MAKROİKTİSATIProf.Dr. Mert URAL

İktisatBölümüetkinlikveduyurularıiçin:http://www.deuiktisat.org

MakroİktisatI

MakroİktisatAyrımıØ İktisat (Ekonomi), insanların sınırsız tüketim isteklerinin

sınırlı (kıt) kaynaklarla en iyi nasıl tatmin edileceğiniinceleyen bir sosyal bilim dalıdır.

Ø Genellikle mikro iktisat ve makro iktisat olmak üzere ikiyeayrılır:v Mikro iktisat; küçük ekonomik birimleri (ev halkı, firma) [Tüketici

Dengesi, Üretici Dengesi, Arz ve Talep, Fiyat Oluşumu, Piyasalar]v Makro iktisat; ekonominin bütününü (toplam gelir, toplam tüketim,

toplam tasarruf, toplam yatırım ve fiyatlar genel düzeyi) inceler[Tam istihdam, Ekonomik büyüme, Fiyat istikrarı, Ödemelerdengesi].

Prof.Dr.MertURAL 2

MakroİktisadınKavramsalveAnalitikÇerçevesiØ Makro İktisat en basit tanımıyla “Toplam Büyüklükler Cinsinden

Ekonomik Aktivite”yi açıklayan bir disiplindir.Ø Toplam ekonomik büyüklükler, kendi içinde iki kümeye ayrılarak

sınıflandırılabilir.v Düzeysel Toplam Ekonomik Büyüklüklerv Oransal Toplam Ekonomik Büyüklükler

MakroİktisatI 3

Genel FiyatDüzeyi

(P)

Toplam ÇıktıDüzeyi

(Y)

BüyümeOranı

(g)

EnflasyonOranı

(p)

İşsizlikOranı

(u)

Düzeysel Toplam Ekonomik Büyüklükler

OransalToplam Ekonomik Büyüklükler

Toplam Arz( AS)-Toplam Talep (AD) Analiz Çerçevesi

Dinamik Toplam Arz( DAS)-Dinamik Toplam Talep (DAD)

Analiz Çerçevesi

Phillips Eğrisi

Okun Yasası

MakroİktisatI

MakroİktisadınDoğuşuØ Ekonomi Bilim Dalı’nın ortaya çıkışı

v İngiliz, Adam Smith (1723-1790) [Ulusların Zenginliği (The Wealth ofNations)-1776]

v Bu kitap, ekonomi konularını sistematik bir şekilde ele alıp inceleyen ilkçalışmadır. Smith, kitabında serbest ticaret ve serbest piyasa ekonomisinisavunur. Devlet müdahaleciliğini reddeder.

Ø Klasik ekolün makro iktisadi olaylarla ilgili görüşleri:v Ekonominin itici gücü arzdır. Arz yönlü uzun dönem analizi yaparlar.v Her arz kendi talebini yaratır (Say-Mahreçler-Pazarlar Yasası).v Devletin ekonomiye müdahale etmemesi gerekir (Görünmeyen el, fiyat

mekanizması-tam istihdam).v Ekonomi daima tam istihdamda dengeye gelir. Bu yüzden AS (Aggregate

Supply-Toplam Arz) doğrusu dikeydir.v Tam bilgi ve tam rekabet geçerlidir.v Para örtüdür-peçedir-nötrdür (Dikotomik analiz-parasal değişkenler reel

değişkenleri etkilemez). Para sadece işlem-mübadele amaçlı talep edilir.v Ücret, fiyat ve faiz oranları hem aşağı hem yukarı yönlü esnek

(görünmeyen el mekanizması) (piyasalar temizlenir).

Prof.Dr.MertURAL 4

MakroİktisatI

MakroİktisadınDoğuşu

v Gömüleme yoktur, Say Yasası gereği tüm gelir harcanır. Tüketiciler tasarrufederse, bu tasarruflar firmalar tarafından yatırıma dönüştürülür.

v Gayriiradi işsizlik yoktur, işsizlik iradidir.v

v Faiz tüketimden vazgeçmenin ödülüdür. Faiz mal piyasasında Tasarruf Arzı(S) ile Yatırım Talebi (I) eşitliği (S=I) durumunda oluşur.

Kaynak: Tümay ERTEK, Makroekonomiye Giriş, 2.Baskı, Beta Yayınları, İstanbul, 2005, s.4.

