İktisat Tarihi - Ders Notları (1, 2, 3, 4 ve 5. Üniteler)

8/9/2019 ktisat Tarihi - Ders Notlar (1, 2, 3, 4 ve 5. niteler)

1/10

1

NTE - 1KTSAT TARH BLMNN DOUU: ktisat tarihi ile ilgili nerilen iki tarih vardr.Bunlardan ilki Adam Smithin Milletlerin Serveti adl kitabnn yaym tarihi olan

1776 yldr. Dier tarih ise 1892 yldr. Bu tarihte Abd Harvard niversitesindeWilliam Ashley iin zel bir iktisat krss kurulmutur. ktisat tarihinin douutarihi okula ok ey borludur. Bu okul klasik iktisat okuluna bir tepki olarakortaya kmtr. Klasik okul iktisadi davran kurallarnn fizik kanunlar gibievrensel olduunu iddia ederken tarihi okul toplumun gelime dzeyine grefarkllk gstereceine deinmitir. Klasikler tmdengelim; tarihi okul isetmevarm metodunu esas almtr.

TARHLERN KTSAT BLMNE BAKII: John Claphama iktisat tarihi gemiinsosyal kurumlarnn ekonomik ynlerini aratran bir bilimdir.Unwine gre iktisattarihi yazl tarih boyunca insanolun iinde bulunduu iktisadi artlar aratran bir

bilimdir.Grasa gre iktisat tarihi iktisadi olaylar kronolojik olarak sralayan ve buolaylar arasndaki ilikileri ortaya karan bir bilimdir.

KTSATILARIN KTSAT BLMNE BAKII: Hickse gre iktisat tarihi gemi alarnuygulamal iktisaddr. Hecksere gre iktisat tarihinin amac kt ve yetersizkaynaklarn insanlarn amalar urunda alar boyunca nasl kullandnn ve buandaki deimelerin insan hayatn ve toplumlar ne ekilde etkilediininaratrlmasdr.

KTSAT TARHNN KONUSU VE GREV: ktisat tarihinin temel grevi ekonomilerin

performanslarnda ve yaplarnda zaman iinde meydana gelen nemli deiikleriaklamaktr. Toplumun siyasi ve ekonomik kurumlar, teknolojisi, demografikdurumu ve ideolojisi bu zellikleri balcalardr. Ekonomide uzun dnemdekideimelerin kayna, iktisatlar tarafndan ksa dnem tahlillerde ounlukla sabitolarak kabul edilen nfus, teknoloji, mlkiyet haklar ve ekonomik kaynaklarzerinde devlet kontrolnn derecesi gibi parametrelerde meydana gelendeiikliklerdir. nsanln ekonomik tarihi, toplumlarn ekonomik performansntemelden deitiren ve uzun dnemli ekonomik bymeyi mmkn klan iki kkldeiim erevesinde yazlabilir. Bu iki deiimden birincisi tarm inklb, ikincisiise sanayi inklbdr.

TARIM NKILBI: nsanlar yaklak 10000 yl nce yerleik tarma gemilerdir.eitli bitkiler yetitirmeyi ve hayvanlar evcilletirmeyi rendiler. Bu gelimeneolitik inklp da denen temel ekonomik deiimi hzlandrd. Avclk vetoplayclktan yerleik tarma gei insann sosyal ve ekonomik gelime hznartrd. Tarm birbirinden bamsz olarak farkl zamanlarda farkl blgeler olanOrtadou, Orta Amerika ve Kuzey inde ortaya kt. Neolitik an iftilerisrekli ekim nedeniyle verimlilii yiten topraklar terk ederek yeni, bakirtopraklarda tarm yapyorlard. Modern zamanlarda bilinen btn nemli yiyecekbitkileri neolitik iftiler tarafndan kefedilmitir. Ayrca anak mlek imali,dokuma, ekmek yapma ve keskin bir ara elde etmek iin talarn cilalanmas gibiteknikler de neolitik zamanlarda kefedilmitir.


2/10

2

TARIM NKILBINI AIKLAYAN TEORLER: Childe tarafndan gelitirilen evredeiikleri teorisi, Braidwood tarafndan gelitirilen ekirdek alan teorisi, Binfordtarafndan gelitirilen nfus art teorisi.

TARIM NKILBININ SONULARI: Nfus artt. Zaman iinde avclk ve toplayclktan

iftilie doru srekli bir gei oldu. lk kez siyasi bir organizasyon tipi olarakdevlet dodu. Teknolojik gelime alannda byk admlar atld. Demir a bronzann yerini ald. Ticaret geliti ve geniledi. Blgeleraras ticaretin nemi artt.ehirler ilk kez geliti. eitli ekonomik organizasyon tipleri dodu. Komnalmlkiyet tipi dodu.

