زمستان 1393

يادداشت های جلسه هفتم دوره دموکراسی و نقش شهروندان

مدرس: حسين قاضيان

    

  

E­Collaborative for Civic Education   اين مطلب به پروژه توانا مربوط به سازمان ­   اختصاص  اختصاص دارد و استفاده از آن می بايست با ذکر نام سازمان تهيه کننده انجام شود.

­ اين مطلب برای استفاده های  غير تجاری می باشد و برای هيچ گونه منفعتی بهره برداری نخواهد شد.  غير تجاری

­ اگر می  خواهيد هر گونه تغييری در مطلب وارد کنيد، شما می  توانيد حاصل کار را تنها تحت مجوز  اشتراک

  E­Collaborative for Civic Education منتشر کنيد و برای ايجاد بدنه اصلی  اطالعت، اين تغييرات را بايد با

 E­Collaborative for Civic Education  به اشتراک گذاريد.

 

  

مرکز آموزش مدنی

دموکراسی و نقش شهروند

درس گفتار ۷ – گذار به دموکراسی

واژگانی که بايد شناخت استعمارزدايی دموکراسی ليبرال تثبيت شده

democratic peace) فرضيه صلح دموکراتيک 

(hypothesis

(democratic replacement) جايگزينی دموکراتيک

(democratic) transformation دگرديسی دموکراتيک (democratic transplacement) تراگذاری دموکراتيک

(electoral democracy) يا سازمانی های غيردولتی دموکراسی انتخاباتی (GONGOs) «گونگو»

سازماندهی شده از سوی دولت

دموکراسی ليبرال

فهرست مطالب ۱ – برای سنجش آزادی های سياسی و مدنی در کشورهای مختلف جهان از چه معيارهايی استفاده می شود؟

۲ – تاريخ ظهور دموکراسی های مدرن از قرن ۱۹ ميالدی به اين سو، کدام است؟ ۳ – کدام عوامل روی گشايش فرآيندهای گذار به دموکراسی مؤثر بوده اند؟

٤ – کدام شرايط اجتماعی برای رشد و پرورش دموکراسی مساعدند؟ ٥ – چه نوعی از گذار به دموکراسی تاکنون رخ داده است؟

٦ – تأثير و راهکارهای عدم خشونت در گذارهای به دموکراسی چه بوده است؟ ۷ – چه نوع دموکراسی هايی در جريان اين گذارها از بطن خودکامگی برآمده اند؟

۸ – فرضيه صلح دموکراتيک چيست؟ ۹ – آيا دموکراسی حق بشر است؟

۱۰ – چه نوع شبکه ها و اتحادهای جامعه مدنی را می توان برای گذار به دموکراسی توصيه کرد؟ ۱۱ – سازمان های جامعه مدنی چه نقشی می توانند در گذار به دموکراسی ايفا کنند؟

۱۲ – نتيجه گيری ما از اين بحث چيست؟

ياداشت های درسی

مقدمهداده های با را صاحب نظران و است پيچيده اندازه از بيش مبحث اين دموکراسی. به گذار درباره است بحثی رو پيش درس گفتار

متناقضی که گاه از بستر همان مطالعات موردی به دست آمده اند، روبرو می کند و به نتيجه گيرهای متفاوتی می انجامد.

را● مشترکزير نتيجه های بتوانند تا آموخته اند کافی اندازه به خود موردی مطالعات از صاحب نظران همين حال، اين با

بگيرند:

2

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

oو باشد گمراه کننده می تواند دموکراسی به گذار ظاهر است، داده نشان روسيه اخير تجربه که گونه همان

دموکراسی نوظهور می تواند به خودکامگی بازگشت کند.

o.گذار از خودکامگی به دموکراسی يک فرآيند تک مرحله ای نيست و با مراحل ميانی همراه است

دموکراسی● می کند. فرق دموکراسی با انتخاباتی دموکراسی - است انتخاباتی دموکراسی به رسيدن مراحل اين از يکی

ويژگی های از غربمی شناسيم در که ليبرال نوع از دموکراسی و کرد خالصه آزاد، هرچند انتخابات، به نمی توان را

ديگری نيز برخوردار است.

تکامل● نهايی مرحله عنوان به ليبرال دموکراسی گفتمان - انسان سياسی تکامل نهايی مرحله عنوان به ليبرال دموکراسی

، انسان» واپسين و تاريخ «پايان نام به وی جنجال براگيز کتاب در فوکوياما فرانسيس توسط نخستين بار انسان سياسی1

مطرح شد.

o:دموکراسی ليبرال مستلزم

يک حکومت قانون توسعه يافته، و▪

حفاظت مؤثر از يک طيف وسيع از آزادی های مدنی است.▪

oيک به تاکنون که بوده فراوانی بحث های موضوع است، درست اندازه چه تا فوکوياما نظريه که اين

نتيجه گيری قطعی و مشترک نرسيده است.

دموکراسی● مرحله به نظام يک رسيدن که داشت ياد به را مهم نکته اين بايد - بعدی مراحل به پيشرفت در عدم اطمينان

انتخاباتی لزوما به معنی توانايی آن در دستيابی به يک دموکراسی ليبرال تثبيت شده نيست.

o- ۱۹۴۸) قربانی ميليون ها با خونين داخلی جنگ يک بطن از هند است. خوبی نمونه رابطه اين در هند

۱۹۴۷) برآمد که به دليل اختالفات مذهبی به دو کشور مجزای هند و پاکستان تقسيم شد.

ofrozen democracy) منجمد» «دموکراسی عنوان تحت ميانه يکجايگاه در هند امروز، به تا زمان آن   از

دست استقالل به که است دهه هفت اگرچه هند، قبول، مورد بين المللی شاخص های برپايه است. کرده گير (

يافته، ولی هنوز به عنوان يک کشور آزاد محسوب نمی شود.

وقوع● به هميشه برای يک بار که نيست رويدادی دموکراسی به گذار - هستند نامطمئن و درجريان رويدادهايی گذارها،

بپيوندد و بعد از آن زندگی به خوشی همواره ادامه داشته باشد.

oپساز بايد و نيست کافی دموکراسی به گذار از حمايت که باشد بين المللی جامعه برای درسی بايد واقعيت اين

گذار نيز جامعه بين المللی به حمايت خود برای تثبيت دموکراسی ادامه دهد.

o:«مورد آفريقای جنوبی نمونه خوبی است، چرا که بر پايه برآوردهای «خانه آزادی

آفريقای جنوبی پس از گذار به روند کاهش استقالل قوه قضاييه ادامه داده است.▪

شاهد پرونده های فساد کالن بوده است، حتی در سطح رئيس جمهور اين کشور.▪

دستخوش رقابت های مخرب ميان اتحاديه های کارگری بوده، و▪

برابر▪ در را خوشی چندان  نه  آينده که است گريبان به  دست  ديگری اجتماعی و اقتصادی مشکالت با

اين کشور قرار داده  است.

شما چه فکر می کنيد؟ ۱ – چگونه يک دموکراسی انتخاباتی می تواند از دستيابی به دموکراسی کامل بازبماند؟

1 The End of History and the Last Man (1992)

3

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

۲ – آيا شما با نظريه فوکوياما مبنی بر اينکه دموکراسی ليبرال واپسين مرحله تکامل تاريخی انسان برای رسيدن به بهترين نوع حکومت است، موافقيد؟

۱ – برای سنجش آزادی های سياسی و مدنی در کشورهای مختلف جهان از چه معيارهايی استفاده می شود؟

طراحی را کارآمدی و پيچيده سنجشی سامانه جهان، کشورهای از يک هر در دموکراسی ميزان ساالنه براورد برای آزادی خانه

کرده است:

و● سياسی آزادی برای يکی دارد، رده بندی نوع دو آزادی خانه سنجشی سامانه - مدنی و سياسی آزادی های رده بندی

امتياز ميانگين شدن، محسوب «آزاد» برای امتياز۷. بدترين و است ۱ امتياز باالترين مدنی. آزادی های برای ديگری

قرار «غيرآزاد» و آزاد» «نسبتا کشورهای آن از باالتر باشد. ۲.۵ حداکثر بايد رده بندی دو اين در کشور يک

می گيرند.

o.کشور مرفه نيوزيلند، با ميانگين ۱، در دسته آزاد قرار گرفته است

o.کره شمالی با ميانگين ۷ به عنوان کشوری غيرآزاد رده بندی شده است

oو سياسی آزادی برای ۶ ميانگين با ايران، اسالمی جمهوری سعودی، عربستان و شمالی کره از باالتر

آزادی های مدنی، به عنوان کشوری غيرآزاد رده بندی شده است.

oامکان دارند دسترسی اينترنت به که آن هايی به جهان» در «آزادی عنوان تحت آزادی خانه ساالنه رده بندی

در آزادی منفی يا مثبت تکاملی روند از و ببينند را جهان کشورهای ديگر و خود کشور رده بندی تا می دهد

کشور خود و در ديگر کشورها اطالع يابند.

