد پایین این گروه آن ها را مجبور کرد تا به زمین هاي اطراف شهرها روي آورده و به ساخت مساکن غیر استاندارد و غیر قانونی اقدام نمایند

این پدیده در نشین و سکونتگاه هاي غیررسمی در شهرها بود.که نتیجه ي آن شکل گیري مناطق حاشیه مطالعات شهري به عنوان یکی از آسیب هاي شهري مطرح می باشد. در فرآیند آسیب شناسی شهري، یکی

به عبارتی تنها با شناخت دقیق عوامل ب می باشد.یاز مراحل بسیار مهم، شناخت دقیق و همه جانبه از آسمی توان راهکارهاي حل آن را نیز ارائه نمود. از این جهت شناخت عوامل تأثیرگذار ایجاد آسیب است که

الزم و ضروري به نظر می رسد. تاکنون از در پیدایش و توسعه ي سکونتگاه هاي غیررسمی بیش از پیشسوي پژوهشگران مطالعات شهري دالیل متعددي براي شکل گیري سکونتگاه هاي غیررسمی ارائه شده

ولی با توجه به متنوع بودن پدیده ي حاشیه نشینی نمی توان دالیل وجود آن را از یک شهر به شهر است. .)39ص ،1390(شیعه و دیگران، دیگر تعمیم داد

شهر زنجان به عنوان یکی از شهرهاي متوسط اندام کشور است که همچون اغلب شهرهاي کشور، در دهه بل مالحظه اي داشته است که بیشتر معلول مهاجرت روستاییان به هاي اخیر رشد جمعیتی و کالبدي قا

شهر بوده و به شکل گیري سکونتگاه هاي غیررسمی و مناطق حاشیه نشینی چون اسالم آباد، نجف آباد، کوي هاي شهدا و فاطمیه، سایان، خاندره انجامیده است. تمرکز مطالعاتی این مقاله بر روي محلّه ي اسالم

اشد که جزء اولین اجتماعات حاشیه نشین شهر زنجان محسوب می شود و هم اینک با مسائل آباد می بعدیده ي کالبدي، اجتماعی، اقتصادي، زیست محیطی و ... مواجه است. ناکارآمدي راه حل هایی چون حذف و تخریب، ضرورت روي آوري به راهکارهایی مثل ساماندهی و توانمندسازي را جهت یکپارچگی

محلّه با محلّه هاي رسمی شهر آشکار می سازد.این


سواالت تحقیق محلّه ي اسالم آباد داراي چه ویژگی و هویتی می باشد؟ -1

محلّه ي اسالم آباد داراي چه پتانسیل ها و محدودیت هایی می باشد؟ -2

سیاست هاي مقابله با مسائل و مشکالت محلّه ي اسالم آباد کدامند و چگونه می توان به -3 ندهی و توانمندسازي آن اقدام نمود؟ساما

پیشینه ي تحقیق

صورت مطالعات و پژوهش هاي بسیاري در رابطه با سکونتگاه هاي غیررسمی و مناطق حاشیه نشین که در این بخش به برخی از آن ها اشاره می شود. گرفته است.

ه هاي غیررسمی کالن شهر بررسی میزان تمایل ساکنان سکونتگا"لطفی و ماجدي در مقاله اي با عنوان درصد از ساکنین 4/41به این نتیجه رسیده اند که "اهواز به مشارکت در طرح هاي توانمندسازي

سکونتگاه هاي غیررسمی اهواز به آینده ي محلّ سکونت خود خوشبین بوده و مایل به ماندن در محلّ کت در طرح هاي بهسازي محلّه و درصد از آن ها تمایل به مشار 5/85زندگی فعلی خود می باشند و

بررسی وضعیت مسکن در سکونتگاه هاي "اسماعیل پور در مقاله اي با عنوان مسکن خود دارند.به این نتیجه "با مطالعه ي موردي محلّه ي حسن آباد یزد غیررسمی و ارایه راهبردهاي ساماندهی آن ها

محلّه مرمتی و با مصالح کم دوام و دست رسیده است که بخش عمده ي مساکن در سکونتگاه هاي ایندوم و فاقد پروانه ساختمانی هستند. همچنین ساکنین محل آمادگی خود را براي مشارکت در بهبود

سکونتگاه "وضعیت مسکن و محیط سکونت خود اعالم نموده اند. شاه حسینی در پژوهشی با عنوان کنترل دولت بر رفتار ساکنان را دو عامل عمده در سطح معیشت مردم و کاهش "خودرو و امنیت اجتماعی

ساماندهی "زیاري و نوذري در مقاله اي با عنوان شکل گیري سکونتگاه خودرو پاکدشت برشمرده است.ضمن بررسی "و توانمدسازي اسکان غیررسمی در اهواز با مطالعه ي موردي کوي منبع شهر اهواز

ایران دوست و صرافی در تحقیقی با ب را پیشنهاد کرده اند.مشخّصات این سکونتگاه، راهبردهاي مناسعنوان داشته اند که تفاوت "یاس و امید در سکونتگاه هاي غیررسمی، مونه موردي: شهر کرمانشاه"عنوان

هاي بنیادي میان سکونتگاه هاي غیررسمی در حال ترقّی و در حال زوال مشاهده می شود که ناشی از اقتصادي، کالبدي، محیطی و نیز رویکرد مدیریتی حاکم –آن ها در شرایط اجتماعی روند تکوین و تکامل

فرآیند شکل گیري و گسترش سکونتگاه "بر آن است. شیعه، حبیبی و کمالی نسب در مقاله اي با عنوان به این نتیجه رسیده اند که ریشه شکل گیري "هاي غیررسمی، نمونه موردي: محلّه ي سهرابیه کرج


می رسد که وجود مزیت هایی چون ارزان بودن زمین، 1343ت در محلّه ي سهرابیه ي کرج به سال سکوننزدیکی به کرج و تهران، وجود جاده ي قزل حصار، مهاجرت تعدادي زیادي از مهاجرین در شکل گیري

این محلّه نقش داشته است.

روش تحقیقلی بوده و از روش پیمایشی و کتابخانه اي استفاده شده است. به تحلی –در این پژوهش از نوع توصیفی

طور کلّی روش تحقیق در این پژوهش مبتنی بر سه مرحله ي اصلی زیر می باشد:مطالعات کتابخانه اي: در این مرحله با بررسی و مطالعه ي کتابها، مقاالت، آمارنامه ها، طرح هاي –الف

وع تحقیق پرداخته شد.تحقیقاتی و ... در رابطه با موضمطالعات میدانی: در این مرحله به برداشت اطالعات الزم از طریق بازدید محلّه ي مورد مطالعه، -ب

مصاحبه با ساکنین و تهیه ي پرسشنامه پرداخته شد. در این تحقیق، براي برآورد حجم جامعه آماري از در این مقاله کل جمعیت محلّه ي اسالم آباد و فرمول کوکران استفاده شد. جامعه ي آماري مورد مطالعه

نفر در نظر گرفته شد. 300نفر بود که براي افزایش ضریب اطمینان 285نمونه آماري آن

푛 =푁푡 푝푞

푁푑 + 푡 푝푞

جمعیت جامعه ي Nنسبت وجود صفت در جامعه ي آماري، pحجم نمونه آماري، nدر این فرمول سطح d2نسبت عدم وجود صفت در جامعه ي آماري، qدرصد، 95در سطح اطمینان t2 =96/1آماري،

خطا (دقّت احتمالی مطلوب) را نشان می دهد.