NTE - 2LK MEDENYETLERDEN KLASK DNEME LK A EKONOMLER: Yalnzca yllk subasknlarnn tarlalar verimli hale getirdii baz nehir vadilerinde srekli tarm

yaplabiliyordu. Tarmn ilk gelitii blgelerden yalnzca iki vadi byle bir imknsalyordu. Bu vadiler: Frat ve Dicle nehirleri arasndaki blge ve Msrn NilVadisiydi.

MEZOPOTAMYA: M.. 6000 ile 3000 yllar arasnda ortaya kan bir dizi sosyaldeiim ve teknik ilerleme kk neolitik yerleim yerlerinin ehirlere dnmesinisalad. Bu dnemde ortaya kan en nemli teknik ilerlemeler; yaznn icad,bakrn eritilmesi ve dklmesi, hayvan gcnn saban ve tekerlekli aralarakoulmas, yelkenli gemilerin ve mleki tekerleinin bulunmasyd. Daha3000lere gelmeden kleler, kirac iftiler, esnaf, tccar, din adamlar ve

yneticiler ayr sosyal gruplar olarak ortaya ktlar. lk Smer kaytlarMezopotamya blgesinde verimli topraklarda baz bamsz ehir devletlerinindoduunu gstermektedir. stilalara ramen Smer hayat tarz olduka istikrarlolarak varln srdrebildi. Uzak mesafeli ticaret Mezopotamyada nemli vehayati bir rol oynuyordu. Ticari koloniler oluturulmutu. Hukuk kurallar oldukagelimiti. Gm para eklinde olmasa bile bir deiim arac ve deer ls olarakkullanlyordu.

MISIR: Msrn gelimesi Mezopotamyann gelimesi ile paralellikler gstermeklebirlikte nemli bir fark vard. O da almaz llerle Msrn istilalara kar korunmuolmasyd. Mezopotamyada topraklar zel mlkiyet altndayken; Msrda firavun

tm Msr topraklarnn sahibiydi. Ticaret firavunun adamlarnn tekelindeydi.Msrda retim byk lde merkezi brokrasi tarafndan planlanyordu.

MEDENYETN YAYILMASI: 4.binyl boyunca Ortadouda iftiler rn rotasyonu,nadasa brakma ve hayvan pislii, kl ve deniz kabuklar ile topra gbreleme gibiverimlilii artrmay salayan tedbirleri rendiler. Srekli kyler teekkl ettiktensonra ticaret yollarnn kesitii noktalarda ya da idari ve dini merkezlerde yeniehirler kuruldu.

YUNAN EKONOMS: Yunanistann topra dalkt. Bu yzden deniz ana ulamyoluydu. lk yunan tccarlar esas olarak Dou medeniyetlerinin gelimi merkezleriile Akdeniz evresinin geri kalm lkeleri arasnda arac rol oynadlar. Lidyallardanrenilen para ticarette byk bir kolaylk salad. Yunan ehirlerinde Pazar


3/10

3

ekonomisinin ve ihtisaslamann gelimesini tevik etti. Topraklarn byk birblmn bacla ve zeytincilie ayrdlar. Sonraki yzyllarda zeytincilik vebaclk tipi tarm, Akdeniz dnyasnn byk bir blmne yayld. M.. 800-500yllar arasnda ihtisaslama ve iblm artt. Hem i hem de uluslar aras ticaretgeliti ve bunu da para ekonomisinin yaygnlamas izledi. Buday, kereste, esir ve

baz lks mallar ithalat gm, zeytinya, anak mlek ve dier ihracatmallaryla karlanyordu. Atina paras ayar ve arlyla uluslar aras bir demearac oldu. Atinann ekonomik refahnn en nemli nedeni retim faktrlerizerinde etkin bir mlkiyet haklar sistemi kurmay ve buna uygun bir hukukiereve meydana getirmeyi baarmasyd. Helenistik ada ekonominin en gzearpan zellii retim ve blm zerinde Douya zg devlet kontroluygulamasnn benimsenmesiydi. skenderin fetihleri ile gerekleen corafiyaylma Helen dnyasnn Hindistan ile dorudan ticaret ilikileri kurmasn salad.in ile ticaret de nem kazand. Baz ehirler sna ihtisaslamaya bile yneldi.Helen a eski dnyada baarlm, blgesel ekonomik bamllk ve ihtisaslamannen yksek dzeyine ulat.

LKA EKONOMLERNDE DEME VE GERLEME: Tarmn ortaya kndan sonranfus nemli lde artmaya balamt. Nfus art ve bunu izleyen azalan verimhadisesi gemi ekonomilerin knn ilk hazrlaycs olmutur.