۲ – تاريخ ظهور دموکراسی های مدرن از قرن ۱۹ ميالدی به اين سو، کدام است؟که● کاشت ۱۷۷٦ سال در خود استقالل بيانيه با (۱۷۷٥) آمريکا انقالب را دموکراسی بذر - دموکراتيزاسيون بذرهای

حکومت شوندگان» «رضايت بر مبتنی عادالنه حکومت و شده اند» آفريده برابر انسان ها «همه که است شده گفته آن در

است.

oرا بالغی انسان هر رای حق درنتيجه و حکومت از خود عدم رضايت يا رضايت ابراز در بالغ انسان هر حق

می توان به عنوان مشتقی از دو گزاره باال دانست.

oهمراه به را (universal suffrage) همگانی» رای «حق خود با و شد آغاز ۱۷۸۹ در فرانسه   انقالب

توماس از مستقيما که سال آن در انسان» حقوق «اعالميه طوالنی. زمانی مدت برای نه اگرچه آورد،2

جفرسون تأثير گرفته بود، به پاشيدن بذرهای بعدی دموکراسی کمک کرد.

به● جکسون» «اندرو که سالی يعنی ،۱۸۲۸ سال رشته، اين پژوهشگران اکثر برای - دموکراسی اول موج3

انتخابات در جکسون می شود. محسوب جهان در دموکراسی نخست موج سرآغاز شد، انتخاب آمريکا رياست جمهوری

بعد، سال های طی در رای حق به بيشتری مردان دستيابی با ولی بود خورده شکست آدامز» کوئنسی «جان از ۱۸۲٤ 4

جکسون سرانجام بر آدامز غلبه کرد و انتخاب وی به رياست جمهوری آمريکا سرآغاز موج اول دموکراسی شد.

2 Declaration of the Rights of Man 3 Andrew Jackson 4 John Quincy Adams

4

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

oمردان قاطع اکثريت دستيابی شاهد جکسونی» «دموکراسی به معروف عصر ،۱۸٤۰ سال از پيش تا

به که بود ميالدی ٦۰ دهه در تنها آمريکا جنوبی اياالت سياه پوستان بود. رای حق به آمريکايی سفيدپوست

حق رای دست يافتند.

oو رسيد تصويب به ۱۸۳۲ سال در انگلستان در اصالحات» بزرگ «منشور - انگلستان در اصالحات آغاز5

اين بيستم قرن در سرانجام و يابند دست رای حق به کشور اين شهروندان از بيشتری چه هر تعداد تا شد باعث

مخفی ساختن مقرر ،۱۸٦۷ سال در اصالحات» تصويب«قانون شاهد ترتيب به آن از پس شد. همگانی حق6

مردان از درصد ٥۰ دستيابی و ۱۸۸٤ سال در اصالحات» سوم تصويب«قانون ،۱۸۷۲ سال در رای بودن7

در و کردند پيدا دست حق به ۱۹۱۸ سال در سال ۳۰ باالی بريتانيايی زنان هستيم. رای حق به بريتانيايی

همان سال قانونی تصويب شد که به زنان اين کشور حق عضويت در مجلس مقننه را اعطا می کرد.

oاول موج رسيد.. نيوزيلند و استراليا کانادا، به و درنورديد، را غربی اروپای سرعت به دموکراسی

دموکراسی در سال ۱۹۲٦ ميالدی و با مستقر شدن ۲۹ نظام دموکراتيک به اوج خود رسيد.

oاول موج کردن فروکش نشانه های نخستين ،۱۹۲۲ سال در ايتاليا در موسولينی» «بنيتو رسيدن قدرت به با8

دموکراسی نمايان شد و نخستين موج معکوس بازگشت به نظام های خودکامه آغاز شد.

oدر فاشيزم قدرت گيری و ميالدی ۳۰ دهه در اقتصادی بزرگ رکود آغاز با - اقتصادی» بزرگ «رکود9

اروپا، روند زوال دموکراسی نيز شتاب گرفت.

هيتلر در سال ۱۹۳۳ در آلمان به قدرت رسيد و رايش سوم را جايگزين جمهوری وايمار کرد.▪

چندين کشور در اروپای شرقی و مرکزی در دهه ۳۰ ميالدی تسليم حاکميت استبدادی شدند.▪

دموکراتيک▪ نظام های تعداد دوم، جهانی جنگ در نازی آلمان به اروپايی دموکراسی های شکست با

و ۱۹٤۳ سال تا دموکراسی نخست موج فروکش کرد. سقوط مورد ۱۲ به مورد ۲۹ از جهان در

سقوط موسولينی ادامه پيدا کرد.

زير● گرفتن قرار با شد. آغاز دوم جهانی جنگ پايان با دموکراسی دوم موج - (۱۹٦۲ تا ۱۹٤٥ ) دموکراسی دوم موج

۲٤ ،۱۹٦۲ سال از پيش تا نداشتند. موج اين در سهمی شرقی اروپای کشورهای از يک هيچ شوروی، اتحاد سلطه

اين داليل يافت. افزايش مورد ۳٦ به جهان سطح در دموکراتيک کشورهای تعداد و آمد وجود به جديد دموکراسی

افزايش به قرار زير است:

o.پيروزی متفقين در جنگ و شکست و دموکراتيزه شدن دو کشور اصلی ضددموکراتيک، يعنی آلمان و ژاپن

o،انگلستان (فرانسه، دوم جهانی جنگ از پس اروپايی استعماری قدرت های تضعيف و زدايی استعمار

پرتغال، هلند)

رسيدند▪ استقالل به زدايی استعمار دوران در آفريقا و آسيا در اروپايی مستعمرات از بسياری

(نيجريه، ويتنام، کنيا، موزامبيک، اندونزی...)

سال▪ در بود، قرن آغاز در اسپانيا با جنگ در پيروزی حاصل که را خود مستعمره تنها آمريکا

پيمودن برای را اروپايی کشورهای آمريکا هم زمان شد. برپا فيليپين جمهوری و کرد آزاد ۱۹٤٦

راهی مشابه تحت فشار قرار داد.

5 Great Reform Bill 6 Reform Act 7 Third Reform Act 8 Benito Mussolini 9 The Great Depression: 1930-1939

5

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

تعداد● خودکامگی، به بازگشت دوم معکوس موج تاثير تحت و ۱۹۷۳ سال از پيش تا - دموکراسی سوم موج

دموکراسی ها در دنيا به ۳۰ مورد کاهش پيدا کرد.

oاست نداشته دموکراتيک سابقه هرگز که دموکراسی به پرتغال گذار با و ۱۹۷٤ سال در دموکراسی سوم موج

آغاز شد و تعداد دموکراسی ها را تا سال ۱۹۹۰ به ٥۸ مورد رساند.

oمحسوب آزاد کامال کشوری آزادی، خانه رده بندی در ۱ ميانگين با امروزه پرتغال - امروز دموکراسی ها

حال اين با نشدند. برخوردار بختی چنين از رسيدند دموکراسی به سوم موج در که کشورهايی همه می شود.

electoral) انتخاباتی» «دموکراسی ۱۲۲ آزادی، خانه داده های اساس بر و ۲۰۱٤ سال   در

سياسی و مدنی آزادی های تمام با کامل دموکراسی گرچه که است داشته وجود جهان در (democracies

نيستند، ولی از انتخابات رقابتی برخوردارند.

oدر منطقه تنها تاريخ اين تا خاورميانه شد . آغاز ۲۰۱۱ در عربی بهار انقالب های با خاورميانه در دموکراسی

عرب کشور نخستين ،۲۰۱٤ انتخابات با تونس، بود. نکرده تجربه را دموکراسی به گذار که بود جهان

مسلمانی است که گذار خود به دموکراسی را آغاز کرده است.