Prof.Dr.MertURAL 5

Tüketim ( ) Tasarruf ( ) Yatırım ( )C f i S f i I f i- + -® = ® = ® =

MakroİktisatI

MakroİktisadınDoğuşuØ Ancak,

v 19.yy sonlarında teknolojideki gelişmeler ve üretim ölçeğindeki büyümelerile mal piyasalarında monopol ve oligopol yapılarının oluşması, ayrıca işçisendikalarının ortaya çıkması sonucu mal ve emek piyasalarında tamrekabetten uzaklaşılmış, fiyat esnekliğinin sağlanamadığı durumlaryaşanmıştır.

v Makro iktisadın ortaya çıkışı 24 Ekim 1929 Büyük Bunalımı (GreatDepression) ile olmuştur.

v 1929 Büyük Bunalım’da Sovyetler Birliği’nin krizden etkilenmemesi sonucu,sosyalizm ve merkezi planlama ekonomistlerin dikkatini çekmiştir. Devletinekonomide bir rolü olabileceği görüşü yer etmeye başlamıştır.ü John Maynard Keynes (1883-1946); 1936 yılında yayınlanan İstihdam, Faiz ve

Paranın Genel Teorisi (The General Theory of Employment, Interest and Money)isimli kitabıyla Büyük Bunalımın nedenlerini açıklamış ve klasik ekolü eleştirmiştir.Özellikle 2.Dünya Savaşı’nın ardından modern makroekonominin temellerinioluşturmuştur. Çünkü klasik ve neoklasik ekolde mikro ve makro iktisat ayrımıyoktu.

Prof.Dr.MertURAL 6

MakroİktisatI

MakroİktisadınDoğuşuØ Keynes’in Klasik ekole yönelik temel eleştiri ve görüşleri:

v Ekonominin itici gücü arz değil taleptir. Talep yönlü kısa dönem analiziyaparlar (uzun dönemde hepimiz ölmüş olacağız!)

v Büyük Bunalımın nedeni talep yetersizliğidir. Say Yasası geçersiz, EfektifTalep gerekir ve dolayısıyla devlet müdahalesinden yanadır.

v Ekonomi eksik istihdamda dengeye gelir. Bu yüzden AS (toplam arz) doğrusuyataydır. Tam istihdam özel bir durumdur.

v Eksik bilgi ve eksik rekabet geçerlidir. Gayriiradi işsizlik vardır.v Ücret ve fiyatlar aşağı yönlü esnek değil katı-rijit (yapışkan)’dır.v Faiz likiditeden vazgeçmenin bedelidir. Faiz para piyasasında para arzının

(Ms) para talebine (Md veya L) eşitlendiği Ms=Md noktada oluşur.v Para Talebi (Md) üç güdü ile yapılır:

v Tasarruf ve yatırım kararı alanlar farklı birimler olduğundan Klasik faizteorisini eleştirir. Tüketim ve tasarruf harcanabilir gelirin (Yd); Yatırım isefaiz oranları (i) yanında kâr bekleyişlerinin [Sermayenin Marjinal Etkinliği-Mariginal Efficiency of Capital-MEC (r)] fonksiyonudur [Animal Sprit-Hayvansal İçgüdü]

Prof.Dr.MertURAL 7

İşlem (Y) ; İhtiyat ( ) ; Spekülasyon ( )t p sL f L f Y L f i+ + -® = ® = ® =

Tüketim ( ) Tasarruf ( ) Yatırım ( , r)d dC f Y S f Y I f i- +

+ +® = ® = ® =

MakroİktisatI

DiğerMakroİktisatOkullarıØ Keynesyen Okulun Geliştirilmesi

v IS-LM modeliyle para politikasının dahil edilmesiv Phillips eğrisinin dahil edilmesi (1958)

Ø Monetarist İktisat Okulu (Chicago Okulu)v Milton Friedmanv David Laidlerv Michael Parkerv Harry Johnsonv Karl Brunnerv Alan Meltzler

Ø Yeni Klasik İktisat Okulu (Rasyonel Beklentiler Teorisi)v Robert Lucasv Thomas Sargentv Neil Wallacev Robert Barrov Edward Prescott

Ø Yeni Keynesyen Makro İktisat Okuluv George Akerlofv Janet Yellenv Oliver Blanchardv Gregory Mankiwv Edmund Phelpsv David Romerv Joseph Stiglitzv Ben Bernanke