ROMA MPARATORLUUNUN EKONOMS: Roma ehir devleti balangcndaaristokratik bir karakter arz ediyordu. Roma toplumu banda bir kral ve ynetimielinde bulunduran askeri patrici zmresi ile kk toprak sahipleri, kirac iftiler,esnaf ve tccarn meydana getirdii pleb snfndan meydana gelmekteydi.Zenginleen plebler devletin idaresinde particilerin arasna katlarak etkinlik

kazanabildi. Bylece siyasi yap aristokrasiden oligariye dnm oldu.GENLEME DNEMNDE ROMA NFUSU: lm oran yksek, hayat sresi ksayd.Nfusun byk bir blm krsal blgelerde yayor ve toprakta alyordu.

GENLEME DNEMNDE ROMA TARIMI: mparatorluk nfusunun byk bir blmtarmla urayordu. Tahllar yaygn retimi yaplan rnlerdi. mparatorlukta denizyoluyla yrtlen uzak mesafeli ticaret mahalli ihtisaslamaya imkn veriyordu.Yeni fethedilen blgelerden Romaya bol ve ucuz olarak hububat akmas zerinetalyada karl olmaktan kan tahl retiminin nemi azalrken, geni alanlarhayvancla ayrlm, verimli topraklarda ise baclk ve zeytincilik nem

kazanmt. Klelik yenilii nleyici bir faktrd. talyann krsal nfusu byklde kendi sahibi ya da kiracs olduklar topraklar izleyen bamsz kyllerdenoluuyordu. mparatorlukta temel vergi ekili arazi zerindeydi. Kyller altn olaraksabit kalan vergiyi gm parayla deerlendirildiinde daha fazla olarak demekzorundaydlar.

LATFUNDA: gcnn byk ksm klelerce salanan ve kar amacyla retimyapan byk iftliklerdir.

GENLEME DNEMNDE ROMA EHRLER: Roma uygarl bir ehir uygarlyd.ehirlerin nemli bir fonksiyonu mahalli ynetim merkezleri olmasyd. Baz ehirlerise askeri bir fonksiyona sahipti. ehir nfusunun nemli bir blmn tarm iileri


4/10

4

oluturuyordu. ehir halknn gerek duyduu tahllar, zeytinya ve arap vergigelirleriyle karlanyordu.

GENLEME DNEMNDE ROMA TCARET: Ticaret imparatorlua hayatiyet

kazandran ve zenginliinin temelinde yatan unsurdu. Akdeniz, ticareti ve malhareketlerini tevik ediyordu. Ticaret, byk lde zengin kesimin lks ihtiyalarile ordunun taleplerini karlamaya ynelikti. mparatorluk geni bir yol anasahipti. Akdeniz ticaretinin en nemli kalemi tahld. Kara ticareti daha deerlimallarla snrlyd. Dier nemli bir ticaret konusu klelerdi. Askeri ve stratejiknemi olan mallarn imparatorluk dna gnderilmesi yasakt. anak mlek vebronz eyalar en ok ticareti yaplan mallard. Bu ticaret karlnda imparatorluabarbar dnyadan hayvan, orman rnleri ve en nemlisi de kle geliyordu.Romann altn paras Aureus; gm paras ise Denariusdu.

GEMLK EKONOM: retimin esas olarak z tketim iin yapld, yaam

standardnn temel ihtiyalarn tesini karlamad, marjinal prodktivitenin okdk olduu bir ekonomidir.

GENLEME DNEMNDE ROMADA MALAT FAALYETLER: mparatorlukta nemlisanayi dallarndan biri ta oca iletmeciliiydi. Dier nemli bir sanayi kolu damadencilikti. Madenler, nemli lde uzak mesafeli ticarete konu oluyordu. Diergelimi bir sanayi kolu anak mlek sanayisiydi. nemli sanayi kollarndan birdieri olan dokuma daha ok bir ev endstrisi durumundayd. Dou eyaletleri zenginbir sna gelenee sahip mamul mal reticisi blgelerdi. Buna karlkimparatorluun Avrupadaki bat eyaletleri daha ok hammadde yetitiricisi

blgeler durumundayd. Byk ehirlerde ayn meslekten esnaf gruplar loncalardatoplanmt. Collegia ad verilen bu dernekler ekonomik olmaktan ok sosyal amalkurululard.

ROMA MPARATORLUUNUN GERLEMES VE KMES: Barbarlarn artan askeriyetenekleri Romann mukayeseli stnlnn azalmasna yol ayordu. Askeristnlkteki bu nispi dle birlikte imparatorluun masraflar da artmaktayd.Harcamalar bylece artar ve vergi ihtiyac ykselirken verginin kayna sratleanyordu. mparatorlukta bir igc ktl da domutu. mparatorluk karlatbu problemlerin stesinden gelebilmek iin sonuta ekonomiyi daha zor artlaraiten eitli tedbirlere bavurdu. lk olarak artan gelir ihtiyacn karlayabilmek iin

vergiler arlatrld. kinci olarak da parann ayaryla oynayarak deerini sreklidrd. Sonuta imparatorluk tamamen altn para sistemine geti. Para deiimarac olma fonksiyonunu nemli lde kaybetti.