شما چه فکر می کنيد؟ ۱ – کدام عوامل در رشد دموکراسی ها از آغاز قرن ۱۹ تا به امروز مؤثر بوده اند؟

۲ – کدام عوامل در به  تأخير انداختن گذار به دموکراسی در خاورميانه مؤثر بوده اند؟ ۳ – آيا تضادی ميان اسالم و دموکراسی وجود دارد؟ اگر آری، اين تضادها کدام اند؟

۳ - کدام عوامل در گشايش فرآيندهای گذار به دموکراسی مؤثر بوده اند؟هانتينگتون»،● «ساموئل را سوم موج اصطالح - دموکراسی به خودکامگی از گذار سوم موج در مؤثر اصلی عوامل

10

استاد دانشگاه هاروارد در آمريکا ابداع کرد. وی پنج عامل مهم را در اين موج برشمرده است:

oدموکراتيک ارزش های که دنيايی در - خودکامه نظام های برای عدم مشروعيت از ناشی مشکالت يافتن عمق

با رقابت در اينکه مگر ندارند چاره ای خودکامه نظام های گذاشته اند، نفوذ و گسترش به رو شدت به آن در

رقابت اين در چون و سازند. برخوردار قوی اقتصادی يکرشد از را خود کشورهای دموکراتيک، نظام های

دست از مردم نزد در را خود مشروعيت ندارند، را دموکراتيک نظام های اقتصادی کارآيی با همتازی توان

می دهند.

oو رفاه معيارهای افزايش باعث شدت به ٦۰ دهه اقتصادی رشد - ميالدی ٦۰ دهه در اقتصادی بی سابقه رشد

باعث کشوری هر در متوسط طبقه گسترش شد. مختلف کشورهای در متوسط طبقات توسعه و آموزش

می شود تا ارزش های دموکراتيک در آن نيز رو به فزونی و مقبوليت همگانی بگذارند.

oبا مقابله به (status quo) موجود» «وضع از دفاع از کاتوليک کليسای عملی و عقيدتی بی سابقه   چرخش

نظام های خودکامه.

o.دگرگونی در سياست های عوامل بيرونی مانند اتحاديه اروپا، اياالت متحده آمريکا و اتحاد شوروی

10 Samuel Huntington

6

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

يونان،▪ پرتغال، اسپانيا، مانند کشورهايی دربرگرفتن و بعد به ۱۹۷٤ سال از اروپا اتحاديه گسترش

دموکراسی های عنوان به کشورها اين يافتن ثبات و مرکزی و شرقی اروپای و بالتيک کشورهای

نوظهور عضو اتحاديه اروپا

o:سياست های اياالت متحده آمريکا در رابطه با ارتقاء دموکراسی و نمونه هايی از اين سياست ها

کره▪ و تايوان مانند کشورهايی در مثال دموکراسی، ارتقاء برای خارجی مالی کمک های از استفاده

جنوبی.

اين▪ خودکامه همسايگان با مقابله برای جنوبی کره در مثال آمريکا نظامی نيروهای استقرار

کشورها. کره جنوبی در دهه ۹۰ ميالدی به دموکراسی دست يافت.

موشکی▪ حمله با مقابله برای تايوان تنگه در ۱۹۹٦ سال در آمريکا دريايی نيروی از استفاده

احتمالی چين عليه اين کشور.

در▪ پاناما به حمله کشور، اين در نظامی استبداد کردن سرنگون و ۱۹۸۳ سال در گروناد به حمله

دو اين از يک هر در باثبات دموکراسی برآمدن آن، در نظامی استبداد کردن سرنگون و ۱۹۸۹

کشور از آن به بعد.

اقمار● روی شوروی اتحاد استيالی شدن برچيده نهايتا و شدن سست - ميالدی ۸۰ دهه در شوروی اتحاد و گورباچف

خود در اروپای شرقی و مرکزی در دهه ۸۰ ميالدی در پی اجرای سياست های گورباچف در روسيه.

oحوزه اين کشورهای ديگر و چکسلواکی مجارستان، شرقی، آلمان لهستان، در نوين دموکراسی های برآمدن

در نتيجه سياست های گورباچف و عوامل ديگر فوق الذکر.

oدر مثال آن ها، از برخی که مستقل کشور ۱٥ برآمدن و ۱۹۹۱ سال در شوروی اتحاد قراردادی فروپاشی

حوزه دريای بالتيک، گذار خود به دموکراسی را از آن تاريخ به بعد آغاز کردند.

الگويی● کشورها، اين در ثبات به رو و دموکراتيکنوپا نظام های استقرار و دموکراسی به گذار - «گلوله برفی» 11 پديده

گلوله برفی عنوان تحت آن از که پديده ای بودند، دموکراسی به خودکامگی از گذار خواهان که کشورهايی ديگر برای شد

ياد شده است.

oروی شرقی اروپای در ميالدی ۹۰ دهه در دموکراسی به گذار گلوله برفی «تأثير هانتينگتون، گفته به

کشورهايی همچون بلغارستان، رومانی، يوگسالوی، نپال و آلبانی، کامال مشهود است.»

oموبوتو است: روشن کامال دوره اين در دنيا نقاط ديگر در خودکامه حاکمان روی شرقی اروپای الگوی تأثير

به گذار تدابير اعالن نپال. سلطان ، بيرندرا و تانزانيا، در نايرره ژوليوس زئير، رهبر ، سوکو سسه121314

سوم موج از آن ها تأثيرپذيری و مردم» انتظارات گرفتن «باال پی در بيرندرا سوی از نپال در دموکراسی

دموکراسی صورت گرفت.

عواملی● به زمينه اين در می توان را زير عوامل - شدند واقع مؤثر دموکراسی به گذار سوم موج در که ديگری عوامل

: که در باال ذکر شدند، افزود15

o.بسآمد شيوه گذار به دموکراسی از راه مذاکره و توافق متقابل

11 Snowballing 12 Mobuto Sese Seko 13 Julius Nyerere 14 Birendra 15 Larry Diamond, The Spirit of Democracy, New York: Holt, 2008

.۲۰۰۸ ،Holt الری دآيموند، "روح دموکراسی"، نيويورک، انتشارات

7

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

o.نقش حياتی جامعه مدنی در بسيج عمومی در حمايت از خواسته های دموکراتيک و بيان اين مطالبات

o:نقش فرآيند انتخاباتی

و▪ نادرست برداشت خودکامه حاکمان که پذيرفتند صورت جهت اين از اغلب انتخاباتی فرآيندهای

تن آزاد انتخابات انجام به دليل همين به و داشتند خود مردمی محبوبيت ميزان از اغراق آميزی

دادند.

جنوبی،▪ کره لهستان، مانند نمونه هايی در می توان را دموکراسی به گذار انتخاباتی الگوی

گرجستان، اوکرائين و صربستان و غيره جستجو کرد.

●۱۹۷٤ سال از دموکراسی به گذار سوم موج - جهان سطح در دموکراسی به گذار روند پيشرفت افزايشو به  رو ماهيت

به اين سو به قدری قوی بوده است که به جرأت می توان از جهانی شدن آن سخن گفت.

شما چه فکر می کنيد؟ ۱ – به چه ترتيب سياست های اتخاذشده از سوی اتحاديه اروپا، آمريکا، کليسای کاتوليک و اتحاد شوروی باعث تسريع روند و

ارتقاء گذار به دموکراسی در موج سوم شد؟ ۲ – تأثير فرآيند انتخاباتی و جامعه مدنی در تغيير رژيم چه بوده است؟

۳ – کدام عوامل در نظام های خودکامه ممکن است بزرگ ترين مانع بر سر راه گذار به دموکراسی باشند؟ چگونه می توان اين موانع را برطرف کرد؟

٤ - کدام شرايط اجتماعی برای رشد و پرورش دموکراسی مساعدند؟برانگيخته● صاحب نظران ميان را زيادی بحث های موضوع اين دموکراسی . به گذار مهار يا تسريع عوامل و زمينه

جدال بحثو مورد هم هنوز نيستو نهايی اينجا در ارائه شده نتيجه گيرهای که شرط اين قيد با را عوامل اين ما است.

هستند، بررسی می کنيم.

oدموکراسی موفقيت آميز رشد برای اقتصادی توسعه مشخصاز ميزان يک صاحب نظران، از برخی عقيده به

ضروری است.

oتوسعه که می گويند و آورده، ميان به سخن اقتصادی جبر يک بودن دست اندرکار از آشکارا حتی ديگر برخی

خواهد صورت مقطع آن در خودکار صورت به دموکراسی به گذار برسد، که مشخصی نقطه به اقتصادی

گرفت.

oخواهيم بسنده می شوند، آن مانع که عواملی و دموکراسی به گذار در مؤثر عوامل برشمردن به اينجا در ما

کرد.

oجای به و نشده قائل گذار جبری عامل برای اهميتی صاحب نظران از برخی که شويم يادآور نيز را نکته اين

آن از عامل اراده گرايی سخن می گويند.

و● اروپايی توسعه يافته اقتصادهای در دموکراسی به گذارها قاطع اکثريت تاريخی، ديدگاه از - اقتصادی توسعه سطح

آمريکايی صورت گرفته است.

oناخالصداخلی سرانه توليد با تايوان در کرد: پيدا می توان شرقی آسيای در را ديگر نمونه های - شرقی آسيای

معادل ۲۱ هزار دالر؛ و در کره جنوبی با توليد سرانه ناخالص داخلی معادل ۲٦ هزار دالر.

o.نمی شود محسوب دموکراسی به گذار در (Iron Law) آهنين« «قانون يک حال اين با اقتصادی   توسعه

اقتصادهای کمتر توسعه يافته نيز توانسته اند به دموکراسی گذار کنند:

8

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

ناخالص▪ سرانه توليد با اندونزی و دالر؛ هزار ۱.۵ معادل ناخالصداخلی سرانه توليد با هند - آسيا

داخلی معادل ۳.۵ هزار دالر.