8

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)v Dar anlamda; çalışma ve gelir sağlama kararında olan bireylerin

hizmetlerinden yararlanılmak üzere çalıştırılmasıdır. Geniş anlamda;emeğin yanında diğer üretim faktörlerinin de kullanılmasıdır.

v Uluslararası Çalışma Örgütü (International Labor Organization-ILO)standartlarına göre resmi çalışma yaşı 15’tir. Bu nedenle istihdam veişsizlikle ilgili analizlerde 15 yaş ve üzeri nüfus miktarı dikkate alınır.

v Eksik istihdam: ILO, yaşanan ölçüm zorlukları nedeniyle mevcut eksikistihdam tanımını yeniden ele alarak, eksik istihdam sorununu daha netortaya koyabilecek “zamana bağlı eksik istihdam” ve “yetersiz istihdam”kavramlarına geçilmesine karar vermiştir. (Şubat 2009)ü Zamana bağlı eksik istihdam: Referans haftasında istihdamda olan, esas işinde ve

diğer işinde/işlerinde toplam olarak 40 saatten daha az süre çalışmış olup, dahafazla süre çalışmak istediğini belirten ve mümkün olduğu taktirde daha fazlaçalışmaya başlayabilecek olan kişilerdir.

ü Yetersiz istihdam: Zamana bağlı eksik istihdam kapsamında yer almamakkoşuluyla, referans haftasında istihdamda olan, son 4 hafta içinde mevcut işinideğiştirmek için veya mevcut işine ek olarak bir iş aramış olan ve böyle bir işbulduğu takdirde 2 hafta içinde çalışmaya başlayabilecek olan kişilerdir.

Prof.Dr.MertURAL 9

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)v Kurumsal Nüfus: Günlük yaşam gereksinimleri, yasal bir düzenlemeye dayalı

olarak kurulan özel ya da tüzel kurum/kuruluşlarında kısmen ya datamamen karşılanan nüfustur. Buna göre; okul, yurt, otel, çocuk yuvası,huzurevi, hastane ve hapishane ile kışla ve ordu evlerinde ikamet edenlerkurumsal nüfusa dahildir.

v Kurumsal Olmayan Nüfus: Kurumsal yerlerde değil, hanelerde ikamet edennüfustur. Bir başka deyişle, okul, yurt, otel, çocuk yuvası, huzurevi, özelnitelikteki hastane, hapishane, kışla ya da orduevinde ikamet edenlerdışında kalan nüfustur.

v Kurumsal Olmayan Çalışma Çağındaki Nüfus: Türkiye için, çalışma çağındakinüfus kurumsal olmayan sivil nüfus içerisindeki 15 ve daha yukarı yaştakinüfus olarak tanımlanmıştır. Yani kriteri ülke koşullarına göre belirlenmekteve temelde zorunlu eğitimin tamamlanma yaşı esas alınmaktadır. Çalışmaçağındaki nüfustan, çalışmak istemeyenleri, bedensel ve zihinsel engellileri,askerler, ev kadınları, öğrenciler ve mahkumları çıkarıp; çalışma çağıdışında olduğu halde çalışmak zorunda olan çocuklar ve yaşlılareklendiğinde sivil işgücüne ulaşılır. [2016 yılsonu itibariyle 58.493 bin kişi]

Prof.Dr.MertURAL 10

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)Ülke Nüfusu ve İşgücü Arasındaki İlişki

Prof.Dr.MertURAL 11

NÜFUS

Kurumsal Olmayan Çalışma Çağındaki Nüfus(15 + yaş)

Çalışamayacak kadar genç ve yaşlı olanlar

İşgücü (Aktif Nüfus) İşgücüne dahil olmayanlar

İstihdam Edilenler

İşsizler

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)v Kurumsal Olmayan Çalışma Çağındaki Nüfus üç gruba ayrılır:

a. İstihdam Edilenler (Çalışanlar=İstihdam Hacmi)b. İşsizler (4 hafta içinde iş aramasına karşın iş bulamamış kişiler)c. İşgücüne Dahil Olmayanlar (İşsiz olan ancak iş aramayanlar)

v İşgücü: İnsan sayısı yönünde emek arzıdır.

v Bağımlılık Oranı: Çalışma çağındaki kişilere bağımlı olan nüfustur.