NTE - 3AVRUPANIN CORAF ZELLKLER: Avrupa topraklar corafi farkllklargsteriyordu. Nehirlerin nemli bir ksm gemicilie elverili olduundan ar vehacimli mallarn tanabilmesi iin nemli bir imkn salyordu. Kuzey BatAvrupann kylar girintili kntl olup pek ok sayda liman bulunmakta ve bucorafya denizcilii tevik etmekteydi. Kuzey Avrupa maden kaynaklar bakmndanzengindi. Demir ve kmr iki nemli madendi. Kuzeybat Avrupann iklimi


5/10

5

Akdenizden daha nemlidir. Yalar yl iinde dzenli olarak dalmtr. Klardaha souk, yazlar ise daha scak olur.

ORTAA AVRUPA TOPLUMU: Ortaada Avrupa toplumu etkiye tabiydi. lketki Roma mparatorluunun mirasnn etkisiydi. Bu etki ktann gney ve

gneydou blgelerinde daha belirgindi. kinci etki Cermen istilaclarnnetkileriydi. Bu etki kuzeyde daha belirgindi. nc etki evrensek kilisekurumlarndan kaynaklanyordu. Kilisenin etkisi din, politika ve ekonomidehissedilmekteydi. Roma mparatorluu dneminde medeni Avrupa Romannegemenlii altnda olan Akdeniz Avrupas ile snrlyd. Toprakta komnal mlkiyetvard. Hayvanlar zel mlkiyet altndayd. Romallarla hayvan ve kle karlndayrtlen lks mallar ticareti Cermen airetlerinin sratli bir sosyal farkllamasrecine girmesine yol at. Kilise eitimin tek merkeziydi. Pek ok manastrOrtaada ayn zamanda nemli tarm retim merkezleriydi.

ORTAAIN EKONOMK DNEMLER: 476 ile 1000 yllar arasndaki dnemde

(Karanlk a ya da Erken Ortaa) Avrupa siyasi ve ekonomik d iindeydi. Budnemde Avrupada giderek feodal bir siyasi yap ve malikneler ekonomisigeliti.1000 yllarndan balayarak 14. yzyln balarna kadar olan leri Ortaadneminde yaygn ve hzl bir ekonomik kalknma grld. Feodalizmin zirveyeulat bu dnemde nfus, zirai ve sna retim ve ticaret byd; ehirlercanland; kltrel bir patlama oldu.14. ve 15. yzyllardaki Ge Ortaadaekonomik bir kriz yaand. Byk lekli malikne tarmnn sanayinin ve uluslararas ticaretin dt bu dnemde nfus da azald. Asiller arasndaki savalar veyaygn kyl isyanlar bu krizin siyasi gstergeleriydi.

ERKEN ORTAADA STLALAR VE FEODAL RGTLENME: Romamparatorluunun yklyla Avrupa yaklak yarm bin yl srecek bir siyasi kargaadnemine girdi. nce Cermen airetlerinin uzun ve tahripkr istilalar yaand.Daha sonra Mslmanlar fetihleriyle Avrupay sarstlar. Dnemin sonlarna doruise Macarlar ve Vikingler Avrupay istila eden yeni gler oldular. lk iki istiladalgasnn Avrupa zerinde olumlu bir etkisi oldu. Avrupa iinde iktisadi ve kltrelbirlik dodu. Bat Roma mparatorluunun yklmasndan sonra Kuzey Avrupa nispidurumunu iyiletirmeye balad. Bunun ksmi bir nedeni Gney Avrupa ile dahayakn bir ibirliine girilmesiydi. Mslmanlarn Akdenizi ele geirmesi bubtnlemeyi daha da hzlandrd.7. yzyldan itibaren Akdeniz dnyasnn birliikaybolurken Avrupa iinde btnlk domu oldu. Fakirleen Akdeniz kesimi ktann

kuzey kesimine daha sk ekilde baland. Avrupa btn bu istilalara kar birkendini savunma sistemi olarak feodalizmi gelitirdi. valye at zerinde mzrak veklla dven kalkan ve zrhla korunmu profesyonel bir savayd. Tepedelkenin btn topraklar Tanr tarafndan kendisine balanm bir kralbulunuyordu. Kral topraklarn fief ad verilen paralara ayrarak vassal ad verilenadamlarna emanet etmiti.

FEODALZM: Byk arazilere sahip lord ya da senyr denilen kiilere korunma veadalet karlnda mal ve hizmet reten klelerle, serfler ve hr kyllerin alttabakasn medyana getirdii dikey olarak rgtlenmi siyasi, iktisadi ve sosyal birorganizasyondur.


6/10

6

FEF: Osmanl toprak sistemindeki tmara benzer. Ancak tmarda topran plakmlkiyeti devlete aittir.