푛 = ( / ) × / × /(% ) ( / ) × / × /

≅ 285

دو مرحله قبل را با اطّالعات تجزیه و تحلیل اطّالعات: در این مرحله اطالعات به دست آمده از -پ تلفیق کرده و با استفاده از نرم افزارهاي ARC GISحاصل از نقشه هاي تهیه شده در محیط نرم افزار

به تجزیه و تحلیل آن ها پرداخته شد. Excelو spss آماري


مبانی نظري تحقیقخله در آن ها دیدگاه ها و در زمینه ي موضوع سکونتگاه هاي غیررسمی، علل شکل گیري و چگونگی مدا

نظریات مختلفی مطرح می باشد. باید توجه داشت که علل حاشیه نشینی در رابطه ي مستقیم با علل پیرامون به خوبی فرآیند شکل گیري –شهرنشینی شتابان دهه هاي اخیر می باشد. نظریه ي مرکز

ته ي شهري نشان می دهد. در این سکونتگاه هاي غیررسمی را در نتیجه ي بهره کشی ناعادالنه ي هسنظریه هسته ي مرکزي شهر به دلیل عامل سلطه بر پیرامونش که خود از انباشت سرمایه در درون و عدم سرمایه گذاري در بیرون حاصل می گردد، پیوسته خود را تقویت نموده و ناحیه ي بیرونی خود را از

). از نظر دیدگاه اقتصاد سیاسی 88ص ،1382یفی، توسعه ي فیزیک و انسانی باز می دارد (قرخلو و شرفضا، الگوي توسعه ي وابسته و برون زا و جریان صنعتی شدن وابسته که معلول تسلّط اقتصادي کشورهاي توسعه یافته ي کنونی است، شهرنشینی شتابان و ناهمگون را در پی دارد. به موزات رشد نامتعادل،

و عدم تعادل هاي ساختاري جامعه شتاب می گیرد، که نتیجه ي آن نابرابري درآمدها افزایش می یابد. از نظر این دیدگاه فرآیند حاشیه )219ص ،1385(نقدي و صادقی، ظهور حاشیه نشینان شهري می باشد

نشینی در واقع فرآیند انتقال فقر و محرومیت از روستاها به شهرها می باشد. این دیدگاه به علل پیدایش ،1381(حاج یوسفی، اي مختلف می پردازد و می کوشد با ریشه ي مسئله درگیر شودسکونتگاه ه

، ولی راهکارهاي الزم را براي ساماندهی و بهسازي زندگی و سکونت در کانون حاشیه نشینی )17صو در ارائه نمی کند، بلکه غالباً تنها راه حل مسئله را در تغییر ساختار حاکم بر کار، تولید، توزیع و مصرف

). پرویز پیران 25ص ،1388مجموع ساخت اقتصادي و نیز تغییر بنیادین جوامع می بیند (زیاري و نوذري، معتقد است که براي دریافت دالیل حاشیه نشینی و رسیدن به فضاي تصمیم گیري در این مسئله الزم

است که این دالیل را در سطوح زیر مورد توجه قرار دهیم؛

اقتصادي و نظام شهري –ضا و روابط بین المللی، شرایط تاریخی، ساختار اجتماعی سطح کالن: ف -الف کشور و شهر مورد بررسی در این سطح مورد مطالعه قرار می گیرد.

سطح میانه: ویژگی ها و خصوصیات منطقه در سطح میانه مورد بررسی قرار می گیرد. -ب ).120ص ،1373ته می شود(پیران، سطح خرد: در این سطح به مطالعه ي موردي پرداخ -پ

دیدگاه لیبرالی علل پیدایش سکونتگاه هاي غیررسمی را قهري و از تبعات نظام جهانی موجود می داند و ) و 97ص ،1373شود (پیران، بر این باور است که بر این پدیده باید با دید بهسازي و ساماندهی نگریسته

در دیدگاه ).30ص ،1380(شیخی، زمین، موضوع را خاتمه دادبا اعطاي زمین، دادن وام و کنترل دولتی


ساماندهی دولت ها با بهسازي مناطق از راه قانونی کردن زمین و بهبود شرایط زندگی مردم و استفاده از مشارکت ساکنان سعی دارند این سکونتگاه ها را به رسمیت شناخته و از توان و استعداد ساکنان براي

). دیدگاه توانمندسازي نیز بر 25ص ،1388ر بهره برداري کنند (زیاري و نوذري، ایجاد زندگی بهتفقرزدایی استوار است و در توسعه ي پایدار انسانی محور، با تکیه بر مشارکت شهروندان و مدیریت

دیدگاه بوم شناسی شهري، صحنه ي شهري را محلّ تنازع ).60ص ،1381شهري پیش می رود (خضرایی، در این زمینه ).33ص ،1380اي گیري مناسب تر در بهترین فضاي شهري تحلیل می کند (پیران، بقا و ج

ارنست برگس و لوئیز ورث معتقدند علّت شکل گیري مناطق حاشیه نشین، تمرکز گروه هاي فقیر در در نظریه ي کاربري اراضی شهري شهري، ).190ص ،1385نواحی فاقد خدمات کافی است (فکوهی،

و نظام فضایی خاصی که شهر به خود می گیرد، نتیجه ي رقابت گروه هاي مختلف شهري در جهت شکل احراز موقعیت شهر است. در این صورت بازندگان این رقابت به ظهور پدیده هایی نظیر زاغه نشینی،

شینی را مانوئل کاستلز حاشیه ن ).88ص ،1383حاشیه نشینی، حلبی آباد و ... دامن می زنند (قرخلو، ).189ص ،1382اجتماعی و شهرنشینی ناهمگون می داند (آقابخشی، –محصول نابرابري هاي اقتصادي

اجتماعی می دانند. –جامعه گرایان جدید نیز پدیده ي حاشیه نشینی را نتیجه ي نابرابري هاي اقتصادي جتماعی و کالبدي، محلّه هاي اینان معتقدند که به دلیل بروز کمبودها و نارسایی تسهیالت زیربنایی، ا

). از نظر جامعه شناسان، گروه ها و طبقاتی که 18ص ،1381حاشیه نشین شکل می گیرند (حاج یوسفی، مسلّط بر منابع کمیاب اجتماعی شهري اند به موقعیت زیست در متن دست می یابند و در حیات جمعی

نقشی نیمه فعال یا غیر فعال دارند (ربانی و نفش سوژگی ایفا می کنند و در گستره ي فعالیت هاي شهري ).83ص ،1381دیگران،