آن▪ داخلی ناخالص توليد سرانه که است فقير کشوری آفريقا در مالی کشور مالی. کشور – آفريقا

اين ولی رسيد دموکراسی به ۲۰۰۰ سال های در کشور اين حال اين با است. دالر ۷۱٥ معادل

انتخابات برگزاری از پس و ۲۰۱٤ در شد. اسالمی تروريزم قربانی مالی و نياييد ديری وضعيت

آزاد، مالی در رده بندی خانه آزادی از «غيرآزاد» به «نسبتا آزاد» ارتقاء يافت.

مرز▪ می شود. آفريقا گفته بزرگ جنوب صحرای مناطق به سياه آفريقای کشورها. ديگر – آفريقا

در سياه آفريقای است. گرفته نام صحرا» «ساحل اصطالحا سرسبزتر مناطق با بزرگ صحرای

جغرافيايی، شمال نوار اين شمال صحرايی منطقه دارد. قرار صحرايی» «ساحل اين جنوب

در که صحرايی اند ساحل جنوب در سياه آفريقای کشور سه غنا و سنگال بوتسوئانا، دارد. آفريقا نام

رده بندی خانه آزادی جزء کشورهای آزاد قرار گرفته اند.

بر● بنا اساسو اين بر است. دالر ۹۸۰۰ چين ناخالصداخلی توليد سرانه اقتصادی؟ جبر

نشانه ای هيچ حال، اين با کند. گذار دموکراسی به جبرا بايد کشور اين اقتصادی، نظريه

در را اقتصادی جبر نظريه واقعيت، اين ندارد. وجود چين در دموکراسی به گذار از

گذار به دموکراسی با ترديدهايی روبرو کرده است.

o:اقتصاد بازار - رابطه ميان دموکراسی و اقتصاد بازار، دو وجهی است

اقتصادهای▪ تا است کارآمدتری بسيار ثروت توليدکننده بازار اقتصاد - ثروت توليد و بازار اقتصاد

متمرکز دولتی.

جامعه▪ در نيز را قدرت ثروت، توزيع با پويا، بازار اقتصاد يک - قدرت توزيع و بازار اقتصاد

يا دارد دست در را قدرت که حکومتی که می شود اين از مانع قدرت و ثروت توزيع می کند. پخش

يافتن، دست آن به يا ماندن قدرت در برای خود ثروت و قدرت از بتوانند ثروتمند بسيار افراد

استفاده کنند. نمونه اين امر را می توان در دموکراسی های باثبات و توسعه يافته مشاهده کرد.

oآنچه يا دموکراسی امروز، تا ميالد پيشاز ٤ سده در ارسطو با سياسی علوم پيدايش از - متوسط طبقه ابعاد

است. خورده گره گسترده، متوسط يکطبقه وجود با همواره برده، نام "polity" عنوان تحت آن از ارسطو

استوانه و پايه دو يعنی است، عقاليی خودگردانی و عمومی سياست گذاری در اعتدال پرچمدار متوسط طبقه

اساس عنوان به اقتصادی توسعه معنی به گذشته اين از توسعه يافته، و گسترده متوسط طبقه يک سياسی. ثبات

اقتصادی دموکراسی نيز است.

oعمومی آموزش مستلزم خود نوبه به عامل اين و است عقاليی خودگردانی مستلزم دموکراسی - آموزش سطح

است.

اينکه▪ احتمال باشد، پايين جامعه در اجتماعی موضوعات به آگاهی درنتيجه و آموزش سطح اگر

سياست های نادرست اتخاذ شوند نيز باال خواهد رفت.

عامل▪ اين و دارد جامعه سطح آموزشدر توسعه به بستگی دموکراسی از حمايت در سياسی توسعه

به نوبه خود بستگی به توسعه اقتصادی دارد.

o:برابری اجتماعی - آميزش برابری اجتماعی با دموکراسی، ترکيبی ناهنجار به نظر می رسد

9

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

به▪ گذار مانع ديگر طرف از ولی است ثبات آور عامل يک سنگاپور در اجتماعی برابری

دموکراسی است.

گسترده،▪ متوسط يکطبقه نبود ژرفو نابرابری های و عميق اجتماعی گسل های ديگر، طرف از

باعث بی ثباتی می شود و شرايط انقالبی را بر جامعه مسلط می کنند.

o:منبع درآمد دولت - موضوع مهم در اينجا اين است که منبع اصلی درآمد دولت کجاست

گاز▪ و نفت مانند طبيعی فروشمنابع اگر - دولت سوی از طبيعی منابع انحصاری و مستقيم فروش

برای انگيزه ای ديگر دولت نيجريه، و گابون مانند گيرد، انجام دولت سوی از انحصاری صورت به

خواهد رشد فساد با توأم خودکامگی شرايطی چنين در داشت. نخواهد آزاد بازار نظام رشد و تشويق

کرد.

يک▪ ارائه به را دولت آزاد، بازار مالياتی منابع از درآمد اخذ - بازار اقتصاد از دست آمده به  درآمد

خواهد تشويق قانون حکومت و ارزی ثبات بازار، اقتصاد مساعد زيرساخت های باثبات، محيط

کرد.

●) نرم» «خودکامگی و نسبی اجتماعی برابری نظام يک با کوچک جزيره ای سنگاپور،

soft­authoritarianism)، استثنايی بر اين قائده است.

چين استثنائی ديگر بر اين قائده است و هنوز نتيجه گيری قطعی درباره آن وجود ندارد.●

oاين در را آن می توان که است مهم بسيار موضوعی دموکراسی سياسی جامعه شناسی - مدنی جامعه توسعه

نخواهد تبديل مدرن دموکراسی يک به کند، سازماندهی را خود چگونه نداند که جامعه ای کرد: خالصه گزاره

شد.

هم▪ با حياتی«هنر اهميت بر توکويل ، آمريکا» در «دموکراسی عنوان تحت خود معروف اثر در16

17 بودن» تأکيد کرده، و به تنوع خارق العاده انجمن ها در آمريکا اشاره کرده است.

شده▪ پايه ريزی اجتماعی برابری بر که جامعه ای در که ست استوار مبنا اين بر توکويل استدالل

باهماد نکند، پيدا کاهش عام منافع جهت در افراد بودن باهم و همگرايی نفع به فردگرايی اگر است،

اجتماعی «در توحش خواهد غلتيد.»

در▪ که تحقيقاتی قالب در وی همکاران و پوتنام روبرت کار در آن از پس را نتيجه گيری ها همين

رابطه با توسعه دموکراسی در مناطق مختلف ايتاليا انجام دادند، خواهيم ديد.

هم● دموکراسی پايه های بودند، قوی تر آن ها شبکه های و مدنی سازمان های که هرجايی در

مستحکم تر بود..

و● شد گرفته  ناديده  نيز عام منفعت بودند، ضعيف تر سازمان ها اين که هرجايی در

سازمان های مافيايی و تبهکار جای تشکل های مدنی را گرفتند.

oمی کند آماده نقششهروندی شان ايفای برای را افراد مدنی جامعه در مشارکت

در الزم اجتماعی سرمايه اگر پرورشمی دهد. آن ها در را الزم مهارت های و

می توان زمينه ای هر در و بوده قابل تعويض شهروندی مهارت های باشد، کار

آن ها را به کار برد.

16 Democracy in America 17 the art of association

10

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

oاستو تنگ تر نيز دولت مسئوليت های دامنه باشد، قوی مدنی جامعه که جايی

شهروندان به مشتری دولت تبديل نمی شوند.

تبديل▪ دولت مشتری به و داده دست از را خود شهروندی که فردی

تسليم و می کند فراموش نيز را آن بر خويش برتری است، شده

نهادهای حکومتی می شود.

خفه▪ را آن و می گيرد را مدنی جامعه جای دولت شرايطی، چنين در

می کند.

oآزادیخود اگرچه کشور اين در مردم است: روسيه قضيه اين کالسيک نمونه

مدنی جامعه قالب در را خود نتوانستند بعد به ۱۹۹۲ از ولی آوردند دست به را

سازماندهی کنند.

هر▪ شوروی نوپای اتحاد که بود ميالدی ۲۰ سده ۲۰ دهه اواخر از

گونه تشکل مدنی را غيرقانونی اعالم کرد.

عناصر▪ ميان افقی رابطه گونه هر شدن برچيده به مدنی جامعه فقدان

قدرت رفته رفته را اجتماعی افقی روابط جای انجاميد. اجتماعی

يکسو از ديوانساالری اليه های ميان سلسله مراتبی و عمودی مطلق

رفته بين از کلی به مدنی جامعه تنها نه گرفت. ديگر سوی از مردم و

بود، توان بازتوليد آن هم نابود شده بود.