VASSAL: Bir derebeyinin himayesindeki ve ona bal kimsedir.

FEODAL SZLEMENN TEMEL UNSURU: Senyr tarafndan balanan toprakzerindeki haklarn vassal tarafndan salanan askeri ve dier hizmetler karlndadeitirilmesidir.

ERKEN ORTAADA MALKNE: Siyasi gelimeler sonucu 10. yzylda Avrupannpek ok ksm malikne olarak bilinen kk siyasi ekonomik birimlere ayrlmt.Maliknenin ilevi kylnn gvenliini, aristokrat snfn ise otoritesini ve geiminisalamakt. Bu dnemde ticaret son derece snrlyd.

AIR SABAN VE AIK TARLA SSTEM: Maliknenin topraklar drt blmdenmeydana geliyordu. Yerleim yeri, tarlalar, ayrlar, koruluk ve ormanlar. Tarlalar,

malikne halknn beslenmesini salayan rnlerin yetitirildii yerlerdi. AkdenizAvrupas kuru bir iklime ve yumuak topraklara sahip olduundan temel tarm aracbir ift kzle ekilen ve topra adeta trmklayan hafif bir sabandan ibaretti.Geleneksel hafif saban apraz srm gerektirdiinden tarlalar genellikle kareeklinde oluyordu. Ar sabanda ise tarlalarn uzun izgiler halinde srlmesi enetkin srm ekliydi. Ortaa Kuzey Avrupa tarmnn bir baka zellii blgelerarasnda ihtisaslama olmad iin hububat tarm ile hayvancln ayn malikneiinde bir arada yrtlmesiydi.

KL VE L TARLA ROTASYONU: Erken Ortaada Avrupa ikili tarla

rotasyonunda tarlalarn bir blmne k ekimi yaplyor, dier blm iseretkenliini yeniden kazanabilmesi iin bo braklyor yani nadasa ayrlyordu.l tarla rotasyonunda ise tarlalar ana ksma ayrlyordu.

ORTAKLAA TARIM: Srm, ekim, bime ve harman zaman her topluluk tarafndangeleneklere, iklim artlarna ve dier faktrlere bal olarak dzenleniyordu. Tektip rn tartmann yaplmas zorunluydu. Sistem herhangi bir yenilie kapalyd.

AYIR, KORULAR VE YERLEM YER: ayr da tarlalar kadar nemliydi. Korular isemaliknenin eitli hayvanlarnn yazn otlamasn salyordu. Korulardan aynzamanda yakacak odun ve inaat kerestesi elde ediliyordu. Maliknenin drdnc

ksm ise yerleim merkeziydi. Yerleim yeri tarlalarn ortasnda, su kaynana yaknbir yerde ve ky d dnyaya balayan bir yolun zerinde bulunuyordu.

MALKNEDE SOSYAL YAPI: Ortaada toprak zerinde yaayan insanlar arasndakark bir sosyal ve hukuki farkllama vard. Bu yapnn alt tabakasn ise korunmave adalet karlnda mal ve hizmet reten klelerle, serfler ve hr kyllermeydana getiriyordu. Bir btn iletmeye sahip olan her kyl rezervde genelliklehaftada gn almak ve bu i iin gerekli saban, kz ve aletlerden kendi paynadeni getirmek zorundayd. Kyllerin angarya hizmetlerini dzenleme ii lordtarafndan tayin edilen khyalarca yrtlyordu. Lord maliknedekianlamazlklar ve davalar grerek karara balayan ve cezalar tespit eden birmahkeme toplard. Para ya da rn eklinde verilen cezalar lorda denirdi.


7/10

7

REZERV: Lordun dorudan yararland topraklardr.

SANAY: Ortaan ilk yarsnda sna mamul mal retimi snrlyd.

NTE - 4LER ORTAADA AVRUPADA SYAS STKRARIN SALANMASI: Yalnzcasavalk ve din adaml sayg gren mesleklerdi. Bu dnemde Avrupa da karsaldrgan bir politika izleme imkn buldu. Hal aknlar eklinde Mslmanlarakar giriilen saldrlar, Avrupa iindeki g ve kolonizasyon hareketleri ile Avrupadnda ticari sler kurma abalar bu saldrgan politikann en belirgingstergeleriydi.

EKONOMK BYME: 11. yzyldan itibaren Avrupada ticaret genilemi, yeniehirler domu ve bym, ekonomik ihtisaslama ortaya kmtr. Henry

Pirenneye gre Avrupann gsterdii genileme bir d faktrn etkisiyle ortayakmtr. Bu d faktr bir yandan Hal seferleri sonucunda Akdenizin ticareteyeniden almas, te yandan da 11. yzyldan itibaren Avrupann gerek Akdenizyoluyla ve gerekse Rusya topraklar araclyla Bizans ve slam dnyasyla ticariilikilerini gelitirmesidir. Ortaadaki ekonomik gelimenin merkezleri Kuzeytalya, Gney Alak lkeler (Hollanda, Lksemburg ve Belika) ve Hansaehirleriydi. talya Avrupann en gelimi blgesiydi. Gney Alak lkeleri iseKarolenj dneminde ekonomik canlanmasn gerekletirmiti.