ویژگی هاي عمومی عرصه ي تحقیق

هکتار در شمال غربی شهر زنجان، در کنار شهرك هاي تازه 5/99محلّه ي اسالم آباد با مساحت تقریبی به کمربندي شمالی تأسیس جانبازان، الهیه و شهرك غرب واقع شده است. محلّه ي مذکور از جنوب

بهمن) از شمال به شهرك جانبازان، از غرب به کوي سعیدیه و از سمت شرق به پادگان 22(بزرگراه بر می گردد. در آن زمان، 1345-55ارتش محدود می گردد. تاریخچه شکل گیري این محلّه به دهه ي

این محلّه یکی از مساعدترین این محلّه حد نهایی پیشروي شهر زنجان در شمال را داشت. شیب زمین زمین ها براي شهرسازي بوده و نیازي به عملیات خاك برداري و خاکریزي نداشته است. قبل از انقالب

که مستعد توسعه شهري بودند، تفکیک و به صورت یک شهرك طرّاحی شده بود. در اسالمی این زمین ها


مترمربع و شبکه عبور و مرور 500هر قطعه شده نقشه ي تفکیکی اولیه، حداقل مساحت در نظر گرفتهمتر مربع پیش بینی شده بود. این محله بدلیل اینکه در طرح جامع 20تا 12شطرنجی و گذرهایی با عرض

خارج از محدوده شهري لحاظ شده بود، مورد کم توجهی شهرداري قرار گرفت. 1357شهر زنجان مصوب وستایی به ساخت مساکن غیرقانونی و خارج از ضوابط شهرداري در در نتیجه از این سال ها مهاجرین ر

که امروزه به اسالم اباد تغییر نام داده آن اقدام کردند و نام آن را به نام بانی اولیه ي آن صفرآباد نهادنده ي . کما اینکه برخی از خیابان ها و کوچه ها و محل تقاطع ها هم از سوي اهالی با نام اولین سازنداست

آن شناخته می شود. البته زمین ها در این محلّه هیچ گاه بصورت عدوانی تصرف نشده بود، بلکه توسط -که غالبا کم درآمد بودند -مالکین و سودجویان دلّال به قطعات مختلف تفکیک و به مهاجرین روستایی 10از شهر، این قطعات گاه به به صورت قولنامه اي فروخته می شد و در پی تشدید مهاجرت به این محلّه

متر مربع) تفکیک شده اند. ارتباط این قطعات با شبکه گذربندي از 500قطعه در قالب یک قطعه قدیمی (طریق گذرهاي بن بست یک متري تأمین می گردید. نکته قابل توجه این است که چون تقسیمات جدید

ندي اولیه حفظ شده و اکنون این محله علیرغم در چارچوب طرح تفکیکی اولیه انجام گرفته، شبکه گذرب تراکم بسیار زیاد هنوز از شبکه دسترسی مناسبی برخوردار است.

نقشه موقعیت محدوده ي مورد مطالعه -2شکل شماره


یافته هاي تحقیق ویژگی هاي جمعیت شناختی

تراکم جمعیتی -الفنفر 33845، 1385هکتار، در سرشماري نفوس و مسکن سال 5/99دل محلّه ي اسالم آباد با مساحتی معا

سکنه داشته است. این محلّه در محدوده منطقه یک شهرداري زنجان واقع شده است. مقایسه ي تراکم خالص و ناخالص جمعیت محله ي اسالم آباد با شهر زنجان و منطقه ي یک شهري، حاکی از عدم

مسکونی و باالبودن تراکم جمعیتی در آن دارد. تجانس، ریزدانه بودن واحدهاي

).1385مقایسه ي تراکم جمعیتی محلّه ي اسالم آباد با شهر زنجان و منطقه ي یک شهري ( – 1شمارهجدول تراکم ناخالص جمعیتی تراکم خالص جمعیتی جمعیت (نفر) مساحت (هکتار) شرح

5/56 3/191 349713 7/5593 شهر زنجان 7/55 8/179 65009 8/1166 منطقه یک

340 445 33845 5/99 محله اسالم آباد .1385 مأخذ: سرشماري نفوس و مسکن،

ساختار سنّی و جنسی -بدرصد جمعیت این محلّه در گروه سنی 5/67ساختار جمعیتی محلّه ي اسالم آباد جوان می باشد، زیرا

64- 15 ت زنان و مردان این محلّه نشان می دهد که ساله قرار دارند. همچنین مقایسه ي نسبت جمعیدرصد را زنان تشکیل می دهند. به عبارت دیگر نسبت 8/49درصد از کلّ جمعیت را مردان و 2/50

نفر می باشد. 101جنسی در این محله


ساختار سنی و جنسی جمعیت محلّه ي اسالم آباد -2شمارهجدول گروه جنسی

گروه سنی سینسبت جن زن مرد مرد و زن

درصد تعداد درصد تعداد درصد تعداد

4 -0 2760 2/8 1402 2/8 1358 1/8 2/103 9 - 5 2688 9/7 1416 3/8 1272 5/7 111 14 - 10 3558 5/10 1858 9/10 1700 1/10 109 19 - 15 4704 9/13 2356 8/13 2348 9/13 100 24 - 20 4210 4/12 2033 9/11 2177 9/13 93 29 - 25 3717 11 1959 5/11 1758 4/10 111 34 - 30 2901 6/8 1468 6/8 1433 5/8 102 39 - 35 1988 9/5 9981 7/5 1007 9/5 97 44 - 40 1412 2/4 688 4 724 3/4 95 49 - 45 1271 8/3 589 5/3 682 4 86 54 - 50 1100 3/3 486 8/2 614 6/3 79 59 - 55 841 5/2 359 1/2 482 8/2 74 64 - 60 693 2 329 9/1 364 2/2 90

117 6/5 922 3/6 1080 9/5 2002 ساله و بیشتر 65 101 100 16841 100 17004 100 33845 جمع کل

. 1385 مأخذ: سرشماري نفوس و مسکن،

نرخ رشد جمعیت و بعد خانوار -پد برنامه ریزي و اجراي هر برنامه اي عالوه بر آن که مستلزم آگاهی از میزان جمعیت محدوده ي مور

مطالعه می باشد، بلکه الزم است نرخ رشد جمعیت در افق برنامه نیز مشخص شود تا مبناي ارائه ي آگاهی از میزان نرخ رشد جمعیت (افزایش راهکارها و پیشنهادات در جهت بهبود اوضاع باشد. در واقع

ان را تا حد زیادي جمعیت)، افقی را فرآروي ما قرار می دهد که بر اساس آن می توان نیازهاي ساکننشان می دهد که 75و 85مقایسه ي جمعیت سال شناخت و براي رفع آنها، پیشنهادات الزم را ارائه نمود.