بااليی▪ اليه های تنها شوروی، اتحاد عمر پايان از پيش تا

سازمان اعضای و "nomenklatura" به معروف ديوانساالری

و شبکه سازی مهارت های بودند توانسته که بودند ک گ ب مخفی

سازماندهی را در ميان خويش پرورش دهند.

آن،▪ از پس سازماندهی نشده آزادی در و شوروی اتحاد فروپاشی با

مهارت های از استفاده با که بودند نيروهايی تنها محافل اين

فرصت های از و کرده سازماندهی را خود توانستند فوق الذکر

بهره برداری انحصاری صورت به نوين سياسی و مالی و اقتصادی

کنند.

اين▪ چنگ به کند گذار دموکراسی به آنکه جای به روسيه درنتيجه،

محافل و خودکامگی نوين سازماندهی شده آن ها افتاد.

مالی● اقتصادی، منابع روی سيستماتيک طور به افراد اين

و دولتی چنگ انداختند.

اين● برابر در سازماندهی شده مقاومت گونه هر فقدان در

و آهسته دموکراسی به گذار جای به روسيه محافل،

پيوسته در استبداد غلتيد.

11

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

oو عقالنيت آموختن، ارتقاءدهنده که فرهنگ هايی که دارد وجود ترديدی کمتر - فرهنگی مشخصات

ديگر از اجتماعی اند، گروه های ميان شبکه سازی و اجتماعی تعامل و اعتدال کارآفرينی، خردگرايی،

فرهنگ ها پيشی می گيرند. ولی نبايد احتمال دستيابی فرهنگ های ديگر به دموکراسی را ناديده گرفت.

oاست سياسی بی ثباتی سرچشمه های از يکی قومی کشمکش - (Ethnic homogeneity) قومی»   «همگنی

و همگنی قومی می تواند گذار نظام های غيردموکراتيک به دموکراسی را آسان کند.

▪۳ و سياسی آزادی برای ۲.۵ (امتياز است توانسته خود، چشمگير دينی و زبانی قومی، تکثر با هند،

پيدا دست دموکراسی نوعی و نسبی آزادی يک به آزادی)، خانه رده بندی در مدنی آزادی های برای

کند.

اين▪ از است. مانده عقب  زمينه ها از خيلی در هنوز هندی دموکراسی استقالل، از پس سال ۷۰ ولی

رو، تکثر قومی هند تبلور محدوديت های ترکيب آن با دموکراسی است.

می توانند▪ باشند، داشته سازگاری هم با مهاجر فرهنگ های اگر توسعه يافته، دموکراسی های ولی

مهاجرين و تکثر قومی آن ها را در خود ادغام کنند.

oراه در می توانند بهتر داشته اند، گذشته در دموکراسی از تجربه ای که ملت هايی - دموکراسی سابقه و تجربه

تحکيم آن اقدام کنند.

شرقی▪ اروپای کشورهای بودند، آورده دست به جهانی جنگاول پساز راه اين در که تجربه ای با

و مرکزی بهتر توانستند در دهه ۹۰ ميالدی در جهت تحکيم دموکراسی حرکت کنند.

اروپای▪ کشورهای با همزمان نتوانست بود، نداشته دموکراسی زمينه در تجربه ای هرگز که روسيه

سوی به قدم به قدم ۲۰۰۰ دهه در و بدهد استحکام خود نوپای دموکراسی به مرکزی و شرقی

خودکامگی پيش رفت.

oثبات و می کند دشوار نيز را آن کردن دموکراتيزه جامعه، يک در جوانان باالی بسيار درصد - ِسنی توزيع

بخشيدن به يک دموکراسی استقراريافته را نيز سخت می کند.

جمعيت هايی که کمتر از ٤۰ درصدشان زير ۳۰ سال دارد، با دموکراسی سازگارترند.▪

تداوم▪ دموکراسی به می توانند بهتر سالخوردگان، باالی درصد با استقراريافته دموکراسی های

ببخشند.

شما چه فکر می کنيد؟ ۱ – چرا اکثريت قريب به اتفاق گذارها به دموکراسی در کشورهايی بوده است که از يک اقتصاد توسعه يافته مبتنی بر بازار آزاد

برخوردار بوده اند؟ ۲ – برای تسهيل گذار به دموکراسی و تحکيم آن، طبقه متوسط بايد از چه ويژگی هايی برخوردار باشد؟ ۳ - برای تسهيل گذار به دموکراسی و تحکيم آن، جامعه مدنی بايد از چه ويژگی هايی برخوردار باشد؟

٤ – کدام عوامل قومی و فرهنگی گذار به دموکراسی را تسهيل می کنند؟

٥ - چه نوعی از گذار به دموکراسی تاکنون رخ داده است؟ انواع گذار  - گونه شناسی هانتينگتونی گذار به دموکراسی به قرار زير است:●

12

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

oنخبگان دست به گذار فرآيند ­ (democratic transformation) دموکراتيک»          «دگرديسی

ملل، سازمان ناظران ميانجی گری با گاه نخبگان، ميان توافقی با گذار نوع اين می شود.                رهبری

صورت می گيرد. مجارستان، اسپانيا، شيلی و برزيل نمونه هايی از اين نوع گذار هستند.

oاپوزيسيون رهبری به گذار نوع اين ­ (democratic replacement) دموکراتيک»           «جايگزينی

پرتغال و يونان می پيوندد. وقوع به انقالبی می شود. برانداخته پيشين خودکامه رژيم می گيرد.               صورت

در سال ۱۹۷٤ و آلمان شرقی در سال ۱۹۸۹، نمونه هايی از اين نوع گذار هستند.

oحکومت همکاری با گذار نوع اين ­ (democratic transplacement) دموکراتيک»           «تراگذاری

را ديگری بر يافتن برتری توان اپوزيسيون نه و حکومت نه که چرا می گيرد، صورت اپوزيسيون                  و

پيدا نمی کند.

ممکن▪ گذشته در خشونت اگرچه است، خشونت از دور به اغلب گذار فرآيند، نوع اين                 در

است وجود داشته و حرکت به سوی گذار را تسريع کرده باشد.

گذار▪ گونه اين بارز نمونه ،۱۹۹٤ سال در جنوبی آفريقای در نژادی تبعيض و آپارتايد                 پايان

است.

برای پرسش ها به بخش ٦ مراجعه کنيد.

٦ - تأثير و تعدد راهکارهای به دور از خشونت در گذارهای فوق چه بوده است؟از● زيادی تعداد مشخصه خشونت از جستن دوری که داشت توجه بايد - دموکراسی به گذار و خشونت از جستن دوری

گذارها به دموکراسی بوده است.

oبرجسته ترين می آيد، زير در آنچه ندارد. امکان اينجا در خشونت از دور به گذارهای کامل فهرست ارائه

نمونه های گذار به دور از خشونت در دهه های اخير است:

خودکامه▪ رژيم های براندازی برای راهبرد مؤثرترين خشونت از جستن دوری گذشته، نيم سده در

بوده است.

قابل▪ آن ها برای هم تضمين شده ای نتيجه و داشته ادامه هم هنوز مبارزات اين از بسياری حال، اين با

پيشبينی نيست.

o:عمده ترين گذارهای به دور از خشونت در دهه های اخير و در سال های جاری به قرار زيرند

▪۱۹۷٤ ، انقالب ميخک در پرتغال18

انقالب ايران، ۱۹۷۹▪

▪۱۹۸٦ ، انقالب زرد (قدرت مردم) در فيليپين19

جنبش همبستگی در لهستان، از ۱۹۸۰ تا ۱۹۸۹▪

، از ۱۹۸۷ تا ۱۹۸۹▪ انقالب ترانه در کشورهای بالتيک20

18 The Carnation Revolution 19 The People Power (Yellow) Revolution 20 The Singing Revolution

13

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

جنبش مقاومت آلمان شرقی و فروپاشی ديوار برلين، ۱۹۸۹▪

پيروزی انقالب مخملی ۱۹۷۷ چکسلواکی در ۱۹۸۹▪21

▪۱۹۸۹ ، انقالب بدون خونريزی بلغارستان22

مقاومت موفق و به دور از خشونت در برابر کودتا در اتحاد شوروی، ۱۹۹۱▪

▪۲۰۰۰ ، انقالب بولدوزر در يوگوسالوی و سرنگونی ميلوسويچ23

▪۲۰۰۳ ، انقالب صورتی در گرجستان24

▪۲۰۰٤ ، انقالب نارنجی در اوکراين25

▪۲۰۰٥ ، انقالب سرو در لبنان و خروج نيروهی اشغالگر سوريه از اين کشور26

انتخابات▪ پی تونسدر در امروز به تا آن موفق مورد تنها با ۲۰۱٤ تا ۲۰۱۰ سال از عربی بهار