NFUS: Savalar, alklar, ktlklar ve salgn hastalklar yznden nfus art

yavalad. Ortaa dneminde Avrupa nfusu daima gen bir nfustu.10. yzyldan13. yzyla kadar sren artlara ramen Avrupa nfusu nispeten azd. eitlikltrel faktrler sanayi ncesi Avrupada dourganl snrlamaktayd. Evlilik yaolduka ileriydi.

EHRLERN DOUU VE BYMES: 11. yzyldan itibaren gezginci tccarn veesnafn bu merkezlere yerlemesiyle ehirler birer deiim ve imalat yeri halinegeldi. ehirler birer deiim ve imalat yeri haline geldikten sonra sratle byd.Bu bymenin temelinde youn halinde g hareketi yatyordu. ehir nfusu krsalblgelerden nfus gyle byd. ehirlerin douunun siyasi bir sonucu feodalolmayan bir ynetim eklinin ortaya kmasyd. Malikne mahkemesinin kurallar

ehirli tccarn ihtiyalarna pek uygun dmyordu. Bu yzden tartmalszlemelerin bir karara balanabilmesi iin yeni ticaret hukuku kurallargelitirildi. Canl bir tccar ve esnaf topluluunun kendilerine ek bir gelir getireceimidiyle pek ok mteebbis feodal ynetici yeni ehirler kurma yoluna gitti. buyeni ehirlere sakinlerinin sahip olaca hrriyetleri belirten imtiyaznamelerbaland. Fransa ve ngilterede krallar da kasaba ve ehirlerin bu imtiyazlarnngarantr oldular. Bylece krallarla ehir halk arasnda bir ittifak dodu. Bu ittifakFransa ve ngilterede milli monarilerin kurulmasnn temelini oluturdu. Feodaldnyada tipik olarak dikey bir dzenleme geerliydi. nsanlar arasndaki ilikilerifief ve hizmet, ba ve ballk yemini, lord, vassal ve serf gibi kavramlardzenlemekteydi.


8/10

8

TEKNOLOJK YENLKLER: 6. ve 11. yzyllar arasnda ortaya kan teknolojikyenilikler daha ok tarmla alakalyd.Bu yeniliklerin en nemlileri ar saban,ltarla rotasyonu ve yeni bir at koum siteminin gelitirilmesi ile ivili at nalyd.Arsabann en byk avantaj yumuak topraklara gre daha verimli olan KuzeyAvrupann youn ve sert topraklarn tarma elverili hale getirmesiydi.ikinci

nemli avantaj insan emeinden tasarruf salamasyd.nc avantaj isetopraklarn uzun izgiler halinde srlmesine imkan salamasyd.l tarlarotasyonu da nemli avantajlara sahipti.Farkl mevsimlerde deiik rnlerinekilmesi hasat ktlne ve onu izleyen ktla kar bir sigorta mekanizmasgrevi yapyordu.Bu sistemin ikinci ve daha nemli avantaj srm ilemlerinin yliinde daha dzenli olarak dalmasna ve bylece yeni toprak ama faaliyetlerininhzlanmasna imkan vermesiydi.Yulaf retiminin artmas at,tarmda,tamada vesanayide yararlanlan nemli bir g haline getirdi.Avrupada at beslemeyaygnlat.Ortaada meydana gelen bir dier nemli teknolojik deime de su verzgar deirmenlerinin yaygnlamasyd.10. yzyln ortalarnda Flandrada dikeytezgah bulundu.13. yzyln ikinci yarsnn nemli yenilikleri krk ve gzlkt.14.

yzyln balarnda ilk saatler ve ateli toplar ortaya kt.Ayn dnemde kanallariin kapama sistemleri gelitirildi.15. yzylda ise gemi yapm teknolojisinde nemlideimeler oldu.Tam yelkenli gemilere ina edildi.15. yzylda ortaya kan diernemli bir deime matbaann icadyd.