نرخ رشد جمعیت محلّه ي اسالم آباد در این دهه منفی بوده است، در حالی که نرخ رشد جمعیت شهر رشد جمعیت را می توان ناشی از عواملی درصد بوده است. منفی بودن نرخ 02/2زنجان در همین دهه

همچون فرآیند جدایی گزینی اکولوژیکی خانوار در نتیجه ي بهبود نسبی وضعیت اقتصادي، ازدواج فرزندان و جدا شدن آن ها از خانواده (تشکیل خانواده هاي هسته اي) دانست. بعد خانوار، بیانگر تعداد

نشان از 1375نسبت به سال 1385کاهش بعد خانوار در سال افراد ساکن در هر واحد مسکونی می باشد.تشکیل خانواده هاي هسته اي و تمایل خانواده ها به کاهش تعداد فرزندان دانست. با این حال در مقایسه

نفر) رقم باالیی محسوب می شود. 9/3با بعد خانوار شهر زنجان (


.1375-85الم آباد در دهه نرخ رشد جمعیت و بعد خانوار در محلّه ي اس –3 شماره جدول بعد خانوار نرخ رشد میزان جمعیت

1375 1385 1375 1385 39250 33845 4/1 - 2/5 1/4

. یافته هاي تحقیقمأخذ:

وضعیت سواد -تیکی از شاخص هاي اجتماعی مهمی که بر دیگر شاخص ها نیز تأثیر می گذارد، نرخ باسوادي است. زیرا

وفقیت آمیز هر طرح و برنامه اي مستلزم همکاري و مشارکت ساکنین محدوده ي مورد مطالعه اجراي م بوده و این عامل نیز ارتباط مستقیمی با نرخ باسوادي و میزان تحصیالت ساکنین دارد.

سال (درصد) 6نرخ باسوادي در افراد باالي – 4 شماره جدول

کل زن مرد محله

7/69 6/57 3/78 اسالم آباد

.یافته هاي تحقیقمأخذ:

زادگاه سرپرستان خانوار -ث درصد از سرپرستان خانوار 7/83بر اساس اطالعات به دست آمده از پرسش نامه هاي خانوار، زادگاه

ادگاه روستا بوده که در سال هاي اخیر با مهاجرت به شهر زنجان در محلّه ي اسالم آباد ساکن شده اند و زدرصد سرپرستان خانوار نیز شهر زنجان می باشد که به دالیلی همچون فقر اقتصادي و ارزانی قیمت 3/16

واحدهاي مسکونی نسبت به دیگر محلّات شهر، در این محلّه ساکن گردیده اند.

زادگاه سرپرستان خانوار -5 شماره جدول

شهر روستا زادگاه سرپرستان خانوار 3/16 7/83 درصد

یافته هاي تحقیق. مأخذ:

سطح سرانه کاربري ها

تدقیق اراضی در محالت فقیرنشین شهر زنجان از جمله محلّه ي مورد مطالعه جهت پیشنهاد و ارتقاء کاربري ها با سرانه هاي استاندارد مورد قبول طرح تفصیلی، بسیار مشکل و گاه غیر ممکن است. زیرا غالباً


اندیشیده اي براي ساخت و ساز هستند. گواه این موضوع سرانه هاي این گونه محلّات فاقد طرح از پیش بسیار پایین خدمات در محالت فقیر نشین زنجان در مقایسه با شهر زنجان است.

وضعیت سرانه برخی از خدمات اساسی مورد نیاز و مقایسه آنها با متوسط هاي شهري (درصد) -6 شماره جدول

باداسالم آ شهري1منطقه شهر زنجان شرح 15/92 47/19 7/32 مسکونی

84/0 7/0 6/1 تجاري و خدماتی

آموزشی

24/0 37/0 5/0 ابتدایی و قبل از دبستان 17/0 32/0 3/0 راهنمایی

34/0 23/0 6/0 دبیرستان و هنرستان 0 18/0 3/0 سایر مؤسسات آموزشی

0 0 3/0 فنی و حرفه اي 75/0 09/1 05/2 جمع

0 04/0 6/0 آموزش عالی 03/0 22/1 1/1 درمانی - بهداشتی

0 02/0 1/1 ورزشی 77/0 8 8/4 پارك و فضاي سبز

0 71/22 8/8 انتظامی - اداري 0 05/0 2/0 جهانگردي و پذیرایی

فرهنگی و مذهبی

0 05/0 3/0 فرهنگی 1/0 09/0 5/0 مذهبی

1/0 14/0 7/0 جمع 0 4/0 1/1 صنعتی و کارگاهی (غیر مزاحم)

22/0 28/1 6/1 تأسیسات و تجهیزات شهري 06/0 15/0 6/1 تأسیسات حمل و نقل و انبار

0 4/0 3/0 مختلط غیر سکونی 0 95/9 7/15 باغات و اراضی زراعی

46/8 19/29 2/33 شبکه معابر 0 4.8 7/4 حریم و فضاهاي سبز استحفاظی

0 0 00/0 خدمات برتر 4/1 14/85 --- و گورستان در حال احداث - اراضی خالی

4/29 49/179 3/178 جمع کل .1388 مأخذ: نتایج طرح بازنگري تفصیلی شهر زنجان ،


)مأخذ: نگارندگان( کاربري اراضی در محلّه ي اسالم آباد زنجان -3شکل شماره

ویژگی هاي کیفی واحدهاي مسکونی

ته در بناکیفیت مصالح به کار رف -الفساخت واحدهاي مسکونی تعیین کننده ي میزان مقاومت و استحکام بنا در مقابل مصالح به کار رفته در

مخاطرات طبیعی و غیر طبیعی بوده و شاخص مهمی در بررسی وضعیت بناها می باشد. بررسی انجام شده درصد از واحدهاي مسکونی 94در مورد واحدهاي مسکونی محلّه ي اسالم آباد نشان می دهد که بیش از

لّه از تیرچوبی یا تیرآهن با دیوارهاي آجري، خشتی و گلی ساخته شده اند و فاقد اتصاالت این محپایدارند و حتی در بناهایی که با آجر، آهن یا آجر با سنگ ساخته شده اند، فاقد مقاومت و ماندرگاري

طوالنی می باشند.


آباد (درصد) مصالح به کار رفته در ساخت واحدهاي مسکونی محلّه ي اسالم -7شمارهجدول

خشتی و گلی تیر چوبی با آجریا سنگ تیر آهن با آجر یا سنگ اسکلت فلزي6/4 3/68 7/25 4/1

.1388مأخذ: سازمان آب و فاضالب،

)مأخذ: نگارندگان(مصالح به کار رفته در ساخت واحدهاي مسکونینقشه - 4شکل شماره

روش ساخت واحد مسکونی -ب

اخص هاي مهمی که در سنجش کیفیت بناها و میزان مقاومت آن ها مورد استفاده قرار امروزه یکی از ش -می گیرد، شیوه ي احداث بنا می باشد. هزینه هاي اضافی ناشی از احداث مسکن به شیوه ي مهندسی

ساکنین محلّات فقیرنشین را به استفاده از روش هاي سنّتی ساخت و ساز -نسبت به شیوه هاي سنّتی درصد از 4/86مجبور کرده است. بررسی انجام شده در محلّه ي اسالم آباد نشان می دهد که بیش از

واحدهاي مسکونی محلّه ي اسالم آباد به شیوه ي بنّایی سنّتی و به صورت غیراصولی و بدون توجه به اصول مهندسی احداث شده اند.