در و شکست اين پی در اسالم گرايان. خشونت از دور به شکست و ۲۰۱٤ نوامبر رقابتی و آزاد

۷۳ رهبر می گيريم؟»، جشن داريم را چيزی «چه می پرسيدند که خود هواداران پرسش به پاسخ

ساله حزب اسالم گرای شکست خورده تونس گفت:

«ما آزادی را جشن می گيريم!»●

«ما تونس را جشن می گيريم!»●

«ما دموکراسی را جشن می گيريم!»●

شما چه فکر می کنيد؟ ۱ – به نظر شما چرا اکثر گذارها به دموکراسی به دور از خشونت صورت گرفته اند؟

۲ - به نظر شما چرا راهبرد به دور از خشونت در اکثر مواقع بهترين و کارآمدترين راهبرد برای براندازی نظام های خودکامه بوده است؟

۷ - چه نوع دموکراسی هايی از بطن خودکامگی در جريان اين گذارها برآمده اند؟ انواع دموکراسی و مراحل برآمدن دموکراسی از خودکامگی :●

oمنتخب مجريه قوه يک دارای سياسی نظام های اين گونه - (Partial democracy) نسبی»   «دموکراسی

نفوذ علت به يا نيست برخوردار استقالل از قضاييه قوه يا نيست، قوی مقننه قوه که آنجا از ولی هستند

نظام های اين گونه ندارد. وجود منتخب مجريه قوه اختيارات برای هم محدوديتی خاص، محافل پرقدرت

سياسی دموکراتيک نيستند.

o،بودن دموکراتيک بر مبنی نظام ها اين گونه ادعای برخالف - (Pseudo democracy)   «شبه دموکراسی»

از را رای دهندگان که مختلفی راه های از نيز کار اين نمی دهند. خود مردم به واقعی انتخاب هيچ گونه آن ها

داشتن گزينه های واقعی محروم می کند، صورت می پذيرد.

21 Velvet Revolution 22 The Bloodless Revolution 23 The Bulldozer Revolution 24 The Rose Revolution 25 The Orange Revolution 26 The Cedar Revolution

14

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

oآن در که است نظامی انتخاباتی دموکراسی - (Electoral democracy) انتخاباتی»   «دموکراسی

پيشرفته ترين با اگرچه انتخابات ها اين می شوند. برگزار منصفانه و ادواری آزاد، صورت به انتخابات ها

معيارهای انتخابات آزاد هم خوانی ندارند، ولی به اندازه کافی به آن ها نزديک هستند تا ناظران را راضی کنند.

و▪ نهادها ليبرال دموکراسی نيست. بيش دروغی انتخابات، يعنی دمورکراسی که باور اين

ويژگی های ديگری هم دارد که منشور کامل حقوق شهروندان يکی از آن ها است.

خواندن▪ معادل دارد، فاحشی تفاوت های واقعی دموکراسی با انتخاباتی دموکراسی که آنجا از

دموکراسی با انتخابات دروغی بيش نيست.

oحکومت دارد: پايه سه و است ليبرال دموکراسی ما، تعريف در واقعی دموکراسی - ليبرال» «دموکراسی

آزاد، انتخابات های برگزاری و ، سياسی و مدنی فردی، آزادی های تضمين اساسی، قانون بر مبتنی و قانون

منصفانه و ادواری.

oبه است. رسيده بلوغ به دموکراسی يک باثبات ليبرال دموکراسی - (تحکيم يافته) باثبات ليبرال دموکراسی

درست نيز را آن حقوقی نظام جمله از و دموکراسی ثانوی نهادهای که هستند نظام هايی فن، اهل برخی باور

کرده باشند.

از▪ آن بازيگران که می شود تلقی تحکيم يافته زمانی ليبرال دموکراسی که معتقدند ديگر برخی

مقررات آن پيروی کنند.

ترتيب،▪ هر به می کشد. دراز به نسل دو يا يک دموکراسی تحکيم فرآيند که باورند اين بر بسياری

عبور سياسی احزاب ميان قدرت جابجايی مرحله چندين از تحکيم يافته دموکراتيک نظام های

کرده اند.

شما چه فکر می کنيد؟ ۱ – تفاوت های عمده ميان دموکراسی انتخاباتی و ليبرال چيست؟

۲ – چرا تحکيم دموکراسی ليبرال ممکن است يک يا دو نسل طول بکشد؟

۸ - فرضيه صلح دموکراتيک چيست؟جنگ به دموکراسی ذات خاطر به يکديگر عليه دموکراسی ها که است شده استوار باور اين بر دموکراتيک» صلح «فرضيه

نمی پردازند.

آنچه در اين فرضيه مهم است ارتباط آن با آينده بشريت و پايان دادن بر هر گونه جنگ تمام عيار ميان ملت هاست.●

و● شوند تبديل تمام عيار ليبرال دموکراسی های به برخوردارند بااليی نظامی توان از که بزرگی کشورهای همه اگر

فرضيه صلح دموکراتيک تأييد بشود، ديگر جنگ مهمی در کار نخواهد بود.

از اين گذشته، محافظت از آزادی ها و حقوق بنيادين بشر از پايه های مستحکمی برخوردار خواهد شد.●

۹ - آيا دموکراسی حق بشر است؟گفت بايد شود، تبديل بين المللی يکهنجار به دموکراسی فکرت و داشته بستگی جهان سطح در دموکراسی استقرار به اين همه اگر

که دموکراسی به عنوان يک حق بشری موضوعيت پيدا کرده است.

15

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

ناگفته پيداست که حکومت های کشورهايی مانند روسيه و چين، چنين ادعايی را رد می کنند.●

در● نهفته انگاشت از که دارد وجود نيز بين المللی جامعه تشکيل دهنده مهم عناصر ميان گسترده اجماع يک حال، اين با

فرضيه صلح دموکراتيک حمايت می کند.

دموکراتيکو● حکومت جهانی هنجارسازی برای سنگين روند «يک عمومی افکار در که باور اين ديگر، سوی از ولی

آزاد» وجود دارد نيز از واقعيت به دور است.

شما چه فکر می کنيد؟ ۱ – چه گواه و مدرکی در رد يا تأييد فرضيه صلح دموکراتيک وجود دارد؟

۲ – در رد يا تأييد دموکراسی به عنوان يک حق بشری چه مدرک و گواهی می توانيد ارائه دهيد؟

۱۰ - چه نوعی از شبکه ها و اتحادهای جامعه مدنی را می توان برای گذار به دموکراسی توصيه کرد؟برای مدنی جامعه از کاری چه که بدانند داشت خواهند عالقه آن طرفدار مدنی شبکه های و سازمان ها و دموکراسی هواداران

تسهيل گذار به دموکراسی و پس از آن برای تحکيم آن برمی آيد.

سازمان های● آنکه از پس است، شده يادآور دموکراسی» ملی «صندوق رئيس گريشمن»، «کارل که همان گونه2728

جامعه مدنی موفق به سرنگون کردن حکومت های خودکامه شدند، بايد در نقش آن ها بازبينی صورت بگيرد.

oو آن شکل گيری دموکراتيکو دولت حامی به دولت اپوزيسيون مخالفو از بعد، به آن از بايد مدنی «جامعه

دولت برانداز نه مدنی جامعه خودکامه، نظام فروپاشی از پس شود. تبديل مردمی، خواست های به دادن پاسخ

جديد است و نه حامی بی چون وچرای آن، بلکه ناظر منتقدی است بر کارآيی و پاسخگويی و شفافيت آن.»

oمشکل فرآيند آغازگر و باشد دربرگيرنده رواداری و شهروندی کنشگری مشوق همچنين بايد مدنی «جامعه

همسو کردن خواست ها و اميال نوين دموکراتيک با واقعيت اجتماعی و احترام به حقوق بنيادين باشد.»

وی توصيه می کند که بازيگران و دست اندرکاران جامعه مدنی سه نوع شبکه و اتحاد (باهماد) ترتيب دهند:●

oنخست، اتحادهای داخلی ميان تمام بخش های اجتماعی

بازيگران▪ و مستقل، رسانه های قانون، حکومت هوادار نهادهای و سياسی احزاب ميان اتحاد

اقتصادی.

وجود▪ رهبرانی بايد است، مشغول خودش کار به مدنی جامعه گروه های از يک هر که حالی در

ميان دموکراتيکرا باهمآد چارچوب در همفکری طيف و کنند، تشويق را افقی نگاه که باشند داشته

کنشگران و روشنفکران همسو، ترويج کنند.