TEEBBS VE KRED ALANINDAK GELMELER: Panayrlarn dzenlenmesi, ticaritemsilcilerin yaygnlamas, yeni muhasebe tekniklerinin douu, ek, ciro vesigorta bu gelimelerden yalnzca birkadr. talya, bu yeniliklerin birounundou yeridir. Tasarruflarn toplanarak prodktif alanlara yneltilmesi amacyladaha karmak baka messeseler de gelitirildi. Bunun tipik bir rnei 10. yzylda

doan ve daha sonra yaygnlaan Commendayd. Commendann ekonomik nemitoplumun likit fona sahip btn yelerinin dolayl yolla da olsa retim srecinekatlabilmesiydi. 15. yzyla doru Commenda yerini saha gelimi bir ortaklk ekliolan Kumpanyaya brakt. lk bata kumpanyalar kan bana sahip kiiler arasndakurulan bir ortaklkt. Kumpanyalarn ilave sermaye ihtiyac mevduat yoluylakarland. Bu durum ticaretle bankaclk faaliyetlerinin birbirlerine yaklamasdemekti. Polienin gelimesi bu ilikiyi daha da glendirdi. Polie parann birblgeden dierine transferinin bir atacyd. Polienin ekonomiye katks sermayeyiolduka likit ve uluslar aras lde mobil hale getirmesiydi. Btn bu gelimelergenel bir ekonomik gelimeyi mmkn kld. Tm gelir kategorileri, karlar, cretlerve kiralar artt. Yalnzca faizler ykselmedi.

PARA ALANINDAK GELMELER: Pound bir arlk, shilling eski bir parann ad,penny ise dolamdaki tek parayd. Ortaada uluslararas seviyede hakl bir hretyapan paralar Floransann altn florini ve Venedikin altn dukasyd. Paraktlndan ve den fiyatlardan kurtulmann yollar kredinin gelitirilmesi, madenipara dnda deme aralarnn yaygnlatrlmas, parann altn ve gm ayarnnbozulmasyd. Ortaa boyunca en hzl ekonomik gelimeyi yaayan lkeler aynzamanda en byk para ayar bozulmasna ahit olan lkelerdi.

TARIMSAL GENLEME: Tarmsal genileme iki ekilde kendini gsterdi. lk olarakyeni topraklar tarma ald. kinci olarak yaygn bir kolonizasyon faaliyetinegiriildi. Tarmla ilgili Alman tekniklerinin etkisi Slav blgelerinde de grld.


9/10

9

MALKNE BNYESNDE DEMELER: Malikne halk sna retimlerine son vererekbu ihtiyalarn kendi tarmsal rnleri karlnda ehirlerden temin etmeyebaladlar. Asil snfn tketmek istedii mallar pazardan temin etmesi mmknd.Ticaretin yeniden canlanmas asil snfn tketim mallar talebini ykseltmiti. Buiki gelime de asil snfn nakdi gelir ihtiyacn artrmt. Lord iin topraklarndan

nakdi kira almak, vergileri rn yerine para olarak toplamak ve elde ettii bu nakdigelirle ihtiyalarn pazardan salamak daha etkin bir zm haline gelmiti.Lordlar angaryalar yllk sabit para demelerine evirdiler. Ayn zamanda rezervtopraklarn paralara blerek sabit bir deme karlnda kiraya verdiler.Anlamalar geleneksel olmaktan karak szlemelere dayal hale geldi. Daha ncekrala kar hizmetlerini ahsen yerine getiren lordlar bu hizmetlerinin karl paraolarak demeye baladlar.

TCARETN BYMES VE ETLENMES: Avrupada ticaret daima var olmutu. 9.ve 10. yzyln istila ortamnda daralm, lks ve dini karakterli mallarla snrl halegelmi, ancak yine de devam etmiti.12. yzyldan itibaren Avrupa artk satmak iin

yeni mallara sahipti. Dokuma ve madeni eya ihracat artan lde kereste, ap,ipek ve baharat ithalat karlnda kullanlmaya balanrken, altn k dahakk oranlara inmeye balad. Akdeniz ticaretinin karakteri de deiti. Daha 12.yzylda retimde blgesel ihtisaslama Ortaa Avrupa ekonomisinin belirgin birzellii olmaya balamt. Avrupa iinde nemli bir ticaret hareketi Kuzey Avrupaile Gney Avrupa arasnda cereyan ediyordu. Ortaada nemi giderek artan birdier ticaret alan Kuzey denizleriydi. Bu ticarete Hansa ad altnda rgtlenmiAlman ticaret ehirleri hkmediyordu. Kuzey denizlerindeki ticarette Avrupagelimi, skandinavya ve Baltk Blgesi ise gelimekte olan blge durumundayd.Karolenj dneminde tccarlar bata Suriyeliler ve Yahudiler olmak zere

yabanclard. Tccar snf ayrca ehirlerde siyasi g tekeline de sahipti.SANAY: Ortaa toplumu esas olarak tarma dayalyd. Ancak sanayinin ekonomiyekatks da nemliydi. Ortaada en geni ve yaygn sanayi kolu dokumaclkt.Kuma Avrupada her lkede, her blgede ve hatta her evde imal ediliyordu. Ynyannda keten de bata Fransa ve Dou Avrupa olmak zere pek ok blgederetiliyordu. pek ve pamuk retimi ise talya ile Mslman spanyasndatoplanmt. Dokuma endstrisine gre daha kk, fakat ekonomik adan dahanemli bir sanayi kolu da metalrji ve onunla ilgili yan faaliyetlerdi. Dier nemlibir sanayi kolu dericilikti.