ان نامتعارف شهر زنجان (درصد)ساخت واحدهاي مسکونی در محالت با اسک روش -8شمارهجدول روش ساخت

محلّه بنایی سنّتی مهندسی

4/86 6/13 اسالم آباد .یافته هاي تحقیقمأخذ:

قدمت بناها -پاستهالك و فرسودگی ناشی از گذر ایام عالوه بر آن که نماي بیرونی ساختمان را زشت و فرسوده نشان

موجب کاهش مقاومت بنا شده و ضریب آسیب پذیري آن را در مقابل مخاطرات طبیعی و غیر می دهد، درصد از بناهاي 60طبیعی افزایش می دهد. مطالعه ي انجام شده در محلّه ي اسالم آباد نشان می دهد که

ي سال عمر دارند. جدول زیر قدمت واحدهاي ساختمانی موجود در محله 20موجود در آن بیش از اسالم آباد را نشان می دهد. بنظر می رسد با توجه به مصالح بکار رفته در ساخت بناها و شیوه ي ساخت

سال دارند، از شرایط 10و ساز مسکن در محله ي اسالم آباد، واحدهاي ساختمانی که قدمتی بیش از کیفی مناسبی جهت اسکان برخوردار نمی باشند.

ي اسالم آباد (درصد)قدمت بناها در محلّه -9شمارهجدول

سال30بیش از سال 20 – 30 سال 10 – 20 سال 1 – 107/20 4/38 7/18 2/22

.یافته هاي تحقیق مأخذ:

)مأخذ: نگارندگان( کیفیت واحدهاي مسکونینقشه - 5شکل شماره


ویژگی هاي اقتصادي وضعیت شغلی سرپرست خانوارها -الف

درصد از سرپرستان خانوار بیکار و یا در مشاغل فصلی 2/35پرسش نامه ها نشان داد که نتایج حاصل از همچون کشاورزي، بنّایی و ... مشغول به کارند.

وضعیت اشتغال فعلی سرپرستان خانوار -10شمارهجدول

سایر بیکار شاغل فصلی فاقد شغل معین روزانه داراي شغل دائمی شاخص 4/4 4/18 6/13 9/21 7/41 درصد

مأخذ: یافته هاي تحقیق.

از آن جا که بخش عمده اي از ساکنین محلّه ي اسالم آباد را مهاجرین روستایی تشکیل می دهد که در دهه هاي اخیر در پی یافتن کار به شهر مهاجرت کرده اند، اغلب آن ها فاقد مهارت و توانایی حرفه اي

روي می آورند. به همین دستیناگزیر به شغل هاي الزم براي شغل هاي تخصصی می باشند، در نتیجهدرصد از سرپرستان خانوار را مشاغلی تشکیل می دهد که به حرفه و تخصص 85خاطر شغل حدود چندانی نیاز ندارد.

گروه هاي عمده ي شغلی در محلّه ي اسالم آباد (درصد) -11شمارهجدول

سایر کارگر راننده صنعتی نظامی مغازه دار کشاورز کارمند

11 3/12 3/9 5/3 7/1 5/4 2/51 5/6


وضعیت دارایی خانوارها -بدرصد خانوارها 95بیش از .اصلی ترین دارایی خانوارهاي ساکن در محلّه ي اسالم آباد مسکن می باشد

لّه (خرید یا غصب) و مالک مسکن خود می باشند. این تملّک از دو طریق، تملّک هنگام شکل گیري محتملک بعد از شکل گیري محله (خرید رسمی و قانونی واحد مسکونی) بوجود آمده است که در این میان

شیوه دوم بیشتر رواج داشته است. وضعیت تملّک دارائی هاي خانوارها در محلّه ي اسالم آباد (درصد) -12شمارهجدول

کیت محل کسب و مال داراي ملک در روستا مالک محل سکونت خود پیشه

مالکیت وسایل و ابزار کار

مالکیت اتومبیل

6/83 8/0 1/4 9/4 6/6



و علت انتخاب این محلّه براي سکونت میزان درآمد خانوارها -پباشد، میزان پس انـداز میزان پس انداز ارتباط مستقیمی با میزان درآمد دارد. زیرا هر چه میزان درآمد باالتر

بیشتر خواهد شد. با توجه به اینکه امروزه قیمت محلّات بر اساس وضعیت اقتصـادي سـاکنین آن تفکیـک می شود، قیمت پایین اراضی مسکونی در محلّه ي اسالم آباد حکایت از وضعیت اقتصادي پـایین سـاکنین

ـ متـري و خیابـان شـهید 20ان هـاي اصـلی ( آن دارد. در این محله قیمت یک متر واحد مسـکونی در خیابهزار تومـان و در سـایر 600صدوقی، خیابان جاده همایون) با توجه به ماهیت تجاري این محورها بالغ بر

هزار تومان می باشد. 300-350محورهاي فرعی

(هزار تومان)میزان درآمد خانوارها در محله ي اسالم آباد -13شماره جدول 400بیش از 300- 400 200- 300 100- 200 50- 100 50کمتر از

4/4 8/7 2/16 8/32 2/34 6/4 .یافته هاي تحقیقمأخذ:

درصد ساکنین محلّ به دلیل ارزانی قیمت مسکن 70یافته هاي حاصل از نتایج پرسش نامه ها نشان داد که

دیگري بر وضعیت اقتصادي پایین و اجاره بها، این محلّه را براي سکونت انتخاب کرده اند که خود گواه ساکنین می باشد.

علّت انتخاب محلّه اسالم آباد براي سکونت -14شمارهجدول

سایر نزدیکی به خویشاوندان نزدیکی به محلّ کار قیمت پایین اجاره بها ارزانی قیمت مسکن دالیل 7/6 7/10 6/12 4/28 6/41 درصد

مأخذ: یافته هاي تحقیق.

هاحساس تعلّق به محلّ

درصد از ساکنین تعلّق خاطري به محلّه ي مورد 8/73نتایج حاصل از پرسش نامه ها نشان می دهد که مطالعه نداشته و اظهار داشته اند که در صورت برخورداري از توان مالی مناسب این محلّه را ترك خواهند

د، آن ها مواردي چون پایین بودن در طی مصاحبه اي که نگارندگان با ساکنین محلّه اسالم آباد داشتن کرد.فرهنگ ساکنین محلّه، دید منفی مردم و مسئوالن نسبت به محلّه، عدم اجراي عدالت در توزیع خدمات و امکانات توسط مسئولین و نهادهاي شهر، باال بودن میزان جرم و جنایت در محلّه، کمبود خدمات و

امکانات و ... را به عنوان دلیل بیان کردند.