که▪ هستند رهبران همين می گيرند، قرار هجوم مورد سو هر از دموکراتيک ارزش های که هنگامی

بايد ائتالف های دموکراتيک را دوباره احيا کرده و اعتماد مردم به سياست را بازسازی کنند.

oتا که هوادارانی کردن فعال و دربرگرفتن برای بايد کنشگران - بين المللی مدنی جوامع ميان شبکه سازی دوم،

کنون از اين عرصه بيرون مانده بودند، فعاالنه از فن آوری های نوين اطالعاتی و ارتباطاتی استفاده کنند.

27 Carl Gershman 28 National Endowment for Democracy

16

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

اين▪ از بتوان بهتر تا کرد منطبق جهانی نوين شرايط با را راهبردها و راهکارها راه، اين در بايد

آينده ساختن در مشارکت و خود اقتصادی وضعيت بهبود نيازمند همه از بيش که آن هايی به طريق

سياسی خويش اند، ياری رسانده شود.

فرصت های▪ از نتوانند که آن هايی که دارد همراه به نيز را شوم احتمال اين خود با جهانی شدن

گردد، ژرف تر گسلی چنين اگر بمانند. عقب ديگران از پيش از بيش کنند، استفاده به دست آمده

ارزش های عليه سازمان يافته شکلی به و پيش از بيش جنايتکاری و بنيادگرايی تروريسم،

تکثرگرايی، عدالت، و امنيت انسان ها دست به کار خواهند شد.

سازمان های▪ از دسته آن تا می آورد وجود به را امکان اين ديگر سوی از بين المللی شبکه سازی

انزوا از و بگيرند قرار جهانی حمايتی پوشش تحت آسيب پذيرند، ديگران از بيش که مدنی جوامع

خارج شوند.

oشبکه سازی اندازه به شبکه سازی نوع اين - اجتماعی بخش های تمام ميان جهانی و منطقه ای شبکه سازی سوم،

در سطح داخلی اهميت دارد.

جريان▪ در ، دموکراسی» برای جهانی «جنبش عنوان تحت راه اين در عمده تالش های از يکی29

کشور، ۸۰ از همسو غيردولتی سازمان های گردهم آوری با تا است تالش در شبکه اين است.

روی پيش امروزی چالش های عمده ترين به و گذاشته اشتراک به آن ها ميان را مختلف تجارب

دموکراسی پاسخ دهد.

برخی از چالش هايی که بدين ترتيب مورد بررسی و راهگشايی قرار می گيرند، به قرار زيرند:▪

چگونگی کمک به آزادی خواهانی که در کشورهای استبدادی زندگی می کنند●

مبارزه با فساد انتخاباتی و فساد احزاب●

از● حراست و حمايت و کوچک کارآفرينان اقتصادی مشارکت موانع کردن برطرف

حقوق کارگران در اقتصاد جهانی شده

استحکام بخشيدن به جوامع مدنی، سازمان های غيردولتی و احزاب سياسی●

آماده شدن برای انتخابات های سرنوشت ساز و نظارت بر آن ها●

●(transitional justice) «تحکيم نقش بازرسان و «عدالت فراملی

تحکيم حکومت های محلی، فدراليسم و تمرکز زدايی●

کاستن گسل ميان حقوق بشر و اجرای آن●

گسترش دادن آموزش دموکراسی و مبارزه با موانع سياسی و فرهنگی آن●

که● نقش هايی به آنکه از پيش - ( دولت سوی از سازماندهی شده غيردولتی (سازمانی های «گونگو »ها 30 مشکل

مشکل به بپردازيم، کنند، ايفا دموکراسی استقرار اوليه مراحل در می توانند مدنی جامعه و غيردولتی سازمان های

بروز خودکامه حکومت های با برخورد در اوقات برخی که دولت» سوی از سازماندهی شده غيردولتی «سازمانی های

پيدا می کند، رسيدگی می کنيم.

29 World Movement for Democracy (WMD) 30 government organized non­governmental organization (GONGO)

17

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

o.باشند داشته را ان جی او غيردولتی ظاهر تا می کنند سازماندهی خودکامه دولت های حکومت های را گونگوها

پيشبرد و حفظ در را خودکامه دولت مأموران نقش ديگر برخی هستند، بی خطر آن ها از برخی که حالی در

منافع آن ايفا می کنند.

oبه دست ژاپن در که شمالی اند کره (Chongryon) «چونگريون »های گونگوها، بارز نمونه های از يکی

نفع به سياسی تبليغات و نظامی و پيشرفته فن آوری و مخدر، مواد ارز، قاچاق قبيل از خرابکارانه فعاليت های

کره شمالی می زنند.

oغيردولتی سازمان های نيز شوروی سابق اقمار از برخی و چين ونزوئال، کوبا، چون ديگری کشورهای

دولتی خودشان را داشتند.

oپيشنهادهای دولتی، غيردولتی سازمان های از واقعی غيردولتی سازمان های به بخشيدن تمايز با رابطه در

مختلفی از جمله درباره رده بندی ان جی اوها شده است.

o.سازمان های غيردولتی بايد مراقب باشند با چه افرادی و با چه سازمان هايی همکاری می کنند

شما چه فکر می کنيد؟ ۱ – سازمان های جامعه مدنی چگونه می توانند کارکرد دموکراسی های ليبرال استقراريافته را بهبود بخشند؟

۲ – سازمان های جامعه مدنی چه سودی از انعقاد اتحاد، شبکه  و هم پيمانی  با سازمان های مدنی ديگر می برند؟ ۳ – چه مشکالتی می توانند از دست اندازی دولت بر سازمان های غيردولتی ناشی شوند؟

۱۱ - سازمان های جامعه مدنی چه نقشی می توانند در گذار به دموکراسی ايفا کنند؟کامل استقرار از پيش و خودکامگی فروپاشی از پس مرحله در می توانند مدنی جامعه سازمان های که را نقش هايی دايموند، لری

دموکراسی ليبرال ايفا کنند، اينگونه خالصه و جمع بندی کرده است:

می کنند.● کار دولت از مستقل که جامعه اند سطح در خودسازماندهی شده نهادهای و گروه ها تمام مدنی جامعه از منظور

دنبال به خود و بوده سياسی احزاب از مستقل که را اجتماعی ای و مذهبی دانشگاهی، رسانه ای، سازمان های نهادها، اين

به قدرت رسيدن نيستند، دربرمی گيرند.

يک● دموکراسی که می شويم يادآور باشند. ديگر گروه های با مثل به معمله و رواداری به متعهد بايد فوق سازمان های

منتقد گروه های يا نداده خود اعضای به دگرانديشی و نقد اجازه که را گروه هايی تمام ما نيست. متقابل خودکشی پيمان

خويش را برنمی تابند، از تعريف خود از جامعه مدنی کنار گذاشته ايم.

شدن● مسلط قدرتو دنبال به و بوده سياسی احزاب بزک شده پيشخوان تنها است ممکن سازمان ها و گروه ها اين از برخی

دموکراسی ساختن در داشت انتظار آن ها از نمی توان و نمی گنجند مدنی جامعه از ما تعريف در نيز اينها باشند. دولت بر

نوين، مطلق گرايی نوع يک نام به را دموکراسی است ممکن حتی سازمان ها اين ورزند. مساعدت تمام عيار ليبرال

سرنگون بکنند.

ليبرال● «دموکراسی است. آن اختيارات و دولت ساختن محدود مرحله ای، هر در مدنی جامعه نقش مهم ترين و نخستين

دولت گرا» (statist liberal democracy)، تناقض در کالم است.

oکامل فقدان بشود. جامعه بر دولت نسبی حتی يا کامل تسلط مانع تا می آيد وجود به اين برای مدنی جامعه

جامعه مدنی برجسته ترين ويژگی شناخته شده نظام های تماميت خواه است.

18

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

oزنگ لزوم، صورت در و کرده عمل آن صاحب منصبان دولتو عملکرد بر ناظر عنوان به بايد مدنی جامعه

خطر را به صدا درآورد.

oاختياراتخود محدوده از اينها تا کند نظارت مسئولين سوی از قدرت از استفاده چگونگی بر بايد مدنی جامعه

خارج نشده و به نوعی از خودکامگی بازنگردند.

برای● اصالحی قوانين وضع برای فشار و آن کردن برمال فساد، با مبارزه مدنی، جامعه مهم نقش های از ديگر يکی

مبارزه مداوم با فساد است.

oبرای درآورد. صدا به را زنگخطر و کرده برمال را آن بايد مدنی جامعه است، گرفته صورت فسادی اگر

اين کار بايد در راه شفاف تر کردن هر چه بيشتر کارکرد دستگاه دولتی اقدام کند.

oرا الزم کارآيی وضع شده قوانين مدنی جامعه نظارت و همکاری بدون دارند، وجود ضدفساد قوانين که آنجا

نخواهند داشت.