NTE - 5GE ORTAADA AVRUPADA EKONOMK KRZ: 14. yzyl boyunca nfusunazalmas, talebin ve retimin de dmesi sonucunu dourmutu. Rnesans dnemiazalan retim, den hayat standartlar ile ekonomik d dnemi olarakgrlmektedir. Byme dnemi 14. yzyln balarnda sona ermitir. ktisattarihileri Ortaan sonlarndaki bu ekonomik dn nedenleri konusunda farklaklamalarda bulunmulardr. Birinci gre gre bu d ekonomik hareketlerindevri niteliinin bir sonucuydu. kinci gr bu krizi mali nedenlere balamaktadr.Avrupa devletleri bu dnemde Yzyl Savalar sava ekonomisi iine girmiti. Budurum vergi gelirlerine olan ihtiyac artrd. retici likidite sknts iine dt.nc bir aklama bu ekonomik krizi iklim deimelerine balamaktadr.


10/10

10

TARIM: 13. yzyl boyunca Avrupa ekonomisinde baz darboazlar kendinigstermeye balamt. Demografik bask sonucu daha dk verimli topraklarretime almaktayd. Toprak nfusa gre kt bir faktr haline geldiinden deeriykselmi, buna karlk cretler dmt. 14. yzyln ortasndaki byk nfus

krm retimin iki temel faktrnn nispi ktlk durumlarn arpc biimdedeitirdi. gcnn %25 orannda azalmas onu nispi olarak yetersiz hale getirdi.Kyl isyanlar ortaya kt. Toplam talep nfustaki azalmaya paralel bir ekildedt. Bir baka deime ortalama kyl iletmesinin bymesiydi. Nfusundmesi rezervler zerinde olumsuz etkide bulundu. Lordlar iin en nemlialternatif toprak kullanm ekli ekili alanlarn ayrlara dntrlmesiydi. Tarmsalmallarn fiyatlarnn dmesi kyl ve ehirli kesimlerin refahn farkl ekildeetkiledi. Geimlik retim yapan kyl daha byk ve verimli topraklara sahipolduu iin bu kriz dneminden kazanl kt. ehirlilerin satt sna ve ticarimallarn fiyat esneklii tarmsal mallar gre genellikle daha dktr. Nakdigelirleri azalana kyl kesiminin alm gc de dm oldu. ehirli tccar ve esnaf,

mterisini byk lde yitirdi. 14. yzyldaki salgnn etkisi Dou Avrupada Batve Gney Avrupaya gre daha snrl oldu. Kk ehirlerin tm Dou Avrupayayaylmas blgede tarmsal ve sna retim iin talebin genilemesi demekti. retimve ticaretteki bu genilemenin nemli bir sonucu ticari tahl retiminin art oldu.letmeler kyllerden geri alnd ve yar hr kyllerin statleri tekrar serfdurumuna drld.16. yzyla girmeden serfletirme sreci tamamlanmt. DouAvrupada hububat fiyatlarnn dmesi batdaki gelimelerin aksine yeniden bykiftliklerin kurulmas ve kyl zerindeki lord kontrolnn artmas sonucunudourdu.

TCARET VE SANAY: Tccarlar daralan i hacmi karsnda ilemlerinirasyonelletirmek iin ift girili muhasebe sistemini benimsediler. Sanayide isemamul mallarn hem retimleri hem de talepleri Byk Salgndan sonra nemlilde dt. Meslee giri artlar zorlatrld. Madeni retimle ilgili sanayilerdeise Ortaan son dneminde genileme grlmekteydi.

SANAYLERN KIRSAL BLGELERE G: Byk apta dokuma sanayi, daha snrllde de demir ve madeni eya sanayileri krsal blgelere yayld. Ortaansonlarnda sanayinin bu g ok eitli nedenlerden kaynaklanyordu. Bunlararsnda en nemlisi su gcyle alan basit makinelerin sanayide artan ldekullanlmaya balanmasyd. Dier nemli bir neden talep yapsndaki deimelere

uyma konusunda ehir sanayilerinin yeterli esneklii gsterememesiydi. Sanayide bucorafi deiimin dier bir nedeni igcnn krsal blgelere gre daha ucuzolmasyd. Modern kapitalizmin ilk tezahr olarak deerlendirilebilecek ve putting-out sistemi olarak adlandrlan bu dzenlemede esnaf tccar iin alyordu.Tccar hammaddeyi temin ediyor ve i iin para esas zerine cret dyordu.Esnaf, tccara kar hibir gvenceye sahip deildi.

Alntdr (Dzenlenmitir.)

Documents

İktisat Tarihi - Ders Notları (1, 2, 3, 4 ve 5. Üniteler)