ساماندهی و توانمندسازي يمایل به همکاري در اجراي طرح هاتدرصد از پاسخگویان حاضر به همکاري و مشارکت 1/88نشان می دهد که نتایج حاصل از پرسش نامه

و بهسازي محلّه ي خود می باشند. در اجراي طرح هاي ساماندهی و توانمندسازي

) محلّه ي اسالم آبادSWOT(و فرصت هاي هاتحلیل نقاط قوت، ضعف ها، تهدیداز جمله ي مدل هاي ارزیابی می باشد که با استفاده از دو عامل درونی و بیرونی که هر SWOTمدل

کدام شامل دو شاخص مثبت و منفی می شوند، به بررسی ویژگی هاي محدوده ي مورد مطالعه می پردازد رفته از درون محلّه هستند و شامل نقاط قوت ). عوامل درونی نشأت گ140: 1385(حاتمی نژاد و دیگران،

و ضعف ها می شوند. عوامل بیرونی نیز در رابطه با سطح کالن تر هستند و در حقیقت علّت وجودي خود را از خارج از محدوده به دست می آورند. این دسته از عوامل شامل فرصت ها و تهدیدها می شوند.


بادمحله ي اسالم آ SWOTتحلیل - 15جدول شاخص

زمینه ي تحلیل عوامل بیرونی عوامل درونی

)Tتهدیدها ( )Oفرصت ها ( )Wنقط ضعف ( )Sنقاط قوت (* اشتغال بخش عمده اي از ساکنین به صنایع دستی و فرش اقتصادي

بافیمتري شهید مدنی در 20* وجود محور تجاري پویاي خیابان

محلّه.شاورزي در روستاهاي * اشتغال برخی از ساکنین به شغل ک

پیرامونی شهر.* پایین بودن قیمت زمین و مسکن نسبت به بخش هاي دیگر

شهر. * سطح باالي تصرّف واحدهاي مسکونی شخصی.

* کمبود درآمد و نبود پس انداز * فقر اقتصادي حاکم بر محلّه

* عدم وجود مهارت شغلی و فنّی در ساکنین ز فعالیت هاي اشتغالزایی* عدم حمایت سازمان هاي تعاونی ا * وجود مشاغل غیر رسمی در محلّه

* ضعف تخصص فنّی و مهارت هاي الزمه در ایجاد خود اشتغالی

* واقع شدن محلّه ي مورد مطالعه در کنار کمربند شمالی شهر

* برپایی جمعه بازار در نزدیکی محلمتري شهید 20* عملکرد منطقه اي و شهري محور تجاري

جمعه بازارمدنی و

* کاهش اشتغال به صنایع چاقوسازي و فرش بافی به علّت عدم حمایت نهادها و سازمان هاي

تعاونی* افزایش گرایش به شغل هاي غیررسمی

همچون دست فروشی در سال هاي اخیر* خرید و فروش مواد مخدر به علّت تجمع

اراذل و اوباش در محل

در ایام ماه محرم در محلّه* برگزاري مراسم تعزیه اجتماعی* وجود مساجد و تکایایی با عملکرد مذهبی و اجتماعی با

کارکرد فرامحلّه اي* تمایل نسبتاً مطلوب ساکنین به مشارکت در طرح هاي

بهسازي و نوسازي محلّه* برگزاري کالس هاي سوادآموزي توسط نهضت

سوادآموزياز ساکنین که * ایجاد صندوق هاي مالی خرد توسط برخی

به اعطاي تسهیالت به اعضا می پردازد * وجود افراد تحصیل کرده و مستعد

* وجود معتادان و اراذل و اوباش در برخی قسمت هاي محلّه * وجود آسیب هاي اجتماعی در محلّه

* باال بودن بعد خانوار * پایین بودن فرهنگ شهرنشینی در بین ساکنین

اربري ها همچون زندان به ویژه بر * تأثیر منفی وجود برخی ک روي کودکان

ها، انجمن ها و شوراهاي محلّهNGO* کمبود * باال بودن میزان جرم و جنایت در محلّه * دید منفی ساکنین محلّه به محلّه ي خود

* تراکم باالي جمعیت* تمایل ساکنین به ترك محلّه در صورت برخورداري از توان مالی

مناسب باالي ساکنین به ویژه سرپرستان خانوار * بیسوادي

* بروز اختالف و درگیري بین همسایگان و ساکنین

* واقع شدن برخی سازمان ها همچون سازمان ملّی جوانان در محلّه

* نزدیکی به مراکز فرهنگی و اجتماعی * اذعان مدیریت شهري به فقر شهري حاکم در محلّه

شهر به محلّه * دید منفی ساکینن دیگر محلّات ي اسالم آباد

* بدنامی محلّه در بین مردم شهر* دید منفی سازمان هاي مدیریت شهري نسبت

به محلّه و ساکنین آن* وجود فضاهاي جرم زا و ناامن همچون

مخروبه ها و فضاهاي تاریک به ویزه در شب

* اشرافیت کم بناها نسبت به هم کالبدي حلّه* احداث سیستم فاصالب در م

* ریزدانگی قطعات * قولنامه اي بودن خرید و فروش امالك

ک به صد درصدي خانوارها به خدمات * دسترسی نزدی زیربنایی نظیر برق، آب، گاز.

* وجود زندان مرکزي شهري در مجاورت محلّه


* روان بودن عبور و مرور در محورها و خیابان هاي محلّه * طرح هندسی و منظم محورها و خیابان ها

مسجد) 10* توزیع مناسب کاربري هاي مذهبی در محلّه ( * منظم بودن بافت کالبدي محلّه

پیاده روها* پوشش نامناسب سطح معابر و * آسیب پذیري شدید مساکن و بناهاي محلّه

* نماي فرسوده و زشت بناها * فرسودگی شبکه ي تأسیسات محلّه

* سرانه پایین کاربري ها به ویژه کاربري مسکونی * عدم تناسب بین فضاي سبز و تراکم باالي جمعیت محلّه

* تعداد کم اتاق نسبت به اعضاي خانواده

* نزدیکی به مراکز بهداشتی و درمانی چون بیمارستان امام حسین (ع)، درمانگاه هاي شبانه روزي سپاه پاسداران و

شهید مطهريورزشی مثل مجموعه ورزشی –* نزدیکی به مراکز تفریحی

امام علی (ع) و انقالب زنجانمجاورت با شهرك هاي جدید الهیه، شهرك غرب، نصر و *

فجر * وجود اراضی بایر در مجاورت محلّه

* ضعف امنیت تردد از محور داخل و خارج محلّه

* نشستگاه و موقعیت مناسب محلّه از نظر شاخص هاي زیست محیطی طبیعی

ارخانجات آالینده* دوري از صنایع و ک * وجود مراکز و پایگاه هاي بهداشت محیط در محلّه

* جمع آوري منظّم و به موقع زباله توسط شهرداري

* تخلیه ي فاضالب منازل در جوي هاي آب* تخلّه ي زباله و پس ماندها در جوي هاي آب توسط مغازه داران

مجاور جوي ها در جوي هاي آب * وجود حیوانات موذي و ناقل بیماري

* آلودگی باالي صوتی و دودي در محلّه به دلیل مجاورت با متري شهید مدنی 20کمربندشمالی شهر و محور پرتردد