به● آن ها تشويق خود، حقوق از شهروندان کردن آگاه سياسی، مشارکت تشويق مدنی جامعه مهم نقش های از ديگر يکی

کسب اطالع و شرکت در انتخابات است.

جلسات● بگيرند، ياد را مدنی عرصه در يکديگر با کردن کار تا کنند کمک شهروندان به بايد مدنی جامعه سازمان های

گونه اين در مدنيت حفظ برای الزم مهارت های و دهند تشکيل جاری مسائل درباره نظر تبادل و بحث عمومی

گردهمآيی ها را به دست آورند.

رواداری،● مهارت های و ارزش ها تا کند کمک شهروندان به بايد مدنی جامعه که است مدنی رويدادهای همين جريان در

اعتدال و مصالحه و مصلحت جويی را به دست آورند.

برای● دموکراتيک شهروندی مناسب آموزشی برنامه های تدوين به دست راه اين در بايد مربوطه مدنی سازمان های

نظام فروپاشی از پس و می گذارد مدارس آموزشی برنامه های در را خود پای رد استبداد، بزنند. مدارس در تدريس

خودکامه، تمامی اين برنامه ها بايد بازبينی شده و بعضا کامال کنار گذاشته شوند.

o.در برخی موارد، سازمان های مدنی بين المللی می توانند در اين زمينه کمک های مناسبی را ارائه دهند

o.جوانان بايد از جنايات رژيم سابق مطلع شوند و ارزش های دموکراتيک و حقوق بشر را فرابگيرند

oبايد مدنی جامعه سازمان های گذاشت. حکومتی و رسمی تربيتی نهادهای عهده بر تنها نبايد را آموزشی چنين

در اين راه مشارکت داشته و سهم خود را در زمينه آموزشی نيز به عهده بگيرند.

اين● کنند. ايفا سزايی به نقش خود اعضای نيازهای طرح در بايد و می توانند مدنی جامعه صنفی و خصوصی انجمن های

جمله از تخصصی و حرفه ای مشاغل و دانشجويی، کارگری، اتحاديه های می توانند صنفی انجمن های و سازمان ها

پزشکان و وکال را دربربگيرند.

oشهادت مجلس، مختلف کميسيون های برابر در آن ها اعضای تا بدهند ترتيبی می توانند غيردولتی سازمان های

خود اعضای از و کرده برگزار عمومی جلسات و کنند، شرکت رسانه ای مناظره های و برنامه ها در بدهند،

بخواهند تا برای عموم مردم سخن بگويند.

oو سو يک از صنفی و اجتماعی مختلف اقشار ميان نظر تبادل و بحث می توانند غيردولتی سازمان های

و ميانجی نقش و کرده، تسريع و تسهيل را ديگر سوی از دولتی و اداری مختلف ادارات و دستگاه ها

تسهيل کننده را در اين رابطه ايفا کنند.

oو مردمی کمک های جمع آوری به محرومان به ياری رسانی برای می توانند خيريه غيردولتی سازمان های

دولتی اقدام کرده، و از اقشار محروم در عرصه عمومی و مقابل حکومت دفاع کنند.

19

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

در● مختلف دينی و قومی گروه های ادغام به خود فراقومی و فراعقيدتی تشکل های و اقدامات با می تواند مدنی جامعه

جامعه کمک کند.

o«.اگر مردم تنها با همسانان و هم دينان خود همگرا شوند، دموکراسی نمی تواند باثبات بماند»

o،زن عنوان به مشترک عاليق و منافع اساس بر و مختلف دينی و عقيدتی افق های از مردم که «هنگامی

و پيچيدگی غناء، انسجام، از مدنی حيات می آيند، هم گرد غيره و کشاورز کارگر، هنرمند، پزشک، دانشجو،

رواداری بيشتری برخوردار می شود.»

عمل● آينده سياسی و مدنی رهبران تربيت و تعليم عرصه عنوان به که است اين مدنی جامعه مهم نقش های از ديگر يکی

می کند. در اين عرصه تعليمی و تجربی است که افراد می توانند:

oتجربه سخنوری در مأل عام را به دست بيآورند

oبا دگرانديشان تعامل کنند

o،در همکاری با ديگران رويدادهای جمعی را سازماندهی کنند و در اين فرآيند

oشبکه سازی کنند و برای آينده سرمايه اجتماعی خود را افزايش دهند

oآينده سياسی و مدنی زن رهبران برآمدن برای مناسبی بسيار عرصه مدنی جامعه که است شده ثابت تجربه به

است.

يکی ديگر از نقش های مهم جامعه مدنی، اطالع رسانی عمومی درباره مسائل جاری است.●

oاز طريق انتشارات مختلف و هفته نامه و ماهنامه و غيره

oاز طريق رسانه  و به واسطه سخنگويان سازمان های مدنی

oاز طريق برگزاری جلسات عمومی بحث و گفتگو

oاز طريق اطالع رسانی به گروه های مشخص اجتماعی و اقتصادی و دستگاه های اداری و حکومتی مربوطه

مذاکره،● چانه زنی، طريق از اجتماعی تضادهای و منازعات حل برای تالش مدنی، جامعه مهم نقش های از ديگر يکی

مصالحه و کنارآمدن افراد با يکديگر است.

يا● تصديق و رابطه اين در دادن شهادت و انتخابات سالمت بر نظارت مدنی، جامعه مهم نقش های از ديگر يکی

عدم تصديق آزاد و منصفانه بودن انتخابات است.

oعمل سياسی احزاب از مستقل که گيرد صورت ناظر سازمان های ائتالف سوی از بايد وجه بهترين به کار اين

می کنند.

o.ناظران بی طرف در حوزه های اخذ و شمارش آرا مستقر می شوند

o،مدنی جامعه همکاری بدون نوپا، و نوين دموکراسی های در معتبر و منصفانه و آزاد انتخابات «برگزاری

کار بسيار دشواری است.»

می برد،● سر به دولت با تنش وضعيت در اگرچه گذار، شرايط در مدنی جامعه که شد متذکر را نکته اين بايد باالخره و

ولی لزوما همواره در ضديت با آن در مقام اپوزيسيون نيست.

oنقش مدنی جامعه حکومتی، و اداری سطوح همه در آن کردن کارآمدتر هرچه و کردن پاسخگو با درواقع،

مهمی در باال بردن اعتماد مردم به دولت دارد.

20

www.tavaana.org ­ www.civiced.org

o،نباشد برخوردار مردم احترام و پشتيبانی از و باشد نداشته مشروعيت و کارآيی تا دموکراتيک، دولت «يک

در مهم يکشريک حال عين در ولی مانع. يک هم استو ناظر يک هم مدنی جامعه داشت. نخواهد هم ثبات

ايجاد اين رابطه مثبت ميان شهروندان و دولت دموکراتيک نيز است.»

شما چه فکر می کنيد؟ ۱ – به نظر شما کداميک از نقش های جامعه مدنی در مرحله گذار به دموکراسی از بقيه مهم تر است؟ چرا؟

۲ – جامعه مدنی کدام اهداف را بايد در ارتباط با آموزش شهروندان ارتقاء دهد؟ ۳ – جامعه مدنی چگونه می تواند سهم خود را در آموزش شهروندان ايفا کند؟

٤ – جامعه مدنی از چه راه هايی می تواند بر عملکرد دولت نظارت کند، و در تدوين و وضع سياست های عمومی تأثير بگذارد؟

۱۲ - نتيجه گيری ما از اين بحث چيست؟دموکراسی● به خودکامه دولت های گذار آغاز برای مطلقی پيش شرط هيچ که گفت و بود اميدوار می توان نخست وهله در

وجود ندارد.

که● کشورهايی که دارد وجود خطر اين همواره و نيست تضمين شده فرآيندی دموکراسی به گذار که شد يادآور بايد ولی

به اين راه قدم گذاشته اند، به عقب برگشته و دوباره به دام خودکامگی بيافتند..

بايد يادآور شد که دموکراسی مستلزم سخت کوشی است و آزادی مجانی نيست.●

ولی مشکالت اين راه هر چه باشند، بايد نتيجه گيری خود را با اميد خاتمه دهيم:

به● دموکراتيزاسيون فرآيند مختلف مراحل در بيست ويکم، قرن اوايل و بيستم قرن اواخر در بی شماری دموکراسی های

وجود آمده اند.

حرکت«دو● اين اگرچه می رود، پيش اجتناب ناپذيری طور به ولی آرامی به دموکراسی که گفت می توان کلی طور به

گام به پيش و يک گام به عقب است.»

و● آزاد انتخاباتی برگزاری با و عربی بهار موج پی در تا است توانسته تونس خاورميانه، مانند منطقه ای در حتی

منصفانه، نخستين قدم ها را در اين فرآيند سخت بردارد. و اين خود اميدوارکننده است.

21

www.tavaana.org ­ www.civiced.org