Prof.Dr.MertURAL 12

İşgücü (Aktif Nüfus)İşgücüne Katılım Oranı= 100Kurumsal Olmayan

Çalışma Çağındaki Nüfus

İstihdam EdilenlerİstihdamOranı= 100Kurumsal Olmayan

Çalışma Çağındaki Nüfus

İşsizlerİşizlik Oranı=İşgücü (Aktif Nüfu

´

´

100s)´

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)Türkiye’de İstihdam Oranı ve İşsizlik Oranı (Bin kişi, %)

Prof.Dr.MertURAL 13

Yıllar- Years

15 ve daha yukarı

yaştaki nüfus

Population 15 years and over

İşgücü Labour Force

İstihdam edilenler Employed

İşsiz Unemp-

loyed

İşgücüne dahil

olmayan nüfus Not in labour force

İşgücüne katılma

oranı Labour

force participa- tion rate

(%)

İşsizlik oranı

Unemp- loyment

rate (%)

Tarım dışı işsizlik

oranı Non-

agricultural unemploy-ment rate

(%)

İstihdam oranı

Employ- ment rate (%)

2013 Yıllık - Annual 55 982 27 046 24 601 2 445 28 936 48,3 9,0 10,9 43,9

2014 Yıllık - Annual 56 986 28 786 25 933 2 853 28 200 50,5 9,9 12,0 45,5

2015 Yıllık - Annual 57 854 29 678 26 621 3 057 28 176 51,3 10,3 12,4 46,0

2016 Yıllık - Annual 58 720 30 535 27 205 3 330 28 185 52,0 10,9 13,0 46,3

2017 Mart - March 59 634 31 131 27 489 3 642 28 504 52,2 11,7 13,7 46,1

İşgücüne dahil olmayanlar:Ø Ev kadınlarıØ Eğitim/öğretime devam

edenler (öğrenciler)Ø EmeklilerØ Mevsimlik çalışanlarØ Çalışamaz halde olanlarØ Ailevi ve kişisel nedenlerle iş

aramayanlar (mülk geliri ile geçinenler)

Ø İş bulma ümidi olmayanlar

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)Türkiye’de İstihdam Verileri (2016 yılsonu itibariyle)

Prof.Dr.MertURAL 14

İşgücü (Aktif Nüfus) 30.535 bin kişiİşgücüne Katılım Oranı= 100 100 %52,0Kurumsal Olmayan 58.720bin kişi

Çalışma Çağındaki Nüfus

İstihdam EdilenlerİstihdamOranı= 100Kurumsal Olmayan

Çalışma Çağındaki Nüfus

´ = ´ =

´ =27.205 bin kişi 100 %46,358.720bin kişi

İşsizler 3.330 bin kişiİşizlik Oranı= 100 100 %10,9İşgücü (Aktif Nüfus) 30.535bin kişi

´ =

´ = ´ =

2016 Yılı Toplam Nüfus78.966 bin kişi

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)Türkiye’de Bazı Demografik Göstergeler

Prof.Dr.MertURAL 15

2014 2015 2016Doğuşta beklenen yaşam süresi (yıl) Expectation of life at birth (year) Toplam - Total 77,0 77,1 77,2 Erkek - Males 74,8 74,9 75,0 Kadın - Females 79,3 79,4 79,5

Nüfus artış hızı (Yıl sonuna göre) - Population growth rate (according to end-of the year population) (‰) 10,9 10,6 10,4

Nüfus (Yıl sonu) - Population (End of the year) ('000) 77 324 78 152 78 966Geniş yaş grubu nüfuslarının oranları (%)Ratios of the large age groups (%) 0-14 24,1 23,6 23,2 15-64 68,0 68,2 68,4 65+ 8,0 8,2 8,3Genç yaş bağımlılık oranı (%)Young age dependency ratio (%) 35,4 34,7 33,9