* آلودگی صوتی ناشی از وجود برخی مشاغل همچون صافکاري ها و چاقوسازي

* وجود مراکز بهداشتی در محلّه * عدم قرارگیري محلّه در معرض مخاطرات طبیعی

* بی توجهی ساکنین به پیامدهاي ناشی از دفع زباله و فاضالب در جوي هاي آب

* تجهیزات قدیمی و سنّتی ناوگان مدیریت دفع زباله

* عدم اجراي عدالت توسط مدیریت شهري در توجه به محلّه ي مورد مطالعه نسبت به شهرك

هاي جدید مجاور

یافته هاي تحقیقمأخذ:


جه گیريجمع بندي و نتیکالبدي آسیب هاي موجود در جامعه -شکل گیري سکونتگاه هاي غیررسمی در حقیقت بازتاب فضایی

می باشد که علل و عوامل مختلفی چون رشد فزآینده ي جمعیت کشور، اتوماسیون کار کشاورزي و در وزیع نابرابر امکانات گران روستایی به شهرها و به دنبال آن تقاضاي فزآینده ي مسکن، تارنتیجه مهاجرت ک

در فضاهاي زیستی، نبود برنامه جامع شهرنشینی، فقدان مدیریت یکپارچه ي شهري، در نظر نگرفتن اقشار عالوه بر کم درآمد در برنامه ریزي ها و به ویژه تأمین مسکن در پیدایش و توسعه ي آن نقش مهمی دارد.

ه هاي غیررسمی معلول عوامل فوق می باشد، خود این که پدیده ي حاشیه نشینی و شکل گیري سکونتگا علتی است بر بروز ناهنجاري ها و آسیب هاي شهري چون جرم و جنایت. در نتیجه ضرورت تدوین برنامه ها و طرح هایی به منظور پیشگیري از توسعه ي چنین مناطقی و ساماندهی و توانمندسازي

می شود.سکونتگاه هاي غیررسمی فعلی بیش از پیش آشکار نتایج حاصل از یافته هاي این تحقیق در محلّه ي اسالم آباد شهر زنجان نشان داد که تراکم و خالص و

که محلّه ي اسالم آباد در آن واقع –ناخالص جمعیتی آن در مقایسه با شهر و منطقه ي یک شهري زنجان درصد 9/63لّه نشان می دهد که بررسی ساختار سنّی جمعیت این مح بسیار باال می باشد. –شده است

سال سنّ دارند که می تواند ناشی از زاد و ولد بیشتر و ساکن شدن 30جمعیت ساکن در آن کمتر از نرخ رشد جمعیت محلّه ي اسالم آباد مهاجرین جوان روستایی باشد که در پی کار به شهر پناه آورده اند.

درصد بوده که در مقایسه با نرخ رشد -4/1، 1375نسبت به سرشماري سال 1385در سرشماري سال دلیل این امر می تواند ناشی از عوامل درصد) کمتر است. 02/2جمعیت شهر زنجان در این دوره (

از آنجا که باسوادي سرپرستان خانوار اقتصادي، جدا شدن فرزندان از خانواده به دلیل ازدواج و ... باشد.در برنامه ریزي و اجراي طرح هاي شهري دارد، لذا یکی از شاخص نقش مستقیمی در مشارکت آن ها

هاي مورد بررسی در محلّه ي اسالم آباد، نرخ باسوادي سرپرستان خانوار بود. بررسی این شاخص نشان درصد از سرپرستان خانوار باسواد می باشند که می تواند به عنوان یکی از پتانسیل هاي محلّه 3/78داد که

بررسی زادگاه سرپرستان خانوار نیز از این جهت مهم می نماید که می تواند بیانگر ویژگی ود.قلمداد شاین که مسئوالن دولتی و نهادهاي شهري را به بازگشت همهاي فرهنگی و اجتماعی ساکنین محلّه باشد و

روستاها و ارائه ي بخشی از آن ها به روستاها در صورت ایجاد مشاغل دائمی مثل ایجاد صنایع تبدیلی درچیزي که امروزه در کند.ارتسهیالت و تمهیداتی همچون تضمین خرید محصوالت کشاورزي امیدو

شاهد هستیم، به طوري که بخشی از ساکنین –از توابع شهر زنجان –روستاي متروك شکربالغی اعطاي آسفالته، مهاجرت کرده ي این روستا با اعطاي تسهیالت دولتی چون وام مسکن، احداث جاده


مطالعه ي زادگاه خود می باشند. محلّ تولّددر حال بازگشت به روستاي و ... تسهیالت کشاورزي درصد از سرپرستان خانوارها روستاها 7/83سرپرستان خانوار در محلّه ي اسالم آباد نشان داد که زادگاه

می باشد.ین سرانه ي کاربري ها می باشد. جدول شماره ي یکی از مسائل اصلی سکونتگاه هاي غیررسمی، سطح پای

این تحقیق نشان می دهد که سط سرانه ي کاربري ها در محلّه ي اسالم آباد (به جز سرانه ي مسکونی) 6 نسبت به شهر و منطقه ي یک شهري زنجان پایین می باشد.

تصادي ساکنین آن ویژگی هاي کیفی واحدهاي مسکونی در هر بخش از شهر مبین وضعیت اقامروزه وضعیت بد اقتصادي ساکنین محلّه ي اسالم آباد موجب گردیده که ساخت و سازها به بخش می باشد.

درصد) انجام گرفته و قادر به 4/95درصد) و با مصالحی با مقاومت و ایستایی کم ( 4/86ورش سنّتی (درصد) ساکنین یا فاقد شغل دائمی 3/58زیرا ( درصد) نباشند. 9/40نوسازي و بازسازي بناهاي قدیمی (

بوده و یا به صورت فصلی و دائمی بیکارند. آن هایی هم که شاغل می باشند، اکثراً در مشاغل کارگري دارند.درصد) 4/95هزار تومان ( 400درصد) اشتغال داشته و درآمدماهانه اي کمتر از 2/51(


پیشنهادها و راهکارهاي اصالحیارائه ي ه و اجراي طرح هاي ساماندهی، بهسازي و توانمندسازي محلّه.جلب مشارکت ساکنین در تهی

رَف چاقوسازي و فرش بافی با خرید محصوالت آن ها و حذفحمایت دولت از شاغلین ح واسطه ها.

.درگیر کردن بیشتر نهادها و سازمان هاي تعاونی در محلّه به منظور اشتغال آفرینی

نه ي کم بهره به متقاضیان خود اشتغالی و نظارت دقیق بر بکارگیري ارائه ي وام هاي قرض الحس آن.

.راه اندازي تعاونی هاي اقتصادي و شغلی

افزایش مهارت هاي فنّی و حرفه اي ساکنین و به ویژه سرپرستان خانوار با برگزاري کالس ها و کارگاه هایی در محلّه.

ایه گذاران و کارآفرینانی که براي افراد ساکن اعطاي تسهیالتی چون معافیت هاي مالیاتی به سرم در محلّه شغل ایجاد نمایند یا آن ها را در واحدهاي کارگاهی خود استخدام کنند.