Yaşlı bağımlılık oranı (%)Elderly dependency ratio (%) 11,7 12,1 12,2

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)v İşsizlik Türleri:v Açık İşsizlik: İşsizlik oranının ölçtüğü işsizlik türüdür.v Gizli İşsizlik: Bir kişinin açık bir şekilde işsiz görünmemesine karşın, gerçekte üretime

hiç bir katkısının olmamasıdır. Marjinal verimliliği sıfır olan işgücüdür.v İradi (Gönüllü) İşsizlik: Cari olandan daha yüksek bir ücret istendiği ya da var olandan

daha iyi iş koşulları arandığı için iş bulunamamasıdır.v Gayriiradi (Gönülsüz) İşsizlik: Cari ücret düzeyinde çalışmaya razı olduğu halde iş

bulunamamasıdır.v Geçici (Friksiyonel-Arızi) İşsizlik: Daha iyi iş olanakları ve daha yüksek ücret koşulları

sağlamak üzere iş değiştirmek amacıyla bir süre işsiz kalınmasıdır.v Yapısal İşsizlik: Üretim faktörleri miktarı arasındaki oransızlık, uluslararası

rekabetteki ve talepteki değişmeler nedeniyle oluşur.v Konjonktürel (Devrevi) İşsizlik: Üretim hacminde ortaya çıkan dalgalanmaların

oluşturduğu işsizliktir.v Teknolojik İşsizlik: Yeni teknolojilerin, üretimde maliyetleri düşürürken daha az

emek kullanımı gerektirmesiyle ortaya çıkar.v Mevsimsel İşsizlik: Belirli mevsimlerde bazı üretim dallarında (inşaat, turizm) işgücü

talebinin azalması sonucu ortaya çıkar.

Prof.Dr.MertURAL 16

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)v Tam istihdam, ekonomide işsiz kimsenin bulunmadığı anlamına gelmez.

Ekonomi teorisinde, yapısal ve friksiyonel (geçici, arızi) işsizliğin varlığınıntam istihdamı engellemediği kabul edilir. Ekonomi tam istihdamdayken,yani potansiyel ve fiili GSYH birbirine eşit iken ölçülen işsizliğe doğal işsizlikoranı denir.

v Monetarist M.Friedman’ın ileri sürdüğü NRU (Natural Rate ofUnemployment-Doğal İşsizlik Oranı), mal ve emek piyasalarında tamrekabet koşullarının Yeni Keynesyenlerin ileri sürdüğü NAIRU (Non-Accelerated Inflation Rate of Unemployment-Enflasyonu Hızlandırmayanİşsizlik Oranı) ise, tekelci rekabet koşullarının olduğu bir ekonomidekidenge işsizlik oranıdır.

v Kısaca, bir ülkede çalışabilecek durumda olan ve çalışmak isteyen kişilerinbir bölümünün işinin olmaması işsizlik (unemployment), bu durumda olankişilere de işsiz (unemployed) denir. İşsizlik ile Reel GSYH arasında ters-karşıt yönlü devrevi (countercyclical) ilişki vardır.

Prof.Dr.MertURAL 17

( )Yapısal İşsizlik Friksiyonel İşsizlikDoğal İşsizlik Oranı

Toplam İşgücü+

=

MakroİktisatI

MakroİktisadınİlgiAlanıØ Günümüzde makro iktisadın ilgilendiği temel hedefler:

1. TAM İSTİHDAM (FULL EMPLOYMENT)v 1978 yılı Nobel Ekonomi Ödülü sahibi Milton Friedman ve 2006 Nobel

Ekonomi Ödülü sahibi Edmund Phelps'in geliştirdiği Doğal İşsizlik Oranı,sendikaların gücü ve asgari ücret uygulamaları nedeniyle işsizlik oranınınhiçbir zaman sıfırlanamayacağını ifade eder.

v Oliver Blanchard ve Lawrence Summers, uzun süren işsizlik oranlarınındoğal işsizlik oranını yukarılara çektiğini öne sürmekte ve bu olguya 'işsizlikhisteresisi' adını vermektedirler.

v Histeresis, Yunanca gecikme, kısa kalma anlamlarına geliyor. Asıl olarakfizikte kullanılıyor. Bir hamur topağını alıp da yumruğumuzla bastırıpbırakırsak yavaş yavaş eski biçimine dönmeye yöneldiğini görürüz. Topağabastırma süremiz ne kadar uzun olursa eski hale dönüş o kadar zaman alırve o kadar başarısız olur. Blanchard ve Summers'ın bu deyimi kullanmanedeni de budur. Uzun süren yüksek işsizlik, doğal işsizlik oranının eskihaline gelmesine engel olur.

Prof.Dr.MertURAL 18