.برپایی نمایشگاه هایی از صنایع دستی ساکنین به منظور معرفی و فروش آن ها

.تجهیز و توسعه ي جمعه بازار

نظور اشتغال زنان.ایجاد تعاونی هاي اشتغال زایی زنان به م

.ت و جمع کردن اراذل و اوباشایجاد کالنتري در محلّه به منظور تأمین امنی

.انتقال زندان از محلّه به بیرون از محلّه و شهر

.معرّفی و شناساندن افراد تحصیل کرده و مستعد به منظور تغییر تدریجی دید منفی به محلّه

استفاده از NGOر جهت برگزاري کالس هاي مختلف آموزشی و ها و اجتماعات محلّی د فرهنگی.

حمایت و گسترش صندوق هاي قرض الحسنه ي خردي که به وسیله ي ساکنین ایجاد شده است.

افزایش سطح سواد و تحصیالت در بین -حذف فرهنگ فقر حاکم بر ساکنین از طریق: الفمختلف آموزشی در راستاي برگزاري کالس هاي -ساکنین و به ویژه سرپرستان خانوارها، ب

اجتماعی پیرامون محلّه در –استفاده از مراکز فرهنگی –ارتقاي سطح فرهنگی ساکنین محلّه، ج جهت ارتقاء و بهبود وضعیت فرهنگی و اجتماعی محلّه.

.توانمند کردن جوانان در راستاي اقدام و مداخله در محلّه از طریق نهادهاي محلّی


اي به اسناد رسمی. تبدیل اسناد قولنامه

.د در معابر و پیاده روهاافزایش ایمنی ترد

.تجهیز محلّه به مبلمان شهري

.احداث پارك ها و فضاي سبز جدید به منظور افزایش سطح سرانه ي آن

ت هاي مختلف شهري و مردمی در جهتدرگیر کردن هرچه بیشتر سازمان محیط زیست و مدیری محیطی محلّه. افزایش و بهبود وضعیت زیست

.کمک به برخورداري ساکنین از شبکه ي فاضالب با شیوه هاي تعدیل هزینه ي انشعاب

.آگاه سازي ساکنین از خطرات زیست محیطی دفع فاضالب و زباله در جوي هاي آب

.انتقال کارگاه ها و کاربري هاي آالینده به بیرون از محلّه


منابع )، حاشیه نشینی و اسکان غیررسمی، مجموعه ي مقاالت، جلد دوم، تهران، 1382حبیب اله، (آقابخشی، .1

دانشگاه بهزیستی و توانبخشی.

)، آلونک نشینی در ایران: دیدگاه هاي نظري، با نگاهی بر شرایط ایران، مجلّه ي 1373پیران، پرویز، ( .2 .4و 3اقتصادي، سال نهم، شماره ي –سیاسی

)، جنبش هاي اجتماعی شهري با نگاهی به شرایط ایران، ماهنامه ي آفتاب، شماره ي 1380( پیران، پرویز، .3 .7و 4، 2

بررسی شاخص هاي مسکن «)، 1385حاتمی نژاد، حسین و سیف الدینی، فرانک و میره، محمد، ( .4، شماره ، فصلنامه ي پژوهش هاي جغرافیایی»غیررسمی در ایران، نمونه ي موردي: محلّه ي شیخ آباد قم

.129- 145، صص 85ي

)، حاشیه نشینی و فرآیند تحول آن قبل از انقالب اسالمی، فصلنامه ي هفت 1381حاج یوسفی، علی، ( .5 .42شهر، سال سوم، شماره ي

)، تحلیلی بر بلندمرتبه سازي و معایب آن در 1390حسین زاده ي دلیر، کریم و حیدري، محمدجواد، ( .6 .3- 13، صص 4ش جغرافیا، دوره ي بیست و پنجم، شماره ي فصلنامه ي رشد آموزایران،

تجربه ي زاهدان، نشریه ي هفت شهر، –)، توانمندسازي در اسکان غیررسمی 1381خضرایی، فرزین، ( .7 سال سوم، شماره ي هشتم.

)، حاشیه نشینی، مشارکت و مسائل اجتماعی شهري، فصلنامه ي 1381ربانی، رسول و افشارکهن، جواد، ( .8 .24و 23گ اصفهان، شماره ي فرهن

)، ساماندهی و توانمدسازي اسکان غیررسمی شهر اهواز 1388زیاري، کرامت اله و نوذري، آذردخت، ( .9 .21- 36، صص 68(کوي منبع آب)، فصلنامه ي پژوهش هاي جغرافیاي انسانی، شماره ي

ت سمت.دیدگاه هاي نو در جغرافیاي شهري، تهران، انتشارا )،1380شکویی، حسین، ( .10

)، جامعه شناسی شهري، تهران، انتشارات شرکت سهامی.1380شیخی، محمدتقی، ( .11

)، فرآیند شکل گیري و گسترش 1390شیعه، اسماعیل و حبیبی، کیومرث و کمالی نسب، حامد، ( .12سکونتگاه هاي غیررسمی، نمونه ي موردي محلّه ي سهرابیه ي کرج، فصلنامه ي مسکن و محیط روستا،

.39- 48، صص 133شماره ي

)، انسان شناسی شهري، تهران، نشر نی.1385فکوهی، ناصر، ( .13

اقتصادي –)، پیدایش، تکامل فیزیکی و وضعیت اجتماعی 1382قرخلو، مهدي و شریفی، عبدالنبی، ( .14 .49حاشیه نشینی (مطالعه موردي: محلّه عین دو اهواز)، فصلنامه ي پژوهش هاي جغرافیایی، شماره


)، بررسی میزان تمایل ساکنان سکونتگاه هاي غیررسمی کالن 1388ماجدي، حمید، (لطفی، کورش و .15شهر اهواز به مشارکت در طرح هاي توانمندسازي، فصلنامه ي علوم و تکنولوژي محیط زیست، دوره ي

.318- 325، صص 3یازدهم، شماره

.1385ان، مرکز آمار ایران، نتایج تفصیلی سرشماري عمومی نفوس و مسکن شهرستان زنج .16

.). طرح تفصیلی تجدید نظر شهر زنجان1388مهندسین مشاور آرمانشهر ( .17

)، حاشیه نشینی چالشی فراروي توسعه ي پایدار شهري با تأکید 1385نقدي، اسداله و صادقی، رسول، ( .18 .213- 232، صص 20پژوهشی رفاه اجتماعی، سال پنجم، شماره - بر شهر همدان، فصلنامه علمی

)، جغرافیاي شهري ایران، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.1381، (نظریان، اصغر .1920. UN- HABITAT,(2005), Slums of the world: the face of urban poverty in the new millennium.

Documents

نﺎﺠﻧز ﺮﻬﺷ رد ﯽﻤﺳرﺮﯿﻏ يﺎﻫ …zagros.iaub.ac.ir/article_521338_cf02580c28d4cdb4b9956ff...نﺎﺠﻧز ﺮﻬﺷ رد ﯽﻤﺳرﺮﯿﻏ يﺎﻫ